________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
इन्द्रियवेमत्त
345
इन्द्रियसंवरसील
इन्द्रियों के बल का अपक्षय - ल्लं वि. वि., ए. व. - इन्द्रियसंवरपरियन्तो भोजने मत्त तापरियन्तो, इन्द्रियवेकल्लं न पापणाति, चरिया. अट्ठ. 281; - ता जागरियानुयोगपरियन्तो, महानि. 364; - न्ते सप्त. वि., स्त्री., भाव., इन्द्रियों की विकलाङ्गता या अक्षमता - तं द्वि. ए. व. - आदित्तपरियायं पच्चवेक्खमानो अन्तो वि., ए. व. - इन्द्रियवेकल्लतं बलपरिक्खयं इन्द्रियसंवरपरियन्ते चरति, मरियाद न भिन्दति - अयं
वलिपलितादिभावञ्च पापुणाति, विसुद्धि. 1.340-341. इन्द्रियसंवरपरियन्तो, महानि. 365; - भेद पु., तत्पु. स., इन्द्रियवेमत्त नपुं., भिन्न-भिन्न व्यक्तियों में इन्द्रियों की इन्द्रियों के संयम का अन्त, इन्द्रिय-संरक्षण या संयमन का विविधता, इन्द्रियों की विविधरूपता - त्तं प्र. वि., ए. व. विनाश या छेदन - दो प्र. वि., ए. व. - इन्द्रियसंवरभेदोति - इति इन्द्रियवेत्तमेत्थ कारणन्ति वेदितब्बं म. नि. अट्ठ. इन्द्रियसंवरविनासो, दी. नि. टी. 3.161; - विपन्न त्रि., (म.प.) 2.106; - ता स्त्री., भाव., प्र. वि., ए. व., इन्द्रियों इन्द्रियसंवर या इन्द्रियों के रक्षण में असफल, इन्द्रियों के की विविधता - इन्द्रियपरोपरियत्तं इन्द्रियवेमत्तता, तेनाह संयमन में असफल - स्स ष. वि., ए. व. - इन्द्रियसंवरे "इन्द्रियनानत्तं वदामी ति, म. नि. टी. (म.प.) 2.68; - तं असति इन्द्रियसंवरविपन्नस्स हतूपनिसं होति सील, अ. नि. द्वि. वि., ए. व. - इन्द्रियवेमत्ततं वदामीति इन्द्रियनानत्ततं 2(2).73; - विरहित त्रि., तत्पु. स., इन्द्रियों के संयमन वदामि, म. नि. अट्ठ. (म.प.) 2.106.
से रहित - तेहि पु., तृ. वि., ब. व. - यस्मा त्वं इमेहि इन्द्रियसंयुत्त नपुं.. व्य. सं., सं. नि. के एक खण्ड का नवेहि इन्द्रियसंवरविरहितहि भोजने अमत्तहि सद्धि शीर्षक, स. नि. 3(2),269-317 - वणना स्त्री., स. नि. विचरसि, दी. नि. अभि. टी. 1.54; - संवुत्त त्रि., तत्पु. के इन्द्रियसंयुत्त की व्याख्या, स. नि. अट्ठ. 3.260-277. स., इन्द्रियों के संयमन अथवा नियन्त्रण द्वारा संरक्षित - इन्द्रियसंवर पु., [इन्द्रियसंवर, इन्द्रियों का संयमन, इन्द्रियों स्स पु., ष. वि., ए. व. - इधसद्दो सब्बाकारतो की रक्षा, इन्द्रियों का दमन या वशीकरण, इन्द्रियों के द्वारों इन्द्रिय संवर संवुतस्स
पुग्गलस्स का संरक्षण, तप, संयम - रो प्र. वि., ए. व. - सन्निस्सयभूतसासनपरिदीपनो, म. नि. टी. (मू.प.) 1.147; अकुसलधम्मे चेव कायञ्च तपतीति तपो ... इध पन अ. नि. टी. 3.117; - समन्नागत त्रि., इन्द्रियों के संवर इन्द्रियसंवरो अधिप्पेतो स. नि. अट्ठ 1.221; सीलं चतुबिधं या संयमन से युक्त, इन्द्रियद्वारों का रक्षण करने वाला - पातिमोक्खो इन्द्रियसंवरो आजीवपारिसुद्धी च सीलं __ ता स्त्री, प्र. वि., ए. व. - संवृत्तिन्द्रियाति इन्द्रियेसु पच्चयनिस्सितं, सद्धम्मो. 342; - रं द्वि. वि., ए. व. - गुत्तद्वारा, इन्द्रियसंवरसमन्नागताति अत्थो, बु. वं. अट्ठ.583; सीघं सीघं इन्द्रियसंवरं परिपूरेतीति-सीधपआ, पटि. म. - समनुग्गहित त्रि., तत्पु. स., इन्द्रियों के संयमन द्वारा 370; इन्द्रियसंवरन्ति चक्खादीन छन्नं इन्द्रियानं भली-भांति उपकृत - ता स्त्री., प्र. वि., ए. व. - रागपटिघप्पवेसं अकत्वा सतिकवाटेन वारणं, थकनं. पटि. इन्द्रियसंवरसमनुग्गहिता सद्धा सद्धामूला च सीलादयो म. अट्ठ. 2.241; - रेन तृ. वि., ए. व. - सो इमिना धम्मा विरुहन्ति, सु. नि. अट्ठ. 1.115; - सम्पन्न त्रि., अरियेन इन्द्रियसंवरेन समन्नागतो अज्झत्तं अब्यासेकसखं इन्द्रियों के संवर या संयमन से युक्त-स्स पु., ष. वि., पटिसंवेदेति, दी. नि. 1.62; -- रा प. वि., ए. व. - ए. व. - इन्द्रियसंवरे, भिक्खवे, सति इन्द्रियसंवरसम्पन्नस्स नात्र बोज्झा तपसा, नाञत्रिन्द्रियसंवरा ..., स. नि. उपनिससम्पन्नं होति सील, अ. नि. 2(2).73. 1(1).65; – राय च. वि., ए. व. -- भिक्खु इन्द्रियसंवराय इन्द्रियसंवरसिद्धि स्त्री., तत्पु. स., इन्द्रियों के संयमन पटिपन्नो होती'ति, दी. नि. 2.207; दुतियपुच्छायं अथवा नियन्त्रण का पूरा हो जाना-द्धि प्र. वि., ए. व. इन्द्रियसंवरायाति इन्द्रियानं पिधानाय, गुत्तद्वारताय ___ - उपसमाधिट्ठानपरिपूरणेन इन्द्रियसंवरसिद्धि, इतिवु. अट्ठ. संवुतद्वारतायाति अत्थो, दी. नि. अट्ठ. 2.294; - कथा 13.
इन्द्रियसंवरसील नपं., कर्म. स.. इन्द्रियसंवर-नामक शील 1.150; - परियन्त पु., इन्द्रियों के संयमन की सीमा, प्रभेद, इन्द्रियों के संयमन अथवा संरक्षण के रूप में शील इन्द्रिय-द्वारों के संरक्षण की मर्यादा, चार प्रकार के परियन्तों -लं प्र. वि., ए. व. - यं पन "सो चक्खना रूप दिस्वा (सीमाओं) में से दूसरा - न्तो प्र. वि., ए. व. - ... मनिन्द्रिये संवरं आपज्जतीति वृत्तं, इदं इन्द्रियसंवरसील, सपरियन्तचारीति चत्तारो परियन्ता सीलसंवरपरियन्तो, विसुद्धि. 1.16.
For Private and Personal Use Only