________________
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
आघातन
आघातवग्ग
पहरतेव यथा तं पुरिमजातीसु बद्धाघाता, वि. व. अट्ठ. 174; विहता. - त्रि., ब. स. [विहताघात], द्वेषभाव को नष्ट कर चुका या उससे मुक्त हो चुका - तं नपुं.. प्र. वि., ए. व. - विक्खम्भनेन विहताघातन्ति अत्थो, अ. नि. अट्ठ. 3.309; समुच्छिन्ना.- त्रि., ब. स. [समुच्छिन्नाघात], उपरिवत् - तो पु.. प्र. वि., ए. व. - अनागामिमग्गेन सब्बसो पहीनत्ता पनुण्णकोधो समुच्छिन्नाघातो. उदा. अट्ठ. 157; -- करणरस त्रि., ब. स., प्रतिहिंसा भाव या द्वेष भाव को उत्पन्न कर देने का काम करने वाला - सो पु.. प्र. वि., ए. व. - तत्थ कुज्झनलक्खणो कोधो, चण्डिक्कलक्खणो वा, आघातकरणरसो, दुस्सनपच्चुपट्टानो, म. नि. अट्ट. (मू.प.) 1(1).113; - ©पना स्त्री., तत्पु. स., प्रतिहिंसाभाव या द्वेषभाव की स्थापना, द्वेषभाव को उत्पन्न करना - ना प्र. वि., ए. व. - सण्ठपनाति सब्बतोभागेन पनप्पन
आघातठ्ठपना, विभ. अट्ठ- 464. आघातन नपुं.. 1. आ + हन से व्यु. करणार्थक कृ. ना. [आघातन], वध-स्थान, वध्य-शिला, शूली, कसाई-खाना, पशुओं के वध के लिए प्रयुक्त काष्ठपट्टिका - नं' प्र. वि., ए. व. - आघातनं वधवानं, सूणा तु अधिकोट्टन, अभि. प. 521; आघातनन्ति धम्मगन्धिका वुच्चति, पारा. अट्ठ. 2.41; - नं. द्वि. वि., ए. व. - ... सेट्टिपुत्तं महन्तेनारक्खेन आघातनं नेत्वा असिना सीसं छिन्दित्वा... जा. अट्ठ. 3.51; - ने सप्त. वि., ए. व. - ... दक्खिणतो नगरस्स आघातने सीसं छिन्दथाति, दी. नि. 2.240; - ना प. वि., ए. व. - तुट्ठो आयुक्खया होति, मुत्तो आघातना यथा, थेरगा. 711; 2. नपुं., भाव. अर्थ में व्यु., मृत्यु - .... किमागम्म किमारभ उद्धमाघातनिका सञ्जीवादा उद्धमाघातनं सजि अत्तानं पञपेन्ति ..., दी. नि. 1.26; ... आघातनं वुच्चति मरणं, ..., दी. नि. अट्ट, 1.101; 3. मृत्यु का क्षेत्र, विपत्ति का स्थल - विसमूलं आघातनं, थेरगा. 4183; सत्तानं व्यसनुप्पत्तिहानताय आघातनं कम्मं किलेसं वा..... थेरगा. अट्ठ. 2.90; स. उ. प. के रूप में गवा. - नपुं. तत्पु. स., गाय के वध का स्थान, कसाई-खाना - नं प्र. वि., ए. व. - चङ्कमो लोहितेन फुटो होति, सेय्यथापि गवाघातनं, महाव. 253; महा.- त्रि., अत्यधिक पीड़ादायक - नं नपुं॰, प्र. वि., ए. व. - तुम्हाक सासनं नाम, महाआघातनं नामेतं, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).169; - मण्डिका स्त्री., वधशिला - य सप्त. वि., ए. व. - ... दक्खिनद्वारेन निय्यमानो विय आघातनभण्डिकाय
ठपितसीसो विय सूले उत्तासितो, दी. नि. अट्ठ. 2.57; गच्छथेतस्स आघातनभण्डिकाय ठपेत्वा, सीसं छिन्दथा ति. स. नि. अट्ठ. 3.69; - निस्सित त्रि., वधशिला के निकट में स्थित या उस से सम्बद्ध - तं नपुं.. प्र. वि.. ए. व. - अब्भाघातनिस्सितं वा होति, आघातननिस्सितं वा होति, सुसाननिस्सितं वा होति, पारा. 231; - पच्चुपद्वित त्रि., तत्पु. स.. वध करने हेतु या मार दिए जाने के लिए सामने उपस्थित, मृत्यु का विषयीभूत – तो पु.. प्र. वि., ए. व.- वज्जबन्धनबद्धो लोकसन्निवासो आघातनपच्चुपट्टितो, पटि. म. 117; आघातनपच्चुपद्वितोति मरणधम्मगण्ठिकठानं उपेच्च ठितो, पटि. म. अट्ठ. 2.18; - नाभिमुख अ., क्रि. वि., वध-स्थल की ओर - खं द्वि. वि., ए. व. - सिङ्घाटकेन सिङ्घाटकं विचरापेत्वा कसाहि ताळेन्तो
आघातनाभिमुखं नेति, पे. व. अट्ठ. 5. आघातपटिविनय पु., तत्पु. स. [आघातप्रतिविनय], द्वेषभाव
का उपशमन, द्वेषभाव का उपशमन करने वाले मेत्ता, करुणा, उपेक्खा, अमनसिकार तथा कर्मस्मरण जैसे धर्म - या प्र. वि., ब. व. - पञ्चिमे, आवुसो, आघातपटिविनया यत्थ भिक्खुनो उप्पन्नो आघातो सब्बसो पटिविनेतब्बो, अ. नि. 2(1).174; नवयिमे, भिक्खवे, आघातपटिविनया, अ. नि. 3(1).218; दुतियस्स पठमे आघातं पटिविनेन्ति तूपसमेन्तीति आघातपटिविनया, अ. नि. अट्ठ. 3.57. आघातपटिविनयसुत्त नपुं., अ. नि. के दो ऐसे सुत्त, जिन में द्वेषभाव के उपशमन कराने वाले पांच अथवा नौ गर्मों अथवा उपायों का विवरण है - ते सप्त. वि., ए. व. -- इदं पञ्चकनिपाते आघातपटिविनयसुत्ते वित्थारेतब्ब, विसुद्धि. 1.289; अ. नि. 2(1).175-77. 3(1).218. आघातबन्धन नपुं., तत्पु. स. [आघातबन्धन], द्वेषभाव के साथ बंध जाना, द्वेष भाव के साथ लगाव-नं प्र. वि., ए. व. - इदं पठम देवदत्तस्स बोधिसत्ते आघातबन्धनं, जा. अट्ठ. 1.120. आघातमत्त नपुं॰, कर्म. स. [आघातमात्र], थोड़ा सा भी द्वेषभाव, अत्यन्त अल्पमात्रा में द्वेष-भाव - त्तं प्र. वि., ए. व.- तस्मिम्पि काले सीलवमहाराजा चोरओ आघातमत्तम्पि नाकासि, जा. अट्ठ. 1.256. आघातवग्ग पु.. अ. नि. के उस वग्ग का शीर्षक, जिसमें कुल दस सुत्त हैं तथा जिसका नामकरण द्वेषभाव का उपशमन कराने वाले पांच धर्मों के प्रकाशक दो
For Private and Personal Use Only