Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
કલાપૂર્ણ
સંસ્કાર શિબિર
( સાધ્વી શ્રી ચિત્તપ્રસન્નાશ્રીજી
સાધ્વી શ્રી ચિત્તરંજનાશ્રીજી
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
,
Iધ્યાગી કે લાપસરીશ્વરજી મ. સા.
'
ક
|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
By DNAGAR
R
S
Voteste
( *** સારાનના નામંડદા
ar chhalt, It
બપhir
RR Bh,
I/
શ્રી પાર્શ્વભક્લિવ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
आ श्री 6वसह महायंत्रमा
ॐ श्री पार्श्वनाथ प्रभोः प्रसादात् श्री भद्रबाहु स्वामि गुरोः आशीर्वादाच्च एष योगः फलतु ॥ ॐ ह्रीं श्रीं अहं नमो भगवते श्री पार्श्वनाथाय सप्तफणमणि विभुषिताय क्षिप्र २ भ्रम भ्रम २ महाभन भन र सर्वभूतान सर्वग्रहान सर्वशाकिनी भेदान ॐ क्रौं ह्रीं आहवय २ आहवानय २ छिंदय र भिदव २ॐ क्रौं ही फूट नमः।
RELAPAMPA
श्रिीक्लानमः
REgo
Page rBE
ॐ ह्रीं श्रीं पद्म पद्मासने धरणेन्द्रप्रिये धरणेन्द्र सहिते पद्मावति श्रियं कुरू २ परमेसर सिस्पिासनाह घरणिंद पइद्विय पउमावइ बइसट्टदेवी जयविजयालंकिय तिहुयणमंत
तिकोण विज सिरि हिरि विरि कित्तिय पासनाहसी जयउदेव भणय पुरद्विय ॐ ह्रीं हद्दु धरणेन्द्र महादेवी पद्मावती एहि २ मम दर्शनं देहि २ स्वाहा ॥
९ श्री महाप्रभाविक श्री उवसग्गहरं वापीयंा २१८० क्षि
ॐ ह्रीं श्रीं क्लीं नमः खवर
ण ॐ ह्रीं श्रीं अहं श्रीं २२२४२६
शंखेश्वर २३२८३१
हि पार्श्वनाथाय नमः ८१०
हि य ए श्री पार्श्वनाथाय नमः क्लीं नमः
कुंभ मा ई या सि रिपा स
ग सो ग दो ह क पत रु मि ह्रीं श्रीं
ॐ ह्रीं श्रीं णं न हम यहाण पण कम्म पार्श्वयक्षाय नमः ठा तिरिए सु वि जि वा पा व तिन दुक्ख ।
पद्मावत्यै नमः H
शरमाणु ओत स्स गहरो ग मारी दोन व ६RG मइ मन या सहर वि स नि जासं मं दुगजा ना
५९६६RG ७३७१६९
या का से राइस बिग्ग
ह
रपा गच्च संवह गि ७२६८९१ सा मा णि णा व हो जो के स ६४ २६ ४३ ५४७ संलज तु सा उसे द ओ
६५६०११ ४६६८७णमयम प जलो मु१५/३२/७४ ३६२८१क राहतुवा सिमण
४६६१६४
१५० जि म बो रे न हि ता व वाफ रे ण ८४६३८ उ ४२५९८ ला ज स पह गरि हा ता म पाचं ૬૬ ૨૩ ૨૮] मदं स चि मि जिया १२७/६९३१४८ १० पण ति म उदाह का व दे
0१५२८ ७३ ९०८१ -णि वणु सा णवठे म्म व ३३ २०३७/५४४१ पा आ उसे मसणे म स
[७३१११ १९८६९१ मणघे ण ग्घे वि क क मि दा ५८१ सं वाचलणं सरा
१४९९१ ४६८७९८ माणे वि मोतं मग लि कुर ह स वि सं सा दे निणचे
४६१०१३ सअणा पज्झतु तो मं रे दुउ चि में चिं द्वि स.. २९४
तिवं पा ए हिमवय पाप कणिमाता |
का रुतरम अऊ हे लकच ॐ ह्रीं श्रीं धरणेन्द्राय ॐ असिआउसा जिसपा यं लि क ज
ॐ ह्रीं श्रीं बैरूट्टयायै नमः श्री माणिभद्र
TODनिर म तिम दिसतु मम सदा
सर्व कार्येषु K सिद्धिम्
ॐहीं श्री गौतम स्वामिने नमः ॐ नमो गोयमस्वामि अक्खीण महाणस लब्धि
ॐ ह्रीं श्रीं भद्रबाहु स्वामि धनकरी धान्यकरी ॐहीं श्रीं अहं श्री गौतमाय नमः गुरू पादुकाभ्यो नमो नमः
ह्रीं श्रीं क्लीं ब्लूँ ऐनमः ॐ क्लीं विजयादेवी मम सानिध्यं कुरू कुरू स्वाहा ॥ ॐही पार्श्वनाथ ही धरणेन्द्राय श्री पद्मावती सहिताय क्लीं नमः ॥
पद्मावती त्रिपुर काम साधनी दुर्जन मति विनाशिनी त्रैलोक्यक्षोभिणी श्री पार्श्वनावोपसर्ग हरणी क्लीं लें मम दृष्टान हन २ क्लीं मम कार्याणि सायबर कुद र स्वाहा ।। ॥ नमो भगवती पद्मावती सर्वजन मोहिनी सर्व कार्य करणी चिंताचरणी विकट संकट हरणी मम लक्ष्मी पूरब २ संकटं चूस्य २ सोमपद्मावती एनमः जा काटा एक्ला व
६१८
ॐ ह्रीं अर्हम् नमः ॥ प.पू. अध्यात्मयोगी कलापूर्णसूरी म. सा. नां प. पू. कलाप्रभसूरीजी म. सा. नां पू. सा. चंद्रोदयात्रीजी म.सा. नां
सा. चित्तप्रसज्ञाश्रीजी म.सा., पू. सा. चित्तरंजनाश्रीजी म.सा. नी प्रेरणाथी सकल श्रीसंघ विश्वनां सर्व जीवोनां शांति-तुष्टि-पुष्टि-ऋद्धि-वृद्धि-कल्याणा
पारस प्रिंटर्स, मुं-४.२३८५८०३३
___|| ॐ ही श्री मह नमिल पास विसहर
આ વસહ જિણ કુલિંગ હ શ્રી અહં નમઃ | આ યંત્રને સામે રાખીને ઈરિયાવહી. કર્યા પછી વિશ્વનાં સર્વ જીવોનું કલ્યાણ થાઓ, વિશ્વકલ્યાણ-વિશ્વમેત્રીની મંગલ ભાવના કર્યા પછી મનમાં પોતાનો સંકલ્પ બોલીને, નમસ્કાર મંત્ર, શ્રી ઉવસગ્ગહર સ્તોત્ર અને મંત્ર બોલીને ૭, - ૨૭ કે ૧૦૮ વાર ગણવાથી સંકલ્પ ફળે છે. સર્વ વિઘ્નો દૂર થાય છે. કાર્યસિદ્ધિ થાય છે, અને આ યંત્ર પુષ્ય નક્ષત્રમાં તામ્રપટ્ટ ઉપર બનાવીને તેનું પ્રક્ષાલજલ © વાર ઉપર પ્રમાણે બોલીને ઘરમાં છાંટવાથી શાંતિ થાય છે. વર્તમાનમાં ચારે બાજુ અનેક પ્રકારની મુશ્કેલીઓથી છવાયેલા વાતાવરણમાં તન-મન-ધનથી શાંતિ-સમાધિ આપનાર શ્રી ઉવસગ્ગહરં મહાયંત્ર આપત્તિઓનું નિવારણ કરે છે. "
-
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
99n)
૨૦૬૬ની પર્યુષણ નિમિત્તે ઃ
શ્રી ક્ષીણના જિનહિ કાજીતી શિણાજી મહાતીર્થં નીયિામી - હિની થામાં ણા શકોનો પ૦
જ
–
-: શુભ નિશ્રા :
વચનસિદ્ધ પ.પૂ.આ.
મધુરભાષી પ્રવચનકાર પ.પૂ.આ.
શ્રી શિવસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા. શ્રી કલ્યાણસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા.
–
બાલમુનિ
શ્રી ઋષસાગરજી મ.સા.
।। ૐ નમો આયરિયાણં હીં સ્વાહા 138
યુબિન કૌન બતાવે વાટ.........
* ગરીબોને પણ પરવડી શકે અને શ્રીમંતોને પણ પરવડી શકે તે સાચા ગુરુ.
* બીના ગુરુ કે જ્ઞાન નહી. - સંત તુલસીઠાસ
* જ્ઞાનદાતા ગુરુ કી નીંદા કરતા તો ઠુર, નીંદા સુનના ભી નહી ચાહીયે. - ચાણક્ય
* જો સંક્ટ મે ગુરુ કી ભક્તિ કરતા હૈ, સમજો આધી લડાઇ જીત લેતા હૈ.
* ગુરુ કે આસન પર મનુષ્ય નહી, સ્વયં પરમાત્મા બિરાજમાન હૈ.
ગુરુભક્તિ કલ્યાણકારી છે.
સૌજન્ય: *
શ્રીમતી અલકાબેન કાન્તિલાલ શાહ - વલસાડ. શ્રીમતી વર્ષાબેન નિમેશભાઇ પટેલ - (નીકી ફાર્મ) - ભીલાડ. સ્વ. કૈલાસભાઇ ટી. સોલંકી - મલાડ.
શ્રીમતી સંયુક્તાબેન મહેશચંદ્ર (બાબુભાઇ) ભાંખરીયા - મુંબઇ.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
'માણેક રન પાર્શ્વનાથ - Mદિગામ, ભીલાડ. પ્રતિષ્ઠા: કારતક વદ-૧૦ બુધવાર તા. ૧૧-૧૧-૨૦૦૯
લાભાર્થી: શ્રીમતી સંયુક્તાબેન મહેશચંદ્ર (બાબુભાઇ) ભાંખરીયા પરિવાર
| મહેસાણા - હાલ મુંબઇ.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Nis. Ceandhy
તકાર શિતિ
કલાપૂર્ણ ૨
: આશિર્વાદ દાતા : અધ્યાત્મયોગી પ. પૂ. આ. કલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ. સા. પટ્ટપ્રભાવક પ. પૂ. આ. કલાપ્રભસૂરીશ્વરજી મ. સા. સમુદાય હિતચિંતક પ. પૂ. પં. પ્ર. કલ્પતરૂવિજય મ.સા. પ. પૂ. માતૃવત્સલા પૂ. સા. ચંદ્રોદયાશ્રીજી મ. સા.
: લેખક-સંયોજક : પૂ. સા. ચિત્તપ્રસન્નાશ્રીજી મ. સા. ૦ પૂ. સા. ચિત્તરંજનાશ્રીજી મ. સા.
પ્રકાશક: કલાપૂર્ણ સંસ્કાર શિબિર
મુદ્રક : પારસ પ્રિટર્સ E-mail : parasld@yahoo.co.in
૦ પ્રાપ્તિ સ્થાન છે પારસ પ્રિટર્સ
બિપીનભાઈ. ૨૧૦/એ, મોરાબા નિવાસ, શ્રી સિમંધરસ્વામી જિનમંદિર કાર્યાલય ગ્રાઉન્ડ ફલોર, ડો. ભાલેરાવ માર્ગ, નેશનલ હાઈ-વે નં. ૮, પોસ્ટ નંદીગામ, ગીરગામ ગાયવાડીની બાજુમાં, સ્ટેશન ભિલાડ, જિલ્લા : વલસાડ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪. !
પીન : ૩૯૬ ૧૦૫, (દ. ગુજરાત). ફોન : ૨૩૮૨ ૭૨ ૯૩
ફોન : ૦૨૬૦-૨૭૮૪૦૮૯
પ્રથમ આવૃત્તિ : ૧૦૦૦ નકલ ૭ દ્વિતીય આવૃત્તિ : ૨૦૦૦ નકલ
તૃતિય આવૃત્તિ : ૩000 નકલ © ચતુર્થ આવૃત્તિ : ૧OGO નકલ પાંચમી આવૃત્તિ : ૧૫૦૦ નકલ (સુરત) છઠ્ઠી આવૃત્તિ : ૧૫૦૦ નકલ સાતમી આવૃત્તિ : ૧000 નાલ મુબઇ, કિરાણી
(M.E.(LTJM.Phil) કિંમત : રૂા. હseasu Vraksh, Shree Hari Arjun Socle, rim. la MISSION JAINATVA JÁGARAN
Chanakyapuri Over Bridge, Ghatlodia, AHMEDABAD. (Gui. in 380061.
YM) 9601529519, 9429810628 E-mail: shahbhushan99@gmail.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
| શ્રી અહત નમઃ | // શ્રી પદ્મ-જીત-હીર-કનક-કંચન-દેવેન્દ્ર-કલાપૂર્ણ-કલાપ્રભસૂરિ ગુરુભ્યો નમઃ |
મંગલ-મનીષા પરમ તારક શ્રી અરિહંતદેવોએ સ્થાપેલા શ્રમણપ્રધાન ચતુર્વિધ સંઘમાં સાધ્વીની જેમ શ્રાવિકાનું પણ આગવું સ્થાન છે. આવું મહત્ત્વપૂર્ણ અંગ ઉપેક્ષિત રહે તે કોઈ પણ રીતે પાલવે નહિં.
‘જે કર ઝુલાવે પારણું તે વિશ્વ પર શાસન કરે'' આવું કહેનારા કવિએ આટલી પંક્તિમાં ઘણું ઘણું કહી દીધું છે. કોઈ પણ મહાપુરુષ આખરે તો માતાના પારણામાં જ ઝૂલેલા હોય છે ને ?
એ માતા પોતે જ સંસ્કાર-હીન હશે તો બાળકમાં સંસ્કાર ક્યાંથી આવશે ? આજના બાળ-બાલિકાઓ એવા વાતાવરણમાં ઊછરી રહૃાા છે કે જ્યાં તન અને મન પ્રદૂષિત બન્યા વિના ભાગ્યે જ રહે. આવા સમયે બાળકની જેમ બાલિકાઓમાં પણ સંસ્કારોનું આદાન અત્યંત આવશ્યક છે. અપેક્ષાએ બાળક કરતાં બાલિકા સંસ્કારી હોય તે વધુ જરૂરી છે, કારણ કે એ સાધ્વી ન બને તો પણ જ્યાં જશે ત્યાં બહેન, પત્ની, માતા, દાદી વગેરેના સ્વરૂપો તેણીએ ધારણ કરવાના જ રહે છે. એ જો સંસ્કારી શ્રાવિકા બનશે તો ઘરનું વાતાવારણ ધર્મની સુગંધથી મહેકી ઉઠશે. અનુપમા દેવી તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. ત્યારના કાળ કરતાં આજના કાળે આવી સેંકડો અનુપમા દેવીઓની જરૂર છે.
| શિબિરના કોર્સ-રૂપ પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં સંક્ષેપમાં ઘણું સંગૃહીત થયેલું છે. સામાન્ય જૈન તત્ત્વજ્ઞાન, ગુરૂવંદનાદિ, વિધિ-જ્ઞાન, ભક્ષ્ય-અભક્ષ્ય જ્ઞાન, જૈન ઈતિહાસ વગેરે વગેરેમાં ઘણું વણી લેવામાં આવ્યું છે. ખાસ કરીને ઈતિહાસની માહિતી ધ્યાન ખેંચે તેવી છે. ભગવાન મહાવીરસ્વામીથી માંડીને આજ સુધીની પટ્ટાવલીની સાથે મહત્ત્વની ઘટનાઓ નોંધીને સંગ્રહને ખૂબ જ મૂલ્યવાન બનાવવામાં આવ્યો છે. ખાસ કરીને આજની પેઢી, જે જૈન ઈતિહાસથી મોટાભાગે અજ્ઞાત છે, તેને ખૂબ જ ઉપયોગી બનશે. જે ઈતિહાસ ન જાણે તે ભાવિનું નિર્માણ ન કરી શકે, એમ ચિન્તકોએ કહ્યાં છે. જે વૃક્ષના મૂળ ધરતીમાં ઊંડા ન હોય, તે વૃક્ષની ડાળીઓ આકાશમાં ઊંચે જઈ ન શકે. ઇતિહાસ આપણું મૂળ છે. ભવિષ્ય આપણું આકાશ છે. ભવિષ્યના આકાશમાં છલાંગ મારવી હશે તો ભૂતકાળની જમીનમાં ઊંડે જવું જ પડશે. ઈતિહાસ જ્ઞાન વગેરે અનેક દષ્ટિએ આ પુસ્તક જૈન ધર્મનું પાયાનું જ્ઞાન-આચાર ભણવામાં ઉપયોગી થઈ પડશે, એ નિઃશંક છે.
આવી શિબિરોના માધ્યમથી બાલિકાઓ વધુ ને વધુ સંસ્કાર-મંડિત બને અને પ્રભુ શાસનને પ્રકાશિત કરતી રહે.. એ જ મંગલ મનીષા.
વિ. સં. ૨૦૬૧, ફા.વિ. ૪, (R&મંગળવાર, તા ૨૯-૩-૨૦૦૫
મુંબઈ (ગોરેગામ) જવાહર નગર
કરી.
–પં. મુક્તિચન્દ્રવિજય ગણિ –પં. મુનિચન્દ્રવિજય ગણિ
|
BALDO
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતરના ઉગાર....! પગ અને કપડા બગાડતી માટી જ્યારે ચડી જાય છે, કુંભારના હાથમાં ત્યારે તે મજાના ઘટ રૂપે પરાવર્તન પામે છે, અને ભરાય છે શુદ્ધ જળ તેમાં, ત્યારે વૈશાખ મહિનાના ધોમ ધખ્યા તાપમાં અનેકોની તૃષા છીપાવી ““હાશ'' તૃપ્તિની અનુભૂતિ કરાવે છે...!
માથું ફોડતો પત્થર જ્યારે ચડી જાય છે, શિલ્પીનાં હાથમાં ત્યારે તે નયનરમ્ય પ્રતિમા રૂપે પ્રગટ થઈને હજારો આત્માઓને પોતાના શુદ્ધ સ્વરૂપનાં દર્શનની ઝાંખી કરાવે છે...!
ટી.વી.- કેબલ દ્વારા એડવર્ટાઈઝીંગ અને દેખાદેખીના રવાડે પશ્ચિમીકરણ તરફ ધસી રહેલ સમાજની કુમળી કળી જેવી બાલિકા જ્યારે શિબિરનાં માધ્યમથી સદ્દગુરૂનાં સમ્પર્કમાં આવી જાય છે અને થાય છે જિનવાચનામૃતનું પાન, ત્યારે તે આર્યા ચન્દના, સતી સુલસા, અનુપમાદેવી કે ભામતીનાં સ્વરૂપે આ વિશ્વમાં અનોખો ઉજાસ ફેલાવે છે.
વિશ્વકલ્યાણકર જિનશાસનનાં સાતક્ષેત્રરૂપ સાત ઘડા ઉત્તરોત્તર એકબીજાને આધારે, એકબીજાની ઉપર રહેલા છે. ઉપર, ઉપરનાં ઘડાનો આધાર, નીચે નીચેનો ઘડો છે. તેમાં નીચેનો સાતમો ઘડો પોતાનું બેલેન્સ (કાબુ) ગુમાવે તો ઉપરનાં છ એ ઘડાની સલામતી જોખમાય છે, તેમ સાતક્ષેત્રમાં સૌથી છેલ્લે શ્રાવિકાક્ષેત્ર છે, જે છે એ ક્ષેત્રનો આધાર છે. સેંકડો વર્ષોથી શ્રાવિકાઓની પવિત્ર શક્તિએ જિનશાસનને તીર્થકર, ગણધરોથી માંડીને યાકીની મહત્તરાસ્નૂ હરિભદ્રસૂરી, કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરી, મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી, પરદુ:ખભંજન વિક્રમાદિત્ય, પરમાઈતુ કુમારપાળ, છત્રપતિ શિવાજી, વસ્તુપાલ – તેજપાલ, રાણાપ્રતાપ, ભામાશા, ગાંધીજી જેવા અનંત અણમોલ નવ રત્નોની ભેટ આપી, અને આજે પણ સમાજને આપી રહી છે. સંસારના પ્રત્યેક ધર્મ, કુટુંબ, સમાજ, દેશ, રાષ્ટ્રની આબાદીના મૂળમાં નારીધન છે.
પણ અફસોસ, છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી દેખાદેખી અને જમાનાવાદના વાવંટોળ દ્વારા આ નારી-ધનનું ગૌરવ હણાઈ રહ્યાં છે, જે સંતો, સજ્જનો તથા સમાજનાં આગેવાનોના ધ્યાનમાં આવી રહ્યાં છે, અને તેથી જ ‘પાણી પહેલા બાંધો પાળ' ના ન્યાયે પૂ. સાધ્વીજી ભગવંતોની નિશ્રામાં શિબિરોનું આયોજન થઈ રહ્યાં છે, એના સુંદર પરિણામોનો અનુભવ પણ બધાને થઈ રહ્યો છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિબિરનો કોર્સ રૂપે તયાર થયેલ આ બુકનો લોકો દ્વારા અદભૂત પ્રતિસાદ-પ્રતિભાવ છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી મળી રહ્યો છે. વર્તમાન સમયની લોકોની માંગ ને ધ્યાનમાં રાખી જીવનમાં ઉપયોગી અને જરૂરી એવું પ્રાથમિક-પાયાનું જ્ઞાન એક જ બુકમાં મળે એ હેતુથી ચિત્તપ્રસન્નતા વિગેરે ૭ વિભાગમાં અલગ અલગ વિષયોનો સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. - પશ્ચિમ પરસ્ત રહેણી-કરણીમાં સંયુક્ત-કુટુંબો તૂટતા વડદાદા, દાદી, વડિલો તરફથી મળતાં પારંપારિક રીત-રિવાજો, જીવનઘડતર, “નૈતિકમુલ્યો ભૂલાતાં જાય છે, ત્યારે નવરાશની પળોમાં આ બુક એક ઉત્તમ વડિલ, મિત્ર, સલાહકાર રૂપે સત્સંગની ગરજ સારશે..
કેમ ભૂલાય ... ! જીવનના પ્રત્યેક પ્રસંગે મંગલ આશિર્વાદ વરસાવતાં ભવોદધિતારક પરમશ્રદ્ધે ય ગુરુદેવ પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવ શ્રીમવિજય કલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મહારાજાનાં ઉપકારોને...!
વર્તમાન ગચ્છાધિપતિ મધુરભાષી પૂ. આ. કલાપ્રભસૂરીશ્વજી મ. સા. ની અમીદ્રષ્ટિને, સદા નિઃસ્પૃહી, નિખાલસ સ્વભાવી ૫. કલ્પતરુવિજયજી મ. સા. ની કૃપાને...
જીવનની પ્રત્યેક પળે અવિરત વરસી રહી છે કૃપા જેની, એવા મારા પરમઉપકારી ગુરૂમાતા શ્રી ચન્દ્રોદયાશ્રીજી મ. સા. ના ઉપકારોને...! અપ્રમત્ત વડિલશ્રી ચન્દ્રરેખાશ્રીજી મ. સા. નાં ઉપકારોને. જીવનની પ્રતિક્ષણે હામ - હિમ્મત - પ્રેરકબળ પૂરનારા સતત સહકાર આપનારા મારી માતા તુલ્ય પ્રશાંતસ્વભાવી પૂ. ચિત્તપ્રસન્નાશ્રીજી મ. સા. ના ઉપકારોને...! મને સતત અનુકુળ રહી વૈયાવચ્ચ ભક્તિ દ્વારા પ્રસન્ન રાખનારા શિષ્યવૃંદ સા. ચિંતનપૂર્ણાશ્રીજી, સા. ચિંતનપ્રિયાશ્રીજી, સા. ભક્તિપ્રિયાશ્રીજી, સા. ચિદ્રુપાશ્રીજીનાં સહયોગને...!
દાતાઓએ ઉદારતાથી આપેલા આર્થિક સહકારને....
પારસ પ્રિટર્સ, લક્ષ્મીચંદભાઈ, દિલીપભાઈનો, વિષયોને અનુરૂપ ચિત્રો-ગ્રાફ સેટીંગ, મુફ કરેકશન વિગેરે ખૂબ જહેમત ઉઠાવી બુકને સમયસર તૈયારી કરી આપવાનાં સહકારને..
આ પુસ્તકમાં અલ્પબુદ્ધિ કે પ્રેસદોષથી કોઈપણ ત્રુટી રહી ગઈ હોય તો તે બદલ ક્ષમા માંગુ છું.
૦ સા. ચિત્તરંજનાશ્રી
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Ripici!
જિન શાસન-વંદના શાસન ગીત. વંદે કલાપૂર્ણમ્.
નવકાર ધ્યાન નવકાર જપને સે નવકાર મહિઁમા .
નવકાર મહામંત્ર ગણવાનું ફળ ફેરો એક માલા . માળાની વિધિ . ભગવાન તુમ્હારે ચરણોમે લક્ષ્મી જતી અટકાવવા માટે નમસ્કાર મહામંત્રની ઉપાસના.. નવકાર ગણવાની વિધી મુદ્રા વિજ્ઞાન ૐ કાર
ઓમકાર નાદનો પ્રારંભ મંત્ર સાધનાના ૩ આયામો
જાપના પ્રકાર
યોગ સાધનામાં આગળ વધવાની કી યોગ અને ધ્યાન
ક્રિયાયોગ-ચક્ર અનુસંધાન ક્રિયાવિધિમાં ઉપયોગી શબ્દોના અર્થ સાધનાની ક્રિયા વિધી કાર્યસિદ્ધિ માટે શ્વાસની ઉપયોગિતા
મારા ગુરૂ . મારો ધર્મ .
ા ાંનું બેઝિક જ્ઞાન
પંચ પરમેષ્ઠિ, કેટલાક શબ્દોના અર્થ મારા ભગવાન (અરિહંત અને સિદ્ધ) બાર પર્ષદા .
ચારિત્ર અને બાર પ્રકારના તપ ૪૫ આગમ સંક્ષેપ પરિચય
૧૨ આરાનું કાળચક્ર પલ્યોપમ કોને કહેવાય કાળનું સ્વરૂપ . જૈન ઈતિહાસ .
ક્યાં શું શોધશો..!
૧
૧
૨ થી ૩
૪ થી ૭
૭
८
૮ થી ૯
૯
૯
૧૦
૧૦
૧૧
૧૧ થી ૧૩
૧૪ થી ૧૮
૧૯ થી ૨૨
૨૨ થી ૨૩
૨૩
૨૩
૨૪
૨૪
૨૫ થી ૨૮ ૨૯
૨૯ થી ૩૦
. ૩૦
મહાવીરદેવના ૧૧ ગણધર મહાવીરદેવના ૧૦ મહાશ્રાવક મહાવીરદેવની ઉગ્ર તપસ્યા મહાવીરદેવનો સંસારી પરિવાર
૩૧
૩૨
૩૩
૩૪
૩૫
૩૬
૩૭ થી ૩૮
૩૯
૩૯
.૪૦
૪૧ થી ૪૫
પ્રભુ વીરનું જીવન ચરિત્ર ......... ૪૫ થી ૫૦ ભગવાન મહાવીરદેવના ચાતુર્માસ મહાવીરદેવના પરમભક્ત રાજાઓ.
૫૧
.....
૫૧
.૫૨
પર
પર
૫૩
મહાવીરદેવના પાંચ કલ્યાણકો
ચૌદ સ્વપ્નાઓ મહાવીરદેવના પ્રચલિત નામો મહાવીરદેવ વિષે સંક્ષિપ્ત માહિતી મહાવીરદેવનો પરિવાર
૫૩
૫૩
૫૪
૫૪
૫૫
૫૫
૫૬ અને ૫૭
૫૮
૫૮
૫૮
૫૮
ભગવાન ઋષભદેવના ૧૩ ભવ . ૨૪ તીર્થંકર ... ભગવાન ઋષભદેવ-શ્રેયાંસકુમાર ભવ . ભગવાન ઋષભદેવ-પરિવાર ભવ ભગવાન ચંદ્રપ્રભુસ્વામીના ૭ ભવ ભગવાન શાંતિનાથપ્રભુના ૧૨ ભવ જિનમંદિર જવાથી શું લાભ થાય ? નેમિનાથ ભગવાનના ૯ ભવ શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનના ૧૦ ભવ ....... ૫૯ પ્રભુ મહાવીર નિર્વાણ પછીની ઘટનાવલી . ૬૦-૬૧ મહાવીર નિર્વાણ પછીનો ઈતિહાસ. ૬૧ થી ૯૩ દિગમ્બર મત...
૫૮
૫૯
......
ગુરૂવંદન વિધિ
ગુરૂવંદનનું ફળ ચૈત્યવંદનની વિધિ મુહપત્તીના ૫૦ બોલ . ચાર સામાયિક.
૬૭ થી ૬૯
૭૦-૭૩
૭૪-૭૫
કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્ય પરમાર્હત કુમારપાલ મહારાજા બાંધવયુગલના સુકૃત્યોની તવારીખ .... ૭૩-૭૪ વસ્તુપાળ છ'રી સંઘ માહિતી-કાર્ય સુધર્માસ્વામીની પાટ પરંપરા ૭૯ થી૮૪ ૭૧મી પાટપરંપરા-મણિવિજયજી ..........૮૩ મણિવિજયદાદાના ચોમાસા મણિવિજયદાદાની યાત્રાઓ મણિવિજયદાદાની તપશ્ચર્યાઓ મણિવિજયદાદાના શિષ્યો વાગડ સમુદાય પરંપરા લંકામત-સ્થાનકવાસીની ઉત્પત્તિ તેરાપંથ . ધર્મપરિવર્તન-પોપ ગોડની નિયુક્તિ
- વિભાગ ૪ પ્રેન્ટીડલ નોલેજ
છ આવશ્યક
06-23
૮૪
૮૪
૮૪
૮૪ ૮૪ થી ૮૭
.....૮૯
02-22
૯૧ થી ૯૩
૯૩
૯૪
૯૫
૯૫
૯૫
.૯૬
.૯૬
સામાયિક લેવાની -પારવાની વિધી
સામાયિકનું ફળ
વાંદણાના ૨૫ આવશ્યક મુદ્રાઓ સહિત ....૯૯
6-2'
2)'
કાઉસગ્ગનું ફળ .
પ્રતિક્રમણ ઉપદેશ-ઉપકરણો આપવાનું ફળ ૧૦૦
પ્રતિક્રમણ .....
૧૦૧
શું તમે જાણો છો ?
........ ૧૦૧ થી ૧૦૨
2)''
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
... ૧૦૫
દા........
૧૦૮
પોષધનું અને પચ્ચકખાણના ફળ ........ ૧૦૨ દશત્રિકની સમજણ ............ ૧૦૩ થી ૧૦૫ આગમવાણી ...... વિભાગ-૫ ગુણાઈફનાં માઈલસ્ટના તું ક્યાંથી આવ્યો છે........... ૧૦૬ થી ૧૦૭ મહારાજા કુમારપાળનું ટાઈમટેબલ ....... વિધિ વિજ્ઞાન..... ઉઠવાની-ઉડ્યા પછીની વિધિ... ........ ૧૦૮ શયન વિધિ .
૧૦૯ પથારીથી નીચે ઉતરવાની વિધિ . ૧૦૯ ગૃહ વિધિ........
. ૧૦૯ જિનાલયના પાંચ પ્રકાર ................ ૧૦૯ દર્શન, પૂજન, સ્નાન વિધિ .. ૧૧૦ વહોરાવવાની વિધિ ................... ૧૧૦ ભોજન વિધિ ................................ ૧૧૧ ૨૨ અભક્ષ્ય પદાર્થ સમઝણ .............. ૧૧૨ ચલિત રસ ................................ ૧૧૩ | ડાયનીંગ ટેબલ ........................ ૧૧૪ | જીવનભર ત્યાગ કરવા જેવી વસ્તુઓ૧૧૫-૧૧૭ દ્વિદળ સમજો.
.......... ૧૧૭ પ્રાણિજ પદાર્થોનો ત્યાગ ......... ૧૧૮-૧૧૯ સાબુદાણાનો ઈતિહાસ .................. ૧૧૯ શાકાહારીઓ સાવધાન ........... ૧૨૦-૧૨૬ વિદેશી ચોકલેટોમાં પ્રાણીજ પદાર્થો. ૧૨૬-૧૨૮ વિદેશી ચોકલેટોમાં દુધ કેવું? ..... ૧૨૮-૧૩૧ રાત્રિભોજન મહાપાપ . ................. ૧૩૧ આપણે કેમિકલ વર્લ્ડમાં......... ૧૩૨ થી ૧૩૭ ખાધેપીધે, પહેરે-ઓઢે....... ૧૩૮ થી ૧૪૦ માનવીના સુખનું માપ......... ૧૪૦ થી ૧૪૫ નાડી પરિક્ષા ..
૧૪૫ ગુણ અનુસાર ખોરાકના પદાર્થો.... ૧૪૬-૧૪૭ પથ્ય ખોરાક (હિતકારી) ......... ૧૪૮ ખૂદના ડોક્ટર ખૂદ બનો ...... ૧૪૯-૧૫૦ ગાયના દૂધની ખરી કિંમત .......... ૧૫૧-૧૫૫ ગુજરાત-ગૌરવ-ગીરની ગાય ...... ૧૫૫-૧૫૭ શું તમે જાણો છો ? ...
૧૫૭ લીમડો
૧૫૮ થી ૧૫૯ તલ .........
..૧૬૦ થી ૧૬૩ મેટલ થેરપી.............. ૧૬૪ થી ૧૬૬ સારાંશ
...... ૧૬૭ થી ૧૭૦ તંદુરસ્તી હજાર નિયામત ...... ૧૭૧ થી ૧૭૭ દવાઈયોસે બચને..ગાય-ઘી ....... ૧૭૮-૧૭૯ પાપોનું વિસર્જન-પુણ્યનું સર્જન .... ૧૮૦-૧૮૧ ટુંકમાં બાર વ્રતની સમજણ ........ ૧૮૨-૧૮૩ નિયમો ધારવાનો કોઠો ............... ૧૮૪
વિભાગ કશાની માર ઠીક ગુડલાઈફની માસ્ટર કી ........... ૧૮૫-૧૮૮ આટલું કરો...!
......... ૧૮૯ શાંતિમય જીવનની જડીબુટ્ટી....... ૧૯૦-૧૯૨ વાંચો અને વિચારો..................... ૧૯૨ સ્ત્રી સ્વાતંત્ર્યથી સમાજની કઠણાઈ.. ૧૯૩-૧૯૬ વેશ્યા વ્યવસાયનું... .......... ૧૯૬ થી ૧૯૯ એબોર્શન-ખૂન-ખૂન... ........ ૨૦૦ થી ૨૦૩ સાવધાન.......... ............... ૨૦૩ પેરેન્ટિંગ એક આર્ટ છે......... ૨૦૪ થી ૨૦૭ દેશ-વિદેશ માસિકધર્મ... . ૨૦૭ થી ૨૧૦ ટી.વી .... બરબાદી .......... ૨૧૦ થી ૨૧૪ માતૃભાષા વિના ગુલામ...૨૧૪ થી ૨૧૫ ભારતનું મહાભારત . ......... ૨૧૬ થી ૨૨૧ શિક્ષણના નામે હિંદુ-સફાયો.. ......... ૨૨૧
Ronsho Yoru ilder એક થી દશ આંકડામાં તત્ત્વજ્ઞાન .. ૨૨૨-૨૨૯ 6 લાના આળખ ચાટે ............................ ૨૨૬ નવતત્ત્વની હોડી ચાર્ટ .. ......... ૨૨૮ અઢાર પાપ સ્થાનક ..... ...... ૨૨૯ બાર ભાવનાથી કોણ કોણ ........ ૨૨૯-૨૩૦ માર્ગાનુસારીના ૩૫ ગુણ ............... ૨૩૦ ભગવાન મહાવીર ભવિષ્યવાણી ... ૨૩-૨૩૨ છ દ્રવ્યોનું સ્વરૂપ ........................ ૨૩૨ જૈન ધર્મમાં પ્રાણીવિજ્ઞાન ચાર્ટ ......... ૨૩૩ ચારગતિના જીવોના વિવિધ પ્રકારો ચાર્ટ . ૨૩૪ સ્થલચર આદિ ચાર્ટ .................... ૨૩૫ અષ્ટ કર્મ ચાર્ટ. જિનભક્તિથી આઠ કર્મોનો ક્ષય ......... ૨૩૬ આઠ કર્મનું સ્વરૂપ ••••••• ઘાતી અને અઘાતી કર્મ ચાર્ટ ....... આત્માનો વિકાસ ક્રમ ચાર્ટ........ ૨૩૯ ચૌદ ગુણસ્થાનક ચાર્ટ .......... સમ્યકત્વ અને પ્રન્થિભેદની પ્રકિયા ચાર્ટ .. ૨૪૧ ચૌદ રાજલોક ચાર્ટ અને સમજણ .. ૨૪૨-૨૪૩ મેરુપર્વત અને ગતિશિલ જ્યોતિષચક્ર ચાર્ટ ૨૪૪ આપણી દુનિયા – જંબુ દ્વિપ ચાર્ટ ... ર૪૫ આપણી દુનિયા - અઢી દ્વિપ ચાર્ટ.... ર૪૬ આપણી દુનિયા - નંદીશ્વર દ્વિપ ચાર્ટ.... ૨૪૭ આચારસંહિતા ....
......... ૨૪૮ નવકારશી-મુકિસહિએ પચ્ચકખાણ ...... ૨૪૮ જીવનમાં શાંતિ..ઈલાજ ................ ૨૪૯ જયણા શ્રાવકની અમ્મા........... ૨૪૯-૨૫૦ જીવરક્ષાનાં સાધનો ...................... ૨૫૦ ઉપચાર કરતાં કાળજી સારો ....... ૨૫૦-૨૫૧ જયણાંની જડીબુટ્ટીઓ.... .... ૨૫૧-૨૫૨ કેટલાક જયણાનાં નિયમો ....... ૨૫૩-૨૫૯ ધાર્મિક વહીવટદારો ..
૨૬૦-૨૬૩ પરિશિષ્ટ
૨૬૪-૨૭૯
૨૩૭
૨૩૮
૨૪૦
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Tuy
IVY
lur
or
ir
ZO
hor
JO
IP
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્ણમાતા (વર્ણમાતૃકા) નું ધ્યાન મેકોલે શિક્ષણ પદ્ધતિનાં કમ્યુટર – ઈન્ટરનેટ યુગમાં સંતાન માતાનાં ગર્ભમાં આવે ત્યારથી સતત કઈ સ્કુલ - કોલેજ - ટયુશન-ક્લાસ, કઈ લાઈન, ડોનેશન, સ્કુલ બસ ફી, યુનિફોર્મ, ટેક્સ્ટ બુક , પરીક્ષા, નોકરી વિગેરેનાં ચક્કરમાં અટવાતા મમ્મી-પપ્પા અને ર વર્ષથી શિક્ષણ નામના મહાવિકરાળ યંત્રમાં પ્રવેશ પામીને સતત ઈન્ટરવ્યુ, સ્કુલ, ટ્યુશન-ક્લાસ, હોમવર્ક અને પરીક્ષાનાં આધુનિક ત્રાસની યાતનામાં હતાશ અને સતત કોમ્પીટીશન અને વધાર ટકા મેળવવાનાં ટેન્શનમાં ૮ – ૧૦ વર્ષની કુમળી વયમાં જ “સ્કૂલફોબિયા' જેવી કાલ્પનિક બિમારીનો ભોગ બનતા બાળકોનાં જીવનમાંથી ભય દૂર કરવા જ્ઞાનાવરણ કર્મનો ક્ષયોપશમ કરવા વર્ણમાતૃકાનાં ૪૯ અક્ષરનું ધ્યાન કરવું જોઈએ.
કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્ય મહારાજે યોગશાસ્ત્રનાં ૮ માં પ્રકાશમાં વર્ણમાતાનું ધ્યાન બતાવ્યું છે...
તે આ રીતે શરીરમાં રહેલ નાભિચક (મણિપુરચક્ર) માં ૧૬ પાંખડીનું કમળ માં “થી ” સુધીનાં ૧૬ અક્ષરનું ધ્યાન કરવાનું. ત્યારપછી હૃદયનાં અનાતચક્રમાં ૨૪ પાંખડીનાં કમળમાં “ થી મ” સુધીનાં તથા ૨૫ સ્પર્શ વ્યંજનોને પાંખડીઓમાં અને કર્ણિકામાં ‘મ્” | ધારણા કરવી. ત્યારપછી મુખ ઉપર આજ્ઞાચક્રની ૮ પાંખડીમાં “? શું ; સ ટુ : ૮ (પાઠ) અક્ષરનું ધ્યાન કરવું'.
આ પ્રમાણે વર્ણમાતૃકાનાં ૪૯ અક્ષરનું ધ્યાન ધરવાથી માનસિક શાંતિ એકાગ્રતા, પ્રજ્ઞાનો ઉન્મેષ અને જ્ઞાનમાર્ગમાં વિકાસ વગેરે પ્રાપ્ત થાય છે. 'નવકાર મહામંત્ર, કરેમિભંતે અને નમુત્થણ
' આ ત્રણ (૩) શાશ્વત સૂત્રો છે પચાવવાની પાત્રતા ન હોય તો કોઈનાય દોષો જોશો નહીં, અને મૈત્રી ટકાવવાની તૈયારી ન હોય તો કોઈનાય દોષો સાંભળશો નહીં.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ RAIDH, -
ની જિનશાસનને વંદન કરતા, આનંદ અતિ ઉભરાયે (૨) એની રક્ષા કરવા કાજે જીવન અર્પણ કરીએ વીર બાળકો, વીર બાળકો, વીર બાળકો ... (૧) સ્વનું જીવન પ્રથમ આપણે, શુદ્ધિયુક્ત કરશું (૨) પછી મૈત્રીને ભક્તિના દાવે, વિશ્વમાત્રમાં ફરશું (૨) જિન શાસનની દિવ્યધજાને ગગને લહેરાવીએ ..એની રક્ષા (૨) સાચા છે વીતરાગને, સાચી છે એની વાણી (૨) આધાર છે પ્રભુ આજ્ઞાને, બાકી ધૂળધાણી (૨) એ જીવનમંત્ર છે આપણો, ચાલો મંત્રિત થઈએ .. એની રક્ષા (૩) આપણી સામે આદર્શો છે, કેવા ભવ્ય ચમકતા (૨) કાલક, કલ્પક, કૃણાલ, કપર્દી, કુમારપાળ મનગમતા (૨) એ ઈતિહાસોનું નવસર્જન કરવા તત્પર બનીએ . એની રક્ષા (૪) નથી જોવાતી, નથી સહેવાતી, હિલના તુજ શાસનની (૨) મા ! તુજ ખાતર ફના થઈ જાશું ! નથી પરવા જીવનની (૨) આશિષ દે મા ! જંગ જીતવા, કેશરીયા સહુ કરીએ
એની રક્ષા કરવા કાજે, જીવન અર્પણ કરીએ (૫)
IT
(મેરે દેશની ધરતી..). ગાજે રે ગાજે રે... (૨) મહાવીરનું શાસન ગાજે (૨) દુષમકાલની કાલરાત્રિમાં, જય-જયકાર મચાવે છે (૨)
હો.. ગાજે ... (૨) પાવનકારી તીર્થભૂમિઓ, જિનબિંબો ને જિનાલયો (૨) સોહે જગમાં પુણ્યભૂમિઓ, જિનાગમો વળી ઉપાશ્રયો (ર)
હો.... ગાજે .. (૨) જિનશાસનની રક્ષા કરતા, આચાર્યો સંઘ ઘોરી છે (૨) મુનિગણમાતા પ્રવચન ત્રાતા, ઉપાધ્યાય ઉપકારી છે (૨)
હો.... ગાજે ... (૨) જ્ઞાનધ્યાનમાં મસ્ત મુનિઓ, મોહરણે ટંકાર કરે (૨) વિરતિસંગી શાસનરંગી, જિન ભક્તો જયકાર કરે (૨)
હો... ગાજે ... (૨)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
diaryely”
(રાગ : આઓ બચ્ચો તુમ્હ દિખાયેં...) લોક હૃદયનાં લાડિલાનું, સ્મરણ કરી બહુમાનથી, એ ગુરુવર છે પાવન તીરથ, નમન કરો અહોભાવથી, વંદે કલાપૂર્ણમ્.. સુરિ કલાપૂર્ણમ્... વંદે કલાપૂર્ણમ્... સુરિ કલાપૂર્ણમ્..
ખમીરવંતી મભૂમિમાં, તીર્થ ફલોદી જન્મયા” તા, પાબુદાન આંખોનાં તારા, માત ખમ્માના જાયા” તા, બાળપણામાં વિનય વિવેકી, સહુ જન મન હરખાયા' તા, જિનશાસન રખવાળા એ તો, પુરવ પુત્યે આયા” તા,
અક્ષયપદ આરાધન કરવા, અક્ષયરાજ કાયા” તા. એ ગુરૂવર..૧ પુન્યવંતી રત્નાદેવી સાથે, બાંઘી સંસાર બેડી. આશકરણ ને જ્ઞાનચંદ એ, સુંદર પુત્રની જોડી, અર્થ-કામ સંતોષી એણે, પ્રીત પ્રભુ શું જોડી, રાજનાંદમાં ધર્મ કરતા, માયા મમતા તોડી, કાલીયાબાબા પાસે એ તો, જાયે દોડી દોડી... એ ગુરૂવર.૨
સસરા પત્ની પુત્ર સાથે, ચાલ્યા એ બડભાગી, રાજનગરમાં કનકસૂરિ પાસે, આવ્યા વૈરાગી, સદ્ગુરુ સંગે ચઢતે રંગે, થયા એ સંયમ રાગી, પ્રભુ ભક્તિની સાથે એને, સ્વાધ્યાય લગની લાગી,
૨૦૧૦ વૈશાખ સુદી, દશમી દિન ચારિત્ર ભાગી... એ ગુરૂવર...૩ કંચનવિજય ગુરુનાં મુખે, કલાપૂર્ણ કહાવે, બાલમુની શ્રી કલાપ્રભ ને, કલ્પતરુ મન ભાવે, દિક્ષા દિનથી એ મુનિવરજી, ગુરુ સેવા મન લાવે, દેવેન્દ્ર-સૂરિની સાથે રહેતા સમતા પાવે, ગુરુ આપા શિર વહેતા મુનિવર, કઠિન કર્મ ખપાવે... એ ગુરૂવર....૪
વ્યાકરણ ન્યાય સિદ્ધાંતને ભણતાં, આગમ રસ આસ્વાદ્યો, દ્રવ્ય ગુણ પર્યાય ચરણને, કરણ અનુયોગ સીધો, પંન્યાસ ભદ્રંકરની પાસે, ધ્યાન અમૃતરસ પીધો, અધ્યાતમ ગગન વિહારી, આતમ અનુભવ લીધો,
ભક્તિ-મૈત્રી-શુદ્ધિની લહેરે, આતમ પાવન કીધો... એ ગુરૂવર... ૫ ધ્યાન વિચારને સહજ સમાધિ, પરમ સામાયિક ધર્મ. પરમ તત્ત્વની ઉપાસના ગ્રંથ, છેદે સંશય ભર્મ,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
તત્ત્વજ્ઞાનનાં કલાસમાં સુરિવર સમજાવે અષ્ટકર્મ, જીવાજીવ પુન્ય પાપાશ્રવ સંવર બંધ મોક્ષનાં મર્મ, યોગસારનું અધ્યયન એ તો, આપે શિવ શર્મ... એ ગુરૂવર... ૬
નમસ્કાર મહામંત્રની જેણે, સાઘી અદ્ભુત સિદ્ધિ, વિનિયોગ દ્વારા ઘટ ઘટમાં, કરતાં મંત્રની વૃદ્ધિ, અપ્રમત્ત વળી સરલતા એ તો, અત્યંત સમૃદ્ધિ, અસંખ્ય ગુણ સંપત્તિથી જેણે, કીધી આતમ શુદ્ધિ, અજાતશત્રુ, કરુણાસાગર, એ ગુરુવરની પ્રસિદ્ધિ... એ ગુરૂવર... ૭
રાજસ્થાન કચ્છ વાગડ ગુર્જર, કર્ણાટક પદ ઠાયા' તા, તામિલનાડને આંધ્રપ્રદેશે, ધર્મ ધ્વજ લહેરાયા' તા, મહારાષ્ટ્રને મધ્યપ્રદેશે, શાસન શાન બઢાયા' તા, અગણિત શાસન પ્રભાવનાની, શ્રેણીથી સોહાયા' તા, સિદ્ધગીરિનાં ચાતુર્માસથી શાસન કલશ ચઢાયા' તા... એ ગુરૂવર... ૮ વિનંતી ભંગ ભીરુ એ સૂરિએ, કીધી કાય ઉપેક્ષા, ધન્ય એ નગરને ગામ ભૂમિ જિંહાં, કીધાં ચરણ નિક્ષેપા, ધન્ય એ સાધુ સાધ્વી જેને, આપી સુરિએ દિક્ષા,
ધન્ય ધન્ય એ કર્ણ યુગલ જેણે, લીધી વાચના શિક્ષા,
આંતર વિશ્વનાં પ્રવાસી એને પ્રભુ મિલનની પ્રતીક્ષા... એ ગુરૂવર... ૯
પાત્રતા પુન્ય ને પ્રજ્ઞા વૈભવ, સાથે વળી નિઃસ્પૃહતા, વિચાર વાણી વર્તનમાં જેણે, સાધી છે એકરુપતા,
શ્વાસે શ્વાસે દયાસિંધુને ધબકે પરહિત ચિંતા,
સદા પ્રસન્ન મુખમુદ્રા જેની, આંતર શત્રુ વિજેતા,
મુક્તિ પંથે ચાલી નીકળ્યા, ર્શને તરસે નયણાં... એ ગુરૂવર...૧૦
પંથ ભૂલેલા જીવન પથિકને, સાચો રાહ બતાવે,
ભવોભવ તુમ મલજો મુજ ગુરુવર, આતમ દુરિત ગમાવે,
માટે જીવન તમને સોપ્યું, છોડી ચાલ્યા ક્યાંયે, નૈના તરસે અંતર ઝંખે, ગુરૂવર ક્યાંય દેખાયે,
ઉપકાર તમારા સ્મરણ કરીને, નયણા આંસુ વહાવે.. એ ગુરૂવર...૧૦
વારસ પટ્ટધર કલાપ્રભસૂરિ, પ્રેમે ગચ્છ સંભાળે, પંન્યાસ કલ્પતરુ કીર્તિ વળી, મુક્તિ ગુરુ ગુણ ધારે, ગણિવર પૂર્ણમુનિને, તીર્થ, વિમલ ગુરુ શાન વધારે, અણનમ ગુરુ ભક્તોની સાથે, જય ગુરુ નાદ ગજાવે, ચન્દ્રોદય શિશુ પ્રસન્નતાથી, નિત નિત ગુરુગુણ ગાવે, વિશ્વવંદ્ય એ વિરલ વિભૂતિ, જુગ જુગ સુધી ગવાશે... એ ગુરૂવર... ૧૧
3
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनावर्त
नवपदावर्त
नकारावर्त
વિભાગ-૧
ની પીકીની અનુભવવાણી) પ્રવચનઃ પરમપૂજ્ય આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજય કલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ. સા.
પરિષ્કાર શ્રી મુનીન્દ્ર સ્તવન એટલે શું? પ્રભુ સાથે એકાન્તમાં કરવાની વાતો. સ્તવન એ પ્રભુ સાથેની પ્રગટ વાતો છે, જ્યારે ધ્યાન એ ગુપ્ત વાતો છે.
જ્યાં સુધી દેહદ્રષ્ટિ છે, ત્યાં સુધી દાસભાવ છોડવાનો નથી. દેહદ્રયા તવ દાસો હં)
જ્યારે બાતા, ધ્યેય અને ધ્યાનની એકતા થઈ જાય ત્યારે આત્મા સ્વયં પરમાત્મા બની જાય છે.
દુનિયાના રૂપ રંગની પ્રીતિ છોડવા માટે પ્રભુની પ્રીતિ હોવી જરૂરી I'S Rા છે. પ્રભુની સાથે પ્રીતિ જામ્યા પછી પ્રભુના વચનો શું છે ? મારા પ્યારા
પ્રભુએ શું કહ્યું છે? તે જાણવાનું મન થશે. જેની સાથે પ્રેમ બંધાય તેના વચનો જાણવાનું મન થાય જ. શાસ્ત્રમાં આને “વચનયોગ' કહે છે. પ્રીતિભક્તિ પછી “વચનયોગ” આવે છે અને શાસ્ત્ર (વચન) માં સ્થિરતા આવતાં “અસંગયોગમાં આવે છે અને બધી દુવિધાઓ ટળી જાય છે. ‘નમો' માં પ્રીતિ-ભક્તિ-વચન વિ. યોગો રહેલા છે. ઈચ્છાયોગ' શું છે? હે પ્રભુ ! મને નમસ્કાર કરતાં આવડતું નથી. મને શીખવાડો હું તે શીખવા ઈચ્છું છું - આવી ભાવના હોવી તે છે. કાશ ! જીવનમાં એકાદ વખત પણ “ઈચ્છાયોગ' આવી જાય ! બધાના નમસ્કારમાં ફરક હોય છે, અપુનબંધક, સમ્યદ્રષ્ટિ, દેશ-સર્વવિરતિ આદિ સર્વ નમસ્કાર કરે અને ક્રમશઃ વધુ ને વધુ કર્મનિર્ભર કરે છે. જેમ પાવર હાઉસ સમાન છે, પણ બલ્બ પોતાની યોગ્યતા મુજબ જ પ્રકાશિત થાય છે.
ભગવાન સાથે પ્રીતિ જાણ્યા પછી એટલો નિર્ણય કરી જ લો કે જ્યાં સુધી ભગવસ્વરૂપ પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી પ્રીતિ-પ્રભુનો પ્રેમ નહિ જ છોડું. જે પ્રભુની સંપૂર્ણ શરણાગતિ કરે છે, જીવનનું પૂર્ણ સમર્પણ કરી દે છે, તે અવશ્ય સર્વજ્ઞ બની જાય છે. શ્રી ગૌતમ કેટલા અભિમાની હતા? પ્રભુને હરાવવા આવેલા છતાં તેમના શરણે જતાં જ પ્રભુએ તેમને ગણધર બનાવી દીધા. પ્રભુની આ ઓછી કરૂણા છે?
પુષ્યમાતા-નવકાર, વર્ણમાતા-બારાખડીના પર અક્ષરો, પ્રવચન માતા-અષ્ટ પ્રવચન માતા, ધ્યાનમાતા-ત્રિપદી આ ચાર માતાઓ છે. આ ચારેય માતાઓ “નમો” માં રહેલી છે.
होकारावर्त
اس
سه
T
* TY
PUT 3:વિર્ય
વિાક વી.
सन्ट्रावत
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
-પંચાચારના પાલક
વિભાગ-૧
દર્શનાત્ દુરિધ્વંસી, વન્દનાદ્ વાચ્છિતપ્રદઃ। પૂજનાત્ પૂરકઃ શ્રીણાં, જિનઃ સાક્ષાત્ સુરજ્જુમઃ ॥
ભગવાન કલ્પવૃક્ષ છે. એવું ભક્ત અનુભવે છે. પ્રભુનું નામ અને પ્રભુ સાથે સંબંધ છે. છોકરાનું, લાડુનું કે પત્નીનું નામ લેતાં જ તે તે ચીજ યાદ આવે છે ને? તેવી જ રીતે પ્રભુનું નામ યાદ કરતાં જ તેમના અનંત ચતુષ્ક દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયનું સ્મરણ થાય છે ને પછી તેવા જ પર્યાયો આપણા છે – એમ સ્મરણ થાય છે.
અનામીને જગાડવા માટે પ્રભુનું નામ એ સર્વોત્કૃષ્ટ આલંબન છે.
પ્રભુનામ લેતાં જ પ્રભુ જીભમાં વસે છે. મૂર્તિનું દર્શન કરતાં પ્રભુ આંખની કીકીએ વસે છે. ધ્યાન કરતાં પ્રભુ હૃદયમાં પધારે છે. ભક્તામરમાં કહ્યું છેઃ ‘સંપૂર્ણ મંડલ શશાંક-' ભગવાનના ગુણો સંપૂર્ણ લોકમાં ફેલાઈ ગયા. આવા વિચાર સ્વરૂપ પરમાત્મા છે. આવા પ્રભુનાં આશ્રિત થયેલાને કોણ અટકાવે? ઓહ ! આપણે પણ વામન બનીને એમના આશ્રિત બની જઈએ તો આપણે પણ વિરાટ બની જઈએ. પ્રભુમાં વિરાટ બનવાની શક્તિ
છે.
‘જિમ ગગનતણાં નહિ માન’, ‘તિમ પ્રભુ-ગુણ ફલનું નહિ પરિમાણ’ મોક્ષ સુધી જ પહોંચવાની સીડી પ્રભુનું ગુણગાન જ છે. આથી જ ઉપાધ્યાય મ. કહે છે : સ્વામી તુમે કાંઈ કામણ કીધું. પ્રભુની આવી અનુભૂતિ થતાં જ એમનો વિરહ સાલે છે અને કવિનું હૈયું બોલી ઉઠે છે ઃ દરિસણ પ્રાણ જીવન મોહે દીજે, ખીણ ખીણ, આવી વ્યથા થાય ત્યારે પ્રભુ અવશ્ય દર્શન આપે જ આપણે એક ડગલું ચાલીયે ત્યારે પ્રભુ ૧૦ ડગલા ચાલતા આવે છે.
‘‘હે પ્રભુ ! મારા પર બીજું કોઈ દુઃખ આવ્યું હોય તો તમારા દર્શનથી દૂર કરત. પણ દર્શનનો જ વિરહ હોય તો એ દુઃખ કેમ દૂર કરૂં ?'' શું આ વાત ખરી છે કે પ્રભુ દર્શન નથી આપતા ?
બાપ ૧૦ લાખની મીલ્કત લઈ સામે ઉભો હોય અને છોકરો એનાથી વિરુદ્ધ દિશામાં જઈ રહ્યો હોય એના જેવી આપણી દશા છે.
પિતા - પ્રભુ, પુત્ર - ભક્ત
‘નમો' બોલતાં જ પ્રભુ આપણી પાસે આવે છે. ‘નમો’ બોલતાં જ અહંકાર શૂન્ય બની જાય છે.
પછી લાગે છે કે – એક શ્વાસ પણ પ્રભુના સ્મરણ વિનાનું જાય છે કે આંતરડી કકડી ઉઠે છે.
|| ઇ *| 9 | ~_
*| ro || v ૪૬
Crv
\9\
श्रीकारावर्त
ॐ कारावर्त
नंदावते
शखावत
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
גיוס
रहींकारावर्त
વિભાગ-૧ सिध्दावर्त
બાર નવકાર કેમ ગણવા? દીક્ષા, વ્રત, તીર્થમાળ, ઉપધાન, વિ. Ha A માં ૧૨ નવકાર ગણાતા હોય છે. પહેલો નવકાર મન-વચન-કાયાને HERE ભેળવીને ગણવો બીજો “કરણ-કરાવણ-અનુમોદન દ્વારા
- સહુને આ નવકાર મળો. નિગોદના જીવો પણ એ પ્રાપ્ત કરો અને જે જે ઉત્તમાત્માઓ નવકાર ગણી રહ્યા છે-તેની ભાવથી અનુમોદના ત્રીજો નવકારઃ ૧૦ પ્રાણ પૂર્વક. - શ્રેણિક મહારાજા પ્રાતઃકાળે જ્યાં પ્રભુ વિચરે ત્યાંના સમાચાર મેળવે, જે દિશામાં પ્રભુ હોય તે દિશામાં સોનાના પાટલા પર સોનાના જવલાથી સાથીયો કરી ૧૦ પ્રાણ પૂર્વક વીરના સ્મરણમાં લીન થઈ જતા. એક વખત વીર” બોલતા ૩ ક્રોડ રોમ રાજી “વીર” બોલી ઉઠતી. સાત ધાતુ આત્માના અસંખ્ય પ્રદેશો, ૧૦ પ્રાણ સમગ્ર અસ્તિત્ત્વ વીરના નામથી ખીલી ઉઠતા હતા. આથી જ પોતાના આત્માને મહાવીર રૂપે પરિણમાવી દીધો. આવા ૧૨ નવકાર ગણવા જોઈએ ભલે તેમાં ૪૮ મિનિટ થઈ જાય.
પાંચેય ઈન્દ્રિયો જે સંસારના માર્ગે છે તેને ભગવાનના નામમાં જોડી દેવાની છે.
કાનને પ્રભુનું નામ – ગુણશ્રવણ ૦ અરૂપીના રૂપનું દર્શન-મૂર્તિનું अस्वसदा
દર્શન આચાર્યના આચારની સુગંધ ૦ ઉપાધ્યાયનો આગમ-રસ છે સાધુની સેવાનો સ્પર્શ ૪થો નવકારઃ સાતે ઘાતુ ભૂદાઈ જાય તે રીતે ગણવો. શરીરને ભેદીને
આ નવકાર આપણી આજુ બાજુ આભામંડળ રૂપે ફરી अंजलीमुद्रा
રદ્દ છે-તેવો ભાવ થવો. K D પાંચમો નવકારઃ ૩ ક્રોડ રોમ રાજી વિકસિત થવા પૂર્વક ગણવો
મયણાસુંદરીની જેમ, પ્રત્યેક રૂંવાડે નવકાર (5). છઠો નવકારઃ અસંખ્ય પ્રદેશ-દરેક-પ્રદેશે નવકારનો ઝંકાર, રણકાર વાગે परमेनिमुद्रा
ભગવાનના નામે - ૭મો નવકાર :
અક્ષર-અનફર ભાવને પામી જાય-ભાવ નમસ્કાર આવે, નમવું-પરિણમવું-તે રૂપે બનીને સ્થિર થવુ. આત્માની ૪ શક્તિઓ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્ય શક્તિઓ વિભાવમાં વળેલી છે તેમાંથી છોડાવીને પ્રભુ તરફ વાળવી.
પ્રભુમાં રૂચિ થવી, પ્રભુનું જ્ઞાન મેળવવું, પ્રભુમાં રમણતા प्रवचनमुद्रा
અનુભવવી.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
s
વિભાગ-૧ ૮મો નવકારઃ પુદ્ગલની રમણતા છોડી પ્રભુના ગુણોમાં રમણતા. ૯મો નવકારઃ વીર્ય શક્તિ પરમાત્મામાં ફોરવવી, આજ્ઞાપાલન આદિમાં. ૧૦મી નવકારઃ ઈક્કોવિ નમુક્કારો, સામર્થ્ય યોગનો નમસ્કાર. ૧૧ મો નવકાર : અરિહંતાકારના સતત ઉપયોગ દ્વારા આત્મા પણ
ઉપયોગાકારવાળો બને છે. જ્ઞાન-દર્શન શક્તિ જે અરિહંતમાં ૩ષહિતા
જોડાઈ હતી, તે હવે આત્મામાં રમવા લાગે છે. ૧૨ મી નવકાર : ધ્યેયના સદશ ધ્યાનનો જે પર્યાય બની ગયો તેનું ધ્યાન થવા લાગે છે. ૦. મને »
૩ષગુંડલા નવકાર જપને સે, સારે સુખ મિલતે હૈ, જીવનમેં તન મન કે સબ દુઃખ મિટતે હૈ મન ઉપવન મેં ખુશીયોં કે ફુલ મિલતે હૈ... નવકાર ૧-ગેમ
PU:
स्थापनमुद्रा
અડસઠ અક્ષર હૈ ઈસકે ...હૈ ઈસકે, જો બાતા હૈ, દુઃખ ટલ જાયે ઉસકે (૨) પરમેષ્ઠિ પાંચ હૈ પાવન ... હૈ પાવન નવપદજી ભી, પવિત્ર હૈ મન ભાવન (૨) જાપ જપો, જપતે રહો, (૨) બંધન કટતે હૈ ..મન..૧
૨-નિયમ
૩-આસન
પાપોં સે બચકર રહેના... હાં રહેના દુઃખ આવે તો, હસતે હસતે સહના (૨) નવકાર કરેગા રક્ષા, હાં રક્ષા યે અરિહંત હૈ, પ્રસન્નતાકા નક્ષા, (૨) જાપ જપો જપતે રહો, (૨) સંકટ ટલતે હૈ...મન..૨
૪-પ્રાણાયામ
પ-પ્રત્યાહાર
જબ કોઈ હમસે રૂઠે ... હાં રૂઠે દિલ તૂટે ઔર રિશ્તા કોઈ છૂટે (૨) મન મેં ન ઉદાસી લાના ... નહિ લાના પરમેષ્ઠિ સે દિલકા નાતા રચાના જાપ જપો, જપતે રહો, (૨) દિપક જલતે હૈ...મન..૩
૬-ધારણા
૮-સમાધિ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
महिमा (तेरे हुश्नकी क्या तारीफ करूं...) नवकार मंत्र है महामंत्र इस मंत्र की महिमा भारी है दिन रात सुबह और शाम इसे, जपती यह दुनियाँ सारी है इस मंत्र के सुमिरन से सबकी, मिटती विपदाएँ सारी है दिन रात सुबह और शाम इसे,...... (टेर) अरिहंताणं पद पहला है, विघ्नों का नाश कराता है सच्चे मन से सुमिरन कर लो, मुक्ति का पथ मिल जाता हैं ये राग द्वेष से मुक्त इन्हें, दुनियाँ कहती वीतरागी है (१) लघुता प्रभुता का भेद नहीं, निराकार निरंजन अविनाशी ये सिद्ध बुद्ध और मुक्त बनें, मेटा फेरा लख चौराशी ये अष्ट कर्म से मुक्त हुए, और सिद्धशिला के वासी हैं (२) वन्दन है आयरियाणं को जो, नायक है जिन शासन के है धर्म संघ के संचालक, और पालक है जिन शासन के है धर्म नीति के निर्वाहक, और छत्तीस गुण आचारी है (३) गणधर सम गणना है जिनकी, जो आगम ज्ञान कराते है । करते हैं सदा श्रुत आराधन, सद्ज्ञान की ज्योति जलाते है वन्दन है नमो उवज्झायाणं, जो पच्चीस गुण के धारी है (४) बहती है क्षमा करूणा रस की, अमृत धारा जिनके मन में है विषय वासना के उपरत, समता है सदा जिनके मन में है आत्म साधना में जो निरत, सत्ताईस गुण के धारी है (५)
AM
nिar
लोए यमाहुर (नयो अरिहताण) आयरियाण)
विधि नि५४ ४२di मे ५ नारनो कमलबध्द नवकार जाप
જાપ નિઃસંદેહ તીર્થકર નામકર્મ ઉપાર્જન કરે છે. ૦ ૮૦૮૮૮૮૦૮ નવકાર મંત્ર ગણનાર ત્રીજે ભવે ચોક્કસ શાશ્વત મોક્ષસુખનો ભોક્તા બને છે. કમળબંધથી ૭00 નવકારનો જાપ કરનાર ભલે રોજ ભોજન કરતો હોય તો પણ નિરંતર ઉપવાસનું ફળ મેળવે છે. , “અરિહંત, સિદ્ધ” એ છ અક્ષરનો જાપ ૪૦૦ વાર અને અરિહંતના પ્રથમ
અક્ષર “અ” નો નિરંતર જાપ કરવાથી પ્રાણી એક ઉપવાસનું ફળ મેળવે છે. ૦ અંતિમ સમયે નમસ્કારમંત્ર સાંભળવાથી વૈમાનિક દેવલોકમાં જવાય છે.
नमो उवायाण
‘નવકાર મહામંત્ર ગણવાનું ફળ
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
माला गिननेकी मुद्र
સર્વશ્રેષ્ઠ
વિભાગ-૧
एक माला - (चले नहीं जाना हो..) सुबह और शाम की, प्रभु जी के नाम की फेरो एक माला हो- हो फेरो एक माला ।।टेर।। सकल सार नवकार मंत्र है, परमेष्टि की माला । नरकादिक दुर्गति का सचमुच, जड़ देती है ताला । कमों का जाला मिटे तत्काला.. फेरो.. ।।१।। માળા सुर्दर्शन और सीताजी ने फेरी थी यह माला । ગણવાની વિધિ शूली का सिंहासन हो गया, शीतल हो गई ज्वाला ।
સુતરની માળા शील जिसने पाला, सच्चा है रखवाला.. फेरो... ।।२।। स्मरण करके श्रीमती ने, नाग उठाया काला । નાકથી ઉપર महा भयंकर विषधर था वह, बनी फूल की माला । નહિ, નાભિથી धर्म का प्याला, पियो प्यारे लाला.. फेरो.. ।।३।। નીચે નહિં, એ द्रोपदी का चीर बढ़ाया, दुःशासन मद गाला ।
રીતે ચાર मैना सुन्दरी श्रीपाल का, जीवन बना विशाला ।
આંગળી ઉપર सुभद्राने ताला, चम्पा द्वार खोला.. फेरो ।।४।।
માળા રાખી
અંગુઠાથી માળા राजकुमारी, बालकुमारी, श्ले खो चन्दनबाला ।
गावी. महा भयंकर कष्ट उठाया, सिर मुंडा था मूला । तपस्या का तेला सब दु:ख ठेला.. फेरो ।।५।। समय बीतता जाये भाइयों, जीवन सफल बनालो । सद्गुरू के चरणों में आके परमेष्ठि ध्यान लगावो । गुण गावो भोला, 'हिरसूरि' बोला... फेरो ।।६।।
lalc KRIOR ISbp
5. "रित, सिद्ध, मायार्य, उपाध्याय, साधु" मे सोग
અક્ષરનો જાપ ૨૦૦ વાર કરવાથી ઉપવાસનું ફળ મળે છે. . १०८ न११२ पाथी ५४000 सा५म न२७॥ ५५ ॥ पामे छे. ૦ ૯ લાખ નવકારમંત્રનો જાપ નરક, તિર્યંચગતિ જેવી દુર્ગતિ કાપે છે. • न१४॥२॥ में सक्षरनो ४५ सात सागरो५मनुं ५५.४ो छे. | નવકારના એક જ પદનો જાપ પચાસ સાગરોપમનું પાપ હણે છે. સંપૂર્ણ નવકાર મંત્રનો જાપ પાંચસો સાગરોપમનું પાપ હણે છે. અનાનુપૂર્વી ગણવાથી છ માસી તપનું ફળ મેળવી શકાય છે.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्वरपद प्राप्ति
વિભાગ-૧
કારે ચરણોંગે
અબ સોંપ દિયા ઈસ જીવન કો, ભગવાન તુમ્હારે ચરણોં મેં મૈં હું શરણાગત પ્રભુ તેરા, રહે ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોં મેં મેરા નિશ્ચય બસ એક યહી, મૈં તુમ ચરણોં કા પુજારી બનું અર્પણ કરહું દુનિયા ભરકા, સબ પ્યાર તુમ્હારે ચરણો મેં જ્યું જગમેં રહું તો ઐસે રહું, જ્યું જલમેં કમલકા ફુલ રહે હૈ મન-વચ-કાય હૃદય અર્પણ, ભગવાન તુમ્હારે ચરણોં મેં જિહાં તક સંસાર મેં ભ્રમણ કરૂં, તુજ ચરણોમેં જીવન કો ધરું તુમ સ્વામી મૈં સેવક તેરા, ધરું ધ્યાન તુમ્હારે ચરણોં મેં મૈં નિર્ભય હું તુજ ચરણોં મેં, આનંદ મંગલ હૈ જીવન મેં રિદ્ધિ સિદ્ધિ ઔર સંપત્તિ, મિલ ગઈ હૈ તુજ ચરણોં મેં મેરી ઈચ્છા બસ એક પ્રભુ, એક બાર તુઝે મિલ જાઉં મેં ઈસ સેવક કી એક રગ રગકા, હો તાર તુમ્હારે હાથોં મેં
લક્ષ્મી જતી અટકાવવા માટે..!
૧) દ૨૨ોજ ઘરમાં ઘી નો દીવો કરવાથી લક્ષ્મી મળે છે.
૨) શ્રી ગૌતમસ્વીમનું સ્મરણ કરવાથી ગરીબી દૂર થાય છે, આ અનુભવસિદ્ધ વાત છે. ૩) ચોત્રીસો યંત્ર વિધીપૂર્વક ઘરમાં રાખવાથી રોગો દૂર થાય છે.
૪) શ્રી ઉવસગ્ગહરં યંત્ર પૂજન પૂર્વક ૨૭ વાર નવકાર મંત્ર અને ઉવસગ્ગહરંનો જાપ ક૨વાથી બધી મુશ્કેલીઓ દૂર થાય છે, અને સુખ-શાંતિ-સમાધિ મળે છે, આ અનુભવસિદ્ધ વાત છે.
૫) વિજય યંત્ર (મંત્ર) તિજોરીમાં રાખવાથી ભંડાર ભરપૂર રહે છે.
૬) પૂર્વ દિશામાં મુખ રાખીને સ્નાન કરવાથી લાભ થાય છે.
૭) પશ્ચિમ દિશામાં મોઢું રાખીને ‘દાંતણ’ કરવાથી વિશેષ લાભ થાય છે.
૮) ઉત્તર દિશામાં મુખ રાધીને વસ્ત્ર પહેરવાથી લાભ થાય છે.
૯) પૂર્વ દિશામાં મસ્તક રાખીને સુવાથી વિદ્યા પ્રાપ્ત થાય છે/
૧૦) દક્ષિણ દિશામાં મસ્તક રાખીને સુવાથી આરોગ્ય સારું રહે છે અને ધન મળે છે. ૧૧) પશ્ચિમ દિશામાં મસ્તક રાખીને સુવાથી ચિંતા વધે છે.
૧૨) ઉત્તર દિશામાં મસ્તક રાખીને સુવાથી ધનનો ક્ષય થાય છે અને મૃત્યુ થાય છે.
૧૦
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
ઉપરના કેવી રીતે કરશો ?
સૌ પ્રથમ મૈત્રીભાવનાથી મનને ભાવિત કરવું
શ્રી નવકારની આરાધનાનો પાયો છે – “મૈત્રી ભાવના” એટલે સ્વના સુખને બદલે જગતના પ્રાણીમાત્રનાં સુખનો વિચાર..! શ્રી નવકારનો આરાધક સ્વાર્થી ન જ હોય. વિશ્વનાં પ્રાણીમાત્ર આપણા જેવી જ સુખ મેળવવાની અને દુ:ખ દૂર કરવાની ઈચ્છા ધરાવે છે, તો જે જીવો આપણા અપરિચિત, તેનાસુખનો જ વિચાર એ આધ્યાત્મિક જીવનન પાયો છે. તે માટે સ્વાર્થવૃત્તિની પેદાશરૂપ નીચેના ૪ દોષોને જીવનમાંથી દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરવો.
૧) પોતાના જ સુખનો વિચાર.
૨) બીજાના સુખની વિચારણાનો અભાવ. ૩) પોતાના અપરાધોની માફી ન માંગવી. ૪) બીજાનાં અપરાધોની માફી ન આપવી. પરાર્થવૃત્તિને વિકસાવવા નીચેની ૪ બાબતોની કાળજી કરવી
૧) પોતાના નહિં, પણ બીજાનાં સુખ-દુઃખની ચિંતા કરવી. ૨) બીજાનાં દુઃખ દૂર કરવા દિલથી મહેનત કરવી.
૩) બીજા પ્રત્યે થયેલા આપણા અપરાધોની માફી માગવી.
૪) બીજાએ કરેલા અપરાધોની અંતરથી માફી આપવી.
ત્યારબાદ શ્રી નવકારનાં પાંચે પરમેષ્ઠિની અવસ્થા માટે મેળવવાની છે તે માટે જીવનમાં “નમ્રતાભાવ” લાવવો અને ‘“દઢ સંકલ્પ” કરવો. એટલે જેમ જેમ નવકાર ગણાતા જાય તેમ તેમ સાધક વિનયી, વિવેકી અને જિજ્ઞાસુ બને.
વિધી
૧) નિયત સ્થાન ૨) સમય ૩) દિશા ૪) માળા ૫) સંખ્યા
શ્રી નમસ્કાર મંત્રનો જાપ કરતાં પૂર્વે ઉપરની બાબતોની ચોકસાઈ કરવી. અનુકૂળ ન હોય ત્યારે પણ સ્થાન, સમય, સંખ્યા જાળવવા છેવટે સમય અને સંખ્યા તો
જાળવવા જ.
નિયત સ્થાન : શ્વેત શુદ્ધ આસન ઉપર ચોક્કસ સ્થાને બેસીને જાપ કરવો.
નિયત સમય : સવારે ૪ થી ૭ વાગ્યાનો સમય જાપ માટે ઉત્તમ છે.
સવારે ૭ થી ૧૦ વાગ્યાનો સમય જાપ માટે મધ્યમ છે. સૂર્યાસ્ત પછી ૧ કલાક બાદ ૧૦ વાગ્યા સુધીનો સમય શ્રેષ્ઠ છે. રાતે ૧૦ વાગ્યા પછીનો સમય કનિષ્ઠ છે.
૧૧
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ નિયત દિશા : સવારે ૪ થી સૂર્યાસ્ત સુધી પૂર્વદિશા સન્મુખ બેસીને જાપ કરવો, રાતે
ઉત્તર દિશા સન્મુખ જાપ કરવો. નિયત માળા : સૂતરની શુદ્ધ ચોક્કસ એક જ માળા ઉપર જ જાપ કરવો. તે માળા
ઉપર બીજા દેવ-દેવીના જાપ ન કરાય. પોતાની માળા બીજાને ગણવા
ન આપવી. નિયત સંખ્યા : શ્રી નવકાર ઓછામાં ઓછા ૩ થી ગણવાની શરૂઆત કરવી, પછી ૫,
૭, ૯, ૧૧, ૧૮, ૨૧, ૨૭, ૩૬, ૪૧, ૫૪, ૫૩, ૭૨, ૮૧ થી ૧૦૮ આ ક્રમથી વધારતા જવું. જે સંખ્યાથી જાપ શરૂ કર્યો તે સંખ્યા જાળવી રાખવી, આગલી સંખ્યા શરૂ કર્યા પછી પાછલી સંખ્યા ન કરાય. ૨૭ કે ૧૨ નવકાર ત્રિકાલ સવારે ૬, બપોરે૧૨, સાંજે ૬
વાગે રોજ માનસિક જાપ કરવાથી વધુ લાભ થાય છે. આમ સ્થાન, સમય, સંખ્યાની નિયતીકરણથી જાપમાં નિરંતરતા (continutity) અને નિયમિતતા (Punctuality) આત્મશક્તિનાં ભંડારનાં દ્વાર ખોલવાની Master key છે.
