________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आयुध
158
आयूहन
आयूहक त्रि., आयूह + क से व्यु.. प्रबल प्रयास करने वाला, सक्रिय, उत्सुक - को फू, प्र. वि., ए. व. -- महोसधो, ... वीरियवा आयूहको सङ्गाहको, मि. प.
197.
ध. प. अट्ठ. 2.259; - ब्राह्मण पु., कर्म, स., ब्राह्मण जाति वाला प्रशासनिक अधिकारी - णो प्र. वि., ए. व. - एवं नामको राजगहनगरे जिण्णपटिसङ्घरणकारको आयुत्तकब्राह्मणो, अ. नि. अट्ठ. 2.147; - वेस पु., तत्पु. स. [आयुक्तकवेश], प्रशासनिक पदाधिकारी की वेशभूषा - सं द्वि. वि., ए. व. - सेहिनो आयुत्तकवेसं गहेत्वा, ध. प. अट्ठ. 2.8. आयुध नपुं., संभवतः आवुध के स्थान पर संस्कृत के प्रभाववश उत्तरकालीन रचनाओं में प्रयुक्त सं. शब्द [आयुध], हथियार, शस्त्र - धं' प्र. वि., ए. व. – अथायुधं च हेतीत्थी सत्थं पहरणं भवे, अभि. प. 385; आयुधं मेनुभावेन तेसं काये पतिस्सति, म. वं. 7.36; - धं द्वि. वि., ए. व. - आयुधं मम बाहुना गाहेतुं असमत्थोति, चू. वं. 72.106; -धे द्वि. वि., ब. व. - गोपुरद्वा तु दमिळा खिपिंसु विविधायुधे, म. वं. 25.30; - जीवी त्रि., [आयुधजीविन्], हथियारों अथवा शस्त्रों की कुशलता द्वारा अपनी जीविका कमाने वाला, योद्धा - विनो प., प्र. वि., ब. व. - मह रज्जम्हि ये केचि सन्ति आयुधजीविनो एते सब्बे समादाय खिप्पं गन्त्वा पसरह तं आनेस्सथ कुमारंति, चू. वं. 66.6768; -- सम्पहार पु., तत्पु. स., हथियारों अथवा शस्त्रों का प्रहार - रो प्र. वि., ए. व. - आयुधसम्पहारो न साधु सिया, थू. वं. 31(रो.). आयुधीय त्रि./पु., [आयुधीय], हथियारों के सहारे जीविका कमाने वाला, योद्धा, सैनिक - या प्र. वि., ब. व. - हुत्वायुधीया राजूनं अब्भन्तरपवत्तिनो, बलवन्ततरा जाता लद्धद्वानन्तरा तदा, चू. वं. 61.69. आयुर पु.. व्य. सं., वाराणसी के शासक माधव का एक सचिव-रं द्वि. वि., ए. व. - "उपायेन तंतिकिच्छिस्सामी ति
आयुरञ्च पुक्कुसञ्चाति द्वे रुओ पण्डितामच्चे आमन्तत्वा ..., जा. अट्ठ. 3.298. आयुसुत्त नपुं., स. नि. के दो सुत्तों का शीर्षक. स. नि.
1(1).128; 129. आयुस्स त्रि., आयु से व्यु. [आयुष्य], आयु को बढ़ाने वाला, स्वास्थ्यवर्धक – स्सं नपुं., प्र. वि., ए. व. - छट्ठियन्तेहि चक्खु आदीहि हिते 'स्सो होति, चक्खुस्सं, आयुस्स, मो. व्या. 4.71; - स्सा पु., प्र. वि., ब. व. - धम्मा आयुस्सा , अ. नि. 2(1).136. आयुस्ससुत्त नपुं., अ. नि. के एक सुत्त का शीर्षक, अ. नि. 2(1).136.
आयूहति आ + vऊह का वर्त, प्र. पु., ए. व. [बौ. सं.
आयूहति], शा. अ., प्रयास करता है, प्रयत्न करता है, कोशिश करता है, संघर्ष करता है, ला. अ., उत्पन्न करता है, उदित कराने हेतु प्रयास करता है, सामने लाता है, वृद्धि कराता है - सो अप्पवत्तनत्थाय मग्गं आयूहति गवेसति भावेति बहुलीकरोति, मि. प. 297; आयूहति सब्बगत्तेभि जन्तु, स. नि. 1(1).56; नायूहती पारगतो हि सोव, तदे. - हामि उ. पु., ए. व. - यदाख्वाहं, आवुसो, आयूहामि तदास्सु निब्बुय्हामि. स. नि. 1(1).2; - न्ति प्र. पु., ब. व. - पटिसन्धिजननत्थं आयूहन्ति ब्यापार करोन्तीति, विसुद्धि. महाटी. 2.238; - न्तो पु., वर्त. कृ., पु. प्र. वि., ए. व., निशे., बिना किसी प्रयास के - अप्पतिद्वं ख्वाह आवसो, अनायूह ओघमतरिन्ति, स. नि. 1(1).1-2; अनायूहन्ति अनायूहन्तो, अवायमन्तोति अत्थो, स. नि. अट्ट, 1.17; - न्तं वर्त. कृ., नपुं., द्वि. वि., ए. व. - यकिञ्चि कम आयूहन्तं एवं जानाति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).350; - तं पु., ष. वि., ब. व. – जयो महाराज पराजयो च, आयूहतं अञ्जतरस्स होति, जा. अट्ठ. 7.175; - माना स्त्री., वर्त. कृ., आत्मने.. प्र. वि., ए. व. - फस्सो फुसन्तोयेव, मनोसञ्चेतना आयूहमानाव, विज्ञाणं विजानन्तमेव, म. नि. अट्ट. (मू.प.) 1(1).218; - युहे विधि., प्र. पु., ए. व. - कोयं मज्झे समुद्दस्मि, अपस्सं तीरमायुहे, जा. अट्ठ. 6.42; ... आयूहति विरीयं करोति, जा. अट्ठ. 6.42; - हि अद्य.. प्र. पु., ए. व. - ननु.... देवदत्तो... कप्पट्ठियं कम्म आयूहि, मि. प. 203; - हिस्सति भवि०, प्र. पु., ए. व. - अपब्बजितोपि अयं मोघपरिसो कप्पट्ठियमेव कम्म आयूहिस्सतीति कारुञ्जेन देवदत्तं पब्बाजेसी ति, मि. प. 117; - हित्वा पू. का. कृ. - कुसलं पन आयूहित्वा ... होति, म. नि. अट्ठ. (उप.प.) 3.193; - हितब्ब सं. कृ. (स. प. के अन्त.) - इदानि आयूहितब्बकम्मानं, अ. नि. अट्ठ. 2.196; - हियमानं वर्त. कृ., कर्म. वा., नपुं., प्र. वि., ए. व. - कम्महि आयूहियमानमेव पटिसन्धिं आकड्कृति
नाम, स. नि. अट्ठ. 2.99. आयूहन नपुं., आ + Vऊह से व्यु., क. ना., क. आत्मप्रयास, पुरुषार्थ, या प्रयत्न करना, ख. उत्पन्न कराना, उदित
For Private and Personal Use Only