________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आयत
146
आयतन
खु. पा. अट्ठ. 65; - ता नपुं. प्र. वि., ब. व. - आयतभमू विसालक्खी , जा. अट्ठ. 5.204; - स्सर त्रि., ब. नेतहेसुमभिनीलमायता, थेरीगा. 257; अभिनीला हुत्वा आयता, स. [आयतस्वर], देर तक खींचे गए स्वर वाला, ऊंची थेरीगा. अट्ठ. 234; घ. संयत, नियन्त्रित-तो पु., प्र. वि., आवाज करने वाला, स. प. के रूप में - ... आयतस्सरवसेन ए. व. - मग्गञ्च पटियादेसि, आयतो सब्बदस्सिनो, अप. दूरे ठितपुरिसस्स आमन्तणकाले दूरट्ठस्सालपनपदं भवति, 2.257; ङ. लम्बी कालावधि तक फैला हुआ, - तं' पु., सद्द. 1.91. द्वि. वि., ए. व. -- मयं खो अकुसलानं धम्मानं समादानहेतु आयतक त्रि., आयत से व्यु., लम्बा, देरी तक खींचा हुआ एवरूपं आयतं जातिक्खयं पत्ता, यंनून मयं कुसलं (स्वर), देर तक निष्पादित -को पु.. प्र. वि., ए. व. - करेय्याम, दी. नि. 3.54; - तं नपुं., वि. वि., ए. व. - आयतको नाम तं तं वत्तं भिन्दित्वा अक्खरानि विनासेत्वा आयतं वा संसारदुक्खं सवन्ति पसवन्तीतिपि आसवा, ध. पवत्तो, चूळव. अट्ठ. 47; - केन तृ. वि., ए. व. - भिक्खू स. अट्ठ. 95; - स्स ष. वि., ए. व. आयतस्स च नयनतो आयतकेन गीतस्सरेन धम्मं गायन्ति, चूळव. 225; पञ्चिमे, आयतनं, पटि. म. अट्ठ. 1.72; स. उ. प. के रूप में भिक्खवे, आदीनवा आयतकेन गीतस्सरेन धम्म भणन्तस्स अच्चा., ईसका., कण्णा., तियोजना., पुण्णा., मज्झिमा., ..., अ. नि. 2(1).230; आयतके नाति दीघेन, योजना., सट्ठियोजना के अन्त. द्रष्ट; - तंस त्रि., ब. स. परिपुण्णपदब्यञ्जनकंगाथावत्तञ्च विनासेत्वा पवत्तेन, अ. नि. [आयतांश], लम्बे या बहुत बड़े पार्श्वभागों वाला, लम्बे अट्ठ. 3.79; महासमुद्दो... आयतकेनेव पपातो, चूळव. 393.. किनारों वाला - तंसा पु., प्र. वि., ब. व. - वेरियथम्भा आयतग्ग त्रि./नपुं., आयति + अग्ग/आय + अग्ग सतमुस्सितासे, सिलापवाळस्स च आयतंसा, मसारगल्ला । [आयताग्र], 1. भविष्य में उत्तम एवं महान फल देने सहलोहितङ्गा, थम्भा इमे जोतिरसामयासे, वि. व. 1242; वाला, 2. पुण्यफल देने के कारण अग्रगण्य - ग्गं नपुं., आयतं साति दीघ/सा, अथवा आयता हुत्वा द्वि. वि., ए. व. - पुञमेव सो सिक्खेय्य, आयतग्गं अट्ठसोळसद्वत्तिसादिअंसवन्तो, वि. व. अट्ठ. 288; - सुखुद्रयं इतिवु. 13; विपुलफलताय उळारफलताय आयतग्ग, चक्खुनेत्त त्रि., ब. स. [आयतचक्षु], बड़ी आंखो पियमनापफलताय वा आयतिं उत्तमन्ति आयतग्गं, आयेन वाला/वाली - त्तो पु., प्र. वि., ए. व. - सिङ्गी मिगो वा योनिसोमनसिकारादिप्पच्चयेन उळारतमेन अग्गन्ति आयतचक्खुनेत्तो, अद्वित्तचो विरिसयो अलोमो, जा. अट्ठ. आयतग्ग... पुञ्जफलेन अग्गं पधानन्ति आयतग्गं, इतिव. 2.83; आयतचक्खुनेत्तोति एत्थ दस्सनडेन चक्खु, नयनद्वेन अट्ठ. 69. नेतं, आयतानि चच्खुसङ्घातानि नेत्तानि अस्साति आयतति आ + यत का वर्त, प्र. पु., ए. व., प्रयास करता आयतचक्खुनेत्तो, दीघअक्खीति अत्थो, जा. अट्ठ. 2.284; है, प्रयत्न करता है, उद्योग करता है, सक्रिय हो जाता है - पण्ही त्रि., ब. स. [आयतपाणि], बड़ी एड़ी वाला, - न्ति ब. व. - चित्तचेतसिका धम्मा सेन सेन लम्बी एड़ी वाला - ण्ही पु., प्र. वि., ए. व. - आयहि अनुभवनादिना, किच्चेन आयतन्ति उट्ठहन्ति घट्टन्ति देव, कुमारो आयतपण्ही, दी. नि. 2.13; आयतपण्हीति वायमन्तीति वुत्तं होति, विभ. अट्ठ. 42. दीघपण्हि, परिपुण्णपण्हीति अत्थो, दी. नि. अट्ठ. 2.33; -- आयतन नपुं., आय से व्यु. [आयतन], शा. अ., स्थान, पण्हिक त्रि., ब. स. [आयतपार्णिक], उपरिवत् - के आवास, घर, प्रवेशस्थान, आश्रय, क्षेत्र, मिलनस्थल, पु., द्वि. वि., ब. व. - दीघङ्गुली तम्बनखे, सुभे आयतपण्हिके, आश्रयस्थल, एकजुट होने की जगह, उत्पत्ति का स्थल - ये पादे पणमिस्सन्ति, तेपि धा गुणन्धर, अप. 2.203;- गेहं चानित्थि सदुमं, चेतियायतनानि, अभि. प. 207; 801; पम्ह त्रि., ब. स. [आयतपक्ष्म], लम्बी बरौनियों वाला, बड़ी आयतति आयतञ्च संसारदुक्खं नयतीति आयतनं, उदा. बड़ी बरौनियों वाला/वाली -- म्हे स्त्री., संबो., ए. व. - अट्ठ. 34; 154; इति सब्बथापिमे धम्मा आयतनतो, आयानं अपि दूरगता सरम्हसे, आयतपम्हे विसुद्धदस्सने, न हि तननतो. ... आयतनानीति वुच्चन्ति अपिच निवासट्ठानद्वेन, मत्थि तया पियत्तरा, नयना किन्नरिमन्दलोचने, थेरीगा. आकरटेन, समोसरणट्ठानद्वेन, सञ्जातिदेसटेन, कारणढेन, 385; आयतपम्हेति दीघपखुमे, थेरीगा. अट्ठ. 279; - भमु च आयतनं वेदितब्बं, इतिवु. अट्ठ. 301; - नं' प्र. वि., ए. त्रि., ब. स. [आयतभ्र], लम्बी भौहों वाला, बड़ी बड़ी भौंहों व. - यावता, अरियं आयतनं, यावता वणिप्पथो, इदं वाला - मू पु., प्र. वि., ब. व. - सहकेसा पुथुनलाटा अग्गनगरं भविस्सति, पाटलिपुत्तं पुटभेदनं, महाव. 304;
For Private and Personal Use Only