એક જ સ્થાને જાપથી તે વાતાવરણમાં નવકારના પૂર્વ તરફ મુખ
આંદોલનો (Vibration) ઉઠે છે અને ચોક્કસ સમયથી રાખી જપ કરવાથી તેની અસર આપણા ચૈતન્ય ઉપર પડે છે. આત્મશુદ્ધિમાં કાર્ય સિદ્ધિ થાય
ઝડપી વિકાશ થાય છે. તે દિશાનાં Cosmic Rays તેમાં
સહાય કરે છે અને ચોક્કસ માળાને સંખ્યાથી કરાતો જપ પશ્ચિમ તરફ મુખ |
આત્માની વિશિષ્ટ શક્તિ પ્રગટ કરે છે તેથી અશક્ય રાખી જપ કરવાથી દેખાતા કાર્યો પણ સહજ રીતે થઈ જાય છે. ધનપ્રાપ્તિ થાય છે.
ફ્રાંસમાં ઈ. સ. ૧૮૯૦માં મોટી નદી ઉપર તે સમયમાં ગ્ર ઉત્તર તરફ મુખ ૩ લાખ રૂ. નાં ખર્ચે (Bridge) પુલ બાંધવામાં આવ્યો. ' રાખી જપ કરવાથી | સેંકડો ખટારા ગાડી પસાર થાય છતાં મજબૂતી ને જે શાંતિ થાય છે.
અસર ન થઈ તે અસર ૩ વર્ષ પછી લશ્કરી ટૂકડીના દક્ષિણ તરફ મુખ | ક્રમબધ્ધ તાલ (Rhydham) અનુસાર કવાયતથી ૭ ટૂકડી રાખી જપ કરવાથી પસાર થતાં પૂલ વચ્ચેથી તૂટી ગયો. કોન્ટ્રાક્ટર પર કેસ દરેક કાર્યમાં હાની ચાલ્યો. તપાસ કરતાં કોન્ટ્રાક્ટરની ભૂલ ન લાગી, છેવટે થાય છે.
વૈજ્ઞાનિકની મદદથી (Sound) શબ્દની ક્રમબદ્ધતા
| ૧૨
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
(Rhydham) અનુસાર લેફ્ટ-રાઈટની સિસ્ટમથી ઉત્પન્ન થતી વિરાટ શક્તિનો ખ્યાલ આવતાં કોન્ટ્રાક્ટર નિર્દોષ છૂટી ગયો. ત્યારપછી એ પુલ ઉપર લશ્કરી જવાનોને કવાયતરૂપે પસાર થવાની મનાઈ કરવામાં આવી. સામાન્યપણે ચાલીને જઈ શકે એવો કાયદો કરવામાં આવ્યો.
આ ઉપરથી આપણને ખ્યાલ આવે કે સ્થાન, સંખ્યા વિગેરેનું કેટલું મહત્ત્વ છે. આમ સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા, સમર્પણ અને વિધિપૂર્વક ગણાતા નવકારથી વિઘ્ન નાશ, પાપોનો નાશ થાય છે. અનુબંધ પુનઃ બંધાય છે.
પ્રભુ પ્રાપ્તિનો પંથ
શરણનો અર્થ માત્ર પ્રભુના ચરણમાં પડી જવું એટલોજ નથી. શરણ તો માગે છે ચાર તબક્કાની પ્રક્રિયા. એમાંનો પ્રથમ તબક્કો છે.. ‘ગન્તવ્ય’; પ્રભુ પાસે જવું જોઈએ, જવું જોઈએ એટલે આપણા હૃદયને આપણા મનને આપણે પ્રભુ પાસે લઈ જવા જોઈએ.
પગ પ્રભુનાં મંદીરમાં હોય, હાથ પ્રભુની પૂજામાં વ્યસ્ત હોય, જીભ પ્રભુની સેવામાં (સ્તવનામાં) રત હોય, પરંતુ હૃદયમાં જો પ્રભુ પ્રત્યે અહોભાવ ન હોય અને મન પ્રભુનાં ગુણોમાં એકાગ્ર ન હોય તો ‘ગન્તવ્ય’નાં પ્રથમ તબક્કામાંથી આપણી આપોઆપ બાદબાકી થઈ જાય છે.
‘ગન્તવ્ય’ પછીનો બીજો નંબર છે ‘શ્રોતવ્યં’ દોષમુક્ત બનવા પ્રભુના શરણે ગયેલા આપણે પ્રભુનાં વચનો સાંભળવા જ પડે બિલકુલ સમજાય તેવી વાત છે.
‘ગન્તવ્ય’ ‘શ્રોતવ્ય’ પછી ત્રીજા નંબરનો તબક્કો છે ધર્તવ્ય’ સાંભળેલા પ્રભુનાં વચનો જો આપણે યાદ રાખીએ જ નહિં, મનમાં ધારી રાખીએ જ નહીં તો જીવનને ધર્મયુક્ત બનાવવામાં અને પાપમુક્ત બનાવવામાં આપણને સફળતાં શી રીતે મળશે.. મળે જ શી રીતે ?.
પણ સબુર ! ‘ગન્તવ્ય’ ‘શ્રોતવ્ય’ ‘ધર્તવ્ય’ નાં ત્રણ તબક્કાને સ્પર્શી જવા માત્રથી આપણું ઠેકાણું પડી જાય તેમ નથી.. ‘કર્તવ્ય’ ના ચોથા તબક્કે આપણે પહોંચવું જ પડે તેમ છે.
પહોંચી ગયા આપણે પ્રભુ પાસે, સાંભળી લીધા એમના વચનો, સાંભળેલા એ વચનો આપણે ધારી લીધા મનમાં, પણ એને જો અમલી બનાવવાના જ ન હોય તો આત્મકલ્યાણ શક્ય જ શેં બને ?
ગુણોનો ઉઘાડ કરવામાં અને દોષોથી મુક્ત થવાના પ્રભુએ બતાવેલા ઉપાયોને જાણી ચૂકેલો સાધક એ ઉપાયોને અમલી બનાવે છે તો જ પોતાના આત્માને પરમાત્મા તુલ્ય બનાવી શકે છે.
-: પ્રભુ પ્રાપ્તિનો જાપમંત્ર :
‘હું નિર્ભય છું કારણકે પ્રભુ મારી સાથે છે.’
૧૩
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧)
વિભાગ-૧
Kisilol
તન-મન અને ચિત્તની શુદ્ધિ અને શાંતિ વધારનારી વિશિષ્ટ પ્રક્રિયા.
જ્ઞાન મુદ્રા : તર્જની આંગળીનો અગ્રભાગ અને અંગુઠાનો અગ્રભાગ મેળવી બાકીની ૩ આંગળીઓ સીધી રાખવી.
લાભ : મનની શાંતિ, જ્ઞાન-વૃદ્ધિ, મનની એકાગ્રતા અને માનસિક તણાવ, ક્રોધ, આળસ, ભય દૂર થાય છે.
૨) શાન-ધ્યાન મુદ્રા : જ્ઞાન મુદ્રા કરીને ડાબા હાથની હથેળી ઉપર જમણા હાથની હથેળી રાખીને પદ્માસન અથવા સુખાસનમાં નાભિ પાસે બન્ને
૬)
હાથ રાખવા.
લાભ : જ્ઞાન મુદ્રાનાં બધાં લાભ અને ધ્યાનમાં એકાગ્રતા વધે છે.
૩) જ્ઞાન-વૈરાગ્ય મુદ્રા : સુખાસન કે પદ્માસનમાં બેસીને જમણા હાથની જ્ઞાન મુદ્રા કરીને હૃદય પાસે આડો હાથ રાખવો અને ડાબા હાથની જ્ઞાન મુદ્રા કરીને ડાબા ઢીંચણ ઉપર સીધો હાથ રાખવો.
લાભ : જ્ઞાન મુદ્રાનાં બધા લાભ અને વૈરાગ્ય જાગે છે.
૪) અભય જ્ઞાન મુદ્રા : જ્ઞાન મુદ્રા કરીને બન્ને હાથ ખભાથી છૂટ્ટા, હથેળી સન્મુખ કરીને ઉભા રાખવા.
લાભ : જ્ઞાન મુદ્રાનાં બધાં લાભ અને ભય (ડર) દૂર થાય છે. નિર્ભયતા આવે છે.
૫) તત્ત્વજ્ઞાન મુદ્રા : ડાબા હાથની અનામિકા અને અંગુઠાનો અગ્રભાગ મેળવીને (પૃથ્વી મુદ્રા) જમણા હાથની જ્ઞાન મુદ્રા કરીને બન્ને ઢીંચણ ઉપર
બન્ને હાથ (હથેળી સીધી રાખવા)
‘લાભ : જ્ઞાન
મુદ્રાનાં બધા (Philosophy) નું જ્ઞાન વધે છે.
લાભ અને તત્ત્વજ્ઞાન
વાયુ મુદ્રા : તર્જનીનાં અગ્રભાગને અંગુઠાનાં મૂળમાં લગાડી તેની ઉપર અંગુઠાથી દબાવવું અને બાકીની ૩ આંગળીઓ સીધી રાખવી.. આ મુદ્રા વજ્રાસનમાં બેસીને કરવામાં આવે તો તરત જ તેનો વિશેષ લાભ થાય છે.
લાભ : વાયુનાં બધાં રોગો દૂર થાય છે. ઢીંચણનો દુઃખાવો દુર થાય છે. ૩૦ મિનિટથી વધારે સમય આ મુદ્રા ન કરવી અને જરૂર પડે
૧૪
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ તો ૧૫-૧૫ મિનિટ દિવસમાં ૩ વાર કરવી. દુઃખાવો દૂર થયા
પછી આ પ્રયોગ ન કરવો. શૂન્ય મુદ્રા મધ્યમા (આંગળી) નાં અગ્રભાગને અંગુઠાનાં મૂળમાં રાખી - તેની ઉપર અંગુઠાથી દબાવવું અને બાકીની ૩ આંગળીઓ
સીધી રાખવી. 89 લાભ : કાનની બધી પીડા દૂર થાય છે. બોલવામાં જીભ અચકાતી હોય
તો અવાજ સુધરી જાય છે. કોઈપણ તકલીફ દૂર થયા પછી તે
તે મુદ્રા બંધ કરવી. (૮) પૃથ્વી મુદ્રા : અનામિકા અને અંગુઠાનાં અગ્રભાગને જોડી બાકીની ત્રણ
છે આંગળીઓ સીધી રાખવી. લાભ : આત્મશુદ્ધિ થાય છે, અને શરીરની નબળાઈ દૂર થાય છે.
બજારનાં બધા ટોનિકોથી પણ વધારે લાભ થાય છે. બૌદ્ધિક શક્તિ
અને સ્મૃતિનો વિકાસ થાય છે. ૯) આદિતિ મુદ્રા અંગુઠાનાં અગ્રભાગને અનામિકાના મૂળભાગમાં લગાડી ચારે
7 આંગળિયો સીધી રાખવી. - Mિલાભછીંક અને બગાસા રોકી શકાય છે. ધ્યાન કરવા અને ભગવાનની
Hઈ પ્રતિમા સ્થાપન કરતી વખતે આ મુદ્રાનો ઉપયોગ થાય છે. ૧૦) સૂર્ય મુદ્રા અનામિકાનાં અગ્રભાગ અંગુઠાનાં મૂળભાગ ઉપર લગાડી
અંગુઠાથી દબાણ કરવું, બાકીની ૩ આંગળીઓ સીધી રાખવી. આ મુદ્રા પદ્માસન કે સિદ્ધાસનમાં કરવાથી વધારે લાભ થાય
જ
૧૧)
લાભ : શરીરનું વજન ઓછું થાય છે. શારીરિક માનસિક તણાવ દૂર
થાય છે. કફના બધા રોગો દૂર થાય છે અને પાચન બરોબર
થાય છે. (દૂબળા શરીરવાળાએ આ મુદ્રા ન કરવી) વરુણ મુદ્રા ટચલી આંગળીનાં અગ્રભાગને અંગુઠાનાં અગ્રભાગ ઉપર L} ) લગાડીને અંગુઠાથી દબાણ આપવું, બાકીની ત્રણ આંગળીઓ ઈિ સીધી રાખવી. EDલાભ: ચામડીનાં બધાં રોગો, ખુજલી, દાદર, સોરાયસીસ વિગેરે રોગોમાં
લાભ થાય છે.
T૧૫
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨)
૧૩)
૧૪)
૧૫)
૧૬)
વિભાગ-૧
પ્રાણ મુદ્રા : અંગુઠાનાં અગ્રભાગ ઉપર કનિષ્કાનો અગ્રભાગ મેળવી અને કનિષ્કાનાં નખ ઉપર અનામિકાનો અગ્રભાગ દબાવવો.
લાભ : આંખની બધી બિમારી દૂર થાય છે. આંખમાં જ્યોતિ આવે છે. થાક દૂર થાય છે. ભૂખ-તરસ છીપાઈ જાય છે. એકાગ્રતાનો વિકાસ થાય છે. તપ સારી રીતે થાય છે.
અપાન મુદ્રા : મધ્યમા અને અનામિકાનો અગ્રભાગ અંગુઠાનાં અગ્રભાગને અડાડી, બાકીની બન્ને આંગળીઓ સીધી રાખવી.
લાભ : મલ-મુત્ર-પસીનો સારી રીતે થાય છે. પેટનાં વાયુ, વિકાર, ઉલ્ટી, હેડકી, ઓગળાઈ દૂર થાય છે. સ્ત્રીઓને (M.C.) માં નિયંત્રણ અને દુઃખાવો ઓછો થાય છે.
લિંગ મુદ્રા : બન્ને હાથની આંગળીઓ પરસ્પર મેળવીને ડાબા હાથનાં અંગુઠાને સીધો રાખવો, એની ઉપર જમણા હાથનાં અંગુઠાનું દબાણ આપવું, આંગળીઓનાં અગ્રભાગથી બન્ને હથેળીનાં પાછળના પોઈન્ટ દબાવવા.
લાભ : શરીરમાં ગરમી ઉત્પન્ન થાય છે. ઠંડી દૂર થાય છે. કફનાં રોગો નાશ પામે છે.બ્રહ્મચર્યનું પાલન સરળતાથી થાય છે. (બહેનો માટે)
યોનિ મુદ્રા : બન્ને હાથ નમસ્કાર મુદ્રામાં રાખીને, બન્ને તર્જનીના અગ્રભાગને મેળવી, બન્ને મધ્યમાને તર્જનીની ઉપર પ્રથમ વેઢા સુધી આવી શકે તે રીતે રાખીને અંગુઠાને પાસે પાસે રાખીને, જમણા હાથની અનામિકા ડાબા હાથની ટચલી આંગળી અને ડાબા હાથની ટચલી આંગળી જમણા હાથની અનામિકાનાં અગ્રભાગથી મેળવવી.
લાભ : આ મુદ્રાથી બ્રહ્મચર્ય સારી રીતે પાળી શકાય છે. (પુરૂષો માટે) શંખમુદ્રા : ડાબા હાથનાં અંગુઠાને જમણા હાથની હથેલી ઉપર રાખવી,
જમણા હાથથી ડાબા અંગુઠા સહિત મુકિ બંદ કરવી, ડાબા હાથની તર્જનીનાં અગ્રભાગને જમણા હાથના અંગુઠાના અગ્રભાગથી મેળવવું. ડાબા હાથની બધી આંગળીઓથી જમણા હાથની હથેળીની પાછળ દબાવવું.
લાભ : નાભિ પોતાના સ્થાને આવે છે. પાચન ક્રિયા સુધરે છે.
ભૂખ
5
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ લાગે છે. આંતરડાનો જૂનો મળ દૂર થાય છે. અવાજ મધુર
થાય છે. વાણી સ્પષ્ટ બને છે. ધ્યાન મુદ્રા : પદ્માસન અથવા સુખાસનમાં બેસીને ડાબા હાથની હથેળી ઉપર
જ જમણા હાથની હથેળી રાખીને બન્ને અંગુઠા મેળવી નાભિની
૧૭)
*
નીચે સ્થાપન કરવા.
લાભ : ચંચળતા દૂર થાય, એકાગ્રતા આવે છે. ક્રોધ શાંત થાય છે,
અને આપત્તિ સમયે પણ મનમાં શાંતિ રહે છે. ૧૮) પુસ્તક મુદ્રા : બન્ને હાથની આંગળીઓને અંગુઠાનાં મૂળભાગમાં અડાડીને
// અંગુઠાને તર્જનીની બાજુમાં રાખવો. લાભ ચિત્તની પ્રસન્નતા વધે છે અને ઓછા સમયમાં વધારે ભણી
શકાય છે. ૧૯) સુરભિ મુદ્રા : એક હાથની અનામિકાના અગ્રભાગને બીજા હાથની ટચલી
આંગળીનાં અગ્ર ભાગથી મેળવવી. તેની જેમ એક હાથની જ તર્જનીથી બીજા હાથની મધ્યમાને લગાડી બન્ને અંગુઠા પાસે
પાસે રાખવા. Wછે લાભ પાંચે તત્ત્વો સંતુલન થવાથી વાત, પિત્ત, કફનું સંતુલન રહે છે.
પાચન ક્રિયામાં સહાયતા મળે છે. ૨૦) નમસ્કાર મુદ્રા બન્ને હાથની કોણીથી કાંડા સુધી વચ્ચમાં જગ્યા ન રહે તે રીતે
આ બન્ને હાથની આંગળીઓ સીધી રાખીને મેળવવી. લાભ : બધી મુદ્રાનો લાભ એકી સાથે મળે છે. ii સંસાર સારે ત્રિજટાદાપdi સર્વપાપાશ મંત્ર, સંસાશેચ્છેદuત્ર વિષન વિષહરું કર્મ બિઝૂલ ii સિદ્ધિ-પ્રદાdi શિવસુખજળાં કેવલ શાળ મંત્ર, મંત્ર નવકાર મંત્ર જપ જપ જાતિ જ નિર્વાણ મંત્ર |
ઝ હી નમો અરિહંતાણં” ' અર્ણ મુદ્રા: મંત્રને બોલીને નમસ્કારની સ્થિતીમાં બન્ને હાથની આંગળીઓનાં
ટેરવાને હથેળીને પરસ્પર દબાવીને, શ્વાસ ભરીને એ જ સ્થિતીમાં હાથને આકાશ તરફ લંબાવવો, કાનનો સ્પર્શ કરીને શ્વાસ રોકવો પછી ધીરે ધીરે શ્વાસ છોડવો અને પછી મૂળ સ્થિતિમાં પાછું આનંદ કેન્દ્ર પર આવવું. પૂર્વ સ્થિતિમાં આવવું.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ લાભ રાગ-દ્વેષ દૂર થાય છે. અનંત શક્તિ વધે છે, પેટ, છાતી, ફેફસા, મેરૂદંડ સક્રિય બને છે. જડતા અને આળસ દૂર થાય છે.
“ હી નમો સિદ્ધાણં” સિદ્ધ મુદ્રા મંત્ર બોલીને અઈ મુદ્રાની જેમ જ ક્રિયા કરવી. પરંતુ જ્યારે હાથ
ઉપર લઈ જઈને અંગુલીઓને બન્ને બાજુ ખોલવી એનાંથી સિદ્ધ
શિલાનો આકાર બને છે. લાભ : પ્રમાદ દૂર થાય છે. જાગૃતિ વધે છે અને અહં મુદ્રાનાં બધા લાભ મળે છે.
ૐ હી નમો આયરિયાણં” આચાર્ય મુદ્રા :મંત્ર બોલીને શ્વાસ ભરીને બન્ને હાથ ખભાને પાસે લઈ જઈને હથેળી
તે ખોલીને અંગુઠનો સ્પર્શ ખભાને કરવો પછી શ્વાસ રોકીને પછી ધીરે 3] ધીરે શ્વાસ છોડવો અને હાથ પૂર્વ સ્થિતિમાં લાવવા. લાભ :આત્મવિશ્વાસ, નિર્ભયતાનાં ભાવો વધે છે. ખભા, છાતી,
પીઠ, ફેફસા અને આંગળીઓ સક્રિય બને છે.
- “ઝ હી નમો ઉવઝાયાણં' ઉપાધ્યાય મુદ્રા મંત્રનું ઉચ્ચારણ કરીને શ્વાસ ભરવો, બન્ને હાથને ઉપર લઈ જઈને,
બન્ને હથેળીઓ આકાશ તરફ ખોલીને બન્ને અંગુઠાનાં ટેરવા અને બન્ને તર્જનીનાં ટેરવાને પરસ્પર લગાવવું, શ્વાસ રોકવો અને આકાશ તરફ સ્થિર દષ્ટિથી જોવું પછી ધીરે ધીરે શ્વાસ છોડતા પૂર્વ સ્થિતિમાં
આવવું. (લાભ સ્વાધ્યાય અને અધ્યયન પ્રત્યે રૂચિ વધે છે, વિદ્યા ગ્રહણ કરવાની
શક્તિ વધે છે, વિનયનો વિકાસ થાય છે, ડોકનાં દોષો દૂર થાય છે, વિકાર ખતમ થાય છે.
“ હી નમો લોએ સવ્વ સાહૂણ” મુનિ મુદ્રા: મંત્રનું ઉચ્ચારણ કરીને શ્વાસ ભરીને, નમસ્કાર મુદ્રામાં હાથ
6 ઊંચા કરીને કાનને સ્પર્શ કરવો. બન્ને હાથની અંજલિ બનાવી, 1 ) ધીરે ધીરે શ્વાસ છોડતા નીચે જમીનને સ્પર્શ કરવો. . છે /લાભ સમતા અને સહિષ્ણુતા વધે છે. દ્વેષ, ઈર્ષાથી થતાં માનસિક
રોગો દૂર થાય છે.
૧૮
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
પદ્માસન
ભદ્રાસન
અર્ધમત્સ્યાસન
પુરાતન ભારતમાં મુખ્ય ત્રણ ધર્મો હતા. ૧) જૈન ધર્મ ૨) વૈદિક ધર્મ ૩) બૌદ્ધ ધર્મ. આ ત્રણે ધર્મો જીવનનું લક્ષ્ય (ધ્યેય) તરીકે મોક્ષ, પરમપદ કે નિર્વાણનો સ્વીકાર કરે છે, તેમજ આ ત્રણે ધર્મો લોક વ્યવહાર તથા અધ્યાત્મ વિકાસ માટે યમ-નિયમ અને નીતિ વિશે અને આલોક પરલોકમાં કલ્યાણ માટેની આરાધના વિશે પણ ઘણી સામ્યતા ધરાવે છે, અને તેમાં ઉપાસના માટે મંત્ર જાપનો ઉલ્લેખ પણ આવે છે. ત્રણે ધર્મોનાં મંત્ર-જાપ અલગ હોવા છતાં દરેલ મંત્ર-જાપની શરૂઆત એક સરખી “ૐ” થી જ થાય છે. સૌ પ્રથમ આ ૐ’ વૈજ્ઞાનિક રીતે સમજીયે. “ધ્વનીને આકારમાં અને અક્ષરોને ધ્વનિમાં રૂપાંતરિત કરી શકાય છે. આ વૈજ્ઞાનિક નિષ્કર્ષને આધારે વૈજ્ઞાનિકોએ ટોનોસ્કોપ (Toroscope) છે નામનું ઉપકરણ વિકસાવ્યું છે. કે જે ધ્વનીને આકારમાં પરિવર્તિત કરે છે. આ ટોનોસ્કોપમાં જ્યારે ‘ૐ’ ઝ સિદ્ધાસન , કારનો ધ્વનિ ઉચ્ચારવામાં આવ્યો ત્યારે “ઓ' છે બોલતા જ પૂર્ણ વર્તુળાકાર બિંદુ રૂપે પરિવર્તિત થઈ ગયો અને મ્ બોલતાં જ સમકેન્દ્રી ચતુષ્કોણ ત્રિકોણ વિગેરે અક્ષરો ધારણ કરી “ૐકાર' ની / પૂર્ણ આકૃતિ રચાઈ ગઈ. આપણા ઋષિ-મુનિઓ / 1 પાસે શબ્દોને જોવાની તાકાત (અવધિ, મન:પર્યવ, કેવળજ્ઞાની હતી તેથી “ઓમ્' એવું ન લખતાં “ૐ” એવું ; લખાયું. આજ સાધન પર થયેલા પ્રયોગોમાં સંસ્કૃત વર્ણાક્ષરનાં બધાં જ હું શબ્દો બોલતા આપણે જેમ લખીયે છીએ તેમ તે લખાતાં હતાં. તેથી વૈજ્ઞાનિકોએ નક્કી કર્યું સંસ્કૃત” એ સૌથી વધુ વૈજ્ઞાનિક ભાષા છે.
ભૌતિક વિજ્ઞાન કહે છે જગતમાં દરેક જગ્યાએ ધ્વનિનું અસ્તિત્વ છે. પદાર્થ પણ ધ્વનિનો સમુચ્ચય છે. એક વસ્તુ બીજી વસ્તુ સાથે અથડાય ત્યારે તેના પરમાણુ માં ધ્રુજારી ઉત્પન્ન થાય છે. તેને લીધે તેની આસપાસની હવામાં ધ્રુજારીથી ગોળાકાર લહેર દૂર-દૂર સુધી ફેલાય છે. બહારથી થતાં આઘાતથી પરમાણુઓની ધ્રુજારી મગજનાં શ્રવણ કેન્દ્ર સુધી પહોંચે છે, ત્યારે તે શરીરના બધા પરમાણુઓમાં સ્પંદન ઉત્પન્ન કરે છે. આ સ્પંદન કે ધ્રુજારી શબ્દના તાલ, સૂરની ગતિ ઉપર આધાર રાખે
તે
સર્વાગાસન
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસન
ચકાસના
યોગમુદ્રાસન
વિભાગ-૧ છે, તેથી દરેક શબ્દોના ઉચ્ચારણની જુદા-જુદા પ્રકારની અસર શરીર પર પડે છે.
મંત્ર ઉચ્ચારણ-શાસ્ત્રીય રાગ, ગાયનો, કલીલ દ્રાવણ સંરચના પર અસર કરે છે. અણુ અને પરમાણુથી આગળ વધીને કોલોઈડના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરાવે છે. ત્યાં ઉર્જા સ્વરોનાં સ્પંદનોથી ખૂબ જલ્દી અસર પામે છે. મંત્ર-ધ્વની અને શાસ્ત્રીય રાગો આપણી શ્લેષ્મ સપાટી માટે જરૂરી પોઝિટીવ ચાર્જ ઉત્પન્ન કરે છે.
લંડનના કેટલાક ડોક્ટરોએ ગર્ભવતી મહિલાઓને સંગીતની | સુરાવલીઓ અને ખાસ પ્રકારના મંત્રોચ્ચારોનું શ્રવણ કરાવ્યું. તેમાં ૨૯૦ માંથી ૨૮૪ બાળકો સામાન્ય બાળકો કરતાં વધુ તંદુરસ્ત, શક્તિશાળી, બુદ્ધિશાળી અને સુંદર જણાયા. ગર્ભસ્થશિશુની ચોથે-પાંચમે મહિને શ્રવણશક્તિનો વિકાસ થઈ જતો હોવાથી સંગીત ધ્વનિની જલ્દી અસર થાય છે. માટે હિંદુસ્તાનમાં ધર્મશાસ્ત્રોમાં ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને ટી.વી. પશ્ચિમી સંગીત, કઠોર શબ્દોનું શ્રવણ કરવાની મનાઈ કરેલ છે, અને શાસ્ત્રીય સંગીત, મંત્રોચ્ચાર, સ્તોત્રોનાં પાઠ કરવાના કહ્યાા છે. એને કારણે માતા અને બાળકમાં શરીરમાં પ્રોટોપ્લાઝમ વધુ મજબૂત થાય છે. સ્નાયુ દઢ બને છે, શરીર અને મન સ્વસ્થ શાંત બને છે.
ન્યુયોર્કનાં ડો. એડવર્ડ પોડોસ્કી જણાવે છે. ખાસ પ્રકારની ધ્વનિ સંગીતના સુરોથી હૃદય રોગોમાં રાહત મળે છે. શરીરને નુકશાનકારક તત્ત્વો-ઝેરી પદાર્થોનો નિકાલ કરવા આ ધ્વનિનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. અમેરિકાનાં પિટ્સબર્ગમાં રહેતા રાલ્ફ લોરોન્સ અમેરિકાનાં ન્યુયોર્ક શહેરનાં શેટગે સરોવર પાસે આવેલા બ્રેનાડર્સ વિલ નામના ગામમાં અદ્યતન સાધનોવાળું રેકોર્ડિંગ થિયેટર ઉભુ કર્યું છે. એ કહે છે - માનવીનો રોગ બધી રીતે અસાધ્ય થઈ ગયો હોય ત્યારે પણ તેની ચેતનાના અંતિમ સ્ત્રોત સુધી અદ્રશ્ય સ્વર લહરીઓની અસરથી એને સારો કરી શકાય છે.
જ્યારે હિંદુસ્તાનમાં જૈનધર્મ વિગેરે ધર્મોમાં વિવિધ મંત્રોચ્ચાર દ્વારા દરેક પ્રકારનાં દુઃખો – આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિ દૂર કરવાના ઉપાયો હજારો વર્ષોથી બતાડ્યા છે. મનનાર્ ત્રાયતે ઈતિ મન્ત્ર – જેનું વારંવાર જાપ, મનન, ચિંતન કરતાં રહેવાથી મન-વચન-શરીરનાં તાણમાંથી રક્ષણ થાય છે. આપણા ઋષિ-મુનિઓ મહા વૈજ્ઞાનિક હતા એમણે વિવિધ મંત્રોચ્ચારોની વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિઓ શોધી છે. જેમાંની એક “ૐકાર' જાપ છે.
ઉગ્રાસન
પવનમુક્તાસન
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભુજંગાસન,
સવાસના
વિભાગ-૧ ૐ” કાર એ શબ્દ નથી પણ પ્રણવધ્રુવ, વિનય અને તેજસ્ બીજ છે. અન્ય અન્ય ધર્મોમાં પણ “ૐકાર નો વિશિષ્ટ મહિમા ગવાયો છે અને ઉપાસના કરવામાં આવી છે. જૈન ધર્મમાં પણ શ્રી મેરૂતુંગસુરિ વિરચિત સુરિસમુચ્ચય મંત્ર કલ્પમાં પણ સર્વ સ્તુતિ પદનાં અને ૪ વિદ્યાવિભાગમાં પ્રારંભમાં સર્વલોકમાં પોતાની શાંતિ-પુષ્ટિ-ઋદ્ધિ-બુદ્ધિસ્ફર્તિ-કલ્યાણ માટે “ૐ” કાર સ્તોત્રમૂની રચના કરતાં કહ્યું છે – “હે
કાર ! તું પરબ્રહ્મ, લોકનાથ અને જીનેશ્વર પણ તું જ છે. સંસારની સર્વ કામના પૂરી કરનાર અને મોક્ષ સુખ આપનાર છે. ૐકારમાં પંચ પરમેષ્ઠીનો સમાવેશ થાય છે.
નવકારના પાંચ પદના પ્રથમ પાંચ અક્ષરોનું મિલન થવાથી “ઓ', મંત્રબીજ બને છે. જેમ કે અરિહંતનો “અ” સિદ્ધ એટલે અશરીરીનો પણ અ
આચાર્ય નો ‘આ’ એટલે ત્રણ અક્ષર અ + અ + આ મળીને પણ = “આ” થાય
ઉપાધ્યાય નો ઉ' છે એટલે આ + = ઓ અને મુનિ નો “યું. આ રીતે “ઓ એ પંચપરમેષ્ઠિનો વાચક મંત્રીબીજ બની જાય છે. ઓમકારનો વિધિપૂર્વક નાદ કરવાથી માનસિક જગત ઉપર 3 સીધી અસર થાય છે, વિચારોનાં વમળમાંથી મુક્તિ મળે છે. શું ઓમકાર એક સંજીવની છે.
યોગ સાધના હોય, સંગીત, નૃત્ય, હોમ-હવન મંત્ર, તંત્રમાં કે કોઈ પ્રાર્થનાનો પ્રારંભ હોય ત્યારે પ્રથમ ઓમકારના નાદથી શરૂઆત થાય છે. આ નાદ સામુહિક રીતે થાય છે, ત્યારે વાતાવરણમાં, તનમાં, મનમાં શાંતિ આચ્છાદિત થઈ જાય છે. જ્યારે શાંતિનું વાતાવરણ બને છે, ત્યારે કોઈપણ સાધનાની સફળતા માટે ઝડપી ગતિ પ્રાપ્ત થાય છે.
૩ૐકાર દ્વારા લાભનાં દર્શન. ૐકારનો વિધિપૂર્વક જાપ કરવાથી માનસિક જગત ઉપર સીધી અસર કરે છે. મનને પ્રથમ વિચારોનાં છે વમળમાંથી મુક્ત કરે છે અને શાંતિ તરત જ પ્રાપ્ત થાય છે. સર્વ દુઃખના ૪ નિવારણ માટે “ૐ” નું ધ્યાન, ૐ નું મહત્વ પૂર્વ અને પશ્ચિમનાં રે દેશોએ સ્વીકાર્યું છે. આધુનિક વૈજ્ઞાનિકોએ, ડોક્ટરોએ પોત પોતાની રીતે સંશોધન કર્યું છે કે, ૩ૐ ના ઉચ્ચારણથી હૃદય, મસ્તક, હાથ-પગ
તવજાસન
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
અને સમસ્ત સૂક્ષ્મન્દ્રિયો પ્રભાવિત થાય છે.
‘’ એ સંજીવની છે. ૐ નાદનો અભ્યાસ કરતાં પહેલા એનાં ૩ વર્ણોને (અઉ-મ્) સમજી લઈએ. એમાં ત્રિપદી સમાએલી છે.
‘અ’ કારનો ઉચ્ચાર કંઠમાંથી થાય છે. ‘અ’ સર્જન ઉત્ત્પતિ ને સૂચવે છે એટલે ત્રિપદી માં ‘ઊપ્પનેઈ’, વા ‘ઉ' એ મધ્યમાં છે ‘ઉ' ના ઉચ્ચારણ દરમ્યાન જીભનું ચલણ (Rolling) છે, છતાં પોતાનાં સ્થાનમાં સ્થિર છે એટલે ‘‘ર્વેઈવા’' જ્યારે ‘મ્’ નાં ઉચ્ચારણ સમયે બન્ને હોઠ ભેગા થાય છે. મુખબંધ થાય છે જે જીવનનાં અંત નો સૂચક છે. એટલે ‘‘વિગમે ઈવા’’...!
આ મંત્રમાં ઉત્પત્તિ સ્થિતિ લય; આદિ મધ્ય અંત આ ત્રણેય સ્થિતિને આવરીને ૐકારનાં ધ્યાન વખતે આ ત્રણે સ્થિતિનું ભાન સાધકને કરાવે છે. હું કેવી રીતે કરવો ? ૧)પ્રથમ પદ્માસન કે અર્ધપદ્માસનમાં બેસીને આંખો બંધ કરવી
૨) પછી ઓમકારનો ‘ઓ’ વિલંબિત ઉચ્ચારણ. ‘ઓ' વિલંબિત કરવા માટે પ્રથમ શ્વાસ બહાર કાઢો અને તેજીથી ઝડપથી ઊંડો શ્વાસ એટલો બધો ભરો કે શરીર આખું ટાયર જેવું થઈ જાય... એ પછી શ્વાસને પાંચની ગીનતી (મનમાં પાંચ સુધી ગણત્રી) કરો ત્યાં સુધી હવાને અંદર ટકાવી રાખો. આંતર કુંભકમાં ટકો પછી હોઠને આગળ અને અર્ધચન્દ્રાકારમાં ગોઠવી ઓ.....નાદ સાથે હવા બહાર કાઢો. જેમ જેમ હવા નાદ સાથે બહાર નીકળે તેમ તેમ શરીરને પણ શિથિલ કરો પેટને અંદરની બાજુ સંકોચન આપી દિર્ઘ ‘‘ઓ’’ કરો પછી થોડી હવા બાકી રહે ત્યારે લઘુ ‘મ્’ નો નાદ કરી એ આવૃત્તિ પૂર્ણ કરો.
૩) ‘‘ઓમકાર... નો મ્ વિલંબિત...!'' ઉપર મુજબ હવા તીવ્રતાથી ભરો. પ્રથમ ‘ઓ’ નો લઘુનાદ (નાનો નાદ) કરી તુરંતજ મોં બંધ રાખી નાસિકા માંથી મ્.... નો વિલંબિત નાદ કરો. શરીરને શિથિલ કરતાં જશો. આવી રીતે બીજી આવૃત્તિ પૂર્ણ કરો.
૪) ‘ઓમકા૨’ નો ‘ઓ’ અને ‘મ્’ વિલંબિત. એક શ્વાસ બહાર કાઢી તીવ્રતાથી શ્વાસ અંદર ભરી.. આ ભરેલા શ્વાસમાંથી ઓ... ને અને મ્... ને બન્નેને વિલંબિત કરતાં કરતાં કપાળનો ભાગ ભૂમિમાતા સાથે અડાડો અને બન્ને હાથને આગળ સીધા લંબાવી ભૂમિ પર મૂકી .. નમનની સ્થિતિમાં આવો...!
નમનની સ્થિતિમાં આંતર નિરીક્ષણ કરો કે તમારા મન પરથી શુભ અસર થઈ છે.? ભાવનામાં શું ફરક પડ્યો.. ! શારીરિક, માનસિક કે ભાવનાત્મક તનાવ દૂર થયો.. ?
૨
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ આ રીતે સતત ૩ આવૃત્તિ કરો પછી અન્ય યોગાસનો કરો. પ્રાર્થના કરો...! વિધિપૂર્વક જાપ કરવાથી યોગમાર્ગની વિશિષ્ટ સિદ્ધીઓ પ્રાપ્ત થાય છે. ૐકારનો જાપ તેના અર્થનું ચિંતન કરવાપૂર્વક પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રગાઢ ભાવના પૂર્વક કરવો. મંત્રનું માત્ર રટન એ તો એક અચેતન ક્રિયા છે, જે એક પ્રકારની મૂછ કે સંમોહન માત્ર પેદા કરે છે. સાચો જાપ તો ચેતનાનું જાગરણ કરે છે.
૧) મંત્રનું મનમાં ધીમા સ્વરે ઉચ્ચારણ ૨) મંત્રના અર્થનું અનુસંધાન (અર્થબોધ)
૩) પ્રગાઢ ભાવના મંત્રના અધિષ્ઠાતા પરમાત્મા સાથે આત્મિક જોડાણ આમ મંત્રધ્વનિનું ઉચ્ચારણ, એનો અર્થબોધ અને એના અધિદેવતા પ્રત્યે ભક્તિભાવના ૐકારની સાધના કરનાર સાધક અલૌકિક આકર્ષણ શક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. શરીરમાં મુખ સંબંધી, શ્વાસ, સાયનસ, બહેરાશ, ખીલ, ચામડીના રોગો, ગુમડા, હાર્ટ એટેક, બી.પી. વગેરે અનેક પ્રકારની બિમારીઓ દૂર થાય છે. શરીર નિરોગી બને છે, મન સ્વસ્થ અને આત્મા પુષ્ટ બને છે.
ભાષ્યજાપ: ઉચ્ચારનો ધ્વનિપૂર્વક કરાતો જાપ એ ભાષ્ય જાપ છે. તે પ્રાથમિક
ભૂમિકામાં યોગ્ય છે. તેથી ભાષા શુદ્ધ અને પવિત્ર બને છે. તેથી નવકારના ભાષાત્મક સ્પંદનોના વર્તળ બહાર નભોમંડળમાં પણ વિસ્તૃત બને છે. તેમજ ભાષ્યજાપથી ધીરે ધીરે મનની સ્થિરતા
કેળવાય છે. છ મહીના સુધી આનો અભ્યાસ કરી શકાય છે. ઉપાંશુ જપઃ આ જાપમાં ધ્વનિ નથી હોતો, માત્ર હોઠ ફફડે છે, ભાષ્ય કરતાં
આ ઉપાંશુ જાપ સૂક્ષ્મ છે, આમાં સ્થિરતા વધે છે. માનસ જાપ : આ જાપ માત્ર મનના ઊંડાણથી થાય છે. મનની તલ્લીનતા આથી
ખૂબ વધે છે. જાપની સંખ્યા પણ વધે છે, તેનો વેગ તથા તેની સૂક્ષ્મતા અતિશય સ્પંદિત થાય છે. આ પ્રમાણે જાપ કરતા કરતા પછી મનથી પણ પેલેપાર સહજ રીતે આત્મામાંથી અજપાજપનો નાદ પ્રગટે છે. જાપ સૂતર, સ્ફટિક વગેરેની ઉત્તમમાળાના માધ્યમથી અથવા તો હાથની આંગળીથી નંદાવર્ત, શંખાવર્ત વગેરે રૂપે પણ કરવામાં આવે તો તેના પણ અલગ અલગ પ્રભાવ હોય છે.
૨૩
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
ગળ વધવાની "કી” ૧) આપ યોગનું જ્ઞાન માત્ર ૧૦ ટકા જ મેળવો અને એને પચાવવા - આત્મસાત
કરવા ૯૦ ટકા અભ્યાસમાં જ આપની શક્તિને કેન્દ્રીત કરો. ૨) માણસ સાધનના અભાવે દુઃખી થતો નથી. સાધનાના અભાવે દુઃખી થાય છે. ૩) મહાન આદર્શ જ મહાન માનવીનું સર્જન કરે છે.
ન ધ્યાન આજના ઈર્ષા, નિંદા અને તૃષ્ણાના કહેવાતા ઈન્ટરનેટ યુગની અતિ ફાસ્ટ લાઈફ સ્ટાઈલમાં ઈચ્છાઓ પૂર્ણ ન થતાં ધાર્યુ ન થતાં, એની અસર શરીર ઉપર થાય છે. શરીર થાકે છે. શરીર રોગોથી ઘેરાય છે. આજના માનવીને શ્રમ, હતાશા, નિરાશા, થાક, ડીપ્રેશન જલ્દી આવી જાય છે. તેનાથી બચવા છૂટવા તે યોગ અને ધ્યાન તરફ ખેંચાય છે. પરંતુ અભ્યાસ ન હોવાથી અને સતત ભવિષ્યની ચિંતા કરવાની ટેવ પલાંઠી લગાવી સ્થિરતા લાવવા દેતી નથી. તે સમયે સ્તવન, સ્તોત્ર, સ્તુતિ દ્વારા પરમાત્માની ભક્તિ, નમસ્કાર મંત્ર જાપ કે ક્રિયા યોગ કરવાથી માનસિક શાંતિ ચિત્તપ્રસન્નતાઆનંદનો અનુભવ થાય છે. હૃદય કોમળ અને સંવેદનશીલ બને છે.
ધ્યાનની પૂર્વભૂમિકા ભાવના છે. ક્રોધ, ઈર્ષ્યા, અસૂયા, રાગ-દ્વેષ કઠોરતા, નિંદા વિગેરે ચિત્તનાં સૌથી મોટા મળોને સાફ કરવા ભાવના ભાવવાની છે. કોઈપણ જીવ આપણું બગાડે ત્યારે આપણને એની પ્રત્યે પૂર્વગ્રહ, અણગમો થાય છે, અને મનમાં વૈરભાવના બીજ રોપાય છે. એને બાળવા મૈત્રાદિ ભાવના ભાવવવાની છે. બીજાનાં દુઃખ દૂર કરવાનાં વિચારો આપણા પોતાના દુઃખ દૂર કરે છે. બીજાને સુખી કરવાની ભાવના જ આપણને સુખી બનાવે છે.
ચિત્તમાં પડેલા કઠોરતા-દોષને કાઢવા કરુણા ભાવના લાવવી ચિત્તમાં પડેલા રાગ-દ્વેષ કાઢવા માધ્યસ્થભાવના ભાવવી ચિત્તમાં પડેલા વૈરભાવને કાઢવા મૈત્રીભાવના ભાવવી ચિત્તમાં પડેલા ઈષ્ય-અસૂયા કાઢવા પ્રમોદભાવના ભાવવી
સંકલિષ્ટ ચિત્તમાં ધ્યાન થતું નથી. ધ્યાન કરવાની ચીજ નથી પરંતુ દોષોથી મુક્ત એવા નિર્મલ ચિત્તમાં ધ્યાન સ્વતઃ થઈ જાય છે.
ઊી
રે [f. ના
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
શાન સાધના ક્રિયાયોગ સાધનામાં પાયારૂપ (Base) આંતરજગતની યાત્રા કરવાની છે અને વિશિષ્ટ ધ્યાનમાં પ્રવેશ કરાવવાની અને પરમઆનંદ આપનારી, વિચારોને શાંત કરનારી, ડીપ્રેશન, હતાશા નિરાશાને દૂર કરનારી, શરીર અને મનને શાતા આપનારી ઉચ્ચતમ ક્રિયા એટલે “ચક્રઅનુસંધાન”. આ ક્રિયા અત્યંત સરળ અને સહુ કરી શકે એવી છે.
“ચક્ર અનુસંધાન” નો અર્થ “ચક્ર એટલે આપણા શરીરમાં આવેલ “યોગિક કેન્દ્ર", અનુસંધાન એટલે શોધવું, જાણકારી મેળવવી, એટલે કે આપણા શરીરમાં રહેલા “યોગિક કેન્દ્રો” – ચક્રોનાં સ્થાન શોધવા.
આજના વિજ્ઞાન અનુસાર આખુ વિશ્વ ગોળ ગોળ ફરે છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, પૃથ્વી વિગેરે ગોળ ગોળ ફરે છે. જૈન ધર્માનુસાર સૂર્ય, ચન્દ્ર, ગ્રહ નક્ષત્ર વિગેરે મેરૂપર્વતની ચારેબાજુ ગોળ ગોળ ફરે છે..! અરે વર્તમાન દુનિયામાં પણ બાળકો ચકડોળ, ફેરફુદરડી નૃત્ય, ગરબા, દાંડિયા-રાસમાં ગોળ ગોળ ઘૂમે છે. આ શરીર ગોળ ઘૂમવાથી આનંદની ઉર્જા ઉત્પન્ન થાય છે અને આનંદની અનુભૂતિ થાય છે પણ, આ શરીરમાં રહેલું મન જ એવું છે જે બેફામ હાઈસ્પીડમાં દિશાહીન ગમે તેમ દોડે છે, ભાગે છે, અથડાય છે, કૂટાય છે, ઘવાય છે, એને કારણે મન નિર્બળ બને છે, નિર્બળ મનને રોગ લાગે છે અને રોગનો ભોગ શરીર બને છે. એટલે માનસીક તનાવ હાઈ-લો બ્લડપ્રેશર, હાર્ટ-એટેક વિગેરે અનેક જાતની બિમારીઓ આવે છે.
નવરાત્રિમાં દિવાની ફરતે કાવ્યમય ભાષામાં સ્તુતિ કરતાં કરતાં ગોળ ફરવું. શરૂઆતમાં ઘરનાં કુટુંબમાં સદસ્યો સુધી મર્યાદિત હતું. ત્યારપછી સંઘશક્તિની ભાવના કેળવવાનાં ઉદેશ્યથી શેરી સુધી પહોચ્યું (શેરી-ગરબા) આગળ વધતા મધ્યચોકમાં માંડવી મુકીને સંઘબળ સદ્દબુદ્ધિની યાચના સમુહરૂપે કરતાં કરતા આ નવરાત્રિ વિકૃતરૂપે ભયંકર અનિષ્ટો સાથે મેદાનમાં આવી ગઈ. એની પવિત્રતા હણાઈ ગઈ. સાત્વિક આનંદ નષ્ટ થઈ ગયો.
૧ કી.મી. ચાલવા માટે આનાકાની કરનાર વ્યક્તિ નવરાત્રીમાં ગોળ ગોળ ફરીને સેંકડો કી.મી. અંતર કાપે છે, અને શરીર સાથે મન પણ ગોળ ગોળ ફરીને આનંદ મેળવે છે. શરીર થાકે છે પણ મન તો આનંદ માટે શરીરને બળજબરીથી ઘસડે છે, પરંતુ
શરીર સ્થિર રહે અને મન ગોળ ગોળ ફરે તો સાત્ત્વિક આનંદ મળે અને થાક ન લાગે..!”
આપણા યોગ શાસ્ત્રોમાં શરીરને સ્થિર રાખીને મનને જ ચક્ર અનુસંધાન (ગોળ ગોળ) ફેરવી એક બિંદુ ઉપર સ્થિર કરવાની પ્રારંભિક ક્રિયા ધ્યાનમાં ઉપયોગી થાય છે.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક
સ્થિતિ
""
મુલાધાર ચક્ર
૧ બેઝીક ચક્ર- કરોડરજ્જુના એકદમ નીચલા છેડા પર અથવા “કોકિક્સ’ ક્ષેત્રમાં
૨ સેક્સુ ચક્ર
૩ મેંગમેન ચક્ર
૪ નેવલ ચક્ર
જનનાંગ ક્ષેત્ર
૫ સ્પ્લીન ચક્ર
નાભીની પાછળ પીઠમાં હોય
નાભી
સ્પ્લીન પેટની ડાબી બાજુ આગળનું સોલાર ચક્ર અને નાભી અ‘આગળનું ચક્રની વચ્ચે ડાબી બાજુની નીચલી
સ્પ્લીન ચક્ર
પાંસળીની મધ્યભાગમાં
કાર્ય અને સંબંધિત અંગો
એડીનલ ગ્રંથીઓ અને જનનાંગ આ કેન્સર, ભૌતિક શરીરને નિયંત્રીત અને ઉર્જીત કરે છે. દા.ત. હાડકા માંસ પેશીઓ, લોહી અને ગ્રંથીઓ આંતરીક અંગ, આ સામાન્ય શક્તિ શરીરની ગરમી અને શીશુઓ અને બાળકોના વિકાસને પ્રભાવીત કરે છે. સ્વયંને જીવીત રાખવા અને સુરક્ષીત રાખવાનું કેન્દ્ર છે. જનનાંગ, બ્લેડર, પગ તથા શરીરના નીચલા ભાગોનું કેન્દ્ર છે.
કીડની આંતરીક ગ્રંથી અમૂક હદ સુધી આંતરીક અંગોને પણ નિયંત્રીત કરે છે. રક્ત દબાણ નિયંત્રીત કરે છે.
નાનુ અને મોટું આંતરડુ
વાયુ પ્રાણશક્તિનું મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર અન્ય પ્રમુખ ચક્રો અને શરીરને ઉર્જીત કરે છે.
રોગ
લ્યુકેમીયા, જીવન શક્તિની ઉણપ, એલર્જી, દમ, ગુપ્ત રોગ, હાડકાનો રોગ, કરોડરજ્જુની સમસ્યા, રક્તનો રોગ, શરીરની અવિકસીતતા અને મનોવૈજ્ઞાનીક સમસ્યા
કામ સંબંધી સમસ્યાઓ ઉભી થાય છે, અને બ્લેડરના રોગ થાય છે. કીડનીની સમસ્યા, તેજસ્વીતાની ઉણપ, હાઈ બ્લડ પ્રેસર, પીઠના દુ:ખાવાની સમસ્યા
અપચો, શીશુ જન્મની સમસ્યા, એપેન્ડીકસ્, તેજસ્વીતાની ઉણપ, આંતરડા સંબંધિત અન્ય રોગો.
વિભાગ-૧
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
બ પાછળ ન| આગળના પ્લીન ચક્રની| આનું કાર્ય આગળના પ્લીન ચક્રની | તેજસ્વીતાની ઉણપ સામાન્ય ગ્લીન ચક્ર | બરાબર પાછળ | સમાન છે.
અશક્તિને ૨ક્ત સંબંધિત રોગ. ૬ અ આગળનું પાંસળીઓ વચ્ચે ખાલી ઉર્જા સફાઈ ઘરના સ્વરૂપે કામ કરે છે. સોલાર ચક્ર | જગ્યામાં નાભીની ઉપર, શરીરને ઠંડુ અને ગરમ રાખવાના તંત્રને આવેલ છે.
પણ નિયંત્રીત કરે છે.
#
વિભાગ-૧
બ પાછળનું આગળના સોલાર ચક્રની અગ્નાશય, હૃદય, છાતીનું ડાયાફ્રામ, મોટું | કોલેસ્ટ્રોલના પ્રમાણમાં વધારો, સોલાર ચક્ર |બરાબર પાછળ છે. આંતરડુ, પિત્તાશય, શરીરના આંતરીક | ડાયાબીટીશ, અલ્સર, લિવર પર સોજો,
અંગોને નિયંત્રીત કરે છે. આનું કાર્ય | હૃદય રોગ, સાંધાનો દુઃખાવો, છાતીના
આગળના સોલાર ચક્રની સમાન છે. | | ડાયાફ્રામનો લકવા લાગુ પડે છે. ૭ હૃદય ચક્ર
હૃદય અને રક્ત સંબંધિત રોગ અ ફ્રન્ટ હાર્ટ છાતીના મધ્યમાં
હૃદય થામણ ગ્રંથી, રક્ત સંચાર તંત્ર.
ફેફસા સંબંધિ રોગ, જેમકે દમ, બ બેક હાર્ટ | હૃદયની બરાબર પાછળ ફેફસા અને થાયમસ ગ્રંથી
ક્ષયરોગ તથા બીજા રોગો. ૮ થ્રોટ ચક્ર ગળાની વચ્ચમાં
ગળુ થાયરોઈટ, પેરાથાયરોઈડ ગ્રંથી, ગળા સંબંધી રોગો, ગળુ પકડાઈ લ્મિફેટીક તંત્ર
જવું, ગળામાં ખરખરાડ, અવાજ
| બંધ થઈ જવો, દમ જેવા રોગો. ૯ અજના ચક્ર ભમ્મરની વચ્ચે
પિટ્યુટરી ગ્રંથી, અંતરસ્ત્રાવી ગ્રંથી, પ્રમુખ કેન્સર, એલર્જી, દમ, અંતઃસ્ત્રાવી ચક્રને નિયંત્રીત કરે છે.
ગ્રંથીઓને લગતી બિમારીઓ. ૧૦ ફોર હેડ ચક્ર | કપાળના મધ્યમાં (લલાટ) | તંત્રીકા તંત્ર અને પીનીયલ ગ્રંથી | તંત્રીકા તંત્રને લગતા રોગો, લકવો. ૧૧ ક્રાઉન ચક્ર | માથાના તાળવે
પીનિયલ ગ્રંથી મગજ અને આખા યાદશક્તિ ઓછી. મગજ તથા શરીરને નિયંત્રીત કરે છે.
પિનીયલ ગ્રંથીને લગતા રોગો. (શારીરિક તથા માનસિક રોગો).
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
આગલું હૃદય ચક્ર
નેવલ ચક્ર
થ્રોટ ચક્ર
આગલું સોલાર
હૃદય ચક્ર
આગલુ સ્પીલીન ચક્ર
સેક્સ ચક્ર
બિંદુ
આશા
· વિશુધ્ધિ
અનાહત
-મુલાધાર
ક્રાઉન ચક્ર
ફોરહેડ ચક્ર અજના ચક્ર
વિભાગ-૧
-મણિપુર
સ્વાધિષ્ઠાન→
હવે ચક્રઅનુસંધાન ક્રિયામાં સૌ પ્રથમ ચિત્રમાં દર્શાવ્યા
પ્રમાણે શરીરના
ચક્રો સમજી
લ ઈ એ ..
નીચેના
કરોડરજ્જુના એકદમ નીચલા છેડે છે એનાથી ઉપર શરીરનાં આગળ અને પાછળનાં હિસ્સામાં પેડુમાં અને પીઠમાં સ્વાધિષ્ઠાન ચક્ર' છે. નાભિમાં ‘મણિપુરચક્ર’, છાતીના મધ્યમાં હૃદય પાસે ‘અનાહતચક્ર', ગળામાં અને પાછળ ગરદનમાં ‘વિશુદ્ધિચક્ર’ છે. માથાનાં ઉપરના ભાગમાં ચોટલા પાસે ‘બિન્દુચક્ર’ છે. ‘આજ્ઞાચક્ર' મસ્તકની અંદર કમ્મરના કાટાનાં ઉપલા છેડા પાસે આવેલ છે.
૨૮
‘મૂલાધાર’ (બેઝિક) ચક્ર
શરીરના
સૌથી
આ સાધનાના અભ્યાસમાં શરીરની આગળ અને પાછળ આવેલા ચક્રોના સ્થાનનો અભ્યાસ જરૂરી છે. જેવી રીતે હારમોનિયમ વગાડતા પહેલાં સારેગમપધનીસા આ સુરો આંખો ખોલીને જોતાં જોતાં આંગળી મુકીને પ્રેકટીસ કરવી જરૂરી છે. પછી આંખો મીચીને પણ સુ૨ વગાડી શકાય છે, તેવી રીતે ચક્રમાં સ્થાન ઉપર આંગળી મુકીને મનને કહેવું પડે કે આ સ્થાને મુલાધાર ચક્ર છે. તેવી રીતે બધા ચક્રનાં સ્થાનોની સમજ આત્મસાત્ થાય. એવો સાધક ‘ચક્ર અનુસંધાન' નાં ચક્રાવા માટેની ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરે છે.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧
ના થઈ
KIYચક્ર ||
પાછલુ
૧) ચેતના એટલે ચિત્ત.. મન.. ૨) ચેતનાનો સૂક્ષ્મ યોગીક માર્ગ નીચે મુલાધાર ચક્ર થી
શરૂ થઈ આગળના ભાગમાં (Front side) બિન્દુ AT સુધી અને બિન્દુથી પાછળના ભાગે (Back side)
મુલાધારચક્ર સુધીનો માર્ગ. ૩) આરોહણ એટલે ચઢતું
પાછલુ હૃદય ચક્ર ૪) અવરોહણ એટલે ઉતરતું
પાછલુ પહેલા રાઉન્ડમાં કોઈપણ આસનમાં બેસો.
સોલારે આંખને સંપૂર્ણ બંધ કરો. કમ્મરમાંથી ધીમે ધીમે એકદમ સીધા બેસો. પછી સાધનાની સિદ્ધિ માટે
બીલીન ચક્ર આ શરીરનાં અને મનનાં માલિક એવા પરમાત્માને તમારા ભાવથી પ્રાર્થના કરો. હવે તમે તમારી
મેંગ મેન ચક્ર) ચેતના (મન) ને નીચે મુલાધારચક્ર ઉપર લાવો. ગુદાદ્વાર અને જનન અવયવને અંદરની બાજુએ ખેંચી પાંચવાર “મુલાધાર'. મુ.લા..ધાર..૨.. વિલંબિત નાદથી મુખ દ્વારા ઉદ્ઘોષ કરો.
ત્યારબાદ ચેતનાને આરોહણ આગળ અને પછી ઉપરની દિશા તરફ પેડમાં આવેલ “સ્વાધિષ્ઠાન' ચક્ર ઉપર આંગળી મુકી એ સ્થાનને અંદરની બાજુ ખેંચાણ આપી પાંચ વાર “સ્વા.અધિ.ઠા.. ન...” વિલંબિત નાદથી પોકારો.
એ જ રીતે નાભિ પર આંગળી મુકી “મ.ણી..પુ..૨..', છાતીનાં મધ્યમાં “એ..ના...હ.ત...", ગળાની મધ્યમાં “વિ. શુ..દ્ધિ..” અને સૌથી ઉપર માથામાં ચોટલીના ભાગે ‘બિ.. દુ..” એ સર્વે પાંચ પાંચ વાર દોહરાવો. આ રીતે આપણને મનની ચેતનાને સૂક્ષ્મ માર્ગે બિન્દુ સુધી આરોહણ કર્યું. એજ રીતે પાછળની બાજુથી ચેતનાનાં સૂક્ષ્મ માર્ગે અવરોહણ કરીશું. “આજ્ઞા, વિશુદ્ધિ, અનાહત, મણીપુર, સ્વાધિષ્ઠાન, મુલાધાર.. આ રીતે ચક્ર અનુસંધાન ક્રિયાનો પહેલો રાઉન્ડ પુરો થયો. હીજા રાઉન્ડ શરૂ પૂર્વવત્ પણ ચાર ચાર વાર દોહરાવવાનું.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૧ ત્રીજા રાઉન્ડમાં ત્રણ ત્રણ વાર અને ચોથા રાઉન્ડમાં બે બે વાર પાંચમાં રાઉન્ડમાં એક વાર દોહરાવવું
ત્યારપછી આંગળી મુક્યાવગર ચક્રને એકવાર મધુર સ્વરે દોહરાવી ચેતનાને આરોહણ - અવરોહણ ખૂબ જાગ્રત રહીને ૨૧ રાઉન બિસ્કુલ ભૂલ ન પડે તે રીતે ધીમે ધીમે નોન-સ્ટોપ આ ક્રિયા પરિપૂર્ણ થાય, એટલે કે આત્મસાત થાય છે ત્યારે ચેતનાની ગતિ (આરોહણ + અવરોહણ) ઝડપી બને છે. વિચારો આવતા બંધ થાય છે. પૂર્ણ મૌન શૂન્યતામાં થોડો સમય ધ્યાન” ની સ્થિરતા પ્રાપ્ત થાય છે. આનંદની અનુભૂતી થાય છે.
ની ઉપયોગીતા યોગશાસ્ત્રની ભાષામાં જ્યારે શ્વાસ ડાબા નસકોરાથી લેવાય ત્યારે ઈડા નાડી કે ચન્દ્રસ્વર કહે છે, અને જમણા નસકોરાથી લેવાય ત્યારે પિંગલા કે સૂર્યસ્વર તેમજ જો બન્ને નસકોરાથી લેવાય તો સુષુણ્ણા નાડી કહે છે. જે નાડી ચાલતી હોય ત્યારે તેને અનુરૂપ કાર્ય કરવાથી કુદરતના પરિબળો, કુદરતી શક્તિઓ અને વૈશ્વિક ઉર્જા અનુકૂળ થઈને અચૂક ફાયદો આપે છે.
ઈડા નાડી ચાલતી હોય ત્યારે સ્થિર કાર્યો કરવા. બેસીને કે દોડા-દોડી શ્રમ ન હોય તેવા હળવા કાર્યો કરવા. અભ્યાસ, દાન, મંત્રસિદ્ધિ, શાસ્ત્રોધ્યયન, વિદ્યાપ્રાપ્તિ, ભણવું, નૃત્ય-ગાયન શીખવું, વાદ્યો વગાડવા, રચનાત્મક કાર્યો કરવા, કોઈ વસ્તુનો ઘાટડીઝાઈન બનાવવી, પ્રવાહી પાણી પીવું, કપડા બનાવવા, સીવવા, આશ્રમો – મંદિરોને લગતા કાર્યો, શાળા, અનાથાશ્રમો, હોસ્પીટલ, હોસ્ટેલ, પૂજાસ્થાન, દવા બનાવવી, બોસ કે ઉપરીને મળવા જવું, ગુરૂને મળવું. નવું ઘર, વેચાતું કે ભાડે લીધું હોય તેમાં પ્રવેશ કરવો (ગ્રહ પ્રવેશ), નવી વસ્તુ લાવવી, શુભ સંકલ્પ, મિત્રો, સ્નેહી સ્વજનો, પાર્ટી, સમારંભોમાં જવું વિગેરે કાર્યો કરવાથી સફળતા મળે છે.
પિંગલા - સૂર્ય નાડી ચાલે ત્યારે દૂર કે ઉગ્ર કાર્યો કરવા. યાત્રા પ્રવાસ, વ્યાયામ, કસરત, શારીરિક શ્રમનું કાર્ય, વાહનોની મરામત, સાધનોનું રીપેરીંગ, ટેકનીકલજ્ઞાન, શત્રુનો પ્રતિકાર, પર્વતારોહણ, વાહન-સવારી, ભોજન કરવું વિગેરે કાર્યો કરવાથી સફળતા મળે છે.
સુષુણ્ણા નાડી ચાલે ત્યારે યોગ-સાધના, પૂજા, અર્ચા, ધ્યાન કરવું. આ સમે મગજમાં સારા વિચારો, દયા-ક્ષમા ભાવ ધારણ કરવા. આ નાડી ચાલે ત્યારે આવેલા અભિષાપ કે આશીર્વાદ ફળે છે.
જરૂરિયાત મુજબ શ્વાસ કે સ્વર બદલી શકાય છે. જાણકાર પાસે જાણી લેવું.
૦
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૨
6
)
;
જો
૦ પંચ પરમેષ્ઠિ ૦. ૧) અરિહંત ૨) સિદ્ધ ૩) આચાર્ય ૪) ઉપાધ્યાય ૫) સાધુ ૧) નવપદના નામ, વર્ણ અને ગુણ || નામ | વર્ણ ગુણ ક્ર. | નામ | વર્ણ | ગુણ | ૧) અરિહંત | સફેદ | ૧૨ | ૬)| દર્શન | ૨) સિદ્ધ | લાલ
જ્ઞાન ૩) આચાર્ય | પીળો
ચારિત્ર ૪) ઉપાધ્યાય, લીલો ર૫ તપ | સફેદ | ૫) સાધુ | કાળો ૨૭ ૨) નવકારવાળીના ૧૦૮ મણકા કેમ?
પંચ પરમેષ્ઠિના ગુણ ૧૦૮ છે એટલે. ૩) નવપદજીમાં દેવ, ગુરૂ અને ધર્મ કેટલા? બે દેવ, ત્રણ ગુરૂ, ચાર ઘર્મ.
• કેટલાક શબ્દોના અર્થ છે ૧) શ્રાવક શ્રા ધર્મનું શ્રવણ કરે અને શ્રદ્ધા રાખે. તે આવા જ છે
વ સાત ધર્મક્ષેત્રમાં વાવે અને વિનય કરે. ગુણવાનુને છે ક
ક કર્મોને કાપે અને ધર્મક્રિયા કરે. 5 શ્રાવક કહેવાય ૨) સામાયિક સમ - સમતા) જે ક્રિયાથી સમતાનો લાભ થાય
આય – લાભ ા તેને સામાયિક કહેવાય છે. ૩) પ્રતિક્રમણ :પ્રતિ - પાછા | પશ્ચાતાપ પૂર્વક પાપોથી પાછા હટવું ;
ક્રમણ – હટવું તેને પ્રતિક્રમણ કહે છે. ૪) પર્યુષણાઃ પરિ – ચારેબાજુથી ચારે બાજુના બાહા ભાવોમાંથી છૂટીને ઉષણા – વસવું આત્મામાં જઈને વસવું તેને પર્યુષણા
કહેવાય છે. ૫) વીતરાગ: વાત - ચાલ્યા જવું જેના રાગાદિ પાપ ભાવો ચાલ્યા ગયા રાગ - પાપ ભાવો છે (નાશ પામ્યા છે, તેમને વીતરાગ
' કહેવાય છે.
(
૧
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
दिव्यध्वनि
अशोक वृक्ष
SING
વિભાગ-૨
અને સિદ્ધ)
મારા ભગવાનનું નામ અરિહંત પરમાત્મા છે, અને સિદ્ધ પરમાત્મા છે.
♦ મારા ભગવાનનાં સર્વજ્ઞ, જિનેશ્વર, તીર્થંકર, વીતરાગ, દેવાધિદેવ વિગેરે ૧૦૦૮ નામો છે.
♦ મારા ભગવાન કેવળજ્ઞાન, કેવળદર્શન વિગેરે અનંત ગુણને ધારણ ા છે.
♦ મારા ભગવાને સર્વ જીવોને હિતકર - સુખકર એવો અહિંસા પ્રધાન ધર્મ ઉપદેશ્યો છે. ૭ મારા
રૂપ ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરી છે. વૈન સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા
અરિહંતની ઓળખ કઈ... ?
૮ પ્રાતિહાર્ય અને ૪ અતિશયથી યુક્ત = ૧૨ ગુણ અષ્ટ પ્રાતિહાર્યના નામ
(૧) અશોક વૃક્ષ (૨) સૂરપુષ્પવૃષ્ટિ (૩) દિવ્યધ્વનિ (૫) સિંહાસન (૬) ભામંડલ (૭) દુભિ ચાર અતિશય
૧) અપાયાપગમાતિશય ૨) જ્ઞાનાતિશય ૩) વચનાતિશય ૪) પૂજાતિશય અરિહંત પરમાત્મા ૧૮ દોષથી રહિત
૧) દાનાંતરાય ૨) લાભાંતરાય
૪) ઉપભોગાંતરાય
૫) વીર્યાન્તરાય
૭) રતિ
૧૦) શોક
૧૩) દ્વેષ
૧૬) અવિરતિ
૮) અરિત
૧૧) જુગુપ્સા
૧૪) મિથ્યાત્વ
૧૭) નિદ્રા
(૪) ચામર (૮) છત્ર
કર
૩) ભોગાંતરાય
૬) હાસ્ય
૯) ભય
૧૨) રાગ
૧૫) કામ
૧૮) અજ્ઞાન
શ્રી તીર્થંકર ભગવંતો જ્યાં જ્યાં પારણું કરે ત્યાં ત્યાં તેઓના પુણ્ય પ્રભાવથી આકર્ષાઈને દેવો ૧૨૫ ક્રોડ સોનૈયાની વૃષ્ટિ કરે છે, તેનું વજન એક લાખ ૩૨ હજાર ને બસો મણ (૧,૩૨,૨૦૦) મણ ને ઉપર ૨૪ રૂા. ભાર થાય છે.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર.
કે
Raggggg
૨
r tતી
1 વિભાગ-૨
• બાર પર્ષદા છે. ભવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષ અને વૈમાનિક નિકાયના દેવોની ૪ અને ૨ દેવીઓની ૪=૮, મનુષ્ય, મનુષ્ય સ્રી, સાધુ, સાધ્વીના ૪ તેથી ૮+૪=૧૨ ભગવાન પૂર્વાભિમુખથી દેશના આપે છે, ત્રણ બાજુ ભગવાનના પ્રતિબિંબ હોય છે. સમવસરણના કુલ ૮૦ હજાર પગથીયા હોય છે. પહેલા ગઢની ચારે બાજુ - ૧૦ -૪૦ હજાર બીજા ગઢની ચારે બાજુ - ૫ - ૨૦ હજાર ત્રીજા ગઢની ચારે બાજુ - ૫ - ૨૦ હજાર
૦ ભગવાનની વાણી ૩૪ અતિશય અને ૩૫ ગુણોથી યુક્ત હોય છે.
અરિહંતપરમાત્માની પ્રતિમા અષ્ટપ્રાતિહાર્યથી યુક્ત હોય છે. (પરિકર સહિત)
• અરિહંત પરમાત્માના ૪ વિશેષણ ૦ ૧) મહાગોપ ર) મહામાયણ ૩) મહાનિર્ધામક ૪) મહાસાર્થવાહ
અરિહંત પરમાત્માના ૪ નિક્ષેપા ૦ ૧) નામ નિક્ષેપ : જિનેશ્વર ભગવાનનું નામ ષભદેવા
દા. ત. એચ. એમ. ટી. ઘડિયાળ (અક્ષરો) ૨) સ્થાપના નિક્ષેપઃ જિનેશ્વર ભગવાનની મૂર્તિ, ચિત્ર,
ઘડિયાળનું ચિત્ર, મોડેલ ૩) દ્રવ્ય નિક્ષેપા ભગવાનની પૂર્વાવસ્થા, પચ્ચાદ્ અવસ્થા
દા. ત. ઘડિયાળનાં સ્પેરપાર્ટસ (છૂટા પડેલા) , ૪) ભાવ નિક્ષેપા : સમવસરણમાં બેઠેલા ભગવાન
- ટાઈમ આપતું ઘડિયાળ ( ૯ સિદ્ધપરમાત્માની પ્રતિમા છે અષ્ટ પ્રાતિહાર્ય રહિત હોય છે. (પરિકર વિનાના)
• સિદ્ધના ૮ ગુણ ૦ ૧) અનંત જ્ઞાન ર) અનંત દર્શન ૩) અવ્યાબાધ સુખ ૪) અનંત ચારિત્ર ૫) અક્ષય સ્થિતિ ૬) અરૂપી ગુણ છે ૭) અગુરૂ લઘુ ૮) અનંત વીર્ય
કે
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचार्य
વિભાગ-૨
(આચાર્ય : ૩૬ + ઉપાધ્યાય : ૨૫ + સાધુ : ૨૭) ♦ મારા ગુરૂ - આચાર્ય, ઉપાધ્યાય સાધુ - સાધ્વી ♦ મારા ગુરૂના નામ : નિગ્રંથ, શ્રમણ, અણગાર, વિગેરે અનેક.
♦ મારા ગુરૂદેવ : પાંચ ઈન્દ્રિયનાં વિષયોનાં ત્યાગી, કંચન - કામિની વિગેરે સંસારનાં બધા પાપોથી મુક્ત ભગવાને બતાવેલા ધર્મનું અણીશુદ્ધ પાલન કરનારા, વિશ્વના તમામ જીવોનું કલ્યાણ કરનારા છે.
આચાર્યના ૩૬ ગુણ
૧) પાંચ ઈન્દ્રિયને વિકારથી રોકવી
૨) નવ પ્રકારના બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરનાર
૩) ચાર કષાયથી મુક્ત ૪) પાંચ મહાવ્રતને પાળનાર ૫) પાંચ આચારને પાળનાર
૬) પાંચ સમિતિને પાળનાર ૭) ત્રણ ગુપ્તિને પાળનાર
ઉપાધ્યાયના ૨૫ ગુણ
૧૧ અંગ, ૧૨ ઉપાંગ, ચરણસિત્તરી, કરણસિત્તરીનો અભ્યાસ ભણે અને ભણાવે તે ઉપાધ્યાય
સાધુના ૨૦ ગુણ પાંચ મહાવ્રત અને રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત
૬
૨) છ કાય જીવોની રક્ષા . ૬ ૩) પાંચ ઈન્દ્રિયોનો નિગ્રહ .... ૫ ૧૫) ક્ષમા ધારણ કરના૨
૧
૪) લોભનો નિગ્રહ ૬) ચિત્તની નિર્મળતા
૧૭) વિશુદ્ધ વસ્ત્ર પડિલેહણ શુદ્ધિ ૧
....
૮) સંયમયોગમાં પ્રવૃત્ત
૯) અકુશળ મન, વચન અને કાયાનો સંરોધ
૧૦) શિત વગેરે પરિષહ સહન કરવા ૧૧) મરણાન્ત ઉપસર્ગ સહન કરવા
૩૪
૧
૩
૧
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
જ્ઞાન : ૫૧ ૦ ચારિત્ર : ૭૦
(દર્શન ઃ ૬૭ મારા ધર્મનું નામ
: જૈન ધર્મ”
♦ એના બીજા નામો: જિનધર્મ, સર્વજ્ઞધર્મ, કેવલીધર્મ, અર્ધદ્ધર્મ, સ્યાદ્વાદધર્મ
મારો ધર્મ
: કષ - છેદ - તાપ નામની ૩ પરીક્ષાથી પરિશુદ્ધ છે.
♦ મારો ધર્મ
: સર્વ જીવોને સુખ આપનારો, કેવલી ભગવંતોએ કહેલો, દેવ - દાનવ - માનવોથી પૂજાયેલો છે.
: જીવનમાં શાંતી, મરતા સમાધિ, પરલોકમાં સદ્ગતિ અને પરંપરાએ મોક્ષ આપે છે.
1)
મારો ધર્મ
વિભાગ-૨
સમકિતીના ૫ લક્ષણ : (દર્શન : ૬૭)
શમ : સમકિતી જીવના કષાય એટલા શાન્ત થઈ જાય છે કે
તેને પોતાના દુશ્મનનું પણ ક્યારેય ખરાબ થાય એવી ભાવના થતી નથી. આત્માને વિભાવદશામાંથી સ્વભાવ દશામાં સ્થિર કરવો.
૨) સંવેગ : દેવલોકના ભોગ, વૈભવ અને ચક્રવર્તી વગેરેના સુખોને પણ પરમાર્થથી દુઃખનું સાધન માને અને કેવળ શાશ્વત મોક્ષસુખની જ ઈચ્છા કરે.
૩) નિર્વેદ : મોક્ષની અભિલાષા, સંસાર પ્રત્યે ઉદ્વેગ.
તપ : ૫૦)
૪) અનુકંપા : દિન દુ:ખીઓને જોઈને એમનું હૃદય ગળગળું બની જાય અને એમના દુઃખો દુર કરવાનો યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરે, જે ધર્મહીન હોય તેને ધર્મમાં જોડવાનો પ્રયત્ન કરે.
(૧) મતિજ્ઞાન (૩) અવધિજ્ઞાન
૫)માસ્તિકય : જિનેશ્વર ભગવાને જે કહ્યુ છે તેને કદાપિ અંશ માત્રપણ ખોટું ન માને એટલે કે જિનવચન પર દૃઢ શ્રદ્ધા રાખે.
જ્ઞાન : (૫૧)
(૨) શ્રુતજ્ઞાન
(૪) મન:પર્યવવિજ્ઞાન
૩૫
(૫) કેવળજ્ઞાન
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાધુજીવનના ઉપકરણો
ins
જેને ચરવડી-સૂપડી
દંડાસણ,
રોમ મુહપત્તી
||3
રજાહરણ
વિભાગ-૨
લોચ
૧૭ પ્રકારે સંયમ
(૨) દશ યતિધર્મ (૩) સત્તર સંયમ
(૧) પાંચ મહાવ્રત (૪) દશ પ્રકારે વૈયાવચ્ચ : આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, તપસ્વી, નવદિક્ષીત, સ્થવિર, સંકુલ, ગણ, વૃદ્ધ, ગ્લાન
(૫) નવ બ્રહ્મચર્યની વાડ (૬) રત્નત્રયી – સમ્યગ્ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ચેતનો-તરપણી (૭) બાર તપ – છ બાહ્યા, છ અત્યંતર (૮) ચાર કષાયનો નિગ્રહ કરણસિત્તરી
(૧) પાંચ આશ્રવથી અટકવાના (૩) ચાર કષાયો પર જય
(૨) પાંચ ઈન્દ્રિયોને વશ કરવાના (૪) ત્રણ દંડથી મુક્ત ચરણસિત્તરી
(૧) ચાર પિંડ વિશુદ્ધિ : આહાર, વસતી, વસ, પાત્ર (૨) પાંચ સમિતી
(૪) બાર ડિમા
(૬) પચ્ચીસ પડિલેહણના બોલ (૮) ચાર અભિગ્રહ - દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ
બાર પ્રકારના તપ (૫૦)
છ પ્રકારના બાહા તપ
૧) અણસણ : ચારેય આહાર
(અશન,પાન, ખાદીમ, સ્વાદિમ)
નો ત્યાગ
૨) ઉણોદરી : જેટલી ભૂખ હોય તેનાથી ઓછું ખાવું ૩) વૃત્તિસંક્ષેપ : વસ્તુનો સંક્ષેપ ૪) રસત્યાગ : છ વિગઈમાંથી એક
(૩) બાર ભાવના (૫) પાંચ ઈન્દ્રિયોનો નિગ્રહ (૭) ત્રણ ગુપ્તિ
39
છ પ્રકારના અત્યંતર તપ
૧) પ્રાયશ્ચિત : થયેલી ભૂલોની ગુરૂ
પાસે આલોચના
લેવી
૨) વિનય :
વિગઈનો ત્યાગ
૫) કાયકલેશ : લોચાદિક કષ્ટ ૫) ધ્યાન ઃ
સહન કરવા ૬) સંલીનતા : અંગોપાંગ સંકોચવા
૬) કાઉસગ્સ
જ્ઞાન અને જ્ઞાનીનો વિનય કરવો ગુરૂની ભક્તિ કરવી : વાંચના, પૃચ્છના, પરાવર્તના, અનુપેક્ષા, ધર્મકથા એ પાંચ પ્રકારનો સ્વાધ્યાય
કરવો.
