________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आयु
156
आयु
नाम - अथरस आयुवड्वनकुमारो ति नाम करिंसु, ध. प. अट्ठ. 1.378; - वण्णबल नपुं., द्व. स. [आयुर्वर्णबल]. दीर्घ आयु, सौन्दर्य एवं बल - लेन तृ. वि., ए. व. - महायसा सुखेनापि, आयुवण्णवलेन च दिब्बसम्पत्ति वा तेसं । मनुस्सानं भविस्सति, अना. वं. 128 (रो.); - वण्णसुखबल नपुं., समा. द्व. स. [आयुर्वर्णसुखबल], दीर्घ आयु, सुन्दर रूप, सुख एवं बल - लानि प्र. वि., ब. व. - रतनत्तयप्पणामेन हि आयुवण्णसुखबलानि, अ. नि. टी. 1.4; - वण्णसुखबलवड्दन त्रि., [आयुर्वर्णसुखबलवर्धन], आयु, सुन्दरता, सुख एवं बल की वृद्धि करने वाला - तो प. वि., ए. व. - अथ वा रतनत्तयपूजाय आयुवण्णसुखबलवङ्घनतो अनन्तरायेन परिसमापन वेदितब्ब अ. नि. टी. 1.4; -- वण्णसुखबलवुद्धि स्त्री., तत्पु. स. [आयुर्वर्णसुखबलवृद्धि], आयु, सुन्दरता, सुख एवं बल की। वृद्धि - या तृ. वि., ए. व. - ततो आयुवण्णसुखबलवुद्धिया होतेव कारियनिट्ठानं, अ. नि. टी. 1.4; - वन्तु त्रि., लम्बी आयु वाला, अत्यधिक आयु वाला, बुजुर्ग – वा पु.. प्र. वि., ए. व. - तेसञ्जतरोयमायुवा, थेरगा. 234; अयं आयुवा दीघायु आयस्मा, थेरगा. अट्ठ. 1.383; - वेमज्झ नपुं.. तत्पु. स., जीवन का मध्यभाग - ज्झं द्वि. वि., ए. व. - आयुवेमज्झं अनतिक्कमित्वा परिनिब्बायति ..., स. नि. अट्ट. 3.180; - वेमत्त नपुं., तत्पु. स. [आयुर्वैमात्र्य], आयु सीमा में विविधता अथवा भिन्नता, जीवन की अवधि में भिन्नता --- त्तं प्र. वि., ए. व. - सम्मासम्बुद्धानं आयुवेमत्तं, सरीरप्पमाणवे मत्तं, कुलवेमत्तं दुक्करचरियावेमत्तं, रस्मिवेमत्तन्ति ..., उदा. अट्ठ. 121; - वेमत्तता स्त्री., भाव. [आयुर्वैमात्रता], आयु के विस्तार में विविधता अथवा भिन्नता का होना, आयु सीमा में अन्तर होना, विभिन्न बुद्धों में अन्तर कर देने वाले 8 धर्मों में से एक - त्ता प्र. वि., ए. व. - हेट्ठिमपरिच्छेदेन च वस्ससतायककाले उप्पज्जन्ति उपरिमपरिच्छेदेन वस्ससतसहस्सायुककाले, अयं नेसं आयुवेमत्तता, सु. नि. अट्ठ. 2.122; - वोस्सज्जन नपुं.. तत्पु. स. [आयुर्व्यवसर्जन], जीवन का परित्याग, आयु का अन्त, मृत्यु - नं प्र. वि., ए. व. - आलवकङ्गुलिमालअपलालदमनं पि च, पारायनकसमितिं आयुवोस्सज्जन तथा. म. वं. 30.84: आयुवोस्सज्जन तथा ति मारयाचानुपुब्बकं भगवता विस्सहआयुवोस्सज्जनाधिकारं च. म. वं. टी. 505(ना.); - संवत्तनिक त्रि., [आयुसंवर्तनिक], दीर्घायु को देने वाला, दीर्घायु में परिणत होने वाला - का
