________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आचरिनी
आचरियकिच्च
आचरिनी स्त्री., भिक्षुणीसङ्घ में रहने वाली आचार्य नारी - निं/नी द्वि. वि., ए. व. - गणं वा आचरिनि वा पत्तं वा चीवरं वा परियेसति, पाचि. 303-304, 433; - निया च./ष. वि., ए. व. - उपज्झायाय आपत्ति पाचितियस्स, गणरस च आचरिनिया च आपत्ति दुक्कटस्स, पाचि. 440. आचरिय पु., [आचार्य, बौ. सं., आचरिय/आचारिय].
सामान्य अर्थ, शिक्षक, अध्यापक, विविध शिल्पों एवं विद्याओं की शिक्षा देने वाला शिक्षक, घोड़ों एवं हाथियों आदि का प्रशिक्षक - गामणीयो त मातङ्ग- हयाद्याचरियो भवे, अभि. प. 368; - येन तृ. वि., ए. व. - ... सब्बसिप्पानि उग्गहित्वा आचरियेन अनुजातो ..., जा. अट्ठ. 3.206; असुकाचरियेन कतोतिपि जानाति, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).240; - य संबो., ए. व. - इच्छामह, आचरिय, सिप्पं सिक्खितुं न्ति, महाव. 466; - या प्र. वि., ब. व. - आचरियाव जानन्ति, कम्म सुकतदुक्कट, जा. अट्ठ. 3.249; - येसु सप्त. वि०, ब. व. - ... .सिप्पस्स कारणा आचरियेसु सगारवा..., महाव. 260; विशेष अर्थ 1. उपनयन कराने वाला तथा वेदों एवं वेदाङ्गों की शिक्षा देने वाला ब्राह्मण आचार्य- उपनीयाथ वा पुबं, वेदमज्झापये द्विजो, यो साङ्ग सरहस्सं चाचरियो ब्राह्मणेसु सो, अभि. प. 411; अहं तस्स आचरियब्राह्मणो, जा. अट्ठ. 7.299; - स्स ष. वि., ए. व. - "अहं इमं मन्तं आचरियस्स उपकारको हुत्वा लभिस्सामी ति चिन्तेत्वा .... जा. अट्ठ. 4.180; - या प्र. वि., ब. व. - "तुम्हे किं करिस्सथा ति तुम्हे पन आचरियाति, जा. अठ्ठ. 4.439; विशेष अर्थ 2. आचारविचार की शिक्षा देने वाला (पिता, कुटुम्बीजन, मित्र आदि), पथप्रदर्शक - यो प्र. वि., ए. व. - ...तस्मा इदानिपि नो आचारसिक्खापनेन आचरियो भवाति आह. जा. अट्ट, 5.378; आचरियन्ति आचारे सिक्खापनतो इध पिता आचरियो ति अधिप्पेतो, जा. अठ्ठ, 4.160; आचरियो ति कुटुम्बिकस एस्स मय्ह आचारसिक्खापको आचरियो, जा. अट्ठ. 4.335; विशेष अर्थ 3. बौद्ध भिक्षुसङ्घ में प्रव्रजित अथवा उपसम्पदा-प्राप्त भिक्षु को उपाध्याय के अभाव में निःश्रय प्रदान करने वाला तथा नव-दीक्षित भिक्षुओं को आचार एवं अच्छे व्यवहार की प्रायोगिक शिक्षा देने वाला भिक्षु-शिक्षक - यो प्र. वि., ए. व. - आचरियो, भिक्खवे, अन्तेवासिकम्हि पुत्तचित्तं उपट्ठापेस्सति, महाव. 68; ... आचारसमाचारसिक्खापको आचरियो नाम कोचि नत्थि पे. व. अट्ठ. 219; - यं द्वि. वि., ए. व. -
अनुजानामि, भिक्खवे, आचरिय, महाव. 68; ... आचरियन्ति आचारसमाचारसिक्खापनकं आचरियं अनुजानामि, महाव. अट्ठ. 254; - म्हा प. वि., ए. व. - छयिमा, भिक्खवे, निस्सयपटिप्पस्सद्धियो आचरियम्हा, महाव. 80; - यानं ष. वि., ब. व. - इदं अम्हाक आचरियानं भविस्सति, चूळव. 289; "एवं अम्हाकं आचरियानं उग्गहो परिपुच्छाति, पाचि. 154; विशेष अर्थ 4. ध्यान के लिए कर्मस्थान प्रदान करने वाला कल्याणमित्र, योग-शिक्षक - स्स ष. वि., ए. व. - कम्मट्ठानं गहेत्वान, आचरियस्स सन्तिके, अभि. अव. 836; स. उ. प. के रूप में, अट्ठकथा., इस्सासा., उद्देसा., उपज्झाया., उपसम्पदा., ओवादा., कच्चायना., कम्मवाचा., गणा., गन्था../गन्धा., गुत्तिला., दिसापामोक्खा., धनुग्गहा., धम्मपाला.. धम्मा., निस्सया., पच्छा., पब्बज्जा., पा., पिट्टि, पीठा., पुब्ब०, पोराणा., बुद्धघोसा., महा., मातङ्ग-हयाद्या., योग., रथा., लाखा., लेखा., लोका., वजिरबुद्धा., वत्थुविज्जा., वळञ्जनका., सत्था., सिलोका., हत्था. आदि के अन्त. द्रष्ट.. आचरियक नपुं., आचरिय से व्यु. [आचार्यक], आचार्यवाद, आचार्यभाव, पारम्परिक सिद्धान्त, शिल्प, व्यवसाय, आचार्यों द्वारा किया गया शिक्षण या अध्यापन, मत, विश्वास - कं द्वि. वि., ए. व. - सकं आचरियकं उग्गहेत्वा आचिक्खन्ति ....दी. नि. 2.80; आचरियकन्ति आचरियभावं आचरियवाद दी. नि. अट्ठ. 3.13; एके समणब्राह्मणा इस्सरकुत्तं ... आचरियकं अग्गधे पञपेन्ति, दी. नि. 3.20; सकं आचरियक सयं अभिजा सच्छिकत्वा उपसम्पज्ज विहरेय्या ति, म. नि. 1.223; सकं आचरियकन्ति अत्तनो आचरियसमय, म. नि. अट्ठ. (मू.प.) 1(2).74; - के सप्त. वि., ए. व. - दक्खा परियोदातसिप्पा सके आचरियके नहापितकम्मे, महाव. 325; आचरियकेति आचरियकम्मे, पारा. अट्ठ. 1.230. आचरियकम्म नपुं.. तत्पु. स. [आचार्यकर्म], आचार्य का कर्म या शिल्प, आचार्य या शिक्षक द्वारा ज्ञात या गृहीत व्यवसाय - म्मे सप्त. वि., ए. व. - आचरियकेति आचरियकम्मे, पारा. अट्ठ. 1.230; ... सुसिक्खितो अनवयो सके आचरियके कुम्भकारकम्मे परियोदातसिप्पो, पारा. 47-48. आचरियकिच्च नपुं., तत्पु. स. [आचार्यकृत्य], आचार्य द्वारा किए जाने योग्य कृत्य, शिक्षक द्वारा करणीय कार्य - च्वं प्र. वि., ए. व. - आचरियकिच्च उपज्झायकिच्च ..... समानाचरियकिच्चं-इदं किच्चं नो अधिकरणं चूळव. 203.
For Private and Personal Use Only