કર્મક્ષય નિમિત્તે
દશ,વીસ,લોગસ્સનો કાઉસગ્ગ કરવો.
૩) વૈયાવૃત્ય : ૪) સ્વાધ્યાય
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૨
'૪૫ આગમ સંક્ષેપ પરિચય
૧ થી ૧૧ અંગ, ૧૨ થી ૨૩ ઉપાંગ, ૨૪ થી ૩૩ પન્ના, ૩૪ થી ૩૯ છેદ સૂત્ર, ૪૦ થી ૪૩ મૂલ સૂત્ર, ૪૪ થી ૪૫ ચૂલિકા
૦
૦
૧
8
નામ
વિષય આચારાંગ સાધુ જીવનનાં આચાર-વિચાર સૂયગડાંગ અહિંસાનું મંડન, ક્રિયાવાદિ, અક્રિયાનું ખંડન
ઠાણાંગ જૈન ધર્મનાં મુખ્ય તત્ત્વોનું નિરૂપણ સમવાયાંગ દ્વાદશાંગી, ૬૩ શલાકાપુરુષોનો પરિચય વિવાહપષ્ણત્તિ શ્રી ગૌતમસ્વામીજીનાં ૩૬ હજાર પ્રશ્નોનાં ઉત્તરો નાયાધમકહા કથાઓ સાથે ઉપદેશ (વાર્તા) ઉવાસગદશા ૧૦ આદર્શ શ્રાવકોના જીવન ચરિત્રો
અંતગડ તદ્દભવ મોક્ષમાં જનારા જીવોનો પરિચય અનુત્તરોવવાઈ અનુત્તરવાસી દેવોનું વર્ણન પહવાગરણ વિધિમાર્ગ અને અપવાદમાર્ગનું વર્ણન વિવાકસૂય સુખ-દુઃખનાં વિપાકોનું વર્ણન | વિવાઈ રાજા કોણિક દ્વારા દેવલોક-પ્રાપ્તિનો ઈતિહાસ રાયuસેણિય પ્રાચીન નાટ્યકલા અને સૂર્યાભદેવની ઉત્પત્તિ જીવાભિગમ પ્રાણી-વનસ્પતિશાસ્ત્રનું સૂક્ષ્મ વર્ણન
પષ્ણવણા જીવનનું સ્વરૂપ, ગુણોનું શબ્દચિત્ર ૧૬ જંબુદ્વિપ પણત્તિ જંબુદ્વિપ સંબંધી માર્ગદર્શન ૧૭ ચંદપપ્પત્તિ ખગોળશાસ્ત્રની દૃષ્ટિથી ચન્દ્ર-નક્ષત્રનું ગણિત (રખા પ્રદર્શન)
સૂરપ્રજ્ઞપ્તિ સૂર્યગ્રહ-નક્ષત્રાદિની ગતિનું સૂક્ષ્મ વર્ણન નિરયાવલિયા નરકગામી ૧૦ રાજકુમાર અને યુદ્ધભૂમિ ૨૦ કષ્યવડિસિયા સંયમી રાજકુમારો અને દેવલોકનું વર્ણન
=
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
મ
વિભાગ-૨
વિષય
પુષ્ટ્રિયા સ્વચ્છંદી સંયમી જીવનનું પરિણામ અને ૧૦ દેવીઓ પુચુલિયા ઈન્દ્ર દ્વારા ઉત્કર્ષ અને તેના પુર્વભવનું વર્ણન વન્હિદશા સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં જીવોની ઉત્પત્તિ દૈવિંદવય સિદ્ધોનું સુખ, ઈન્દ્ર-ગ્રહ-નક્ષત્રાદિ વિચાર
નામ
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫ | તંદુલ વૈતાલિક જીવોની ૧૦ અવસ્થા અને વૈરાગ્ય વિચાર ગણિવિજ્જા જ્યોતિષ અને નિમિત્તશાસ્ત્ર
૨૬
૨૭ આઉર પચ્ચક્ખાણ હિતશિક્ષા અને મરણસમાધિ
૨૮ મહાપચ્ચક્ખાણ પંડિત મરણ, પાંચ મહાવ્રતોનું શુદ્ધિકરણ
૨૯
૩૦
ગચ્છાચાર| ગચ્છાચાર દ્વારા થવાવાળા લાભ ભત્ત પરિશા અનશન સ્વીકાર, અંતિમ આરાધના મરણસમાહિ અંત સમયના સમાધિભાવો
૩૧
૩૨
સંથારગં દૃષ્ટાંત સહિત સંથારાનો મહિમા ચઉસરણ ચાર શરણનું સ્વરૂપ
૩૩
૩૪ દશા સુય ંધ દેવ-ગુરુ સંબંધિ કલ્પ આચાર બૃહત્કલ્પ | સંયમી જીવન અને આચાર
૩૫
૩૬
વ્યવહાર કલ્પ| પદની યોગ્યતા શિક્ષા વિચાર
૩૭
૩૮
૩૯
૪૦
જીય કલ્પ પ્રાયશ્ચિતનાં ૧૦ પ્રકાર અને આલોચના વિચાર નિસીહચ્છેદ જ્ઞાનાદિ પાંચ આચારોનાં દોષોનો નિર્દેશ મહાનિસીહ દુષ્કૃત્યની નિંદા, આલોચના-શુદ્ધિકરણ આવસય શ્રાવકનાં છ કર્તવ્યો સંબંધિ મૌલિક વિચાર ઉત્તરાયણ |વિનય-પ્રધાન ધર્મની વાતો અને સંવેદનાત્મક ઉપદેશ દશવેયાલિય મનકમુનિને આશ્રયીને શ્રમણ આચારોનું પ્રતિપાદન ૪૩ | પીંડ નિજ્જુત્તિ સંયમીઓને કલપ્ય-અકલપ્ય એવા આહાર સંબંધિ ચર્ચા નંદીસૂર્ય પાંચ જ્ઞાન અને દ્વાદશાંગીનો પરિચય
૪૧
૪૨
૪૪
૪૫ અણુયોગદાર ચાર અનુયોગ, વ્યાકરણ, કાવ્ય, સંગીતનો પરિચય
૩૮
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्सर्पिणी काल १० को को. सागर. १२ आराका कालचक्र अवसर्पिणी काल १० को. को. सागर.
१. द्रव्यं पुद् गल परावर्त
4-5-225. बादरः अक्रमिक १४राजलोकक
रक्षेत्र पुद्गल परावर्त
१. बावरः अक्रमिक सात
वर्गमा (आहारक बिना) दारिक
प्रत्येक प्रदेश २. सूक्ष्म क्रमिक ""
मरणसे स्पर्शित
कालम
35.
SER
• पूरा आर
के. पा
काल
यू
1441
दुधक
16665BF
3/5
कल पकाल परावर्त
बदरः आक्रमिक
६ठ्ठा आ
४ कोड़ा कोडी सागरोपम
सुषम सुषम चेतति पालन पसलियाँ
प०६४
कालचक्र के प्रत्येक समय
क्रमिक • of
मरण स्पर्शित कालमान
श. २ गाउ आयु..
बोर प्रमाण
शरीर ३ गाउ आयुष्य
३ पल्योपम ३ दिने अनबर प्रमाण
श. २ गाउ आयु-१ पस्यो।
विभाग-3
२२००० वर्ष दुष
२रा आरा
२५६
ww 2
6.
कोटा का
पसलियाँ २५६
टी
ROMAN प्रति १०० वर्षे
एक बाल मंड
२१००० वर्ष दुःपन दोषम
शरीर: ३ गाउ आयुष्य ३ पल्योधम आहार ३ दिन अनिर
तूवर प्रमाण
बील कमी, रात्री
१ला आरा
19
1 आकार १ दिने ४ गाउ निकालंते कुवा ४ गाउ
आगलाप्रमाण
संपूर्ण खाली करे। १ पल्यपत्र
असंख्य
वर्ष
भा
• सागरोपम
श. ७ सब शरीर २६०५ आयु-१३० पंच आय- २० वर्ष दृष्टि. ग धान्य फल भोग
3G
संतांत पालन
रहाम
! शरीर २ गाउ
'शाकार
सागरी
सुषम
आ. २ पल्
बोर
एका ४९ दिन
एम
६ठ्ठा आरा
१२८
पसलियाँ
my
पसलियों २१००० वर्ष
ज्
युकि
४२००० वर्ष १की. का
दः षम पूवा आरा
que viene
ܚ ܕ
२ सूक्ष्मः क्रमिक " " मासे स्पर्शित कालमान
'था आरा
४ भाव पुवाल
परावर्त
'१ बादर :- अक्रमिक रमबंधके सर्व अध्यवसाय स्थानका
29
..
પલ્યોપમ કોને કહેવાય ?
१ योशन (४ गाउ) सांजा, पहोना, अंडा खेड डूवामां ताभ ४न्मेसा युगलिङ બાળનાં એક એક વાળનાં અસંખ્ય ટૂકડા કરી નાંખવા અને ખીચોખીચ દબાવીને ભરવો. પછી દર સો વર્ષે એક એક ટૂકડો કાઢતાં જ્યારે તે કૂવો ખાલી થાય તેટલા વિરાટ સમયનો ૧ પલ્યોપમ થાય છે.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ અવિભાજ્યકાળ
અસંખ્યાતા સમય ૨૫૬ આવલિકા
૧૭ થી અધિક ક્ષુલ્લકભવ
૭ શ્વાસોશ્વાસ
૭ સ્ટોક
૭૭ લવ
૩,૭૭૩ શ્વાસોશ્વાસ ૪૮ મીનીટ
૨ ઘડી
૧,૬૭,૭૭,૨૧૬ આવલીકા ૩૦ મુહૂર્ત ૧૫ અહોરાત્ર
૨ પક્ષ
૨ માસ
૬ માસ
૧૨ માસ
૫ વર્ષ
૮૪ લાખ વર્ષ ૮૪ લાખ પૂર્વાંગ ૭૦,૫૬૦ અરબ વર્ષ
અસંખ્ય વર્ષ
૧૦ કોટાકોટિ (કરોડ × કરોડ) પલ્યોપમ
૧૦ કોટાકોટી સાગરોપમ
૨૦ કોટાકોટી સાગરોપમ અનંતકાળચક્ર (અનંતીઉત્સર્પિણી, અનંતી અવસર્પિણી) અનંત પુદ્ગલ પરાવર્તકાળ ભૂતકાળથી અનન્તગુણો એક સમય
ભૂત, ભવિષ્ય, વર્તમાનકાળ
४०
=
=
=
=
=
=
=
=
|| || || || || ||
=
|| || || ||
=
=
=
=
=
hebe
એક માસ
=
= એક તુ એક અયન એક વર્ષ એક યુગ
એક પૂર્વાંગ એક પૂર્વ
એક પૂર્વ (આવા ૮૪ લાખ પૂર્વ વર્ષ ભગવાન શ્રી ઋષભદેવનું આયુષ્ય
હતું)
= એક પલ્યોપમ
એક સાગરોપમ
એક ઉત્સર્પિણી | એક અવસર્પિણી
એક કાલચક્ર
|| ||
=
=
એક સમય
એક આવૃલિકા
એ ક્ષુલ્લક ભવ (નિગોદનો જીવ આટલા સમયમાં એક ભવ પૂરો કરે છે.
એક શ્વાસોશ્વાસ (સ્વસ્થ યુવાનનો)
એક સ્તોક
એક લવ
એક મુહુર્ત
,,
=
""
,,
""
એક અહોરાત્ર એક પક્ષ
= એક પુદ્ગલ પરાવર્ત
=
ભૂતકાળ ભવિષ્યકાળ
=
વર્તમાનકાળ
= અદ્ધાકાળ, સર્વ અદ્ધાકાળ
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
ઈતિહાસમાં મહંમદતઘલખ નામનો તુક્કેબાજ બાદશાહ થઈ ગયો. એકવાર એનાં મનમાં એક તરંગ ઉઠ્યો. દુનિયામાં કોઈએ ન કર્યું હોય એવું કામ મારે કરવું છે, અને દુનિયાનો ઈતિહાસ લખવાનું નક્કી કર્યું. વિદ્વાનોને બોલાવ્યા, લેખન સામગ્રી વ્યવસ્થા કરી આપી. કામ શરૂ થયું. ૬ મહિના થયા, એટલે બાદશાહે પૂછ્યું કેટલું લખ્યું ? વિદ્વાનોએ કહ્યું હજી તો ક્યાંથી શરૂઆતની વિચારણા કરી છે.
પાંચ વર્ષ થયા પછી પૂછ્યું તો કહ્રાં હજી હવે લખવાની શરૂઆત કરી છે. ૨૦ વર્ષ થયાં બાદશાહે કહ્યું કેટલું કેટલું કામ થયું. વિદ્વાનોએ કહ્યું હજી તો ભૂમિકા લખાઈ રહી છે. ત્યારે બાદશાહે કહ્યું એકવાર લઈ આવો, એટલે વિદ્વાનો ૭૦ મોટા પટારા ઊંટ ઉપર ચડાવી લઈ આવ્યા. જોઈને બાદશાહ કહે અરે ભાઈ, આ શું ? આટલા ગ્રંથો વાંચવાનો સમય નથી. જીંદગી પૂરી થઈ જશે. એકદમ સંક્ષેપથી સંભળાવો. બધા મુંઝાઈ ગયા, એટલે એક વિદ્વાને કહ્યું જહાંપનાહ એક જ વાક્યમાં કહી દઉં ? સાંભળો, આ દુનિયામા ઈન્સાન જન્મે છે, જીવન જીવે છે અને VVP મરી જાય છે...!
આ સંસાર અનંતકાળથી છે, અનંતકાળ સુધી રહેવાનો છે...! દુનિયાનો પ્રારંભ (Starting Point) નથી તેમ અન્ત (Ending Point) પણ નથી. જૈન દર્શનમાં દુનિયાનો ભૂતકાળ અનંત છે અને ભવિષ્યકાળ એનાં કરતાં અનંતગણો છે. વર્તમાનકાળ ૧ સમય (૧ સેકંડમાં હજારો સમય) રૂપ છે. અનંતી ઉત્સર્પિણી - અવસર્પિણી (અનંતા પુદ્ગલપરાવર્ત) સ્વરૂપ આ દુનિયાનો સંપૂર્ણ ઈતિહાસ તો કેવળજ્ઞાની જ જાણે છે. છતાં વર્તમાન અવસર્પિણીના ઈતિહાસ (History) ના કાંઈક અંશને જાણીશું..!
૧ કાળચક્રમાં ઉત્સર્પિણીનાં ૬ આરા અને અવસર્પિણીનાં ૬ આરા એમ કુલ ૧૨ આરા હોય છે.
“ઉત્સર્પિણી કાળ એટલે ક્રમશઃ વૃદ્ધિ પામતો સમય એ કાળમાં સુખ, સમૃદ્ધિ, બળ, આયુષ્ય, શરીર વગેરે વૃદ્ધિ પામતા રહે છે. જ્યારે અવસર્પિણીકાળ એટલે ક્રમશઃ ઉતરતો સમય તે કાળમાં સુખ, સમૃદ્ધિ, બળ, આયુષ્ય, શરીર વગેરે ઉત્તરોત્તર ઘટતા જાય છે.
આ વિકાસ અને વિનાશ સામુહિક રીતે થાય છે. વ્યક્તિની અપેક્ષાએ નહિં. આ અવસર્પિણીનાં ૧-૨-૩ આરા યુગલિક સમય હતો. ૩ જા
૪૧
ચા
दঙ
25
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ @ આરાનાં અંતમાં કાળના પ્રભાવે કલ્પવૃક્ષો પ્રભાવહીન થયા, તે સમયે [[શિનાભિકુલકરના પુત્ર શ્રી ઋષભદેવ ભગવાને પુરૂષોની ૭ર કળા, સ્ત્રીઓની |||||૬૪ કળા, સ્થાપત્ય, બ્રાહ્મી લિપી, ગણિતનું જ્ઞાન, અક્ષર જ્ઞાન, રાજનીતિ Sજી વિગેરે શીખવાડ્યું અને પ્રથમરાજા થયાં. AIM યોગ્ય સમયે દિક્ષા લઈને કેવળજ્ઞાન પામી જિનશાસનનાં અંગભૂત . uિllણચતુર્વિધ સંઘ (સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા) ની સ્થાપના કરી. ૮૪ Re||D]લાખ પૂર્વનું આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં નિર્વાણ પામ્યા. તે સ્થળે ભરત મહારાજાએ ના અષ્ટાપદતીર્થની રચના કરી, અને ભવિષ્યનાં લોકો લોભી ન થાય તે માટે ૧-૧ યોજનનાં ૮ પગથીયા બનાવ્યા.
એક વખત ભરત ચક્રવર્તી આરિલાભુવનમાં ગયા ત્યાં તેમના હાથની આંગળીમાંથી વીંટી પડી ગઈ, ત્યારે તેઓ શુભ વિચારોમાં ચડી ગયા કે શોભા વીંટીની છે, હાથની નહીં. આવા ભાવોથી અનિત્ય
ભાવનામાં ચઢતા ચઢતા કેવલજ્ઞાન પામ્યા અને એક લાખ પૂર્વ વર્ષ સુધી રિણા પૃથ્વી તલ પર વિચરી અંતે અનશન કરી મોક્ષમાં ગયા.
ત્યારબાદ ૫૦ લાખ કરોડ સાગરોપમ પછી શ્રી અજિતનાથ ભગવાન થયા. તેઓના ભાઈ સગર ચક્રવર્તીના ૬૦ હજાર પુત્રો હતાં. એક વખત તેઓ અષ્ટાપદની યાત્રા કરવા આવ્યા. યાત્રા કર્યા પછી તીર્થની રક્ષાના હેતુથી ચારે તરફ ખાડો ખોદી તેમાં ગંગાનું પાણી લાવ્યા. ત્યારે ભવનપતિના આવાસોમાં તે પાણી પહોંચવાથી દેવોને ગુસ્સો આવ્યો અને દેવોએ ૬૦ હજાર પુત્રોને બાળીને ભસ્મ કરી દીધા. મૃત્યુ પામીને ? તે સર્વે તીર્થ - ભક્તિના પ્રભાવથી બારમા દેવલોકમાં ગયા. છે આ અવસર્પિણી કાળમાં ૬૩ શલાકા (પવિત્રી પુરૂષ થયા. તે
પ્રમાણે ર૪ તીર્થકર + ૧૨ ચક્રવર્તી + ૯ વાસુદેવ + ૯ પ્રતિવાસુદેવ + છે લ્લા ૯ બળદેવ = ૬૩ શલાકા પુરૂષ.
જે બધાનું વિસ્તૃત જીવન ચરિત્ર ઈતિહાસ રૂપે કલિકાલસર્વજ્ઞ Fિ હેમચન્દ્રાચાર્ય સંસ્કૃતમાં ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર' ના નામથી ૩૬ [J ] હજાર શ્લોક પ્રમાણ બનાવેલ છે. || [ ૧૨ ચક્રવર્તિમાંથી “મધવા” અને “સનકુમાર' નામના બે ચક્રવર્તી
સ્વર્ગમાં ગયા. “સુભૂમ” અને “બ્રહ્મદત્ત' નામના બે ચક્રવર્તી નરકમાં પી ગયા. બાકીના ૮ ચક્રવર્તીઓ મોક્ષમાં ગયા. ૯ વાસુદેવ અને ૯ દ્વારા પ્રતિવાસુદેવ નિયમો નરકમાં જાય છે. ૯ બળદેવ સ્વર્ગમાં અથવા મોક્ષમાં
જ જાય છે.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
JUL
વિભાગ-૩ સનકુમાર ચક્રવર્તી: ૧૫ મા શ્રી ધર્મનાથ ભગવાનના શાસનમાં છે તે થયા. એક વખત ઈન્દ્ર મહારાજાએ પોતાની રાજસભામાં સનકુમારના પિયા, રૂપની પ્રશંસા કરી. ત્યારે બે દેવોને મનમાં શંકા થઈ કે મનુષ્યનું રૂપ શું શું દેવોથી પણ વધારે પ્રશંસાપાત્ર હોઈ શકે? તેથી તે બન્ને દેવો પરીક્ષાનું કરવાના હેતુથી બ્રાહ્મણના રૂપમાં આવ્યા. તે વખતે સનકુમાર સ્નાન કરવા બેઠેલા હતા. રૂપને જોઈ બન્ને દેવતાઓ પ્રસન્ન થયા અને બોલ્યા || કે ઈન્દ્ર મહારાજાએ જેવું ચક્રવર્તીના રૂપનું વર્ણન કર્યું હતું તેવું જ જોવા | મળ્યું. પોતાની પ્રશંસા સાંભળી સનકુમારે કહ્યું : રૂપ જોવું હોય તો રાજસભામાં આવજો. બ્રાહ્મણો જતા રહ્યા. - રાજસભામાં જ્યારે બ્રાહ્મણો આવ્યા ત્યારે ચક્રીને જોઈ મોટું ફેરવી નાખ્યું. રાજાએ કારણ પૂછ્યું ત્યારે કહ્યું કે આપના શરીરમાં ૧૬ રોગ It પેદા થઈ ગયા છે. આ સાંભળી રાજા શુભ ભાવમાં ચઢ્યા. વિચારવા લાગ્યા કે આ શરીરનો શું ભરોસો? ક્યારે મને ઠોકર આપે ? એમ વિચારી સંસાર છોડી સંયમ ગ્રહણ કર્યું. દીક્ષા લઈ તુરત વિહાર કર્યો. વિહાર કરતી વખતે ૬૪ હજાર રાણીઓ તેમજ અન્ય પરિવાર છે મહિના સુધી તેમની પાછળ ફરતો રહ્યો... છતાં તેમણે પાછળ વળીને જોયું પણ નહીં અને ૭૦૦ વર્ષ સુધી તે સર્વ રોગોને સમતાપૂર્વક સહન છે.
ક્મ.
ON
એક વખત બે દેવ પરીક્ષા કરવા આવ્યા. તેમણે કહાં અમે વૈદ્ય ) છીએ અને તમારા બધા રોગો નાબૂદ કરી દઈએ. મુનિએ પોતાની સાધનાના પ્રભાવથી ઉત્પન્ન થયેલી લબ્ધિઓથી આંગળી પર પોતાની [M થોડી થૂક લગાડી. થૂક લગાડતાં જ આંગળી સોના જેવા વર્ણવાળી ચમકવા લાગી. આટલી વિશિષ્ટ શક્તિઓ પોતાની પાસે હોવા છતાં પણ તેમણે પોતા માટે તેનો પ્રયોગ ન કર્યો! કેવો પરમ નિઃસ્પૃહભાવ ' ' અને કેવી તિતિક્ષા અને સમતાનો અદ્ભુત ગુણ...! આ જોઈ દેવોએ . હમા માગી અને પોતાના સ્થાને ચાલ્યા ગયા.
આયુષ્ય પૂર્ણ કરી સનકુમાર મુનિ સ્વર્ગમાં ગયા.
શ્રી શાંતિનાથ, શ્રી કુંથુનાથ, શ્રી અરનાથ આ ત્રણ તીર્થકર ભગવંતો બન્યા અને સાથે ચક્રવર્તી પણ બન્યા. પહેલા ચક્રવર્તી થયા પછી સર્વ Ha] ઋદ્ધિ ત્યાગ કરીને તીર્થંકર બન્યા.
શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન પૂર્વભવમાં મેઘરથ નામના રાજા હતા. Fe
3
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
<<<
GIV).
"
વિભાગ-૩ ><> તેઓ અત્યંત દયાળુ હતા. એક વખત ઈન્દ્ર મહારાજાએ પોતાની
રાજસભામાં મેઘરથ રાજાની પરમ દયાની પ્રશંસા કરી. ત્યારે બે દેવોને = આ વાતમાં શંકા થઈ. તેઓ બન્ને રાજાની પરીક્ષા કરવા આવ્યા. તેમાંથી 34 એક દેવે કબૂતર અને બીજા દેવે બાજ પક્ષીનું રૂપ ધારણ કર્યું. કબૂતરો છ૯૯ ઉડીને રાજાના ખોળામાં બેસી ગયું. એની પાછળ બાજપક્ષી આવ્યું અને
થી રાજાને કહેવા લાગ્યું : હે રાજન ! મારો શિકાર મને આપી દો, ત્યારે 33% રાજાએ પોતાને શરણે આવેલા કબૂતરને બચાવવા માટે બાજને કહાં,
1 “તારે જોઈએ તો મારું માંસ લે પરંતુ કબૂતર તને નહીં આપું.' આખરે O નક્કી કર્યા પ્રમાણે કબૂતરના વજન જેટલું પોતાનું માંસ આપવા માટે ||a૦ મેઘરથ રાજા પોતાના પગમાંથી માંસ કાપીને આપવા લાગ્યા. બન્ને પગ 15 કાપવા છતાં દેવમાયાથી કબૂતરનું વજન વધતું ગયું. એટલે ખુદ સ્વયં
મેઘરથ રાજા ત્રાજવામાં બેસી ગયા અને એક જીવને બચાવવા ખાતર છે પોતાની સમગ્ર જાતનું બલિદાન આપવા તૈયાર થયા. ત્યારે કબૂતર હાર અને બાજે પોતાનું મૂળ દેવનું રૂપ પ્રગટ કર્યું અને રાજાની પ્રશંસા કરતાં A O સ્વસ્થાને ગયા.
- શ્રી શાંતિનાથ પરમાત્માએ કબૂતર વગેરે જીવોને શાંતી આપી. તે
પ્રભુની આરાધના માટે લઘુશાંતિ - બૃહદશાંતિ, અજિતશાંતિ વગેરે || કેટલાય સ્તોત્રોની રચનાઓ થઈ. જેને ગણવાથી સર્વત્ર શાન્તિનો પ્રસાર થાય છે.
શ્રી મલ્લીનાથ ભગવાને પૂર્વભવમાં થોડી માયા કરી તો તીર્થકરના ભવમાં સ્ત્રી થયા. પૂર્વભવમાં મલ્લિનાથ ભગવાને ૬ મિત્રો સાથે દીક્ષા | લીધી હતી. તપ-જપ આદિ સર્વ અનુષ્ઠાન બધા સાથે જ કરતા. એક વખત શ્રી મલ્લિનાથ ભગવાનના જીવે વિચાર્યું કે હું સૌથી મોટો છું અને
મારે સૌથી વધારે તપ કરવો જોઈએ. તેથી કોઈને કહ્યા વિના પોતે Ge.
બધાના પારણાના દિવસે ઉપવાસ કર્યો. આ રીતે થોડી જ માયા કરવાથી ||||5) સ્ત્રીવેદ ઉપાર્જિત કર્યું. સાધના ઉત્કૃષ્ટ કરી તેથી તીર્થકર બન્યા પરંતુ સી Jal|અવતારમાં, વળી દિક્ષાને દિવસે જ કેવળજ્ઞાન એક જ તીર્થકરને થયું છે.
આથી આપણને આ ઉપદેશ મળે છે કે માયા સંસારની માતા છે, જેમ માતા પુત્રને જન્મ આપે છે તેવી જ રીતે માયા સંસારમાં દુર્ગતિને ) જન્મ આપે છે. તેથી માયા ન કરવી જોઈએ.
સુભૂમ ચક્રવર્તી નામના આઠમા ચક્રવર્તી શ્રી અરનાથ ભગવાન
JILL
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ પછી થયા. પૂર્વભવમાં વિશાલા નામની નગરીમાં રાજા હતા. એક વખત શત્રુથી પરાજય થવાથી વૈરાગ્ય થયો અને દીક્ષા લીધી. પરંતુ પરાજયનું દુઃખ ભૂલાયું નહીં. આગળ જઈ નિયાણું કર્યું કે મારા સંયમ અને તપના પ્રભાવથી હું ચક્રવર્તી બનું. આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં સાતમા દેવલોકમાં દેવ થયા. ત્યાંથી મૃત્યુ પામી કૃતવીર્ય રાજા અને તારા રાણીના સુપુત્ર સુભૂમ ચક્રવર્તી બન્યા. પોતાના પિતા કૃતવીર્ય તથા દાદા અનંતવીર્યની હત્યા વૈરનો બદલો લેવા માટે સુભૂમે પરશુરામનો વધ કર્યો અને એકવીશ વખત સર્વ બ્રાહ્મણોનો નાશ કરાવ્યો. આ રીતે રૌદ્રધ્યાનથી સાતમી નરકનું કર્મ બંધન કર્યું અને છ ખંડ ઉપરાંત બીજા છ ખંડ જીતવા નીકળ્યો. ત્યારે ચક્રવર્તીના સંપૂર્ણ સૈન્યની પાલખી ઉપાડનારા ૧૬ હજાર દેવોએ એકી સાથે વિચાર્યું કે, જો હું એક ન ઉપાડું તો શું થઈ જવાનું છે ? એમ વિચારી બધા જ દેવોએ લવણ સમુદ્રના માર્ગે એકી સાથે પાલખી છોડી દીધી. એ જ સમયે સૈન્યની સાથે સુભૂમ ચક્રવર્તી મૃત્યુ પામી રૌદ્ર ધ્યાન અને અતિ લોભના પાપે સીધા નીચે સાતમી નરકમાં પહોંચ્યા.
આથી આપણને એ શીખવા મળે છે કે, હિંસા અને અતિલોભ કરવાનું પરિણામ હંમેશા ભયંકર જ હોય છે.
ચક્રવર્તી જો સુખ, વૈભવ, રાજ્ય, ઋદ્ધિ આદિનો રાગ છોડીને દીક્ષા લે તો મોક્ષ અથવા દેવલોક મળે છે. જો રાજ ઋદ્ધિ ન છોડે, સંસારમાં રહે તો નરક મળે છે.
આમ અનુક્રમે આ અવસર્પિણી કાળમાં ૨૪ તીર્થંકરો થયા. તેમાં આસન્ન ઉપકારી આપણે જેમના શાશનમાં છીએ તે ૨૪ માં ભગવાનનું જીવનચરિત્ર સંક્ષેપથી જોઈએ.
ભવ નામ
૧. નયસાર (ગામના મુખી)—
આયુષ્ય
૨. સૌધર્મ દેવ (૧) ૩. મરિચી
૧ પલ્યોપમ
૮૪ લાખ પૂર્વ
૪. બ્રહ્મદેવલોકમાં (૫) ૧૦ સાગરોપમ
૫. કૌશિક
૬. પુષ્પમિત્ર
૮૦ લાખ પૂર્વ ૭૨ લાખ પૂર્વ
૪૫
વિશેષ જાણકારી
સમકિત પ્રાપ્તિ : પશ્ચિમ
વિદેહમાં
નીચ ગોત્ર કર્મબંધ કુળમદ ત્રિદંડી વેષ પ્રારંભ
કોલાક ગામમાં ત્રિદંડી થૂણા નગરીમાં ત્રિદંડી
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
Iક
ST
વિભાગ-૩ ૭. સૌધર્મ દેવ (૧) – મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવ ૮. અગ્નિદ્યોત ૬૦ લાખ પૂર્વ ચૈત્ય ગામમાં ત્રિદંડી [૯. ઈશાન દેવ (૨) – મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવ ૧૦. અગ્નિભૂત પ૬ લાખ પૂર્વ મંદર ગામમાં ત્રિદંડી ૧૧. સનકુમારદેવ (૩) – મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવ ) ૧૨. ભારદ્વાજ ત્રિદંડી ૪૪ લાખ પૂર્વ ત્રિદંડી બ્રાહ્મણ ૧૩. મહેન્દ્ર દેવ (૪) – મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવ ૧૪. સ્થાવર (બ્રાહ્મણ) ૩૪ લાખ પૂર્વ રાજગૃહી નગરીમાં ત્રિદંડી ૧૫. બ્રહ્મદેવ (૫) –
મધ્યમ સ્થિતિવાળા દેવ ૧૬. વિશ્વભૂતિ રાજકુમાર ૧ કરોડ પૂર્વ રાજગૃહીમાં સંભૂતિ મુનિ
પાસે દીક્ષા લઈ નિયાણું
૧૭. મહાશુક્ર દેવ (૭) - ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્યવાળા દેવ ૧૮. ત્રિપૃષ્ટ વાસુદેવ ૮૪ લાખ પૂર્વ પોતનપુરમાં કાનમાં સીસું
રેડાવ્યું. વિજયવતી રાણી
સાથે વેર || ૧૯. તમઃ તમઃ પ્રભા ૩૩ સાગરોપમ સાતમી નરક ૨૦. સિંહ
તિર્યંચ ગતિ ૨૧. પંકપ્રભા
ચોથી નરક = ૨૨. વિમલ રાજકુમાર (અનામી ભવ) – (દિક્ષા લીધી) | ૨૩. પ્રિય મિત્ર ચક્રી ૮૪ લાખ વર્ષ મૂકાનગરીમાં પોટ્ટીલાચાર્ય
પાસે દિક્ષા લીધી ૨૪. મહાશુક્ર દેવ (૭) ૧૭ સાગરોપમ સર્વાર્થ વિમાનમાં ૨૫. નંદન રાજકુમાર ૨૫ લાખ વર્ષ ૧૧,૮૦,૬૪૫ માસક્ષમણ
તીર્થંકર નામકર્મ
બાંધ્યું
૨૬. પ્રાણત દેવ (૧૦) ૨૦ સાગરોપમ પુષ્પોત્તરાવર્તસક વિમાનમાં ૨૭. શ્રીવર્ધમાનકુમાર ૭૨ વર્ષ ચરમ તીર્થપતિ, ક્ષત્રિયકુંડ
(મહાવીર)
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ભગવાન મહાવીરદેવના જીવનપ્રસંગો ધર્મ પામ્યા બાદ ભગવાન મહાવીર દેવના કુલ ૨૭ ભવ થયા હતા. તેમાં પ્રભુનો આત્મા ૧૪ વાર મનુષ્ય ભવ, ૧૦ વાર દેવ ભવ, ૧૮ મો ભવ વાસુદેવ, ૨૩ મો ભવ ચક્રવર્તિનો, ૨૭ મો ભવ તીર્થકરનો, ૨ વાર નરક ભવ
અને ૧ વાર તિર્યંચ ભવ પામ્યો હતો. ૪૨,000 વર્ષ જૂન ૧ કોડાકોડી ગયા સાગરોપમવાળા ચોથા આરાને પૂર્ણ થવાને 2 ૭૫ વર્ષ ૮ માસ અને ૧૫ દિવસ બાકી / હતા ત્યારે ચૈત્ર સુદ ૧૩ ની તિથિએ શ્રમણ ભગવાન મહાવીરનો જન્મ થયો, તે જન્મકલ્યાણક થયું.
૫૬ દિકુ કુમારીકાઓ પરમાત્માનું સૂતિકર્મ કરીને ગયા પછી પરમાત્માનો જન્માભિષેક ઉજવવા ૬૪ ઈન્દ્રો ઉપસ્થિત થયા. પ્રથમ દેવલોકનાં ઈન્દ્ર સૌઘર્મેન્દ્ર ત્રિશલા માતાની પાસે પાંચ રૂપ કર્યા. એક રૂપથી પ્રભુને પોતાના હાથમાં લીધા, બે રૂપથી પ્રભુની બે બાજુ ચામર વીંઝયા, એક રૂપથી પ્રભુ પર છત્ર ધર્યું, એક રૂપે વજ ધારણ કરીને આગળ ચાલવા લાગ્યા. મેરૂપર્વતના શિખર પર જઈને દક્ષિણ દિશામાં આવેલી પાંડુકવનની વિરાટ શિલાપર જઈને પ્રભુને પોતાના ખોળામાં લઈને પૂર્વસમ્મુખ બેઠા. અભિષેક માટે સુવર્ણના, રૂપાના, રત્નના, સોના-રૂપાના, સોના-રત્નના, રૂપારત્નના, સોના-રૂપા-રત્નના તથા માટીના એમ આઠ જાતિના કળશ તૈયાર કરવામાં આવ્યા. આ દરેક જાતિના
કt/
o
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ એક હજાર કળશો તૈયાર કરવામાં આવ્યા. આ કળશ ૨૫ યોજન ઉંચા, ૧૨ યોજન પહોળા અને એક યોજનના નાળચાવાળા હતા. ઈન્દ્રો વગેરે કુલ ૨૫૦ વિશિષ્ટ દેવ-દેવિઓ અભિષેકનો લ્હાવો લે છે. તે દરેક આઠેય જાતિના તમામ કળશોથી ૮-૮ વાર અભિષેક કરે છે. સૌથી છેલ્લે બીજા દેવલોકના ઈન્દ્ર ઈશાનેન્દ્ર પ્રભુને પોતાના ખોળામાં ધર્યા અને સૌધર્મેન્દ્ર પ્રભુને વૃષભ રુપ ધરીને અભિષેક કર્યો. પ્રભુનો ભવ્ય જન્માભિષેક ઉજવીને દેવો નંદીશ્વર દીપમાં ઉત્સવ કરી દેવલોકમાં પાછા ફર્યા. ૭૨ વર્ષનું આયુષ્ય ભોગવી પરમાત્મા નિર્વાણ પામ્યા. હાલ ૨૧ હજાર વર્ષનો પાંચમો આરો ચાલુ છે.
પ્રભુ પૂર્વેના ત્રીજા ભવે નંદન નામના રાજકુમાર હતા, ત્યારે પ્રભુનું ૨૫ લાખ વર્ષનું આયુષ્ય હતુ. છેલ્લા ૧ લાખ વર્ષ બાકી રહેતા પ્રભુએ દીક્ષા સ્વીકારી હતી. ‘સવિ જીવ કરું શાસન રસી” ની ભાવના સાથે પ્રભુએ કુલ ૧૧,૮૦,૬૪૫ માસખમણની તપશ્ચર્યાપૂર્વક વીશસ્થાનક પદની આરાધના કરી હતી. ત્યારબાદ પ્રભુનો આત્મા સમાધિપૂર્વક સ્વર્ગવાસ પામીને દશમાં પ્રાણત નામના દેવલોકમાં પધાર્યો હતો.
ત્યાં ૨૦ સાગરોપમનું આયુષ્ય ઉદાસીન ભાવે ભોગવીને પ્રભુ અષાઢ સુદી છઠના દિવસે દેવલોકથી અવીને માતાના ગર્ભમાં પધાર્યા હતા, ત્યારે પ્રભુ ત્રણ જ્ઞાનના સ્વામી હતા. ક્ષત્રિયકુંડના સિદ્ધાર્થ રાજાની મહારાણી ત્રિશલાની કુક્ષીમાં નવમાસ અને સાડાસાત દિવસ પૂર્ણ કરીને ગ્રહો જ્યારે ઉચ્ચ સ્થિતિમાં હતા, ઉત્તરા ફાલ્યુની નક્ષત્રમાં જ્યારે ચન્દ્રનો યોગ પ્રાપ્ત થયો હતો, ત્યારે ચૈત્ર સુદ ૧૩ ના મધ્યરાત્રિએ પ્રભુ જન્મ પામ્યા હતા. પ્રભુના જન્મ સમયે ધરતી પરથી મારી મરકી વગેરે બધા રોગો અને ધરતીકંપ આદિ સર્વ ઉપદ્રવો નાશ પામ્યા હતા. ચૌદ રાજલોકમાં સર્વત્ર અજવાળા પથરાયા હતાં. સર્વ જીવોને ક્ષણવાર સુખનો અનુભવ થયો હતો.
૪૮
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
* પ્રભુનો જન્માભિષેક મહોત્સવ છપ્પન દિકુમારિકા, ૬૪ ઈન્દ્રો અને અસંખ્ય દેવ દેવીઓએ મળીને મેરૂશિખર પર ઉજવ્યો હતો ત્યારે ૧,૬૦,૦૦,૦૦૦ કળશોથી અભિષેક કર્યો હતો.
યૌવન વય પામતાં માતાપિતાનો અતિશય આગ્રહ થતાં પ્રભુનાં લગ્ન યશોદા નામની રાજકન્યા સાથે થયાં હતાં.
માતાપિતા સ્વર્ગવાસ પામ્યા બાદ ૨૮ વર્ષની યૌવન વયે પ્રભુ દિક્ષા લેવા તૈયાર થયા હતા, પણ મોટાભાઈ રાજા નંદિવર્ધનના આગ્રહના કારણે બે વર્ષ સંસારમાં વધુ રોકાયા હતા.
પ્રભુની દિક્ષાનો સમય થતાં નવ લોકાંતિક દેવોએ આવીને પ્રભુને આ પ્રમાણે વિનંતી કરી હતી. ‘‘જય જય નંદા ! જય જય ભદ્દા ! જય જય ખત્તિવર વસહા ! હે પરમતારક પ્રભુ ! આપ જય પાર્મી ! જય પામો ! હે ક્ષત્રિયોમાં શ્રેષ્ઠ ઋષભ સમાન પ્રભુ આપ જય પામો ! હે ત્રણ લોકના નાથ ! આપ બોધ પામો ! બોધ પામો ! આપ સંયમધર્મને સ્વીકારો ! કર્મ ખપાવી કેવલ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરો ! વિશ્વના સર્વ જીવોનું હિત કરનારા ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરો.
* ત્યારબાદ પ્રભુએ એક વર્ષ સુધી વર્ષીદાન આપ્યું હતું. કારતક વદ દશમને દિવસે ચન્દ્રપ્રભા નામની પાલખીમાં બેસીને ભવ્ય વરઘોડા સાથે દિક્ષા લેવા માટે પ્રભુ જ્ઞાતખંડ ઉદ્યાનમાં પધાર્યા હતા. ઉદ્યાનમાં આવ્યા બાદ પ્રભુએ પોતે જ તમામ અલંકારોને ઉતાર્યા હતા. પંચમુષ્ટી લોચ કર્યો હતો. સઘળાં પાપ કર્મોને ત્યજીને ‘નમો સિદ્ધાણં‘પદ બોલીને પ્રભુએ દિક્ષાનો સ્વીકાર કર્યો હતો, તે જ વખતે પ્રભુને ચોથું મન:પર્યવજ્ઞાન પણ ઉત્પન્ન થયું હતું.
* દિક્ષા લીધા બાદ પ્રભુએ ઘોર ઉપસર્ગો અને પરિષહોને સહન કર્યા હતા. સાડાબાર વર્ષમાં પ્રભુએ ક્યારેય નિદ્રા લીધી ન હતી. સદા મૌન
ન
૪૯
101
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
રહ્યાા હતા. સાડાબાર વર્ષમાં ક્યારેય પ્રભુ પલાંઠી વાળીને બેઠાં ન હતા પણ દિવસ રાત કાઉસ્સગ્ગ ધ્યાનમાં રહ્યા હતાં. સાડાબાર વર્ષમાં પ્રભુએ કુલ ૪,૧૬૧ ઉપવાસનો તપ કર્યો હતો. જ્યારે તપના પારણાના દિવસ માત્ર ૩૪૯ હતા.
આ રીતે સાડાબાર વર્ષ પસાર થયા બાદ વૈશાખ સુદી દશમને દિવસે, બિહાર દેશમાં, જાંભિય ગામ પાસે ઋજુવાલિકા નદીના કિનારે, શ્યામક નામના ખેડૂતના ખેતરમાં, ભગ્ન યક્ષ મંદિરના પાછળના ભાગમાં, શાલવૃક્ષ નીચે, ગોદોહિકા આસનમાં, પ્રભુને કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શન ઉત્પન્ન થયું હતું.
તે દિવસે સમવસરણમાં બેસીને પ્રભુએ બાર પર્ષદામાં દેશના ફરમાવી હતી, પરંતુ કોઈપણ જીવને સર્વવિરતિધર્મનો પરિણામ ન જાગવાથી એ દેશના નિષ્ફળ ગઈ હતી.
વૈશાખ સુદી અગિયારસના દિવસે પ્રભુ મહાસેન વનમાં પધાર્યા હતા. ત્યાં ઉપદેશ આપીને ઈન્દ્રભૂતિ આદિ અગિયાર બ્રાહ્મણોના મનનાં સંશયોને દુર કર્યા હતા. ૪૪૦૦ શિષ્યો સાથે તેમને દિક્ષા આપી હતી. તે ૧૧ શિષ્યોએ દ્વાદશાંગી શાસ્રોની રચના કરી હતી. પ્રભુએ તેમને ગણધરપદે સ્થાપ્યા હતા, તથા ચતુર્વિધ સંઘ સ્વરૂપ ધર્મતીર્થની સ્થાપના કરી હતી.
પ્રભુની ધર્મદેશનાના પ્રભાવે રાજા - મહારાજાઓ, શેઠ - શાહુકારો, ગ્રામજનો તેમજ ચોર - ડાકુ - લુંટારા અને પાપાત્માઓનાં જીવનનાં પરિવર્તન થયા હતાં.
શ્રેણિક મહારાજા, ચેડા મહારાજા, કોણિક, ચંડપ્રઘોત અને ઉદાયન વગેરે અનેક રાજાઓ પ્રભુના પરમ ભક્ત હતાં.
* પ્રભુએ પોતાનું છેલ્લુ ચાતુર્માસ પાવાપુરીમાં હસ્તિપાલ રાજાની લેખશાળામાં કર્યું હતું. આસો વદ અમાવાસ્યાની મધ્યરાત્રિએ પોતાનું નિર્વાણ જાણીને પ્રભુએ છઠ્ઠના તપમાં સતત ૪૮ કલાક સુધી દેશના આપી હતી.
૫૦
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ નિર્વાણ સમય થતાં. પદ્માસને બેસી યોગ નિરોધ કરી પાંચ હૃસ્વાક્ષર પ્રમાણ ચૌદમા ગુણસ્થાનકે રહી સર્વાર્થ સિદ્ધ મુહૂર્ત સ્વાતિ નક્ષત્રમાં ચંદ્રમાનો યોગ પ્રાપ્ત થતાં પ્રભુ નિર્વાણપદ
પામ્યા હતા.
પ્રભુ પોતાના ૭૨ વર્ષના આયુષ્યમાં ૩૦ વર્ષ સંસારપર્યાયમાં, ૧રા વર્ષ છદ્મસ્થપણે સાધુ પર્યાયમાં અને ૨૯ વર્ષ ૫ માસ અને ૧૫ દિવસ કેવલી પર્યાયમાં રહ્યા હતા.
કરિનાં માતામસિ ૧..ચોમાસુ............... અસ્થિક પ્રામમાં ૩. ચોમાસા .........ચંપા અને પૃષ્ઠચંપામાં ૧૨ ચોમાસા ..વૈશાલી અને વાણિજ્યગ્રામમાં ૧૪ ચોમાસા ... રાજગૃહીના નાલંદા પાડામાં ૬. ચોમાસા .......... મિથિલા નગરીમાં ||||||| ૨. ચોમાસા ............. ભદ્રિકા નગરીમાં ૧.ચોમાસુ....... અલંભિકા નગરીમાં ૧.ચોમાસુ. ............ શ્રાવસ્તિ નગરીમાં
ગોદોહિકા આસન ૧. ચોમાસુ................. અનાર્ય દેશમાં ૧.ચોમાસુ............ પાવાપુરી નગરીમાં કુલ ૪૨ ચોમાસા YOGOS
પમાન રાજાઓ ૧) રાજગહીના રાજા શ્રેણિક (બિમ્બીસાર) ૨) ચંપાનગરીના રાજા અશોકચંદ્ર (કોણિક) ૩) વૈશાલીનગરીના રાજા ચેડા મહારાજા ૪) કાશીદેશના નવ મલ્લી રાજાઓ ૫) કૌશલદેશના નવ લિચ્છવી રાજાઓ ૬) વીતભયપતનના ઉદાયન રાજા ૭) કૌશામ્બીનગરીના શતાનિક અને ઉદાયન ૮) ક્ષત્રિયકુંડના નંદિવર્ધન રાજા ૯) ઉજ્જૈનના ચંડપ્રદ્યોત રાજા ૧૦) પૃષ્ઠચંપાના શાલ અને મહાશાલ રાજા
S || ૧૧) પોતનપુરના પ્રસન્નચંદ્ર રાજા આદિ અનેક રાજાઓ પરમાત્મા મહાવીરદેવના પરમભક્ત હતા. MિW
છું.
66ો
૫૧
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
હs
I
GEN
વિભાગ-૩
રાજા ગણધર નામ શંકા
શિષ્ય આયુષ્ય ૧. ઈન્દ્રભૂતિ આત્મા છે કે નહીં? * ૨. અગ્નિભૂતિ કર્મ છે કે નહીં?
પ૦૦ ૭૪ ક પદ્ધ ૩. વાયુભૂતિ જો જીવ છે તો તે શરીર કે અન્ય? ૫૦૦ ૭૦
૪. વ્યક્તિ પાંચભૂત છે કે નહીં? ૫૦૦ ૮૦
૫. સુધર્મા જે જેવો છે તે તેવો થાય? ૫૦૦ ૧૦૦ ૨ થી ૬. મંડિત કર્મ બંધ અને મોક્ષ છે કે નહીં? ૩૫૦ ૮૩ ૭. મૌર્યપુત્ર દેવ છે કે નહીં?
(૩૫૦ ૯૫ ૮. અંકપિત નરક છે કે નહીં?
૩૦૦ ૭૮ ૯. અલભ્રાતા પાપ-પુણ્ય છે કે નહીં? ૩૦૦ ૭ર
૧૦. મેતાર્ય પરલોક છે કે નહીં? ૩00 છે. ૧૧. પ્રભાસ મોક્ષ છે કે નહીં?
૩૦૦ ૪૦
૪૪00 વૈ. સુ. ૧૧ ના દિવસે ૪૪૦૦ બ્રાહ્મણ છાત્રોની સાથે આ ૧૧ કકકર પંડિતોએ સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરી અને જિનશાસનની સ્થાપના થઈ.
મામા મહાશ્રાવક આનંદ કામદેવ ચુલનીપિતા સુરાદેવ યુદ્ધશાતિક કુંડગોલિક સદ્દાલપુત્ર મહાશતક નંદીની પિતા લાંતકપિતા
" માળની ઉગ્ર તપસ્યા હું મારા તપનું નામ કેટલી વાર દિન તપનું નામ કેટલી વાર દિન છ માસી ૧ ૧૮૦ ચોમાસી
૯ ૧૦૮૦ ત્રણ માસી ૨ ૧૮૦ અઢી માસી
૨ ૧૫૦ બે માસી ૬ ૩૬૦ દોઢ માસી
૨ ૯૦ માસખમણ ૧૨ ૩૬૦ પાસખમણ
૭૨ ૧૦૮૦ પ્રતિમા અઠમ તપ ૧૨ ૩૬ છઠ તપ ૨૨૯ ૪૫૮ ભદ્રપ્રતિમા ૧ ૨ મહાભદ્ર પ્રતિમા સર્વતો ભદ્ર પ્રતિમા ૧ ૧૦ પાંચ મહિના, ૨૫ દિવસ ૧ ૧૭૫ તપના દિવસ ૪૧૬૫ પારણાના
૩૪૯ પર |
* * *
*
મિ
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ માતા
બીજા માતા
ભાઈ .
બહેન
પુત્રી
મામા
દોહિત્રી .
સાસુ
નાના
ફૂવા .
માસા .
માસા
માસા
માસા
- માસા
જીતશત્રુ
શતાનિક રાજા
ચંડપ્રદ્યોત રાજા
.બિંબીસાર રાજા
દધિવાહન રાજા
.ઉદાયન રાજા
શાસનરક્ષક .......... માતંગયક્ષ
જમાઈ.
મામી
શેષવતી
કાકા
સસરા
પદ્માવતી રાણી કેકારાજા નાની
કલ્યાણક તિથિ
અવન
જન્મ
દેવાનંદા
ત્રિશલાદેવી
નંદીવર્ધન ભાભી .
સુદર્શના પત્ની પ્રિયદર્શના
... ચેડારાજા
વિભાગ-૩
નો કરી પરિવાર પ્રથમ પિતા
બીજા પિતા
અષાઢ સુદ-૬ ચૈત્ર સુદ-૧૩
(૭) સૂર્ય ૧૦) પદ્મ સરોવર ૧૩) રત્નરાશિ
માસી
માસી .
માસી
માસી .
માસી
. (૧) ગજવર (હાથી) (૨) ૠષભ (બળદ) (૪) લક્ષ્મી
(૫) ફુલની માળા (૮) ધ્વજ ૧૧) રત્નાકર ૧૪) નિર્ધમ અગ્નિ
......
ૠષભદત્ત સિદ્ધાર્થ રાજા
જયેષ્ઠા
યશોદા
જમાલી
પણ
પૃથ્વીરાણી
સુપાર્શ્વ
સમરવીર ... યશોમતી
શાસનરક્ષિકા સિદ્ધાયિકા યક્ષિણી
જાય કલ્યાણક
સ્થળ
નક્ષત્ર ઉંમર
બ્રાહ્મણકુંડ ઉત્તરાફાલ્ગુની ગર્ભ ક્ષત્રિયકુંડ ઉત્તરાફાલ્ગુની ૯ મહિના
. મૃગાવતી (કૌશાંબી)
સુપ્રભા (દશાર્ણા) પોલ શૈક્ષણા, મગવા ધારિણી, ચંપાપુરી ..... પ્રભાવતી, સિંધુ
૭ દિવસ પછી દીક્ષા કારતક વદ-૧૦ ક્ષત્રિયકુંડ ઉત્તરાફાલ્ગુની ૩૦ વર્ષ કેવલજ્ઞાન વૈશાખ સુદ-૧૦ ૠજુવાલિકા ઉત્તરાફાલ્ગુની નિર્વાણ આસો વદ-૩૦ પાવાપુરી સ્વાતિ નક્ષત્ર
૪૨ વર્ષ ૭૨ વર્ષ
શાન
ત્રણ
ત્રણ
ચાર
પાંચ
(૩) કેસરી સિંહ
(૬) ચંદ્ર
(૯) પૂર્ણ કલશ ૧૨) દેવ વિમાન
પાંચ
१२ विमान
१३ अत्नराशि
१४ अग्नि
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
VિII),
(૧) વર્ધમાન (૨) મહાવીર (૩) સન્મતિ (૪) કાશ્યપ પણ9 (૫) જ્ઞાતપુત્ર (૬) વિદેહ (૭) વૈશાલિક (૮) શ્રમણઆર્ય
રીત માહિતી [E || પ્રભુનો વર્ણ... સુવર્ણ (પીળો) સંઘયણ....... વજઋષભનારાય
પ્રભુનું દેહ (કાયા) ... સાત હાથ પ્રભુનું કુળ .............. ઈશ્વાકુ પ્રભુનું ગોત્ર............ કશ્યપ પ્રભુનું લાંછન ............. સિંહ પ્રભુની જાતિ ........... ક્ષત્રિય પ્રભુનું સંસ્થાન ....... સમચતુરસ પ્રભુનું બળ............. અનંત પ્રભુનું વંશ.............. જ્ઞાત વંશ પ્રભુના લોહીનો રંગ ..... શ્વેત પ્રભુના શુભ ચિન્હો.... ૧૦૦૮ પ્રભુના અતિશયો ..... ચોત્રીસ પ્રભુના પ્રાતિહાર્યો....... આઠ પ્રભુનું પ્રથમ પારણ.... ખીરથી પ્રભુનું મોક્ષગમન.... એકાકી પ્રભુની દીક્ષાગ્રહણ.. એકાકી પ્રભુની દીક્ષા શિબિકા... ચંદ્રપ્રભા' પ્રભુનો દીક્ષા પર્યાય કાળ ૪૨ વર્ષ પ્રભુની દીક્ષા સમયે વય . ૩૦ વર્ષ ' પ્રભુનો દીલાસમયે તપ ... છઠૂંઠ પ્રભુનો ગૃહાવસ્થા કાળ.. ૩૦ વર્ષ
પ્રભુએ દીક્ષા .... કુંડ ગામના જ્ઞાતખંડ વનમાં લીધી
પ્રભુનું મોક્ષપ્રાપ્તિ આસન ................ પદ્માસન હ. પ્રભુને કેવળજ્ઞાનગોદોહિકા આસન પ્રભુને કેવળજ્ઞાન 28જુવાલિકા નદીકિનારે
આ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન . સાલવૃક્ષનીચે પ્રભુની વાણીના ગુણો .... પાંત્રીસ (((((9D પ્રભુના કેવળજ્ઞાનનું સ્થાન ....... જાંભિક ગામની બહાર નદીકિનારે
પ્રભુના કેવળજ્ઞાનનો કાળ ..... ૨૯ વર્ષ અને ૫ મહિના ૧૫ દિવસ RA. તેમના શાસનમાં છેલ્લે મોક્ષ જનારા...................શ્રી જંબુસ્વામીજી ||મોક્ષ સમયે ચોથો આરો કેટલો બાકી . ત્રણ વર્ષને સાડા આઠ મહિના
જ પ્રભુની અંતિમ દેશના ............. અખંડ ૪૮ કલાક (સોળ પ્રહર)
પ્રભુને ઉપસર્ગ કરનાર.. ....................દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ ITE] છદ્મસ્થાવસ્થાનો કાળ. ............. ૧રા વર્ષ અને ૧૫ દિવસ
1 વાર્ષિક દાન........૩ અબજ ૮૮ ક્રોડ અને ૮૦ લાખ સોનામહોર || પ્રભુનું ગર્ભહરણ કરનાર......................... હરિણગમૈષી દેવ
પર
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
ગણધરો - સાધુઓ
ઈન્દ્રભૂતિ વિગેરે ......................... "
ઈન્દ્રભૂતિ વિગેરે . .............. ૧૪,૦૦૦ સાધ્વીજીઓ ચંદનબાળા વિગેરે ................ ૩૬,૦૦૦ બાર વ્રતધારી શ્રાવકો શંખ-શતક વિગેરે .............. ૧,૫૯,૦૦૦ શ્રાવિકાઓ સુલસા, રેવતી વિગેરે............ ૩,૧૮,૦૦૦ ચૌદ પૂર્વધર સાધુઓ ............................................... ૩૫૦ | અધિક્ષાની સાધુઓ .................................૧,૩૦૦ કેવળજ્ઞાની સાધુઓ ..................................... ૭૦૦ કેવળજ્ઞાની સાધ્વીજીઓ ...........
.......૧,૪૦૦ વિક્રિય લબ્ધીધારી સાધુઓ .........
.............. વિપુલમતિ મન:પર્યવજ્ઞાની સાધુઓ ............................ વાદ લબ્ધિ નિપુણ વાદી સાધુઓ
............. ૪૦૦ મુક્તિગામી સાધુઓ (ત જ ભવમાં મોક્ષે જનારા) ................. મુક્તિગામી સાધ્વીજીઓ (તે જ ભવમાં મોક્ષે જનારા) ...........૧,૪૦૦ અનુત્તર વિમાનમાં એકાવતારી તરીકે ઉત્પન્ન થનારા સાધુઓ ....... ૮૦૦
૭૦૦
૫૦૦
5
ISD) Ut
૭૦૦
શ્રી ઋષભદેવ આ અવસર્પિણીકાળમાં ત્રીજા આરાના છેડે થયેલા પ્રથમ તિર્થંકર છે, અને ત્યારપછી અનુક્રમે મહાવીર સ્વામી એ ચોવિસમાં તીર્થંકર થયા. દશમાં પ્રાણત નામના દેવલોકમાંથી અવીને તેમનો આત્મા દેવનંદા બ્રાહ્મણીની કુલીમાં અષાઢ સુદ ૬ ની મધ્યરાત્રીએ આવ્યો. તે પરમાત્માનું “ચ્યવન કલ્યાણક કહેવાય. દર દિવસ બાદ હરિણગમેષીદેવે ત્રિશલામાતાની કુક્ષીમાં તે ગર્ભસ્થ પ્રભુનું સ્થળાંતર કર્યું. પાંચમો આરો શરૂ થવાને ૭૫ વર્ષ ૮ માસ ૧૫ દિવસ બાકી હતાં ત્યારે ચૈત્ર સુદ ૧૩ ની તિથીએ તેમનું જન્મકલ્યાણક થયું
૧. ધન સાર્થવાહ ૨. ઉત્તરકુરુમાં યુગલિક ૩. સૌધર્મ.દેવલોક ૪. મહાવિદેહમાં મહાબલ રાજા ૫. લલિતાંગકુમાર (દેવ) ૬. વજજંઘરાજા છે. યુગલિક
૮. સૌધર્મ દેવલોક ૯. જીવાનંદ વૈદ્ય ૧૦.અમ્મત દેવલોક ૧૧.મહાવિદેહમાં વજનાભ નાડી પર.સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં દેવ ૧૩. ઋષભદેવ
પપ
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
૪
ક્રમ નામ લાંછન વર્ણ (રંગ) યક્ષ શાસનદેવ) યક્ષિણી (શાસનદેવી) ૧. ઋષભદેવ વૃષભ સુવર્ણ ગોમુખ ચક્રેશ્વરી.....
અજિતનાથ હાથી સુવર્ણ મહાયક્ષ અજિતબલા ..
સંભવનાથ ઘોડો. સુવર્ણ ત્રિમુખ દુરિતારી.... ૪. અભિનંદન વાંદરો સુવર્ણ યક્ષનાયક કાલી.... ૫. સુમતિનાથ કચપક્ષી સુવર્ણ તુમ્બરૂ મહાકાલિ.... ૬. પદ્મપ્રભુ કમળ લાલ કુસુમ શ્યામા ...
સુપાર્શ્વનાથ સાથીયો સુવર્ણ માતંગ શાન્તા ..... ૮. ચન્દ્રપ્રભ ચન્દ્ર શ્વેત વિજય
ભૂકુટિ .. સુવિધિનાથ મગરમચ્છ શ્વેત અજિત સુતારકા .. ૧૦. શીતલનાથ શ્રી વત્સ સુવર્ણ બ્રહ્મા અશોકા ૧૧. શ્રેયાંસનાથ ખગી ગેંડો સુવર્ણ યક્ષેશ માનવી ૧૨. વાસુપૂજ્ય પાડો લાલ કુમાર ૧૩. વિમલનાથ સૂઅર સુવર્ણ જમ્મુખ વિદિતા ૧૪. અનંતનાથ સિંચાણો સુવર્ણ પાતાલ અંકુશા ...... ૧૫. ધર્મનાથ વજ સુવર્ણ કિન્નર કંદર્પો. ૧૬. શાંતિનાથ હરણ સુવર્ણ ગરૂડ નિર્વાણી ૧૭. કુંથુનાથ બોકડો સુવર્ણ ગંધર્વ
બલા .......... ૧૮. અરનાથ નિંદાવર્ત સુવર્ણ યક્ષેન્દ્ર વારિણી . ૧૯. મલ્લિનાથ કુંભ નીલ કુબેર
વૈરોટ્યા..... ૨૦. મુનિસુવ્રત કાચબો શ્યામ વરૂણ નરદત્તા ........... ૨૧. નમિનાથ નિલકમલ સુવર્ણ ભૂકુટિ ગાન્ધારી. ૨૨. નેમિનાથ શંખ શ્યામ ગોમેઘ અમ્બિકા . ૨૩. પાર્શ્વનાથ સર્પ નીલ પાર્થ પદ્માવતી” ૨૪. મહાવીર સ્વામી સિંહ સુવર્ણ માતંગ સિદ્ધાયિકા...
ચંડા ....
પક,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિતા
માતા
નાભિરાજા મરુદેવા
. જિતશત્રુ
વિજયા
જિતારિ સેનાદેવી
સિદ્ધાર્થા
મંગલા
સુસીમા
પૃથ્વી
લક્ષ્મણા
સંવર
મેઘ
. શ્રીધર
પ્રતિષ્ઠ
મહાસેન
. સુગ્રીવ
રામા
દઢરથ
નંદા
. વિષ્ણુરાજા વિષ્ણુદેવી
. વસુપૂજય
જયા
• કૃતવર્મા
શ્યામા
સિંહસેન
સુયશા
ભાનુરાજા સુવ્રતા
વિશ્વસેન અચિરા
શ્રીદેવી
દેવી
•
•
. સૂરરાજા
. સુદર્શન
· કુંભ
. સુમિત્ર
વિજય
પ્રભાવતી
પદ્માવતી
વમા
. સમુદ્રવિજય શિવાદેવી
અશ્વસેન વામાદેવી
સિદ્ધાર્થ ત્રિશલા
વિભાગ-૩
દેહમાન
૫૦૦ ધનુષ્ય
૪૫૦ ધનુષ્ય
૪૦૦ ધનુષ્ય
૩૫૦ ધનુષ્ય
૩૦૦ ધનુષ્ય
૨૫૦ ધનુષ્ય
૨૦૦ ધનુષ્ય
૧૫૦ ધનુષ્ય
૧૦૦ ધનુષ્ય
૯૦ ધનુષ્ય
૮૦ ધનુષ્ય
૭૦ ધનુષ્ય
૬૦ ધનુષ્ય
૫૦ ધનુષ્ય
રત્નપુર
૪૫ ધનુષ્ય
હસ્તિનાપુર ૪૦ ધનુષ્ય
હસ્તિનાપુર ૩૫ નષ્ટ
હસ્તિનાપુર ૩૦ ધનુષ્ય
મિથિલા
૨૫ ધનુષ્ય
૨૦ ધનુષ્ય
૧૫ ધનુષ્ય
૧૦ ધનુષ્ય
૯ હાથ
૭ હાથ
નગરી
અયોધ્યા
અયોધ્યા
શ્રાવસ્તી
અયોધ્યા
અયોધ્યા
કૌશાંબી
વારાણસી
ચંદ્રપુરી
કાકંદી
ભદ્દીલપુર
સિંહપુરી
ચંપાપુરી
કાંપિપુર
અયોધ્યા
રાજગૃહી
મિથિલા
શૌરીપુરી
વારણસી
ક્ષત્રિયકુંડ
૫૦
આયુષ્ય
૮૪ લાખ પૂર્વ
૭૨ લાખ પૂર્વ
૬૦ લાખ પૂર્વ
૫૦ લાખ પૂર્વ
૪૦ લાખ પૂર્વ
૩૦ લાખ પૂર્વ
૨૦ લાખ પૂર્વ
૧૦ લાખ પૂર્વ
૨ લાખ પૂર્વ
૧ લાખ પૂર્વ
૮૪ લાખ વર્ષ
૭૨ લાખ વર્ષ
૬૦ લાખ વર્ષ
૩૦ લાખ વર્ષ
૧૦ લાખ વર્ષ
૧ લાખ વર્ષ
૯૫ હજાર વર્ષ
૮૪ હજાર વર્ષ
૫૫ હજાર વર્ષ
૩૦ હજાર વર્ષ
૧૦ હજાર વર્ષ
૧ હજાર વર્ષ
૧૦૦ વર્ષ
૭૨ વર્ષ
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
રામારના ૯ ભવ ૧. લલિતાંગદેવ : સ્વયંપ્રભાદેવી ૬. અય્યત દેવલોક : બન્નદેવ ૨. વજજંઘરાજા : શ્રીમતી રાણી ૭. વજનાથ ચક્રી : સારથી ૩. યુગલિક યુગલિની ૮. સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં સાથે ૪. સૌધર્મ દેવલોક : બન્ને દેવ ૯. ભગવાન ઋષભદેવ : શ્રેયાંસકુમાર ૫. જીવાનંદ વૈદ્ય : કેશવ
0 પરિવારના ૫ ભવ ૧. જીવાનંદ મહીધર સુબુદ્ધિ પૂર્ણભદ્ર ગુણાકાર કેશવ ૨. દેવ દેવ દેવ દેવ દેવ દેવ ૩. વજનાભ બાહુ સુબાહુ પીઠ મહાપીઠ સુયશા સારથિ ૪. સર્વાર્થસિદ્ધ સ. દેવ સ. દેવ સ. દેવ સ. દેવ સ. દેવ ૫. ઋષભદેવ ભરત બાહુબલી બ્રાહ્મી સુંદરી શ્રેયાંસકુમાર
ના ચાત ભવ ૧. ધર્મરાજા ૨. સૌધર્મ દેવલોક ૩. અજિતસેન ચક્રવર્તી ૪. અય્યતેન્દ્ર ૫. પદ્મરાજા ૬. વૈજયંત (અનુત્તર) - ૭. ચંદ્રપ્રભુસ્વામી
s,
ના ૧૨ ભવ ૧. શ્રીષેણ રાજા ૨. યુગલિક ૩. સૌધર્મ દેવલોક ૪. અમિતતેજ વિદ્યાધર ૫. પ્રાણત દેવલોક ૬. બલભદ્ર ૭. અય્યત દેવલોક ૮. વજ યુધ ચક્રી ૯. ત્રીજા રૈવેયકમાં ૧૦. મેઘરથ રાજા (બાજપક્ષીથી કબુતરનું રક્ષણ) ૧૧. સર્વાર્થ સિદ્ધ વિમાન ૧૨. ચક્રવર્તી અને તીર્થકર ભગવાન શાંતિનાથ
જિનમંદિર જવાની માત્ર કલિાણી એક ઉપવાસનું ફળ મળે છે. T૦ જિનમંદિર જવા માટે ઉભા થઈ ત્યારે ઉપવાસનું ફળ મળે છે. T૦ જિનમંદિર જવા માટે પગ ઉપાડીએ ત્યારે કિરણ ઉપવાસનું ફળ મળે છે.
• જિનમંદિર તરફ ચાલવા માંડીએ ત્યારે ચાર પ્રવાસનું ફળ મળે છે. • જિનમંદિર તરફ જતા અડધે પહોંચી કોથમીરે મંદર ઉપવાસનું ફળ મળે છે. • જિનમંદિર પહોંચીએ ત્યારે એક મહિનાના એવા નું ફળ મળે છે. * કેર • જિનમંદિરના દરવાજાની નજીક પહોંચીએ ત્યારથી આપવાસનું ફળ મળે છે.
પ્રદક્ષિણા કરવાથી ઃ સો વર્ષના ઉપવાસ પર છે, • પૂજા કરવાથીઃ હજાર વર્ષના ઉપલા સમય છે. ૦ સ્તુતિ, સ્તવન કરવાથી અનંતગાર છે
an
'જિનમંદિર જવાથી શું લાભ થાય છે ?
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
દેવી
ભવ નામ નગર પિતા માતા પત્ની ૧. ધનરાજા અચલપુર વિક્રમધન ધારિણી ઘનવતી સંયમ લીધું ૨. સૌધર્મ દેવલોક ૧ -
દેવી ૩. ચિત્રગતિ વિદ્યાધર સુરતેજ સુરરાજા વિદ્યુમ્નતિ રત્નમતી - સંયમ લીધું ૪. મોહેન્દ્ર દેવલોક – ૫. અપરાજિત સિંહપુર હરિનંદી પ્રિયદર્શના પ્રિતીમતિ સંયમ લીધું ૬. આરણ દેવલોક – – ૭. શંખરાજા હસ્તિનાપુર શ્રીષેણરાજા શ્રીમતી રાણી યશોમતી સંયમ લીધું ૮. અપરાજિત દેવ – ૯. નેમનાથ શૌરીપુરી સમુદ્રવિજય શિવાદેવી રાજીમતી મોક્ષે ગયા
દેવી
દેવી
૧૦ ભવા ભવ નામ નગર પિતા માતા વેરી વિશેષ ૧. મરુભૂતિ પોતનપુર વિશ્વભૂતિ - કમઠ અરવિંદ મુનિના
ઉપદેશથી શ્રાવક ૨. હાથી દિંડકારણ્ય -
કુર્કટ સર્પ ૩. સહસ્ત્રાર દેવ -
પમી નરક ૪. કીરણવેગ વિદ્યાધર – વિદ્યુતગતિ કનકતિલકા સર્પ મુનિને ડંખ દીધો ૫. અય્યત દેવ
- છઠી નરક ૬. વજનાભ - વજવીર્ય લક્ષ્મીવતી કુરંગભીલ તીર માર્યું ૭. ગ્રેવેકય - - - ૭મી નરક ૮. કનકબાહુ ચક્રી - કુશીલબાહુ સુદર્શના સિંહ છલાંગ મારી
વૈર લીધું ૯. પ્રાણતદેવ – – – ૪થી નરક ૫૦૦ કલ્યાણકની
ઉજવણી કરી ૧૦. પાર્શ્વકુમાર વારાણસી અશ્વસેન વામાદેવી કમઠ બની મેઘમાળી
વિર લીધું તન રોગી - દવાને પાત્ર, મન રોગી - દયાને પાત્રો
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
કરાવાલી અનુસાર) ૧ ૦વીર સવંત ૦ઃ ગૌતમ ઈન્દ્રભૂતિને કેવલજ્ઞાન થયું.
વીર સવંત ૧૨ ઃ ગૌતમ ઈન્દ્રભૂતિનું નિર્વાણ. વીર સવંત ૧૮: શોભનરાયનો કલિંગ રાજ્યમાં રાજ્યાભિષેક. વીર સવંત ૨૦: આર્ય સુધર્માનું નિર્વાણ. વીર સવંત ૩૧ : ઉદાયીએ પાટલીપુત્ર નગર વસાવ્યું. ૦ વીર સવંત ૬૦: નંદરાજાનો પાટલીપુત્રમાં રાજ્યાવિષેક. વીર સવંત ૬૪: મતાંતરથી આર્ય જંબૂનું નિર્વાણ. વીર સવંત ૭૦ : આર્ય જંબૂનું નિર્વાણ. વીર સવંત ૭૦ઃ રત્નપ્રભસૂરિ દ્વારા ઉપકેશપુર ઓસીયામાં
(ઓસવાલ) વંશ સ્થાપના વીર સવંત ૭૫ આર્ય પ્રભવનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૯૮: આર્ય શäભવનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૧૪૮ : આર્ય યશોભદ્રનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૧૪૯ ચંડરાયનો કલિંગ રાજ્યમાં રાજ્યાભિષેક. વીર સવંત ૧૪૯: નંદ આઠમાની કલિંગ દેશ પર ચઢાઈ. વીર સવંત ૧૫૩: આર્ય સ્કંદિલની પ્રમુખતા હેઠળ જૈન શ્રમણોની
મથુરામાં સભા થઈ. વીર સવંત ૧૫૪ : ચંદ્રગુપ્ત મગધનો રાજા બન્યો. ૦ વીર સવંત ૧૫૬ : આર્ય સંભૂતિવિજયજીનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૧૭૦ : આર્ય ભદ્રબાહુસ્વામીનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૧૮૪: સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્તનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૧૮૪: બિંદુસારનો રાજ્ય અધિકાર. વીર સવંત ૨૦૦ : ગંધહસ્તીએ આચારાંગ સૂત્રનું વિવરણ રચ્યું. વીર સવંત ૨૦૨ : સ્કંદિલાચાર્યનો મથુરામાં સ્વર્ગવાસ વીર સવંત ૨૦૯ : બિંદુસારનું સ્વર્ગગમન. વીર સવંત ૨૦૯ : અશોકનો રાજ્યારંભ. ૦ વીર સવંત ૨૨૭ : ક્ષેમરાજનું કલિંગમાં રાજ્યારોહણ.. વીર સવંત ૨૩૯ : અશોકરાજાની કલિંગ પર ચઢાઈ. વીર સવંત ૨૪૪: સંપ્રતિનો પાટલીપુત્ર રાજ્યમાં રાજ્યાધિકાર.
૦.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ વીર સવંત ૨૪૬ : પાટલીપુત્ર રાજ્યમાં પુણ્યરથનો રાજ્યાધિકાર. વીર સવંત ૨૭૫ : વૃદ્ધરાજનું કલિંગ રાજ્યારોહણ. વીર સવંત ૨૮૦ઃ પુણ્યરથનું મરણ. વીર સવંત ૨૮૦: વૃદ્ધરથનું પાટલીપુત્ર રાજ્યમાં રાજ્યાભિષેક. વીર સવંત ૨૯૩ : સંપ્રતિનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૨૯૩ : ઉજ્જૈનમાં એક વર્ષ સુધી અરાજકતા. વીર સવંત ૨૯૪: બલમિત્ર - ભાનુમિત્રનો ઉજ્જૈનમાં રાજ્યારોહણ. વીર સવંત ૩૦૦ : ભિખુરાય (ખારવેલ) નો રાજ્યાભિષેક. વીર સવંત ૩૦૪: વૃદ્ધરથની હત્યા. વીર સવંત ૩૦૪: પાટલીપુત્ર પર પુણ્યમિત્રનો અધિકાર. વીર સવંત ૩૩૦ : ભિખુરાયનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૩૫૪ : બલમિત્ર – ભાનુમિત્રનું મરણ. વીર સવંત ૩૫૪ : નભોવાહનની રાજ્ય પ્રાપ્તિ. વીર સવંત ૩૬૨ : વક્રરાયનો સ્વર્ગવાસ. વીર સવંત ૩૯૪ : નભોવાહનનું સ્વર્ગગમન. વીર સવંત ૩૯૪ : ગર્દભિલ્લનો રાજ્યાધિકાર. વીર સવંત ૩૯૫ વિદુહરાયનો પરલોકવાસ. વીર સવંત ૪૧૦ વિક્રમાર્કનો ઉજ્જૈનમાં રાજ્યાભિષેક.
-બવીરનિર્વાણ સવંત એવં જૈનકાલગણના પ્રમાણે
ત ઇતિહાસ
' પ્રભુ મહાવીરના નિર્વાણ પછી ૭૦ વર્ષે શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ સન્તાનીય છે છઠા પટ્ટધર ઉપકેશપુર - ઓસીયામાં આચાર્ય રત્નપ્રભસૂરિની પ્રેરણાથી રાજા સામંત હજારો ક્ષત્રિયો અને શેઠ શાહુકારો જૈન ધર્મી બન્યા... તેમજ મહાજન ઓસવાલ વંશની સ્થાપના થઈ.
પ્રભુ મહાવીર નિર્વાણ પછી ૩૧ વર્ષે શ્રેણિકના પુત્ર ઉદાયી મહારાજાએ પાટલિપુત્ર નગર વસાવ્યું અને તેને મગધની રાજધાની બનાવી. તે સમયે ઉદાયી મહારાજને દ્રઢ જૈન શ્રાવક જાણી સાધુ વેષધારી વિનયરને તેમનું ખૂન કરી નાખયું.
પ્રભુ મહાવીર નિર્વાણ પછી ૬૦ વર્ષે નંદ નામના નાપિતપુત્ર
૧
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ (હજામ)ને મસ્ત્રીઓએ પાટલિપુત્ર નગરના રાજ્યસન પર બેસાડ્યો. તેના વંશમાં ક્રમશ: નંદ નામના નવ રાજા થયા. તેમાં આઠમો નંદરાજા અત્યંત લોભી હતો. મિથ્યાત્વીની પ્રેરણાથી તેણે કલિંગ દેશનો નાશ કર્યો અને કુમારપર્વત પર શ્રેણિક રાજાએ બનાવેલ ઋષભદેવ પ્રાસાદનો નાશ કરી તેમાંથી ઋષભદેવની સુવર્ણમયી પ્રતિમાને ઉઠાવીને પાટલીપુત્ર લઈ ગયો.
મહાવીર નિર્વાણથી ૧૫૪ વર્ષે ચાણક્યથી પ્રેરિત થઈ ને મોર્યપુત્ર ચન્દ્રગુપ્ત નવમા નંદરાજાને હરાવીને પાટલીપુત્રનો સ્વયં રાજા બન્યો. ચન્દ્રગુપ્ત પહેલા જૈન નહીં પણ બૌદ્ધ હતો, પણ પછી ચાણક્ય મંત્રીના સમજાવવાથી તે જૈનધર્મનો અત્યંત દ્રઢ શ્રદ્ધાવાન શ્રાવક બની ગયો.