स्त्री.. प्र. वि., ए. व. - आयकामेन ... अरियसावकेन आयसंवत्तनिका पटिपदा पटिपज्जितब्बा, आयसंवत्तनिका हिस्स पटिपदा पटिपन्ना आयुपटिलाभाय संवत्तति, अ. नि. 2(1).44; आयुसंवत्तनिक आयस्मता चुन्देन कम्मारपुत्तेन कम्मं उपचितं, दी. नि. 2.103; - सङ्ख्य पु., तत्पु. स. [आयुसंक्षय], आयु का क्षय, मृत्यु, जीवन का अन्त - यं द्वि. वि., ए. व. - मतञ्च दिस्वा गतमायुसङ्घयं, थेरगा. 73; यस्माकालङ्कतो आयुनो खयं वयं भेदं गतो नाम होति, तस्मा वुत्तं गतमायुसङ्घयान्ति, थेरगा. अट्ठ. 1.176; - या प. वि., ए. व. - यदा देवो देवकाया, चवति आयुसङ्ख्या तयो सद्दा निच्छरन्ति, देवानं अनुमोदतं, इतिवु. 56; -- ये सप्त. वि., ए. व. - भवनम्पि पकम्पित्थ, बुद्धस्स आयुसङ्घये, अप. 1.152; - सङ्खार पु., तत्पु. स. [आयुसंस्कार], प्राणाघायक तत्त्व, जीवन-तत्त्व, लम्बी जीवनावधि का आधारभूत तत्त्व, जीने की लालसा या चेतना-रो प्र. वि., ए. व. - तथागतेन सतेन सम्पजानेन आयुसङ्घारो ओस्सट्टो ति, दी. नि. 2.88; - रे सप्त. वि., ए. व. - ओस्सटे च भगवता आयुसङ्घारे महाभूमिचालो अहोसि भिंसनको लोमहंसो, देवदुन्दुभियो च फलिंसु, उदा. 142; - रा/रे प्र./द्वि वि., ब. व. - अत्तनो आयुसङ्घारे उपधारेत्वा, विसुद्धि. 1.280; आयुसङ्घारा, ते वेदनिया धम्मा, म. नि. 1.376; - रानं ष. वि., ब. व. - पत्तो आयुसङ्घारानं इत्तरभावं दस्सेत्वा, जा. अट्ट. 4.189; - रेसु सप्त. वि., ब. व. - अथस्स अनुपुब्बेन आयुसङ्घारेसु परिहीनेसु परिनिब्बानदिवसो सम्पापुणि, जा. अट्ठ. 1.231; - सझारखेपनसङ्खात त्रि., "जीने की चेतना का अपनयन" नाम वाला - स्स पु.. ष. वि., ए. व. - तत्थ वा आयुसङ्घारस्सखेपनसङ्घातस्स कालस्स कतत्ता कालकतो, वि. व. अट्ठ. 264; - सङ्कारपरित्तता स्त्री., भाव., अल्पायु होने की दशा, अल्पायुता - तं द्वि. वि., ए. व. - इदानि इमिस्सापि जातिया आयुसङ्घारपरित्ततं दस्सेत्वा, जा. अट्ट. 4.356; - सङ्खारवोस्सज्जन नपुं०, तत्पु. स., जीवन का परित्याग, आयु संस्कार (जीवनविषयिणी चेतना) की समाप्ति - ज्जने सप्त. वि., ए. व. - तस्मि आयु सङ्खारवो स्सज्जने, अप. अट्ठ. 2.125%; -- सङ्खारवोस्सज्जभाव पु., तत्पु. स. [संस्कारव्यवसर्जनभाव]. आयु संस्कार अथवा जीवन-चेतना के परित्याग की अवस्था -- वं द्वि. वि., ए. व. - देवपुत्तो ... बुद्धस्स आयुसङ्खारवोस्सज्जभावं अत्वा महासोकं दोमनरसं उप्पादेसि, अप. अट्ठ. 2.125; - सङ्खारोस्सज्जन नपुं. तत्पु. स.,
For Private and Personal Use Only