Book Title: Padileha
Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Gurjar Granthratna Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023286/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HE :: lekhaka : DaoN. ramaNalAla cI. zAha : prakAzaka : gUrjara graMtharatna kAryo la ya kuMvArA sAme gAMdhI mA- amadAvAda-1 ratanapeALanAkA sAme * gAMdhI mA` * amadAvAda-1 . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDile hA lekhaka De. ramaNalAla cI. zAha adhyakSa gujarAtI vibhAga muMbaI yunivarsiTI muMbaI ' prakAzaka gUrjara graMtha ratna kAryAlaya kuvArA sAme gAMdhI mArga : amadAvAda-1 . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PADILEHA : A collection of critical and research articles by Dr. Ramanlal c Shah, First Edition, January 1979. Price : Rs. 251- (c) Dr. Ramanlal C. Shah prathamavRttiH jAnyuArI 1979 prata H 1000 mUlya rU. 25-00 prakAzaka: kAMtilAla goviMdalAla zAha gUrjara graMtharatna kAryAlaya, phuvArA sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-1 mudrakaH ratilAla aMbAlAla paTela akSa 2 presa nAgaravelanA hanumAna pAse, rakhiyAla reDa, amadAvAda-1 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa pUjya saddagata zrI jyotsanAbahena u. joSIne tathA pUjya kavivarya zrI umAzaMkarabhAI joSIne Page #5 -------------------------------------------------------------------------- Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana prAcIna ane madhyakAlIna sAhitya, sAhityakAro ane vicAradhArA vizenA mArA keTalAka abhyAsalekhono A saMgraha "paDilehA" pragaTa karatAM mane AnaMda thAya che. paDilehI' prAkRta bhASAne zabda che. paDilehA eTale pratilekhA. paDilehAne eka artha che vyApaka, gahana ane svataMtra dRSTithI jhINavaTapUrvaka abhyAsa karavo, vAraMvAra cIvaTapUrvaka sUkSma avalokana karavuM. paDileha - paDilehaNa ( pratilekhA - pratilekhanA ) jainene pAribhASika zabda che. Aje paNa jainamAM, vizeSataH jaina sAdhuomAM te pracalita che. paDilehAmAM graMthastha thayelA A lekhe "paraba', 'kaviloka', phArbasa traimAsika", "ruci', "jainayuga', "zrI mahAvIra jaina vidyAlaya vallabhasUri smAraka graMtha', 'sAhityakAra premAnaMda', "gujarAtI sAhityane ItihAsa" vageremAM pragaTa thayelA che, e mATe te te sAmayiko, graMthasaMpAdako tathA prakAzaka saMsthAone AbhArI chuM. savizeSa AbhArI chuM gujarAtI sAhitya pariSadane, "jaina sAhitya' chApavAnI paravAnagI ApavA mATe. A graMthanA prakAzananI javAbadArI svIkAravA mATe prakAzaka gUrjara graMtharatna kAryAlayane - zrI kAntibhAI, zrI ThAkorabhAI tathA zrI manubhAIne - paNa AbhArI chuM. A graMthanA mudraNa- prakAzana kAryamAM sahAya karavA mATe mArA mitra DaoN. cimanalAla trivedIne paNa AbhArI chuM. muMbaI : tA. 5-1-1979 ramaNalAla cI. zAha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. ramaNalAla cI. zAhanAM pustake ekAMkI zyAma raMga samIpe jIvanacaritra gulAmane muktidAtA pravAsa - zedhasaphara evaresTanuM ArohaNa (bIjI AvRtti) uttaradhruvanI zodhasaphara ( have pachI) sAhitya vivecana gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana 196ranuM graMthastha vAlmaya narasiMha pUrvenuM gujarAtI sAhitya paDilehA saMzAdhana - saMpAdana nala - devadatI rAsa ( samayasuMdarakRta) jaMbUsvAmI rAsa (yazovijayajIkRta) kuvalayamALA (uddadyotanasUrikRta) saMkSepa sarasvatIcaMdra - bhAga 1 (pAThya saMkSepa) dhama - tattvajJAna jaina dharma (chaThThI AvRtti ) jaina dharma (hidI AvRtti) vana gharSa (marAThI AvRtti) bauddhadharma Soraman Bhagawan Mahavir and Jainism Buddhism - An Introduction. saMpAdana (anya sAthe) manISA; zreSTha nibaMdhakAo; zabdaloka ciMtanayAtrA; nIrAjanA; akSarA; avagAhana; jIvanadarpaNa vagere. prakIrNa ena. sI. sI. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a nu krU ma 1 prAcIna bhAratamAM vAdo 2 kuvalayamAlA 3 hemacaMdrAcArya : emanuM jIvana ane kavana 4 bhAlaNanA kahevAtA bIjA 'naLAkhyAna'nuM pageru 5 yazovijayajI ane emane jaMbusvAmI rAsa (1) yAvijayajI (2) jaMbusvAmI rAsa 6 vinayaprabharacita gautamasvAmIne rAsa 7 tribhuvanadIpakaprabaMdha 8 kavivara samayasuMdara ane emanI be rAsakRtio (1) kavivara samayasuMdara (2) mRgAvatIcaritra caupaI (3) valkalacIrI rAsa huM premAnaMdanA naLAkhyAnanuM kathAvastu 10 jaina sAhitya pRSTha 3 21 58 67 92 124 146 157 166 180 194 209 246 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDilehA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAdA ' vAda' zabda sa MskRta vac dhAtu parathI AvelA che. A zabdanA eka aM''nAda' athavA 'avAja che. lakSaNAthI ene a avAja karIne bIjAnuM dhyAna kheMcavuM evA paNa thAya che. 'vAda'nA vAtacIta, vArtAlApa, bhASaNa, nivedana, salAha, siddhAMta, prastAva, zAstrArtha, vagere arthA thAya che. emAMthI vAda eTale lIla, carcA, vivAda, pakSa, saMzaya, matabheda, bhAMjagaDa, takarAra, AkSepa, caDasAcaDasI, dalIlakhAjI vagere arthA pracalita thayelA che. taduparAMta vAda eTale karAra, samajUtI, vivaraNa, khulAsA, pariNAma, ahevAla vagere ardho pazu pracAramAM AvelA che. vAda karavAthI, kAI paNa eka pakSa laI ene tarka zaktithI khacAva karavAthI, enuM maMDana karavAthI athavA anya pakSanuM khaMDana karavAthI buddhicAturya khIle che. judA judA vAdene sAMbhaLavAthI, ene abhyAsa karavAthI mANasanuM jJAna khIle che, samajazakti vadhe che, dana spaSTa thAya che. pUrva pakSa ane uttara pakSanI racanA karI baMne vacce vAdavivAda, savivAda ke parisaMvAda karAvavAthI viSayanI guAvaTa sArI thAya che ane tathya bahAra Ave che. eTalA mATe ja kahevAya che ke vAre vAre nAyate tattvanoya ! Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 | paDilehA vAda eTale jJAnavijJAnanI koIpaNa zAkhAnA koIpaNa viSayamAM taka, anumAna ke tAraNanA AdhAre bAMdhelI mAnyatAnuM athavA siddhAntanuM pratipAdana. jagatanA keTalAka sanAtana praznonuM jyAM sudhI saMpUrNa nirAkaraNa na thAya tyAM sudhI te aMge zodha karavAnA aneka prayatna thayA ja karavAnA. jIva kyAMthI Ave che? zA mATe Ave che? zA mATe mRtyu pAme che? mRtyu pachI enuM zuM thAya che? jIva ane AtmA eka che ke bhinna ? zarIrane calAvanAra koNa che? Indriya kAnA upara AdhAra rAkhe che? sRSTimAM AtmA eka che ke aneka? AtmAnuM kada zarIra jeTaluM ke nAnuM moTuM? AtmAnuM zarIramAM sthAna kyAM? A vizva zAnuM baneluM che ane zAnA AdhAre TakI rahyuM che? pApa zuM ? puNya zuM ? sukha zA mATe ? duHkha zA mATe? punarjanma che ke nahi? sArAnarasAM karmonuM phaLa che ke nahi? zuM maLe te samagra saMsAranuM jJAna thaI jAya? evuM zuM prApta thAya ke jethI jIvana pAparahita, jArahita, mRtyurahita, zaMkarahita, sudhArahita, satyakAma ane satyasaMkalpa banI jAya? evuM zuM che ke je jANavAthI badhuM ja jANavA maLe, je jANavAthI sarva leka ane sarva kAmo prApta thAya? Ama, bAhya jagata ane mananI aMdara rahelA sUkSmatama, gUDhatama jagata vizenA aneka praznonuM nirAkaraNa ema saraLatAthI thatuM nathI. pariNAme pitAnAM anubhava, buddhi ane tarkane AdhAre, mANasane je maryAdita jJAna prApta thayuM hoya te pramANe tene uttara zodhavA prayatna kare, ane potAnI vAta ja sAcI che ema zraddhApUrvaka mAnI tenuM ja pratipAdana kare tyAre temAMthI vAdane janma thAya. jema dharma ane tatvajJAnanI bAbatamAM, tema bIjA aneka viSayomAM samaye samaye navA navA vAdane janma thayuM che ane thayA paNa karaze. satyanuM saMpUrNa darzana sAdhAraNa rIte thatuM nathI. ane satyanA Azika dazarnane pUrNa darzana mAnI levAnI utAvaLa sahaja rIte Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAdo / 5 thAya che. dareka vastu ke padArthanA aneka guNadoSa ke dharmo heya che. temAMthI keTalAkane amuka ja jaNAya che ane bIjA keTalAkane ethI taddana judA ja jaNAya che. eka daSTikoNathI jonAranuM darzana bIjA dRSTikoNathI jonAranA darzana karatAM taddana bhina ke viparIta hAI zake che ane baMne potapotAnI maryAdita rIte sAcA hoI zake che. paraMtu A AMzika satyanA darzanamAMthI jyAre mahAgraha thAya che tyAre temAMthI vAda janme che ne ema thAya che tyAre keTalIka vAra bIjAnA darzanane khoTuM TharAvavAne sabhAna sahetuka prayatna thAya che. AthI ja kahevAya che ke vAda rAga ane dveSanI vRddhi karanAra che. AcArAMga sUtramAM kahyuM che rasa vAve parasparaviruddha vAdo varace vaira vadhe che, saMgharSa thAya che. (vA vA varSate vairaDhi), kyAreka yuddho paNa thayAM che. saMsAranuM svarUpa ja evuM che ke vAda, vADA, paMtha, saMpradAya vagerene kyAreya sarvathA uracheda thaI zakaze nahi. dharma ane tattvajJAnanA kSetre tema vyAkaraNa ane nyAya, vega ane adhyAtma, sAhitya ane vijJAna, jyotiSa ane Ayurveda, rAjyanIti ane arthanIti vagerenAM kSetramAM paNa prAcIna bhAratamAM bhinna bhinna mAnyatAo ke vAde pracalita hatAM. jema ke, je vAda ema mAne che ke koI paNa kriyAnuM kaMI paNa phaLa nathI te vAda aphalavAda che. je vAda ema mAne che ke pApa, puNya vagere kriyAo jIva pote nathI karate te vAda akArakavAda che. je vAda ema mAne che ke mAtra pAMca mahAbhUte ja che ane AtmA jevuM kaMI nathI te paMcamahAbhUtavAda che. te ema mAne che ke belavuM, cAlavuM, khAvuM, daDavuM, vagere kriyAo A paMcamahAbhUte ja kare che. je vAda mAne che ke A paMcamahAbhUta ekatra thAya che ane temAM te uparAMta eka judI cetanazakti utpanna thAya che ane te zarIra pAse badhI kriyAo karAve che ane te zakti paMcamahAbhUtathI bhinna nathI, ane paMcamahAbhUta sAthe te zakti paNa nAza pAme che te vAda tajajIvataracharIravAda che. je vAda Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 / paDilehA ema mAne che ke paMcamahAbhUto uparAMta chaThTho AtmA che te vAda AtmaSaSThavAda che. je vAda ema mAne che kriyA ane kriyAnuM phaLa paNa che e vAda kriyAvAda che. je vAda ema mAne che ke ghaDe, DIMkara', IMTa vageremAM jema eka ja mATI anekarUpe dekhAya che tema manuSya, pazupakSI, vRkSA vagere rUpe dekhAtuM vizva te eka AtmarUpa ja che te vAda ekAntavAda che. je vAda ema mAne che ke indriyasukhAnA pUrNa bhegathI A jagatamAM ja AtmA nirvANu pAmI zake che te vAda daSTadharmAM nirvANuvAda che. je vAda ema mAne che ke jagata zAzvata che ane AtmA paNa zAzvata che te zAzvatavAda che. je vAda ema mAne che ke mRtyu pachI AtmA judI judI dazAne pAme che te vAda uddhRmAdhanikavAda che. je vAda ema mAne che ke kAIpaNa kAraNa vagara jagata ane AtmAnI utpatti thayelI che te vAda adhityasamutpannavAda che. Ama, IzvaravAda, AtmavAda. ajJAnavAda, puruSavAda, kAlavAda, svabhAvavAda, yadacchAvAda, jAtivAda, vizeSavAda, kriyAvAda, akriyAvAda, zAzvatavAda, azAzvatavAda, ekAtmavAda, anaikayavAda, satkA vAda, asatkArya vAda, AstikavAda, nAstikavAda, mAyAvAda, mithyAvAda, kAraNavAda, kRtavAda, niyativAda, avaktavyavAda, leAkavAda, lAkAtikavAda, aphalavAda, sthitivAda, dRSTivAda, dRSTavAda, karmavAda, vinayavAda, vikSepavAda, vinAzavAda, akAravAda, abhedavAda, bhRtavAda, pAMcamahAbhUtikavAda, cArvAkavAda, tajajIvatacharIravAda, AtmaSasvAda, siddhivAda, sthAnavAda, apeAhavAda, jJAnavAda, daivatavAda, pratyasamutpAdavAda, anAtmavAda, kSaNikavAda, sarvAstivAda, zUnyavAda, vibhayavAda, syAdavAda, anekAntavAda, kevalAdvaitavAda, viziSTAdvaitavAda, zuddhAdvaitavAda, dvaitAdvaitavAda, prakRtivAda, prArabdhavAda, anyAnyavAda, ajJeyavAda, cAturyAmasa`varavAda, vidhivAda, nayavAda, caityavAda, gaNudharavAda, nidbhavavAda, sthaviravAda, vijJAnavAda, adhityasamutpannavAda, sukhaduHkhavAda, AnaMdavAda, tAtpa vAda, anumitivAda, rasavAda, dhvanivAda, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAde / 9 abhidhAvAda, dIrdha abhidhAvAda, lakSaNavAda, alaMkAravAda, camatkAravAda, abhihitAnvayavAda, anvitAbhidhAnavAda, pheTavAda, rItivAda, cityavAda, vaktivAda, guNavAda, zabdArthavAda, akhaMDAIvAda, dhAtuvAda, vagere saMkhyAbaMdha vAdenAM nAma prAcIna dharmagraMthamAM, vyAkaraNa ane alaMkArazAstranA graMthamAM, nyAya ane tarka zAstranA graMthamAM, vega, tiSa, Ayurveda vagerenA graMthamAM ApaNane jovA maLe che. A badhA vAde parathI prAcIna bhAratamAM beMddhika vikAsa keTalI ucca kATi sudhI pahoMcyo haze tene ApaNane khyAla Ave che, kAraNa ke pitAne vAda prasthApita karavo e sahelI vAta nathI. A videzamAM keTalAka vade eTalA sUma, gahana ane jaTila che ke sAmAnya mANasano te emAM caMcupAta paNa na thaI zake. prAcIna samayamAM bhAratamAM evI paNa prathA hatI ke paraspara viruddha evA vadamAM kene vAda vadhAre sAce che athavA UMce che te nakkI karavA mATe sabhAo yojAtI. keTalIkavAra evI sabhAo rAjyAzraye jatI. paraMtu rAjA pakSapAtI ane guNaSI na hoya te ja tevI sabhAo saphaLa thatI, nahiM te vidvAnone anyAya thata ke khoTI sajA thatI. eTalA mATe kahevAtuM ke yathArthavAde viduSI ayaska na guudbhavI rAnI | temAM parasparaviruddha vAdavALA vAdIo ane enA ziSyo sAmasAmA besIne vAdayuddha karatA. je vAdI pote emAM hArI jAya te potAnA ziSya sAthe sAmA pakSanA vAdIne ziSya banI jatA. indrabhUti gautama vagere agiyAra gaNadharo bhagavAna mahAvIra sAthe zAstrArtha karavA AvyA, paNa aMte parAjita thaI bhagavAna mahAvIranA ziSya banI gayA. parasparabhinna matavALI vyakitao vacce prAmANikapaNe, niSThApUrvaka, kevaLa satyanI gaSaNa mATe ja vAda thatuM tyAre tenI phalakRti ghaNI maTI rahetI. paraMtu vAda jyAre bIjAne yenakena prakAreNa parAjita karavAnA AzayathI ja jAte tyAre te vikRta svarUpa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 | paDileha dhAraNa karate ane te vivAda vitaMDAvAda, zuSkavAda tarIke oLakhAtuM. nAradabhakitasUtra mAM eTalA mATe kahyuM che ke vo nAvasthA "sthAnAMgasUtra" mAM batAvyuM che ke vAdasabhAomAM je vAda thAya che temAM keTalIkavAra vAdIo adhyakSanI bhakti karIne, adhyakSane pakSapAtI banAvIne jItI jAya che, to keTalIkavAra adhyakSa athavA prativAdIne pitAnA zArIrika baLa vaDe DarAvIne jItI jAya che. nabaLA mananA mANasone vAdIo potAnA mata mATe kevI rIte samajAvI jAya che tenA udAharaNa tarIke eka prasaMga TAMkavAmAM Avyo che ke eka gAmamAM keTalAka dhArmika mANase prArthanA karatA hatA. tyAM koI vedAntIe. AvIne kahyuM "se sEne jApa karo. eTale teo bicArA te pramANe japa karavA lAgyA. thoDI vAre bhakti saMpradAyanA himAyatIe AvIne kahyuM "rAga rAgadaM'ne japa kare eTale teo tema karavA lAgyA. thoDI vAre pAcho vedAntI Avyo. teNe "sADAM sAsaNas6 ne japa karavA samajAvyuM eTale teo tema karavA lAgyA. tyAM pAcho bhakta vidvAna Avyo. eNe samajAvyuM rAsarAsAduM vAsA =huM'ne japa karo. Ama bhakta ane vedAntI pitApitAne vAdamAM gAmanA sAdhAraNa dhArmika mANasane yuktipUrvaka kheMcavAne prayatna karavA lAgyA hatA. vAda karavA mATe samakakSa vyakita ja gya gaNatI. RvedamAM kahyuM che ke ghaDAnI spardhA gheDA sAthe ja karAvavI joIe, gadheDAM sAthe nahi. (nAgavAninA vAninAM hAsatti, na mA pu zvAnti ) tevI rIte vyavahAramAM paNa samAna vyaktio vacce ja vAda-vivAda zebhe. nizIthabhASyamAM kahyuM che ke "34 vivaET RtamuhiM !" kRtamukha eTale ke samartha vidvAne sAthe vivAda na karavo joIe. pitAnuM ke anyanuM gaurava sAcavavA mATe, viveka ane aucitya jaLavAya e mATe, visaMvAda ke saMgharSa na janme e mATe, keIne anyAya na thAya ke nIcAjoNuM na thAya e mATe keTalIka vyaktio Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAdo / 9 sAthe vivAda na karavA mATe ApaNA zAstrakAroe jaNAvyuM che. manusmRtimAM kahyuM che ke : RRsthiLa-pure hitAvAya-mAtusrAtithi-saMzrita H / vAdAtaravaya-jJAti-sandhi-vAndhave || mAtApitAbhyAM jAmibhirbhAtrA putreNa bhAryayA / duhitrA dAsa vargeNa vivAdaM nA samAcaret // Rtvija, purAti, AcArya, mAmA, atithi, peAtAnA Azrita, bALaka, vRddha, rAgI, vaidya, jJAti (pitRpakSanAM svajane!), saMbaMdhI (jamAI, sALA, banevI vagere), bAMdhava, mAtApitA, bhAIDena, putra, putrI, patnI, nAkaracAkara vagere sAthe vivAda na karavA]. prAcIna bhAratamAM vAdavivAda karavAnI paNa eka prakAranI AvaData gaNAtI. peAtAnA vAdanuM samaIna kaI kaI dalIlAthI karavuM ane sAmenA vAdInI lIlAnu khaMDana kaI kaI dalIlAthI karavuM te mATe petAnA vAdanA sAmarthya uparAMta atyaMta ucca tarka paTutA ane kuzAgra buddhinI jarUra rahetI. jee vAda karavAmAM vijaya meLavatA tene ' vAdI 'nuM biruda ApavAmAM AvatuM. vAda karavAmAM malla jevA hAya tene * mallavAdI 'nuM biruda ApavAmAM AvatuM. vAdIemAM vetALa jevA hoya tene " vAdIvetALa 'nuM biruda ApavAmAM AvatuM. evI rIte ' vAdIcaMdra', ' vAdIsiMha ', ' vAdIbhUSaNa ', 6 6 : vAdIrAja ', ' vAdIzvara ', * vAdIndra ', vagere birudo paNa ApavAmAM AvatAM. jema jAhera sabhAemAM tema grantheAmAM paNa peAtAnA ' vAdanuM maMDana ane anya vAda ke vAdInuM khaMDana karavAmAM AvatuM ane evA graMthA paNa enA kartAnI apratima buddhi ane tarka zakitanA C " ( namUnArUpa gaNAtA. vAdavidha ', dvAdazAra nayacakra' vAdakathA ', vAdakutUhala ', 'vAdhya'tha', 'vAdatara giNI', ' vAda-nakSatramAlikA' 'vAdana kSatramAlAsUryodaya ', ' vAdaparaccheda ', ' vAdama'jarI ', 'vAdamaDhAva, ' : vAdATaka ', vAdaratnAvalI ', vAdasaMgraha', 'vAdasudhAraka ', .6 | C Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 | paDileha vAdArtha', "vAdAvalI', vagera graMthe judA judA videnA khaMDanamaMDana vize lakhAyelA che. A badhA graMthamAM mallavadIrikRta "kAdazAra nayacakra' ghaNe samartha graMtha che, jemAM gADAnA paiDAnA bAra ArAnI jema bAra judA judA vAdanI evI rIte goThavaNa karI che ke pahelA vAdanuM khaMDana bIje vAda kare, bIjAnuM trIje kare ane e rIte chellA vAdanuM khaMDana pahelAM vAdamAM AvI jAya ane e badhA vAdene anekAntavAdamAM samAvI levAmAM AvyA heya. TheTha vedakALamAM paNa kAlavAda, svabhAvavAda, udyamavAda, karmavAda, niyativAda vagere vividha prakAranA vAda pracalita hovAnA nirdeza maLe che. devo ane asuro vacce saMgharSa, melI vidyAo, yajJa ane temAM pazuonA balidAnathI svargAdi sukhanI prApti mATe nizcita. thayelA vividha kriyAkAMDo ke vidhividhAne vagere vize te samaye je vividha vAde pracalita hatA tene pariNAme AcAra ane vicAra varace ghaNI arAjaktA pravartatI hatI. upaniSadamAM je tatvavicAraNA thaI che, temAM eka mahattvane prazna che : jagatanuM mULa kAraNa zuM? pANI? vAyu? AkAza? prANa? mRtyu? aMDa? sat ? asatuM ? prajApati? AtmA? amUrta puruSa ? Izvara? A prazranI zodhamAM jalavAda, vAyuvAda, IzvaravAda, puruSavAda, AtmavAda vagere vividha vAdane janma thayo hato. zvetAzvatara upaniSada, maitrAyaNI upaniSada vageremAM A uparAMta te samaye pravartatA vividha pAkhaMDI ane bhrAmaka vAdene paNa ullekha che. kAla, svabhAva, niyati, yadarachA, mahAbhUta, puruSa, Izvara vageremAM mAnatA vividha vAdonI carcA temAM karavAmAM AvI che. sAMkhyavAdIoe pitAnAthI bhinna evAM brahmataMtra, puruSataMtra, zaktitaMtra. niyatitaMtra, kAlataMtra, guNataMtra akSarataMtra, prANataMtra, karyataMtra, jJAnataMtra, kriyAtaMtra, mAyAtaMtra vagere 32 taMtro arthAta batrIsa judA judA vAdane nirdeza "puSTitaMtra' nAmanA graMthamAM karyo che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAde / 11 vaidika athavA brAhmaNu paraMparAmAM uttarakALamAM jagata, Izvara, cit, acit, sukhadu:kha, karma, jJAna, AnaMda, avidyA vagerenAM svarUpa ane dharma vizenA matamatAMtaramAMthI je vividha mAnyatAe janmI ane enA puraskartAe enA je pracAra karyA tene pariNAme sAMkhya, yeAga, nyAya, vaizeSika mImAMsA ane vedAMta e cha darzAnA pracAramAM AvyAM, emAMthI zaivadarzana, nakulIzapAzupatadana, pU`prajJadana, pratyabhinaMdana rasezvaradarzIna, aulukayadarzana, akSapAdana, jaiminIdarzIna, pANinIdarzana, sAMkhyadarzana, pAtaMjaladarzana, rAmAnujana, zAMkaradarzana vagere danA, vAdA pracalita banyAM. bhagavAna mahAvIranI pUrve bhagavAna pArzvanAthanA samayamAM ni tha kAmaNe! te samayanA jaina dharma pramANe ahiMsA, satya, asteya ane aparigraha e cAra mahAvratAmAM mAnatA hatA. tenI A mAnyatA cAturyAmasavaravAda tarIke oLakhavAmAM AvatI hatI. bhagavAna mahAvIre cAra mahAvratAne chUTAM pADI ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha e pAMca mahAvratAnA upadeza Apyo. jaina dharmamAM paNa taduparAMta zvetAMbara ane digambara evA be mahattvanA vAde UbhA thayA ane tenI sAthe bIjI keTalIka bAbatAnA matabhedezane kAraNe khInna peTA vAdA paNu vadhyA hatA. alabatta, bhagavAna mahAvIre prakhAyela syAdvAde athavA anekAntavAde potAnAmAM ghaNA vAdene samAvI lIdhA ane saMgharSa TALyA. bauddha graMtha dInikAya'nA brahmajAla sUtramAM nirdeza che te pramANe bhagavAna buddhanA samayamAM 66 abauddhavAde pracalita hatA. temAM AtmA ane jagata nitya che ema mAnanArA zAtAvAdIomAM cAra judA judA vAda hatA. azAzvatavAdIomAM paNa cAra judA judA vAda hatA. jagata nitya che ke anitya e vize matabhedavALAM atAtikAmAM paNa cAra judA judA vAda hatA. kAI praznanA sIdhA javAba na ApanArA amarAvikaepikAmAM paNa cAra judA judA vAda hatA. kAraNa vagara AtmA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 | paDilehA ane jagatanI utpatti mAnanAra adhiriyasamuppanikomAM be judA judA vAda hatA. mRtyu bAda AtmA kaI dazA pAme che e vize jude jude mata dharAvanAra umAdhanikamAM 32 judA judA vAde hatA. mRtyu bAda AtmA nAza pAme che ema mAnanArA uThedavAdIomAM sAta judA judA vAda hatA. IndriyanuM sukha bhogavatAM A janmamAM ja AtmA nirvANa prApta karI zake che ema mAnanArA daSTadharmanirvANavAdIomAM pAMca judA judA vAde hatA. bauddhadharma karma ane punarjanmamAM mAne che ane chatAM AtmAmAM mAno nathI. anAtmavAda, kSaNabhaMgavAda, zunyavAda, e bauddha dharmanI viziSTa vicArasaraNI che. bauddha dharma ema mAne che ke AtmA nAmane kaI padArtha svabhAvataH nathI. AtmAnuM svataMtra kaI astitva nathI. rUpa, vedanA, saMjJA, saMskAra ane vijJAna e pAMca dharmo athavA sarkane samudAya che. jema ratha nAmane kaI svataMtra padArtha nathI, paraMtu rathagA-rathanA judA judA bhAgene samudAya thAya che tyAre ratha nAmanI AkRti thAya che. tevI rIte mAtra pAMca kone samudAya thAya che. bIjo darzane jene AtmA kahe che tevA nitya AtmAmAM bauddha dharma mAnato nathI. A pAMca skaMdha kSaNika , duHkhakAraka che ane anAtma che. A bauddha dharmane anAtmavAda che. pratItyasamutpAdavAda, kSaNabhaMgavAda, zunyavAda, sarvAstivAda, vijJAnavAda, satrAtikavAda, caityavAda, gokulakavAda, vibhajiyavAda, evA aDhAra judA judA vAde bauddha darzane mAM jovA | zramaNa paraMparAmAM bhagavAna mahAvIra ane bhagavAna buddha e be mamhA-vibhUtio uparAMta nIcenA pAMca zramaNa AcAryo potapotAnA vAda mATe prAcIna bhAratamAM suprasiddha hatAH (1) puraNa kAzyapa (2) pakudha karacAyana (3) ajita kezakuMbalI, (4) saMjaya belaDIputra ane (5) makhali gozAlaka. bhagavAna buddhane samakAlIna pUraNa kAzyapa nAmane nagna tapasvI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAda / 13 ema mAnatA hatA ke puya ke pApa jevuM kazuM nathI. e ema kahetA ke keIe prANune vadha karyo hoya, corI karI heya, dhADa pADI hAya, jUThuM be hoya ke vyabhicAra karyo hoya, te paNa tene pApa lAgatuM nathI. pavitra manAtI gaMgA nadInA dakSiNa kinAre koI mArAmArI kare ke bIjAne trAsa Ape te paNa tene pApa lAgatuM nathI ane gaMgA nadInA uttara kinAre jaI dAna Ape, yajJa kare, satya bele, ta5 kare che tethI tene puNya prApta thatuM nathI. pote kaMI paNa kare ke karAve tethI pApa ke puNya kazuM thatuM nathI. pUraNa kAmpayane A mata akriyAvAda tarIke athavA akArakavAda tarIke oLakhAya che. pakupa kayAyana ema mAnatA hatA ke A sRSTi pRthvI, pANI, teja, vAyu, sukha, duHkha ane jIva e sAta padArthonI banelI che. A padArthone koIpaNa kAraNathI kayAreya vinAza thatuM nathI. A padArtha hAlatA nathI, badalAtA nathI, eka bIjAne sukha ke duHkha ApI zakatA nathI. e padArtho koInA nirmANa karelA ke darzAvelA nathI. e padArtho vaMdhya, kUTastha ane nagaradvAranA staMbhanI jema acala che. eTale e padArthone mAranAra, marAvanAra, kahenAra, sAMbhaLanAra, jANanAra ke varNana karanAra keI nathI. keI mANasa tIkSNa zastra vaDe kAInuM mAthuM kApe tethI te tene jIva le che ema na kahI zakAya, kAraNa ke e tINa zastra mAtra e sAta padArtha vacce rahelA avakAzamAM praveza karyo che ema kahI zakAya. pakudha karayAyananA A vAdane a nyavAda athavA anekayavAda kahevAmAM Ave che. ajita kezakuMbalI bhUtavAdane puraskartA hatA. te ema kahe ke ke pRthvI, pANI, teja ane vAyu e cAra dhAtu athavA bhUtane manuSya bane che. jyAre te mRtyu pAme che tyAre pRthvI dhAtu pRthvImAM, pANI pANImAM, teja tejamAM ane vAyu vAyumAM bhaLI jAya che ane inDiyA AkAzamAM jAya che. marelA mANasane cAra puruSe ThAThaDImAM nAkhI smazAnamAM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 | paDilehA laI jaI bALI nAMkhe che ane tyAM tenAM hADakAM paDI rahe che. teNe dAna, yajJa, ke bIjI je kaMI kriyA karI hoya tenuM chevaTanuM pariNAma A rAkha ane hADakAM che. mATe dAna, hema vagere mUkha mANase dhI kADhelI nirarthaka kriyAo che. sArAM khoTAM karmanuM phaLa jevuM kazuM nathI ke A leka, paralaka, devadevIo vagere jevuM paNa kazuM nathI. mRtyu pAmyA pachI DAhyA ane mUrkha badhAne ukeda thAya che. ane temanuM kazuM ja bacatuM nathI. je keI astivAdanI vAta kare che te badhA jUThA mANase che. ajita kezakuMbalInA A bhUtavAdane uchedavAda athavA nAstikavAda paNa kahevAmAM Ave che. te cArvAkanA matane puraskartA haze ema manAya che, chatAM e AtmavAdI zramaNa hato. alabatta AtmA vizenI tenI kalpanA A jIvanapUratI maryAdita hatI. saMjaya belaDIputra vikSepavAdI kahevAta. te ema kahe ke paralaka che evuM paNa nathI ane paraleka nathI evuM paNa nathI. karmanAM phaLa hoya che evuM paNa nathI ane karmanA phaLa nathI evuM paNa nathI. tenA A vikSepavAdane ajJAnavAda tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. bhagavAna mahAvIrane samakAlIna makhali gozAlaka AjIvaka saMpradAyane saMsthApaka hate. ene vAda niyativAda tarIke athavA saMsAraddhivAda tarIke oLakhAtuM hatuM. te ema mAnatA ho ke mANasamAM sAruM athavA khoTuM karavAnuM kaMI paNa baLa, vIrya athavA parAkrama nathI. prANIonI apavitratAnuM kaMI paNa kAraNa nathI. kaMI paNa kAraNa vagara prANIo zuddha ane pavitra thAya che, A saMsAramAM sukhaduHkha parimita ane niyata che. temAM kaMI paNa pheraphAra karAvI zakAya ema nathI, badhuM niyati pramANe banyA kare che. niyatine kAraNe ja che janme che, judI judI avasthAo bhegave che ane zarIrathI vikhUTA paDe che, mRtyu pAme che. prAcIna samayanA je badhA vAda pracalita hatA te badhA vize Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAda | 15 svataMtra graMtha upalabdha nathI. paraMtu bhinnabhinna graMthamAM je chUTAchavAyA ullekho maLI Ave che te uparathI ApaNane te vize keTalIka mAhitI maLe che. keTalAka vAdanAM te mAtra nAmanirdeza maLe che. e vAda zuM kahevA mAge che ane tenA sthApaka ane puraskartA koNa hatA tenI vizeSa mAhitI maLatI nathI. sUtrakRtaga, AcArAMga, bhagavatIsUtra, naMdisUtra ityAdi jaina AgamagraMthomAM judA judA vAdane ulekha thayelo che. e samaye evA bhinnabhinna 363 vAdo pracalita hatA evo nirdeza maLe che. A badhA vAdenuM kriyAvAda, akriyAvAda, ajJAnavAda ane vinayavAda ema cAra mukhya vAdamAM vargIkaraNa paNa karavAmAM AvyuM che ane emAM 180 kriyAvAda, 84 akriyAvAda 7, ajJAnavAda ane ravinayavAda gaNAvavAmAM a vyA che je badhA maLIne 363 jeTalA thayA che. A judA juvA vAdanA puraskartAo koNa koNa hatA tenAM keTalAMka nAma noMdhAyelAM che, jemake kautakala, kAMDeviddhi, kauzika, harismathu, mAMchayika, romasa, hArita, muMDa, azvalAyana vagere kriyAvAdIo hatA. marIca, kumAra, kapila, ulka, gArgyu, vyAdhrabhUti, vAdhvali, maThara, maidaMgalAyana vagere ayiAvAdIo hatA, kalya, vAtkala, kauSami, nArAyaNa, mAdhyadina, mada, piglAde, bAdarAyaNa, AMbaSTi, vasa, jaiminI vagere ajJAnavAdIo hatA ane pArAzara jatukaNi, vAlmIki, romaSiI, savadatta, vyAsa, elAputra, aupamanvaya, caMdradatta vagere vinayavAdIo hatA. kriyAvAdaH je vAda ema mAne che ke AtmA kriyA kare che athavA amuka kriyA karavAthI AtmA baMdhana pAme che ane amuka kriyA karIne te ba dhanamAMthI mukti pAme che te kriyAvAda. te vAda kahe che ke mANasa je sukha-duHkha pAme che, zaka ke paritApa anubhave che te badhuM tenAM pitAnAM karelAM karmanuM phaLa che. saMsAra zAzvata che. janmamaraNanuM cakra cAlyA kare che. krodha, mAna, mAyA, lebha vagerene kAraNe jIva A janma-maraNanA cakramAMthI chUTI zakato nathI. paraMtu je jIva pitAnAM karmone aMta lAve Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 | paDilehA che te jIva A cakramAMthI mukti pAme che. karmo pitAnA AtmAne kevI rIte lAge che ane temAMthI kevI rIte mukta thaI zakAya enuM jJAna thAya ane e mATe bhavya puruSArtha AdarI chevaTe temAMthI je mukta thAya te jIva mokSane adhikArI bane che ane tene pharIthI janmamaraNanA cakramAM AvavAnuM rahetuM nathI. akriyAvAdaH je vAda AtmAnA astitvamAM mAnato nathI, athavA AtmAnA astitvamAM mAnavA chatAM AtmA kaMI kriyA karatA nathI, AtmA kaI kriyAthI eTale ke pApapuNyathI lepate. nathI, mANase pote karelAM karmo mATe athavA enAM phaLa mATe pote javAbadAra nathI, Izvara ja mANasa pAse sArAM karma athavA kharAba karma karAve che, AtmA te tadana niSkriya che ityAdi mAne che tene akriyAvAda tarIke oLakhAvAvamAM Ave che. IzvaravAda, AtmavAda, niyativAda, svabhAvavAda, yadarachAvAda, kAlavAda vagerene akriyAvAdamAM samAveza karavAmAM Ave che. ajJAnavAda : A vAda ema mAne che ke lekavyavahAra e ja sAcuM pramANa che, mATe ene anusarIne ja lekee pitAne vyavahAra calAvavuM joIe. vyavahAra calAvavA mATe zAstronI kaMI ja jarUra nathI. vaLI, zAstromAM paNa aMdara aMdara ghaNA vAdavivAda ane jhaghaDA che, jethI zAstrone AdhAre koI nirNaya thaI zakatuM nathI. zAstronA jJAnanI koI AvazyakatA nathI. zabdane je artha vyavahAramAM pracalita hoya te mAnIne ja vyavahAra calAva joIe, kAraNa ke koIpaNuM zAstranA AdhAra parathI zabdArthane nirNaya thaI zakatuM nathI. vastune tenA yathArtha svarUpamAM kyAreya saMpUrNapaNe jANI zakAtuM nathI. mATe te jANavAne vRthA prayatna karavo na joIe. vinayavAda: vinaya eTale AcAra vizenA niyameje leke ema mAne che ke AcAranA keTalAka niyamo pALavAthI zIlazuddhi thAya che ane mekSa ke nirvANanI prApti mATe A zIlazuddhi ja paryApta che teo Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAde | 17 vinayavAdI kahevAya che. A vAda pramANe je mANasa kAyAthI kaMI pApa na kare, keIne pIDA thAya tevI vANuM na bele ane manamAM kaMI pApavRtti na rAkhe evo sadAcArI puruSa "saMpannakuzala" kahevAya, eTale ke evo mANasa karavAnuM badhuM karI cUkyo che ane have ene kazuM karavAnuM bAkI rahetuM nathI. A vAdamAM mAnavAvALA AcAra upara ja badhe bhAra mUkI, jJAna tarapha durlakSa karatA. bhagavAna mahAvIre ane bhagavAna buddha A vAdane virodha karyo hate bhagavAna buddhe kahyuM hatuM ke je mAtra mana, vacana ane kAyAthI kaMI pApa na Acare te te sapanakuzala kahevAya, te pachI taratanuM janmeluM bALaka saMpannakuzala kahevAya kAraNa ke eNe mana, vacana, kAyAthI haju kaMI pApa karyuM nathI, ayavAda : prAcInakALamAM eka evo varga hatuM ke je pApa, puNya, jIva, AtmA, jagata vagere vize anubhavathI, tarkathI ke dalIlathI kaze nirNaya karavAne zaktimAna na hoya tyAre, khAsa karIne beTA paDavAnA bhaye athavA bIjA vAdIothI parAjita thavAnA bhaye, kazo ja nizcita uttara ApatA nahi. teo goLagoLa javAba ApatA athavA ema kahetA ke "huM Ama paNa mAnane nathI' ane "huM ema paNa mAnatA nathI." ane "tamArI vAta sAcI che ema huM kahete nathI" ane "tamArI vAta khoTI che ema paNa nathI kahete." teo pitAne svataMtra bhinna abhiprAya ApavAne paNa inkAra karatA, paraMtu pitAne jude svataMtra bhinnavAda che ane te "areyavAda" che ema teo bhArapUrvaka jaNAvatA. jema keI paNa samaye bane che tema prAcIna samayamAM paNa bhAratamAM kemAM vahema ke aMdhazraddhA bharelI keTalIka mAnyatAo pravartatI hatI. keTalIka mAnyatAonAM mULa zAstromAM kadAca hoya, paraMtu lekajIvanamAM te mAnyatAo vikRta ke azuddha svarUpe daDha thaI hoya ane tevI mAnyatAo dharAvanArane eka varga jyAre Ubho thAya ane enA puraskartAo nIkaLI paDe tyAre tevA vAdane lokavAda athavA lekaciMtA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 | paDileha , tarIke oLakhAvavAmAM Ave. prAcIna samayamAM aputranI sadgati thatI nathI, gAyane mAranAranI athavA gAyanI aDapheTamAM AvI mRtyu pAmanAranI sagati thatI nathI, kUtarAM yamane joI zake che vagere lekamAnyatAonI gaNanA lakavAdamAM thatI. lekavAdanI jema saMzayavAda, mithyAvAda vagere paNa sAmAnya saMjJAo hatI. je vAde dareka bAbatamAM saMzaya karyA kare, nizcita bAbatamAM paNa saMzaya kare tyAre tevA vAdanI gaNanA saMzayavAdamAM thatI. je vAda khaTe mArge jaI rahyA hoya ema pitAnA mata pramANe lAge tyAre tevA vadane mithyAvAda tarIke oLakhAvavAmAM AvatA. - - "aSTakaprakaraNa'nA vAdASTakamAM jaNAvyuM che te pramANe tAvadardIo badhA vAdanuM vagIkaraNa traNa prakAranA mukhya vibhAgamAM karatA: (1) zuSkavAda, (2) vivAda, ane (3) dharmavAda. zuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathAparaH / / kIrtitastrividhovAda, ityevaM tattvadarzibhiH // jema dharma ane tatvajJAnanA kSetre tema sAhityanA kSetre paNa ghaNuM vAde prAcIna bhAratamAM pravartatA hatA. jema dharmane vize tema sAhityane vize keTakeTalI prakriyAonuM nirAkaraNa sahelAIthI thatuM nathI. kavitA eTale zuM? zA mATe badhA ja leke kavitA lakhI zakatA nathI? kavine kavitA lakhavAnI preraNA kyAMthI, kayAre ane zA mATe maLe che? badhI ja kavitAo zA mATe ekasarakhI nathI ? uttama kavione hAthe paNa zA mATe nirbaLa kavitAnuM sarjana thAya che? uttama kavitAnuM pradhAna lakSaNa zuM ? alaMkAra, guNa, rIti, aucitya, vakrokti, dhvani, rasa, rasadhvani vagere tamAMthI kavitAmAM mahatvanuM tatva karyuM ane zA mATe? kavitAnA sarjanavyApAramAM zuM zuM thAya che? nATaka jotI vakhate rasanI anubhUti bhAvakane kevI rIte thAya? ityAdi saMkhyAbaMdha prazno evA che ke jenA uttaramAMthI vividha vAdone janma thAya che. ApaNuM alaMkArazArAmAM alaMkAravAda, guNavAda, rItivAda, Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna bhAratamAM vAde | 19 aucityavAda, vakroktivAda, anumitivAda, vanivAda, savAda vagere vAda suprasiddha che. bhASA ane vyAkaraNanA kSetre, zabdanI utpatti kevI rIte thAya che? zabdane saMketa kyAM lakSaNomAM samajAyo? varNa ane zabdane krama kayA niyamane AdhAre jAya che? ane kayA niyamane AdhAre samajAya che? zabdane cAlu pracalita artha kayAre ane zA mATe samajAya che? vagere praznonA javAba rUpe pheTavAda, abhidhAvAda, lakSaNavAda, vyaMjanAvAda, tAtparyavAda, anumAnavAda, vyaktivAda, jAtivAda, jAtyAdivAda, jAtiviziSTavyaktivAda, apehavAda, abhihitAnvayavAda, anvitAbhidhAnavAda vagere vAda pracalita thayA hatA. vega ane adhyAtmanA kSetre amuka prakAranI zArIrika, mAnasika ane AdhyAtmika siddhio ane labdhio kevI rIte pragaTa thAya che, ane cittanI vividha zaktio temAM kevI rIte kAma kare che e prazna gahana che. yama ane niyamathI, dhAraNAthI, dhyAnathI, japathI, hagathI, rAjagathI ema eka yA bIjA tatva upara bhAra mUkatAM te te vAdane janma thaye che. anekAMtavAda e jaina dharmane eka mahattvane vAda athavA siddhAMta che. koIpaNa vastunA aneka aMta eTale ke guNadharma hoya che. vastunA pratyeka dharmane, guNane, gaMtane pUrI tapAsI temAMthI samagrapaNe satya tAravavuM joIe. koIpaNa vijya, vicAra, vastu, paristhiti ityAdine vadhumAM vadhu dRSTikoNathI, vadhumAM vadhu vigatothI ane vadhumAM vadhu UMDANathI tapAsavAM ane temAM dekhAtAM paraspara virodhI evAM tane samanvaya karIne temAMthI satya tAravavuM te anekAMtavAda. satya eka che, paraMtu tenAM svarUpa anaMta hoI zake che. e svarUpanuM judI judI apekSAe darzana karavuM te anekAntavAda che. anekAntavAda mATe pAribhASika zabda che svAvAda. svAta eTale kavacita arthAta keTaluMka. eTale ke keTaluMka jANavA maLyuM che, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 | paDilehA paraMtu ghaNuM jANavAnuM bAkI che. anekAntavAda siddhAnta che ane e siddhAntane amalamAM mUkavAnI rIti, paddhati ke zailI te syAdavAda athavA saptanaya ke saptabhaMgI che. ene samajavA mATe aMdhahastinyAyanuM udAharaNa suprasiddha che. sAta AMdhaLA mANasoe pitAnA hAtha vaDe sparza karIne hAthIne AkAra jANavA prayatna karyo ane darekane te judA judA AkArane lAgyuM. paraMtu mahAvate teone hAtha vaDe sparza karAvIne hAthIne AkhA AkArane khyAla Ave. hAthInA khaMDadarzanane badale enuM akhaMDadarzana karAvanAra mahAvata te syAdavAdanA athavA anekAMtavAdanA sthAne che. anekAntavAda eTale vicAramAM paNa ahiMsA, kAraNa ke anekAntavAda eTale virodhI pakSanA maMtavyonI AdarapUrvaka vicAraNA karavI ane pitAnA pakSanAM maMtavyonI paNa prAmANikapaNe, mAdhyasthabhAve, satyanI jijJAsAthI AlecanA karavI ane mithyAbhimAnane tyAga karI, potAnI bhUla hoya te sudhAravI tathA udAratA ane vivekabuddhithI uttama tane samanvaya karo. bhagavAna mahAvIre paraspara viruddha evA vividha dArzanika vAdone samanvaya karyo che. udA. eka bAju upaniSadasaMmata brahmavAda ane bIjI bAju anAtmavAda ke kSaNikavAda e baMnene samanvaya dravyanaya ane paryAyanayane svIkAra karIne karyo. tevI ja rIte vyavahAra ane nizcayanaya ema baMnene svIkAra karI vyavahAra satya ane pAramArthika satyane samanvaya karyo. Ama karavAmAM temanI ahiMsA ane satyanI bhAvanA rahelI che. keIpaNa vAdamAM rahelA satyanA nAnA sarakhA aMzanI paNa upekSA na thaI jAya te mATe ane visaMvAda tathA saMgharSa dUra karavA mATe, pUrI jAgRti rAkhavA mATe anekAntavAda e sauthI samartha vAda che, vAdaziromaNi che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA. bhAratIya saMskRtie enA sAcavelA vArasAmAM bhASA ane sAhityane vArase paNa ghaNe moTe ane mahattvane che. vedAdi graMthanI ane rAmAyaNa mahAbhArata vagerenI saMskRta bhASA te sauthI agatyanI che, paraMtu ApaNuM e moTuM sadbhAgya che ke aDhI hajAra varSa pUrve lekAmAM bolAtI prAkRta bhASA paNa ApaNI pAse sacavAyelI maLe che, je bhASAvikAsanA itihAsa upara mahatvane prakAza pADe che. lekabhASA prAkRtane Adara karavAnuM ane kene teo samajI zake e mATe temanI ja bhASAmAM upadeza ApavAnuM kArya bhagavAna mahAvIre karyuM ane potAnA ziSyone paNa tema karavA jaNAvyuM. bhagavAna budde paNa tyAra pachI lekabhASA prAkRtamAM upadeza Apyo. pariNAme jaina ane bauddha dharmamAM Aga ane tripiTaka uparAMta puSkaLa sAhitya prAkRta bhASAmAM maLe che. paraMtu samaya jatAM bauddha dharmane prabhAva bhAratamAM sAva ghaTI gaye, jyAre jaina dharmanI jIvaMta paraMparA Aja sudhI akhaMDita cAlu rahI. ethI ardhamAgadhInA prakAranI prAkRta bhASAnA abhyAsa ane lekhananuM sAtatya jaina sAdhuo vagere dvArA bhAratamAM satata jaLavAI rahyuM. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 | paDilehA prAkRta bhASAmAM dharmagraMthonA prakAranuM te puSkaLa sAhitya lakhAyuM che. paraMtu kavitA, vArtA jevA lalita sAhityanuM paNa ThIkaThIka sarjana thayuM che. evA graMthanI racanAmAM pAdaliptAcArya, haribhasUri, vimalasUri, uddadyatanasUri, siddharSigaNi vageree mUlyavAna phALo Apyo che. prAkRta kathAonA prAcIna graMthomAM bANa bhaTTanI "kAdaMbarI'nI tela Ave, "kAdaMbarIne mukAbale karI zake, bake, kaI kaI bAbatamAM te "kAdaMbarI' karatAM paNa adhika caDe evI kRti te prAkRta mahAkathA kuvalayamAlA" che. prAkRta bhASAnA anerA AbhUSaNa jevA lagabhaga 13000 leka pramANa graMthaziromaNi "kuvalayamAlA'nI racanA vikramanA navamA saikAmAM, vi.saM.835mAM zrI tatvAcAryanA ziSya zrIudyotanasUrie karI hatI. paraMtu eka yA bIjA kAraNe A apUrva graMthane abhyAsa anya prAcIna jaina kathAgraMthanI sarakhAmaNImAM bahu thaye heAya ema jaNAtuM nathI. A graMthanI bahu hastaprata taiyAra thaI hoya athavA enA upara kaI TIkAnI racanA thaI hoya evuM paNa jovA maLatuM nathI. paraMtu bIjI bAju A graMtha taddana aparicita rahyo haze evuM paNa nathI. vikramanA agiyAramA bAramA saikAmAM nemicaMdrasUrie "AkhyAnamaNiza'mAM "kuvalayamAlA nI mAyAdityanI kathAne nirdeza karyo che ane pradevasUrie tenA upara racelI vRttimAM mAyAdityanI kathA saMkSepamAM ApI che. A kathA "kuvalayamAlA 'nI kathAne AdhAre ApavAmAM AvI che emAM kaMI saMzaya nathI. emAM keTalIka paMktio sIdhesIdhI "kuvalayamAlA mAMthI lIdhelI che.* kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanA guru zrIdevacaMdrasUrie potAnI kRti "saMtinAcariya mAM "kuvalayamAlAnA kartAnI nIce * juo prAkRta TekasTa sAyaTI taraphathI prakAzita thayela "AkhyAna maNiza" pR. 218 thI 25. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 23 pramANe stuti karI che : dakikhaNNaiMda(dha) sUri NamAmi varavaNNabhAsiyA saguNA / kuvalayamAlA va mahAkuvalayamAlA kahA jassa // vikramanA caudamA saikAmAM prabhAcaMdrasUrie "prabhAvacarita mAM kuvalayamAlAne nirdeza mahAkavi siddhaSinA saMbaMdhamAM karyo che. prabhAvakyarita' pramANe udyotanasUri ane siddhaSi baMne gurubaMdhuo hatA ane uddatanasUAree haribhadrasUrinI "samarAIvacakahAnI ane pitAnI "kuvalayamAlAnI racanAzakti batAvIne siddharSinI "upadezamAlA bAlAvabedhinI TIkAne upahAsa karyo. eTale enA javAbamAM siddhaSie 'upamitibhavaprapaMcA" nAmanI ramya mahAkathAnI racanA karI ane ethI emane vyAkhyAtR'nuM biruda ApavAmAM AvyuM. "prabhAvakacarita'mAM Apele A prasaMga mAtra daMtakathA ja che. te prasaMga sAce nathI kAraNa ke 'upamiti bhavaprapaMca kathA'nI racanA "kuvalayamAlA'nI racanA pachI 1ra7 varSe thaI che. paraMtu prabhAcaMdrasUrinA samayamAM kuvalayamAlAnI kathA jANatI haze ema A daMtakathA parathI jaNAya che. vikramanA caudamA saikAmAM ratnaprabhasUrie prAkRta kuvalayamAlA uparathI saMskRtamAM lagabhaga cAra hajAra leka pramANu saMkSipta "kuvalayamAlA'nI racanA karI che. * AraMbhamAM ja zrIratnaprabhasUrie lakhyuM * vartamAna samayamAM ratnaprabhasUrinI saMskRta "kuvalayamAlA'nuM saMpAdana pU. pravartaka zrI kAMtivijayajInA ziSya pU. zrI caturavijayajI mahArAje I. sa. 1916mAM karyuM hatuM. e samaye prAkRta kuvalayamAlA vize saMzodhana thavA lAvyuM. emAM sva. cimanalAla DAhyAbhAI dalAla tathA munizrI jinavijayajIe mahatvanuM kArya karyuM. prAkRta "kuvalayamAlAnI hAla be hastaprata maLe che. eka pUnAnA bhAMDArakara risarca insTiTayUTanI ane bIjI jesalameranA bhaMDAranI. e baMne pratone AdhAre De, AdinAtha upAdhyAye A kRtinuM zrama ane cIvaTapUrvaka Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 / paDilehA kuvalayamAleva kathA kuvalayamAlAhyayA kuvalaye'smin / arthaprapaMcaparimala-parimilitAbhijJarolambA // dAkSiNyacihnamunipena vinirmitA yA prAk prAkRtAvibudhamAnasarAjahaMsIM // tAM saMskRtena vacasA racayAmi campU sadyaH prasadya sudhiyaH pravilokayantu || kathAonI sa`kulatAne kAraNe ke bhASAnI kaThinatAne kAraNe ke zRMgArarasanA Alekhanane kAraNe ke khInna kAI paNa kAraNe prAkRta 'kuvalayamAlA'nA pracAra prAcIna samayamAM thavA joIe teTalA thayelA jaNAtA nathI. sa MskRta saMkSipta 'kuvalayamAlA'ne kAraNe paNa tema thayuM hAya tA navAI nahi. paraMtu saMskRta 'kuvalayamAlA'nA pracAra paNa anya jaina kathAprathAnI apekSAe khAsa bahu thayA nathI. * sImaMdhara zAbhAtaraMga'mAM kAmagajendranI kathA nirUpavAmAM AvI che te sivAya 'kuvalayamAlA'nI kathA anya kathAsaMgrahe!mAM levAI hAya athavA tenA para rAsakRtinI racanA thaI heAya evu jovA maLatuM nathI. prAcIna kRtiomAM graMthakartA keTalIka vAra peAtAnA nAmaneA ullekha sudhdhAM karatA nathI. e dRSTie zrIudyotanasUrie A graMthane a Mte pote ApelI prazastimAM peAtAnI gurupara`parA tathA kulapara parAne paricaya Apyo che ane kRtinAM racanAsthaLa tathA samaya vize paNa cokasAIpUrvaka nirdeza karyA che. zrIuddhAtanasUrie A graMthamAM ApelI e badhI mAhitIthI keTalAka praznonI bAbatamAM ghaNA sArA prakAza paDayo che, paraMtu zrIudyotanasUri vize emanA anya kAI graMtha, ziSyaparivAra ke kALadharmanAM sthaLa-samaya vize prAcIna graMthAmAMtha khAsa kAI vizeSa mAhitI hajI sudhI sAMpaDI nathI. zrIudyotasUrie peAte ApelI mAhitI pramANe temanA prapitAnuM saMpAdana taiyAra karyu`' ane 1959mAM te bhAratIya vidyAbhavananI sidhI jaina graMthamALAmAM pragaTa thayu' che. A lekhamAM 'kuvalayamAlA'nI ka MDikAneA saMkhyAMka jyAM ApyA che te A graMtha pramANe che, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 25 nAma paNa uddadyotana hatuM. teo mahAdvAra nagaranA kSatriya rAjA hatA. teo trikarmAbhirata hatA. temanA putranuM nAma vaTezvara (vaDesara) hatuM. vaTezvaranA putra te kavi udyotana. emaNe tatvAcArya pAse dIkSA laI AcAryanI padavI meLavI hatI. emanuM upanAma dAkSiNyacihnasUri hatuM. pitAnI guruparaMparA vize jaNAvatAM zrIudyotanasUrie lakhyuM che ke uttarApathanI caMdrabhAgA nadInA kinAre AvelI parvatikA nagarInA zrI taramANa rAjAnA guru hariguptasUri thaI gayA. temanA ziSya devagupta mahAkavi hatA. temanA ziSya zivacaMdragaNi tIrthayAtrA karatA karatA bhinnamAla(zrImAla) mAM AvIne sthira thayelA. emanA ziSya yakSadattagaNi hatA, temanA cha suprasiddha ziSyo nAga, chaMda, mammaTa, durga, agnizarma ane vaTezvara hatA. emAMthI vaTezvarAcAryanA ziSya te tattvAcArya ane temanA ziSya te udyatanasUri. teo caMdrakulanI paraMparAmAM thaI gayA. temaNe siddhAntazAstranuM adhyayana zrI vIrabhadrAcArya pAse karyuM hatuM ane nyAyazAstranuM adhyayana zrIharibhadrasUri pAse karyuM hatuM, on gujarAtamAM jAbAlipuramAM zrIvatsarAja nAmane rAjA jyAre rAjya karatA hatA tyAre tyAM vIrabhadrAcArye RSibhajinezvaranuM eka UMcuM bhavya maMdira karAvyuM hatuM. e maMdiranA upAzrayamAM sthira thaIne uddadyotanasUrie A graMthanI racanA karI hatI. te samaye zaka saMvata 700 (vi. saM. 835) cAlato hato. zrIharibhadrasUri tathA zrI vIrabhadrasUri emanA pUrvakAlIna hatA. udyotanasUrie "kuvalayamAlA' uparAMta bIjA koI graMthanI racanA karI che ke nahi te vize ApaNane kazuM jANavA maLatuM nathI. emanI kRti tarIke mAtra "kuvalayamAlAne ja prAcIna samayathI ullekha thata Ave che. zrI udyotanasUrie ApaNAM aMgopAMgAdi AgamazAstra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 / DilehA uparAMta vyAkaraNa, nyAya, chaMda, kAvyAlaMkAra, yetiSa vagere zAstrone paNa sAro abhyAsa karyo haze, ema emane graMtha vAMcatAM jaNAya che. vaLI, emaNe 'gra thAra'bhamAM pUrva kavie chappaSNuya, pAdaliptasUri, zAtavAhana (hAla ), guNuADhatva, vyAsa, vAlmIki, bANu, vimalasUri, devagupta, khaMdika, hariva, prabhaMjana, jaDila, raviSeNu, haribhadrasUri vagerenI stuti karI che tathA gauravazAlI graMtharacanA vaDe '* abhimAna', sAhasa ' aMkavALA kavionu paNa smaraNa karyuM. " ' ' parAkrama ' ane che. e parathI e mahAkivaonI kRtiethI pote paricita hoya e svAbhAvika che. taduparAMta, sAmudrikavidyA, vaidyaka, azvaparIkSA, dhAtuvAda, bhASAlakSaNa vagere ghaNA bhinnabhinna viSayonA abhyAsa emaNe karyA haze, ema ' kuvalayamAlA ' vAMcatAM jaNAya che. * ' udyotanasUrie kuvalayamAlA 'mAM enA racanAsamayanA spaSTa ' nirdeza karyA che. tee prAnta bhAgamAM lakhe che sagakAle volaNe varisANa saehiM sattahiM gaehiM / A-vimenULahiM rA avaraj-vejAN || * * tattha ThieNaM aha coddasIe cettassa kaNha - pakakhammi | NimmaviyA bohikarI bhavvANa' hou savvANa | * eTale ke zaka saMvata 700 pUrNa thavAmAM eka divasa bAkI hatA tyAre caitra vada 14ne divase trIjA paheAre A graMthanI racanA temaNe pUrNa karI hatI. A samaya eTale vikrama saMvata 835nA caitra vada 14 ne divase, I. sa. 779nA mAnI 21mI tArIkhe A graMthanI racanA pUrNa thaI che. ' kuvalayamAlA 'nI racanA aMge kavie jene vAraMvAra nirdeza gra MthasamAptinI kaMDikAmAM karyo che te hI. devIe peAtAne karelI sahAya Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvarNamAlA / 27 vize che. peAtAne A graMtha racavAnI sUcanA, preraNA ane prasAda e devIe ApyAM che, eTalu ja nahi, sa` AkhyAnaka paNu e devIe ja kahyuM che ane pote teA nimittamAtra che ema kartAe jaNAvyuM che. A devInI sahAyathI ja teo prahara mAtramAM se| jeTalI gAthAnI racanA karI zakayA che evo ullekha paNa temaNe karyo che. peAtAne darzana ApanAra tathA peAtAnA cittamAM AvIne vasanAra A devInuM varSoMna karatAM kavie lakhyu che ke te kamaLanA Asana upara beThelI, kamaLa jevI kAMtivALA tathA hAthamAM kamaLavALI che. e devInI sahAyathI pe|tegrathanI racanA karI che. chatAM jo kAI doSa hAya tA te peAtAnA ja che ema paNa kavie namratApUrvaka jaNAvyuM che. graMthanA Ara'bhamAM kartAe peAtAnI kathAracanAnI viziSTatA vize keTaluMka jaNAveluM che.` tee kathAnA pAMca prakAra jaNAve che. sakalakathA, khaMDakathA, ullApakathA, parihAsakathA, varAkathA ane e sarva prakAranI kathAonA samanvayavALI peAtAnI A kathAne saMkAkathA tarIke temaNe oLakhAvI che. A kathAmAM kAIka sthaLe rUpaka racanAthI, kAIka sthaLe maneAhara lAMbAM vAkayothI, kAIka sthaLe ullApathI, kAIka sthaLe kulakAMthI, kAIka sthaLa gAthAmAM, kAIka sthaLe gItikA sahita drupada chaMdamAM, kAIka sthaLe daMDaka tathA nArAca chaMdathI, kAIka sthaLe trATaka chaMduthI racanA karelI che. koIka sthaLe taraMgathI paNa racanA karelI che. vaLI A kathAmAM kAIka sthaLe hAsyavacanathI tathA kAIka sthaLe mALAvacAthI ema vividha prakAre racanA karelI che. kathAnI bhASA aMge nirdeza karatAM kavi graMthanA AraMbhamAM 7mI kaMDikAmAM kathA zarU karatAM pahelAM jaNAve che. ke tApaseA ane jinasamudAya jene vyavahAra kare che te prAkRta-bhASAmAM, mahArASTrI tathA Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 / paDilehA dezI bhASAmAM peAte AkhI kathAnI racanA karelI che. vaLI kAIka sthaLa kutUhalathI tathA krAIka sthaLe paravacanavazathI saMskRta bhASAmAM, apabhraMzamAM, drAviDamAM ke paizAcI bhASAmAM paNa racanA karavAmAM AvI che. pAThya-masA rA marahadaya phesi-vAya-vidA / suddhA saya haiM Skriya tAvasa-jJiLa-satya-vAhiA || ko Uhale katya para - vayaNa- vaseLa sajya-vidyA | vitti avammasa-yA dvAtriya-pesAya-mAsiA || A kathAne kavi sarvaguNuyukta, zRMgAra rasathI maneAhara, sucita aMgavALI ane sakalAgamathI subhaga evI sI kathA tarIke oLakhAve che. vaLI anya rIte kathAnA traNa prakAra batAvavAmAM AvyA che, jemake dharmAMkathA, akathA ane kAmakathA. je kathA A traNe vargane sAdhI ApanArI hAya tene saMkINuM kathA kahevAya che. 'kuvalayamAlA'mAM paNa dharmakathA uparAMta kAma ane arthanI kathA AvatI hAvAthI tene saMkI kathA tarIke kartAe ALakhAvI che. vaLI, je amAM kalikAlasarvajJa zrIhemacaMdrAcArye samarAicakahA 'ne sakalakathA tarIke oLakhAvI che, te amAM * kuvalayamAlA 'nI kathAne paNa sakalakathA tarIke oLakhAvI zakAya che. A kathA gadya ane padyamAM vIgatapracUra vanA tathA vividha raseAnA Alekhana sAthe racavAmAM AvI che ane tethI svarUpanI dRSTie A kRtine campU kAvyanA prakAranI kRti tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. : 6 'kuvalayamAlA'nI kathAnI racanAmAM kartAe peAtAnI asAdhAraNa zakti dAkhavI che. A AkhIye kathA utpAdya eTale ke maulika prakAranI, kartAe peAtAnI kalpanAthI sajelI che, emAM eka mukhya kathAnI aMdara khIjI ghaNI avAMtara kathAe Ave che. emAMnI keTalIka vAMtara kathAo tA mukhya pAtrAnA janmAMtaranI kathArUpe Ave che. A badhI kathAonu paurvApa kartAe evI khUkhIthI gAThavI kADhayuM che ke Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 29 tethI te dareka avAMtara kathA svata Mtra rIte paNu AsvAdya khanI zakI che. evI keTalIka kathAnu paurvApa tA jema jema kathA ApaNe AgaLa vAMcatAM jaIe tema tema spaSTa thatuM jAya che. kathAvastu ane saMkalanAnI dRSTie aukaya, vaividhya, vyavasthitatA, saMvAditA, aucitya, suzliSTatA vagere guNalakSaNe! A kathAnI racanAmAM jovA maLe che. . ayeAdhyA nagarInA dRDhava rAjA ane priya gusyAmA rANIne devInI upAsanAthI putra kuvalayacaMdranI prApti thAya che. sa`kalAguNusaMpanna e kumAra sAthe rAja eka divasa annakrIDA mATe jAya che tyAre kumAranu azva sAthe divyaharaNa thAya che. AkAzamArge jatAM jatAM kumAra azvanA peTamAM charI bheAMke che. ethI azva sAthe te nIce Ave che. te samaye kAIka adRzya avAja ene kahe cheH ' kumAra kuvalayacaMdra, dakSiNa dizAmAM eka gAu dUra jA, tyAM kAI vakhata na joyeluM evuM kaIka tAre jovAnuM che. ' kumAra tyAM gayA. tyAM eNe eka sAgaradatta munivarane joyA. te si Mhane salekhanA karAvatA hatA. azva sAthe thayelA peAtAnA haraNu vize pUchatAM munivare eka vRttAnta kahyo. te vRttAnta pramANe eka vakhata kauzAMkhI nagarInA puraMdaradatta rAjA peAtAnA maMtrI sAthe udyAnamAM jAya che, tyAM AcArya dhanadana cAra gati svarUpa saMsAra vize peAtAnA ziSyAne upadeza ApI rahyA che. rAja tyAM kheThelA keTalAka dIkSite--caDasAma, mAnabhaTTa, mAyAditya, lAbhadeva ane mAhadatta vize prazna kare che ane dharmanaMdana AcAya temanA vRttAntA jaNAve che. dharmInaMdana munivara tyAMthI vihAra karIne jAya che. caDasAma vagere pAMce paraspara dharmAnurAgavALA dIkSitA kALadha pAmI eka ja devalAkamAM utpanna thAya che ane paraspara dharma khAdha karavAnA saketa kare che. tyAra pachI eka vakhate dharmAMnAtha tIrthaM kara dakSiNa - bharata Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 / paDilehA khaMDanA madhya bhAgamAM vicarI rahyA hatA tyAre devatAoe samavasaraNanI racanA karI. emAM AvelA A pAMce devA peAtAnA bhAvi kalyANu vize dharmanAtha jinezvarane prazna pUche che. tyAra pachI temAMthI padmaprabhadeva yuvIne manuSyaleAkamAM sAgaradatta vepArI bane che ane pachI dIkSA laI sAgadatta muni bane che. e sAgaradatta muni teo pote che. teo kuvalayacaMdrane A badhA vRttAnta kahI rahyA che. temanA jaNAvyA pramANe mAnabhaTTane jIva kulayacaMdrakumAra pAte che ane mAyAtyinA jIva devalAkamAMthI cyavI dakSiNa dezanA rAjAnI putrI kumArI kuvalayamAlA tarIke avataryA che. tene pratimAdha pamADavAnA hetuthI kuvalayayadrakumAra tyAMthI ja dakSiNa dizAmAM prayANa kare che. mArgamAM yakSa jinazekhara, vanasuMdarI eNikA, rAjaputra da kRliha vagerenA vRttAntA jANe che. pachI dakSiNa dezamAM vijayAnagarI jaI, pAdapUrti karI kumArI kuvalayamAlAne paraNe che. tene sAthe laI svadeza pAchA kare che. mArgomAM bhAnukumAra muninAM dana karI saMsAracakranA citrapaTane vRttAnta jaNe che. kuvalayacaMdranA Agamana pachI dRDhava rAja dIkSA le che. kulalayamAlA kuMvarane janma Ape che. pUrvabhavaneA mehadattaneA jIva padmakresara deva thayA pachI A kuvara tarIke avatare che. enuM nAma pRthvIsAra rAkhavAmAM Ave che. samaya jatAM kuvalayacaMdrakumAra ane kuvalayamAlA dIkSA le che. tyAra pachI keTaleka samaye pRthvIsAra paNa dIkSA le che. teo kALadharma pAmI pharIthI deva bane che. sAgaradatta muni ane siMha paNa deva bane che. e rIte e pAMce pharIthI devaleAkamAM deva thaI pAtAnA kALa sukhamAM pasAra kare che. tyAra pachI chellA tI kara zrImahAvIrasvAmInA samayamAM kuvalayacaMdradevane jIva kADhI nagarImAM kaMcanaratha rAjAneA zikAra-vyasanI putra maNirathakumAra thAya che. kaMcanaratha rAjAnI vinaMtIthI mahAvIra prabhu Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 31 enA eka pUrvabhavanI vAta kahe che, je sAMbhaLI vairAgya pAmele maNirathakumAra prabhu pAse dIkSA le che. mAhadattadevaneA jIva raNugajendrane putra kAmagajendra bane che. te pAtAne thayelA anubhavanI satyatA mahAvIra prabhu pAsethI jANIne dIkSA le che. lAbhadevane jIva devalAkamAMthI cyavI RSabhapura nagaranA rAjA caMdraguptanA putra vajragupta thAya che. prAbhAtikanA zabdathI pratikhAdha pAmI mahAvIra prabhu pAse e dIkSA le che. caMDasAmane jIva devalAkamAMthI cyavI yajJadeva nAmanA brahmaNane svayaMbhUdeva nAmane putra thAya che ane garuDa pakSInA vRttAntathI pratikhAdha pAmI mahAvIra prabhu pAse AvI dIkSA le che. mAyAdityadevane jIva rAjagRha nagaramAM zreNika rAjAnA putra mahAratha thAya che. pAtAnA svapnane khulAsA mahAvIra prabhu pAsethI sAMbhaLI vairAgya thatAM te dIkSA le che. aMtamAM, e pAMce aMtima sAdhanA karI aMtakRta kevalI thaI mekSe jAya che. kuvalayamAlA 'nI kathA eTale mukhyatve mAhanIya kanI kathA. meAhanIya karmI eTale rAga ane dveSa. temAM paNu krodha, mAna, mAyA ane lAbha e cAra kaSAyA atyaMta baLavAna ane duya hAya che. ane je jIte ane rAgadveSathI mukta thAya te ja aMte mekSagatine pAmI zake. 6 ' kuvalayamAlA 'nI kathA eTale janmajanmAMtaranI kathA. jaina kathAnI e vizeSatA hAya che, kAraNa ke karmanA siddhAnta emAM pradhAnapaNe aMtaga ta rahelA DhAya che. * kuvalayamAlA 'nI kathA eTale pAMca bhavanI kathA (kumAra kuvalayacaMdranI tA kula cha bhavanI kathA che). kartAe mAta mATe mAnabhaTTa, krodha mATe caMDasAma, mAyA mATe mAyAditya, lAbha mATe leAbhadeva ane mAha mATe mehadatta evAM rUpakazailInAM nAmeA pAtrA mATe prayeAjIne kathAnI racanA karI che. kartAe darekanI pAMca bhavanI kathAmAMthI rASTrara vacalA bhavanI * Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 / paDilehA. kathAne vyApaka banAvI ane tyAMthI kathAne AraMbha karyo che. labhadevane jIva sAgaradatta muni bane che. caMDasomadevane jIva siMha bane che. mAnabhaTTadevane jIva kuvalayacaMdra bane che. mAyAdityadevane jIva kuvalayamAlA bane che ane mehadattadevane jIva kuvalayamAlAne putra bane che. Ama, A pAMca pAtramAM traNa pAtrane gauNa banAvAyAM che ane kuvalayacaMdra tathA kuvalayamAlA e baMnene mukhya pAtro banAvI, kathAnAM nAyaka ane nAyikA banAvI tathA temanI sAthe bAkInAM pAtronI kathAne sAMkaLI laI A kathAnI racanA karavAmAM AvI che. ema karavAmAM lekhake pAtronI bhavAntaranI kathA dvArA sAruM kathAvaividhya ApyuM che. kathAvastumAM pAtronI daSTie paNa ghaNuM vaividhya jovA maLe che. emAM rAjAo, rANIo, munibhagavaMte, brAhmaNe, vepArIo, vidyAdhare, tApase, sArthavAha, ple che, dhAtuvAdIo, tAle, yakSa, devo, rAkSasa, bAlikAo, chAtro, gaNadharo, viharamAna jinezvara, vanakanyAo, zabaro vagere bhinnabhinna prakAranAM pAtro che. ghaTanAnI daSTie paNa emAM sAruM vaividhya najare paDe che. duzmana rAjya para caDAI, devInI upAsanA, apaharaNa, azvaDA, siMhanuM anazana, AtmahatyA, bhAI-bahenanI hatyA, citApraveza, kUvAmAM patana, mitravaMcanA, samudragamana, vahANane vinAza, pizAcone vArtAvida, rAjAnI rAtricaryA, jalakrIDA, vacana mATe prANatyAga, gAMDA hAthIne vaza kare, smazAnamAM zaba sAthe rahevuM, ziraccheda, khanyavAda, garuDa pakSIne vairAgya vagere vividha prakAranI ghaTanAo A kathAmAM banatI AlekhAI che. aTavI, nagarI, udyAna, parvata, pallI, smazAna, cauTuM, vRkSakaTara, khetara, vApikA, araNya, sarovara, nadI, samudra, AkAza, mahAvidehakSetra, devaloka, nArakI vagere bhinnabhinna prakAranAM sthaLAmAM A badhI ghaTanAo bane che. e dRSTie sthaLaviya paNa A kathAmAM sAruM jovA maLe che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 33 Ama A kathAmAM pAtra, ghaTanA, ityAdinI daSTie kartAe. sArI vividhatA ANune kathAne recaka ane rasika banAvavA prayatna karyo che. mukhya kathA ane avAMtara kathAonI paraspara gUMthaNamAM paNa kartAe asAdhAraNa zakti darzAvI che. vAcakane uttarottara lUkya thAya e rIte kathAnI saMkalana karavAmAM AvI che. kathAne AraMbha karIne kartA tarata ja kathAne bhUtakALamAM laI jAya che ane ghaNuM prakaraNa pachI tene kathAnA vartamAna samaya sAthe sAMkaLI laI bhaviSyamAM gAMta karAve che. kathAne aMta jaina kathAomAM sAmAnya rIte jovA maLe che tevo, pAMce pAtronI mekSagatine che. graMthanuM nAma lekhake kathAnI nAyikA kuvalayamAlAnA nAma parathI ApyuM che. AvI rIte nAyaka ke nAyikAnA, vizeSataH nAyikAnA nAma parathI kathAnuM nAma ApavAnI praNAlikA kaviomAM prAcIna samayathI rUDha thayelI che. bANanI "kAdaMbarImAM jema nAyikA kAdambarIne praveza moDe karAyo che tema A kathAmAM nAyikA kuvalayamAlAne praveza paNa moDe thAya che. kathAnA aMta bhAgamAM pAMce pAtronI aMtima ArAdhanA saprayajana ghaNI vigate apAI che ane ethI tyAM kathApravAha sthigita thaI jatuM lAge che. paraMtu kathAne sameTI levAnI kathAkAranI utAvaLa che tethI paNa pUrve mahArathakumAranI kathAmAM joI zakAya che. dareka pAtranI kathAne vistArathI avAMtara kathAo sAthe varNavavAmAM AvI che, paraMtu mahArathakumAranI kathA taddana sIdhI, saraLa ane mAtra be TUMkI kaMDikA jeTalA saMkSepamAM rajU karavAmAM AvI che. (evuM paNa kadAca banyuM hoya ke kartAe A kathA vistArathI AlekhI hAya, paraMtu samaya jatAM te hastapratomAMthI lupta thaI hoya.) mukhya kathAne pravAha ghaNuM vaLAMka laI kayAMthI kyAM AgaLa vadhato jate. hoya che. eTale e lekhakane spaSTa hoya teTale vAcakane na hoya e svAbhAvika che. emAM kartA evI rIte vAcakane kathAnA rasapravAhamAM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja | paDileha ghasaDI jAya che ke acAnaka vacce tene choDI devA heya te te gADha vanamAM bhUlA paDelA pathika jevI sthiti anubhave. capUsvarUpanI A kRtimAM varNane vividha prakAranAM jevA maLe che. strIo, puruSa, nagarIo, aTavIo, parvata, samudranAM tephAne, duSkALa, rAtri, saMdhyA, prabhAta, Rtuo, devaka, munio, nArakI, tiryaMcagatinAM duHkho, AkAzamArgamAMthI pRthvIleka, aMtapura, zabara, vidyAdharo, chAtrAlaya, hAthI, ghoDA, vAghaNa, pipaTa, vRkSa, karNapUraka sAthe jalakrIDA vagere ghaNI vastuonAM vigate varNana kavie judI judI kathAonA saMdarbhamAM karyA che. kyAreka samAsayukta te kyAreka saraLa bhASAmAM, kyAreka zleSAtmaka te kyAreka rUpaka zailIthI, kyAreka upamAonI hAramALA vaDe te kayAreka avanavI upekSAo vaDe kartAe varNane karyA che. nArI jAtinI upamAo vaDe dukAnanI hAranuM kavie kareluM varNana juo : e nagarIne dukAnamArgomAM keTalIka dukAnenI hAra jANe catura kAmIjanenI lIlAnI jema kesara, kapUra, agara, kastUrI, sugaMdhI, paTavAsanI goThavaNIvALI che. keTalIka vaLI kinArA paranI vanarAji heya tema elacI, laviMga, kaMkAlanA DhagalAo jenA madhyabhAgamAM che evI che. bIjI keTalIka dukAnenI hAra zeThanI putrInI mAphaka metI, rana, suvarNathI ujajavala che. keTalIka netaranI dukAne kulaTA strIonI jema parapuruSane dekhavA mATe tAmravarNa, zyAma, ujajvala aNiyALI be AMkhe prasArI che evI che. bIjI keTalIka khalapuruSanI geSThImaMDaLI jevI bahuvidha vyasano(leSathI bIjo artha va)thI bharelI che. keTalIka grAmayuvatIo jevo pittaLanA caLakATavALI, zaMkhanAM baleyAM tathA kAcamaNinI zobhAvALI ane jenA mukhamAMthI kacUronI durgadha nIkaLe che evI che. bIjI keTalIka raNabhUmi jevI che, jemAM bANa, dhanuSya, taravAra, cakra, bhAlAnA samUho dekhAya che. keTalIka Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlya | 35 matta hAthIonI ghaTAo jevI che, je laTakAvelAM zaMkha, cAmara, ghaMTanI zobhAvALI tathA siMdUravALI dekhAya che. vaLI keTalIka malayavanarAji jevI che, jemAM judI judI auSadhio ane puSkaLa caMdana vagere goThavelAM che. keTalIka sajajananI prIti jevI niraMtara snehavALI (zleSathI ghaNuM snigdha padArthovALI) che, jemAM ghaNuM manehara khAdya-padArtho ane pINuo che. keTalIka marAThI strI jevI ekadama pILA raMgavALI, haLadaranI rajathI pragaTa rIte pILAM karavAmAM AvyAM che stana (zleSathI dukAnanA arthamAM "padhara' eTale mATalAM) evI manahara che. keTalIka naMdanabhUminI jema devatAovALI (zleSathI dukAnanA arthamAM "sasurA' eTale madirAvALI) ane jyAM hamezAM vasaMtaRtu che (leSathI dukAnanA arthamAM jyAM "madhumAsa' eTale madhu ane mAMsa vecAya che) tevI che.' vinItAnagarInuM parisaMkhyA alaMkAra prajI kavie kareluM varNana juo : "A nagarImAM lekone vyasana hoya te te jJAna ane vijJAnanAM che, utsAha hoya te te dhanamAM ane raNagaNamAM che, prIti hoya te te dAna ane mAnamAM che. abhyAsa hoya te te dharma vize che. bemukha hoya to te mRdaMgamAM che (arthAta nagaramAM kaI be-vacanI nathI), khala (zleSathI kheLa) hoya te te talanA vikAramAM che, sUcaka (seya athavA evI aNIdAra vastu) hoya te te ketakInA phUlanA khIlavAmAM che (arthAta sUcaka eTale cADiye nagaramAM koI nathI), kaThoratA hoya te te paththaramAM che, tINatA hoya te te taravAranI dhAramAM che, aMdara malinatA hoya te te caMdramAmAM che, bhaTakavAnA svabhAvavALA hoya te te bhamare che, pravAse janAra hoya te te haMsa che (arthAta kene pravAsathI thatA viyegamuM duHkha nathI), citrayukta heya ne te moranAM pIchAM che (arthAta leke vicitra svabhAvanA nathI), lohI Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ] paDilehA panAra hoya to te jaLa che, ajANyAM heya te te baLa che. bIjAne tapAvanAra hoya te te agni che." ahIM parakanI ciMtA karavAmAM rata heAya . te kevaLa sAdhu bhaTTArake che. meTA vRkSanI DALI bhAMgavAnI kriyA (karabhaga) phakta hAthIenI sUMDha vaDe karAya che (arthAta karabhAga eTale rAjya taraphathI karene be lekene nathI), daMDa, paga ThekavA evA zabda phakta chatra ane nRtya vize bolAya che (arthAta lekene rAjya taraphathI daMDa. karavo paDe tevI sthiti nathI), kapaTa mAtra indrajAlamAM che (arthAta kemAM chetarapiMDI nathI), visaMvAda mAtra svapnamAM belavAmAM jaNAya che. khaMDitatA phakta kAminInA heThamAM dekhAya che, daDhapaNe bAMdhavAnuM mAtra sanIe vaDe mahAratnanuM thAya che." dharma ane tatvajJAnanA kaThina viSayanAM varNane paNa kavie zAstrIya cakkasAI sAthe upamAdi alaMkAro vaDe rasika banAvyAM che. Atmatatva eTale ke jIvana svarUpa vize samajAvatAM teo lakhe che : "sva dravya kSetra, kALa ane bhAva vaDe karIne pitAnuM sarva che. para dravya kSetra, kALa ane bhAva vaDe karIne sarva pitAnuM nathI e paNa kharuM. jo ke zarIramAM apratyakSa evo jIva pakaDI zakAtuM nathI, te paNa A ciThTho vaDe karIne anumAnathI jANI zakAya che. avagraha, hA, apaha, buddhi, medhA, mati, vitarka, vijJAna, bhAvanA, AvA ghaNuM prakAranA vika, liMga, cilo vaDe anumAnathI AbhA jANI zakAya che. A huM karuM chuM, A huM karIza, A meM karyuM ema traNe kALa A je jANe te jIva. te jIva nathI ujajavaLa, nathI zyAma, nathI lAla, nathI nIla, ke nathI kApataraMgane; mAtra pudgalamaya dehamAM varNakama prApta kare che. te nathI lAbe, nathI vAMke, nathI cerasa, nathI. ge. nathI ThIMgaNe; dehamAM rahele jIva karmathI AkAra pAme che. jIva ThaMDa, garama, kaThora ke komaLa sparzavALo nathI paNa karmathI bhAre, Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 37 halake ke sinagdhabhAva dehane viSe pAme che. jIva khATe nathI, madhura nathI, kaDo ke tIkha nathI, kaSAya ke khAre nathI; zarIramAM rahele kahevAthI durgadhI che sugaMdhI bhAvane te pAme che. te zarIranI aMdara ghaTa-paTa rUpa nathI, tema ja sarvavyApI ke mAtra aMgUThA jevaDo paNa -jIva nathI. pitAnA karmonusAra grahaNa karelA deha pramANe ane nakha dAMta kezavajita bAkInA zarIramAM vyApele che. jema talamAM tela athavA rUpamAM sugaMdha a nya vyApelAM che tema deha ane jIva paraspara ekabIjAnI aMdara vyApIne rahelA che. jema zarIra upara tela ke cIkAza lAgela hoya ane ApaNI jANa bahAra dhULa lAgI jAya tema rAgadeSa rUpI snigdha karma lAgI jAya che. jema jIva keI jagyA para jAya te zarIra paNa sAthe jAya che tevI rIte mUrta karma paNa jIvanI nizrAe sAthe ja jAya che. jema mora pIchAMo sAthe UDIne jAya che tema jIva paNa karmasamUhathI parivarele ja jAya che. -jema koI puruSa raI karI pote ja tene khAya che tema jIva paNa pite ja karma karI svayaM bhagave che. jemAM vizALa sarovaramAM guMjArava karatA vAyarAthI haDa nAmanuM ghAsa Ama tema hAle che tema saMsArasamudramAM karma vaDe prerita chava bhramaNa kare che. jema koI mANasa jIrNa gharamAMthI nIkaLI navIna gharamAM jAya che tema jIva paNa jUne deha choDI -navIna dehamAM praveza kare che. jema mINamAM chupAveluM ratna aMdarathI skurAyamAna kAMtivALuM chatAM kaIka ja jANe che tema gUDha karmasamUhane keIka ja jJAnI jIva jANI zake che.' jema dIva UMcA, vizALa ane lAMbA uttama gharamAM hoya te prakAza phelAve che ane be zakerAM varace rAkhele heya te teTalA ja bhAgamAM prakAza kare che, tema jIva paNa lAkha jojana UMce deha heya te tene paNa sajIvana kare che ane kuMthunA zarIramAM praveza kare te. teTalA ja mAtra dehathI saMtuSTa rahe che. jema AkAzatalamAM ja pavana Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 / hilenDA mANasa dekhI zako nathI tema bhavamAM bhamato jIva paNa AMkhathI dekhI zakAtuM nathI. jema gharamAM dvArathI praveza karate vAyu rokI zakAya che. tema jIva rUpI gharamAM pApa AvavAnAM indriya-kAre rokI zakAya che.. jema ghAsa ane lAkaDAM marI javALAvALA agni vaDe baLI jAya che. tema chavanAM kamala dhyAna yoga vaDe baLIne bhasma thAya che. jema. bIja ane aMkuranAM kAraNa ane kArya jANI zakAtAM nathI tema anaMta kALane jIva ane karmane sahabhAva jANI zakAtuM nathI. jema dhAtu, ane paththara jamInamAM sAthe utpanna thayA hoya ane pachI animAM paththara ane mala bALIne suvarNa cekhuM karAya che tema jIva ane karmane anAdikALane saMbaMdha hoya che chatAM dhyAna nathI karmarUpI. kIcaDanI nirjarA karIne jIva taddana nirmaLa karAya che. jemAM nirmaLa caMdrakAnta maNi caMdrakiraNane vegathI pANI jhare che tema jIva paNa samyaktva. pAmIne karmamala nijhare che. jema sUryakAnta maNi sUryathI tapatAM agni. cheDe che tema jIva paNuM tapa vaDe karI potAne zeSatA jJAna prApta kare che. jema kAdavanA lepathI rahita tuMbaDuM ekadama svAbhAvikapaNe pANI. upara rahe che tema samagra karma leparahita jIva paNa kAgre siddhazilA. upara zAzvatapaNe rahe che." A graMthamAM kavie judI judI kathAonA prasaMgamAM keTalIka nagarI enuM varNana karyuM che. emAM keTaleka sthaLe prathama mukhya dezanuM ane tyAra pachI tenI mukhya nagarInuM varNana karyuM che. kuvalayakumAranI. kathAmAM vinItA adhyanuM, puraMdararAjAnI kathAmAM vasadezanI kauzAMbI. nagarInuM, caMDamanI kathAmAM damilANa dezanI kaMcI nagarInuM, mAnabhaTTanI kathAmAM avaMtI dezanI ujajayinI nagarInuM, mAyAyinI kathAmAM kAzadezanI vArANasI nagarInuM, lebhadevanI kathAmAM uttarApathanI takSazilA nagarInuM, mahadattanI kathAmAM kauzala dezanI kauzalA nagarInuM. sAgaradattanI kathAmAM caMpA nagarInuM, yakSa jinazekharanI kathAmAM mArkadI. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 39 nagarInuM, dalihanI kathAmAM ratnApurI nagarInuM, kumArI kuvalayamAlAnI kathAmAM vijayA nagarInuM, saMsAracakranI kathAmAM lATa dezanI dvArikA nagarInuM, maNirathakumAranI kathAmAM kAkaMdI nagInuM suMdarInI kathAmAM sAketa nagaranuM, kAmagajendranI kathAmAM aruNubha nagaranuM, vajaguptanI kathAmAM RSabhapuranuM varNana karavAmAM AvyuM che. ujajayinI ane ayodhyAnuM varNana mukhya kathAnA prasaMgomAM vikAsa anusAra eka karatAM vadhAre vakhata karAyuM che. nagarIonAM varNanemAM nagaranuM nAmakille, dukAnamArgo, upavana, sanniveza, AvAsa, sarovara, taLAvo, maMdire, vAvaDIo, judA judA varNanA leke, yuvaka ane yuvatIo, pazu, pakSIo, ane tyAM pravartatI bhinna bhinna RtuonuM alaMkArayukta varNana karIne kavie temAM ghaNuM manahara vaividhya ApyuM che. keTaleka sthaLe varNana saMkSepamAM karyuM che, te keTaleka sthaLe vistArathI paNa karyuM che. vinItAnagarInuM varNana karatAM graMthakAre bhinnabhinna vastuomAM comAsAnI aneka vastuonI upekSA karI che. jemake "nirdaya karatala vaDe vagADAtAM tabalAM ane vAjiMtro sAthe gavAtAM gItathI jANe meghanAda na thatuM hoya !" e nagarImAM jANe bAre mAsa navA cemAsAne samaya pravartate hoya tevI manaharatAnuM sUcana karyuM che. rApurI nagarInI zreSThatA batAvavA mATe kavi kahe che te nagarImAM je kaMI padArtha parAbhava pAmavAthI adhama ke halake gaNAya che te padArtha bIjI nagarImAM jAya che tyAM te prathama sthAna prApta karanAra gaNAya che. - kavie A graMthamAM badhI ja sastuonuM varNana karyuM che paraMtu temAM zarada, varSA, vasaMta ane grISma e cAra tunuM vadhAre vigate Alekhana karyuM che. caMDamanI kathAmAM kavie zarada RtunuM varNana karyuM che. kAsa jAtinAM phUla jevo ujajvala nirmaLa jalanA taraMganI Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 / paDilehA zebhAvALA, sphaTika hAya tevo, zaradakALa caMdranI jayeAsnA, khIlelAM puSpAnI suga Mdha, navapallavita lImaDA, UgelA anAjanA cheADa, baLadonA avAja vagere vaDe maneAhara lAge che. kavie samAsayukta bhASAmAM racelI cAra kaDImAM A zaradaRtunuM varNana karyuM che, da kalihanI kathAmAM kavie varSARtunuM varNana karyuM che. upamA alaMkAra vaDe karAyela! A vanamAM kavi lakhe che ke kAIka jagyAe sarAvaranAM kAdava ane ghAsa zarIre cAMTelAM heAya tevA, vananI bheMsA jevA megha utAvaLathI vicaratA heAya tema jaNAtA hatA. bhayaMkara ane bhamarAnA aMga jevI kAMtivALA megha kAmI asuranI jema vicaratA hatA. vaLI navIna pAkatA AMbAnI gaMdhavALA phelAtA pavana dhamadhama karatA vanamAM vAI rahyo hatA. prathama varSA thavAnA yoge pRthvI ane jaLanA saMgama thavAthI mATInI saurabhavALA ane bheMsAne mada karAvanAra sugaMdhI pavana vAI rahyo hatA. te vakhate navIna kAmaLa aMkurA jamInamAMthI bahAra phUTavA lAgyA. parvatanAM zikhara ane guphAomAM mAra nRtya karavA lAgyA. pati paradeza gayA hoya tevI gRhiNIe dIna ane udAsIna rahevA lAgI. navA UgelA aMkurAthI pRthvI zobhavA lAgI. laikA AkuLavyAkuLa banavA lAgyA. pANInI parakheAnA maMDapA cheDAvA lAgyA. kheDUtA haLa ane khetInAM sAdhanA taiyAra karavA lAgyA. musApharI ghera pAchA pharavA lAgyA. gAmeAmAM gharanAM chAparAM sarakhAM karAvA lAgyAM.' varSAnuM A vana kavie atyaMta maneAhara karyuM che. temAMnuM keTaluMka padyamAM samAsayukta zailIthI karelu che ane keTaluMka gadyamAM layayukta nAnI nAnI gadyapa tithI kareluM che. varSAnA vanamAM kavinI avalokanaktA ApaNuMne sarasa paricaya thAya che. mAnabhaTTanI kathAmAM kavie karelu. vasaMtaRtunuM vana varSARtunA vananI apekSAe TUMkuM che, bhrAkilAnA madhura zabdovALu, bhamarAnA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 41 guMjAravathI vAcALa, kAmabANathI duprekSya, navIna puSpone kaLArUpa aMjali karIne namra banelA sAme mAphaka vasaMtakALa Ave che. vasaMtaRtunuM Agamana thatAM svAdhIna pativALI strIo harSathI praphullita bane che. praSitabhartRkA dInamukhavALI bane che. bALake ekaThAM thaI meTA avAja kare che. yuvaka-yuvatIonI maMDaLIo rAsaDA gAya che. madirApAna karAya che. gIte gavAya che ane RtumAM madatsava paNa rUjavAya che. prakRtivarNanamAM kavie divasa ane rAtrinA judA judA paheranuM 'paNa mane hara varNana karyuM che saMdhyAnuM varNana karatAM kavi lakhe che, bALaka jaLAzayamAM taravA kUdake mAre tyAre hAtha nIcA karelA heya, mukha nIce hoya ane paga UMce gayelA hoya tathA mastaka UchaLatuM heya tevI rIte sUrya astagiri para pharavA lAgyA. potAnAM kiraNarUpI deraDAthI bAMdhele sUryarUpI ghaDo saMdhyArUpI patnI vaDe AkAzamAMthI samudrarUpI kUvAmAM utArAyo. jene pratApa ochuM thaI gayuM che, AMkhamAM paDala AvavAthI teja ghaTI gayuM che ane hAtha saMkecAI gayA che evA vRddhanI jema sUrya thayuM hatuM. janmelAnuM nakkI mRtyu hoya che ane riddhi paNa ApattirUpa nakkI thAya che e pramANe kahete hoya tema sUrya astagirinA zikharathI nIce paDyo. atyaMta AkarA kara nAkhIne anukrame samagra bhuvanane khala rAjA trAsa pamADI pachI ekadama vinAza pAme che tema sUrya asta pAmyo. sUryarUpI nRpati asta pAmatAM kamaLarUpI mugdha rANuo azrujaLathI malina nIcuM mukha karIne jANe rudana karatI hatI ane rudana karatI mAtAene dekhI bALake jema lAMbA samaya sudhI rudananuM anukaraNa kare tema rudana karatAM kamaLane dekhI mugdha bhramare paNa guMjArava dvArA rudananuM anukaraNa karatA hatA. sUryarUpI mitranA viyegamAM haMsAe karelA zabdarUpI rudanane lIdhe kamaLanA haThya mAphika cakravAkanuM yugala Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 / paDilehA vikhUTu" paDayuM", jema pati pAchaLa lAla kasuMbA paherI kulabAlikA satI thAya che tema sUrUpI narendranA asta thayelA jANI kusama sarakhuM lAla AkAza dhAraNa karanArI sajyA sUya pAchaLa samudramAM mRtyu pAmI. vaLI, khala-bhAgI ane patnInA piyaranAM mANasA yAcanA kare te samaye temanAM mukha gheADAM jhAMkhAM paDe tema theDA: aMdhakArasamUha vaDe dizApatnIonAM mukha zyAma banI gayAM. mitra-viyeAgarUpI agnimAM baLatAM hRdayAvALAM pakSIe vyAkuLa banI. vilApa karavA lAgyAM ane IrSyALu rAjAnI rANIonI jema dUra najara karatI dRSTie rAkAI gaI. tribhuvananA gRhasvAmI kALadha pAme tevI rIte sUryaM asta thatAM sa MdhyA samaye leAkeAnA zArabaMkAranA uddAma avAjarUpI rudana jANe dizApatnIo karatI hatI.' 'te samaye bhuvanatalamAM kayA vRttAnta pravA` rahyo hatA ? jaMgala-mAMthI godhana carIne pAchuM ghara tarapha AvI rahyuM hatuM. cAranAM TALAM bahAra nIkaLyAM hatAM. musApharonA samudAya mukAma nAkhatA hatA. vyabhicArI, vezyA vArAMganAo utkaMThita thayAM hatAM, munivA sadhyeApAsanAnA kArTImAM rAkAI gayA hatA, cakravAkI virahaduHkha anubhavatI hatI. strIpuruSonAM hRdaya ucchvAsa laI rahyAM hatAM, brAhmaNAnAM gRheAmAM gAyatrIne jApa cAlI rahyo hatA. kAkAkauA mauna banI gayA hatA, ghuvaDa karavA mAMDayAM hatAM. pigalika pakSIo cila cila zabda karatAM hatAM. pakSIe kUjana karatAM hatAM, kAkiNIe nAcavA lAgI hatI. bhUtA karavA lAgyAM hatAM. ziyALA raDavA lAgyAM hatAM. vaLI vRkSeAnI aMdara pakSIe nidrAdhIna banyAM hatAM. ane khA ka jema mAtAnI seADamAM sUI jAya tema vanarAji sUI gaI hatI.' AvA saMdhyAsamaye kevA kevA zabdo kaI kaI jagyAe saMbhaLAvA lAgyA ? maMtrajApa karavAnA maMDapeAnI aMdara havanamAM ghI, tala ane samidhanI AkRtinA tAtA zabdo, brAhmaNeAnI pATha- Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalasAlA | 43 zALAmAM gaMbhIra vedapaThananA zabdo, rudramaMdiramAM manahara cittAkarSaka gItanAde, dhArmika maThamAM gaLuM phATI jAya tevA zabda, kApAlikAnA gharamAM ghaMTA DamarUkanA zabda, cauTA vacce AvelA zivamaMdiramAM vArjiva ane pakAranA zabda, makAnemAM bhagavadgItAnAM pArAyaNa ane dhUnanA zabdo, jinamaMdiramAM sadabhUta yathArtha guNanI racanAvALAM stutistaMtranA zabdo, buddhamaMdiramAM ekAMta karuNa rasavALAM artha garbhita vacane, nagaragRhamAM vagADelA moTA ghaMTanAde, kArtikasvAmInA maMdiramAM era kUkaDA ane cakalAMnA zabdo ane cAM devamaMdiromAM mane hara kAminIonAM gItenA tema ja mRdaMga madhura svaro saMbhaLAya che. vaLI- bI jagyAe gItane avAja, kaI jagyAe tabalAMne avAja tathA kaI jagyAe eka sAthe belatAM bhajanaAratIne avAja rAtri zarU thatI hatI te samaye saMbhaLAtuM hatuM.' vaLI kAminIgRhamAM kevA kevA zabdo saMbhaLAtA hatA ? are pallavikA, zayanagRha barAbara taiyAra kara, citrAmaNavALI bhitio jhApaTI nAkha, maMdirAmAM kapUra nAkha, pupamALAnuM gRha taiyAra kara, bhUmi upara palanI bhAta ane raMgoLInI racanA kare, puchapanI pathArI banAva, dhUpaghaTakA saLagAve, madhura zabda bolanArAM pALelAM pakSIenA saMga kare, nAgaravelanAM pAnanAM bIDAM taiyAra karo, kapUra elacI vagerenI peTI mUke, kalaka(sugaMdhI phaLa)nI goLIo nAkhe, gavAkSamAM zamyA taiyAra kare, ziMgaDAM Apo, gaLAnuM AbhUSaNa mUkaje, cAkaLa nAkhaje, dIpaka pragaTAvaje, madira aMdara lAvaje, vALa sarakhA karI vadhAre vakhata sudhI smAnabhAjanamAM snAna karaje, madirAnI pyAlI pAchI mAgI le, dArU bharelA pyAlA hAthamAM Apa ane zayana pAse judA judA mevA, mIThAI ane pINuM goThavaje." - kavie prakRtinAM vividha prakAranAM varNane karyA che. tevI rIte Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 | paDilehA pazupaMkhIo ane judAjudA varganAM mAnavIonAM varNane paNa rasika tathA vigatapUrNa karyA che. jaina munionI dinacaryAnuM varNana karatAM kavie jaina zAstronAM nAma enA viSaya sAthe sAMkaLI lIdhAM che. kavi lakhe cheH dharma karavAmAM samudra jevA, karmarUpI mahAparvatane cUrNa karavA mATe vaja jevA, kSamAne guNa mukhyatve dhAraNa karanAra, upasarga sahana karavAmAM vRkSa samAna, paMca mahAvratarUpI phaLasamudAyathI zobhatA, guptipuSpathI suzobhita, zIlAMgarUpI patrathI yukta, kalpavRkSa ane ciMtAmaNi ratna jevA te munio che. keTalAka jIva-ajIvanA bhede, kAryAkAryanA phaLavicAre, sAdhunI samAcArI ane AcAranA vicAra karI rahyA che. keTalAka svazAstra ane parazAstrane paramArtha sUcavatA "sUtrakRtAMga' sUtranuM anuguNane kare che, keTalAka ahIM saMyamamAM sArI rIte rahelA ThANAMgasUtranuM zravaNa kare che, keTalAka bIjA bhAgyazALI sAdhuo "samavAyAMgasUtra' ane sarva vidyAo bhaNe che, saMsArasvarUpa samajanAra bIjA keTalAka munie "vivAhaprApti athavA bhagavatIsUtra'nAM amRtarasa mizrita vacanane mukha dvArA pAna karI hadayamAM dhAraNa kare che, keTalAka "jJAtAdharmakathAnuM ane bIjA keTalAka 'upAzaka dazA", "aMtakRta dazA, "anutara dazA' sUtronuM parAvartana kare che, keTalAka jANakArane prazna pUche che ane traNa lekanA guru AcArya spaSTa pUchelA praznanA uttara svarUpa prazna vyAkaraNa' sUtra bhaNAve che. sakala tribhuvanane jemAM vistRta artha kahela che, prazasta zAstrone artha jemAM che evAM seMkaDo zAstravALA "daSTivAda' (bAramuM aMgone keTalAka kRtArtha sAdhuo abhyAsa kare che. jenI prajJApanA samajaNa jemAM ApI che evA "prajJApanA' sUtranuM, "sUryaprApti tema ja "candraprasApti' sUtranuM parAvartana keTalAka kare che, tema ja bIja keTalAka maharSi gaNadharoe racelAM, sAmAnya kevaLIe karelAM, pratyeka Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 45 buddhoe viracelAM zAstronA abhyAsa kare che. kAIka jagyAe keTalAka sAdhue pAMca avayava, dasa hetuo, pratyakSa parAkSa anumAna pramANu e cArenA vicAra kare che. vaLI keTalAka bhavasamudramAM vahANu jevA rAga-meAhanI kheDIne tADanAra, ATha ka*nI gAMThane bhedavAmAM va samAna dharmopadeza Ape che. vaLI, mAhAMdhakAra dUra karavAmAM sU jevA, paravAdIrUpa haraNane mAravAmAM siMha jevA, nayavAdarUpI. tIkSNa nakhavALA vAdIo paNa tyAM che. leAkAleAka prakAzita karanAra, ati sUkSma padArthIne pragaTa karanAra, kevaLIee sUtrarUpe jenI racanA. karelA che evA nimittazAstranA keTalAka vicAra kare che. judA judA jIvanI utpatti ane suva, maNi, rajata, dhAtunA saMyAga jemAM rahelA che te ' ceAniprAbhUta 'nA keTalAka abhyAsa kare che. jemanAM lADI ane mAMsa tapasyAthI sukAI javAne kAraNe hADakAMnA banAvelA pAMjarA jevA dekhAtA ane jee cAle tyAre hADakAMnA kaDakaDa zabdo thAya che tevA seMkaDA tapasvIone rAjA jue che. mane hara vacanayukta arthagaMbhIra ane sarva alaMkArayukta heAvAthI suMdara ane amRtanA pravAha jevAM madhura kAvyAnI racanA karatA, keTalAka jyotiSIoe bhaNAvelu parAvartana karatA, keTalAka siddhAMtanA sArane yAda karatA, keTalAka mana vacana ane kAyAne geApavatA, keTalAka zvAseArAsane rokatA, keTalAka AMkhane sthira karatA, keTalAka jinavacananu dhyAna dharatA, keTalAka pratimAne vahana karatA evA aneka munivarone rAjAe joyA. ' * kAI jagyAe pratimAnI jema sthira beThelA, koI jagyAe niyama laIne rahelA, koI jagyAe vIrAsana karIne beThelA, kAI. jagyAe utkaTAsane rahelA, kAI gAya dAhavAnI jema Asane rahelA. ane krAI jagyAe padmAsane rahelA sAdhuone joyA. ' kuvalayamAlA'mAM kuvalayakumAra ane kumArI kuvalayamAlAnI mukhya kathAmAM khIjI ghaNI kathAo kartAe saMkalita karI lIdhI che. A AkhA ' Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 | paDilehA graMthamAM emaNe zaMgAra, vIra, karuNa, hAsya, bIbhatsa, zAMta vagere rasonuM Alekhana kareluM che. ahIM zaMgArarasanuM je Alekhana karavAmAM AvyuM che te joI keIkane prazna thAya che ke eka jainAcArye karelI A dharmakathAnI racanAmAM zaMgArasane sthAna kema hoI zake? A daSTibiMduthI jotAM keIkane kadAca A kathAmAM nirUpAyela zaMgArarasa TIkArUpa paNa lAge paraMtu lekhaka pote A vastusthitithI anabhijJa nathI. temaNe zRMgArarasanuM je Alekhana karyuM che te saprayajana che ane pitAne mAthe A apavAda kadAca Ave ema samajIne temaNe graMthane aMte e bAbatane khulAso paNa kareluM che. , graMthanA AraMbhamAM temaNe batAvyuM che ke judA judA prakAranA jIva, pariNAma bhAva jANavA mATe sarva upAya karavAmAM nipuNa jinezvara bhagavaMte cAra prakAranI kathA kahI che, jemake 1. AkSepaNuM, 2. vikSepaNa, 3. saMvegajananI, 4. nirvedajananI. AkSepaNa kathA te vAcakane prathama zravaNa tarapha AkarSI ane aMte dharma tarapha AkarSanAra bane che. vikSepaNa kathA tene saMsArathI dUra laI janAra bane che. saMvegajananI kathA vAcakane mokSAbhilASI banAve che ane nirvedajananI kathA tenAmAM saMsAra pratye niveda janmAve che. A kathAprakAra jaNAvyA pachI kavi kahe che ema ahIM paNa cAra prakAranI dharmakathA zarU karI che, temAM kaI kaI kAmazAstrane saMbaMdha paNa kahevAze mATe tene nirarthaka na gaNazo, paraMtu dharmaprApti karAvavAmAM te AkarSaNa karanAra che ema gaNIne tenuM bahumAna karaze. graMthanA aMte paNa kavi kahe che ke amArA para IrSA karanAra khala, pizuna, rAgI, mUDha vagere na bolavA yogya belaze ane kaheze ke AmAM rAga bahu varNave che. te rAgabaMdhana utpanna thAya tevI racanA zA mATe karavI? tenA uttaramAM kartA kahe che ke rAgavALuM citta hoya tene prathama rAga dekhADavAthI pachIthI vairAgya thAya che. A rAga vairAgyane hetu bane che. vaLI kaI prazna Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 47 kare ke dharmanI A vArtAmAM puruSonAM lakSaNA zA mATe kahevAya che ? tenA javAbamAM kartA kahe che ke zrotAonu` AkaCNu karavuM e kaviAne dharma che. vaLI, AvI rIte dharma kathAmAM rAga vavAyA heAya evI peAtAnI purAgAmI kathA tarIke vasudevahiDI ane smilahiDInA e sadamAM kravie nirdeza paNa karelA che. zrI udyotanasUrie A kathAnI racanA evI rIte karI che ane emAM avAMtara kathA evI rIte gUMthI lIdhI che, ke jethI temAM judA judA prasaMge prasaMgeAcita dharmAMtattvanI vicAraNA peAtAnA dvArA ke kAI pAtra dvArA karavAmAM Ave, caMpUprakAranI A racanA heAIne temAM kathAtattvanA pravAha vacce vacce maMda bane ane varNana ke vivecana pradhAnasthAna le e svAbhAvika che. vaLI ahIM teA kartAnA uddeza eka saMkI` `dha kathA kahevAnA che ane tethI kathA ke kavitA karatAM dharmavicAraNA ane dharmopadeza temAM prAdhAnya bhAgave e paNa svAbhAvika che. kavi pAte jaina che. pAtAnAM dharmazAstrAnA tee mahAna jJAtA pazu che enI pratIti A graMtha vAMcatAM vAraMvAra ApaNane thAya che. jaina dharmanI badhI ja mahattvanI vicAraNA temaNe AmAM prasaMgeApAtta gUMthI lIdhI che eTaluM ja nahi sthULa dhArmika kriyAonAM varNanA paNa temaNe vacce vacce mUkayAM che. samyaktvanAM lakSaNA, khAra bhAvanA, pAMca samiti, traNa gupti, dezavirati, sarvavirati, karma mImAMsA, nArakI ane tiryaMca gatinAM du:khA, kaSAyanuM svarUpa, lesyA vicAraNA, municaryA, mahAvidehakSetra, manuSya janmanI durlabhatA, devagati ane cyavana samaya, khAlamaraNu, ane paMDitamaraNu, jIvananA janmamaraNanI anaMtatA, paMcaparameSThine namaskAra, cArazaraNu vagere vize AmAM vistArathI samajAvavAmAM AvyuM che. kavinuM tattvaciMtana atyaMta vizuddha che; vaLI bhASA uparanuM prabhutva asAdhAraNa che ane cha Mda paranuM prabhutva paNu apratima che. eTale AvA zAsropadeza temaNe ghaNu kharu' padyamAM ane te paNa saraLa Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 / paDilehA / / pravAhI gAthAnI prAsAdika pa`ktiomAM ApyA che. A upadeza temaE rUpaka, upamA ke dRSTAMta dvArA atyaMta sacoTa ane vAMcanArane tarata gaLe UtarI jAya tevI rIte rajU karyo che. AthI tattvajJAnanI zuSka vAtA. paNa kavitAnI ucca kreTie paheAMcelI A graMthamAM anekavAra ApaNane jovA maLe che. vimaLama trIne pataMgiyuM ane garuDanA prasaMga kahI rAji bhagava Mta dharmInuM svarUpa vistArathI samAve che. maNirathakumAranI kathAmAM bAra bhAvanAe samajAvavAmAM AvI che, ane tyAra pachI strI,. puruSa, napuMsaka, AMdhaLA, baherA, apa Mga, jJAnI ke ajJAnI vagere bhede kayA karmaphaLane kAraNe thAya che te samajAvavAmAM AvyuM che. saMsAracakranA citrapaTa dvArA cAre gatinAM dazyo, karmInI viSamatA, parigrahanu* pApa vagere samajAvIne prayeka vyavasAyane AdhyAtmika artha kevI rIte ghaTAvavA te sacoTa rIte samajAvyuM che. vaLI kavie tatkALe bhAratamAM pravatA judA judA dharmanA saMpradAyamAM kevI kevI truTio rahelI che te sa MkSepamAM samajavA mATe dharmavAdIne kheAlAve che ane te dareka dharmavAdI. peAtAnA dharmanAM uttama tattvA gAthAnI eka paMktimAM rajU kare che ane enA vize rAjA je ciMtana kare che te paNa gAthAnI eka paMktimAM rajU karAyuM che. e badhAne aMte yathA dharmanI cakAsaNI karI rAjA. jinadharmanI dIkSA aMgIkAra kare che. AvA dareka prasaMge graMthakAre zAstramImAMsA karavAnI sArI taka jhaDapI che. vastutaH kartAe te jaNAvyuM che te pramANe kavitAnA uddezathI prerAIne nahi paNa dharmAnurAgathI prerAIne pAte A dharmakathAnuM sa`na karyuM che ane mATe ja A kathAmAM kAI kAI sthaLe evA prasaMgeA rajU karavAmAM AvyA che ane evA sacATa dharmopadeza apAyA che ke te vAMcIne sujJa vAMcanAranA. cittamAM tatkALa vairAgyanA aMkura phUTe to navAI nahi. jIvanaparivartana karAvavAnA saMbhAra ane zakti A graMthamAM paDayAM che, e niHsazaya che. eTale lekhake ene dharmakathA tarIke eLakhAvI che e eTaluM ja sAcuM che. alabatta, ene dharma kathA kahevAthI zreSTha kRti tarIkenuM enu gaurava Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | 49 jarA paNa ochuM thatuM nathI. A graMthamAM mukhya kathAnA ane tenI avAMtara kathAonA prasaMgemAM kavie jIvananI ghaNuM bhinnabhinna bAjuonuM Alekhana karIne temAM puSkaLa vaividhya ApyuM che. e sarvane AsvAda mANatAM kathAkAre jagatanuM ane jIvananuM keTaluM sUkSma avalokana karyuM haze tenI ApaNane pratIti thAya che. A uparAMta, kavie bhinnabhinna zAstro, jAtio, vyavahAra, dharma, bhASAo vagerene keTale abhyAsa karyo haze tene paNa vakhatovakhata ApaNane paricaya thAya che. rAziphaLAdeza, gheDAnI jAtio, vividha kaLAo, dhAtuvAda, khanyavAda, zakunavicAra, sAmudrika lakSaNe, prahelikAo vagere saMbaMdhavALAM lakSaNe lekhakanI bahuzrutatAnI pratIti karAve che. kuvalayamAlA "mAM tatkAlIna lekajIvananuM suMdara pratibiMba paDayuM che. kuvalayakumAra vijayAnagarImAM jAya che, tyAre rAjakanyA kuvalayamAlA vize samAcAra meLavavA mATe panihArIonI vAta sAMbhaLe che, chAtrAlayamAM jAya che ane bajAramAM jAya che. te prasaMge kevA kevA kene kevI kevI vAta karatAM te sAMbhaLe che tenuM vigate, tAdaza ane citrAtmaka varNana kavi kare che. chAtrAlayamAM je vidyArthIo hatA te lATa dezanA, karNATakanA, mAlavAnA, kanojanA, goladezanA, mahArASTranA, saurASTranA, DhawdezanA, kAzmIranA, aMgadezane ane siMdhadezanA hatA. chAtrAlayamAM chAtronA judA judA vargo cAlatA hatA. temAM judAM judAM zAstronA vargonuM varNana karatAM kavi lakhe che : "eka vargamAM prakRti, pratyaya, lepa, Agama, varNavikAra, Adeza, samAsa, upasarga vagere vibhAga karavAmAM nipuNa evA vyAkaraNanI vyAkhyA cAlatI hatI. bIjA vargamAM rUpa, rasa, gaMdha, sparza, zabdanA saMga mAtra kalpanAnA che, rUpamAM kSaNabhaMguratA che, kSaNekSaNe vinAza pAmavAnA svabhAvavALuM che evI bauddhadarzananI vyAkhyAo cAlatI hatI. keIka Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 | paDilehA jagyAe utpatti, vinAza, parihAra, avasthita, nitya, apAya, svarUpa, prakRti, vizeSa, upaniIta, sukhaduHkhAnubhavanuM svarUpa vagere sAMkhyadarzananI vyAkhyAo cAlatI hatI. keIka maMDaLImAM dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa samavAya, padArtha, rUpanirUpaNa, avasthita, bhinnaguNa avayava vagerenI prarUpaNuM karanAra vaizeSika darzananI vyAkhyAo cAlatI hatI. koIka jagyAe pratyakSa, anumAna, pramANu, cha nirUpita nitya jIvAdi nathI, sarvasavAda pada, vAkya, pramANadivAdI mImAMsAdarzananI vyAkhyAo cAlatI hatI. keIka jagyAe prameya, saMzaya, nirNaya, chala jAti, nigraha sthAnavAdI taiyAyikadarzananI vyAkhyAo cAlatI hatI. koIka jagyAe jIvAjIvAdika padArthamAM rahelA dravyathita paryAya, nava nirUpaNa, vibhAga, nitya, anitya vagere jainadarzana anekAntavAdanI vyAkhyAo cAlatI hatI. keIka jagyAe pRthvI, pANI, agni, pavana, AkAza, saMga vizeSathI utpanna thayela caitanya vagere vize vAda karanAra lakAyatikavAdanI vyAkhyAo cAlatI hatI.' eka bAju jema zAstracarcA karanAra buddhizALI chAtrAnuM citra kavie deryuM che tema bIjI bAju ThoTha chAtrAnuM citra doratAM kavi lakhe che, mAtra khAvApIvAmAM rasa dharAvanAra te chAtro kevA hatA ? vAMkA vALane hAthathI sarakhA karyA karanAra, niSpharapaNe paga ThekIne cAlavAvALA, pahoLA zarIravALA, bhujAonI unnata TacavALA, pArakAne tyAMthI bhojana meLavI haSTapuSTa mAMsapUrNa zarIravALA, meTI mUchavALA, dharma, artha ane kAmathI rahita, kaMIka bALavayamAM ane kaMIka yauvanavayamAM AvelA, baMdhu mitra tathA dhanathI dUrathI tyajAyelA, pArakI yuvatIo sAme jovAne manavALA, pite svarUpavAna ane saubhAgyavALA che e garva dharAvanArA, UMcuM mukha ane UMcI AMkhe karavAnI TevavALA hatA.' jema chAtrAlayamAM dezadezanA chAtro hatA tema bajAramAM dezadezanA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAla | pa1 vipArIo ekaThA thayA hatA. vartamAna samayemAM paNa jema dareka dezanI prajAnI potAnI bhASAkIya laDhaNu hoya che ane keTalAka zabdanuM uccAraNa e emanI khAsiyata heya che tema kavinA samayamAM prAkRta bhASAnA uracAraNamAM paNa dezadezanA lekenI judI judI khAsiyata hatI. vaLI, e dareka dezanA leke mATe lekamAnyatA kevI hatI tene paNa nirdeza kavie karyo che. ahIM kavie lekenuM jevuM lAkSaNika zabdacitra ApyuM che tevuM ApaNuM prAcIna sAhityamAM kyAMya jovA maLatuM nathI. ethI atihAsika dRSTie paNa A zabdacitra ghaNuM upayogI che. kavi lakhe cheH (1) kALA, niSphara vacana belanArA, bahu takarAra ke mArAmArI karanArA, lajajA vagaranA ane "aDaDe' evA zabdo bolanArA gaula dezanA vepArIo joyA. (2) nyAya, nIti, saMdhi, vigraha karavAmAM kuzaLa, bahu bolavAna. svabhAvavALA, ane "tere mere Au" evA zabdo bolanArA madhyadezanA vepArIone joyA. (3) bahAra nIkaLelA meTA peTavALA, kharAba varNavALA, ThIMgaNuM, kAmakrIDAnA rasika, * aMge le" evA zabdo belanArA magadha dezane vepArIo joyA. (4) bhUrI mAMjarI AMkhavALA, Akho divasa phakata bhajananI ja vAte karavAvALA ane "kitA kimmo evA priya zabda bolanArA aMtarvedI (gaMgAjamanAnI vacceno pradeza) dezanA vepArIone joyA. (5) cA ane jADA nAkavALA, suvarNa jevA varNavALA, bhAra vahana karanArA ane "sari pAri' evA zabdo bolanArA kIra (eTale kAzmIra) dezanA vepArIone joyA. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para | paDileha (6) dAkSiNya, dAna, paruSa, vijJAna, dayA vagerethI varjita zarIra vALA, "ehaM teha evA zabda bolanArA Dhakka dezanA vepArI one joyA. (7) manahara, mRdu, maMda gativALA, saMgItapriya ane sugaMdhapriya, pitAnA deza tarapha javAnA cittavALA, dekhAvaDA "cIya meM' evA zabda belanArA siMdha dezanA vepArIone jeyA. (8) vAMkA, jaDa, jADA, bahu bhajana karanArA tathA kaThaNa puSTa ane mukta zarIravALA, "apyAM tu pAM" evA zabdo bolanArA maru dezane (mAravADanA ) vepArIone joyA. (9) ghI ane lavaNavALAM bhajana karanAra, puSTa aMgavALA, dharma parAyaNa, saMdhivigrahamAM nipuNa "Nuu re bhalau" evA zabda belanArA gurjara dezanA vepArIone joyA. (10) snAna karanAra, tela cALanAra, vilepana karanAra, vALamAM seMthe. pADanAra, suzobhita gAtrovALA "aha kAu tumha ' evA zabda belanAra lATa dezanA vepArIone joyA. (11) saheja kALA, nIcA zarIravALA, kepa karavAnA svabhAvavALA, mAnathI jIvanArA, raudra svarUpanA ane "bhAuya bhaINI tumahe" evA zabdo belanArA mAlavadezanA vepArIone joyA. (12) uTa, abhimAnI, priyAne meha pamADanAra, raudra svabhAvavALA, pataMgiyA jevI vRttivALA "aDi pAMDI mare" evA zabdo belanAra karNATaka dezanA vepArIone joyA. (13) sutarAu vastra paheranAra, mAMsAhAranI rucivALA, madirApAna karavAvALA ane kAmavAsanAvALA "Isi kisi misi" evA zabdo belanAra tAI (thAI ke tAmila?) dezanA vepArIo joyA. (14) sarva kaLAmAM nipuNa, mAnI, priyA tarapha kepa karavAvALA, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / 53 kaThaNu zarIranA ane ' jala tala le ' evA zabdo khelanArA kAzaladezanA vepArIone joyA. (15) majabUta, nIcA, zyAma zarIravALA, sahana karanAra, abhimAnI ane takarAra karavAnA svabhAvavALA * diNDule gahiyale ' evA zabdo kheAlanAra mahArASTra dezanA vepArIone joyA. (16) mahilA ane saMgrAma vize anurAgavALA, suMdara avayavavALA, bhAjanamAM raudra, aTi puTa riTa ' ema khAlanArA AMdhradezanA vepArIone joyA. ' Ama vividha dezanA leAkreA dekhAva ane svabhAve kevA hatA ane temanA keTalAka lAkSaNika zabdoccArA kevA hatA tenuM suMdara varNana kavie ahIM karyuM che. kavinI sUkSma nirIkSaNuzakti ane bahuzrutatAnI Ama A graMthamAM ghaNe sthaLe pratIti thAya che. ca'pUsvarUpanI A kRtimAM alaMkArasamRddhi apAra heAya e svAbhAvika che. saMskRta ane prAkRta bhASAmAM e prakAranI lakhAyelI kRtiomAM A kRtine avazya agrasthAna soMpaDe che, ala kArasamRddhinI dRSTie A kRti bANabhaTTanI ' kAdaMbarI 'nI sarasAI karavAne paNa zaktimAna jaNAze. upamA, rUpaka ane utprekSA jevA ala kAra te emAM padepade che. ema kahevAmAM atyukti nahi thAya. alaMkArazAstrane anekavidha alaMkArAnAM uttama udAharaNa pUrAM pADI zake evA A graMtha che. namUnArUpa thADA jue : lakSmI mATe judA judA prakAranI nAyikAonI upamAe 130mI kaDikAmAM ApavAmAM AvI che, jemake : AliMgiyapi muMcai lacchI purisaM ti sAhasa - vihUNaM / gotta-kkhalaNa-vilakkhA piyavva daiyA Na saMdeho || Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 | paDileha vyatireka alaMkAranuM udAharaNa 11 mI kaMDikAmAM juo : hUM, bujjhai, vaTTai khalu khalo jji jaisau, taheva khalo vi varAo pIlijjato vimukka-Nehu ayANa to ya pasUhiM khajjai // ane parisaMkhyAnuM udAharaNa kaMDikA 17mI mAM juo : jattha ya jaNavaye Na dIsai khalo vihalo v| dIsaha sajjaNo samiddho va / vasaNa NANAviNNANe va, ucchAho dhaNe raNe va, pII dANe mANe va, abbhAsA dhamme dhamme va tti / jattha ya do-muhau Navara muiMgo vi / khalo tila vicAro vi| leSAlaMkAranI racanA te kavie ghaNe sthaLe karI che. udAharaNa tarIke 15mI kaMDikA juo: aNNA NadaNa-bhUmio iva sasurAo saMNihiya-mahumAsAoM tti / Ama, alaMkAronAM udAharaNa te A graMthamAM sthaLe sthaLe jovA maLe che ane emAM kavie dAkhavelI apratima zaktine kAraNe ja A kathAgraMtha uttama kAvyakaTimAM birAje che. saMvAda e paNa A kathAgraMthanuM eka AgavuM lakSaNa che. kathAnA nirUpaNamAM lekhake vakhatovakhata nATyatatva ApyuM che ane temAMye saMvAda dvArA kathAne rasika ane vAstavika banAvI che. lekhakanA saMvAda sacoTa, mArmika, dhAradAra, ane kyAreka hAsyarasika banyA che. kumAra kenA jevo che te vize yuvatIonI vAtacIta, chAtronI vAtacIta, darpaphaliha ane kuvalayakumAra vaccenI vAta, dharmavAdIo sAthe daDhavarmA rAjAne vArtAlApa, mahendrakumAra ane kuvalayakumAra vacce saMvAda, pizAcIna vArtAvinoda vageremAM lekhakanI asAdhAraNa saMvAdakalA nihALI zakAya che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA | papa kumAra kuvalyacaMdranAM guNalakSaNonuM jude jude prasaMge judI judI rIte varNana kavie karyuM che temAMthI yuvatIonA vArtAlApa dvArA karAyeluM vyatirekanA prakAranuM varNana paNa rocaka che. juo : eka yuvatIe kahyuM, "sakhI rUpathI te kumAra kAmadeva jevo dekhAya che." bIjI yuvatIe kahyuM, bhALI, ema na bela. je te kAmadeva hAya te yuvatIonA samudAya upara praDAra kare. A te zatruonA moTA hAthIonA dAMta teo eve che.' vaLI, eka yuvatIe kahyuM, "sakhI, je je vakSasthaLa jovAthI te te nArAyaNa jaNAya che.' bIjI yuvatIe kahyuM, "jo te zyAma kAjaLanI jevI kAMtivALA hoya te. pragaTa nArAyaNa jevo hoya; paraMtu kumAra te tapAvelA. suvarNanI kAMtivALo che.' vaLI, eka yuvatIe kahyuM, "sakhI, kAMtithI te te pUrNimAnA caMdra jevo jaNAya che. ' bIjI yuvatIe kahyuM, "hA caMdrano kAMti ghaTI zake, paraMtu jo caMdranI aMdarathI mRganuM zyAma kalaMka nIkaLI jAya te. A te kalaMkarahita sakala sapUrNa kaLavALo che." vaLI, keI eka yuvatIe kahyuM, zaktimAM te te indra jevo jaNAya che.' bIjI yuvatIe kahyuM, "je te indra hoya te tene hajAra AMkha hevI joIe; paraMtu A te kaThora, kasAyela, puSTa, daDha ane mane hara zarIravALA che." vaLI, e yuvatIe kahyuM, "zarIre te te mahAdeva jevo dekhAya che." bIjI yuvatIe kahyuM, "jo mahAdeva jevo hoya enuM DAbuM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 | paDilehA aDadhuM aMga strInuM ane nIcuM levuM joIe. paraMtu A te samagra rIte pUrNa ane caturastra saMsthAnavALe che." vaLI, eka yuvatIe kahyuM, "tejamAM te te sUrya jevo che.' bIjI yuvatIe kahyuM, "je te kharekhara sUrya jevo hoya te te pracaMDa ane bhuvanatalane tapAvanAra heya. A te lekanAM mana ane nayanane zItaLatA ApanAra amRtamaya che." vaLI eka yuvatIe kahyuM, " mugdhapaNumAM te kArtikasvAmI jaNAya che.' bIjI yuvatIe kahyuM, "je te kharekhara kArtikasvAmI hoya te ghaNuM TukaDAthI sAMdhelA zarIravALo jaNAya paraMtu rUpamAM paNa caDiyAtA rUpavALe A te ghaNo ja zobhI rahele che.' kharekhara, jeNe ghaNo abhyAsa karyo haze evA devatAonI mugdha devIoe kALajIpUrvaka thoDo thoDo karIne A kumArane ghaDyo haze." kuvalayamAlA 'nA kartAne uddeza capU svarUpanI racanA karavAne heI e svarUpa mATe svAbhAvika evI pAMDityabharI bhASA ane zailInAM darzana A graMthamAM karI zakAya che. saMskRta ane prAkRta ubhaya bhASA uparanuM lekhakanuM asAdhAraNa prabhutva che evI pratIti A graMtha vAMcatA saheje thaze. temanI caMpakavinI zailI vigatomAM rAcatI heI dIrdha samAsapracura vAkayomAM sarI paDe e svAbhAvika che. vaLI, prasaMgeprasaMge rUDha zabdane navIna arthamAM prajatI ane navIna zabda rUDha arthamAM prayojatI kavinI bhASAzailI kavitvane sAdhavAnuM lakSya paNa rAkhatI hoya che, kyAreka saraLa bhASAmAM paNa te vahe che ane kyAreka AtmakathanAtmaka, kyAreka nATyAtmaka, kyAreka subhASitAtmaka, kyAreka upadezAtmaka, kyAreka prAsAdika, kayAreka ojasavaMtI evAM vividha svarUpa te dhAraNa kare che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuvalayamAlA / pa7 gadyanI jema padya upara paNa zrI udyotanasUrinuM prabhutva jevA maLe che. temanI padyapaMktio pANInA relAnI jema vahetI hoya che. gAthA upara A kavinuM jevuM prabhutva che tevuM prAkRtamAM bahu ochA kavionuM jovA maLaze. Ama, "kuvalayamAlA ' e mAtra prAkRta bhASAnuM ja aneruM AbhUSaNa nathI, jagatanA tamAma sAhityamAM gauravabharyuM sthAna pAmI zake evuM aNamola ratna che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcArya : emanuM jIvana ane kavana gujarAtanA itihAsamAM sukha, samRddhi ane saMskAritAnI dRSTie mahAna kahI zakAya evo yuga te solaMkI yuga. A yugamAM mULarAja, bhIma, karNa, siddharAja, kumArapALa ema eka pachI eka parAkramI, prajAvatsala ane dUraMdezI rAjAe rAjya karI gayA ane gujarAtanI kItine enI Toce pahoMcADI. lagabhaga traNa varSane A jamAne gujarAtanA itihAsamAM suvarNayuga tarIke oLakhAvA lAge. A suvarNayugane enI parAkASThAe pahoMcADanAra siddharAja ane kumArapALa hatA. ane e banne rAjavIone mahAna banAvanAra kalikAlasarvajJa, yugapravartaka hemacandrAcArya hatA. je sthAna vikramAdityanA rAjyamAM kavi kAlidAsanuM hatuM, je sthAna harSanA rAjamAM bANabhaTTanuM hatuM, te sthAna siddharAja ane kumArapALanA vakhatamAM hemacandrAcAryanuM hatuM. ItihAsamAMthI hemacandrAcAryane je ApaNe khaseDI laIe te e samayanuM apUrNa ane aMdhakAramaya citra ApaNI sAme khaDuM thavAnuM. hemacandrAcArya na hota te tatkAlIna prajA ane e prajAnAM bhASA ane sAhitya ATalAM samRddha na heta. Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcArya | 59 hemacandrAcAryanA jIvana viSe saMskRta, prAkRta ane apabhraMza graMthamAMthI puSkaLa mAhitI maLe che. pradyumnasUrine "prabhAvakacaritra', merUtuMgAcAryanA "prabaMdhaciMtAmaNi, rAjazekharanA "prabaMdhakeza" ane jinamaMDana upAdhyAyanA "kumArapALacaritra' nAmanA graMthamAMthI hemacandrAcArya viSe puSkaLa mAhitI maLI AvI che. jema narasiMha ane mIrAM, tukArAma ane jJAnezvara, kabIra ane caitanya jevA saMtanA jIvana viSe tema ja kAlidAsa ane bhavabhUti jevA kavio ke vikrama ane bheja jevA rAjavIo vize aneka daMtakathAo pracalita che, tema hemacandrAcArya vize paNa ghaNI daMtakathAo pracalita che. hemacandrAcArye pitAnA yuganA prabhAva vaDe amAsanI pUnama karI nAkhI hatI, mahammada gajhanIne vimAnamAM potAnI pAse A hatuM ke tADapatrI khUTatAM navAM jhADa ugADyAM hatAMevI evI daMtakathAo hemacandrAcArya vize pracalita che. | hemacandrAcAryane janma saMvata 114pamAM kArataka sudi pUnamane divase dhaMdhUkAmAM thayo hato. emanA pitAnuM nAma cAca ane mAtAnuM nAma cAhiNI (athavA pAhiNI) hatuM. hemacandrAcAryanuM bALapaNanuM nAma caMga hatuM. ema kahevAya che ke eka vakhata dhaMdhUkAmAM devacandrasUri padhArelA te samaye cAhiNI emane vaMdana karavA jAya che ane pote svapnamAM eka ratnaciMtAmaNi je hatuM tenI vAta kare che. jotiSanA jANakAra devacandrasUri cAhiNInA caherAnI rekhAo pArakhI kahe che ke tuM eka ratnaciMtAmaNi jevA putrane janma ApIza. tyAra pachI devacandrasUri vihAra karatA cAlyA gayA. pharI keTalAMka varSo jyAre devacandrasUri pAchA dhaMdhUkAmAM AvyA tyAre cAhiNa emane vaMdana karavA gaI. sAthe pAMceka varSane caMga hatuM. cAhiNa jyAre vaMdana karatI hatI tyAre caMga mahArAjanI pATe caDhI emanI pAse besI gayA hatA. te samaye devacandrasUrie cAhiNIne pelA ranaciMtAmaNinI yAda ApI, ane putra potAne soMpavA kahyuM. cAhiNane Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 | paDileha pati te samaye bahAragAma vepArArthe gayo hato eTale ene pUchyA vinA putra kevI rIte ApI zakAya? devacandrasUrie cAhiNIne khUba samajAvI ane kahyuM ke pati bahAragAma che e kadAca IzvarI saMketa haze. aMte cAhiNIe potAne putra dIkSAthe devacandrasUrine soMpI dIdho, ane devacaMdrasUri vihAra karatA khaMbhAta pahoMcyA. daramyAna cAca bahAragAmathI pAchA AvyA. putrane na jotAM turata gusse thaI, khAdhApIdhA vinA pagapALA khaMbhAta AvI paDe ane melAghelA veze udayana maMtrI pAse jaI eNe phariyAda karI. udayana maMtrIe devacandrasUri pAsethI eno putra maMgAvI ene pAcho soMpyo, ane pachI samajAvyuM ke "A putra tamArI pAse rAkhazo te bahu bahu te e dhaMdhUkAne nagarazeTha banaze ane devacandrasUrine soMpaze te eka mahAna AcArya thaze ane AkhI duniyAmAM nAma kADhaze." ghaNuM samajAvyA pachI cAce pitAne putra devacandrasUrine pAchA sAM. tyAra pachI navame varSe ca gane dIkSA ApavAmAM AvI ane enuM nAma pADavAmAM AvyuM semacandra nAnA samacandra tyAra pachI saMskRta, pAkRta ane apabhraMza bhASAne abhyAsa karyo. sAthe sAthe vyAkaraNa, kAvyAlaMkAra, yoga, nyAya, ItihAsa, purANa, tattvajJAna vagere bhinna bhinna zAkhAone paNa UMDo abhyAsa karyo. vidyAmAM pAraMgata banatAM A saMyama, alpabhASI, tejasvI yuvAna sAdhune vadhu abhyAsAthe kAzmIra javAnI IcchA thaI. gurue ene samajAvyuM ke tAruM sthAna gujarAtamAM che, gujarAta bahAra javAnAM svapna sevavAnI jarUra nathI. uttarottara gurune paNa pratIti thatI jAya che ke semacandranI dRSTine ghaNe vikAsa thayo che, enI prajJA pariNuta banavA lAgI che, enI tejasvitA vadhatI ja cAlI che. eTale emaNe potAnI pATe AcAryapade semacandrane sthApavAno nizcaya karyo. ane vi. saM. 116mAM semacandrane ekavIsame varSe devacandrasUrie khaMbhAtamAM Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcArya / 61 vidhipUrvaka AcArya pade sthApyA ane emanuM nAma pADavAmAM AvyuM hemacandra. e samaye hemacandrAcAryanI mAtA, jemaNe paNa pAchaLathI dIkSA lIdhelI che te hAjara hoya che. mAtAputra baMne A rIte sAdhu jIvanamAM ekabIjAne nihALI prasannatA anubhave che. hemacandrAcArya pitAnI mAtAne e vakhate pravatinInuM pada apAve che. ahIMthI have hemacandrAcAryane kIrtikALa zarU thAya che. pATaNamAM te samaye siddharAja(kemAM jANItA sadharA jesaMga)nuM rAjya cAlatuM hatuM. e samaye hemacandrAcArya devasUri sAthe pATaNamAM Ave che ane banArasathI Avela kumudacandra sAthe dharmacarcAmAM bhAga le che. tyArathI siddharAjane hemacandrAcAryanI pratibhAne paricaya thAya che. te samaye siddharAjanI vidvatsabhAmAM rAjakavi tarIke zrIpAlane sthAna hatuM, ane rAjapaMDita tarIke devabodhine sthAna hatuM, e bannene ekabIjA pratye tejeSa hatuM ane ekaMdare rAjAne e baMnethI asaMtoSa hate. eTale siddharAje potAnI visabhAmAM e baMnene badale hemacandrAcAryane sthAna ApyuM. tyAra pachI siddharAje mAlavA para caDhAI karI. emAM emane phatteha maLI. mAlavAnI aDhaLaka samRddhi gujarAtamAM lAvavA sAthe enA mANase mAlavAthI gADAMnAM gADAM bharI hastaprata paNa lAvyA. emAM siddharAje bhajavyAkaraNanI prata joI paMDitone pUchayuM gujarAtamAM kyAMka "bheja vyAkaraNa, kyAMka kyAMka kA taMtranuM vyAkaraNa cAlatuM hatuM. gujarAta pAse potAnuM kahI zakAya evuM vyAkaraNa racavAne mAtra hemacandrAcArya samartha che ema paMDitoe jaNAvyuM ane siddharAje hemacandrAcAryane evuM vyAkaraNa racavAnI vinaMti karI. e mATe kAzmIrathI ane hiMdanA bIjA bhAgamAMthI bhinna bhinna vyAkaraNanI prate siddharAje maMgAvI ApI. ene satata ane UMDe abhyAsa karI hemacandrAcArye eka uttama vyAkaraNanI racanA karI. siddharAjanI vinatithI e lakhAyuM mATe Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dara | paDilehA emanI yAdagIrI rahe eTalA mATe hemacandrAcAryo vyAkaraNanuM nAma ApyuM "siddhahema." A vyAkaraNanI paMDitAe mukta kaMThe prazaMsA karI. siddharAje enI pahelI hastaprata hAthI para aMbADImAM mUkI nagaramAM pheravI ane ene DhaMDhero piTAvyo. tyAra pachI vikasabhAmAM enuM vidhisaranuM paThana thayuM. e vyAkaraNanI hastaprata taiyAra karavA mATe gujarAtamAMthI 300 jeTalA lahiyAone belAvavAmAM AvyA. hastaprata taiyAra thatAM hiMdustAnamAM Thera Thera mokalavAmAM AvI. enI eka suMdara hastaprata rAjabhaMDAramAM paNa mUkavAmAM AvI ane tyArathI gujarAtamAM "siddhahema' zIkhavavAnuM zarU thayuM. kAkala nAmanA eka vidvAna paMDitanI pATaNamAM vyAkaraNa zIkhavavA mATe nimaNUka karavAmAM AvI. Ama, siddharAje hemacandrAcAryanA vyAkaraNanuM bahumAna karyuM. siddharAja hemacandrAcAryanI pratibhAthI eTalA badhA prabhAvita thayA ke tyArathI hemacandrAcArya siddharAjanA mitra ane mArgadarzakanuM sthAna lIdhuM. ene pariNAme, siddharAjane jaina dharma pratye anurAga vadhyo; ene pariNAme, hemacandrAcArya siddharAjanA jIvana ane sela kI yuga vize saMskRtamAM "yAzraya" mahAkAvya lakhyuM, ene pariNAme, siddharAja hemacandrAcArya sAthe jaina derAsaramAM darzana karavA jatA ane hemacandrAcArya siddharAja sAthe somanAthanI yAtrAe gayA. dhArmika saMkucitatA ane asahiSNutAnA e jamAnAmAM hemacandrAcArya dharmanA sAMpradAyika svarUpathI para hatA, ane mATe ja somanAthanA zivaliMgane brahmA vA viSNu mahezvaro vA namastA kahIne praNAma karI stuti karavA lAgyA hatA. siddharAjane sarvadharmasamanvayanuM mAhAsya samajAvanAra paNa hemacandrAcArya ja hatA. koI paNa dharma mAtra pote ja sAce che evuM mithyAbhimAna dharAvI na zake. dareka dharmamAM kaMIka avanavuM rahasya samAyeluM che; ane mATe ja saMjIvanI nyAya pramANe badhA dharmane samabhAvapUrvaka abhyAsa karanAra ja sAco dharma pAmI zake che ema hemacandrAcArya mAnatA hatA ane e pramANe mAnatA siddharAjane karyA hatA. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacandrAcArya | 63 siddharAjane saMtAna na hovAthI emanI gAdIe Ave che emanA bhatrIjA kumArapALa; ane ahIMthI hemacandrAcAryanA jIvanane trIjo tabakko zarU thAya che. jyotiSanA jANakAra hemacandrAcAryane agAuthI khabara paDI gaI hatI ke nahi te vAta bAju para rAkhIe, paNa eTaluM to jarUra kahI zakAya ke hemacandrAcArye sAdhubAvAne veze bhaTakatA kumArapALane, siddharAjanA mANase emanuM khUna karavA pharatA hatA tyAre mAtra mAnavatAthI prerAIne upAzrayamAM tADapatrI nIce saMtADI dIdhA hatA. A upakAra kumArapALa bhUlyA na hatA. rAjyArohaNa pachI kumArapALanAM zarUAtanAM paMdareka varSa rAjya sthira karavAmAM ane vistAravAmAM gayAM. hemacandrAcAryanI icchA mujaba rAjyamAM pazuvadha, jugAra, zikAra, mAMsabhakSaNa, dArU vagere para kumArapALe pratibaMdha pharamAvyuM. rAjyanI kuladevI kaMTezvarIne apAtuM balidAna baMdha karAvyuM. putrarahita vidhavAnuM dhana jamA thatuM baMdha karAvyuM. jaina dharma pratyenA anurAgane lIdhe TheraThera jaina mandira baMdhAvyAM ane paramAhatanuM biruda le ke taraphathI meLavyuM. siddharAjanI jema kumArapALane paNa putra na hovAthI jiMdagInAM chellAM varSomAM emanI nirAzA vadhI gaI hatI. te samaye emanA mananuM samAdhAna karAvavA mATe hemacandrAcArya yogazAstranI racanA karI. hemacandrAcAryanuM AkhuM jIvana satata udyogaparAyaNa hatuM. ekadare dIrdhAyuSya emane sAMpaDayuM hatuM. potAnI AyuSyamaryAdA pUrI thavA AvelI jANuM temaNe anazanavrata zarU karyuM. ziSyone paNa agAuthI sUcanA ApI dIdhI hatI. ema karatAM saM. 1229mAM 84 varSanI vaye teo kALadharma pAmyA. sAhityanA kSetramAM paNa hemacandrAcAryanuM arpaNa jevuMtevuM nathI. mAtra hiMdustAnanI anya bhASAonA sAhityamAM ja nahi, vizvasAhityamAM jene mUkI zakAya evI sarvatomukhI pratibhAvALA hemacandrAcArya hatA. emanI kIrti dezavidezanA prAcIna bhASAsAhityanA abhyAsIomAM Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 | paDileha prasarelI che. Azcarya thaze ke arvAcIna samayamAM emanA jIvana ane sAhitya upara sau prathama suMdara samIkSA karanAra eka jarmana paMDita Da, bura che. zrI kanaiyAlAla munazIe hemacandrAcAryane yogya rIte rIte ja gujarAtanA mahAna tirdhara tarIke oLakhAvyA che. hemacandracAyanI sAhityasevAne suMdara, saceTa ane saMkSipta paricaya somaprabhasUrie eka lekamAM Ave che: kluptaM vyAkaraNa navaM viracita chnde| navaM vyAzrayA'laMkArau prathitau navau prakaTitau zrI yogazAstra navam / tarkaH sajanito navo jinavarAdInAM caritra nava baddhaM yena na kena vidhinA mAhaH kRto dUrataH // arthAta-"navuM vyAkaraNa, navuM chaMdazAstra, dvayAzraya mahAkAvya, navuM alaMkArazAstra, navuM yogazAstra, navuM tarka zAstra ane jinavaronAM navAM caritra-A saghaLuM jemaNe rayuM te hemacandrAcAryo lekena meha kaI kaI rIte dUra nathI karyo?" emaNe siddhahemazabdAnuzAsana nAmanA vyAkaraNanI racanA karI. e vyAkaraNanI e samayathI te atyAra sudhI prAkRta ane apabhraMza bhASAnA eka AdhArabhUta vyAkaraNa tarIke gaNanA thAya che. prAkRta ane apabhraMza bhASAnA baMdhAraNa viSe ApaNane hemacandrAcAryanA vyAkaraNa jevuM AdhArabhUta vyAkaraNa bIjuM e ke maLatuM nathI, eTale bhaviSyamAM paNa varSo sudhI emanuM A vyAkaraNa ja AdhAragraMtha tarIke raheze. hemacandrAcAryo A vyAkaraNamAM-vizeSataH apabhraMza bhASAnA vyAkaraNanA niyamamAM_udAharaNa tarIke vyavahAra, prema, zaurya ane gaMgAranA je duhAo ApyA che te vyAkaraNanA udAharaNa tarIke jANItA che tenA karatAM uttama kavitA tarIke vadhu jANItA thayA che. e duhAo e jamAnAne ApaNane khyAla Ape che ane sAthe sAthe sAdhu hemacandrAcArya sAMsArika bAbatane paNa alipta rahI keTalI jhINavaTathI. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacanA | ja nihALatA haze tene paNa khyAla Ape che. A uparAMta, emaNe anekArtha saMgraha, abhidhAnaciMtAmaNi ane dezInAmamAlA jevA zabdasaMgrahe taiyAra karyA. e jamAnAmAM emaNe eka nahi, paNa bhinna bhinna daSTibinduthI traNa traNa zabdakeka taiyAra karyA siddhahemazabdAnuzAsana pachI emaNe liMgAnuzAsana, chaMdAnuzAsana ane kAvyAnuzAsana ema traNa bIjAM zAsananI racanA karI. vyAkaraNanA niyamanA udAharaNa tarIke paNa rajU thaI zake evA zlokanI racanA vaDe emaNe saMskRta ane prAkRtamAM "yAzraya" nAmanuM mahAkAvya lakhyuM. "gazAstra', "mahAvIracaritra ane purANonI tela mUkI zakAya evA "tripachI zalAkApuruSacaritra" jevA mahAna graMtha lakhyA. eTale sAhityanA kSetre paNa bhinnabhinna zAkhAomAM emaNe pitAne viziSTa mUlyavAna phALe nedhAvyo. hemacandrAcArya mahAna vidvAna hatA, mahAna cheSakAra hatA, mahAna kavi hatA ane mahAna vaiyAkaraNa paNa hatA. emanI ajoDa pratibhA vyAkaraNa jevA zuSka gaNAtA viSayamAM ane kavitA jevA rasika gaNutA viSayamAM ekasarakhI AsAnIthI viharatI. jJAnanI upAsanAmAM emaNe potAnI jiMdagInAM lagabhaga 64 jeTalAM varSa ApyAM. emaNe potAnA samayamAM sAhityane eka viziSTa yuga pravartA. lekAe emane "kalikAlasarvajJa'nuM biruda ApyuM. | hemacandrAcArya eka jainAcArya ane prakhara sAhityakAra tarIke te mahAna hatA, paNa mAnava tarIke paNa teo mahAna hatA. teo atyaMta tejasvI ane vinamra hatA. hRdayanI vizALatA ane udAratA vaDe emaNe devabaMdha ke zrIpAla jevA virodhI ke pratispadhIne chatI lIdhA hatA. teo sAdhu hatA, temanuM samagra jIvana sAdhutAthI sabhara hatuM. saMsAranA raMgathI raMgAyA vinA teo sAMsArika pravRttione pitAne sAdhutvanA raMgathI raMgI detA. teo hamezAM saMpradAyathI para ja rahyA hatA. pitAnA jIvana daramyAna eka nahi paNa be rAjAone Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 / paDilehA peAtAnA vyaktitvathI prabhAvita karyA hatA ane dakSatA, kAka | kuzalatA ane samabhAva vaDe peAtAnI icchA mujaba temanI pAse mahAna kAryA karAvI zakayA hatA. lAkhAnI saMkhyAmAM emanA anuyAyIe hatA ane chatAM judo paMtha pravartAvavAnI emaNe kadI mahattvAkAMkSA sevI naheAtI. emanA i / ziSyA te emanAM guNagAna gAtAM thAkatA ja nahi. keTalAka tA vidyAmonidhimaMthamadragiri zrIhemacandro guhaH / jevI paMktie uccArI varSonAM varSo sudhI prAtaHkALamAM emanuM smaraNa karatA. hemacandrAcAya mAtra gujarAtanuM ke bhAratanuM nahi, jagatanuM anupama gaurava che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAlaNanA kahevAtA bIjA naLAkhyAnanuM pageruM - bhAlaNe "naLAkhyAna' lakhyuM hatuM e vAta jANItI hatI, paraMtu eNe "naLAkhyAna' be vAra lakhyuM hatuM e ' prAcIna kAvyamALA'nA saMpAdike pAsethI ja ApaNane pahelI vAra jANavA maLyuM hatuM. prA. kA.mAM A bIjuM "naLAkhyAna' chapAyuM tyAM sudhI bhAlaNanA A bIja naLAkhyAna' vize koIne mAhitI na hatI. bhAlaNane bIjI vAra naLAkhyAna lakhavAnuM prayojana zuM? e praznano javAba saMpAda ApaNane bIjIvAranA naLAkhyAnanI paMktio TAMkIne Ape che: - "A naLAkhyAna kavinI bIjI vAranI kRti che. prathama temaNe je naLAkhyAna lakhyuM hatuM te kaI laI gayuM ane teNe pAchuM na -ApyuM tyAre A pharI lakhI kADhayuM che. kavinI prathama kRti AnA karatAM kadAca vadhAre suMdara haze ema anumAna thAya che. kemake utsAhanA pahelA taraMganuM e kArya hatuM. A vize kavi naLAkhyAnane chevaTe lakhe che ke: nAgarakAje zrama duveLA, kavine karame lAgyuM che, dhruvAkhyAna ne naLAkhyAna be, punadhi karI anurAge che, Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 | paDilehA gAMdhIne kevuM marI mATe, mUrNa jANe nahi marInI kheTa, gurukRpAe kavitAsAgaramAM, A graMtharUpI bharatIoTache." prAcIna kAvyamALA 'mAM A naLAkhyAna pAyA pachI I. sa1895 mAM te "bRhatakAvyadehana"nA graMtha pamAM chapAyuM. paraMtu "prAcIna kAvyamALA' karatAM temAM sthaLe sthaLe pAThaphera jovA maLe che. ane keTalIka kaDIo ochI jovA maLe che. Ama, A be graMthamAM A naLAkhyAna' chapAyA pachI pAMtrIseka varasa sudhI te bhAlaNanI. kRti tarIke ja svIkArAyuM ane ApaNuM sAhityanA ItihAsamAM. ane anya graMthamAM bhAlaNanI asaMdigdha kRti tarIke ja te ullekha pAmyuM. A samaya daramiyAna bhAlaNanuM kahevAtuM paheluM naLAkhyAna anupalabdha hevAnuM ja manAtuM hatuM. bhAlaNanA A bIjA kahevAtA naLAkhyAnanuM saMpAdana sva. rAmalAla modIe hAtha dharyuM tyAre kevI Akasmika rIte emane bhAlaNanuM paheluM naLAkhyAna maLI AvyuM te emaNe be "naLAkhyAne 'nI. prastAvanAmAM batAvyuM che. vaLI, A kahevAtA bIjA "naLAkhyAna'nI eka paNa hastaprata emane maLI nahi e paNa emaNe noMdhyuM che. I. sa. 1924mAM A baMne naLAkhyAne temaNe pragaTa karyA tyAre A bIjA naLAkhyAna vize temaNe thoDIka zaMkA vyakta karI ane te mATe keTalAMka kAraNo ApyAM. * bIjI bAju, emaNe bhAlaNanI utAvaLamAM lakhAyelI e kRti hevA vize zakyatA paNa vicArI joI che. bhAlaNanI. A kRti nathI e bedhaDaka abhiprAya emaNe Apyo nathI. vaLI, A arvAcIna kRti che e paNa spaSTa ane nizcita abhiprAya emaNe ApyuM nathI kAraNa ke A kRti prAcIna kALanA keI kavie racIne bhAlaNanA nAme caDhAvI hevAne saMbhava paNa teo vicAre che. ke " be naLAkhyAna" prastAvanA, 5. ra2 " Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 9 sva. rAmalAla sedIe vyakta karelI A zaMkAne tyAra pachI kaMI vega maLyuM nathI. eTaluM ja nahi, I. sa. 1938mAM zrI ke. kA -zAstrI taraphathI "kavicarita bhAga -1 mAM ene svIkAra paNa thaye che. zrI. ke. kA. zAstrIe bhAlaNane kahevAtA A naLAkhyAnamAMthI avataraNa ApI temAM madhyakAlIna bhASAnI prathama ane dvitIya bhUmikAne aMze atratatra chUTAchavAyA hovAnuM paNa batAvyuM. Ama, 1924mAM sva. rAmalAla modIe A naLAkhyAna vize -zaMkA vyakta karI, tyAra pachI e zaMkAne daDha kare evAM kaI vadhu pramANe haju rajU thayAM nathI. paraMtu zrI ke. kA. zAstrIe bhAlaNanA samaya aMge ane enA A naLAkhyAnanA anusaMdhAnamAM kartava aMge pitAne abhiprAya have badalyuM che. teo lakhe che, "mRdu prakRtinA sva. medI Ama zaMkAnI najare jue e ja A kRtinuM bhAlaNanuM kartava nathI e puravAra karavA pUratuM che. vastusthitie enI koI hAthaprata maLI ja nathI ane majA te e che ke sAlavALI kaDI mAtra prA. kA. mALAnI vAcanAmAM ja che. jyAre gujarAtI presanI bu. kA. nI vAcanAmAM nathI.A paristhitimAM narasiMha mahetAne nAme caDhAvelAM "suratasaMgrAma' ane goviMdagamana nI bhASAmAM te bhaLatAM, ane keTalIka vAra kheTAM madhyakAlIna zabdasvarUpa dAkhala karI e beu kAvyane junavANuM hevAnuM kahevAmAM AvyuM che tevuM ja A bIjA naLAkhAnanA viSayamAM paNa banyuM hovA vize mane te zaMkA have rahI nathI." Ama zrI ke. kA. zAstrIne abhiprAya have badalAya che. paraMtu temaNe A bIjA naLAkhyAnanA kartutva vize vizeSa kaMI svataMtra vicAra karyo nathI. bhAlaNanA pahelA naLAkhyAna sAthe emaNe A bIju -naLAkhyAna sarakhAvI joyuM nathI ane sva. rAmalAla modIe vyakta karelI zaMkA uparAMta temaNe eka paNa navuM pramANa potAnA abhiprAyanA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 / paDilehA samarthanamAM ApyuM nathI. sva. rAmalAla meAdIe paNu A naLAkhyAnanA katRtva vize zaMkA vyakta karIne tenAM kAraNeA ApyAM che, paraMtu, lAkSaNika udAharaNA laI e kAraNeAnI vigate carcA karI nathI ane A baMne naLAkhyAneAne vigate sarakhAvyAM paNa nathI. ahIM ApaNe prathama A baMne naLAkhyAnAne sarakhAvIne enAM AMtarapramANonA vicAra karIzuM ane pachI enAM khAdyapramANenA vicAra karI enA kartRtvanA nirNaya bAMdhIzuM. sauthI pahelI mahattvanI dalIla tA e che ke kAI pazu kavi peAtAnI kRtinI trIjI vAra racanA kare ane te game teTalI utAvaLathI kare tApaNu 400 karatAMye vadhAre kaDIomAM enI eka pazu. pakti athavA aDadhI paMkti paNa maLatI na Ave evuM sAmAnya. rIte bane ja nahi. bhAlaNunA ' naLAkhyAna 'nI eka paNu pa Mkti enA kahevAtA A bIjA naLAkhyAna 'mAM jovA maLatI nathI. " bIjI mahattvanI dalIla e che kekavie peAtAnI pahelI kRtimAM je maneAhara, maulika kalpanAe karI heAya te bIjI kRtimAM utAryAM. vagara rahI zake kharo ? utAvaLane lIdhe pahelAM jeTalI sArI rIte ane sarasa bhASAmAM te kadAca na utAre, athavA badhI ja kalpanAo. na utAre, para Mtu bilakula eka paNa kalpanA na utAre e kevI rIte ne? ane utAvaLa hAya tA je kalpanA eNe pahelI kRtimAM AchA. zabdAmAM ramatAM ramatAM utArI DhAya tene mATe bIjI kRtimAM te nirAMte vadhu paMktie kevI rIte lakhI zake? bhAlaNunA naLAkhyAnanI eka paNa maulika kalpanA A bIjA naLAkhyAnamAM jovA maLatI nathI e ghaNI AzcaryanI vAta che. bIjI bAju, A khIjI kRtimAM e je maulika kalpanA batAve che temAMnI eka paNu e pahelI kRtimAM na batAve e paNu AchI AzcanI vAta che ? (sivAya ke e badhI ' ja kalpanAe pAchaLathI ene sUjhI hAya ) ane pahelI kRtimAM ucca Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 71 prakAranI kavitvamaya ane surucipUrNa kalpanAo rajU kare ane pAchaLathI lakhAyelI kRtimAM nikRSTa prakAranI, kavitvahIna, surucine bhaMga kare evI kalpanAo rajU kare te kaI rIte saMbhavI zake? bhAlaNe pitAnA naLAkhyAnamAM sarovaranI, de naLanuM svarUpa dhAraNa kare che te prasaMganI, damayaMtIe denAM batAvelAM kalaMkanI, devonA yAcakapaNa vize naLanA vicAranI je maulika ka95nA batAvI che tenuM A naLAkhyAnamAM nAmanizAna nathI. bIjI bAju, bIjA naLAkhyAnamAM AvatI "ratiyuddha'nI, "vihAra vRkSanA phaLanI " ke "mAkhaNa tAvavA'nI maulika kalpanAnuM bhAlaNanA pahelA naLAkhyAnamAM kayAMya nAmanizAna maLatuM nathI. A thaI maulika kalpanAnI vAta. naiSadhIyacarita mAMthI bhAlaNe pitAnA naLAkhyAnamAM je saMkhyAbaMdha ka9panAo lIdhI che temAMnI eka paNa kaha5nA bIjA naLAkhyAnamAM jovA maLatI nathI. pahelI vAranI kRtimAM "naiSadhIyacarita 'nI ATalI badhI chApa heya ane bIjI vAranI kRtimAM te bilakula na hoya e kaI rIte saMbhavI zake ? A uparAMta, bhAlaNe pitAnA "naLAkhyAna mAM mahAbhAratanI mULa kathAmAM na hoya evA je keTalAka nAnA maulika prasaMge umeryA che temAMne eka paNa A bIja naLAkhyAna'mAM nathI. agnizarmA nAmanA brAhmaNa-pathikane prasaMga, puSkara baLada laI ghata ramavA Ave che te prasaMga, damayaMtI haMsa upara oDhaNuM nAkhe che te prasaMga, naLane zodhavA mATe damayaMtI sakhIo sAthe hAthAjoDI kare che te prasaMga - AvA keTalAka prasaMge bhAlaNe naLAkhyAnamAM je mUkyA che te A bIja naLAkhyAna'mAM nathI. vaLI, mULa mahAbhAratanI kathA samajavAmAM bhAlaNe potAnA naLAkhyAna'mAM bhUla na karI hoya te A bIjI vAranA naLAkhyAnamAM kare kharo? pahelI vAra yama, varuNa ane hutAzana e traNa deva indra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 / par3ilehA pAse AvyA ema lakhanAra bhAlaNu bIjI vAranA naLAkhyAnamAM yama, varuNu ane caMdra lakhe kharA? pahelI vAranA naLAkhyAna 'mAM ' daza sahasra vetana paraThiyuM' lakhanAra bhAlaNu bIjI vAranA 'naLAkhyAna 'mAM dRza sahasra niSNu tujane re, huM Apu' prati mAsa ' ema lakhe kharA ? mahAbhAratanA to nahi, paNa khuda bhAlaNunA peAtAnA samayamAM paNa mAsika pagAra ApavAnA rivAja nahotA tyAre mA kaI rIte lakhI zake ? pahelI vAra, maDAbhArata pramANe, Rtupa nI pAsAnI ane gaNitanI vidyAne eka gaNanAra bhAlaNu bIjI vAranA ' nAkhyAna'mAM bhUlathI e vidyA kaI rIte gaNAvI zake ? A uparAMta, bhAlaNunA ' naLAkhyAna ' ane A kahevAtA khInna naLAkhyAna vacce nIcenI keTalIka bAbatAmAM taphAvata jovA maLe che H bhAlaNe peAtAnA naLAkhyAnamAM guru ane sarasvatIne praNAmaeka ja 5ktimAM karyo che. A utAvaLe lakhAyelA kahevAtA khIna naLAkhyAna ' mAM pArvatI, zaMkara, gaNapati ane sarasvatIne bAvIseka jeTalI pa`ktimAM kavi praNAma kare che. " sAmAnya rIte AkhyAnakAro AkhyAnanuM kathAvastu kayAMthI lIdhu che tenA nirdeza kare che. bhAlaNa, nAkara ane premAnaMda AraNyaka parva nA ullekha kare che. A khInna naLAkhyAnamAM Ave kaI nirdeza karyA vinA ja sIvI kathA cAlu thAya che. bhAlaNunA 'naLAkhyAna 'mAM naLa ane damaya tInAM pAtrAnuM Alekhana jevu' thayuM che tenI sarakhAmaNImAM AmAM te taddana phikku thayuM che. tevI rIte haMsane pakaDavAnAM naLanA ane pachI damayaMtInA prasaMga bhAlaNe jevI sArI rIte AlekhyA che tenI sAthe A khyAna'nA prasa Mgo sarakhAvavA jevA ja nathI. 