ચન્દ્રગુપ્ત રાજ્યનો ખૂબ વિસ્તાર કર્યો, અને મોર્ય સંવત્સર ચલાવ્યો. મહાવીર નિર્વાણથી ૧૮૪ વર્ષે ચન્દ્રગુપ્તનો સ્વર્ગવાસ થયો, અને તેનો પુત્ર બિંદુસાર પાટલીપુત્રના રાજ્ય પર બેઠો. બિંદુસાર પણ પરમ જૈનધર્મી શ્રાવક હતો. ૨૫ વર્ષ તેણે રાજ્ય કર્યું.
વીર નિર્વાણના ૨૦૯ વર્ષે બિંદુસારનો પુત્ર અશોક પાટલીપુત્રનો રાજા બન્યો. અશોક પહેલા જૈનધર્મી હતો, પણ રાજ્યપ્રાપ્તિના ૪ વર્ષ પછી એણે બૌદ્ધધર્મનો પક્ષ કર્યો અને પોતાનું નામ પ્રિયદર્શી રાખીને તેણે બૌદ્ધધર્મનો પ્રચાર કર્યો.
અશોક મહાન પરાક્રમી હતો, તેણે કલિંગ, મહારાષ્ટ્ર, સૌરાષ્ટ્ર આદિ દેશોને જીતીને બૌદ્ધધર્મનો વિસ્તાર કર્યો. પશ્ચિમ પર્વત અને વિધ્યાચલમાં ગુફાઓ બનાવી. તેમાં બુદ્ધની મૂર્તિઓ સ્થાપિત કરી. તેણે સિંહલ દ્વીપ, ચીન, બ્રહ્મદેશ આદિ દેશોમાં બૌદ્ધધર્મના પ્રચારાર્થ પાટલીપુત્રમાં બૌદ્ધ શ્રમણોની સભા કરી અને સભાની સંમતિ અનુસારે અનેક બૌદ્ધ શ્રમણોને તે તે દેશોમાં મોકલ્યા.
અશોક જૈનધર્મના શ્રમણ શ્રમણીઓનો પણ સન્માન કરતો હતો, પણ તેમનો દ્વેષ ક્યારે પણ કરતો ન હતો.
અશોકના અનેક પુત્ર હતા. તેમા કુણાલ રાજ્ય માટે યોગ્ય હતો. ભાવી રાજાની સંભાવના તેનામાં હોવાથી સાવકી અપરમાતાને આંખમાં ખૂચતો હતો. તેથી અશોકે કુણાલને ઉજ્જયિની નગરીમાં રાખ્યો હતો. પરંતુ ત્યાં પણ અપરમાતાના ષડયંત્રથી પત્રમાં “અધીયતામ્ કુમાર રાજાના તે વાક્યને પત્ર ફોડીને અંધીયતામ્ કુમાર કર્યું, પત્ર વાંચીને પિતાની આજ્ઞાપાલન ખાતર કુણાલ સ્વયં અંધ બની ગયો. આ વૃત્તાંત સાંભળીને અશોકને ખૂબ ક્રોધ ચડ્યો અને તે પ્રપંચી રાણી તથા બીજા નાલાયક પુત્રોને મરાવી નાખ્યા. પાછળથી કુણાલનો પુત્ર સંપ્રતિને પોતાના રાજ્યના ઉત્તરાધિકારી બનાવ્યો.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
મહાવીર નિર્વાણના ૨૪૪ વર્ષે અશોક પરલોકવાસી બન્યો.
ત્યારપછી સંપ્રતિ મહારાજા થયા, જેમનો પૂર્વભવનો સંબંધનો વૃતાંત તથા આર્ય સુહસ્તીસૂરિ દ્વારા જૈનધર્મનો સ્વીકાર કર્યો, વગેરે વાત પ્રસિદ્ધ છે. તેના મહત્ત્વપૂર્ણ કાર્યોનો ઉલ્લેખ વિસ્તૃત રીતે આવે છે.
સંપ્રતિએ પણ ઉજ્જયિનીમાં સાધુ - સાધ્વીઓની બૃહત સભા કરી અને જૈનધર્મ પ્રચારાર્થ અનેક ગામો નગરો વગેરેમાં ઉપદેશક સાધુઓનો વિહાર કરાવ્યો. અનાર્ય દેશોમાં પણ પ્રચાર કર્યો.
વીર સવંત ૨૯૩ વર્ષે સંપ્રતિ મહારાજાનો સ્વર્ગવાસ થયો. વર્તમાનમાં પણ તેમણે ભરાવેલ અદ્ભૂત જિન પ્રતિમાઓ હજારોની સંખ્યામાં ઉપલબ્ધ થાય છે.
પ્રભુ મહાવીરના સમયમાં રાજગૃહી નગરમાં (બિંબિસાર ઉપનામ) શ્રેણિક રાજા ભગવાન મહાવીરના શ્રેષ્ઠ ઉપાસક હતા. તેણે પ્રભુ પાર્શ્વનાથ આદિના ચરણ યુગલથી પવિત્રિત કલિંગદેશના ભૂષણ સમાન અને તીર્થ સ્વરૂપ કુમારગિરિ નામના બન્ને પર્વતો પર ઋષભદેવ સ્વામીના અત્યંત મનોહર જિનપ્રસાદ બનાવ્યા અને તેમાં શ્રી ઋષભદેવની સુવર્ણમયી પ્રતિમાને સુધર્માસ્વામિ દ્વારા પ્રતિષ્ઠિત કરાવીને સ્થાપિત કરી. તે સિવાય શ્રેણિક મહારાજાએ તે બન્ને પર્વતો પર શ્રમણ શ્રમણીવૃંદને ચાતુર્માસને યોગ્ય અનેક ગુફાઓ ખોદાવી હતી, જેમાં સાધુ - સાધ્વીઓ ધર્મ, જાગરણ, ધ્યાન, શાસ્રાધ્યયન, વિવિધ તપશ્ચર્યાની સંયમધર્મની પાલનાપૂર્વ સ્થિરતાપૂર્વક ચાતુર્માસ કરતા હતા.
શ્રેણિકનો પુત્ર અજાતશત્રુ અપર નામ કોણિક થયો. જેણે પિતા શ્રેણિકને કારાવાસમાં પૂરીને ચંપાનગરીને મગધની રાજધાની બનાવી. કોણિક પણ જૈનધર્મનો અનુયાયી ઉત્કૃષ્ઠ શ્રાવક હતો. તેણે પણ કલિંગ દેશના કુમાર તથા કુમારી પર્વત પર પોતાના નામથી અંકિત પાંચ ગુફાઓ ખોદાવી હતી.
પણ અંત સમયે અત્યંત લોભ અને અભિમાનમાં આવીને ચક્રવર્તી બનવાની ઈચ્છા કરી, પરિણામે કૃતમાલ દેવે કોણિકને મારી નાંખ્યો. મૃત્યુ પામીને છઠ્ઠી નરકે તે ગયો ! ~)
ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પછી ૧૭૦ વર્ષે (ઈ. સન પૂર્વ ૩૫૭) ૧૪ પૂર્વધર આચાર્ય ભદ્રબાહુનો સ્વર્ગવાસ થયો.
ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પછી (ઈ. સન પૂર્વે ૫૨૭) પછી ૫૦ વર્ષ બાદ (ઈ. સન પૂર્વ ૪૭૭) મગધમાં નંદ રાજ્ય સ્થાપિત થયું. અને ૧૫૫ વર્ષ (ઈ. સન પૂર્વે
93
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ૩૨૨ વીર સવંત ૨૦૫) સુધી રહ્યાં. મહાત્મા સ્થૂલભદ્ર વગેરે ત્યારે થયા.
મૌર્યવંશીય ચંદ્રગુપ્ત ચાણક્યની સહાયથી વીર સવંત ૨૦૫ માં પોતાનું રાજ્ય તક્ષશિલા - પંજાબમાં સ્થાપિત કર્યું.
વીર સંવત ૨૦૫ થી ૨૨૯ (ઈ. પૂ. ૩૨૨ થી ૨૯૮) સુધી ચંદ્રગુપ્ત રાજાએ પંજાબથી લઈ મગધદેશ સુધી રાજ્ય કર્યું.
યુનાનથી સિકન્દરે ઈ. પૂ. ૩૨૬માં પંજાબ પર ચઢાઈ કરી.
નિમિત્ત શાસ્ત્રજ્ઞ ભદ્રબાહુ દ્વિતીય વિક્રમની પાંચમી શતાબ્દીમાં થયા. એમનો વિહાર ઉજ્જૈનમાં પણ હતો.
એ સમયે ગુપ્તવંશના દ્વિતીય ચન્દ્રગુપ્ત તે વિક્રમાદિત્યના નામથી પ્રસિદ્ધ હતો. તે પણ વી. સં. ૪પ૬માં ઉજ્જૈનનો રાજા હતો.
પ્રથમ ચંદ્રગુપ્ત તથા ચાણક્ય મંત્રી સર્વ પરિવાર જૈન ધર્મી હતા. સમ્રાટ ચન્દ્રગુપ્ત મૌર્યનો બિંદુસાર પુત્ર ઈ. સ. પૂર્વે ૨૯૮ માં સિંહાસનારુઢ થયો. ર૫ વર્ષ રાજ્ય કર્યું તે પણ જૈન ધર્મી હતો. ઈ. સ. પૂ. ૩૨૩ માં આશરે તેનું દેહાવસાન થયું.
અશોક બિંદુસારનો પુત્ર તથા ચન્દ્રગુપ્તનો પૌત્ર હતો. પિતાના મૃત્યુ પછી ઈ. સ. પૂર્વે ૨૭ર થી ર૩ર સુધી ૪૦ વર્ષ રાજ્ય કર્યું. કલિંગ રાજ્યનાં વિજય પછી એણે બોદ્ધ ધર્મ સ્વીકાર્યો હતો. સારા વિશ્વમાં બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રચાર કર્યો. વિશ્વના મહાન સમ્રાટમાં ગણતરી થાય છે. તો પણ તે એના પૂર્વાધ સુધી અવશ્ય જૈન હતો.
અશોકનો પુત્ર કુણાલ મૌર્ય કુળધર્મ તો જૈન હતો. એની માતા અને પત્ની પણ પરમ જિન ભક્ત હતા. અશોક બહુજ ચાહતો હતો, પરંતુ અપરમાતાએ ષડયંત્ર રચી આંધળો કરાવી દીધો.
કુણાલ અંધ થવાથી એનો પુત્ર સંપ્રતિને અશોકે પોતાના ઉત્તરાધિકારી તરીકે ઘોષિત કર્યો. કુણાલે ઈ. સ. પૂર્વ ૨૩૨ થી ૨૨૪ સુધી સંપતિની સહાયથી રાજ્ય કર્યું, પછી સ્વયં સંમતિએ ઈ. પૂ. ૨૨૪ થી ૧૮૪ સુધી ૪૦ વર્ષ રાજ્ય કર્યું.
સંપ્રતિનો જન્મ ઈ. પૂ. ર૫૭ માં થયો. ઈ. પૂ. ૨૪૦ અવન્તિમાં ૧૬ વર્ષની યુવાવસ્થામાં થયો. ત્યારે જૈન શ્વે. સંઘના નિગ્રન્થ ગચ્છના નેતા આચાર્ય સુહસ્તિએ એને પ્રતિબોધિત કરી જૈન શ્રાવકના સમ્યકત્વપૂર્ણ ૧૨ વ્રતોથી દ્રઢ જૈન ધર્મી બનાવ્યો. તેણે જીવન દરમ્યાન સવા લાખ જૈનમંદિર, સવા કરોડ નવી પ્રતિમા, તેર હજાર મંદિરોનો જીર્ણોદ્ધાર, ૭00 દાનશાળાઓ વગેરેનું નિર્માણ કરાવ્યું.
અનાર્ય દેશોમાં પણ જૈન ધર્મનો પ્રચાર કરી ઘણાને આર્ય બનાવ્યા. એથી મહારાષ્ટ્ર,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ કન્નડ વગેરેમાં સાધુ - સાધ્વીઓનું વિચરણ થયું. આચાર્ય આર્ય સુહસ્તિ સંપ્રતિરાજાના ધર્મગુરૂ વીર સં. ૨૯૧ (ઈ. પૂ. ર૩૬) માં સ્વર્ગસ્થ થયા.
ચીન, બર્મા, સીલોન, અફઘાનિસ્તાન, બલુચિસ્તાન, નેપાળ, ભૂતાન, તુર્કિસ્તાનમાં પણ સંપ્રતિએ જૈન ધર્મનો પ્રચાર કરાવ્યો.
મહારાજ શ્રેણિકનો પુત્ર કોણિક. તેનો પુત્ર ઉદાયી મહારાજા થયા. ત્યારપછી નવ નંદરાજાનું શાસન ચાલ્યું. (પ્રભુ મહાવીર પછી ૨૦૦ વર્ષ) પશ્ચાત્ નંદરાજાને હરાવીને ચાણક્ય મંત્રીની બુદ્ધિથી ચન્દ્રગુપ્ત મૌર્યનું શાસન ચાલ્યું.
નંદ વંશમાં સૌ પ્રથમ કલ્પક મહામંત્રી તથા છેલ્લે મંત્રી શકટાલ તથા તેના પુત્ર શ્રીયક મંત્રી થયા. - આચાર્ય ભદ્રબાહુના સમયે ૧૨ વર્ષનો ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો. આચાર્ય વ્રજસ્વામીના સમયે ૧૨ વર્ષનો બીજો ભયંકર દુષ્કાળ પડ્યો.
પ્રભુ વરની સાતમી પાટે આચાર્ય સ્થૂલભદ્ર થયા ત્યારે ત્રીજા નિાવ અષાઢી આચાર્ય થયા.
આઠમી પાટે આર્ય મહાગિરિ અને આર્ય સુહસ્તિ થયા. આર્ય મહાગિરિના પ્રશિષ્ય ઉમાસ્વાતિ મહારાજે તત્ત્વાર્થ સૂત્ર, પ્રશમ રતિ વગેરે ગ્રન્થોની રચના કરી. ઉમાસ્વાતિ મ. ના શિષ્ય શ્યામાચાર્યે પન્નવણા સૂત્ર બનાવ્યું. વીર સં. ૨૨૦ વર્ષે તે સમયે અશ્વમિત્રથી સામુચ્છેદિક ચોથા નિલવ થયા. વિર સં. ૨૨૮ વર્ષે પાંચમા નિહ્નવ ગંગાચાર્ય થયા.
નવમી પાટે સુસ્થિત અને સુપ્રતિબદ્ધ થયા. તેમનાથી નિર્ગસ્થ ગચ્છ તે કોટિગણ કહેવાયો.
વીર સવંત ૪૫૩ વર્ષે દુષ્ટ ગર્દભિલ્લ રાજાને છેદનાર કાલકાચાર્ય થયા.
એ સમયે ભરૂચમાં ચમત્કારિક યોગ શક્તિના સ્વામી આચાર્ય ખર્પેટાચાર્ય તેમજ મહેન્દ્ર ઉપાધ્યાય થયા.
વીર સવંત ૪૬૮ વર્ષે યુગપ્રધાન આચાર્ય મંગુ થયા, પણ જીભની રસ લાલસાના આપે મૃત્યુ પામી યક્ષ બન્યા.
વીર સંવત ૪૭૦ વર્ષે વિક્રમ સવંતુનો પ્રારંભ થયો. દા. ત. અત્યારે વીર સંવત
કપ
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ૨૫૨૮ની સાલ ચાલે છે, તો તેમાંથી ૪૭૦ વર્ષને બાદ કરતા વિક્રમ સંવત્ ૨૦૫૮ની સાલ હમણા ચાલે છે, તેમ સમજવું.
વિક્રમ સંવત્ ૫૬ વર્ષે ઈસામસીહ થયા. જિસસ ક્રાઈસ્ટ રૂપે તેમનાથી ઈસાઈ ધર્મ (ક્રાઈસ્ટ કે ખ્રિસ્તી ધર્મ) નો પ્રારંભ થયો. એટલે વિ. સં. ૨૦૫૮ માંથી ૫૬ વર્ષ બાદ કરતા હમણા ઈ. સ. ૨૦૦૨ ની સાલ ચાલે છે તેમ કહેવાય.
આ તફાવતને બરાબર ખ્યાલ રાખવો. કાલગણના માટે સંવત્ કે ઈ. સ. નું જ્ઞાન જરૂરી છે. ભગવાન મહાવીર પછીની ૪૭૦ વર્ષ સુધીની ઘટનાને વિ. સ. પૂર્વે કહેવાય અથવા ૫૨૬ વર્ષ સુધીની ઘટનાને ઈ. સન્ પૂર્વે કહેવાય. એટલે ઈસુ પહેલા ૫૨૬ વર્ષે પ્રભુ મહાવીર થયા.
ઈસુ પહેલા ૫૬ વર્ષે વિક્રમાદિત્ય રાજા થયા એ પરદુઃખભંજન વિક્રમ મહારાજાના નામથી વિક્રમ સંવત્ થયેલ છે.
શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિજી મહારાજાનાં પ્રતિબોધથી શ્રી વિક્રમરાજાએ શ્રી શત્રુંજય તીર્થનો વિશાળ સંઘ કઢાવ્યો. તે વખતે શ્રાવકોની વસતિ કરોડોની હતી. તે સંઘમાં ૧૬૯ સોનાના દેરાસરો, ૫૦૦ હાથીદાંત, ચંદન-સુખડનાં જિનાલયો, ૧૪ મુકુટબદ્ધ રાજા, ૫૦૦૦ મહાન આચાર્યો, ૭૦ લાખ શ્રાવકનાં કુટુંબો, ૧૧૦ લાખ ગાડા, ૧૮ લાખ ઘોડા, ૭૬૦૦ હાથી સંઘમાં હતાં.
ગર્દભિન્ન રાજાનો ઉચ્છેદ કરનાર તેમનું પહેલા નામ ભાનુમિત્ર રાજા હતું. ઈસામસીહ થયા ત્યારે પ્રભુવીરની ૧૨મી પાટે આચાર્ય સિંહગિરિ થયા. (વિ.સં. ૫૬) વીર સંવત્ ૧૨૬ વર્ષે
પ્રભુવીરની ૧૩મી પાટે વજસ્વામી થયા. તેમના સમયે ૧૦ પૂર્વ, ૪ સંઘયણ તથા ૪ સંસ્થાનનો ઉચ્છેદ થયો.
વીર સંવત્ ૫૭૦ વર્ષ, તથા વિક્રમ સંવત્ ૧૦૦ વર્ષે વજસ્વામીના સમયે તેમની પ્રેરણાથી જાવડશા શેઠે શત્રુંજય મહાતીર્થનો ૧૩ મો ઉદ્ધાર કરાવ્યો. જે પાંચમાં આરાનો પ્રથમ ઉદ્ધાર થયો.
ઈ. સ. પૂર્વે ૧૬૫ માં પરમ જૈન ધર્મી આસામમાં ખારવેલ મહારાજાએ મગધ ઉપર આક્રમણથી વિજય પ્રાપ્ત કરીને કલિંગ દેશના રાજાએ કબજે કરેલી (ઉડીસાકલિંગ) જિન પ્રતિમાને ત્યાંથી લાવીને વિશાલ જિનમંદિરમાં બિરાજમાન કરી. તેઓ સ્વયં પ્રતિદિન આદિનાથ ભગવાનની પૂજા કરતા હતા. એ મંદિર રાજમંદિર નામથી પણ પ્રસિદ્ધ થયેલ.
ક
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ઈ. સ. પૂર્વે ૪૫૭માં પ્રથમ નંદરાજાએ કલિંગ (ઉડીસા) ઉપર આક્રમણ કરી રાજમંદિરથી એ પ્રતિમા લઈ ગયો હતો. તેથી તેના પૂર્વજોના પરાજયનો બદલો કલિંગાધિપતી પરમાત મહારાજા ખારવેલ મેઘવાહને લીધો. તેમનાં ૩ વિશેષણ છે, કલિંગ ચક્રવર્તિ ભિક્ષુરાજા દ્વાદશાંગી રક્ષક.
ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પછી ૭૦ વર્ષે એ પ્રતિમા પટનામાં લઈ જવાઈ હતી. એ પ્રતિમા પ્રભુવીરના સમયની હતી.
વીર સંવત ૬૦૯ વર્ષ વિ. સં. ૧૩૯માં આર્યષ્ણના શિષ્ય સહસ્ત્રમલ (ઉપાધિ) શિવભૂતિએ પોતાના ગુરૂથી વિરૂદ્ધ થઈને રત્નકંબલ ખાતર રીસમાં આવી જઈને કપડાનો ત્યાગ કર્યો અને દિગમ્બર મતની સ્થાપના કરી. તથા આગમમાં વસ્ત્રપાત્રની ઠેરઠેર વાત અને પ્રમાણ હોવાની કારણે તેમણે ૪૫ આગમોને પણ અમાન્ય ઠરાવ્યા. તથા વસ્ત્રના કારણે સ્ત્રી મુક્તિનો નિષેધ, કેવલીભુક્તિ નિષેધ વગેરે વાતોને સમર્થન
કર્યું.
વીર સંવત ૧૮૪ વર્ષ દુર્બલિકા પુષ્ય મિત્ર આચાર્ય થયા જેમના માટે કહેવાય છે કે તેઓ પ્રતિદિન ૭૦૦ ગાથા નવી કરતા હતા. અત્યંત સ્વાધ્યાયના કારણે તેઓનું શરીર દુર્બળ પડી જવાથી દુર્બલિકા.. કહેવાયા.
તેમના સમયે સાતમા ગોષ્ઠામાહિલ નામના નિવ થયા. પ્રભુવીરની ૧૫ મી પાટે ચન્દ્રસૂરિ થયા. જેથી કોટિગણનું નામ ચન્દ્રગચ્છ પડ્યું.
૧૯ મી પાટે પ્રથમ માનદેવસૂરિ થયા, જેમણે નાડોલ (રાજ.) માં લઘુશાન્તિની રચના કરી.
બાણકવિ, મયુરકવિ વગેરે પણ ત્યારે થયા. ભક્તામર સ્તોત્રની રચના પ્રભુવીરની ૨૦ મી પાટે આચાર્ય માનતુંગસૂરિએ કરી.
વીર સંવત્ ૮૪૫ વર્ષે વલ્લભીપુર (પાલીતાણા પાસે) તૂટ્યું. વીર સંવત્ ૮૮૨ વર્ષે ચૈત્યવાસી શિથિલાચારી શરૂ થયા.
૨૭ મી માટે બીજા માનદેવસૂરિ થયા ત્યારે વિક્રમ સંવત્ ૧૮૫ સૂરિપુરંદર યાકિનીમહારાસૂનુ હરિભદ્રસૂરિ થયા. જેમણે ૧૪૪૪ ગ્રન્થોની રચના કરી. ચિતોડગઢના હરિભદ્ર ભટ્ટ બ્રાહ્મણમાંથી યાકિની સાધ્વીના માધ્યમથી તેમણે જૈન દીક્ષા લીધી હતી.
આચાર્ય હરિભદ્રસૂરિ પછી લગભગ ૧૦૦ વર્ષ બાદ શીલાંકાચાર્યે આચારાંગ સૂત્રકૃતાંગ
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ વગેરે પર અદ્ભુત રીતે સંસ્કૃતમાં ટીકાઓ રચી હતી.
વીર સંવત ૧૧૧૫ માં આચાર્ય જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ થયા. જેમણે મહાન ગ્રન્થ વિશેષાવશ્યક ભાષ્યની રચના કરી. '
વીર સંવત્ ૧૩૬૫માં પિતા બપ્પ માતા ભટ્ટીથી સૂરપાળનો જન્મ.. બાલ્ય ઉમ્રમાં દીક્ષા સમયે માતા પિતાના નામ ઉપરથી બપ્પ ભટ્ટ મુનિ થયા. કહેવાય છે કે તેઓ રોજની 1000 ગાથા કંઠસ્થ કરતા હતા. સરસ્વતી દેવીની પરમ ઉપાસના તેમણે કરી હતી. આમ રાજાને પ્રતિબોધ કરીને તેમણે પરમ જૈન ધર્મી બનાવીને જૈન શાસનની મહાન પ્રભાવના કરી.
વિ. સં. ૧૦૨૯ માં મહાકવિ વનપાલ (શોભન મુનિના ભાઈ) થયા. તેઓ પરમ જૈન ધર્મી બન્યા.
તે વખતે રાજા ભોજ ધારાનગરીમાં થયા. કવિ ધનપાલે તથા શોભનમુનિએ પ્રભુની ઉત્કૃષ્ઠ સ્તુતિઓની રચના કરી. ઘનપાલ કવિએ દેશી નામ માલાની રચના કરી. તિલકમંજરી મહાકાવ્ય બનાવ્યું.
૩૫ મી પાટે આર્ય ઉદ્યોતન સૂરિ થયા. તે વખતે વિ. સં. ૧૦૫૬માં વનવાસિગચ્છ એ વડગચ્છમાં પરિવર્તિત થયો. વડગચ્છની સ્થાપના ટેલીગ્રામમાં - વડ નીચે સાત શિષ્યોને આચાર્ય પદવી આપી હતી. શાસનદેવીના કહેવાથી - તે ગચ્છ વડની શાખાની જેમ વિસ્તૃત બનતો ગયો અને ભવિષ્યમાં તે જ ગચ્છ તપાગચ્છના નામથી પ્રસિદ્ધ થયો. એટલે તપાગચ્છનું મૂળ અત્યંત પ્રાચિન અને પ્રભુ મહાવીરની પ્રાચીનતમ પરંપરાને અતિશય રીતે સંલગ્ન છે.
વિ. સં. ૧૦૨૬માં મહમદ ગિઝની નું આક્રમણ ગુજરાતમાં પહેલીવાર થયું અને તે વખતે સોમનાથ (પ્રભાસ પાટણ) નું મંદિર તોડ્યું.
દિલ્હીમાં પણ સૌ પ્રથમ ૧૦૫૬માં મુસ્લિમ આક્રમણ થયું.
વિ. સં. ૧૮૯૬મા વાદિવેતાલ શાન્તિસૂરીજી થયા. જેમણે ઉત્તરાધ્યયનની બૃહદ્ ટીકા બનાવી છે.
૩૯ મી પાટે વિ. સં. ૧૧૩૫ બીજા યશોભદ્રસૂરિ તે વખતે નવાંગી ટીકાકાર આચાર્ય અભયદેવસૂરિ થયા. જેમને કોઇ રોગ થયેલ,પણ નદીકિનારે પ્રાપ્ત થયેલ (હાલ : ખંભાત) સ્થંભન પાર્શ્વપ્રભુની પ્રતિમાના પ્રક્ષાલ જલના પ્રભાવથી કોણ રોગ
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
દૂર થયો. શાસનદેવીની સહાય તેમને પ્રાપ્ત થઈ હતી. અતિશય બુદ્ધિના સ્વામી તેમણે ૧૧ અંગ પૈકી નવ અંગો પર સુવિસ્તૃત ટીકાની રચના કરી. જે હાલ ઉપલબ્ધ છે. ઈ. સ. ની બારમી શતાબ્દીમાં દ્રોણાચાર્ય, મલધારિ હેમચન્દ્ર, મલયગિરિ ટીકાકાર વગેરે વિદ્વાનો પણ થયા હતા.
ચન્દ્રાચાર્ય
વિ. સં. ૧૧૪૫ કલિકાલસર્વજ્ઞ આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરિનો જન્મ થયો. તેમનું જન્મ નામ - ચાંગો, માતા પાહિની, પિતા ચાચિંગ, જન્મ સ્થળ ધંધુકા હતુ.
વિ. સં. ૧૧૫૦ માં તેમનું દીક્ષા નામ સોમચન્દ્રમુનિ હતું. પણ હેમસુર્વણના ચમત્કારથી તેમનું નામ હેમચન્દ્ર એ પ્રમાણે પ્રસિદ્ધ થયું.
વિ. સં. ૧૧૬૬ માં આચાર્ય પદવીથી કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્ય બન્યા. તેમણે સાડા ત્રણ ક્રોડ શ્લોકોની અભિનવ મહાન રચના કરી.
ગુજરાતની રાજધાની પાટણ નરેશ સિદ્ધરાજ જયસિંહની વિનંતીથી તેમણે સવા લાખ શ્લોક પ્રમાણ બૃહદ–મધ્યમ-લઘુ વૃત્તિ સહિત ન્યાય સહિત સિદ્ધહેમ સંસ્કૃત વ્યાકરણની અદ્ભુત રચના કરી.
મહારાજા કુમારપાલને પ્રતિબોધ કરી પરમાર્હત જૈનધર્મી બનાવ્યો. તેમજ ૧૮ દેશોમાં અમારિ – અહિંસાનું પ્રવર્તન કરાવ્યું. કુમારપાલ મહારાજાનું રાજ્ય શાસનકાલ વિ. સં. ૧૧૯૯ થી ૧૨૨૯ - ૩૦ વર્ષ સુધી રહ્યું.
તે પહેલા સિદ્ધરાજ જયસિંહનું પાટણની રાજધાની ગુજરાતમાં ૫૦ વર્ષ રાજ્યશાસન ચાલ્યું હતું.
તેઓ ચૌલુક્ય વંશના હતા. (હાલ ગુજરાતીમાં અપભ્રંશથી તે સોલંકી વંશ કહેવાય છે.)
મહારાજા સારંગદેવના સમયમાં કર્ણાવતી (અમદાવાદ) રાજધાની હતી.
સિદ્ધરાજ જયસિંહના પિતા રાજા કર્ણદેવે એ કર્ણાવતી વસાવી હતી. તે પહેલા આસાપલ્લી ગામ ભિલ્લોનું ગામ હતું. તે સ્થાન કર્ણદેવને આરામ માટે ગમી ગયું, માટે કર્ણાવતી વસાવી.
મુસ્લિમ અહમદશાહે તેનો કિલ્લો બનાવ્યો અને કર્ણાવતી નામને બદલીને અમદાવાદ (અહમદાબાદ) રાખ્યું. તેને આજે પણ ૫૦૦/૬૦૦ વર્ષ થયા હશે.
એક વખત સિદ્ધરાજની સભામાં શ્વેતાંબર – દિગમ્બર વચ્ચે વાદવિવાદ શરૂ થયો.
se
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
કર્ણરાજાની પત્ની અને સિદ્ધરાજ જયસિંહની માતા મીનળદેવી મૂળ દિગમ્બર જૈન (કર્ણાટકની) હતી.
તે સમયે કલિકાલ સર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્ય નાની ઉંમરના હતા. પણ રાજકારણી અને કુશાગ્રબુદ્ધિ હતા. એક વખત સવારે અંધારામાં રાજભવનની પાસે તે બાલમુનિ રડવા લાગ્યા. માતા મીનળદેવીએ પુછ્યું ‘કેમ રડો છો ?’
તેમણે જવાબ આપ્યો - ‘તમારા દુઃખથી રડું છું !'
કેમ ?
શું કહું ? પેલા દિગમ્બરો સ્ત્રીનો ભવ બગાડી નાખે છે, કેમ કે તેઓ સ્ત્રીને મોક્ષમાં જવાનો અધિકાર નથી તેમ કહે છે.
મીનળદેવી પણ બાલમુનિના તર્કનો જવાબને સારી રીતે સમજી ગયા.
તે વખતે માતા મીનળદેવી જ રાજ્યનો કાર્યભાર સંભાળતી હતી. કારણકે ત્યારે તેનો પુત્ર સિદ્ધરાજ માત્ર પાંચ વર્ષનો હતો. સિદ્ધરાજ માતાના ગર્ભમાં ૧૨ વર્ષ સુધી રહ્યો હતો.
શ્વેતાંબરીય આચાર્ય વાદિદેવસૂરિએ અકાટ્ય જબ્બર દલીલોની વર્ષા દિગમ્બરાચાર્ય કુમુદચન્દ્રની સામે કરી, આખર તેઓ મુંઝાઈ ગયા. મીનળદેવીએ પણ વાદિદેવસૂરિનો પક્ષ કર્યો, શ્વેતાંબરોનો વિજય થયો અને દિગમ્બરોની શરત પ્રમાણે હકાલપટ્ટી થઈ.
બાય મહારાજા
તેમનો જન્મ ઈ. સ. ૧૦૯૪ માં થયો અને રાજ્યાભિષેક ઈ. સ. ૧૧૪૩માં થયો. તેમનો રાજ્યકાળ ૩૦ વર્ષ કુલ રહ્યો. ૧૮ દેશોનો સમ્રાટ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા. કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રાચાર્યના પાવન ઉપદેશથી તેઓ ચુસ્ત જૈન ધર્મી બન્યા. તેમણે બાર વ્રતો આદિ ગ્રહણ કરીને દ્રઢતાથી પાલન કર્યું.
તેમના સૈન્યમાં
૧૮ લાખનું પાયદળ
૧૧ લાખ અશ્વ-ઘોડા
આ બધાને પાણી
ગાળીને પીવડાવવામાં
આવતુ હતું
૧૧ હજાર હાથી
૫૦ હજાર ૨થ વગેરેનું વિશાળ સૈન્ય હતું.
too
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
મહારાજા કુમારપાલે ૧૪૪૦ જિનાલયોનું નવ નિર્માણ ૧૬૦૦૦ જિનમંદિરોનો જીર્ણોદ્ધાર
૩૬૦૦૦ જિનબિંબો ભરાવ્યા - ૦ ૭00 લહિયા દ્વારા શાસ્ત્ર ગ્રન્થ લેખન કાર્ય
વગેરે અનેક સુકૃતો કર્યા. 8 પરમાઈત કુમારપાલે પોતાના પિતા ત્રિભુવનપાલના આત્મશ્રેયાર્થે બંધાવેલ ત્રિભુવનપાલ વિહાર પ્રાસાદના ભવ્ય જિનાલય નિર્માણમાં ૯૬ કરોડ સોનામહોરોનો સદ્વ્યય થયો.
રિષ્ટ રત્નથી ભરાવેલા ૧૨૫ ઈચના મૂળનાયક શ્રી નેમનાથ ભગવાનને તે મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠિત કર્યા. તે સિવાય જિનાલયમાં ૨૪ પ્રતિમાજી રત્નના, ૨૪ પ્રતિમા સવર્ણના તથા ર૪ પ્રતિમાજી રજતન ભરાવીને પ્રતિષ્ઠિત કર્યા, તેમજ “છ'રી પાલિત શત્રુંજય-ગિરનારનો સંઘ, પ્રતિવર્ષ કરોડો સોનામહોરોની સાધર્મિક ભક્તિ વિગેરે અનેક સુકૃતો કર્યા.
આવા વિરાટ ભવ્ય જિનપ્રાસાદમાં મહારાજ કુમારપાલ રોજ બપોરે – મધ્યાત સમયે અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરવા જતા હતા. ત્યારે ૭ર મુકુટધારી રાજાઓ સહિત વિરાટું સમુદાય સાથે, ૧૮૦૦ કરોડપતિ શ્રેષ્ઠિઓ વગેરેની સાથે રાજમાર્ગો પર વાજિંત્રોના નાદ સાથે વર્ષીદાન દેતા નીકળતા હતા.
સ્નાત્રપૂજા સહિત જિનપૂજા કર્યા પછી તેઓ પોતાના દ્વારા બંધાયેલા ૩ર જિનાલયોના દર્શન કરતા હતા. તથા હેમચન્દ્રાચાર્ય રચિત યોગશાસ્ત્રના ૧૨ પ્રકાશ તેમજ વીતરાગ સ્તોત્રના ૨૦ એમ કુલ ૩૨ પ્રકાશનો સ્વાધ્યાય કર્યા પછી ભોજન ગ્રહણ કરતા હતા.
સોલંકી વંશનો પ્રથમ રાજા મૂળરાજ પહેલો પાટણની ગાદી ઉપર આવ્યો. ઈ. સ. ૯૯૭ માં તેમનું મૃત્યુ થયું.
બીજો રાજા ચામુંડરાજ થયો. તેને જૈન ધર્મ પ્રત્યે શ્રદ્ધા હતી, તેથી ઘણા જિનાલયો
બંધાવ્યા.
ત્રીજો રાજા વલ્લભરાજા, ચોથો રાજા દુર્લભરાજા, પાંચમો રાજા પ્રથમ ભીમદેવ. તેણે ઈ. સ. ૧૦૨૨ થી ઈ. સ. ૧૦૬૪ સુધી ૪૬ વર્ષ રાજ્ય કર્યું. તે સમયે મહંમદ ગિઝનીએ અણહિલપુર પાટણ લુચ્યું. આગળ વધી સોમનાથ મંદિર તોડ્યું. પણ ભીમદેવ
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
પરાક્રમી હતો. તે વખતે શાન્તિ આચાર્ય સૂરાચાર્ય - બુદ્ધિસાગર વગેરે જૈન પંડિતો થયા તથા ભીમદેવની પત્ની રાણી ઉદયમતીએ રાણકી વાવ બંધાવી.
પાટણના રાજા ભીમદેવના મંત્રી વિમલ શાહે આબુ પર બંધાવેલું આદીનાથ ભગવાનનું આરસનુ કલાત્મક ભવ્ય જિનાલય આજે પણ વિશ્વમાં બેનમૂન ગણાય છે.
ભીમદેવની પત્ની ઉદયમતીથી કર્ણ નામે પુત્ર થયો. સોલંકી વંશનો છઠ્ઠો રાજા કર્ણદેવ થયો. ઈ. સ. ૧૦૬૪ થી ૧૦૯૪ - ૩૦ વર્ષ સુધી તેણે શાસન કર્યું. તેની પત્ની દક્ષિણના રાજા જયકેશીની પુત્રી મીનળદેવી હતી. કર્ણદેવના સમયમાં જ નવાંગી ટીકાકાર આચાર્ય અભયદેવસૂરિ થયા. સોલંકી વંશનો સાતમો રાજા સિદ્ધરાજ જયસિંહ મહાન પ્રતાપી રાજા થયો. ઈ. સ. ૧૦૯૪ થી ૧૧૪૩ સુધી ૪૯ વર્ષ તેણે રાજ્ય કર્યું. અપુત્ર હતો..
તે
સોલંકી વંશનો આઠમો રાજા કુમારપાળ ઈ. સ. ૧૧૪૩ માં સુ. ૪ ના દિવસે ગાદી ઉપર આવ્યો. જે ભીમદેવના પુત્ર – હરપાળના પુત્ર ત્રિભુવનપાળનો પુત્ર હતો.
કુમારપાળે મહાપ્રધાનપદે ઉદાયન મંત્રીના પુત્ર વાગ્ભટ્ટને સ્થાપ્યો. વિ. સં. ૧૨૨૨ માં કુમારપાળના મંત્રીએ તે વખતે શત્રુંજય મહાતીર્થનો ૧૪ મો ઉદ્ધાર કરાવ્યો.
મહારાજ કુમારપાળ પછી અજયપાળ રાજા થયો. તે ઘણો ક્રૂર, નાસ્તિક તથા મંદિરોનો વિધ્વંસક થયો. આખરે પાપના કટુ અંજામના ફળ રૂપે તે જ ભવમાં પોતાના સૈનિક દ્વારા મરાયો. તે માત્ર ત્રણ વર્ષ રાજ્ય કરી શક્યો. ઈ. સ. ૧૧૭૬ માં તેમનું મૃત્યુ થયું.
ત્યારપછી અજયપાળનો પુત્ર મૂળરાજ પાટણની ગાદી ઉપર આવ્યો. બે વર્ષ શાસન કર્યું. આ રીતે -
સોલંકી વંશના નવમા રાજા તરીકે અજયપાળ.
દશમો રાજા મૂળરાજ બીજો.
અગિયારમો રાજા ભીમદેવ બીજો. બારમો છેલ્લો રાજા ત્રિભુવનપાળ બીજો.
ચૌલુક્ય વંશના શાસન પછી વાઘેલાનું શાસન આવ્યું. તે વખતે પાટણના રાજધાની બદલાઈને ગુજરાતની રાજધાની ધોળકા થઈ.
ત્યારપછી વાઘેલા વંશના પ્રથમ રાજા - વિસલદેવ જે વીરધવલ મહારાજાના પુત્ર હતા, તે આવ્યો.
the
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
મહામંત્રી વસ્તુપાળ - તેજપાળના નામો ગુજરાતના ઈતિહાસમાં પ્રસિદ્ધ થયા.
તેજપાળની પત્ની અનુપમાદેવીની પણ પ્રેરણાથી મહામાત્ય વસ્તુપાળે ગિરિરાજ આબુ ઉપર સંગેમરમરના કલાત્મક જિનમંદિરો બંધાવ્યા હતાં. વિસલદેવના દરબારમાં બન્ને અમાત્યો શોભતા હતા. વિસલદેવ ઈ. સ. ૧૨૨૪માં ગાદી ઉપર આવ્યો.
નાના તવારિખ
૧,૩૦૦ શ્રી જિનપ્રાસાદ શિખરબધ્ધ કર્યા. ૩,૨૦૨ જિનપ્રાસાદનો જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યો. ૨,૩૦૦ મહેશ્વરના પ્રાસાદ કરાવ્યાં. ૧,૦૫,૦૦૦ નવીન જિનબિંબ ભરાવ્યાં. ૧,૦૦,૦૦૦ મહેશ્વરનાં લિંગ સ્થાપ્યાં. ૮૪ પાષાણબદ્ધ સરોવર કરાવ્યાં.
૭ ૯૮૪ પોષધશાલા કરાવી.
૦ ૮૮૨ વેદશાલા કરાવી.
૦૭૦૧ તપસ્વીઓને રહેવા સારૂ મઠ કરાવ્યા.
૦ ૪૦૦ પાણીની પરબો કરાવી.
૦ ૩૬,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય ખર્ચીને જ્ઞાનના ભંડારો કરાવ્યા. ૦ ૩,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય ખર્ચીને ખંભાતમાં જ્ઞાનભંડાર કરાવ્યા. ૧૮,૯૬,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્યનો શ્રી ગિરનાર તીર્થે
સય
કર્યો.
૦ ૧૨,૫૩,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય શ્રી આબુતીર્થે ખર્યું. સવંત ૧૨૮૬ ના વર્ષે આબુમાં પાયો નાખ્યો ને સવંત ૧૨૯૨ ના વર્ષમાં આબુમાં ધ્વજા ચઢાવી.
૫૦૦ સિંહાસન હાથીદાંતના કરાવ્યા.
૭૦૦ ધર્મશાલા કરાવી.
૭૦૦ શત્રુકાર મંડાવ્યા એટલે સદાવ્રત કરાવ્યાં.
૫૦૦ બ્રાહ્મણ ચાર વેદના જાણ નિત્ય પ્રત્યે વેદ ભણતા હતા. વર્ષ પ્રત્યે ત્રણ વાર સંઘ પૂજા સ્વામીવાત્સલ્ય કરતા હતા.
63
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ C૦ ૧,૦૦૦ કાપડી-યાચકો-ભિક્ષુકો દરરોજ દાનશાલાથી આહાર લેતા હતા.
૧રા યાત્રા શ્રી શત્રુંજયની કરી. ૨૧ આચાર્યોની પદ સ્થાપના કરી.
૧,૦૦૦ સિંહાસન મહાત્માને આહાર આપવા નિમિત્તે કરાવ્યાં.
~૦ ૩,૫૦૦ તપોધન ગચ્છ સંન્યાસીની સ્થાપના કરી. કચ્છ ૧,000 સંઘ પૂજા કરાવી.
૧,૮૦૦ સાધુ મહાત્માઓ નિત્ય આહાર વહોરતા. ૮૪ મસ્જિદ તુર્ક લોકોની કરાવી. ૩,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય ખર્ચી શ્રી શત્રુંજય ઉપર તોરણ બંધાવ્યું. ૩,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય ખર્ચા હજે તોરણ બંધાવ્યું. ૩,૦૦,૦૦૦ દ્રવ્ય ખર્ચાને દ્વારકાયે તોરણ બંધાવ્યું. ૪૬૪ વાવો કરાવી, ૯૦૦ કુવા કરાવ્યા. ૩,૭૩,૭૨,૧૮,૮૦૦ સોલ લોઢીયે ઉણા એટલું દ્રવ્ય પુણ્ય માટે
_/\
ખ.
. નવી પાક યાત્રા-સંઘ
ન પરિવાર હતો તેની નોંધ ૨૪ રથ હાથીદાંતના સંઘમાં હતા. ૪,૫૦૦ સહેજવાલા સંઘમાં હતા. ૪, ૫૦૦ ગાડાં સંઘમાં હતા ૦ ૪૦૮ ઊંટ સાથે હતા. ૧૧૦૦ વહેલ હતી ૦ ૫૦૫ પાલખી સાથે હતી.
૨,૦૦૦ પોઠીયા હતા ૦ ૭૦૦ સુખાસન સંઘમાં હતાં. ૦ ૨, ૨૦૦ શ્વેતાંબર સાધુ સાથે હતા ૦ ૧,૧૦૦ દિગંબર સાધુ હતા.
૪૫૦ જૈન ગાયન કરનારા ભોજક સંઘમાં હતા. ૦ ૧,૦૦૦ કંદોઈ મીઠાઈ કરનારા સાથે હતા. ૦ ૩,૩૦૦ ચારણ હતા ૦ ૩,૩૦૦ ભાટ હતા.
૧,૩૫૦ કુંભાર માટીના વાસણ બનાવનારા સાથે લીધાં હતાં. ૪,૦૦૦ ઘોડા સાથે હતાં, ૫૦૦ સુતાર સાથે હતા..
૭,૦૦,૦૦૦ માણસ સાથે હતાં. ઉં ૦ ૩૫૦ દીવટીયા, લુહાર આવા સંઘના પરિવાર સહિત યાત્રા કરી.
M3 ૦.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
કામ કર્યા તેની નોંધ
૩૬ ચઢ કરાવ્યાં હતા.
૬૩ વખત લઢાઈ કરવા માટે સંગ્રામે ચડીને બલ ફોરવ્યું. ૧૮ વર્ષ વ્યાપાર કર્યો.
૨૪ બિરૂદાવલી બોલાવી ♦ ૧,૦૦૦ વર્ષાસન આપ્યાં.
૪ રાજા સેવા કરતા હતા.
૧,૮૦૦ વહાણ કરાવ્યાં હતાં.
એમણે જે અન્ય યવનાદિકોના સ્થાનકોમાં દ્રવ્ય વ્યય કર્યું છે તે પણ જૈનશાસનને દીપાવવા માટે જ છે, તે એમના ચરિત્ર ગ્રંથોને વાંચવાથી સ્પષ્ટ સમજવામાં આવશે. અહીં ગ્રંથ ગૌરવ થાય માટે નથી લખ્યું. (વિ. સં. ૧૨૩૮ ની સાલમાં લખાયેલ હસ્તલિખિત પ્રતના આધારે)
વિ. સં. ૧૨૯૮માં વસ્તુપાળનું મૃત્યુ લીંબડી પાસે અંકેવાલીયા ગામમાં છેલ્લા ૧૩મા સંઘ વખતે થયું !
મંત્રી તેજપાળનું મૃત્યુ વિ. સં. ૧૩૦૮માં શંખેશ્વર પાસે ચંદુર ગામમાં થયું. તેની યાદગીરી નિમિત્તે તેના પુત્ર ચૈત્રસિંહે ચન્દ્રપ્રભુ ભગવાનનું ભવ્ય જિનાલય ચંદુરમાં બંધાવ્યું.
*)
તે વખતે વિ. સં. ૧૩૧૫ કચ્છ વાગડના (હલરા પાસે) કંથકોટ ગામના શ્રીમાળી વણિક જગતૂશા થયા. ભદ્રેશ્વર રહીને તેઓ મોટો વ્યાપાર કરતા હતા. આચાર્ય પરમદેવસૂરિની પાસે દુષ્કાળની આગાહી સાંભળીને તેમણે સમગ્ર ભારતમાં દુષ્કાળ સમયે મોં માંગ્યું વિના મૂલ્યે અનાજનું દાન આપ્યું. આઠ અબજ સાડા છ ક્રોડ મણથી વધુ ધાન્યનું દાન આપ્યું. તેમના મૃત્યુ વખતે મહારાજા વિસલદેવે ત્રણ દિવસ ખાધું નહીં. દિલ્હીના બાદશાહે પોતાનો મુગુટ તેના માનમાં ઉતાર્યો.
જગડૂશાએ ભદ્રેશ્વર તીર્થનો પાયાથી જીર્ણોદ્ધાર કરી નવું બનાવ્યું. જેમાં જુના મૂળનાયક શ્રી પાર્શ્વનાથજીની પ્રતિમાજી, પ્રભુ પાર્શ્વનાથ સંભવીય કપિલકેવલીને હાથે પ્રતિષ્ઠિત હતા, જે અત્યાર સુધી ૭૫૦ વર્ષ સુધી ટકી રહ્યું. પણ ભૂકંપના આંચકે ગતવર્ષે ૨૬મી જાન્યુઆરીના ધ્વંશ પામ્યું. ! મતલબ કે ૭૫૦ વર્ષમાં તો આવી ભયાનક ભૂકંપની દુર્ઘટના ન થઈ હતી. પ્રાચીન ભદ્રેશ્વર દેરાસરથી આ વાતનો ખ્યાલ આવે છે.
પ
३- नन्धावर्त
६- कलश
७- मीनयुगल
[17
४- वर्धमानक
१- स्वस्तिक
२- श्रीवत्स
८- दर्पण
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
વિક્રમ સંવત્ ૧૧પ૦ આસપાસ (હેમચન્દ્રાચાર્ય પ્રથમ) જિનવલ્લભગણિએ છ કલ્યાણકની પ્રરૂપણા કરીને ખરતરગચ્છનો પાયો નાંખ્યો.
વિ. સં. ૧૧૫૯ માં પૂનમીયાગચ્છની ઉત્પત્તિ થઈ.
૪૦ મી પાટે યશોભદ્રસૂરિના શિષ્ય મુનિચન્દ્રસૂરિ થયા. જેમણે લલિત વિસ્તરા ગ્રન્થ પર પંજિકા ટીકા બનાવી. તે વખતે વાદિવેતાલ શાન્તિસૂરિ થયા. જેમણે ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઉપર બૃહદ્દીકા રચી હતી.
મુનિચન્દ્રસૂરિના શિષ્ય વાદિદેવસૂરિ થયા. જેમણે પ્રમાણનય તત્ત્વાલોકની રચના કરી. તેમણે જ દિગમ્બર કુમુદચન્દ્રાચાર્યને સિદ્ધરાજની સભામાં (પાટણ) હરાવ્યા.
વાદિદેવસૂરિએ સ્યાદ્વાદ રત્નાકર ગ્રન્થની રચના કરી, તથા તેમના શિષ્ય રત્નપ્રભસૂરિએ તે ગ્રન્થ ઉપર રત્નાકરાવતારિકા ટીકા બનાવી.
વિ. સ. ૧૨૦૪ માં જિનવલ્લભસૂરિના શિષ્ય જિનદત્તસૂરિ દ્વારા ખરતરગચ્છની સ્થાપના થઈ.
વિ. સ. ૧૨૧૩મા આર્યરક્ષિતસૂરિ દ્વારા વિધિપક્ષ યાને અચલગચ્છની ઉત્પત્તિ થઈ. તેમાં મુહપત્તિ નહીં પણ વસ્રનો છેડો રાખવાનું પ્રચલન થયું. વિ. સં. ૧૨૫૦ માં આગમિકાગચ્છની ઉત્પત્તિ થઈ.
વિ. સ. ૧૨૪૮ માં મહમદગોરી દ્વારા પૃથ્વીરાજ ચૌહાણનું મૃત્યુ થયું. ૨૧ વખત પૃથ્વીરાજે તેને હરાવ્યો. પણ આખર નારી સંયુક્તાના પાશમાં ફસાઈ જવાના કારણે તેનું પતન થયું. ભારત ઉપર વિ. સં. ૧૨૭૭ માં ચીન બાજુથી આવેલા ચંગીઝખાનનું આક્રમણ થયું.
*~)
વિ. સ. ૧૩૦૦ આસપાસ માંડવગઢના મહામંત્રી પેથડ શાહ થયા. તેઓ દેદા શાહના પુત્ર હતા. જીવનમાં ઘણા બધા સૃસ્કૃતના મહાન કાર્યો કર્યા હતા. તેમનું આખું જીવનચરિત્ર વાંચવા લાયક છે. તેમના ગુરૂ આચાર્ય ધર્મઘોષસૂરિ હતા.
પેથડ શાહ ના પુત્ર ઝાંઝણ શાહ થયા.
~)
વિ. સ. ૧૩૪૮માં સૌ પ્રથમ મુસ્લિમ શાસન ગુજરાતમાં આવ્યું. એ મુસ્લિમ બાદશાહે કરણ વાઘેલાની પત્નીને પોતાની બેગમ બનાવી. વાઘેલાને હરાવ્યો. તે વખતે કરણ પોતાની છોકરીને લઈને દેવગિર (દૌલતાબાદ) ગયો.
c)
be
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ૪૪ મી પાટે - વિ. સ. ૧૨૮૫માં વડગચ્છના હીરલા જગચ્ચન્દ્રસૂરિને જીવનભર આયંબિલની મહાન તપશ્ચર્યાના કારણે ચિત્તોડના મહારાણાએ “તપા'નું બિરૂદ આપ્યું, તેથી તે સમયે વડગચ્છનું નામ તપાગચ્છ તરીકે પરિવર્તિત થયું. - ૪૫ મી પાટે જગચ્ચન્દ્રસૂરિના શિષ્ય દેવેન્દ્રસૂરિ કર્મગ્રન્થોના રચયિતા થયા. તેમણે માલવાદેશમાં ૧૨ વર્ષ સુધી વિહાર કર્યો.
૪૬ મી પાટે દેવેન્દ્રસૂરિના શિષ્ય ઘર્મઘોષસૂરિ થયા, જે પેથડ શાહના ગુરૂ હતા. | (વસ્તુપાલના ગુરૂ – નરચન્દ્રસૂરિ હતા)
૪૭ મી પાટે સોમપ્રભસૂરિ બીજા થયા. તેમણે તપાગચ્છના સાધુઓને દક્ષિણ – કોંણ (મહારાષ્ટ્ર) ઉત્તર મારવાડ વગેરેમાં વિહારો બંધ કરાવ્યા. કારણકે તે સમયે ત્યાં ખરતરગચ્છના જોરથી નિર્દોષ પાણી મળતું ન હતું. તપાગચ્છમાં ત્રણ ઉકાળાવાળું પાણી પહેલેથી જ ચાલે છે.
ત્યારપછી આ. સોમપ્રભસૂરિ થયા. વનસ્પતિની હિંસા ઝેરથી બચવા માટે તેમના માટે થઈ. તેથી પ્રાયશ્ચિત માટે તેમણે છ વિગઈનો ત્યાગ કર્યો. ચોબારી કચ્છ વાગડમાં તેમને મારાઓ મારવા આવ્યા હતા, પણ તેમની ઊંઘમાં પણ પ્રમાર્જના ક્રિયા જોઈને આશ્ચર્યયુક્ત થઈ ગયા અને માફી માંગી. (તે ઘટના પ્રાયઃ તેમના વિષે હોવી જોઈએ.). વિ. સં. ૧૪૨૪ આસપાસ સોમસુંદરસૂરિ થયા. ૧૪૪૪ સ્થંભોવાળું જગવિખ્યાત રાણકપુર તીર્થ બંધાવનાર શેઠ વત્તા મંત્રી ધરણાશા સિરોહી રાજ્યનાં (હાલ રાજસ્થાન રાજ્યનાં સિરોહી જિલ્લાના) નાંદીયા ગામના વતની હતા. ધરણાશાએ ૩૨ વર્ષની યુવાનીમાં, શત્રુંજય મહાતીર્થ પર આવેલા ૩ર સંઘો વચ્ચે, સંઘતિલક કરાવી, ઈદ્રમાળ પહેરી, ગુરુમુખે, પ્રભુસમક્ષ ચોથું વ્રત - બ્રહ્મચર્ય ઉચ્ચર્યું હતું. (અજોડ તીર્થ સ્થાપકની સાથે સાથે અજોડ વ્રત ધારક હતા. તે વખતે વિ. સ. ૧૪૨૪ તૈમુરલંગ મુસ્લિમ બાદશાહે ભારત પર આક્રમણ કર્યું. • સિરોહી જિલ્લાનાં રોહિડા નગરનાં આદિનાથ ભગવાનનાં જિનાલયમાં મૂળનાયક શ્રી આદીશ્વર પ્રભુની જમણી બાજુમાં, પાસે જ એક મૂર્તિ છે, જે મૂર્તિ ઘડાયેલી નથી. માત્ર મૂર્તિનો આકાર છે. મૂર્તિ બનાવવા માટે પથ્થરને ગોળાઈનો આકાર આપેલ છે. આ મૂર્તિ ગામના કો'ક કૂવા અથવા તો વાવડીમાંથી પ્રાપ્ત થયેલી. ચોક્કસ ખ્યાલ નથી. મૂર્તિને ઘડવા માટે ટાંકણાં ચલાવ્યાં, પણ ન લાગ્યાં. ટાંકણાં ચલાવતી વખતે તેમાંથી દૂધ ને લોહીની ધારા વહેવા લાગી, તેથી ટાંકણાં બંધ રાખ્યાં, અને જેમની તેમ ત્યાં બિરાજમાન કરી. આજે પણ તે ત્યાં જ છે, અને પ્રતિમાજીની જેમ જ પૂજા-પ્રક્ષાલ આદિ થાય છે.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ - ૫૧ મી પાટે આ. મુનિસુન્દરસૂરિ થયા. તેમણે ૨૪ વખત સરસ્વતિની આરાધના કરી. તેઓ ૧૦૦૮ અવધાન એક સાથે કરી શકતા હતા. તેથી સહસાવધાની કહેવાયા. તેમણે અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ ગ્રન્થ વગેરેની રચના કરી. ખંભાતના સુબા દફતરખાને તેમને વાદિ ગોકુલપંડનું બિરૂદ આપ્યું હતું. દક્ષિણમાં કલિકાલ સરસ્વતીનું બિરૂદ મળ્યું. તેમણે ૧૪ વાર અમારિ પ્રર્વતન કરાવ્યું. સંતિકરમ્ ના રચયિતા પણ તેઓ જ હતા. ૧૦૮ વર્તલ વાટકાના નાદને પણ અલગ રીતે જાણી શકતા હતા. તેમણે પોતાના
ગુરૂદેવને ૧૦૮ હાથ લાંબો સંસ્કૃતમાં પત્ર લખ્યો હતો. • તેમના શિષ્ય રત્નશેખરસૂરિ થયા. જેમને પણ બાલસરસ્વતીનું બિરૂદ મળ્યું હતું. છે ત્યારપછી હેમવિમલસૂરિ, આનંદવિમલસૂરિ અને દાનસૂરિ થયા. તેમના શિષ્ય
જગદ્ગુરૂ આ હીરવિજયસૂરિ થયા. વિ. સં. ૧૫૯૬ આસપાસ પાલનપુરમાં તેમનો જન્મ થયો. વિ. સં. ૧૬૧૦ માં દિક્ષા. વિ. સં. ૧૬૨૧માં આચાર્ય પદવી. વિ. સં. ૧૬૫રમાં કાલધર્મ અકબર મહારાજાના પ્રતિબોધક, અમારિપ્રવર્તનના ઉદ્ગાતા, ૨૦૦૦ શિષ્યોના ગુરૂ,
તપાગચ્છીય મહાન જૈનાચાર્ય હીરવિજયસૂરિ થયા. –તેમની તપશ્ચર્યાઃ “૮૧ અઠમ ૦ ૨૨૫ છઠ્ઠઠ ૦ ૩૬૦૦ ઉપવાસ ૦ ૨૦૦૦ આયંબિલ'
મા વમરવામીની
- પરિવાર પાવલી ૧. સુધર્માસ્વામી ૨. જંબૂસ્વામી ૩. પ્રભવસ્વામી ૪. શય્યભવસૂરીશ્વરજી મ. પ. યશોભદ્રસૂરીશ્વરજી મ. ૬. સંભૂતિવિજયસૂરીશ્વરજી અને ભદ્રબાહુ સ્વામી , ૭. સ્થૂલભદ્રસૂરીશ્વરજી મ. - વીર સંવત્ ૨૧૪ ૮. આર્ય મહાગિરિ મ. આર્ય સુહસ્તિસૂરીશ્વરજી મ. (વીર સંવત ૨૦ વર્ષ)
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
MADHU
luluels
વિભાગ-૩
૯. સુસ્થિતસૂરીશ્વરજી | સુપ્રતિબદ્ધસૂરી : Age ૧૦. ઈન્દ્રન્નિસૂરીશ્વરજી થી ૧૧. દિવસૂરીશ્વરજી
૧૨. સિંહગિરિસૂરીશ્વરજી ૧૩. વજસ્વામી સૂરીશ્વરજી ૧૪. વજસેનસૂરીશ્વજી ૧૫. ચન્દ્રસૂરીશ્વરજી ૧૬. સામંતભદ્રસૂરીશ્વરજી ૧૭. વૃદ્ધદેવસૂરીશ્વરજી ૧૮. પ્રદ્યોતનસૂરીશ્વરજી ૧૯. માનદેવસૂરીશ્વરજી ૨૦. માનતુંગસૂરીશ્વરજી ૨૧. વીરસૂરીશ્વરજી ૨૨. જયદેવસૂરીશ્વરજી ૨૩. દેવાનંદસૂરીશ્વરજી ૨૪. વિક્રમસૂરીશ્વરજી ૨૫. નરસિંહસૂરીશ્વરજી ૨૬. સમુદ્રસૂરીશ્વરજી ૨૭. માનદેવસૂરીશ્વરજી ૨૮. વિબુધપ્રભસૂરીશ્વરજી ૨૯. જયાનંદસૂરીશ્વરજી ૩૦. રવિપ્રભસૂરીશ્વરજી
૦ ૩૬ પાટ ૩૧. યશોદેવસૂરીશ્વરજી
સુધી બધાની ૩૨. પ્રદ્યુમ્નસૂરીશ્વરજી
એક જ ૩૩. માનદેવસૂરીશ્વરજી
| પટ્ટાવલી. ૩૪. વિમલચન્દ્રસૂરીશ્વરજી MM/
૦ ૩૭ મી ૩૫. ઉદ્યોતનસૂરીશ્વરજી
પાટથી
ખરતરગચ્છ • આ સૂરીશ્વર વિ. સં. ૯૯૪ માં વડવૃક્ષની છાયામાં ૮ શિષ્યોને
આચાર્ય પદ આપવાથી વનવાસી ગચ્છનું નામ “વડગચ્છ” થયું અંચલગચ્છની ૩૬. સર્વદેવસૂરીશ્વરજી મ.
પટ્ટાવલી ૩૭. દેવસૂરીશ્વરજી મ.
જુદી છે.
અને
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
PAD
llMoL2),
વિભાગ-૩ ૩૮. સવદવસૂરીશ્વરજી મ. ૩૯. યશોભદ્રસૂરીશ્વરજી મ. ૪૦. મુનિચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ. ૪૧. અજિતદેવસૂરીશ્વરજી મ. ૪૨. વિજયસિંહસૂરીશ્વરજી મ. ૪૩. સોમપ્રભસૂરીશ્વરજી મ. ૪૪. જગતચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ. ૦ આ સૂરીશ્વરજી વિ. સં. ૧૨૮૫માં ચિતોડના મહારાણા દ્વારા વર્ષોની આયંબિલ
આદિ ઉગ્રતપના બહુમાન રૂપે “તપા' બિરૂદ મેળવ્યું હોવાથી વડગચ્છનું નામ તપાગચ્છ પ્રચલિત થયું. ૪૫. દેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ. ૪૬. ઘર્મઘોષસૂરીશ્વરજી મ. (પેથડ શાહના ગુરૂ) (વિ. ૧૩૨૦) ૪૭. સોમપ્રભસૂરીશ્વરજી મ.. ૪૮. સોમતિલકસૂરીશ્વરજી મ. ૪૯. દેવસુંદરસૂરીશ્વરજી મ. ૫૦. સોમસુંદરસૂરીશ્વરજી મ. ૫૧. મુનિસુંદરસૂરીશ્વરજી મ. પર. રત્નશેખરસૂરીશ્વરજી મ. ૫. લક્ષ્મીસાગરસૂરીશ્વરજી મ. (વિ. ૧૫૦૮માં મેવાડમાં આચાર્ય પદવી) ૫૪. સુમતિસાધુસૂરીશ્વરજી મ. ૫૫. હેમવિમલસૂરીશ્વરજી મ. ૫૬. આનંદવિમલસૂરીશ્વરજી મ. ૫૭. વિજયદાનસૂરીશ્વરજી મ. ૫૮. હીરવિજયસૂરીશ્વરજી મ. ૦ અત્યારના વર્તમાન સમસ્ત શ્રમણ સમુદાયના પ્રાયઃ મૂળપુરૂષ તરીકે જગદ્ગુરૂ પૂ.
આ હીરવિજયસૂરિ મ. છે. | હીરવિજયસૂરિ મહારાજે એકચ્છત્રી શાસનતળે શ્રમણ સમુદાયની, વિજય, સાગર, ચ, વિમલ, રત્ન, રૂચિ, નિધાન, કલશ આદિ મુખ્ય ૧૮ શાખાઓ (ગુરૂ સમુદાયની ઓળખાણરૂપ) અને અનેક પેટા શાખાઓ
સ્થાપી હતી. હાલમાં વિદ્યમાન સમસ્ત શ્રમણ સમુદાયનો વિજય, સાગર, I[B વિમલ અને ચન્દ્ર એ ચાર શાખામાં પ્રાયઃ સમાવેશ થઈ જાય છે.
o
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ ૫૯. આચાર્ય વિજયસેનસૂરિ ૬૦. આચાર્ય વિજયદેવસૂરિ (દવસૂર સંઘ) ૬૧. આચાર્ય વિજયસિંહસૂરિ ૬૨. પંન્યાસ સત્યવિજયગણિ (વિ. સં. ૧૭૫૬) ૬૩. પંન્યાસ કર્પરવિજયગણિ (વિ. સં. ૧૭૭૫) ૬૪. પંન્યાસ ક્ષમાવિજયગણિ
પંન્યાસ ક્ષમાવિજયના શિષ્ય જસવિજયગણિ પંન્યાસ શુભવિજય
પંડિત વીરવિજય ૬૫. પંન્યાસ જિનવિજયગણિ (સં. ૧૭૯૯) ૬૬. પંન્યાસ ઉત્તમવિજયગણિ (સં. ૧૮૨૭) ૬૭. પંન્યાસ પદ્ધવિજય (સં. ૧૮૬૨). ૬૮. પંન્યાસ રૂપવિજયગણિ ૬૯. પંન્યાસ કીર્તિવિજય - ૭૦. પંન્યાસ કસ્તૂરવિજય ૭૧. પંન્યાસ મણિવિજય
મણિવિજયના શિષ્ય બુદ્ધિવિજય (બુટેરાયજી મ.) મુક્તિવિજય મૂળચંદજી મ.) વૃદ્ધિવિજય
આત્મારામજી (વિજયાનંદસૂરિ) : ૭૨. પહ્મવિજય ૭૩. જીતવિજયદાદા ૭૪. હરિ વિજય ૭૫. આચાર્ય કનકસૂરિ ૭૬. આચાર્ય દેવેન્દ્રસૂરિ ૭૭. આચાર્ય કલાપૂર્ણસૂરિ (પૂ. કંચનવિજયના શિષ્ય) ૭૮. આચાર્ય કલાપ્રભસૂરિ
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ આચાર્ય વિજયસેનસૂરિના ઉપા. કીર્તિવિજય ગણિ
ઉપા. કીર્તિવિજયના શિષ્ય... ઉપા. કલ્યાણવિજય .. તેમના શિષ્ય પં. લાભવિજય ... તેમના શિષ્ય પં. નયવિજય.. તેમના શિષ્ય ૯ શું
મહોપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી ઉપા. કીતિવિજયના શિષ્ય
ઉપા. વિનયવિજય:.. તેમના શિષ્ય luliઈ ઉપા. નયવિજય ... તેમના શિષ્ય ) ” એ ઉપા. ઉત્તમવિજય
FGિIF પં. કલ્યાણવિજયગણિના શિષ્ય ઉપા. કનકવિજયગણિ
ઉપા. સહજસાગરજીગણિ જય-ન્યાય-જીત-માન-મમંગલ-પર્મ-સ્વરૂપ-નાણ-માયા-ગૌતમ-ઝવેર સાગરજી
આ રીતે આગળ વધેલી પાટ પરંપરામાં ઝવેરસાગરના શિષ્ય આગમોદ્ધારક આનંદ સાગરસૂરિશ્વરજી મ. (સાગરજી મ.) થયા કહેવાય. તેમજ પૂ. મયાસાગરજીની પરંપરામાં પૂ. સુખસાગરસૂરિ મ. ના શિષ્ય પૂ. આ. બુદ્ધિસાગરસૂરિશ્વરજી થયા, પૂ. આ. કૈલાસસાગરસૂરિ થયા. • આ. નીતિસૂરિ: તીર્થોદ્ધારક
દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૫૦, સિપોર સ્વર્ગવાસ : વિ. સં. ૧૯૯૮, એકલિંગજી મેવાડ (પં. રૂપવિજયની પરંપરામાં થયા)
luoreng at the પં. દાદા મણિવિજયજીનો જન્મ વિ. સં. ૧૮૫ર ભા. સુ. માં વિરમગામ તાલુકાના અધાર ગામમાં થયેલ.
સં. ૧૮૭૭ માં દીક્ષા - પાલી (રાજસ્થાન) માં થઈ. પં. કીર્તવિજય પાસે કસ્તૂર વિજયના શિષ્ય બન્યા. સં. ૧૯૨૨ જેઠ સુદ-૧૩ ના સૌભાગ્ય વિજયજીગણિએ દાદા મણિવિજયને
કાકી, નીકરી
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦૧ મી પાટ પરંપરાનાં દાદા મણિવિજ્યજી
મા ૭૨ મુનિ પહ્મવિજયજી મ.સા ૩
બુદ્ધિવિજયજી મ.સા. (બુરાયજી મ.) આ. સિદ્ધિસૂરિશ્વરજી મ. (બાપજી મ.સા.) ૭૩ જીતવિજયજી દાદા આ. વિજયનંદસૂરિ મુક્તિવિ. મ. (મૂળચંદજી મ.) આ. વૃદ્ધિવિ. ૭૪ હીરવિજયજી મ. ' (આત્મારામજી મ.) ૭૫ આ. કનકસૂરિશ્વરજી મ.
આ. પ્રતાપસૂરિ આ. નેમિસૂરિ ૭૬ આ. દેવેન્દ્રસૂરિશ્વરજીમ. આ. વલ્લભસૂરિ આ. કમલસૂરિ
ભસરિ આ કમરિ આ ધર્મસૂરિ ૭૭ આ. કલાપૂર્ણસૂરિશ્વરજી મ. ૭૮ આ. કલાપ્રભસૂરિશ્વરજી મ. આ. સમુદ્રસૂરિ આ. દાનસૂરિ આ. લબ્ધિસૂરિ
આ. ઈન્દ્રદિગ્નસૂરિ આ. પ્રેમસૂરિ આ. વિક્રમસૂરિ ૫. ચન્દ્રશેખરવિ. મ. આ. રામચન્દ્રસૂરિ આ. ભુવનભાનુસૂરિ આ મેધસૂરિ મ.
આ. ભદ્રસૂરિ મ. મુનિ ભુવનવિ મ. આ. મનોહરસૂરિ આ. કારસૂરિ
મુનિ જેબૂવિ. મ. આ. ભદ્રકરસૂરિ આ. યશોવિ.સૂરિ આ રીતે વર્તમાનકાલે સાગરજી મ. નાં સમુદાય સિવાય મોટાભાગનો તપાગચ્છીય શ્રમણ સમુદાય દાદા મણિવિજયની પરંપરામાં આવી જાય છે.
NTS 5 ( ()
YOછ6 લિ|િ| ||
1] PU|[)
વિભાગ-૩
છUll
U|.
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
પંન્યાસ પદવી આપી.
તેમનો સ્વર્ગવાસ સં. ૧૯૩૫ આસો સુદ-૮ ના અમદાવાદમાં થયો.
બે શિષ્યો
અમૃતવિજય (કચ્છ ગઢ ગામના) દીક્ષા : ૧૮૯૮ બુટેરાયજી મ. (પંજાબી) દીક્ષા : ૧૯૧૨
પદ્મવિજય મ. (ભરૂડીયા કચ્છના) : વાગડ સમુદાય
ગુલાબવિજય શુભવિજય સિદ્ધિસૂરિ (બાપજી મ.) હીરવિજય
૧
૧ મેડતા, ૧ ખંભાત, ૧ બનારસ, ૧ કીસનગઢ, ૧ પુષ્કરહ, ૧ જામનગર, વાંકાનેર, ૧ વીસનગર, ૧ ભાવનગ૨, ૧ વસો, ૨ લીંબડી, ૩ પાલીતાણા, ૩ પીરાણા, ૪ ભૂજ, ૫ રાધનપૂર અને ૨૮ ચોમાસા અમદાવાદ કર્યા.
તેમાં છેલ્લા ચોમાસા વિહારમાં અશક્ત શરીરના કારણે અમદાવાદ - રાજનગરમાં કર્યા.
૪૫ વાર સિદ્ધાચલ ગયા, તેમાં અનેકવાર ૯૯ યાત્રા, ૮ વાર ગિરનારની યાત્રા, ૫ વાર આબુ - શંખેશ્વર - સમ્મેતશિખરજી - સૌરાષ્ટ્ર દેશ - કચ્છ દેશ - સૂરત આદિ તીર્થોની સ્પર્શના અને યાત્રા કરી હતી.
પશ્ચર્યાં
૩૨ ઉપવાસ : ૧ વાર
૧૬ ઉપવાસ : ૩ વાર
૧૨ ઉપવાસ : ૧ વાર
: ૭ વાર
અઠ્ઠાઈ તેમજ જીવનપર્યંત એકાસણા કર્યા અને તે પણ ઠામચોવિહારથી
જન્મઃવિ. સં. ૧૮૬૬
જન્મસ્થળઃ ભરૂડીયા (કચ્છ-વાગડ) સંસારી નામઃ પરબતભાઈ માતાઃ રૂપાબાઈ
૦૨ મી પાટ પૂ. દાદાશ્રી પદ્મવિજયજી મ. સા. ૭ પિતા: દેવશીભાઈ સત્રા
યતિ દીક્ષા:૧૮૮૩
વાગડ સમુદાય
ગુરૂ: રવિ વિજયજી
સંવેગી દીક્ષાઃ ૧૯૧૧
૪
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
વડી દીક્ષાઃ૧૯૨૪
દીક્ષાપર્યાયઃ યતિ દીક્ષા પર્યાય ૨૮ વર્ષ સંવેગી દીક્ષા પર્યાય ૨૭ વર્ષ આયુષ્ય:૭૨ વર્ષ
ગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી મણિવિજયજી મ.સા. દાદાગુરૂ: પૂ. તપસ્વીશ્રી કસ્તુરવિજયજી મ.સા. કાળધર્મઃ ૧૯૩૮ વૈશાખ સુદ ૧૧ પલાંસવા (કચ્છ-વાગડ) ૭૩ મી પાટ પૂ. દાદાશ્રી જન્મઃવિ. સં. ૧૮૯૬ ચૈત્ર સુદ ૨ દીક્ષા દાતા પૂ. દાદાશ્રી પદ્મવિજયજી મ.સા.
શિષ્ય રત્નઃપૂ. દાદાશ્રી જીતવિજયજી મ.સા. ઉત્તરાધિકારીઃ પૂ. દાદાશ્રી જીતવિજયજી મ. સા. જીતવિજયજી મ. સા.
જન્મસ્થળઃ મનફરા (કચ્છ-વાગડ) સંસારી નામઃજયમલ્લભાઈ મહેતા માતાઃ અવલબેન
કાળધર્મ: ૧૯૭૯ અષાઢ વદ ૬ પલાંસવા દીક્ષા પર્યાયઃ૫૫ વર્ષ
આયુષ્ય:૮૪ વર્ષ
પિતાઃ ઉકાભાઈ મહેતા
:
શિષ્ય રત્નઃપૂ. દાદાશ્રી હીરવિજયજી મ. સા. આદિ (૬)
યતિ દીક્ષાઃ ૧૯૨૫ વૈશાખ સુદ ૩,
આડીસર ગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી પદ્મવિજયજી મ.સા. દાદાગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી મણિવિજયજી મ.સા. -----૦ ૦૪ મી પાટ પૂ. દાદાશ્રી જન્મ વિ. સં. ૧૯૧૩ મહા સુદ ૧૩ જન્મસ્થળઃ પલાંસવા (કચ્છ-વાગડ) સંસારી નામઃ હરદાસભાઈ ચંદુરા માતાઃ રૂપાબેન પિતાઃ ઓધવજીભાઈ ચંદુરા દીક્ષાઃ૧૯૩૮ માગસર સુદ ૩, પલાંસવા ગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી જીતવિજયજી મ.સા. દાદાગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી પદ્મવિજયજી મ.સા.
૭૫ મી પાટ પૂ. આ. શ્રી જન્મઃવિ. સં. ૧૯૩૯ ભાદરવા વદ ૫ જન્મસ્થળઃ પલાંસવા (કચ્છ-વાગડ) સંસારી નામઃ કાનજીભાઈ ચંદુરા
▬▬▬▬▬▬▬
સમુદાયનાયકપદેઃ ૧૯૩૮ થી ૧૯૭૯ (૪૨વર્ષ) ઉત્તરાધિકારીઃ પૂ. દાદાશ્રી હીરવિજયજી મ. સા. હીરવિજયજી મ. સા.
દીક્ષા દાતાઃ પૂ. દાદાશ્રી પદ્મવિજયજી મ.સા. કાળધર્મઃ ૧૯૮૬ આસો વદ ૧૧ પલાંસવા દીક્ષા પર્યાયઃ૪૯ વર્ષ
આયુષ્યઃ૭૩ વર્ષ
શિષ્ય રત્નોઃપૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. આદિ ૩ સમુદાયનાયકપદેઃ ૧૯૭૯ થી ૧૯૮૬ (૭ વર્ષ) ઉત્તરાધિકારીઃ પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. વિજયકનકસૂરીશ્વરજી મ. સા. ૭.
દાદાગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી જીતવિજયજી મ.સા. દીક્ષા દાતા: પૂ. દાદાશ્રી જીતવિજયજી મ.સા. પંન્યાસ પદઃ૧૯૭૬ કારતક વદ ૫, પાલીતાણા ઉપાધ્યાય પદઃ ૧૯૮ ૫ મહા સુદ ૧૧ ભોંયણી તીર્થ
માતા:નવલબેન
પિતાઃનાનચંદભાઈ ચંદુરા દીક્ષાઃ૧૯૬૨ મા. સુદ ૧૫, ભીમાસર ગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી હીરવિજયજી મ.સા.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
આચાર્ય પદઃ ૧૯૮૯ પોષ વદ ૭ અમદાવાદ પદ પ્રદાતા:પૂ દાદાશ્રી સિદ્ધિસૂરિશ્વરજી મ.સા.
