________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आतुरकाय
65
च उभयत्थापि पटिकाराभिलासाय किलेसफले अनसिक्खतो. उदा. अठ्ठ. 286; जिण्णा . - त्रि., बूढ़ा एवं रोगी, स. प. में, - अपरो 'जिण्णातुरमतपब्बजितसङ्घातनिमित्ते दिस्वा', उदा. अट्ठ. 208; वेदना. - त्रि., तत्पु. स. [वेदनातुर], पीड़ा से ग्रस्त - रो पु., प्र. वि., ए. व. - सो वेदनातुरो आकासे ठातुं असक्कोन्तो भूमियं पति, उदा. अट्ठ. 1993; सोका. - त्रि., तत्पु. स. [शोकातुर], शोक से ग्रस्त - रं पु., द्वि. वि., ए. व. - सोकातरं तत्थ तत्थ अस्सासेन्ता महाजन, म. वं. 3.13. आतुरकाय त्रि., ब. स. [आतुरकाय], रोगग्रस्त शरीर वाला, वह, जिसका शरीर अस्वस्थ या रुग्ण है - यो पु., प्र. वि., ए. व. - अहमस्मि, भन्ते, जिण्णो वुड्डो महल्लको अद्धगतो वयोअनुप्पत्तो आतुरकायो अभिक्खणातको, स. नि. 2(1).2; आतुरकायोति गिलानकायो, स. नि. अट्ठ. 2.220; - ये हि पु., तृ. वि., ब. व. - नानप्पकाररोगदुक्खाभिपीळितत्ताआतुरकायेहि महाजनेहि, उदा. अट्ठ. 43; - या पु., प्र. वि., ब. व. - खीणासवा
आतुरकाया अनातुरचित्ता, स. नि. अट्ठ 2.225. आतुरचित्त त्रि., [आतुरचित्त], राग, द्वेष एवं मोह से ग्रस्त चित्त वाला - त्तो पु., प्र. वि., ए. व. - आतुरकायो चेव होति आतुरचित्तो च, स. नि. 2(1).3; एवं खो, गहपति, आतुरकायो चेव होति आतुरचित्तो चाति कायो नाम बुद्धानम्पि आतुरोयेव, स. नि. अट्ठ. 2.225; एवं आतुरचित्तो खो पनेस मीयमानो निरयेयेव निब्बत्तिस्सति, जा. अट्ठ. 1.208; - तेहि पु., तृ. वि., ब. व. - नानाविधकिलेसब्याधिपीळितत्ता आतुरचित्तेहि देवमनुस्सेहि .... उदा. अट्ठ. 43; स. उ. प. के रूप में, अना.- त्रि., ब. स. [अनातुरचित्त], राग, द्वेष एवं मोह से मुक्त चित्त वाला (अर्हत) - त्ता पु., प्र. वि., ब. व. - खीणासवा आतुरकाया अनातरचित्ता, सत्त सेखा नेव आतुरचित्ता, न अनातुरचित्ताति वेदितब्बा, स. नि. अट्ठ. 2.225; - ता स्त्री., भाव., चित्त की राग, द्वेष एवं मोह से युक्त अवस्था - तं द्वि. वि., ए. व. - भजमाना
पन अनातुरचित्ततंयेव भजन्तीति, स. नि. अट्ठ. 2.225. आतुरता स्त्री., आतुर का भाव. [आतुरता], रुग्णता, बीमारी, विपत्ति, व्याकुलता, परेशानी - अट्ठहि खलु सम्म पुण्णमुख, ठानेहि इत्थी सामिक अवजानाति - दलिहता आतुरता, जिण्णता, सुरासोण्डता मुद्धता पमत्तता, सब्बकिच्चेसु अनुवत्तनता, सब्बधनअनुप्पदानेन, जा. अट्ठ. 5.430; - य ष. वि., ए. व. - ताय आतुरताय इच्छितिच्छितक्खणे
आतुरीभूत आगन्तुं, स. नि. अट्ठ. 2.220; - ता प्र. वि., ब. क. - .... तिस्सो आतुरता होन्ति, तदे.; स. उ. प. रूप में, जरा./ब्याधा./मरणा.- स्त्री., तत्पु. स., वृद्धावस्था की विपत्ति, रोगों की व्यथा, मृत्यु का संकट - विसेसेन पनस्स जरातुरता ब्याधातुरता मरणातुरताति तिस्सो आतुरता होन्ति, स. नि. अट्ठ. 2.220; किलेसा. रोगा.- स्त्री., तत्पु. स., क्लेशों द्वारा उत्पन्न किया गया कष्ट, रोगों से उत्पन्न कष्ट. - य तृ. वि., ए. व. - आतुरन्ति जरातुरताय रोगातुरताय किलेसातुरताय च निच्चातुरं म. नि. अट्ट. (म.प.) 2.213; सोका.- स्त्री., शोक के कारण उत्पन्न व्याकुलता - य तृ. वि., ए. व. - ओ वचनं सुत्वा वियोगं असहमाना सोकातुरताय ..., पे. व. अट्ठ. 139; - त्त नपुं., भाव. [आतुरत्व], उपरिवत् - त्तं प्र. वि., ए. व.
- सत्तिसभञ्जनरसं, आतुरत्तन्ति गम्हति, ना. रू. प. 116. आतुरन्न नपुं, तत्पु. स. [आतुरान्न], शा. अ., विपत्तिग्रस्त व्यक्ति के लिए भोजन, ला. अ., मृत्यु के समय का भोजन, मरणकाल का भोजन - न्नानि द्वि. वि., ब. व. - ... अयहि आतुरन्नानि भुञ्जति, आतुरन्नानीति मरणभोजनानि, जा. अट्ठ. 1.195; मा सालूकस्स पिहयि,
आतुरन्नानि भुञ्जति, जा. अट्ट. 2.345. आतुररूप त्रि., ब. स. [आतुररूप], वह, जिसका शरीर दुखदायक पीड़ा से पीड़ित है, पीड़ाग्रस्त शरीर वाला – पो पु., प्र. वि., ए. व. - आबाधिकोहं दुक्खितो गिलानो, आतुररूपोम्हि सके निवेसने, वि. व. 1220; ध. प. अट्ठ. 1.21; आतुररूपोति दुक्खवेदनाभितुन्नकायो, वि. व. अट्ठ.
279.
आतुरस्सर पु., कर्म. स. [आतुरस्तर], पीड़ा से भरा स्वर, पीड़ा से जनित स्वर, कराह – रं द्वि. वि., ए. व. - सा अढिकसङ्घालिका अदृस्सरं आतरस्सरं करोतीति अत्थो, पारा. अट्ठ. 2.88; स. नि. अट्ठ. 2.192. आतुरित त्रि., [आतुरित], रोग से पीड़ित, वृद्धावस्था से पीडित, क्लेशों या राग, द्वेष आदि चित्तमलों से ग्रस्त - तानि नपुं., प्र. वि., ब. व. - उच्चारपस्सावं करोन्ति, गेलझेन आतुरितानि सयन्ति, मतानि पतन्ति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).34. आतुरितकाल पु. तत्पु. स. [आतुरितकाल], पीड़ित या व्यथित होने का काल - ले सप्त. वि., ए. व. - एक बुद्धन्तरम्पि खुप्पिपासाहि आतुरितकालेपि, म. नि. अठ्ठ. (मू.प.) 1(1).303.
For Private and Personal Use Only