6 . -1001 mahAbhAratamAM damayaMtInI sakhIe enI A virahavyathAnI vAta bhIma rAjAne kare che. bhAlaNe peAtAnA naLAkhyAnamAM lakhyuM che ke Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....naLAkhyAnanuM pageruM / 74 * putrInI virahavyathAnI vAta bhImarAjAne kAne AvI, ene badale A khIja naLAkhyAnamAM lakhyuM che ke damayaMtInI virahavyathA joI dAsI- e bhImarAjAne kahyu` ke damayaMtIne naLa pratye prema thayA che. mATe ene enI sAthe paraNAvA ! ' bhAlaNe peAtAnA naLAkhyAnamAM devAnI vAta AvatAM be traNa sthaLa raMbhA, uzI, menakA, dhRnAcI, pulemi, padmadrArA vagere apsarAonA ullekha karyA che. A khIjA naLAkhyAnamAM tenA kayAMye ullekha nathI. ' bhAlaNunA 'naLAkhyAna'mAM devAnA dUta tarIke naLa jAya che e prasaMganuM maulika nirUpaNa thayuM che. A khInna * naLAkhyAna ' mAM te mahAbhAratane anusarIne ApavAmAM AvyuM che. bhAlaNanA naLAkhyAnamAM naLa peAtAnuM ke peAtAnA pitAnuM nAma tarata ApatA nathI. A naLAkhyAna'mAM te mahAbhArata pramANe tarata nAma Ape che. bhAlaNanA 'naLAkhyAna'mAM svayaMvaramAM damayaMtIne rAjAnA paricaya enI sakhI Ape che. A naLAkhyAna'mAM bhATa Ape che. bhAlaNunA ' naLAkhyAna'mAM kila naLanI vADImAM AvelA eka -meheDAnA vRkSamAM Azraya le che. A naLAkhyAna'mAM te pramANe nathI. bhAlaNanA naLAkhyAna 'mAM puSkarane dyutamAM rAjerAja jIteluM dhana laIne rAtanA potAnA Azrame jatA batAvyA che. A khInna naLAkhyAna 'mAM te pramANe batAvyuM nathI. ' bhAlaNanA - naLAkhyAna 'mAM 6 RtuparNa je phaLa ane patranI saMkhyA batAve che tenA karatAM A naLAkhyAna 'mAM batAvelI sA -judI che. bhAlaNanA 'naLAkhyAna 'mAM punarmilana pachI naLa bhIma rAjAne tyAM eka sa Mvatsara rahe che, A 'naLAkhyAna' pramANe te ghaNAM va rahe che. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 | paDilehA bhAlaNanuM "naLAkhyAna trIsa kaDavAMnuM che. A utAvaLe lakhAyeluM kahevAtuM naLAkhyAna 28 kaDavAMnuM che. emAM kharekhara je kyAMya utAvaLa karavAmAM AvI hoya te 26mAM kaDavAne aMte : ane 27mA. kaDavAmAM. 28mA kaDavAmAM nahIM. RtuparNanI gaNitavidyAnA prasaMga pachI tyAMthI AgaLanI kathAnuM nirUpaNa bhAlaNe 115 jeTalI kaDImAM karyuM che te A bIjA naLAkhyAnanA kavie mAtra dasa kaDImAM karyuM che. AkhyAnanA svarUpanI dRSTie vicArIe te eka mahatvane taphAvata e jaNAya che ke bhAlaNanA pitAnA "naLAkhyAnamAM ke enA bIjA keI AkhyAnamAM AkhuM kaDavuM saLaMga deharAmAM lakhAyeluM nathI. A bIjA "naLAkhyAna mAM 26muM AkhuM kaDavuM deharAmAM lakhAyeluM che. vaLI, bhAlaNa pitAnAM AkhyAmAM kyAMya rayAsaMvataH ApatA nathI. A bIjA " naLAkhyAna'nI prA.ka. mALAnI vAcanAmAM. tenI sAla ApI che. Ama, A baMne "naLAkhyAna' jo bhAlaNe ja rayAM hayA te ATalA moTA pramANamAM bhASAphera, zailIphera, vigataphera, vastuphera ane svarUpaphera kaI rIte hoI zake? ane game teTalI utAvaLamAM. lakhyuM hoya te paNe baMne kRtionI guNavattAmAM ATale badhe phera kaI rIte paDe ke jethI prathamanI kRtine jarA sarakhoye kAvyaguNA bIjI kRtimAM Ave ja nahi? A parathI spaSTa pratIti thAya che ke A baMne "naLAkhyAne'nuM kartava bhinna bhinna vyaktionuM che eTale ke bIja "naLAkhyAna'nuM kartava bhAlaNanuM nathI ja, te A bIjuM "naLAkhyAna' madhyakAlIna keI kavie pote racIne bhAlaNane nAme caDAvI dIdhuM ke arvAcIna samayanI kaI banAvaTa che? nIce ApelA eka vizeSa navA purAvAthI puravAra thAya che ke bhAlaNanuM kahevAtuM A bIjuM naLAkhyAna e arvAcIna samayanI eka banAvaTa che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 75 A bIju 'naLAkhyAna maNizaMkara mahAnaMda bhaTTa bhAIzaMkara nAnAbhAI selisiTaranI sahAyathI taiyAra karAvela ane tripAThI eNnDa kaMe I. sa. 1888mAM pragaTa karela mahAbhAratanA gujarAtI bhASAMtara parathI racavAmAM AvyuM che. e mULa saMskRta mahAbhAratanI nalakathA, enuM gujarAtI bhASAMtara ane "naLAkhyAna'nI kaDIo sarakhAvatAM acUka puravAra thayeluM jaNAze. ahIM ApaNe AkhuM naLAkhyAna sarakhAvI zakIe eTale avakAza nathI mATe temAMthI thoDIka atyaMta mahattvanI paMktio sarakhAvI joIzuM. temAM prathama, laIzuM mahAbhAratanI paMktio, pachI gujarAtI bhASAMtaranI paMktio, ane pachI bhAlaNanA kahevAtA bIjA naLAkhyAnanI paMkitao: (1) evamukta : sa zakreNa nalaH prAgjalirabravIt / ekArtha samupetaM mAM na preSayitumarhatha. // 55-7 kathaM nu jAtasaMkalpa striyamutsahate pumAn / / parArthamIdarza vaktuMtat kSayantu mahezvarAH // 55-8 (mahAbhArata) e pramANe inDe kahyuM tyAre naLa rAjAe hAtha joDIne kahyuM ke, he devatAo! je tamArA manamAM matalaba che te ja mArA manamAM paNa matalaba che. mATe tame mane mokale nahi. puruSa je strInI sAthe pitAne vivAha karavAnI IcchA rAkha heya tene tyAga kema kare? pArakA sAru tenI pAse jaIne, tamArA kahevA pramANe kema kahe ? he devatAo tame mAro aparAdha kSamA kare.' (bhASAMtara) . Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 / paDilehA suNI naLarAya belIo, hAtha joDI tyAMhi; vAMchanA je deva dharatA, te chi mama manamAMhi. 9-14 vaLI je nArItaNuM icchA kare puruSa jAta; tyAga tine kima kare ? eha viparIta vAta. 9-16 vaLI dUta thaI avarane, kima kahe jaI kuNa; aparAdha kSamA kIjiye, he indrarAya sukhadeNa, 9-17 (naLAkhyAna) (1) ya ImAM pRthivIM kRtsnAM saMkSipya grasate punaH / hutAzamIzaM devAnAM kA taM na varayet patim // 56-9 yasya daNDbhayAt sarve bhUtagrAmAH samAgatAH / dharmamevAnurudhyanti kA ta na varayet patim // 56-10 dharmAtmAnaM mahAtmAnaM daityadAnavamardanam / mahendraM sarvadevAnAM kA taM na varayeta patim // 57-11 kriyatAmavizaMGakena manasA yadi manyase / varuNaM lokapAlAnAM suhRdvAkyamidaM zRNu // 57-12 (mahAbhArata) je sarva pRthvIne grAsa karavA samartha che evA agnine tathA jene daMDanA bhaye karIne maLelA sarva bhUtaprANI potapotAnA dharmamAM rahe che evA yamarAjAne ane dharmayukta aMtaHkaraNavALA mahAtmA, dai tathA rAkSasone nAza karanAra ane devatAonA rAjA indrane tathA lekapAlamAM mukhya varaNane patirUpe na vare evI kaI kanyA che? he damayaMtI ! tuM manathI zaMkArahita thaI mane karIne mArA pramANe kara.' (bhASAMtara) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 77 sarvane saMhAra karatA, vare agni bhagavAna; niyama rAkhe sarvane ne, dharmAdharma lakhe jeha. evA yamane vara zyAmA, kahuM niHsaMdeha. 11-11 dharma dhAre dhyAnamAM ne, sura asurane rAya, vare mahilA tehane te kArya siddha thAya. 11-12 kapAlamAM agraNI varuNa evuM nAma; vara kanyA tehane thAye sahu zubha kAma. 11-13 evI kanyA keNu je deva mUkI vare nara; ajJAna jANe tehane, lahuM nahi khALa ne mAnasasara. 11-14 mArAmAM je sneha tuMne, kahyuM mAne mAruM; zaMkA sahu niva kije, rUDuM temAM dhAruM. 11-15 (naLAkhyAna) (3) tato vapUruM vA samayantI susmitA | pratyAharantI zanakainala rAjAnamabravIt // 56-18 upAyo'yaM mayA dRSTo nirapAyo narezvara / yena doSo na bhavitA tava rAjan kathaMcana // 56-19 " (mahAbhArata) "damayaMtI netramAM azru AvavAthI vyAkuLa vANIe naLarAjAne uttara ApatAM AstethI belI ke, "he manuSyonA rAjA ! meM tamane paraNavAne upAya jANe che jene karIne tamane kaze deSa lAgaze - - - - (bhASAMtara) dhImethI tava nArI belI, karuM svAmI Ima, . vyAkuLa cittathI zuM kahyuM, paNa sarva thAze kSima 113 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '78 / DivA he prApati, mabhi sakhayo cha, 52vAtaQ! upAya; .. deSa na lAge Apane, kAja sahu siddha thAya. 11-24 (nagAbhyAna) (4) tataH sakIrtyamAneSu rAjJAM nAmasu bhArata / dadarza bhaimI puruSAna paJcatulyAkRtInatha // 57-10 tAn rAmIkSya tataH sarvAn nirvizeSAkRtIn sthitAn / saMdehAdatha vaidabhI nAmyajAnAnnalaM nRpam // 57-11 yaM yaM hi daddaze teSAM taM taM mene nala nRpam / sA cintayanti buddhayAtha tarkayAmAsa bhAbinI. // 57-12 kathaM hi devAjAnIyAM kathaM vidyA nalaM nRpam / evaM saMcintayantI sA vaidabhI bhRza duHkhitA // 57-13 zRtAni devaliGgAni tarkayAmAsa bhArata / tAnIhaM tiSThatA bhUmAvekasyApi na lakSyate // 57-14 -sA vinizcitya bahudhA vicArya ca punaH punaH / zaraNaM prati devAnAM prAptakAlamamanyata // 57-15 vAcA ca manasA caiva namaskAra prayujya sA / devebhyaH prAJjalirbhUtvA vepamAnedamabravIt // 57-16 haMsAnAM vacanaM zrutvA yathA me naiSadhI vRttaH / patitve tena satyena devAstai pradizantu me // 57-97 vacasA manasA caivayathA nAbhicarAbhyaham / tena satyena me vibudhAstameva pradizantu me // 57-18 / / yathA devaiH sa me bhartA vihito niSadhAdhipa / tena satyena me devAstameva pradizantu me // 57-19 yathedaM vratamArabdhaM nalasyArAdhane mayA / . .. tena satyena me devAstameva pradizantu me // 57-20 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 79 svaM caiva rUpaM kurvantu lokapAlAmahezvarAH / yathAhamabhijAnIyAM puNyazlokaM. narAdhipam // 57-21 ' (mahAbhArata) jyAre svayaMvaranA maMDapamAM beThelA sarva rAjAonAM nAmanuM varNana thavA lAgyuM tyAre damayaMtI te sabhAmAM saunI sarakhI ja AkRtivALA pAMca puruSone joIne, teonI sAmuM vAraMvAra jovA lAgI. paNa teNe temAMthI jenI sAmuM joyuM tene naLarUpa mAnavAne lIdhe naLane oLakhyo nahi. pachI naLanuM ciMtavana karatI ane temAM ja prItimAna damayaMtI potAnI buddhie karI tarka karavA lAgI ke huM devatAone tathA naLarAjAne kema oLakhuM? e pramANe ciMtavana karatI damayaMtI atyaMta duHkhayukta thaI pote devatAonAM je cihno sAMbhaLyAM hatAM tene potAnA manamAM vicAra karavA lAgI ke meM vRddha puruSo pAsethI devatAonAM je cihno sAMbhaLyAM che te A pRthvI upara UbhelA pAMce jaNAothI koIne vize dekhAtAM nathI ! he rAjana! pachI damayaMtIe manamAM nizcayayukta vAraMvAra ghaNo vicAra karI devatAone zaraNe javuM ema mAnI, vANI tathA sane karIne temane namaskAra karI, devatAonI sAme hAtha joDIne, tharathara kAMpatAM kahyuM ke, "he devatAo, huM jevI rIte haMsa pakSIonA vacana sAMbhaLIne naLarAjane varI chuM, jema mArI vANI tathA mane karIne bIjA patinI icchA karatI nathI, jema devatA e mAre pati niSadha dezane rAjA naLa nirmANa karyo che tathA jevI rIte meM naLarAjAnI prApti thavA sAru svayaMvararUpI vrataprAraMbha karyuM che, te mArA satyapaNue karIne, tame mane naLarAjAnI prApti karA, he meTA Izvare ! jema huM pavitra, yazavAna naLarAjAne ja oLakhuM tema tame potapitAnAM svarUpa dhAraNa karo." (bhASAMtara) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 | kileha nAma guNanuM varNana karatA, bhATa sAthe jeha re 13-14 damayaMtIe nirakhiyA, paMcAkRti naLa eka re; vAraMvAra avalokiyuM, navi rUpamAM mInamekha re. 13-13 naLarAya na oLakhyo nArI pAmI duHkha re; naLataNuM ciMtavana kare, deva pamADe sukha re. 13-14 deva naLa huM kima lahuM, Ima kare tarka apAra re; citavana karatI caturA vaLI vaLI, grahe na sAce sAra re. 13-1pa. vRddha sAdhu muni thakI, suNyAM suranaranAM ciha re; paMcamAM ti navi jaNAI nahi keI bhinna re. 13-16 vAraMvAra nizvAsa mUkI karyo ghaNo vicAra re, zaraNa jAvuM devane dharI, karyo chi namaskAra re. 13-11 tharathara kaMpe kAminI, dIna svare belI bALa re, he devanA sahu deva AvyA dekhADo naLa bhUpALa re. 13-18 haMsapakSIe je kahyuM huM varI naLa niHsaMdeha re; manavANuthI na anya irachuM satya kare ujeha re. 13-19 svayaMvaranuM vrata kIdhuM, pAmavA naLa bhUpa re; pUjana karI huM deva praNamuM prasanna thAo anupa re. 13-20 vrata karI prAptimAM Ape naLa nareza re; naLarAyane huM oLakhuM Ima karo sarveza ra. 13-21. svarUpa rahe svayaM svayaMtaNuM, te thAya mana prasanna re; bRhada muni uccaraI, suNe dharma rAjana re. 13-1ra. (naLAkhyAna) (6) nizava mayAsta vittama 27-2 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....nAbhyAna po / 81 yathAktaM cakrihe devAH sAmarthya liGgajadhAraNe 57-23 e pramANe sarva devatAoe damayaMtIne karuNAyukta vilApa sAMbhaLI zAstramAM kahelAM potAnAM cihna pitAne vize dhAraNa karyA." ___(bhASAMtara) dInavANI suNI deva, thayA mana raLiyAta re; zAstramAM ji viva kahyAM tevAM rUpa dharAI tatkALa re. 13-23 ( nayAna) (6) pratyakSadarzana yajJe gati cAnuttamAM zubhAm / naiSadhIya dadau zakraH prIyamANaH zacIpatiH // 57-35 agnirAtmabhavaM prAdAda yatra vAg-chati naiSadhaH / / lokAnAtmaprabhAzcaiva dadau tasmai hutAzanaH // 57-36 yamastvannarasaM prAdAd dharme ca paramA sthitim / ayAMpatirayAM bhAvaM yatra vAra-chati naiSadhaH // 57-37 snajazcottamagandhADhayA sarve ca mithunaM daduH / / varAneva pradAyAsya devAste tridivaM gatAH // 57-38 pArthivAzcAnubhUyAsya 'vivAhaM vismayAnvitAH / damayantAzca muditAH pratijagmuryathAgatam // 57-39 gateSu pArthivendreSu bhImaH prIto mahAmanAH / vivAhaM kArayAmAsa damayantyA nalasya ca // 57-40 uSya tatra yathAkAma naiSadho dvipadAM varaH / bhImena samanujJAto jagAma nagaraM svakam // 57-41 avApya nArIratnaM tu puNyazloko'pi pArthivaH / reme saha tayA rAjan zacyeva valavRtrahA // 57-42 atIva mudito rAjA bhrAjamAno'zumAniva / arag-jayat prajA vii| dharmeNa paripAlayan // 57-43 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 / paDilehA Ije cApyazvamedhena yayAtiriva nAhuSaH / anyaizca bahubhirdhImAn kratuzcApta dakSiNaiH || punazca ramaNIyeSu vaneSUpavaneSu nA damayantyA saha nalA vijahArAmaropamaH // janayAmAsa ca naleA damayantyAM mahAmanAH / indrasena sutaM cApi indrasenAM ca kanyakAm // evaM sa yajamAnazca viharaMzca narAdhipaH / rakSavasusapUrNAM vasudhAM vasudhAdhipaH // 57-44 57-45 57-46 57-47 (mahAbhArata) * devatAoe naLarAjAne ATha varadAna ApyAM te evI rIte ke indre yajJamAM peAtAnuM pratyakSa dekhADavuM tathA parama zreSTha gatinI prApti. agnie naLarAjA jyAM IcchA kare tyAM peAtAne utpanna thavuM ane peAtAnA sarakhA prakAzamAna zreSTha leAkanI prApti yamarAjAe annarUpI rasa tathA utkRSTa dharmamAM sthiti ane jaLanA rAja varuNu devatAe jyAM naLa icchA kare tyAM pAtAe jaLarUpa thavuM tathA 'uttama sugaMdhavALA puSpanI mALA ApI. e pramANe cAre devatAo naLa rAjAne khubbe varadAna ApIne svarga pratye gayA tyAre sarva rAjae paNa naLa tathA damayaMtInA vivAha thayA te jANI hayukta thaIne jevI rIte AvyA hatA. tevI rIte pAchA pAtAtAnA deza pratye gayA. meTA manavALA bhImarAjAe naLa ane damayaMtIne vidhipUrvaka vivAha karyo tyAra pachI be pagavALAM manuSyAmAM zreSTha peAtAnA manamAM atyaMta harSIyukata thayeAA ane sUrya sarakhA prakAzamAna niSadha dezane rAjA naLa peAtAnI icchA pramANe bhImarAjAnI purImAM rahyA pachI rAjAnI rajA laIne peAtAnA zahera pratye gayA. dharmakarIne prajAnuM pAlana karatA temane pAtAmAM prItiyukta karate hatA. naLa, yayAti tathA nahuSa rAjAnI peThe azvamedha ane khIjA paNa ghaNI dakSiNue Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 83 vALA yajJa karIne damayaMta sahita ramaNIya vana tathA bagIcAomAM praveza karI vihAra karate hate. he rAjana, e pramANe vihAra karatA evA moTA manavALA naLarAjAe damayaMtIne viSe indrasena nAmane eka putra tathA IndranA nAmanI eka kanyA utpanna karI. e pramANe pRthvIne pati naLa ya tathA vihAra karatAM dravya karIne paripUrNa sarva pRthvInuM pAlana karatA hatA. (bhASAMtara) inDe ApyAM be varadAnajI, yajJamAM pratyakSa AvuM mAnajI; parama zreSTha gatine pAmejI, vara suNa du:khane vamejI. 14-6 agnie ApyAM be varadAnajI, pragaTa thauM icche jyAM rAjanajI; yaM zA prakAzakanI prAptijI, thAya dehanI jyAre samAptijI. yamarAjAe ApyAM varadAnajI annarasa jANe rAjana; dhamAM rahe mana sthiracha kevAya mahAbaLi vIrajI. jaLarAya varUNe ApyA beyajI suNe zretA dAkhuM teyajI; naLa IrachAe utpanna thAvuM jI, mALa ApI na jANe kumaLAvuMcha. dharmanaMdana eNI vidhejI, naLarAyanA manoratha sidhajI; babe vara ApI gayA devajI anya rAjA karatA paNe sevajI. gayA pita pitAne dezache, tyAM rahyuM nahi kAI zeSajI; vidhipUrvaka vivAha kIdhojI, bhIma narapatie jaza lIdheche. narazreSTha rahyo naLa tyAMyajI, svecchAe gayo najhamAMyajI; jaI dharma pALe prajAyache, joI daMpatI sukha sahune thAyache. yayAtie kIdhA vAgajI te naLa dhare puSyamAM rAgajI; nahuSe meLavI kIrti jevI che naLarAya meLavarte tevI che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 | paDilehA karyA azvamedhane bIjA yAgajI dakSiNamAM ApyA bhUmibhAgajI; vana upavanamAM nAri sAthijI, karyo vihAra niSadha nAthijI. vihAravRkSa te phaLiyuMjajI, phaLa inDasena sahue kaLiyuM jI; indrasena putrInI vadhAI che, vAcakajana naLaguNa gAIjI. thaI indrasenA eka putrIjI, pasarI kIti sahu sUtrIjI; bhAlaNa prabhu raghunAthajI, puyalekane zobhe sAthajI. (kaDavuM 140 kaDI 6thI16) (naLAkhyAna) (7) ravai vivastro vijo marina gzutiH | mayanA sahaM AntaH suSya gharaLata. || 62-6 (mahAbhArata) vastra vagarane, pAtharavA ghAsanI sAdaDI paNa jenI pAse hatI nahi e, mela tathA dhULayukta zarIravALA, ane damayaMtI sahita thAkI gayele naLa pRthvI upara sUte. (bhASAMtara) eve eka zUnya AvyuM sthAna beThA tyAMhi rANu rAjAna; ghAsanI nathI sAdaDI, besavA ApadA AvI AvaDI. sUto pRthvI upara bhUpALa, sutI damayaMtI tyAM tatakALa. 19-5 - (naLAkhyAna) have vananAM vRkSonI yAdI sarakhAvo(8) zAlaveNudhavAzvatthatindukeGa gudakiMzukaiH / arjunAriSTasaMcchannaM syandanaizca sazAlmalauH // 64-3 jambAmradhraravadirazAlavetrasamAkulam / majhakAmalakaplakSakadambodumbarAvRtam // ha4-4 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 85 badarI bilvasaMcchannaMnyagroghezca samAkulam / priyAlatAlakhajUrIharItaka vibhItaka : // 64-5 "..sAga, vAMsa, dhAvaDI pipaLA, bhuraNI, iMgaThiyA, khAkharA, arjuna, kaDavA lIMbaDA sAvarI, kastUrI, mogarA, jAMbu, AMbA, ledhA, khera, netara, devadAra, AMbalI, pIpaLI, kadaMba, umarA, beraDI, bIlI, vaDa, cAroLI, tADa, khajUrI, haraDAM tathA baheDAMnAM vRkSavALA vanamAM AgaLa cAlI tyAre... | (bhASAMtara) sAga, arjuna, vAMsakerAM, jhADa che vanamAMya re; pIpaLI, dhAvaDI, bhurI IMgaLI daraze tyAMya. 21-5 nila, khAkhara, sAvarI, kasturI, magara jAMba re; devataru, ciMcu pIpaLI, khera, netara, AMba. 21-6 tADa, khajurI, cAroLakerAM, kadaMbakera vRkSa re; bIlI boraDI, triphaLA che umarA pazyati samakSa. 21-7 (naLAkhyAna) ahIM bhASAMtarakAre je vRkSonAM nAma vadhArAnAM ApyAM che te 'naLAkhyAna/kAre paNa ApyAM che. bAkInAM nAme paNa "naLAkhyAnakAre bhASAMtarane AdhAre ja ApyAM che e paNa spaSTa joI zakAze. (9) utsRjya damayantI te nalo rAjA vizAMpate / dadarza dAvaM dahyanta mahAnta gahane vane // 66-1 tatra zuzrAva zabda vai madhye bhUtasya kasyacit / abhidhAva naletyuccaiH puNyazloketi cAsakRt // 66-2 mA bhairiti nalazlokatvA madhyamagne pravizya tam / dadarza nAgarAjAnaM zayAna kuMDalIkRtam // 66-3 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 / pAuasi sa nAgaH prajjili tvA veSamAno nala td|| uvAca mAM viddhi rAjan nAgaM karkoTaka nRpa // 66-4 mayA pralabdho brahmarSinArada sumahAtapAH / / tena manyuparItena zapto'smi manujAdhipa // 66-5 tiSTha tvaM sthAvara iva yAvadeva nala kvacit / Ito netA hi tatra tvaM zApAnmokSyasi matkRtAt // 66-6 tasya zApenna zakto'smi padAdvicalitu padam / upadekSyAmi te zreyasrAtumarhati mAM bhavAn // 66-7 sakhA ca te bhaviSyAmi matsamo matsamo nAsti pannagaH / laghuzca te bhaviSyAmi zIghramAdAya gacchamAm // 66-8 evamuktvA sa nAgendro babhUvAGguSThamAtraka / ta gRhItvA nalaHprAyAd deza dAvavivarjitama // 66-9 AkAzadezamAsAdya vimukta kRSNavarmanA / utsraSTukAma ta nAgaH punaH karkoTako'bravIta // 66-10 padAni gaNayan gaccha svAni naiSadha kAnicit / tatra te'haM mahAbAho zreyo dhAsthAmi yat varam // 66-11 (bhAbhArata) yudhiSThira, ve na mayatAnA tya. zana gayo sAre vanamAM moTe dAvAnaLa baLane hate. te joye pachI teNe temAM keIe he pavitra yazavALA naLa, tuM jaladIthI doDa ema meTe zabda karyo. te sAMbhaLI tuM kaMI bhaya pAmate nahi ema sAme uttara ApI teNe agnimAM praveza karyo. temAM guMchaLuM vaLIne sUtelA nAgane che. te vakhate tharathara kAMpatA evA te nAge hAtha joDIne kahyuM ke he rAjana huM karkoTaka nAme nAga chuM. meM parama tapasvI nAradajIne chaLa karyo tethI temaNe kedhiyukta thaI mane zApa Apyo ke he nAga, tuM jyAM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM pageruM / 87 sudhI naLa rAjA Ave tyAM sudhI vRkSanI peThe sthira rahIza. jyAre tane upADIne ahIMthI bIje ThekANe laI jaze tyAre mArA zApathI mukAIza. evI rIte mane nAradajIe zApa Ape che mATe huM eka pagaluM paNa cAlavA samartha nathI. vAste tame A agnithI mArI rakSA, karo. he naLarAjA huM tamane tamAruM zreya thAya evo upadeza karIza, tathA sakhA thaIza. mArA sarakhe keI paNa sapa nathI. mATe huM tamArAthI UpaDI zake evuM nAnuM svarUpa dhAraNa karIza. vAte mane jaladIthI A agninI bahAra laI jAo, he yudhiSThira, e pramANe kahI kaTaka nAge aMgUThAnA pravara jevaDuM nAnuM svarUpa dhAraNa karyuM.. naLa rAjA tene laI tyAMthI agni vagaranA sthAnaka pratye gayo. pachI jyAre teNe agnithI mukAvelA nAgane tyAga karavAnI arajI karI tyAre kakoTa pharIthI be ke he niSadha dezanA rAjA naLa, tuM pRthvI upara thoDeka sudhI potAnAM pagalAM gaNatAM gaNita kara jethI huM tAruM zreya thAya ema karIza." (bhASAMtara) suNa yudhiSThira mahArAja che, kahe naLarAjAnuM kAja che, kAja kahuM naLa pataNuM suNe che bhUpALa; tajI vanamAM tANI gayo kyAMhI nRpALa. Ika vanamAM gaye rAjA, dava baLane tyAMhI; 'naLadeDa' evo zabda suNiyo bhaya pAmIza nahi manamAMhi ema kahIne agnimAM paDyo naLa bhUpALa; phaNAvALo nAga kaMpe kahe kADha he dayALa. karkoTaka che nAma mAruM meM cha nArada munya; zApa dIdhe temaNe hayuM mAruM sukha puNya. sthira rahIza ema bhAkhiyA, aTake taLane hAtha; Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 | paDilehA uMcakIne laI jaze naLarAya tuMne sAtha. tyAre mukta thaIza tuM zApathI Ima nArade kahyuM vacana; cAlavA samartha nathI huM uMcaka he rAjana, agnithI rakSA kare, ahe naLa nRpALa; huM zreya karIza kaI tAharuM vaLI mitra thaIza bhUpALa, muja samA ke sarpa nahi, je laghurUpa karuM huM rAya; agnithI laI bAra mUke kArya mAruM thAya. ajAtazatru sAMbhaLo, thaye karkoTaka laghurUpa; pravara jevaDuM svarUpa joI, haro manamAM bhUpa. vanti vinAne sthAna cAlyuM laI karamAM nAga; mUkavA mana kare rAjA, karkoTaka be he mahAbhAga, niSadha dezanA rAyajI cheDI gati kare dayALa; zreya thAze tAharuM Ima karIza huM bhUpALa. (kaDavuM 23 kaDI 1-12) (naLAkhyAna) ahIM bIjA sAmya uparAMta pravara' zabda ghaNuM mahatvane che. mahAbhAratamAM e nathI. bhASAntarakAre e kheTa zabda vadhArAne mUkyo che tene anusarI "naLAkhyAna 'kAre paNa mUkyo che. (10) yAni zilpAni loke'smin yaccaivAnyat suduSkaram / sarva yatiSye tatkartumutuparNa bharasva mAm // 67 4 vasa bAhuka bhadra te sarvametat kariSyAmi / zIghrayAne sadA buddhirdhiyate me vizeSataH // 67-5 sa tvamAtiSTha yoga ta yena zIghrA hayA mama / bhaveyurazravAdhyakSo'si vetana te zataM zatAH // 67-6 (mahAbhArata) "huM A jagatamAM jeTalI jAtanAM zilpakAmo che te bIjA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....naLAkhyAnanuM pageruM / 89 kAIthI na banI zake evAM kAma vize paNa tamAre tyAM rahIne yatna karIza. mATe tame mAruM bharaNupeASaNa kare. ' RtuparNe kahyuM ke, he bAhuka 'tAruM kalyANa thAo ne huM tArA kahevA pramANe sa` karIza ema mane bharAsA che. paNa mArA rathanA azvo ghaNA jaladIthI cAle evI mane buddhi sadaiva rahe che. mATe tuM jevI rIte mArA azvo ghaNA jaladIthI cAle evA upAya kara. huM tane eka mAsanA daza hajAranA sikkA pramANe pagAra ApIza. ' ( bhASAMtara ) * zilpakAma jANuM ami re, khIna jANu ghaNAM huM kAma; bharaNupeASaNa karI rAkhaze re, te huM rahuM A ThAma RtuparNa kahe sukhe raheA re, managamatuM karIza kAja; paNa azva rathanA cAle ghaNA re Ima karajo kahe rAja. 24-6 daza sahasra niSTha tujane re, huM ApuM prati mAsa; vANaeNya Adi sArathI re, sahu thAze tArA dAsa, 24-7 ( naLAkhyAna ) 24-1 " ' ahIM bhASAntarakAre bhASAntaramAM eka mAsanA ' evA zabdo potAnA taraphathI umeryA, tene anusarI * naLAkhyAna 'kAre paNa 'prati mAsa ' zabda mUko. ' A pachI RtupaNuM bAhukane akSavidyA Ape che tyAMthI te aMta sudhI ' naLAkhyAna 'kAre daseka kaDImAM kathA ATApI lIdhI che eTale temAM bhASAntara sAthe kazuM' sarakhAvavAnuM rahetu nathI, A purAvA. pachI 'naLAkhyAna'kAre potAnI kRtinI racanA mahAbhAratanA A arvAcIna samayanA bhASAntara parathI karI che e vize kAIne jarA sarakhI paNu zaMkA raheze nahi. 'naLAkhyAna'kAre kRtine Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 / paDilehA prAcIna banAvavAnA sabhAna prayatna karyA che ( athavA emAM khIjA kAInI madada levAI paNu hAya ) e mATe sthaLasthaLe sAcAMkhATAM jUnAM zabdarUpA mUkayAM che. dareka kaDavAne aMte 'bhAlaNa prabhu raghunAtha' evA zabdo mUkyAM che. ekAda sthaLe lITI mULa pratamAM nathI (10-15 ) ema paNa batAvyuM che eTalu' ja nahi, bRhat kAvyadohana' ne mATe taiyAra karI ApelI nakala te khIjI hastaprata parathI che evuM batAvavA pAThAMtaro paNa upajAvI kADhayAM che ane 2 kaDavAM sudhI mahAbhArata pramANe barAbara kathA ApyA pachI AgaLa kathA lakhAvavA jatAM khIjAM cha-sAta kaDavAM rAkavAM paDe ane bhAlaNunA samayamAM bhAlaNu ke enA samakAlIna khIA kavie eTalI lAMkhI racanA karI nathI mATe daseka kaDImAM kathA ATeApI kaDavAMnI saMkhyA vadhatI aTakAvI che. Ama, utAvaLa karavAne mATe kadAca khIjuM bahAranuM paNa kAI kAraNa hAI zake para Mtu AvI chelle karelI utAvaLa tathA ekaMdare peAtAnI sAmAnya kakSAnI kRti che tene kAraNe bhAlaNane nAme A racanA karatI vakhate bhAlaNe ' naLAkhyAna 'nI racanA karI che evI mAhitI A naLAkhyAnakAra ane saMpAdAne hevI ja joIe ane eTalA mATe A bhAlaNanuM khIju naLAkhyAna che evI vAta vahetI mUkavAmAM Ave ane khIjI vAranI racanA karavA mATe kAraNu kalpI kADhavAmAM Ave te ja A kRti vize bahu zaMkA UbhI thAya nahi evA tarka temaNe deADAvyA lAge che. ane e tarka pote rajU kare tenAM karatAM kavinI kRtimAM ja, kavinA zabdomAM ja AvI jAya teA te vadhAre pramANabhUta lekhAya mATe temaNe te mATe chellA kaDavAmAM evI paktie cAjI kADhI. AthI ja utAvaLathI kathA pUrI karyA pachI A chellA kaDavAnI racanAmAM nirAMta batAvAI che. A naLAkhyAna 'nAM AgaLanAM badhAM kaDavAMnI zailI karatAM A kaDavAnI zailImAM prauDhI vadhAre jovA maLe che e parathI lAge che ke A chellu phalazrutinuM kaDavu. kadAca khIjI kaI vyaktine hAthe lakhAyuM hoya. A chelA kaDavAmAM bhAlaNanAM ane premAna*danAM < 6 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ....naLAkhyAnanuM pageruM / 91 AkhyAnonI phalazrutinA keTalAka zabdo gAThavIne 5ktie yeAjavAmAM AvI che evuM lAge che. Ama, bhAlaNanA kahevAtA khInna naLAkhyAna 'nuM kartRtva bhAlaNanuM nathI paNa arvAcIna samayanuM che ema AthI siddha thAya che. ' prAcIna kAvyamALA ' mAM pragaTa thayelAM premAna danAM kahevAtAM nAkAnI banAvaTamAM saDAvAyelI vyaktiomAMnI eka vyakti te ATAlAla narabherAma bhaTTa che. tripAThI eNnDa kuM.e I.sa. 1888mAM pragaTa karela 'mahAbhArata'nA gujarAtI bhASAMtaramAM bhASAntarakAra tarIke cheTAlAla narabherAya bhaTTanuM nAma che. bhAlanA kahevAtA khIjA naLAkhyAnanI racanA karanAra arvAcIna kavi-lekhaY A bhASAMtara pe|tAnI najara samakSa rAkhyu che. balke ekamAtra ene ja AdhAra lIdhe che. AthI eka sabhava evA che ke khuda cheTAlAla narabherAma bhaTTe pote ja peAtAnA bhASAMtaranA AdhAre A banAvaTI naLAkhyAnanI racanA karI heAya ! ] " Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI ane emane jaMbusvAmI rAsa (1) yazovijayajI "laghu haribhadrasUri', "dvitIya hemacandrAcArya,' "ramArita zrutakevalI,' "kuryAlI zArada', "mahAna tAkika', "nyAyavizArada', nyAyAcArya', "vAcakavarya ', "upAdhyAyajI' ityAdi tarIke jena saMpradAyamAM jeo suprasiddha che e mahepAdhyAya zrI yazovijayajI vikramanA sattaramA aDhAramAM zatakamAM gujarAtamAM thaI gayelI eka mahAnabhAratIya vibhUti che, kavikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya pachI atyAra sudhInA samayamAM temanA jevI mahAna vibhUti jaina zAsanamAM thaI heya te mAtra mahopAdhyAya zrI yazovijayajI che ema kahevAya che. mahepAdhyAya zrI yazovijayajInA jIvana ane lekhanakArya vize chellAM thoDAM varSomAM vadhu mAhitI maLI che. lagabhaga 40 varSa pahelAM pATaNamAM pU. munizrI puNyavijayajIne mahopAdhyAya zrI yazovijayajInA jIvana vize emanA samakAlIna zrI kAMtivijayajIe racelI kRti "sujasavelI bhAsa' vize bhALa lAgI tyAra pachI zrI yazevijayajInA jIvana upara thoDo vadhu prakAza pADyo che. taduparAMta e Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayaMcha | 8 bhAse upAdhyAyajI mahArAjanA janma ane svargavAsanAM varSo vize cAlu mAnyatAmAM keTalIka viSamatA jagADI e vize ApaNane gaMbhIrapaNe vicAratA karyA che. "sujasavelI bhAsa'mAM jaNAvyA pramANe gurjara dezamAM kaDuM nAme gAma che. tyAM nArAyaNa nAme vepArI vasato hate. tenI patnInuM nAma bhAgade. teone jasavaMta nAme guNavAna putra hatA. kuNageramAM comAsu karIne saM. 1688mAM paMDitavarya zrI navijayajI kane gAmamAM padhAryA. mAtA sobhAgadee putra sAthe ullAsathI te sAdhu purUSanAM caraNomAM vaMdana karyuM, ane saddagurunA dharmopadezathI jasavaMtakumArane vairAgyane prakAza thaye. aNahilapura pATaNamAM jaIne te ja guru pAse jasavaMtakumAre dIkSA lIdhI ane temanuM nAma zrI jasavijaya (yazovijaya) rAkhavAmAM AvyuM. vaLI, sabhAgadenA bIjA putra, jasavaMtanA nAnA bhAI padmasiMhe paNa dIkSA lIdhI ane temanuM nAma zrI padmavijaya rAkhavAmAM AvyuM. A baMne munione saM. 1688mAM tapAgacchanA AcArya zrI devavijyasUrinA haste vaDI dIkSA ApavAmAM AvI. ahIM bhAsakAre zrI yazovijayajInA janmasthaLane spaSTa nirdeza karyo nathI. paraMtu zrI navijyajI gurunAM sau prathama darzana zrI yazovijyajIne kanaDuM mAM thayo hato, ane te samaye temanAM mAtApitA kanejmAM rahetAM hatAM e hakIkata sunizcita che. saMbhava che ke zrI yazovijayajIne janma kArDa mAM thayo hoya ane temanuM bALapaNa paNa kanaDuMmAM ja vItyuM hoya. jyAM sudhI emanA janmasthaLa vize anya kaI pramANe na maLe tyAM sudhI emanI jabhUmi kaDuM hatI ema mAnavAmAM khAsa kaMI bAdha nathI* & kaneDuM uttara gujarAtamAM mahesANAthI pATaNane raste dhINoja gAmathI cAreka mAilane aMtare AveluM che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 / paDilehA maheApAdhyAya zrI yazovijayajInA janmavarSanI vicAraNA x mATe paraspara bhinna evAM be atyaMta mahattvanAM pramANeA maLe che ane ethI emanA janmasamaya vize haju chevaTane samAnya nizcita nirNaya thaI zakayo nathI. A e pramANo te ( 1 ) vi.sa'. 1963 mAM vastra para AlekhAyelA meru parvatane citrapaTa, ane (2) upA0 zrI yazeAvijayajInA samakAlIna muni zrI kAMtivijayajIkRta 'sujasavelI bhAsa'. A baMnemAM alabatta, emanA janma-samaya vize kaze cAkkasa nirdeza nathI, paraMtu temAM ApelI mAhitI parathI janma-samaya vize keTaluMka anumAna karI zakAya che. vi. saM. 1663mAM zrI yazovijayajInA guru zrI navijayajIe te vastrapaTa para meru parvatanuM Alekhana karyuM... hatuM. A citrapaTa Aja dina sudhI sacavAI rahyo che. enI puSTikAmAM ApelI mAhitI pramANe zrI nayavijayajIe AcArya zrI viyasenasUrinA samayamAM kaNasAgara nAmanA gAmaDAmAM rahIne saM. 1663mAM peAtAnA ziSya zrI jasavijayajI mATe A paTa AlekhavAnA prayAsa karyA che. pupikA pramANe zrI nayavijayajI te samaye gaNu ane panyAsanuM pada dharAvatA hatA. te zrI kalyANuvijayajInA ziSya hatA ane jemane mATe A paTa banAvavAmAM AvyA te zrI jasavijayajI paNu * gaNui' nuM pada dharAvatA hatA. have A citrapaTanI mAhitI pramANe vicAra karIe teA sa 1663mAM zrI yazeAvijayajI fLa hatA. sAmAnya rIte dIkSA pachI AchAmAM ochAM dasa varSa pachI gaNipada ApavAmAM Ave che. (krAI : x e vize jue zrI yazovijayajI smRtigraMtha'mAM munizrI puNyavijayajInA Amukha tathA vidyamAna muni zrI cAvijayakRta lekha, aitihAsika citrapaTano paricaya ane maheApAdhyAya zrI yazeAvijayajInI sAlamImAMsA'( jainayuma, jAnyuArI, 1959 ). Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaze vijayajI | pa apavAdarUpa prasaMgAmAM ethI AchAM vaSe paNu gaNipada apAya che.) te mujaba, sa. 1663 mAM ja jo zrI yazeAvijayajIne gaNipada avAyuM heAya te saM. 1653nI AsapAsa emane dIkSA apAI hAya ema mAnI zakAya. ane jo te khAladIkSita hAya ane dIkSA samaye temanI uMmara ATheka varSanI dhArIe teA sa. 1645nI AsapAsa temanA janma thayA heAvA joIe ema mAnI zayAya. temanA sva - vAsa saM. 1743-44mAM thayA hatA. eTale saM. 1645 thI 1744 sudhInuM, lagabhaga seA varSanu... AyuSya temanuM haze ema A paTanA AdhAre mAnI zakAya. khIjI bAju 'sujasavelI bhAsa 'mAM lakhyuM che saMvata sAla aThayAsiyeLa, rahI kugiri cAmAsi; zrI nayavijaya pa`DitavarUjI, AvyA kahaeNDe ullAsi. vaLI AgaLa lakhyuM che vijayadeva guru hAthanIjI, vaDI dIkSA huI khAsa; saMvata sAla acAsiye jI, karatA yAga abhyAsa, Ama 'sujasavelI bhAsa' pramANe sa. 1988mAM zrI navijayajI kanhADuM padhAre che ane e ja sAlamAM pATaNamAM zrI yazeAvijayajIne vaDI dIkSA apAya che. eTale ke laghu dIkSA ane vaDI dIkSA eka ja varSoMmAM sa. 1988 mAM apAI che. vaLI, dIkSA-samaye emanI uMmara nAnI hatI ema 'laghutA paNu yuddhe AgaLA jI, nAme ku Mvara jasavaMta' e paoNMkti parathI jaNAya che. eTale dIkSA samaye emanI uMmara AThanava varSInI hAvI joIe. jo te pramANe heAya te temanA janma sa 1679-8 mAM thayA hAve! joIe, ane temanA svargavAsa sa 1743-44mAM thayA hatA te pramANe gaNatarI karIe tA 64-65 vastu temanu AyuSya hAvu joIe ema nakkI thAya, Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 / paDilehA Ama, citrapaTa pramANe saM. 1645-46nI AsapAsa temane janma thayA heAvA joIe ane 'mujasavelI bhAsa' pramANe sa 1679-80mAM thayA heAvA joIe. A banne pramANAmAMthI kayA pramANane ApaNe vadhAre AdhArabhUta mAnavuM? citrapaTanI bAbatamAM e mULa vastu ApaNane maLe che ane 'mujasavelI bhAsa'nI bAbatamAM kartAnA hastAkSaranI nahi, paNu pAchaLathI thayelI enI nakalanI hastaprata maLe che. saMbhava che ke pAchaLathI thayelI enI nakalamAM eka yA khIjA kAraNe dIkSAnI sAla lakhavAmAM kaMI bhUla thaI heAya. vaLI, 'sujasavelI bhAsa'kAra zrI yazovijayajInA samakAlIna hatA, jayAre zrI nayavijayajI gaNi te zrI yazeAvijayajInA guru hatA. eTale A dRSTie jotAM paNa citrapaTa vadhAre vizvasanIya gaNAya, chatAM A bAbatamAM atyAre nirNaya bAMdhavAnI utAvaLa karavA karatAM vadhu pramANeA maLavAnI rAha jovI sArI ema kahI zakAya. upAdhyAyajI mahArAjanA bALapaNu vize ApaNane khAsa kaMI mAhitI maLatI nathI. emanA bALapaNanA divase vize eka evI daMtakathA pracalita che ke emanI mAtA saubhAgyadevIne evA niyama hatA ke jyAM sudhI te * bhaktAmarastAtra na sAMbhaLe tyAM sudhI annapANI letAM nahi. te sAMbhaLavA mATe te rAja guru mahArAja pAse jatAM. eka vakhata zrAvaNa mahinAmAM satata muzaLadhAra varSA thaI ane tethI saubhAgyadevI gurumahArAja pAse jaI 'bhaktAmarastAtra' sAMbhaLI zakatyAM nahi. evI rIte traNa divasa sudhI emane upavAsa thayA. ceAthe divase paNa varasAda dha na rahevAne lIdhe saubhAgyadevIe jyAre upavAsa karyA tyAre bALaka jasavaMte enuM kAraNa pUchyuM, ane mAtAe tenuM kAraNa karyuM. e vakhate bALaka jasavaMte mAtAne * bhaktAmara stAtra' saMbhaLAvyuM ane aThThamanuM pAraNuM karAvyuM. rAja pAte mAtA sAthe gurumahArAja pAse jatA ane bhakatAmara stAtra sAMbhaLatA, te Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI | ka7 eNe kaMThastha karI lIdhuM hatuM. bALakanI AvI adabhuta smaraNazakti joI mAtAne sAnaMdAzcarya thayuM ane e vAta guru mahArAje jyAre jANuM tyAre temane paNa te pramANe sAnaMdAzcarya thayuM. dIkSA pachI guru zrI nayavijaya gaNi sAthe vihAra karatA karatA zrI yazovijayajI amadAvAda nagaramAM padhAryA hatA. te samaya daramiyAna temaNe amadAvAdamAM gurumahArAjanI hAjarImAM ATha avadhAnane pravega karI batAvyuM. emanA A pragathI upasthita janasamudAya Azcaryamugdha banI gaye. emanI AvI buddhi ane smaraNazaktinI prazaMsA thavA lAgI. emAMnA eka zreSThI dhanajI sUrAne zrI yazevijayanI AvI addabhuta smaraNazakita pratye Adara thaze ane temaNe gurumahArAja zrI navijayajIne vinaMtI karI ke "A zrI yazovijayajI vidyAjJAna meLavavA mATe yogya pAtra che. emane je bhaNAvavAmAM Ave te te bIjA hemacandrAcArya thAya. je kAzI jaI bIjAM cha darzanene abhyAsa kare che te vaDe jaina darzanane teo vadhAre ujajavaLa banAve." gurumahArAje kahyuM, "kAzI jaI abhyAsa karavAmAM lakSmInI jarUra paDe ema che, kAraNa ke kAzInA paMDita paisA vagara zIkhavatA nathI " dhanajI sUrAe utsAhapUrvaka kahyuM, be hajAra dInAranuM kharca huM ApIza ane paMDitane paNa yathAyogya vAraMvAra satkAra karIza." Ama kharcanI bAbatamAM zeTha dhanajI sUrA taraphathI saMmati maLatAM gurue kAzI tarapha vihAra karyo. dhanajI sUrae kharca mATe daMDI lakhI ApI je kAzI ekalavAmAM AvI kAzImAM vaDuM darzanenA rahasyanA jJAtA evA eka bhaTTAcArya hatA. emanI pAse kahevAya che ke sAtase ziSya darzanene abhyAsa karatA hatA. temanI pAse nyAya, mImAMsA, sAMkhya, vaizeSika ityAdine traNa varSa sudhI satata parizramapUrvaka zrI yazovijyajIe abhyAsa karyo. temanI taraphathI bhaTTAcAryane Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 | kileha vidyAbhyAsa karAvavA mATe roja eka rUpiyA ApavAmAM Avata temaNe ciMtAmaNi je nyAyagraMthane abhyAsa karI vAdIonA : samUhathI na jItI zakAya evA.paMDitamAM ziremaNinuM sthAna meLavyuM, te vakhate kAzImAM AvelA eka saMnyAsIe zrI yazovijayajI sAthe vAda-zAstrArtha zarU karyo. paraMtu zrI yazovijyajInuM addabhuta jJAna - joIne te saMnyAsI pitAnuM abhimAna cheDI cAlyA gayA. zrI yazovijyajIe, meLavelI A jItane prasaMga tyAM vAjategAjate UjavavAmAM AvyA hatA, ane bhAre satkAra sAthe temane pitAnA sthAne laI javAmAM AvyA hatA. A prasaMgathI zrI yazovijayajInI "nyAya- vizArada' tarIke gaNanA thavA lAgI. emaNe kAzImAM traNa varSa rahI abhyAsa karyo, tyArathI teo "tAkika ziromaNi'nA nAmathI paNa oLakhAvA lAgyA hatA. A che kAzImAM abhyAsa pUro karI teo potAnA guru mahArAja sAthe AgrAmAM AvyA. temanI vidvattAthI AkarSAI AgrAnA jaina saMghe temanI AgaLa sAtase rUpiyA sadupayoga mATe bheTa dharyA. temaNe tene 'uga graMtho levA-lakhAvavAmAM karAvyuM ane pachI te graMtha vidyAbhyAsIone ApavAmAM AvyA. tyAra pachI AgrAthI vihAra karI, sthaLe sthaLe vAda karI, vAdIone parAjita karI, teo gujarAtanA rAjanagara amadAvAdamAM padhAryA. " e samaye amadAvAdamAM mahobatakhAna nAmano musalamAna sUbo rahetA hatA. te saguNanI kadara karanAra udAra dilane hate. enI rAjasabhAmAM eka vakhata zrI yazovijayajInAM agAdha jJAna, UMcI buddhipratibhA tathA adbhuta smaraNazakitanI prazaMsA thaI. te sAMbhaLIne mahebatakhAnane AvA muni mahArAjane maLavAnI tIvra utkaMThA thaI. teNe zrAvako mAraphata zrI yazovijayajIne potAnI sabhAmAM padhAravAnI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cazevijayajI | 9 vinaMtI karI. guru mahArAjanI Ana maLatAM zrI yazovijayajIe ne vinaMtIne svIkAra karyo; ethI mahobatakhAnane ghaNe AnaMda thaye. teNe rAjasabhAmAM jaina muni mahArAja mATe besavAnI yogya sagavaDa karI. nizcita karelA divase ane samaye zrI yazovijayajI mahArAja -agragaNya zrAvake sAthe mahobatakhAnanI sabhAmAM gayA ane tyAM -sabhAjane samakSa 18 avadhAnane prayoga karI batAvyo. temanI AvI -zakti ane vidvattAthI mahobatakhAna prabhAvita ane AnaMdita thaze. teNe utsAhapUrvaka ane utsavapUrvaka zrI yazovijayajI mahArAjanuM ghaNuM moTuM sanmAna karyuM. jaina dharmamAM paNa AvA mahAna vidvAna munio che enI tene khAtarI thaI. A prasaMga pachI amadAvAdanA zrI saMghe te samayanA garachanAyaka AcArya zrI vijayadevasUri AgaLa evI vinaMtI karI ke, "muni zrI jasavijayajIe jaina dharmanI je sevA bajAvI che ane bahuzratatA prApta karI che te mATe temane upAdhyAyanI padavI ApavAmAM Ave.zrI saMghanI vinaMtIne mAna ApI, ane zrI yazovijayajInI te mATenI yogyatA jANa AcArya mahArAje temane upAdhyAyanI padavI ApavAnuM nakkI karyuM. te pachI zrI yazovijayajIe "vasa sthAna'nA tapanI ArAdhanA karI. tapane aMte zrI vijayadevasUrinI -AjJAthI temanA ziSya zrI vijayaprabhasUrie zrI saMghanA moTA utsava sAthe vi.saM. 1718mAM amadAvAdamAM upAdhyAyanI padavI ApI. tyArathI zrI yazovijayajI mahArAja "upAdhyAya zrI yazovijayajI' banyA. zrI yazovijayajInA vidyAguru vize A pramANe eka daMtakathA che : eka vakhata zrI yazovijayajI mahArAja khaMbhAtamAM padhAryA hatA. eka divasa teo vyAkhyAna ApI rahyA hatA te vakhate tyAM upAzrayamAM kaI eka vayevRddha mANasa Abe ane vyAkhyAna sAMbhaLavA besI gaye, mahArAjanI tarata tenA para najara karI ane temane ghaNuM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 | paDilehA ' ' Azcarya thayuM. temaNe te vyaktine vaMdana karyuM. ethI sau te vRda tarapha jovA lAgyA, ane te vyakti keNa haze e vize tarka karavA lAgyA. te samaye upAdhyAyajIe kahyuM ke "A e vyakti che ke jenI pAse kAzImAM meM navya nyAyanuM adhyayana karyuM che. mArA e vidyAguru pratye huM atyaMta RNI chuM. tamAre emane yogya satkAra kare. joIe." e sAMbhaLI khaMbhAtanA zrI saMghe tarata rUpiyA sattara: hajAranI rakama ekaThI karI ane te brAhmaNa paMDitane gurudakSiNamAM ApI. potAnA ziSyane A prabhAva joI harSa pAmI vidyAgurue vidAya lIdhI. - zrI yazovijayajIe pratimAzataka' nAmanI potAnI kRti upara pite ja racelI vRttimAM pitAnI guruparaMparAne paricaya Ape che. temAM temaNe akabara pratibodhaka zrI hIravijayasUrithI zarUAta karI che.. temAM temaNe zrI hIravijayasUrinA ziSya zrI kalyANavijaya, temanA ziSya zrI lAbhavijaya ane temanA be ziSyo te zrI jItavijaya ane zrI nayavijayano ullekha karyo che. zrI nayavijaya gaNi zrI yazovijayanA dIkSAguru hatA. zrI yazovijayanA bhAIe paNa zrI nayavijaya pAse ja dIkSA lIdhI hatI. A rIte zrI yazovijayajInI guruparaMparA nIce pramANe darzAvI zakAya? Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 101 zrI hIravijayasari upa. kalyANavijaya zrI vijayasenasUri zrI kIrtivijaya upAdhyAya caM. lAbhavijaya gaNi zrI vijayadevasUri zrI vinayavijaya upAdhyAya zrI vijayasiMhasUri zrI vijayaprabhasUri zrI jItavijaya zrI navijaya gaNi paM. zrI satyavijyajI zrI padmavijaya upA. yazovijaya bhinnabhinna kRtiomAM maLatA ullekha ane anya pramANe parathI atyAra sudhImAM maLelI mAhitI pramANe zrI yazovijayajInI ziSyaparaMparA nIce mujaba darzAvavAmAM Ave che? - zrI yazovijaya gaNi zrI guNavijaya gaNi zrI tattvavijaya zrI lakSmIvijaya gaNi zrI kesaravijaya gaNi zrI sumativijaya zrI vinItavijaya gaNi zrI pratApaviye zrI devavijaya gaNi Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 / paDilehA zrI yazAvijayajI mahArAja ane zrI AnadaghanajI mahArAja samakAlIna hatA ane zrI yazeAvijayajI zrI Ana dhanajInAM darzana mATe atyaMta utsuka hatA tathA te baMnenuM milana thatAM zrI yazo-vijayajIne ghaNA AnaMda thayA hatA. e ghaTanA atihAsika ane nirvivAda che. zrI yazovijayajIe Ana dhanajInI stutirUpa racelI 'aSTa-padI' tenA purAvArUpa che. e aSTapadImAMnI ' jasaviya kahe Anadhana hama tuma mile hajUra', 'jasa kahe sAhI AnaMdadhana pAvata,. aMtarajyeAta jagAve', 'AnaMdakI gata AnaMdana jANe', 'esI dazA jaLa pragaTe citta aMtara, sAhI AnaMdadhana pichAne', ' ehI Aja AnaMda bhaye mere, terA mukha nIrakha nIrakhuM rAmarAma zItala bhace gAga' ityAdi paMktie zrI yaze vijayajIne zrI Ana dhanajI - pratye keTalA badhA uccAdara hatA te darzAve che. Ana dhanajInAM darzananA peAtAnA jIvana upara keTalA badhA prabhAva paDayo che te namratApUrvaka darzAvatAM teo lakhe che: * Ana Mdadhana} saMga sujasahI mile jaLa, tA AnaMdasama bhayeA sujasa, pArasa soMga lAhA jo pharasata, kAMcana hastakI tAke kasa. AnaMda' maheApAdhyAyajIne AnaMdaghanajI kAre maLyA haze, kacAre ane kevI rIte maLyA haze te vize nizcitapaNe ApaNane kazuM jANavA maLatu nathI. daMtakathA ema kahe che ke zrI yazeAvijayajI Abu tarapha vihAra karatA. hatA. te samaye tee sAdhuemAM bahuzruta gaNAtA hatA. khIjI bAju,. Ana dhanajI paNa adhyAtmajJAnamAM ghaNAM UMDA UtaryA hatA. teo AbunI AsapAsanA pradezamAM vicare che ema jANI zrI yazeAvijayajI temane maLavA mATe utsuka hatA. khIjI bAju, zrI yazAvijayajI AsapAsanA pradezamAM AvyA che ema jANI zrI Ana dhanajI paNa Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazeAvi7 / 103 temane maLavA utsuka hatA. eka divasa zrI yazavijayajI upAzrayamAM vyAkhyAna ApatA hatA tyAre te sAMbhaLavA mATe AsapAsanA pradezamAMthI AvIne kheDelA khIjA yatie sAthe Ana dhanajI paNa AvIne besI gayA hatA. zrI yazeovijayajInuM adhyAtma vizenuM vyAkhyAna sAMbhaLIne sau prasanna banyA hatA tyAre eka jIrNavedhArI sAdhunA caherA para eTalA harSa jaNAtA nahAtA. zrI yovijayajIe emane pUchyuM, " are vRddha sAdhu ! tamane vyAkhyAnamAM kharAbara samajaNu paDI ke nahIM ? ' temano sAthe vAtacIta karatAM zrI yazovijayajIne jANavA maLyuM ke teo te Ana dhanajI che. pachI upAdhyAyajIe peAte je klAka para vivecana karatuM vyAkhyAna ApyuM hatu. te leAka para vyAkhyAna ApavA mATe Ana dhanajIne Agraha karyo. Ana dhanajIe e eka zlAka para traNa kalAka vyAkhyAna ApyuM. e sAMbhaLI sau zvetAjaneA DeAlavA lAgyA, ane zrI yazovijayajIe pazu ecittathI e vyAkhyAna sAMbhaLI atyaMta harSa anubhavyA, ane A prasaMgathI zrI Ana daghanajI pratye temane ghaNA pUjyabhAva thayA. A pachI, daMtakathA pramANe, khIjI eka vAra zrI yazeAvijayajIne zrI AnaMdaghanajIne maLavAnI icchA thaI. bAvAone pUchatA pUchatA AjI paranI eka guphA pAse teo AvI paheAMcyA. te samaye AnaMdaghanajI dhyAnamAMthI UThIne bahAra nIkaLyA hatA ane svaracita AdhyAtmika racanA gAtA hatA. zrI yazeovijayajIne jotAM ja te sAmA jaI temane bheTacA hatA. kahevAya che ke A prasaMga pachI zrI yazovijayajIe zrI Ana dhanajInI stutirUpa aSTapadI banAvI hatI. zrI yazovijayajInA svavAsa DabhAImAM thayeA hateA te nirvivAda hakIkata che. paraMtu temanA janmavarSanI jema temanA svavAsanA samaya paNa ApaNane sunizcitapaNe jANavA maLatA nathI. tema chatAM, temanA janmavarSa vizenI judIjudI zakayatAe vaccenA gALA jeTale Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 / paDilehA mATeA che teTalA gALA temanA svargavAsanA varSanI bAkhatamAM nathI. svargavAsanI bAbatamAM matabheda mAtra eka-be varSa jeTalA ja atyAre tA che. temAM paNa mAsa ane tithi nahi, paNu va vize cAkkasa anumAna para AvavuM bahu agharuM nathI. atyAra sudhI saM. 1745 (zake 1611)nA mAgazara suda 11 emanI kALadhanI tidhi manAtI ane keTalAMka jaina pacAgAmAM e pramANe ApavAmAM AvatI. DabhAInA guruma MdiranI pAdukAnA lekhane AdhAre tema banavA pAmyu heAvAnA saMbhava che. paraMtu emAM ApelAM sAla-tithi uSAyajInA kALadhanAM nathI, paraMtu pAdukAnI amadAvAdamAM pratiSThA karAvyAnAM che. 'sujasavelI bhAsa'nI nIcenI kaDI have te vize vadhAre prakAza pADe che : sattara trayAli cAmAsu` rahyA, pAThaka nagara DabhAI re; tihAM surapadavI aNusarI, aNuNi kari pAtaka dhoI re. AmAM jaNAvyA pramANe zrI yazeAvijayajI saM. 1743mAM DabhAImAM cAmAsu` rahyA ane tyAM anazana karI svargavAsI thayA. AmAM, alabatta, cokkasa mAsa-tithi jaNAvyAM nathI. vaLI jaina sAdhuonuM comAsu` aSADa suda 14thI zarU thaI kArtika suda 14ne divase pU thAya. eTale ke cAmAsA daramiyAna ja navuM saMvata varSa bese. ahIM bhAsakAre upAdhyAyajIe sa. 1743nu cemAsuM DabhoImAM karyAnuM jaNAvyuM che, paNa emane svavAsa comAsA daramiyAna thaye ke comAsA pachI, ane ceAmAsAmAM paNa sa. 1743mAM thayA ke sa 1744mAM te vize kazuM jaNAvyuM nathI. upAdhyAyajI mahArAje peAtAnI keTalIka kRtiomAM enI racanAsAla jaNAvI che, temAM meADAmAM mADI saM. 1739mAM kha bhAtamAM jammUsvAmI rAsanI karelI racanA maLe che. A uparAMta, Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 105 sUratamAM cAturmAsa daramiyAna temaNe racelI pratikramaNa hetu svAdhyAya ane "agiyAra aMga svAdhyAya" e be kRtiomAM enI racanAtAla yuga yuga muni vidhu vatsaraI' e pramANe jaNAvI che. temAM yuganI saMkhyA 4 laIe te saM. 1744 thAya ane tenI saMkhyA 2 laIe te saM. 1722 thAya. paraMtu ahIM saM. 1744 levI sarva rIte susaMgata jaNAtI nathI.* eTale jyAM sudhI bIjAM kaMI vadhu pramANe na maLe tyAM sudhI saM. 174mAM DabhoImAM zrI yazovijayajI mahepAdhyAyane svargavAsa thaye ema mAnavAmAM khAsa bAdha nathI. mahepAdhyAya zrI yazovijayajIe saMskRta ane prAkRtamAM ghaNI vidrogya kRtionI racanA karI che, tevI ja rIte, temaNe potAnA samayanI belAtI gujarAtI bhASAmAM paNa ghaNI kRtionI racanA karI che. lekabhASA gujarAtImAM kRti racavA aMge temane vize eka daMtakathA evI che ke jyAre teo kAzImAM abhyAsa pUro karI pitAnA gurumahArAja sAthe vihAra karatA hatA tyAre koI eka gAmamAM sAMje pratikramaNamAM eka zrAvake zrI navijayajI mahArAjane vinaMtI karI, -zrI yazovijayajI mahArAja pAsethI sajhAya sAMbhaLavAnI IcchA darzAvI. javAbamAM zrI yazovijayajIe jaNAvyuM ke "mane kaI sakjhAya kaMThastha nathI'. e sAMbhaLI te zrAvake kahyuM, "tyAre zuM bAra varasa kAzImAM rahIne ghAsa kApyuM?" e samaye mahepAdhyAyajI mauna rahyA. temane vicAra karatAM jaNAyuM ke saMskRta, prAkRta uparAMta lekabhASAmAM paNa pote racanA karavI joIe ke jethI vadhu leke bodha pAmI zake. tarata nizcaya karI temaNe te amalamAM mUkyo. temaNe samaktinA 67 bolanI sajhAya banAvI ane te moDhe paNa karI lIdhI ane bIje divase pratikramaNamAM te belavA mATe Adeza mAge. * jue munizrI yazovijayajIkRta lekha "maho. pU. vijyajInI svargavAsa sAla ane tithi kaI?--jenayuga, phebruArI, 159. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 / parivahA . ' Adeza maLatAM sajjhAya khAlavI temaNe zarU karI, sajjhAya ghaNI lAMkha hatI eTale zrAvakA pUchavA lAgyA, have keTalI bAkI rahI?' ghAsa kApa vAnuM kahenAra te zrAvake paNa adhIrA banI ema pUchyuM. eTale maheApAdhyAyajIe kazuM, 'bAra varasa ghAsa kApyuM tenA Aje pULA chyuMdhAya che, eTale vadhAre samaya lAge emAM navAI zI ?' zrAvaka tarata vAta samajI gayA ane pote kahela vacana mATe mAphI mAgavA lAgyA. maheApAdhyAya zrI yazeAvijayajIe prAcIna tathA navyanyAya, vyAkaraNa, sAhitya, alaMkAra, chaMda, kAvya, tarka, Agama, naya, pramANa, yAga, adhyAtma, tattvajJAna, AcAra, upadeza, kathA, bhakti tathA siddhAMta ityAdi ghaNA viSayeA para saMskRta prAkRta, ane gujarAtI tathA hiMdI. ane mAravADI bhASAmAM vipula sAhityanuM sarjana karyuM che. temanI kRtimAM nAnuM khALaka paNa samajI zake eTalI saphLa kRti che ane prakhara vidvAna paNa sahelAIthI na samajI zake eTalI gUDha rahasyavALI kRti paNa che. emaNe racelI sAMskRta prAkRta kRtiomAMthI atyAre upalabdha kRtio nIce pramANe che. emAMnI keTalIka kRtio chapAyelI pazu che. 1. adhyAtma mataparIkSA : A graMthanuM khIjuM nAma 'adhyAtma matakha Dana ' che. kartAe mULagraMtha prAkRta bhASAmAM 184 gAthAnA lakhyA che ane tenA upara pAte ja 4000 zlAkamAM TIkA racelI che. A graMtha ane enI TIkAmAM kartAe kevalI bhagavAne kavalAhAra hAya ja nahi e digabara mAnyatAnuM khaMDana karyuM' che ane kevalIne kavalAhAra heAI zake ema sAbita karyu che. gi kharAnI khIjI mAnyatA ke prabhune dhAturahita paramaudArika zarIra hAya che, tenuM paNa A graMthamAM khaMDane karavAmAM AvyuM che. 2. adhyAtmasAra : sAta mukhya prabaMdhamAM vaheMcAyelA, 1303 zlokeApramANu A graMthamAM kartAe adhyAtmanuM svarUpa, daMbhatyAga, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijyajI | vija bhavasvarUpa, vairAgyasaMbhava, vairAgyanA bheda, tyAga, samatA, sadanuSThAna, samyaktva, mithyAtvatyAga, ga, dhyAna, Atmanizcaya vagere viSayAnuM nirUpaNa karyuM che. 3adhyAtmapaniSada : saMskRtamAM anuTupa chaMdanA 231 kalekamAM A graMthanI racanA thaI che. tenA cAra adhikAra - zAstra -- zuddhi adhikAra, jJAnagAdhikAra, kriyAdhikAra ane sAccAdhikAramAM rtAe ne te viSayanI chaNAvaTa karI che. 4. anekAMtavyavasthA: kartAe 3357 lekamAM A graMthanI racanA karI che. A graMtha chapAya che. 5. devadharmaparIkSA: 425 zlokamAM A graMthanI racanA karavAmAM AvI che. deva svargamAM prabhunI pratimAnI pUjA kare che. pratimAmAM nahi mAnanArA sthAnakamArgIo te devone adhamI kahe che, te vAta beTI che ema sAbita karavA mATe kartAe A graMthanI racanA karI che. 6. jene taka paribhASAH kartAe 800 lekamAM A graMthanI racanA karI che. tenA (1) pramANa, (2) naya ane (3) nikSepa, e nAmane traNa paricchedamAM temaNe te te viSayanuM vigate tarka yukata nirUpaNa karyuM che. - 7. gurutatvavinizcaya: kartAe mULa graMtha prAkRtamAM 95 kapramANane ra che ane tene upara pote ja saMskRta gadyamAM 7000 zlokamAM TIkA lakhI che. A graMthamAM kartAe gurutatvanA. yathArtha svarUpanuM nirUpaNa cAra ullAsamAM karyuM che. 8. tripaduddhAtrizikA: A graMthamAM kartAe dAna, dezanA. mArga, bhakti, dharmavyavasthA, kathA, vega, samyam daSTi ityAdi 32 viSayonuM yathArtha svarUpa samajAvavA mATe 3ra vibhAga pADayA che ane te dareka vibhAgamAM batrIsa zlekanI racanA karI che. Ama, 1024 zlekamAM A graMthanI racanA thaI che, ane tenA upara pate ja racelI TIkAnI Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 / paDilehA lokasaMkhyA maLIne kula 5500 zlokano A saTIka graMtha banyo che. la, yatilakSaNasamuccaya: A graMthamAM kartAe prAkRtamAM 263 gAthAmAM sAdhunAM sAta lakSaNo vistArathI jaNAvyAM che. 10, nayarahasya: A graMthamAM naigamAdi sAta nanuM svarUpa vigate samajAvavAmAM AvyuM che. 11, nayapradIpaH saMskRtamAM lagabhaga 500 zlekayukta gadyamAM racAyele A graMtha "saptabhaMgIsamarthana" ane "nayasamarthana" e nAmanA e sargamAM vaheMcAyeluM che. 12. napadezaH kartAe A graMthanI saTIka racanA karI che ane temAM sAte nanuM svarUpa samajAvyuM che. 13. jJAnabiMdu: sADA bArase lekamAM racayelA A graMthamAM kirtAe jJAnanA prakAra, lakSaNa, svarUpa ityAdinI vistArathI mImAMsA karI che. 14. jJAnasAra ATha lekanuM eka aSTaka evAM 32 aSTakamAM kartAe A graMthanI racanA karI che. A graMtha upara kartAe pote bAlAvabodha(Ta)nI racanA karI che. AtmasvarUpa samajavAne mATe je je sAdhananI jarUra paDe te te sAdhananuM kramabaddha nirUpaNa A graMthamAM karavAmAM AvyuM che. 15, nyAyakhaMDanakhaMDakhAiH 5500 lekamAM racAyela A graMtha nanyAyanI viziSTa keTine, arthagaMbhIra ane jaTila che, ane kartAnA uraca keTinA pAMDityanI pratIti karAve e che. 16. nyAyaleka: A graMthamAM nyAya-daSTie syAdvAdAdinuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 17, pratimAzataka kartAe mULa se lokamAM A graMthanI racanA karI pachI te upara pite moTI TIkA racI che. temAM temaNe Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 109 jina-pratimAnI pUjA nahi karavAnuM jaNAvatA matanuM khaMDana karyuM che ane jina-pratimAnI pUjA karavAnA matanuM pratipAdana karyuM che. A graMthe uparAMta, endrastutio, upadeza-rahasya, ArAdhakavirAdhaka, caturbhagI, Adijina stavana, tattvaviveka, tiDavyekti, dharma parIkSA, jJAnArNava, aspRzada gativAda, paMcanigraMthI prakaraNa, paramati paMcaviMzikA, paramAtmapaMcaviMzikA, pratimA sthApananyAya, phalAphalaviSayaka praznottara, bhASArahasya, mArga parizuddhi, muktAzakti, yatidinacaryA prakaraNa, vairAgyakalpalatA, zrI goDI pArzvatra, vijayaprabhasUrisvAdhyAya, zaMkhezvara pArthastotra, samIkApArzvastrotra, sAmAcArI prakaraNa, tetrAvali ItyAdi milika graMthanI racanA zrI yazovijaya mahopAdhyAyajIe karelI che. A uparAMta, temaNe aSTasahastrI vivaraNa, karma prakRti-bRhada TIkA, karmaprakRti-laghu TIkA, tatvArthavRtti, dvAdazAra cakroddhAra vivaraNa, dharma saMgraha TippaNa, pAtaMjala yogasUtravRtti, vegavizika vivaraNa, zAstravArtA samuracayavRtti, SoDazakavRtti, stavapariNA. paddhati ityAdi TIkAgraMthanI racanA karI che. zrI yazovijyanA keTalAka graMthe haju paNa anupalabdha che. AvA anupalabdha graMthamAMthI, adhyAtmabiMdu, adhyAtmopadeza, alaMkAracUDAmaNiTIkA, nyAyabiMdu, maMgalavAda, vedAMtanirNaya vagere pacIsa karatAMye vadhu graMthane ullekha maLe che. Ama, upalabdha, anupalabdha malika graMtha ane TIkA graMthe maLIne lagabhaga 80 karatAMya vadhu graMthanI saMsakRta prAkRtamAM mahepAdhyAyajIe racanA karI che, je parathI emanI vidvattA ane pratibhAne sAro paricaya ApaNane maLI rahe che. upAdhyAyajI mahArAje gujarAtI bhASAmAM paNa ghaNI racanAo. karI che, je emane madhyakAlIna gujarAtI sAhityanA itihAsamAM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 | paDileha mahatvanuM sthAna apAve che. * gujarAtImAM emaNe stavana, sajhAya, padagIta, bAlAvabodha, hariyAlI, saMvAda, rAsa tyAdi prakAre kheDyA che ane te darekamAM UMcA prakAranI kavitvazakti dAkhavI gujarAtI sAhityane anekhuM pradAna karyuM che.. . stavanamAM emaNe vIsa tIrthaMkaranAM vIsa stavananI eka covIsI evI traNa covIsIonI racanA karI che, ane viharamAna vIsa jinezvaranAM vIsa stavanenI eka vIsInI racanA karI che. taduparAMta, emaNe keTalAka viziSTa prAcIna pavitra tIrthona tIrtha karenI pratimAnI stuti karatAM stavanenI paNa racanA karI che. emanAM meTAM stavamAM savAse gAthAnAM, daDha gAthAnAM ane sADI traNaso gAthAna ema traNa stavane maLe che, je anukrame zrI sImaMdhara svAmInI vinatirUpa navarahasyagarbhita stavana' (125 gAthA), "kumatimadagAlana zrI vIrastutirUpa dUDInuM stavana (150 gAthA) ane "siddhAMtavicArarahasyagarbhita zrI sImaMdhara jina stavana' (350 gAthA) e pramANe che. emanAM bIjAM moTAM stavamAM mauna ekAdazInuM doDhase kalyANakanuM stavana (bAra DhALanI 63 gAthA) nizcayavyavahAragabhita zrI zAMtijina stavana (6 DhALanI 48 gAthA) ane nizcayavyavahAragarbhita zrI sImaMdharasvAmI stavana (4 DhALanI 41 gAthA) e traNa che. - vIsIomAMnI ekamAM kavie vizeSataH tIrtha karInAM mAtApitA, nagara, lAMchana, AyuSya vagerene paricaya Apyo che ane bIjI bemAM tIrthakaronA guNenuM upamAdi alaMkAro vaDe varNana karyuM che ane potAnA para kRpA karavA mATe temane vinati karI che. kavinI ja emanI gurjara bhASAnI lagabhaga ghaNIkharI kRtio gujara sAhitya saMgraha bhAga 1 ane 2 (zrI bhadrakavijayajIe saMpAdita karela)mAM pragaTa thaI che. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | ja A racanAomAM sthaLe sthaLe. ApaNane emanI cI. kavitvazaktinAM darzana thAya che. u. ta. zrI bhadevanI stuti karatAM kavi lakhe cheH AMkhaDI aMbuja pAMkhaDI, aSTamIzazisama bhAla; vadana te zArada cAMdala, vANI atihi rasALa. lA. mnm mn mn mm mnm ina, caMdra, ravi, giri taNA, guNa leI ghaDiyuM aMga, bhAgya kihAM thakI AviyuM, acarija eha uraMga. lA zrI ajitanAthanI stuti karatAM emaNe eka pachI eka kaDImAM kevAM navAM navAM kAvyocita daSTAne ApyAM cheH ajita jirNa darmyA prItaDI, muja na game che bIjAne saMga ke; mAlatI phUle mahIye, kima bese he bAvaLa ta2 bhaMga ke. gaMgAjaLamAM je ramyA, kima chillara he rati pAme marALa ke; sarovara jaLa jaLadhara vinA, navi cAhe he jaga cAtakabALa ke. kikila kalakajita kare, pAmI maMjarI he paMjarI sahakAra ke; AchAM taruara navi game, giruANuM he heye guNane pyAra ke. kamalinI dinakara kara prahe, valI kumudinI he dhare caMda zuM prIta ke; gaurI girIza giridhara vinA navi cAhe he kamaLA nijacitta ke. zrI sumatinAthanA stavanamAM kavi lakhe cheH sumatinAtha guNasDa milIjI, vAdhe muja mana prIti; telabiMdu jima vistarejI, jaLamAMhi bhalI rIti. sebhAgI. jinazuM, lAge avihaDa raMga. sajajana zuM je prItaDIjI, chAnI te ja rahAya; parimala kastUrI taNAjI, mahI mAMhi mahakAya. aMgulIye navi mera DhaMkAye, chAbaDI raviteja, aMjalimAM jima gaga na mAe, muja mane tima prabhu heja. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 / paDilehA hue chipe nahi adhara aruNu jima, khAtAM pAna suraMga; pIvata bharabhara prabhuguNu pyAlA, tima muja prema alaga. DhAMkI IkSu parALazuM, na rahe lahI vistAra; vAcaka jaza kahe prabhu tAjI, tima muja prema prakAra. Ama, joI zakAze ke zrI yazAvijayajInAM stavanA e mAtra stutinA prakAranI sAmAnya racanA nathI paraMtu UMcA prakAranI kAvyaracanAo che. kavi pAse upamA, 35ka, dRSTAMtAdi ala kAra| puSkaLa che ane e vaDe tathA emanI bhASAnI prAsAdikatA vaDe emanI. racanA kharekhara zAbhI UThe che. viharamAna vIsa jinezvarAnAM vIsa stavanemAM emaNe jinezvarA pratyenI peAtAnI cAla majIThanA raMga jevI pAkI prIta vyakta karI che, ane prabhunI kRpAnI yAcanA karatAM karatAM teo, sAmAnya rIte, chellI eka-be kaDImAM te jinezvarInAM mAtApitA, lAMchana ityAdinu smaraNa kare che. kavinI bAnI keTalI sacoTa che te jue : masi vaNi je likhyA tuja guNe, akSara premanA citta re; Ie tima tima UdhaDe, bhagati jale teDu nitya re. Xx X X cakhavI samakti sukhaDI re, DeLavIe huM bALa re; kevaLaratna lahyA vinA hai, na taju caraNu trikALa re. X Uge bhAnu dekhI caMda ( zrI vIrasena jinastavana ) X ( zrI svayaM prabha jinastavana ) X AkAza, saravara kamala cakAra pIvA amIa haserI; dhaserI. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI / 113 dUra thakI paNa tema, prabhuzu cittamiLyurI; zrI nayavijayasUziSya, kahe guNa Dere hinsurI, (zrI sunnata jinastavana ) kavie keTalAMka sAmAnya jinastavanAnI racanA karI che. e stavanA judIjudI rAgarAgiNIomAM racAyelAM che, ane tenI bhASA vraja che. A statraneAmAM kavinI vANI mA ane prasAdadguNathI vizeSa jhaLake che. viziSTa jinastavaneAmAM te te sthaLa-vizeSane paNu kavie nirdeza karyo che. zrI sImaMdhara svAmInA savAse gAthAnA stavanamAM ArabhamAM kavie zrI sIma Mdhara svAmIne vina Mti karI krugurunAM aniSTa AcaraNA para prahAra karyo che. AvA krugurunA vacanamAM lekA phasAyA che temane eka sadguru sAcA kheAdha Ape che. te guru lakrAne kahe cheH para ghara jotAM re dharma tume pharA, nija ghara na laDe. re dha; jema vi jANe re mRgakastUrIe, mRgamada parimala ma. jema te bhUlA 2 mRga dizi dizi kare, levA mRgamada gadha; tema jaga DhUMDhe re bAhira dhane, mithyA-dRSTire adha. jAtia Mdhane! re doSa ne Akaro, je nava dekhe re aM; mithyA daSTi 2e tehathI Akaro mAne a ana pachI AtmadravyanuM zuddha svarUpa samajavA ane eLakhavA mATe kahevAmAM Ave che, ane sAcI jJAnadazAnuM mahattva batAvavAmAM Ave che. AgaLa jatAM ziSyanI zaMkAnu` samAdhAna karatAM guru nizcaya ane vyavahAra ba tenAM svarUpa ane mahattva samajAve che. kavie A prasa`ge upamA ApI cheH nizcaya--daSTi hRdaya dharIjI, pAle je vyavahAra; puNyavata te pAmazejI, bhavasamudra pAra. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 / paDilehA turaMga caDhI jema pAmIejI, vege puraneA patha; mA` tema zivane lahejI, vyavahAre ninya. maheAla caDha tA jema nahI...jI, teha turaMganuM kAja; sala nahi nizcaya lahejI, tema tanu kiriyA sAja, e pachI kavie meAkSa-mA` ane drazya-bhAva stavananu nirUpaNu karI, jinapUjA ane temAMye sAcI bhaktinuM rahasya samajAvI stavana pUru karyu che. . zrI vIrastutirUpa doDhasA gAthAnA dUDInA stavanamAM kavie jina-pratimAnI pUja karavA vize Agama graMthAmAMthI pramANe ApI samajAvyuM che, ane jinapratimAnI pUjA na karavAmAM mAnavAvALAnA matane pamhiAra karyA che. A stavanamAM kavie jinapratimAnI pUjAne lagatAM prAcIna vyaktionAM ghaNAM dRSTAntA ApyAM che. A stavananI racanA emaNe sa. 1733mAM iMlapuramAM karI che. zrI sImadhara svAmInA siddhAnta-vicAra-rahasya garbhita sADA traNasA gAthAnA stavanamAM kavi zrI sImaMdhara svAmIne vinati kare che ke " he bhagavan ! kRpA karIne mane zuddha mA batAve. A kaliyugamAM lokA aMdhazraddhApUrvaka vatI rahyA che, sUviruddha AcAre cAlI rahyA che ane chatAM pAte sAcA mArge cAle che ema batAvI bheALA lAkane bhALavI rahyA che. mATe mArI vinati tame sAMbhaLeA.' kavi lakhe che : cAle sUtra virudvAcAre, bhAkhe sUtra viruddhA; eka kahe ame mAraga rAkhu. te kema mAnu` zuddhAre. AlaMbana phUDAM dekhADI, mugadha lekane pADe; ANAbhaMga tilaka te kALu, thaye Apa nilADe re...jinajI0 Aje eka sthaLe kavi lakhe cheH mArA moTAImAM je muni, calave TAkaDamAlA; zuddha prarUpaNuM guNa viSNu na dhare, tasa bhatra araTTamAlA...dhanya0 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI | 115 nija guNa saMce. mana navi paMce, graMtha bhaNI janace; uMce keza na muce mAyA, te na rahe vrata pace...dhanya kavie ajJAnI lekenI aMdhazraddhA para ane kugurunA vartana para sakhata prahAra karyA che. jeo kaSTa karavAmAM ja munipaNuM raheluM mAne che tene mATe kavi lakhe cheH je kaSTa mani mAraga pAve, baLada thAya te sAre; bhAra vahe je tAvaDe bhamata, khamati gADha prahAre. AvA munio ane temanAM AcaraNe ughADAM pADI kavi uttama munionuM citra dore cheH dhanya te munivaro re, je cAle samabhAve; bhavasAgara lIlAe Utare, saMyama kiriyA nAve, bhogapaMka tajI upara beThA, paMkaja pere je nyArA; siMha pare nija vikrama zarA, tribhuvana jana AdhArA. jJAnavaMta jJAnI zuM maLatA, tana mana vAcane sAcA; dravya bhAva sudhA je bhAkhe, sAcI jinanI vAcA. vividha dezIomAM racAyelA sattara DhAlanA A stavanamAM kavie tatkAlIna loke ane munionAM AcaraNe, khyAlo ityAdinuM nirbhayatApUrvaka sAcuM citra doryuM che, jemAMthI koI paNa yuganA munioe ane lokee ghaNe bedha levA jevuM che. zrI yazovijayajIe samyaktvanA saDasaTha bolanI sajhAya, aDhAra pApa-sthAnakanI sajhAya, pratikramaNa hetugarbhanI sajhAya, agiyAra aMganI sajhAya, ATha yugadaSTinI sajajhAya, sugurunI sajajhAya, pAMca kugurunI sajajhAya, caDyA-paDayAnI sajhAya, amRtavelInI sajajhAya nAnI ane meTa), jinapratimAsthAna sajajhAye, cAra AhAranI sajajhAya, saMyamaNi vicAra sujhAya-ityAdi sajhAnI racanA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 / paDilehA karI che. sajjhAya(svAdhyAya)nA racanAprakAra ja evA che ke jemAM kAI vastunuM yathArtha svarUpa samajAvavAmAM Avyu` hAya ane AtmakhAdha ApavAmAM AvyA heAya. zrI yazeAvijayajInI sajjhAyomAM dharmanuM pAribhASika jJAna ThIkaThIka ApavAmAM AvyuM che. samyakUnA saDasaTha khAla', ' aDhAra pApasthAnaka ' ane * pratikramaNa hetugarbha ' e traNa emanI meDaTI sajjhAyeA che. : * , samyaktvanA saDasaTha kheAlanI sajjhAya khAra DhAlanI aDasaThe gAthAmAM lakhAyelI che. temAM cAra sattuNuA, traNa liMga, daza prakAranA vinaya, traNa zuddhi, pAMca dUSaNa, AThe prabhAvaka, pAMca bhUSaNu, pAMca lakSaNa, cha yatnA, cha AgAra, cha bhAvanA ane cha sthAnaka ema maLI saDasaTha khAla samajAvavAmAM AvyA che. sajhAyanA AraMbhamAM kavi ene nirdeza karatAM lakhe che; cau sahRNA ti liMga che, davidha vinaya vicArA re; triNi zuddhi pazu dUSaNAM, ATha prabhAvaka dhAro re, prabhAvaka aTha, paMca bhUSaNa, paMca lakSaNa jANIe; SaT jayaNA SaT AgAra bhAvanA, chavvitA mana ANIe; SaT ThANu samakita taNA saDasaTha, bheda aihu udAra e; ehanA tattvavicAra karatAM, laDIje bhavapAra e. e pachI sadbhA, liMga, vinaya, zuddhi tyAdi eka eka DhAlamAM samajAvavAmAM AvyAM che. aDhAra pApasthAnakanI sajjhAya aDhAra DhAlanI 138 gAthAmAM lakhavAmAM AvI che. emAM jaina dharma pramANe hiMsA, mRSAvAda, adattAdAna, abrahmacaryAM, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lAbha, rAga, dveSa, lauM, abhyAkhyAna, vaizunya, ratiati, paraparivAda, mAyASAvAda ane mithyAtvazalya e aDhAra pApasthAnA gaNAya che te samAvavAmAM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 117 AvyAM che, ane te badhAMthI mukta rahevAne upadeza ApavAmAM Avyo che. A sajajhAyamAM dharmanI pAribhASika bAbate ochI AvatI hevAthI ane e pApasthAne rojiMdA jIvanamAM jANatAM hovAthI jaina jainetara sau koIne A sajhAya sahelAIthI samajAya evI ane game evI che. emAMnI theDIka paMktio juo : mara' kahetAM paNa duHkha have re, mAre kima navi heya? hiMsA bhaginI ati bUrI re, vaizvAnaranI jema re. rAya viveka kanyA kSamA re, paraNAve jasa sAtha: teha thakI dUre Tale re, hiMsA nAma balAya re. (hiMsA pApasthAnaka) svayaMbhUramaNa samudra, keI je avagAhI zake; te paNa lebhasamudra, pAra na pAme bala thake. kaIka lebhane heta, tapa-zruta je hAre jaDA; kAga uDAvaNaheta, suramaNi nAMkhe te khaDA. (lebha pApasthAnaka) cADI karatAM he ke vADI guNa taNuM. sUke cUke che ke khetI puNya taNuM. (pazunya pApasthAnaka) pratikramaNa hetugarbhanI sajhAya ogaNIsa DhAlanI 218 gAthAmAM lakhAyelI che. emAM pratikramaNa ane tenA cha prakAra, bAra adhikAra, aticArazuddhi ane ATha paryAya samajAvavAmAM AvyAM che. te pachI pratikramaNa(devasI, rAI, pakhI, caumAsI)nI vidhi samajAvyA pachI pratikamaNane artha batAvavAmAM Avyo che ane pratikaraNa', "pati haraNA, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 | mahilehA "vAraNa', nivRtti," "niMdA," "gaha," "zuhizodhana' e pratikramaNanA bIjA sAta paryAye duSTAntakathAo sAthe samajAvavAmAM AvyA che. kavie sUratamAM cAturmAsa daramiyAna A sajajhAyanI racanA karI hatI. enI racanAsAla viSe - "yugayuga muni vidhu vatsare ' e zabdanI saMkhyA viSe - vidvAnomAM matabheda che. zrI yazovijayajInI anya kRtiomAM gIta, pade vagerenA prakAranI laghu racanAo uparAMta rAsa, saMvAda ityAdinA prakAranI meTI racanAo paNa che. emanI atyAra sudhImAM maLI AvatI AvI kRtiomAM (1) dravyaguNaparyAya rAsa (2) jaMbusvAmI rAsa (3) samudravahANa saMvAda (4) samatAzataka (5) samAdhizataka (6) paMcaparameSThi gItA (7) samyaphatvanAM cha sthAnanI pAI (8) jaMbusvAmI brahmagItA (9) diphapaTa rAzI bela (10) yatidharma batrIsI (11) AnaMdaghana aSTapadI (12) jayavilAsa-AdhyAtmika pada (13) upadezamAlA (14) adhyAtmamata parIkSAne be (15) jJAnasArane be (16) tattvArthasUtrane Taba (17) vicArabiMdu ane ene be (18) zaTha-prakaraNa bAlAvabodha (18) lekanAli bAlAvabedha (20) jesalameranA patro (21) zrI vinayavijayajIkRta apUrNa rahela "zrIpAlarAsIne uttara bhAga (22) sAdhuvaMdanA (23) gaNadhara bhAsa (24) nemarAjulanAM gIta ityAdi kRtio gaNAya che. dravyaguNuparyAya rAsa sattara DhAlanI 284 gAthAmAM lakhAyelI eka atyaMta mahatvanI kRti che. A rAsanI saM. 1711nI zrI yazavijayajInA guru zrInavijayajIe siddhapuramAM lakhelI hastaprata maLe che. eTale A rAsanI racanA saM. 1700nI AsapAsa thaI hoya evuM mAnavAmAM Ave che. A rAsamAM kavie tatvajJAnane kavitAmAM utAravAne prayatna karyo che. madhyakAlIna kavi akhAnI yAda apAve e prakAranI A kRti che. emAM vya, guNa ane paryAyanAM lakSaNe, Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI / 119 svarUpe ityAdinuM varNana aneka matamatAMtara ane daSTA tathA AdhAranA ulekha sAthe karavAmAM AvyuM che. kavinI samartha zaktinuM A sacoTa udAharaNa pUruM pADe che. A rAsanuM pachInA kALamAM saMskRtamAM bhASAMtara thayuM che e ja enI mahattA samajAvavA mATe basa che. "samudravahANa saMvAda' saM. 1717mAM ghoghA baMdaramAM kavie racelI saMvAdanA prakAranI eka uttama kRti che. 17 DhAla tathA dUhAnI maLIne 306 gAthAmAM racAyelI A kRtimAM kavie samudra ane vahANa vacce sacoTa saMvAda rajU karI vahANe samudrane garva kevI rIte utAryo tenuM Alekhana karyuM che. nAnI vastu paNa keTaluM mahattvanuM kArya kare che te samajAvatAM vahANa samudrane kahe che: haluA piNa ahe tArejI, sAyara ! sAMbha. bahu janane pAra utArajI, sAyara ! sAMbhale, kije tuha meTAIjha? je bole lega lagAIjI. taDe nAma dharAvo cho meTAjI, paNi kAmanI vevAI beTA. tuhe kevala jANyuM vALyAjI, navi jANyuM parahita sAdhAjI. tu moTAI mata rAi, hIro mAne paNi heI jAo. vadhe UkaraDe ghaNuM meTejI, tihAM jaIe laI leTejI. ApaNuM saMvAdakAvyamAMnAM uttama kAvyomAM sthAna pAme e prakAranI A kRti che. sau kaI sahelAIthI AsvAdI zake evI ane kavinI saMvAdazakti ane jJAnane sAro paricaya karAve evI A kRti che. - kavie judI judI dezIomAM pAMtrIseka adhyAtmanAM padonI racanA karI che. emAM prabhubhajana, cetana ane karma, mananI sthiratA, samatA ane mamatA, upazama, cetanA, amadarzana sAme dharma, sAcA suni Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 | paMDilehA vagere viSaye levAmAM AvyA che. kavinI ghaNIkharI A racanAo vrajabhASAmAM ke vrajabhASAnI chAMTavALI che ane kavitAnI UMcI koTie pahece evI che. Ama, upAdhyAya zrI yazovijayajIe gujarAtI bhASAmAM paNa vipula sahitya ApaNane ApyuM che, je vaDe ApaNuM madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM teo mahattvanuM sthAna dharAve che. emanA tamAma sAhitya mATe emaNe pote "zrIpALa rAsanI bAramI DhALamAM kahyuM che te pramANe avazya kahI zakIe, "vANu vAcaka jasa taNuM keI naye na adhUrI che.' mahepAdhyAyajI mahArAje pote je je graMthanI racanA karI temAMnA keTalAka graMthanI pratie temanA pitAnA hastAkSaramAM maLe che. emAMnI keTalIka pratie mULa kharaDArUpe paNa che. AvI pAMtrIseka jeTalI hastaprate ApaNane judAjudA bhaMDAromAM maLI AvI che. prAcIna samayanA eka ja lekhakanI ATalI badhI hastaprata ene pitAnA hastAkSaramAM maLI Ave e ghaTanA atyaMta virala ane gauravapUrNa che. AvI hastaprati meLavavAmAM sauthI vadhu phALe muni zrI puNyavijayajIne che; tathA sUrisamrATa zrI vijayanemisUrIzvarajI mahArAja tathA temanA parivArane phALe tathA vidyamAna muni zrI yazovijayajIne phALe paNa prazaMsApAtra che. mahApAdhyAyajInA nIce mujaba graMthe emanA pitAnA hastAkSaramAM lakhAyelA maLI AvyA che: 1. AbhIya mahAkAvya (apUrNa) 2. tiDanvayekti (apUrNa) 3. nizAmuktiprakaraNa 4. vijayaprabhasUri kSAmaNuka vijJaptipatra, pa. siddhAMtamaMjarI zabdakhaMDa TIkA (apUrNa) 6. jaMbusvAmI rAsa 7. ArAdhaka-virAdhaka caturbhaga-pa4 TIkA saha 8. adhyAtmasAra 9. prameyamAlA (apUrNa) 10. dravyaguNaparyAya rAsa bAlAvabodha 11. dharmaparIkSA pajJa TIkAmAM umeraNa 12. AtmakhyAti 13. gurutatva Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 121 vinizcaya graMthane aMtimabhAga 14 na rahasya 15. bhASArahasya 16. vAdamAla (apUrNa) 17. syAdavAdarahasya 18. mArga parizuddhi 19. vairAgyakalpalatA 20. yogabiMdu avacUrI 21. yogadaSTi samuracaya avacUrI (apUrNa) 22. svAdvAdarahasya bahadu (apUrNa) 23. tatvArthavRti 24, vairAgyarati (apUrNa) 25. stotratrika 26. utpAdAdisiddhiprakaraNa TIkA (apUrNa) 27. nyAyAleka 28.gaviziMkAvRtti 19. viSayatAvAda 30. tetrAvalI-tetratrika 31. aSTasahastrI 32. kAvyaprakAzaTIkA (apUrNa). A uparAMta bIjA keTalAka graMtha paNa emanA hastAkSaramAM maLI Ave evo saMbhava che. emanA keTalAka graMthonAM pAnAM veravikhera, chUTAMchavAyAM thaI naSTa pAmyAM che. kacarA tarIke mAnI sAbaramatI nadImAM padharAvavA mATe laI javAtAM pAnAMnA saMgrahamAMthI "gaviMzikAvRti' jevA graMthe maLI AvyA che. zrI yazovijayajInA hastAkSaramAM emaNe bIjA graMthakAranA graMthanI pitAnA upayoga mATe karelI nakala paNa ThIkaThIka saMkhyAmAM maLe che. bIjI bAju, emaNe pote racelA graMthone emanA guru zrI nayavijayagaNie karI ApelI nakale paNa ApaNane maLe che e paNa eka AnaMdagauravanI vAta che. paMDita sukhalAlajIne abhiprAya zrI yazovijayajI mahArAje mahAna jaina parvAcAryonI ghaNI kRti ne, mahattvanI upalabdha lagabhaga badhI ja kRtione, UMDo abhyAsa karyo hate. taduparAMta, emaNe anya darzane paNa ghaNo UMDo abhyAsa karyo hato. emanA jeTalI ane jevI bahuzrutatA bahu ja virala vyaktiomAM ApaNane jovA maLe che. pU. paMDita sukhalAlajIe zrI yazovijayajIkRta pAta-jala gadarzanavRtti', tathA hAribhaLI yoga Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 / DelahA viyaMzikA TIkA'nA hiMdImAM sArasahita karelA sAMpAdanamAM zrI yazavijayajI mATe nIce mujba abhiprAya darzAvyA che 'vAcaka yazovijayakA paricaya itanehImeM kara lenA cAhie ki unakI sI samanvaya zakti rakhanevAlA, jainajainetara maulika graMthokA gaharA dohana karanevAlA, pratyeka viSayakI tahataka pahu~cakara usa para samabhAvapUrvaka apanA spaSTa mantavya prakAzita karanevAlA, jJAstrIya va laukika bhASAmeM vividha sAhitya racakara apane sarala aura kaThina vicAroMko saba jijJAsu taka pahu~cAnekI ceSTA karanevAlA aura saMpradAyameM rahakara bhI saMpradAya ke baMdhanakI paravA na kara jo kucha ucita jAna par3A usa para nirbhayatApUrvaka likhanevAlA kevala zvetAmbara, digaMbara samAjameM hI nahIM balki jainetara samAjameM bhI unakA sA koI viziSTa vidvAna abhI taka hamAre dhyAnameM nahIM AyA / pAThaka smaraNameM rakkhe, yaha atyukti nahIM haiM / hamane upAdhyAyajI ke aura dUsare vidvAnoM ke graMtho kA abhItaka jo alpa mAtra avalokana kiyA hai usake AdhAra para tola-nApa kara uparake vAkya likhe haiM / niHsandeha zvatAmbara aura digaMbara samAjameM aneka bahuzruta vidvAna ho gaye haiM / vedika tathA bauddha sampradAya meM bhI pracaMDa vidvAnoMkI kamI nahIM' rahI hai; khAsa kara vaidika vidvAna to sahI se ucca sthAna lete Aye haiM; vidyA mAno unakI bapotI hI hai; para isameM zaka nahIM ki koI bauddha yA koI vaidika vidvAna Ajataka ausA nahIM huA hai jisake granthake avalokanase yaha jAna paDe ki vaha vaidika yA bauddhazAstra ke uparAMta jaina zAstrakA bhI vAstavika gaharA aura sarvavyApI jJAna rakhatA ho / isake viparIta upAdhyAyajI jaina the isa lie jainazAstrakA gaharA jJAna unake lie sahaja thA para upaniSada, darzana Adi vaidika granthokA tathA bauddha granthokA itanA vAstavika paripUrNa aura spaSTa jJAna unakI apUrva pratibhA aura kAzI sevanakA hI pariNAma hai / ' khIje eka sthaLe. emaNe lakhyuM che : 'teo masaMskArasaMpanna, - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijyajI | 123 zrutasaMpanna ane Ajanma brahmacArI dhuraMdhara AcArya hatA. sAmAnya rIte potAnA badhA TIkAgraMthamAM temaNe je je kahyuM che te badhAnuM upapAdana prAcIna ane prAmANika graMthanI sammati dvArA karyuM che, kyAMye kaI graMthane artha kADhavAmAM kheMcatANa nathI karI... mAtra amArI daSTie nahi, paNa harakoI taTastha vidvAnanI daSTie. jaina saMpradAyamAM upAdhyAyajInuM sthAna vaidika saMpradAyanA zaMkarAcArya jevuM che." * upAdhyAyajI mahArAja dArzanika viSayanA pAradraSTA hatA. temaNe jaina darzanene navyanyAya zailImAM rajU karyA che. temanA A mahAna kArya vize zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyAe lakhyuM che, "...e sADAcAraso varSanA vikAsane samAveza ekale hAthe vAcaka yazovijyajIe jainazAstramAM karyo che. temanA A mahAna kAryane jyAre vicAra karIe chIe tyAre temanI pratibhAne namana karyA vinA chUTake nathI thatuM. temaNe aneka viSayenA aneka graMtho lakhyA che, paNa te na ja lakhyA heta te paNa temaNe je jaina darzanane navyanyAyanI zailImAM mUkIne apUrNa kArya karyuM che tene laIne teo amara thaI gayA che. Adhunika darzanazAstramAMthI grAhyuM ke tyAyane vicAra karanAra haju kAI jaina dArzanika pAkyo nathI. e jyAM sudhI nahi pAke tyAM sudhI vAcaka yazovijayajI jaina darzana vize aMtima pramANa raheze."+ jema darzanazAstramAM tema adhyAtmayogamAM paNa temanuM arpaNa . mUlyavAna che. temane zrI haribhadrasUrie varNavelA gamArganA Adya vivecaka tarIke oLakhAvavAmAM Ave che. teo jevA jJAnI hatA tevA kriyAvAdI paNa hatA. temanI pratibhA ane temanAM kAryo ApaNane mahAna pUrvAcAryonAM smaraNa karAve che. De. bhagavAnadAsa mahetA lakhe * yazovijayajInA "guru taravavinizcaya' nAmanA graMthanI prastAvanA. zrI yazovijya smRtigraMthamAM "amara yurovitranAma lekha, pU. 60 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 | paDilehA che, "A mahAtmA pratibhAmAM jANe siddhasena divAkaranA punaravatAra hAya, dArzanika abhyAsamAM jANe laghu haribhadra hAya, zrutajJAnamAM jANe bIjA hemAcArya hAya, adhyAtmavidyAmAM jANe AnaMdaghanajInA anugAmI heya ema ApaNane saheje pratibhAse che. * zrI bhayaMkaravijayajI gaNi lakhe che, vAcaka yazovijayamAM haribhadrAcArya jevI madhyastha buddhi ane parIkSaka zakti tathA hemacandrAcArya jevI sanmArga dezaka ane sanmArga rakSaka vRtti tarI Ave che. taduparAMta, pUrvanA mahAna AcAryonI jema gurubhakti, tIrthabhakti, saMghabhakti, zAsanaprema, dharmaprema, saMsArajugupsA, saMgarasa, namratA, laghutA, saraLatA, daDhatA, udAratA, dhIratA, gaMbhIratA, paropakArarasikatA ityAdi agaNita guNe jaNAI Ave che. ane e badhA apUrva guNanA kAraNe temanI kRtio eka nAnuM bALaka paNa samajI zake eTalI hada sudhInI saraLa ane eka prauDhatama vidvAna paNa na samajI zake eTalI hada sudhInI gaMbhIra maLI zake che.* Ama, anekavidha pratibhA dharAvanAra, aneka kSetramAM potAnuM mUlyavAna arpaNa karanAra upAdhyAya zrI yazovijayajI ApaNuM mahAna jyotirdhara che. tAkikaziromaNi, smArita zrutakevalI, laghu haribhadra, dvitIya hemacandra, yogavizArada, satyagaSaka, samayavicAraka, jai bIjamaMtra padanA prasthApaka, "kulI zArada' (puruSarUpe avatarela mUchavALI sarasvatI)nuM virala biruda pAmelA, mahAna samanvayakAra, prakhara taiyAyika, vAdImadabhaMjaka, zuddhAcAra kriyApAlaka, dravyAnuyegane dariye ullaMghI janAra ityAdi zabda vaDe jemane biradAvavAmAM Ave che evA mahAna jyotirdhara zrI yazovijayajIne ApaNuM koTiza vaMdana he! (2) jabUsvAmI rAsa saMskRta ane prAkRtimAM aneka graMthanI racanA karanAra maho . * zrI yazovijeya smRtigraMthe pR. 7 * zrI yazovijaya smRtigraMtha 5. 26 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijyajI / 125 pAdhyAya zrI yazovijayajIe gujarAtI bhASAmAM paNa ghaNI racanAo karI che. je bUsvAmI rAsa emanA jIvananI uttarAvasthAnI, saM. 1739 mAM racAyelI kRti che. A rAsa emanI samagra gujarAtI kRtiomAM kadanI daSTie meTAmAM moTI kRti che. A pUrve emaNe gujarAtImAM bIjI ghaNI nAnImoTI kRtionI racanA karelI che. eTale ja bUsvAmI, rAsamAM emanuM gujarAtI bhASA paranuM prabhutva ghaNuM sAruM joI zakAya che. ' jaMbusvAmI rAsa pUrve zrI yazovijyajIe stavana, sajajhAya, saMvAda vagere prakAranI keTalIye racanAo judIjudI dezIomAM ke rAgarAgiNIomAM lakhAyelI DhALamAM karI hatI. taduparAMta, emaNe zrI vivijyajInA apUrNa "zrIpAla rAsa'nA uttara bhAganI racanA karelI hatI ane dravya guNaparyAya rAsa'mAM tathA "SaTrasthAnaka pAI'mAM ttattvajJAna jevA kaThina viSayane kavitAmAM-rAsanA prakAranI racanAmAM utAravAne prayatna karyo hato. eTale ja busvAmI rAsanI racanA emane mATe hastAmalaka jevI vAta hatI. dravyaguNaparyAya rAsanI racanA mAtra DhALAmAM thaI che ane tenuM vastu paNa mAtra tatvajJAnanuM che. jyAre jabUsvAmI, rAsa prAcIna jaina rAsApaddhatie DhALa ane dUhAnI kaDIomAM lakhAyeluM che ane emAM vastu tarIke zrI jabUsvAmInI kathA levAmAM AvI che. saM. 1738-39mAM zrI upAdhyAyajI mahArAja khaMbhAtamAM comAsuM rahyA hatA. e arasAmAM saM. 1738mAM emaNe "zrI jaMbU svAmI brahmagItA' nAmanI eka nAnI kRtinI racanA karI hatI. * ane tyAra pachI e ja comAsA daramiyAna emaNe, A jaMbusvAmI rAsanI racanA emanA guru zrI navijyajInA sAnidhyamAM rahIne ja khaMbha nayare puNya citti harSe jaMbU vasuda, bhuvana, muni, caMdavarSe : , zrI nayavijaya budha suguru sIsa, kahe adhika pUro mana jamIsa. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 | paDileha karI che. eTale ja bUravAnI vize e laghukRti parathI A meTI kRti racavA tarapha teo prerAyA hoya ema lAge che. laghukRti phAga ane dUhAnI 29 kaDImAM lakhAyelI che. emAM jabUsvAmInA caritranI mukhya mukhya ghaTanAone mAtra nirdeza ja che ane madana upara teo ke vijaya meLave che tenuM nirUpaNa che. racanAnI dRSTie emAM brahmagItA ane rAsa baMne bhinnabhinna che, eTale kalpanA, alaMkAra, tarka ke bhASAnI dRei emAM sAmya na hoya e svAbhAvika che. tema chatAM brahmagItAnI nIcenI paMktio jevI paMktio rAsamAM paNa ApaNane anya saMdarbhamAM jovA maLe che? ATha te kAminI oraDI, goraDI ceraDI citta; moraDI parei madi mAcatI, nAcatI rAcatI gIta. AnI sAthe sarakhA jaMbusvAmI rAsanA cothA adhikAranI 13pamI kaDI: madana guNa UraDI gAraDI, ceraDI tarUNa mana teha re; kAmI pAbaMdhana deraDI, lavaNimAliMgita deha re. zrI yazovijayajI mahArAje A "jabUsvAmI rAsanI racanA mATe zrI hemacaMdrAcAryakta "triSaSTizalAkApuruSacaritranA pariziSTa parvamAM ApelA jabUsvAmInA caritrano mukhyatve AdhAra lIdhe che. zrI jabUsvAmInA caritra vize saMskRtaprAkRtamAM racanAo thayelI che ane temAM zrI hemacaMdrAcAryanI racanA vadhu vistRta ane samartha che, eTale tene AdhAra A rAsanI racanA mATe levAya e svAbhAvika che. zrI aMbUsvAmInuM caritra prAcIna graMthamAM ApaNane I.sa.nA chaThThA saikAnA "vasudevahiMDI (saMyadAsaNita)mAM jovA maLe che. temAM jaMbusvAmInuM caritra vijhizahApuruSatrinI sarakhAmaNImAM ghaNuM ja TUMkamAM ApavAmAM AvyuM che. vastutaH vasudevanI kathAne AraMbha Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI | 127 batAvavAnA nimitte ja temAM jaMbusavAmInI kathA ApavAmAM AvI che. vasudevahiMdImAM jaNAvyA pramANe thI sudharmAsvAmIe zrI aMbUsvAmIne vasudevacarita kaheluM hatuM tethI "vasudevahiMDI'mAM mAtra "kathAnI utpatti' tarIke jaMbusvAmInuM caritra ApavAmAM AvyuM che. jaMbusvAmI vize atyAra sudhImAM maLatI A jUnAmAM jUnI kathA hevAthI tenI mukhya mukhya ghaTanAo ApaNe joI laIe. magadhA nAme jAnapadamAM, rAjagRha nagaramAM zreNika rAjA rAjya karatA hatA. e nagaramAM RSabhadatta nAme zAhukAra raheto hato. enI patnI dhAriNIne eka vAra pAMca sthAne AvelAM. e parathI rUSabhadatta AgAhI karI hatI ke, "bhagavAna arahaMte AvAM svapnanuM phaLa darzAvyuM che te pramANe, tane prabhAvazALI putra thaze. tyAra pachI brahmalokathI Avele deva tenI kukhe avataryo. dhAriNIe svapnamAM jAMbuphaLanuM darzana karyuM hatuM eTale putranuM nAma jaMbumAra rAkhavAmAM AvyuM. - jaMbUkumAra yuvAvasthAmAM AvyA te samaye zrI sudharmAsvAmI gaNadhara rAjagRha nagaranA cityamAM padhAryA hatA. je bukamAra temane vaMdana karavA jAya che ane temanI pAsethI upadeza sAMbhaLI dIkSA levA prerAya che. dIkSA mATe te mAtApitAnI AjJA mAgavA jAya che, paraMtu nagaramAM pravezavA jAya che tyAM yuddhanI taiyArI nihALe che ane kamaraNano bhaya jANutAM guru pAse jaI pahelAM AjIvana brahmacaryanuM vrata le che ane pachI ghare pahoMcI mAtApitAne vAta kare che. mAtApitA jaMbu kumArane dIkSA na levA mATe samajAve che. javAbamAM jaMbUkumAra zrI sudharmAsvAmIe kahela IbhyaputranI kathA, durlabha vanaprAptinA viSayamAM minI kathA ane indriya viSayanI Asakita saMbaMdhe vAMdarAnI kathA mAtApitAne kahI, tyAra pachI, mAtApitAnA Agrahane lIdhe dIkSA letA pahelAM pANi paNa karavAnuM jakamAra Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128/ paDilehA svIkAre che, kAraNa ke temane vivAha ATha zreSThIonI kanyAo sAthe te pahelAM karavAmAM AvyA hatA. A jaMbU kumAranAM lagna thAya che. lagnane divase sAMje bhojana pachI ja bakumAra ATha patnIo sAthe vAsagharamAM jAya che, te samaye prabhAva nAmane cera potAnA sAthIo sAthe tyAM AvI, pitAnI avasthApinI vidyA vaDe badhAne ughAMDI vastrAbharaNa corI javA prayatna kare che. te samaye jaMbU kumAra jAgrata hoya che ane emanA zabdothI te care 'nizreSTa thaI jAya che. prabhava cera AthI Azcarya pAmI AvI 'stabhinI ane mecanI' vidyA pitAnI avasthApinI vidyAnA badalAmAM ApavA mATe jaba kumArane kahe che. paraMtu je bUkumAra prabhavane jaNAve che ke pote saMsArane tyAga karI AvatI kAle zrI sudharmAsvAmI pAse dIkSA levAnA che. prabhava temane dIkSA na levA mATe kahe che. tenA javAbamAM jaMbUkumAra tene madhubiMdunI kathA kahe che ane prabhavanI bIjI dalIlanA uttaramAM lalitAMgakumAranI, kuberadattanI, gepa yuvakanI, mahezvaradattanI ane vaNikanI kathA kahe che. tyAra pachI jaMbU kumAre sudharmAsvAmI pAse dIkSA lIdhI. temanI sAthe temanAM mAtApitA, panIo ane prabhave paNa dIkSA lIdhI. guru sAthe vihAra karatA jaMbusvAmI caMpAnagarImAM padhAryA te samaye zreNika rAjAnA putra keNike sudharmAsvAmIne jaMbusvAmI vize pUchayuM, bhagavAna ! A sAdhu ATalA badhA tejasaMpattivALA dekhAya che te temaNe kevA prakAranuM tapa karyuM hatuM?" gurue kahyuM, "he rAjana ! jyAre tArA pitAe zrI mahAvIra prabhune pUchayuM tyAre temaNe je kahyuM hatuM te sAMbhaLa." ema kahI gurue zrI mahAvIra prabhue kahelI prasannacandra ane vakalacIrInI kathA kahI. tyAra pachI jaMbusvAmInI pUrvabhavanI kathAmAM zrI mahAvIra prabhue kahelI bhavadeva ane bhavadattanA saMbaMdhanI tathA sAgaradana ane zivakumAranA saMbaMdhanI ane anADhiya Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazevijayajI / 129 devanI kathA gurue kahI. tyAra pachI zreNika rAjAnA praznanA javAbamAM zrI mahAvIra prabhue kaheluM vasudevanuM caritra vadehi'DI'mAM ApavAmAM AvyuM che Ama 'vasudevahiMDI'nI zrI jakhUsvAmInI kathA ApaNe joI. e pachI hemacandrAcArya kRta triSaSTizalAkApuruSacaritra'mAM e kathA ApaNane A pramANe jovA maLe che : zreNika rAjA peAtAnA nagaramAM zrI mahAvIra prabhu sameAvasaryo che jANI temane vaMdana karavA jAya che. rastAmAM tenA sainika prasannacaMdra rAjarSine jue che ane temanA vize vAta kare che. rAjA te vize vIraprabhune pUche che ane vIraprabhu temane prasannacaMdranA jIvana vize kahe che. tyAra pachI rAjA chellA kevaLajJAnI kANu thaze e vize pUche che ane bhagavAna emane carama kevaLa zrI jakhUsvAmI vize kahe che. te samaye anADhiya deva tyAM AvI peAtAnA kuLanI praza MsA kare che; ane ene vize rAjAe karelA praznanA javAbamAM zrI vIraprabhu RSabhadatta ane jinadAsanI kathA kahe che. pachI rAjA vighunmAlI deva vize pUche che ane tenA javAbamAM prabhu emane bhavadatta ane bhavadevanA bhavanI ane pachI sAgaradatta ane zivakumAranA bhavanI kathA kahe che. tyAra pachI vidyungAlI deva AvIne jakumAra tarIke avatare che. pachI prabhava cAranA prasaMga Ave che. tene upadeza ApavA mATe ane tenI lIlAnA javAba ApavA mATe ja khUsvAmI ane madhubiMdunI, kuberadattanI ane mahezvaradattanI kathA kahe che. tyAra pachI ja khUsvAmI ATha patnIAne samajAve che, ane temaNe kathArUpe karelI dalAlInA kathArUpe javAba Ape che. temAM samudrazrI khaka kheDUtanI kathA kahe che, javAbamAM jabrUsvAmI kAgaDAnI kathA kahe che; padmazrI vAnaranI kathA kahe che, javAbamAM jaMbU svAmI aMgArakAnI thA kahe che; padmasenA purapaMDitAnI kathA kahe che, javAbamAM Dha Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 | paDileha jaMbusvAmI vivumAlInI kathA kahe che; kanakasenA zaMkhadhamakanI kyA kahe che, javAbamAM jaMbusvAmI vAnaranI kathA kahe che; nabhasenA buddhisiddhinI kathA kahe che, javAbamAM jaMbusvAmI jAtivaMta ghoDAnI kathA kahe che; kanakazrI mukhInA putranI kathA kahe che, javAbamAM jaMbUsvAmI solvakanI kathA kahe che; kamalavatI "mA sAhasa" pakSInI kathA kahe che, javAbamAM jaMbusvAmI traNa mitronI kathA kahe che; jayazrI "nAgazrInI kathA" kahe che, javAbamAM jaMbusvAmI lalitAMgakumAranI kathA kahe che. Ama, "vasudevahiMDImAM gaNikA ane IbhyaputranI kathA tathA durlabha dhanaprAptinA viSayamAM mitronI kathA je jaMbusvAmI pitAnA mAtApitAne kahe che te, tathA prabhavanI sAthe dalIlamAM jaMbusvAmI gepa yuvakanI kathA ane vaNikanI kathA kahe che te kathA "triSaSTizalAkApurUSacaritramAM nathI. triSaSTizalAkA'mAM mAtApitAne samajAvavA mATe jaMbusvAmI taraphathI kaI kathA rajU thatI nathI e nedhapAtra che. prasannacandra ane varakalacIrInI kathA vasudevahiMDImAM jaMbUsvAmInI dIkSA pachI, AgaLa banI gayelI ghaTanArUpe kahevAmAM AvI che, tyAre triSaSTizalAkApuruSacaritra'mAM e kathA AraMbhamAM mukavAmAM AvI che ane tyAra pachI ja busvAmInI kathA kahevAmAM AvI che. Ama, "vasudevahiMDI'nI jaMbusvAmInI kathA pachInA samayamAM vikAsa pAme che ane temAM navI daSTAnta-kathA pUrva pakSa ane uttara pakSarUpe umerAtI jAya che. hemacandrAcAryanA "triSaSTizalAkApuraSa caritra'mAM ApaNane tenuM navuM vikaseluM svarUpa jovA maLe che. emAM vasudevahiDInI keTalIka daSTAnta-kathAo choDI devAmAM AvI che ane bIjI ghaNI navI dRSTAnta-kathAo umeravAmAM AvI che. vasudevahiMDImAM - jaMbU svAmI ane ATha kanyAo vacce dalIlerUpe dRSTAnta-kathAo ApavAmAM AvI nathI. "triSaSTizalAkApuruSacaritra'mAM evI kathAo ApavAmAM AvI che ane e rIte ATha kathAo ATha kanyAo taraphathI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cazeAvijayajI / 131 : kahevAmAM Ave che ane tenA javAbamAM ATha kathAe ja khUsvAmI taraphathI kahevAmAM Ave che. e rIte temAM sALa kathAo umerAyelI ApaNane jovA maLe che. paraMtu te seALamAMthI kanakasenAnI dalIlanA javAbamAM ja khUsvAmIe kahelI * vAnaranI kathA ', ane nAgazrInI dalIlanA javAbamAM emaNe kahelI 'lalitAMgakumAranI kathA' vasudevahi'DImAM AvI jAya che. eTale kanyAo sAthenI dalIlamAM baMne pakSanI maLI cauda vadhu kathAe umerAya che. A cauda kathAenAM mULa pUrvenI kaI kRtiomAM rahelAM che e saMzodhananA eka rasika prazna che. . upAdhyAya zrI yazeAvijayajIe zrI hemacandrAcAya nA triSaSTizalAkApuruSacaritra'ne barAbara anusarI ja MbUsvAmInI kathAnuM nirUpaNu A rAsamAM karyuM che. keTalIka nAnI nAnI vigatAmAM paNa emaNe 'triSaSTizalAkApuruSacaritra'nA AdhAra lIdho che ane kAI kAI sthaLa teA ( u.ta., pahelA adhikAranI ceAthI DhAla, kaDI 94; cothA adhikAranI pahelI DhAla, kaDI 15-16, ane 18-19 ) kalpanA, tarka ke alaMkAra paNa emaNuM - triSaSTizalAkApuruSacaritra'mAMthI lIdhAM che. Ama chatAM, eka Mdare rAsanuM nirUpaNa emaNe peAtAnI svataMtra, maulika zakti ane dRSTithI karyuM che. tema karavAmAM keTaleka sthaLe te mAtra mULa kathA padyamAM Ape che ane keTaleka sthaLe prasaMga ke pAtrane aDulAvI nirUpaNane kAvyanI UMcI kreATi sudhI paheAMcADe che. pAMcamA -adhikAramAM lalitAMgakumAranI kathA pachInI kathAsAmagrInuM Alekhana emaNe triSTizalAkApuruSacaritra' karatAM ghaNuM vadhAre vigate ApyuM che ane temAM ATha kanyAenI ja brUkumAra sAthe dIkSA levAnI tatparatA, prabhavane jammU kumAre ApelI zikhAmaNu, sAtha vADa ja khkumAranA saMdhanuM rUpaka, jaMbU kumAranuM dIkSA levA mATe nIkaLavu, ane nne samaye emane jovA utsuka banelI strIonuM citra ityAdinuM kavie atyaMta hRdayaMgama Alekhana karyu che. -6 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 / pableihA jaMbusvAmInI kathAnuM svarUpa evuM che ke temAM eka saLaMga kathAmAM nAnInAnI kathAonI hAramALA samAvI levAmAM AvI che. A nAnInAnI kathAo mukhya kathAmAM prayojana Ave che. jaMbusvAmIe dIkSA levI. ke na levI e vize baMne pakSanI dalIlenA samarthanamAM daSTAMtakathAo. rajU thAya che. emAM eka pakSe jaMbusvAmI che ane bIje pakSe emanAM mAtApitA, prabhava cera ane jabUsvAmInI ATha patnIo che. ATalI badhI vyaktio sAthenA vivAdamAM baMne pakSa taraphathI rajU thayelI. kathAonI saMkhyA ThIkaThIka hoya e svAbhAvika che. AvI kathAothI. mukhya kathAne pravAhI sthagita thaI javAne kadAca bhaya rahe, paraMtu ahIM te mukhya kathAnuM svarUpa ja evuM che ke jethI A bhaya rahe. nathI; eTaluM ja nahi, baMne pakSamAMthI kayo pakSa vadhu sabaLa rIte rajU thAya che ane baMne pakSa taraphathI potapotAnI dalIlenA samarthana-- mAM kevI kathA rajU thAya che, ane aMte kene vijaya thAya che e vize rasika kutUhala jAge che. sacoTa kathAthI pitAnI dalIla sacoTa rIte samajAvI zakAya che ane paraspara viruddha evAM koI paNa vastu ke vicAra mATe ene anurUpa kaMIka ne kaMIka kathA maLI Ave che. e baMne vastu ahIM ApaNe joI zakIe chIe. A rAsamAM eka bAju bhegavilAsanI ane bIjI bAju saMyama-- upazamanI kathAo jovA maLe che. AthI zRMgAra ane zAMta e be rasenA Alekhanane, ane temAMye aMte vairAgya ane saMyamane vijaya batAvyo hovAthI tenA Alekhanane vadhu avakAza rahe e svAbhAvika che. tema chatAM, kavie pitAnI ucca kavitvazakti vaDe, pitAnA kalpanAvaibhava ane alaMkArasamRddhi vaDe A rAsane UMcI kakSAnI kRti banAvyuM che. alabatta, keTaleka prasaMge mAtra kathA ja nirUpAtI hAya. evuM paNa lAgaze, kAraNa ke nAnInAnI kathAo AmAM ghaNuM AvatI hevAthI kathAtattvanuM pramANa thoDuM vadhe e svAbhAvika che. paraMtu ekaMdare Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazeAvijayajI / 133 jotAM, A rAsamAM kavie judejude sthaLe prasaMga ke pAtranu` je nirUpaNa karyuM." temAM kavinI ucca kavitvazaktinAM vAraMvAra ApaNane darzana thAya che. kavi mAtra padyamAM kathA rajU karanAra nahi, paNa UMcI kakSAnA kavi che enI ApaNane khAsa pratIti thAya che. kavinAM evAM AlekhanAmAMthI gheADAMka ApaNe joIe. rAsanI zarUAtamAM ja 'bhavadevanI virahanI pIDAnuM Alekhana kavie keTaluM sacoTa karyuM. che te jue : jana jANuU kAMIM dubalA, paNi virahanI pIDa na jANui re; khAdhuM pIdhuM navi gamad, nidrA paNi nAvaI TANui re. sAhalI sahavI AginI, pazu dAhilI virahanI jAlA re. te ulhAI nIrathI, e tA nayana jalaU asarAlA re. aMka na chA~ e caMdanai, krAi viraha" 'riya chai dAdhu re; viraha likhita lAlaI javalaU, haranaI na trileAcana khAdhuM re, adhara sudhA mukha candramA, vANI sAkara khAMDu mRNAlI re; te pachaThI muja cittamAM, teNIg kAyA kaheA kima khAlI re. AvI ja rIte, rAjagRha nagarInuM vana paNa theADIka pa"ktiomAM keTalu manArama karyu che te juoH jihAM jinacaityamAM dhUpanA, dveSI dhUma AgAsi re; mala gati dhana bhrama", zikhi niti nRtya ullAsi`re; jehamAM saudha kreTika vruti, chabi marakatanI lAdhI re; mAnuM gaMgA AvI jhIlavA, yamunA viMka dAdhI re; jeNI harI mAnuM jalanidhi, dukhabhara laMkA mukha nivadAI amarAvatI, alakA- nAmA~ jacAvI rU. jhaMpAvI re; kumAra lagna mATe sajja thAya che te prasaMganuM tAdRza vana kavie karyuM che Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 | paDilehAgaMdhakArI adhivAsaI re, jaba keza ullAsa re, dharaI dhUpa kapUra agara uttasatA re. basmila te bAMdhe re, sumadAma prasAdhe re; zRMgAra ArAdhya mAnuM daI rUpathI. mukhakamala jaI pAsaI re, haMsayugala vilAsaI re; sehaI kuMDala motInAM jaMbU pahariyAM re. caMdana zuci aMge re, mauktika sarva re; jAye tArArUM raMgAI caMgamAM zazi ba re... doI vastra te pahAI re, vivAha maMgala gaharAI re; dasa vAvaDa paDavaDa aMgaja RSabhane re. ane have jaMkhakumAranA varaghoDAnuM varNana juo: jAtya azva ArohaI re, chatra mayura sehaI re; jana mehaI jagi ke haI bIjo tAsa same re. gAI jaI maMgala re, vAjaI bherI bhugala re; saraNAI te saralI, saghalaI cahacahI re. jhAlari jhaMkArAI re, mAdala dekAraI re; vara suDiA prakAri gagana rava pUriu re. lUNa utAraI pAsaI re, deI vadhUe ulAsaI re; baMdI biruda bhaNuM te maMDapa AviyA re. suvAsiNi diI aSpo re, dadhi Adi mahampo re; tihAM ja kumAra kumAra samAnaI re. mana zubha saMdarbhita re, paga aganiM garbhita re; bhAMjI saMpuTa zarAva te mAtagRhiM gaye re. pazrIe kahelI vAnaranI kathAmAM vAnarI strI bane che, tenA saundaryanuM beeka kaDImAM atyaMta saceTa ane lAghavayukta bhASAmAM kavie nirUpaNa karyuM cheH Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI | 135 kokilakaMThI, zazimukhI, suNe rajiA re, uru kuca kesari madhya kaI, bahu guNa gAjiyA re; pIna jaghana karacaraNathI, suNe rajiA re, - chataI kamalanI Rddha kaI, bahu guNa gAjiyA re. gaMgAkRttikA tilakaryuM, suNe rajiA re, sehatI saMyata keza kaMI, bahu guNa gAjiyA re; vana taka sehara kumala banyA, suNe rAjiA re, kuMDala tAla niveza kaI, bahu guNa gAjiyA re. (tRtIya adhikAra, DhAla 3) dugilA nadImAM snAna karavA jAya che te samayanuM tAdaza citra khaDuM karatAM kavi varNave cheH pahiraNa ardha kucaI kavI, jali paIDI krIDA heta; manamatha dagadha chavADatI, sarasa madhurAlApa saMketa. AliMgaI tehanaI nadI, vistArI vara karavIci, snigdha sakhI pari deI milaI, te hiyaDaI hiyarDa bhIci. nIra vidArI karaI TharaI, tihAM jima na daMDaI nAva, haMsa cakravAka UsaraI, mAnuM gati kuca kRta laghubhAva, nAhatAM nIra viSeratAM, vali keli karata cirakAla; caMcala kara tehanA karaI, vara kamala nRtya anukAra. zlatha ika vasana sapayU, vari ghauta adhara mRta keza; jalakrIDA karatI te banI, rata usthita saMgata vesa. jaMbU kumAra dIkSA levA taiyAra thAya che te samaye emanI AThe patnIo kahe che ke pati karatAM pote kaI paNa rIte bhinna nathI. patinI sAthe teo AThe dIkSA levA taiyAra che. ema batAvI kavi eka pachI eka avanavAM rUpakenI je lAMbI hAramALA proje che te emanI kavitvazaktine sAre paricaya kare che? Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 / paDilehaka --- the siddha te he siddhi hAM re, hara te mUrati ATha; the aMbara he disi bhalI re, vAsa je caMdana kATha. the cAMdA he cAMNI re, the taruari mahe veli; sUkAM paNi mukAM nahI re, lAgI rahuM raMga reli. the vana te he ketakI re, the dIpaka he ti; the yegI he bhUti cho re, adhikArI te deti. the AMbA De mAMjarI re, the paMkaja mahe bAga; the sUraya mahe padminI re, the rasa te mahe raMga. the dharaNIdhara he dharA re, kSetra phaLyA te vADi; the puNya te he vAsanA re, bhAgya te rekhA nalADi. the sAyara te he nadI re, the ghana te he vIja; zata zAkhAI vistaryA re, the vaDa te he bIja. the kaMcana mahe vaNikA re, naMga te mudrA sAra; the caMpaka he pAMkhaDI re, maNi A ja the hAra. je prAsAda te vedikA re, saudha te dhvaja lahamaMta; dvIpa hatAM jagatI hasyAM re, melakhyuM rasanA daMta. je saMyama te dhAraNuM re, je rUpI te rUpa; sAkAraI sAkAratA re, anubhavamAMhi anupa. jaMbU kumAra dIkSA levA mATe nIkaLe che te samaye emane jovA mATe deDI jatI strIonuM kavie dereluM citra kAlidAse raghuvaMzamAM darelA evA citranI yAda apAve che; utsuka banelI strIo kevuM bhAna bhUle che tenuM rasika citra kavinA zabdomAM ja joIe ? gAjAM vAja suNI naI ardha tilaka kari eka, ajita daga Ika jovA cAlI cheka; eka neura paharaI eka ja caraNa pakhalAI, AdhI kaMcukI paherI. jevA kAMIka cAlI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI./ 137 dhasamasatI kAIka kajajala galaI ghAlaI, kastUrI lecana ThavatI AthI cAla; bAvanA caMdana rasa pAI lagAvaI bAlA, ala ridaya sthali lAI karaI cakacAlA. kaTimekhala kaMThaI ghAlI utAvali deDaI, Ika hAra ekAvali zreNa taTaI nija joDa; bhujavaliM neura kaMkaNuM ghAlaI pAI, paharaNa UDhaNunAM vastra viparyaya thAI. DhalatA ghInA gADuA muMkaI te pADuo lAgaI, lADuA sama nArI naI jovAno rasa jAgaI; bAla retAM mukAI mAragiM, paranAM bAla, ratAM nija bAlaka bhrAMti liI sukamAla, paridhAna zithila hu gADha - baMdhana na karAI vAyu vegiM mastaka DhaNa UDI jAI; ima jotAM vadhUjana hu kumArI rUpa, kautukanaI paNi tava kautuka lAguM anupa. kavie zreNikarAjA, RSabhadatta ane dhAriNInuM pAtrAlekhana DIka paMktiomAM keTaluM sacoTa ane suMdara karyuM che : jehanaI tejaI parAbhavya, bhAnuM bhamaI mAnuM gaganiM re; usNa huo tasa kiraNa te, tAsa amarSanI agani re. tAsa sabhAmAMhi zobhatA, RSabhadata huu seThi re; dhanada te haja dhanapati, bIje kubera te heThi re. patha taruphala sara jala pari, tasa dhana savihita AvaI re; jehasya surataru teliza, UMco gayo laghu bhAvaI re. Ida te jehanaI niti rahaI, kara agni-zata kATi re; caMda te vhakalakalA variSa, padavItasara savi moTI re. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 | paDilehA -- dhAriNI sadharamacAriNI, cita ThAriNI huI tAsa re; kAraNI sukha duHkha vAraNa, mane hAriNi suvilAsa re. rUpaI te raMbhA harAvatI, bhAvatI citi jina vayaNuM re, sulalita sIla sehAmaNI, sahaja saluNaDAM nayaNuM re. miliA rahaI nakhamAMsa jiuM, ti daMpatI sasane re; navanavA raMga bharaI ramaI, eka ja jIva daI deha re. sudharmAsvAmInI mahattA eka ja kaDImAM cAra judAM judAM rUpake. yojIne kavie kevI sarasa rIte batAvI cheH krodha jalana zama jaladharU, mAna mahAtaru hastI re; daMbha uragaviSa jAMgulI, lobha samudra agastI re. buddhi ane siddhinI kathAmAM buddhinI be avasthA vaccenA taphA-- vatanuM keTaluM lAkSaNika ane vAstavika citra kavie AlekhyuM cheH suhagI paNi jeNaI navi dIThA, vesa vibhUSaNa sAra. huI paharatI te navanavalA, rANI jema udAra. pahalAM jehanI kadiI na pUgI, AchaNanI paNi Asa; huI hajAra dhenuM ghari tehanaI, devaI leka tamAsA. tRNa kuTira charaNaje rahatI, janama thakI paNi duha laI; te puhuDhatI huI sukhazayyA, sAta bhUmiI mahalaI. je jIvatI hatI paragharamAM, chANuM pUje bahu karatI; huI sevatI tehanaI dAsI, kara sita cAmara dharatI. huI prAsa ciMtAI je dukhiNI, mAMDA satrakAra; teNaI poSyA yAcaka saghalA, viracI dInahAra azana uttara jeNaI navi pAme, pUgIne paNi kaTake; dIsaI tasa mukhi mRgamada vAsita, lAla balaI laTake. kavinI pAtrAlekhananI zaktine vizeSa paricaya ApaNane thAya Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazavijayajI | 139 che lalitAMgakumAranA pAtrAlekhanamAM. kavinI alaMkRta gauravayukta vANuM. UMcI sapATI para rahevA chatAM kevI saraLatAthI vahI jAya cheH dhamila mastaka dhika dhAra, mRgamada paMkila maMchi udAra; jANe mada jharata hAthi, lIlAI dhanapati sAthi. vRSabha aMdha ura vikaTa vizAla, caraNa pANi paMkaja sukumAla; grIvA kara caraNe vinyasta, kaMcana bhUSaNa atihi prazasta. nava kapUra sahita taMbola, aruNita mukha saurabha raMgarola; bhAlatilaka mAnuM madana patAka, aMgarAga chala lavaNima pAka. dhUpAyita aMzuka Amoda, medura mAraga vihita vida; prathama anaMga adazya nImaDo, zrIsuta mana bIje vidhi ghaDi. zaMkara bhAla hutAzani kAya, smAra hemaI tiNi e bhava thAI; sI sI navi upamA saMbhavaI, te devI lalitA ciMtavaI. kavi pAse alaMkAranI samRddhi ghaNI sArI che. upamA, rUpaka, uprekSA, daSTAntAdi alaMkAre teo pUrI sAhajikatAthI prayoje che. ane e vaDe pAtro, prasaMge vagerenA Alekhanane rasika banAve che. RSabhadatta ane jinadAsa baMne bhAIo vacce keTaluM badhuM aMtara. hatuM te batAvatAM kavi lakhe che: nyAya anyAya caritraI teha, prathama carama yuga mAnuM sadeha; eka janitanaI aMtara te tuM, amRta halAhalanaI huI jatuM. bhavadevanI navoDhAnA zaNagAranuM kavie uakSA alaMkAra vaDe. kevuM manahara varNana karyuM che te juo : keza pAza sutra purita bAMdhi, carita dhanayuta jera; nAMThe devI Uge re mukhazazI, aMdhakAra mAnuM cara. tilaka banAvyuM re kesaranuM bhaluM, sehaI lAla vizAla; aMkura ugyo re mAnuM madana taNe, je dagadha harabhAla. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 | paDileha amala kalaI re patra latA karI, kastUrInI vicitra, mAnuM e prazasti madanataNa, jaga jayakAri caritra. jaMbU kumArane lagna mATe sajja karavAmAM Ave che te samaye pIThI coLyA pachI emaNe snAna karyuM tyAre emanA vALamAMthI pANI - TapakI rahyuM hatuM te jANe bhaviSyamAM pitAne keca najIka Avela joIne vALa raDI na rahyA hoya evuM lAgatuM hatuM, evI ujhekSA karIne kavie bhaviSyamAM jaMbUkumAra je dIkSA levAnA che tenuM sUcana -alaMkAra dvArA karI dIdhuM cheH nIceInuM pANI re, nhAyA jaMbU zira jANI re; leca TUkaDo mAnuM e keza AMsa jharaI re. strIo vilAsanuM kAraNa hovA chatAM potAnI ATha patnIo AgaLa jaMbUkamAra nirvikAra rahI zakyA e emanI lekettaratA batAvavA mATe kavi lakhe cheH aho rahaI jaMbU tihAM, nirvikAra priyA pAsa; gere kero kuNa rahaI, masi Ure kari vAsa. kavie alaMkArazAstra ane vyAkaraNamAMthI paNa keTalAka alaMkAra prajyA che. AtmAne sAMsArika baMdhanemAMthI choDAve te ja sAce "baMdhu, bIjA baMdhuo baMdhanai che. e mATe kavi pRSodara samAsane ' dAkhale Ape cheH baMdhu choDavaI je baMdhu te, gaNu pradaranuM e rUpa kaMI; baMdhu sujasa guru te bhale, bIjA baMdha svarUpa. kavitA kevI hovI joIe te mATe kavie upamA ApI cheH pragaTa na gujarI kuca pari, chana na aMdhi saMkAsa, subhaga artha huI marahaDI, kuca - pari channa prakAsa. Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazevijayajI -141 kavinI vANI sAmAnya mANasAnI vANIthI kevI judI paDIya che te batAvatAM teo kahe che ke kavi ane sAmAnya mANasanI bhASA eka ja che, paraMtu kavinI pAse zabdo gAThavavAnI je kalA che te sAmAnya mANusa pAse nathI. ahIM bhIlaDI ane nagaramAM vasanArI sronuM dRSTAMnta ApavAmAM Avyu che. vanamAM vasanArI bhIlaDI AkhI AMkha ughADIne sIdhI joze, jyAre nagaranI strI nayanakaTAkSathI joze. bhIlaDI bhAva vagara joze, jyAre nagaranI strI AMkha dvArA ja peAtAnA bhAva vyakta karaze. akSara tehaja, tehaja pada, kavi racanA kAMI anya; daMga tribhAga nAgarijID, pAmarI leaNu punna. kavitA vize khIje eka sthaLe kavi lakhe che : mugadhA prauDhA pari huI, athavA sarvi suvilAsa, hRdaya gama pati sama milai, te kavi ucita asAsa. tarka viSama paNa sukavatuM vayaNu, sAhityaU sukumAra; ari gaja gaMjana paNa yita, nArI mRduM upacAra. nAnA duhAmAM rahelA gahana artha vize kavi lakhe che : choTI tukama aratha bahu, duhA kavitA rAya; vistara pada bali khUlanakuM, mAnuM vAmana kAya. cheTI tumai aratha bahu, duhA karai kavi rAya; paMcAlI ke cIra ji, bhAva vaDhata viDha jAi. lalitAdevInuM varNana karatAM kavie lakhyuM cheH sahasa netranuM paNa mana harai, netra tribhAga prasAda ju karai; kalA ceThe tasa aMga vasai, cyAra caMda sevai te misai. ja khUsvAmInI kathA eTale vairAgyanA ane sayama-upazamanA meAdhanI kathA; eTale A rAsamAM evA medha Ave e atyaMta Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "14ra | paDilehA svAbhAvika che. kavie evI paMktio keTaleka sthaLe, khAsa karIne dUhAmAM priya che, ane temAM paNa avanavA alaMkAro vaDe tene rocaka ane manerama banAvavAno prayatna karyo che. kavie AvI prayojelI paMktiemAMthI namUnA lekhe thoDI joIe ? vAmAM vayaNa vilAsathI, cUkA catura aneka; tasa cita Agama vAsivuM, tehanI na TalI Teka. mRgatRSNa jala sama vaDi, vanitA vayaNa vilAsa; pahalAM lAlaca lAI kaI, pachaI karaI nirAsa. navAmAM vayaNe vedhiyA, vIsAI je saththa; , te mRga pari pAsaI paDyA, pAmaI bahula aNuththa. vahaI pUranaI pAchali, dIsaI teha aneka sAhamAM pUraI viSayanaI, utarai te suviveka. (trIjo adhikAra) bahu aMtara viSa viSayamaI, Ika khAyo duHkhakAra, Ika thAya hI dukha diI, paMDita kare vicAra; bahu aMtara viSa viSayamaI, varaNuM adhika adhikAta, eka maraNa dii viSa viSaya, viSaya maraNa bahu jAta. (trIjo adhikAra) haMsa na khelaI khAla jaliM, gaMgA jhIlaNa-hAra; jeNi cAkhyuM pIyUSa te, IcchaI jala kima kAra pagaI phala sahakAranI, AMbiliI kima hesi; bari vali varakuranI, ThAThuM bhariuM Thusi keDII kima keDinI, maNinI pAhaNuI kema; IcchA pUgaI bhavasukhaI, zivanI muja navi tema. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 143 sejAnuM jima jaDapaNa, vadhyanuM maMDana jema, bhava unamAda viSaya viSama, bhAsaI muja mana tema. mIThuM lAgaI tela tasa, dhRta navi dIThuM jeNa; bhavasukha tima rAI na ke, zivasukha saMbhAraNa, dukhathI viracaI janasakala, sukhathI viracaI buddha, sukhadukha sarakhAM lekhavaI, bhavanAM te mani zuddha | (caturtha adhikAra) cethA adhikArane aMte ja kumAra dharmanI mahattA batAvatAM je kahe che te kaDIo paNa suMdara ane sacoTa che. temAM chellI kaDImAM te kahe che: paDate rAkha tAta pari, akhaI mitra pari maga; piSaI nija mAtA pari, dharma te acala abha.... pAMcamA adhikAramAM vrata levA mATe potAnAM mAtApitAne pUchavA janAra prabhavane jaMbukumAra je upadeza Ape che temAM eka prakAranuM gaurava ane gAMbhIrya raheluM che. kavinI A dIrdha layanI paMktionI AkhI DhAlamAM ApaNane zAMta rasanI saritAnAM darzana thAya che. emAMnI thoDIka kaDIo juo: jaMbU bhASaI suNo sAcA mitta, cAritra te jagatArU chaI je; dharmaI DhIla na kIjaI sAcA mitra, vilaMba te na vArU chaI je. kIdhuM gAMThi bAMdhyuM sAcA mitra, udhArone sAMsa chaI je; kAli taNo dina bhara sAcA mitra aNadAtAne phAMse chaI je. caDhataI bhAvaI AvaI sAcA mitra, zraddhA te vaSANa chaI je, dhaNyuM sonuM vAI jAI sAcA mitra, dharmaI zraddhA bhAjaI chaI jo. baMdIkhANaI paDi sAcA mitra, lagana na jesana jevaI chaI je; saMdhi je velA pAmaI sAcA mitra, nIsaravuM tava hevaI chaI je. neha tila pIlAI sAcA mitra, vela navi pilAI chaI je; sasanehuM dadhi mathiI sAcA mitra, yaMtra Iphakha-galAI chaI je. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 144 / -paDilehA neha na kIjai krAis* * sAcA mitra, kajai teA ika sAhasa jo; sAyara tari" nAvaI sAcA mitra, kima tarii nija bAhusuM o. samayasuMdaranI jema kavi zrI yazovijayajI paNa saMgItanA sArASTa jANakAra heAvA joIe, ema emaNe A rAsamAM temaja anya stavana, sajjhAya vagere kRtimAM bhinnabhinna rAgarAgiNIe ane lokapracalita dezIomAM prayeAjelI DhALa ke laghukRtie parathI joI zakAya che. kavi pAse dezIonuM vaividhya dhaNuM sAruM che. A ja khUsvAmI rAsa'mAM emaNe eka paNa dezInA khIjI vAra upayAga karyo nathI. rAsamAM badhI maLI 36-37 DhALa che ane te dareka mATe temaNe navI judI dezI prayAjI che. emAMnI jhAMjhariyAnI, vIMchiyAnI, khaTAunI, turka bAvanInI, jayamAlanI vagere dezIe e samaye e nAmathI leAkapracalita banI gaI hatI. khIjI dezIomAMthI ghaNIkharI - sIma Mdhara jina,bAhu jijJesara, RSabhadeva, caMdanabAlA, jinavara pUjo re, zreNika rahavADI caDavo, nAbhirAyAM ae bhAra, satIya subhadrA, surati maMDana pAsa jiNuiMdA, vagere - te samaye jainAmAM khAsa pracalita DhAya evI levAmAM AvI che. rAmapurA khAntaramAM', 'ahe| matavAle sAjanAM', 'javaharI sAceA re akabara rAyajI', vahuara vInavaI hai, alagI rahIa udAsa', 'caMdana... u` bhari pAu' re piuM raMgapyAlA', 'beDalaSa bhAra ghaNA chai rAji, vAtAM kema karI che. ' ityAdi janasAmAnyamAM pracalita heAya evI keTalIka dezIe paNa A rAsamAM jovA maLe che. eka dare avanavI ane sumadhura dezIemAM rAsanI DhALAnI racanA karI, kavie A rAsamAM saMgIttanuM ghaNuM sAruM vaividhya ANyu che. zrI yazeAvijayajInA peAtAnA hastAkSaramAM ja lakhAyelI 'jammUsvAmI rAsa' nI prati ApaNane maLe che e parathI kavinA samayamAM devI bhASA meAlatI haze enA sauthI vadhu pramANubhUta khyAla ApaNane maLe che. kavie A rAsanI racanA saM. 1739mAM karI che, eTale Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yazovijayajI | 145 teo premAnaMdanA samakAlIna che ema kahI zakAya che. premAnaMdanA samayathI arvAcIna gujarAtI bhASA zarU thaI ema sAmAnya rIte manAya che; tema chatAM, A rAsa jotAM ApaNane jaNAze ke temAM jUnI gujarAtInAM ghaNuM rUpe haju jaLavAI rahyAM che, je premAnaMdanI kRtiomAM, tenI hastaprata ethI vadhu uttarakAlIna heIne, jovAM maLatAM nathI. eTale premAnaMdanAM AkhyAnomAM je bhASA ApaNane jovA maLe che tenA karatAM saheja jUnA svarUpanI, A rAsamAM che tevI, bhASA premAnaMda ane enA samayanI prajA belatI haze ema ApaNe kahI zakIe. zrI yazavijaya mahArAja vidyAbhyAsAthe kAzImAM ane tyAra pachI AgrAmAM rahyA hatA eTale ane jaina sAdhuo gujarAta uparAMta rAjasthAnamAM paNa ghaNuM kharuM vihAra karatA heIne A rAsamAM hiMdI ane mAravADI bhASAnI chAMTa paNa koI kAI sthaLe AvI che. emanI A rAsakRti tatkAlIna bhASAnA pramANabhUta svarUpane oLakhavA mATe ghaNI ja upayogI thaI paDe tema che. lAghava e zrI yazovijayajInI bhASAnuM eka mahatvanuM lakSaNa che. teo potAnuM vaktavya atyaMta mita bhASAmAM kuzaLa ane sacoTa rIte rajU kare che. emane bhASAmAM gaurava, mAmikatA, prasAda ane mAdhurya joI zakAya che. kyAreka emanI bhASA saMskRtapracura bane che. emanI vANIne pravAha anAyAsa, saraLa khaLakhaLa karate vahyA kare che. anuprAsayukta emanI paMktio rAga ke dezanA gya mApamAM eTalI ja sAhajiktAthI eka pachI eka AvyA kare che. zabda paranuM emanuM prabhutva paNa kavacita te ApaNane Azcaryamugdha karI de eTaluM sAruM che. emanI sarjakapratibhAnI sAthe emanI vidvata pratibhAnAM darzana paNa A rAsamAM ApaNane ghaNuM sArI rIte thAya che. Ama, ekaMdare jotAM upAdhyAya zrI yazovijayajIe jIvananI uttarAvasthAmAM A eka suMdara rAsakRti ApIne ApaNuM madhyakAlIna rAsAkaviomAM mahattvanuM sthAna prApta karI lIdhuM che. 10 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayaprabharacita gautamasvAmIne rAsa zasakRtionA sarjana mATe jaina sAdhukavioe je bhinnabhinna etihAsika ke kAlpanika kathAnake pasaMda karyA che temAM gautamasvAmInuM atihAsika kathAnaka paNa mahatvanuM sthAna dharAve che. gautamasvAmI vize jUnI gujarAtImAM lakhAyelI rAsakRtiomAM AraMbhanA samayanI je eka rAsakRti ApaNane sAMpaDe che te paraMparAnI daSTie temaja tenI sarjanAtmaka mUlyavattAnI dRSTie savizeSa noMdhapAtra che. A kRtinI racanA kharataragacchIya zrI jinakuzalasUrinA ziSya upadhyAya zrI vinayaprabha saM. 1912mAM khaMbhAtamAM karI hatI. anya rAsakRtio karatAM A rAsakRti jemAM vadhu pracalita che enI eka paraMparAne kAraNe jenenA chellA tIrthakara bhagavAna mahAvIrasvAmInA pahelA gaNadhara te zrI gautamasvAmI, mahAvIra svAmI divALIne divase rAtane samaye nirvANa pAmyA ane navA varSanA divase paroDhiye gautamasvAmIne kevaLajJAna prApta thayuM. e rIte, e -be mahatvanI ghaTanAone kAraNe divALI ane nUtana varSanA pavitra divo sAthe anukrame bhagavAna mahAvIra ane gautamasvAmInuM nAma Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmIne rAsa / 147 saMkaLAyeluM che. AthI ja puNyazloka zrI gautamasvAmInuM nAma prAtaHsmaraNIya banyuM che ane dara nUtana varSa vaDelI prabhAtamAM emanuM smaraNa karavAnI paraparA jainAmAM cAlI AvI che. e paraMparAmAM chellA dADhaka saikAthIye vadhu samayathI je eka umero thayA che te A rAsakRtinA vAcana-zravaNune che. dara nUtana varSa vaDelI prabhAtamAM jaina upAzrayamAM ekatra thAya che ane sAdhumahArAja teone A rAsa vAMcI sabhaLAve che ane tyAra pachI te te divase peAtAnI itara pravRttine AraMbha kare che. gautamasvAmInA nAmanuM smaraNu zravaNu, stavana-kIrtana, emanA nAmaneA jApa ityAdi zraddhALu jaineAmAM camatkArika ane lAbhadAyaka manAtAM AvyAM che. kavi lAvaNyasamaye ' gotamasvAmIneA chaMda ' nAmanI peAtAnI kRtimAM A prakArane mahimA varNavatAM lakhyuM che : gautama nAme girivara caDe, manavAMchita ghelA sa'paDe; gautama nAme nAve rAga, gautama nAme sarva saMjoga. gautama praNamyAM pAtika TaLe, uttama naranI saMgata maLe; gautama nAme nirmaLa jJAna, gautama nAme vAdhe vAna. rAsakRtine mahimA vadhavAnuM eka kAraNa, daMta vinayaprabhanI kathA pramANe, ema paNa manAya che ke kavinA peAtAnA eka saMsArI bhAI hatA te nidhana thaI jatAM kavie temane mATe A A matragarbhIita rAsanI racanA karI ApI hatI ane tenu' zraddhApUrvaka pAna rAja karavAnI bhalAmaNa karI hatI ane tema karatAM karatAM e bhAI pAchA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 | paDilehA dhanavAna banI gayA hatA.