૫
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
કાળધર્મ: ૨૦૧૯ શ્રાવણ વદ ૪, ભચાઉ દીક્ષા પર્યાયઃ ૫૮ વર્ષ
આયુષ્ય:૮૦ વર્ષ શિષ્ય રત્ન:પૂ આ. શ્રી દેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી
મ. સા.
૭૬ મી પાટ પૂ આ. શ્રી વિજયદેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ. સા.
જન્મઃવિ. સં. ૧૯૪૮ ફાગણ વદ ૧૨ જન્મસ્થળઃલાકડીયા (કચ્છ-વાગડ) સંસારી નામઃ ગોપાલજીભાઈ મહેતા
ગુરૂ: પૂ. મુનિશ્રી કંચનવિજયજી મ.સા. દાદાગુરૂ: પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. દીક્ષા દાતા પૂ. મુનિશ્રી રત્નાકરવિજયજી મ.સા. પંન્યાસ પદઃ ૨૦૨૫ મહા સુદ ૧૩, લોદી
મ. સા. આદિ (૧૪) સમુદાયનાયકપદેઃ ૧૯૮૭ થી ૨૦૧૯ (૩૩ વર્ષ) ઉત્તરાધિકારી: પૂ આ. શ્રી દેવેન્દ્રસુરીશ્વરજી
માતાઃ મૂળીબેન
પિતાઃ લીલાધાર મહેતા દીક્ષાઃ ૧૯૮૩ પોષ વદ ૫, લાકડીયા વડીદીક્ષાઃ૧૯૮૩ ચૈત્ર વદ ૩, સમી
ગુરૂ: પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. દાદાગુરૂ: પૂ. દાદાશ્રી હીરવિજયજી મ.સા. દીક્ષા દાતા: પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. પંન્યાસ પદઃ૨૦૦૪ મહા સુદ ૧૧, રાધનપુર
૭૭ મી પાટ પૂ આ. શ્રી વિજયકલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ. સા. જન્મ:વિ. સં. ૧૯૮૦ વૈશાખ સુદ ૨ જન્મસ્થળઃ ફલોદી (રાજસ્થાન) સંસારી નામઃ અક્ષયરાજ માતા: ક્ષમાબેન
પિતાઃ પાબુદાનજી લુક્કડ દીક્ષાઃ ૨૦૧૦ વૈશાખ સુદ, ૧૦ લોદી વડી દીક્ષાઃ ૨૦૧૧ વૈશાખ સુદ ૭, રાધનપુર
જન્મઃવિ. સં. ૨૦૦૦ કારતક સુદ ૯ જન્મસ્થળઃ રાજનાંદગાંવ (M.P) વતન ફલોદી
પંન્યાસપદ દાતાઃ પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. આચાર્ય પદઃ ૨૦૨૦ વૈ. સુદ ૧૧, કટારિયા આચાર્યપદ દાતા:પૂ. પં. જયંતવિજયજી મ.સા. કાળધર્મ: ૨૦૨૯ ચૈત્ર સુદ ૧૪, આધોઈ દીક્ષા પર્યાયઃ૪૭ વર્ષ
ક
આયુષ્યઃ૮૨ વર્ષ શિષ્ય રત્નઃપૂ. ઉપાધ્યાય શ્રી પ્રીતિ વિજયજી મ. સા. આદિ (૬) સમુદાયનાયકપદેઃ ૨૦૧૯ થી ૨૦૨૯ (૧૦ વર્ષ) ઉત્તરાધિકારીઃપૂ આ. શ્રી ક્લાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ.સા.
-૦ ૭૮ મી પાટ પૂ આ. શ્રી વિજયકલાપ્રભસૂરીશ્વરજી મ. સા.
આચાર્ય પદઃ૨૦૨૯ મા. સુદ ૩ ભદ્રેશ્વર પદ પ્રદાતા:પૂ આ. શ્રી દેવેન્દ્રસૂરીશ્વરજી
મ. સા.
કાળધર્મ: ૨૦૫૮ મહા સુદ ૪, કેશવણા (રાજસ્થાન) દીક્ષા પર્યાયઃ ૪૮ વર્ષ આયુષ્યઃ૭૮ વર્ષ શિષ્ય રત્નઃ પૂ. આ. શ્રી કલાપ્રભસૂરિશ્વરજી મ. સા. આદિ (૧૫) સમુદાયનાયકપદેઃ ૨૦૨૯ થી ૨૦૫૮ (૩૦ વર્ષ) ઉત્તરાધિકારીઃ પૂ આ. શ્રી કલાપ્રભસૂરિજી મ.સા.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬
▬▬▬▬▬▬
સંસારી નામઃ જ્ઞાનચંદ લુક્કડ માતા-પિતાઃ રતનબેન (સા. સુવર્ણપ્રભાશ્રીજી
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
રાત્રિ
-
વિભાગ-૩ મ.સા.) અક્ષયરાજ (પૂ. આ. પંન્યાસ પદઃ ૨૦૪૬ મહા સુદ ૬, આધોઈ
કલાપૂર્ણસૂરિજી મ.સા.) આચાર્ય પદઃ ૨૦૫૬ મહા સુદ ૬ વાંકી તીર્થ દીક્ષા ૨૦૧૦ વૈશાખ સુદ ૧૦, પદ પ્રદાતા: પૂ. આ. શ્રી ક્લાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ.સા. ફલોદી (રાજ.)
શિષ્ય રત્ન:પૂ. પં. મુક્તિચંદ્રવિજયજી દિક્ષા દાતા પૂ. મુનિશ્રી રત્નાકરવિજયજી મ.સા. મ.સા. આદિ
વડી દીક્ષા ૨૦૧૧ વૈશાખ સુદ ૭, રાધનપુર ૨૦૫૮ના મહા સુદ ૪ થી સમુદાયના વડી દીક્ષા દાતા પૂ. આ. શ્રી કનકસૂરીશ્વરજી મ.સા. નાયક તરીકે સુંદર રીતે સંચાલન કરી રહ્યા
ગુરૂ પૂ. આ. શ્રી કલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ.સા. છે. પૂજ્યશ્રી ચિરકાળ સુધી શાસન દાદાગુરૂપૂ. મુનિશ્રી કંચનવિજયજી મ.સા. પ્રભાવનાના કાર્યો કરતા રહે એજ પ્રભુ દિક્ષા દાતા પૂ. મુનિશ્રી રત્નાકરવિજયજી મ.સા. પાસે પ્રાર્થના
oણાવથ (લુટેરાયજી મ.) જન્મ વિ. સં. ૧૮૩૩ પંજાબના દલુઆ ગામે શીખ કોમમાં
દીક્ષા ઢેઢક સ્થાનકવાસી - વિ. સં. ૧૮૮૮ સંવેગી દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૧૨ – દાદા મણિવિજય પાસે અમદાવાદમાં સાથે પોતાના
શિષ્ય વૃદ્ધિચન્દ્રજી તથા મૂલચંદજી (મુક્તિવિજયજી) ની પણ દીક્ષા થઈ. તેમની પાસે વિ. સં. ૧૯૩૨ (ઈ. સન ૧૮૭૫) માં પંજાબથી અમદાવાદ આવેલ સ્થાનકવાસીની દીક્ષા છોડીને આત્મારામજી આદિ ૧૮ સાધુઓએ સંવેગી દીક્ષા લીધી. દાદા મણિવિજયના શિષ્ય બુટેરાયજી મ. ના તેઓ શિષ્ય બન્યા. આત્મારામજી મ. ની સં. ૧૯૪૩ માં આચાર્ય પદવી પાલિતાણામાં હજારોની જનસંખ્યા સમક્ષ થઈ. ઘણા વર્ષો પછી તેઓ પ્રથમ આચાર્ય થયા.
વિ. સં. ૧૯૩૮ (ઈ. સન ૧૮૮૧) માં ચૈત્ર વદ ૦)) માં બુટેરાયજી મ. નો અમદાવાદમાં સ્વર્ગવાસ થયો.
જન્મ વિ. સં. ૧૮૮૬માં પંજાબમાં ઓસવાલ વંશ હુંઢક દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૦૨માં બુટેરાયજી પાસે સંવેગી દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૧૨માં ગુરૂ શિષ્યની સાથે
ગણિપદ વિ. સં. ૧૯૨૩મા દાદા ગુરૂ મણિવિજય સાથે સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૯૪૫ માં સ્વર્ગવાસ : ભાવનગર (૫૯ વર્ષની ઉમ્ર)
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩
રજી મ.) જન્મ વિ. સં. ૧૮૯૦ - ઓશવાલ વંશ - પંજાબમાં તે હુંઢક દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૦૮ - બુટેરાયજી પાસે સંવેગી દીક્ષા :વિ. સં. ૧૯૧૨ મા ગુરૂભાઈ ગુરૂ સાથે સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૯૪૯ વૈ. સુ. ૭ - ભાવનગરમાં
ભાવનગર, અમદાવાદ, પાલીતાણા વગેરેમાં તેમણે ધાર્મિક પાઠશાલાની સ્થાપના કરી.
ભાવનગરમાં જૈનધર્મ પ્રસારક સભાની સ્થાપના તેમજ જૈનધર્મ પ્રકાશ ગુજરાતી માસિક ચાલુ કર્યું.
aray
હુંઢક દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૧૧ માં આત્મારામજીના સ્થાનક ગુરૂ જીવનરામજી પાસે સંવેગી દીક્ષા : ૧૯૩૦ માં બુટેરાયજી પાસે અમદાવાદ
સ્વર્ગવાસ સં. ૧૯૫૬ માં
વાગડ સમુદાયના મુખ્ય સાધ્વીજી ભગવંત શ્રી આણંદશ્રીજી મ. સા. એ ભૂજ અને ? સાયલા ચાતુર્માસ કરીને આ મહાત્મા પાસેથી આગમવાચના લીધી હતી.
ગારામજી મ.). જન્મ વિ. સં. ૧૮૬૪ - પંજાબ જીરાનગર પાસે લહરા ગામે કલશ જાતિ
વીર કપૂર ક્ષત્રિય ગણેશચન્દ્રજીની પત્ની રૂપાદેવીની કુક્ષિએ થયો. ઢંઢક દીક્ષા : પંજાબમાં માલરકોટલા ગામે જીવનરામજી પાસે સંવેગી દીક્ષા વિ. સં. ૧૯૩૨ માં જૈન તપાગચ્છીય દીક્ષા – બુટેરાયજી પાસે ૧૮
સ્થાનકવાસી સાધુ સાથે થઈ. તેમજ મહાન ક્રાન્તિ થઈ. આચાર્યપદ બે શતાબ્દિથી કોઈ આચાર્ય ન હતા. તેની પૂર્તિ થઈ. વિ. સં. ૧૯૪૩
મહા વદ-૫ ના પાલીતાણામાં ભવ્ય રીતે હજારોની જનસંખ્યા સમક્ષ
સેંકડો સાધુઓની ઉપસ્થિતિમાં આચાર્ય પદવી થઈ. સ્વર્ગવાસ વિ. સં. ૧૯૫૩માં જેઠ સુદ ૮ ગુજરાનવાલા (પંજાબ)
સં. ૧૯૩૫ માં પુનઃ પંજાબ પધાર્યા. શુદ્ધ જૈન ધર્મનો પ્રચાર કર્યો. હજારોને સાચા માર્ગે ચડાવ્યા. અનેક જિનમંદિરોની પ્રતિષ્ઠા કરી, અનેક દીક્ષાઓ આપી.
ન્યાયાંભોનિધિ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયા.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
O)
વિભાગ-૩ જૈન તત્ત્વાદર્શ વગેરે ગ્રન્થો લખ્યા. પૂજાઓની રચના કરી. વિ. સં. ૧૯૪૭ માં પુનઃ પંજાબ પધાર્યા.
વિ. સં. ૧૯૫૦ મા વિદેશમાં વીરચન્દ્ર રાઘવજીને તૈયાર કરીને સર્વ ધર્મ સભામાં મોકલ્યા અને તેમણે ત્યાં ઈગ્લિશનાં ; અનેક લેક્ટરો આપી જૈનધર્મની મહાનતા સ્થાપિત કરી.
જતિસંસ્થાથી તફાવત પાડવા માટે શુદ્ધ સાધુની ઓળખાણ માટે પં. સત્યવિજયજીએ વિ. સં. ૧૭૦૯મા સાધુની પીલી ચાદર (કપડા) નું પ્રચલન કર્યું.
વિ. સં. ૧૯૫૪ કા. સુ. ૩ ના જૈન શ્રેયષ્કર મંડળ દ્વારા યશોવિજયજી સંસ્કૃત પાઠશાલા (મહેસાણા) ની સ્થાપના થઈ. નૈયાયિક શિરોમણી દાનવિજયજી પંજાબી તથા રવિસાગરજી મ. ના ઉપદેશથી વેણીચંદભાઈ સૂરચંદે સ્થાપી હતી.
નકવાસીની ઉત્પતિ વિ. સં. ૧૫૦૮માં ગૃહસ્થ કુંકાશાહ (અમદાવાદ - ગુજરાત) જિનમૂર્તિ માન્યતાનો સૌ પ્રથમ વિરોધ કર્યો.
વિ. સં. ૧૫૩૧ માં લંકાશાહે ભાણ આદિ ૪૪ વ્યક્તિઓને આ મતની યુતિ દીક્ષા લેવાની પ્રેરણા કરી. તેમણે વ્યાપક પ્રચાર શરૂ કર્યો. ત્યારથી આ મતનું નામ લુકામત જે હમણા સ્થાનકવાસી તરીકે પ્રચલિત છે.
પ્રાચીન જૈન ધર્મથી એનો શું વિરોધ હતો? તેનો નિર્દેશ, વિ. સં. ૧૫૨૫માં લખાયેલ પુસ્તક “સિદ્ધાંત ચોવીસી માં મળે છે. પરંતુ ફરીથી યતિઓએ તેની વિરોધી વાતોને સ્વીકારી લીધી.
વિ. સં. ૧૭૦૯ મા લૌકાગચ્છીય યતિ લવજી ઋષિએ ક્રિયા ઉદ્ધાર કરીને લૌકશાહની માન્યતાની વૃદ્ધિ કરી અને તેમણે જ કાનમાં ડોરા નાખીને હંમેશા મુહપત્તિ મોઢે બાંધવાની પ્રણાલિકા શરૂ કરી.
સ્થાનકવાસી મતથી ભૂધરજી મ. ના ત્રણ શિષ્યોમાંથી રૂગનાથજી મ. મધર (રાજ.) માં વિચરતા હતા. તેમને ભિખમજી નામનો શિષ્ય હતો. વિ. સં. ૧૮૦૮ મા તેણે ઢંઢક દીક્ષા લીધી હતી.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ પણ તેણે “દયા દાન એ પુણ્ય છે, જિનશાસને અનુકૂલ નથી વગેરે વાતનો પ્રચાર કર્યો, પોતાની હઠ ન છોડી. ઘણું સમજાવ્યા છતાં પાછાં ન ફર્યા. ત્યારે ૧૨ સાધુઓએ તેની વાતનું સમર્થન કર્યું. આખરે અલગ થઈને ૧૩ સાધુ બગડી (રાજ.) ગયા. ત્યાં. વિ. સં. ૧૮૧૮ માં પુનઃ દીક્ષા લઈ નવા પંથની સ્થાપના કરી.
સંસ્થાપક હોવાથી ભિખમજીને આચાર્ય બનાવ્યા. કુલ તેર હોવાથી એ પંથ તેરાપંથના નામે પ્રસિદ્ધ થયો.
તેરાપંથની વંશાવલિ આ પ્રમાણે છે. ૧. ભિખમજી ૨. ભારમલજી ૩. રાયચન્દ્રજી ૪. જીતમલજી ૫. મેઘરાજજી ૬. માણેકલાલજી ૭. ડાલચન્દ્રજી ૮. કાલુરામજી ૯. તુલસીજી ૧૦.આચાર્ય મહાપ્રજ્ઞા ૦ ક્રિયોદ્ધારક પં. સત્યવિજયજીનો જન્મ અનુમાનથી વિ. સં. ૧૬૫૬માં લાંડનુ - મરુધરદેશ (રાજસ્થાન) માં થયો. ફૂગળગોત્ર ઓશવાલ વંશ - સંસારી નામ શિવરાજ સં. ૧૬૭૧માં પૂ. સિંહસૂરિના હસ્તે તેમની દીક્ષા થઈ. તેમણે મહાન ક્રિયોદ્ધાર કર્યો. શિથિલતાનો પર્દાફાશ કર્યો.
સં. ૧૭૫૬ માં તેમનો સ્વર્ગવાસ પાટણમાં થયો. • પંન્યાસ સત્યવિજયના ભાઈ લલ્લુભાઈ લાભાનંદ હતા. (કદાચ આનંદધનજી હોય)
તે શક્ય છે. આત્મારામજી મ. તત્ત્વાદર્શમાં લખે છે – શ્રી સત્યવિજયગણિજી ક્રિયાકા ઉદ્ધાર કરકે આનંદધનજીકે સાથ બહુત વર્ષ તક વનવાસમેં રહે ઔર બડી તપશ્ચર્યાદિક યોગાભ્યાસાદિ કીયા. યોગિરાજ આનંદધનજીનો સમય આશરે વિ. સં. ૧૬૬૦ થી વિ. સં. ૧૭૩૦ સુધીનો ગણાય. તેમનો જન્મ સ્વર્ગભૂમિ મેડતા (રાજસ્થાન - મારવાડ) છે. મહોપાધ્યાય યશોવિજયજી, આનંદઘનજી, સત્યવિજયજી ત્રણે સમકાલીન મહાપુરુષ
હતા. અનુક્રમે જ્ઞાન, યોગ અને ક્રિયાનું સુભગ મિલન હતું. • મહોપાધ્યાય યશોવિજયજીનું સ્વર્ગગમન વિ. સં. ૧૭૪૩માં ડભોઈ ગામે થયું. ૦ વિ. સ. ૧૯૩૦, વૈ. સુ. ૫ ઘાણેરાવમાં ના રાજેન્દ્રસૂરિ (ત્રિસ્તુતિક) આચાર્યપદવી થઈ. જેમણે ત્રિસ્તુતિક મતની સ્થાપના કરી.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
| વિભાગ-૩
નભી હમ લાવીશું-પોપ નવી દિલ્હીમાં નેહરૂ સ્ટેડિયમમાં નામદાર પોપ પોલ બીજાએ દિવાળીને દિવસે જ 90,000 ક્રિશ્ચયનોની પ્રાર્થનાસભા રાખેલી. લગભગ તેટલી જ હાજરીમાં તેને સંરક્ષણ કવચ પુરૂ પડાયેલું. દિલ્હી અને આજુબાજુના રાજ્યોની પ૫,૦૦૦ પોલીસ અને ૩,૫૦૦ જેટલા આમિ કમાન્ડોની એક્સ્ટ્રા ડ્યુટીમાં ભારત સરકારને ૩.૨૦ લાખનો ખર્ચ થયો છે. આ સરકારી ધાર્મિક-મહેમાને મહેમાન તરીકેની શાન જાળવી નથી. દિવાળીને દિવસે ૧૨૦ જેટલાં ભારતનાં સન્માનીય વ્યક્તિઓએ દિલ્હીના અખબારમાં પ્રથમ પાને જાહેર ખબર આપીને ભારતમાં ધર્માન્તર રોકવાની પોપને અપીલ કરેલી. ઉલ્ટાનું ૭૦,૦૦૦ની ખ્રિસ્તીઓની સભા માં ૯૦ ટકા કેરળનાં ખ્રિસ્તીઓ હતા તેમને પોપે “એકલેસીયા ઈન એશિયા' નામના ખતપત્રને રજૂ કરીને ૨૧મી સદીમાં એશિયા અને ભારતમાં ખ્રિસ્તી ધર્મનો ફેલાવો વધારવા સંદેશ આપેલો ! તેમણે કહ્યું કે પ્રથમ ૧,૦૦૦ વર્ષમાં યુરોપમાં ખ્રિસ્તી ધર્મ ફેલાયો. બીજા ૧,000 વર્ષમાં (મીલેનિયમમાં) આફ્રિકા અને અમેરીકન દેશોમાં ખ્રિસ્તી ધર્મ ફેલાવ્યો હવે ત્રીજા મિલેનીયમમાં એટલે કે ૨૧મી સદીમાં એશિયામાં કેથોલીક ધર્મનું ચક્ર ફેરવવાનું છે. કાઠીયાવાડની ભાષામાં આવી રીતે લોંઠકાઈ કરીને પોતાની વાત આગળ કરનાર વ્યક્તિને લાંઠ કહે છે. સામાન્ય વ્યક્તિને ડાંડ કહે છે.
વિદેશનાં અખબારોમાં ભારતમાં ખ્રિસ્તી ધર્મીઓ ઉપર અત્યાચારનાં બોગસ ખબરો છપાવવા પાછળ એક કાવતરું છે. ખાલીસ્તાનની માગ કરીને પછી શીખો ઉપર અત્યાચારો થાય છે તેવા ખબર ખાલીસ્તાનીઓ લંડનના અખબારમાં છપાવતાં. એ પછી આ કહેવાતા ખાલીસ્તાનીઓ પંજાબના યુવાનોને લંડનમાં આશરો લેવા પ્રેરતા. અખબારનો હવાલો આપીને લંડન આવેલા બેકાર શીખો કહેતા કે અમને ભારત સરકાર રંજાડે છે એટલે અમે રાજકીય આશરો લેવા બ્રિટન આવ્યા છીએ. કહેવાતા ખાલીસ્તાનીને આવા બેકાર યુવાન દીઠ રૂ. ૨ લાખનું કમિશન મળતું. એ પગલે હવે કેટલાંક વેપારી ક્રિશ્ચિનો ભારતમાં ખ્રિસ્તીની રંજાડ થાય છે તેવા ખોટા કે વધુ પડતા અહેવાલો છપાવીને ઈમિગ્રેશન ધંધા કરવા પ્રેરાયા છે.
તેઓએ “એક્લેસીયા ઈન એશિયાના” ડોક્યુમેન્ટ દ્વારા અને તેના ઉદ્ગારો દ્વારા લક્ષ્ય રાખ્યું છે કે જગતભરમાં માત્ર એક્સકલ્યુઝીવલી ખ્રિસ્તી ધર્મ અને તે પણ રોમન કેથલીક ધર્મ જ બધા પાળતા હોય. નામદાર પોપ ભારતમાં શાંતિ ફેલાવવાને બદલે ખ્રિસ્તીઓને ઉશ્કેરી ગયા છે.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ નામદાર પોતે પ્રથમ ૧,000 વર્ષમાં યુરોપમાં કેથોલીક ધર્મ ફેલાવ્યાનું કહાં પણ એ પછી કોઈ ભારતનાં અંગ્રેજી અખબારે તે વાતોનું એ રીતે ખંડન ન કર્યું કે એ કેથલીક ઘર્મનો ફેલાવો કેવી કેવી યાતનાઓ પરધર્મી ઉપર કરીને અને પ્રોટેસ્ટંટ કે બીજા પંથનાં ખ્રિસ્તીઓ ઉપર જુલમ કરીને ધર્મપરિવર્તન કરેલું. છસ્સો છસ્સો વર્ષ સુધી “ઈન્કવીઝીશન' ને નામે ધર્મ પરિવર્તન કરનારા લગબગ ૧૦ લાખથી ૧ કરોડ પરધર્મી લોકોને મારી નંખાયા હતા. તેમ જહોન કોર્નવોલ નામનાં અંગ્રેજ પત્રકાર તા. ૨૩.૮.૯૮ના સનડે ટાઈમ્સની ખાસ પૂર્તિ જે ભારતમાં આવતી નથી તેમાં લખેલું. સીસ્ટર લેવાનીયાબન નામની સાધ્વીએ અન્ય ધર્મીઓ ઉપર કેથોલીકોએ કરેલા ત્રાસ બદલ નામદાર પોપને માફી માગવા કહેલું. એટલે ભારતમાં વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ માફી માગવાનું કહે છે તેની કેથોલીક કાર્ડનલ મજાક કરે છે તો તેવી માફી માગવાનું ખ્રિસ્તી ધર્મના અન્ય વિદ્વાનો પણ કહે છે. ૨૨.૧.૧૯૯૮ના રોજ નામદારે પોપના જમણા હાથ જેવા કાર્ડીનાલ જોસેફ રેટઝીંગરે પોતે જ એકરાર કરેલો કે ૬૦૦ વર્ષની ઈન્કવીઝીશનની ફાઈલો જોઈને પછી નામદાર પોપ અન્ય ધર્મી ઉપર ખ્રિસ્તીઓની ઉપર ધર્માતર માટે થયેલા અત્યાચાર બદલ માફી માગશે. આજે પણ ઘણા કેથોલીક ધર્મીઓ જેમણે ધર્માન્તર સ્વીકાર્યું છે તેની દાનત ઉપર શંકા કરીને તેમને ખરા કેથોલીક તરીકે વેટીકન સ્વીકારતું નથી તેમ સ્વીસ કેથોલીક થીઓલોજીયન હાન્સ કંગ કહે છે.
કેરળનાં ઘણા ખ્રિસ્તી કેથોલીક કેથોલીસીઝન ઉપર શંકા કરાય છે. તેમને કોઈને ઉંચી પાયરી મળતી નથી કે વેટિકનમાં જવા મળતું નથી. એ ઓરમાયા કેથોલીક છે. ૧૪૭૮ની સાલમાં પોપ સીકસટસ ચોથાએ યહુદીને અને મુસ્લિમો ઉપર ત્રાસ કરીને ધર્મપરિવર્તન કરાવ્યું પણ પછી તે બધાની દાનત ઉપર શંકા જતાં ૧ લાખ લોકોને જીવતા સળગાવ્યા હતા. જહોન કોર્નવોસ કહે છે કે જર્મનીની ૧૦,૦૦૦ સ્ત્રીઓને સળગાવી દેવાઈ હતી. ધર્મપરિવર્તન કર્યા પછી પણ આવા જુલમો થયેલા.
કેરળમાં “જિહોવાહ વિટનેસીસ નામનો ખ્રિસ્તીપંથ પણ અલગ ચોકો રાખે છે. જગતભરમાં આવા ૩૧ લાખ ખ્રિસ્તીઓ છે. તેની કેથોલીકો આભડછેટ રાખે છે અને તે વાઈસવર્યા છે એટલે કે આપસની આભડછેટ છે. આ જિહોવાહ વિટનેસીસના ખ્રિસ્તી માને છે કે જગતમાં કઠણાઈઓ વધશે ત્યારે ઈશુનો નવો અવતાર થશે આ ખ્રિસ્તીઓ જગતના કોઈ રાષ્ટ્રધ્વજ કે રાષ્ટ્રગીતને માન આપતા નથી. જે દેશમાં લશ્કરમાં ભરતીનો ફરજીયાત કાનૂન હોય તે પણ માનતા નથી.
ભારતના પ્રજાસત્તાક દિને કે આઝાદીની ૧૫મી ઓગસ્ટને માનતા નથી. કેરળના કોટ્ટાયમ શહેર નજીક કિંદગૂર ગામે આવેલી સ્કુલના જિહોવાહ પંથનાં બાળકોએ
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૩ જનગણમન ગાવાની ના પાડી દીધેલી. એ બાળકોને સુપ્રીમ કોર્ટે પણ ચુકાદો આપ્યો કે કોઈને રાષ્ટ્રગીત ગાવાની ફરજ પાડી ન શકાય. તેથી કેરળના તમામ ખ્રિસ્તીઓ પાવરમાં આવી ગયેલા.
આ જિહોવાહ પંથી ખ્રિસ્તીઓ લગ્નની ઉજવણી કે મરણની કોઈ વિધી કરતા. નથી. ઉત્સવો કે રજા પાળતા નથી. માત્ર વર્ષમાં એક વખત ઈશ્વરની યાદમાં મોટું જમણ રાખે છે. પુરૂષો સંતતિ નિયમન માટે નસબંધીનું ઓપરેશન પણ કરાવતા નથી. આમાના ઘણા માને છે કે સિગારેટ કે દારૂ પીવે તેને ભગવાનના દ્વારે પ્રવેશ મળતા નથી. ત્યારે કેથોલીકના ઘણા પાદરીઓ તો ઘરમાં જૂનો શરાબ રાખે છે. આ જિહોવાહ પોતાને સાચા ખ્રિસ્તી માને છે અને કેથોલીકોને બગડેલાં જંગલી ખ્રિસ્તી કહે છે.
કાન્તિ ભટ્ટ (ગુ. સ. માંથી) - ગોડ (God)ની દિશામાં / ગોડ (God)ની આધુનિક નિર્યુક્તિ કોઈએ આ પ્રમાણે કરી છે. 'G' જનરેટરઃ સર્જન કરનાર (બ્રહ્મા) (રજોગુણ) (ઉત્પાદ) (જન્મ) "0" ઓપરેટરઃ પોષણ કરનાર (વિષ્ણુ) (સત્ત્વગુણ) (ધવ્ય) (જીવન) 'D' ડીસ્ટ્રોયર વિસર્જન કરનાર (મહેશ) (તમોગુણ (વ્યય) (મૃત્યુ)
ભગવાન પુણ્યના સર્જક છે માટે બ્રહ્મા છે. ભગવાન ધર્મના પોષક છે માટે વિષ્ણુ છે.
ભગવાન કર્મના નાશક છે માટે મહેશ છે. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ ઉપરના અર્થ મુજબ પદાર્થ માત્રમાં || થતી સ્વાભાવિક ઘટના છે. એ ઘટનાને જ જુદા જુદા સ્વરૂપે પ્રતીકરૂપે | દેવ માનવામાં આવ્યા છે. જેઓ ઘડે, ટકાવે, નષ્ટ કરે. પદાર્થ | માત્રનો સ્વભાવ જ એવો છે. પદાર્થ જ્યારે જન્મ પામે (નવું સ્વરૂપ ધારણ કરે) ત્યારે બ્રહ્મા, પદાર્થ જ્યારે કેટલોક કાળ ટકી રહે ત્યારે વિષ્ણુ, પદાર્થ જ્યારે નાશ પામે ત્યારે તે જ મહેશ છે.
જન્મ એટલે બ્રહ્મા,! જીવન એટલે વિષ્ણુ! મૃત્યુ એટલે મહેશ ! શ્વાસ લેવો તે જન્મ, શ્વાસ ટકાવવો તે જીવન, શ્વાસ બહાર કાઢવો મૂકવો તે મૃત્યુ છે. જન્મ-જીવન અને મૃત્યુની, ઉત્પાદનવ્યય અને ધ્રૌવ્યની આ પ્રક્રિયા સતત ચાલ્યા જ કરે છે. તેમાં સતત ભગવાન યાદ આવવા જોઈએ. “God” નું આ જ રહસ્ય છે.
IlliD)li,1)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪ વિભાગ-૪ પ્રેક્ટીકલ નોલેજ
૦૬ આવશ્યકઃ આવશ્યક એટલે - અવશ્ય કરવા જ જોઈએ તે છે ૧) સામાયિક: “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવાન દેવસિઅ પ %મણે ઠાઉં...''
આ સુત્રથી પ્રતિક્રમણની ક્રિયા શરૂ થાય છે. તેમાંથી કરેમિ ભંતેથી
નાણૂમિની ૮ ગાથાના કાઉસગ્ગ સુધી પહેલું આવશ્યક ૨) ચઉવિસત્યો: નાણંમિની ૮ ગાથાના કાઉસગ્ન પછી લોગ બોલવાનો હોય
છે. તે લોગસ્સ ૨૪ તીર્થકરની સ્તુતિ એ બીજુ આવશ્યક (દેવપાલે
- રાવણે પ્રભુભક્તિથી તીર્થકર નામ કર્મ બાંધ્યું) ૩) વંદન : લોગસ્સ પછી મુહપત્તી પડિલેહણ અને ર વાંદણ લેવામાં આવે છે
તે ત્રીજુ આવશ્યક (શ્રીકૃષ્ણ ૧૮,૦૦૦ દ્વાદશ વર્ત વંદન કરીને
નારકીનાં બંધ તોડ્યા.) ૪) પ્રતિક્રમણ : વાંદણા પછી “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવદ્ દે સિઅ આલોઉં''
ત્યાંથી આયરિય ઉવઝાય'' સુધી ચોથું આવશ્યક (પખી, ચૌમાસી, સંવત્સરી, પ્રતિ. ચોથા આવશ્યકમાં સમાવેશ થાય છે,
(અઈમુત્તા મુનિએ દોષોનું પ્રતિક્રમણ કરતાં કેવલજ્ઞાન મેળવ્યું.) ૫) કાઉસગ્ગ : “આયરિય વિન્ઝાય'' પછી બે લોગસ્ટ, ૧-૧ લોગસ્સ કરવાના
હોય છે, તે પાંચમું આવશ્યક (પ્રસન્નચંદ્ર રાજા એ કાઉસગ્નમાં
થોકબંધ કર્મ ખતમ કર્યા.) ૬) પચ્ચકખાણઃ કાઉસગ્ન પછી અને સંસારદાવા પહેલા એ છવું આવશ્યક
(મિલ, ચંપા શ્રાવિકાએ ૬ મહિના ઉપવાસ પચ્ચક્ખાણથી શાસનની પ્રભાવના કરી.)
માનવતાનાં કાર્યો લાખો માનવતાનાં કાર્યો કરતા સમ્યગદ્રષ્ટિ આત્માની ૧ પૂજાની તાકાત વધારે અને પુણ્ય વધારે બંધાય, સમ્યદ્રષ્ટિની લાખો પૂજા કરતાં દેશવિરતિધર આત્માનું ૧ | સામાયિક વધારે તાકાતવાન અને પુણ્ય વધારે બંધાય, દેશવિરતિધર આત્માનાં લાખો સામાયિક કરતાં વિરતિધર આત્માની એક નવકારશીના પચ્ચકખાણની તાકાત વધારે અને પુણ્ય વધારે બંધાય ઉત્તરોત્તર વધુ સૂક્ષ્મ શુદ્ધિનું પુણ્ય વધારે હોય છે. અર્થાતર વિશુદ્ધિનું ફળ અને પુન્ય વધારે હોય છે.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
રા
અભુઠિઓ ખામવાની મુદ્રા
ફેટા વંદન મુદ્રા
(૧) પ્રથમ બે ખમાસમણા દેવા. (૨) ઈચ્છકારનો પાઠ કહેવો. (૩) કોઈ પદવીધર હોય તો એક ખમાસમણ દેવું, નહિ તો સીધુ અભુઠિઓમિ
બોલવું. (૪) ફરી એક ખમાસમણ દેવું. ૦ આચાર્યભગવંતને દ્વાદશાવર્ત વંદન કરવું • ગુરૂમહારાજ રસ્તામાં મળે તો, મથએણ
વંદામી કહેવું, ફેટા વંદન કરવા. • ગુરૂમહારાજ પાસે ઉપાશ્રયમાં જઈએ તો,
પંચાગ પ્રણિપાત વંદન કરવા જોઈએ. ગુરૂમહારાજ પાસે રાતે જઈએ ત્યારે ત્રિકાળ વંદન કહેવાનું.
ગુરૂવંદનનું ફળ તરણતારણ ભગવાનશ્રીએ કહ્યું, “ હે ગૌતમ ! જ્ઞાનવરણીય વગેરે આઠ કર્મો ગાઢ બંધનથી બાંધ્યા હોય તે ઢીલા બંધનવાળા, દિર્ઘ સ્થિતિવાળા હોય તે અલ્પ સ્થિતિવાળા, તીવ્ર રસવાળા અને ઘણાં પ્રદેશવાળા બાંધ્યા હોય તેને અલ્પ પ્રદેશવાળા કરે છે અને તેથી જીવ અનાદિ અનંત સંસારરૂપી અટવીમાં લાંબો કાળ પરિભ્રમણ કરતો નથી. હે ગૌતમ ! ગુરૂવંદન કરવાથી જીવ નીચ ગોત્ર કર્મ ખપાવે છે, વિનય ગુણ ઉત્પન્ન, તીર્થંકર ભગવાનની આજ્ઞાપાલન, શ્રતધર્મની આરાધના પુન્યાનુબંધિ પુન્ય બંધાય છે. ઉચ્ચ ગોત્ર કર્મનો બંધ કરે છે અને અપ્રતિહત આજ્ઞાવાળું એટલે જેની આજ્ઞા કોઈ ઉલ્લંઘી ના શકે તેવા ફળવાળુ સૌભાગ્ય નામ કર્મ બાંધે છે.
નત
જ
!
S
( પ્રથમ ઈરિયાવહી પડિકમી ત્રણ ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવન,
ચૈત્યવંદન કરું? ઈચ્છે' એમ કહી યોગમુદ્રાએ ચૈત્યવંદન કહેવું. પછી “જંકિચિ” મિર કહી બે હાથ જોડી, નાસિકા સુધી હાથ કમળના ડોડાના આકારે ઉંચા રાખી
તી “નમુત્થણ', હાથ લલાટ સુધી લઈ જઈ “જાવંતિ ચેઈઆઈ' કહી ખમાસમણ મુક્તાશુક્તિ દઈ “જાવંત કેવિ સાહુ” કહી હાથ નીચે ઉતારી “નમોડર્ત” કહી સ્તવન કહેવું. મુદ્રા 4 પછી બે હાથ લલાટે લગાડી “જય વિયરાય” કહેવું. “આભવ મખંડા” સુધી કહ્યા પછી હાથ જરા નીચે ઉતારી લેવા. પછી ઉભા થઈ “અરિહંત ચેઈઆણં, અન્નત્થ” કહી એક નવકારનો કાઉસગ્ગ કરી “નમોડર્ણત' કહી થોય કહેવી.
GU
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
માત્ર
6..4
...-..>
૮) સુદેવ ૧૧) કુદેવ
૧૪) જ્ઞાન
૧૭) જ્ઞાન વિરાધના
૨૦) મનગુપ્તિ
૨૩) મનદંડ
૨૬) હાસ્ય
૨૯) ભય
વિભાગ-૪
૧)
સુત્ર અર્થ તત્વ કરી સદદહું
૨) સમ્યક્ત્વ મોહનીય ૩) મિશ્ર મોહનીય
૪) મિથ્યાત્વ મોહનીય પરિહ
૫) કામરાગ
૬) સ્નેહરાગ
૭) દ્રષ્ટિરાગ પરિહરું ૧૦) સુધર્મ આદરું
૯) સુગુરૂ
૧૨) કુગુરૂ
૧૩) કુધર્મ પરિહરુ
૧૫) દર્શન
૧૬) ચારિત્ર આદરું
૧૮) દર્શન વિરાધના ૧૯) ચારિત્ર વિરાધના પરિહં
છાતીને,
- ૫૦ la
૨૧) વચનગુપ્તિ
૨૪) વચનદંડ
૨૭) રિત
૩૦) શોક
૩૩) નીલલેશ્યા
૩૬) ઋદ્ધિગારવ
૩૯) નિયાણશલ્ય
૪૨) માન પરિહરું
૩૨) કૃષ્ણલેશ્યા
૩૫) રસગારવ
૩૮) માયાશલ્ય ૪૧) ક્રોધ
૪૪) લોભ પરિહરું
૪૫) પૃથ્વીકાય ૪૭) તેઉકાયની જયણા કરું ૪૮) વાયુકાય
૫૦) ત્રસકાયની જયણા કરું
૨૨) કાયગુપ્તિ આદરું
૨૫) કાયદંડ પરિહરું
૨૮) અતિ પરિહરું
૩૧) દુર્ગંચ્છા પરિહરું
૩૪) કાપોતલેશ્યા પરિહરું
૩૭) શાતાગારવ પરિહરું ૪૦) મિથ્યાત્વશલ્ય પરિહરું ૪૩) માયા ૪૬) અકાય
૪૯) વનસ્પતિકાય
(બહેનોએ ૪૦ બોલ બોલવા)
(સંયમી જયણાને બદલે રક્ષા કરું એમ બોલે) સમાયિક
ES
૧)
શ્રૃત સામાયિક : જિનવાણીનું શ્રવણ કરવું. ૨) સમ્યક્ત્વ સામાયિક :૫૨માત્માએ કહેલી વાતોને
હૃદયથી માનવી.
૩)દેશવિરતિ સામાયિક પ્રભુની યથાશક્તિ આજ્ઞાનું
પાલન કરવું. તેમજ ૪૮ મિનિટ સામાયિકમાં બેસવું તે.
૪)સર્વવિરતિ સામાયિક ઃ પ્રભુની આજ્ઞા પ્રમાણે મુનિજીવન જીવવું. જીંદગીભર સામાયિકમાં રહેવું.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
|
3/
(સ્થાપનાજી સ્થાપવાની મુદ્રા,
૧) પ્રથમ ઉંચે આસને પુસ્તક પ્રમુખ મુકો. શ્રાવક કે શ્રાવિકાએ કટાસણ,
મુહપત્તી, ચરવળો લઈ શુદ્ધ વસ્ત્ર પહેરી, જગ્યા પ્રમાર્જન કરી કટાસણા ઉપર બેસી, મુહપત્તી ડાબા હાથમાં મુખ પાસે રાખી, જમણો હાથ ૨ સ્થાપનાજી સન્મુખ રાખી એક નવકાર અને પચિદિએ કહી
સ્થાપનાચાર્ય સ્થાપવા. ખમાસમણ દઈ ઈરિયાવહિય., તસ્ય
ઉત્તરી, અન્નત્ય સિસિએણે. કહી એક લોગસ્સ કહેવો.
૨) પછી ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું સામાયિક મુહપત્તી પડિલેહું? ઈચ્છે,” એમ કહી મુહપતી તથા અંગ પડિલેહણાના પચાસ બોલ કહી મુહપત્તી પડિલેહવી. ૩) પછી ખમાસમણ દઈ “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું સામાયિક સંદિસાહે? ઈચ્છે,” કહી
ખમાસમણ દઈ “ઈચ્છા સામાયિક ઠાઉં? ઈચ્છે,” એમ કહી બે હાથ જોડી એક નવકાર ગણી ઈચ્છકારી ભગવનું પસાય કરી સામાયિક દંડક ઉચ્ચેરાવોજી એમ કહેવું. પછી વડિલે
કમી ભંતે” કહેવું ૪) પછી ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ બેસણે સંદિસાડું? ઈચ્છે” કહી - ખમાસમણ દઈ ઈચ્છા બેસણે ઠાઉં” કહી ખમાસમણ દઈ ઈચ્છા
સઝાય સંદિસાડું “ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું સઝાય કરું ? ઈચ્છે,” એમ કહી ત્રણ નવકાર ગણવા પછી બે હાથ જોડી સઝાય ધ્યાનમાં રહી ઘર્મધ્યાન કરવું
પિયાની વિધિ પ્રથમ ખમાસમણ દઈ “ઈરિયાવહિયં પડિક્કમામિ યાવતુ લોગસ્સ
સુધી કહી ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું મુહપત્તી સામાયિક પારવાની મુદ્રા પડિલેહું? ઈચ્છે” કહી મુહપત્તી પડિલેહવી. ખમાસમણ દઈ
ઈચ્છાકારેણ સંદિસહ ભગવનું સામાયિક પારું? ગુરૂ કહેઃ “પુણોવિ કાયવો” (ફરીથી સામાયિક કરવું) પારનાર કહેઃ “યથાશક્તિ' ફરી ખમાસમણ દઈ ઈચ્છાકારેણ
સંદિસહ ભગવત્ સામાયિક પાયું? ગરૂકહે : “આયરો” ન મોત્તવ્યો (આચાર છોડશો નહિ) પારનાર કહેઃ “તહત્તિ” પછી જમણો હાથ ચરવળા અથવા કટાસણા
ઉપર થાપી એક નવકાર ગણી “સામઈઅ-વય-જુત્તો” કહેવું પછી જમણો હાથ સ્થાપનાજી સામે સવળો રાખી
સ્થાપનાજી
ઉથાપન મુદ્રા (ઉત્થાપનની મુદ્રા કરી) એક નવકાર ગણવો.
Eto
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
♦ સામાયિકનું ફળ છે
૧) ‘“છિન્નઈ અસુહં કર્માં” અશુભ કર્મનો નાશ સામાયિક કરવાથી થાય છે. જેટલીવાર કરો તેટલીવાર કર્મક્ષય થાય છે.
૨) નરકગતિના બંધનો તોડવાની તાકાત સામાયિકમાં છે. ૩) સામાયિકથી ચાર પ્રકારના ધર્મનું પાલન થાય છે.
स्थापना
૧. ચૌદ રાજલોકના છ કાયના જીવોનો અભયદાન સામાયિક કરવાથી મળે છે, માટે દાનધર્મ.
સ્થાપનાચાર્યજી
૨. સામાયિકમાં શિયળવ્રત પાળવાનું હોય છે માટે શીયળવ્રત. ૩. સામાયિકમાં ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ માટે તપધર્મ તેમજ કાયક્લેશ
તપ.
૪. સામાયિકની ક્રિયા ભાવથી જ કરવાની છે માટે ભાવધર્મ.
* સો વરસ સુધી નરકમાં રહેલો જીવ જાલીમ દુઃખી વેદનાઓ ભોગવતા ભોગવતા જે કર્મો ખપાવે છે તેટલા પાપકર્મોનો ક્ષય એક સામાયિકથી થાય છે.
એક સામાયિક કરવાથી બાણુ ક્રોડ, ઓગણસાઠ લાખ, પચ્ચીસ હજાર નવસો પચ્ચીસ ઉપર ત્રણ અષ્ટમાંશ પલ્યોપમ વૈમાનિક દેવલોકનું બાયુષ્ય બાંધે છે. અર્થાત દેવતાના સુખો મળે છે. (૯૨,૫૯,૨૫,૯૨૫ ૩૮ પલ્યોપમ)
૪૦૦ લાખ કી. ગ્રા. સોનાનું દાન, ૧ લાખ વર્ષ સુધી આપવાથી જેટલું પુન્ય મળે એનાં કરતાં વધારે પુન્ય ૧ સામાયિક કરવાથી મળે છે.
સુવર્ણના પગથીયાવાળું જિનમંદિર જો કોઈ વ્યક્તિ કરાવે ના કરતા વધારે પુણ્ય સામાયિક કરવાથી બંધાય છે.
રોજ બે અથવા અમુક સામાયિક કરવાની ટેકવાળાને સામાયિકમાં સ્વાધ્યાય, જાપ, ધ્યાન, અધ્યયન, વાંચન, વીરવાણીનું શ્રવણ વગેરેનો સુંદર લાભ મળે છે, રોજ થોડું થોડું કરતાં ઘણુ ધર્મધન ભેગુ થાય છે.
શ્રી શ્રાદ્ધ વિધિ પ્રકરણમાં ગ્રંથકાર મહર્ષિ ફરમાવે છે કે ઘરને બદલે ઉપાશ્રયમાં સામાયિક કરવાથી એક આયંબિલ તપનો લાભ મળે છે. સ માયિકનો સંપૂર્ણ લાભ લેવાની ઈચ્છાવાળાએ સામાયિક ઉપાશ્રયમાં જ કરવાનો આગ્રહ રાખવો. કર્મક્ષયના ધ્યેયની ધારણા મનમાં અવશ્ય રાખીને જ સામા યેક કરવું.
૯૮
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
અવનત પ્રણામ
બીજો આવતી
૧) બે અવનતઃ કમર સુધી વળીને અવનત પ્રણામ. ૨) એક યથાજાત બાળક જન્મે તે સમયની મુદ્રા. ૩) બાર આવર્ત અહો કાર્ય થી ...જતા ભે..જે ચભે સુધી. ૪) ચાર શિર્ષનમનઃ દશ આંગળી અને મસ્તક વડે ચરવળાને સ્પર્શ કરવો. ૫) ત્રણ યોગ: મન, વચન, કાયાની એકાગ્રતા. ૬) બે પ્રવેશઃ બે વાર વંદન કરીને સ્થાપનાજીની નજીક જવું. ૭) એક નિષ્ઠમણઃ એક વાર વંદન કરીને પાછા જવું. ૮) સત્તર સંડાસા: ૧) પાછળ કમરના ભાગથી નીચે સુધી ચરવળાથી ત્રણ વાર પહેલો આવતી
પ્રમાર્જવું. ૨) આગળ બન્ને પગ પર ચરવળાથી ત્રણ વાર પ્રમાર્જવું. ૩) બેસવાની જગ્યા પર ત્રણ વાર પ્રમાવું. ૪) નીચે બેસીને બન્ને હાથને બે પગની વચ્ચે રાખી માથાથી ]
હાથની કોણી સુધી મુહપત્તીથી એક એક વાર બન્ને હાથ પર ચકાજાત મુદ્રા
પ્રમાર્જવું. ૫) ચરવળા ઉપર મુહપત્તી રાખતી વખતે ત્રણ વાર મુહપત્તીથી
પ્રમાર્જવું. ૬) વંદન કરી લીધા પછી ઉભા થતી વખતે પગની પાછળ ચરવળાથી ત્રણ વાર પ્રમાર્યા પછી પાછળ ખસવું.
વાંદણા વાંદવાની મુદ્રા ૨ કાઉસગ્નનું ફળ • શુદ્ધ ભાવે શ્વાસોશ્વાસ પ્રમાણ કાઉસગ્ન કરનાર આત્મા ૨,૪૫,૪૦૮
પલ્યોપમથી કંઈક અધિક દેવલોકનું આયુષ્ય બાંધે છે. ૦ આઠ શ્વાસોશ્વાસ એટલે સમગ્ર નવકારના કાઉસગ્ન કરી ૨૮,૬૩, ૨૬૭ પલ્યોપમનું દેવ આયુષ્ય બાંધવા આત્મા શક્તિ ધરાવે છે. પચ્ચીસ શ્વાસોશ્વાસ એટલે ચંદે સુનિમલયારા સુધી લોગસ્સનો કાઉસ્સગ્ન કરનાર આત્મા ૬૧,૩૪,૨૧૦ પલ્યોપમનું દેવ આયુષ્ય બાંધે છે.
જિન મુદ્રા
S] | Pી
કાયોત્સર્ગ
Ge
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪ પ્રતિક્રમણનો ઉપદેશ અને ઉપકરણો આપવાનું ફળ
દશ હજાર ગાયોનું એક ગોકુળ હોય છે, એવા ૧૦ હજાર ગોકુળનું દાન આપવાથી જે પુણ્યનું ઉપાર્જન થાય છે તેટલું પુણ્ય કોઈને પ્રતિક્રમણ કરવાનો ઉપદેશ આપવાથી થાય છે.
૮૪ હજાર દાનશાળા બાંધવાથી જેટલું પુણ્ય મળે તેટલું પુણ્ય ગુરૂને સામુહિક દ્વાદશાવર્ત વંદન કરવાથી થાય છે.
મુહત્ત
* મુહપત્તીનું પ્રમાણ ૧ વેંત ૪ અંગુલ અને એક બાજુ કિનાર હોવી જોઈએ. ૫૫૦૦ સોનામહોર ખર્ચ કરીને જીવાભિગમ, પક્ષવણા, ભગવતીસૂત્ર વગેરે આગમ લખાવવાથી અથવા ૫૫૦૦ ગર્ભવતી ગાયોને અભયદાન આપવાથી જે પુણ્ય મળે તેટલું પુણ્ય એક મુહપત્તીના દાન આપવાથી પ્રાપ્ત થાય છે. માસક્ષમણની તપશ્ચર્યા કરવાથી અથવા જીવરક્ષાને માટે ૧ ક્રરોડ પિંજરા બનાવવાથી જે પુણ્ય મળે તેવું પુણ્ય એક કટાસણું આપવાથી મળે છે. કટાસણું ત્રસકાયની જીવરક્ષાને માટે હોવાથી ઉનનું જ હોવું જોઈએ. એનું પ્રમાણ ૨૪ × ૨૧ (૧ા હાથ) હોય છે.
* પ્રતિક્રમણ, સામાયિક વગેરેમાં જયણાપાલનનું સાધન ચરવળો છે. કટાસણું તેનું પ્રમાણ ૩૨ અંગુલ હોવું જોઈએ. (૨૪ અંગુલ દાંડી, ૮ અંગુલ દશી) ૨૫૦૦૦ શિખરબંધી જિનાલય બંધાવવાથી અથવા ૧૦૦ થાંભલાથી યુક્ત બાવન જિનાલય બંધાવવાથી જેટલું પુણ્ય થાય તેટલું પુણ્ય ૧ ચરવળાનું દાન આપવાથી થાય છે.
चरवलो.
૫૦૦ ધનુષ્ય પ્રમાણ ૨૮ હજાર પ્રતિમા ભરાવવાથી જે પુણ્ય થાય છે તે એક સમયની ઈરિયાવહિયં કરવાથી થાય છે.
* જે મણિજડિત સુવર્ણની સીડીથી યુક્ત હજાર સ્થંભયુક્ત ઉંચુ, સુવર્ણના તળીયાવાળુ જિનમંદિર નિર્માણ કરાવે છે, એનાથી પણ વધારે ફળ તપયુક્ત એક પૌષધ કરવાથી મળે છે.
૧ લાખ યોજન પ્રમાણ જંબુદ્વિપમાં જેટલા પર્વત છે તે બધાં જ સોનાના થઈ જાય અને નદીની જેટલી રેતી છે તે બધી રેતીના કણ કદાચ રત્નના બની જાય અને આ બધાનું કોઈ દાન કરે તો પણ સંસારમાં ન્યાય, નીતિ, સદાચારથી ઘર ચલાવતા માણસને એક દિવસમાં લાગતા પાપની શુદ્ધિ થતી નથી.
૧૦૦
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
ઉભા ઉભા
( સુત્રોની
પડિસિદ્ધાણે કરણે, કિાણમકરણે પડિક્કમણું
અસહણે આ તહા વિવરીઆ પરણવણાએ અ ૧. આપણે જીવનમાં હિંસા વિગેરે પ્રતિષિદ્ધ કાર્યો કર્યા હોય, અને સામાયિક - ધ્યાન - વિનય – પરોપકાર વિગેરે કરવા જેવા સારા કાર્યો ન કર્યા હોય, રાત્રિભોજન - કંદમૂળ વિગેરેમાં જીવોની હિંસા થાય છે તે વાતો ઉપર અશ્રદ્ધા કરી હોય કે ધર્મની વાતોને અવગણી વિરૂદ્ધ બોલ્યા હોય તો તે પાપોનું દોષોનું પ્રતિક્રમણ કરવું જોઈએ, અને આત્મશુદ્ધિ કરવી જોઈએ. તે પ્રતિક્રમણ પાંચ પ્રકારે છે.
૦ પાંચ પ્રતિક્રમણ છે. ૧) રાઈ પ્રતિક્રમણ : રાતના લાગેલા પાપોની શુદ્ધિ માટે ૨)દેવની પ્રતિક્રમણ : દિવસનાં લાગેલા પાપોની શુદ્ધિ માટે ૩) પક્ષ્મી પ્રતિક્રમણ : ૧૫ દિવસનાં પાપોની શુદ્ધિ માટે ૪) ચોમાસી પ્રતિક્રમણ ૪ મહિનાનાં પાપોની શુદ્ધિ માટે બોલવાના ૫) સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ વર્ષ દરમ્યાનના પાપોની શુદ્ધિ માટે મુદ્રા
શું તમે જાણો છો ? * સવારમાં નવકારશી અને સાંજના ચૌવિહાર પચ્ચકખાણ કરનાર જીવ તીર્થંચ કે
નરકગતિમાં જતો નથી, અને ૧ મહિનો રાત્રી ભોજન ત્યાગ કરવાથી ૧૫ દિવસના ઉપવાસનો લાભ મળે છે. નારકીમાં રહેલા આત્મા અકામ નિર્જરા વડે ભયંકર દુઃખોને સહન કરવાથી સો વર્ષ જેટલા કર્મ અપાવે છે, તેટલા જ કર્મ માત્ર નવકારશીનું પચ્ચખાણ કરનારો જીવ ખપાવે છે. પ્રભાતે કરેલી જિનપૂજા (વાસક્ષેપ પૂજા) રાત્રિનાં પાપોનો નાશ કરે છે. મધ્યાહને કરેલી જિનપૂજા (અષ્ટપ્રકારી) આ જન્મના પાપોનો નાશ કરે છે. સંધ્યાએ કરેલી જિનપૂજા (આરતિ) ૭ ભવનાં પાપોનો નાશ કરે છે. ભાવથી કરેલી પરમાત્માની અષ્ટપ્રકારી વિગેરે એક એક પૂજાનું ફળ અનંત જન્મોનાં પાપકર્મો ખપાવે છે અને પરમપદની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. કોઈ વ્યક્તિ કરોડો રૂપિયાનું સોનુ દાન આપે અથવા સોનાનું મંદિર બનાવે તોજે પુણ્ય બંધાય એના કરતાં વધારે પુણ્ય બ્રહ્મચર્ય પાળવાથી બંધાય છે.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
જે પરમાત્માનાં દર્શન વગર પાણી વાપરે તેને ૧ એક પૌષધનું ફળ આયંબેલનું પ્રાયશ્ચિત આવે. જે પરમાત્માની પૂજા
વગર ભોજન વાપરે તેને ૧ ઉપવાસનું પ્રાયશ્ચિત આવે. એક પૌષધ (દિવસ-રાત)
શ્રાદ્ધવિધિપ્રકરણ.
ધર્મની ભાવના વિના જે દુ:ખો સહન કરવામાં આવે છે અને તેનાથી જે કર્મક્ષય થાય છે તેને અકામ નિર્જરા કહેવાય. લીલા ઘાસ, લોન ઉપર ચાલવાથી ૯ લાખ ગર્ભવતી સ્ત્રીઓનાં પેટ ઉપર ચાલવા જેટલું પાપ લાગે છે. જેઓ જે જિન પ્રતિમા ભરાવે તેને તે પ્રતિમામાં જેટલા પરમાણું છે તેટલા હજાર પલ્યોપમ પ્રમાણ દેવલોકનું આયુષ્ય બંધાય છે.
जो देइ कणयकोडिं अहवा कारेइ कणयजिणं भवणं । तस्स न तत्तिय पुन्नं, जतिए बंभव्वए धरिए || * પ્રતિદિન અનાનુપૂર્વી ગણવાથી છ માસી તપનો લાભ થાય છે.
સાઢ પોરિસનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર દશ હજાર વર્ષના નારકીનાં પાપકર્મો ખપાવી શકે છે.
ક૨ના૨ સત્તાવીશસો સીત્તોતેર કરોડ, સિત્તોતેર
લાખ, સિત્તોતેર હજાર,
સાતસોને સાડી સિત્તોતેર
૨૭૭૭૭૭૭૭૭૭૭ ૧/૨| પલ્યોપમનું દેવગતિનું
આયુષ્ય
બાંધે છે. પૌષધ
શુભ ભાવનાનું પોષણ કરે છે અને અશુભ ભાવનાઓનો નાશ કરે
છે. અપ્રમત્તભાવે કરેલ પોષધ તિર્યંચ અને નરક ગતિનો છેદ કરે છે.
પોરિસનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર એક હજાર વર્ષના નારકીનાં પાપકર્મો ખપાવી શકે છે. હોળીમાં ગુલાલ ઉડાડવાથી ૧૦ ઉપવાસનું પ્રાયશ્ચિત આવે. એકાસણાનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર દશ લાખ વર્ષના નારકીનાં પાપકર્મો ખપાવી શકે છે. નીવીનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર એક ક્રોડ વર્ષના કર્મો ખપાવી શકે છે. * એકલઠાણાનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર દશ ક્રોડ વર્ષના કર્મો ખપાવી શકે છે.
૧૦૨
એક દત્તીનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર સો ક્રોડ વર્ષનાં કર્મો ખપાવી શકે છે. આયંબિલનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર એક હજાર ક્રોડ વર્ષનાં કર્મો ખપાવી શકે છે. ઉપવાસનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર દશ હજાર ક્રોડ વર્ષનાં કર્મો ખપાવી શકે છે. છઠ્ઠનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર એક લાખ ક્રોડ વર્ષના કર્મો ખપાવી શકે છે. અઠ્ઠમનું પચ્ચક્ખાણ કરનાર દશ લાખ ક્રોડ વર્ષનાં કર્મો ખપાવી શકે છે. પ્રતિદિન ૧ ગાથા કંઠસ્થ કરવાથી છઠ્ઠ (બે ઉપવાસ) નું ફળ મળે છે. ગાળ્યા વગરનો ૧ ઘડો પાણી વાપરવાથી ૭ મોટા ગામ બાળવાનું પાપ લાગે છે. પરમાત્માને ૩ પ્રદક્ષિણા આપવાથી ૧૦૦ વર્ષનાં ઉપવાસ જેટલું ફળ મળે છે.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
નામ
.
લL
૧) નિસીહિ ત્રિક નિસીહિ એટલે નિષેધ (ત્યાગ) (અ) પહેલી : જિનાલયના મુખ્ય દ્વાર પાસે – સંસારના
તમામ પાપકાર્યનો ત્યાગ. (બ) બીજી ગભારામાં પ્રવેશ કરતાં - દ્રવ્યપૂજા સિવાય
જિનાલયના વિવિધ કાર્યોનો ત્યાગ. (ક) ત્રીજી ચૈત્યવંદનની શરૂઆત કરતાં – દ્રવ્યપૂજા
તેમજ તેના વિચારોનો ત્યાગ. ૨) પ્રદક્ષિણા ત્રિકઃ ભાવપૂર્વક પરમાત્માની જમણી બાજુએથી ડાબા હાથના દરવાજેથી
શરૂ કરી જમણા હાથના દરવાજે પૂર્ણ કરવાથી એક પ્રદક્ષિણા થાય છે, આવી ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપવી.
- પરમાત્માની ચારેકોર પ્રદક્ષિણા કરી આત્માનું
ભવભ્રમણ અટકાવવા માટે.
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર સ્વરૂપ રત્નત્રયીને પામવા માટે
ill hસમવસરણમાં ફરી રહ્યા હોઈએ તેવી ભાવના ભાવવી ' ના જ પરમાત્મા સ્વરૂપ પામવા માટે. ૩) પ્રણામ ત્રિકઃ ભાવપૂર્વક નમન (અ) પહેલી જિનાલયના મુખ્ય દ્વાર પાસે - સંસારના તમામ પાપકાર્યનો ત્યાગ.
અંજલિબદ્ધ (અ) અંજલિબદ્ધ બે હાથ જોડી, કપાળે લગાડી, મસ્તક નમાવી
દેવાધિદેવનું મુખ જોતા. (બ) અર્ધાવનત કમ્મરમાંથી અડધુ શરીર નમાવી અર્ધાવનતા
ગર્ભદ્વાર પાસે પહોંચતા. (ક) પંચાગ પ્રણિપાત શરીરના પાંચ અંગ (બે હાથ, બે પગ,
- મસ્તક) જમીનને અડાડી ખમાસમણ. ૪) પૂજાગિક :
પંચાંગ પ્રણિપાતા (અ) અંગપૂજા પ્રતિમાજી ઉપર કરવામાં આવતી પૂજા(વિનોપશામિની) : જલપૂજા, ચંદનપૂજા, પુષ્પપૂજા - સમન્નુભદ્રા
નામની આ પૂજા ચિત્તની પ્રસન્નતા આપે છે.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪
(બ) અગ્ર પૂજા
પ્રતિમાજીની સામે ઉભા રહીને ધૂપપૂજા, (અભ્યુદયકારિણી) : દિપકપૂજા, અક્ષતપૂજા, નૈવેદ્યપૂજા, ફળપૂજા - સર્વભદ્રા નામની આ પૂજા જીવનમાં ભૌતિકસમૃદ્ધિ આપે છે.
*
(ક) ભાવપૂજા
પરમાત્મા સમક્ષ કરાતી સ્તુતિ, સ્તોત્ર, સ્તવન, (નિવૃત્તિકારિણી) :ચૈત્યવંદન, ગીત-ગાન, નૃત્ય આદિ -
સર્વસિદ્ધિફલા નામથી ઓળખાતી આ પૂજા પરમપદની પ્રાપ્તિ કરાવે છે. - (વૈરાગ્યકલ્પલતા)
અવસ્થાત્રિક ઃ ૫રમાત્માની વિવિધ અવસ્થા ભાવવી (અ) પિંડસ્થ : જન્મ – પરિકરમાં હાથી પર બેઠેલા દેવોને અને સૂંઢમાં રહેલા કળશને જોઈને. રાજ્ય ઃ પરિકરમાં માલા પકડી ઉભા રહેલા દેવાત્માઓને જોઈને.
શ્રમણ પરિકરમાં રહેલ જિનપ્રતિમાનું મૂંડમસ્તક (કેશ રહિત) જોઈને.
If
(બ) પદસ્થ : પરિકરમાં રહેલ કલ્પવૃક્ષની પાંદડીઓ જોઈને અને અષ્ટપ્રાતિહાર્યને જોઈને.
(ક) રૂપાતિત : પરિકરમાં કાઉસગ્ગ મુદ્રામાં ઉભેલી બે જિનપ્રતિમાઓ જોઈને.
૬) દિશાત્રિકત્યાગ : ચૈત્યવંદનનો પ્રારંભ કરતાં પહેલા જે દિશામાં દેવાધિદેવ બિરાજમાન છે તે સિવાયની બાકીની ત્રણેય દિશામાં જોવાનો પરિત્યાગ કરવો, ચિત્તનું ભટકવાનું બંધ થાય છે, ખોટા વિચાર અટકે, તલ્લીનતા પેદા થાય.
૭) પ્રમાર્જના ત્રિક : ઉપયોગપૂર્વક, માર્જના - પૂંજવું તે, ચૈત્યવંદન શરૂ કરતા પહેલા ખેસના છેડા વડે બેસવાની જગ્યાનું ત્રણવાર પ્રમાર્જન.
૮) આલંબન ત્રિક : (અ) મનનું આલંબન - સૂત્રના અર્થમાં
(બ) વચનનું આલંબન – સૂત્રના શુદ્ધ ઉચ્ચારમાં (ક) કાયાનું આલંબન – વિવિધ મુદ્રામાં
| ૧૦૪
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૪ ૯) મુદ્રાસિક (અ) યોગમુદ્રાઃ બે હાથ જોડી, હાથની કોણી પેટ પર અડાડી,
હાથની આંગળીઓ પરસ્પર ક્રમશ ગોઠવવી તે યોગમુદ્રા કહેવાય (સ્તુતિ, ઈરિયાવહિયં, નમુત્થણ, 5
સ્તવન, અરિહંત ચેઈઆણે આદિ સૂત્રો વખતે) યોગ મુદ્રા (બ) મુક્તાશુક્તિમુદ્રા:આંગળીઓના ટેરવા એકબીજા સામે અડાડવા
બન્ને હથેળીઓની વચ્ચે પોલાણ રહે તેવી રીતે હાથ જોડવા તે (જાવંતિ, જાવંત, જયવિયરાય
સૂત્રો વખતે). (ક) જિનમુદ્રા (કાર્યોત્સર્ગ મુદ્રા) સીધા ઉભા રહી, બે પગના તળિયા મુક્તાશક્તિ મુદ્રા
વચ્ચે ચાર આંગળનું અંતર રાખી, બેય હાથ સીધા રાખવા અને દ્રષ્ટિ નાસિકા પર અથવા પ્રતિમા પર
સ્થાપિત કરવી, નવકાર કે લોગસ્સનો કાઉસગ્ગ
કરતી વખતે. ૧૦) પ્રણિધાનસિક
જિન મુદ્રા (અ) મનનું - જે ક્રિયાવિધિ ચાલુ હોય તેમાં મનને જોડવું. (બ) વચનનું - જે સૂત્ર ચાલુ હોય તેના ઉચ્ચારનો, પદનો, સંપદાનો
- ખ્યાલ (ક) કાયાનું - જે મુદ્રામાં ક્રિયા કરવાની હોય તે રીતે શરીર ગોઠવવું
આગમવાણી
જિનશાસનનો સાર ૧) જીવદયા ૨) કષાય નિગ્રહ ૩) સાધર્મિક વાત્સલ્ય ૪) જિન ભક્તિ જીવનમાં આ ૪ દુર્લભ છે
અનંત સંસારમાં આ જ દુર્લભ છે ૧) પાંચ ઈન્દ્રિયોમાં રસનેન્દ્રિય ઉપર કાબુ. ૧) માનવજન્મ ૨) આઠ કર્મોમાં મોહનીય કર્મ પર વિજય. ૨) ધર્મશ્રવણ ૩) પાંચ વ્રતોમાં બ્રહ્મચર્ય વ્રત. . ૩) શ્રદ્ધા ૪) ગુપ્તિમાં મનગુપ્તિ (મનનો Control) ૪) આચરણ
નામ અજયણા - અવિરતિનું પાપ ભયંકર છે. જ જીવનમાં વિવેક લાવવો જોઈએ. આ રાત્રિભોજન નરકનું દ્વાર છે. /
OU
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ગુડ માઈલ)
તું ક્યાંથી આવ્યો છે...? ક્યાં જવું છે...? લાઈફના સ્ટોન
દેવગતિ :
-
જે જીવ સુંદ૨ધર્મનુ પાલન કરતો હોય, જેના શરીરના અવયવો અને ઈન્દ્રિયો સક્ષમ – સુંદર હોય, જેને સારા સ્વપ્નો આવતા હોય, જે નીતિમાન હોય, જે કવિ હોય – તે જીવ દેવલોકમાંથી આવ્યો છે અને દેવલોકમાં જશે ... એવું સુચવે છે.
મનુષ્યગતિ :
જે જીવ માયા કપટ ન કરતો હોય, જે દયાળુ હોય, દાનવીર હોય, પાંચે ઈન્દ્રિયને કાબુમાં રાખતો હોય, હોંશિયાર અને સરલ હોય એવો તે જીવ મનુષ્યલોકમાંથી આવ્યો હોય છે અને મનુષ્યલોકમાં જશે એવું સુચવે છે.
¿
પશુગતિ (તિર્યંચગતિ) :
જે માયાવી અને લોભી હોય, જેને ખૂબ ભૂખ લાગતી હોય અને વારંવાર ખાતો હોય, જેને દરેક બાબતમાં આળસ આવતી હોય તે જીવ પશુગતિમાંથી આવ્યો છે અને પશુગતિમાં જવાનો છે એમ સમજવુ.
નરકગતિ :
પ
જે સરાગી હોય, સ્વજનોનો દ્વેષી હોય, બોલવામાં હલકા શબ્દો તૂચ્છ ભાષા પ્રયોગ કરતો હોય, મૂર્ખ સાથે દોસ્તી રાખે, આરંભ - સમારંભમાં આનંદ આવે તેવા જીવો ઘણું કરીને નરકગતિમાંથી આવ્યા હોય છે અને નરકગતિમાં જવાના હોય છે, એમ જાણવુ.
આ વાત સામાન્યપણે જણાવી છે. બાકી મનુષ્યગતિ અને તિર્યંચગતિ માં રહેલો જીવ ચારે ગતિમાં જઈ શકે છે, દેવ અને નારક ના જીવો ચ્યવીને દેવ કે નારક ન થઈ શકે અને દેવ કે મનુષ્યગતિમાંથી આવેલો જીવ કુસંગાદિનાં રવાડે ચઢી હલ્કી ગતિમાં જઈ શકે છે. માટે દુર્ગતિનાં ભયંકર ત્રાસથી બચવા દેવ અને માનવગતિનાં લક્ષણોને ધ્યાનમાં રાખી તે પ્રમાણે શુભકાર્યમાં પુરુષાર્થ કરવો જોઈએ.
ઈન્ટરનેટ યુગની ફાસ્ટ લાઈફમાં કોઈની પાસે સમય નથી. નાના, મોટા, વિડલો સહુના સવારથી સાંજ સુધીનાં ટાઈમ ટેબલ ફીક્સ છે. સ્કુલ - કોલેજ ક્લાસમાં અટવાતા વિદ્યાર્થીઓનું ટાઈમ ટેબલ નક્કી છે, સર્વિસ કરતાં કારકુનોથી માંડી મોટા
૧૦૬
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
મોટા ઉદ્યોગપતિનું ટાઈમ ટેબલ છે. ટી. વી., રેડીયોના પ્રોગ્રામના પણ ટાઈમ ટેબલ ફિક્સ હોય.છે.
જેને જીવનમાં શાંતિ, મૃત્યુ વખતે સમાધિ અને પરલોકમાં સદ્ગતિ જોઈતી હોય તેણે પોતાનાં જીવનનું એક ટાઈમ ટેબલ બનાવવું જ જોઈએ.
આ હતું મહારાજા કુમારપાળનું ટાઈમ ટેબલ
પરમાર્હત્ અઢાર દેશનાં મહારાજા કુમારપાળે રાજ્યવહીવટ વિગેરે સાંસારિક વ્યવહારિક કાર્યોની વચ્ચે પણ નીચે મુજબ પોતાનું ટાઈમ ટેબલ ગોઠવ્યું હતું. ૧) સૂર્યોદય પૂર્વે સવારે ૪ વાગે નમસ્કાર મહામંત્રના સ્મરણપૂર્વક તેઓ ઉઠતાં હતાં. ત્યારબાદ સામાયિક, પ્રતિક્રમણ કરીને શ્રી યોગશાસ્ત્ર અને વીતરાગ સ્તોત્રનો પાઠ કરતા હતા.
૨) ઉચિત કાયશુદ્ધિ કરીને ગૃહચૈત્યમાં પ્રાતઃપૂજા (વાસક્ષેપ પૂજા) કરતાં હતાં. ૩) ત્યારબાદ યથાશક્તિ પચ્ચક્ખાણ કરતાં હતા.
૪) કાયાદિની સર્વશુદ્ધિ કરીને તેઓ ત્રિભુવનપાલ વિહારમાં જઈ ૭૨ સામંતો ૧૮૦૦ કોટ્યાધિપતિઓ સાથે અષ્ટપ્રકારી જિન પૂજા કરતાં હતા.
૫) પ્રતિદિન ગુરુપૂજા - ગુરુવંદન કરીને પચ્ચક્ખાણ કરતાં હતા.
૬) પ્રતિદિન જિનવાણી શ્રવણ કરતાં હતા.
૭) પોતાના સ્થાનમાં આવીને લોકોની અરજીઓ સાંભળતાં હતા.
૮) બપોરે નૈવેદ્યના થાળ ચૈત્યોમાં ધરાવતા હતા.
૯) સાધર્મિક બંધુની ભક્તિ, અતિથિ સંવિભાગ, અનુકંપાદાન આપીને ભોજન કરતાં હતા.
૧૦) સભામાં વિદ્વાનો સાથે શાસ્ત્રાર્થ, ધર્મચર્ચા કરતાં હતા.
૧૧) રાજસિંહાસને બેસીને સામંત, મંત્રી, શ્રેષ્ઠિઓને માર્ગદર્શન આપતાં હતા.
૧૨) આઠમ, ચૌદશના પૌષધ, ઉપવાસ કરતાં અને પ્રતિદિન રાત્રિભોજન ત્યાગ
કરતા હતા.
૧૩) સાંજે ગૃહચૈત્યની પૂજા - આરતિ, મંગલદીવો પછી પ્રતિક્રમણ કરતાં હતા. ૧૪) ઉપાશ્રયે જઈને ગુરુમહારાજ સાથે પ્રતિક્રમણ, સામાયિક કરતા હતા. ૧૫) પછી ગુરુમહારાજ પાસે ધર્મચર્ચા, શંકાસમાધાન કરતા હતા. ૧૬) સ્ફુલિભદ્રાદિ મહાપુરુષોનું સ્મરણ કરી અનિત્યાદિ ભાવના, વિશ્વમૈત્રી, વિશ્વકલ્યાણ ભાવના, ચાર શરણ સ્વીકારી નમસ્કાર મંત્રનું સ્મરણ કરવા વડે રાત્રિ પસાર કરતા હતા.
૧૦૦
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
uિl
છે દિશા બદલો, દશા બદલાઈ જશે. જ વિધિની દિશા પકડો, જીવન બદલાઈ જશે, મુક્તિ મળી જશે. છે શ્રાવકોએ જીવનમાં શું કરવું? શું ન કરવું? એ તમામ વાતો
જ્ઞાનીઓએ કરૂણા કરીને વગર પૂછ્યું બતાવી છે. જે જીવન કર્તવ્ય ૮, વાર્ષિક ૧૧, પર્યુષણાનાં પ, દૈનિક કર્તવ્ય ૬ છે. જ દિવસ ઉગે ને આથમે એની વચ્ચે ૬ કર્તવ્ય પૂરા કરે તે જ સાચો શ્રાવક. જે ૬ કર્તવ્યો : દેવપૂજા, ગુરૂની ઉપાસના, સ્વાધ્યાય, સંયમ, તપ, દાન.
૦ સર્વ પ્રથમ શયન વિધિ ૦ 0 0 0 - સૂર્યાસ્ત પછી ૧ પ્રહર (૩ કલાક) એટલે કે ૧૦ વાગે સુવું અને પ્રાતઃ ૪ વાગે ઉઠવું (૬ કલાકની ઉંઘ)
full * ડાબા પડખે સુવું, સૂતી વખતે ૭ અને
ઉઠતી વખતે ૮ નવકાર ગણવા. - પૂર્વ અને દક્ષિણ દિશામાં માથું રાખીને સુવાથી આયુષ્ય વધે છે. . ઉત્તરમાં માથું રાખી સુવાથી પ્રાણ તત્ત્વનો નાશ થાય છે. ને પશ્ચિમમાં માથું રાખી સુવાથી ચિંતા થાય છે.
પોતાના ઘરે પૂર્વમાં માથું રાખી સુવું. >[L * સાસરીમાં દક્ષિણમાં માથું રાખી સુવું. -> મુસાફરીમાં પશ્ચિમમાં માથું રાખી સુવું. 1 - 5 ) ૦
ઉત્તર દિશામાં માથું રાખી ક્યારેય સુવું નહિ. - સૂતી વખતે શરીરનાં અંગો પર પરમાત્માની સ્થાપના કરીને સુવું. સૂતી વખતે શ્રી
નેમિનાથ, પાર્શ્વનાથ પ્રભુનાં સ્મરણથી ખરાબ સ્વપ્નો ન આવે. શ્રી ચંદ્રપ્રભુસ્વામિનાં
સ્મરણથી સુખી નિદ્રા અને શાંતિનાથ દાદાનાં સ્મરણથી ચોરાદિભયનો નાશ થાય છે. ૯ ઉંધો સુવે અભાગિયો, ચત્તો સુવે રોગી, ડાબે પડખે સહુ કોઈ સુવે, જમણે પડખે જોગી.
ઉઠવાની અને ઉઠ્યા પછીની વિધિ ગોસવારે બ્રાહ્મમુહૂર્ત (૪ થી ૪.૩૦) વાગે ઉઠવું જોઈએ. ગિક ઉઠીને અંજલિબદ્ધ પ્રણામ કરી હાથનાં દર્શન કરવા. આ પથારીમાં બેઠાં બેઠાં વિચાર : હું કોણ ? ક્યાંથી આવ્યો ? ક્યાં જવાનો? મારા
કર્તવ્ય? મેં કઈ પ્રતિજ્ઞા લીધી છે? લીધેલી નાનામાં નાની પ્રતિજ્ઞા યાદ કરવી.
>
n
TL
હો
કોઈએ.
૧૦૮
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
અનિ
મહેમાન
ખંડ ગેસ્ટરૂમ
નાનગૃહ
સ્ટોરરૂમ
ની
રસોડું
પારાયા?
