________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आरञकङ्ग
165
आरञिक
आरञकङ्ग नपुं., तेरह धुतङ्गों में से एक, वन के निर्जन क्षेत्र में तपश्चर्या करते हुए पालन किया जाने वाला धुतङ्ग, कहीं कहीं 5 धुतङ्गों की सूची में प्रथम धुतङ्ग के रूप में भी उल्लिखित - पंसुलिकङ्गं तेचीवरिकङ्ग पिण्डपातिकङ्ग सपदानचारिकङ्ग एकासनिकङ्ग पत्तपिण्डिकङ्ग खलु पच्छाभत्तिकङ्ग आरञिकङ्ग रुक्खमूलिकङ्ग अब्भोकासिकङ्ग सोसानिकङ्ग यथासन्थतिकङ्ग नेसज्जिकङ्ग, ... तेरसहि धुतगुणेहि... पटिलभति, मि. प. 324; पञ्च धुतङ्गानि - आरञिकङ्ग, रुक्खमूलिकङ्ग, अब्भोकासिकङ्गं. सोसानिकॉ. यथासन्ततिकङ्गन्ति, दी. नि. अट्ट. 3.181; -ङ्ग' प्र. वि., ए. व. - न आरञ्जिकङ्ग समादातब्बं, चूळव. 78; आरज्ञिकङ्गन्ति अरओ निवासो सील अस्साति आरञिको तस्स अङ्ग आरञिकङ्ग, महानि. अट्ठ. 153; -ङ्ग द्वि. वि., ए. व. - आरञिकङ्ग पिण्डपातिकङ्ग पंसुकूलिकङ्ग समादियिंसु, पारा, 349; स. प. के रूप में, आरञ्जिकङ्गादीहि इच्छावचरप्पटिच्छादनं, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).160; - निप्फादक त्रि., आरञिकङ्ग नामक धुतङ्ग का निष्पादक - कं नपुं., प्र. वि., ए. व. - आरञिकङ्गनिप्फादकं सेनासनं वुत्तं, म. नि. अट्ठ (मू.प.) 1(1).119; - युत्तता स्त्री., भाव., आरञिकङ्ग नामक धुतङ्ग से जुड़ा हुआ होना - य तृ. वि., ए. व. - अरञकङ्गयुत्तताय अरानि, दी. नि. अट्ठ. 2.360; - काधिमुत्त त्रि., तत्पु. स., आनञिकङ्कनामक धुतङ्क के पालन में दृढ़ता से लगा हुआ- त्तो पु. प्र. वि., ए. व. - अयं पुग्गलो ... आरकिङ्गाधिमुत्तो
चूळनि. 154; आरञ्जकङ्गाधिमत्तो ति आदीनि धुतङ्गसमादानवसेन वुत्तानि, चूळनि. अट्ठ. 60; - कारह त्रि., आरज्ञिकङ्ग-नामक धुतङ्गनियम को ग्रहण करने योग्य -- हे नपुं., सप्त. वि., ए. व. - अरञकङ्गारहे ठाने विहारं कारापेत्वा अदासि, सा. वं. 56 (ना.). आरज्ञकत्त नपुं., आरञक का भाव. [आरण्यकत्व]. वन में निवास करने अथवा वन के साथ जुड़े हुए रहने की स्थिति, तपस्वी के रूप में वनवासी होने की अवस्था – त्तं' प्र. वि., ए. व. - अद्धमिदं, भिक्खवे, लाभानं यदिदं आरञ्जिकत्तं ... अप्पाबाधता ति, अ. नि. 1(1).53; आरञ्जिकत्तन्ति यो एस आरञिकभावो, अ. नि. अट्ठ 1.368; -- त्तं द्वि. वि., ए. व. - आरञिकत्तं अनुग्गण्हाति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(1).158; - त्तेन तृ. वि., ए. व. -- आरञ्जिकत्तेन अत्तानुक्कंसेति, परं वम्भेति, म. नि. 3.87; आरचिकत्तेन लोभधम्मा परिक्खयं गच्छन्ति, म. नि. 3.87
88; - स्स ष. वि., ए. व. - आरञ्जिकत्तस्स च वण्णवादी,
स. नि. 1(2).180. आरञकधुतङ्ग नपुं., 13 धुतङ्गों में वह नियम, जिसका पालन वन के निर्जन क्षेत्र में रह कर तपश्चर्या के रूप में किया जाता है – ङ्गं द्वि. वि., ए. व. - आगतागतानं आरोचेतं हरायमानेन आरञिकधुतङ्गन समादातब्बं, चूळव. अट्ठ. 10; आरञिकधुतङ्गं समादाय ... होन्तु, पारा. अट्ठ. 2.170; - समादान नपुं, वन में रहते हुए तपश्चर्या करने के व्रत का ग्रहण, आरज्ञिकधुतङ्ग - नामक धुतङ्ग का ग्रहण - नेन तृ. वि., ए. व. - गामन्तसेनासनं पटिक्खिपित्वा
आरञकधुतङ्गसमादानेन आरञिका, थेरगा. अट्ठ. 2.411. आरकभिक्खु/आरञिकभिक्खु पु., कर्म. स. [आरण्यकभिक्षु], वन में रह कर साधना करने वाला भिक्षु, वनवासी भिक्षु- खूनं ष. वि., ब. व. - हेतुसम्पन्नताय
आरज्ञकभिक्खूनं सन्तिके पब्बजित्वा, थेरगा. अट्ठ. 1.391. आरञकमग पु., तत्पु. स. [आरण्यकमृग], वन्य पशु, जंगली जानवर - गो प्र. वि., ए. व. - आरञकमगो विय हि समणब्राह्मणा, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).95;
आरञिक के अन्त.. आरुञकविहार पु., कर्म. स. [आरण्यकविहार], वन में स्थित विहार - रो प्र. वि., ए. व. - अस्थि नु खो, उपासक, इमस्मिं पदेसे आरञकविहारो, ध. प. अट्ठ. 1.302; - रं द्वि. वि., ए. व. - ... आरञकविहार पविसिंसु, ध, प. अट्ठ. 1.148. आरकसिक्खापद नपं., वन में रहने वाले साधकों के लिए प्रज्ञप्त शिक्षापद - दे सप्त. वि., ए. व. - आरञकसिक्खापदे आरअकं नाम सेनासनं पञ्चधनसतिक पच्छिमान्ति वुत्तं, पारा. अट्ठ. 1.240. आरज्ञकसीस पु., तत्पु. स. [आरण्यकशीर्श], "आरण्यक" का शीर्षक – सेन तृ. वि., ए. व. - विसेसतो आरञ्जकस्स, आरञकसीसेन च सब्बेसम्पि कम्मट्ठानं गहेत्वा .... खु. पा. अट्ठ. 197. आरञक से नासनाराम नपु., कर्म. स. [आरण्यकशयनासनाराम], वन्य निवासस्थान एवं आराम, वन में स्थित आराम - मं द्वि. वि., ए. व. - आरञकसेनासनारामञ्च तस्स उपचारञ्च ठपेत्वा, पाचि. अट्ठ. 147. आरञिक/अरञ्जिक/आरञक त्रि., अरज्ञ से व्यु.
आरण्यक], वन के साथ जुड़ा हुआ, वन में वसने वाला,
For Private and Personal Use Only