* cha DhAlamAM lakhAyela A rAsa AraMbha kavi kare che muktirUpI sarovaramAM jenAM caraNarUpI kamaLane vAsa che evA zrI mahAvIra jinezvarane praNAma karIne. vIra jiNesara caraNakamalA kamalAkara vAse, paNumavi paNi sAmi sAla geyama guru pAse. gautamasvAmI janme brAhmaNa hatA ane temanuM nAma indrabhUti hatuM, paraMtu teo gautamagetrIya hatA ane tethI gautama'nA nAmathI vizeSa prasiddha hatA, bhagavAna mahAvIra temane hamezAM "yama" (gautama) kahIne saMbodhatA. rAsanI pahelI DhAlamAM kavi indrabhUtine paricaya karAve che. jyAM zreNika rAjA rAjya karatA hatA te magadha dezanA gubbara nAmanA gAmamAM vasubhUti nAme brAhmaNanI puhI (pRthvI) nAmanI patnInI kUkhe indrabhUti gautamane janma thayo hato. A prAthamika mAhitI sAthe kavie indrabhUtinI tejasvitAnuM vyatirekathI saMkSipta ane manahara kareluM Alekhana juoH nayaNu vayaNa karacaraNa jivi paMkaja jala pADiya, teje tArA caMda sura AkAza mADiyA, rU mayaNa anaMga karavi melyo niradhADiya; dhIrameM merU gaMbhIra siMdhu caMgima cayacADiya. * juo jaina gurjara kavio' - bhAga 1, pR. 1516 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmIne !! rAsa / 149 (jemaNe peAtAnAM nayana, vadana ane hAthapaga rUpI kamaLA vaDe kamaLAne pANImAM nAkhI dIdhAM che, jemanu` teja eTaluM badhuM ciDhayAtuM che ke je vaDe emaNe tArA, caMdra ane sUrajane AkAzamAM bhamatA karI dIdhA che, peAtAnA rUpa vaDe jemaNe kAmadevane zarIrarahita karI nAkhyA che, ane dhIratAmAM meruparyaMtanI ane gAMbhIyamAM siMdhunI suMdaratAne AchI karI nAkhI che. ) cauda vidyAnA jANakAra, uttama guNNAnA samUhathI maneAhara, rUpamAM jANe khIjA indra DAya evA indrabhUtinI tejasvI AkRti joIne lokA kheAlatA ke jANe kalinI khIkathI badhA guNA emanAmAM ekatra thayA na heAya | pipbavi nirUvama rUva jAsa jape kiciya, kalibhIta Itya helyA saciya. jaNa ekAkI guNa indrabhUtinI vidyAnuM teja eTalu badhu` hatu` ke enI AgaLa kAI vidvAna, devAnA guru bRhaspati ke asurAnA guru kavi zukrAcAya paNa TarkI na zakatA. indrabhUti peAtAnA pAMcase guNavAna ziSyAnA parivAra sAthe cAle che. tee hamezAM peAtAnI mithyAbuddhithI mAhita thaI yajJakA kare che, paNa bhaviSyamAM emanI e chalapravRtti dUra thaze ane te emanAM cAritrya, jJAna ane darzanane vizuddha karaze. nahi budha nahi guru kavi na kAI jasu Agala rahie, pacasayA guNupAtra chAtra hiDa paravari; kare nirAMtara yajJakarma mithyAmati mAhiya, Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 | paDilehA isu chala haze caraNa nANa daMsaNaha visehiya. bIjI DhAlamAM kavi, bhagavAna mahAvIra svAmI pAvApurI padhAre che te samaye devo tyAM samavasaraNa*nI racanA kare che te prasaMganuM Alekhana kare che. samavasaraNamAM siMhAsana upara bhagavAna birAje che te ja kSaNe meha adazya thaI jAya che tathA kaeNdha, mAna mAyA, mada, divasa UgatAM jema cAra nAsI jAya che tema, nAsI jAya che. juo : tribhuvana guru siMhAsana baI, tatakhiNa meha digate IThTha. phodha mAna mAyA madapurA, jAya nAThA jima dina cIrA. bhagavAnanI vANI sAMbhaLavA mATe deva, manuSya, kinnara ane rAjAo samavasaraNa tarapha jaI rahyA che tyAre indrabhUti manamAM vicAre che ke e badhA pitAnA yajJakAryanA samAraMbhamAM AvI rahyA che. paraMtu teo badhA jyAre bhagavAnanA samavasaraNamAM pahoMrayA ane yajJamAM na AvyA tyAre indrabhUti krodha ane abhimAnathI teone mUkha ane ajJAnI gaNavA lAgyA. trIjI DhAlamAM kavi mahAvIra svAmI ane indrabhUtine prathama milanane prasaMga varNave che. indrabhUti abhimAnathI garjanA karatA jinezvara keNa che e jevA samavasaraNa tarapha Ave che, paraMtu tyAMnuM dazya joIne teo AzcaryamAM garakAva thaI jAya che. te vakhate jJAnathI jANI laIne bhagavAna mahAvIra svAmI amRtamaya vANIthI indrabhUtine tIrthakara je sthaLe padhAre te sthaLe temanI dezanA (upadeza) sAMbhaLavA mATe deve taraphathI karavAmAM AvatI viziSTa prakAranI racanA ane te samaye pariSadarUpe ekatra thayela samudAya eTale "samavasaraNa." Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmIne rAsa / 151 emanuM nAma daI khelAve che. emanA manamAM je kaI zaMkAe cAlatI hatI te pUchyA vagara bhagavAne kaDI batAvI ane vedanAM padmA vaDe ja zaMkAonuM nirAkaraNa karyu. ethI indrabhUti atyaMta prabhAvita thaI gayA ane te ja samaye abhimAna mUkI peAtAnA pAMcase ziSya. sAthe bhagavAna pAse temaNe vrata svIkAryuM.. A prasaMge vavatI. kavinI keTalIka pa ktie jue : tava caDhie ghaNumAnagaje IMdasUI bhUdeva tA, huMkArA kira sa Mcira, kavaNusa jivara deva tA. saDukiraNa sama vIrajiSNu, pekhava rUvizAla tA, eha asabhava saMbhave e, sAceA e indrAla tA. tA khelAve trijagaguru iMdasUI nAmeNu tA, zrImukhe saMzaya sAmi satre, pheDe vedapaeNu tA. mAna melhI mada DhelI karI, bhagate nAme sIsa te, paMca sayAsu` vrata lIyeA e, gAyama pahi! sIsa te. indrabhUti have bhagavAnanA pahelA gaNadhara gautamasvAmI bane che. ceAthI DhAlamAM kavi gautamasvAmInA jIvananI keTalIka mahattvanI ghaTanAAnuM nirUpaNa kare che. bhagavAna mahAvIranuM jyAM jyAM samavasaraNu. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra | paDilehA racAtuM tyAM tyAM gautamasvAmI avadhijJAnathI lokonAM mananI zaMkAe jANune te pramANe bhagavAnane prazno pUchatA ane bhagavAnanA uttara dvArA lekanI zaMkAonuM nirAkaraNa karAvatA. kavi lakhe cheH samavasaraNa mojhAra je je saMsA upaje e, te te paraupagAra kAraNa pUche munipavaro. gautamasvAmIne potAnA guru bhagavAna mahAvIra pratye daDha anurAga-bhakti thaI hatI paraMtu te ja temanI kevaLajJAna prAptimAM aMtarAyarUpa banI hatI. eTale emanA jIvanane moTo virodhAbhAsa e hatuM ke teo jene jene dIkSA ApatA tene tene kevaLajJAna prApta thatuM hatuM. paraMtu khuda pitAne kevaLajJAna prApta thatuM nahotuM, jihAM jihAM dIje dikha tihAM tihAM kevala upaje e, Apa kahe aNuhuta gAyama dIje dAna Ima. guru upare gurubhatti sAmI gayama upanIya, INa chala kevalanANa, rAga ja rAkhe raMga bhare. bhagavAnanI dezanA sAMbhaLIne kevaLajJAnanI prApti arthe gautamasvAmI aSTApadagirinI tIrthayAtrAe jAya che. tyAM taLeTImAM paMdara tApase hatA jeo ugra tapazcaryA karavA chatAM paNa e uttaga giri para jaI zakyA nahotA. emaNe bhAre zarIravALA gautamasvAmIne joyA. giri upara gautamasvAmI kevI rIte caDhI zakaze evI zaMkA teo karavA lAgyA. tyAM te sUryanAM kiraNanI sahAya vaDe gautama svAmI aSTApada parvata upara caDhI gayA ane tyAM jinezvara bhagavAnenI pratimAonI pUjA karI. pAchA pharatAM emaNe paMdaraso tApasane Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmIne rAsa | 153 pratibodha karyo ane potAne amRtajharate aMgUTha rAkhI, khIra, khAMDa tathA ghIvALA eka ja pAtramAMthI badhA ja tApane pAraNuM karAvyuM. ethI zubha bhAva utpanna thatAM tApasane kevaLajJAna thayuM, paraMtu bhagavAna pratyenA anurAgane kAraNe gautamasvAmIne haju kevaLajJAna thayuM nahotuM. kavi lakhe che : khIra khAMDa vRta ANa, amisa vUTha aMguThTha Thavi, gAyama eka pAtra, karAvaI pAraNuM save. nahotA anurAgane kAra vApasane kevaLa paMcaryA zubha bhAva, ujajavala bhariye khIra mise sAcA guru saMjoga, kavala te kevala rUpa huo. e kevaLajJAna gautamasvAmIne kevI rIte thAya che te kavi varNave che. pAMcamI DhAlamAM mahAvIra svAmI pAvApurI padhAryA hatA tyAre temaNe gautamasvAmIne devazarmA nAmanA eka brAhmaNane pratibodha karavA mATe hetupUrvaka mokalyA. ene pratibaMdha pamADI gautamasvAmI jyAre pAchA pharatA hatA tyAre temaNe rastAmAM jANyuM ke bhagavAna nirvANa pAmyA che. kevaLajJAnI bhagavAne potAne nirvANa samaya jANatA hovA chatAM gautamasvAmIne enI vAta na karI, eTaluM ja nahi e samaye emane dUra rAkhyA ethI gautamasvAmIne prathama kheda thaye, paraMtu pachIthI tattvataH vicAratAM emane samajAyuM ke bhagavAna pratyene daDha anurAga ja e khedanuM kAraNa hatuM. anurAgane kAraNe ja pitAne kevaLajJAna prApta thatuM na hatuM. e pramANe vicAratAM vicaratAM, anurAgarahita sthiti prApta thatAM, gautamasvAmI uracatara AdhyAtmika sthitie Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 | paDilehA, paheravA ane vahelI paroDhamAM emane kevaLajJAna prApta thayuM. kevaLajJAnaprAptine e prasaMga UjavIne devoe yajyakAra karyo. bhagavAnane nirvANanA samAcAra sAMbhaLI gautamasvAmIne prathama kevo vicAra Ave che te varNavatAM kavi lakhe cheH kaNa same e sAmiya dekhI Apa kahe huM TAlio e, jANu e tihuaNanAha kavivahAra na pAlio e. ati bhaluM e kIdhaluM sAmI jANyuM kevala mAgaze e, ciMtavayuM e bAlaka jima ahavA keDe lAgaze e. A rAsanI chelI chaThThI DhAla AkhI rAsakRtinA ziramora samI banI che. kavinI kavitvazaktinI vizeSa pratIti A DhAla karAve che. rAsanA racayitA kavi kathAne mAtra paraMparAgata padyadeha ApIne ja aTakI jatA nathI, paraMtu tene kAvyamaya banAve che, gautamasvAmI-- nA mahimAnuM alaMkAramaMDita Alekhana karatAM kavi je ullAsa anubhave che tenI sAkSI upamAonI hAramALAyukta A paMktio. pUre che: jima sahakAre koyala Tahuke, jima kusumaha vana parimala mahake, jima caMdana segaMdhanidhi; jima gaMgAjala laDere laheke, jima kayAcala teje jhalake, tima gAyama saubhAgyanidhi. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamasvAmIne rAsa / 155 jima mAnasarovara nivase huMsA, jima suravarasira yavata sA, jima mahuyara rAjIva vane; jima rayaNAyara rayaNe vilase, jima aMbara tArAgaNu vikase, tima gAyama guNa keli vane, punamanizi jima zazihara sAhe, suratarU mahimA jima jagameAhe, pUrava disi jima sahasaka rI; paMcAnana jima girivara rAje, naravaraghara jima mayagala gAje tima jinazAsana munipavA. jima suratarUvara sAhe zAkhA, jima uttama mukha madhurI bhASA, jima vanaketakI mahamahee; jima bhUmipati bhuyabala camake, jima jinamadira ghaMTA raNake, tima gAyama lakhyuM gahagahee. A sAthe gItamasvAmInA nAmasmaraNa-mahimAnA laukika prabhAva vavI, kRtinI racanA sAlAnA nirdeza karI, kRtinI phalazruti jaNAvI kavi A rAsa pUrI kare che. ApaNA rAsAsAhityanA vikAsakALamAM A rAsakRti enA AraMbhakALanI lAkSaNikatAovALI che. mAtra 61 kaDInI A racanA kadanI dRSTie dIrgha nathI. enI saghanatAnI nI chApa vAMcatAMnI sAthe ja vAcakanA citta para paDe che. uttarakAlIna rAsAaimAM sAmAnya rIte e Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 / paDilehA DhAlanI vacce duhAnI paMkti yAjavAmAM AvatI, jemAM AgaLanI DhAlamAM nirUpAI gayelI ane pachInI DhAlamAM varNavavAmAM AvanAra ghaTanAone saMkSepamAM nirdeza karavAmAM AvatA. pUrvakAlIna keTalIka kRtiomAM duhAne sthAne vastuchaMda"nI paMktio mUkavAmAM AvatI, e layabaddha gadyapa`ktiomAM AgaLapAchaLanI DhAlamAM nirUpAyela ghaTanAAnA nirdeza karavAmAM AvatA. A rAsakRtimAM 'vastuchaMda'mAM mAtra pUrvanI DhAlaneA vRttAMta kahevAmAM AvyA che; joke chaThThI DhAla pachI vastuchaMda'nI paMkti nathI. kavinI vastu MMda 'nI anuprAsayukta layabaddha paMktiomAMthI namUnArUpa thADI paktie jue : : iMsUIe IMphlUIe caDhe ya bahumAna huMkArA karI kaMpatA samavasaraNu paheAtA surata. Ihu saMsA sAmi sarve, caramanAha pheDe kurata, kheAdhi khIja saMjAya mane, gAyama bhavaha vitta. dikSA leI sikkkhA sahiya gaNuharapaya saMpata ' kavi vinayaprabhe A laghu rAsakRtimAM gautamasvAmInA janmathI mAMDIne kevaLajJAna sudhInA mahattvanA prasa MgAnuM sacoTa, rasika ane camatkRtiyukta nirUpaNa karyuM che. bhASAnuM lAghava, prasaMgAnurUpa padAvali, prAsAnuprAsa tathA upamA, rUpaka, utprekSA, vyatirekAdi arthAlaMkAra, dezIonI vividhatA, paMktinI layabaddatA ityAdi vaDe A rAsakRti kAvyaguNuthI sa Mpanna ane sabhara banI che ane tethI ApaNe mahattvanI rAsakRtiomAM te amagaNya sthAna dharAve che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanadIpakaprabaMdha vikramanA paMdaramA zatakanA kavi zrI jayazekharasUrinI pratibhA kharekhara eka mahAkavinI che. madhyakALanA gaNanApAtra uttama kaviomAM temanuM sthAna mahatvanuM che. emaNe gujarAtI bhASA karatAM saMskRta ane prAkRta bhASAmAM pitAnuM lekhana vizeSa kareluM che, ane temAM ja mahAkavinI temanI pratibhAnAM ApaNane darzana thAya che. emaNe bAra hajAra zlekathI adhika pramANavALA "upadezaciMtAmaNi' nAmane graMtha saMskRtamAM lakhyo che. A uparAMta emaNe "dhamilacaritamahAkAvya' ane "jena kumArasaMbhava' nAmanAM be mahAkAvyo lakhyAM che. e mahAkAvya ja emanI mahAkavi tarIkenI siddhinAM darzana karAvavAne basa che. A mahAkAvyo uparAMta emaNe "prabaMdhaciMtAmaNi', "zatruMjayatIrthAtrizikA', "giranAragiridvAtrizikA ', "mahAvIrajinahAniMzikA', "AtmAvabedhakulaka' ityAdi graMthanI racanA karI che. gujarAtImAM emaNe pitAnA saMskRta rUpakakAvya "prabaMdhaciMtAmaNi parathI. tribhuvanadIpakaprabaMdha'nI racanA karI che. jayazekharasuri aMcala gamachanA hatA. temanA guru mahenaprabhasUri Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 | paDileha hatA. merUtuMgari ane munizekharasUri temanA gurubaMdhuo hatA. jayazekharasUri pitAnA "jaina kumArasaMbhava" nA aMtima lekamAM pitAne "vANuMdaravara ' tarIke oLakhAve che. emanI samartha kavipratibhAnI kIrti emanA jamAnAmAM cAre bAju eTalI badhI prasarelI hatI ke bIjA keTalAye kavio temanI pAse preraNA meLavatA. mANikyasuMdarasUri, dharmazekharasUri, mAnatuMgagaNi ityAdi kavionI pratibhA emanI chAyA nIce ja ghaDAI hatI. tribhuvanadIpaka prabaMdha" jayazekharasUrie tatkAlIna gujarAtI bhASAmAM racelI eka atyaMta mahattvapUrNa kRti che. narasiMha pUrvenI gujarAtI kAvyakRtiomAM ane vizeSataH rUpakanA prakAranI kRtiomAM tribhuvanadIpakaprabaMdha'nuM sthAna ghaNI ucca kakSAnuM che. jayazekharasUrie "prabaMdhaciMtAmaNi" nAmanuM rUpaka kAvya saMskRta bhASAmAM lakhyuM ane saMskRta jANanAra lekene e eTaluM badhuM gamI gayuM ke jethI protsAhita thaI saMskRta na jANanAra sAmAnya varga mATe emane gujarAtI bhASAmAM e kAvya utAravAnuM mana thayuM. mULa saMskRta kAvyanI ekeeka khUbI emaNe A gujarAtI kAvyamAM jhINavaTathI utArI che. rUpakagraMthIne prakAra ApaNuM sAhityamAM anya kAvyaprakAranA mukAbale eTale joIe teTale khIlyA nathI. Ama chatAM je thoDIka saMskRta kRtionuM sarjana thayuM che te noMdhapAtra che. saMskRta sAhityamAM paMDita kRNamizra kRtanATaka "prabodhacandrodaya' rUpakagraMthIne eka uttama namUne che. A uparAMta moharAja-parAjaya nATaka', "jJAnacaMdrodaya', "mAyAvijaya', "jJAnasUryodaya', "chavAnaMdana", "prabaMdhaciMtAmaNi' ityAdi kRtio rUpakagraMthInA prakAranI che. aMgrejI bhASAmAM kavi baniyananuM "Pilgrims Progress'e rU5kagraMthInA prakAranuM eka suprasiddha che. gujarAtI bhASAmAM "tribhuvanadIpakaprabaMdha' uparAMta premAnaMdakRta kAvya "vivekavaNajhAre', jIvarAma bhaTTa kRta "jIvarAjazeThanI musApharI', Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanadIpakaprama'dha / 159 kavi dalapatarAmakRta ' hunnarakhAnanI caDAI' vagere kRtio rUpakagraMthI tarIke suparicita che. A uparAMta jemAM tana, mana, AtmA ityAdine mATe rUpaka yeAjavAmAM AvyAM heAya evA nAnAM nAnAM rUpakakAvyA te gujarAtImAM saMkhyAbaMdha lakhAyAM che. rUpakagraMthI a MgrejI elegarIne maLatA prakAra che, emAM mANasanAM guNu, avaguNu, svabhAva, vicArA, pravrutti ityAdine haratIpharatI jIvaMta vyakti tarIke kalpavAmAM Ave che ane enA svAbhAvika vana pramANe enI vArtA gUMthavAmAM Ave che. AmAM rUpakakAre mahuttvanI vastu khyAlamAM rAkhavAnI hAya che te e che ke dareka pAtranuM vana enI svAbhAvika khAsiyata pramANe ja batAvavAmAM AvyuM hAya. eTale ke aucityapUrNa Alekhana e ja enI meTAmAM meTI khUbI, moTAmAM meATI siddhi ane meTAmAM mATI kaseATI hAya che. je rUpaka aucityapUrNa Alekhana dharAvatuM nathI hAtuM te vAMcavAmAM vAcakane rasa paDatA nathI heAtA, rUpakagraMthImAM jema vadhAre pAtrA ane jema enI kathA vadhAre lakhAtI jAya tema tenA kavinI kaseATI vadhAre. eTale ja dI sAtatyavALI rUpakagraMthIonu` sarjana karavuM e eka kaparu` kA` manAya che. sAmAnya vyavahAramAM * saMsArasAgara ', mAnava maherAmaNu', jIvananAva', ' kAlagaMgA ' ityAdi zabdarUpA ApaNe prayAjIe chIe. paraMtu eka AkhI rUpakagraMthInI vArtAsRSTi dhruvI haiAya che te - tribhuvanadIpakaprabaMdha 'nI kathA parathI vadhAre spaSTa rIte samajAze. e kathA A pramANe che : ( paramahaMsa nAmanA eka atyaMta tejasvI rAjA tribhuvanamAM rAjya kare che. enI rANInuM nAma cetanA che. rAjA ane rANI banne Ana pramAdamAM peAtAnA samaya pasAra kare che. kavi lakhe che : Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 / paDileha tejavaMta bihubhuvana-majhAri paramahaMsa naravara avadhAri jeha japatAM navi lAI pApa, dini dini vAdhaI adhika pratApa buddhimahedadhi bahu balavaMta akala ajeu anAdi anaMta kSaNi amaragaNi kSaNi pAyAli, IrachAM vilasaI te tridukAli rANuM tAju catura cetanA ketA guNa balauM tehanA? - rAu rANuM be mananaI meli, phiri phiri karaI kutUhala keli. eka vakhata rAjA paramahaMsanuM mana mAyA nAmanI ramaNanA. rUpamAM lapaTAya che. e vakhate rANuM cetanA rAjAne mAyAne saMga nA karavA samajAve che ane cetave che ke mAyAnA mehamAM paDavAthI teo pitAnuM rAjya gumAvI saMsAramAM paDaze. paraMtu rAjA te mAnatuM nathI. eTaluM ja nahi mAyAnA mohamAM rAjA potAnI rANuM cetanAne paNa tyAga kare che. pariNAme rAjAnuM tribhuvananuM rAjya cAlyuM jAya che. chevaTe rAja kAyAnagarI vasAvI temAM rahIne saMtoSa mAne che. rAjA pote potAnI A kAyAnagarIne vahIvaTa potAnA mana nAmanA amAtyane sepe che. duSTa vRttivALA mana rAjAne baMdhanamAM nAkhI, jelamAM pUrI pite sajA thaI bese che ane AkhA rAjyane dhULadhANuM karI nAkhe che. have rAjA paramahaMsane rANI cetanAnI kaI zikhAmaNa na mAnavAne lIdhe pazcAttApa thAya che. paraMtu ene have kaI cheDAvanAra nathI. manane pravRtti ane nivRtti nAmanI be patnI che. pravRttine putra Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanadIpakaprabaMdha | 161 te moha ane nivRttine putra te viveka. pravRtti manane vaza karI le che. ene samajAvI nivRtti tathA enA putra vivekane dezavaTo apAve che ane pitAnA putra mahine rAjya apAve che. manane putra moha have avidyA nagarI sthApI tyAM rAja kare che. A AvavA nagarI kevI. che? kavi varNave cheH avidyA-nagarI, gaDha ajJAna, tRSNa khAI, mahuM mAna; kadAcAru kosIsAMuli, cAriI dugati vahitI pili; viSayavyApa vAra ArAma, maMdira azubhAM mana pariNAma. kAmAsana je kahiyAM purANi, cIrAsI cahaTAM te jANi; bhUri bhavaMtara serI huI, phUDabuddhi te ghara ghara kaI. mamatA pAddataNI rakhavAli, kumata sarovara mithyA pAlika nirvicAru nivasaI tihAM loka thaI ucchava DaI zaka. mehanI rANInuM nAma durmati che. enA putro te kAma, rAga ane TheSa che. enI putrIo te nidrA, adhRti ane mAri (hiMsA) che. mohanaI rANI durmati nAma, beTa balavaMta jeThau kAma, rAgadeSa be beTA laya, nidrA adhRti mAri e dhUa. pitAne rahevA mATe anukULa sthaLa na maLatAM mananI patnI nivRtti ane tene putra viveka pravacanapurImAM zama ane dama nAmanA vRkSanI chAyAmAM bese che. tyAM kulapati vimala bedhane vaMdana karI potAnA sukhane prazna kare che. vimalabodha pitAnI putrI sumatine viveka sAthe paraNAvavAnI vAta kare che, ane pravacana nagarInA rAjA arihaMtarAyane prasanna karIne emanI pAsethI kaMI kAryasiddhi meLavavA sUcave che. nivRtti ane viveka te pramANe kare che. viveka pravacana nagarImAM vasI arihaMtarAyanI AjJA mujaba kArya karI temane prasanna kare che. arihaMtarAya vivekane puNyaraMga-pATaNa nAmanI nagarIne rAjA banAve che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 | paDilehA vaLI sAthe sAthe ene ema paNa samajAve che ke je viveka potAnI putrI saMyamazrI sAthe lagna karaze te duzmanadaLane sahelAIthI nAza karI zakaze. paraMtu viveka be strInA pati thavAnI potAnI irachA nathI ema hauM kima paNa saMyamasiri? Ika chaI AgaI aMtekarI; nIdra na sUI bhUSa na jimaI, kali-bhAgau ghara bAhira bhamaI; jINaI nArI daI parigrahI, daI bhava viNaThA tehanA sahI. bi kIjaI jaI kimaI kalatra, manasA heI sahI vicitra Ika AvI Ika pAchI karaI, tiNi pApi nara gUDA bharaI. eka dharaNi tAM gharanI meDhi, bIjI dUI taka vadhI vedika bihUnau mana chocaratuM phulaI pacchaI pachAtA balaI. divase divase vivekanA rAjyane jema jema vistAra ane prabhAva vadhatuM jAya che tema tema enA samAcArathI meha rAjA kSobha anubhave che. te potAnA daMbha nAmanA eka guptacara mAraphata vivekanI potAnA rAjya upara AkramaNa karavAnI IcchA jANI le che. eTale te pAtAnA putra kAmane puNyaraMga nagarI upara AkramaNa karI viveka sAthe yuddha karavA mokale che. kAma jAya tyAM darekamAM kAmavAsanA jAgRta karatA badhAne vaza karavA lAge che. A vakhate je pite saMyamazrI sAthe Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tribhuvanadIpakaprabaMdha / 163 lagna nahi karI le teA kAma pAtAne paNa vaza karI leze evA bhaya lAgavAthI viveka peAtAnI nagarI cheADI pravacana nagarImAM jAya che. je leAkeA puNyaraMga nagarImAM rahyA hatA te badhA kAmavaza banI gayA. e rIte kAme pAte vijaya meLavyo, para Mtu viveka para vijaya na meLavAye.. eTalA enA vijaya apUrNa hatA. viveka pravacana nagarI jaI saMyamazrI sAthe lagna kare che. e prasaMge tyAM moTA utsava thAya che. kavi varNana kare che : pahilluM thiruvana thira krU e, jaNu dIjaI khIDAM jUjU e, lei lagana vadhAviu e, viSNu teDA saI Avi e, gesiMha geAraDI e, pakavAne riI AraDIe; phalake phiraI e, varavaNi amIrasa nituM jharaI e. sayamasara jagadguhalIe, priya pekhI guNanidhi gahagahIe; puhatau maMDapa sAsaraI e, vara baIThau pravacana-mAharaIe, saMyamazrI sAthe lagna karIne, tapa nAmanAM hathiyAro sAthe mATuM sainya sajaja karIne viveka meAharAja upara AkramaNa kare che. banne vacce yuddha thAya che. temAM mAhanuM sainya hArI jAya che ane mehu pote yuddhamAM mAryo jAya che. potAnA putra mAhanA avasAnathI mana ane enI patnI pravRttine ghaNuM duHkha thAya che, paraMtu peAtAnA khInna vivekanA samajAvavAthI mana indriyAne jItI, dhyAnarUpI agnimAM putra Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 / paDilehA prajavalita thAya che. viveke peAtAnA pitA manane Apele upadeza A pramANe cheH pAI lAgiya pAI lAgiya vadhi suviveka; cha sIkhAmaNu di IsI, tumhI tAta ! e kisiu miDa3* ? paramezvara aNusarau, meAhataNuu adAvDa Diu, samatA saghalI Adarau, mamatA mu`ka ri; yAri haNI, pAMcaI jiNI, khelau samarasa pUri eka akSara eka akSara aI OM kAra; tiNi akSari thira thaI rahau, pAmau paramAnaMda. ( meAhanA dAha cheADI paramezvarane anusaro, saghaLe samatA Adara, mamatA dUra karA, cAra kaSAyeAne haNI, pAMca indriyAne chatI samarasanA pUramAM khele ane eka kAra akSaramAM sthira thaI rahI paramAnaMda pAmeA ). viveka Ama, jyAre meAhanA parAjaya karI rAjya pAchuM meLave che tyAre cetanA rANI ajJAtavAsamAMthI bahAra AvI vivekanI madada vaDe paramahaMsa rAne kAyA nagarInA ane mAyAnA baMdhanamAMthI mukta karAve che, e rIte paramahaMsa rAjA tribhuvananuM rAjya pharIthI karavA lAge che. Ama, A rUpakakAvyamAM jayazekharasUrie rUpaka dvArA AtmA, cetanA, mAyA, pravRtti, nivRtti, meAha, viveka, sumati, saMyamazrI, kAma, rAga, dveSa vagerenAM svarUpa ane rahasya su Mdara rIte samajAvyAM che. AkhI rUpaka-vArtAmAM sAtatya, susaMgati ane aucitya pUrepUrAM jaLavAyAM che. sArAM ane narasAM ema bhaya prakAranAM guNutattvane pAtra tarIke kalpI, temanA paraspara sa`vAdamaya ke saMgharSamaya vyavahArane AdhAre kathAvastunI gUMthaNI kavie evI rIte karI che ke jethI kathA rasika banI che ane vAcakanuM uttarottara vadhatuM jatu* kautuka sAdyaMta jaLavAI rahe che. vyAvahArika AdhyAtmika bhaya daSTie rUpakanI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | tribhuvanadIpakaprabaMdha | 15 bIlavaNIne kavie kSatirahita camatkRti sahita banAvI che. jenA sAdhu kavine hAthe A kRtinI racanA thaI hovAthI te vAcakane tattvajJAnanI ucatara bhUmikA para laI jAya che. pracAralakSI nahi paNa prasAralakSI kahevAya evI A kRtimAMthI vAcaka icche te kAvyarasanI sAthe jJAnagarbhita ubedha paNa pAmI zake che, kAraNa ke temAM kavitA ane tattvajJAnane subhaga samanvaya thayo che. ApaNuM madhyakAlIna rUpakakAvyomAM "tribhuvanadIpakaprabaMdha' eka koSTha kAvya che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara ane emanI be rAsakRtio (1) kavivara samayasuMdara madhyakAlIna gujarAtI sAhityane samRddha karanAra samartha jainakaviomAM samayasuMdaranuM sthAna viziSTa che. I.sa.nA seLamAM zatakanA uttarArdhamAM ane sattaramA zatakanA pUrvArdhamAM thaI gayelA A jaina sAdhukavie gujarAtI sAhityamAM vividha prakArane phALo Ape che. vidvAna sAhityakAra tarIke tema ja tapasvI sAdhu tarIke temaNe uraca prakAranI pratiSThA pitAnA samayamAM meLavI hatI. samayasuMdaranA jIvana vize, emaNe pote racelA graMthonA AdhAre, tema ja emanA ziSyoe racelI kRtione AdhAre keTalIka mAhitI. maLe che. samayasuMdarane janma mAravADamAM sAranI prAgvATa (poravADa) vaNika jJAtimAM thayuM hatuM. emanI mAtAnuM nAma lIlAdevI hatuM. emanA pitAnuM nAma rUpasiMha hatuM. potAnA janmasthAna viSe kavie pote pitAnI eka kRti "sItArAma copAInA chaThThA khaMDanI trIjI DhAlamAM A pramANe ullekha karyo che : Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara 167 "muja janama zrI sAceramAMhI, tihAM yAra mAsa rahyAM uchAhi; tihAM DhAla e kIdhI eke ja, kahe samayasuMdara dharI cheja." kavina kavanakALa temaja kALadharma(avasAna)nA samaya vize jevAM nizcita pramANe maLe che tevAM temanA janmasamaya ke bAlyakALa vize maLatAM nathI. paraMtu anya ullekha parathI e vize kaMIka anumAna karI zakAya che. samayasuMdarane sauthI paheluM graMtha te "mAvati". vikrama saMvata 1641mAM racAyelA A saMskRta graMthamAM temaNe mammaTanA kAvyaprakAzanuM adhyayana karI vani vagere sUkSma viSayanI 100 lekamAM carcA karI che, vaLI A graMthamAM kavi potAne "gaNi samayasuMdara" tarIke oLakhAve che. gahana viSaya, saMskRtamAM racanA ane gaNi'nuM pada batAve ke A graMthanI racanA temaNe pukhta uMmare paheyA pachI ja karI haze. saM. 1941 mAM teo "gaNi hatA, ane ApaNe jANIe chIe ke dIkSA lIdhA pachI "gaNi pada prApta karavA mATe cAra-pAMca varSa nahi, paNa ochAmAM ochAM aTha-dasa varSanI akhaMDa sAdhanAnI ane avirata abhyAsanI AvazyakatA che. temAM paNa "bhAvazataka' jevA graMthanI racanA karavA mATe te alabatta UMDA abhyAsa ane talasparzI jJAnanI apekSA rahe ja che. eTale samayasuMdare dIkSA saM. 1630nI AsapAsa lIdhI, hoya te ja A zakya bane che. bALavaye dIkSA laI paMdara-vIsa varasanI umare sAdhu tarIke, tema ja saMskRta-prAkRtanA aThaMga abhyAsI ane prakhara sAhityakAra tarIke uracA prakAranI siddhi dAkhavanArI keTalIka virala vibhUtio ApaNane jevA maLe che. je e pramANe samayasuMdaranI bAbatamAM hoya te temaNe paNa vIsa-bAvIsa varSanI uMmare "bhAvazataka'nI racanA karI hoya ane sAdhu tarIke "gaNi'nuM pada meLavyuM hoya ema mAnI zakAya. paraMtu emanI bAbatamAM tema banyuM hoya ema mAnavuM saMbhavita lAgatuM nathI, kAraNa ke temaNe dIkSA bALavaye nahi, paNa paMdara-vIsa varSanI ummare lIdhI Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 | paDilehA hatI. samayasuMdaranA ja ziSya vAdI harSanaMdane lakhyuM che te pramANe samayasuMdare "navayauvana bhara saMyama saMgraho che, saI hathe zrI jinacaMda." vAdI harSanaMdane jyAre "navayauvanane spaSTa ullekha karyo che tyAre samayasuMdare AThadasa varSanI bALavaye nahi, paNa aDhAra-vIsa varSanI taruNAvasthAmAM dIkSA lIdhI haze evuM anumAna karIe te khoTuM nathI. e pramANe dIkSAnA samaye emanI ummara ochAmAM ochI 20 varSanI kapIe, te emane janma saM. 1610nI AsapAsa thayA haze ema mAnI zakAya. dIkSA samayanI emanI ummara pramANe A janmasamaya AgaLapAchaLa mUkI zakAya. yugapradhAna AcArya zrI jinacaMdrasUrie pitAne hAthe kavine dIkSA ApI hatI ane pitAnA prathama ziSya sakalacaMdra gaNinA ziSya tarIke emane jAhera karI emanuM "samayasuMdara' nAma rAkhyuM hatuM. pitAnI kRtiomAM samayasuMdare ke emane aMjali arpatAM gItamAM emanA ziSyae emanA janmanAmane kyAMya ullekha karyo nathI. eTale sAdhutAne aMgIkAra karI samayasuMdara banatAM pahelAM emanuM bALapaNanuM nAma zuM hatuM e vize kazuM jANavA maLatuM nathI. vastutaH eka vakhata dIkSA laI saMsArIpaNAne tyAga karanAra jaina sAdhuone pitAnuM mULa nAma jaNAvavAnI bhAgye ja IcchA rahe che. dIkSA letAM pahelAM samayasuMdare kaMI abhyAsa karyo hato ke nahi e vize paNa kaI cokkasa nirdeza maLatuM nathI. mAravADa, ane temAMye sAcora jevA pachAta gAmamAM abhyAsa mATe temane bahu anukULatA maLI hoya e saMbhavita nathI. dIkSA pachI abhyAsa mATe temane ghaNuM taka maLI hatI ema emanA lakhANa parathI jANI zakAya che. samayasuMdare pitAne abhyAsa vizeSataH vAcaka mahimarAja (pachIthI jeo zrI jinaharSasUri tarIke oLakhAtA hatA) ane samayarAja upAdhyAya pAse karyo hate. eTale ja teo temane baMnene Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 169 pitAnA vidyAguru tarIke 'bhAvazataka ane aSTalakSI' nAmanI potAnI -kRtiomAM oLakhAve che. juoH zrI mahimarAjavAcaka-vAcakavara-samayarAjapuSyAnAm / madvidyeka gurUNAM prasAdatA sUtrazatakamidam // (bhAvazataka) zrIjinasiMhamunIzvara-vAcakavara-samayarAja-gaNirAjAm / madavidyaikagurUNAmanugraho me'tra vijJeyaH // (aSTalakSI) 'bhAvazataka', "aSTalakSI" ane evA bIjA vidvattAbharyA graMtha jotAM lAge che ke kavie vAcaka mahimarAja ane samayarAja upAdhyAya pAse besIne kAvya, TIkAo ane dharmazAstrone ghaNe UMDo abhyAsa karyo haze, kavinAM ucca abhyAsa, tIkSNa buddhi, asAdhAraNa pratibhA ane tapasvI tathA saMyamI sAdhujIvana jaIne AcAryazrI jinacaMdrasUrie temane saM. 164nA mahA suda pAMcamane divase gaNiInuM pada ApyuM hatuM. tyAra pachI samrATa akabaranA nimaMtraNane mAna ApI jyAre AcArya zrI jinacaMdrasUri saM. 1648mAM lAhera gayA tyAre temanI sAthe gayela bIjA 31 sAdhuomAM sakalacaMdragaNi, mahimarAja, samayasuMdara vagere paNa hatA. te samaye samayasuMdare "rAnAne te sautha' ATha akSaranA A vAkyanA ATha lAkha artha karI batAvI, potAnI aSTalakSI' nAmanI kRti vaDe akabara bAdazAhane prasanna karyA hatA. saM.1649mAM phAgaNa suda bIjane divase zrI jinacaMdrasUrie samayasuMdarane lAheramAM vAcanAcAryanuM pada ApyuM hatuM. e ja vakhate AcAryazrIe vAcaka mahimarAjane AcAryanI padavI ApI zrI jinaharSa sUri evuM nAma ApyuM hatuM.) eTale ja A samaya pachI lakhAyelI sAMbapraghunarAsa", "cAra pratyeka buddhane rAsa', "mRgAvatIcaritra vagere kRtiomAM samayasuMdara pitAne vAcaka samayasuMdara' tarIke oLakhAve Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 | paDilehA che. A samaya daramyAna samayasuMdara gujarAtI bhASAmAM rAsa, prabaMdha.. gIta, stavane, chatrIsI vagere prakAranI kAvyakRtio lakhavI zarU karI dIdhI hatI. vAcanAcAryanI padavI pachI vIsa ke ekavIsa varSe samayasuMdarane pAThaka eTale ke upAdhyAyanI padavI maLI hatI. AcAryazrI jinasiMhasUrie laverA mukAme emane A padavI ApI hatI ema rAjasoma kavi nedhe che. paraMtu kaI sAlamAM A padavI emane ApavAmAM AvI ene ullekha karyo nathI. joke samayasuMdaranI kRtio parathI e sAla nakkI karavAmAM bahu muzkelI naDatI nathI. saM. 1672 ane tyAra pachI racAyelI badhI ja kRtiomAM kavi pitAne pAThaka ke upAdhyAya tarIke oLakhAve che. jemake, saM. 1672mAM racAyelA siMhalasUta priyamelaka rAsane aMte teo lakhe che : jayavaMtA guru rAjIyA re, zrI jinasiMhasUri rAya; samayasuMdara tasu sAnidhi karI re, Ima pabhaNaI vijhAya re" saM. 16 73mAM lakhAyelA "nala davadaMtI rAsane aMte kavi lakhe che: "uvajhAya Ima kahaI samayasuMdara, kIya Agraha netasI; caupaI naladavadaMtI karI, catura mANasa citavasI." saMvata 167ra pahelAMnI koI paNa kRtimAM samayasuMdare potAne mATe pAThaka ke upAdhyAya padane ullekha karyo nathI. eTale saM. 1971 mAM emane upAdhyAyanI padavI maLI haze ema mAnI zakAya. emanA keTalAka ziSyoe emane mahApAdhyAya tarIke ullekha karyo che. AcArya zrI. jinaharSasUrinA kALadharma pAmyA pachI (saM. 1680 pachI), emanA kharataragacchamAM vayovRddha, jJAnavRddha ane ATalA * jugapradhAna jinacaMda svayaMhasta vAcaka ha pada lAhore di zrIjinasiMhasUviMda sahere kare che, pAThaka pada dIye. rAjasamakRta "samayasuMdarajI gItam * Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 171 lAMbA dIkSA paryAyavALA phakta teo ja hatA. eTale gacchanI paraMparA pramANe upAdhyAyapadamAM teo meTA hovAthI temane mahepAdhyAyanuM pada ApavAmAM AvyuM hoya e atyaMta svAbhAvika che. sAdhu tarIke samayasuMdarane jude jude sthaLe pharavAnuM ane cAturmAsa daramyAna sthira thavAnuM banatuM, emaNe pote pitAnI keTalIka kRtiomAM enAM racanAsthaLAne ulekha karyo che ane keTalAMka tIrthomAM tyAM ne tyAM ja enI stuti mATe gIta, stavanenI racanA karelI che. A parathI teo kyAM kyAM vicarelA hatA ane cAturmAsa nimitte kyAM kayAM sthira thayelA hatA tenI keTalIka spaSTa mAhitI maLI rahe che. temaNe siMdha, paMjAba, uttara pradeza, rAjasthAna, saurASTra ane gujarAtamAM dharmopadeza arthe vicaraNa karyuM hatuM. temAM ye khAsa karIne rAjasthAna ane gujarAtamAM teo vizeSa rahyA hatA ane jIvananAM aMtima varSomAM te teo gujarAtamAM ja sthira thayA hatA. judA judA pradezomAM pharavAne lIdhe temaNe te te pradezanI bhASA para sAre kAbU meLavI lIdhuM hatuM. vaLI, temanAmAM potAnA ga7nI ke dharmanI saMkucitatA bilakula nahetI. ethI emane upadezanI aneka lokonA jIvanamAM sArI asara thaI hatI. emanA tejasvI jIvanane prabhAva hiMdu ane musalamAna adhikArI varga upara paNa ghaNo sAro paDyo hato. emanA keTalAka ziSyo noMdhe che te pramANe temaNe ahiMsAne keTaleka sthaLe asarakAraka pracAra karI prANahiMsA aTakAvI hatI. teo jyAre siMdhamAM hatA tyAre tyAMne adhikArI makhanama muhammada zekha kAjI temanI pavitra vANIthI mugdha ane prabhAvita thayo hato. samayasuMdaranA upadezathI eNe AkhAya siMdha prAMtamAM gauvadhanI, paMcanadImAM jalacaranI ane anya prANIonI hiMsA ne karavA mATe abhayanI ulleSaNa karI hatI. evI ja rIte, jesalamera ke jyAM sAMDhane vadha thatA hatA tyAM emaNe enA adhipati rAvala bhImajIne sadupadeza ApI vadha baMdha karAvyA hatA. maMDovara ane Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 | paDilehA meDatAnA adhipatione paNa evI rIte ahiMsAne upadeza ApI temaNe hiMsA aTakAvI hatI.* samayasuMdarane ziSya parivAra vizALa hatA. emaNe pote potAnA graMthanI prazastimAM ke pitAnA keTalAka ziSyonA karelA ulekhe parathI ane bIjA keTalAka graMthamAM maLatA anya ullekho parathI mAnavAmAM Ave che ke emanA lagabhaga 4ra ziSya hatA. vaLI, e ziSyone paNa zive sAthe e samudAya ethIya vadhAre vizALa banyA hatA. keTalAka ziSya atyaMta vidvAna ane samartha sAhityakAra hatA. keTalAka ziSyae samayasuMdarane TIkA lakhavAmAM ke saMzodhana karavAmAM sahAya paNa karelI. vAdI harSanaMdana emanA mukhya ziSya hatA. emaNe nAnAmoTA bAreka graMthonI racanA, bahudhA saMskRtamAM karelI che. 18 adhyAyamAM lakhelI "madhyAhanavyAkhyAnapaddhati' ke cAra vibhAgamAM ApavAmAM AvelI saMkhyAbaMdha kathAone lIdhe kathAkeSa jevI banelI RSimaMDaLaTIkA" emanI mahatvapUrNa kRtio che. sahajavimala, meghaja zItapura mAMhe jiNa samajhAviye, makhanama mahamada sejI; jIvadayA para paDaha pherAviye, rAkhI cihuM khaMDa rei. -kavi devIdAsakRta gIta siddhapura mAMhe zekha mahammada maTe che, jirNa pratibadhIye, siMdhu deza mATe vizeSa gAyAM choDAvI he turaka mAratI. -rAja samakRta gIta siMdhu vihAre lAbha liyau ghaNe re raMjI makhanUma zekha pAMce nadiyAM jIvadayA bharI re, rAkhI dhenu vizeSa". -harSavadanakRta gIta Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara | 173 vijaya, meghakIrti, mahimA samudra vagere ziSyoe paNa keTalIka vidvatApUrNa kRtionI racanA karI che. samayasuMdare sudIrgha AyuSya bhegavyuM hatuM. dIkSA pachI nAnI vayathI ja emanuM jIvana saMyamI ane tejasvI banyuM hatuM. sAdhu tarIke ane sAhityakAra tarIke emaNe eka pachI eka siddhio prApta karI ane pitAnA cAritryane tathA vyaktitvane khUba khIlavyuM. pitAnI vidvatA, guNagrAhakatA ane udAratAne lIdhe teo mAtra potAnA gacchanA ja nahi, paNa samagra jaina samAjanA sarvamAnya sAdhu banI gayA hatA. Ama chatAM, temane uttarAvasthAnAM chellAM thoDAMka varSomAM vRddhAvasthAnI parAdhInatAne lIdhe mAnasika paritApa veThavo paDayo hato. enuM eka kAraNa saM. 1687mAM gujarAtamAM paDele bhayaMkara dukALa hatuM. A kALanuM samayasuMdare pite 'satyAsIyA dukALavarNana chatrIsI'mAM AbehUba varNana karI, tatkAlIna paristhitine sAce citAra ApI, ethI pitAnA jIvana para paDelI asara paNa batAvI che. annane khAtara, pApI peTane khAtara mANasane sagAI, zarama ane dharmane paNa tyAga karAve evI e samayanI paristhiti hatI. pati patnIne mUkIne khAya, patnI patine mUkIne khAya, mAtA pite khAya paNa putrane na Ape, ane putra mAtA vinA ekale khAya evI te samayanI sthiti hatI. anna vinA TaLavaLI marelA mANasanA mRtadehe ghera ghera paDyA hatA. e vakhate sAdhuonI sthiti ghaNI ja kaphoDI thaI gaI hatI. pahelAM je leke khUba bhaktibhAva ane AgrahapUrvaka sAdhuone pitAne ghera anna vaheravA laI jatA hatA, te have pAMca-cha dhakkA khAvA chatAM kazuM ApatA nahi. jyAM mANase sAdhune joIne ja bAraNuM baMdha karI detA, tyAM anna vaherAvavAnI te vAta ja kyAMthI ? AvA dukALamAM sAdhuo pitAnA graMtha, pAtra ane vastra vecIne paNa khAvAnuM meLave evI paristhiti sAdhAraNu banI gaI hatI. alabatta, sAdhuo mATe e anAcaraNa ja kahevAya, tema chatAM ekamAtra jIvavAnI irachAne kAraNe keTalAya sAdhuo Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 paDhilehA e pramANe AcaraNa karatA thaI gayA hatA, ane samayasu Mdara paNa peAtAnA keTalAka ziSyAne tema karatAM aTakAvI zakayA nahi. dukALane kAraNe sAdhuemAM AvelA AvA anAcaraNathI kavine ghaNuM du:kha thayuM. sAdhujIvanamAM eka vakhata pravezelI zithilatA cAlu rahe ke vadhe nahi e mATe emaNe pAte mana makkama karyuM ane sa 1691mAM emaNe 'kriyAdhAra' karI peAtAnuM sAdhujIvana parizuddha karyuM. samayasuMdaranA uttarAvasthAnA mAnasika paritApanuM khIjuM kAraNa emanA ziSyA hatA. satyAsInA dukALa vakhate emanA keTalAka ziSyo emanAthI vimukha banI gayA hatA. keTalAka temane cheDIne cAlyA gayA hatA. ziSyamAM paNa aMdara aMdara kalaha thavA lAgyA hatA. peAtAnI lagabhaga eMsI varSa jeTalI uMmara thavAne lIdhe dareka vAta temane peAtAnA ziSyA para AdhAra rAkhavA paDatA. je ziSyAne taiyAra karavAmAM emaNe asAdhAraNa bhega ApyA hatA te ja ziSyA have emanI AjJAnuM pAlana rAjIkhuzIthI karavA taiyAra naheAtA, ane kavine pAkaTa uMmara ane jarita dehane kAraNe lAcArIthI ziSyA kahe tema karavu paDatuM hatuM. samayasuMdaranuM A mAnasika duHkha jevuMtevu' naheAtuM. emaNe pAte eka kAvyamAM peAtAnu A duHkha nikhAlasapaNe varSoMLyuM che. * * dhelA nahI. tau ma karau ciMtA dIsaI Ne cale paNa duHkha saMtAna kara mi huA ziSya bahulA, paNi samayasuMdara na pAca sukha. * * joDa ghaNI vistarI jagata maI, prasiddhi thaI pAtasAha pata paNa ekakaNa vAta rahI aNuti na kriyau kiNa zailaI nizcanta. samayasuMdara Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasu Mdara / 175 samayasuMdarane peAtAnI vRddhAvasthAne lIdhe tathA zArIrika nabaLAIne lIdhe have vadhAre vihAra ke sthaLAMtara karavAnuM phAve tema nahetuM. teo te samaye gujarAtamAM vihAra karatA hatA. saM. 1696thI te amadAvAdamAM sthira thaI gayA, A samaya daramyAna temanI lekhanapravRtti cAlu ja hatI. paNa have te ka'Ika maMda paDI gaI hatI. saM. 1700mAM 'draupadI cApAI'nI racanA karyA pachI chellAM traNeka varSa mAM temaNe keAI meATI kRtinI racanA karI nathI. lagabhaga jIvananA aMta sudhI AtmakalyANa ane sAhityanI upAsanA karatAM karatAM peAtAnA aMtasamaya samIpa jaNAtAM anazana karIne saM. 1703nA caitra sudI terasane divase, mahAvIra jayaMtIne divase tee kALadharma pAmyA. emanA eka praziSya kavi rAjasAme emanA avasAnanA ullekha emane ali ApatA eka gItamAM karyo che "aNusaNu karI aNugAra, saMvata sattara he! saya khIDAttare ahamadAvAda majhAra, paraleAka pahuMtA hai| caitra sudi terase ,, Ama samayasu Mdare lagabhaga nevuM varSanuM AyuSya bhogavyuM, kadAca be-traNa varSa vadhAre haze, pazu AchAM nahi. avasAnanAM traNeka varSoM pahelAM emaNe draupadI copAi' jevA sudI' kAvyanI racanA karI hatI, e batAve che ke vRddhAvasthAmAM paNa emaNe lekhanapravRtti cAlu rAkhI hatI. samayasu MdaranI sAhityasevA vipula tathA uccakroTinI che. temaNe sa'skRta, prAkRta tema ja gujarAtI bhASAmAM kRtinI racanA karI che, temaNe vyAkaraNa, TIkA, kAvyalakSaNu, chaMda, nyAya, jyAtiSa, zAstracarcA, siddhAMtacarcA, anekArtha sAhitya, itihAsa, prabaMdha, rAsa, ceApAI, saMvAda, khAlAvakhAdha, cAvIsI-chatrIsI, stavana, sajhAya, gIta vagere te samayanA sAhityaprakArA ThIkaThIka pramANamAM kheDayA che. gIta, sajAya, stavanAdi sekaDA nAnI nAnI kRtio uparAMta temaNe saMskRtamAM lagabhaga vIseka Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 / paDileha ane gujarAtImAM trIseka moTI kRtio lakhelI che. alabatta, A badhuM ja sAhitya ekasarakhI ucca kakSAnuM te na ja hoI zake. tema chatAM ja emaNe je sAhityanuM sarjana karyuM che te jotAM eka vidvAna ane samartha paMDita tarIke ane ucca kakSAnA eka sAhityakAra tarIke te emanI pratIti avazya thAya che ja. saMskRta bhASAmAM kavie bhAvazataka(saM. 1641), rUpakamAla avacUri (saM. 1663), kAlikAcArya kathA (saM 1666), samAcArazataka (saM. 1672), vizeSazataka (saM. 1672), vicArazataka (saM. 1676), visaMvAdazataka (saM.1685), vizeSasaMgraha (saM. 1685), gAthAsahastrI (saM. 1686), jyatiyaNavRtti (saM. 1687), dazavaikAlikaTIkA (saM. 1691), raghuvaMzIkA (saM. 1692), vRttaranAkaravRtti (saM. 1694) ane bIjI keTalIka nAnI moTI kRtionI racanA karI che. kavinI A pravRtti emanA samagra sarjanakALamAM vistarelI hatI e te kRtionI rayanAsAla parathI joI zakAya che. gujarAtI bhASAmAM samayasuMdare vizeSataH rAsa-copAI, stavana, sajjhAya, vIsI-chatrIsI, gIta vagere prakAre kheDaDyA che. gujarAtImAM paNa emanuM sarjana atyaMta vipula che ane emane eka uttama rAsakAra ane gItakAra tarIke pratiSThA apAve che. emaNe saM. 164mAM saMskRtamAM bhAvazatakanI racanA karI tyAra pachI lagabhaga deDha dAyakA sudhI emaNe meTA graMtharUpe khAsa kaMI viziSTa sarjana karyuM hoya ema lAgatuM nathI, athavA je kaMI sarjana karyuM hoya te te upalabdha nathI. gujarAtImAM emanI moTI kRtio vahelAmAM vahelI saM. 1650nI AsapAsa racAyelI maLI Ave che. emaNe sAMbapradyumnarAsa (saM. 1659), cAra pratyekane buddha-rAsa (saM. 1665), mRgAvatIrAsa (saM1668), siMhalasutapriyamelaka rAsa (saM. 1672), puNyasAra rAsa (saM. 1673), naladavadaMtIrAsa (saM. 1673), sItArAmacopAI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kavivara samayasuMdara / 277 saM. 1677), vakalacIrI rAsa (saM. 1681), vastupAla japAlarAsa (saM. 1682), zatruMjayarAsa (saM. 1683), bAravratarAsa (saM. 1685), thAvaracA pAI saM. 1691), sulakakumAra rAsa (saM. 1694), caMpaka zreiSThI copAI (saM. 1695), gautamapRchA copAI (saM. 1695),. dhanadattopAI (saM. 1685), puMjARSi rAsa (saM. 1698), draupadI. pAI (saM. 1700) vagere rAsa athavA cepAI lakhyAM che. rAsa. ane pAI e be zabda ghaNI vAra ekabIjAnA paryAya tarIke prajAtA hevAthI emaNe kaIka kRtine rAsa tarIke oLakhAvI hoya che, te kaIka kRtine pAI tarIke oLakhAvI hoya che. emaNe vIsa karatAM vadhu rAsa lakhyA che. emAM vastupAla-tejapAla rAsa, kSullakakumAra rAsa, paMjARSine rAsa vagere keTalAka rAsa-savAse paMktinA nAnA kadanA che, te keTalAka hajAra-be hajAra paMktinA moTA kadanA rAsa paNa che. temAM "sItArAma cepAI' nAmane rAsa moTAmAM moTe che. je navakhaMDamAM lagabhaga 3,700 paMktimAM lakhAyele che. | sarjanAtmaka sAhityamAM samayasaMdare rAsa ane gItamAM ucca prakAranI siddhi meLavI che. bhASAnI sukumAratA, varNanenI tAdazatA. ane AlekhananI sacoTatA sAthe emaNe rAsanuM sarjana karyuM che. emAM emanI uraca kAvyapratibhA prasaMge prasaMge jhaLakI UThe che. sItArAma cepAI ' ane draupadI pAI' jevA emanA rAsa te mahAkAvyanI kATi sudhI pahoMce e prakAranA thayelA che. samayasaMdare lakhelAM gItanI saMkhyA hajAra karatAMye vadhAre che. jude jude samaye, jude jude sthaLe lakhelI A nAnInAnI racanAo badhI ja haju ekatrita thaI zakI nathI. je maLe che emAM keTalIka te samayasaMdaranA pitAnA hastAkSaramAM lakhAyelI maLe che. gItAmAM paNa emaNe bhAsa, stavana, sohalA, caMdavalA parvagIta, mahimAgIta, vadhAI vagere ghaNuM prakAro kheDyA che. gItamAM laviMdhya, zabdamAdhurya, 12 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 | paDileha abhinava prAsasaMkalana, bhinnabhinna rAgarAgiNI ane lokapriya DhALa tathA kavinI utkaTa saMvedanazIlatAnI ApaNane pratIti thAya che. kavinAM gItanuM vaividhya eTaluM apAra che ke "samayasuMdaranAM gItaDAM, te paranA cItarA" evI kokti pracalita thayelI, kuMbhArANAe baMdhAvelAM benamUna maMdira ane makAnanAM zilpa-sthApatyane pAra pAma e jema agharuM che tema samayasuMdaranAM gItane pAra pAmavo e paNa agharuM che ema kahevAtuM. emAMnAM keTalAMka gIta, sajajhAye, stavane vagere te atyAra sudhI jena lekamAM pracalita rahyAM che. A samayasuMdaranI vidvattAnI ane bahuzrutatAnI pratIti emanA anekArthajthe ane TIkAgraMtho parathI thAya che. emane aSTalakSI' * graMtha anekArtha sAhityamAM aditIya che. ema kahevAya che ke eka vakhata samrATa akabaranI vidyAsabhAmAM kaI ke jaina Agama vize kaTAkSamAM kahyuM : "giAsa sutasta anaMte " eTale ke eka sUtrane anaMta artha thAya che. A kaTAkSane javAba ApavA mATe samayasuMdare akabara bAdazAha pAsethI thoDo samaya mAgyuM ane "rAjAne te sautha" e ATha akSaronA ATha lAkha artha karIne "artha ratnAvalI ' nAmanA graMthanI racanA karI ane saM, 1649nA zrAvaNa suda 13nI sAMje kAzmIravijaya mATe akabare jyAre zrIrAja zrI rAmadAsanI vATikAmAM prathama pravAsa karyo tyAre rAjAo, sAmajo ane vidvAnonI sabhA samakSa samayasuMdare A graMtha akabara bAdazAhane e vATikAmAM vAMcI saMbhaLAvyo ane batAvI ApyuM ke pitAnA jevo eka sAmAnya cANasa paNa je eka akSaranA eka lAkha artha karI zake che te sarvajJanI vANunA anaMta artha thAya emAM navAI zI? samayasuMdaranI A kRtithI akabara bAdazAha tathA bIjA rAjAo, sAmaMta ane ja A graMthanuM saMpAdana pra. hIrAlAla kApaDiyAe karyuM che. e zeTha devacaMda lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA taraphathI ane kAryaratnamaMjavAnA nAme 1936mAM pragaTa thayuM che. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 179 vidvAnA khUba prabhAvita thayA. akabare pote e graMthane pramANubhUta karAvI samayasuMdaranA hAthamAM mUkayo. pAchaLathI A gra Mthanu N nAma samayasuMdare 'aSTalakSI' rAkhyuM hatuM. samayasu Mdarane ghaNI bhASA AvaDatI hatI. tee gujarAta, rAjasthAna, uttara hiMda, siMdha ane pajAbamAM karelA hatA. eTale saMskRta, prAkRta ane apabhraMza uparAMta gujarAtI, mAravADI, hiMdI, si MdhI ane pu AkhI bhASA para emaNe sAruM prabhutva meLavyuM hatuM. musalamAnAnA saparka ne lIdhe phArasIbhASAne paricaya paNa temaNe hastagata karI lIdhA hateA. emanuM te bhASAe upara prabhutva evuM hatu ke teo e badhI bhASAmAM kavitA lakhavAnI paNa zakti dharAvatA hatA. siMdhI ane pujAnI bhASA karatAM gujarAtI, mAravADI ane hiMdI bhASAmAM temaNe vadhAre kRtie lakhI che. keTalIka kRtiomAM prayAga khAtara temaNe sa'skRta ane prAkRta, gujarAtI ane sa MskRta, gujarAtI ane siMdhI bhASAnuM mizraNa karyuM` che. mRgAvatI ceApAInA trIjA khaMDanI navamI DhAla emaNe siMdhI bhASAmAM lakhI che. aDadhu caraNu gujarAtI ane aDadhu sauMskRtanuM temaNe kareluM mizraNa paNa jue : bhalU Aja bheTyuM prabho pAdapadma N / phalI Asa morI, nitAnta vipadyam // yU duHkha nAsI, punaH saumyadRSTyA / thayuM sukha yathA meghavRSTayA || rAtriNI uparAMta tatkAlIna leAkapriya dezIone paNa emaNe khaheALA pramANamAM upayoga karyo che. emaNe pAte paNa keTalAka navA DhALA pracalita karyA hatA. AnaMdaghanajI, RSabhadAsa, nayasuMdara vagere kavioe samayasa daranI keTalIka dezIonA ane vapa ktionA upayAga karyo. che e parathI te pratIta thAya che. samayasuMdaranA samakAlIna kavi RSabhadAse sa', 1670mAM rasezva Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 / paDileha . . "kumArapAla rAsa' mAM samadaranI prazaMsA karatAM lakhyuM che: susAdhu haMse samaye suracaMda, zItala vacana jima zArada caMda e kavi meTI buddhi vizAla, te Agali murakha bAla, je samaye samayasuMdaranuM sAhitya haju sajaI rahyuM hatuM te samaye RSabhadAse karelA A ullekha parathI khAtarI thAya che ke samayasuMdare emanA pitAnA samayamAM ja kavi tarIke ghaNI moTI pratiSThA prApta karI lIdhI hatI. samayasuMdara emanA yuganA asAdhAraNa pratibhA dharAvanAra prakhara vidvAna, samartha sAhityakAra, ucatama kavi ane tejasvI sAdhu hatA. (2) mRgAvatIcaritra pAI kavivara samayasuMdara 17 mA saikAnA eka samartha rAsakavi che. temaNe je bhinnabhinna rAsakRtionI racanA karI che temAM "mRgAvatIcaritra copAI e paNa eka atyaMta mahatvanI kRti che. A kRtinI racanA kavie saM. 1668mAM siMdhamAM mulatAnanagaramAM karI hatI. kavie pote rAsanI aMtima DhALamAM nirdeza karyo che te pramANe te samaye mulatAnanagaramAM be bhavya jinAlaye hatAM. temAM ekamAM mULanAyaka zrI sumatinAtha bhagavAnanAM ane bIjAmAM mULanAyaka tarIke zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimAjI birAjamAna hatAM. kavi lakhe cheH sihara baDA mulatANa viseSA, kAna suNyA aba dekhyA che, sumatinAtha zrIpAsa jirNodA mULanAyaka sukhakaMdA be. e samaye siMdhanuM mulatAnanagara ghaNuM suprasiddha hatuM. tyAM jinenI vasati paNa sArA pramANamAM hevI joIe. te samaye tyAM vasatA eka zreSThI jesalamerA zrAvaka, karamacaMda rIhaDanA AgrahathI kavie pote A rAsanI racanA karI che evo nirdeza paNa temaNe rAsamAM karyo che. juo : Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 181 siMdhU zrAvake sadA sebhAgI guru gacchakA bahu rAgI be, jANuM zrAvaka te jesalamerA marama lahaI dhama kerA be, karamacaMda rIhaDa jANItA sAhe sadA vadItA be, tasu Agraha kari e graMtha kIdhA, nAma mehaNavela dIdhA che. kavie A kRtinI racanA karIne ene mehanavala' evuM amaranAma paNa ApyuM che. A rAsanI racanA karatAM pahelAM kavie bIjI keTalIka rAsa-kRtionI paNa racanA karI che, jemAMthI "sAMbapradyumna rAsa" ane "cAra pratyeka buddhane rAsIne nirdeza kavie pote A rAsanA AraMbhamAM ja karyo che. A parathI joI zakAya che ke A rAsakRtinA sarjana mATe kavi siddhahasta banI cUkyA hatA. kavivara samayasuMdare A rAsanI racanA traNa khaMDamAM, DhAla ane duhAmAM karI che. prathama khaMDamAM 13 DhAla, dvitIya khaMDamAM 13 DhAla ane tRtIya khaMDamAM 12 DhAla kavie prajI che. A rAsanAM kathA-vastu mATe mRgAvatInuM jemAM suprasiddha atihAsika caritra kavie pasaMda karyuM che. mRgAvatI bhagavAna mahAvIranA samayamAM zatAnIka rAjAnAM rANu hatAM. bhagavAna mahAvIra pAse e dIkSA laI sAdhI thayAM che. bhagavAna emane pravartinI caMdanabAlAnI ziSyA banAve che. mRgAvatInuM sthAna satIomAM mokhare che. prAtaH samaraNIya soLa satIomAM emanI gaNanA thAya che. sUryAsta thaI gayA chatAM bhagavAna mahAvIranI parSadAmAM vadhu samaya rokAvAne kAraNe caMdanabALA, taraphathI Thapake maLatAM mRgAvatI pazcAttApa ane AlocanA karatAM karatAM kevaLajJAna prApta kare che. pitAnAM guraNI karatAM pote vaheluM kevaLajJAna pAme che ane enI khabara paDatAM jaina praNAlikA anusAra guraNa caMdanabAlA ziSyA mRgAvatIne vaMdana kare che, kevalIne namaskAra kare che. mRgAvatI ceTaka rAjAnI dIkarI hatAM. zatAnIka rAjA sAthe emanAM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 / paDileha - lagna thayAM hatAM. lagna pachI sagarbhAvasthAmAM vicitra dohadane kAraNe emane viyoganuM keTaluM duHkha sahana karavuM paDe che! vanamAM putra udayanakumArane janma Ape che ane keTalAMka varSa pachI zatAnIka sAthe emane meLApa thAya che enI ghaTanA rasika che. eka citAra upara vahema AvatAM zatAnIka citArAne kevI sajA kare che ane vera levA citAra caMDapradyota rAjAne kevI rIte uzkere che ane pariNAme kevI kevI ghaTanAe bane che tenuM paNa rasika Alekhana A rAsamAM kavie karyuM che. - pAsanA trIjA khaMDamAM mRgAvatInI dIkSAnuM, emane prApta thayela kevaLajJAnanuM ane nirvANanuM varNana che. samAnya rIte jaina kathAomAM kathAnAyaka ke kathAnAyikAnA nirvANaprAptinA prasaMgathI kathAnuM samApana thAya che tema ahIM paNa mRgAvatIne nirvANanA prasaMga sAthe kathAnuM samApana thAya che. kavi samayasuMdara potAnI rAsakRtiomAM mAtra kathAkAra tarIke ja nahIM paNa eka kuzaLa siddhahasta kavi tarIke kathAprasaMgonuM nirUpaNa kare che, ane temAM jyAM jyAM avakAza maLe tyAM tyAM potAnA Alekhanane rasika banAve che. nagaranuM varNana heya, utsavanuM varNana heya, nAyaka ke nAyikAnuM varNana hoya ke sukhaduHkhanA prasaMgonuM varNana heya, temAM kavi pitAnI kalpanAnA raMge pUryA vagara rahI zaktA nathI. - zatAnIka rAjA ane kauzAmbI nagarInuM varNana karatAM kavi lakhe tiNa desa kosaMbI purI, jANe indrapurI avatarI; vibudha leka gurUnaI ghaI mAna, jyobhita bahu sukha saMtAnajamunA nadI vahaI jasu pAsi, jANi jaladhi mukI (ka) haI tAsa ratana mAharA lIdhA mathI, ghau muja tujajha amUrati nathI. prAsAda saMga upari pUtalI, kamala netra naI kaTi pAtalI jANi nagara ridhi jovA bhaNuM, amara suMdarI AvI ghaNa. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 183 rAsanI nAyikA mRgAvatInuM zabdacitra kavie eka pachI eka ema bAreka kaDImAM suMdara, manahara devuM che! vastutaH kavie e mATe eka AkhI DhAla (prathama khaMDanI bIjI DhAla) cha che, eTaluM ja nahIM e DhAlanuM nAma paNa nAyakAnI DhAla evuM prakhyuM che. mRgAvatInA varNanamAM kavie je upamAdi alaMkAre prayojyA che. te juo : spAma veNI daMDa saMbhata re. upari rAkhaDi epa re mRgAvatI. ahi rUpa dekhaNa Aviyau re lAla, mastaki maNi ATopa re. biMduM gama guMthI mIlI re, bAMdhyau timara mithyAta re, mugAvatI, vici samathau siMdarIyala re lAla, pragaTaya dharama prabhAta re. sasi dala bhAvi chatau thakau re, sevaI Isara deva re mRgAvatI gaMgA nadi tapasyA karaI re lAlaciMtAtura nitameva re mRgAvatI, nayana kamalanI pAMkhaDI re aNiAlI anurUpa re haThi vadhatI haTakI rahI re lAla, dekhi zravaNa de kUpa re niramala triInI nAsikA re, jANe dIvA dhAra re, kAlimA kihAM dIsaI nahIM re lAla, nabalaI sneha lagAra re. mukha pUnima kau caMdalau re, vANuM amRta samAna re kalaMka deSa dRri Talyau re lAla, sIla taNuu parabhAri re kaMTha kilathI ruDyau re, te tala eka vasaMta re e bAre mAsa sarikhauM re lAla, rUpaI phera anaMta re. kuyalI bAMha kalAvihA re, kamala sukomala hAtha re riddhi anaI siddhi devatA re lAla, nitya vasaI be sAtha re. hRdaya kamala ati suyaDuM re, dharma buddhi AvAsa re kaTi laMka jataha kesarI re lAla, sevaI nita vanavAsa re. mRgAvatInuM jyAre bhAraMDa pakSIe apaharaNa karyuM tyAre mRgAvatI je vyathA anubhave che ane vilApa kare che tenuM varNana karatAM kavie Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 / paDilehA mRgAvatInA mukhamAM mUkelA zabdo 'naLAkhyAna'nI damayaMtInA vilApanuM smaraNa karAve che. karaI re vilApa mRgAvatI, rAya, keA cheDAvaI; huM jIvana prANa samI hatI rAya. bhAraDa pa`khI huM apaharI rAya, caraNu bihu` mahi le dharI; nakha prahAra bahu vedanA rAya, viraha vyathA e vedanA; kuTu ba thakI huM vIjIDI rAya, huM amalA saMkaTa paDI, sIhamukhaI paDI miragalI rAya, sIcAI mukha ciDakalI maMjAra sukhi channuMdarI rAya, sApa sukhaI muddhi uMdarI, mRgAvatIrANInI bhALa lAgyA pachI zatAnIka rAja peAtAnI rANI ane putra sAthe jyAre nagaramAM praveza kare che tyAre e prasa Mgane nagaranA lokeA utsava tarIke manAve che, e utsavanuM suMdara vigatapracura varNana kavi prathama khaMDanI chellI DhAlamAM kare che. kavi lakhe cheH vAgA jAgI DhAla, hesikha, vAga jAgI DhAla Ayau krAsa`khI karaNe rAjIyau; vAgA bhuMgala bheri, he khi, vAgA bhuMgala bhera, vAgA veNu mRdaMga, he vAgA tAlA ka`sAla, huM nAI jANe kari aMbara gAjIyau; khi, vAgA veNu mRdaMga saMkha taNA vid sabada suhAmaNA. khi, vAgA tAlA ke sAla dhira dhira ucchava raMga vadhAmaNA; siSNugAryA savi hATa, he sakhi, sigAryA lAla paTebara aMbara chAIyA; bAMdhyAM tAraNu bAri hai sakhi, khAMdhyA saghalI galIe phUla viddhAIyA; Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasu Mdara / 185 pAriyA pATaDa huM khi, pAkhariyA tAna turagama tejI hIM satA mada jharatA mAtaMga hai sikha, mada jharatA uMcA jANe kari parabata dIsatA. zatAnIka rAjAnA mahelamAM citrA cItaravA mATe eka nipuN nAmanA citArA Ave che. e je vidhavidha citrA dvAre che tenuM varSoMna samayasu Mdare rasika rIte karyuM... che. kavi lakhe che : - Isaranau rupa cItaryAM re, ahiM AbhraMNu jhuMDamAla re, caMdrakalA gaMgA siraI re, vRSabha vAhana kaMThe mALa re; rupa brahmA taNuu cItalu re-caturmu`kha bUDhau jaTAla re, hAtha kama`Dala jala bharyAM re, janAI jaya mAla rU. mugala kAbilI sudhA cItaryAM re, sukha rAtA cUcI AMkhi re mAthaI meATA pAdhaDa lRmaNuA re, te jANuI tIra nAMkhare rUpa kraMgI kIdhA kUTarA re, mADaI mAthaI TApa re, DhIlA pahiraI sUMthaNu kAthalA hai, cheDayA karaI vahu kApa 2 habasI cItaryA kAlA ati ghaNuM re, pAMDura varaNuM paThANu garaDhA kAjI cItaryA re khAMcatA tema purANu re. ' ahI kavie citArA pAse je vividha citrA, AkRti, prasa MgAnuM Alekhana karAvyu` che temAM kAlavyatikramanA doSa jaNAya che. ahIM mRgAvatIne! samaya te bhagavAna mahAvIrane samaya che eTale ke AjathI 2500 varSa pahelAMneA samaya che, je samaye bhAratamAM haju meAgalA, kAbulI, phrigI, habasIone praveza thayeA nahAtA. kavie ahIM peAtAnA samayamAM jovA maLatI A badhI jAtione nirdeza karyo chejemAM vastutaH kAlavyatikramanA doSa jaNAya che. alakhatta, kavinA bacAvapakSe je kahevuM heAya tA ema kahI zakAya ke A nipuN citArAne daivI prasAdane kAraNe evI zakti sAMpaDI hatI ke jene lIdhe Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 | paDileha bhaviSyamAM bananArI ghaTanAone paNa te AlekhI zako hatA, ethI. megala, phiraMgIo vagerene kavie kareluM nirdeza agya nathI. alabatta, A prakArane bacAva bahu sAmarthyavALA na gaNuM zakAya. - kavi samayasuMdara jema upamAdi arthAlaMkAra sahaja rIte prayojI zake che tema prAsAnuprAsAdi zabdAlaMkAra paNa sahaja rIte prayojI zake che. rAsanI racanAmAM aMtyAnuprAsa ghaNo mahatvane che, ane A rAsanI pratyeka kaDImAM kavie aMtyAnuprAsanI sahaja saMkalana karI che. kavinuM zabdo paranuM prabhutva asAdhAraNa che ane tethI temanI zabdAlaMkArayukta paMktiomAM kayAMya AyAsa dekhAtuM nathI. zabdAlaMkAramAM paNa kavi ekanA eka zabda javalle ja prayoje che, eTaluM ja nahi, kavi keTalIka vakhata te zabdone yatheccha ramADatA hoya tevuM paNa jovA maLe che. prathama khaMDanI navamI hAlamAM kavie keTalIka kaDIomAM anunAsikano upayoga karIne aMtyAnuprAsane ke madhura karNapriya banAvyo che ! emAMnI thoDIka paMktio juo : nRpa Agali nirakhaI vanatIra, tApasa Azrama guhira gaMbhIra; aMba kadaMba caMpaka kaNavIraM, agara tagara nAra aMbI.. nAga punAga sAga jamIre tAla tamAla aseka usIraM, vRkSa mUla siMcita bahu nIraM, kokila nAda ane pama kare. madhyabhAga maTha uTaja kuTIra, baIThA tApasa vRddha zarIra, mastaki keza jaTA keTI, tapa japa kiriyA sAhasa dhIre. rAkhaI nahi ke ghAta kathIra, parivahana dharaI eka kasIra, vanaphala bhakSa karavA nIraMke cIbhaDa kAliMga matIraM, riSi cAlaI nahi jihAM vahaI sIraM, hari mRga ahi nakulANa na pIra, pADaI nahIM karukula samIra, tApasa sabala haTaka naI hI. arthAlaMkAra ane zabdAlaMkAra prayojavAmAM kavi samayasuMdara Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 187 siddhahasta che, tema tatkAlIna pracilata lektio, rUDha prayogo, kahevato ityAdine paNa rAsanI paMktiomAM vaNI levAmAM kavinI kuzaLatA joI zakAya che. kavie A rAsamAM prasaMge prasaMge evI suMdara paMktio prayojI che. udAharaNa tarIke nIcenI paMktikhaMDe juoH bAli senau je kAnanaI Dai; jala bina kima rahaI mAchalI cheDacI dhAna ghaNuM ghuraghuraI; khIlI kAja ma DhAI AvAsa pAgalau meru parvati puugaI; sutau siMha jagADaje, rayaNAyara mitra jeha naI tehaNa dAridra jAya tatakAla sukha sarasava dukha meru samAna; kanaka muMDI naMga vihaNI rasavatI jema alUNI be kaMta vinA jyama nAri viraMgI rAga vinA DhAla na raMgI che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 / paDilehA ' ' kavi samayasu Mdara saMgItanA ghaNA sArA jANakAra hatA. temaNe racelI judIjudI rAsakRtiomAM DhALAnI je judAjudA rAgamAM racanA karI che tenA parathI AnI pratIti thAya che. mRgAvatIciratra cepAI'mAM emaNe traNa khaMDamAM badhu maLIne ADatrIsa DhAlanI racanA karI che, emAM emaNe bhUpAla, kedAro, gauDI, AsAvarI, dhanyAsI, malhAra, rAmagrI mAruNI, siMdhUDA, sAraMgamalhAra, jaItazrI, parajiyo, sAraThI vagere rAgarAgiNI prayojyAM che je batAve che ke samayasuMdara vividha rAgarAgiNImAM DhALanI racanA karavAmAM ghaNA kuzaLa hatA. samayasuMdare e sAthesAthe peAtAnA samayamAM pracalita ane leAkapriya banI cUkelI geya paMktio arthAt tatkAlIna le:kapracalita dezIonA upayAga paNa A rAsamAM karyo che. kAraNa kuNu samA raI dehA', 'dhana na avaMtI sukamAla,' ' saguNa sanehI mere lAlA', ' hariyA mana lAgau, * RSabhadeva mArA sanehI meAhanA', 3DI re bhAraNi rAmalA padminI re, merI nattha gaI merI nattha gaI', mUMjhanaI cAra saraNA huye ', - sImaMdhara sAmI sAMbhalau vIti avadhArau', huM mAlizu rAjA rAmakI ', ' suzu merI sajanI rajanI na jAvaI re ', - piDA mAnau khela hamArau re', * jinajI tuma darasaNu mujha naI vAlahu re ', * niMdA mariye| kAI pArakI 2', ' sAdhunaI viharAvyuM kaDavuM tU baGU" rai' ityAdi dezIe samayasuuMdaranA samayamAM pracalita haze tenA A uparathI ApaNune khyAla Ave che. enI sAthesAthe e paNa ApaNe joI zakIe chIe ke samayasuMdare A rAsanI racanAmAM geyatAnI dRSTie zakaya eTaluM vaividhya ANuvAneA prayatna karyAM che. * . catura ' nattha gaI : ' " " hai| ', 6 jaina sAdhukavione hAthe lakhAtI rAsakRtiomAM dharmAMdezanu tattva sIdhI ke ADakatarI rIte AvyA vinA rahe nahi. sAmAnya rIte kavie pAtAnI rAsakRti mATe je kathAnakA pasaMda kare te paNu evAM hAya ke jemAM dharmapadeza mATe ThIkaThIka avakAza rahe. Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 189 samayasuMdare mRgAvatInuM caritra A rAsakRti mATe pasaMda karyuM che. mRgAvatI e bhagavAna mahAvIranA samayamAM vidyamAna evAM eka tejasvI satI gaNAyAM che, je saMyamadharma pALI kevalajJAna prApta karI mekSapada pAme che. mRgAvatInuM jIvana sukhaduHkhathI sabhara che. duHkhanA samayamAM paNa teo pitAnA dharmane cUkatAM nathI. viSama kaTImAMthI e pAra paDe che ane satI tarIke paMkAya che. A rAsamAM mRgAvatIne mAthe jyAre saMkaTa AvI paDe che tyAre satI strIone mAthe kevAM kevAM saMkaTa AvI paDe che ane temAMthI teo kevI rIte pAra Utare che tenuM temane maraNa thAya che. kavie. A prasaMge dasamI DhAlamAM ekaeka kaDImAM, ekaeka satIne prasaMga varNavyo che. e pramANe sItA, madanarekhA, padmAvatI, damayaMtI, draupadI, narmadAsuMdarI, kalAvatI, aMjanAsuMdarI, ratisuMdarI, RSidarA, kamalA, subhadrA vagere satIonAM zIlane mahimA kavie varNavyo che. mRgAvatI vize A rAsa leI emAM zIlanA mahimAnA nirapaNane kavi dvArA mahatva apAya e svAbhAvika che. rAsanA prAraMbhamAM ja kavi zIlane mahimA darzAve che. kavi kahe che : dAna sIla tapa bhAvanA tyAre dharama pradhAna; sala sarIkhau ke nahI, Ima belaI vadhamAna. kanaka keDi ke dAna ghaI, kanaka taNe jina geha; sIla adhika e bihuM thakI, IhAM ke nahi sadeha. sahasa caurAsI sAdhanaI paDilAbhyAM phala jeha, sukila kasiNa pakhi daMpatI, jamADyAM phala neha, causaThi icaraNa naI, je pAlaI sudha sIla; Iha bhavi pUjA pada lahaI parabhavi pAmaI lIla. praha uDI sahu ke japaI elarvatanA nAma, brakvAmI caMdanabAlikA ityAdika abhirAma. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 { paDilehA - rAsakRtiomAM keTalIka vAra enA kartA kavio rAsamAM vacce vacce pragaTapaNe sIdhe upadeza ApavA lAgatA hoya che. paraMtu A rAsamAM samayasuMdare kacaya e rIte pragaTapaNe sIdhe upadeza Apyo. nathI. alabatta, prasaMgAnusAra emaNe keTaleka sthaLe dharmanI vAta sAMkaLI lIdhI che. udAharaNa tarIke, mRgAvatI ane zatAnIka rAjAnuM milana thAya che ane teo kauzAmbInagarI pAchA phare che e prasaMge mRgAvatI keTaluMka dharma kArya kare che tenuM varNana karatAM kavi lakhe che: mRgAvatInA karuM vakhANa, prathama cheDAvyA baMdIvANa; lAkhaNa lIdhau sobhAga, sAcala jIva dayA saeN rAga. hIna dIna dukhiyA udharAI, dAna puNya paNi adhika kara duSkara tapakiriyA AdaraI, pAlaI sIla sadA mana kharaI. ArAdhaI eka arihaMta deva, sUdhA sAdhu taNI karaI seva; ApaI gupta supAtraI dAna. paNi ligAra na karaI abhimAna. sAhama naI bali sAhamiNi taNuM, bhagati jugati rANI karaI ghaNI; dharama karaI sudha zrAvaka taNau, paNi vaIrAga dhana ati ghaNuu. riddhi dekhI naI na karaI garva, jANaI athira anitya e sarva; kuTuMba saMbaMdha kArimala tisau, taru paMkhI na melau tisau. kedha mAna mAyA vili lebha, adhika karatA na caDhAI sabha Ima jANuM vAraI teDanaI, dhanya tike paI ehanaI. caMDaadyatane AkramaNa samaye zatAnIka rAjA atyaMta asvastha ane kSubdha banI jAya che, ane AkramaNane AghAta na jIravAtAM ene aMta samaya jyAre pAse AvI pahoMce che tyAre te samaye pitAnA patine AzvAsana ApatAM mRgAvatI je zabda kahe che te juo : aha taNI ciMtA mata karaI, tuM samari zrI vItarAga; saMsAranI mAyA tajI, tuM vAli mana vayaragejI. jagamAMhi ke kehanau nahIM, kAriyau sagapaNa eha, Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 191 vihaDatA velA khiNa nahIM, taDakaI paDaI jima hejI dehilau Ahija khetra e, hilau mANasa jama; saMjoga gurunau dehilau, dehilau vali jiNa dhamejI rAgadveSa nA kehasuM, khAmana ANi samatA bhAva, vayara viruyA chaI ghaNuM, khAmiyaI INa prastAvejI, jina zAsanaI jinavara kahyA e, jIva cIrAsI lAkhojI; khAmaje trikaraNa suddhanuM, vItarAga devanI sAkhojI, saMsAranA kAraNa kahyA, pADuyA pA5 aDhAra, micchA dukkaDa dIjiyaI, cItAra naI cItArAjI; naukAra manamAMhi rAkhije, jihAM paMca zrI paramiTha priyu dekhi cera salI caDha0u, deva(tA) taNuM sukha diThe che. dhana nArI eha mRgAvatI, nijarAviya nija kaMta, vayarAga DhAla IgyAramI, kahaI samayasuMdara taMtajI. mRgAvatI jyAre bhagavAna mahAvIra pAse dIkSA le che te samaye bhagavAna mahAvIra emane je bodha Ape che, temAM sAdhu-sAdhvIonAM paMcamahAvata tathA sAdhu-sAdhvIonI sAmAcArIne nirdeza jevA maLe che. trIjA khaMDanI chaThThI DhAlanI DIka paMktio juo : jJAna zuM kiriyA sivasukhadAI re, aMdha zuM paMgu nagarI pAI re, guru guNa nau vacana na le re sIkha detAM tuM mata kepe che, paMcamahAvata sudhA pAle re AhAra baItAlIsa daSaNa TAle che gheDA paNi tuM gRhasthaprasaMga 2 - ma kasisa iNathI cArita bhaMga Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 / paDilehA kuTuMba upara tuM nANe mAyA re, ke kehanI mAtA kehanI jAyA re. mitra naI satru giNuje sarikha 3, mata tuM kheAle bhASA miraSA 2. triSNu maNui kaMcana sarakhA jANe re samatA bhAva tU' sUI ANe re. vinaya vaiyAvaca sahunI karaje re dasa vidha samAcArI dhiraje re. mRgAvatI jyAre bhagavAna mahAvIranI padAmAMthI meADAM Ave che ane ethI emanAM guruNI caMdanabALA te mATe je ThapakreA Ape che te prasaMge peAtAnI bhUla mATe mRgAvatI je pazcAttApa kare che tathA e pazcAttApanA sAcA ane utkaTa bhAvathI sava pratye je kSamApanA kare che ane ethI kevaLajJAna pAme che e prasaMganu Alekhana karatI vakhate kavi dharmatattvane vaNI le che. Ama, AvA thADAka prasaMge samayasuMdare dharmopadezanA tattvane gU thI lIdhuM che, paraMtu rAsamAM te eTaluM sahaja rIte vaNuAI gayelu che ke jethI kAMya rasakSati thatI haiAya tevuM jaNAtu nathI, samayasuMdaranA samayamAM gujarAta ane rAjasthAnamAM khAlAtI leAkabhASAmAM bahu jhAjhA pharaka na hatA. jaina sAdhukavinI eka viziSTatA e hAya che ke teo kAIpaNa eka sthaLe satata lAMbA samaya sudhI rahetA nathI hAtA. tee eka sthaLethI khIje sthaLe hamezAM vicaratA haiAya che. pariNAme, teonI peAtAnI khAlavAnI ane lakhavAnI bhASAmAM vividha prAdezika chAMTanuM sa mizraNa thatuM rahe che. tenA vicaravAnA pradeza sAmAnya rIte gujarAta ane rAjasthAnane vadhu hAya che eTale temanI bhASAmAM gujarAtI ane rAjasthAnI bhASAnAM lakSaNA avAranavAra jovA maLe che. samayasuMdara rAjasthAnanA vatanI hatA ane Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 193H gujarAtamAM paNa amadAvAda vagere sthaLe dhaNe samaya vicaryAM hatA. A. uparAMta emanA samayamAM rAjasthAnanI sarahada upara siMdha pradezamAM. jaineAnI ghaNI vastI hatI. A rAsanI racanA samayasuMdare siMdha pradezanA mulatAna nagaramAM rahIne karI hatI. ethI sahaja rIte emaNe A rAsamAM eka DhAlanI. racanA siMdhu bhASAnI chAMTavALI karelI che. samayasuMdara pAte bhASA upara asAdhAraNa prabhutva dharAvatA hatA. saMskRtamAM emaNe eka vAkayanA ATha lAkha artha thAya evA graMthanI racanA karI che, je graMtha prakAzita paNa thayelA che. vaLI samayasuMdara tejasvI kavi paNu hatA. eTale si MdhubhASAnI chAMTavALI DhAlanI racanA karavI e emane mATe sahaja vAta hatI. A DhAla A rAsanuM eka aneru lakSNu banI rahe che. kavinI nIcenI 5ktie jovAthI tenI pratIti thaze : 13 celI be taI kItA aparAdha, rAti AI kayu' ekalI, marzaDI celI che. tuM caMgIthI ANuM huNu kayu zuM tuM ekalI; tU I maMdA kItA ehu samavasaraNu bici bahu rahI celI taI kItA paramAda, asA nAli AI nahI. celI sAdhA nahIM AcAra, ti ivasAI huM AkhadI celI maI jANI gaI calli, nahi ta taqhaku' na rAkhahI celI maSThiA asADI sikkha gunaha tusADA mArka haI celI micchAdukkaDa deha, rAti calyAMkA pApa haI celI navamI DhAla rasAya, si Mdhu bhASA sAhadI celI samayasuMdara kahaI saca, bhaNu asADA meAhadI, kavivara samayasuMdare mA rAsakRtimAM eka aitihAsika Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 / paDileha ne AlekhyuM che. rAsamAM prasaMgAnusAra kavie duhA ane DhAlanI racanA karI che ane 745 jeTalI kaDImAM kathAnakanuM nirUpaNa karyuM... che. duhA ane DhAlanu Ayojana kavie sapramANu karyuM che ane rAgarAgiNInI dRSTie ene vaividhyasabhara banAvyu` che. mRgAvatI rANI, zatAnIka rAjA, juga dhara maMtrI, udayanakumAra, nipuNa citArA, caMDa. pradyota rAjA, bhagavAna mahAvIra svAmI, caMdanabAlA ityAdinAM pAtrone paNa kavie yogya rIte varNavyAM ane vikasAvyAM che. AlekhanamAM kavie sAmAnya rIte kAMya binajarUrI vistAra thavA dIdhA nathI. mRgAvatInA dehadane prasaMga, bhAra DapakSIe karelA apaharaNaneA prasaMga, citArAnA prasaMga, caMDapradyotanA AkramaNane prasaMga, bhagavAna mahAvIra svAmInA samavasaraNane prasaMga. caMdanabALAe mRgAvatIne ApelA ThapakAnA prasaMga ane kSamApanA karatAM mRgAvatIne prApta thayelA kevaLajJAnanA prasaMga ityAdi prasa Mge kavie rasika rIte nirUpyA che. kavie rAsamAM dharmapadezanI bAbatane paNa sahaja rIte, rasakSita na thAya e rIte, balke, kathAvastunA nirUpaNane pASaka bane e rIte gUthI lIdhI che. bhASAnI dRSTie kavie peAtAnA samayanI gujarAta-rAjasthAnamAM pracalita tatkAlIna gujarAtI bhASA sAthe siMdhu bhASAnI a Mdara eka DhAla prayAjIne rAsanI viziSTatA vadhArI dIdhI che. Ama samagra daSTie jotAM 'mRgAvatI ciratra ceApAI' e ApaNA eka siddhahasta jaina sAdhukavine hAthe lakhAyelI, ApaNA rAsasAhityamAM aneAkhI bhAta pADatI eka mahattvanI kRti che, (3) valkalacIrI rAsa I. sa. nA sALamAsattaramA zatakanA jainakaviemAM kavivara samayasuMdaranuM sthAna anekhuM che. saMskRta, prAkRta tema ja gujarAtI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 15 bhASAmAM vyAkaraNa, nyAya, tiSa, ItihAsa, prabaMdha, rAsa-copAI, bAlAvabedha, stavana, sajhAya, gIta ityAdi sAhityaprakAromAM pitAnI vipula ane ucca koTinI sevA ApanAra A vidvAna kavie madhyakALamAM gujarAtI sAhityane samRddha karanAra kaviomAM viziSTa sthAna prApta karyuM che. emaNe sAMbapradyumna epAI, mRgAvatIcaritra pAI, naladavadatI rAsa, puNyasAra rAsa, vastupAla-tejapAla rAsa, kSullaka kumAra rAsa, pujA RSi rAsa, caMpaka zreSThI pAI, dhanadatta zreSThI pAI, vakalacIrI rAsa, sItArAma copAI, draupadI copAI vagere rAsa-pAInA prakAranI ghaNuM racanAo karI che. stavana, gItAdi ladhu racanAomAM paNa emanuM sthAna ghaNuM mahattvanuM che. samayasuMdare "vakalacIrI rAsa nI racanA saMvata 1681mAM jesalamera nagaramAM mulatAnanA zAha karamacaMdanI AgrahabharI vinaMtIthI karI che. emAM kavie jainemAM suprasiddha evI prasannacaMdra rAjarSi ane vakalacIrInI kathA AlekhI che. sAmAnya rIte kavi samayasuMdara kathAne AdhAra pote kyA graMthamAMthI le che e potAnI rAsaracanAone aMte nedhe che. paraMtu A rAsane aMte emaNe e kaI nirdeza karyo nathI. "triSaSTizalAkApuruSacaritra'nA pariziSTa parvamAM jaMbusvAmInA caritra pUrve hemacaMdrAcAryo valkalacIrInI kathA vigate ApI che. paraMtu enI sAthe samayasuMdaranI A kRti sarakhAvatAM, mukhya mukhya ghaTanAone te barAbara anusaratI hovA chatAM, kavie tene AdhAra lIdhe hoya ema lAgatuM nathI. kavie A rAsanI racanA duhA ane judI judI dezIomAM lakhAyelI DhAlamAM karI che. kadanI dRSTie jotAM A rAsa kavinA sItArAma copAI, naladavadaMtI rAsa, draupadI copAI vagere karatAM nAne ane priyamelaka pAI, caMpaka zreSThi pAI, dhanada zreSThI ceI, puNyasAra rAsa vagerenI kakSAmAM mUkI zakAya e che. madhyakALamAM Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 | paDileha racAyelA jaina rAsAomAM madhyama kadanA rAsa tarIke jene oLakhAvI zakAya evI A racanA che. kavie e mATe kathAvastu paNa ene anurUpa pasaMda karyuM che. dasa DhAlanI ane vacce vacce duhAnI kaDIo maLI kula 226 gAthAmAM A kavie racanA karI che. - rAsanA AraMbhamAM duhAnI kaDIomAM kavie, cAlI AvatI praNAlikA pramANe, sarasvatI devIne, saddagurune ane pArzvanAtha prabhune praNAma karIne emanI kRpAnI yAcanA karI che. vaLI, ahIM ja emaNe A racanA pAchaLane pitAne hetu paNa darzAvI dIdhuM che. alabatta, A hetu, tatkAlIna dhArmika mAnyatAnusAra phalazrutinA prakArane, kRtinuM mAhAsya darzAvanAra ja heya che. kavi lakhe che : guNa giAnA gAvatAM, vali sAdhanA vizeSa; bhava mAMhe bhabhiya nahIM, lahiyAM sukha alekha. maIsaMyama lIdhau kimaI, paNi na palaI karuM kema; pApa ghaNuM pitaI sahI, aTakala kI jaI ema. taka paNi bhava tarivA bhaNI, karivau koI upAya; valakalacIrI varaNavuM, jima mujha pAtaka jAya. rAsanI pahelI DhAlamAM kavi kathAne AraMbha magadha dezanI rAjagRha nagarInA varNanathI kare che. A nagarInuM mAhAtya varNavatAM kavie bhagavAna mahAvIra, dhanA, zAlibhadra, nandana maNiyAra, yavanA zeTha, jaMbusvAmI, metArya muni, gautama svAmI vagerenAM nAma e nagarI sAthe keTalI gADha rIte saMkaLAyelAM che te sacoTa rIte darzAvyuM che. e rAjagRha nagarInA guNazIla nAmanA caityamAM eka vakhata bhagavAna mahAvIra samavasaryA hatA. vanapAlaka pAsethI A vadhAmaNI sAMbhaLI zreNika rAjA temane vaMdana karavA mATe nIkaLyA. rastAmAM emaNe eka munivaranAM darzana karyA, je eka paga para UbhA rahI, sUrya samakSa Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 197 be hAtha UMcA karI kAusagga karI rahyA hatA. jue : mAragamaI munivara milyA, huvArIlAla, raghuu kAsagi riSirAya re, eka paga Ubhau raghauM, huMvArIlAla, paga upara dharI pAya re. sUraja sAhanI najira dhira, huMvArIlAla, khe uMcI dharI bAMha re. sIta tAvaDa parIsA sahai, huMvArIlAla, meAha nahIM. mana mAMhu re. zreNika rAjAnI sAthe enA sevA, dUtA, sainikA vagere paNa hatA. emAM sumukha ane krumukha nAmanA rAjAnA be dUta vacce A munivaranI tapazcaryA aMge vivAda thayA. sumukhe munivaranA tyAgavairAgyanI ghaNI prazaMsA karatAM vacane uccAryAM : dhana mAtA jiSNu ura dhaMu, dhanna pitA dhana vaMza re; ehavau ratana jihAM upanau, suranara karaI parasasa re, darasaNu tAra dekhatAM, praNamatAM tArA pAya re; Aja nihAla amhe huA, pApa gayA te pulAI re. tU ja Mgama tIratha milyau, surataru vRkSa manavAMchita phaLyA mAharA, pekhyau puNya paraMtu dumukhe munivarane dhikkAratAM vacaneA uccAryAM H samANu re; pramANu re. krumukha daMta muni dekhinaI, asama jasa kahui ema; pAkhaMDI phiTa pApIyA, kahi vrata lIdhau kema. gRhi vrata gADhau dAhilauM, niravAhyau vi jAya; kAyara phiTa taU su kIyau, sardU pUIi sIdAya. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 | paDileha bAlakathApya bApaDa, nAhaka ghaNu nipaTTa; vacharI vahilA viTisya, nagarI ghaNuM nika, baIyara thArI bApaDI, paDiskaI baMdi pragaTTa, naMdana mArI nAMkhisyuI, dala muhaDa dahavaTTa. are, A te pAkhaMDI che, pAkhaMDI. putrane gAdI ApI pote tapazcaryA karavA nIkaLyA che, paNa emane khabara nathI ke zatruo vakhata joIne enI nagarIne ghere ghAlaze, enI rANIne keda pakaDaze, enA putrane mArI nAkhaze, ane putra maratAM A niHsaMtAna munine koI piMDadAna deze nahi ane tethI te durgati pAmaze." dumukhanAM AvAM vacana te munine kAne paDyAM. paraMtu rAjA zreNikane A baMne dUtanA vivAdanI kaMI khabara na hatI. teo te jevA A munivara AgaLathI pasAra thayA tevA hAthI parathI UtarI munine praNAma karI AgaLa cAlo, teo bhagavAna mahAvIra pAse pahoMrayA. bhagavAnanI dezanA sAMbhaLyA pachI zreNika rAjAe prazna karyo, "he bhagavan! rastAmAM meM eka munivarane joyA. ugra tapazcaryA karanAra te munivara jo hamaNuM kALadharma pAme te temanI gati kevA prakAranI thAya ? " bhagavAne kahyuM, "te sAtamI narake jAya." AvI ugra tapazcaryA karanAra sAtamI narake jAya e javAba sAMbhaLI zreNika rAjAne ghaNuM Azcarya thayuM. temanA manamAM saMzaya thayo. kaMI samaja na paDI eTale thoDI vAra pachI temaNe bhagavAnane pharIthI prazna karyo. bhagavAne kahyuM, "have te je kALadharma pAme te sarvArtha siddhie jAya." bhagavAnanA AvA uttarathI rAjAne vadhAre saMzaya thaye. bhagavAne khulAso karatAM kahyuM, "dumukhanA vacanathI te muni raudradhyAnamAM AraDha thayA hatA. temaNe manamAM ne manamAM potAnA zatruo sAthe saMgrAma mAMDayo hato. ane te ja vakhate jo te kALadharma pAmyA heta te narakagAmI thAta. paraMtu manamAM ne manamAM zatruo para eka Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 199 pachI eka zastra vaDe prahAra karyA pachI zo khUTatAM peAtAnA mastaka parane TApa levA mATe mastaka para kharekhara hAtha mUkayo, ane peAtAnA. loAca karelA mastakanA khyAla AvatAM teo tarata ja pazcAttApa karavA lAgyA ane zubha dhyAnamAM ArUDha thaI gayA, eTale have jo te kALadhama pAme teA sarvA siddhie naya.' kavi samayasu Mdara varNave che : dhyAna bhalau hrIyaDai dharyAM, lAcathI pratikheAdha vAdhaujI; pApa AleyA ApaNA, sUdha thaya vali sAdheAjI.. sUvuM thayau vila sAdha ta ikhaNu, karama bahula khapAviyA; jima paDayau tima vali caDayau uMcau, uttama paraNAma AviyA. bhAvanA bAra anitya bhAvI, ati viruddha Atama karyAM; mUlagI pira muni rahyu kAugi, dhyAna bhalau hrIyaDaI dhau zreNika rAjyae muninI pravajyAnuM kAraNa pUchyuM. bhagavAne vigate vAta kahI : peAtanapura nAmanA nagaramAM sAmacaMdra nAme rAna hatA. enI rANInuM nAma dhAriNI. eka vakhata rAjarANI mahelamAM beThAM hatAM te vakhate rAjAnA mastakamAM sapheda vALa joI rANIe kahyuM, daiva, jue kAI dUta Avye che,' rAjAe Amatema joyuM paNa kAI dUta jaNAyA nahi. pachI rANIe sapheda vALa batAvI kahyuM, jue, A yamanA dUta.' e joI rAjAe kahyuM, 'are ! mArA pUrvajo tA mAthAmAM sapheda vALa Ave te pahelAM rAjagAdIne tyAga karI vanamAM jatA. paraMtu hu' tA haju meAhamAyAmAM ja phasAyelA chuM. zuM karuM ? kumAra prasannayaMdra haju bALaka che. tuM jo enI saMbhALa rAkhavAnuM mAthe le tA hu' vanavAsI thAuM.' rANIe kahyuM, 'huM tA tamArI sAthe ja vanamAM AvavA icchuM chu. kumAra bhale nAne rahyo. rAjapuruSo enI samALa leze ane e rAjasukha bhAgavaze.' tarata teoe nizcaya karyo ane rAja ane rANI putrane Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 | paDileha rAjagAdI para sthApI, tApasI dIkSA dhAraNa karI vanamAM jaI tApasAzramanI jhUMpaDImAM rahevA lAgyAM. rANuM IdhaNa lAvatI, gAyanA chANathI jhUMpaDI lIMpatI, ghAsanI zayyA taiyAra karatI; rAjA vanamAMthI cokhA vagere anna laI AvatA. A rIte teo baMne tapa karatAM karatAM pitAnA divase pasAra karavA lAgyAM. kavi lakhe cheH ANuI rANuM IdhaNI, vanaphala phUla vizAle che, kemala vimala taraNe karI, seja sAjaI sukamAle che. seja sajaI sukamAla rANa, iMgudI telaI karI, uTalA upari karaI dIva, bhagati priInI mani dharI. eTale liMI ANi gebara, gAI chaI tihAM vana taNI, vana vIhi ANaI ApatApasa, ANuI raNa dhaNI. tapasyA karaI tApasa taNI, niramama naI niramAya , sUvuM sIla pAlaI sadA, dhyAna niraMjana kyA che. vanamAM gayA pachI thoDA vakhatamAM ja rAjAe rANI dhAriNIne garbhavatI thayelI joI. rAjAe rANane kAraNa pUchyuM. rANue kahyuM, "gRhasthAvasthAmAM ja huM garbhavatI hatI, paraMtu dIkSA levAmAM aMtarAya thAya eTale meM e vAta te vakhate apragaTa rAkhI hatI. tyAra pachI, garbhakALa pUro thatAM rANIe eka putrane janma Ape. paraMtu pati prasavamAM ja mAMdI thaI mRtyu pAmI. janmelA bALakane vakalanA vastramAM lapeTavAmAM AvyuM hatuM eTale pitAe enuM nAma "valacIrI rAkhyuM. vanamAM dUdha, vanaphaLa vagere vaDe "valkalacIrI' moTo thayo. pazuo sAthe e ramate, pitA pAse bhaNata ane pitAnI sevAcAkarI karate. kramekrame e yuvAnImAM pravezyA, paraMtu te taddana bheLe brahmacArI ja rahyo hato. strI eTale zuM enI paNa ene khabara nahatI. A bAju pitAnI gAdIe Avela prasannacaMdra mATe thaye ane sukhethI rAjya karavA lAgyuM. eNe eka vakhata sAMbhaLyuM ke Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasu Mdara | 201 peAtAnI mAtAe vanamAM gayA pachI eka putrane janma ApyA che ane e paNa have moTA thaI gayA che. tyAre peAtAnA e bhAIne maLavA mATe enuM hRdaya bhrAtRsnehathI utkaMThita thaI gayuM. eNe citrakArAne mAlAvI jaMgalamAM jaI peAtAnA bhAInuM citra taiyAra karI lAvavAnI AjJA karI. citrakAro te pramANe citra banAvI lAvyA. e joI prasannacaMdrane dhaNA AnaMda thayo. peAtAnA bhAInA citrane chAtIe vaLagADI te vicAra karavA lAgyA ke, 'pitAjI te| vRddhAvasthAmAM vanamAM vairAgya dhAraNa karI utsAhapUrvaka tapa kare che, paraMtu mArA nAnA bhAI taruNa avasthAmAM AvuM kaSTa uThAve ane huM rAjyasukha bhAgavuM e yeAgya nathI.' eTale prasannacaMdra rAjAe keTalIka kuzaLa vezyAone elAvI kahyuM, 'tame muninA veza dhAraNa karI vanamAM jAe ane vividha kaLAe vaDe mArA bhAInuM mana AkaSI ene ahIM laI Ave.' vezyAe bila, phala vagere laI vanamAM tApasAzramamAM gaI. valkalacIrIe UThIne emanuM svAgata karyuM. ane pUchyuM, tame kacAMthI AvA che ? ' vezyAe kahyu', 'peAtanapuranA AzramamAMthI.' vakalacIrIe emane AzramanAM phaLa khAvA ApyAM. vezyAee peAte lAvelAM phaLa valkalacIrIne cakhADavAM ane kahyuM, 'tamAruM kuLa sAva nIrasa che. amArAM phaLa keTalA svAdiSTa che !' valkalacIrIe vezyAonI chAtI para sparzI karI kahyuM, 'tamArI chAtI para A phaLa zuM che ? " vezyAee kahyuM, amArA AzramamAM rahenArane puNyadayathI Avu phaLa prApta thAya che. tame amArA Azrame cAlo. ' valkalacIrIe kahyuM, "hA, jarUra mane laI jAo. ' , " valkalacIrI vezyA sAthe javA mATe sa' ketAsthAne gayA. tyAMthI vezyAo sAthe thADeka gaye tyAM sAmethI sAmacaMdra RSi AvavAnA samAcAra maLatAM vezyAe Amatema nAsI gaI. valkalacIrI temane zeAdhatA zodhatA vanamAM bhaTakavA lAgyA, pazu kAI vezyA tene dekhAI Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 / paDileha nahi. evAmAM vanamAM eka rathI tenA jevAmAM AvyuM. eNe rathIne pUchyuM, "tame kyAM jAo cho?' rathIe kahyuM, "huM patanapura jAuM chuM." rathIe vahakalacIrIne lADu khAvA ApyA. ethI te te pitanapuranA Azrama javA mATe vadhAre utsuka thaI gayo. te rathanI pAchaLa pAchaLa cAlavA lAgyA. rastAmAM keTalAka cere rathI upara humalo karyo. jhapAjhapImAM ghAyala thayelA core pitAnuM badhuM dhana rathane ApI dIdhuM. pitanapuramAM pahoMcatAM rathIe te dhanamAMthI keTaluMka valkalacIrIne ApatAM kahyuM, "A le tAre bhAga. e vine ahIM tane kayAMya rahevA ke khAvApIvA kazuM maLaze nahi." vakalacIrI pitanapuramAM Azcarya mugdha banI Amatema bhamavA lAgyo ane kene "tAta ! tAta!' kahI bolAvavA lAgyo. leke enA bhoLapaNa para hasavA lAgyA. ema karatAM sAMja paDI gaI, paraMtu vakalacIrIne rahevA mATe kayAMya Azraya maLyo nahi. kavi lakhe che : Apake nahi Asarala, rahivA riSi naI ThAma; vahate vezyA ghari gayauM, e uTaja abhirAma. dravya ghaNuu deI karI, raghau munIsara raMga; vezyA AvI vilasatI, uttama dIThA aMga. Ama, vezyAne tyAM paisA ApIne valkalacArI rahyo. vezyAe hajAmane bolAvI enA lAMbA lAMbA vALa ane nakha utarAvyA, snAna vagere vaDe enA zarIrane nirmaLa, sugaMdhita karAvyuM, suMdara vastro paheravA ApyAM ane potAnI dIkarI sAthe enuM pANigrahaNa karAvI utsava manAvyuM. vakalacIrIne A badhA no anubhava ghaNe Azcarya janaka lAge. A bAju, vaklacIrIne levA mATe gayelI vasyAoe pitanapura AvI prasannacaMdra rAjAne badhe vRttAnta kahyo. e sAMbhaLI rAjAne potAnA bhAInI cintA thavA lAgI. teNe nATaka, gIta, vinoda vagerene niSedha Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 03 karyo. rAtre tene UMgha paNa AvI nahi. te zekamAM rAtri pasAra karate hato te vakhate teNe gIta vAjiMtrone nAda sAMbhaLyo, eNe rAjapuruSane kahyuM, "mArA AvA zekamaya prasaMge kone tyAM utsava thaI rahyo che? tapAsa kare.' tarata rAjapuruSo pelI vezyAne pakaDI lAvyA. vezyAe kahyuM, "rAjana ! mArA ghare eka RSiputra AvyuM che, tenI sAthe mArI dIkarI meM paraNAvI che. mATe mAre tyAM vAjiMtro vAgatAM hatAM. tamArA zokaprasaMganI mane khabara nahi, mATe mane kSamA karo." A sAMbhaLI RSiputra mATe rAjAne saMzaya thaze. RSiputrane oLakhavA mATe eNe pelA citra sAthe keTalAka mANasone mokalyA. te parathI jaNAyuM ke RSiputra te pitAne bhAI ja che. eTale eNe pitAnA bhAIne hAthI para besADI rAjamahelamAM bolAvI lIdhe rAjAe ene nAgarika saMskAra ane ziSTAcAra zIkhavyA ane ene keTalIka suMdara kanyAo paraNAvI. A bAju, AzramamAM valkalacIrIne na jotAM semacaMdra RSine ghaNuM duHkha thayuM ane enI ciMtAmAM ne ciMtAmAM teo aMdha thaI gayA. bIjA tApase vanaphaLa vagere lAvI ApI temanI sevA karatA. hatA. pAchaLathI jyAre keTalAka tApasa mAraphata emane samAcAra maLyA. ke valkalacIrI pitanapuramAM pitAnA bhAInI sAthe ja che tyAre temane kaMIka sAMtvana maLyuM. pitanapuramAM AvIne rahe vakalacIrIne jotajotAMmAM bAra varSa vItI gayAM. eka divasa rAtre te acAnaka jAgI gayuM ane potAnA AzramajIvanane vicAra karavA lAgyo. pitAnA pitAnuM smaraNa thatAM, temanI sthiti vize ciMtAtura thatAM te pitAnI jAtane dhikkAravA lAge. teNe vanamAM jaI pharI pitAnI sevA karavAnI pitAnI IcchA prasannacaMdra AgaLa vyakta karI. prasannacaMdra paNa taiyAra thaI gaye baMne bhAIo AzramamAM semacaMdra pAse AvI pahoMcyA, ane rAjarSinA caraNamAM Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 | paDilehA. potAnuM mastaka namAvyuM. potAnA baMne putrone maLavAthI semacaMdrane atyaMta harSa thayuM. temanI AMkhamAMthI harSAzruo vahevA lAgyAM ane tenI sAthe ja temane aMdhApe paNa cAlyA gayA. valkalacIrI eka kuTiramAM gaye te tyAM tApasanAM upakaraNo joI ene jAtismaraNa jJAna thayuM. ene pitAnA manuSyabhava ane devabhavanuM smaraNa thayuM. tarata tyAM ne tyAM sAdhupaNAnA AdarzanuM dhyAna dharatAM dharatAM ane AtmAnI ucca bhAvanA bhAvatAM bhAvatAM ene kevaLajJAna prApta thayuM. te ja vakhate devatAoe pragaTa thaI ene sAdhuveza Ape. vikalacIrI kevaLIe somacaMdra ane prasannacaMdrane pratibaMdha Ape. ane pachI pote bIje vihAra karI gayA. pitAnA nAnA bhAInI AvI uraca dazA joI prasannacaMdrane paNa vairAgya utpanna thayA. te pitanapura pAchA AvyA. te rAjya karatA hatA paraMtu enA hadayamAM saMsAranA tyAganI bhAvanA prabaLa banatI jatI hatI. eka vakhata bhagavAna mahAvIra pitanapuranA udyAnamAM samavasaryA hatA tyAre temane vaMdana karavA AvelA prasannacaMdra bhagavAnane upadeza sAMbhaLI, pitAnA bAlapatrane rAjagAdI soMpI. bhagavAna pAse dIkSA lIdhI ane tyAra pachI teo ugra tapazcaryA karavA lAgyA. Ama, bhagavAna mahAvIre zreNika rAjAne prasannacaMdra rAjarSinI pravajyAnuM kAraNa kahyuM. eTalAmAM AkAzamAM devaduMdubhi saMbhaLAvA lAgI ane devatAonuM Agamana thavA lAgyuM. zreNika rAjAe prazna karyo, "A zuM thaI rahyuM che?" bhagavAne kahyuM, "prasannacaMdra rAjarSine kevaLajJAna utpanna thayuM che mATe devatAo mahesavA mATe AvI rahyA che. e joI zreNika rAjAne sAnaMdAzcarya thayuM. temaNe rAjarSi kevaLIne pharI pharIne vaMdana karyA. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara / 201 Ama, lagabhaga savA khaseA gAthAmAM A nAnakaDA kathAnakane kavi. samayasu Mdare subhaga rIte AlekhyuM che. AvI laghuracanAmAM kavitvavilAsane bahu avakAza hAya nahi e svAbhAvika che. vaLI, tema karavA jatAM tatkAlIna zrotAone priya eve! sAdyaMta kathA sAMbhaLavAnA rasa kavitvavilAsamAM aTavAI na jAya, AvI nAnI racanAmAM khAsa, tenI takedArI paNa rAkhavI paDatI. Ama chatAM samayasu Mdare jyAM jyAM taka maLI tyAM tyAM upamAdi alakArA pratyeAyA che ane rasika Ale khana karyu" che, nIcenI keTalIka paMktie enI pratIti karAvaze : hIyaDa koNika harakhIyau, medha AgaI jima meAra; vasa ta Agama jima vanasapatI, cAhai caMda cakAra. * * tU. jaMgama tIratha miyauM, surataru vRkSa samANu re, manavAMchita phalyA mAharA, pepyaM puNya pramANa re. * mAMDayau samavasaraNa maMDANu, bhagavaMta kheThA jANe bhANu. valkalacIrIne laI AvavA mATe prasannacaMdra rAjAe mAkalelI vaizyAonuM varNana karatAM kavi lakhe che: * * * vezyAnI TAlI 2 milI vilasatI rUpa rUDI re, hAM kaMcana varaNa tanu re vAr catura cauThi kalA jANu, kAminI, rUpa rUDI rU, hAM re khelata amRta vANI. raMgIlI re va'gIlI re, hAM re vAra jovana lahare jAI. gajagati cAlaI gArI malapatI, vizvama lIla vilAsa, leAcana aNiyAlA leAbhI lAgaNuA, puruSa baMdhaNu mRga pAsa. valkalacIrI pAtanapuramAM vezyAne tyAM Ave che tyAre ene Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 / paDileha snAna vagere karAvavAmAM Ave che tenuM manehara citra kavie AlekhyuM sakhara sugaMdha pANI karI, sahu vezyA karAya snAna re; vAra vastra pahirAvIyA, pIlA khavarAvyA pAna re. sIsa vaNAyau seharau, kAni deya kuMDela lelare; hIyAI hAra pahirAu, dIpatI dIsaI AMgulI gela re. baMdhyA vihuM bAMhe baharakhA, motI taNI kaMThe mAla re; hAthe hathasAMkalI, bhalau tilaka kayau vali bhAla re. cevA capela lagAvIyA, phUTaDA pahirAyA phUla re; Arima kArima kIyA, kAika kIdhau anukUla re. pitAne bhAI vezyAonI sAthe AvatAM AvatAM kayAMka guma thaI gayAnA samAcAra maLatAM prasannacaMdra rAjA je zeka anubhave che tenuM Alekhana paNa asarakAraka thayuM cheH vAta suNe rAjA vilakhANa, bhUya karaI duHkha bhArI; mujha bAMdhava koI milAyAM, bAMdhava mAharau bihuthI cUkau, vAta kIdhI avicArI. mujha0 manavaMchita mAMgaI te ApuM, saghalaI vAta suNAvaI. mujha0 tAta thakI tehanaI maI TAlyau, ihAM paNa teha na Ayau.mujhao hA ! bAMdhava kima karate hAsyaI, mujhana milyaumA jAuM. bhAI milaI IvaDaI bhAga kihAMthI, valakalacIrI vIra. AMkhe daDa daDa AMsU nAkhaI, dukha karaI dilagIra. mujha0 nATaka gIta vinoda niSedhyA, jIvaNa thayau viSa jema, nisa sUtAM paNa nIdra na AvaI, kaha hivaSe kijaI kema. mujha prasannacaMdra ane kalacIrI potAnA pitAne maLavA mATe vanamAM jAya che te vakhate vanamAM eka pachI eka vastuo joI pitAnA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara samayasuMdara ! 27 bALapaNanAM saMsmaraNe tAjAM thatAM vakalacIrI te vize kevI svAbhAvika rIte pitAnA bhAIne badhI vAta kare che ! Azrama dIThuM abhirAma, UtaryA azvathI tA. sara dekhi sAthI meli, karatau huM haMsa ju keli. e dekhi taru ati caMga, ramatau upari caDi raMga. phUTaDA phala naI phUla, ehanA ANi amUli. bhAI e bhasinuM dekhi, valakalacIrI naI huM veSi. dehenaI ANau dUdha pItA pitA ahe sUdha. miragala e ramaNIka, nita carai nipaTi nijIka. ramatau huM INa zuM raMgi, bAla taNa pari bahu bhaMgi. navamI DhAlamAM ane tyAra pachI duhAnI kaDIomAM kathAnuM samApana thaI gayA pachI dasamI DhAlamAM kRtinuM samApana karatAM kavi kathAnAyakane vaMdana karI emanA kevaLajJAnanuM pharI eka vAra smaraNa karatAM lakhe cheH zrI valakala re cIrI sAdhu vAMdiyaI re, hAMre guNa gAvatAM abhirAma, ati ANaMdiI re. tApasane upagrahaNa tihAM, paDilehatAM, hAMre niramala kevala nyAna, ati bhaluM upanuM, zivaramaNa re, saMgamanuM sukha sapanuM re. Ama, kavinI A kRtimAM sthaLe sthaLe ApaNane rasika, kAvyamaya paMktio lAdhe che. teo saMgItanA sArA jANakAra hatA. eTale AvI nAnI rAsaracanAmAM paNa emaNe pratyeka DhAla judA judA rAga ke dezamAM prayojI che. emanI paMktiomAM prAsasaMkalanA paNa svAbhAvika ane subhaga hoya che. mAravADInI chAMTavALI emanI jUnI gujarAtI bhASAmAM eka prakAranuM prasAdaguNayukata mArdava ane mAdhurya anubhavAya che. alabatta, A rAsamAM haju keTalAMka rasasthAne khIlavI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 | paDileha zakAya evAM che paraMtu rAsanA kadanI nizcita karelI maryAdAne kAraNe tema thaI zakayuM nahi hoya tema jaNAya che; kAraNa ke kavi tarIkenI samayasuMdaranI zaktinuM emanI rAsakRtiomAM ApaNane darzana thAya che. Ama chatAM samagrapaNe jotAM samayasuMdaranI A laghurAsakRtiThIkaThIka AsvAdya che ema kahI zakAya. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premAnaMdanA "naLAkhyAna'nuM kathAvastu madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM nalakathAviSayaka kRtiomAM uracAsana pAmelA ane premAnaMdanI kRtiomAM sarvazreSTha gaNAyelA enA "naLAkhyAne " nalakathAnA vikAsamAM ghaNuM mahattvano phALo Ape che. jainetara kaviomAM bhAlaNa ane nAkara pachI nalakathAne gujarAtImAM utAravAne premAnaMdane A prayAsa, enI TalIka truTio hovA chatAM, sauthI vadhu saphaLa ane sauthI vadhu samartha che. premAnaMde pitAnA A AkhyAnamAM mULa mahAbhAratanI paraMparAprApta kathA laI pitAnA purogAmI kavioe temAM karelA keTalAka pheraphAre umerI laI, pitAnI kalpanAthI keTalAka navA prasaMge umerI tathA keTalAka mULa prasaMgenI rajUAta pitAnI maulika daSTi ane pratibhAthI karI nalakathAne vadhumAM vadhu rasika banAvavAne prazasya prayAsa karyo che. premAnaMde A AkhyAnanuM muhUrta suratamAM karyuM hatuM ane enI pUrNAhuti saM. 174ranA poSa sudi bIjane divase guruvAre naMdarabAramAM karI hatI.* premAnaMdanA naLAkhyAnanI hastapratemAM traNa judI-judI racanAtAla jevA: 14. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 / paDilehA mu kIdhuM surata madhye, thayu. pUraNa naMdarabArajI; kathA naLadamayaMtIjInI, saMsAra mAMhA sArajI. saMvata 1742 varSe, pASa sudI khIja guruvArajI, dvitIyA caMdradarazananI veLA, thaI pUraNa kathA vistArajI. naMdarabAranA te samayanA rAjAnI rANInuM avasAna thavAthI rAjAne du:khamAM AzvAsana ApavAnA AzayathI premAnaa A AkhyAna lakhyuM hatuM.. ema kahevAya che. vaLI, ema paNu kahevAya che ke eNe eka vAra AkhyAna lakhyA pachI pAchaLanAM keTalAMka kaDavAM pharIthI lakhI AkhyAnane vadhAre rasika banAvavAne prayatna karyA hatA. ' premAnaMdanA ' naLAkhyAna 'tuM kathAvastu ApaNe ahIM emAM eNe mahAbhAratanI kathAmAM karelA pheraphAronI dRSTie kramavAra tapAsIe, - naLAkhyAna'nA pahelA kaDavAmAM yudhiSThiranA duHkhanuM varNana premAnade karyu che. yudhiSThirane AzvAsana ApavA mATe khUghdha muni naLadamayaMtInuM udAharaNa Ape che. bhAlaNe mahAbhAratane barAbara vAdAra rahI ene AkhA adhyAya saMkSepamAM ApyA che; jemAM bhImanI kApavANI paNa AvI jAya che. nAkarane anusarI premAnaMde paNa bhImanI kApavANI ApI nathI. joke kathAnA upakrama mATe e jarUrI paNa nathI. mahAbhArata pramANe rAjya hArI pAMDavA kAmyaka vanamAM gayA. premAna Mde kAmyaka vanane badale dvaitavana lakhyuM che. mahAbhAratamAM yudhiSThira bRhadakSa munine sIdhesIdhI peAtAnA duHkhanI vAta kare che. premAnande, nAkarane anusarI, muninAM caraNu taLAMsatI vakhate yudhiSThiranI AMkhamAMthI AMsu TapakI muninAM caraNa para paDe che ane muni beThA thaI yudhiSThirane tenuM kAraNa pUche che e pramANe Alekhana karyuM che maLe che. sa. 1733, sa. 1742 ane saM. 1962. saMvata 1733 vALI hastapratamAM vAra nathI apAyA. tithi traNemAM judI judI che ane vAra paNa aMtemAM judAjudA che. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 211 bRhadagdha munie yudhiSThiranA praznanA mahAbhAratamAM je rIte javAba ApelA che, tenA karatAM thekaDI judI rIte * naLAkhyAna 'mAM te javAba ApyA che. mahAbhAratamAM yudhiSThira peAtAnA khInna traNe bhAIonI vAta karatA nathI, premAnaMdai, nAkarane anusarI, tenuM Alekhana karyu che, paNa nAkara karatAM tene vadhAre hAsyarasika banAvyuM che. dAtaNa mATe jhADa kApI lAvanAra bhIma, varaNAgI karanAra nakula, ane dveSa joIjoine gharamAMthI nIkaLanAra sahadevanuM, premAna de doreluM citra, yudhiSThiranI du:khanI vAtamAM paNa ApaNane hasAvI jAya che. bIjA kaDavAmAM premAnaMde naLanA bhautika ' ane puSkaranA * mAnasI ' rAjyanuM varNa na karyuM che. naLa ane puSkara pitarAI bhAI hatA evu premAnaMde kareluM nirUpaNa mahAbhAratamAM nathI. tyAM tA baMne vIrasena rAjAnA ja putro che, ahIM puSkara naLanA kAkA surasenane putra che. mahAbhAratamAM naLanA kAkAnA ullekha nathI. eka mANikayadevasUriSkRta ' nalAyana' sivAya, naLanA kAkAne khIje kAMya ullekha jovAmAM nathI AvyA. * nalAyana 'mAM paNa kAkAnuM nAma vajrasena che, ane tyAM naLa ane puSkarane vIrasenanA putro tarIke batAvyA che. premAnaMde puSkarane julapati-senApati tarIke oLakhAvyA che, ane pachI naLa pratye adekhAI thatAM, vairAga ANI, mAnasI rAjya ' mAMDatA batAvyA che. mahAbhAratamAM AvuM kazuM Avatu' nathI. puSkaranA mAnasI rAjyanuM premAnaMde sacoTa varNana karyuM che. ( jue kaDavuM 2, kaDI 12-15. ) 6 C 6 trIjA kaDavAthI chaThThA kaDavA sudhI premAnaMde, nAradamunie naLa AgaLa karelu. damayaMtInuM varNana ane ethI naLanA cittamAM vyApelI viraha-vyathAnuM, varNana karyuM che. AvA prasaMga mahAbhAratamAM nathI, tenAM nAradamuninuM pAtra Ave che, ane te dezanA cittamAM damayaMtI mATe AkaNu janmAvavAnuM kAma kare che. premAna Mde nAradamunine e uparAMta, Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 | paDileha-- ahIM ATaluM kAma AkhyAnanA AraMbhamAM soMpyuM che. nAradamuni naLane enI paTarANI viSe pUche che ane e rIte damayaMtInI pate vAta kare che enuM premAnaMde svAbhAvika, rasika ane tarkayukta nirUpaNa karyuM che. A prasaMge premAnaMde naLanA praznanA uttaramAM nArada muni pAse damana munie ApelA varadAnane prasaMga rajU karAvyo che, je mahAbhAratamAM te bRhada muni pote kahe che. mahAbhAratamAM damayaMtInA bhAIonAM nAma dama, damana ane dAnta che. premAnaMde te damana, daMtu ane durdamana e pramANe ApyAM che. nArada munie damayaMtInA karelA varNanamAM premAnaMdanI rasikatA ane enI uraca kavitvazakitanAM ApaNane darzana thAya che. damayaMtInA rUpavarNanane vadhAre sacoTa batAvavA, naLa ane nArada muninAM pAtrone vadhAre jIvaMta banAvavA, ane prasaMgane nATayAtmaka ane svAbhAvika AlekhavA premAnaMde A prasaMge, vacce vacce naLanI pAse prazna karavI nArada muni pAse ene javAba apAvyo che. atizayokti, vyatireka, ujhekSAdi alakAyukta damayaMtInA rUpavarNanamAM, keTaleka sthaLe premAnaMde bhAlaNa dvArA sIdhI ke bhAlaNa dvArA nAkara pAsethI, zrI harSanA saMskRta "naiSadhIyacarita'nI keTalIka asara jhIlI che; ane keTaleka sthaLe premAnaMde emAM potAnI maulika kalpanA paNa umerI che. nArada munie kareluM damayaMtInA rUpanuM AvuM mane hara varNana naLanA hRdayamAM kAma javara pragaTAve che; ane e zamAvavA mATe naLa vanamAM jAya che. premAnaMde vananuM varNana paraMparA pramANe vRkSonI yAdI ApIne karyuM che. vanamAM naLanI kAmaceSTAnuM varNana premAnaMdanuM maulika che, paNa temAM UMcI aucityadaSTi nathI. haMsane naLa kevI rIte pakaDe che tenuM citra mahAbhAratamAM nathI. SidhIyacarita'kAre te sarasa doryuM che. bhAlaNe paNa naiSadhacarita ane Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 213 anusarI, evuM citra ApyuM che. premAnande temAM vadhAre ra MgA pUrI, tene tAdaza ane sacoTa banAvyuM che : tene dekhI naLa mana harakhyA, meANe meNe paravirayA; nIlAMbara oDhIne aMga sarkADayuM, zvAsa rodhana kariyA. (6-19.) krama thaDa pUche naLa bhaDa AvyA, khesIne AdhA cAlyA ; lAMkhA kara karI laghulAghavImAM, paMkhInA paga jhAlyo, (6-20) naLa huMsane pakaDe che, ane haMsa naLa taraphathI damayaMtI pAse jaI naLanu dUtakA kare che, ane pAchA Ave che -e ghaTanAnuM nirUpaNu, premAnaa vistArathI sAtamA kaDavAthI te paMdaramA kaDavA sudhImAM karyuM che. je prasaMga mahAbhAratakAre mAtra coDheka zlokamAM rajU karyA che ane jenu nirUpaNuM bhAlaNe beeka kaDavAmAM karyuM" che te prasaMgane, naiSadhIya carita' kAranI jema, premAnaMda vikasAvI, rasika banAvI, nava jeTalAM kaDavAMmAM Alekhe che. naLa huMsane pakaDe che e prasaMge 'haMsanA vilApa ' 'mATe, kavie eka AkhuM kaDavu" yeAjyuM che. e samaye haMsaNIe naLane ' tAharI nAra ema karajo vilApa | ' evA ApelA zApanI kalpanA premAnaMdanI maulika che; ane temAM bhaviSyamAM bananAra ghaTanAnu` agAuthI sUcana karI devAnI vRtti pragaTa thAya che. pAtAne cheDavA mATe huMsa AjIjI kare che ane potAnI ' mAtA kAI rAI maraze' ema jaNAvI te AgaLa kahe che vahAlI strIe putra prasanyeA che, meM tehanu' mukha nathI joyuM; are naLarAjA, te huM rAMkanu sutanuM sukha kAM khAyuM ? (8-10) haMse ahIM rajU karelAM kAraNeA mahAbhAratamAM nathI tema premAnaMdanI maulika kalpanAnAM paNu e nathI. naiSadhIyacata'mAM e che. e parathI bhAlaNe te ApyAM che. paNa strIe putra prasanyAnI vAta bhAlaNe mUkI nathI. premAna`de sIdhI naiSadhIyacarita'mAMthI e lIdhI haze ? hAI zake. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 | paDilehA / paNa bIjI eka zakayatA paNa che. nayasuMdare pitAnA "naLadamayaMtIrAsa'mAM e vAta "naiSadhIyacarita mAMthI lIdhI che. premAnaMde potAnA puregAmI A jaina kavimAMthI e kahapanA lIdhI hoya ema paNa banI zake. naLa hasa sAthe joDA para besI pitAne ghera Ave che, ane naLane levA AveluM sainya te haMsane joI vismaya pAme che. pradhAnane paNa haMsa vize jANavAnuM kutUhala thAya che. e prasaMganuM, ane tyAra pachI haMsa ane naLanI gADha maitrInuM sacoTa ane utkaTa Alekhana premAnaMdanI maulika kalpanAnuM sarjana che. A rIte emaNe haMsanuM mahatva vadhArI dIdhuM che. haMsamAM mAnavabhAvanuM AropaNa emaNe keTaluM sarasa ane chatAM keTalI svAbhAvikatAthI karyuM che te ApaNe ahIM joI zakIe chIe. ekaThA besI bane jameghatakrIDA baje jana rame; anya le kADhI taMbeLa, mukhe vANIne kare kalela. (8-4) haMsa naLane enI rANI vize pUche che e prasaMge "bhAbhI' bda mUkI, premAnaMde paMkhI haMsa ane mAnava naLa vaccenI kauTuMbika nikaTatA ane AtmayatAnuM hRdayaMgama citra khaDuM karyuM che. vaLI, naLanA madu upAlaMbhamAM ane haMsanA javAbamAM ahIM taLa gujarAtanuM vAtAvaraNa paNa khaDuM thAya che. premAnaMdanI svataMtra sajanazaktinuM, ane AlekhanamAM gujarAtIpaNunA aMze ANavAnI emanI zaktinuM, ahIM ApaNane achuM darzana thAya che. naLanuM dUtakArya karavA mATe haMsa, damayaMtI pAse jAya che ane damayaMtI ene pakaDavA mATe jhAMjhara kADhI doDe che enuM premAnaMde tAdaza. najara samakSa ramyA kare evuM citra doryuM che. mahAbhAratanI kathA pramANe, ghaNu haMse damayaMtInA AvAsa pAse Ave che ane damayaMtI tathA enI sakhIo eka haMsanI pAchaLa deDe che ane temAM damayaMtI jenI pAchaLa deDe che te haMsa naLanuM dUtakArya kare che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 215. premAnaMde haMsane naLanA mahelamAM rahe ane tenI sAthe addabhuta maitrI dharAvate batAvyo che; ane naLa haMsane pakaDe che tyAra pachI keTaleka samaye haMsane damayaMtI pAse jate batAvyuM che. eTale enI. daSTie eka ja haMsa damayaMtI pAse jAya emAM ja aucitya raheluM che. premAnaMdamAM ane mahAbhAratanA AlekhanamAM ahIM ATale taphAvata che. "naiSadhIyacarita mAM mAtra eka ja haMsa damayaMtI pAse jAya che; paraMtu bhAlaNe mahAbhArata pramANe Alekhana karyuM che. eTale eka haMsanI kalpanA e premAnaMdanI jo maulika na hoya te "auSadhIyacarita'nI e asara haze ema kahI zakAya. paNa te premAnaMde sIdhI e "naiSadhIyacarita mAMthI lIdhI haze? paNa "nauSadhIyacarita'mAM haMsa ane naLanI dRDha maitrInI vAta AvatI nathI. mANikyadevasUrikRta nalAyana mAM ane ene anusarI nayasuMdaranA "naLadamayaMtI rAsa mAM. damayaMtI pAse eka ja haMsa jAte batAvAya che. vaLI nayasuMdaranA. rAsamAM, haMsa ane naLanI dRDha maitrInuM nirUpaNa paNa che. alabatta, premAna da jevuM nahi. eTale premAnaMdanA A nirUpaNamAM enA purogAmI. jaina kavi nayasuMdaranI theDI asara paDI hoya te navAI nahi. - damayaMtI haMsane pakaDavA mATe koI yukti karatI heya e. ullekha mahAbhAratamAM nathI. tyAM te haMsane damaya tIe hAthamAM pakaDayAne. paNa ullekha nathI. niSadhIyacarita'mAM paNa te nathI. bhAlaNe damayaMtI. pitAnI oDhaNI nAkhI haMsane pakaDavAno prayatna kare che ema lakhyuM che. premAnaMde damayaMtI pAse haMsane pakaDavA mATe ghaNe zrama levaDAvyA che. e mATe damayaMtIe karelI yukita premAnaMdanI svataMtra rasika kalpanAnuM sarjana che. juo : pitAnAM vastra dAsIne paherAvI, paThI cahekyAmAM AvI; 11-3/4 mastaka mUkayuM palAzanuM pAna, vikAsI hatheLI kamaLa samAna; Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 / paDilehA madhye mUkayuM jAMbunuM phaLa, jANe bhramara le che prImaLa. 11-4 pAte nAsikAe gaNagaNatI, bhAmA bhamarAnI peThe bhaNatI. haMse hiravadanI jANI, hi paMkaja, premadAnA pANu, 11-5 khesa jaIne thaI ajJAna, paraNAvaveA che naLarAjAna 11-6/1 haMsa damayaMtI AgaLa naLanuM je varNana kare che temAM AgaLa thayelA damayaMtInA va nanu" keTaluM ka maLatApaNuM Ave che. bAkInu vana kavinuM maulika che. naLanuM rUpa joI devA peAtAnI strIonI rakSA karavA mAMDe che ane nAradaRSi AgaLathI cetI brahmacArI rahe che enuM varNana premAnande rasikatAthI karyuM che. haMsa naLanuM vana karI, damayaMtIne ene mATe anurAga meLavI, damayaMtIne zikhAmaNa Ape che ke svayaMvaramAM naLanuM rUpa dhAraNa karI, meATA meATA devatAo Avaze. bhaviSyamAM bananArI ghaTanAnuM premAnande pharI ahIM huMsa dvArA sUcana karyu che. damayaMtI pAse jaI AvI haMsa naLa AgaLa prathama DinapuranuM parisaMkhyA alaMkAra' vaDe vana kare che; pachI tyAMnA vananuM (jUnI paraMparA pramANe gADha vananuM vAtAvaraNa sUcavavA vRkSAnI yAdI ApIne) varNana kare che; pachI, paMdaramAM kaDavAmAM upamA, rUpaka, utprakSAdi alaMkAro vaDe damaya tInAM aMgAMgAnuM kavitvamaya varNana kare che. damayaMtInuM be vAra varNana karavA chatAM, na dharAyelA kavi premAna de pratyakSa joI tarata pAchA pharelA haMsa pAse AgaLanAM be va nA karatAM paNa adhika caDiyAtuM ane vigate trIjI vAra vaNu na karAvyu che, temAM premAnaMdanAM UMcAM kalpanayanAnI ane enA kavitvavilAsanI ApaNane sabaLa pratIti thAya che. AmAM eNe prayAjelA keTalAka alaMkAra, sa MskRta mahAkavionI harALamAM ene besADe tevA che. enI AraMbhanI khe IMdu'nI kalpanA jue : " Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu | 217 vila jANe hemanI, avaphUle phUlI; cakti citta thayuM mAharuM, ne gayA tatva bhUlI. 15-2 sAmasAmI hatI zobhA, ema bheme sama; IMdumAM biMdu birAje, jANe uDugaNa bhoma ! 15-3 Ubhe amInidhinAM kiraNa maLiyAM, kaLA thaI prakAza; te jyAM te staMbha pragaTayo, zuM ethI rahyuM AkAza ! 15-4 16mAM kaDavAmAM, damayaMtInI virahavyathA ane svayaMvaranI taiyArInuM kavie varNana karyuM che. virahavyathA anuMbhavatI damayaMtI caMdrane mATe je veNa kahe che tenI kalpanA premAnaMde bhAlaNa mAraphata kanaiSadhIyacarita'mAMthI lIdhI hoya ema lAge che. damayaMtInI virahavyathA joIne enI mAtA je bhAva vyakta kare che, ane damayaMtIne je koInI najara lAgI hoya te te utAravAno vicAra kare che, temAM samakAlIna gujarAtaNa mAtAnA vAtsalyanuM pratibiMba paDayuM che. e prasaMge "gharaDAM mANasa Dhora', "paraNyAM kuMvArAM kAMI na prIche' vagere je vacane damayaMtI pitAnI mAtAne kahe che temAM premAnaMde aucitya jaLavyuM nathI. damayaMtInI sthiti vize jANa, bhImakarAjA svayaMvaranI taiyArI kare che. svayaMvara mATe naLane nimaMtraNa ApavA mATe bhImakarAjAe sudevane mokalyo evuM premAnaMde lakhyuM che. mahAbhAratamAM sudevane ullekha nathI. damayaMtIe sudeva mAraphata potAne chAne patra naLane mekalAvyo che. pAMceka paMktimAM lakhAyelA A patramAM keTaluM lAghava, keTaluM gaurava, keTaluM aucitya ane keTalI sacoTatA premAnaMde ANyAM che! ( kaDavuM 17 - kaDI 2, 3 ). svayaMvara mATe naLa nIkaLe che te samaye saMvatsI gAya ane kuraMgakuraMgInA zukana ene thAya che evuM premAna de kareluM nirUpaNa anyatra kyAMya jovA maLatuM nathI. AmAM paNa premAnaMdanA samakAlIna gujarAtanuM pratibiMba paDayuM che ema gaNI zakAya. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 | paDilehA svayaMvara mATe naLa vidarbha jAya che tyAre haMsa naLane ghata na ramavA mATe, ane strIne vizvAsa na rAkhavA mATe je salAha Ape che temAM bhaviSyamAM bananAra ghaTanAnuM premAnaMde haMsa dvArA agAuthI sUcana mUkayuM che. AmAM strIne vizvAsa na karavA mATe apAyelI salAha nirarthaka ane niSkAraNa lAge che. A kaDavAmAM A prasaMge haMsa potAnA ane naLanA pUrva bhavanI vAta kare che. A ghaTanA naLAkhyAnanI keTalIka hastapratamAM che ane keTalIkamAM nathI. Ameya, A prasaMga je premAnaMde lakhele heya te. paNa pAchaLathI umereluM hoya ema lAge che, kAraNake ATalA vakhatathI naLa pAse rahenAra haMsa naLa jyAre svayaMvaramAM javA nIkaLe che tyAre rastAmAM chUTA paDatI vakhate pUrvabhavanI kathA kahevA bese e barAbara baMdhabesatuM lAgatuM nathI. tema chatAM, premAna de A prasaMgane A sthaLe bane teTale tarkayukta, susaMgata karavAno prayatna karyo che. haMsa ane naLanA pUrvabhavanI vAta mahAbhAratamAM, "naiSadhIyacarita mAM ke bhAlaNa, nAkaranAM naLAkhyAnomAM nathI. jainaparaMparAnI nalakathAmAM naLanA pUrva bhavanI vAta Ave che ane "nalAyana'mAM tathA nayasuMdarakRta 'naLadamayaMtI rAsa'mAM haMsanI pUrva kathA paNa Ave che. alabatta, premAnaMde nirUpelI pUrva ghaTanA ane jaina kRtinI pUrva ghaTanA bhinna bhinna che. ane naLane pUrvajanmanI kathA paNa bhinna bhinna che, tema chatAM naLanA pUrvajanmanI kathAne ane haMsanA saprayajana dUtakAryane vicAra premAnaMde potAnA A puragAmI jaina kavimAMthI lIdhe hoya ane pachI, tene anurUpa prasaMga pitAnI kalpanAthI ghaDI kADhyo heya ema banavA saMbhava che. naLa vidarbha dezamAM pahoMce che. bIjA paNa ghaNuM rAjAo tyAM AvI pahoMcyA che. sattaramAM kaDavAmAM, kavi haMsanA pUrvavRttAnta pachI, bhImakarAjAnA nagaranuM, cIjavastuonA vadhelA bhAvonuM, svayaMvara Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 219 maMDapanuM sacoTa ane lAkSaNika citra Ape che, ane e ja kaDavAnA aMtabhAgamAM, devonA prasaMganI zarUAta karI de che ane te, 23mA. kaDavAmAM naLa devonuM dUtakArya karI pAchA phare che tyAM sudhI cAle che. premAnaMde A prasaMge potAnA purogAmI kavio karatAM ghaNuM sArI. rIte khIla che ane keTaleka aMze ene bagADyo paNa che. eNe nAradane "kalahanI TevavALA" batAvyA che. mahAbhAratamAM nArada devone mAtra damayaMtInA svayaMvaranA samAcAra Ape che. bhAlaNane anusarI, premAnaMde devAMganAone utArI pADatA nAradane batAvyA che. deve svayaMvaramAM javA mATe nIkaLe che e prasaMgane vadhAre rasika banAvavA, premAnaMde mahAbhArata karatAM thoDuM bhinna nirUpaNa karyuM che. mahAbhAratamAM deva ekabIjAthI chAnAmAnA jatA nathI, jUjavAM rUpa dhAraNa karatA nathI, ekabIjAthI manamAM corI rAkhI, khoTA kAmanuM bahAnuM batAvatA nathI. premAnaMde te pramANe nirUpaNa karyuM che. naLa pAse de viprane veza dhAraNa karIne AvyA, naLa pAse pitAnA kArya mATe "hA" paDAvI lIdhI ane pachI pote pragaTa thayA evuM premAnaMde kareluM nirUpaNa, mahAbhAratamAM ke anyatra nathI. deve potAnA dUtakArya mATe naLane jogIne veSa levaDAve che, e paNa premAnaMdanI pitAnI kalpanA che. naLa jyAre damayaMtInA AvAsamAM jAya che tyAre damayaMtI dAsI. pAse hiMDoLA para besI, mAthAmAM tela naMkhAvI vALa oLAve che. e citra paNa premAnaMdanuM potAnuM che. e samaye damayaMtI ane dAsI vacce je vAtacIta thAya che, pratibiMbamAM puruSane jotAM teo nAsI. jAya che, pharI pAchAM e ja jagyAe besI pharI pratibiMba jue che. ane pachI "ADo aMtarapaTa dharI ' naLane pragaTa thavA mATe te stuti kare che, tathA naLa dAsI sAthe besavAnI nA paDe che ane damayaMtI enuM kAraNa samajAve che-e AkhI kalpanA paNa premAnaMdanI pitAnI che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 / paDilehA devAne varavA mATe damayaMtI AgaLa devA ane mAnave vacce aMtara batAvI naLa je lIlA kare che te, premAnaMde vistArathI ApI che. mahAbhAratamAM eTalA vistAra nathI. premAnaMdanA A nirUpaNamAM gheADIka bhAlaNanI, theADIka nAkaranI ane theADIka nayasuMdaranA damayaMtI rAsa 'nI asara paDelI jaNAya che. 6 naLa naLa daMtakA karavA jAya che tyAre devA enI pAchaLa peAtAnA eka gupta dUta mAkale che - evuM premAna haiM kareluM nirUpaNu mahAbhAratamAM, naiSadhIyacarita 'mAM ke bhAlaNamAM nathI. tema e premAnaMdanI maulika kalpanA paNa nathI. - nalAyana 'mAM ane ene anusarIne nayasu MdaranA ' naLadamayaMtI rAsa'mAM gupta dUtanI vAta Ave che. nAkaramAM paNa e Ave che. premAnande A kalpanA 'naLadamayatI rAsa'mAMthI lIdhI hAya, athavA e nAkaramAMthI lIdhI hAya ema paNa bane, premAnaMde naLanA dUtakAyanA prasaMga vistArathI varNanmyA che. paraMtu e prasa Mge eNe naLa ane damayaMtInAM pAtrA mahAbhArata jevAM ucca gauravavALAM TvAryA nathI. A pachI premAna de svayaMvaranI taiyArI, svayaMvarama'DapanI racanA ane svayaMvaramAM padhArelA rAjAonA yuvAna ane AkarSaka dekhAvA mATenA vRthA prayatnAnu hAsyarasika Alekhana karyuM che. emAM premAnaMdanA samakAlIna gujarAtanuM pratibiMba paDayu che. pAtAnA zrotAenA maneAraMjana mATe ja eNe rAjAonI lagnatsukatAnuM AvuM atizayoktibhayu : Alekhana karyu che. svayaMvaramaDapamAM naLa Ave che enuM varNana karavA mATe, eka AkhuM juduM kaDavuM premAna haiM rAkavuM che, ane te pachI svayaMvaramaMDapamAM damayaMtInA Agamana mATe bIjuM eka kaDavu" rekaryuM che. kathAnAM nAyaka ane nAyikAnuM, agAu emanuM mukta hAthe alaMkArayukta varNana karIne, premAnaMde, e pAtronuM gaurava vadhAryuM che, ane peAtAnI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu/ 221 kavitvakalAnI U~cI dRSTi ane zaktinI ApaNane pratIti karAvI che. baMne kaDavAM mATe eNe pasaMda karelA 'DhALa' paNa keTalA pAtrocita che ! naLanA AgamananI mahattA darzAvavA mATe e naLa AvyeA re, te naLa AvyA re ' evI dhruvapaMkita eNe yejI che. damayaMtInuM varNana eNe haragItanI cAlamAM, pa Mktine a Mte ' pUraNu` ' ' cUraNuM ' zobhaya 'lebhaya` ' evA anunAsika prAsa ane vadhu vinyAsa, kaDavAnI chellI kaDI sudhI ceAjI, chaTAdAra gauravayukta ane asarakAraka karyuM che. " " 28mA kaDavAmAM kavie svayaMvaramAM AvelA devAnA prasaMga varNavI, damayaMtInaLane varadAna Ape che e prasa MganuM nirUpaNa karyuM che. A nirUpaNu eNe hAsyarasika karyuM che ane zretAonA maneArajanane athe paurANika pAtronuM gaurava khaMDita karyuM che. premAnaMde A prasa Mge devAne prAkRta mANasA jevA, khalake, ethI paNa kharAba rIte vartAtA batAvyA che, ane paraspara zApa ApatA devAnI teNe hAMsI uDAvI che. devA naLanuM svarUpa dhAraNa kare che tyAre, temane oLakhavA mATe damayaMtI, te devAne emanA pitAnuM nAma pUche che. paNa e cAre lAbhI devA peAtAnA pitA tarIke ' vIrasena 'nuM naLanA pitAnu` nAma- jaNAve che. barAbara e ja vakhate nAradamuni aMtirakSamAM devAnI patnIone laI Ave che, ane e joI daive! zaramAI jAya che. damayaMtInI yukti ane devAnI A phajetI pazu premAnaMdanI maulika kalpanAnuM sarjana che. pramANaSuddhivALA premAnande ahI sarasa rIte aMta ANyA che. tyArapachI, devA damayatIne varadAneA Ape che temAM premAnande varadAnAnI saMkhyA mahAbhArata pramANe ApI che, paraMtu e ATha varadAnAmAMthI aDadhAM paNa eNe mahAbhArata pramANe ApyAM nathI. traNeka varadAna mahAbhAratanAM eNe cheDI dIdhAM che, ane eka-be varadAnanI Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222./ paDhilehA seLabheLa karI nAkhI che. premAnaMdane mukAkhale bhAlaNe, kharAkhara mahAbhArata pramANe ATha varadAnA ApyAM che. vaLI, mahAbhArata ke bhAlaNamAM devA damayaMtIne kaMI paNu varadAna ApatA nathI. * naiSadhIyacarita 'mAM damayaMtIne varadAna maLe che. premAna Mde amRta srAviyA hAtha 'nu varadAna damayaMtIne apAvyu` che, jenI kalpanA eNe nAkaramAMthI lIdhI hAya ema lAge che. devAnA varadAna pachI premAnaMda lakhe che : " sarvaM stuti kIdhI devatA taNI, vimAne besI gayA svarga bhaNI; damayaMtI harakhI tatkALa, naLane kAMThe ArApI mALa ( 28-28) premAna danuM A nirUpaNu yegya nathI; kAraNa ahIM', devatAo svargamAM gayA pachI damayatI naLanA kaMThamAM mALA Arope che. enA artha e thayeA che ke damayaMtIe naLane mALA paherAvI ane ene varI te pahelAM ja devoe te baMnene varadAnA ApI dIdhAM. mahAbhAratamAM te damaya tI naLane mALA paherAvI vare che. te vakhate, devatAe tyAM hAjara heAya che ane tee te samaye jayadheASa kare che te samaye naLa damaya'tIne kahe che, 'tuM mane devatAonA sAnnidhyamAM vare che mATe mArA deDamAM jyAM sudhI prANa haze tyAM sudhI huM tArA pratye prItivALA rahIza.' e ja pramANe damayaMtI paNa kahe che. e pachI naLadamayaMtI devatAone zaraNe jAya che, tyAre devatAe temane varadAna Ape che. mahAbhAratanuM citra vadhAre utAvaLiyuM ane truTiovALu lAge che. vaLI, mahAbhAratamAM, bhAlaNamAM tathA khIjA kavionI kRtiemAM A prasa Mge damayaMtI pAMca naLane joI, vimAsaNu anubhavI dezane pragaTa thavA mATe je karuNA, A vabharI prArthanA kare che tenuM nirUpaNa premAnaMde khAsa karyuM nathI. premAnande damayaMtInA svayaMvara pachI A ja kaDavAmAM, kilane prasaMga zarU karI dIdhe| che. premAnaMde AlekhyA pramANe kali ane dvAparane meAlanAra nArada che. mahAbhAratamAM ke khIje kayAMya evA nirdeza Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvatu / rara3 nathI. premAnaMde e rIte nArada pAse mahAbhArata karatAM ghaNuM vadhAre kAma karAvyuM che. vaLI, enuM citra paNa kapriya banAvavAnA AzayathI mahAbhArata karatAM thoDuM bhinna deryuM che. mahAbhAratamAM kali ane dvApara AvatA hoya che tyAre deve temane rastAmAM maLe che, temanI vacce svayaMvara vize vAtacIta thAya che. premAnaMde deva ane kali vaccenA A prasaMgane ullekha karyo nathI. eNe kalinuM bhayaMkara citra mAtra be ja paMktimAM khaDuM karI dIdhuM cheH beTho mahiSa upara kaLikALa, kaMThe manuSanAM zIzanI mALa; karamAM kAtu leha-zaNagAra, zIza saghaDI dhIke aMgAra. (28-32) kali naLanA nagaramAM ane naLanA dehamAM praveza karavA icche che; paraMtu lekanA dharmapAlanane lIdhe te pravezI zakatA nathI, ane tethI nagaramAM Amatema bhamyA kare che. mahAbhArata pramANe, te A rIte bAra varSa sudhI bhame che. bhAlaNe paNa te pramANe lakhyuM che. premAnaMde eka hajAra varSa gaNAvyAM che. sATha hajAra varSa batAvanAra jaina kavio nalAyana kAra ane nayasuMdaranI jema, premAnaMde paNa moTI saMkhyA batAvI che. naLa-damayaMtIne be saMtAna thAya che. premAnaMda lakhe che: jumbAlaka saMgAthe prasavyAM, putraputrI rUpe abhinavAM (28-38) ahIM putraputrI sAthe janmyAM evo ullekha mahAbhAratamAM, naiSadhIyacaritamAM ke bhAlaNamAM nathI. paNa "nalAyana" kAra ane nayasuMdare te pramANe varNana karyuM che. premAnaMde nayasuMdaramAMthI e vicAra lIdhe hoya ema lAge che. naLanA dehamAM kali praveze che enuM nirUpaNa mahAbhArata karatAM DuM bhinna premAnaMde karyuM che. mahAbhArata pramANe eka divasa naLe - laghuzaMkA karyA pachI paNa joyA vagara saMdhyAvaMdana karyuM eTale kelie Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 / paDilehA enA zarIramAM praveza karyo. bhAlaNe paNa barAbara mahAbhArata pramANe vana karyu. che. premAnande laghuzaMkAnA ullekha karyo che. * nalAyana'kAre ane nayasu Mdare laghuza'kAnA ullekha karyo nathI, ane paga dhAtAM AMgaLI vaccenI jagyA kArI rahI gaI ane tyAMthI kalie naLanA zarIramAM praveza karyA ema lakhyuM che. premAnaMdanuM A nirUpaNu nayasuMdara ane ' nalAyana 'te maLatu Ave che. kali ane dvApara viprane veSa dhAraNa karIne puSkara pAse AvI ene naLa sAthe vrata ramavA prere che e varNana premAnaMdanuM maulika che. tyArapachI puSkare vratamAM vRSabha paraThacAnuM varNana eNe bhAlaNu ane nAkarane anusarIne karyuM' che. paNa bhAlaNanA AkhyAnamAM kali vRSabhanuM rUpa le che ane dvApara pAsAnuM rUpa dhAraNa kare che. premAna MdanA AkhyAnamAM kali pAsA bane che ane dvApara pADI bane che. vaLI, puSkara vratamAM Akhale heDamAM mUke che. mATe premAnande ene vanavAsI batAvyA che. bhAlaNe evuM" batAvyu` nathI. ( joke rAja rAtanA dyUta ramIne puSkara peAtAne ' Azrame ' jAya che evuM bhAlaNe lakhyu che. ) zrI rA. vi. pAThaka lakhe che, " bhAlaNe ane premAnaMde baMnee puSkare ramatamAM 'vRSa' mUkayo vana ka" che. have puSkara rAjA hAya tA AkhalA laIne jAya ane 'paNa 'mAM mAtra AkhalA mUke, ane tenI sAme naLa peAtAnuM rAjya mUke e asaMbhavita che. bhAlaNane A asaMbhavitatA jaNAI nahi, premAnaMdane jaNAI, ane tethI teNe puSkarane nina ane vanavAsI kapcA "* zrI pAThakanA A abhiprAya vize thADIka spaSTatA karavAnI jarUra che. premAnaMda pramANe puSkare dAvamAM vRSabha mUkayo ane sAme, naLe AkhuM rAjya mUkayu. ane eka ja dAvamAM te hArI gayeA. AvI rIte eka vRSabhanI sAme AkhuM rAjya mUkavAmAM Ave e * kAvyanI zakita ( bIjI AvRtti) pR. 123 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvatuM / rarara asaMbhavitatA mATe zrI pAThaka bhAlaNane javAbadAra gaNe che ane. premAnaMdane bacAva kare che. paNa hakIkatamAM A asaMbhavitatA mATe premAnaMda pote javAba-- dAra che. bhAlaNe evuM asaMbhavita nirUpaNa karyuM ja nathI. bhAlaNanA naLAkhyAnamAM pahelA dAvamAM puSkara vRSabha mUke che ane naLa enI sAme eTaluM dravya mUke che. naLa hArI jAya che. tyAra pachI bIjA dAvamAM puSkara vRSabha ane jIteluM dravya mUke che ane enI sAme naLa e baMnenA jeTaluM dravya mUke che. Ama kramekrame puSkara hAratA jatA naLa pAsethI badhuM chatI le che. eTale bhAlaNanuM nirUpaNa asaMbhavita nahi. paNu pratItikara che. premAnaMdanA "naLAkhyAna'mAM puSkara zarata kare che beThA bane paNa paraThIne, balya puSkara rAyajI; je hAre te rAjya mUkIne, traNa varSa vanamAM jAyache. (30-4) traNe varSa gupate rahevuM veSa anya ke dharIjI; jo kadAcita prIcha paDe te, vana bhogave pharIjI. (30-5) ghutamAM AvI zarata karyAne ullekha mahAbhAratamAM ke bIjI kaI paNa kRtimAM AvatA nathI. premAnaMde ahIM zakuni ane yudhiSThiranA bIjI vAranA ghatanI zarata jevI zarata mUkI dIdhI hoya ema lAge che, ane te paNa barAbara ekasAI karyA vagara; kAraNake enA nirUpaNa pramANe joIe te paNa, A zarata barAbara paLAtI nathI. mahAbhAratamAM naLa ghatamAM uttarottara vadhArene vadhAre hArate. jatA hatA, tyAre damayaMtI agamacetI vAparI vANyeya sAthe pitAnAM baMne saMtAnone pitAne piyara mokalI de che. premAnaMda pramANe, hatamAM hAryA pachI naLanA kahevAthI, damayaMtI pitAnAM saMtAnone piyara mokale che. mahAbhAratamAM saMtAnone vArSeya sArathi sAthe mokalavAmAM Ave che. naLAkhyAna'mAM te gurujI sudeva sAthe ekalavAmAM Ave che.. 15 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 / paDileha vratanA prasaMganuM nirUpaNa premAnaMde utAvaLathI karyuM che, paraMtu bALakenI vidAyane prasaMga eNe hadayasparzI banAvI vikasAvyuM che, ane e mATe eka AkhuM kaDavuM 2kAyuM che. A karuNa rasanA gItamAM damayaMtInA hRdayanI vyathA kavie sArI rIte vyakata karI che. pitAnAM saMtAnone "namAyAM thaI varataje re' kahenAra mAtA keTaluM duHkha anubhavatI haze ! "sahejo mAmInI gALa" lakhIne premAnaMde pitAnA samakAlIna gujarAtanuM pratibiMba pADI, pitAnA tAjanene mATe e nirUpaNa vadhAre vAstavika lAge evuM banAvyuM che. 32mA ane 33mA kaDavAmAM, kavie naLa-damayaMtIne vanamAM javA mATe nIkaLatAM varNavyAM che ane vanamAM paDelAM kaSTonuM ane naLa damayaMtInA karelA tyAganuM nirUpaNa karyuM che. damayaMtI nagaramAMthI nIkaLe che e prasaMge kavi lakhe cheH eka aMjali jaLanI na pAmyAM, je bhamyAM pura Akhe. tarasI damayaMtI pANI na pAmI, kaMThe paDiye zeSa. eka rAta rahyAM nagaramAM, cAlyAM vahANuM vAte. mahAbhArata pramANe naLa-damayaMtI traNa divasa nagara bahAra mAtra pANI pIne rahyAM, ane tyAra pachI vanamAM gayAM. premAnaMda naLane vize mApelA varadAnanI vAta ahIM bhUlI gayo che. mATe emaNe naLa ane damayaMtIne tarasyAM rahelAM batAvyAM che. mahAbhAratakAre pANIne ullekha karyo che. A pachI premAnaMde matsyasaMjIvanane prasaMga mUkyo che. A prasaMganI kalpanA eNe nAkaramAMthI lIdhI che. mahAbhAratamAM ke bhAlaNanA naLAkhyAnamAM ke jaina kavionI kRtiomAM e nathI. premAnaMda A prasaMga nAkara karatAM vadhAre vikasAve che, paraMtu ema karatAM, naLanA pAtranA gauravane eNe ghaNuM hAni pahoMcADI che. damayaMtInA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / rara7 tyAga mATe AvuM kAraNa mUkavA karatAM mahAbhAratakAra ke bhAlaNanI jema te paNa AnA karatAM vadhAre sAruM ane svAbhAvika kAraNa mUkIne pitAne ane naLane A deSamAMthI bacAvI zakyo hota. vanamAM paMkhIne pakaDavA jatAM pitAnuM vastra naLa gumAve che e prasaMganuM nirUpaNa premAnaMde keTaluM tAdaza karyuM che ! naLa nagna bane che e samaye te lakhe cheH lAnyA paMkhI ne lAyuM vana, lA sarya, mIyAM locana; svAda Idriye pIDa mahArAja, thaye nagna mUkIne lAja. vihaMgama vastra gayo re harI, "damayaMtI ! mA je pharI, pAche Dagale gaI strIjaMna, ApyuM ardhavastra, "svAmI DhaMke tana.' ekeke cheDe paheryo Ubhe, jANe tIratha nAhyAM evAM bhe! anna vinA aDavaDiyAM khAya, satane AdhAre cAlyAM jAya. (kaDavuM 34-13, 14) mahAbhAratamAM be paMkhIo Ave che; premAnaMde ahIM eka ja paMkhIne ullekha karyo che, ane te bagale have ema jaNAvyuM che. mahAbhAratamAM paMkhI kayAM hatAM, pAsAoe kayA paMkhInuM svarUpa dhAraNa karyuM hatuM te jaNAvyuM nathI. naLa damayaMtIne tyAga kare che e samayanI enI dvidhA premade mahAbhAratakAranI jema sarasa varNavI cheH kaLi tANe vATa vana taNI, prema tANe damayaMtI bhaNuM; vicAre vicAranidhimAM paDyo, Avatajavata hiMDoLe caDayo. sAta vAra A pharI pharI, tajI na jAya sAdhu suMdarI; prabaLa baLa kaLinuM thayuM, premabaMdhana truTIne gayuM! (33-ra0) tyAra pachI dayaMtI enI mAsIne tyAM jAya che tyAM sudhInA prasaMgenuM saLaMga nirUpaNa mahAbhAratamAM, bhAlaNamAM ane nokaramAM Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 | paDilehA, karavAmAM AvyuM che. ane tyAra pachI naLane prasaMga mUkavAmAM AvyuM che. premAnaMde "nalAyana'kAra, nayasuMdara ane samayasuMdaranI jema, pahelAM naLane prasaMga mUkyo che ane pachI damayaMtInI vItakakathA rajU karI che. 34mAM karavAmAM premAnaMde naLane vilApa rajU karyo che je enI nirUpaNazaktine ane rasasthAnanI enI parakhane ApaNane sAre paricaya karAve che. karkoTaka nAgane prasaMga premAnaMde mahAbhArata karatAM thoDI bhinna rIte Alekhyo che. mahAbhAratamAM karkoTaka nAga naLa pitAne UMcakI zake e mATe aMgUThA jeTaluM nAnuM svarUpa dhAraNa kare che. premAnaMde eka te nAgane eka jojana jeTaluM lAMbuM ane meTo batAvyuM che. vaLI, eNe karkoTake nAnuM svarUpa dhAraNa karyAnuM lakhyuM nathI. mahAbhAratamAM nAradanA zApanI vAta Ave che; premAnaMde saptarSinA zApanI vAta karI che. premAnaMde zApanuM jevuM kAraNa jaNAvyuM che tevuM mahAbhAratamAM nathI. premAnaMda pramANe, naLa nAgane nIce mUkI de che pachI te naLane karaDe che. mahAbhAratamAM nAga naLane khabhe hAya che tyAre ja karaDe che. mahAbhAratamAM nAga naLane kyAM karaDe che tene ullekha nathI, paNa nAge aMgUThA jeTaluM svarUpa dhAraNa karyuM che ane e naLane khabhe che eTale naLane khabhe ja eNe daMza mAryo ema mAnI zakAya. premAnaMda pramANe te naLane chAtIe karaDe che. mahAbhAratamAM nAga keTalA samayathI vanamAM dAjhe che tene ullekha nathI. premAnaMde te sAta hajAra varSa batAvyAM che. mahAbhAratamAM nAga naLa pAse dasa DagalAM bharAvI, "daza" ema naLa bole che tyAre "Dasa', daMza mAra' evo artha karI te karaDe che. premAnaMdamAM te pramANe "daza" DagalAM gaNavAnI ane daza"ne artha "karaDavuM" e karavAnI kaMI vAta ja AvatI nathI. mahAbhAratamAM karkoTaka naLane be vastra Ape che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvatu / rara premAnaMda pramANe te traNa vastra Ape che. mahAbhAratamAM naLa te vastro le che, ane tarata kaTaka aMtardhAna thaI jAya che. premAnaMda pramANe naLa te vastro paherIne khAtarI karI jue che, tyAra pachI kaTaka aMtardhAna thAya che. "bAhuka" nAma dhAraNa karI, naLa jyAre ayodhyA Ave che tyAre te prasaMganuM nirUpaNa premAnaMde hAsyarasika ane janamanaraMjana karAve evuM karyuM che. 36mA kaDavAthI, premAnaMda damayaMtInA prasaMge varNave che. A kaDavAmAM pahelI traNa kaThI kavi deharAnI Ape che. sAmAnya rIte doharA' ane "dezIo'nI kaDIo, bhegI ApavAnI praNAlikA jainakaviomAM jovA maLe che. premAnaMdanI racanA para jaina kavionI asara paDI hovAne saMbhava che. vaLI, A traNa kaDImAM damayaMtInA svapnAnI vAta Ave che, jemAM te naLa pitAne mUkIne jAya che evuM jue che. A prasaMge damayaMtIne svapna AvatuM mahAbhAratamAM, bhAlaNanA ke nAkaranA "naLA khyAnamAM batAvavAmAM AvyuM nathI. paraMtu "nalAyana' ane nayasuMdaranA rAsamAM tathA jaina paraMparAnI - nalakathA vizenI badhI ja kRtiomAM damayaMtInA svamanI vAta Ave che. ane e svapnamAM paNa damayaMtIne naLa choDI jAya che evuM rUpakazailIthI batAvavAmAM AvyuM che. eTale premAnaMde ahIM mUkelA svapnanI kalpanA eNe jaina kavio pAsethI lIdhI hovI joIe. damayaMtI jAge che ane naLanI tapAsa kare che. paraMtu naLane na dekhatAM, te vilApa karatI karatI "ekalaDI vanamAM bhame che. premAnaMde enuM tAdaza citra devuM che. A pachI damayaMtI naLane mATe cItarAne, zArdUlane ane vRkSane pUchI jue che. tyAra pachI ajagara ane pAradhIne prasaMga bane che. mahAbhAratamAM ajagara ane parAdhIne prasaMga pahelAM Ape che ane tyAra pachI zArdUla, parvata ane vRkSanai saMbodhana Ave che. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 | paDilehA pAradhIne prasaMga premAnaMde mahAbhArata karatAM vadhAre vikasAvIne mUkyo che. nayasuMdaranA rAsamAM paNa A prasaMga vikasAvIne mUkavAmAM AvyA che. pAradhIne zApa ApatI vakhate damayaMtI viThThalajInuM smaraNa kare che. AvuM mahAbhAratamAM, bhAlaNamAM ke nAkaramAM nathI. "nalAyana'mAM ane nayasuMdaramAM zApa ApatI vakhate "IndranuM smaraNa damayaMtI kare che. pAradhIne zApa ApyA pachI potAnA upara upakAra karanArane AvI zikSA karavA mATe damayaMtIne kaMI paritApa karatI mahAbhAratamAM batAvI nathI. "nalAyanakAre ane nayasuMdare e vistArathI varNavyuM che, ane premAnaMde paNa tevI rIte damayaMtIne paritApa anubhavatI batAvI che. saMbhava che ke premAnaMdanA A nirUpaNamAM nayasuMdaranI asara paDI heya. A paritApane aMte, damayaMtIne ApaghAta karavA mATe gaLe phAMso bharAvatI premAnaMda batAvI che te tene pitAne umero hoya ema lAge che. pAradhI pachI tApasane prasaMga kavie mUkyo che. eNe A Akhe prasaMga kaLinI mAyArUpe mukyo che, ane tApasane "nagna digaMbara' batAvyA che. mahAbhAratamAM AvuM kaMI AvatuM nathI. ahIM tApasa banela kaLine Azaya damayaMtIne naLa pratye prema ocho karAvavAnuM hoya che, paNa temAM te phAvatuM nathI. A pachI premAnaMde damayaMtIne pharI svapna AvatuM batAvyuM che, jemAM ene naLanuM darzana thAya che. mahAbhAratamAM svaninI vAta AvatI nathI. jainakathAmAM damayaMtIne bIjuM svapna AvatuM batAvavAmAM Ave che, paraMtu te te damayaMtI potAnA tyAM pitAne jAya che tyAre. alabatta, e svamamAM naLanA saMganuM ja sUcana rUpakazailIthI darzAvavAmAM AvyuM che. 40mA, 41mA ane karamA kaDavAmAM, premAnaMde vaNajhArAne. prasaMga varNavyo che. A prasaMgamAM eNe mahAbhAratamAM je ghaTanAo svAbhAvika rIte banatI batAvavAmAM AvI che te, kalinI mAyAne kAraNe banatI batAvI che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 231 vaNujhArAnA prasaMga pachI, damayatI peAtAnI mAsIne tyAM Ave che. bAjuka RtupanA nagaramAM jAya che te vakhate enI jevI sthiti thAya che tevI sthiti damaya'tI, AvA veze nagaramAM praveze che tyAre, thAya che. premAnaMde damayaMtInI mAsInu nAma bhAnumatI ane enI dIkarInu nAma indumatI ApyuM che. mahAbhAratamAM mAsInuM nAma ApavAmAM AvyuM. nathI ane mAsInI putrInuM nAma sunaMdA ApavAmAM AvyuM che. nayasuMdare ane 'nalAyana'kAre mAsInuM nAma ca MdramatI ane dIkarInuM nAma sunaMdA ApyuM che. jainaparaMparAnI nalakathAmAM mAsInuM nAma caMdrayazA enI putrInu` nAma caMdramatI ApavA AvyuM che. mahAbhArata pramANe damayaMtIne enI mAsI oLakhI zakato nathI, ane damayaMtI paNa mAsIne ALakhI zakatI nathI, nayasuMdare vaLyA pramANe, damayaMtI peAtAnI mAsIne eLakhe che, paNu AvA saMjogAmAM te e bheda pragaTa karatI nathI. premAnaMde paNu, damayaMtI peAtAnI mAsIne oLakhe che, paNa bheda pragaTa karatI nathI, ema batAvyuM che. mahAbhArata pramANe, damayaMtI peAtAnI mAsIne tyAM rahe che te samaya daramiyAna kAI khAsa prasaMga banatA nathI. jaina nalakathAmAM damaya'tInI mAsInI dIkarInAM ratnAnI cArIne prasaMga bane che. premAnaMdanA naLAkhyAna'mAM paNa mAsInI dIkarInA hAranI ceArIne prasa Mga bane che. jainakathAmAM ratna cAranAra damayaMtI nathI, paNa piMgaLa nAmanA cAra che. premAnaMdanA'naLAkhyAna'mAM paNa hAra ceranAra damayatI nathI, paNa hAracorIne! ArApa ene mAthe AvyA che. jainakathAmAM damayatInA satyanA prabhAvathI piMgaLa cAranAM baMdhana tUTI jAya che, premAna nA naLAkhyAnamAM damayaMtInA satyanA prabhAvathI hAra gaLanAra TADalA phATe che ane kaLi tyAMthI nAse che. ATaluM. sAmya, premAnandvanA naLAkhyAna'nA ane jaina nalakathAnA A prasaMgrA vacce, jovA maLe che. premAnaMde A prasaMganuM sUcana kArya jainakathAmAMthI lIdhuM hoya Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 / paDilehA tApaNu enuM nirUpaNu eNe peAtAnI viziSTa kalAthI karyuM che. kadAca premAna de kacAMyathI sUcana na lIdhuM. hAya ane AkhA prasaMga peAtAnI maulika kalpanAthI yeAjI kADhayo hAya ema paNa bane. A prasaMge eNe damayaMtIne hAthe, kalinA ahI chellA parAjaya batAnyeA che. 43mA kaDavAmAM hAracorInA prasaMga mUkayo che ane tyAra pachI kavie iMdumatI ane damayaMtI vaccene saMvAda sacoTa ane kuzaLatAthI rajU karyo che. kavie saMvAdane tvarita ane jANe bhajavAtA hAya evA nATayAtmaka banAvyA che, prasaMgane najara samakSa taravaratA karavAnI premAnaMdanI kalA ahI keTalI khIle che te ApaNe joI zakIe chIe. A prasaMganI ane premAnaMdanI nirUpaNukalAnI parAkASThA A pachInA kaDavAmAM, damayaMtIe prabhune karelI A hRdayanI prArthanAmAM Ave che. gujarAtI sAhityanI A cirasmaraNIya paMktinA 'DhALa' paNa evA ja bhAvAnukULa che. kavi lakhe cheH DhA hari, satya taNA re saMdhAtI, hara ! hu` kahIMye nathI samAtI; hira, mAharAM kANuM karmonAM karatuM, hara ! cerIthakI zuM naratuM? hira, huM zA mATe duHkha pAmuM? hira, juo huM-rAMkaDI sAhamuM, hari, grAhathA gaja mukAvyA, hari ! huM-para roSa ze` AvyuM ? premAnaMdanI A pa ktie e jamAnAmAM jyAre karuNu svare gavAtI haze tyAre kAnuM hRdaya nahi dravyu` heAya? keAnI AMkha bhInI nahi thaI haiAya ? 46mA kaDavAthI, kavie naLadamayatInI zodha ane tyArapachI tenI milana-kathAnuM nirUpaNa zarU karyuM che. sudeva damayaMtInI zodha mATe nIkaLe che e prasaMganuM nirUpaNa premAna hai jIvaMta ane citrAtmaka karyuM che. A tAdaza citra pachI premAnaMdanA saMvAdakauzalaneA, thADA zabdAmAM ghaNuM kahevAnI enI zaktine ane e dvArA enA zabda Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / ra33 prabhutvane paricaya karAvanArI paMktio, sudeva ane damayaMtInA saMvAdamAM ApaNane jovA maLe che. (kaDavuM 48, 1-3). damayaMtIne oLakhatAM enI mAsI je duHkhanI lAgaNI anubhave che tenA nirUpaNamAM gujarAtanA vAtAvaraNanuM keTaluMka pratibimba paDayuM che. indumatI ane subAhu te samaye je lajajA anubhave che tenuM paNa kavie suMdara vAstavika citra devuM che. damayaMtI mudeva sAthe kulinapura Ave che tyAre nagaramAM pravezatAM ene naLa paNa yAda Ave che. mATe "prabhu vinA pIhariyuM grase' ema te kahe che. damayaMtI nagaramAM Ave che. enAM mAtApitA, saMtAne ane sAhelIo ane sAme maLavA mATe doDe che. paNa pati vinA enuM hRdaya haju azAMti anubhave che. jyAM sudhI patine meLApa na thAya tyAM sudhI e vrata-niyama pALe che. varSARtu Ave che ane enuM vigaduHkha vadhe che. A rIte piyaramAM Avyane eka varSa thayuM chatAM naLane meLApa nathI thayo mATe te sudevane naLanI zodha mATe javAnuM kahe che. mahAbhAratamAM damayaMtI je divase enA pitAne tyAM Ave che te ja divase rAtre, te potAnI mAtAne naLanI tapAsa karAvavA mATe kahe che; ane mAtAnA kahevAthI bhImaka rAjA brAhmaNone ekale che. temAMthI paNuMda nAmane vRddha brAhmaNa bAhukanI tapAsa karI lAve che. tyAra pachI damayaMtInA svayaMvarane saMdeza laIne sudeva RtuparNa rAjAne tyAM jAya che. premAnaMde A baMne kAma sudevane ja saMpyAM che, ane bIjA brAhmaNone teNe kaze ja ullekha karyo nathI. damayaMtI sudeva mAraphata je zabda kahevaDAve che ane bAhuka je rIte ene javAba Ape che tenuM nirUpaNa premAnaMde mahAbhArata karatAM DuM bhinna karyuM che. mahAbhAratanI TahelamAM, naLane mudde upAlaMbha che, paraMtu ahIM damayaMtI potAnA mATe "alabhya vastu' ane "ratna' jevA zabdo kahevaDAve che; ane naLa paNa javAbamAM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 / DelahA ene 'kAca' tarIke oLakhAve che tathA matsyanA prasa Mgane haju paNa saMbhAryA kare che. temAM khuMne pAtronuM gaurava sacavAtuM nathI, mahAbhAratanI ane tene anusarIne bhAlaNe ApelI Tahela vadhAre gauravavALI che. premAnaMdanI hela ane sudeve AvIne damayaMtIne ApelA ahevAla e bannenuM zretAonA maneAra...jana karavAnA hetuthI ja nirUpaNu thayeluM vizeSa lAge che. 53 mA kaDavAmAM, kavie sudeva Rtupa ne ka kAtrI Ape che tyAMthI te bAhukanA deDamAMthI kali nIkaLI jAya che tyAM sudhInA prasaMgatuM, vigate Alekhana karyuM che. 'naLAkhyAna'nuM A saiAthI lAMbru 126 kaDInuM kaDavu che. Akhu kaDavu. pAtAnA zrotAjanAnA maneArajanAthe premAnaMde lakhyu` heAya. ema lAge che. ethI emAM hAsyarasa ThIkaThIka niSpanna thayA che. emAM kavinA jamAnAnA gujarAtanuM pratibimba paNa ThIkaThIka paDayuM che. mahAbhArata karatAM ghaNu` bhinna nirUpaNa premAnaMde ahIM karyuM che. emAM enI rasanirUpaNunI ane tAdaza citro khaDAM karavAnI zaktinuM ApaNane acchu darzana thAya che; paNa tema karavA jatAM, eNe peAtAnI kavitAne je hAni paheAMcADI che ane aucityanuM bhAna gumAvyuM che te paNu joI zakAya che. RtuparNanI kAmaleAlupatAnuM, bAjuka ane pajave che tenuM, svayaMvaramAM jatAM aTakAvavA mATe RtupaNu rANIone mAre che enuM, RtupanA dhADAonu, bAhuka ratha hAMkatI vakhate je vAMdhA pADe che tenu, ane aMte nagaramAMthI ratha nIkaLe che tenuM premAnande hAsyarasika nirUpaNu karyuM che. ahI bAjuka RtuparNanuM apamAna vArevAre kare che, ene 'nila'jja', 'jherI', ane 'viSayI' kahI, ene kAgaDAnI upamA ApI utArI pADe che tathA dhADAne gALa ApI te dvArA RtuparNa ne gALa Ape che--evuM premAnaMdanuM nirUpaNa zrotAone tA 5ktie patie hasAvavAnuM, paNa tethI te premAna Mdane kavi tarIke, caDAvavAne badale nIce ja pADe che Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvatu ! 235 RtuparNa ane bAhuka rathamAM jAya che tenI sAthe sudevane paNa besata premAnaMda batAve che. mahAbhAratamAM ke bIjI kaI kRtimAM RtuparNanI sAthe sudevane besate batAvavAmAM Avyo nathI. Ave prasaMge rAjA kahe topaNa sudeva enI sAthe na bese te iSTa che, kAraNa ke kulinapura pahoMcatI vakhate svayaMvaranI kaMI taiyArI na jue te rAjA saithI pahele prazna sudevane ja kare. premAnaMdane e khabara nathI ema nahi. mATe ja eNe kuMDinapura AvyuM tyAre sudevane yuktipUrvaka javAba Apato batAvyo che. rastAmAM RtuparNanuM vastra UDI jAya che te prasaMganuM nirUpaNa paNa premAnaMde mahAbhArata karatAM thoDuM bhinna karyuM che. temAM paNa zretAone hasAvavAnI enI vRtti rahelI che. pariNAme, RtuparNa ane bAhuka naLa, baMnenAM pAtranA gauravane eNe hAni pahoMcADI che. naLa ane RtuparNanI vidyAne prasaMga paNa premAnaMde mahAbhArata karatAM bhinna rIte nirUpyo che. phalapatranI saMkhyA te mahAbhArata karatAM taddana judI che ja; uparAMta, mahAbhAratamAM RtuparNa pitAnI vidyA, naLane Ape che ane pote levAnI vidyA, naLa pAse leNa rAkhe che ene badale, premAnaMde baMnene ekabIjAnI vidyA tyAM ApatA ane letA batAvyA che. - naLa akSavidyA meLave che ke tarata ja kavi enA dehamAMthI nIkaLe che. 74 mI kaDIthI A kaDavA aMta sudhI, kavie kaline. ja prasaMga varNavyo che. emAM premAnaMde kalinA guNa-avaguNa vigate varNavyA che. pitAnA samAjane lAgu paDatI vAta kahevAnI ane e rIte kAne dharma-adharmanI vAta samajAvavAnI taka premAnaMdane ahIM jhaDapI che. ene A nirUpaNamAM enA pitAnA jamAnAnA lekenA anAcAranuM paNa keTaluMka pratibiMba paDayuM che. kalinA A prasaMga pAchaLa raheluM eka rahasya premAnaMde mUkavuM Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 / paDilehache. naLa akSavidyA meLave che eTale kali, je vRtanA pAsAnuM paNa eka rUpa che te, naLanAM zarIramAM rahI zake nahi, kAraNa ke naLe have pAsA-akSa'- upara prabhutva meLavyuM che. pAsA beheDAnA vRkSamAMthI banatA eTale kali temAM vAsa kare e sUkSma dRSTie ucita gaNAya. premAnaMde paNa kaline beheDAnA vRkSamAM rahete batAvyuM che. paNa A prasaMganuM bIjuM eka rahasya premAnaMde mahAbhArata pramANe batAvyuM nathI, kali naLanA zarIramAMthI nIkaLe che tyAre nAganuM viSa vamatavakhate nIkaLe che. vaLI, nAga paNa naLane karaDe che te naLanuM rUpa badalavA ane e rIte enA upara pratyupakAra karavA te khare ja, paNa tenI pAchaLanuM bIjuM eka kAraNa te damayaMtIe kaline Apelo zApa paNa che. AthI, nAga naLane karaDe che tyAre enI pIDA kaline thAya che. mATe ja kali jyAre bahAra nIkaLe che tyAre, mahAbhAratamAM, e kahe che, "isenAnI jananInA zApathI ane nAganA viSathI huM rAta-divasa dAjhata rahyo chuM." mahAbhAratanuM A rahasya premAnaMda jatuM karyuM che. devone kali mArgamAM maLe che tyAMthI te A prasaMga sudhI, naLAkhyAna'mAM kali eka mahattvanuM pAtra banI jAya che. mahAbhArata ke bhAlaNa, nAkara karatAM premAnaMde kalinI mAyAnA prasaMge vadhAre batAvyA che. mahAbhAratamAM je keTalAka prasaMge svAbhAvika rIte banatA varNavAyA che evA prasaMgane paNa premAnaMde kalinI mAyA tarIke varNavyA che. kyAMka evA camatkAre saprayajana ane upayogI thayA che, tathA kyAMka pAtranA vartananA gauravane pahoMcelI hAnimAMthI eNe bacAvI paNa lIdhA che; te bIjI bAju kyAMka evA camatkAro binajarUrI, asvAbhAvika ane rasane hAnikartA paNa banyA che. 54 thI 58mAM kaDavA sudhImAM naLanI utsukatApUrvaka pratIkSA karatI damayaMtInA hadayanA bhAvonuM, RtuparNanA AgamananuM ane Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu | 237 bAhukanaLanI karavAmAM AvelI vividha parIkSAonuM kavie nirUpaNa karyuM che. | RtuparNa ane bAhuka bhImakarAjAne tyAM AvI pahoMce che e prasaMge paNa kavie bAhuka pAse grAmya vartana karAvyuM che. zrotAonuM manoraMjana karAve evA A nirUpaNamAM kavi premAnaMde aucityabhAne gumAvyuM che ema kahevuM paDe. naLanA dehamAM kali hatuM tyAM sudhI evA vartana mATe kaline javAbadAra gaNIne, kavine bacAva kaMIka karI zakAya; paNa kali nIkaLI gayA pachI paNa, naLa pAse AvuM grAmya vartana karAvavAmAM, kavie aucityadeSa vahorI lIdho che. eka rIte kahIe te premAnaMde sabhAraMjana mATe bAhukanA pAtrane vadhAre paDato lAbha uThAvyo che, ane te paNa bevaDI rIte, bAhukanA potAnA grAmya vartana dvArA ane anya lekanAM bAhuka pratyenAM kaTAkSavacano dvArA. vaLI, bAhukanA vartananA nirUpaNamAM jema kavie aucityane khyAla rAkhe nathI, tema anya vyaktionAM AvAM kaTAkSavacanemAM paNa eNe e khyAla rAkhe jaNAtuM nathI, bAhuka e naLa che ke kema tenI kasoTI karavAnA vicAre tene ahIM bolAvI ANavAmAM AvyuM che. tema chatAM, tenA kadarUpA deha vize A prasaMge sudeva, damayaMtInI sakhIo, bhAbhI, bhImaka rAjA pite ane khuda damayaMtI paNa kaTAkSavacane bole che, je ahIM ekenA mukhamAM zobhatAM nathI. bAhukanI "vAji, vRkSa, jala, anala" e cAra parIkSAo karyA pachI, enI pAse baMne bALakane mokalavAmAM Ave che. premAnaMda e prasaMganuM nirUpaNa vAstavika, hRdayasparzI ane asarakAraka karya" che. kadarUpe bAhuka je naLa hoya te? ane e che tevo ja je rahevAne heya te? te enI sAthe jIvana kevI rIte pasAra thAya? -premAnaMde A prazna bhAbhIo dvArA mUke che ane tyAM damayaMtInA Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 | DilehaNa satItvanI kasoTI thatI batAvI che. bIjI bAju, A prasaMge bAhukane jyAre damayaMtI pAse laI javAmAM Ave che tyAre premAnaMde nirapeluM tenuM vartana taddana anucita lAge che. "sAdhu puruSane sagha pADe," "bAhuka khUMkhAre, ALasa mAMDe, mAMDavAM viyInAM cihana'-vagere paMktio ApaNane ghaNI kheMce che. karaMjananA pravAhamAM taNAyelI kavinI nirUpaNakalA kavine pitAne ane naLadamayaMtInAM pAtrone keTale anyAya karI bese che te ahIM joI zakAya che. "bAhuka e ja naLa che' - enI pratIti thatAM, damayaMtI je kahe che temAM naLa pratyene enA ucatama, azArIra premanI ApaNane pratIti thAya che. damayaMtI kahe che : tama carNa vize mama mana thatuM tama pAne peTamAM raNa ghAtuM (61-55) ame abudhya abaLAmAM budhya theDI; kare vinaMtI premadA, paNa jeDI. (61-56) nathI rUpanuM kAma re bhUpa! mAharA; thaI kiMkarI anusaruM carNa tAharA. (61-57) A sAMbhaLI naLa tarata ja pitAnuM mULa svarUpa dhAraNa kare che. ane jema tamAla pUThe vIMTAye velI; tema kaMthane vaLagI rahI guNadhelI. (61-62) naLa pragaTa thAya che enA AnaMdotsavanuM nirUpaNa karI, kavie RtuparNanA duHkhane ane naLe ApelA sAMtvanane prasaMga nirUpyo che. RtuparNa A du:khane kAraNe ApaghAta karavA taiyAra thAya che e te premAnaMdanI kalapanA che, naLa ane bhImakarAja RtuparNane aTakAve Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM sthAvastu / 239 che, te samaye Rtupa peAtAnu duHkha vyakta karI aparAdha mATe kSamA mAge che, ane pazcAttApa vyakta kare che. naLa RtupaNuMnuM du:kha haLavuM kare che. eNe peAtAnA upara karelA upakAranuM smaraNa karAve che. vaLI, Rtupa nA khaleA khIjI eka rIte paNa ahIM vALI ApavAmAM Ave che. damayaMtInI bhatrIjI suaAcanA, je khIjI damayaMtI jevI ja che tene, Rtupa sAthe paraNAvavAmAM Ave che. A kalpanA premAnaMdanI peAtAnI che. mahAbhAratamAM ke anyatra e jovA maLatI nathI, emAM eka rIte kavi. nyAya ' paNa rahelA che ane bIjI rIte gujarAtanuM vyavahAru DahApaNu paNa rahelu che. * A prasaMga premAnaMdanI maulika kalpanAnA che e kharuM, paraMtu Ane maLatA prasaMga nalAyana' ane naiSadhIyacarita 'mAM che e prasa Mga A khInna nahi, paNa pahelA svayaMvarane a Mte Ave che. tyAM damayaMtI naLane svayaMvaramAM varI ethI nirAza thayelA, naLanA mitra jevA rAjAne dakSiNa dizAnA bIjA rAjAnI kuMvarIe, je damaya`tInI sakhIe che ane damayaMtInA hAthe tAlIma pAmelI hAvAne kAraNe - damayaMtI jevI ja ' che tene damayaMtInI bhalAmaNuthI paraNAvavAmAM Ave che. A prasaMga ane premAnaMdanA prasaMga taddana judAjudA ja che. tAM, damayatInA svayaMvara mATe AvelI ane nirAza thayelI, naLanA mitra jevI vyaktine ema ne ema pAchI na javA daitAM, ' drumaya'tI jevI ja ' bIjI kanyA paraNAvavAmAM Ave eTaluM sAmya A baneM prasaMgAmAM rahelu joI zakAya che. emAM premAna danA prasaMga vadhAre mahattvanA bane che, kAraNa e yeAgya sthAne, sArI rIte mUkavAmAM AvyA che. emAM vizeSa kavinyAya paNa rahelA che, kAraNu ke Rtupa damayaMtInA bIjA banAvaTI svayaMvara mATe Avela che ane e nirAza Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 | paDileha thavA uparAMta, phajeta paNa thayela che. premAnaMde pitAnA A prasaMganuM sUcana "vaiSadhIyacarita" ke "nalAyana' mAMthI lIdhuM haze? naLa mULa svarUpe pragaTa thAya che ane damayaMtIne maLe che e pachI pAMca divasa bhImakarAjAne tyAM rahI e, pitAnuM sainya sajaja karI puSkarane jItavA mATe AvI pahoMce che. A prasaMge premAnaMda bhImakarAjAnA putrone paNa naLa sAthe AvatA batAvyA che. bhAlaNamAM, nAkaramAM ke mahAbhAratamAM e pramANe nathI, mAtra "nalAyana 'kAre ane nayasuMdare bhImakarAjAnA putrone naLanI sAthe jatA batAvyA che. premAnaMde A sUcana emAMthI lIdhuM hoya e saMbhavita che. ekAda-be apavAda sivAya lagabhaga badhI ja kRtiomAM naLa aMte puSkarane ghatamAM harAvI potAnuM rAjya pAchuM meLave che. premAnaMda puSkarane ghata ramata ke yuddha karI batAvyuM nathI, kAraNa ke puSkaranA hadayanuM parivartana thAya che ane e pote ja sAmethI AvI, naLane enuM rAjya pAchuM soMpI de che. puSkaranuM A parivartana premAnaMdanI maulika kalpanAnuM sarjana che. zrI rAmanArAyaNa pAThaka lakhe che: .. premAnaMde ene pazcAttApa karate, sAme jaI rAjya soMpata batAve che, te paNa mahAbhArata karatAM zubhatara aMta che tenI nA nahi kahI zakAya. mahAbhArata karatAM gujarAta eTaluM mulAyama prakRtinuM avazya hatuM" * zrI anaMtarAya rAvaLa A vize lakhe che, premAnaMdane sudhAro jarAya vAMdhAbharyo nathI. " raNayajJa mAM rAvaNa ane kuMbhakarNanAM pAtrone rAmAyaNa karatAM sudhAravAmAM eNe je kuzaLatA dekhADI che tevA ja prakAranI kuzaLatA ane dRSTi teNe ahIM dekhADyAM gaNAya nahIM ?" X premAnaMda ANele A aMta zubhatara che ane gamI jAya eve. * kAvyanI zakti ( bIjI AvRtti) 5. 152 4 naLAkhyAna (bIjI AvRtti) pR. 353 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 34 che e kharuM. para Mtu mahAbhAratakArane ke nalakathAmAM A pheraphAra karanAra khIjA keAI kavine na sUjhe eTalA e asAdhAraNa nathI. vastutaH AvA pheraphAra na karavAmAM bIjo eka sUkSma a` rahelA khInna kavie je joI zakayA che te premAnaMda joI zakayo nathI. e a` te naLanI akSavidyAprAptinuM prayAjanA ethI naLanA dehamAMthI kali nIkaLe che e paNa enuM eka prayeAjana che. paNa emAM tAsUma rahasya raheluM che. naLanI akSavidyAnu vyAvahArika ane mahattvanuM prayAjana te puraskaranA vratamAM thatA parAjayathI siddha thAya che. jo puSkarane tamAM hAratA ane naLane dyUtamAM jItatA na batAvavA hAya te naLanI akSavidyAprAptinuM prayAjana khAsa raheze nahIM. vaLI, mahAbhAratanI kathAmAM, nalakathAne aMte bRhadakSa sumi yudhiSThirane akSavidyA Ape che te paNa lakSamAM letAM, A ghRtathI puSkaranA parAjayamAM sUkSma aucitya rahelu jaNAze, mATe ja mahAbhAratakAra ke bonna kAI kavie, puSkaranuM A hRdayaparivartana karA-vavAnuM ucita dhAryuM nahi hAya. naLa puSkarane yudghapati manAve che ane aneka yajJa karI chatrIsa hajAra varSa te peAtAnu rAjyasukha bhogave che. kavie naLanA dharma - rAjyanuM parisaMkhyA alaMkAravALuM vana A prasa Mge ApyuM che. tyAra pachI putrane gAdI sAMpI, naLa damayaMtI tapa karI anazana vrata laI, deha mUkI, vaikuMThamAM paheAMce che, sAmAnya rIte jainetara paraMparAnI bhAlaNa, nAkara vagerena kRtiAmAM kathAnuM samApana, mahAbhAratanI jema, naLadamayaMtInA sukhamaya jIvananA varSoMna sAthe thAya che. jaina paraMparAnI kRtiomAM vavyA pramANe naLadamayaMtI peAtAnuM rAjya putrane se pIvanama jAya che, dIkSA le che, tapa kare che ane anazana karI svalAka jAya che.. premAnadaneA ATalA umerA jainakathAna asara batAve, ag naLanu 16 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 / paDilehA rAjyasukha 36 hAra varSanuM gaNAvyuM che, e ATalI meTI sa MkhyA paNu jainakathAnI asara batAve che. naLAkhyAna 'ne aMte kRtinI phalazruti batAvatAM kavi lakhe che : karakeATaka ne naLa damayaMtI, sudeva, RtuparNa rAyajI; * e paMca nAma le sUtA UThatAM, tene gherathI lijuga jAyajI. ahIM sadevanu nAma premAna hai pAte umeyu che. mahAbhAratamAM e nathI. premAnaMde A AkhyAnamAM sadevanA pAtrane vadhAre gauravavALu * pavitra RSi' jevuM dAyuM che, mahAbhAratanA sadaiva damayaMtI ane naLanI tapAsa karI lAvanAra eka brAhmaNamAtra che. premAna Mde ene naLadamayaMtIne ApattikALamAM madadarUpa ane mA daka thanAra vaDIla vyakti-gurujana tarIke AlekhyA che. AthI ja premAna de sudevane mahAbhArata karatAM ghaNu vadhAre kAma soMpyu` che. zrI anaMtarAya rAvaLe prazna karyo che, premAna de sudevane ghaNI kAmagIrI sAMpI che. pAtranI ATalI badhI karakasaranI premAnaMda jevA premAnaMdane kema jarUra paDI haze ?" enA javAba e che ke premAnaMda sudevanA pAtrane upasAvI eka RSi jevuM cItaravA mAge che. naLadamayatI jevA prAtaHsmaraNIya nAma sAthe, emanA upara upakAra karanAra karkoTaka ane RtuparNanAM nAma Ave, tA e baMnenuM milana karAvI ApanAra sadevanuM nAma kema na Ave? mATe e sudevane paNa tenI sAthe gaNAvI, mahAbhArata karatAM thADu vadhAre kAma ene sAMpI, enA sthAnanI yAgyatAmAM umerAvadhArA karavA mAge che. A rIte jotAM, premAnaMde pAtranI karakasara karI che ema nahi lAge. vaLI, premAnaMde je rIte ane je pramANe sudevanA pAtrane upasAvyuM che ane khIlavyuM e tathA enAM kAma, gaurava, pavitratA, tatparatA, vAtsalya, dI - dRSTi, AvaData vagerenuM je citra doryuM che te jotAM naLadamayaMtI, karkoTaka ane RtuparNInA nAma sAthe pAMcamuM nAma sudevanu mUkavAne Azaya pahelethI enA haze ema lAge che. A dRSTie jotAM premAnande Ama karyuM che temAM sudevanu nAma asthAne che ema kAIne paNa nahi Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / ra43 lAge. chellI cha kaDImAM premAnaMde kavi paricaya, kRtinI racanA sAla, sthaLa vagere ApI, pharI ekavAra kRtinI phalazruti jaNAvI A AkhyAnanuM samApana karyuM che. Ama premAnaMdanA naLAkhyAna'nAM kathAvastunuM ApaNe Avalekhana karyuM. bhAlaNa ane nAkara jevA potAnA purogAmI kavinI jema premAnaMde paNa, mahAbhAratanA "upAkhyAna'ne AdhAre svataMtra kRtinuM sarjana karyuM che. paraMtu bhAlaNa khAsa, ane keTaleka aMze nAkara, mahAbhAratanI kathAne vaphAdAra rahe che tyAre premAnaMde te mAtra tene AdhAra ja lIdho che, ane AkhI kRtinuM sarjana pitAnI svataMtra, maulika pratibhAzaktithI karyuM che. bhAlaNanuM naLAkhyAna vAMcatAM mahAbhAratanI saMskRta nalakathA eNe barAbara vAMcI haze evI spaSTa pratIti vAraMvAra thAya che. premAnaMdanuM naLAkhyAna vAMcatAM, sthaLe sthaLe nAnI nAnI vigatemAM je phera jovA maLe che (ane evA badhA ja pheraphAra bhinna, maulika nirUpaNa karavAnA AzayathI ja eNe karyA hoya evuM nathI ) te lakSamAM letAM, eNe mULa saMskRta mahAbhAratanI " nalakathA" vAMcI nathI evI spaSTa pratIti thAya che premAnaMdanA "naLAkhyAna" upara enA purogAmI kavio bhAlaNa ane nAkaranI asara thaI che. eTaluM ja nahi, jaina-paraMparAnI nalakathAnI, temAMye vizeSataH mANijyadevasUrita "nalAyana' mahAkAvyanI sIdhI ke ADakatarI ane te parathI racAyela nayasuMdarakRta "naLadamayaMtI rAsanI ThiIkaThIka asara paDI che ema saMkhyAbaMdha prasaMgenI vigate sarakhAvavAthI lAge che. premAnaMda upara enA purogAmI kavionI asara paDI hovA chatAM, e uca, maulika svataMtra pratibhAvALA kavi che, ema enuM 'naLAkhyAna' vAMcatAM ApaNe paSTa joI zakIe chIe. bhAlaNa, nAkara vigerenI kRtio sAthe sarakhAvatAM, zremAnaMdanuM "naLAkhyAna' vadhu Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 paDileha rasika banyuM che ane enuM nirUpaNa vadhAre jIvaMta banyuM che ema lAgyA vagara raheze nahi. bhAlaNa, nekaranI kRtio vAMcatAM jANe ApaNe dUranA bhUtakALanI kaI kathA vAMcatAM hoIe evuM lAge che, jyAre premAnaMde nirapelI kathA jANe ApaNI najara samakSa atyAre banI rahI hoya evI taravarI rahe che ane ApaNe emAM ekadama otaprota banI jaIe chIe. premAnaMda sauthI vadhu kuzaLa vArtAkAra che eTale kathAvastunI saMkalana kevI rIte karavI, kathAprasaMgane kyAM mUko ane ene keTaluM mahattava ApavuM te e barAbara jANe che; vaLI dareka prasaMgane mAMDIne. rasika rIte kema khIlavo e paNa te barAbara jANe che. e rasasthAnene sAce pArakhu che; ane tethI emane khIlavavAnI eka paNa taka te jatI karatuM nathI. alabatta, rasanA pravAhamAM taNAIne e keTalIkavAra atizaktibharyuM utkaTa Alekhana kare che ane tema karavA jatAM keTalIka vAra aucityanuM bhAna gumAve che ane pAtronA gauravane hAni pahoMcADe che. Ama, premAnaMdanA naLAkhyAnanA kathAvastunI saMjanAmAM ghaNuM tane bhAga bhajavyo che. premAnaMde mahAbhAratanI paraMparAprApta sAMbhaLelI naLadamayaMtInI kathAmAM eka tarapha potAnA purogAmI AkhyAnakAra bhAlaNa ane nAkaranA naLAkhyAnamAMthI lIdheluM keTaluMka umeraNa karyuM che te bIjI bAju jaina paraMparAnI nalakathA uparAMta nalAyana' mahAkAvyane AdhAre nayasuMdare racelA "naLadamayaMtI rAsa'mAMthI lIdheluM umeraNa paNa karyuM che. tenI sAthesAthe pitAnI svataMtra, maulika kavipratibhA vaDe kayAreka pAtrAlekhananA nimiro, kayAreka rasanirUpaNanA nimitte, kyAreka sabhAraMjanane mATe, kyAreka gujarAtIkaraNa karavAnA Azaye naLadamayaMtInI mULa kathAmAM sthaLethaLe pheraphAro karyA che. keTalAka pheraphAro evA paNa haze je pheraphAra karavAnA sabhAna Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naLAkhyAnanuM kathAvastu / 245 AzayathI eNe karyA nahi hoya, paNa te sahaja rIte thaI gayA haze. A badhA pheraphArAthI, kayAreka rasakSati ke pAtrahAni thaI che chatAM, ekaMdare "naLAkhyAna'naLadamayaMtI vizenI AkhyAna kRtiomAM sarvazreSTha kRti banI che, alabatta, A saphaLatA meLavavAne yaza kathAkAra premAnaMdane jeTaluM che ethI vadhu kavi premAnaMdane che. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jina sAhitya (I.sa. 1450-1600 ) I.sa. nA bAramA zatakamAM zarU thayelA prAcIna gujarAtI jaina sAhityane pravAha I.sa.nA 1450 thI 1600 sudhInA doDha varSanA gALAmAM vadhAre puSTa ane vegavALe bane che. A gALAmAM nAnAmeTA base karatAM vadhu jaina sAdhu ane zrAvaka kavioe potAnuM kAvyapUra vahevaDAvyuM che. rAsa, phAgu ane bAramAsInA prakAramAMthI rAsane kAvyaprakAra A gALAmAM sauthI vadhu kheDAyelo che. jUnI dhATI pramANe se karatAMye ochI kaDInI, ghaNuM kharuM eka ja racanAbaMdhamAM lakhAyelI, DIka rAsakRtio paNa ApaNane A gALAmAM maLe che, te ThIkaThIka vistAravALI, bhASA, ThavaNi, adhikAra, kaDavaka ke prastAvamAM vibhakta thayelI sudIrgha rAsakRtio, lagabhaga traNa hajAra karatAMye vadhu kaDImAM lakhAyelI, paNa ApaNane sAMpaDe che. kavio kyAreka kathAvastuvihIna, mAtra upadezAtmaka rAsakRtionI paNa racanA kare che, paNa ekaMdare te surasika ane savistara kathAnako tarapha have rAsakAronI najara paheAMcI che. prasaMgone teo bahalAve che. varNane, alaMkAre, subhASitone upayoga Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 247 vadhyA che ane kathAvastu para niCra evu upadezanu` gAna tA emanI racanAnA mULamAM ja rahelu che. A dADhasA varSanA gALAmAM ApaNane khasA karatAMye vadhu rAsakRtie jovA maLe che ane naSTa thayelI kRtiAnI vAta bAju para rAkhIe tApaNu, bhaMDArAmAM ke vyaktie pAse sacavAI rahelI ane nahi nAMdhAyelI evI kRtio paNa haju ghaNI haze. je nAMdhAyelI kRtio che temAMthI prakAzita thayelI kRtio tA jUja che. ghaNI dhI kRtie tA haju aprakAzita ja che, ane e badhI prakAzita thatAM ( je thatAM alabatta haju saheje eka sakA karatAM paNa vadhu samaya jaze) e kRtionA savigata abhyAsa sAthe A samayanA sAhityanA itihAsa navesarathI lakhAvA jarUrI banaze.. A gALAmAM rAsanuM kada jema vistAra pAmyuM tema enA kathAvastunu phalaka paNa ThIkaThIka vistAra pAmyuM, temAM mAtra custa dhArmika viSayAnI maryAdA na rahetAM, caritra uparAMta ItihAsa ane lokakathAnA kSetra sudhI te vistAra pAme che. emAMnAM keTalAMka kathAnA jaina dha graMthamAMthI levAyAM che, teA keTalAMka lokakathAmAMthI levAyAM che ane tene jaina svarUpa apAyuM che. alabatta, A badhAM kathAnAnI pasaMdagI pAchaLa kavinuM dhyeya teA dharmopadeza ApavAnuM ja rahyuM che. A gALAmAM lakhAyelI rAsakRtiomAM A rIte madanarekhA, trivikrama, zAlibhadra, vidyAvilAsa, dha datta, darzAbhadra, RSabhadeva, bharata- bAhubali, matsyAdarakumAra, jAvaDa-bhAvaDa, rAhiNIA cAra, ArdrakumAra, caMdanabALA, sthUlibhadra, thAvasyAkumAra, ja hyusvAmI, sudarzana zeTha, ratnacUDa, naladavadaMtI, 'dhannA zeTha, maMgalakalaza, kumArapAla, malayasuMdarI, mRgAMkalekhA, mRgAvatI, mRgAputra, gautamasvAmI, vimalama`trI, yazAbhadra, devarAjavaccharAja, sanatakumAra sAgaradatta, kuladhvajakumAra, suMdararAjA, lalitAMgakumAra, gajasukamAla, gajasiMhakumAra, rAjA vikrama, zrIpALa rAjA, IlAtIputra, RSidattA, ratnasArakumAra, yazeAdhara, kalAvatI, kamalAvatI, Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 paDilehaNa caMpakamAlA, agaDadatta, zIlavatI, sumati-nAgila, teTalIputra, bApA khumANa, aMbA, meghakumAra, harizcandra, sukalakakumAra, subAhu, rAjasiMha, zivadara, mAdhavAnala, goro bAdala, mArUDholA, tejasAra, zAMbapradyumna, mahAbaLa, zAMtinAtha, kanaka zeTha, rUpacaMdakuMvara, prabhAvatI, surasuMdarI, ratnakumAra ityAdinAM kathAnake levAyAM che. rAsanI apekSAe phAgu, bAramAsI, vivAha, ityAdi prakAranI kRtio A gALAmAM eTalI moTI saMkhyAmAM nathI lakhAI. bIjI bAju stavana, sajajhAya, pUjA, chaMda ityAdi prakAranI kRtionI racanA A gALAmAM savizeSa thavA lAgI hatI. stavana e geya prakAranI pAMcasAta kaDInI laghu racanA che. stavana zabda sUcave che te pramANe e stutinA prakAranI kRti che. jaina kavio bahudhA pitAnAM tIrthakaranI stuti A geya racanAmAM kare che. tIrthakaranA guNonI prazaMsA karatAM karatAM keTalIka vAra kavi potAnAM AtmAnA uddhAra mATe prabhune prArthe che ane ema karatAM keTalIka vAra potAnA mananA bhAva vyakta kare che. AthI stavana e UrmikAvyane prakAra bane che. paraMtu badhAM ja stavane zuddha UrmikAvyanI TimAM besI zake evAM nathI. keTalIka vAra kavi vIsa tIrtha kare uparAMta vIsa viharamAna jinezvare athavA keTalAMka suprasiddha tIrtho ane mahAna parvone uddezIne paNa stavanenI racanA kare che. stavana e derAsaramAM caityavaMdana karatI vakhate athavA koI dhArmika kriyA karatI vakhate gAvAnI racanA che. uttarakAlIna keTalAka kavioe pratyeka tIrthakara mATe eka stavana ema covIsa tIrthaMkara mATe covIsa stavananA gucchanI racanA karI che. e prakArano stavanaguccha covIsI 'nA nAmathI oLakhAya che. sattaramA-aDhAramA saikAmAM chUTaka stavana uparAMta covIsInI racanA puSkaLa thayelI che ane yazavijayajI jevA kavie te eka nahi paNa evI traNa vIsInI racanA karI che. e samayamAM te stavananA prakAranI kRtiomAM tattvavicAra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 249 ne paNa keTalAka kavioe gUMthI lIdhI che. ane keTalIkavAra stavana eka laghu racanA na rahetAM 350 jeTalI kaDInI sudIrgha racanA paNa banI che. stavana uparAMta "sajhAya" athavA "sajhAya" (svAdhyAya parathI)nA prakAranI racanAo paNa A samayamAM ThIkaThIka lakhAI che. jaina maMdiramAM stuti mATe jema stavananA prakAranI racanAo thaI tema jaina upAzrayamAM pratikramaNa ke anya dhArmika vidhi mATe, te kyAreka kevaLa svAdhyAya mATe, A prakAranI geya racanAo lakhAvA lAgI. emAM evA viSaye pasaMda karavAmAM AvatA ke jethI pApanI AlecanA thAya, kaSAyane kSaya thAya, jIvana zuddha bane ane karmakSaya thatAM AtmA unnata dazA prApta kare. AthI sajhAne hetu ke upadeza AtmaciMtanane rahe. aDhAra pApasthAna, kedha, mAna, mAyA, lebha, navatatva, bAra vrata, aSTakarma, agiyAra bela, ityAdi ghaNuM viSaye. para sajhA lakhAyelI che. kyAreka koI prasaMga ke kathAnaka parathI ke AtmaciMtananA hetuthI lakhAyelI sajhAmAM tevA prasaMga ke kathAnakanuM saMkSepamAM nirUpaNa thayeluM hoya che. pAMca pAMDavanI sajhAya', "soLa satInI sajhAya", "aMdhakarinI sajajhAya', vIrasena sajhAya', dRDhaprahArI sajhAya' ityAdi sajhAmAM e pramANe nirUpaNa jovA maLaze. jaina maMdiromAM savArasAMja stuti karavAne arthe stavane lakhAyAM. ghare ke upAzrayamAM savArasAMja pratikramaNa arthe ane anya samaye sAmayika vagere dhArmika kriyA karatI vakhate svAdhyAya athe sajhA lakhAI. prabhAtamAM UThI tarata gAvA mATe prabhAtiyAM athavA chaMda lakhAyAM. taduparAMta A samayamAM bIjo eka prakAra vikasyuM te pUjA kare che. tIrthakara bhagavAnanI pratimAne vidhipUrvaka snAna (prakSAla) karAvI pUjA karavA mATe "snAtra pULa nAmanI kRtio lakhAI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 | paDileha, vaLI khAsa prasaMge baporanA samaye tIrthakara bhagavAnanI snAtrapUjA karatA karatAM utsavanI jema vAjitro sahita gAvA mATenI pUjAnA prakAranI racanAo lakhAI, jenI paraMparA Aje paNa mUrtipUjaka jemAM cAlu che. A pUjAomAM uttarakAlIna kavi vIravijyanI pUjao ghaNuM ja kapriya banI gaI hatI ane Aje paNa ghaNe bhAge vIravijayanI pUjAo gavAya che. paNa vIravijaye pahelAM paNa, I. sa. 140thI 1600nA gALAmAM kavi depALa, sakalacaMdra upAdhyAya sAdhukati, prItivimala, ityAdi kavioe A prakArane kheDo che. deDhaso varSanA A gALAmAM ane tyAra pachInA samayamAM lakhAyelI saMkhyAbaMdha pUjAkRtiomAM "aSTaprakAra', "paMcakalyANaka, "vIsasthAnaka', navapada", "bAravrata', "aMtarAya" "ka", "sattarabheda', pistAlIsa Agama, cesaTha prakAra', "navANuM prakAra', "aSTApada', "RSimaMDala', paMcajJAna", "108 prakAra', paMcamahAvata ityAdi viSaya levAyA che ane enI racanAo vividha rAgarAgiNIomAM thayelI che. kadamAM te pacAsasATha kaDIthI basa karatAMye vadhu kaDImAM lakhAyelI che. I. sa. 1450 thI 1600 sudhInA gALAmAM lakhAyelI vividha prakAranI ATalI badhI kRtionuM mUlyAMkana karavAnuM kArya saraLa nathI, kAraNa ke temAMnI ghaNIbadhI hajI aprakAzita che. eTale zakya teTalA kavionI ane temanI kRtione paricaya ahIM ApaNe karIzuM. harasevaka - harasevaka nAmanA (agAunA samayagALAmAM thayelA) kavie "mayaNarehAne rAsa' nAmanI eka rAsakRtinI racanA saM. 1413mAM (I. sa. 1357) karelI jaNAya che. kavie e kRtinI racanA kukaDI gAmamAM cAturmAsa daramiyAna karI che. "ka comAso' zabdo parathI jaNAya che ke A koI zrAvaka-gRhastha nahi paNa sAdhu kavi hevA joIe, jeka emAM emaNe potAnA gurune ke paraMparAne kaMI nirdeza Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | rapa1 karyo nathI. A rAsanI racanA kavie 187 kaDImAM karI che. emAM emaNe madanarekhAne vRttAMta varNave che. AraMbhamAM kavie paranArIgamananA vyasanane nirdeza karyo che, avaMti dezanA sudarzana nAmanA. nagaranA rAjA maNirathanI kudaSTi potAnA nAnA bhAI yugabAhunI. pativratA patnI maMdIrekhA para paDe che, eTale madanarekhAne meLavavA mATe kAmAsakta maNiratha nAnA bhAI yugabAhune mArI nAkhe che. madanarekhAne tenI khabara paDatAM te nAsI chUTe che ane cAritra dhAraNa kare che ane bIjI bAju maNiratha rAjA sarpadaMzathI mRtyu pAme che. kavinI bhASAmAM rAjasthAnI bhASAnI asara vizeSa jaNAya che. zAlisUri paMdaramAM saikAmAM I. 14rara pUrve akSarameLa vRttimAM 183 kemAM A kavinuM racAyeluM virATaparva AkarSaka kathA pheraphArathI, jhaDajhamakabharyA yuddhavarNanathI ne coTadAra lektiothI juduM tarI Ave. che. kavi jaina chatAM kRti jaina mahAbhAratakathA-paraMparAne anusaratI nathI. depALa - - I. sa.nA paMdaramA zatakanA aMtabhAgamAM depALa (devapAla) nAmanA kavie rAsa, phAgu, dhavala, hariyALI, pUjA, bhAsa ityAdi prakAranI tera jeTalI kRtionI racanA karelI maLe che, jemAMnI ghaNuMkharI aprasiddha che. depALanuM TUMku nAma depa hatuM. te bhojaka hatA. kavi RSabhadAse I.sa. 1614mAM (saM. 167mAM) racelA potAnA "kumArapALarAsamAM je pitAne puragAmI kavione ullekha karyo che temAM depALane. paNa nirdeza karyo che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara | paDileha ka" haMsarAja, vA, depAla, mAla hemanI buddhi vizAla, susAdhu, samare, suracaMda, zItala vacana jima sAradacaMda kecara vyavahArI rAsamAM nirdeza thayo che te pramANe depAla dilhInA prasiddha desalahara zAha samaro ane sAraMgane Azrita hatA. paraMtu te gujarAtamAM paNa puSkaLa pharyo hato ane eNe ghaNuMkharuM gujarAtamAM rahIne pitAnI kRtionI racanA karelI jaNAya che. eNe (1) jAvaDa bhAvaDa rAsa (2) rohiNeya prabaMdha athavA rohiNuo cera rAsa (3) caMdanabAlA caritra cepAI (4) AdrakumAra dhavala (5) snAtrapUjA (6) jaMbusvAmI paMcabhavavarNana epAI (7) abhayakumAra zreNika rAsa (8) samyakatva bAravrata kulara copAI (8) puNya-pApa phala copAI (10) vajasvAmI caMpAI (11) sthUlibhadranI kakAvALI (12) thAvaracAkumAra bhAsa (13) hariyALI ityAdi kRtionI racanA karelI che. kavi depALa bhejaka hevAne lIdhe saMgItanA tatvanI ene sArI sUjha hoya ema jaNAya che. enI kRtionI bhASAmAM prAsAnuprAsa, prAsAdiktA ane layabaddhatAnuM tatva tarata ja najare caDe che. u.ta. "jiMbusvAmI paMcabhavavarNana copAImAM e lakhe cheH goyama gaNahara paya namI ArAhilsa arihaMta hRdayakamala ahanisa vasaI bhavabhaMjaNa bhagavaMta. bhavabhaMjaNa bhagavatanuM ANa akhaMDa vasi, sIla sirAmaNi guNa nilau, jaMbu kumara vaNesa, kavi depALa svabhAve ghaNe namra ane nirabhimAnI hato. pitAnI kRtiomAM eNe pitAnI laghutA darzAvI che. "samyakatva bAravrata kulaka pAImAM AraMbhamAM e kahe cheH vIra jisesara praNamuM pAya, ahanisi Asa vaheM jinarAya, mUrakha kavi e jANuI nahIM, paNa aNuboliuna sakaI rahI. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 253 adhikuM uchauM kahaI asAdhu, te zrI saMdha khamau aparAdha, tArA pasAI kRta AdhAra, pabhaNiya zrAvakanA vrata bAra. pUjAnA prakAranI kRtio racanAra kaviomAM kavi depALanuM nAma prAraMbhanA kaviomAM jovA maLe che. enI "snAtra pUjA' nAmanI eka ja kRti racelI maLe che. prAkRta gAthAo sahitanI A kRti jaina maMdiramAM prAtaHkALamAM tIrthakara bhagavAnanI "snAtrapUjA karatI vakhate keTalIka dravyakriyA sAthe gAvA mATe lakhAyelI che. emAM pArzvanAtha bhagavAnanI stuti karatAM kavi vArANasI nagarInuM saMkSepamAM varNana kare che. temAMnI thoDIka paMktio juo! tihAM gaDhamaDha maMdira dIse abhinava, suMdara pili prakAra kesIsI pAkhala riti khAI, keTa visAmA ghATa, hAMre jinamaMDaLa zikharabaddha prAsAde daMDa kaLaza brahmAMDa ati giruA guNasAgara bahu sahe, dIse puchavI pracaMDa. RSivardhana kavi RSivardhana aMcala garachanA jayakArtisUrinA ziSya hatA. temanI mAtra eka ja kRti maLe che "balarAja cupaI. madhyakALamAM naLadamayaMtInI kathA (jaina paraMparA pramANe naladavadaMtInI kathA ) vize lakhAyelI rAsakRtiomAM I. sa. 1456 (saM. 151ra)mAM zrI RSivardhane racelI rAsakRti A gALAnI kRtiomAM nedhapAtra che. nalarAjacupaI" athavA "nArAya-davadaMtIcarita'nA nAmanI A kRtinI racanA kavie duhA, copAI ane bhinnabhinna dezIomAM prayojelI DhALomAM karI che. kadanI dRSTie A rAsa mAne che. lagabhaga sADAtraNaso jeTalI kaDInI A saLaMga racanAmAM kavi zrI zAMtinAtha bhagavAnane praNAma karI rAsanI zarUAta kare che. rAsanA kathAvastu mATe kavie mukhyatve AdhAra lIdhe che hemacaMdrAcArya kRta triSaSTizalAkApuraSacaritra'ne, eTale ke jaina paraMparAnusAra cAlI AvatI naladavada tInI kathAne. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 / paDilehA -naladavadaMtInI jaina kathA enA pUrva bhavAnA vRttAntathI-vIramatI ane mamaNunA bhavanI ane dhaNu dhUsarInA bhavanI kathAthI zarU thAya che ane kavie paNa e ja pramANe Alekhana karyuM che. paraMtu kavie AraMbhanA bhAgamAM ja prayeAjelI naladavadaMtInA mAhAtmyane varNavatI nIcenI kaDI keTalIka DhAlAnI dhruvakaDI tarIke paNa pratyeAjelI jaNAya che. kadAca lahiyAee paNa e pramANe karyuM... hAya puNya sileka nalahavikhyAta, mahAsatI bhImI avAta; jima jima zravaNe suNII cheka, timatima nagaI dharma viveka, naladavadaMtInA pUrvabhavanA Alekhana pachI duhAmAM naLanuM ane -'ulAlAnI DhAla"mAM devadatInuM citra kavie khaDuM karyuM che. AchI chatAM kAvyaguNuyukta paMktiomAM A Alekhana thayuM hAvAthI te ka MIka viziSTatAvALuM banyu che. niSadha rAjAnA rAjyanI samRddhinuM ane naLanA janmamaheAtsavanu` kavie kareluM varNAnuprAsayukta varNana paNa dhyAna kheMce evuM che. yauvana caDIya saMpUraI, tiraMbhA mada cUraI' evI daMtonuM svayaMvaramaMDapamAM Agamana thayuM, te samayanuM kavie AlekheluM citra paNa maneAhara che. naladavadaMtInA lagnaprasaMganA nirUpaNamAM kavinA samayanI lagnavidhinuM pratibimba paDeluM. jaNAya che. navaraMga cUMdaDI. eDhI naLarAjAnuM enI bahene lUNu utAryuM" eve ahI" kavie karelA nirdeza sAmAnya rIte naLadamayaMtI vizenI anya kRtimAM jovA maLatA nathI. vanamAM naLadamayatI vikhUTAM paDe che te ghaTanA pachI naLanI tapAsa mATe bhImaka rAjAe mekalelA brAhmaNu naLadamayaMtInI kathAnu nATaka bhajavIne huMDika e ja naLa che ema zodhI kADhe che te viSe vadhu velI ghaTanA jaina paraMparAnI nalakathAmAM nathI. paraMtu kavie te rAmacandrasUrinA navilAsa nATaka'mAMthI lIdhela jaNAya che. naLa chevaTe bhautika sukhamAM jIvana pasAra kare che te samaye ene enA svargastha pitA niSadha devalAkamAMthI AvIne Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 255 upadeza Ape che te prasaMga kavie saMkSepamAM sarasa mUkavo che: caMcala yauvana, dhana saMsAra, viSa jima viSaya duHkha bhaMDAra, jIvana bhAgi tRpata na thAI, puNya pApa be sAthi jAI. rAsanI chellI be kaDImAM kavi pAtAnI guruparaMparA, rAsanI racanAsAla, racanAsthaLa ane phalazruti jaNAvI rAsa pUrA kare che. kavinA A rAsa kadamAM nAneA che kAraNake e samaye haju lAMbA rAsa lakhAtA nahi, paraMtu ethI kavine prasa MgAnA nirUpaNamAM ghaNI jhaDapa rAkhavI paDI che, kayAMka tA mAtra nirdeza karIne paNu calAvavu paDayu che. tema chatAM kavi pAse sArI nirUpaNuzakti che enI ApaNane pratIti thAya che. kavinA A rAsanI keTalIka asara naladavadaMtI vizenA keTalAka uttarakAlIna rAsa para thayelI jaNAya che. aAjinadAsa sakalakItinA ziSya brahmajinadAse I.sa. nA paMdaramA saikAnA uttarA mAM keTalIka rAsakRtionI racanA karI che. brahmajinadAsa digaMbara saMpradAyanA brahmacArI hAya ema jaNAya che. teo peAtAnI kRtimAM 'brahmajiSNudAsa,' athavA * jiSNudAsa brahmacArI.' nA nAmathI peAtAnA ullekha kare che. tee dhaNA vidvAna hatA ane saMskRtamAM emaNe ' rAmacarita' nAmanA graMtha lakhyA che, jemAM dareka sane aMte ' bhaTTAraka zrI sakalakIrti ziSya brahmacArI jinadAsaviracita ' ema ApyuM che. digaMbarAmAM sAdhu thavA mATe prathama brahmacArI thavuM joIe. jinadAsa brahmacArInI avasthAmAM hatA tyAre ja emaNe A badhI kRtionI racanA karI che. emanI rAsakRtimAM ' harivaMzarAsa ' (I.sa. 1464), ' yazodhara rAsa' * AdinAtha rAsa', zreNika rAsa', karakuMDa rAsa ', ' hanumata rAsa' * samakita sAra', sArAvAsAnA rAsa' eTalA rAsa upalabdha che. A uparAMta dharma pacIra "" " ' Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 / paDilehA. nAmanI 27 kaDInI eka laghukRti paNa upalabdha che. kavinI bhASA saraLa che ane upamA dRSTAMta ityAdi alaMkArA kavi sahaja rIte pratyeAje che. dA.ta., bAla gapAla jima paDha4 jiSNu sAsaNu guNa nirmala kaThINu nArIyala dIje khAlaka hAthi te svAda na jANe chelyA kelA dRAkha dIje te guNu bahu mAne, tima e Adi purANu sAra, kresa bhASa vakhANu pragaTa guNu jima vistare jiSNu sAsaNa vAMnuM (AdinAtha rAsa) vaccha bhaDArI suSupta jANe bahu bheda mithyAmata cheda ' vaDatapagacchanA jJAnasAgarasUrinA bhakta zrAvaka vaccha bhoMDArIe racelI ' jIvabhavasthiti-rAsa, ' * mRgAMkalekhA rAsa' ane 'navapallava pA kalaza ' e traNa kRtio maLe che. : . kavie peAte nirdeza karyo che te pramANe emaNe I.sa. 1467nA phAgaNu suda 13ne ravivAre 'jIvabhavasthiti rAsa'nI racanA pU karI che. siddhAnta rAsa ' athavA " pravacanasAra ' evAM bIjA be nAma dharAvatI A kRtinI racanA be hajAra karatAMye vadhu kaDImAM vividha rAga ane dezamAM thayelI che. A kRtimAM kavie jIvanI bhavasthitinu vana saiddhAntika carcA sAthe karyuM che. kavi lakhe cheH aNui pariI jIvabhava sthiti, te ati alakSa apAra, eka jIva AsAna bhava taraI, eka phiraSTha anaMta saMsAri kavinI bIjI kRti ' mRgAMkalekhA rAsa ' pahelA karatAM kadamAM nAnI che. emAM racanAsAlanA spaSTa ullekha hAya ema jaNAyuM nathI, paraMtu te Azare I.sa. 1488 pahelAMnI hAya ema jaNAya che. 402 jeTalI kaDImAM lakhAyelI A rAsakRtimAM kavita bhAzaya Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 257 ' mRgAMkalekhA satInuM caritra AlekhavAnA che ane A dvArA zIlane mahimA darzAvavAne che. kavi gautama gaNadharane praNAma karIne 'sIla sirANi' evI mRgAMkalekhAnA vRttAntanA prAraMbha kare che, ujjainI nagarInA avatIsena rAjAnA maMtrI matisAranI rUpaguNavatI dhaniSThA putrI mRgAMkalekhAnAM lagna sAgaracaMdra nAmanA zreSThIputra sAthe thAya che. paNu kAIka kAraNe gerasamaja thavAthI te mRgAMkalekhAne khelAvatA nathI ane dezAvara cAlyA jAya che. sAteka varSa e rIte vItyAM pachI dharma dhyAnamAM samaya vitAvatI mRgAMkalekhAne sAgaracaMdra eka vAra daivI guTikAnI madadathI rAtArAta lAMbuM aMtara kApI guptapaNe maLavA Ave che ane pAchA cAyA jAya che. pariNAme sagarbhA banelI mRgAMkalekhAte asato gaNI kADhI mUkavAmAM Ave che. vanamAM te putrane janma Ape che ane keTaleka samaye eneA putra paNa vanamAM guma thaI jAya che. tyArapachI eka pachI eka sa`kaTAmAM AvI paDatI mRgAMkalekhA eka yA bIjI yuktithI peAtAnA zIlane bacAve che ane chevaTe peAtAnA sAgaracaMdra putine ane putrane meLave che ane sukhamAM varSo vItAve che. duhA, cApAI, ane vividha dezInI DhAlamAM racAyelI A kRtimAM kavi upadezapradhAna adbhutarasika kathAvastu pravAhI ane vegavaMtI zailIe Alekhe che. 'navapallava pArzvanAtha phalaza ' nAmanI laghukRtimAM vi vaccha bhaMDArIe saurASTramAM AvelA - maMgaLapura mAMgaroLanA pArzvanAtha bhagavAnanI stuti karI che, lAvaNyasamaya kavi lAvaNyasamaya I.sa. paMdaramA saikAnA eka sa kavi thaI gayA. vIra jinezvara kA ziSya gautama nAma jape nizi' * e saMktithI zarU thatA emanA gautama svAmInA chaMda' Aja divasa sudhI jainAmAM rAjezaja gavAtA AvyA che, eTale ke sAdha rahyu jaina sa 4 Aje paNa yazAvijayajI, Ana MdaghanajI, jinaha" udayaratna, 17 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 / paDileha padmavijaya, devacaka, vIravijaya ityAdi kaviothI jema suparicita che tema lAvaNyasamayathI paNa suparicita che. lAvaNyasamayane janma I.sa. 146pamAM amadAvAdamAM ajadarapurAmAM thayuM hatuM. emanA pitAnuM nAma zrIdhara ane mAtAnuM nAma, jhamakadevI hatuM. lAvaNyasamayanuM janmanAma laharAja (laghurAja ) pADavAmAM AvyuM hatuM. e samaye ajadarapurAmAM jaina maMdiranI pAse AvelA upAzrayamAM muni samayarana birAjamAna hatA. zrIdhare emane lahurAjanA janmAkSara batAvyA. te joI samayarane kahyuM, "A bALaka mahAna tapasvI, keI moTe yati, mahAvidvAna ane bahu tIrthayAtrA karanAre thaze.' muni samayarananA kahevAthI mAtA-pitAe lahurAjane navame varSe dIkSA ApavAnuM nakkI karyuM ane te mujaba ene pAraNuMmAM samayarananA guru lakSmIsAgarasUrinA haste dIkSA ApavAmAM AvI ane tenuM nAma "lAvaNyasamaya' rAkhavAmAM AvyuM. muni samayarane lAvaNyasamayane nAnI vayathI ja adhyayana karAvyuM hatuM. soLame varSe te lAvaNyasamaya kavitAnI racanA karavA lAgyA hatA. emaNe lakhelA "vimalaprabaMdha'nI cUlikAmAM teo potAne vize jaNAve che: navamaI varasi dikhavara dIdha, samayaratna guri vidyA dIdha, sarasati mAta mayA tava lahI, varasa selama vANu huI, raciyA rAsa suMdara-saMbaMdha, chaMda kavita cupaI prabaMdha, vividha gIta bahu kariyA vivAda racI dIpasUri saMvAda, sarasa kathA harIAlI kavaI, meTA maMtrIrAya raMjavAI, kavi lAvaNyasamaye rAsa, prabaMdha, copAI, saMvAda, vivAha, stavana, sajhAya, chaMda, hamacI, hariyALI vinatI ityAdi prakAranI ara jeTalI nAnImoTa kRtionI racanA karI che. emanA samayamAM teo eka prabhAvazALI paMDita kavi hatA ane emanI kavitA ane emanA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhiya / 9 upadezathI meATA moTA rAjapuruSo paNa prabhAvita thayA hatA. e samayanA musalamAna rAjyakartAe paNa lAvaNyasamayanu ghaNuM mAna jALavatA hatA. mevADanA mahArANA ratnasiMhanA maMtrI karmAzAhe zatru Mjaya tI ne! sAtamA [ddhAra karAvyA te A lAvaNyasamayanA upadezathI karAvyeA hatA evA nirde za zatru Mjaya uparanA I. sa. 1522nA zilAlekhamAM Aje paNa joI zakAya che. lAvaNyasamaya katyAre kALadha pAmyA te nizcitapaNe jANI zakAtu nathI, paraMtu I.sa. 1533mAM emaNe amadAvAdamAM ' yoAbhadrasUri rAsa'nI racanA karI che tyAM sudhI eTale ke aDasaTha varSanI uM''mara sudhI tee vidyamAna hatA ema kahI zakAya. ' kavi lAvaNyasamaye racelI kRtio nIce pramANe maLe che : (1) siddhAnta copAI (2) gautamapRcchA copAI (3) nemiraMgaratnAkara chaMda (4) sthUlibhadra ekavIseA (5) navapallavapArzvanAtha stavana (6) AleAyaNu vinatI (7) neminAtha hamacaDI (8) serIsApArzvanAtha stavana (9) rAvaNuma dAdarI saMvAda (10) vairAgya vinatI (11) surapriya kevalI rAsa (12) vimalaprabhaMdha (13) devarAja vacchasaja cepAI (14) karasaMvAda (15) atiraka pArzvanAtha chaMda (16) catuvi zati jinastavana (17) sU dIpavAda chaMda (18) sumatisAdhu vivAhalA, (19) alibhadra-yazAbhadra rAsa (20) gautama rAsa (21) gotama chaMda (22) 5McatI stavana (23) sItra charAullA pArzvanAtha vinatI (24) rAji matI gIta (25) daDhaprahArInI sajjhAya (26) paMcaviSaya svAdhyAya (27) AThamanI sajjhAya (28) sAta vAranI sajjhAya (29) puNDalanI sajjhAya (30) AtmabAdha sajhAya (31) cauda svapnanI sajjhAya (32) dAnanI sajjhAya (33) zrAvaka vidhi sajajhAya (34) ogaNatrIsa bhAvanA (35) manamAMkaDa sajhAya(36) hitazikSA sajajhAya (37) pArzvanAtha jinastavana prabhAtI (38) Atmapramedha (39) nemarAjula Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 / paDilehA bAramAsA (40) vairAgyeApadeza (41) gabhavelI (42) gaurI sAMvalI gItavivAda. emanI A kRtimAMthI ghaNIkharI kRtie prakAzita thaI cUkI che, paraMtu emanI keTalIka laghuracanAo, khAsa karIne ghaNIkharI sajjhAyA haju prakAzita thaI nathI. emanI kRtiomAM sauthI sama ane yazadAyI kRti te vimalapraba`dha ' che, "[ ' . vimalapramadha - kavi lAvaNyasamayanI kadanI dRSTie meTI ane guNavattAnI dRSTie sauthI caDiyAtI kRti te vimalaprabaMdha ' che. I. sa. 1512mAM kavie enI racanA karI che. cUlikA sahita nava kha'DanI 1356 jeTalI kaDImAM lakhAyelI A kRtine kavie emAM 'prabaMdha' uparAMta keTaleka sthaLe 'rAsa' tarIke athavA rAsaprabhu dha' tarIke oLakhAvI che, paraMtu svarUpe te prabaMdhanA prakAranI ja che. alabatta, e jema prabaMdha che, tema ciratAtmaka padyakRti pazu che, kAraNa ke sAlaMkI yugamAM rAjA bhIma pahelAnA samayamAM thaI gayelA suprasiddha jaina maMtrI vimalanuM caritra emAM AlekhAyuM che. vimala maMtrIe Abu parvata para delavADAmAM baMdhAvela 'vimalavasahI' nAmanuM jaina maMdira enI kalAkArIgIrIne kAraNe Aje tA jagatabharamAM suprasiddha che. kavi lAvaNyasamayanA samayamAM paNa enI kAti cAre bAju prasarelI hatI ja ane vimalama MtrInuM jIvana AdaraNIya ane anukaraNIya hatuM. ethI kavie e dvArA dharmanA mahimA gAvA ane dharmopadeza ApavAnA hetuthI A kRtinI racanA karelI che. vimalamaMtrInA samaya pachI lagabhaga pAMcasA vaSe kavi lAvaNyasamaye A kRtinI racanA karI che, je samaye alabatta kavine vimalanA jIvananI hakIkatA meLavavA mATe upalabdha lekhita sAdhanA uparAMta daMtakathA upara vizeSa AdhAra rAkhavA paDaco haze. vaLI, ekadare jotAM prabaMdhanA prakAranI A kRti hAvA chatAM emAM aitihAsika dhaTanAonA AlekhananA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 261 pramANa karatAM sAmAjika ane dhArmika bAbatanuM nirUpaNa vizeSa thayuM che. itihAsa ane kavitAnI dRSTie nahi eTaluM sAmAjika paristhitinI ane kAcAranA nirUpaNanI daSTie enuM mUlya che. tema chatAM ItihAsanA saMzodhana mATe te mahattvanI sAmagrI pUrI pADe che emAM paNa zaMkA nathI. vimalaprabaMdhamAM 'kAnhaDade prabaMdhanI sarakhAmaNIe kathApravAha maMda gatie vahe che. vaLI emAM prasaMgo paNa kRtinAM kadanI apekSAe ochA che. A prabaMdhamAM vimala maMtrInA jIvanane ja mukhyapaNe AlekhavAne kavine Azaya hovAthI te prazastikAvya je banI jAya che. emAM zrI, vIramatI, rAjA bhImadeva, ThaDAnagarane rAjA, rAmanagaranA sulatAne ane emanI bIbIe, jaina sAdhu dharmaghoSasUri ityAdi gauNa pAtronuM Alekhana paNa eTaluM surekha thayuM che. vimalane pAtrAlekhanamAM enAM rAjadvArI kAryone jeTaluM prAdhAnya apAyuM che, enA karatAM enAM dhArmika kAryone vizeSa prAdhAnya apAyuM che, paraMtu jaina sAdhukavine hAthe tema banavuM svAbhAvika che. vastutaH e prakAranA nirUpaNuM mATe kavie vimalamaMtrInA pAtranI gya ja pasaMdagI karI che ema kahI zakAya. A prabaMdhanI racanA kavie mukhyatve copAInA prabaMdhamAM karI che ane emAM duhA, vastu, pavADu, dezIonA DhALane paNa upayoga karyo che. kavinI bAnI kyAreka prasAdamaya te kyAreka ojasavaMtI bane che. kavie A prabaMdhamAM alaMkAromAM upamA uparAMta arthAntaranyAsane paNa ThIkaThIka upayoga karyo che. pariNAme, emanI keTalIka paMktio subhASita ke kahevata jevI banI gaI che. uta eka vayarI, viSavelaDI e bihuM, trIjI vyAdhi, jAu ugatI chedII, tu siri huI samAdhi. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 / DilavA kahU la navi lAgaI a'tri, seAna kinhaSTha na lAgai sakhi, mANika mala na isai sAra, sIla na cUkai vimala kuMAra. * nAhana sIddha taNuu bAcaDu, meATA mayagalathI te vaDu. * khelai khelai vAdhai rADhi, kAMTai kAMTai vAdhai vADi. kaliyuganuM varNana, rAmanagaranA sulatAnanI khIkhIAnA prasaMga, bhaniyAnA rAjA sAthenA yuddhaprasaMga, vimalane caMdrAvatImAM satkAra ityAdi prasaMgAnA nirUpaNumAM kavi lAvaNyasamayanI vanazakitane sArA paricaya maLI rahe che. dharmapadezapradhAna A kRti heAvAne kAraNe enA pradhAna rasa zAMta hAya e svAbhAvika che. tema chatAM keTalAka prasaMgAnA AlekhanamAM vIrarasa ane hAsyarasanuM paNu acchu nirUpaNa thayuM che. Ama samagrapaNe mUlavatAM 'vimalaprabaMdha' ApaNA madhyakAlIna sAhityanI ane vizeSataH ApaNA prakha'dhasAhitya'nI eka mahattvanI kRti che ema avasya kahI zakAya. kavi lAvaNyasamayanI laghukRtiomAMthI nIcenI keTalIkane paricaya karIe H karasa'vAda-jaineAnA prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeva varasItapanA pAraNe zreyAMsakumArane tyAM padhAre che e prasaMge zreyAMsakumAra bhagavAnane IkSurasa vaheArAve che. te prasa Mge bhagavAnanA be hAthamAMthI kayA hAtha bhikSA mATe AgaLa Ave e vize baMne hAtha vacce vivAda thAya che, ane jamaNeA ane DAkheA baMne hAtha pAtAtAnI mahattA batAvavAnA prayatna kare che. chevaTe kha'nenI mahattA batAvI bhagavAna te vacce saMpa karAve che. A kalpita saMvAdanI racanA kavie deharA ane cApAInI 70 kaDImAM karI che, jemAM cAturI ane vinenA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | ja tatva uparAMta kavinI sUma nirIkSaNa zaktinI ane jyotiSanA jJAnanI pratIti thAya che. (A svataMtra kRtinI racanA pachI kavi samayasuMdara ane nayanasuMdare anukrame I.sa. 1609 ane I.sa. 1617mAM racelA nala-davadatI rAsa'mAM paNa davadaMtInA tyAga samaye vastra phADavAnuM kAma naLane karyo hAtha kare e prasaMge karasaMvAdanI yojanA karI che.) nemiraMgaratnAkara chaMda- A kRtinI racanA kavi lAvaNyasamaye I.sa. 1490 mAM karI che. emAM jainenA bAvIsamA tIrthaMkara neminAtha bhagavAnanA lagnane suprasiddha prasaMga AlekhAya che. saMskRta zlokathI AraMbhAyelI ane e adhikAramAM lakhAyelI A kRtinA pahelA adhikAranI 70 kaDImAM ane bIjA adhikAranI 117 kaDImAM neminAtha ane rAjimatInA vividha prasaMganuM rasika Alekhana kavie karyuM che. nemikaMvaranA varaghoDAnI rAha jotI rAjimatI tathA neminAtha pAchA pharatAM AzAbhaMga ane zUnyamanasaka banelI rAjimatInAM suMdara zabdacitro kavie AlekhyAM che. neminAtha hamacaDI - kavie I.sa. 1490mAM neminAtha vize eka kRtinI racanA karyA pachI A 84 kaDInI e ja viSaya para hamacaDInAM svarUpanI eka laghakRtinI racanA I.sa. 1508 mAM karI che. A kRti sAmaki nRtya sAthe gAvA mATe khAsa lakhAyelI heI tenA harigItikA chaMdanI saMgItanI chaTA paNa anubhavI zakAya ema che. kavie A nAnakaDI kRtine marama bhAvacitro, prasaMgacitra tathA manahara alaMkAra ane bhASAmAdhuryathI maMDita karI che. tatkAlIna kAcAra para suMdara prakAza pADatI A kRti che. sthUlabhadra ekvIse- jainemAM prAtaHsmaraNIya manAtA AcArya sthUlibhavanI stutirUpe kavie vArApharatI yojelI evI dezI ane harigItanI ekavIsa kaDInI A racanA karI che. I.sa. 1497mAM divALImAM racAyelI A kRtimAM potAnI pUrvapriyA gaNikA kezAne Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 / paDilehA tyAM sAdhu thayA pachI tarata cAturmAsa rahevAnI gurunI AjJA thatAM sthUlibhadra kAzAne tyAM e pramANe sapUrNapaNe kAmavijetA banIne rahevA uparAMta kAmavijetA thaI kArAne paNa saMyama mATe pratikheAdha pamADe che e ghaTanAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. aMta makanI camatkRtivALI tathA prAsanI sa'kalanAvALI tathA dezInI kaDInA chellA ardhA caraNanA tyAra pachInI kaDImAM AvanavALI A laghukRti enA prasaMganirUpaNunI chaTA tathA zabdamA ne lIdhe AsvAdya banI che. ja navapallava pArzvanAtha stava ane serisA pArzvanAtha stava - kavi lAvaNyasamaye peAtAnI kRtiomAM peAte ja nirdeza karyo che te pramANe I.sa. 1506 mAM navapallava pArzvanAtha nAmanA tInI tathA I.sa. 1506 mAM serisA pArzvanAtha nAmanA tInI emaNe yAtrA karI hatI ane e baMne yAtrA prasa Mge pAte anukrame 35 kaDInI 'navapallava pArzvanAtha stava' ane 15 kaDInI, serIsA pArzvanAtha stava' nAmanI stutinA prakAranI racanA karI hatI. A uparAMta pArzvanAtha bhagavAnanAM khInna khe tItha sthaLeA te a MtarIkSa pArzvanAtha ane jIrAulA pArzvanAtha vize paNa temaNe racanAo karI che. jJAnacaMdra seAraTha gacchanA kSamAcadrasUrinI para'parAmAM vIracaMdrasUrinA ziSya kavi jJAnacaMdrasUrinI kathAsAhitya para nirbhara evI traNa kRtie maLI Ave cheH (1) vaMkacUlaneA pavADau rAsa (I.sa. 1511), (2) vaitAla pacavIsI (I.sa. 1539) ane (3) siMhAsana batrIsI (I.sa. 1545). A uparAMta kavie 18 kaDImAM 'mi-rAjula bAramAsI' kRtinI paNu racanA karelI che. kavinI kRtiemAM emanI sihAsana batrIsI' sauthI vadhu noMdhapAtra che. A kRtinI racanA traNa khaMDamAM, 1034 kaDImAM kavie karI che. kavinI pAse vArtAkathananI vegavatI zailI che. sthaLe sthaLa emaNe suMdara, alaMkArayukta varNana ApyAM che ane emAM Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 265 kahevatA, subhASitA paNa vaNI lIdhAM che. iMdrasabhAnu vaNuM na, nagara pharatA banAvelA tAMbAnA kATanuM varNIna, gaNikA ane bhartRharinA prasaMganu` varNana, vikramanA upavanavihAranuM varNana, devInI zaktinuM vana, lIlAvatInA cAritryanuM varNana ityAdi varNanomAM kavinI viziSTa zaktine paricaya thAya che. kavie anya padyavArtAkAronI jema nArIsvabhAva, daridratA, jugAra vagere viSayeA upara prasa Mge prasaMge peAtAnAM maMtavyA vyakta karyA che ane vairAgyaneA upadeza ApyA che. ekaMdare, kavi jJAnacaMdranI A kRti bhASA, chaMda, vano, alaMkAra, sUkti ityAdinI dRSTie mahattvanI banI rahe che ane A viSayanI jaina kavionI kRtiekamAM te ucca sthAna prApta kare tevI ceAgyatA dharAve che. sahajasura IsavI sananA seALamA saikAnA AraMbhamAM thaI gayelA kaviemAM kavi sahajasu Mdara gaNanApAtra che. I.sa. 1514thI 1539 sudhInI temanI racanAo maLe che. sahajasu Mdare 'IlAtIputra sajjhAya', 'guNuratnAkara chaMda', 'RSidattArAsa', 'ratnAkumAra cApAI', 'AtmarAja rAsa', 'paradezI rAjAnA rAsa ', 'zukarAjasAhelI', 'ja khuaMtara`ga rAsa', yauvanajarAsaMvAda', 'tetalImaMtrInA rAsa', ' AMkha-kAnasaMvAda', 'sarasvatI chaMda', 'AdinAtha zatru Mjaya stavana', 'zAlibhadra sajjhAya', 'jaItaveli' ityAdi rAsa, stavana, sajhAya, chaMda, saMvAdanA prakAranI nAnImeATI kRtionI racanA karI che. : sahajasuMdara 'upakeza' gacchanA AcArya siddhisUrinA ziSya ratnasamudra upAdhyAyanA ziSya hatA. teo sa MskRtanA paNa prakAMDa paMDita hatA. emaNe saMskRtamAM vyAkaraNe prathama pAdaH'-nAmanA graMthanI racanA I.sa. 1525 mAM karI pAvAnA ullekha maLe che. saMskRta bhASA uparanA temane prabhutvane kAraNe tenA prabhAva temanI gujarAtI kRtie / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 / paDilahA upara paNa paDayo che. ethI emanI kRtiomAM kayAreka sa MskRta tatsama zabdAnA upayAga vadhu jovA maLe che. cAra adhikAramAM lakhAyelI 765 klAka pramANu evI kavinI 'guNaratnAkara chaMda' nAmanI kRti ke jemAM emaNe sthUlibhadranA caritrane bhinnabhinna cha MdamAM vadhyu che, temAMnI thoDIka paktie udAharaNa tarIke jue : zazikara nikara samuvala marAlamAruhda sarasvatI devI, vicaratI kavijana haiye hRdaye saMsAra bhayahariNI, hasta kama`Dala pustaka vINA, sahajhANuM nANu guNa chINA, appaI lIla vilAsa, sA devI sarasaI jaya.... AmAMnI prathama e 5'kita kavie 'sarasvatI chaMda'mAM prayeAjelI che. RSidattA rAsa (I.sa. 1516)jemAM kavie RSiddhattAnA zIlane mahimA gAye che, temAMnI Ara.bhanI thADI pa ktie jue, je kavinA bhASAprabhutvanI pratIti karAvaze. kaI kavita karuM mana bhavi sAraNa deva taNui parabhAvi, siddhisUri gurupaya namIya sIla zirAmaNa guNu saMyutA, nami aneApamA zrI RSidatA jaladhisutA jiMga te samIya sahajasuMdaranI badhI ja kRtie adyapi aprakAzita che. e badhI prakAzita thatAM kavinI pratimAne savizeSa paricaya thaze. lAvaNyaratna A ja gALAnA bIjA eka samartha kavi telAvaNyaratna che. te tapagacchanA sAdhupa`Dita dhanadevanA ziSya surahaMsanA ziSya hatA.' vatsarAja devarAja rAsa'mAM kavie suprasiddha AcAryaM seAmasuMdarasUrithI peAtAnI guruparaMparAnA nirdeza karyo che. lAvaNyaratne A rAsa uparAMta yazodharaciratra' (I. sa. 1519), 'matsyeAdara rAsa,' 'kalAvatI rAsa,' ane kamalAvatI rAsa'nI racanA karI che. Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / Echa pA candrasUri vaDatapagacchanA puNyaratnanA ziSya sAdhuratanA ziSya pArzva candrasUrie rAsanA prakAranI me ja kRtinI racanA karelI jaNAya che ane te paNa kadamAM ghaNI nAnI che. A be kRtie te I. sa. 1541mAM racelI 86 kaDInI kRti 'vastupAla tejapAla rAsa' ane ` 4ra kaDInI racanA jinapratimA sthApanA rAsa'. paraMtu te uparAMta emaNe saMkhyAbaMdha nAnI nAnI kRtionI racanA karI che. nAnI kRtiomAM peAtAnA gaSTa, guruparaMparA ityAdinA ullekhane avakAza nathI. kha'dhakacaritra sajjhAya'mAM emaNe peAtAnA gaccha ane gurunA nIce pramANe ullekha karyo che. vaDatapa gariSTha guNarayaNu nidhAna, sAhurayaNu paMDita supradhAna, pA`candra nAme tasu sIsa, tiNi kIdhA ni ANI jagIsa. pAcandrasuri hamIrapura nagaranA prAgnazanA velDaMgazAhanA putra hatA. emaneA janma I.sa. 1481mAM thayA hatA. emanI mAtAnuM nAma vimalAde hatuM. pArzva candre nava varSoMnI uMmare dIkSA lIdhI hatI, I.sa. 1509mAM temane AcArya pada ApavAmAM AvyuM hatuM. te eka samartha mahAna jainAcA hatA ane I.sa.1543mAM emane 'yugapradhAna'nuM biruda ApavAmAM Ayu` hatu`. jodhapuramAM tee kALadharma pAmyA hatA. emaNe ghaNA rAjavIone ane anya rajapUtAne upadeza ApyA hatA. emanA nAma parathI pAcandra gaccha (pAyacaMda gaccha) nIkaLyA hatA. pArzva caMdrasUrie 'vivekazataka', 'duhAzataka', 'eSaNAzataka' ityAdi zatakanA prakAranI ane 'pAkSika chatrIzI', 'Agama chatrIzI', 'uttarAdhyayana chatrIzI', 'guru trozI', 'muhapati chatrIzI', bhASA chatrIzI', ityAdi chatrIzInA prakAranI kRtionI racanA karI che. taduparAMta, 'sAdhuvaMdanA', 'aticAra ceApAI','caritra maneArathamAlA', 'zrAvakamane rathamAlA','AtmazikSA', 'jinapratibhA', 'sthApanA vijJapti', amaradvAra', 'saptatikA', Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 | paDileha niyatAniyata, "praznottarapradIpikA, brahmacarya", "daMza samAdhisthAna kula", "stara bhedI pUjA', "agiyAra bela sakjhAya, "vaMdanadeSa', ArAdhanA meTI', "ArAdhanA nAna", "upadezarahasya gIta', vidhivicAra', vItarAga stavana', "zAMtijina stavana, rUpakamAlA', "aMdhakacaritra', "kezi pradezibaMdha', "saMvegabatrIsI', "saMvarakulaka ityAdi ghaNI nAnInAnI kRtionI racanA karI che. e badhI kRtiomAM rAsa ke prabaMdha ke caritranA prakAranI kRti karatAM ArAdhanAnA viSayanI keTalIka kRtio kadamAM moTI che. emanI eka kRti 406 kaDI jeTalI moTI che. zrI pArdhacandrasUrie A rIte caritrAdi varNanAtmaka kRtio karatAM zAstrIya nirUpaNanI upadezanA prakAranI kRtionuM sarjana savizeSa karyuM che. "AtmazikSA'mAM kavi kahe cheH re abhimAnI chavaDA, tuM kima pAmisi pAra, laghu chala nirakhe pArakA, tuM tihano bhaMDAra kavinI keTalIka kRtionI "kalaza'nI paMktio-aMtima cAra paMktio-prAsAnuprAsayukta ane kavinA bhASAprabhutvanA namUnArUpa heya che. I. ta. "sAdhuvaMdanAnI "kaLaza" nI paMktio juo : ima janavANa joI hiyAM ANuM maI bhaNyA, bhavataraNa tAraNa, duHkha vAraNa sAdhu guru mukhi je suNyA, Ima achaI munivara jeya hAsya, kAli anaMtaI je huA, te sata diha zrI pAsacaMdaI mani saMyuA. ane A juo "ekAdazavacanaddhAtiM zikAnI kaLazanI paMktio : sevA karAI bhavajala tariyaI dhariyAI hiyaDaI guru vayaNuM, paramAratha grahiyAM zivamukha lahaI rahiyAM AdarijinazaraNuM IgyAra padAratha bhAkhyA samaratha sAMbhali bhaviyaNa saddavahiye, je thAI ikacita pAmaI samakti zrI pAsacaMdra INi pari kahae. Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 269 vinaya devari vinayadevasUri rAjaputra hatA. solaMkI rAjA padmarAyanA te putra hatA. emanI mAtAnuM nAma sItAde hatuM. emane janma I.sa. 151ramAM mAlavAnA AjaNoTha gAmamAM thayo hato. temanuM nAma brahmakuMvara hatuM. eTale ja teo pitAnI kRtiomAM pitAne nAme lekha "brahma'nA nAmathI ghaNu vAra kare che. brahmakuMvara pitAnA meTA bhAI dhanarAja sAthe dvArakAnI jAtrA karI giranAra gayA tyAM temaNe ane temanA moTA bhAIe raMgamaMDaNa RSi pAse dIkSA lIdhI. teo brahma-muni (brahmaRSi) banyA. pArzvacandrasUrinA gurunA guru puNyaratana pAse dIkSA lenAra baradarAja RSine (je pAchaLathI vijayadevasUri thayA) meLApa brahmaRSine pATaNamAM thayo ane pachI teo temanI sAthe dakSiNamAM ghaNe sthaLe pharyA ane ghaNe sthaLe vAdamAM jItyA. AcArya pada maLyA pachI te vinayadevasUrinA nAmathI oLakhAyA. teo eka mahAna AcArya hatA ane emaNe keTalAka saiddhAntika matabhedane kAraNe sudharmagacchanA nAmathI pitAne jude ga7 sthApyo hato. teo I. sa. 1590mAM barahAnapuramAM kALadharma pAmyA hatA. emanA eka ziSya manajItrakaSie I.sa. 1590mAM "vinayadevasUri rAsanI racanA karI che, jemAM temanA jIvana ane kAryanI savigata mAhitI ApI che. vinayadevasUrie rAsa, pAI, vivAhala, dhavala, stavana, ityAdi prakAranI kRtionI racanA karI che. emaNe I.sa.1537mAM "susaDha epAInI 243 kaDImAM racanA karI che, jemAM susaDhanuM kathAnaka varNavavAmAM banAvyuM che. A kathAnaka mahAnizItha sUtramAM Ave che. susaDha eka brAhmaNIne putra hatuM janma samaye ja mAtA gumAvatAM te eka kuMbhArane ghera UThyuM hatuM. eNe yuvAnavaye dIkSA lIdhI hatI, paraMtu tenAthI saMyamanuM pAlana thaI zakatuM nahotuM eTale gurue ene garacha bahAra Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kADhayo hato. rAsane aMte kavi upadeza ApatAM kahe che ke rAjAnI AjJAnuM ulaMghana karatAM koIka eka sajA thAya che, paraMtu jinezvara bhagavAnanI AjJAnuM ullaMghana karatAM bhavabhava aneka du:kha bhogavavAM paDe che. narapati ANuM bhaMjatA, lambhai nigraha eka, jina ANuM bhaMI sahaI, parabhavi duHkha aneka. vinayadevasUrie 838 kaDImAM racelI "sudarzanazeTha copAImAM aneka yAtanA ane kaseTIomAMthI zuddha svarUpe pasAra thanAra sudarzana muninuM kathAnaka AlekhavAmAM AvyuM che. caMpAnagarInA zreSThInA tejasvI putra sudarzana zeTha pratye rAjyanA purohitanI patnI AkarSAI hatI. paraMtu te tene meLavavAmAM niSphaLa gaI eTale eNe rANune uzkerI. rANI paNa sudarzanane AkarSavAmAM niSphaLa gaI eTale eNe sudarzana para kheTuM ALa caDAvyuM ane rAjAne bhaMbheryo. eTale rAjAe sudarzanane zULIe caDAvavAnuM nakkI karyuM. e samaye sudarzananI satI jevI patnI mane ramAe jinezvara bhagavAnanuM dhyAna dharyuM. evAmAM rAjAne sAcI vAtanI khabara paDI gaI ane sudarzana zeThane zULIe na caDAvyA. paraMtu A ghaTanAthI sudarzana zeThane vairAgya thayuM ane emaNe dIkSA lIdhI. teo sudarzana muni banyA. sAdhu avasthAmAM paNa emanI ghaNI kasoTI thaI, paNa temAMthI paNa te pAra paDyA. chevaTe kevaLajJAna pAmI teo mokSe sidhAvyA. A prasaMge zIlane upadeza ApatAM kavi lakhe cheH sahya parIsama avi ghora, sudarazaNa mahA muni, kAyA karama kaThera, zIla pAlI zivapura gayA. esa zIla nidhAna, bhaviyaNa hita karI Adaro, je jao nirvANa devaloka meM sAMse nahI, e khaTa darasaNamAMhi zIla adhike vakhANa, tapa saMjama khera thAya zIla vinA eka palakamAM. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 201 vinayadevasUrie taduparAMta I. sa. 1541 mAM 'cAra pratyeka buddha cepAI', I. sa. 1556mAM 'nAgala-suti copAI', I.sa. 1578mAM 'bharata-bAhubali rAsa' tathA 'annaputrarAsa'nI racanA karI che. emanI zvetara kRtiomAM sudha gacha parIkSA', ' aDhAra pApasthAna parihAra bhASA', 'neminAtha dhavala', 'uttarAdhyayana 36 adhyayana gIta', 'supA - jina vivAhalo', 'sAdhuvaMdanA', zAMtinAtha vivAhalA', 'vAsupUjyasvAmI dhavala', 'jinarAjanAma stavana', 'aMtakAla ArAdhanA phala', 'prathama Asravadhara kulaka', 'jinapratimA sthApanA prabaMdha', 'aSTakam vicAra', 'saiddhAntika vicAra', ityAdi saMkhyAbaMdha bIjI kRtio gaNAvI zakAya. vinayadevasUrie A uparAMta saMskRtamAM 'prajJaptisUtra' upara TIkA ane pAkhIsUtravRttinI racanA paNa karelI che. DhAlatavijaya tapagacchanA sumatisAdhunI paraMparAmAM padmavijayanA praziSya zAMtivijayanA ziSya deAlatavijaye khumANu rAsa'nI racanA karI che. rAsamAM kavie racanAsAlaneA nirdeza karyo haze paraMtu tenI ekamAtra maLatI prata apUrNa hAvAthI te sAla cAkkasapaNe jANI zakAtI nathI. A rAsamAM kavie citADanA rANA khumANu ane tenA vaMzajone itihAsa cAraNuzAhI paddhatie varNavyA che. jaina sAdhukavioe kacAreka AvI prazastinA prakAranI rAsa kRtinI paNa racanA karI che te A rAsa parathI joI zakAya che. kavinAM keTalAMka varSAMteA janamanaraMjanA thai thayelAM heAya ema jaNAya che. Ara MbhamAM kavi gaNezane paNa vaMdana kare che, je prakAranI stuti sAmAnyapaNe jaina kavionI kRtiemAM javalle ja jovA maLe che. ziva suta su DhAle sAla, seve sarava sureza, vidhana vidAraNu varadIyaNu gavarIputra gaNeza. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7ra | paDileha anya kavioH I.sa. 1450 thI 1550 sudhInA se varSanA gALAnA mahatvanA keTalAka kavio ane emanI kRtione paricaya meLavyo. A gALAmAM bIjA saMkhyAbaMdha kavioe rAsa, phAgu, vivAha, prabaMdha, stavana, sajhAya ityAdi prakAranI kRtionI racanA karI che, jemAMnI jvalle ja thoDI kRtio haju prakAzita thaI che. A kavio ane emanI kRtiomAM noMdhapAtra te nIce mujaba che - (1) sAdhumerukRta-puNyasAra rAsa (2) saMghavimala (athavA zubhazIlakRta) sudarzana zreSThIne rAsa (3) saMghakalazakRta samyakatva rAsa (4) ajJAtakRta RSidattA rAsa (5) AnaMda munikRta dharmalakSI mahattarAbhAsa (6) zubhazIlagaNikRta prasenajita rAsa (7) udayadharmakRta upadezamAlA kathAnaka (8) razekharakRta racUDa rAsa (9) kalyANasAgarakRta agaDadatta rAsa (10) ANaMdamerukRta kAlakasUri bhAsa (11) atizekharakRta dhanna rAsa; kuragaDu maharSi rAsa; mayaNarehA satI rAsa; ilAputra caritra (12) jinavardhanakRta dhanArAsa (13) AjJAsuMdarakRta vidyAvilAsa copAI (14) vinayacaMdrakRta jaMbUravAmIne rAsa (15) lakSmIsAgarakata vastupAla tejapAla rAsa (16) rAjatilakagaNita zAlibhadra rAsa (17) ratanasiha ziSyavRta jaMbusvAmI rAsa (18) malayacaMdrata siMhAsana batrIsI (18) bhaktivijayakRta citrasena padmAvatI rAsa (20) pathata pArzvanAtha dezabhava vivAha (21) lakSmaratnasUrikRta surapriyakumAra rAsa; ATha karma copAI (22) somacaMdrakRta kAmadevane rAsa; sudarzana rAsa (ra3) jJAnasAgarakata siddhacakra rAsa (zrIpAla rAsa) (24) maMgaladharmakRta maMgalakalaza rAsa, (25) jinaratnasUrikRta maMgalakalaza rAsa (26) puNyanaMdikRta rUpakamAla (27) devaprabhagaNikRta kumArapAla rAsa (28) udayadharmakRta malayasuMdarI rAsa; kathAbatrIsI (28) khemarAjakRta zrAvakAcAra copAI; IkhakArI rAjA pAI (30) saMgasuMdarata sA zikhAmaNa Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 273 rAsa (31) hemavimalasUrikRta mRgAputra copAI (32) jayavallabhakRta zrAvaka bAravrata rAsa; sthUlabhadra bAsaThIo; dhanA aNagArane rAsa (33) siMkulazakRta munipati caritra (34) zAMtisUrikRta sAgaradatta rAsa (35) jinasAdhusUrikRta bharatabAhubalirAsa (36) kIrtiharSata sanatakumArapAI (37) jayarAjakta madara rAsa (38)kSamAkalazakRta suMdara rAja rAsa; lalitAMga kumAra rAsa (39) nemikuMjarata gajasiMhakumAra copAI (40) labdhisAgarakRta zrIpAla rAsa; vajabhujaMgakumAra pAI (41) harSa kalazakRta vasudeva copAI (42) lAvaNyasiMhA DhaMDhaNakumAra rAsa (43) siMhakulata naMdabatrIsI; svapnavicAra copAI (44) harSamunikRta caMdralekhA cepAI (45) IzvarasUrikRta lalitAga caritra; zrIpAla pAI (siddhacakra pAI) (46) dharmadevakRta harizcandra rAjAne rAsa; ajAputra rAsa, vayara svAmIne rAsa (47) padmazrIkRta cAdara caritra (48) dharmarucikRta aAputra pAI (49) kaDaAkRta lIlAvatI sumativilAsa rAsa (50) rAjazIlakRta vikramakhApara carita copAI; amarasena vayarasena copAI (51) jayavijayakRta munipati pAI (para) padmasAgarakRta kayavannA epAI (53) dharma samukta sumitrakumAra rAsa; prabhAkara guNakara epAI; kuladhvajakumAra rAsa; zakuM. talA rAsa; rAtribhejana rAsa (54) devakalazakRta RSidattA copAI (55) kuzaLasaMyamata haribaLane rAsa; saMgama maMjarI (56) zubhavardhanazivakRta aSADhabhUti rAsa (57) ratnasiMhasUriziSyakRta jaMbusvAmI rAsa (58) bhuvanakArtikRta kalAvatI caritra (58) amIpAlakRta mahIpAlane rAsa (60) saubhAgyasAgarasUriziSyavRta caMpakamAlA caritra (61) bhImakRta agaDadA rAsa (62) jayanidhAnakRta dharmadatta dhanapati rAsa; surapriya caritarAsa (63) sAdhuratnasUrikRta kayavanA rAsa (64) sevakakRta AdinAtha deva rAsa, RSabhadeva vivAhalu sImaMdhara svAmI zebhA taraMga; AdrakumAra vivAhala (65) vijayadevasUrikRta zIla rAsa (66) mahIcaMdakta uttama caritra pAI (7) samaracaMdraziSyakta zreNika 18 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 | paDilehArAsa (68) kalyANakRta kRtaka rAjAdhikAra rAsa (68) kamalamerukRta kalAvatI epAI (70) matisAgarakRta laghu kSetra samAsa copAI; saMgrahaNa rAsa (71) puNyaratnakRta nemirAsa (yAdava rAsa) (2) vinayasamudrakRta ArAmazobhA epAI; mRgAvatI copAI; citrasena padmAvatI rAsa; padmacaritra; rohiNeya rAsa (73) kanakakRta meghakumAra rAsa (74) rAjaratnasUrikRta haribala mAchI pAI (75) bhAvakRta harizcandra prabaMdha; aMbaDa rAsa. semavimalasUri semavimalasUri I.sa. nA seLamA saikAnA eka pratibhAzALI AcArya hatA. I.sa. 1518mAM temaNe tapAgacchanA hemavimalasUri pAse dIkSA lIdhI hatI. semavimalasarinA ziSya ANaMdame I.sa. 1563mAM semavimalasUri rAsa nI racanA karI che, jemAM semavimalasUrinA jIvana vizenI mAhitI sacavAyelI che. sAmavimalasUrinuM nAma dIkSA pUrve jasavaMta hatuM ane teo khaMbhAtanA samadhara maMtrInA vaMzaja rUpavaMtanA e putra. emanI mAtAnuM nAma amarAde. zirohImAM paMDitapada, vijApuramAM upAdhyAyapada meLavyA pachI khaMbhAtamAM AcArya padavI semavimama rie meLavI hatI ane I.sa. 1581mAM teo kALadharma pAmyA hatA. :-- semavimalasUrie "zreNika rAsa," "dhammila rAsa," "caMpaka zreSThI rAsa," ane "kSullaka kumAra rAsa' e cAra rAsakRtio uparAMta "kumAragirimaMDaLa" "zrI zAMtinAtha stavana," "dasa daSTAMtanAM gIta," padAvali sajhAya, "casimA zabdanA 101 arthanI sajajhAya" ityAdi padyakRtionI racanA karI che. A uparAMta emaNe gujarAtI gadyamAM "kalapasUtra bAlAvabodhInI racanA paNa karI che. zreNikarAsa-mavimalasUrie I. sa. 1547mAM kumAragirinagaramAM "zreNika rAsanI racanA karI che. enI kartAnA hastAkSaramAM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 275 llakhAyelI hastaprata upalabdha che. A rAsanuM apara nAma "samyakatvasAra -rAsa" che. cAra khaMDanI 681 kaDImAM kavie A rAsanI racanA karI che. sakala jinezvara, sarasvatI devI ane gautama svAmIne praNAma karIne kavi rAsanI racanAne prAraMbha kare che- sakala jinavara sakala jinavara caraNa vaMdevi. devI zrI sarasatItaNA pAyakamala bahu bhakti juktio, praNamI gayama svAmivara, sugurupAya, kamala stao, zreNika rAjA guNa niluo, buddhi vizAla, racisa rAsa huM tahataNe, suNIo atihi rasAla. A rAsamAM kavie bhagavAna mahAvIra svAmI ane gautama gaNadharanA samayamAM vidyamAna dharmapremI rAjA zreNikanA vRttAntanuM Alekhana karyuM che. rAjagraha nagarInA prasenajita rAjAne potAnA putromAM zreNika sauthI vadhu buddhimAna hovAthI vahAla hatA. ane ethI teo pitAnI gAdI zreNikane sepe che. zreNika rAjya kare che. jIvananAM aMtima varSomAM ene putromAMthI ajAtazatru kuNika zreNikane keda karI gAdIe bese che. paraMtu ekavAra kuNikane pazcAttApa thatAM pitAne mukta karavA Ave che. paraMtu kuNika pitAne mArI nAkhavA Ave che ema samajI putrane hAthe maravA karatAM zreNika AtmaghAta kare che. zreNika rAjA bhagavAna mahAvIranA samakAlIna hatA ane - bhagavAnanI ghaNuM sabhAomAM jaI upadeza sAMbhaLatA ane ghaNuM vAra potAne thatA ane bhagavAnane pUchI samAdhAna meLavatA ghasmila rAsa-sAmavithalasUrie I.sa. 1535mAM khaMbhAtamAM "dhammila rAsa' nAmanI rAsakRtinI racanA karI che. emAM ghammila nAmanA zreSThIputranuM kathAnaka varNavavAmAM AvyuM che. dhammila kuzAgrapuranA surendradatta zreSThI ane tenI patnI subhadrAne putra hatuM. enAM lagna yazomatI nAmanI eka zreSThIputrI sAthe thayAM hatAM. paraMtu Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 / paDilehadhamilane yauvananA sukhopabhogamAM rasa na hatuM eTale enAmAM eka mATe rasa jAge ethI enI mAtAe ene jugArIonI sebata karAvI, ane tema karatAM e vezyAonI sebate paNa caDyo. mAtApitAnA avasAna pachI dhana hatuM tyAM sudhI yazomatI dhamilane mekalatI rahI. paNa e khalAsa thayuM eTale yazomatI piyara cAlI gaI ane dhamilane vezyAe bahAra kADho. ethI dhamilanI AMkha UghaDI. pharI te gRhastha. jIvana tarapha vaLe, pragati sAdhI, bIjI strIo sAthe lagna karyA ane bhogavilAsa bhegavavA lAgyuM. paraMtu ethI saMtoSa na thatAM eka vakhata sAdhu pAse dharmopadeza sAMbhaLatAM phI enAmAM vairAgya jAge. ane chevaTe eNe cAritrya grahaNa karyuM. jyavaMtasUri mammaTanA "kAvyaprakAza" para TIkA lakhanAra saMskRtanA prakhara paMDita kavi jayavaMtari I.sa.nA seLamAM saikAnA uttarArdhamAM vidya-- mAna hatA. vaDatapagacchanA dharmaratnasUrine be mukhya ziSya te vidyAmaMDanasUri ane vinayamaMDana upAdhyAya. I. sa. 1531mAM karmazAhe zatrujaya tIrthane uddhAra karAvyuM tyAre RSabhadeva bhagavAnanI pratiSThA vidyAmaMDanasUrinA haste thaI hatI ane te utsavamAM vinayamaMDana upAdhyAye paNa sAre bhAga lIdho hato. e vinayamaMDananA ziSya jayavaMtasUri paNa te samaye vidyamAna hatA. jayaMvaMtarie "zaMgAramaMjarI, RSidanA rAsa," "nemarAjula bAramAsa," "sImaMdharastavana, sthUlabhadra premavilAsa phAga," "sthUlabhadra mehanali," "sImaMdharanA. caMdrakalA," "lecanakAjala saMvAda' ityAdi kRtionI racanA karI che. jayavaMtarinI dIrghakRtiomAM "gAramaMjarI" ane "RSidanA rAsa" (I.sa. 1587) che. prathama kRtimAM satI zIlavatIne ane bIjImAM satI RSidattAnA caritranuM Alekhana che. "gAramaMjarI'nI Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | ra77 racanA 2800 jeTalI kaDImAM che, jyAre "RSidarA rAsanI racanA 850 jeTalI kaDImAM thaI che. "zRMgAramaMjarI' kavinI samartha kRti che. kavinuM Alekhana rasika ane TAdAra che. prAsAnuprAsAdi zabdAlaMkAra uparanuM kavinuM prabhutva sahaja ane prazasya che. juo : sevina cUDI kari dharI, uravari navasarahAra, khalakati sevina mekhalA, paya jhAMjhara jhamakAra. veNIdaMDa pracaMDa e, jisu zeSa bhuyaMga, aMga abhaMga anaMganuM nAga suraMga saLaMga, pIna payodhara bhAra bhara, kaTi taTi jhIluM laMka, vikasata khaMjana nayaNalAM, ghaNuM jisiu bhUrvaka | (zRMgAramaMjarI) hemaratnasuri pUnama garachanA devatilakasUrinA ziSya jJAnatilakasUrinA padmarAjagaNinA ziSya hemaratnasUrie racelI pAMceka rAsakRtio upalabdha che, je haju aprasiddha che. teo I.sa. nA soLamAM zatakanA uttarArdhamAM vidyamAna hatA. emaNe I. sa. 1547 mAM pAlI nagaramAM "zIlavatI kathAnI racanA karI che. kathAnA AraMbhamAM kavi lakhe che pUnima chamati guNanI zrI nyAnatilaka sUrIsa. jasa payapaMkaya sevatAM pUjaye sayamala jagIsa, tasa paya paMkaja sura sama zrI hemaratana sUrada sIla kathA taNie kahI tame ja ravicaMda. hemaratnasUrie e ja varSe "lIlAvatI' nAmanI bIjI eka rAsakRtinI racanA karI che. tyArapachI (I.sa. 1580) emaNe "mahIpAla copAI'nI racanA 696 jeTalI kaDImAM karI che. I.sa. 1591mAM emaNe gorA -bAdala kathA' (apara nAma padamaNI pAI)nI racanA sAdaDI nagaramAM karI che. A kRti 917 jeTalI kaDImAM lakhAyelI che. kathAnI phalazruti Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra78 | paDileha varNavatAM kavi lakhe cheH gerA bAdalanI e kathA, kahI saMNa paraMparA yathA, sAMbhaLatAM manavaMchita phale, roga sega dUSa dehaga Tale. sAMma dharama sA purasA heI, sIla daDha phulavaMtI joI, hiMdu dhama sata paramANa, vAgA sujasa taNuM nisANa zrI hemaratnasUrie "sItAcaritra' nAmanI paNa eka kRtinI racanA karI che. jemAM jaina paraMparAnusArI rAmasItAnI kathAnuM sAta sargamAM Alekhana karavAmAM AvyuM che. pAI, duhA ane judI judI dezI-- enI DhAlamAM A kRti lakhAyelI che. trIjA sane aMte kavi jaina. rAmAyaNa "padmacaritra' (paumariya)ne nirdeza kare che- padamarAja vAcaka sukhasAI, padmacaritra grahI manamAMhi, hemasari ima jaMpaI vAta, trIjA saraga taNe avadAta. mahIrAja kavi mahIrAjanI atyAra sudhImAM mAtra eka ja kRti upalabdha che ane te emanA pitAnA hastAkSaramAM lakhAyelI naladavadaMtI rAsa, enI racanA kavie I.sa 1556mAM karI che. duhA, epAI ane judI judI DhALAnI badhI maLIne sADAbAraso kaDImAM kavie karelI A racanAmAM kathAvikAsa pramANe khaMDa pADavAmAM AvyA nathI. rAsanI zarUAta kavie naladavadaMtInA pUrvabhavanA prasaMgethI karI che. kathA-- vRtAnta mATe kavie hemacaMdrAcAryanA "triSaSTizalAkA puruSacaritrane ane devaprabhasUrinA "pAMDavacaritra' ne AdhAra lIdheluM jaNAya che. kavie prasaMgAlekhana, pAtrAlekhana, prakRtivarNana ane dAnazIlAdinA. mahimAnA varNanamAM nala-devadatI vize rAsakRtinI racanA karanArA pitAnA purogAmI kavio karatAM vizeSa zakti dAkhavI che, je ke: keTaleka sthaLe RSivardhana jevA kavinI A rAsa upara paDelI chAyA paNuM joI zakAya che. alabatta, bIjI bAju keTaleka sthaLe kavinI Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 279 svataMtra ane maulika kalpanAzakti paNa teI zakAya che. prasaMge prasaMge anukULatA pramANe dRSTAMtA ane subhASitanA prakAranI pa`ktio paNa kavie vacce prayAjI che je eka Mdare rAsanI guNavattAmAM umerA kare che. kuzaLalAbha vAcaTa kuzaLalAbha I.sa.nA seALamA saikAnA uttarAmAM vijJamAna hatA. emaNe pAtAnI kRtiomAM peAtAnI guruparaMparAnA thoDAka nirdeza karyo che. tejasAra rAsamAM' ane * agaDadatta rAsa'mAM te peAtAnA guru abhayadharma upAdhyAyanA - ullekha kare che. kuzaLalAbha kharataragacchanA jinacaMdrasUrinI paraMparAnA hatA ane rAjasthAna tarapha temaneA vihAra vizeSa rahelA jaNAya che. emaNe peAtAnI be mahattvanI rAsakRtionuM sarjana rAjasthAnamAM jesalameramAM karyuM hatuM. temaNe kha bhAtanA stha Mbhanaka pArzvanAthanI ane pArakaranA gADI pArzvanAthanI jAtrA karI hatI. kuzaLalAbhe racelA 'navakAra maMtrane chaMda' Aje paNa jenAmAM gavAya che. kavi kuzaLalAbhe racelI ane hAla upalabdha kRtie A pramANe che : (1) mAdhavAnala cApAI (I.sa. 1560), (2) mArUDhAlAnI ceApAI (I.sa. 1561), (3) jinarakSita jinapAlita saMdhi (1565), (4) tejasAra rAsa (I.sa. 1568), (5) agaDadatta rAsa (I.sa. 1569), (6) staMbhana pArzvanAtha stavana, (7) gADI pArzvanAtha stavana (8) navakAra maMtranA chaMda. mAdhavAnala ceApAI-mAdhavAnalakAmakalA cApAI (athavA mAdhavAnala prabaMdha)nI racanA kavi kuzaLalAbhe I.sa. 1560 (vi.saM. 1616)mAM phAgaNa suda 13ne ravivAre jesalameramAM karI hatI. temaNe jesalameranA mahArAna yAdava rAula zrI mAladevanA pATavI kuMvara rAja Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. | paDileharirAjanA kutUhala arthe A kRtinI racanA karI hatI e nirdeza emAM karyo che , rAula mAla supAda dhara, kuMvara zrI harirAja, virarayA eha siNagAra rasa, tArA kutUhala kAja, saMvata sela soletara, jesalamera majhAri, phAgaNa sudi terami divase, viracI Aditi vAri, gAhA dUhA ne cupaI, kavita kathA saMbaMdha, kAmakaMdalA kAmanI, mAdhavAnala prabaMdha. kavi jaNAve che te pramANe duhA ane pAImAM pote A kutinI racanA karI che ane emAM pAInI kaDIo ja savizeSa che. emAM vacce vacce saMskRta zleka paNa mUkavAmAM AvyA che, ane prAta gAthAo paNa ApavAmAM ApI che. 666 kaDInI A kRtine kavie ivaNi ke kaDavaka ityAdimAM vibhakta karI nathI. tema ja temAM pAI uparAMta bhinna bhinna dezInI DhALe paNa prAjavAmAM AvI nathI. mAdhavAnala ane kAmakaMdalAnI kathAnAM mULa lekakathAmAM rahelAM che ane kuzaLalAbhe paNa itara keTalAka jaina kavionI jema kathAmAMthI kathAnaka pasaMda karI potAnI A kRtinI racanA karI che. A adbhutarasika kathAmAM mAdhava ane kAmakaMdalAnA prema ane virahanA prasaMgamAM kavie zRMgArarasanuM paNa sAruM nirUpaNa karyuM che. kavinI A kRtine emanA purogAmI kAyastha kavi gaNapatie I.sa. 1518mAM ATha sargamAM duhAnI 2500 kaDImAM racela "mAdhavAnalakAmakaMdalAdagdhaka sAthe sarakhAvavA jevI che. mArUlanI pAI-A kRtinI racanA kavi kuzaLalAle jesalameramAM karI hatI. "mAdhavAnalakAmakaMdalA copAI'nI racanA emaNe jesalameranA mAladevanA pATavIkuMvara rAjA harirAjanA kutUhala arthe Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 281 karI hatI te ja rIte jesalameramAM ja te pachInA varSe, I.sa. 1561mAM harirAjanI vinaMtIthI "mArU DholAnI copAInI racanA karI hatI.mAdhavAnala pAInI kathAnI jema mArU-DholAnI kathA paNa kavie lokakathAmAMthI lIdhelI che. rAjasthAnamAM mArUDhelAnI kathA e samaye vizeSa kapriya hatI. duhA ane copAInI kaDIomAM racAyelI A kRtimAM vacce vacce "vAta'mAM, gadyakaMDikAo ApavAmAM AvI che, je pUrvakAlIna rAsAeAmAMnA "vastunI kaMDikAo karatAM moTI che. puMgala nagarInA rAjA piMgalA ane enI rANuM umAdevInI putrI mAravaNanAM nAnI uMmaramAM lagna nalavaragaDhanA rAjAnA putra sAlDakumAra sAthe thAya che. sAlDakumArane enI mAtA "DhelA" kahIne bolAve che. Dhole moTe thAya che, paraMtu mAravaNI haju nAnI hovAthI enAM mAtApitA ene sAsare mokalatAM nathI. daramyAna Dhola mAlavaNI nAmanI bIjI kanyAne paraNe che. mAravaNuM yauvanamAM AvatAM DhalA mATe jhUre che ane saMdezAo mokalAve che, paraMtu mAlavaNI e saMdezAo DholAne maLatA aTakAve che. chevaTe DholAne saMdezo maLe che. te mAravaNanA nagaramAM jAya che ane ene maLe che. pAchA pharatAM mAravaNIne sApa karaDe che. paraMtu koI yogI ene sajIvana kare che. Ama chevaTe Dhole mAravaNI ane mAlavaNuM baMne sAthe saMpathI rahe che ane sukha bhogave che. kavie sAtaso gAthA pramANu A kRtimAM zRMgAra ane adUbhuta rasathI sabhara kathAnuM nirUpaNa karyuM che. kavie kathAnuM samApana lokakathAmAM Ave che te ja rIte karyuM che, eTale ke dharmopadezanI dRSTithI ene laMbAvI nathI ane DholA-mArUne dIkSA letAM batAvyAM nathI. harikalaza kharatara gacchanA devatilaka upAdhyAyanA ziSya harSa prabhanA ziSya - hIralaza I.sa. nA seLamA zatakanA uttarArdha ane sattaramA zatakanA pUrvArdhamAM vidyamAna hatA. teone vizvAsaghaNuM kharuM rAjasthAna tarapha Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 | paDileha - rahele hatA, ema emanI kRtionAM racanAsthaLa jotAM jaNAya che. emaNe I.sa. 1558mAM nAgara nagaramAM, "ArAdhanA copAI," I.sa. 156mAM aDhAra nAtarAMnI sajhAya, I.sa. 1561mAM kanakapurImAM kumatividhvaMsana copAI, I.sa. 156ramAM bikAneramAM "munipaticaritra copAI', I.sa. 1566mAM rAjaladesaramAM "supana sajhAya', I.sa. 1568mAM savAlakha dezamAM "samyakatva kaumudI rAsa," I.sa. 1576mAM vAsaDe nagaramAM "jaMbucopAI', I.sa. 1587mAM bikAneramAM "jIbhadAMta saMvAda" ATalI kRtionI racanA karelI maLe che, je haju aprakAzita che. kavi hIrakalaza jyotiSanA paNa sArA jANakAra hatA ane emanI "jyotiSasAra' nAmanI padyamAM racelI eka kRti paNa maLe che. emanI rAsa sajhAI ityAdi kRtiomAM kyAreka kRtinI racanA sAla uparAMta mAsa-tithinI sAthe nakSatrane paNa ullekha thayeluM hoya che. vaLI, kavi potAnI keTalIka kRtiomAM pitAnI guruparaMparA suprasiddha dAdAguru zrI jinacaMdrasUrithI nAmollekho sAthe darzAve che. kavinI kRtiomAM 683 kaDImAM racAyelI "samyakAva kaumudI rAsa', 83 kaDImAM racAyelI "ArAdhanA cepAI" tathA "kumativivaMza copAImAM kathAnirUpaNa karatAM tattvacarcA vizeSa thayelI che. kavinI sudIrgha kRti te siMhAsanabatrIsI' che, je be hajAra karatAM vadhu kaDImAM lakhAyelI che. vAcaka nayasuMdara I. sa.nA soLamA saikAnA uttarArdhamAM thaI gayelA jaina kaviomAM vAcaka nayasuMdara eka samartha kavi che. teo vaDatapagacachanI paraMparAmAM zrI dhanaratnasUrinA be ziSya bhAnumerU upAdhyAya ane vAcaka mANikyarana e be paikI bhAnumerUnA ziSya hatA. teo mANikyaratnanA laghu baMdhu hatA e pote potAnI rAsakRtiomAM ulekha karyo che. nayasuMdaranI eka ziSyA te sAdhvI zrI hemazo-jemaNe "kanakAvatI, Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 283 AkhyAna' nAmanI rAsakRtinI racanA karI che. jaina sAdhvIomAM hemazrI eka virala kavayitrI che. ' kavi nayasuMdara paMDitakavi hatA. teo saMskRta, prAkRta, apabhraMza, phArasI ityAdi bhASAonA paNa sArA jANakAra hatA. emaNe kAvya-- zAstrane paNa sAre abhyAsa karyo haze ema emanI kRtio parathI joI zakAya che. kavi nayasuMdaranI kRtio A pramANe upalabdha che: (1) yazodharatRpa copAI (I.sa. 1562), (2) rUpacaMdakuMvara rAsa (I.sa. 1581), (3) zatruMjayamaMDana tIrthoddhAra rAsa (I. sa. 1582). (4) prabhAvatI rAsa (I.sa. 1584), (5) surasuMdarI rAsa (I.sa. 1590), (6) naLadamayaMtI rAsa (I.sa. 1609), (7) giranAra uddhAra rAsa, (8) zIlarakSA prakAza rAsa (I.sa. 1613), (8). AtmapratibaMdha, (10) zaMkhezvara pArzvanAtha stavana, (11) zAMtinAtha stavana. kavinI A kRtiomAM 'naLadamayaMtI rAsa" ane "rUpacaMdakuMvara rAsa' emanI samartha kRtio che. | naLadamayaMtI rAsa-kavi nayasuMdara rAsakRti "naLadamayaMtI. rAsa' e viSayanI jaina paraMparAnI anya rAsakRtio karatAM judI ja bhAta paDe che. kavie I.sa.1608mAM karelI A rAsanI racanA mANikyadevasUrinA saMskRta mahAkAvya "nalAyana ne AdhAra laIne karI che. jaina paraMparAmAM "nalAyana' mahAkAvya eka vilakSaNa kRti che kAraNa ke emAM mahAbhAratanI ane jaina paraMparAnI kathAnA samanvayane prayAsa thayo che. daza skaMdhanA 99 sarganA 40 50 zlekamAM lakhAyelA A mahAkAvyane kavi nayasuMdare soLa prastAvanI lagabhaga 2400 kaDImAM utAryuM che. ethI. dekhItI rIte ja mULa kRtinA zabdazaH anuvAdane A rAsamAM avakAza. nathI. keTaleka sthaLe nayasuMdare mULanA prasaMga jatA karyA che, te keTaleka sthaLe kalpanAne vistAra karyo che, te keIka sthaLe pitAnI kalpanA pramANe umerA paNa karyA che. kata. "nalAyana' mahAkAvyamAM. Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 | paDilehA keI eka pathika naLarAjA pAse AvI daMDakAraNyanI utpattinI vAta kare che, paraMtu nayasuMdare e prasaMga choDI dIdhuM che. naLanI virahAvasthAnuM varNana "nalAyana'kAre A sthaLe eka zlekamAM pataMgiyuM, bhamara, hAthI vagerenAM udAharaNa ApI karyuM che, te nayasuMdare te mATe ATha kaDI prajI che, juo e madana raMge mahiyA, prANa tyaje nija prANa, je paMDita guNamaMDitA kSaNa thAya te ajANa, paDatAM re amadA jALamAM jaLajatu ne ziMgALA, ati pIvarA je dhIvarAtehuM paDe tatakALa, Indri e kekI mekaLe, prANa lahe duHkha dekhi, AlAna baMdhani jaga paDo, lalupI saparza vizeSa. ima eke AcaryA, viSaya deya paMcatva, pAMce paragaTa paravaze, kima sukhe raheze satva. haMsa naLanI kIrtinuM varNana kare che te prasaMganuM nirUpaNa karatAM kavi nayasuMdara pitAnI kalpanA pramANe umere kare che. bAreka kaDImAM karelA e varNanamAMthI thoDIka paMkti juo: tava karati kanyA jagamAMhI, rAjana khela kare uchAMhi, kriIDA bhUmi himAcala karyA, pUrNacandra kaMduka kara dharyA. khaDakhali khIredhadi tAsa, zikayA diggaja daMtanivAsa, oDhaNi suragaMgA zazimukhI, devI tehanI priya sakhI. e ja haMsa damayaMtI AgaLa naLanI kIrtinI prazaMsA kare che te prasaMganA nirUpaNamAM kavinI ucca kavitvazaktinI ApaNane pratIti thAya che nirmaLa naLa-kIratinI tulA nAvi zazi saMpUraNa kalA. te bhaNuM mRga kalaMka se vahI, e upamA kAraNa kavi kahi, Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 285 nalanRpa zatrutasu AvAsa, paDyA bhUmi teNe ugyA ghAsa, te carivA mRga Ave seI, te zazi nalakIrati sama hoya. ekaMdare saMkSipta bhAvAnuvAda tarIke vicArIe te bANabhaTTanI kAdaMbarInA bhAlaNe karelA anuvAdanI yAda apAve e, balake ethI paNa vizeSa samartha A anuvAda che. A rAsamAM nayasuMdaranI pitAnI tarI AvatI viziSTatA e che ke emaNe sthaLe sthaLe saMskRta, prAkRta, apabhraMza, gujarAtI, hiMdI, phArasI subhASita mUkyAM che, ane emAMnAM keTalAMkane gujarAtI padyAnuvAda paNa Ape che. e subhASite paNa kavinI vidvattAnI pratIti karAve evAM che. kavi pAse jema ucca anuvAdazakti che temA ucca kavitvazakti paNa che, jenI pratIti Akhe rAsa vAMcatAM vAraMvAra thAya che. kavinI vANuM anAyAsa, akhalita vahI jAya che. kavi pAse. asAdhAraNa bhASAprabhutva che je emanI paMktione saghana banAve che ane ene sAmAnyatAmAM ke binajarUrI vistAramAM sarI paDatI aTakAve che. emanI bhASAmAM ojasa paNa che ane mAdhurya paNa che, ADaMbara che ane zabdavilAsa paNa che. kavi nayasuMdaranI A rAsakRti ApaNuM madhyakAlIna uttama sAhityakRtionI haroLamAM sthAna pAme evI che. rUpacaMdakuMvara rAsa-kavi nayasuMdare vijApura nagaramAM cha khaMDamAM A rAsanI racanA karI che. emAM rUpacaMdakuMvaranuM kathAnaka AlekhAyuM che. ujajayinI nagarImAM rAja karatA rAjA vikramanA rAjyamAM dhanadatta. koSThI ane enI bhAryA dhanasuMdarIne thayelA cAra putromAM chelle putra te rUpacaMda rUpacaMda bhaNIgaNuM meTa thAya che eTale rUpasuMdarI nAmanI kanyA. sAthe enAM lagna thAya che. tyAra pachI kaneja nagarInA rAjA guNa-- caMdanI kuMvarI saubhAgyasuMdarIne rUpacaMda pratye AkarSaNa thAya che. baMne ekAMtamAM maLe che, samasyAo dvArA saMta thAya che ane gAMdharva vivAhathI. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 | paDilehA. joDAya che. e vAtanI vikrama rAjAne khabara paDe che. te rUpacaMda pAsethI vAta kaDhAvavAne, judI judI samasyAone artha jANavAne prayatna kare che, khUba mAre che, paraMtu rUpacaMda kaze ja khulAso ke ekarAra karatuM nathI. chevaTe rAjA ene zULIe caDAvavAno nirNaya kare che te paNa rU5caMda makkama rahe che. te samaye pradhAna rAjAne vacana Ape che ane rUpacaMdane mukta karAve che. rUpacaMda pAsethI badhI samasyAone artha jANavA hoya te vikrama rAjAe potAnI putrI madanamaMjarIne rUpacaMda sAthe paraNAvavI joIe evA pradhAnanA sUcanathI rAjAe te pramANe karyuM. madanamaMjarI pitAnI kuzaLatAthI ane premathI rUpacaMda pAsethI badhI mAhitI meLavI rAjAne kahe che. rAjA ethI prasanna thaI saubhAgyasuMdarI sAthe enAM vidhipUrvaka lagna karAve che. Ama traNa patnIo-rUpasuMdarI, saubhAgyasuMdarI ane madanamaMjarI-sAthe bhogavilAsa bhegavate rUpacaMda, sukhamAM divasenuM nirgamana karate hate. evAmAM ujajayinImAM padhArelA jaina AcArya siddhasenasUrinA upadezanI rAjA upara ghaNI asara paDI. rUpacaMda paNa tyAM upasthita hatA. sUrie saMsAranI asAratA, manuSya bhavanI durlabhatA, ajJAnI jIvanAM karmo, mRtyu pAse sarvanI adhInatA ityAdi para vivecana karI upadeza Apyo. rUpacaMde pUchatAM bIje divase potAnA jyotiSajJAnanA AdhAre ene jaNAvyuM ke enuM AyuSya have mAtra cha mAsanuM che. e sAMbhaLI, vicArI, mAtApitA tathA patnIone samajAvI rUpacaMde siddhasenasUri pAse dIkSA lIdhI. enI sAthe enI patnIoe ane pAMceka vaDIlee paNa dIkSA lIdhI. cha mahinA pUrA thavA AvatAM munivara rUpacaMda saMlekhana karI, AyuSya pUrNa karI svarge sidhAvyA. kavie A kathAnakane rasika banAvavA varNane, alaMkAra, subhASita ityAdi uparAMta emAM keTalIka ADakathAo paNa nirapI che. A kathA kavinI maulika che, paraMtu keTalAMka kathAghaTaka kavie bIjethI lIdhelAM jaNAya che. kavie rAsane aMte pote kahyuM che: Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / 287 ketA ciratra mAMhelA carI, ketA kahyo svabuddhe karI, ketI vAta suNI te kahI, adhika AchuM khAmuM sahI, lAkakathAnA prakAranI A kathA heAvAthI emAM addabhutarasika ghaTanAenuM nirUpaNu thAya e svAbhAvika che. vaLI emAM zRMgArarasanuM nirUpaNu paNa kavie ThIkaThIka karyu che. tema chatAM kavinA Azaya kRtine zAMtaparyaM vasAyI manAvavAneA che e spaSTa che. kavi pAte kahe che : 'prathama zaMgAra rasa thApiyA, cheDA zAMta rasa vyApiyA'. kavi nayasuMdarakRta 'rUpacaMdakuMvara rAsa ApaNA samagra rAsa-sAhityanI eka mahattvanI kRti banI rahe che. 9 moMgalamANikaca Agama biDAlaMba gacchanA muniratnasUrinI paraparAnA bhAnubhaTTanA ziSya kavi maoNMgalamANikaye racelI khe rAsakRtio upalabdha che, je ane haju aprakAzita che. emaNe I. sa. 1582mAM ujjayinI nagarImAM vikramarAja ane khApara ceAranA rAsa'nI racanA karI che. vikrama vize je judIjudI gadyakathAo ane rAsa lakhAyelA che. tenA abhyAsa karI kavie A vIrarasapradhAna kRtinI racanA karI che ema peAta nirdeza karyA cheH vikrama siMhAsana chaI khatrIsa, kathA vaitAlINI pAMcavIsa, paMcada'Da chatranI kathA, vikramacaritra lIlAvaI kathA, pravesaparakAyanI vAta, sIlamatI khAparanI khyAti, vikramaprabaMdha achaI je ghaNA, kahatA pAra nahI guNA, iti mAhu aMgisa... dharI guru kavi sa ta caraNu aNusarI, gadyakathA rAsa udbhara,raci prazna dha vIrarasa sAra A rAsanI racanA karyA pachI kavie e ja varSe ujjiyanImAM cAturmAsa daramiyAna aMkhaDa kathAnaka cepAI'nrI racanA paNa zarU karI dIdhI hatI, je pachInA varSamAM pUrNa karI hatI. 'sAta AdezamAM Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 | paDileha racAyelI bhinna bhinna rasa nirUpatI A rAsakRti kavie potAnA mitra lADajIne saMbhaLAvavA mATe racI hatI, e pite rAsamAM jude jude. sthaLe nirdeza karyo che. mitra lADajI suNivA kAjI, vAMcI kathA viDAlaMbI rAjI, kahaI vAcaka maMgalamANikya, aMbaDa kathA rasaI adhikya, te gurukRpA taNe Adeza, pUrA sAta dUA Adeza. sakalacaMdra upAdhyAya I. sa. soLamA zatakanA uttarArdhamAM ane sattaramA zatakanA pUrvArdhamAM vidyamAna kavi sakalacaMdra upAdhyAya pitAnI kRtiomAM suprasiddha akabara pratibaMdhaka hIravijayasUrine potAnA guru tarIke oLakhAve che, paraMtu koI vakhata pitAne vijayadAnasUrinA ziSya tarIke paNa oLakhAve che. eTale vijyadAnasUri emanA dIkSAguru hevAne saMbhava che. kavi sakalacaMdra upAdhyAye "mRgAvatI AkhyAna', "vAsupUjya jina puNyaprakAza rAsa', uparAMta "sAdhuvaMdanA', "satarabhedI pUjA', ekavIsa prakArI pUjA', "bAra bhAvanA', "sakjhAya", "vIra vardhamAna jineli', "gaNadharavAda stavana', "sAdhu kalpalatA ', "mahAvIra hIMcastavana', "RSabha samatA saralatA stavana', "vIrajita stavana, kumatiSa vijJAptikA', "zrI sImaMdhara stavana', gautamapRcchA', "vayarasvAmI sajhAya", "hIravijayasUri dezanA saraveli', "munizikSA sajhAya', "caturvizati stavana, pArzvanAtha stavana' ityAdi ghaNuM badhu kRtionI racanA karI che. kavinI meTI kRtiomAM ceTaka rAjAnI putrI suprasiddha satI mRgAvatInA caritra vizenI kRti "mRgAvatI AkhyAna' che. duhA,copAI, ane bhinnabhinna dezIonI DhALanI 725 jeTalI kaDImAM lakhAyelI A rAsagRti mATe kavie pote "AkhyAna' zabda prayojele che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | ra89 mRgAvatI suratI AkhyAna, zIla rapA kIjejI, satI save nitu su bha, hIravijaya gurarAjaIjI. kavinI A kRti sivAya bIjI kRtio jotAM jaNAya che ke kavie rAsa karatAM stavana, sajajhAya, pUjA, ityAdi prakAranI laghu kRtionI racanA vizeSa karI che. kavi pote saMgItanA sArA jANakAra hatA ane A prakAranI laghukRtiomAM saMgItanI jANakArI vizeSa jarUrI hoya che. kavinI bhASAmAM layamAdhurva ane prAsAdikatA joI zakAya che. "ekavIsa prakArI pUjAne aMte kaLazanI paMktio juoH guNiye guNiyo re, prabhu cita aMtarameM yuNiyo, traNya bhuvanamAM nahIM tuja tela, te manamAM dhari re. | vIra vardhamAna jinali'mAM AraMbhanI AzAvarI rAganI paMktie juo : . . ! naMdakuM tisalA halarAvaMI pUtaI mahA IMDAre, tujha guNa lADakaDAnA gAvati, suramarinArine vRMdA re. sakalacaMdra upAdhyAya saMskRtinA vidvAna paMDita hatA. emaNe saMskRtamAM "pratikAka95'. nAmanI kRtinI racanA karI che. emanI gujarAtI kRtiomAM paNa kyAMka kyAMka emaNe saMskRtamAM loka racIne mUkelA che. ' sAdhvIzrI hemazrI jaina sAdhu kavioe gujarAtI bhASAmAM bAramAthI aDhAramA saikA sudhImAM eTaluM badhuM sAhitya lakheluM che ke e badhuM mukti thaI prakAzamAM AvatAM paNa ghaNAM varSo lAgaze. jaina sAdhuonA pramANamAM sAdhvIonI kRtie khAsa jovA maLatI nathI. I. sa.nA seLamA saikAnA aMtabhAgamAM racAyelI eka kRti jovA maLe che ane te che sAdhvIzrI hemazrIkRta kanakAvatI AkhyAna', vaDatapagacchanA dhanyaratna19 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | paDilehA sUrinA ziSya suprasiddha kavivara nayasuMdaranI ziSyA te sAvitrI hemazrIe I.sa. 1588 mAM A kRtinI racanA karelI che. vRdha tapAgaccha maMDana dinakara, zrI dhanaratna surIrAya, amararatna sari pATapaTAdhara, bhAnumeru ziSya kahevAya, guNagaNadhara maMDita vaIrAgI, nayasuMdara raSirAya, vAcaka mAMhi suSya bhaNujaI, tasa sikhyaNuM guNa gAya, kathAmAMhaI kahaI rasAlu, kanakAvatI saMbaMdha, kanakAvatI AkhyAna racI mAI, sUaNuM sarasa saMbaMdha. 367 jeTalI kaDImAM racAyelI AkhyAna nAmanI A rAsakRtimAM kavayitrIe sarasvatI devI ane jinezvara bhagavAnane namaskAra karI hanakAvatInA vRttAntanuM nirUpaNa karyuM che. A kRti haju aprasiddha che. rAjaputrI kanakAvatIne mAthe bAlyakALathI ja kevAM kevAM saMkaTa AvI paDe che, eka rAjaputra ajitasenane ene kevI rIte meLApa thAya che, baMne kevI rIte vikhUTAM paDe che ane pharI pAchAM maLe che, ane aneka varSa rAja bhegavI dIkSA le che e kathAnuM adbhutarasika Alekhana A rAsamAM karavAmAM AvyuM che. mAlike I.sa. nA seLamA saikAnA aMtamAM mAladeva nAmanA samartha kavi thaI gayA. vaDagachanA puNyaprabhasUrinA ziSya bhAva devasUrinA e ziSya hatA. kavi RSabhadAse potAnA purogAmI vidvAna kavionA karelA nAmollekhamAM mAladevane paNa nirdeza che. mAladeve rAsa, phAgu, prabaMdha ityAdi prakAranI kRtionI racanA karI che. mAladeva ane emanA gurane vihAra siMdha, paMjAba ane rAjasthAnamAM vizeSa rahele jaNAya che. mAladevanI kRtiomAM atyAre upalabdha cheH (1) puraMdarakumAra pAI, (2) bhojaprabaMdha, (3) vikramacaritra paMcadaMDakathA, (4) devadata copAI, (5) agniratha pAI, (6) surasuMdarI copAI, (7) vIrAMgada Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya | 91 copAI, (8) mAladeva zikSA copAI, (9) sthUlibhadra phAga, (10) rAjula-neminAtha dhamAla ane (11) zIlabatrIsI. AmAMnI ghaNIkharI kRtio haju aprasiddha rahI che. mAladevanI kRtio kadamAM moTI che. enI bhojaprabaMdha' ane "vikramacaritra paMcadaMDakathA' nAmanI kRtio te lagabhaga paMdaraso karatAMye vadhu kaDImAM lakhAyelI che ane devadatta copAI', "vIrAMgada cepAI', ityAdi kRtio pAMca karatAM paNa vadhu kaDImAM lakhAyelI che. mAladeva pAse kathA-nirUpaNanI sArI zakti jaNAya che. vaLI upamA ane daSTAMta teo vAraMvAra proje che eTale emanI vANuM paNa alaMkRta bane che. daDA soraThAmAM prayojelI emanI keTalIka paMktio te subhAti jevI banI gaI che. jayaraMga kavie saM. 1721mAM pitAnA kayatranA rAsamAM mAladevanI paMktio TAMkI che, je mAladevanI paMktienI kapriyatA darzAve che. mAladevanI e prakAranI paMktionAM thoDAM udAharaNa juo: prati nahi jobana vinA, dhana bina nahIM ghATa, mAla dharma binu sukhuM nahIM, guru bina nahIM vATa. (bhejaprabaMdha) mue sata khiyuM chaka dahe, vinu jAye kuni tela, dahe janma lagu muDha suta, sau dukha sahII (puraMdarakumAra epAI guNasamudra saddaguru vinA, ziSya na jANaI marma, - binu dIpaki aMdhAra mAMhi, kari sakiya ki karma. . ' (vikramacarita pathadaMDakathA) varata bhalI jaI ApaNI, grAhaka tau jagu hela, che eTale nANau ApauM, tala tasa leI ne kaI (devadatta copAI pakvasuMdara livaMdaNikagachanA mANikayasuMdarane ziSya padmasuMdara upAdhyAya - - - - - Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 / paDilehA : I. sa. seALamA zatakanA uttarArdhamAM vidyamAna hatA. emaNe keTalIka rAsakRtinI racanA karelI maLe che. I, sa. 1586 thI I.sa. 1591 sudhInA emane racanAkALa, upalabdha kRtione AdhAre, manAya che. emaNe 'zrIsAra cepAI ' ( I. sa. 1586 ), * zrIpAla cApAI' ( I. sa. 1588 ), 'ratnamAlA rAsa '( I. sa. 1588 ), ' kathAcUDa copAI' ( I. sa. 1588 ), * IzAnacaMdra vijayA cApAI ' (I. sa. 1588 ) ane ' zrIta ceApAI ' ( I. sa. 1588 )nI racanA karI che. A badhI kRtie emaNe tAraMgAjI tIrtha nI pAse AvelA cADA nAmanA gAmamAM karI che evA te dareka kRtimAM nirdeza che. zrIsAra ceApAInI racanA karyA pachI khIjI pAMce rAsakRtinI racanA emaNe eka ja varSoMmAM I. sa. 1588mAM karI che. eTale A kavie A pachI paNa khIjI ghaNI kRtionI racanA karI heAvAnA saMbhava che, je kAM teA lupta thaI hAya athavA vadhuneAMdhAyelI kacAMka rahI DeAya. guNavinaya " khataragacchanA kSetrazAkhAnA jayaseAma upAdhyAyanA ziSya kavi guNavinaya saMskRtanA vidvAna paMDita ane samartha TIkAkAra hatA. emaNe gujarAtImAM paNa saMkhyAbaMdha kRtionI racanA karI che. -4 caMdravaMzAvalI prabaMdha', ' aMjanAsuMdarI prabaMdha ', ' guNusuMdarI ceApAI ', ' kayavannA copAI', ' RSidattA cApAI ', ' jIvasvarUpa copAI ', * naLa-damayaMtI prazna dha ', ' ja bUrAsa', 'kalAvatI cepAI', * praznAttara mAlikA', ' dhannArAlimadra cApAI ', mUladevakumAra ceApAI ', * agaDadatta rAsa', ' luMpakamata-tameAdinakara ceApAI, ekAvana khAla ceApAI', ' raja jinarsAvana', 'dumuhu pratyeka buddha ceApAI ', ' gurupaTTAvalI, ,' khAravrata joDI ', ' zatru jaya caityaparipATI stavana ', ' aMcalamata svarUpa vana', yAdi emanI kRtie! upalabdha che. kavie ghaNIkharI kRtiomAM peAtAnI gurupara'parA suprasiddha yugapradhAna 6 " " tapA ' C " Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhitya / ra93 AcArya. jinacaMdrasUrithI jaNAvI che, ane ghaNIkharI kRtiemAM enI racanAsAlanA nirdeza paNa karyo che. I.sa. 1590mAM zatrujaya caityaparipATI stavananI racanA karI tyArathI I. sa. 1621mAM lu'paka-matatameA-dinakara cApAInI racanA karI teTalA gALAmAM ekavIsa jeTalI gujarAtI ane bAreka jeTalI saMskRtamAM emaNe racanA karI che. I. sa.nA seALamA saikAnA uttarArdhamAM A uparAMta khIjA saMkhyAbaMdha jaina kavioe rAsa, phrANu, prabaMdha, stavana, sajjhAya, pUja RtyAdi kRtinI racanA karI che, jemAMnI ghaNIkharI haju aprasiddha rahI che. evI kRtiomAMnI keTalIka mahattvanI nIce pramANe cheH (1) sumati munikRta agaDadatta rAsa, (2) darzIna kavikRta caMdrAyaNA rAsa, (3) jagARSikRta vicAramaMjarI (4) puNyasAgarakRta subAhu saMdhi, (5) vimalacaritrakRta rAjasiha rAsa, (6) rAjapALakRta ja bukumAra rAsa, (7) havimalakRta bAravrata sajjhAya : (8) prameAdazIlakRta zrIsImaMdhara janastatra; vIrasenA sajjhAya; khoMdhasUri sajjhAya (9) sahajaratnakRta vairAgyavinati; viharamAna stavana (10) devaguptasUriziSyakRta amara mitrAnaMda rAsa (11) hemarAjakRta dhannArAsa (12) prItivijaya kRta Aravrata rAsa (13) rAjakRta surasena rAsa (14) lAvaNyakIkRita -rAmakRSNe copAI; gajasukamAla rAsa (15) vinayasAgarakRta sAmacaMda -rAjAnI ceApAI; citrasena padmAvatI rAsa (16) mAnakRta kIrtidhara sukeAsala prazna dha (17) sAdhukati kRta satarabhedI pUjA; ASADhabhUti prabaMdha (18) devazIkSakRta vaitAla 5McavasI rAsa (19) ANu sAmakRta sAmavimalasUrirAsa (20) bhIma bhAvasArakRta zreNika rAsa; nAgadattanA rAsa (21) sumatikIrtisUriSkRta dha parIkSA; dharma dhyAna rAsa(22) ratnasuMdarakRta paMceApAkhyAna catuSpatti (23) puNyaratnakRta nami rAsa; yAdava rAsa, -sanatakumAra rAsa (24) bhAvaratnakRta-kanakakokInA sasa (25, nakasAmakRta ArdrakumAra cApAI; maMgalakalaza ceApAI (26) hIrakuzalakRta kumAra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 | paDileha pAla rAsa (27) dharmastakRta jayavijaya cepAI (28) vacharAjA samyakatva kaumudI rAsa, nItizAstra paMcAkhyAna (29) kalyANadevakRta devarAja vaccharAja copAI (30) vijayazekharakRta ratnakumAra rAsa, thazebhadra copAI (31) prItivimalakRta mRgAMkakumAra padmAvatI copAI (32) dayAkuzalata lAbhodaya rAsa; vijayasiMhari rAsa (33) vivekaharSakRta hIravijayasUrine rAsa (34) jayacaMdrakRta rasaranA rAsa (35) lalitaprabhakta caMdarAjAne rAsa (36) matisAgarakata caMpakasena. rAsa (37) kamalazekharakRti navatatva pAI; pradyumnakumAra copAI (38) bhAnumaMdira ziSyakRta devakumAra caritra (38) samayatvakRta sItA copAI (40) hemarAjata dhanArAsa; buddhirAsa (41) megharAjakRta zAntinAtha caritra (42) malidAsakRta jaMbusvAmI rAsa (43) raMgavimalakRta kupadI cepAI (44) bhavAnakRta vaMkacUla rAsa (45) ratnavimalakata dAmanaka rasa (46) navaratnaziSyakRta pratibaMdha rAsa (47) harSa sAgarakRta dhanakumAra rAsa (48) dharmabhUSaNakRta caMpakavatI copAI (49) kamalaharSakRta amarasena vayarasena rAsa, narmadA suMdarI prabaMdha (50) vinayazekharaskRta yazabhadra copAI (51) siddhi sUrikRta siMhAsana batrIsI, kuladhvajakumAra rAsa ane zivadatta rAsa Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 21 22 43 zuddhipatraka v... AY -darzibhiH -darzibhiH sAhityane sAhityane dIkSite dIkSita vArniva vAjiMtra sadabhUta anutara anuttara 24-25 -prajAti -prati 14 - sa55i hApyu keta 14. mATe rAjA 18. kaLavAmAM kaLAvALA mAhaH mohaH -mIdarza -mIza Ra - '43 sadbhuta 44 44 48 48 mATe 64 '75 195 ImA .. imAM * * * * * * * * * * * 6 6 6 6 6 6 6 - * * . daNDa 788 78 daNDa varayeta puruSAna rAmIzya nAmya bhAbinI vidyA namaskAra vRttaH debAsta ayAMpatirayAM damayantA '78 varayet puruSAn samIkSya nAbhya bhASinI vidyAM namaskAra vRtaH devAsta apApatirapAM damayantyA 78 78 78 1 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati 18 nyagrodhe nalazco 6 -mRdupa 88 156 168-69-70 yathAkAma yathAkAma nyagrodhe nalalo zayAna zayAnaM veSamAno vepamAnA -nArada -nArada matsama 14 vIta bravIt. dhAsthAmi dhAsyAmi 19 -mutuparNa ApaNe ApaNI 25 rararara jinaharSasari jinasiMhasUri khAmana mA 9:10; 18 emaNe; emanI eNe; enI 19 mahAbhAratanuM mahAbhArata karatAM premAnaMdanuM puSkara kavionI kavione. pivAne 8; 11 -suri vicaTa : 194 214 222 241 250 265 274; 77 278 hevAne sUri vAcaka Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai. ramaNalAla cI. zAhanAM pustaka ekAMkI zyAma raMga samIpe. jIvanacaritra gulAmono mukitadAtA pravAsa - zeAdhasaphara evaresTanuM ArohaNa ( bIjI AvRtti ). uttaradhruvanI zodhasaphara ( have pachI ) sAhitya - vivecana gujarAtI sAhityanuM rekhAdarzana 1962nuM graMthastha vAlmaya. narasiha pUrvenuM gujarAtI sAhitya paDilehA saMzAdhana - saMpAdana nala - davadaMtI rAsa (samayasuMdarakRta ) jaMbusvAmI rAsa (yazovijayajIkRta ) kuvalayamALA ( uddaghotanasUrikRta ) sakSepa sarasvatIcaMdra - bhAga 1 ( pAThya saMkSepa ) dhuma - tattvajJA jaina dharma (chaThThI AvRtti ) jaina varma (hiMdI AvRtti) jaina dharma (marAThI AvRtti ) bauddhadharma Shraman Bhagawan Mahavir and Jainism Buddhism - An Introduction. saMpAdana (anya sAthe). manISA; zreSTha nibaMdhikA; zabdaka, ciMtanayAtrA; nIrAjanA; akSarA; avagAhana; jIvanadarpaNa vagere. prakIrNa ena. sI. sI.