તિજોરી ૩ 'ભંડાર ?
બેડરૂમ
યા ડાયનિંગ,
૦ પથારીથી નીચે ઉતરવાની વિધિ ૦. છે જે સ્વર (નાડી) ચાલતો હોય તે પગ પથારીથી નીચે મૂકવો જોઈએ. છે સારા સ્વપ્નો આવ્યા હોય તો જાગવું. ખરાબ સ્વપ્ન હોય તો થોડીવાર સૂઈ જવું. છે પછી ૧૬ નવકારનો કાઉસગ્ગ. અનુકુળતા હોય તો પ્રતિક્રમણ, નહિંતર, સાત લાખ
અને શ્રી સીમંધર સ્વામી + શ્રી શત્રુંજયને ૩ ખમાસમણ ભાવવંદના. છે સૂર્યોદય સુધી શક્ય હોય તો મૌન રાખવું. પછી દહેરાસરમાં દર્શન કરવા જવું જોઈએ, પછી જ નવકારશી કરવી જોઈએ.
• ગૃહવિધિ ૦ વરસાદના પાણીના સંગ્રહ માટે મળશે.
ભૂગર્ભમાં ટાંકો ખાસ કરાવવો જોઈએ. એ વિગત છે શોકેશમાં ચારિત્રના ઉપકરણો હોવા |
જોઈએ. આ ફર્નિચર ઓછું અને આંગણું વિશાળ રાખવું. સારી કોમવાળા સજ્જનો રહેતા હોય ત્યાં ઘર જોઈએ. બારશાખ ઉપર મંગલમૂર્તિ - અષ્ટમંગલ રાખવા. ઘરના ઈશાન ખૂણામાં લોઢું કે ભારે વસ્તુ ન રખાય. જે ઘરમાં યુદ્ધના, એકટરો-એકટ્રેસો, હિંસક પશુ વિગરે ના ચિત્રો ન જોઈએ. જ દક્ષિણ દિશામાં બારણું નહિ, તેમજ ઘણાં બારણાં રાખવા નહિ. છે કાંટાવાળા વૃક્ષ અને કુતરા બિલાડી પાળવા નહિ.
• જિનાલય પાંચ પ્રકારના હોય છે , ૧) મંગલચૈત્ય (૨) ગૃહચૈત્ય (૩) શાશ્વતચૈત્ય
(૪) નિશ્રાકૃતચૈત્ય (૫) અનિશ્રાકૃતચત્ય • શિલ્પશાસ્ત્ર પ્રમાણે ગૃહચૈત્ય ઈશાન ખૂણામાં રાખવું. • વિધિપૂર્વક દર્શન અને અષ્ટપ્રકારી પૂજન ચૈત્યવંદનથી અનંત પુણ્ય ઉપાર્જન
થાય છે. .
કામનિવાસી બેડરૂમ
સંડાસ પાયખાનું
વદ્યાભ્યાસ
Iમતિકાસીન
ચિન્સ
રૂમ ધોડીયાધર.
રૂમ
પ્રવેશદ્વાર
ગૃહ મંગાર”
વજન
hohlb
પશ્ચિમ
૧૦૩
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
પૂજન માટે સ્નાનવિધિ
પૂર્વદિશા તરફ મુખ રાખી ઓછા (અલ્પ) પાણીથી, ચરબીવાળો સાબુ નહિં, ગીઝર વાપરવું નહિં, ગરમ - ઠંડુ પાણી મિક્ષ ન કરવું, પાણી પણ ૪૮ મિનિટમાં સૂકાઈ જાય તેવી જગ્યાએ સ્નાન કરવું, ત્યારબાદ ઉત્તરદિશામાં મુખ રાખીને પૂજાના વસ્રો પહેરવા.
ઘરમાં M.C. (અંતરાય) નું પાલન ચૂસ્તપણે કરવું જોઈએ. અષ્ટપ્રકારી પૂજન વિધિપૂર્વક કરવું. સાવધાની રાખવી જરૂરી છે.
વહોરાવવાની વિધિ
સુપાત્રદાન સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્તિનું કારણ છે.
* ભાવપૂર્વક વહોરાવવાથી આરાધનાનો છઠ્ઠો ભાગ મળે છે. * શ્રદ્ધાપૂર્વક, ભક્તિપૂર્વક, સ્વાર્થવગર દાન આપવું જોઈએ. * ગોચરીના સમયે પંખો, ટી.વી, લાઈટ, ગેસ ચાલુ નહિં રાખવા. *ભોજનનાં પદાર્થો ઢોળાય નહિ તેવી રીતે વહોરાવવું જોઈએ.
* કાચા પાણી, અગ્નિ વિગેરેને અડવું ન જોઈએ.
* • નવા વાસણ - ચમચા વિગેરે બગાડવા ન જોઈએ.
* ઘરનાં બધાંજ સભ્યોએ વહોરાવવું જોઈએ.
* ગોચરીના સમયે ઘરના બારણાં ખુલ્લા રાખવા જોઈએ, અને નોકર કે પૂજારી નહિં પણ ખુદ શ્રવિક-શ્રાવિકા-બાળકોએ સાધુ - સાધ્વીજી ભગવંતોને બોલાવવા જવું જોઈએ.
* ‘‘ધર્મલાભ' એ શબ્દ સાંભળતા, પધારો...પધારો કહેવું જોઈએ. * દરેક વસ્તુ વ્યવસ્થિત બોલીને પછી અહોભાવપૂર્વક ખપ પ્રમાણે વહોરાવવું.
પાત્રતા હોય તો ગુરુનું દર્શન થાય પાત્રતા હોય તો ગુરુનો સ્પર્શ થાય પાત્રતા હોય તો ગુરુનું પૂજન થાય ૦ પરમાત્માની કૃપા પ્રાપ્ત થઈ ની નિશાની સદ્ગુરુનો યોગ પરમાત્માની પાટ પરંપરામાં પ્રભુ નથી આવતાં, પરંતુ, સદ્ગુરુઓ જ આવે છે. ભૌતિકક્ષેત્રમાં ભગવાન બધે પહોંચી શકતા નથી માટે માતાનું સર્જન આધ્યાત્મિકક્ષેત્રમાં પરમાત્મા પહોંચી શકતા નથી માટે ગુરુનું સર્જન
૧૧૦
જે પુન્યબંધનું કારણ છે. જે સદ્ગતિનું કારણ છે. પરમગતિનું કારણ છે.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
(૧) હિતકારી, પ્રમાણોપેત, રાંધેલું, ભોજન કરનારા, ડાબે પડખે સુનારા, હંમેશા
ચાલવાના સ્વભાવવાળા, મળ-મૂત્રને નહિ અટકાવનારા, અને કામવાસના, વિષયોમાં મનને વશમાં રાખનારા લોકો સદા નિરોગી અને સર્વ રોગોને જીતનારા સદા આનંદી બને છે. ખુલ્લા આકાશનીચે, તડકામાં, અંધારી જગ્યામાં, વૃક્ષ નીચે, સ્મશાનમાં ડાબો સ્વર ચાલતો હોય ત્યારે જમીન ઉપર બેઠા, ચપ્પલ-બૂટ પહેરીને, મેલા વસ્ત્રો
પહેરીને, બે હાથવડે, તૂટેલા વાસણમાં કે કાગળની ડીસમાં ભોજન કરવું નહિ. (૩) એક વસ્ત્ર વીંટાળીને, ભીનું કપડું માથે વીંટાળીને, અપવિત્રતાથી, અતિ લોલુપતાથી
ભોજન નહિ કરવું. ગર્ભપાત કરનાર-કરાવનાર- પંચેન્દ્રિય વિગેરે જીવોની હિંસા કરનાર, હલકા કાર્યો કરનાર, M.C. વાળાના હાથે બનાવેલું, પશુ,
પંખી, કુતરા, ગાયનું એઠું-જૂઠું-સૂધેલું ભોજન નહિ કરવું. (૪) ભોજન કયાં પછીના ભીના હાથ ઢીંચણ ઉપર ફેરવવાથી લાભ થાય છે. (૫) અગ્નિ, નૈઋત્ય, દક્ષિણ દિશામાં સૂર્ય-ચન્દ્રનાં પ્રહણ વખતે અને પોતાના
સ્વજનાદિનું શબ પડ્યું હોય ત્યારે ભોજન કરવું નહિં. ભોજન, સ્નાન, વમન (Vomit) દાતણ, (મુખ શુદ્ધિ), મલ-મૂત્ર ત્યાગ (Toilet)
મૈથુન (sex) કરતી વખતે મૌન રહેવું જોઈએ. (૭) જમતી વખતે દાણા નીચે પડવા દેવા નહિ અને અતિશય તીખા-તમતમતાં,
ખારા-ખાટાં, અતિ ઠંડા કે ગરમ પદાર્થો ખાવા નહિ અને માંદા માણસ પાસે
બેસીને જમવું નહિ. (૮) જમ્યા પછી ઝોકાં આવે તો સમજવું કે વધારે ખાધું છે. (૯) ગુરૂ ભગવંતને સુપાત્રદાન, અતિથિ સત્કાર, સાધર્મિકની ભક્તિ કે અનુકંપાદાના
કર્યા પછીજ ભોજન કરવું. (૧૦) અનાજને વખાણી-વખોડી કે એઠું મુકી જમવું નહિ. (૧૧) પેટ ખાલી થયા પછી જે ખાય તેને તંદુરસ્તી શોધતી આવે. (૧૨) દિવસે કયારેય સુવું નહિ, વારંવાર ખાવું નહિં. (૧૩) જેટલા ભોગવો ભોગ, તેટલા મેળવો રોગ,
ભોગને રોગનો ભય, જીવનને મૃત્યુનો ભય.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૨૨ (બાવીસ) આભઠ્યો.
વિભાગ-૧
સોરની કએિ પાંચ પ્રકારના
સફેદ પોઈઝન છે.
૧૧૨
વિભાગ-૫
મોદી
|
૧) દ્વિદળ ૫) માંસ ૨) ચલિતરસ ૬) મદિરા ૩) બોળ અથાણું (૭) મધ ૪) રાત્રિ ભોજન ૮) માખણ
૯) શાક? ૧૦) બહુબીજ ૧૪) વડના ટેટા
૧૯) બરફ દવાઓ ૫ ૧૧) રીંગણ |૧૫) પીપળના ટેટા ૨૦) કરા ભાજી ૫ |૧૨) તુચ્છ ફળ |૧૬) પ્લેક્ષ પીપળના ટેટા | ૨૧) માટી જંગલી વનસ્પતિ ૬૧૩) અજાણ્યા ફળ ૧૭) કાળા ઉંબરના ટેટા X ૨૨) ઝેર
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજા દિવસે અભક્ષ્ય બને તેવા રાતવાસી પદાર્થો
રોટલા
રોટલી
લોચાપુરી
ભાખરી
પુડલા
પુરણપોળી જેમાં પાણીનો ભાગ હોય તે
ભજીયા
વડા
ઢોકળા
હાંડવો
ઈડલી - ઢોસા
કચોરી
સમોસા
ભાત ડાળ
શિશિર ઋતુ શિયાળો) કારતક સુદ ૧૫ થી ફાગણ સુદ ૧૪ સુધીનો સમય લીમીટ 30 દિવસ
શેકેલા પદાર્યો દળેલા લોટ
ચણા - ધાણી
મમરા
ખાખરા
ઘરના બનાવેલા
બિસ્કીટ નાનકટા વિગેરે
કા. સુદ ૧૫ થી ફા. સુ. ૧૪ સુધી વપરાતાં પદાર્થો
ભાજીપાલો, કોથમી ખજુર, પત્તરવેલના પ ત ખારેક, તલ, કોપર બદામ, કાજુ, ચારોળ, પીસ્તા, દ્રાક્ષ, અખર ટ જરદાલુ, વગેરે પ્રકારનો સુકોમેવો
વિભાગ-૫
ચલિત રસ
૧૫ ૨૦ ૩૦ દિવસ પછી અભક્ષ્ય બને તેવા પદાર્થો
રાતવાસી પદાર્થો
'દૂધપાક
| ખીર
| ફ્રુટસલાડ દુધીનો હલવો ચીકુનો હલવો
ઘણાં દિવસો પછી અભક્ષ્ય થતાં પદાર્થો - સીઝનલ ટાઈમ લીમીટ
ગ્રીષ્મ ઋતુ (ઉનાળો) ફાગણ સુદ ૧૫ થી આષાઢ સુદ ૧૪ સુધીનો સમય લીમીટ ૨૦ દિવસ
સીઝનલ ટાઈમ લીમીટવાળા પદાર્થો
તડકાંમાં બનાવેલા અથાણાં
મલાઈ
બાસુંદી
| શ્રીખંડ
વઘારેલા પદાર્થો
ચેવડો
મમરા
પોપકોર્ન
વિગેરે
ફા. સુ. ૧૫ થી અ.સુ. ૧૫ સુધી વપરાતાં પદાર્થો
બદામ, ઓસાવેલા તલ અને કોપરાની સુકવણી
૪ મહિના ૮ મહિના પછી અભક્ષ્ય બને તેવા પદાર્થો
ધારી
ગુલાજાંબુ કાચો માવો
જલેબી
રસમલાઈ
૧૧૩
રસગુલ્લા
બંગાળી મીઠાઈઓ
તળેલા પદાર્થો
સેવ-પુરી
ગાંઠીયા
ઘણાં મહિના પછી અભક્ષ્ય બનતાં પદાર્થો - એક્સપાયર્ડ ડેટ
અ. સુ. ૧૫ થી કા. સુ. ૧૪ સુધી વપરાતાં પદાર્થો
વર્ષા ઋતુ (ચોમાસુ) અષાઢ સુદ ૧૫ થી કારતક સુદ ૧૪ સુધીનો સમય લીમીટ ૧૫ દિવસ
ફરસાણ માત્ર
કેળાની વેફર
વિગેરે
અથાણાંના પ્રકાર
ગેસ પર બનાવેલા અથાણા
શેકેલો પાપડ
પાણીવાળી ચટણી
શરબતના એસેન્સ જેમાં પાણીનો
ભાગ રહી જાય
તે
છોતરાં સાથેની બદામ, કોપરાની કાચલી (ગોળો) જે દિવસે ફોડીએ તેજ દિવસે ભક્ષ્ય બીજે દિવસે
અભક્ષ્ય
પાકી મીઠાઈ
સુખડી
લાડુ - - મગજ મોહનથાળ
બુંદી લાડુ વિગેરે
કા. સુ. ૧૫ થી અ. સુ. ૧૪ સુધી ૮ મહિના સુધી વપરાતાં પદાર્થો
વડી, પાપડ, ખીચીયા,સારેવડાં, સુકવણી વગેરે.
ખાટાં અથાણાં
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
જૈન તેને જ કહેવાય જે રોજ જિન પૂજા કરે, કંદમૂળ ત્યાગ હોય, અને રાત્રિભોજન ત્યાગ હોય.
જલેબીમાં આથો લાવવા માટે વપરાતુ કેમિકલ (હાઈડ્રો) અભક્ષ્ય છે.
મેંદો, સોજી, રવો, ફાઈન બેસન, કેપ્ટન કુકનો લોટ અભક્ષ્ય છે.
દ્વિદળ : મેથી, કઠોળ અથવા જેમાં કઠોળનો અંશ હોય તેવા પદાર્થો સાથે કાચા દહીં, દુધ, છાસ ખવાય તો દ્વિદળ થાય.
કંદમૂળ, સર્વે કાંદા, બટાટા એ તામસી આહાર છે, તેમાં ઝેર છે.
અભક્ષ્ય પદાર્થો સાથે જૈન શબ્દ જોડી, જૈનો સાથે છેતરપીંડી કરાય છે, ધ્યાન રાખવું જૈન પાઉં, પીઝા, આઈસક્રીમ, આમલેટમાં કાંદા નથી હોતા પણ ઈંડા વગેરે પ્રાણીજ પદાર્થો હોય જ છે.
વાસી પદાર્થો, જેમાં પાણીનાં અંશો હોય તેવા રાતે રાખેલા પદાર્થોમાં સંખ્યાતીત જીવોની ઉત્પત્તિ થયા છે, દા. ત. બ્રેડ, રોટલી, પિઝા, ભાખરી, બંગાળી મિઠાઈ, બજારની મિઠાઈ, બુંદીના લાડુ, દુધવાળી પૂરી વગેરે.
દહીં બે રાત ઓળંગવું ન જોઈએ, બે રાત પૂરી થાય એની પહેલા છાસ બનાવી દીધી હોય તો છાસ પણ બે રાત આળંગવી ન જોઈએ, એ છાસના વડા થેપલા બીજા દિવસે ચાલે પછી શેકી નાખવા જોઈએ.
રાતે ભોજનની વસ્તુ બનાવવાથી અંદર જીવો પડે છે. સૂર્યના પ્રકાશમાં જ બનાવાય. લીલોતરી આઠમ ચૌદસ ૧૦ તિથિ ન ખવાય પણ બ્રેડ (માખણ) બિસ્કીટ્સ, કેક, ટોસ્ટ, ટીનપેક્ડ ઈસ્ટંટ ફાસ્ટ ફૂડ, બજારૂ આઈસક્રીમ ક્યારેય ન ખવાય.
ચીઝ Cheese : તાજા જન્મેલા વાછરડાંના આંતરડાંમાંથી કાઢેલ Rennet માંથી બનાવવામાં આવે છે.
બધી ટૂથપેસ્ટો અભક્ષ્ય છે, તેની જગ્યાએ દાતણનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. ગ્રીન સલાડથી કેન્સર થાય છે, પરિણામ કઠોર થાય છે.
બજારના અથાણા અભક્ષ્ય છે.
કેરી અને રાયણ આર્દ્રનક્ષત્ર બેસી ગયા પછી અભક્ષ્ય છે અને તે વિશાખા નક્ષત્ર સુધી પ્રાયઃ કા. સુદ ૧૪ સુધી અભક્ષ્ય છે.
* પેપ્સી, બિસલેરી પાણી, કોકાકોલા વિગેરે ઠંડાપીણા, પેપ્સીન વિગેરે પદાર્થોનો જીંદગીભર ત્યાગ કરવો જોઈએ.
||૧૧૪
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
શાકાહાર શ્રેષ્ઠ છે, આરોગ્ય રક્ષક છે, માંસાહાર કનિષ્ઠ છે, રોગોત્પાદક છે. ૧) જીલેટીનઃ પ્રાણીઓનાં હાડકાનો પાવડર છે, જેનો ઉપયોગ જેલી, આઈસ્ક્રીમ,
પિપરમેનન્ટ, કેપસ્યુલ, ઍીંગમ, ટુથપેસ્ટ વગેરેમાં થાય છે. ૨) જાજાબ્સઃ રંગબેરંગી રબ્બર જેવી નરમ સાકર લગાડેલી પીપર. તે જીલેટીનના
મિશ્રણથી નરમ બને છે, જે ખાવા જેવી નથી. દહેરાસરમાં કોઈપણ પીપર નૈવેદ્ય
તરીકે ચડાવાય નહી. ૩) એકસ્ટ્રા સ્ટ્રોંગ સફેદ પીપરમેન્ટઃ જીલેટીનનું મિશ્રણ, બોન-હાડકાના પાવડરનું
મિશ્રણ તેમાં વપરાયું હોય છે. ૪) જેલી ક્રીસ્ટલઃ તેમાં જીલેટીન આવે છે. ૫) સેન્ડવીચ ઍડ તથા મેયોનીઝ તેમાં ઈડાનો રસ મિક્સ કરાય છે અને બ્રેડ ઉપર
લગાડીને ખાવામાં તેનો ઉપયોગ કરાય છે. ૬) બ્રેડ-પાઉં: અભક્ષ્ય મેંદો, ધનેરા-ઈયળનો નાશ, આથો લાવતાં ત્રસજીવોનો
અગ્નિમાં નાશ, પાણીના અંશથી વાસી રહેતાં કરોડો (લાળીયા.બેકટેરીયા) જીવો ઉત્પન્ન થાય છે, તેથી અભક્ષ્ય અને સચિત્ત છે, અને સફેદ રંગની ફુગથી શ્વાસ, શરદી,
કફના રોગો થાય છે. ૭) બટરઃ માખણમાં અસંખ્ય ત્રસ જંતુ છે. જે વિકાર અને રોગ કરે છે. કેક,
બિસ્કીટ, સેન્ડવીચમાં લગાડવામાં આવે છે. ૮) ચાયના ગ્રાસઃ જે દરિયાઈ વનસ્પતિ લીલ-સેવાળના મિશ્રણથી બને છે. (અનંતકાય છે) ૯) વાઈન બિસ્કીટ (નાના-ચપટા-ગોળ) તેમાં ઈડાના રસનું મિશ્રણથી અભક્ષ્ય છે. ૧૦) એનીમલ ટાઈપ બિસ્કીટ (જનાવરોના આકારના) જુદાં જુદાં પશુઓના આકારના
જેમકે, હાથી, ઘોડો, વાંદરો, માછલું વિગેરે આકારના હોય છે. તે ખાવાથી મેં ઘોડો ખાધો, સિંહ ખાધો એવા હિંસક સંસ્કારો બાળકોમાં પડે છે. માટે ખાવા
નહીં અને બાળકોને જાગૃતિ આપવી, પ્રતિજ્ઞાથી ત્યાગ કરાવવો. ૧૧) ક્રાફ્ટ ચીઝ સેનેટ ફ્રોમ કાઉઝ (૨-૩ દિવસના જન્મેલાં વાછરડાંની હોજરીના
રસનાં મિશ્રણથી બને છે.) તેનો ઉપયોગ બ્રેડ ઉપર લગાડવામાં તથા પીન્ઝા
બનાવવામાં થાય છે. માંસાહારનો દોષ લાગે છે, દયાગુણનો નાશ થાય છે. ૧૨) આઈસ્ક્રીમ પાવડર ઃ તેમાં જીલેટીન આવે છે અને તેના મિશ્રણથી આઈસ્ક્રીમ
બને છે. (તદુપરાંત જુદાં જુદાં કેમીકલ્સ રસાયણના મિશ્રણ આઈસ્ક્રીમમાં થાય છે. જે આંતરડાને બગાડે છે, આરોગ્યનો નાશ કરે છે, મંદાગ્નિ કરે છે.
૧૧૫)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
૧૨) ચૂંટેલા ચ્યુઈ-ગમ ચીક્લેટ : તેમાં બીફ ટેલો અને હાડકાનો પાવડર હોય છે, જેનાથી સ્મરણશક્તિ મંદ અને જીભ જાડી કરે છે.
૧૩) મેન્ટોસ ઃ તેની બનાવટમાં બીફ ટેલો, બોન પાવડર તથા જીલેટીન વપરાય છે., ઉપરની (૧૨, ૧૩) બન્ને વસ્તુઓ સ્કૂલ તથા કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ પુષ્કળ ખાય છે. મોઢામાં ચગળે છે. જીભને ચટકો લગાડવા જેવો નથી. તે શાકાહારીને માંસાહારી બનાવે છે. દિલની કોમળતા રહેતી નથી.
૧૪) પોલો : સફેદ એકસ્ટ્રાસ્ટ્રોંગ પીપર. જેમાં જીલેટીન એન્ડ બીફ ઓરીજીન ગાયબળદનું માંસ મિશ્રણ થાય છે. નાના-મોટા ચૂસે છે. અને પેટમાં માંસના અણુઓ તામસિક અસર ઉભી કરે છે. કામ-ક્રોધ વધે છે.
૧૫) નુડલ્સ (સેવ) પેકેટ : જેમાં ચિકન ફલેવર (કૂકડીનો રસ) ભેળવવામાં આવે છે. કાંદા-લસણ અને ઈંડાનું મિશ્રણ થાય છે. નાસ્તાની આઈટમ તરીકે વપરાય છે. તે વર્જ્ય છે. લોટનો કાળ વિતી જવાથી પણ અભક્ષ્ય છે.
૧૬) સુપ પાવડર તથા સુપચુબ્ઝ : જેમાં ચીકન ફલેવરનું મિશ્રણ થાય છે. તે સુપ બનાવવામાં વપરાય છે. જે માંસાહારનો એક પ્રકાર છે. શાકાહારીએ સાવધાન રહેવા જેવું છે.
:
૧૭) પેપ્સીન ઃ સાબુદાણાની વેફર- રતાળું કંદમૂળના રસમાંથી બને છે. જે સડેલા રતાળુના રસના હોજમાં અસંખ્ય કીડાઓ પગ નીચે કચરાયા પછી મશીનમાં ગોળ ગોળ દાણા પડે છે. અનંતકાય અને અસંખ્ય ત્રસ જંતુનો નાશ હોઈ વર્જ્ય છે. તેનો ધંધો પણ કરવા જેવો નથી. દયા - કરુણાનો નાશ કરે છે.
૧૮) કસાટા આઈસ્ક્રીમ ઃ જુદી જુદી કંપનીઓનો આવે છે. તેમાં ઈંડાના રસવાળી કેક વપરાય છે. રાસાયણિક દ્રવ્યનું પણ મિશ્રણ થાય છે, તે અભક્ષ્ય અને આરોગ્યને હાનિકારક છે.
૧૯) ટુથ-પેસ્ટ : લગભગ જેમાં ઈંડાનો રસ, હાડકાનો પાવડર તથા પ્રાણીજ ગ્લિસરીનનું મિશ્રણ હોય છે. સવારના પહોરમાં દાંત સાફ કરવા લગાડાતા હિંસક વસ્તુઓના દોષ લાગે છે. તેનાથી બચવા આયુર્વેદિક નિર્દોષ મંજન (દા. ત. કાંટાળુ માયુ + ફૂલાવેલી ફટકડી + સફેદ સિંધાલુણ) પાયોરિયા અટકાવી દાંતને મજબૂત કરે છે. લીંબડાનું દાતણ દાંત માટે શ્રેષ્ઠ છે.
૨૦) ઈન્સ્યુલીન ઈન્જેક્શનો ઃ કતલ કરેલા ઘેંટા-બકરાં-ભૂંડના પેન્ક્રિયાસ નામના અવયવમાંથી બને છે.
૧૧૩
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ૨૧) સાબુ નહાવાના ઘણાંખરામાં પ્રાણીજ ચરબી આવે છે, જે મટન ટેલોમાંથી
બનાવવામાં આવે છે. હિંસક પદાર્થનો ત્યાગ કરી નિર્દોષનો પ્રયોગ કરવો એ
દયાળુનું કર્તવ્ય છે. ૨૨) સૌંદર્ય પ્રસાધનો : લિપસ્ટીક, આઈબ્રો, શેમ્પમાં જનાવરોના હાડકાંનો ભૂકો,
લાલ લોહી તેમજ જુદા જુદા અવયવોના રસમાંથી અને ચરબીમાંથી તૈયાર થાય છે. સસલા, વાંદરા ઉંદર ઉપર તે પદાર્થોનો પ્રયોગ થાય છે. તેમાં અસંખ્ય જનાવરો મરી જાય છે. અંધ બની જાય છે. મેકઅપમાં શરીરના સુશોભન માટે સ્ત્રીઓ અને પુરૂષો તેનો ભરપૂર ઉપયોગ કરે છે, એનો દરેક અહિંસા પ્રેમીએ અવશ્ય ત્યાગ કરવો જોઈએ. આજથી જ પ્રતિજ્ઞા કરી હિંસક પદાર્થોનો જીવનભર ત્યાગ કરો. જીવનને દયામય બનાવો. લિપસ્ટીકઃ ચરબી, લોહી તથા માછલીના શરીરના ભીંગડા સૂકવીને ઉપયોગ થાય છે. જેટલીવાર તમારી જીભ હોઠ ઉપર લાગે તેટલીવાર માંસના અણુઓ પેટમાં જાય છે. તેની હાનિકારકતાની ચકાસણી કરવા સેંકડો વાંદરાને પરાણે ખવડાવી મોતને ઘાટ ઉતારાય છે.દરેક દયાપ્રેમી બેનોએ ત્યાગ કરવો અને કરાવવો જોઈએ.
'દ્વિદળ સમજો અને ત્યાગ કરો...!
જેની બે સરખી ફાડ થાય, જેમાંથી તેલ ન નીકળે, જે ઝાડના ફળરૂપ ન હોય, એટલે સામાન્ય રીતે કઠોળ માત્ર દ્વિદળ કહેવાય. ચણા, મગ, મેથી, લાંગ, કળથી, લીલવા, મસૂર, કુમટીયા, મઠ, અડદ, દ્વિદળની સુકી ફળીઓ, લીલા-સુકાં પાંદડા, ભાજી, તેનો આટો, દાળ, વડી, પાપડ, સુકવણી, બુંદી, કળી, મેથીના કુરિયા, સંભાર, લીલા ચણા, ચોળી, ગુવાર, વાલોર, વટાણા, એની બનાવટો, આ બધા પદાર્થો કાચા દહિ, દૂધ, છાશ, શ્રીખંડ, સાથે સંયોગ થતાં તેમાં અસંખ્ય બેઈન્દ્રિ જીવોની ઉત્પત્તિ થાય છે. પારાવાર હિંસા થાય છે. બજારનાં ઈડલી, દહિંવડા, ઢોસા, ચટણી વગેરેમાં કેટલાય દિવસોનાં કાચા દહિં છાસનાં બોળામાં અસંખ્ય ત્રસજીવોની હિંસા હોવાથી અભક્ષ્ય છે. અજૈનોમાં મહાભારતમાં પણ દ્વિદળ સાથે ગોરસ ખાવાથી માંસાહાર ભક્ષણનું પાપ કહ્યાં છે. વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ પણ કાચા ગોરસ (દૂધ, દહિં, છાશ) સાથે દ્વિદળ ખાવાથી તે વિરૂદ્ધ આહાર છે અને ચામડીનાં રોગો, વિકારો થાય છે. માટે કોઈપણ સંજોગોમાં દ્વિદળ સાથે કાચા ગોરસ ખાવા યોગ્ય નથી. તેમજ દ્વિદળ કે છાશ અલગથી ખાધા પછી પણ હાથ અને મુખશુદ્ધિ કરવી જોઈએ.
૧૭
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ત્યાગ કરો
એસ્ટ્રોજન ઃ ઘોડીઓને સતત બાંધેલી, ગર્ભિણી રાખી તેના મુત્રમાંથી તથા કતલ કરેલા જનાવરની ગ્રંથિમાંથી મળે છે.
ઉપયોગ : દવા અને સૌંદર્ય માટે.
ઓલિચેટસ : જનાવરમાંથી મેળવી ક્રીમ, સૌંદર્ય માટે
ઈસીંગ્લાસ ઃ માછલીમાંથી મેળવી જેલી, સરેસ અને સૌદર્ય અને આલ્કોહોલિક પીણા અને તેલને પાતળું કરવા માટે.
કસ્ટર્ડ પાવડર ઃ ઈંડાના મિશ્રણથી બનેલ, પુડિંગ, આઈસ્ક્રીમ, બાસુંદી ફ્રુટસલાડ વિ. માટે.
કેસ્ટોરિયમઃ :નર બીવર પ્રાણીમાંથી સૌંદર્ય અને હોર્મોન માટે.
કોયિનિયલ ઃ લાલ રંગની જીવાતની સુકવણીમાંથી ખાદ્યપદાર્થ તથા સૌંદર્યમાં લાલ રંગ માટે.
-
ગ્લિસરીનઃ પ્રાણીજ ગ્લિસરીન દવા – ટુથપેસ્ટ – ક્રીમ – કાજળ – શેમ્પુ- મલમ - રબર વિગેરે માટે.
બીફ-ટેલો-ચરબી : ગાય, બળદ વિ. ની ચરબી હલકી મિઠાઈઓમાં, સસ્તી ખારી બિસ્કિટ, તળેલી વસ્તુમાં, ઘીમાં મિશ્રણ તથા સાબુ માટે બજારું તળેલી ચીજોમાં, ચોકલેટ પી૫૨માં પુષ્કળ વપરાય છે.
પ્લેસેન્ટીઃ ઢોરના બચ્ચામાંથી મેળવી હોર્મોન - સૌંદર્ય માટે.
રેનેટ ઃ ત્રણ દિવસના જન્મેલા વાછરડાનો રસ ચીઝ માટેનું મેળવણ. પેપ્સીનઃ ડૂક્કરના પેટનો રસ, ચીઝ માટેનું મેળવણ.
મીણઃ મધમાખીના મધપૂડામાંથી બનાવી બાટીક કલા, લિસ્ટીક વિગેરેમાં વપરાય છે.
લાડઃ ડુક્કરની ચરબી ક્રીમ - સૌંદર્યપ્રસાધન માટે. લેસીથીન ઈંડામાંથી મેળવી પરદેશી ચોકલેટ, સૌંદર્ય માટે.
:
વિટામીન ‘એ' ‘ડી' વાળી દવાઓ ફરોડોલ, શાર્કોફરીલ, કોડલીવર ઓઈલ, શાર્ક ઓઈલ, પ્રીલર્સ કોડ, પીલર્સ શાર્ક અને હેલીવર વિગેરે અનેક દવાઓ માછલીના લીવર તથા પ્રાણીઓમાંથી તૈયાર થાય છે. જેનાથી રીએકશન આવે છે. સ્વભાવ તામસી-ક્રોધી-હિંસક બને છે.
૧૧૮
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
સિવેટ: બિલાડી જેવા સિવેટ પ્રાણીમાંથી સુગંધી સેન્ટ માટે. સ્ટીયરેટ : પશુઓની ચરબીમાંથી ક્રીમ લિસ્ટીક માટે. સ્કાટ ઈમલશનઃ બળદ, ભેંસના પાડાના માંસમાંથી બને છે. વીરોલ ઃ ગાયના મગજના રસમાંથી બને છે. એક્સટ્રેટ : સુકાવેલ માંસના મિશ્રણમાંથી બને છે. એક્સટ્રેટ ચીકન ઃ ઉંદરના માંસમાંથી બને છે. પેપસેટ પાવડર ઃ કૂતરા – સુવરના વૃષણમાંથી બને છે.
એડ્રેનેલિનઃ (દમની દવા) કતલ કરેલા પશુના લીવર અને ગ્રંથિમાંથી બને છે. ડેક્સોરેન્જ ઃ (ટોનીક) કતલ કરેલ પ્રાણીઓની થાઈરાઈડ ગલગ્રંથિમાંથી બને છે. ડેક્સોરેન્જ (ટોનીક) ગાયના સુકાવેલ લીવરમાંથી, આવી પ્રાણીજ પશુઓની હિંસાથી બનેલ દવાઓ, ખાદ્યપદાર્થોનો જીવનભર ત્યાગ કરી સુખી બનો. સ્વાસ્થ્યની રક્ષા કરો.
સાબુદાણાનો ઈતિહાસ
આંખે દેખ્યા હેવાલ મુજબ સાબુદાણાના કંદને સેલમ બાજુ કલંગ કહે છે. Torpeo અંગ્રેજી નામ છે. ૫ કિલો જેવું વજન હોય છે. છાલ કાઢ્યા પછી ખુલ્લામાં ૪ - ૬ માસ પડી રહેતાં જેમાં ઘણી લીલ - ફૂગ થયા કરે છે. પાર વિનાના કીડા ઈયળો ઉપજે છે. અનંતા જીવોની ઘોર હિંસા થયા બાદ પગથી ખૂંદેલા રસમાંથી સાબુદાણા બને છે. તદુપરાંત પીપરમેન્ટનું ગળપણ, બિસ્કિટ માટેનું ગળપણ, સેલાઈન ઈંજેક્શન તથા સેલાઈનના બાટલા, ડીટરજંટ પાવડર, ડેટ વગેરે સાબુ કપડા માટેનો સ્ટાર્ચ પાવડર બને છે. જેના વેસ્ટેજ ગંદા રસમાં પાર વિનાના કીડાઓ ખદબદતાં હોય છે. જે પ્રોસેસ કરતાં ઘોર હિંસા હોઈ રસ વાણિજ્ય નામનો કર્માદાનનો ધંધો કરવા જેવો નથી. કર્માદાનના ઘોર પાપકર્મ બંધાવી નરક - નિગોદમાં અનંતી વેદના અસંખ્ય કાળ આપે છે. પાપનો ત્યાગ કરવા માટે માનવભવ છે. નહીં કે ઘોર પાપ વધારવા માટે.
સાવધાન......
પીઝામાં ૭ કે વધુ દિવસની વાસી મેંદાની કાચી રોટલી તથા સમોસા માટે મેંદાની વાસી પટ્ટીઓમાં અસંખ્ય ત્રસજંતુઓનો નાશ હોઈ અભક્ષ્ય છે. માટે જમણવારમાં બહારનો મેંદો તથા આવી વાસી પટ્ટીઓનો ઉપયોગ કરવો નહિં
૧૧૯
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
વધાન!
તમારી જાણબહાર જીવહિંસા તમારા જીવનમાં ઘૂસી જાય છે.
પશ્ચિમના ખ્યાતનામ ગાયક પોલ મેક્કાર્ટનીએ જિલેટ કંપનીને તેની પ્રોડક્ટસ્ પાછી મોકલીને વિરોધ નોંધાવ્યો હતો કે જ્યાં સુધી તમારી કંપનીની પ્રયોગશાળામાં પ્રાણીઓ પરના અખતરા બંધ નહીં થાય ત્યાં સુધી હું જિલેટ કંપની દ્વારા નિર્મિત એકપણ ચીજવસ્તુ વાપરીશ નહીં. પોલ મેકાર્ટનીના આ વિરોધની દુનિયાભરમાં નોંધ લેવાઈ હતી. પોલની પત્ની લિન્ડા મેક્કાર્ટની જીવદયા અને અહિંસામાં ભરપૂર આસ્થા ધરાવતી સ્ત્રી હતી.
ભારત અહિંસા અને શાકાહારનો હિમાયતી દેશ છે. આખી દુનિયાના શાકાહારીઓ ભેગા થાય તેના કરતાં પણ અનેક ગણા વધુ શાકાહારી ભારતમાં છે. દુનિયાને અહિંસાનું મહત્ત્વ ભારતે સતત સમજાવ્યું છે. હવે સ્થિતિ એવી થઈ છે કે યુરોપ - અમેરિકામાં શાકાહારીઓ વધી રહ્યા છે અને ભારતમાં માસાહારીઓની સંખ્યા વધી રહી છે. ગુજરાત માંસાહારીઓના દેશમાં ફેરવાઈ જશે ? કે પછી એની અસ્મિતા, એની આગવી ઓળખને જાળવી રાખશે ? ભવિષ્ય વિશે કશું કહેવું મુશ્કેલ છે. પણ એક વાત નક્કી છે કે માંસાહારી ખોરાક આપણે ન લેતાં હોઈએ તો પણ ‘હિંસાચારી જીવન'માં આપણે પ્રવેશી ચૂક્યા છીએ... જાણતાં અજાણતાં....!
કે
ઝાકઝમાળ અને આયાતી જીવનશૈલીના પ્રતાપે હિંસાચાર વધી રહ્યો છે. કેન્ટુકી ફ્રાઈડ ચિકન અને મેકડોનાલ્ડને ગુજરાતી લોકોએ અપનાવી લીધાં છે. આ સ્થિતિમાં શાકાહારી જીવન જીવવું દુષ્કર નથી છતાં મુશ્કેલ છે. એ સર્વવિદિત છે કે મોટા ભાગની કંપનીઓની ટૂથપેસ્ટમાં હાડકાંનો પાઉડર હોય છે. વળી વોશિંગ્ટનમાં જણાવ્યા પ્રમાણે ક્લોરાઈડ, સોર્બિટોલ, સોડિયમ, તત્ત્વો બાળકો માટે ખાસ જીવલેણ હોય છે..! આમાંથી છટકીને ક્યાં જશો. ?
પણ જેમને સંપૂર્ણ શાકાહારી અને અહિંસામય જીવન જીવવું છે તેમની મદદ માટે ‘બ્યુટી વિધાઉટ ક્રુઅલ્ટી’ નામક સંસ્થા કાર્યરત છે. આ સંસ્થાએ ‘અ વેજિટેરિયન લાઈફસ્ટાઈલ' નામક ૪૭૪ પાનાનું એક પુસ્તક બહાર પાડ્યું છે, જેમાં પૃથ્વી, જળ કે આકાશના એક પણ પ્રાણીને ભય, ત્રાસ કે મૃત્યુ પમાડ્યા વગર જીવન જીવવાની શૈલી રજૂ કરવામાં આવી છે. મહામહેનતે સંશોધનો આદરીને તેને આ પુસ્તકમાં સમાવવામાં આવ્યાં છે અને તેના સંપાદકો છે ડાયના રત્નાગર અને રણજિત કોંકર. આશા, રાજેશ, પલ્લવી અને દિલીપ મહેતા આ પુસ્તકનાં સ્પોન્સર છે અને સાત હજાર લોકોને તે નિઃશુલ્ક વહેંચવામાં આવ્યું છે. પુસ્તકમાં કોઈ કંપનીની કે સંસ્થાની
૧૦
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ શેહશરમ રાખવામાં આવી નથી. પછી એ માટે કન્ડિશનરમાં પણ કોલોજન તત્ત્વ હોય ગાંધીજીના સાબરમતી આશ્રમની ગૌશાળા છે. કોમેટિક્સ અને ટોઈલેટરીઝમાં જે હોય કે મુંબઈનું કોરા કેન્દ્ર ખાદી અને સર્વસામાન્ય પ્રાણિજ તત્ત્વો હોય છે તે ગ્રામોદ્યોગ પંચ) હોય કે નેસલેની કિટ-કેટ આલખ્યુમિન, કોલેસ્ટરોલ અને ચોકલેટ હોય કે તરલા દલાલની વાનગીઓ હાઈડ્રોલાઈઝડ એનિમલ પ્રોટીન હોય છે. હોય કે ડાબર કંપનીની ડેન્ટીકેર હર્બલ પ્રાણીઓના શરીરમાંથી મેળવેલાં હોય ટૂથપેસ્ટ હોય કે પછી ક્વોલિટી બિસ્કિટ્સ છે. બેન્ઝોઈક એસિડ, લેક્ટિક એસિડ, હોય. આવાં અનેક ક્ષેત્રોમાં પ્રાણીઓ પરની ઓલેઈક એસિડ વગેરે. ક્રીમ અને કરતાના પરિણામરૂપે મેળવેલી ચીજવસ્તુઓનો લોશન્સમાં અનેક જાતના એસિડ વપરાયા કેવી રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો છે તેની હોય છે. એલાનટોઈન એ પ્રાણીના ચોખવટ કરવામાં આવી છે.
શરીરમાંથી મેળવેલું યુરિક એસિડ હોય છે. માનવજાત સદીઓથી વધુ ને વધુ પ્રાણીનાં લીવર, મગજ, ગ્રંથિઓમાંથી સ્વરૂપવાન દેખાવા માટે પ્રયત્નશીલ છે. મેળવેલું અરામિડોનિક એસિડ ક્રીમ અને પણ વિજ્ઞાનની પ્રગતિ સાથે પ્રાણીઓ પરના લોશનમાં વપરાય છે. પ્રાણીઓનાં વૃષણના અત્યાચારનું પ્રમાણ આજે વધ્યું છે. ડાયેના ટિસ્યુ અને અર્ક પણ અમુક ક્રીમ અને હેડન, ઐશ્વર્યા રૉય કે રાણી મુખરજી અને લોશનમાં હાજર હોય છે. કાજોલનાં ફેસ પેક, લિસ્ટિક, દાખલા તરીકે મુંબઈની કોસ્મોલિન મોઈશ્ચરાઈઝર ક્રીમ, હેર કલર, શેમ્પ લેબોરેટરી દ્વારા નિર્મિત વિટા એફ ક્રીમ અને કન્ડિશનર માટે પ્રાણીઓએ કેવી કેવી અને ટેલ્કમાં માછલીની ત્વચામાંથી મેળવેલું યાતના ભોગવવી પડે છે તે જાણીએ તો કોલોજન હોય છે. દુનિયાભરમાં આજે ઉંમર એ રૂપ, એ સૌંદર્ય ખરેખર મારકણું સૌંદર્ય ઓછી દેખાય તેવી એન્ટિ-એજિંગ ક્રીમ જ ગણાય. ત્વચાની સંભાળ રાખતાં ક્રીમ, વપરાય છે. વળી શરીર પરની કરચલીઓ ટેલ્ડ અને શેમ્પમાં વાંદાના અને કરચલાના જતી રહે અથવા ઓછી થાય તે માટે એન્ટિઉપરના સખત પડનો પાઉડર દળીને રિન્કલ ક્રીમ વપરાય છે. તમામ આધુનિક વાપરવામાં આવે છે, જે “ચિટિન” તરીકે અને શ્રીમંત સ્ત્રીઓ તેમ જ પુરૂષો આવી
ઓળખાય છે. પ્રાણીઓનાં હાડકાંને જોડતા ક્રીમનો મબલખ ઉપયોગ કરે છે. વિદેશી ટિસ્યુઓમાંથી જ “કોલોજન” નામનો મેગેઝિનોમાં અને ભારતીય ગ્લોસી પદાર્થ મેળવવામાં આવે છે, જે ત્વચા ભેજને સામાયિકોમાં રૂપાળા ચહેરાવાળી સ્ત્રીઓ પકડી રાખે તે માટે મોઈશ્ચરાઈઝિંગ ક્રીમમાં તેની જાહેરાત કરે છે. આવી એન્ટિ-રિન્કલ ઉમેરેલો હોય છે. વાળ જુલ્ફાદાર લાગે તે ક્રમમાં વાછરડાના લોહીમાંથી મેળવેલા અર્ક
૧૨૧
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ વપરાય છે. વળી ગાયના ગર્ભાશયમાંથી, શરીરમાંથી પ્રાપ્ત કરવામાં આવે છે. લીવરમાંથી અરોટામાંથી મેળવેલાં અર્કો અને લિપસ્ટિકમાં ઘેટાંના ઊનમાંથી મળતો તૈલી તત્ત્વો વપરાય છે. ગર્ભવતી ગધેડી કે પદાર્થ પણ ઉમેરવામાં આવે છે જે લેનોલિન ઘોડીના પેશાબમાંથી મેળવેલું એસ્ટ્રોજન તરીકે ઓળખાય છે. પોતાના સ્વાર્થ ખાતર નામનું હોર્મોન અને પશુની એડરનલ પશુઓ પર અત્યાચારો આચરે છે. ગ્લેન્ડમાંથી મેળવેલું કોર્ટિઝન તત્ત્વ પણ મહાત્મા ગાંધીએ કહયું હતું કે દેશ એના આવી ક્રીમોમાં હોય છે. પ્રાણીઓના પશ અને પ્રાણીધનને કેવી રીતે સાચવે છે શરીરમાંથી મેળવેલાં સ્ટેરોઈડ્ઝ પણ તેમાં તેના પરથી તેની નૈતિક પ્રગતિનો આંક હોય છે.
મેળવી શકાય. આ ખૂબ જ સચોટ વાત સ્કીન મોઈશ્ચરાઈઝરમાં “ઈલાસ્ટિન” છે. “અ વેજિટેરિયન લાઈફસ્ટાઈલમાં નામનું તત્ત્વ હોય છે, જે એનિમલ પ્રોટીન આવી ઘણી સુંદર વાતો વણી લેવામાં આવી હોય છે અને કસાઈવાડા દ્વારા એ પુરું છે અને સાથે એ પણ માહિતી છે કે કસ્તૂરી પાડવામાં આવે છે. આવા તો જાતજાતના મેળવવા માટે હિમાલયમાંથી કસ્તૂરીમૃગની પદાર્થો સ્વરૂપવાન થવા માટે ઉપયોગમાં આખી જાત હણી કાઢવામાં આવી છે. લેવામાં આવે છે. જેના નામ પણ આપણને હાથીદાંતને કારણે દુનિયાભરના હાથીઓ ફરીથી યાદ ન રહે. સાબુમાં, ક્રીમમાં અને પર જોખમ તોળાઈ રહ્યાં છે. ઈથિયોપિયામાં લોશનમાં વપરાતું ગ્લિસરીન અથવા સિવેટ નામની બિલાડીઓને એકાંતવાસમાં ગ્લાયસેરોલ કાં પ્રાણિજ હોઈ શકે અને કાં આખી જિંદગી અત્યંત સાંકડા પાંજરામાં વનસ્પતિજન્ય હોઈ શકે, ભારતમાં પૂરી રાખવામાં આવે છે. આ બિલાડીને ગ્લિસરીન છૂટથી મળતું હોવાથી તેનું મૂળ વારંવાર ખીજવવામાં આવે છે. ગુસ્સે થયેલી શોધવું મુશ્કેલ છે. કલકત્તાની બેંગોલ બિલાડી પોતાની ગ્રંથિઓ તોડી નાખે છે કેમિકલ્સ કંપનીનું કેન્યારિડાઈને હેર ઓઈલ અને તેમાંથી નીકળતું પ્રવાહી એકઠું કરવામાં ખૂબ લોકપ્રિય છે. તેની સુગંધ સરસ છે. આવે છે. સિવેટ બિલાડીના શરીરમાંથી પણ એ કેન્થારિડાઈન શું છે તે લોકો જાણતા મેળવેલું સિવેટ નામનું તત્ત્વ લગભગ દરેક નથી. કપાસિયા જેવા જંતુ, જેને “સ્પેનિશ જાણીતાં અત્તરોમાં ભેળવેલું હોય છે. ફૂલાય' કહે છે, તેને પીલીને કાઢેલો અર્ક લુઈઝિનિયા પ્રાંતમાં થતાં મસ્કરેટ તે કેન્યારિડાઈન છે, આ સ્પેનિશ ફુલાય (કસ્તૂરીમૂષક) ના શરીરમાંથી સુગંધી દ્રવ્ય વાજીકરણ માટે પણ લોકો આરોગે છે. નીકળે છે. માત્ર ત્રણ ઔસ મસ્ક ઓઈલ ઘણાં શેમ્પમાં, કન્ડિશનરમાં અને હેર એમાં મેળવવા માટે એક હજાર મસ્કરેટનો નાશ કેરાટિન નામનું તત્ત્વ હોય છે જે પ્રાણીના કરવો પડે છે. વહેલ માછલીના શરીરમાંથી
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ એમ્બરગ્રિીસ નામનો સુગંધી પદાર્થ અને કરવાનું રહે છે. કોમેટિકસ, લિપસ્ટિક, સફેદ રીંછના શરીરમાંથી કસ્ટોરિયમ શેમ્પ, ડિટરજન્સ, ઓવન-ક્લીનર્સ, નામનો સુગંધી પદાર્થ મળે છે. ભારતમાં ફલોર-પોલિશ, કેયોન્સ વગેરેની ચકાસણી બનતી અગરબત્તીઓમાં નખલા નામનો સસલા, વાંદરા, ઉંદર અને ગિનપિગ પર પદાર્થ વપરાય છે તે દરિયાઈ જીવોમાંથી થતી રહે છે. ઈગ્લેન્ડમાં હવે નવી હવા મેળવવામાં આવે છે.
ફેલાઈ છે, જેમાં પ્રાણી પર ટેસ્ટ કરેલાં શેમ્પ વગેરેમાં પાળેનોલ અથવા પ્રસાધનો જલદી વેચાતાં નથી. અનિતા ડેક્સપાન્થનોલ નામનાં તત્ત્વો વપરાય છે રોડિકની બોડી શોપ કંપનીની પ્રોડક્ટસ્ તે વાસ્તવમાં વિટામિન બી કોમ્લેક્સ છે. પ્રાણીઓ પર અજમાવવામાં આવતી નથી. અને પ્રાણીઓના શરીરમાંથી પ્રાપ્ત કરેલા ‘નોટ ટેસ્ટેડ ઓન એનિમલ્સ” એવું લેબલ હોઈ શકે છે. પેન્ટિન અને ક્લિનિક શેમ્પમાં તેના પર હોય છે અને તેની ઊંચી કિંમત આવા પ્રોવિટામિન બી ફાઈવ વાપરવામાં હોવા છતાં તેનું ધૂમ વેચાણ થાય છે. આવે છે. શેમ્પમાં મરઘાનાં પીછાંનો અર્ક આમાંનો ખતરનાક પ્રયોગ ડેઈઝ આય પણ ઉમેરાય છે. બળદની બરોળમાંથી ઈરિટન્સ ટેસ્ટ છે. જેમાં સસલાની આંખો મેળવેલું સેરામાઈડ્રેસ પણ શેમ્પમાં હોય બળજબરીપૂર્વક ખોલીને તેમાં શેમ્પનાં ટીપા છે. સાબુમાં ટોટલ ફેટી મેટર (ટીએફએમ) રેડવામાં આવે છે. સસલાની આંખમાં ભરપૂર વપરાય છે જે પ્રાણિજ ચરબી છે. અશ્રુઓ માટેની ગ્રંથિ હોતી નથી તેથી એ યુરોપ - અમેરિકાનાં સ્ત્રી-પુરૂષો સમુદ્ર સ્નાન શેમ્પઅશ્રુવાટે ધોવાઈ જતું નથી. સસલાને અને સૂર્યસ્નાન કરતી વેળાએ સૂર્યનાં અત્યંત બળતરા ઉપડે છે. તે બાળકની કિરણોથી બચવા શરીર પર સન ટેન લોશન જેમ ઊંચા અવાજે રડી પડે છે અને વધુ ને લગાવે છે. આનાથી ત્વચા ઘઉંવર્ણી અને વધુ ટીપાં નાખવાથી તેની આંખનો કોનિયા કાળાશ પડતી બને છે. ભારતીય શ્રીમંત ફાટી જાય છે. જે શેમ્પમાં એવી જાહેરાત મહિલાઓમાં પણ હવે આ ફેશન આવી છે. હોય કે આ વાપરવાથી આંખમાં બળતરા આ સન ટેન લોશન મુખ્યત્વે કાચબાના શરીર થતી નથી તેવા શેમ્પ અત્યંત હિંસક પ્રક્રિયા માંથી કાઢેલા તેલમાંથી બનાવેલું હોય છે. દ્વારા તૈયાર થયાં હોય છે અને આવાં શેમ્પથી
આવાં વિવિધ તત્ત્વો અને સિક્વેટિક દૂર રહેવું. (માણસનિર્મિત) રસાયણો મેળવીને લિપસ્ટિક, આટર શેવ, માઉથવોશ કોન્મેટિક્સ તૈયાર થાય છે ત્યારે તેના વગેરે ઘણાં પ્રાણીઓની ચામડી દૂર કરીને પ્રયોગો અત્યંત ક્રૂરતાપૂર્વક પ્રાણીઓ પર તેના પર લગાડવામાં આવે છે અને થાય છે. આમ પ્રાણીઓએ દરેક રીતે સહન પ્રાણીઓને અસહૃા બળતરા થાય ત્યાં સુધી
૧૨૩
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ તે લગાડતાં રહે છે. જો કે પ્રાણીઓ પર ૧૦ લાખ મરઘાને ર વર્ષ પહેલાં સામૂહિક આવા અત્યાચારો કરવાની વાસ્તવમાં જરૂર રીતે દફનાવી દેવામાં આવ્યા હતાં. નથી. પરંતુ પોતાની પ્રોડક્ટને નવું રૂપ માંસાહારથી આંતરડાનું કેન્સર થવાની આપવા કંપની તેમાં નવા પદાર્થો ઉમેરે છે શક્યતાઓ ખૂબ વધુ છે. માંસ સડી જવાનું અને તેનો ટેસ્ટ કરે છે. વાસ્તવમાં પ્રયોગને પ્રમાણ ઝડપી હોવાથી તેમાં જાત જાતનાં ફરજિયાત બનાવતો કોઈ કાનૂન નથી. પણ બેકટેરિયા અને જંતુઓ પડે છે અને રખેને માનવીને બળતરા ઉપડે અને ફરિયાદ સાલમોનેલા, લિસ્ટેરીઆ, કેમ્બિલોબેકટર કરે તો ! મૂંગા પ્રાણીઓ ક્યાં ફરિયાદ અને ઈ-કોલી જેવા ભયંકર ચેપ લાગવાનો કરવા જવાનાં હતાં?
સતત ભય રહે છે. લોકો જે માંસાહારી મહત્ત્વની વાત એ છે કે માણસનુ વાનગી ખાય છે તેની યાદી વાંચીને પાચનતંત્ર અને દાંતનું બંધારણ વધુ ફાઈબર શાકાહારીઓના પેટમાં ચૂંક આવી જાય. અને મધ્યમ પ્રોટીન ધરાવતા ખોરાકને માછલીના ગર્ભાશયમાં જન્મવા માટેની ચાવવા તેમજ પચાવવા માટે બનેલું છે. તૈયારી કરી રહેલાં ઈડા એ માંસાહારીઓ
જ્યારે બિનશાકાહારી ખોરાકમાં ફાઈબર માટેની મોંઘી વાનગી છે. તે કેવિયાર તરીકે હોતું નથી. પ્રોટીનનું પ્રમાણ ખૂબ ઊંચુ ઓળખાય છે. બેલુગા અને એસિપેન્સર હોય છે અને કાર્બોહાઈડ્રેટનું પ્રમાણ બિલકુલ તરીકે ઓળખાતી કવિયાર” રાજીવ હોતું નથી, જે દર્શાવે છે કે માંસાહારી ગાંધીને ખૂબ પ્રિય હતી. શંખને ઉકાળીને ખોરાક માનવજાતિ માટે નથી. અભ્યાસ તેના જીવડાંમાંથી બનાવેલો સૂપ “બિસ્કયુ” અને સંશોધનો પરથી એ જણાયું છે કે તરીકે ઓળખાય છે અને ફાઇવ-સ્ટાર હોસ્પિટલોની મુલાકાત લેનારાઓમાં રેસ્ટોરાની સૌથી મોંઘી વાનગી ગણાય છે. શાકાહારીઓ કરતાં ૨૨ ટકા વધુ માંસાહારીઓ પ્રાણીઓનાં ભેજા, કે માંસાહારીઓ હોય છે. વળી માંસાહાર મગજ વર્ષોથી ખાતાં આવ્યા છે. હવે તેઓ કરવાને કારણે થતા ચેપી રોગોથી પ્રાણીઓનાં જીભ, વૃષણો અને પૂંછડાં શાકાહારીઓ બચી શકે છે. છેલ્લે ઈંગ્લેન્ડમાં ઉકાળીને તેનો સૂપ પણ પીએ છે. બળદનાં મેડ કાઉ નામના રોગે ઈંગ્લેન્ડના લોકોને પૂછડાને ઉકાળીને બનાવેલા સૂપને રીતસર પાગલ અને ભયભીત બનાવી દીધા “ઓક્સટેલ” કહેવાય. ફાઈવ-સ્ટાર હતા. અબજો રૂપિયાની માલમિલકત અને હોટેલોમાં જીવડાંઓ, કીડીઓ અને ઊધઈની પ્રાણીઓનો નાશ કરવો પડ્યો હતો. તેવી વાનગીઓ પણ મળે છે. વાછરડાનાં જ રીતે હોંગકોંગમાં મરઘાઓ દ્વારા બર્ડ આંતરડાને સાફ કરીને તેમાં કૂકરનું માંસ ફલ્યુ નામનો રોગ ફેલાવા માંડ્યો ત્યારે ભરીને “સોસેઝીસ” નામની કાકડીના
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
આકારની ટ્યુબ કે વાનગી યુરોપ - અમેરિકાના સુપર સ્ટોર્સમાં રેડીમેડ મળે છે. આખું ને આખું ડુક્કર રાંધીને તેઓ ‘‘સકલિંગ પિગ’’ નામની આઈટમ બનાવે છે. પ્રાણીઓના શરીરમાંથી જુદી જુદી ગ્રંથિમાંથી તેઓ સ્વીટબ્રેડ્સ અથવા “ગુરદાકપૂરા'' બનાવે છે. ધેટાં-બળદ, વાછરડાં, ડુક્કર વગેરેની જીભની વાનગી “કંગ’’ તરીકે અને ગાયનું જઠર ‘ટ્રાઈપ’ તરીકે ઓળખાય છે. હરણનું માંસ ‘વેનિસન'' અને શાહમૃગનું માંસ “લાઈઝ’’ તરીકે અને વાછરડાનું માંસ વિલ તરીકે વેચાય છે. પશ્ચિમના રેસ્ટોરાંમાં જંગલી રીંછનું માંસ પણ મળે છે.
કેટરપિલર''નો ઓર્ડર આપો તો કાનખજૂરામાંથી બનાવેલી વાનગી પણ પીરસવામાં આવે છે. ભારતના લોકો રસ્તામાં ગોકળગાય ચગદાઈ ન જાય તેનું ધ્યાન રાખે છે, જ્યારે પશ્ચિમના લોકો તે વીણી વીણીને ખાઈ જાય છે. મોટા હંસ જેવા પક્ષીને જબરદસ્તીથી ખવડાવીને જાડું તગડું બનાવવામાં આવે છે, પછી તેનું લીવર કાઢીને રાંધવામાં આવે છે જે ફ્રોઈગ્રાસ'' તરીકે માંસાહારીઓમાં લોકપ્રિય અને મશહૂર છે. ટૂંકમાં જે કંઈ હલેચલે છે તે માંસાહારીઓ ચાવી જાય છે. શાકાહારીઓ સમજે છે કે માંસાહારીઓ તે આરોગતા હોવાથી તેઓમાં અથાગ શક્તિ હોય છે, પરંતુ હકીકત તપાસવામાં આવે તો માંસાહારી તાકતવર હોવાની
દલીલ ખોટી પડે છે.
વિશ્વનાં ઈતિહાસ ઉપર નજર નાખતાં જાણવા મળે કે- પ્રસિદ્ધ મહાપુરૂષો, ચિંતકો, વૈજ્ઞાનિકો, કલાકારો, કવિઓ, લેખકો, ક્રિકેટરો, એક્ટરો જેવાકે ઃ પ્લુટાર્ક, પાયથાગોરસ, ન્યૂટન, ચિત્રકાર લિઓ નાર્ડો-દ-વિન્સી, ડો. એની બેસેંટ, આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન, બર્નાડ શો, ટોવસટ્રોય, કવિ મિલ્ટન, કરાટે ચેમ્પિયન રિચાર્ડ અબેલે, ક્રિકેટ જગતનો બેતાજ બાદશાહ રોનાલ્ડ બ્રેડમેન, જર્મની ટેનિસ ખેલાડી બોરિસ બેકર, કુસ્તી ચેમ્યિન ક્રિસ કેમ્પબેલ, ભારતની (નાસા) અવકાશયાત્રી કલ્પના ચાવલા, ઓલિમ્પિક ખેલાડી વિમ્બલ્ડન કપ વિજેતા માર્ટિના નાવરાનીલોવા, માઈકલ જેક્શન, અનિલ કુંબાલે, અમિતાભ બચ્ચન અને વૈજ્ઞાનિક રાષ્ટ્રપતિ એ. પી. જે અબ્દુલ કલામ, જોગિન્દર સિંહ, (૧૦૫ વર્ષની ઉંમરે ૨૦ સેકન્ડમાં ૧૦૦ મીટરનું અંતર દોડે છે) અરે ભારતનાં અનેક વેઈટ લિફટરો, બેઝ બોલરો અને ક્રિકેટરો પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં નામના કમાયા છે અને તે બધા શુદ્ધ શાકાહારી છે.
શહેનશાહ અકબર જીવનનાં છેલ્લાં વરસોમાં સંપૂર્ણપણે શાકાહારી બનીને સારું સ્વાસ્થય ભોગવી શક્યા હતા, પરંતુ આપણા માટે આજની તારીખે સો ટકા શાકાહારી બનવું અત્યંત કઠિન છે, કારણ આપણે જેને પૂરેપૂરી ‘નિર્દોષ’ ગણીએ છીએ એવી અનેક ચીજવસ્તુઓના ઉત્પાદન
કે
૧૨૫
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
માટે જીવહિંસાનો આશરો લેવામાં આવતો હોય છે. દેખાવમાં નિર્દોષ છતાં વાસ્તવમાં સદોષ એવી આ ચીજવસ્તુઓ કઈ કઈ તે જાણી લો.
શાકાહારીઓ પણ અજાણતાં જ માંસાહારનો ભોગ કેવી રીતે બને છે તે પ્રક્રિયા સમજવા જેવી છે. દાખલા તરીકે સમતોલ શશુ આહાર તરીકે જેનો પ્રચાર થાય છે તે બોની મિલ નામના ઈન્સટન્ટ મિલ્ક સિરિયલમાં પ્રાણીઓના શરીરમાંથી ખેંચી કાઢેલાં વિટામિનો ઉમેરવામાં આવે છે.
વિન્ટાજ ચોકલેટમાં ક્યા પ્રકારનું રેનેટ વપરાય છે, કે કિટ-કેટ ચોકલેટમાં ક્યા પદાર્થો વપરાય છે તે જાહેર કરવા તે કંપનીઓ માગતી નથી. ઘણાં જૈન ભાઈઓ કિટ-કેટ બનાવતી નેસલે કંપનીના શેર ધરાવતા હશે તેઓ આડકતરી હિંસામાંથી પૈસા કમાય છે અને આ વેજિટેરિયન લાઈફસ્ટાઈલ’ના સંપાદકો કહે છે કે તેઓ જવાબદારીમાંથી છટકી શકે નહીં. તરલા દલાલ-ફુડ્સના ચોકલેટ પાઈ મિક્સમાં ડાલડા બ્રાન્ડ વનસ્પતિ વપરાય છે. ડાલડામાંના અમુક પ્રાણિજ દ્રવ્યોને કારણે તેને શાકાહારીની કેટેગરીમાં મૂકી શકાય
નહીં એમ પુસ્તકનાં
સંપાદકો આપણને જણાવે છે. એ જ રીતે ઘણી કંપનીઓ પોતાની પ્રોડક્ટ સો ટકા શાકાહારી હોવાની જાહેરાત કરે છે, પણ ‘બ્યુટી વિધાઉટ ક્રુઅલ્ટી' (બીડબલ્યુસી) દ્વારા રજુ કરાયેલી પ્રશ્નોત્તરીનું ફોર્મ ભરવાનો આવી કંપનીઓએ ઈનકાર કરી દીધો હતો. આ કંપનીઓમાં નાસ્તા બનાવતી કેલોગ, પિસ્તા બનાવતી બામ્બિનો, જેલી બનાવતી ફ્રોલિક, શાકાહારી સૂપ બનાવતી નોર (Knorr), આઈસક્રીમ બનાવતી ક્વોલિટી વોલ્સ, નૂડલ્સ બનાવતી મેગી, સોયા ચસ બનાવતી ન્યુટ્રેલા, અને નૂડલ્સ બનાવતી ટોપ રેમન સ્નૂડલ્સનો સમાવેશ થાય છે નવાઈની વાત એ છે કે આમાંની ઘણી કંપનીઓ પોતાની બ્રાન્ડ પર પ્યોર વેજિટેરિયન' એવું લખે છે. વાસ્તવમાં ભારતની દરેક ખાદ્યપદાર્થો બનાવતી કંપનીઓ તે પ્રોડક્ટમાં કઈ કઈ ચીજ વાપરી છે તેની ચોખવટ કરતી નથી, અમેરિકા-યુરોપ અને ગલ્ફના દેશોમાં તે ફરજિયાત છે.
પણ
કાન્તિભટ્ટ અભિયાન, ૨૮-ઓગસ્ટ ૧૯૯૯
તેલ પાણીમાં ભળી જાય તે માટે ઈમલ્સિફાયરનો વપરાશ થાય છે. તેનાથી
પ્રોડક્ટનું ટેકલ્ચર એક સરખુ અને સ્મુથ
૧૨૬
બલગમ, ચિકલે પાયા હોય છે
બને છે. લગભગ તમામ પ્રોસેસ્ડ ફૂડમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે, અને કાયદા પ્રમાણે ૦.૨%નો મહત્તમ વપરાશ થઈ શકે છે.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
આ એન્ટિ ઓક્સિડેન્ટ અને ઈમલ્સિફાયર માછલીનો પાઉડર હોય છે. તરીકે વપરાતું લેસિથિન નામનું તત્ત્વ ઈંડામાંથી મેળવાય છે.
ફ્રુટ જ્યુસીસ અને સોફ્ટ ડ્રિન્કસમાંથી કચરો દૂર કરવા ક્લેરિફાંઈગ એજન્ટસ્ તરીકે વપરાય છે, જેમાં જિલેટિન અને એગ આબ્લ્યુમિનનો ઉપયોગ થાય છે, જે પ્રાણીઓનાં શરીરમાંથી મેળવાય છે. બળેલા હાડકાં કે હાડકાનો ચારકોલ પણ વપરાય છે. તેમજ ઈસિંગ્લાસ નામનું દ્રવ્ય વપરાય છે, તે માછલીના શરીરમાંથી મળે છે. લગભગ તમામ ચીઝ કંપનીઓ દ્વારા રેનેટ નામના પ્રાણિજ એન્ઝાઈમનો ઉપયોગ થાય છે. વિદેશી બનાવટનાં ચીઝમાં ડુક્કરનાં પેટમાંથી ખેંચેલું પેપ્સિન નામનું એન્ઝાઈમ વાપરવામાં આવે છે, અને ભારતમાં વાછરડાનાં જઠર અને આંતરડા નીચોવીને રેનેટ મેળવાય છે જે ક્રાફટ નામના આયાતી ચીઝમાં વપરાય છે. બિસ્કિટનાં ઉત્પાદકો ૧૦૦% વેજિટેરિયન લખે તો પણ અમુક પ્રક્રિયામાં રેનિન, ટ્રિપસિન અને પેપ્સિન જેવા પ્રાણિજ એન્ઝાઈમ વાપરવામાં આવ્યા
હોય છે.
ગુજરાતી બહેનો ચાઈનીઝ વાનગીઓ બનાવવા માટે અજિનોમોટો નામનો પાઉડર વાપરે છે તે જાપાનની માછલીમાંથી બનાવાય છે. તેનો વપરાશ શરીર માટે હાનિકારક સાબિત થાય છે.
કેક અને બિસ્કિટ્સ અને સુરતની બનાવટની બિસ્કિટોમાં પણ ઈંડાનો તેમજ
ચોકલેટની વાત કરીએ તો મોટાભાગની દેશી કે વિદેશી ચોકલેટોમાં પ્રાણીજ તત્ત્વોનો ઉપયોગ થયો હોય છે. ચોકલેટમાં સામાન્યપણે ! ઈંડાની સફેદી અથવા આબ્લ્યુમિન, નૈસિથિન, સેલોક અને જિલેટિનનો વપરાશ થાય છે. યુ.કે. માં બનતી નેસલેની કિટ-કેટ ચોકલેટમાં ગાયનાં રેનેટનો ઉપયોગ થાય છે. ટોબલોરોન, નગેટ, ટોબલોર અને સુસાટ વગેરે ચોકલેટોમાં ઈંડા અને મધનો ઉપયોગ થાય છે.
બાળકો જે ચોકલેટ ખાતા હોય છે એમાં નિકલની માત્રા એટલા વધુ પ્રમાણમાં હોય છે કે લાંબાગાળે એમનાં મગજ ઉપર અસર થાય છે. ડેરીમિલ્ક, પેપ્સી, કોકાકોલાની હાનિકારકતા માટે અવાર નવાર ન્યુઝ પેપરોમાં આવવા છતાં આજ સુધીની એક પણ સરકારે એની સામે કશા પગલા લીધા નથી.
ધડાકાબંધ વેચાય છે. વેચાણો વધારવા કોકાકોલા, પેપ્સી સહિતનાં કોલ્ડ્રીંક્સો
આંખો મીંચીને જાહેરખબરો કરવામાં આવે છે. જેનો બોજો ભાવો વધારતા રહીને આપણી ઉપર જ નાંખવામાં આવે છે. આ પીણામાં પી. એચ. ડબલ્યુ (જે સંડાસ સાફ કરવામાં ફિનાઈલ એસિડ અને કર્ણાટકનાં કોલાહલ ગામનાં ખેડૂતો ખેતીમાં જંતુનાશક તરીકે પાક ઉપર છાંટે છે.) એ ૨.૫% છે. જે આપણે પેટમાં પધરાવીયે છીએ. બીજા
૧૨૦
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
પણ ઝીંન્ક વિગેરે હાનિકારક પ્રાણિજ તત્ત્વો એમાં હોવાથી તાજેતરમાં બેલ્જીયમમાં ઘણાં બાળકો બિમાર પડ્યા હોવાથી, રોઈટર સમાચાર સંસ્થાના ૧૪-૧૫ જુલાઈનાં અહેવાલ મુજબ ફ્રાન્સ અને બેલ્જીયમની સરકારોએ પોતાના દેશમાં આ પીણા ઉપર પ્રતિબંધ મુક્યો.
આ પીણાંઓનાં વધુપડતા સેવનથી
તમે ચોકલેટની જાહેરખબર ટીવી ઉપર જુઓ છો તેમાં ગ્લાસમાંથી દૂધ રેડાતું દેખાડાય છે, પછી તુરંત આકર્ષક ચોકલેટ દેખાય છે. અમેરિકા કે યુરોપ જઈને તમે હોંશથી ગાયનું દૂધ પીઓ છો કે ત્યાંનાં દહીં-યોગાર્ટને હેલ્થદાયી માનીને જમો છો. ચોકલેટવાળું કે બીજું આ દૂધ ક્યાંથી આવે
છે ? કેવી ગાયોમાંથી આવે છે ? પહેલાં
તો તમે જાણીલો કે તમે જૈન હો અને જીવદયામાં માનતા હો તો યુરોપ અમેરિકામાં ગાયોને વાછડી અવતરે તો જ તેને ઉછેરીને પછી તેને દુધનાં કારખાનાં જેવી ગાય બનાવવા તેને ખાણમાં અનેક ગંદી ચીજો અને હોર્મોન્સ અપાય છે. ગાયોના ખાણમાં માનવની વિષ્ટાથી માંડીને કીડા મંકોડા અને મરેલા પ્રાણીના મડદાંનો આટો કરીને ગાયોને ખવરાવાય છે. ગાયને વાછડીને બદલે વાછડો આવે તો તેને અચુક
પાચકશક્તિ મંદ, અજીર્ણ, અપચો . કબજીયાત, માથાનો દુઃખાવા, સુસ્તી રહે છે. ફોસ્ફરસ કેફિન અને ખાંડનાં વધારે પડતા પ્રમાણને કારણે હાડકામાંથી કેલ્સિયમ ઓછું થાય છે. મજ તી ઓછી થવાથ પરિણામે ફેક્ચર, સાંધાના વા વિગેરે દર્દો લાંબાગાળે થાય છે.
વિદેશી ચોકલેટોમાં દુધ કેવું હોય છે ? તમે યુરોપ જઈ દુધ પીઓ છો તે ગાયોને વિષ્ટા ખવરાવાય છે. ગાયોનાં ખાણમાં શેવાળ, જીવડાં, મરેલી બીલાડીઓ, મરેલા કૂતરા, મરેલા ઉંદરડા અને માનવની વિષ્ટા હોય છે !
ગુજરાત સંદેશ પૂર્તિ, ૪ જુલાઈ ૧૯૯૯
તા. ૨૮-૧૧-૨૦૦૪
મારી નંખાય છે. આ વાછડા ઈકોનોમીકલ વર્થલેસ છે, તેમ બ્રિટનના ખેતીવાડી ખાતાનાં પ્રધાન કહે છે. એ પ્રકારે જ યુરોપના ટેકરાળ પ્રદેશમાં ઘેટા ખવાય છે. ખેડૂતો ગાયોને વાછડો કે ઘેટીને ઘેટો અવતરે એટલે તેને મારી નાખે છે.
૧૨૮
બ્રિટનમાં દર વર્ષે ૬ લાખ વાછડાએ દૂધ ઉદ્યોગના અર્થતંત્ર ખાતર મરવું પડે છે. આપણે યુરોપ જ ને દૂધ પીઈએ તો આ વાછરડાની કતલનો ભાગીદાર બનીએ. આજે આવું પાપ આખ્ય યુરોપમાં જ નહી પણ ભારતની ઘણી કહેવાતી ગૌશાળામાં અને ડેરી ઉદ્યોગમાં પણ થાય છે. વાછડાને યુઝલેસ મનાય છે. હેલા ગામ વાછડ અવતરે એટલે વાછડી બદલે વાછડો વી. આઈ. પી. ગણાતો, ક રણકે તેને ઉછેરીએ તો મોંઘો બળદ પેદા થતો. આજે બળદ જોડવા માટે ગાડાં, હળ કે કોસ રહૃાા નથી.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ટ્રેકટર, ટ્રક અને પંપ આવી ગયા છે. બળદ ગામડામાં કોઈની ગાય, ઉકરડા યુઝલેસ થયો છે. તેથી વાછડાનો કોઈ ખોદીને ગંદુ ખાય કે માનવીની વિષ્ટા ખાય ઉપયોગ નથી. કાં તે કતલખાને જાય કાં તો તે ગાય ઓબર છે તેવું કહેવાય છે. ભુખે મરે છે. વાછડાની જેમ જ બ્રિટનમાં આવી ગાય ઓબર ન કરે તે માટે તેને દર વર્ષે ૪ લાખ ઘેટાંની (નર) કતલ પણ શિક્ષા કરાય છે અગર તાલીમ અપાય છે. થઈ જાય છે. બ્રિટનમાં છ લાખ વાછડાની પણ યુરોપમાં તો ઉલટાનું સામે ચાલીને કતલ થાય છે તેને પછી કૂતરાને માનવીની વિષ્ટા ગાયોના ખાણમાં ઉમેરાય ખવરાવવામાં આવે છે. હજી તે મડદાં વધે છે. (ખાણ જનાવરનું ફડ સ્ટફ) ઉત્તર તો તેનો આટો કરીને ગાયોના ખાણમાં ફ્રાંસમાં ટેઈલોડ ગામની કેટલફીડની ઉમેરાય છે.
ફેકટરીનો દાખલો લો. ત્યાં યુરોપના ઢોર આપણે જે દવાઓ, શેમ્પ કે સૌંદર્યના માટેના ખાદ્ય તૈયાર થાય છે. ફેકટરીના પ્રસાધનો વાપરીએ છીએ તેની ગુણવત્તા સ્ટાફનાં ટોઈલેટની વિષ્ટા એક પાઈપ વાટે ચકાસવા કે નવી દવા શોધીને ચકાસવા કેટલફીડની પ્રોડકશન લાઈનમાં સીધી માટે લેબોરેટરીમાં પ્રાણી ઉપર પ્રયોગ કરવા જાય. ઓગસ્ટ ૧૯૯૮ થી માર્ચ ૧૯૯૯ ખાસ પ્રાણીઓ ઉછેરાય છે. તેવા પ્રાણીઓમાંથી ૯૦ લાખ પ્રાણી પ્રયોગો
મેકડોનાલ્ડનાં નાસ્તા પછી સાવ નકામા લાગતાં દર વર્ષે ૯૦
1 આરોગનારા પહેલાં વાંચજો.. લાખ લેબોરેટીનાં બિલાડાં, ઉંદરો, વાંદરા, સસલા વગેરે મારી નંખાય છે. કારણકે |
મેકડોનાલ્ડ કંપની બિનશાકાહારી
(નોનવેજ) આઈટમોને શાકાહારી (વેજ) ખાસ પ્રયોગો માટે ઉછરેલા પ્રાણીને છૂટા |
તરીકે અપાવી સંપૂર્ણ વેજિટેરિયન ખોરાક કરાય તો રોગચાળો ફેલાવે. આવા ૬૫
ખાનારા લોકોને અંધારામાં રાખીને લાખ નાના ઉંદરડા અને ૨૪ લાખ મોટા
નોનવેજ ખવડાવે છે. આ મુદ્દા ઉપર ઉંદરડા, ૧૦૦૦ લેબોરેટરીનાં કૂતરાને | અમેરિકામાં ભારતીયોએ વોશિંગ્ટન ખાતે વધારે માનીને દર વર્ષે મારી નંખાય છે. ૪૮ કરોડનો દાવો માંડ્યો છે, અને મુદો પહેલા તો તેના મડદાનાં કોઈ ધણી ની સિરિયસ જણાતા મેકડોનાલ્યું તે કબૂલ થતાં. લાખ્ખો સસલા અને ડુક્કરો કે | કરી માફી માંગી નાણાં ચૂકવવા તૈયાર વાંદરાએ પ્રયોગ પતી જાય પછી નકામાં થઈ ગઈ છે... થતાં મરવું જ પડે છે. તેના હવે ઘરાક
–હર્ષ પુષ્કર્ણા (સફારીમાંથી) જાગ્યા છે. ગાયના ખાણ માટે આ મડદા | વિદેશી કંપનીના કોઈપણ ખાધા વપરાય છે.
