________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आय
145
आयत
- कोसल्ल नपुं, भाव. [आयकौशल्य], कुशल धर्मों के संग्रह में कुशलता, कुशलधर्मों की अभिवृद्धि तथा अकुशलधर्मों के प्रहाण के विषय में कुशलता - ल्लं प्र. वि., ए. व. - तीणि कोसल्लानि - आयकोसल्लं. अपायकोसल्लं, उपायकोसल्लं, दी. नि. 3.176; ... इमे धम्मे मनसिकरोतो अनुप्पन्ना चेव अकुसलाधम्मा न उप्पज्जन्ति, ... उप्पन्ना च कुसला धम्मा भिय्योभावाय वेपुल्लाय भावनाय पारिपूरिया संवत्तन्ती ति - या तत्थ पञआ पजानना ... इदं वुच्चति "आयकोसल्लं, विभ. 371; - पापुणन नपुं.. तत्पु. स., प्राप्ति, आमदनी का लाभ, आय की प्राप्ति - नं प्र. वि., ए. व. - दुब्बलभोजकानं परित्तक आयपापुणनं विय चक्खुविज्ञाणादीनं रूपदस्सनादिमत्तं, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).244; - पोत्थक नपुं., तत्पु. स. [आयपुस्तक], धन की प्राप्ति को उल्लिखित करने वाली बही, आमदनी लिखने हेतु प्रयुक्त पुस्तक - कं द्वि. वि., ए. व. - अथरस ... आयपोत्थक आहरित्वा सुवण्णरजतमणिमुत्तादिभरिते गभे विवरित्वा, जा. अट्ठ. 1.3; - भूत त्रि०, वह, जो किसी की उत्पत्ति का स्थान बन गया है, स्रोतभूत - ते पु., सप्त. वि., ए. व. - ते च पन आयभूते धम्मे एतानि तनोन्ति, ... होति, पटि. म. अट्ट, 1.72; - तो प. वि., ए. व. - सरीरहि असुचिसञ्चयतो, कुच्छितानं वा केसादीनञ्चेव चक्खुरोगादीनञ्च रोगसतानं आयभूततो कायोति वुच्चति, खु. पा. अट्ट. 29; - मुख नपुं., तत्पु. स. [आयमुख], शा. अ., (पानी के) अन्दर आने का प्रवेश द्वार - खं प्र. वि., ए. व. - ... उदकस्स आयमुखं दी. नि. 1.66; - खानि प्र. वि., ब. व. - आयमुखानि तानि पिदहेय्य, यानि च अपायमुखानि तानि विवरेय्य, अ. नि. 1(2).192; ला. अ. प्रवेश मार्ग, प्रवेशिका, मुहाना - खं प्र. वि., ए. व. - तेन सङ्घो पुञस्स आयमुखन्ति दस्सेति, म. नि. अट्ठ. (म.प.) 2.286; - खानि द्वि. वि., ब. व. - छ भोगानं आयमुखानि सेवति, महानि. 194; - वय पु., द्व. स. [आयव्यय], आमदनी और खर्च, लाभ एवं हानि, प्राप्ति एवं व्यय – यं द्वि. वि., ए. व. - आयवयं उपधारेत्वा, अ. नि. अट्ठ. 3.267; - सम्पत्ति स्त्री., तत्पु. स. [आयसम्पत्ति]. राजस्व की प्राप्ति के रूप में समृद्धि, आय से प्राप्त सम्पदा - तिं द्वि. वि., ए. व. - अधम्मिको राजा रहस्स रसं ओजं न जानाति, आयसम्पत्तिं न लभति, जा. अट्ठ. 5.233; - सम्पन्न त्रि., तत्पु. स., जल के अन्दर प्रवेश कराने वाले
द्वार या मुहाने से युक्त, जल के आगमन-द्वार से युक्त - न्नं प्र. वि., ए. व. - खेत्तं ..., न आयसम्पन्न होति, न अपायसम्पन्नं होति, अ. नि. 3(1).70; आयसम्पन्नन्ति न उदकागमनसम्पन्न, अ. नि. अट्ठ. 3.228; - साधक पु०, कर संग्राहक, कर वसूलने वाला अधिकारी-को प्र. वि., ए. व. - आयसाधको आयुत्तकपरिसो विय तन्निस्सितो
नन्दिरागो अनुचरो नाम, ध. प. अट्ठ. 2.259. आयजितब्ब त्रि., आ +vयज का सं. कृ., यज्ञ में देवताओं को आहुति देने योग्य - ब्बो पु., प्र. वि., ए. व. -
आयागोति आयजितब्बो, सु. नि. अट्ट. 2.125. आयत त्रि., आ+यम का भू. क. कृ. [आयत], क. खींचा गया, आकृष्ट, दृढ़तापूर्वक बांधा गया, तान दिया गया अथवा खींचकर किसी के साथ जोड़ दिया गया, केवल स. उ. प. के रूप में प्रयुक्त, अच्चायत आदि के अन्त. द्रष्ट.; - तं नपुं., प्र. वि., ए. व. - तं मं वियायतं सन्तं, साखाय च लताय च, जा. अट्ठ. 3.330; वियायतन्ति ... वीणाय भमरतन्ति विय विततं आकवितसरीरं, जा. अट्ठ. 3.3313B ख. लम्बा खींचा गया, अत्यधिक खींचा गया (स्वर या आवाज) - तेन पु., तृ. वि., ए. व. - तथा हि ब्राह्मणा कत्थचि कत्थचि रस्सट्टाने पि... आयतेन ... सरेन वेदं पठन्ति, सद्द. 1.91; ग. लम्बा, अतिविस्तृत, विकीर्ण, बड़ा, गम्भीर, बहुत दूर तक फैला हुआ सुदीर्घ - अथायतं दीघमथो, अभि. प. 707; - तो पु., प्र. वि., ए. व. - ताव अच्चुग्गतो नेरु, आयतो वित्थतो च सो, अप. 1.18; आयतो उच्चतो च वित्थारतो च, अप. अट्ट, 1.232; आयतोति आयामसम्पन्नो, जा. अट्ठ. 3.344; --- ते पु., सप्त. वि., ए. व. - अथ पल्लङ्कस्य च ठितट्ठानस्स च अन्तरा पुरस्थिमपच्छिमतो आयते रतनचङ्कमे चङ्कमन्तो सत्ताह वीतिनामेसि, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).86; - तं स्त्री., द्वि. वि., ए. व. - महापथविं उत्तरेन आयतं दक्खिणेन सकटमुखं सत्तधा समं सुविभत्तं, दी. नि. 2.172; - तं' नपुं.. प्र. वि., ए. व. - पुरिससीसहि वर्ल्ड होति, सूलेन पहरन्तस्स पहारो ठानं न लभति परिगलति, मच्छसीसं आयतं पुथुलं, पहारो ठानं लभति, म. नि. अट्ट (मू.प.) 1(2).314; - तं? पु., द्वि. वि., ए. व. - चीवरं मं उद्दिस्स विय्यति, आयतञ्च करोहि वित्थतञ्च, पारा. 384; - तं' नपुं., द्वि. वि., ए. व. - आयतं वा संसारदुक्खं नयन्ति, पवत्तेन्ति, अभि. ध. वि. टी. 203; - स्स ष. वि., ए. व. - आयतस्स वा संसारदुक्खस्स नयनतो आयतनानि,
For Private and Personal Use Only