પદાર્થો ખાવાયોગ્ય નથી
સાવધાન.સાવધાન... સાવધાન...
૧૩
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ સુધીમાં આ ફેકટરીનું ખાણ જે ગાયો વધુ બનાવેલું ખાણ ખવરાવતાં ત્યાંની ગાયોને ચાવથી ખાય છે તેમાં માનવીની ૧૫ થી મગજની બીમારી આવતા બી. એસ. ઈ. ૨૦ ટન જેટલી વિષ્ટા ઉમેરાઈ હતી. નામનો રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો. તે પછી ઉપરાંત બીજો ગટરનો કચરો પણ ઉમેરાય બ્રિટનની ૧૦ લાખ ગાયોને મારી નાંખવી છે. આ ફીડ પછી પાળેલા ડુક્કરો, ચીકન પડેલી. આ બી. એસ. ઈ. ના રોગના અને ઘેટાંને પણ ખવરાવાય છે. ભયથી ફ્રેન્ચ લોકો બ્રિટનની ગાયોનું માંસ
ફેકટરીનાં કામદારો કહે છે કે આયાત કરતા નથી. પણ ફ્રાંસમાં તો કતલખાનામાં માંસ માટે જે પ્રાણીઓની ગાયના ખાણમાં અનેક મરેલા પ્રાણીઓનાં કતલ થાય છે તેનું લોહી ફરશ ઉપરથી મડદાને પ્રોસેસ કરીને ઉમેરાય છે. ઉસરડી લઈને તે લોહીને એક મોટી ટાંકીમાં તેમ લંડનનાં સન-ડે ટેલીગ્રાફ નામનાં ઉમેરાય છે. આ ટાંકીમાં વિષ્ટા ઉપરાંત સાપ્તાહીકની લેખિકા જેસીકા બેરી કહે છે. બીજા સુવેઝનો કચરો હોય છે એ જોઈને બેજીયમમાં પણ ગાયનાં ખાણમાં અને સાંભળીને ઉલટી થાય તેવું દ્રશ્ય હોય ડાયોક્સીન્સ નામનાં ઝેરી રસાયણ જે છે. હવે ભારતમાં પણ ડેરીના ખેતીવાડીનાં જંતુને મારવામાં વપરાય છે. ઉદ્યોગવાળાઓ આ ખાણ વિદેશથી ઈમ્પોર્ટ તે ડાયોક્સીન્સ ઉમેરાય છે. તેવા ઝેરથી થતું ખવડાવે છે. ડેરીના દૂધ કેટલા ગાયનું ફીડ સ્વાદીષ્ટ બને છે! દરેક જાતના વિશ્વસનીય ?
મરેલા પ્રાણીઓ જીવડાં, શેવાળ પ્રાણીઓના બ્રિટનમાં ૧ લાખ ટન ગટરના કલ્ચરામાં ફેટ વગેરે ગાયના અને ડુક્કરોનાં ખાણમાં માનવીની વિષ્ટામાં ઈ-કોલી ૦૧૫૭ અને વપરાય છે. ઓસ્ટ્રીયામાં તો પાળેલા ડુક્કરો સાલમાને લીયાનાં જતું હોય છે. તે ઘાસમાં અને ચીકન્સને પુષ્ટ બનાવવા માટે મરેલા ટ્રાન્સફર થઈને ગામમાં આવે છે. માનવીની કુતરાને સુકવીને તેને દળીને તેનો આટો વિષ્ટાવાળું ખાતર રૂા. ૧૦૫૭ ટન મળે ખાણમાં ઉમેરાય છે. આમાં મરેલા બીલાડાં છે. માનવીની વિષ્ટામાં મરડો - ઝાડા પણ હોય છે. આમાંથી ૭૦ ટકા ખાણ કરનારા ઈ-કોલી નામના જંત ખાતરરૂપે નિકાસ થાય છે. ઓસ્ટ્રીયામાં એનીમલ જમીનમાં ફેલાય છે તે ૧૦૦ દિવસ જીવે કોટર્સ (Corpse) ટ્રિટમેન્ટ કંપની છે તે છે, જંતુ જમીનને ઝેરી બનાવે છે. રોજ મરેલા પ્રાણીઓની ૫૦ લોરી ભેગી કેટલફીડમાં બોનમીલ (હાડકાનો ભૂકો) કરીને મડદાંને પ્રોસેસ કરે છે. યાદ રહે કે અને સુવેઝ સીધી પણ ઉમેરાય છે. બ્રિટનની આપણી હિંદુત્વના નારાવાળી ભાજપ ગાયોને મરેલી ગાયોના હાડકામાંથી સરકાર ૧૦,૦૦૦ ટન દૂધનો પાવડર
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ આયાત કરીને કોઈકને કમાવી દેવા માંગે રાસાયણીક ચીજો વપરાય છે તે સમજવા છે તે સ્કીમ્સ મીલ્કનું દૂધ આ મરેલા બીલાડા- માટે “ઘ રબ્બીશ ઓન અવર પ્લેટસ એન્ડ કુતરાનાં હાડકા અને માનવની વિષ્ટા સુવરફુડ” નામનું ગેરાર્ડ પોલીડીયરનું પુસ્તક ખાનારી ગાયોમાંથી કાઢેલું છે. વાંચવું જોઈએ. (પુસ્તકનું નામ He
તમે યુરોપમાં જઈને રેસ્ટોરાં કે હોટલમાં Rubbish on our Plates and Sewer રૂપાળી ડીશમાં જે વાનગી પીરસાતી જુઓ Food લેખકનું નામ Gerard Pouladier) છો કે જે નશીલા પીણા રૂપાળી બોટલોમાં સર્ચલાઈટ, કાંતિ ભટ્ટ, ગુજરાત સમાચાર મળે છે તે પીઓ છો તેમાં કેવી રીતે
રાત્રિભોજન સૂર્યાસ્ત પછીનું ભોજન એટલે હજારો જીવોનો સંહાર તો ખરોજ પણ સાથે રાત્રિભોજન આરોગ્યને પણ મોટું નુકશાન કરે છે. રાત્રે હૃદય અને નાભિ સંકોચાઈ જવાથી અને જઠરાગ્નિ મંદ પડી જવાથી રાત્રે લીધેલો ખોરાક પચતો નથી. પેટ ભારે થઈ જાય છે. કબજીયાત, અજીર્ણ, વાયુની ભીંસથઈ હાર્ટએટેક, બેચેની, પ્રમાદ, જડતા, શરીરમાં દુઃખાવો, શરદી, ખરાબ ઓડકાર, ઝાડા, ઉલ્ટી, ભોજન-અરૂચી, આંખનું તેજ ઘટવું, દાંતમાં સડો, ચીડીયો સ્વભાવ, વિસ્મૃતિ વિગેરે અનેક રોગોનું ઘર શરીર બને છે.
ભોજન પચાવવા જરૂરી ઓક્સીજન સૂર્યની હાજરીમાં મળે છે. સૂર્યનાં અલ્લા વાયોલેટ નામનાં કિરણને કારણે જંતુઓ બહાર નથી આવતા, તે સૂર્યાસ્ત થતાં ચારેબાજુ ઉડે છે. ડોક્ટરો પણ મેજર ઓપરેશન રાત્રે કરતાં નથી. હજારો સૂમ કીટાણું સાધન અને ઓપરેશનનાં ભાગમાં ચોંટી જવાથી ઓપરેશન ફેલ જાય છે. રાત્રે બનાવેલી તાજી રસોઈમાં પણ હજારો કીટાણું પેદા થાય છે, જે શરીરમાં જઈને અનેક રોગો પેદા કરે છે. વળી આંતરડા સુઝી જાય છે, જેને અંગ્રેજીમાં swelling કહે છે. એટલે કે ટોન્સીલીજ, ગેસ્ટીરીજ. કોલાઈટીજ વિગેરે ઘણાં It's એલોપથીમાં વર્ણન કરેલા છે એવા એક્યુટ રોગોની બિમારી થાય છે. અને તે વખતે એલોપથી દવાથી કે ઓપરેશનથી ક્રોનિક રોગોમાં રૂપાંતરણ (Transformation) થતાં રોગીને કાયમની દવા લેવી પડે છે.
વળી અન્ય ધર્મની અપેક્ષાએ પુરાણ, મહાભારતમાં પણ ઋષિ મુનિઓએ કહ્યું છેસૂર્યાસ્ત પછી પાણી પીવું તે લોહી પીવા બરાબર અને ભોજન કરવું તે માંસ ખાવા બરાબર છે. આમ કોઈપણ રીતે રાત્રિભોજન ઈચ્છનીય નથી જ.
તિર્યંચ અને નરકગતિના ચાર દ્વારોમાં પણ સૌ પ્રથમ રાત્રિભોજન, બીજો પરસ્ત્રીગમન, ત્રીજો બોળઅથાણું (ત્રસ જીવહિંસા) ચોથું અનંતકાય (કંદમૂળ, નીલફૂલ, સેવાળ વગેરે).
બે દિવસ રાત્રિભોજનના ત્યાગથી ૧ ઉપવાસનું ફળ મળે છે.
૧:
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
वृक्ष क्षीणफलं त्यजन्ति विहगाः शुष्कं सरः सारसाः ।
पुष्पं पर्युषित त्यजन्ति मधुपाः दग्धं वनान्तः मृगाः ॥ પક્ષીઓ ફલીન વૃક્ષને અને વિષાકત વ્યય કરીને લઈએ છીએ, ત્યારબાદ (ઝરી) ફળને છોડી દે છે, સારસ પક્ષીઓ શરીરમાં રોગનો પ્રવેશ થાય છે, ડોકટરોનાં સુકા અને ગંદા તળાવને છોડી દે છે, ભમરો જંગલમાં અનેક પ્રકારનાં રીપોર્ટ દ્વારા વાસી ફુલને છોડે છે, પશુઓ, જીવજંતુઓ પૈસાનો દુર્વ્યય, તકલીફો અને કયારે પણ બળેલા જંગલને છોડી દે છે... એટલે કે ભરપાઈ ન થઈ શકે એવી સમયની પશુ-પક્ષીઓમાં પણ આહારનો કેટલો બધો બરબાદી....! વિવેક છે. કૂતરો, ગાય, હાથી વિગેરે સામાન્ય શરદીથી માંડીને દરેક પ્રાણીઓને ઘાસ કે અન્ય જે કાંઈ ખાદ્ય દ:ખશામક (Painkiller) દવાઓ ડીપ્રેશન, પદાર્થો ધરવામાં આવે છે તેને સૂંઘીને તપાસે
બઈના તથા એઈડ્રેસ, મેમરી પલ્સ, કેન્સર, હાર્ટ, બર્થ છે પછી જાય છે. પરંતુ એક માણસ જ કંટ્રોલ પીલ્સ, એલર્જી, ડાયોરીયા, એવું પ્રાણી છે કે સાવ અજાણ્યા ફૂડ સ્ટોરમાં ઈફેકશન. દમ વિગેરે એલોપથીની તમામ કે કોફી શોપ હોટલોમાં જઈને જે કાંઈ
વન્ડર દવાઓ ૧૦ વર્ષે ભયંકર આડ-અસરો રસાયણવાળાં કે કૃત્રિમ કલર-ફલેવરવાળાં
ઉભી કરે છે જેની જીવનના અંત સુધી ખાદ્ય પદાર્થો કે પ્રાણીજ દ્રવ્યોવાળા કંઈ
૧ કયારેય ખબર પડતી નથી. તો હવે પણ પુછ્યા વગર પેટમાં પધરાવે છે.
| વાંચો...! આજના ઝડપી (Instant) આધુનિક
: રૂપાળા પીણાં અને પ્રોસેસ્ડ ખાદ્યોને કૃત્રિમ અને ફેશનેબલ જમાનામાં ભેળસેળનો ધંધો ; ફુલ્યો ફાલ્યો છે. ૧ લીટર દૂધમાં ૧ લીટર *
ફલેવર આપનારાં ઝેરથી દૂર રહો. પાણી જેવું મુખ્ય તત્ત્વમાં કાંઈક ભેળવવું “દરેક માતા-પિતાને વિનંતી કરું છું.
એ તો સમજી શકાય પણ અહિં તો મખ્ય કે આ લેખ ધ્યાનથી વાંચે અને વંચાવે. તત્ત્વમાંથી કાંઈ કાઢી લેવું તેનું રૂપ બદલાવી કોંગ્રેસ સરકાર કે બહારના ત્રાસવાદ કરતાં નાખવું, મુખ્ય તત્ત્વનાં ગુણ નાશ પામે અને આ આરોગ્યનો વિષય વધુ મહત્ત્વનો છે”. કાંઈક ભલતુંજ નુકસાનકારક તત્ત્વને મુખ્ય તમે કોકાકોલાનું નિર્દોષ' પીણું તત્ત્વ સાથે મેળવી કૃત્રિમ રૂપ આપવું, જે “આઈટ' ખરીદો છો, તેમાં લેબલ ઉપર આરોગ્ય માટે નુકસાનકારક હોય. પ્રચાર તદન ઝીણા અક્ષરે લખ્યું હોય છે કે તેમાં અને પ્રસારનાં યુગમાં જાહેરાતો દ્વારા અનેક પ્રિઝર્વેટિઝ અને ફલેવર્સ (Added. પ્રકારની ચીજોએ આપણી ઉપર આક્રમણ Flavours) છે. તમે ક્રુટી કે બીજા કેરીના કર્યુ છે. આવા ખાદ્ય પદાર્થો પ્રથમ પૈસાનો રસના સ્વાદવાળાં પીણાં ખરીદો છો, તેમાં
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
કેરીનું ડિંટીયું ય હોતું નથી. તેમાં કેરીની ‘આર્ટિફિશિયલ ફલેવર’ હોય છે. તમે પેપ્સી કંપનીનું ‘માઉન્ટ ડ્યુ' નામનું પીણું ખરીદો છો, તેમાં ઝીણા અક્ષરે લખ્યું છે કે તેમાં ‘સિન્થેટિક ફૂડ કલર' હોય છે અને એડેડ ફલેવર (ઉમેરેલી કૃત્રિમ ખુશબૂ) હોય છે. એ પ્રકારે તમને કેળાં, ચીકુ, સિતાફળ, કેસર, બદામ કે પિસ્તાના કેટલાક આઈસ્ક્રિમ મળે છે, તેમાં આ બધા ફૂટની માત્ર ફલેવર હોય છે. માત્ર મુંબઈમાં નેચરલ આઈસ્ક્રિમ' બનાવતી (હાથ સંચાથી બનતા આઈસ્ક્રિમ) કંપનીના આઈસ્ક્રિમમાં જ ખરેખર દૂધ અને ફ્રુટ હોય છે. તમે અમેરિકા, બ્રિટન જાઓ કે ક્યાંય પણ જાઓ અને રેફ્રિજરેટર ખોલો તો તેમાં ‘નેચરલ ફલેવર’ કે ‘આર્ટિફિશિયલ ફલેવર' નાં લેબલવાળા પ્રોસેસ્ડ ખાઘોનાં રૂપાળાં પેકેટો જોવાં મળશે. ભારતમાં તમે માત્ર ‘ફલેવર’ વાળા જ આઈસ્ક્રિમ ખાઓ છો, જેમાં ઈંડાની સફેદી હોય છે, એ સફેદીને
કારણે આઈસ્ક્રિમને ટાઈટનેસ મળે છે.
અમેરિકામાં જે ૯૦ ટકા ખાઘો (તૈયાર) ખરીદાય છે તે પ્રોસેસ્ડ ફૂડ હોય છે. ભારતમાં આવા પ્રોસેસ્ડ ફૂડ એટલે કે પીણાં, નાસ્તા વગેરેનો વપરાશ અનહદ વધી ગયા છે. ૨૦૧૦માં આપણે અમેરિકાને આંટી દેશું. આજે વિજ્ઞાનીઓની મહેરબાનીથી તમને તૈયાર ખાદ્યોમાં જે ફલેવર આવે છે તે કૃત્રિમ હોય છે, રસાયણોની ફલેવર છે. અમેરિકાની ‘ફલેવર ઈન્ડસ્ટ્રી’એકલી ૨ અબજ ડોલરની છે અને દર વર્ષે જગતભરમાંથી
ફલેવરની બાટલીઓની માગ વધતી જાય છે. ભારતમાં ફલેવર ઈન્ડસ્ટ્રી પણ વધીને ૩.૧૦ અબજની થઈ છે. અમેરિકામાં દર વર્ષે ૧૦,૦૦૦ જેટલા નવા પ્રોસેસ્ડ ખાદ્યો ત્યાંની બજારમાં જબ્બર એડવર્ટાઈઝિંગ બજેટ સાથે મુકાય છે. આ દરેક નવાં ખાદ્યોમાં ફલેવર-એડિટીઝ ઉમેરવા પડે છે.
તમે જો અમેરિકાથી ‘ફૂડ કેમિકલ ન્યૂઝ', ‘ફૂડ એન્જિનિઅરિંગ’, ‘કેમિકલ માર્કેટ રિપોર્ટર’ અને ‘ફૂડ પ્રોડક્ટ ડિઝાઈન’ વગેરે મેગેઝિનો વાંચો તો ખબર પડે કે જગતભરમાં કૃત્રિમ ફલેવરની કેવી જબ્બર માંગ છે. ભારતમાં મૈસૂર ખાતે ફૂડ ટેક્નોલોજીની સંસ્થા છે, તેમાંથી આર્ટિફિશિલ ફ્લેવર કાઢવાની પ્રક્રિયા શીખી શકાય છે. તમે યાર્ડલીનો સાબુ સૂંઘો તો તેમાંથી એલચીની ફલેવર આવે છે. અમુક ટૂથપેસ્ટ સ્પેશિયલી બનાવાય છે, તેમાં લવિંગની ફલેવર હોય છે, તેમાં કુદરતી લવિંગ હોતાં નથી. તાજેતરમાં હું
ફિલાડેલ્ફિયા ગયો તો ત્યાંથી ‘ક્રેસ્ટ’ (CREST) બ્રાન્ડનું ટૂથપેસ્ટ લાવ્યો. તેમાં તજની ફલેવર આવે છે. લવિંગના તેલમાં દાંતના દુખાવાને મટાડવાની કે દાંતના જંતુને મારવાની શક્તિ છે, પરંતુ ટૂથપેસ્ટમાં માત્ર લવિંગની ફલેવર હોય છે, તેનાથી જંતુ મરતાં નથી. આજનો મૂડીવાદ જેટલો છેતરામણો છે, તેટલી જ તેની કેટલીક પેદાશો અને તેની જાહેરખબરો અને સુગંધો છેતરામણી હોય છે.
૧૪૯૨માં ક્રિસ્ટોફર કોલંબસે તેની વિશ્વયાત્રામાં મલેશિયા અને ભારતમાંથી
૧૩૩
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ગંધ સુગંધવાળા મસાલા, મરી, લવિંગ, કમાલ છે. કોફીને ઈસ્ટંટ કોફી બનાવવા તજ, જાવંત્રી, જાયફળ વગેરેનો પરિચય જતાં ફલેવરનો નાશ થાય છે તેથી કોફીની કર્યો. એ પછી આ તેજાનાના વેપારથી ફલેવર ઉમેરીને પૂર્તિ કરાય છે. મોટે ભાગે ૧૮મી સદી અને ૧૯મી સદીના યુરોપના જેને સોફટ ડ્રીંક કહે છે તે પેપ્સી, કોકાકોલા, શાસકો તગડા થયા. ૧૯મી સદીના મધ્યમાં ઓરેન્જ, લીમ્ફા વગેરેમાં આર્ટિફિશિયલ ફલેવર ઈન્ડસ્ટ્રી શરૂ થઈ, કારણ કે ત્યારે ફલેવર હોય છે. અમેરિકાનું ફૂડ એન્ડ ડ્રગ પ્રોસેસ્ડ ફૂડનો ઉદ્યોગ શરૂ થયેલો. ઈગ્લેન્ડ, ખાતું તમારા પીણાંમાં કે ખાદ્યોમાં કેવી ફ્રાંસ અને નેધરલેન્ડમાં ઘણા ફલેવરના ફલેવર કે કેવા સ્વાદના કે ટકાઉપણાં માટેના કમ્પાઉન્ડ (મિશ્રણો) બનવા માંડ્યા, પણ રસાયણો ઉમેરાયા છે તે લેબલ પર સૌથી વધુ ફલેવર ઉદ્યોગ જર્મનીમાં ખીલ્યો. જણાવવાની ફરજ પાડતું નથી, એવું જ જર્મન વિજ્ઞાનીએ અકસ્માતે મેથિલ ભારતના ડ્રઝ કંટ્રોલ ખાતાનું છે. એન્થનીલેટ (MethylAntranilate) શોધ્યું. “આર્ટિફિશિયલ સ્ટ્રોબેરી” તમારા આ અકસ્માત હતો. તેણે લેબોરેટરીમાં ,
સ્ટ્રોબેરીના આઈસ્કિમમાં ભરપૂર હોય છે. કેટલાંક રસાયણોનાં મિશ્રણ કર્યું, ત્યારે
- હવે પણ તેમાં સ્ટ્રોબેરીનું ડિટીયું નહીં પણ જોયું કે આખી લેબોરેટરીમાં દ્રાક્ષની ખબૂ
* કેમિકલની કરામત હોય છે. હવે તમે ફેલાઈ ગઈ. ત્યારે જગતમાં સૌપ્રથમ દ્રાક્ષની
- મેકડોનાલ્ડઝ કે બર્જરકિંગની દુકાનમાં જઈને કૃત્રિમ ફલેવર મળી આવી. એને કારણે
સ્ટ્રોબેરીની સુગંધવાળો મિલ્ક શેક ખરીદો કુદરતી દ્રાક્ષના વપરાશ વગરના દ્રાક્ષની ફલેવરવાળા પીણાં (અમેરિકામાંKoolaid)
ત્યારે તમને કોઈ કહેશે નહીં કે મેકડોનાલ્ઝ મળવા લાગ્યા હતાં. હું મલેશિયા ગયો
કે બજંરકિંગના બાપના કોઈ સ્ટ્રોબેરીના ત્યારે મલેશિયા, સિંગાપોર, હોંગકોંગ,
બગીચા મહાબળેશ્વરમાં કે કેરળમાં નથી. ઈન્ડોનેશિયા વગેરે તમામ દેશોમાં રિબેના
એ માત્ર ફલેવર છે, જે ન્યુ જર્સીમાં પાકે (Ribena) નામનું દ્રાક્ષનું પીણું ચીના,
સા છે. રાજીવ ગાંધીએ જુવાન વયમાં તેનું ગુજરાતી અને મલય લોકો પ્રેમથી પીતાં. ૧
થી લોહી આર્ટિફિશિયલ ફલેવરવાળા તે કાળી દ્રાક્ષનું પીણું છે તેવું માનતા પણ સ્ટ્રોબેરીના સરબત અને સ્ટ્રોબેરીના તેમાં માત્ર ફલેવર હોય છે.
આઈસ્ક્રીમથી બગાડ્યું હતું. મુંબઈ શહેરમાં
કોંગ્રસની શતાબ્દી ઉજવાઈ ત્યારે રાજીવ મોટે ભાગે આ પરફયુમ અને ફલેવરઈન્ડસ્ટ્રી યુરોપમાં હતી પણ પછી બીજા
માટે ખાસ સ્ટ્રોબેરીનો આઈસ્ક્રીમ મંગાવેલો.
આ સ્ટ્રોબેરીના મિલ્કશેકમાં શું હોય છે? વિશ્વયુદ્ધમાં અમેરિકામાં ન્યુયોર્ક શહેર અને તે પાડોશનાં શહેર ન્યુજર્સીમાં આવી. આપણે તે બધા ઓરેન્જ, દ્રાક્ષનાં પીણાં કે કેરીનાં એમિલ એસિટેટ, એમિલ બુટીરેટ, પીણાં પીવા માંડ્યા તે બધાં રસાયણશાસ્ત્રની એમિલ વેલેરેટ, એથેનોલ, એનિસીલ,
:
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ત્યાં પણ છેતરાશો નહીં. આર્ટિફિશિયલ ફ્લેવર અને કહેવાતી નેચરલ ફલેવરના રાસાયણિક તત્ત્વો સરખાં હોય છે. દા. ત. બનાના ફલેવરવાળાં પીણાંમાં કે બનાના આઈસ્ક્રીમ કે બનાના મિલ્ક શેકમાં ‘નેચરલ ફલેવર' એમ લખે છે, પણ તેમાં માત્ર એમિલ એસિટેટનું રસાયણ હોય છે, જે કેળાની ફ્લેવર આપે છે. આપણી વૃદ્ધ માતાઓ અમેરિકા જઈને હોંશે હોંશે ફલેવરવાળા તેને લચ્છાદાર બનાવવા મોડિફાઈડ-સ્ટાર્ચ, તેમાં જિલેટીન, ગમ્સ, વેંકટીન ગેલ, કલરિંગ, કૃત્રિમ મકાઈની ખાંડ-ફલેવર હોય છે યોગર્ટ (Yogurt-દહીં) ખરીદે છે. તેમાં સ્ટ્રોબેરી ફલેવર કે બીજી બધી ફલેવર કૃત્રિમ હોય છે. તમને બદામનો આઈસ્ક્રીમ કે બદામનો મિલ્ક-શેક કે બદામ ના સરબત અપાય તો તેમાં હાઈડ્રોજન સાયનાઈડ હોય છે. આ સખત ઝેર છે પણ તે ઝેર બદામની ફલેવર આપે છે.
ફોરમેટ, બેન્ઝિલ એસેટેટ, બેન્ઝિલ ઈસોબુટીરેટ, બુટીરીક એસિડ, સિનામિલ ઈસોબુટીરેંટ, સિનામિલ વેલેરેટ, કોન્યાકએસન્શિયલ ઓઈલ, ડાયાસિટીલ વગેરે વગેરે વગેરે... તમારા દાદા જેને આલ્કોહોલની બાધા હોય તેને કહેજો કે સ્ટ્રોબેરીનો આઈસ્ક્રીમ કે મિલ્ક શેક પીવે. તેમાં ફેનેથીલ આલ્કોહોલ અને રમઈથર હોય છે.
દાખલા તરીકે તમે સફરજનની ફલેવરવાળું પીણું ‘તંદુરસ્ત’ માનીને પીઓ છો તો તેમાં ‘એથિલ-ટુ-મેથિલા બુટીરેટ' નામનું રસાયણ એપલની ફલેવર લાવે છે. તમે વિદેશમાં કે ભારતમાં તૈયાર પોપકોર્નનાં રૂપાળાં પેકેટ ખરીદો છો, તેમાં મકાઈની ધાણીનો સ્વાદ તો કારખાનામાં ઊડી જાય છે, તેની કુદરતી ફલેવર પણ ઊડી જાય છે, એટલે પોપકોર્નને ફલેવરવાળા બનાવવા તેમાં મેથિલ-ટુ-પેરિડિનકેટોન નામનું
રસાયણ ઉમેરાય છે. તમે અમેરિકામાં કેટલાક બગીચામાં ફરવા જાઓ તો સવારે લીલાં-લીલાં ઘાસની ખુલ્લૂ આવે છે, પણ તે ઘાસ કૃત્રિમ હોય છે. તેમાં હેક્સાનાલ નામની ફલેવર છંટાય છે. ઘણી સ્ત્રીને પરફ્યુમની એલર્જી હોય છે, પરંતુ સ્ત્રીઓને પુરૂષોનાં અમુક પ્રકારના પરસેવાના ગંધ ગમે છે, તેને બોડી-ઓડર (Body Odor) કહે છે. આવી ગંધ પણ કૃત્રિમ બને છે. તેમાં થ્રી-મેથિલ બુટાનોઈક નામનું રસાયણ હોય છે.
મૈસુરની ફૂડ ટેક્નોલોજી સંસ્થામાં કે અમેરિકાની ફલેવર ટેક્નોલોજી સંસ્થામાંથી ‘ફલેવરોલોજીસ્ટો' તૈયાર થાય છે. તમે મેકડોનાલ્ડઝનાં ફ્રેન્ચ-ફ્રાયઝ (બટાટાની કતરી) ખાઓ છો તેમાં પણ કૂકૂરાપણું લાવવા માટેના રસાયણો તેમ જ ફલેવર વપરાય છે. કાર્સિનોજેન છે, તેમાં એસ્ક્રિલામાઈડ રસાયણ કેન્સર કરે છે. આજે બાયોટેક્નોલોજીની જ્ઞાન-શાખા ખોળે બેઠી છે. તે નવી ટેક્નોલોજી દ્વારા ઘણી કૃત્રિમ ફલેવરો બનાવે છે. આપણા ટી.વી. વાળા
જ્યાં-જ્યાં નેચરલ ફલેવર લખ્યું હોય કૃત્રિમ દૂધના વેપારની વાત કરે છે પણ
૧૩૫
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
અમેરિકામાં તમે સત્તાવાર રીતે ડેરી ફલેવરવાળા ‘દૂધ' પીતા હો છો. દૂધની માત્ર ફલેવર હોય છે. એક અમેરિકન કંપની માત્ર બટર ફલેવર જ નહીં પણ ક્રિમી બટર ફલેવર પણ વેચે છે. ચીઝ ફલેવર અને મિલ્ક-બટર ફલેવર વેચાય છે. મેકડોનાલ્ડઝનાં ફ્રેન્ચ ફ્રાયઝમાં (બટાટાની કતરી) કેવી ‘નેચરલ ફલેવર' ઉમેરી છે તે રહસ્ય તમને મેકડોનાલ્ડઝ કોર્પોરેશનના
ભાડૂતી ભારતીય ટ્રુઓ (C.E.O.) કહેશે નહીં. હકીકતમાં કેટલીક ફલેવર એનિમલ પ્રોડક્ટમાંથી એટલે કે પ્રાણીની ચરબીમાંથી બને છે.
કેન્સર, બ્રેઈન ટ્યુમર, જેવા જીવલેણ બીમારીના કારણરૂપ ‘નિયોટેન' નામનું કૃત્રિમ રસાયણ (ફલેવર) સાકર, સેક્રિન કરતાં ૧૩,૦૦૦ ગણી વધુ મિઠાશ ધરાવે છે. કોકાકોલા વિગેરે કોલ્ડ્રીન્કસ કંપનીઓ વધુ નફો મેળવવા એનો ઉપયોગ કરે છે. નવા જમાનાના આ બધા કૃત્રિમ સ્વિટનરના વેપારનો ઈજારો મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓનાં હાથમાં છે તેઓને પ્રજાના આરોગ્યની નહીં. પણ, પોતાના નફાની જ વધુ ચિંતા હોય છે. પાર્લામેન્ટરી કમિટીએ કોલાનાં પીણાને ગંદા જંતુનાશક કહેવા છતાં પૈસા ખાતર મોડેલો પણ જાહેરાતો કરે છે અને આપણે અમૃત સમાન ૨૨ રૂા. લિટર દેશી ગાયનાં દૂધની અવગણના કરી ભારોભાર ઝેર જેવા કોલ્ડ્રીંક્સોને ૭૦ પૈસાનાં પાણીનાં પચ્ચીસ રૂપિયા હોંશે હોંશે ચૂકવી જાતેજ આપણા દેશ અને દેશબંધુઓને ગરીબી તરફ ધકેલીએ છીએ.
અમેરિકામાં ન્યુજર્સી નામના શહેર આજુબાજુ ફલેવર્સ અને ફ્રેગરન્સ વેચતી ડઝનબંધ કંપનીઓ છે, તેમાં ‘ઈન્ટરનેશનલ ફલેવર્સ એન્ડ ફ્રેગરન્સિઝ' કંપની એ જગતમાં મોટામાં મોટી છે. મૈસુરની ફૂડ ટેક્નોલોજીની ડિગ્રી લઈને અહીં જાઓ તો તુરંત નોકરી મળી જાય છે.
ચોકલેટમાં પણ કોકો કરતાં તેની
ફલેવર વધુ હોય છે : કન્ફેક્શનરી, કુકીઝ (કેઈક), બીયર, દારૂ, પિત્ઝા, ટોમેટો કેચઅપ એ બધામાં આર્ટિફિશિયલ ફલેવર ઉમેરાય છે. આજે અમેરિકામાં થોમસ હેફટી નામનો જર્મન સાયન્ટિસ્ટ ફલેવરનો રાજા
ગણાય છે. ફલેવરની ૨૦,૦૦૦ સિન્થેટિક (કૃત્રિમ) વેરાયટી છે, તેમાં એકલા સ્ટ્રોબેરી માટે જ ૩૦૦ જાતની ફલેવર છે. આ ડો. થોમસ હેફટી મોડર્ન ફૂડ ઈન્ડસ્ટ્રીના વાસી નાસ્તાને સ્વાદ બક્ષે છે, તેમાં સ્વિટ્ઝર્લેન્ડની ગીવાયુડાન (GIVAUDAN) ની કૃત્રિમ ફલેવર સવારના બ્રેકફાસ્ટ- સિરિયલ, આઈસ્ક્રિમ, કહેવાતી હર્બલ ટી, બિસ્કિટ, કેઇક મિક્સ, સૂપ, ચૂઈગગમ વગેરેનો ટેસ્ટ વધારવા વપરાય છે. તમે જે પ્રોસેસ્ડ ખાઘો ખાઓ છો તેમાં દરેક પાંચમાંથી એકમાં સ્વિસ કંપનીની ફલેવર હોય છે. વેનિલાના આઈસ્ક્રિમ કે મિલ્ક શેકમાં કેરળમાં ઊગેલા વેનિલા નહીં પણ સ્વિસ ફેક્ટરીમાં બનેલા બાટલીવાળા વેનિલા હોય છે. કોફીની ફલેવર બનાવવી સૌથી અધરી છે તે ‘ગીવાયુડાન’ બનાવે છે.
૧૩૬
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
જર્મની ફિલિપિન્સ અને ભારતમાં ટીનના પાયનેપલ જ્યુસ બહુ પીવાય છે. તેમાં માત્ર સ્વિસ-ફલેવર હોય છે. વેનિલાના બિન્સને બદલે ૧ કિલો વેનિલિન રૂા. ૪ લાખમાં લીધું હોય તે લાખ્ખો આઈસ્ક્રિમના પેકેટમાં વાપરી શકાય છે. ડો. થોમસ હેફટી તેની લેબોરેટરીમાં ૪૦૦ રસાયણોમાંથી ફલેવરો બનાવે છે, ‘‘આજના બાળકો બેધ્યાનપણાં, વિસ્મૃતિ વગેરેથી પીડાય છે તેનું કારણ શું છે ? પીણાં-ખાશામાં કૃત્રિમ રસાયણો વપરાય છે, તેનાથી ડેફિસેટ, હાઈપર-એક્ટિવિટીડિસઓર્ડર નામની તકલીફ બાળકોને થાય છે, દમ થાય છે. અભ્યાસમાં ધ્યાન આપવાને બદલે સતત તોફાન કરે છે. તે બધું પ્રોસેસ્ડ ખાદ્યોમાં જે એડિટિવ્ઝ હોય છે, અભક્ષ્ય રાસાયણિક ઉમેરણો હોય છે તેને કારણે છે. ઘણી છોકરીઓને દમનો રોગ પ્રોસેસ્ડ ફૂડ સદંતર બંધ કરવાથી જતો રહે છે. બાળકોને બોટલનાં સોફટ ડ્રિંક્સ બિલકુલ ન પીવરાવો. ૩ વર્ષની બાળકીને ખરજવા થાય છે તે આ ફ્લેવર થકી થાય છે. બાળકોના ટકાઉ– પ્રોસેસ્ડ ખાઘો બનાવવા એન્ટિબાયોટિક્સ વપરાય છે, તેથી બાળકોને એન્ટિબાયોટિક દવા કારગત નીવડતી નથી’’.
આવે છે, તે બધા તમારા બાળકોનાં સ્વાસ્થ્યની પત્તર ખાંડવા નવી નવી રાસાયણિક ફલેવરની ચર્ચા કરે છે. એક જબ્બર બનાવટી સાયન્સ ઊભું થયું છે, તેને ફાર્માસ્યુટિકલ્સને બદલે ન્યુટ્રાસ્યુટિકલ કહે છે. ‘આ ચોકલેટ ન્યુટ્રિશન આપે છે.’ ફલાણાં ઈંડાં પોષણ આપે છે' આવા લેબલ છેતરામણાં છે. ઈંડાની પણ ફલેવર હોય છે. હવે તો હાઈપ્રેશર પ્રોસેસિંગ દ્વારા કેટલાંક ખાઘો વરસોનાં વરસ સુધી ‘તાજાં’ રહે તેવી ટેક્નિક શોધાય છે. જે ફ્રૂટ મહિનાઓ સુધી ચાલે છે, તે બ્યુટીલેટેડ હીઈડ્રોઝાયની સોલ (BHA) નામનાં રસાયણને કારણે જ ફ્રેશ રહે છે. તે પોષણ આપનારી કૃત્રિમ ચીજો અને ફ્રૂટ-શાકને તાજી રાખનારી કોમ્મેસ્યુટિકલ અને ન્યુટ્રાસિટીકલ-ઈન્ડસ્ટ્રી આજે ૬.૩ અબજ ડોલરની છે. બધું જ કૃત્રિમ કૃત્રિમ થતું જાય છે.
૦ કાંતિ ભટ્ટ, દિવ્યભાસ્કરમાંથી સાભાર
અભક્ષ્ય ખાન-પાનથી થતી હાનિઓ
કંદમૂળમાં અનંત જીવોની, માંસમદિરામાં અસંખ્ય ત્રસજીવોની હિંસા, ખાનારને અસાધ્ય રોગ, તન રોગી બને, જીવન તામસી બને મરણ અસમાધિવાળુ, દરવર્ષે જગતનો ફંડ ઉદ્યોગ (પ્રોસેસ્ડ | કામ-ક્રોધ-અસંયમની વૃદ્ધિ થાય, ફૂડ) અને ઈન્સ્ટિટ્યૂટ્સ ઓફ ફૂડ અશાતાવેદનીય - નરકગતિ - પાપકર્મનો ટેક્નોલોજીસની પરિષદ લાસ વેગાસમાં બંધ પડે, પરલોકમાં નરક - તિર્યંચગતિ, ભરાય છે, ત્યાંના ‘ફૂડ એક્ષ્પો' (FOOD | સદ્વિચાર - સદાચારનો નાશ થાય, અનેક EXPO) માં ૨૦,૦૦૦ ફૂડ ટેક્નોલોજીસ્ટો ( ભવો સુધી દુઃખની પરંપાર ચાલે છે.
936
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ગુજરાતી માતાઓ, તમે જે બાળોતિયાં વાપરો છો એને જ જુઓ. આપણી જૂના જમાનાની માતાઓ બાળકોનાં બાળોતિયાં ધોતિયાં અને સુતરાઉ સાડલામાંથી ફાડીને વાપરતી હતી. આધુનિક માતાઓ એક વખત વાપરીને ફેંકી દેવાનાં ડિસ્પોઝેબલ બાળોતિયાં વાપરે છે. જિલ બાર્કર નામની એક એમબીએ થયેલી કેનેડિયન યુવતી અંગ્રેજને પરણીને લંડનમાં રહી. એણે રસાયણો વિશે ખૂબ વાંચેલું. લગ્ન કર્યા પછી બાળક થયું. એણે એના બાળકને નેપીઝ (Nappies) એટલે કે ડિસ્પોઝેબલ બાળોતિયાં પહેરાવ્યાં અને બાળક રડવા માંડ્યું. થોડા દિવસ પછી સાથળમાં ચાઠાં પડ્યાં. ચાઠાં વધ્યાં અને ગાલ પર પણ ફેલાયાં. જિલ બાર્કરે પછી શોધી કાઢ્યું કે આધુનિક, ડિસ્પોઝેબલ બાળોતિયાંમાં હાનિકારક કેમિકલ્સ છે. એણે ઊંચા પગારની નોકરી છોડીને રોજ ધોઈ ધોઈને વાપરી શકાય તેવાં બાળોતિયાં બનાવવા માંડ્યાં. આજે એનીં બ્રાન્ડ ગ્રીન બેબી ખૂબ ખપે છે.
આજે યુરોપની ઘણી માતાઓ ડિસ્પોઝેબલ અને રસાયણથી ભરેલાં બાળોતિયાં વાપરતી નથી. ગ્રીન બેબીની બાળકો માટેની ચીજો એટલે કે રસાયણ વગરના સાબુ, રસાયણ વગરની સુતરાઉ ચાદર, વગેરે વેચાવા માંડ્યાં છે. સ્વીડન, જર્મની અને કેનેડામાં ગ્રીન બેબીની દુકાનો
ટાં લીલા ઝેર છે?
ખૂલી છે.
તમને ઘેર બનાવેલા ભાખરી કે ખાખરા ભાવતા નથી અને જે વાસી બ્રેડ ખૂબ ભાવે છે તે અવનવી જાતની આવે છે. તેમાં જે ફુગ થાય છે તે નરી આંખે દેખાતી નથી. તેમાં એફલાટોકિસન નામના કેન્સર પેદા કરનારા તત્ત્વો છે જે, અનેક રૂપે આવે છે. નામ-રૂપ જૂજવા, પણ અંતે તો ઝેરનો ઢગલો છે. કુદરતી સ્વરૂપના સ્ટાર્ચમાં કેટલીક મર્યાદા હોય છે. એને સ્વાદિષ્ટ અને ટકાઉ બનાવવા માટે ટેકનોલોજિસ્ટોએ ઘઉં અને જવની ખાદ્ય ચીજોની પત્તર ખાંડી નાખી છે. ઘઉંના આટાને એસિડ થકી મોડિફાય કરવામાં આવે છે - સુધારવામાં આવે છે. તેમાં એન્ઝાઈમ-પાચક રસોને નામે અમુક ઓક્સિડાઈઝિંગ રસાયણ નાખવામાં આવે છે, જેથી એ ટકાઉ બને. એ સ્ટાર્ચ ઠંડા પાણીમાં જલ્દી ઓગળે તે માટેનાં પ્રાણીજ રસાયણ નાખવામાં આવે છે. એના ટેક્સચર સુધારવા રસાયણ નાખવામાં આવે છે.
લંડનનું દૈનિક ધ ઓબ્ઝર્વર બ્રિટિશ અને યુરોપિયન વાચકોને કહે છે કે શેમ્પૂની જરૂર નથી. વાળને શાઈન આપવા વાળને લીંબુના રસથી ધુઓ. શરીર અને ચહેરાની ચામડીને તાજાં આમળાંના રસથી ધુઓ. સિઝન ન હોય તો લીંબુના દ્રાવણને મંદ કરી ચહેરો ધુઓ.શેમ્પૂમાં કેટલાં બધાં રસાયણ હોય છે ?
૧૩.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ યુનિવર્સિટી ઓફ સધર્ન કેલિફોર્નિયાએ એના અભ્યાસમાં કહ્યું છે. આ હેરડાઈ ચામડી વાટે શરીરમાં પ્રસરે છે. યુનિવર્સિટીના વિજ્ઞાનીઓ કહે છે કે આ હેરડાઈના ઝેરને સ્ત્રીઓએ જલદીથી કિડની દ્વારા ફલશ કરવું પડે છે અને તેથી કિડની નબળી પડે છે.
ટેલિવિઝન પર માથાના ખોડાને કાઢવાની છેતરામણી જાહેરખબર આવે છે. લીંબુથી કે આમળાંના પાઉડરથી વાળ ધુઓ તો માથાનો ખોડો (ડેન્ડ્રફ) ચાલ્યો જાય છે. સાથે સ્ટાર્ચ, તળેલા પદાર્થ, ઉજાગરા અને ચિંતા છોડો તો ખોડો ન થાય. ચિંતાથી ય ખોડો થાય છે. તમને જે એન્ટિ-ડેન્ડ્રફ શેમ્પૂ વાપરવાનું કહેવામાં છે તેમાં ઝિંકપાયરીથિઓન નામનું હાનિકારક રસાયણ હોય છે. લાંબે ગાળે એ ખોડો દૂર કરે, પણ વાળને ઉખેડવાનું કામ પણ કરે છે. એમાં જો તે મોઢામાં જાય કે માથા સિવાયની ચામડીને અડકે તો નુકસાન કરે છે. ઉંદર પર ઝિંક પાયરીથિઓનનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો તો એની કરોડરજ્જુ પર અને સ્નાયુ પર ખરાબ અસર થયેલી. ઉંદરનાં ગુપ્તાંગ ખરી પડેલાં.
',
શિવ સેનાના ચીફ બાળાસાહેબ હેરડાઈ વાપરે પછી ઝૂંપડપટ્ટીની સુનંદાબાઈ તો વાપરે જ. ફેલિસિટી લોરેન્સ નામની બ્રિટિશ લેખિકાએ ‘“નોટ ઓન ધ લેબલ’ નામનું પુસ્તક લખ્યું છે, જે પેંગ્વિને પ્રકાશિત કર્યું છે. ફક્ત સાત પાઉન્ડમાં લંડનમાં મળે છે. તેમાં ખાદ્યોમાં વપરાતાં હાનિવાળાં રસાયણ તેમ જ કોસ્મેટિક્સમાં વપરાતાં રસાયણની પોલ ખોલી છે.
જેને પરમેનન્ટ હેરડાઈ કહે છે તેમાં એરિલેમાઈન્સ (Arylamincs) નામનાં રસાયણ છે. યુરોપમાં જે બ્લેડરનાં કેન્સર થાય છે તે આ ડાઈને આભારી છે એવું
!
આપણા ઘણા સત્સંગીઓ કે મરજાદી વૈષ્ણવો બ્રિટન જઈને માઉથવોશ વાપરે છે. તેમાં પચીસ ટકા આલ્કોહોલ હોય છે ઘણાં બાળક બાથરૂમમાં માઉથવોશ રાખ્યો હોય તેમાં જે મિન્ટનો સ્વાદ છે તેને કારણે માઉથવોશ પી જાય છે. આને કારણે બાળકોની બ્લડ સુગર ઓછી થઈ જાય છે. લોકો અગાઉ માંડ મહિને એક વાર સાબુએ નહાતા. આજે રોજેરોજ સાબુથી નાહવાની જરૂર જ નથી. સાબુમાં પ્રોપિલિન ગ્લાયકોલ છે. તેનાથી ધીમે ધીમે ચામડીને ઈરિટેશન થાય છે. નબળી ચામડીને આજનો સાબુ ચામડીના દર્દ માટે તૈયાર કરે છે. ખાવામાં કંઈ પણ ખોટા કોમ્બિનેશનવાળા પદાર્થો એકસાથે ખાઓ (દાખલા તરીકે દ્વિદળ દહીં-કઠોળ કે ફ્રૂટ સેલડ કે કઢી-પાપડ-દૂધપાક) તો ચામડીના રોગ જરૂર થાય છે. ગ્લાયકોલને કારણે સેન્ટ્રલ નર્વસ સિસ્ટમને અસર થાય છે. નાનાં બાળકોને રોજેરોજ સાબુથી નવડાવવાની જરૂર નથી. બેબી સોપથી પણ નહીં.
પુરૂષોએ શેવિંગ ક્રીમ વાપરવાની
|૧૩૯
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ જરૂર નથી. અલુવીરા એટલે કે કુંવારપાઠાની છોડવાં જોઈએ. સ્વીડન અને જાપાનમાં જેલ હવે મળે છે. એ ચોપડીને તમે દાઢી તો નેઈલ વાર્નિશમાં ફોરમલડીહાઈડનું કરી શકો છો. તેથી હજામત કરતાં ઘવાઈ રસાયણ વાપરવા પર પ્રતિબંધ છે. તેનાથી જાઓ તો તુરંત દવા થઈ જાય છે. કુંવારના કિડની અને લીવરને ખરાબ અસર થાય પાઠાના રસથી ચામડી સુંવાળી થાય છે. છે. આપણે આંગળીના નખને મરેલા માનીએ બીજી તરફ, બ્રિટનની વેન (Men) છીએ, પણ નખ મરેલા હોતા નથી. નેઈલ નામની સંસ્થાએ આંકડા કાઢ્યા છે કે સ્ત્રી વાર્નિશમાં જે ટોલ્યુઈન (Toluene) અને ૧૬ થી ૬૦ વર્ષની ઉંમર સુધી લિપસ્ટિક એસિટોન (Acetone) તેમ જ લગાવે તો કુલ ર(બે) રતલ લિપસ્ટિક ગળી ફોરમલડીહાઈડ નામનાં રસાયણ હોય છે જાય છે. જે લિપસ્ટિક લગાવો તેમાંથી એ ચામડી વાટે શરીરમાં જઈને નાહકની ૯૦ ટકા પેટમાં જાય છે. તેમાં લેનોસીન, શરીરની અંદરના કેમિકલ-કોકટેલને પ્રોપિલિન, ગ્લાયકોલ અને બ્રટિલકપારલેન વણસાવે છે.
નામનાં રસાયણ છે. ઉપરાંત, વધારાના વળી, નેઈલ વાર્નિશ રિમૂવર પ્રિઝર્વેટિવ (ટકાઉપણું લાવવાનાં તત્ત્વ) વાપરીને નવા નવા રંગો બીજે દિવસે વાપરો વપરાય છે. શું કામ.. શું કામ આ તે વાર્નિશ રિમૂવર પોતે પણ કેમિકલનો લિપસ્ટિકના લપેડા કરવા? કાફલો મોટો કરે છે. એ રિમૂવરમાં “અમેરિકામાં અને હવે ભારતમાં એસિટોન નામનું રસાયણ છે તે વધુ વપરાઈ દરેક નાની ફરિયાદ માટે દવા લેવાની જતાં ગળા, નાક, ફેફસાં અને આંખને આપણને ટેવ પડી છે. તે દવાઓ જ તમારી નુકસાન કરે છે. ઘણાં બાળક નેઈલ વાર્નિશ સ્મરણશક્તિ ઘટાડે છે'. એટલે હવે કે નેઈલ વાર્નિશ રિમૂવર ગળી જાય છે. આધુનિક ચીજોને તિલાંજલી દેવી પડશે. ઘરમાં બાળકો હોય ત્યારે તો આવાં નખરાં ૦ કાંતિ ભટ્ટ, ૨૧-૬-૨૦૦૪ ચિત્રલેખા
NIFકરતી” જીવન કેવી રીતે જીવવું જોઈએ એ લંબાવાય તેટલું લંબાવીને ઘણા સારા કાર્યો બહુ ઓછા જાણે છે કે વિચારે છે, જેનાં અને આત્મહિત કરી લેવા જોઈએ. લાંબુ વિના આપણું જીવન ન ચાલે તે ભૌતિક જીવવું એટલે પરમ (મોક્ષ) ની સાધના પદાર્થો આપણા નથી. માનવ શરીર એ કરતા રહેવું. એ આપણી અગત્યની ફરજ પરમ અને ચરમ સુખની અનુભૂતિ (મોક્ષ) છે. ૩૦-૪૦-૫૦ વર્ષની કાચી વયે રોગોથી માટેનું (Most Important) અગત્યનું ઘેરાઈ જવું કે મરવું તે આપણી બેદરકારી સાધન છે, એટલે માનવ જીવન જેટલું છે. આપણા ઋષિ-મુનિઓ મહાન વૈજ્ઞાનિક
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
હતાં એમણે ઋતુ પ્રમાણે આહાર, વિહાર, ઉપવાસ, વ્રતો, પ્રકૃતિમાંથી જ ઔષધો અને ભોજન સંબંધી આરોગ્યવિજ્ઞાન લોકોની જીવન શૈલીમાં જ ગોઠવી દીધું હતું. પરંતુ કમનસીબી કે છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોથી પશ્ચિમપરસ્ત આહાર, વિહાર, વિચારવાળી આધુનિક જીવનશૈલીએ સ્થાનિક આહારની વિવિધતા પરત્વે ઉદાસીન બનાવી દીધાં છે, આપણા કીચનનાં આરોગ્યવિજ્ઞાનને ભૂલવી દીધું છે. એની સામે ગંભીર સવાલ છે. આપણે અહિં ચાઈનીજ, મેક્સિકન રેસ્ટોરેન્ટ ખૂલે છે પણ, સૌરાષ્ટ્ર, પંચમહાલ રેસ્ટોરેન્ટ કેમ ખુલતી નથી ?
આજથી ૫૦ વર્ષ પહેલા ગાંધીજી સ્થાપિત ઉરૂલીકાંચન નિસર્ગોપચાર આશ્રમમાં એક સુત્ર લખેલું : ‘‘તંદુરસ્તી હજાર નિયામત'' આજે જગતભરમાં ખાસ તો મેટ્રોસીટીમાં અમદાવાદ, મુંબઈ અને અમેરિકન શહેરોમાં લોકોને તંદુરસ્તીનો અર્થ સમજાયો છે. ‘‘નિયામત'' એટલે અલભ્ય, દુર્લભ પદાર્થ એક અનન્ય જાતની દોલત માનવીનાં સુખનું માપ ‘તંદુરસ્તી' ચાલો તંદુરસ્તીનું રહસ્ય સમજીયે રોગનાં કારણો ઓળખી આજથીજ સજાગ બનીયે. ———–રોગના કારણો
સાજા રહેવું સૌને ગમે છે. અને સાજા રહેવાનો આધાર પથ્ય આહાર-વિહાર ઉપર છે. આયુર્વેદ તેના સ્વસ્થવૃત્ત અને સવૃત્તના પ્રકરણમાં આહાર-વિહાર, દિનચર્યા,
રાત્રિચર્યા, ઋતુચર્યામાં પથ્ય વિષે પૂરું માર્ગદર્શન દઈ દીધું છે. જો તેને લગતું સાહિત્ય વાંચવામાં આવે, શાળા-કોલેજમાં ભણાવવામાં આવે, ઘરમાં શિખવાડવામાં આવે તો વ્યકિતનું જીવન પથ્યપાલનને કારણે સ્વસ્થ રહે અને તેને પથ્ય વિષે ખ્યાલ ન હોય અને અપથ્ય સેવન કરવાની વ્યકિતને બચપનથી આદત પડી જાય તો તેને માંદગી આવ્યા વિના ન રહે. આ રીતે વ્યકિત, વ્યકિતથી બનેલ પરિવાર અને પરિવારોના સરવાળાથી થયેલ સમાજ પ્રદેશ કે દેશ દુનિયા માંદગીનો ભોગ બને છે.
આજે દેશ-કાળ બગડવાથી લોકોમાં અપથ્યપ્રીતિ વધુ જોવામાં આવે છે. બચપણના વરસોમાં, ગત જન્મના સંસ્કારમાં, વાતાવરણમાં, દેખાદેખીથી તેની અપથ્યપ્રીતિ વિકસતી જાય છે. આપણે થોડા તેના ઉદાહરણ જોઈએ.
:
મોડા ઊઠવાની આદત ઃ મોડા ઊઠવું તે અપથ્ય વિહાર છે છતાં મોડા ઉઠવું તે સામાન્ય બાબત બની ગઈ છે. રાત્રી જાગરણ, ઘરમાં બધાને મોડા ઉઠવાની આદત, વહેલા ઉઠવાથી થતા લાભનું અજ્ઞાન, નિદ્રા વિષેનું મિથ્યાભાન વગેરેને કારણે મોડા ઉઠવાની પ્રથા વધતી જાય છે. જેને કારણે આળસ, પ્રમાદ, ચીડિયો સ્વભાવ, એદીપણું, શિથિલતા, લોકોમાં વધતી જાય છે. મેદ વધે છે. પ્રમેહ, શરદી, શ્વાસ, ક્ષય, ચર્મરોગ, કાકડા, કાનમાં પરૂ આવવું, ચશ્માના નંબર વધવા, મંદ બુદ્ધિ,
૧૪૧
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ખોડો, ખીલ, કબજિયાત વગેરેનાં બીજ રોપાય છે ને તે તે રોગ વધતા જાય છે. કફ, મેદ, રક્તદોષ, પિત્તનો પ્રકોપ થાય છે.
ઉજાગરાની આદત ઃ રાતના ૧૦૧૧ વાગ્યા પછીનું જાગરણને ઉજાગરા કહી શકાય. કારણ અકારણથી લાખો લોકો રાત્રે જાગતા હોય છે તેને વાયુપ્રકોપ, માનસ દૌર્બલ્ય, નેત્રરોગ વગેરે થયા વિના રહેતા નથી. ૮૦ પ્રકારના વાયુના રોગો, ઘણા બધા માનસિક રોગો, દ્રષ્ટિ દૌર્બલ્ય, શિરઃશૂળ, જાતીય રોગો, બ્લડ પ્રેશર, અમ્લપિત્ત, અરૂચિ, કૃષતા, અશકિત વગેરે તેનાથી થતા જોવામાં આવે છે.
પંખાની આદત : માથે સતત પંખો ચલાવવો તે અપથ્ય છે. ફુલ સ્પીડમાં પુષ્કળ લોકો બારે માસ દિવસ-રાત પોતાની ઉપર પંખો ચલાવતા હોય છે. તેનાથી ચલ, રૂક્ષ, શીત, ગુલથી કોપેલો વાયુ અનેક રોગ પેદા કરે છે. શરદી, શ્વાસ, ઉધરસ, તાવ, પક્ષાઘાત, રાંજણ, કંપવાત, સંધિવાત, આમવાત, શૂળ વગેરે થયા વિના રહેતા નથી. તેવું જ ચોવીસ કલાક સતત ચાલતાં એ. સી. કે કુલરનું પણ પરિણામ આવે છે.
પ્રવાસ અધિક પ્રવાસ, લાંબો પ્રવાસ પણ વાયુ કોપાવનારા છે. તેનાથી આગળ કહેલા. જાતજાતના વાયુના રોગ ચલ ગુલથી થયાની દહેશત રહે છે. શરદી,શ્વાસ, શૂળ, ક્ષય, કબજિયાત જેવા રોગો પ્રવાસની ગતિ, અવ્યવસ્થા, સ્થાનફેર પાણીફેર વગેરે કારણે થતા હોય છે.
અતિ વાહન ચલાવવાની આદત : કારણને લીધે કે કારણ વિના પણ મોટર સ્કૂટર, સાયકલ જેવાં વાહનો ચલાવવાથી પણ જાતજાતના વાયુના રોગોને નોતરૂં મળે છે. શરદી, શ્વાસ, શૂળ, કાનના રોગો, શિરઃશૂળ વગેરે પણ તેનાથી થાય છે.
વ્યસનો : ટી.વી. મોબાઈલ, દારૂ, બીડી, સિગારેટ, તમાકુ, ગુટકા, ચા વગેરે જાત જાતનાં વ્યસનો પણ અપથ્ય છે. તેના પ્રત્યેની પ્રીતિ છેવટે પસ્તાવાનું કારણ બને છે. દારૂથી, થતા ક્ષય, હૃદય રોગ, લીવરનું કેન્સર, માનસ દૌર્બલ્ય, નપુંસકતા, મનનો બેકાબૂ, કુસંસ્કાર, ક્રોધ, ચોરી, અસત્ય, પરસ્ત્રીગમન જેવા દૂષણો જીવનને બરબાદ કરી નાખે છે. તમાકુના વ્યસની મોટે ભાગે કેન્સરના શિકાર બનતા હોય છે. ફેફસાના, મોંના, ગળાના, મગજના, હૃદયના રોગો પણ તમાકુથી - ગુટકાથી વધતા જાય છે. દુ:ખ, કરૂણા અને હાસ્યાસ્પદ વાત તો એ છે કે જે પ્રચાર મહામાધ્યમો બધાં વ્યસનો હાનિકારક છે તેવું કહે છે તે સાથે સાથે તેની જાહેરાતો દ્વારા તેનો પ્રચાર પણ કરે છે !!
વિરૂદ્ધ આહાર : કાચા દૂધ, દહિં, છાશ (ગોરસ) સાથે કઠોળ (દ્વિદળ), ફ્રુટ સલાડ, ફ્રુટ જ્યુસ, ફ્રુટ સેઈક, ચીકી જેવા વિરૂદ્ધ આહાર પાર વગરના રોગો પેદા કરે છે. તેને કારણે સફેદ દાગ, સોરાયસીસ જેવા ચર્મરોગ ચારે તરફ પ્રસરી રહ્યા છે. છતાં એક પણ લગ્નભોજન એવું નહીં હોય
૧૪૨
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ન્
કે પાર્ટી એવી નહીં હોય કે જેમાં વિરૂદ્ધ આહાર ન હોય ! દૂધ સાથે ફળો, ખટાશ, માંસાહાર, ડુંગળી, લસણ, ગાજર વગેરે ખાવાથી દસ ટકા જેટલા રોગોનો સમાજમાં ઉદ્દભવ થતો રહે છે.
વાસી આહાર : બ્રેડ, બિસ્કિટ ને તૈયાર ખાદ્ય પદાર્થ, ફ્રીઝ-કોલ્ડ-સ્ટોરેજ વગેરેમાં કલાકો, દિવસો, મહિનાઓનો વાસી આહાર મંદાગ્નિકારક, ગુરૂ અને અપથ્ય હોવાથી નવાનવા રોગના મૂળ નાખે છે. જ્યારે ઘણા અપથ્ય પ્રીતિ ધરાવનારા આળસુ, લોલુપ લોકો શિખંડ, કેરીનો રસ વગેરે વરસ વરસ જૂનો પણ આરોગે છે !
દહીં : સદા પથ્ય આહારમાં દહીંનું સ્થાન ન હોવા છતાં દહીં પુષ્કળ ખવાય છે. તે ખાવાની આયુર્વેદમાં અનુપાન વિધિ બતાવવામાં આવેલી છે પણ તેને પ્રત્યે દુર્લક્ષ્ય કરી હમેશાં દહીં ખાનારા લોકો ડાયાબિટીસ, મેદવૃદ્ધિ, ચામડીના રોગો, કાકડા, કાનમાં પરૂ, અતિનિદ્રા, શરદી, શ્વાસ, ક્ષય, ઉધરસ, કબજિયાતના ભોગ બનતા રહે છે. ઉનાળામાં રોજ કે વધારે પડતો શિખંડ ખાવાની પ્રીતિ પણ આવું જ પરિણામ આવે છે.
કેમીકલવાળો નવો ગોળ જૂનો દેશી ગોળ પથ્ય છે પણ નવો કફકર, અભિષંદી ગુરૂ હોવાથી અપથ્ય છતાં ઘણાં લોકો બાળકો અને મોટો ગોળનો ગાંગડો લઈને જમવાની કુટેવ ધરાવતા હોય છે. તેની સાથે દહીં, ડુંગળી, લસણ, અડદ
હોય તો તે વિરૂદ્ધ આહાર બને છે તેથી કૃમિ, કફ, શરદી, ચામડીના રોગ, પ્રમેહ, કાકડો, ખોડો, કાનમાં પરૂ આવવું, મેદવૃદ્ધિ, આંખો આવવી વગેરે રોગો થાય છે.
અડદ : અડદને હીન કઠોળ ગણાવીને
આયુર્વેદ નિત્યના આહારમાં સ્વીકાર કર્યો નથી. છતાં નવી કેટલીય વડા, ઈડલી જેવી, વાનગીમાં હમેશાં અડદ ખવાય છે. તેનાથી જડતા, કામુકતા, કફ, પિત્ત વગેરેથી થતા રોગો થાય છે.
તેલ : બધાં તેલમાં તલતેલને શ્રેષ્ઠ કહેલ હોવાથી શિંગતેલ, સરસવ તેલ, કપાસીયાનું તેલ, કડીનું તેલ વગેરે હીન ગુણવાળાં છે. શ્રેષ્ઠ ગણાયેલ તલ-તેલ પણ વધુ ખાવાથી ત્વચાના, વાળના અને આંખોના રોગ પેદા કરે છે. તેથી તળેલો આહાર, ફરસાણ વગેરે હંમેશાં પથ્ય ન કહી શકાય. ઉનાળામાં તેલ ગરમ પડે તેથી ત્યારે શક્ય તેટલું ઓછું વાપરવું જોઈએ. નિત્યના આહારમાં આયુર્વેદે તેલનો સમાવેશ નથી કર્યો. મારવાડી લોકો તેલની જગ્યાએ ઘી નો વપરાસ કરે છે. તેલ નહિવત્ વાપરે છે. છતાં કાળા તલનું તેલ શ્રેષ્ઠ છે એની મનાઈ નથી.
ડુંગળી બટાટાં (કંદમૂળ) : ડુંગળી બટાટાં પણ પચવામાં ભારે, નિદ્રાવર્ધક, મેદવર્ધક, કામવર્ધક કહેલ હોવાથી તેનો ક્યારેય ઉપયોગ કરવો નહિ.
૧૪૩
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ----રોગનું મૂળ---- કોલેસ્ટરોલ બનીને ધાતુઓનાં વહનમાર્ગને
વર્ષા (અષાઢ-શ્રાવણ) માં વાયનો. અવરોધે છે. અને નળીઓને બ્લોક કરે શરદ (ભાદરવા-આસો) માં પિત્તનો. અને છે, અને લોહીવિકાર, ચામડી રોગો વિગેરે. વસંત (કાગણ-ચૈત્ર) માં કકનો પ્રકોપ થાય ઉત્તપન્ન કરે છે. ખાધેલ ખોરાકમાંથી કાચો છે. ફાગણ-ચૈત્રમાં આરોગ્યની બાબતમાં આમ, આમવિષ અને કફનો પ્રકોપ થાય સજાગ રહેવું. ચૈત્ર-એપ્રિલમાં દેહશુદ્ધિ છે. કફ થવાથી શિથિલતા, આળસ, શરદી, જરૂરી છે, કેમકે આયુર્વેદનાં આચાર્યોએ સાયનસ, છાતી કફથી ભરાઈ જાય, શરદ ઋતુ (ભાદરવો-આસો) ને રોગની ખાંસી, માથામાં ભાર, ખોડો (ડિસ્ટ્રપ), માતા અને વસંત (ફાગણ-ચૈત્ર) ને રોગનો ખીલ, ચામડીના રોગો, ડાયાબિટીસ, પિતા કહેલ છે.
સંધિવા, શરીરમાં મક્યુલરપેઈન (લોહીમાં रोगाणां शारदि माता, पिता च कुसुमाकरः।
કફ ભળવાથી) વિગેરે અનેક રોગો થાય ઋતુ પ્રમાણે આહાર-વિહાર યોજવા
છે. તે વખતે નકોરડા ઉપવાસ (વમન) જોઈએ, જે કફનું શમન કરે. (ગળ્યા,
કરાવીને અપથ્ય પદાર્થોનો ત્યાગ કરીને ખાટા, ખારાં, ઠંડા, ચીકણા, ભારે, વાસી
રુક્ષ પદાર્થો લેવા. નિષ્ણાંત વૈદ ચિકિત્સકનાં પદાર્થો અને દહીં, શ્રીખંડ, માખણ, દૂધની
માર્ગદર્શન પ્રમાણે આર્યુર્વેદિક દવા લેવાથી વાનગી, આઈસ્ક્રિમ, બરફ, મીઠાઈ, ઠંડા "
{ તે રોગ મટે છે. " પીણા, ફ્રીઝ, ખાંડ, ગોળ, શેરડી, કેળાં, યુરોપ-અમેરિકામાં ચૈત્ર મહિનાની કેરી, તરબૂચ વિગેરે તમામ ફળ ઘી, દૂધ આજુ બાજુનો સમય લેન્ટીના તહેવારોમાં (મદો-માંસાહાર બારે મહિના) વધુ પડતું ઉપવાસ કરાય છે. ઈટાલીમાં “લેન્ટ' ના. મીઠું, અડદ, તલ, ટમેટા. અનેકવાર સમયમાં માંસ-મચ્છી પણ છોડે છે. ચૈત્રમાં પીવાતી ચા. આ બધાને કારણે પાચનતંત્ર ચોકલેટ, દારૂ અને સિગારેટ છોડવાનું મંદ થવાથી, પાચનતંત્ર નબળું પડે ! ખ્રિસ્તી પાદરીઓ કહે છે, અને ઘણા ૨૮ ત્યારે ખોરાક પચે નહિ એટલે કે જે ખાઈએ કે ૩૦ દિવસનું બ્રહ્મચર્ય પાળે છે. “ચૈત્રમાં તે કાચું રહે. *
દેહશુદ્ધિ અને વર્ષભર રોગ સામેની ઢાલ : આહારનો નહિ પચેલો ભાગ તેને
ઉપવાસ અને લીમડાનું સેવન'. આખું આયુર્વેદમાં ‘વાનું કહે છે. તમામ રોગોનું
વરસ સાજા રહીને મૌજ માણવી હોય તો મૂળ “આમ” છે. “ગાને દિ સર્વ સેનામાં
સમયાનુસાર ઉપવાસ અને અમુક ચીજોની મૂત્ત” આજ આમ આગળ જતાં આમવિષ *
પરહેજ (ચરી) પાળવી જોઈએ. બને છે. જે શરીરમાં રહેલા વાત, પિત્ત, તાજી વિયાએલી ગાયને લીમડાનાં કફને દુષિત કરે છે. આગળ જતાં કૂમળાં પાંદડાં ખાણ સાથે મેળવીને
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ખવરાવતા તે વધુ દૂધ આપે. જેણે આખી વસંતઋતુની કે કેરીની મોજ માણવી હોય એણે ચૈત્રમાસની ઓળી કે ઉપવાસ કર્યા વગર કેરી ખવાય જ નિહ. અશુદ્ધ પેટે કેરી ખાવાથી ઘણી વિકૃતિ આવે છે. આખો ઉનાળો ચોકલેટ બંધ કરવાનું પશ્ચિમમાં
ડોક્ટરો કહે અને વજન ઘટાડવા માટે પણ ચૈત્ર કે એપ્રિલ માં જ ઉપવાસની સલાહ આપે છે.
પોષણશાસ્ત્રી ડો. સ્પીયર સિગારેટ છોડવાની સૌથી શ્રેષ્ઠ સીઝન ચૈત્ર-એપ્રીલ કહી છે. ભારતની દૃષ્ટિએ ગૂટકા, તમાકુ,
માવો, સિગારેટ છોડવાની પ્રતિજ્ઞા ગૂડી પાડવાને દિવસે જ લેવી.
યાદ રહે ચોકલેટ એ પશ્ચિમનાં ઠંડા પ્રદેશોની પેદાશ છે. ભારતની ગરમી માટે ચોકલેટ તદન નાલાયક છે, માટે ભારતનાં બાળકોમાં પેટ અને દાંતની ઘોર ખોતરતી
ચોકલેટો અને બિસ્કીટોને કાયમ અથવા છેવટે ઉનાળામાં કડક રીતે ત્યાગ કરવો જોઈએ.
ઉનાળામાં વધુ પડતી ગળી ચીજો ખાનારા રોગનો ભોગ બને છે. ચોકલેટ સાથે કેરી ભળતાં ઉનાળાની સીઝનમાં બાળકોને રોગ થાય છે.
નાડી પરિક્ષા
ખાન-પાનનાં પદાર્થોમાં છ રસ હોય છે, તીખો, તૂરો, કડવો, ખારો, ગળ્યો અને ખાટો. છમાંથી ત્રણ રસજ શરીરમાં સ્થાયી રહે છે. તીખો, ગળ્યો અને ખાટા એ ત્રણ રસ શરીરમાં રહે છે. માન્યતા છે કે ખાટો અને તીખો રસ અધિક પડે તો પિત્ત વધે છે, અને ગળ્યા રસથી કફ વધે અને તીખા, તૂરા અને કડવા રસથી વાતપ્રકોપ થાય છે. ખાટો રસ વાયુનું શમન કરે છે. મીઠો રસ પિત્તનું શમન કરે છે, અને તૂરો રસ કફનું શમન કરે છે. આ રસોને જાણવાની પધ્ધતિઃ-પુરૂષનો જમણો અને સ્ત્રીનો ડાબો હાથ લાંબો સીધો કરી અંગુઠાની મૂળ પાસેની ધમણી ઉપર વચલી ત્રણ આંગળીઓ રાખી વાત, પિત્ત અને કફ દોષ જાણાવા મળે છે.
૧૫
દોષ આ રસથી વધશે
વાંકી, સર્પ અને જળો પ્રમાણે જે ચાલે તે વાતનાડી. દેડકા, કાગડા અને ચકલીનાં ત્વરાએ જે ચાલે તે પિત્તનાડી. હંસ, ઉપર કબૂતર અને મોરની જેવી મંદ મંદ ચાલે તે કફનાડી. ઉપરાંત મૂત્રપરિક્ષા, મળપરિક્ષા, જીભપરિક્ષા, આંખપરિક્ષા, વાયુ રૂપપરિક્ષા, શબ્દપરિક્ષા, પિત્ત સ્પર્શપરિક્ષા વગેરેથી માહિતી કફ
મળે છે.
તીખો, કડવો, તૂરો ખારો, ખાટો, તીખો મીઠો, ખારો, ખોટો
આ રસથી ઘટશે
મીઠો, ખારો, ખાટો
મીઠો, કડવો, તૂરો તીખો, કડવો,
તૂરો
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
તરિયા, દુધી, પાલક, સરગવો.
.
વિભાગ-૫ 'ગુણ અનુસાર ખોરાકના પદાર્થોની યાદી વાયુકારક
વાયુનાશક કોદરા, જવ, નાગલી, ધાન્ય
બાજરી, મકાઈ, સામો ઘઉં, ડાંગર, જુવાર, કાંજી
ચણા, ચોળા, તુવેર, મગ, . કઠોળ મઠ, વટાણાં, વાલ
અડદ, કળથી કાકડી, કારેલાં, કોબી, ગુવાર, ધિલોડો, ચીભડું,
અળવી, કંકોડા, ગલકાં, તાંદળજો, સફેદ-લાલ,
ડોડી, મેથીભાજી, રાતું કોળું, લુણીભાજી, વંતાક, | શાભાઈ,
બટાકા, ભીંડા જાંબુ (વધુ ખવાય તો), |
: પાકી કેરી, સક્કરટેટી, કાળીદ્રાક્ષ, દાડમ, નાળિયેર, દ્રાક્ષ, કુમળી કેરી, પાકું ફળ
ફાલસા, કુમળાં બીલાં, મોટા બોર, મોસંબી, પપૈયું, ફણસ, પાકાં બીલાં, સિતાફળ
રાયણ, ખાટાં લીંબુ, શેતુર, પેરૂ, શેરડી ગોળ સુકો મેવો ખજુર, શિંગોડાં, સોપારી અખરોટ, આલુ, કાજુ, ચારોળી, પિસ્તા, બદામ
અજમો, પાકી આમલી, આમળાં, એલચી, કેસર, 1
ખસખસ, જીરું, તજ, તુલસી, ફુદિનો, મરચાં, મસાલા | પાકાં કોકમ
કાળા મરી, લવિંગ, વરિયાળી, સિંધાલુણ, સંચળ,
હિંગ. તેલીબિયા મગફળી
કોપરેલ, તેલ, તલતેલ, દિવેલ, સરસવ, સરસિયું. | ભેંસનું માખણ, (સહેજ ગાયદુધ, ગાય-ભેંસ-બકરીનાં દહીં-છાશ, ગાયપ્રાણીજન્ય, વાયુકારક)
બકરીનું માખણ છાશ સાથે, ગાય-ભેંસનું ઘી , પિત્તકારક
પિત્તનાશક ધાન્ય | બાજરી, મકાઈ કોદરી, ઘઉં, જવ, જુવાર, ડાંગર, નાગલી, સામો કઠોળ | અડદ, કળથી, ચોળા ચણા, મગ, તુવેર, મઠ, મસુર, વટાણા, વાલ કારેલાં, ચીભડું, ડુંગળી, વંતાક,]ી
|કાકડી, કોબી, કંકોડાં, ગલકાં, ગુવાર, ધિલોડો,
દોધ અળવી (કિંચિત) લુણીભાજી, શાભાર) મેથીભાજી, પરવળ, રતાળુ-વર્ધક |
ડોડી, તુરિયાં, તાંદળજો, દુધી, કોળું, રાતું, સરગવો
સક્કરટેટી, અંજીર, કાળીદ્રાક્ષ, દાડમ, પાકી કેરી, જાંબુ, અનેનાસ, કેરી (કુમળી), તરબુચ, શેરડી ખાંડ-ગોળ, નાળિયેર, બીલાં, કેળું, પેરૂ, ફાલસા, લીલાં કુમળાં વેરાયણ, દ્રાક્ષ-મોટી શામક, દ્રાક્ષ (નાની), શેતુર, ફણસ,
સિતાફળ, ખાટાલીંબુ, પાક પપૈયુ, મોટાં બોર, મોસંબી
ના
નામ
* *
* * * *
* *
૧૪૬
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુકો મેવો પિસ્તાં
મસાલા
તેલીબિયા
પ્રાણીજન્ય
ધાન્ય
કઠોળ
શાકભાજી
ફળ
સુકો મેવો
તેલીબિયા
વિભાગ-૫
પ્રાણીજન્ય
અજમો, આદું, આમલી,
એલચી, તજ, તુલસી, ફુદિના, આમળાં, કેસર, કોકમ, જીરૂં, ધાણાં, રાઈ, મરચાં, કાળા મરી લસણ, લવિંગ, સિંધાલુણ, હળદર વરિયાળી, હિંગ
તલ, તલનું તેલ, મગફળી,
સરસવ, સરસિયું
મધ
અખરોટ, આલુ, કાજુ, ખજુર, ચારોળી, બદામ, શિંગોડા, સોપારી
કોપરેલ, દિવેલ
ગાય-ભેસ-બકરીની છાશ, જુનું બકરી-દહીં, ગાય-ભેંસ-બકરીનું માખણ છાશ સાથે, ગાય-ભેંસનું ઘી
કફનાશક
કફ્તારક
ઘઉં, જુવાર, નવી ડાંગર, નાગલી, મકાઈ
અડદ, ચોળા
અળવી, કાકડી, ગલકાં, ગુવાર,
ધિલોડા, ચીભડું, ડુંગળી, કારેલાં, કોબી, કંકોડા, ડોડી, તાંદળજો, (કિંચિત), તુરિયાં, દુધી, પાલખ, પરવળ, પંડોળા, મુળા, મેથી-ભાજી, લુણીભીંડા, રતાળું, રાતુ કોળું, ભાજી, વંતાક, સરગવો. અનાનાસ, કેળું, સક્કરટેટી, કાચીકેરી, ફણસ, નાળિયર, પેરૂ, શેરડી ખાંડ ગોળ, મોસંબી, સિતાફળ, તરબુચ, પા. પપૈયું, મોટીદ્રાક્ષ, મોટાબોર, પાકા બીલાં અખરોટ, ચારોળી, પિસ્તાં, બદામ, શિંગોડા
આલું, કાજુ, ખજુર
અજમો, આદું, આમલી, આમળાં, એલચી, કોકમ (કિંચિત), ખસખસ, કેસર, જીરૂં, (કિંચિત), તજ, તુલસી, ધાણા, મસાલા તુલસી, મરચાં, કાળામરી, રાઈ, ફુદિના, મરચાં, મરી, રાઈ, લવિંગ, વરિયાળી, હળદર, હિંગ
લસણ, વરિયાળી, હિંગ
કોપરેલ, તલ, તલનુંતેલ, દિવેલ,
મગફળી.
કોદરી, જવ, બાજરી, સામો
કળથી, ચણાં, તુવેર, મગ, મઠ, મસુર, વટાણાં, વાલ
અંજીર, જાંબુ, દાડમ, દ્રાક્ષ (નાની અને કોળી), ફાલસા, બીલાં, કુમળાં, રાયણ, લીંબૂ (ખાટાં), શેતુર, સોપારી
સરસવ, અને સરસિયું
ગાય-ભેંસ દુધ-દહીં, ભેંસ-છાશ-બકરી દુધ-દહીં, ગાય-બકરીનાં છાશ-ઘી, જુનું ઘી, ગાય-ભેંસ-બકરી માખણ.
મધ.
|૧૪૭
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ઋતુના
મહિના નામ
પચ્ય ખોરાક (હિતકારી)
ગ્રીમ
હેમન્ત કારતક: સંતરા, અનાનસ, મોસંબી, આમળા, ઘી, ઘઉં, ગરમ દૂધ
માગસર : સીંગ, ડ્રાયફ્રુટ, મોસંબી, આમળા શિશિર પોષ: બરફ સાથવો, કડવા કશવાળા પદાર્થોનો ત્યાગ (શેરડીનો રસ
રોજ બે ગ્લાસ પીવો)
મહા મીઠાં ખારેક બોર ખાવા વસંત ફાગણ જુલાબ લેવો, ખાટી મીટ્ટી, ગરીષ્ઠ ચીજોનો ત્યાગ, ખાટાં, ઠંડા
બરફ, આઈસ્ક્રિમ વાયુકર પદાર્થોનો ત્યાગ (પિત્તકપિત) ચૈત્ર: ધાણી, ગોળ-પાપડી, ગોળની મીઠાઈ ખાવાની (ચૈત્રી બીજ
ગુડી પડવાને દિવસે લીમડાનો રસ ત્યારપછી જ કેરી શરૂ) વૈશાખી કડવી, ચટપટ, સુકી, ખારી ચીજોનો ત્યાગ, કલીંગર, સક્કરટેટી,
| જેઠાઃ કાળીદ્રાક્ષ, દૂધી હલવો, કાકડી વપરાય વર્ષા | અષાઢઃ લુખા અને ગરમ પદાર્થ હાનિકારક, કોલેરા (વાયરસ) માં
| શ્રાવણ: લીંબુનું સેવન, કેળા ભરપૂર ખાવાનાં, પીચ, પ્લમ, પેર. શરદ ભાદરવો અગ્નિ મંદ હોય, હલ્કો આહાર, ભારી ખોરાક નહિ, દૂધ
પૌંઆ, ચોખા વિગેરે દૂધ ખૂબ પીવાનું, પનીરની મીઠાઈઓ, ભાદરવામાં કાકડી અને છાશ ખાવ એટલે બીમાર પડ્યા વગર
રહો નહીં. આસો: દૂધ પૌઆ ખાવાના, પેરૂ અને સીતાફળ, શરદપૂનમથી કાર્તિકી
પૂનમ સુધી એક જ મહિનો ખાવાના જે અમૃત ફળ કહેવાય. પેરૂ કાપીને અડવું અડધું ક્યારે ય ન ખવાય, તેમાં પિત્તનાશક, પિત્તવર્ધક ગુણ હોય એટલે પાર્ટનરશિપમાં ખાવું નહીં. અખંડ ખાવાનું એક તો આખું પેરૂ ખાવાનું. સફરજન અને દાડમ બારે મહિના ખવાય. સફરજન એક રોજ ખાય તે બીમાર ન પડે. ૦ ચોમાસામાં મકાઈના ભટ્ટા ક્યારે ય ન ખવાય. • પોષમાં સાઈટીકાના પેશન્ટ વધી જાય, પગની નસો ખેંચાવી તેને ભરપૂર શેરડીનો રસ પીવડાવો. ૦ ચૈત્રી બીજના દિવસે ખાસ લીમડાનો રસ પીવાનો.
૧૪૮
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
(૧) જ્યાં વસે વાસા (અરડુસી) ત્યાં શું કરે કાસા (ખાંસી) !,
પેટ સફા (સાફ), તો દરદ દફા). (૨) આંતરડા (પેટ) ભારે તો માથું ભારે, જ્યાં હશે ગંદવાડ, ત્યા હશે મંદવાડ. (૩) જેને ઘેર તુલસીને ગાય, તેને ઘેર વૈદ ન જાય, મગ ચલાવે પગ. (૪) જો ચાર મહિના મગ ખાય, તો માણસ ઉઠે માંદા. (૫) ટાઢિયા તાવમાં તુલસીને મરી, પીવો લીંબુ શરબત કરી. (૬) જળ માટી ને ખુલ્લી હવા, કુદરતની એ ઉત્તમ દવા, સાદો ખોરાક સદા નિરોગી. (૭) જેવું ખાય અન્ન, તેવું થાય મન, જેવું થાય મન, તેવું થાય તન. (૮) સબ રોગો કે બીચ મેં, બડી દવા ઉપવાસ,
રોગ હો ભલે હજાર, ઉપાય એક ઉપવાસ (૯) ફળ સવારનાં ખાવાથી હીરા જેવું, બપારેનાં ખાવાથી સોના જેવું, સાંજનાં ચાંદી
જેવું અને રાત્રે લોખંડ જેવું. (ફળ કયારે ખાવા ને નક્કી કરો..!) (૧૦) વખત (સમય) સર્વ રોગોનો ઉત્તમ ઈલાજ છે. (૧૧) મહેનત કરીને હક્કનું ખાય તેને કદી રોગ ન થાય. (૧૨) અષાઢ મહિને સૂંઠ ખાય, તેને કયારે રોગ ન થાય. (૧૩) ગળો, ગોખરૂ, આમળા, સાકર, ઘી થી ખવાય
વૃદ્ધપણું વ્યાપે નહિ, રોગ સમૂળી જાય. (૧૪) હરડે, બહેડા, આમળા, ચોથી ચીજ ગળો;
તેનું સેવન જે કરે વ્યાધિ તેની ટળો. (૧૫) ઓકી દાંતણ જે કરે, નયણે હરડે ખાય, દૂધે વાળુ જે કરે તે ઘર વૈદ ન જાય. (૧૬) આંખે ત્રિફલા, દાંતે લૂણ, પેટ ન ભરવું ચારે ખૂણ,
જમીને ડાબે સૂવે, તેનો રોગ રણમાં રૂએ. (૧૭) ભોંય પથારી જે કરે, લોઢી ઢેબર ખાય,
તુમ્બ પાણી જે પીએ, તે ઘર વૈદ ન જાય. (૧૮) સૂરજ ખાય અને ચાંદો પીએ, તેનો રોગ રણમાં રૂએ,
તાજું ખાય વખતસર સુવે, તેનો રોગ ધરે ધરે રૂએ. (૧૯) જેની સારી દિનચર્યા, તેની સારી ભવચર્યા.
૧૪૯)
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ (૨૦) બાહ્મ મુહૂર્ત ઉઠવું, કરવા શુભ વિચાર; ઉષ:પાન ના ભૂલવું પછી શૌચ સંસાર. (૨૧) કણજી, વડ કે નિમ્બનું દાંતણ શ્રેષ્ઠ ગણાય,
લાંબુ આંગળ આઠ લઈ, તાજુ નિત્ય કરાય. (૨૨) સાદુ ખાતાં, સાદુ પીતાં, હાથે ખાંડતાં, હાથે દળતાં,
મળે ખાવાને ચોખ્ખું અન્ન, રહે પ્રફુલ્લિત તન ને મન. (૨૪) ડાબે પડખે લેટવું, જમ્યા પછી ઘડીવાર,
અને દિન ના ઊંધશો, જમો ન વારંવાર. (૨૫) પાચનઅગ્નિ આપણો મોટો છે આધાર, જતન હંમેશા તેહનું કરવું સર્વ પ્રકાર. (૨૬) અમાપ ખાવું પીવું થાય, દુઃખ દર્દના મૂળ નંખાય,
શરીર તેથી માંદુ રહે, વૈદ-ડોકટરના ઘરે જવાય. (૨૭) આહાર, નિંદ્રા સંયમ કેરૂ જેને સાચું જ્ઞાન,
તનમાં તેને રોગ રહેના મનમાં ન અજ્ઞાન. (૨૮) પથ્ય ન પાળે રોગી તો કરે, શું ઔષધ કામ,
પથ્ય જો પાળે રોગી તો, ઔષધનું શું કામ. (૨૯) હેમંતે સંચિત કફ સઘળો વસંતમાં છલકાય,
તેનું શોષણ કરવા લુખા લઘુ દ્રવ્ય લેવાય. (૩૦) રાતે કદી ન જાગવું, સુવું સમયે શાંત,
ડાબે પડખે સર્વદા સ્વચ્છ સ્થળે એકાંત. (૩૧) સાંઈ ઈતના દીજીયે, જામે કુટુમ્બ સમાય,
મૈ ભી ભૂખા ના રહું, રે સાધુ ના ભૂખા જાય. (૩૨) દુધ પૌઆ ને ખીચડી, ને ઉપર ખાધું દહીં,
તાવે સંદેશો મોકલ્યો, ખાટલો પાથર્યો કે નહીં. (૩૩) ફૂટ, કાકડી ને તૂરીયા, ઉપર ખાધું દહીં,
તાવે સંદેશો મોકલ્યો ખાટલો પાથર્યો કે નહીં. (૩૪) ચોમાસાની કાકડી ને, ભાદરવાની છાશ,
તાવને તેડવા મોકલે, મૂઠીઓ વાળી નાશ. (૩૫) એઠું જુઠું ને ઉતરેલ અન્ન, રોગ કહે ત્યાં રહેવાનું મન.
૧૫૦|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ગાયના દૂધની ખરી કિંમત ગાય ભારોભાર સુવર્ણના સિક્કાઓ આપીને પણ ચૂકવી ન શકાય..!
એક હતી અંધેરી નગરી. ત્યાં ટેક શેર ભાજી મળતી હતી અને ટકે શેર ખાજા મળતા હતા. બીજી છે, મુંબઈ નગરી કે જ્યાં મિનરલ વૉટ - ૧૨ રૂપિયે લીટર મળે છે. ગાયનું દૂધ ૧૪ રૂપિયે લીટર છે ? મળે છે અને પેપ્રસી ૨૫ રૂપિયે લીટર મળે છે. વૈજ્ઞાનિકોએ શોધી કાઢ્યું છે કે આ ગાયના દૂધમાં સો ની રજકણો છે.
દેશી ઘરાઉ ગાયા ગાયના દૂધનો જે પીળો રંગ છે તે આ સુવર્ણને આભારી છે. કોલા ડ્રિક્સમાં એસિડ જંતુનાશક છે, જે હાડકાંને ગાળી નાખે છે, તેમ છતાં તેનો ભાવ ૨૫ રૂપિયે લીટર છે. અને સોના જેવું ગાયનું દૂધ ૧૪ રૂપિયે લીટર છે. જો આપણે ગાયના દૂધની સાચી કિંમત સમજતા હોઈએ તો તેની ભારોભાર સોનું ચુકવવા પણ તૈયાર થઈ જઈએ.
શહેરોમાં જોકે યુદ્ધ દેશી ગાયનું શુદ્ધ દૂધ આજે એક વિરલ જણસ બની ગઈ છે. ગાયના દૂધને નામે શ દરોમાં જે ડેરીનું દૂધ મળે છે તે હકીકતમાં દેશી ગાયનું નહીં પણ જર્સી કે છે હોલિસ્ટીન જેવી વર્ણસંકર ગાયોનું દૂધ હોય છે. અનુવંશ શાસ્ત્રીઓના કહેવા મુજબ જર્સી કે હોલિસ્ટીન ગાયો હકીક માં ગાય નથી પણ ડુક્કરના વર્ગનું એક પ્રાણી છે. ના પ્રાણીનું કદ ગાયના કદ વિદેશી ! જેટલું હોય છે પણ ધ્યાનથી જોશો તો તેનો માણ ચહેરામહોરો ડુક્કરને મળતો આવે છે. આ કારણે ગાયના દૂધના જે ગુણો છે તે આ વર્ણસંકર પ્રાણીના દુધમાં કયારેય જોવા મળતા નથી. ડેરીનું દૂધ પીનારાઓ ના કારણે ગાયનું દૂધ પીવાના ભ્રમમાં રહેતા હોય છે પણ તેમને ગાયના દૂધના કોઈ પણ મળતા નથી. આયુર્વેદના પ્રાચીન ગ્રંથો મુજબના ગાયના દૂધના ગુણો મેળવવા હોય તો દેશી ગાયનું દૂધ જ પીવું પડે.
ગુજરાત રાજ્યન ગૌસેવા આયોગે તાજેતરમાં ગાયના દૂધ વિશે એક રસપ્રદ માહિતી પુસ્તિકા બહાર પાડી છે. બીજું સ-રસ સાહિત્ય ગુજરાત રાજ્યના વનવિભાગે
જર્સી
પ્રાણી.
ગાય
-
૧૫૧
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
પહાથી, ઇટસલાડ. | 9: ૦°ા બાદ ૧૧ દાભ ક બ શાખા (10ા
વિભાગ-૫ પ્રકાશિત કર્યું છે. આ પુસ્તક જ્યોતિષ શાસ્ત્રના આધારે વૃક્ષ ઉપાસના વિષયક છે. તેમાં દરેક નક્ષત્ર સાથે વૃક્ષોનો સંબંધ અને પ્રાચીન ભારતીય વૃક્ષ વિજ્ઞાનની હૃદયંગમ સમજૂતી આપવામાં આવી છે. સરકારી ખાતાંઓ જો આ રીતે પ્રાચીન ભારતીય વિજ્ઞાન અને વિદ્યાઓની પ્રતિષ્ઠા કરવા લાગે તો ખરેખર આ દેશનો ઉદ્ધાર થઈ જાય. અહીં આપણે વાત કરવી છે, ગાયના દૂધના ગુણોની, જેની ખૂબ જરૂર કોક અને
પેપ્રસીને જ અમૃત માનીને જીવતી નવી પેઢીને છે. કટુ સત્ય..! નવજાત શિશુ માટે શ્રેષ્ઠ માતાનું દૂધ છે. ત્યાર પછી
ગાયમાતાનાં બીજા નંબરે ગાયનું દૂધ આવે છે. હાડકામાંથી જીલેટીન ગાયના દૂધમાં કુદરતી વિટામીન એ, જે રોગપ્રતિકારક પાવડર બને છે, જે શકિત ધરાવે છે, જે બીજા કોઈ દૂધમાં સહેજે નથી, આ આઈસક્રિમ, બજારૂં | ઉપરાંત કયુરોટિન નામનો પદાર્થ જે આંખના જ્યોતિ વધારે
છે. જેના દ્વારા અંધાપો રોકાય છે અને આંખો તેજસ્વી કેમ્યુલ, કોઈપણ
બને છે. ટીકડીને નક્કર રશિયન વિજ્ઞાનીઓએ વર્ષો સુધી ગાયના પંચગવ્ય બનાવવામાં વપરાય
એટલે કે દૂધ, ઘી, છાશ, મૂત્ર અને છાણા ઉપર સંશોધન છે. હાડકાનો ભૂક્કો,
કરીને શોધી કાઢયું હતું કે આ પાંચેય પદાર્થોમાં સ્ટ્રોન્શિયમ કોડલિવર ઓઈલ,
નામનું તત્ત્વ છે, જે અણુકિરણોનો મુકાબલો કરવા સક્ષમ
છે. જે ઘરોમાં ગાયના છાણનો બળતણ તરીકે અથવા ઊંચી જાતની
ધૂપમાં ઉપયોગ કરવામાં આવતો હોય તેને કિરણોત્સર્ગની કન્વેશ્વરી, સોસેજ,
અસર થતી નથી. જે મનુષ્યો પોતાના આહારમાં ગાયના ફોટો ફિલ્મસ તેમજ
ઘી, દૂધ, દહીં, છાસ વગેરેનો ઉપયોગ કરે છે તેઓ GLUE નામે
અણુકિરણોત્સર્ગની અસરમાંથી બચી જાય છે. જૂના ગમસ્ટીક, ગુંદર
જમાનામાં લોકો ઘરની બહાર ગાયના છાણનું તાપણું હાડકામાંથી બનાવાય કરતા તેની પાછળ પણ આવો જ કોઈ આશય હોવો
જોઈએ. વૈદિક ધર્મમાં જે હોમહવન કરવામાં આવે છે
તેમાં પણ ગાયના ઘીનો અર્થ આપવામાં આવે છે. મંદિરોમાં પણ ગાયના ઘીના દીવા બળતા હોવાથી વાતાવરણ શુદ્ધ રહે છે. વિજળીના દીવાઓ બાળવાથી આવી શુદ્ધિ અને પવિત્રતા જળવાતી નથી.
આયુર્વેદના મતે ગાયનું દૂધ અત્યંત સ્વાદિષ્ટ, સ્નિગ્ધ, સુંવાળું, કોમળ, ચીકાશવાળું, મધુર, રૂચિકર, બુદ્ધિવર્ધક, બળવર્ધક, લોહી વધારનાર, વીર્યવર્ધક રસાયણ છે. તે
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ઓજસ વધારનાર અને આયુષ્યવર્ધક છે. ગાયના દૂધને
સંજીવની ગણવામાં આવે છે. ગાય જેટલી જડીબુટ્ટીઓ
સર્વ રોગની એક દવા
ઘી ચરબીવાળો પદાર્થ ખરો, પણ બધી
પોતાના આહારમાં ગ્રહણ કરે છે તે બધાના ગુણો તેના દૂધમાં જોવા મળે છે. ગાયનું દૂધ અગ્નિદીપક છે. તે રૂચિ વધારનાર અને સુપાચ્ય છે. મંદાગ્નિથી પેદા થતા રોગો માટે તે આશીર્વાદરૂપ છે. લાંબા સમય સુધી તેનું સેવન કરવાથી યુવાની ટકી રહે છે અને વૃદ્ધાવસ્થા દૂર રહે છે. ગાયનું દૂધ કબજિયાતનો પણ નાશ કરે છે.
|
|
ચરબી ખરાબ નથી. એવું તો આજનું પેથોલોજીશાસ્ત્ર પણ કહે છે. તીખાતમતમતાં ફાસ્ટફૂડ કે જંક
|
ગાયનું દૂધ બાળકો માટે ઉત્તમ છે. શરૂઆતથી જ ગાયનું દૂધ પીનારા બાળકો તીવ્ર બુદ્ધિશાળી અને મેધાવી હોય છે. ગાયનું વાછરડું જન્મતાની સાથે જ એકાદ કલાકમાં ઉછળકૂદ કરતું નાચવા લાગે છે. તેનું દૂધ પીનાર માણસોમાં પણ તેના જેવી જ સ્ફૂર્તિ આવે છે. શારીરિક કે બૌદ્ધિક શ્રમ કર્યા પછી ગાયનું દૂધ પીવાથી થાક ઉતરી જાય છે. વૃદ્ધાવસ્થામાં આંતરડાં નબળાં પડ્યાં હોય ત્યારે ગાયનું દૂધ સહેલાઈથી પચે છે. લાંબી માંદગીમાંથી ઊભા થયેલા મનુષ્યોએ શરૂઆતમાં એકલા ગાયના દૂધનું સેવન કરવું જોઈએ. ગાયનું દૂધ વિષનાશક છે. શરીરમાં કેમિકલ ફર્ટિલાઈઝર્સ કે જંતુનાશક દવાઓના કારણે જે ઝેરી પદાર્થો એકઠા થયા તેની શુદ્ધિ ગાયના દૂધના સેવનથી થઈ શકે છે. હોજરીમાં પડેલા ચાંદા માટે ગાયનું દૂધ ઉત્તમ ઔષધ છે.
|
આજ સુધી પશ્ચિમના આરોગ્યના નિષ્ણાતો એવો પ્રચાર કરતાં હતા કે ‘‘ઘી'' માં કોલેસ્ટેરોલ હોવાથી તે હૃદય માટે જોખમી છે. હવે આ નિષ્ણાતો જ સ્વીકારતા થયા છે કે હૃદયના સ્નાયુઓને સ્નિગ્ધતાની જરૂર છે અને તેમાં ગાયનું ઘી સહાયક બને છે. ગાયના દૂધના ધમનીઓની સ્થિતિસ્થાપકતા જળવાઈ રહે છે. ગાયના દૂધમાં લોહીને પાતળું રાખવાનો ગુણ છે. તે મેદસ્વી મનુષ્યો માટે પણ ફાયદાકારક છે. ગાયના દૂધમાં ચરબી ઓછી
સેવનથી
૧૫૩
ફૂડો, કોલ્ડ્રીંક્સો હોજરીમાં એસિડ વધારે છે. ઠંડા પ્રદેશો માટે એ બહુ હાનિકારક નહિં હોય,
પણ ગરમ પ્રદેશોમાં તો વધુ પડતી એસિડિટી, બ્લડીંગ, અલ્સર, કેન્સર, બ્લડપ્રેશર જેવા રોગોને નોતર્યા છે. પિત્ત પાંચ પ્રકારના હોય છે, બધી જાતના પિત્તનું શમન કરનારું શ્રેષ્ઠ ઔષધ
કેવળ દેશી ‘ગાયનું ચોખ્ખુ ઘી’ છે, એ નથી એટલે
પિત્તના રોગો વધતા જાય
છે, ને મટતાં વાર લાગે છે. આપણે ત્યાં આહારને સમતોલ કરવામાં એટલે જ પ્રમાણસરનાં ઘી-દૂધને સ્થાન મળ્યું હતુ. હા,
આજના ભેળસેળિયા યુગમાં વલોણાનાં શુદ્ધ ઘી મેળવવાનું મુશ્કેલ છે, છતાં હજી અલભ્ય નથી.
–ગુજરાત સમાચાર
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ હોવાને કારણે તેનાથી મેદ વધતો નથી અને શરીરને આવશ્યક પોષક પદાર્થો મળી રહે છે. ગાયનું દૂધ ટી.બી. નું ઉત્તમ ઔષધ છે. ટી.બી.ના દર્દીને સૂકી હવામાં માત્ર ગાયના દૂધ ઉપર જ રાખવામાં આવે તો ટી.બી. મટી શકે છે. જીર્ણ જવર, તૃષા, દાહ, થાક, મનોરોગ અને અશકિતમાં ગાયનું દૂધ શ્રેષ્ઠ છે. અનેક શ્રેષ્ઠ આયુર્વેદીક ઔષધિઓમાં અનુપાન તરીકે ગાયના દૂધનો કે ઘીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
પ્રાચીન ગ્રંથોના જણાવ્યા મુજબ ગાયના શરીરમાં 'અજમાવી જુઓ સૂર્યસ્તુ નાડી ખૂંધમાં હોય છે. આ નાડી વડે તે સૂર્યપ્રકાશની
મદદથી પોતાના શરીરમાં સુવર્ણ પેદા કરે છે. આ સુવર્ણના શ્રાવણ મહિનામાં જો |
અંશો ગાયના દૂધમાં અને ઘીમાં પણ જોવા મળે છે. જર્સી શરીરે પંચગવ્ય, માટી,
| ગાયને ખૂંધ જ નથી હોતી એટલે તેના શરીરમાં સુવર્ણ ગોરજ, દર્ભ, હરિદ્રા પેદા થતું નથી. ગાયના દૂધનું દહીં જમાવી, તેનું વલોણું મિશ્રણ કરીને લેપ કરી, માખણને તાવડામાં ગરમ કરી જે ઘી પ્રાપ્ત કરવામાં કરવામાં આવે તો, આવે છે શ્રેષ્ઠ કૃત હોય છે. આજકાલ ડેરીઓમાં ગાયના વર્ષભર રોગો સામે અને | દૂધમાંથી મલાઈ કાઢી તેમાંથી સીધું ઘી બનાવવામાં આવે વાયરસ ઈફેક્શન સામે છે તે પ્રથા યોગ્ય નથી. આ ઘીમાં વલોણાના ઘી જેટલાં રક્ષણ મળે છે, શરીર ઉત્તમ ગુણો નથી હોતા. ડેરીમાં જે ગાયનું ઘી મળે છે તે તેજોમય અને કરચલીઓ
મલાઈનું ઘી હોય છે. પરદેશમાં તેને બટર ઓઈલ કહેવામાં દૂર થાય છે.
આવે છે. ડેરીનું ઘી આવા બટરઓઈલમાંથી પણ
બનાવવામાં આવે છે. આયુર્વેદની દષ્ટિ એ
આજે શહેરમાં ગમે તેટલો શ્રીમંત માણસ હોય તો પંચગવ્ય અનેક હઠીલા
પણ તે પોતાના આંગણામાં ગાય બાંધી શકતો નથી અને રોગોની ચિકિત્સામાં રામબાણ ઔષધિની
તેનું તાજું દૂધ પી શકતો નથી. આજના માણસનું આ
મોટામાં મોટું દુર્ભાગ્ય કહેવાય. ગામડાંના ગરીબો અને ગરજ સારે છે.
આદિવાસીઓ પણ જે ચીજનો લાભ લઈ શકે છે તે છે શહેરના શ્રીમંતો માટે દુર્લભ ગણાય છે. ગુજરાતના ભૂતપૂર્વ રાજ્યપાલ કૈલાસપતિ મિશ્ર ગાયોના એટલા પ્રેમી હતા કે તેમણે પોતાના આંગણામાં ગાય બાંધી હતી. ગુજરાતના કૃષિ પ્રધાન ભૂપેન્દ્રસિંહ ચુડાસમાનાં બંગલામાં પણ ગાય બાંધેલી જોવા મળશે. મુંબઈમાં શુદ્ધ ગીર ઓલાદની ગાયો જોવી હોય તો ભૂલેશ્વરની પાંજરાપોળમાં જ જવું પડે. આ પાંજરાપોળમાં રહેલી ગાયોનું દૂધ દક્ષિણ મુંબઈમાં હોમ ડિલિવરીથી વેચવામાં પણ આવે છે. આજે ૯૯ ટકા મુંબઈનગરના નસીબમાં શુદ્ધ દેશી ગાયનું દૂધ
૧૫૪
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ નથી. તેમણે જર્સી ગાયના કે ભેંસના દૂધથી જ સંતોષ માનવો પડે છે. ૨૦ રૂપિયે લીટર મળતું પાંજરાપોળનું શુદ્ધ દેશી ગાયનું દૂધ પીવાને બદલે મોટાભાગનાં લોકો ૨૫ રૂપિયે લીટરના ઠંડાં પીણાં ઝેર પસંદ કરે છે. તેમને કોણ સમજાવે ? છેગુજરાતનું ગૌરવ એટલે ગીરની ગાય
દક્ષિણ અમેરિકાનો બ્રાઝિલ દેશ અને ભારતની આબોહવા મળતી આવે છે. છેક ઈ.સ. ૧૮૯૦ની સાલમાં (૬ ૧૫ વર્ષ અગાઉ) બ્રાઝિલના પશુપાલકો ઉત્તમ ગાયોની નસલની શોધમાં ભારતની મુલાકાતે આવ્યા અને સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશની ગીરની ગા તો ઉપર તેમની નજર ઠરી. તેઓ અહીંથી સેંકડોની સંખ્યામાં ગીરની ગાયોને ઘણખૂટ લઈ
ગૌમૂત્ર હવે દૂધથી ગયા અને તેનો ઉછેર કરવા લાગ્યા. ગીરની ગાયોને પણ | બ્રાઝિલની આબોહવા માફક આવી ગઈ અને તેમની સંખ્યા
પણ કિંમતી છે..! વધવા માંડી. બ્રાઝિ૮ ગીરની ગાયોને અમેરિકા ખંડના
તાજેતરમાં ભારતીય બીજા દેશોમાં પણ વિકાસ કરી. આજે એકલા બ્રાઝિલમાં
કંપનીએ ગૌમૂત્રને લગતી જ ગીરની ગાયોની સંખ્યા ૧૫ લાખને વટાવી ગઈ છે, તે પેટન્ટ અમેરિકામાં મેળવી ત્યારે સૌરાષ્ટ્રમાં ગીર ની મિશ્ર ઓલાદની માંડ એક લાખ \ છે જેમાં ગૌમૂત્ર એન્ટી ગાયો બચી છે.
બાયોટિકની ગરજ સારે સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં જ્યારે ગીર જેવી ઉત્તમ ઓલાદની છે એવા ગુણો દર્શાવવામાં ગાયો મોજૂદ હતી ત્યારે આપણા આયોજકોએ જર્સી અને | આવ્યા છે. ગૌમૂત્રના આ હોલિસ્ટિન (એફ.એફ.) જેવા પશુઓની મોટા પાયે આયાત | ગુણો ભારતીય ઋષી કરી આપણા દેશની ગાયોનો આખો વંશવેલો બગાડી | મુનિઓ હજારો વર્ષ નાખ્યો. આ ભૂલનાં ક વાં પરિણામો આજે આપણો આખો | પહેલાથી જાણતા હતા દેશ ભોગવી રહ્યા છે, તો પણ સરકાર અને કેટલીક | પરંતુ પેટન્ટ મેળવતા આ સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ આજે પણ ક્રોસ બિડિંગનું પૂંછડું છોડતા
વાત સમગ્ર વિશ્વની નથી. ખુદ ગાંધીજી ના આશ્રમની ગૌશાળામાં અને
જાણમાં આવી છે. આ સર્વોદયવાદી કહેવાતી લોકભારતી-સણોસરમાં જ આજે
પરિપ્રેક્ષ્યમાં જોઈએ તો વિદેશી અને વર્ણશંકર ગાયોનો મોટા પાયે ઉછેર કરવામાં
ગાયના દૂધ થી માંડીને
ગોમૂત્રની કિંમત પણ વધી આવી રહૃાો છે. આ વર્ણશંકર ગાયોના વાછરડાં ખૂંધ ર વગરના હોવાથી તેઓ બળદ તરીકે ખેતીના કામમાં આવતાં
૧૫૫
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
નથી અને તેની મોટી સંખ્યામાં કતલ થઈ જતી હોવાથી પશુહત્યાને પણ પ્રચંડ વેગ મળે છે.
આપણી સરકાર અને ખેડૂતો જ્યારે જર્સી જેવી વિદેશી ગાયોના મોહમાં પાગલ બન્યા હતા ત્યારે ઈ.સ. ૧૯૬૧ માં બ્રાઝિલનો સીડ નામનો પશુપાલક ગીરની ગાયો ખરીદવા માટે ભારત આવ્યો હતો. તે સમયે સૌરાષ્ટ્રમાં ગીરની શુદ્ધ ઓલાદની ગાયો ચિક્કાર સંખ્યામાં હતી અને એક ગાય માત્ર ૨૦૦ રૂપિયામાં મળતી હતી. તે કાળમાં સીડે સૌરાષ્ટ્રના ગોપાલકોને અને ભાવનગરના ભૂતપૂર્વ મહારાજાને એક ગાયના બેથી પાંચ હજાર રૂપિયા ચૂકવીને ઉત્તમ ગીરની ગાયો પોતાના દેશભેગી કરી હતી. બ્રાઝિલમાં જે ગીરની ગાયો લઈ જવામાં આવી છે તેમનું બીજી કોઈ ગાય સાથે ક્રોસ બિડિંગ નથી કરવામાં આવ્યું પણ તેમને શુદ્ધ જ રાખવામાં આવી છે. આ કારણે આ ગાયો આજે વર્ષે અઢી હજારથી આઠ હજાર લિટર જેટલું દૂધ આપે છે.
ભારતમાં વિદેશી ગાયોનો પ્રચાર કરીને આપણા મૂલ્યવાન પશુધનને ખતમ કરવા ઈચ્છતા પરદેશી નિષ્ણાતોએ ઈ.સ. ૧૯૫૦ ના દાયકામાં એવો વ્યાપક પ્રચાર કર્યો હતો કે ભારતની દેશી ગાયોની સરખામણીમાં જર્સી અને હોલિસ્ટિન જેવી વિદેશી ગાયો ખૂબ જ વધારે દૂધ આપે છે. આ પ્રચારને આજે પણ ગીરની ગાયો જૂઠો સાબિત કરી શકે એમ છે. ભાવનગરના
મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજી પાસે ગીરની જે ગાયો હતી તેનો વારસો આજે ભાવનગરના શ્રી પ્રદીપસિંહજી રાઓલ પાસે છે. તેમની દરેક ગાયો આજે વર્ષે ૪,૫૦૦ થી ૭,૦૦૦ લીટર દૂધ આપે છે. ભારતમાં વિદેશી ગાયોને જે શ્રેષ્ઠ ખાણ અને વીઆઈપી ટ્રિટમેન્ટ આપવામાં આવે છે તેવી ઉત્તમ માવજત એ ગીરની ગાયોને પણ કરવામાં આવે તો તેઓ વર્ષે ૮,૦૦૦ લીટર કરતાં પણ વધુ શ્રેષ્ઠ દૂધ આપવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. બોટાદ નજીક આવેલા સારંગપુરના સ્વામિનારાયણ મંદિરમાં ઈન્દુમતી નામની ગીરની ગાય છે. આ ગાયે એક જ વેતરમાં એટલે કે ૧૪ મહિનામાં ૮,૫૦૦ લીટર દૂધ આપવાનો વિક્રમ કર્યો હતો. એક લીટર દૂધની કિંમત ૨૦ રૂપિયા ગણીએ તો આ ગાયે તેના માલિકને ૧.૭૦ લાખ રૂપિયાની આવક માત્ર ૧૪ મહિનામાં કરાવી આપી હતી, ગોબર ગોમુત્ર વગેરે ઉપરથી વધારામાં.
જસદણ શહેરનાં ભૂતપૂર્વ રાજવી શ્રી સત્યજીતકુમાર ખાચર પાસે ગીરની શુદ્ધ ઓલાદની ૫૦ ગાયો છે. આ બધી ગાયો સામાન્ય માવજતથી વર્ષે ૩,૦૦૦ થી ૭,૦૦૦ લીટર દૂધ આપે છે. જસદણની હીરાળ નામની ગાયે ઈ.સ. ૨૦૦૨-૦૩ના વર્ષ દરમિયાન કુલ ૮,૨૧૨ લીટર દૂધ આપ્યું હતું. ઈ.સ. ૨૦૦૪માં આ રાજ્યની દૂધ હરિફાઈમાં આ ગાયે એક જ દિવસમાં ૩૨.૪ લીટર દૂધ આપી વિક્રમ નોંધાવ્યો હતો. સત્યજીત ખાચરની ગોશાળામાં
૧૫૬
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ૧૧૦૦ કિલોગ્રામ વજન ધરાવતો એક આજે બચી છે. તેમાં પણ શુદ્ધ ગીરની શુદ્ધ ગીર ઘણખૂટ છે. આ ઘણખૂંટની માતા ઓલાદની તો આજે માત્ર દસેક હજાર રૂપા એક દિવસનું ૨૬ લીટર દૂધ આપતી ગાયો જ બચી છે. હતી. બ્રાઝિલના એક પશુપાલકે ઈ.સ. ગાયોની ઉપેક્ષા થવાનું બીજું કારણ ૧૯૯૯માં આ ઘણખૂટના ૧.૭૫ લાખ ભેંસના જાડા દુધનો મોહ છે. આ બધી રૂપિયા ચૂકવવાની ઓફર કરી હતી પણ કળિયુગની અને માનવીના સ્વાર્થી સત્યજીતકુમારે તે વેચવાની ના પાડી દીધી સ્વભાવની બલિહારી છે. આર્ય દેશમાં દૂધ હતી.
કદી વેચવામાં જ નહોતું આવતું પણ તે સૌરાષ્ટ્રના જે પશુપાલકોએ ૨૦ કે ગરીબોના પોષણ માટેનું શ્રેષ્ઠ સાધન હતું. ર૫ વર્ષ અગાઉ વિદેશી ગાયોના મોહમાં આજના શ્રીમંતો અને દાનવીરો પણ સપડાઈ વિદેશી કે સંકર ગાયો વસાવી તેઓ ટીબીના રોગની સારવાર માટે અને હવે પસ્તાઈ રહ્યો છે. તેનું કારણ એ છે કે કિડનીના ડાયાલિસીસના યંત્રો માટે કરોડો જર્સી કે એચ.એફ. ગાયોમાં ત્રીજી પેઢીએ રૂપિયાની સખાવતો કરે છે તેના બદલે જો દૂધનું ઉત્પાદન એકદમ ઘટી જાય છે પણ ગામે ગામ શુદ્ધ દેશી ગાયોની ગોશાળાઓ તેમની પાછળનો ખર્ચો વધ્યા કરે છે. એક ખોલાવી ગરીબોને મફતમાં દૂધ આપે તો અંદાજ મુજબ ૧૯૭૦ ની સાલમાં આવા રોગો પેદા જ ન થાય, એમ નથી સૌરાષ્ટ્રમાં આશરે ૧૫ લાખ ગીરની ગાયો લાગતું ? હતી, જેમાંથી માંડ ૭૦ હજાર ગાયો જ -સમસ્ત મહાજન ફીચર્સ (અપૂર્વ આશર)
'શું તમે જાણો છો...? પ્રવી જીવે છે....!
જીઓ બાયોલોજી (GeoBiology) ની શોધોએ સાબિત કર્યું છે પૃથ્વી જીવંતતા ધરાવે છે, તે શ્વાસ લે છે, તેને નાડી ચક્રો પણ છે. તે સંવેદનશીલતાથી ભરપૂર છે, તેથી માનવ જ્યારે પર્યાવરણ સાથે ચેડા કરે છે ત્યારે તેની હકારાત્મક કે નકારાત્મક વલણ (Negatove-Positive Efect) ની અસર બ્રહ્માંડની સમગ્ર જીવસૃષ્ટિ ઉપર પડે છે. જે બીસોલોજી” (વિજ્ઞાન શાળા) એ “બ્રેકડાઉન ઓફ ઈન્ટિગ્રેટેડ સિસ્ટમ્સ દ્વારા સંશોધન કર્યું છે કે વિશ્વભરમાં વધતી જતી ભૂકંપ, અર્થક્વેક સાયક્લોન, સુનામી વિગેરે કુદરતી આફતોનાં કારણો કાતિલ હિંસા, ક્રૂરતા, કતલખાના, મત્સ્યોદ્યોગ, ફેક્ટરીઓ, પોલ્ટીફાર્મ, એલોપથી દવાઓ, સૌંદર્ય-મોજશોખમાં થતી હિંસાઓ અને લડાઈને જવાબદાર છે.
|૧૫૦
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
અજમાવી જુઓ
કડવા લીમડાની ઉપયોગિતા વિષે હવે
પશ્ચિમના દેશો પણ જાણતા થયા છે.
મચ્છર ભગાડવા માટે લીમડાના પાંદડાનો ધૂમાડો થાય છે.
કડવા લીમડાનાં
રસ
પાંદડાનો ડાયાબીટીસમાં ઉપયોગી
છે, એ તો આપણે જાણીએ છીએ, પરંતુ કડવા લીમડાના બીજા કેટલાક ઉપયોગો આ પ્રમાણે છે.
|
વિભાગ-૫
લીમડો એ ભારતને મળેલી કુદરતની એક ભેટ છે. જો કે ઉષ્ણકટીબંધવાળા તમામ અમૂલ્ય પ્રદેશમાં લીમડાના વૃક્ષ થાય છે. પરંતુ
આર્ય સંસ્કૃતિએ તો લીમડાના તમામ ગુણ ઓળખીને તેનો ભરપૂર ઉપયોગ કર્યો છે.
લીમડાના પાંદડા, ડાળખી – રસ અને મૂળ સહિત
-
જે ચૈત્રમહિનામાં કોર આવે છે તે તમામ મનુષ્યને કામમાં આવે છે.
સવારમાં લીમડાનું દાતણ ચાવીને કરે તેના દાંત . જીવનના અંત સુધી સાબૂત રહે છે તેવા આજે પણ ઘણાને અનુભવ છે.
લીમડો એ ૧૦૦ થી ૧૨૫ જેટલા શારીરિક – રોગમાં ઉપયોગી છે. રાજકોટના સુપ્રસિદ્ધ વૈદ્યરાજ શ્રી કાંતિભાઈ વૈદ્ય દ્વારા લીમડા પર ઊંડું સંશોધન અને અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો છે. તેઓ તો કહે છે કે લીમડાની બધી ડાળ મીઠી
છે.
૭ જેમને રાત્રે જોવાની સમસ્યા હોય તેમણે લીમડાના પાંદડાને વાટીને બનાવેલી પેસ્ટ આંખના પોપડા પર લગાડવી. આંખમાં ચેપ લાગ્યો હોય કે આંખ બળતી હોય ત્યારે લીમડાનાં પાંદડા પાણીમાં બોળી રાખી, એ પાણી આંખોમાં છાંટવું. ગળુ બેસી ગયું હોય તો લીમડાના પાંદડાનો | રસ પાણીમાં નાંખી એમાં
લીમડો એ તો આયુર્વેદ યુનીવર્સીટી છે તેમ સમજી થોડું મીઠું ઉમેરી કોગળા | લ્યો. આ વૃક્ષ ઉછેરવા જેટલું પુણ્યનું બીજું કોઈ કામ નથી. હજારો યુવાનો જો કામે લાગી જાય તો લીમડાના
કરવા.
| ૧૫૮
આજે નાગરિકોને બીમારી અને માંદગી વધી રહી છે તેવે વખતે હોસ્પિટલ કે એક્સ-રે ક્લિનીકની જરૂર છે તે કરતાં લીમડાના વૃક્ષોની વધુ જરૂરત છે આ વાત કોઈ સમજશે ખરૂં ?''
(
મુંબઈસ્થિત યુવાનો અને સંસ્થાઓએ જો સમાજસેવાનું કાર્ય કરવું હોય તો દરેકે પોતાના ગામમાં વિસ્તારમાં લીમડાના વન ઊભા કરવા જોઈએ. લીમડાનું વૃક્ષ તો ઓછી માવજતથી ઉછેરી શકાય છે. ગમે તેવી જમીનમાં લીમડાનું વૃક્ષ ઊગી નીકળે છે.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ વૃક્ષ થકી હરિયાળી ફેલાઈ જાય તેમ છે. ટાઈપના સૂક્ષ્મ જંતુઓ હવામાં ભળવાથી
નામ કડવો લીમડો પણ તેમાં કુદરતે પણ લોકો ઘણી જાતના રોગનો ભોગ બને ઔષધીય ગુણો અનેક મુક્યા છે. લીમડો છે. અગાઉ આવા લીમડાની હવાથી આખી દુનિયામાં થાય છે. સ્વાતંત્ર્યતા મળ્યા વાયરસ ટાઈપના સૂક્ષ્મ કીટાણુભર્યું પહેલા લીમડાની હવા જ તંદુરસ્તી આપે હવામાન કે જેને આપણે અત્યારે પ્રદૂષણ અને હવામાનને શુદ્ધ કરે છે. આવી એક કહીએ છીએ તે સુધરી જતું અને લોકો ચોક્કસ માન્યતાના આધારે સૌ પોતાના વિશેષ તંદુરસ્ત રહી શકતા. આવા ઘરના આંગણામાં, પાદરમાં, ખેતર- લીમડાના ઔષધીય ગુણ વિશે આયુર્વેદની વાડીયોમાં, નિશાળો ના પટમાં, બુકમાં ઘણું લખેલું છે. હોસ્પિટલમાં, મોટી કોર્ટ કચેરીમાં,
હજુ પણ માંદગીના હવામાનમાં
, રજવાડાના બંગલાઓમાં, રસ્તાની બંને
: લીમડાનો ધુમાડો રોજ કરવાનો ચાલુ છે. બાજુઓમાં, દેવ મંદિરોમાં વાવવામાં
આ પ્રથા ગામડામાં હજુ ઘણી જગ્યાએ આવતા અને આજે પણ આ દ્રશ્યો હજુ
જોવામાં આવે છે. કોઈપણ જાતનું ઓછું પણ ઘણી જગ્યાએ જોવામાં આવે છે. પણ
એટલે કે માતા, ઓરી, અછબડા કે એવી અત્યારે લીમડા વાવવાની પ્રથા જયારથી નીકળી ગઈ છે અને જૂના ઝાડ પડી જાય
ટાઈપના વાયરસ ટાઈપના બીજા રોગાનો છે કે સગવડતા કરવા પાડી નાખવામાં
ઉપદ્રવ હોય કે તેના જેવા બીજા રોગ હોય આવે છે ત્યારથી શહેર-ગામડાનું હવામાન
ત્યારે લીમડાનું તોરણ ડેલીએ ઘરના ફરી બગડવા માંડ્યું છે ધરતીનું તાપમાન
ઉંબરામાં કે ઘોડીયા ઉપર બાંધવામાં આવતું વિધી રહ્યાં છે, અને વાયરસ ટાઈપના રોગો કે જેથી હવામાનમાં રહેલા દોષો સુધરી વધવાનું કે પર્યાવરણ સુધારવાનું આવા જઈ વાતાવરણ તંદુરસ્ત બને. લીમડાથી જે કામ થતું તે અટકી જઈ કોઈપણ જાતના મેલેરિયા તાવ, વાતાવરણની હવા ફરી રોગિષ્ટ બનવાનું વાયરસ ફીવર, ટાયફોઈડ કે અનનોન આ એક મહત્ત્વનું કારણ છે. તાવમાં લીમડાની અંતર છાલને કપ
અત્યારે ઘણી જુદી જુદી જાતના ઝેરી પાણીમાં રાત્રે પલાળી સવારે ચોળી, ગાળી મચ્છરોની ઉત્પતિ થઈ છે જે મચ્છરો એવા અર્ધા કપ સવાર-સાંજ પાણી પંદર દિવસ છે કે એના કરડવાથી મગજ ઉપર તાવ પીવામાં આવે તો આવી જાતનો હઠીલો ચડે અને જો સમયસર સારવાર કરવામાં ન તાવ ઊતરી જતો હોય છે. લીમડાનાં અનેક આવે તો આવી વ્યકિતને ગુમાવવી પડે છે. ગુણો વૈદ્યો, પુસ્તકો દ્વારા જાણી લેવાં.
અત્યાચારના હવામાનમાં વાયરસ છે જેહાન દારૂવાલા-મુંબઈ સમાચાર
૧૫૯
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
તલ
વિભાગ-૫
મેલનો
નિકારક નથી પણ ોગોની દવા છે.
અપરંપાર છે. ડોકટરો તેલનો નિષેધ કરી રહ્યા છે અંતેલ આરોગ્ય તેનું કારણ એ હોઈ શકે કે આજે બજારમાં જે શીંગતેલ, કપાસિયાં તેલ, સૂર્યમુખીનું તેલ, પામોલીન વિગેરે તેલો મળી રહ્યાં છે તે બધા આરોગ્યને નુકસાન પહોંચાડનારા છે. આયુર્વેદના મતે તલ અને સરસવના તેલને જ ખરેખરૂં તેલ ગણવામાં આવે છે. આયુર્વેદમાં તેલના જે ફાયદાઓ બતાડવામાં આવ્યા છે તે તલ અને સરસવના તેલને જ લાગુ પડે છે. શીંગતેલ કે પામોલીન જેવા તેલને તે લાગુ પડતા નથી. આથી તેલનો ઉપયોગ કરનારે આ બે પ્રકારનાં તેલો વચ્ચે વિવેક કરવો જરૂરી બની જાય છે. તલનું તેલ એટલે આરોગ્યનો ખજાનો
આજે કોઈ પણ દર્દી કોઈ ડોક્ટર પાસે કોઈ પણ ફરિયાદ લઈને જશે ત્યારે ડોક્ટર પહેલી સલાહ એ આપશે કે ખોરાકમાં તેલ અને મરચું સદંતર બંધ કરો. ડોકટરો અને નિસર્ગોપચારો દ્વારા એવી વ્યાપક ગે૨સમજણ પેદા કરવામાં આવી છે કે તેલ અને ખાસ કરીને તળેલી વસ્તુઓ આરોગ્ય માટે હાનિકારક જ હોય છે. રાજવૈદ્ય રસિકલાલ પરીખ એક લેખમાં સ્પષ્ટ જણાવે છે કે આયુર્વેદમાં કાળા તલનું તેલ ખાવાની મનાઈ કરવામાં નથી આવી. આયુર્વેદના પંડિતોના મતે તલનું તેલ આરોગ્યવર્ધક છે અને વાતજનિત અનેક રોગોનું શ્રેષ્ઠ ઔષધ પણ છે. માટે હવે જયારે તમને ડોકટર તેલ ખાવાની મનાઈ ફરમાવે ત્યારે સૌથી પહેલા નીચેની વાતો ધ્યાનપૂર્વક વાંચી જજો.
તેલની વગોવણી બંધ કરો આયુર્વેદના આધારભુત કોઈ પણ શાસ્ત્રીય ગ્રંથમાં તેલ ખાવાની કયારેય મનાઈ ફરમાવવામાં આવી નથી. મહર્ષિ ચરક, સુશ્રુત કે વાગ્ભટે કયારેય તેલ ખાવા માટે લાલબત્તી ધરી નથી. ઊલટાનું તેમણે તો તેલને વાયુના રોગોનું શમન કરવા માટેનું શ્રેષ્ઠ ઔષધ ગણાવી તેનો મહિમા ગાયો
મહર્ષિ ચરકે આહારયોગી વર્ગના વર્ણનમાં સર્વપ્રથમ તલના તેલને મૂક્યું છે. તલના તેલનો સ્વાદ મધુર અને સહેજ તૂરો હોય છે. આપણા રસોડામાં જે દાળશાકનો વધાર કરવામાં આવે છે, તેનો પ્રાણ તલનું તેલ છે. આ વધાર તલના તેલનો જ થવો જોઈએ. તેમાં બીજું કોઈ તેલ ચાલી શકે જ નહીં. તલના તેલમાં સૂક્ષ્મ ગુણ હોવાથી શરીરના અંગેઅંગમાં ઝડપથી ફેલાઈ જવાનો. તેની અંદર શરીરના બારીકમાં બારીક કોષ સુધી પહોંચવાની ક્ષમતા રહેલી છે. તલનું તેલ પહેલા આખા દેહમાં ફેલાઈ જાય છે અને પછી પચે છે. તેનો ફાયદો એ થાય છે કે શરીરના પ્રત્યેક અંગમાં શક્તિનો અને સ્ફૂર્તિનો સંચાર થાય છે. તલનું તેલ સ્વભાવથી ઉષ્ણ છે એટલે તે જઠરાગ્નિને પ્રદીપ્ત કરી ભૂખ લગાડે છે.
૧૬૦
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ આ કારણે તલનું તેલ એક ઉત્તમ ટોનિક પણ શરીરનાં છિદ્રો બુરાઈ ગયા હોય છે. એટલે ગણાય છે,
પોષક પદાર્થો શરીરની નળીઓમાં શોષાતા વાયુના રોગોનું શ્રેષ્ઠ ઔષધ નથી. તલનું તેલ આ છિદ્રો ખુલ્લાં કરે છે, આજે આર્થરાઈટિસ, પાયોરિયા,
જેથી શરીર પુષ્ટ બને છે. મેદસ્વી મનુષ્યોની
ચામડી નીચે ચરબીનાં જે પડો જામી ગયાં પથારીમાં પેશાબ, મેદસ્વીપણું વિગેરે જે
હોય છે તેને તલનું તેલ પોતાના ઉષ્ણ રોગો થાય છે તેનું મુખ્ય કારણ વાયુનો
ગુણને કારણે ઓગાળી નાંખે છે. આ રીતે વિકાર છે. હૃદયરોગ અને બ્લડ પ્રેશર જેવા
મેદનો નાશ થાય છે. આ કારણે વજન રોગો પણ વાયુના પ્રકોપને કારણે થાય
વધારવા કે ઘટાડવા માટે તલના તેલનું છે. આ બધા જ રોગોનો ઉપચાર તલના માલિશ કરવું જોઈએ. તેલ વડે કરી શકાય છે. તલનું તેલ ઝાડા અને પેશાબને બાંધનારું છે. એટલે જ નાનાં
દાંતના રોગોનું રામબાણ ઔષધ બાળકોને પથારીમાં પેશાબ થતો હોય તો આજે અયોગ્ય ખાણીપીણી અને ટુથ સવાર સાંજ એક એક મુઠ્ઠી કાળા તલ પેસ્ટ ઘસવાની આદતને કારણે રોગોનું ચાવીને ખવડાવવાથી ફાયદો થાય છે. પ્રમાણ વધ્યું છે. એલોપથિની ચિકિત્સા વાયુના રોગોની સારવાર માટે આયુર્વેદમાં જ
8 પદ્ધતિમાં દાંતના રોગોની કોઈ જ દવા જે મહાનારાયણ તેલનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યા. આ
થો રચા નથી. આયુર્વેદમાં છે. જેમના દાંત હલતા આવે છે, તેમાં પણ મુખ્ય ઘટક તલનું તેલ
હોય, દુઃખતા હોય, દાંતમાથી રસી છે. આ ગુણ બજારમાં મળતાં બીજા કોઈ
નીકળતી હોય અને ડેન્ટિસ્ટે બધા દાંત તેલમાં જોવા મળતો નથી.
પડાવી નાંખવાની સલાહ આપી હોય તેમને
તલના તેલના નિયમિત કોગળા કરવાથી જાડાને પાતળા અને દુબળાને જાડા કરે છે અચિંત્ય લાભ થયો છે. તલના તેલના
આજે સુખી – શ્રીમંત પરિવારોમાં પણ કોગળા કરવાથી પાયોરિયા પણ મટે છે. મેદની સમસ્યા વધી રહી છે. તે સાથે ગરીબ તેનું કારણ એ છે કે દંતરોગોનું કારણ વાયુનો પરિવારોમાં અપોષણની સમસ્યા વકરી રહી પ્રકોપ છે અને તલનું તેલ વાયુનો નાશ છે. આ બન્ને સમસ્યાઓનો અમોઘ ઉપાય કરે છે. તલના તેલનો એક જ કોગળો તલના તેલ દ્વારા કરવામાં આવતું માલિશ સડેલા દાંત અને પેઢાંને નવજીવન બક્ષે છે. તલના તેલ દ્વારા થતું માલિશ મેદસ્વીને છે. દાંત હલતા હોય તો પણ તે તલના સ્લિમ બનાવે છે અને દુબળાને પુષ્ટ બનાવે તેલના કોગળાથી મજબૂત બને છે. જે કામ છે. એકજ ઔષધ દ્વારા પરસ્પર વિરોધી દંતમંજન નથી કરી શકતું એ તલનું તેલ ખાસિયતો ધરાવતા આ બે રોગોની સારવાર કરી શકે છે, કારણ કે તેના સૂક્ષ્મ કણો થઈ શકે છે. જે મનુષ્યો દુર્બળ છે તેમના પેઢાંની અંદર પ્રવેશીને દાંતને મજબૂત
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
બનાવે છે. આ વાત તમને કોઈ ડેન્ટિસ્ટ નહીં કહે. ત્વચાને મુલાયમ અને તેજસ્વી બનાવે છે
ચામડીને સુંદર અને તંદુરસ્ત બનાવવા માટે તલના તેલ કરતાં વધુ ચડિયાતુ કોઈ સૌંદર્ય પ્રસાધન આખી દુનિયામાં નહીં મળે. માલિશ એ મોટામાં મોટું ટોનિક છે. માલિશથી તલના બધા જ ગુણો શરીરને મળી જાય છે. તલનો છોડ પાંદડા વાટે સૂર્યની ઉર્જા એબ્સોર્બ કરે છે. આ ઉર્જા માલિશ વાટે આપણા શરીરમાં પ્રવેશ કરે છે. ચામડીમાં વાયુનો ભરાવો થાય એટલે ત્વચા રૂક્ષ અને સૂકી બને છે. તલનું તેલ વાયુનો નાશ કરે છે, જેથી અને તેજસ્વી બને છે. શિયાળામાં વાયુના રોગો વધુ થતા હોવાથી બાળકોએ અને પુખ્ત ઉંમરના લોકોએ ખાસ તલના તેલથી માલિશ કરવું જોઈએ.
ત્વચા મુલાયમ
બુદ્ધિ વધારવા તલનું તેલ વાપરો આયુર્વેદના નિષ્ણાતો સોઈ ઝાટકીને કહે છે કે તલનું તેલ મેધા વધારે છે. આજે બજારમાં જે અન્ય ખાદ્યતેલો મળે છે તે બુદ્ધિને મંદ બનાવવાનું કાર્ય કરે છે પણ તલનું તેલ બુદ્ધિને તેજ બનાવે છે. કારણે જ તલના તેલની કિંમત અન્ય તેલો કરતાં વધુ હોય છે. તલનું તેલ વાપરવા માટે મહિને ૧૦૦ ૨૦૦ રૂપિયાનો વધુ ખર્ચ કરવો પડે તો તે કરીને પણ રસોઈમાં અને તળવામાં તલનું તેલ વાપરવાનો જ આગ્રહ રાખવો જોઈએ. સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશમાં
આ
-
શિયાળામાં કાળા તેલમાંથી જે કચરિયું બનાવવામાં આવે છે તે મગજનું બેસ્ટ ટોનિક છે અને શિકતના ખજાનાની ગરજ સારે છે. બાળકોને ચોકલેટ કે પિપરમીંટ ખવડાવવાને બદલે આ કચરિયું ખવડાવવું જોઈએ. બહેનો રસોઈમાં, દાળ-શાકના
વધારમાં પણ જો અન્ય તેલને બદલે તલનું તેલ વાપરશે તો આખા કુટુંબનું આરોગ્ય સુધરશે.
સ્ત્રીઓના રોગોમાં ઉપકારક આજે પ્રૌઢાવસ્થાએ પહોંચેલી અનેક સ્ત્રીઓ ગર્ભાશયના રોગોથી પીડાય છે. ડોક્ટરો વાત વાતમાં ગર્ભાશય કાઢી નાંખવાની સલાહ આપે છે. આયુર્વેદના નિષ્ણાતો કહે છે કે ગર્ભાશયના રોગનું કારણ વાતવિકાર છે અને તેનું શ્રેષ્ઠ ઔષધ તલ છે. આવી સ્ત્રીઓ ગર્ભાશય કઢાવી નાંખવાને બદલે છ મહિના સુધી સવારસાંજ એક એક મુઠ્ઠી કાળા તલ ચાવીને ખાશે તો તેમને ઓપરેશન કરાવવું નહીં પડે. તે સાથે તલના તેલને નગોળ-દશમૂળ જેવાં દ્રવ્યોમાં ઉકાળી તેનો દરરોજ એનિમા લેવામાં આવે તો ગર્ભાશય સાફ થશે અને પીડા દૂર થશે. જે સ્ત્રીઓ માસિક વખતે સખત પીડાનો અનુભવ કરતી હોય અને ગર્ભધારણ ન કરી શકતી હોય તેમને પણ આ પ્રયોગથી ફાયદો થશે. અલબત્ત, આવો કોઈ પણ પ્રયાગ આયુર્વેદના નિષ્ણાત વૈદરાજની દેખરેખ હેઠળ જ કરવો જોઈએ. હાડકાં સાંધવા તલનું તેલ વાપરો તૂટી ગયેલાં હાડકાંને સાંધવાની
૧૨
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
બાબતમાં તલના તેલનો ઉપયોગ ખૂબ જ લાભ થાય છે. શરીર ઉપર તલના તેલનું ફાયદાકારક પુરવાર થાય છે. શરીરમાં ગમે માલિશ કરવાથી રક્તાભિસરણ નિયમિત તેવો મોટો ઘા પડ્યો હોય તો પણ તેની બને છે, જેનો ફાયદો હૃદયને પણ થાય ઉપર રૂઝ લાવવા માટે તલનું તેલ અકસીર છે. વળી તલનું તેલ ઉષ્ણ ગુણને કારણે છે. “મહર્ષિ સુશ્રુત તેમની બધી જ રકતવાહિનીઓમાં જામી ગયેલું કોલેસ્ટરોલ શસ્ત્રક્રિયા પછી ઘા રૂઝાવવા માટે ગાયના ઓગળી જાય છે અને હૃદયરોગના ઘીનો અને તલના તેલનો જ ઉપયોગ કરતા હુમલાનો ભય પણ ટળી જાય છે. ડોકટરો હતા”. શરીરનો કોઈ પણ ભાગ છેદાયો જો એવું કહેતા હોય કે તલનું તેલ ખાવાથી હોય, ભેદાયો હોય, વિંધાયેલો હોય, સ્થાન લોહીમાં કોલેસ્ટરોલ વધી જાય છે તો તેમની ઉપરથી ખસી ગયો હોય, ભાંગ્યો હોય કે વાત ઉપર વિશ્વાસ કરતા નહીં. દાઝયો હોય ત્યારે તેના ઉપર તલના તેલનું તલના તેલનો અપરંપાર મહિમા ન સિંચન કે માલિશ કરવાથી ફાયદો થાય સમજનારા કેટલાક અબુધ ચિકિત્સકો આજે છે. તૂટેલા હાડકાને સાંધવાની બાબતમાં શાકભાજી અને કઠોળને માત્ર બાફીને જ તલનું તેલ ગજબનો ફાયદો કરે છે. આ ખાવાની સલાહ આપે છે. બાફેલાં ઉપરાંત આર્થરાઈટિસ જેવા સાંધાના શાકભાજી આરોગ્ય માટે હાનિકારક પુરવાર દુઃખાવાના રોગોમાં તલના તેલ દ્વારા થઈ શકે છે. તેમાં તલના તેલનો વધારો કરવામાં આવતું માલિશ ખૂબ ફાયદો કરે કરવાથી સ્વાદિષ્ટ તો બને જ છે પણ તે છે. અન્ય ઔષધોથી ન રૂઝાતા ઘા પણ સાથે વાતવિકાર પેદા કરાવની પ્રક્રિયા છે, તલના તેલનું સિંચન કરવાથી શાંત પડી જેમાં રાઈ, મેથી, જીરું વગેરે ઔષધી તલના જાય છે
- તેલના માધ્યમથી દાળ-શાકના અણુએ બ્લડ પ્રેશર અને હૃદયરોગથી બચો અણુમાં પ્રસરી જાય છે અને શરીરને લાભ
આયુર્વેદમાં બ્લડ પ્રેશર અને કરે છે. આપણા પાકશાસ્ત્રના રચયિતાઓ હૃદયરોગની સારવાર માટે પણ તલના આરોગ્યના પણ નિષ્ણાંતો હતા. માટે તેલનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આહારવિષયક પ્રાચીન પરંપરાઓને આયુર્વેદના નિષ્ણાત વૈદરાજો તલના તેલને સમજ્યા વિના તેમાં ફેરફાર કરનારા સિદ્ધ કરી તેની શિરોધારા માથા ઉપર કરે સમાજને હાનિ કરે છે. માટે તેલ ન ખાવું છે. આ શિરોધારા થતાં જ દર્દી ઘસઘસાટ એવી સલાહની અવગણના કરીને પણ ઉંઘવા લાગે છે. તેને ઉંઘની ગોળીની પણ તલનું તેલ વાપરવાનું રાખશો તો આ ભવ્ય જરૂર પડતી નથી. જેમનું બ્લડ પ્રેશર હાઈ વૈજ્ઞાનિક પરંપરાનો તમને પણ લાભ મળશે. રહેતું હોય તેમને આ શિરોધારાથી ખૂબ
૦ સમસ્ત મહાજન ફીચર (શ્વેતા શાહ)
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
સોનું
હઠીલા મારકણા રોગોને મારી હટાવતી આર્યુવેદિક ચિકિત્સા મુખ્ય ધાતુઓ સાત (૭) છે, સોનું, ચાંદી, તાંબુ, ટીન, સીસું, ઝીન્ક, લોખંડ શરીરમાં પણ મુખ્ય ધાતુ સાત (૭) છે, રસ, રક્ત, માંસ, ચરબી, અસ્થિ, મજ્જા, શુક્રાણુ
આર્યુવેદમાં બતાડ્યા પ્રમાણે તેલ, ઘી, માખણ, ગોમુત્રનાં મિશ્રણમાં | ઘાતુને ગરમ કરવાથી અશુદ્ધિ દૂર થાય પછી ઉપયોગમાં લેવી. ધાતુના ઔષધિય ગુણો પેદા થવાના કારણો દૂર કરે છે. લીવર
વિકારમાં પણ તે અકસીર છે. સોનાની સોનાને બળવર્ધક ધાતુ ગણવામાં
જેમ શુદ્ધ ચાંદીનું ઉકાળેલું પાણી આંતરીક આવી છે. સ્નાયુ તંત્રમાં ચેતના પેદા કરવી
બળ પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે. પણ કફ એ તેનો સૌથી મોટો ગુણ છે. સ્મરણશક્તિ
* પ્રકૃતિવાળાઓને ચાંદી માફક આવતી નથી. વધારવા તથા બુધ્ધિનો વિકાસ કરવામાં પણ પણ સોનું પૂરતો ફાળો આપે છે. હદયની કફ અને ચરબીથી છુટકારો મેળવવા માંસપેશીઓને નવી શકિત પૂરી પાડવામાં
માટે તાંબા જેવી અકસીર ઔષધ કદાચ સોનાનો જોટો નથી. હૃદય સંબંધી વિકાર
- બીજી એકેય નથી. પિત્તાશયની તકલીફ,
લીવર અંગેની સમસ્યા હોય તો તાંબાની ઉપરાંત, ફેફસાંના રોગ, મતિભ્રમ, ફીટ
ભસ્મ અથવા પાણીનો પ્રયોગ કરવો. વગેરેમાં પણ સોનું ઉપકારકારક પૂરવાર
તાંબાનું ઔષધયુક્ત પાણી પ્રાપ્ત કરવા માટે થાય છે.
તાંબાના દસ સિક્કા લઈને ચૂનાના પાણીમાં
ધોવા અને પછી ૭૫૦ મીલી. પાણીમાં ચાંદીની પ્રકૃતિ ઠંડી છે. પિત્તનો પ્રકોપ નાખીને પાણી અડધું થઈ જાય ત્યાં સુધી વધી ગયો હોય એવા દર્દીઓ માટે તેનું ઉકાળવું. એક મહિના સુધી દિવસમાં બે સેવન ઉપકારકારક નીવડે છે. “વાત ત્રણ વખત એક ચમચી પાણી પીવું. હાથમાં રોગીઓ માટે પણ ચાંદી ફાયદાકારક છે. તાંબાનું કડું પહેરવાથી પણ ઉપરોકત ચાંદી માંસપેશીઓની શકિત વધારે છે અને સમસ્યા ટળી જાય છે. કમજોરી, તાવ, પાચનક્રિયા સંબંધી ટીન સમસ્યા, હૃદયરોગ, એસીડીટી, પિત્તાશયમાં નવ યૌવન પ્રાપ્ત કરવા માટે આ તકલીફ અને માસિક ચક્ર સંબંધી ફરિયાદ ઘાતનો ઊપયોગ વર્ષોથી કરવામાં આવે દૂર કરે છે. ચાંદીની ભસ્મ હૃદયમાં બળતરા છે. ટીનની ભસ્મ મધુપ્રમેહ, ફેફસાં સંબંધી
ચાંદી
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
બીમારી, અસ્થમા, શ્વાસોશ્વાસને લગતી તકલીફ અને સેક્સ સંબંધિત રોગમાં ઉપકારક નીવડે છે.
ઝીન્ક
તે
સ્વાદમાં તીખું લાગતું ઝીન્ક અપૂર્વ શીતળતા ધરાવતી ધાતુ છે. આંખ માટે ખાસ્સી ફાયદાકારક સાબિત થાય છે. મધુપ્રમેહ, પાન્ડુ રોગ, શ્વસન તંત્રને લગતા વિકારો, અને કફ તથા પિત્તયુક્ત બીમારીઓમાં પણ ઝીન્કની ભસ્મ કે પાણીનો ઉપયોગ કરી શકાય.
સીસું
ત્વચા રોગ, યોનિમાં થતા સ્રાવ, સેક્સ સંબંધી અન્ય બીમારીઓ, શ્વેત પ્રદર, રક્ત પ્રદર અને સોજા ચઢી જાય ત્યારે સીસાની ભસ્મ અને પાણીની સારવાર
આદર્શ છે.
લોખંડ
લાલ કણ, રકત કોશિકાઓ, લીવર, બોન મેરો (અસ્થિ મજ્જા) ની મજબૂતી માટે લોઢું ઉત્તમ છે. માંસપેશીઓ તથા રક્ત કોશિકાઓના પુનઃ નિર્માણ માટે લોઢાના પાણીનો ઉપયોગ કર્યા સિવાય ચાલવાનું નથી. લોઢાની ભસ્મ એનિમિયા દૂર કરવા માટે ખ્યાતનામ છે.
પારો
પારો બધી ધાતુ કરતા વધુ શક્તિશાળી અને ભારી છે. વિવિધ પાચક રસ છોડતી ગ્રંથિઓની કાર્યક્ષમતા વધારવા માટે પારાનો ઉપયોગ કરી શકાય. પારાને
ગંધક સાથે ભેળવીને તેની રોગનાશક શક્તિ વધારવાનું શક્ય છે. નિષ્ણાત વૈદના માર્ગદર્શન પ્રમાણે, નહીં તો ન કરવો.
પ્રાચીન ભારતીય જીવન-પદ્ધતિ સંપૂર્ણ વૈજ્ઞાનિક અને આરોગ્યપ્રદ છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં તે તે દેશની આબોહવા, ઋતુનાં ફેરફાર શરીર-સ્વભાવનાં બંધારણ પ્રમાણે ઘર, ભોજન, પહેરવેશ, રીતરીવાજો, ભાષા રહેણી-કરણી પાછળ ચોક્કસ રહસ્યો - અભિગમ છે. તેનું એક ઉદાહરણ શરીર પર દાગીના શા માટે ?’’
ઉપર જણાવેલ ધાતુઓના આભુષણ પહેરવાથી પણ શરીર નિરોગી રહે છે. પણ એ માટે યોગ્ય કદ અને વજનના ઘરેણા યોગ્ય અંગ પર પહેરવા જોઈએ. આ પ્રકારના આભુષણના ત્રણ ફાયદા છે.
આ
એક તો તેનાથી શારીરિક સૌંદર્યમાં વધારો થાય છે. બીજું, ધાતું દ્વારા નિર્માણ થતા વીજ ચુંબકીય ક્ષેત્રને કારણે અમુક રોગ શરીરથી દૂર જ રહે છે અને ત્રીજો ફાયદો એ કે આભુષણો ચોક્કસ અંગ પર દબાણ આપતા હોવાથી એક્યુપ્રેશર અને એક્યુપંક્ચર બંનેનો ફાયદો મળે છે. આયુર્વેદના મત મુજબ સોનાના દાગીના કમરથી ઉપરના ભાગમાં જ પહેરવા જોઈએ. જ્યારે ચાંદીના ઘરેણા આખા શરીરમાં ગમે ત્યાં પહેરી શકાય. બંગડી
પહેરવાને કારણે રક્ત પરિભ્રમણની ક્રિયા વધુ ઝડપી બને છે, ચહેરા પર તાજગી
૧૬૫
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
વર્તાય છે અને દમ તથા કંપવાના રોગમાં ફાયદો જણાય છે. તોતડાપણું અને દાંતના દર્દમાં પણ બંગડી પહેરવાથી રાહત રહે છે.
વીંટી અલગ અલગ આંગળીઓમાં વીંટી પહેરવાથી જુદા જુદા રોગ સારા થાય છે. કનિષ્ઠિકામાં વીંટી પહેરવાથી હૃદયરોગ, છાતીની પીડા, માનસિક તાણ વગેરેથી છુટકારો મળે છે. કફ દૂર કરવા અને લીવર જેવા અવયવોનો પ્રદાહ દૂર કરવા માટે સોનાની વીંટી પહેરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. પિત્ત અને વાત જન્ય રોગ માટે ચાંદીની વીંટી પહેરવી. દમ તથા કંપવાની ફરિયાદ માટે તાંબાની વીંટી પહેરી શકાય. બાજુબંધ પૂરાણ કાળના ભારતીયો ખભા તથા કોણીની વચ્ચેના ભાગમાં બાજુબંધ પહેરતા. આ બાજુબંધો હાથ અને ખભાની પીડાથી તો છુટકારો મેળવી જ આપે છે, પણ સાથે સાથે હૃદયની કાર્યક્ષમતા પણ વધારે છે. બુટ્ટી અને કુંડલ શરીરના વિવિધ અવયવો સાથે સીધી રીતે સંકળાયેલા હોય એવા કુલ ૭૦ બિન્દુઓ કાનની આસપાસ આવેલા છે. કાનમાં બુટ્ટી કે લટકણિયા પહેરવાથી ફેફસાં, યકૃત, કાકડા, હર્નિયા
ગળાના રોગ વગેરેમાં રાહત રહે છે. નથણી કફ અને નાકની અન્ય સમસ્યાથી છુટવા માટે ચૂંક પહેરવી જરૂરી છે. ટૂંક પહેરવાથી સુંઘવાની શકિતનો વિકાસ
થાય છે.
ચાંદલો દિમાગ ઠંડુ કરવા અને મગજ શાંત કરવા માટે ચાંદલો કરવો આવશ્યક છે. વિવાહિત સ્ત્રીઓ સેંથામાં જે સિંદુર ભરે છે તે વાસ્તવમાં લાલ ઓકસાઈડ છે અને કેટલાંય રોગ સારા કરવા માટે સુવિખ્યાત છે. ચાંદલો કરવાની ટેવ આધ્યાત્મિક શાંતિ અર્પે છે. કમરબંધ કમર પર કટિબંધ પહેરનારી મહિલાઓમાં પાચનશકત અંગેની કે માસિક ધર્મ અંગેની ફરિયાદ ખૂબ ઓછી જોવા મળે છે. કમર અને પીઠના દર્દ ઉપરાંત પેટ સંબંધી તકલીફમાં પણ કટિબંધ રાહત આપે છે. ઝાંઝર ઝાંઝર પહેરવાથી એડીનું દર્દ ભાગ્યે જ થાય છે. પીઠની નીચેના હિસ્સામાં અને પીંડીમાં પણ પીડા નથી થતી. રક્ત સંચાર યોગ્ય રહે છે અને હિસ્ટેરીયા, શ્વાસ, મૂત્રરોગથી પીડાવાનો ખતરો ઓછો રહે છે.
અજમાવી જુઓ
શતાવરી, અશ્વગંધા, બ્રાહ્મી, હરડે, સૂંઠ, ગળો, આમળા, લીમડો, જેઠીમધ વિશે જેટલું લખીયે તેટલું ઓછું પડે છે, આયુર્વેદની બુકો દ્વારા જાણી લેવું. આ બધી ઔષધી જો તાજી, રસપૂર્ણ અને સંપન્ન હોય તો માનવામાં ન આવે એટલું ન ઝડપી મૂળગામી પરિણામ આપે છે.
69
'
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
"
ઈન્ફોરમેશન ટેકનોલોજીનાં ઈફાઈ યુગમાં દવા વગર માણસ જીવી શકે કે....?’’ આ કલ્પના જ અશક્ય લાગે છે. પણ કારણ સરળ છે, કે કુદરતે દરેક પ્રાણીઓનાં શરીરમાં ઈમ્યુન સિસ્ટમ (રોગ પ્રતિકારક શકિત) ઈમ્યુનીટી ગોઠવી જ છે. જેના દ્વારા વગર દવાએ સાજા થવાય..! હા, જરૂર છે ફકત તેને સમજવાની પોતાનામાં આવી કાંઈ શકિત છે અને પોતાનું મગજ સુપર ડોકટર કે વૈદ્ય છે એ વાત આપણે સદંતર ભૂલી ગયા છીએ. બધા પ્રાણીઓ (એમાં માનવ કે માનવે પાળેલા પ્રાણીઓ સિવાયનાં) જ્યારે રોગથી વધુ પીડીત થાય છે ત્યારે તે પ્રાણીઓ તેમનો રોગ કે દુઃખ કે દર્દથી નિસર્ગની જોડે રહીને જ છૂટકારો મેળવે છે. આપણે આ બાબતથી પણ અજાણ છીએ, કે આપણું મગજ આપણા જન્મ્યા પછી તરતજ હૃદયમાં જે કાણું હોય છે, તે સોઈ-દોરા વગર જ બંધ કરી નાખે છે. (વાંચો – Physiology and Biochemistry by Bell G. H.) આપણું કોઈપણ હાડકું ભાંગી ગયું હોય અથવા તૂટી ગયું હોય તો એને જોડતી વખતે જે વધારાનું કેલ્શિયમ ત્યાં ભેગું થયેલું હોય, એ પણ આપણું મગજ કોઈને પૂછયા વગર જ સાફ કરી નાખે છે અને બૂટ ને પોલિશ કર્યા જેવું સાફ સુથરૂં કરી નાખે છે. (હાડકું ભાંગ્યા પછી સરખું થતા Progressive
X-Ray Films જોઈ લો) કંઈ વાગ્યું હોય અથવા કયાંથી લોહી નિકળતુ હોય ત્યારે -ve સરફેસ ચાર્જેસનો વપરાશ કરીને ઓપરેશન કે સર્જરી કર્યા વગર જ આપણી ત્વચા ત્યાં પહેલાં જેવી સુંદર ત્વચા બનાવી નાખે છે અને ત્યાં ડાઘા પણ રહેતા નથી . (Ref.- Topics in Bioelectrochemistry and Bioenergics Edited By G. Milazzo) આ બધી વાતો તો આપણા ધ્યાનમાં પણ આવતી નથી અને આ વેપારી જગત આપણને એનો ખ્યાલ પણ આવવા દેતો નથી. આપણે શા માટે વિદેશી કંપની અને એલોપથી દવા ઉપર ભરોશો કરીયે છીએ ? જાપાન અને અમેરિકા ૧૮૦ અબજ ડોલરની દવા આરોગી જાય છે અને અમેરિકન દવા કંપનીઓ વર્ષે ૩૫૦ અબજ ડોલરનો ધંધો કરે છે કહેવાય છે કે, America is a country on Medicine. એ પણ હવે આયુર્વેદીક ઓસડીયાં (હર્બલ થેરેપી) અને યોગ વૈકલ્પિક ચિકિત્સા નિસર્ગોપચારમાં વિશ્વાસ ધરાવે છે પ્રાકૃતિક ચિકિત્સા કહે છે કે : ટોન્સીલીટીજ, ગેસ્ટ્રીરીજ, કોલીટીજ વિગેરે ઘણાં its એકયુટ અને ક્રોનિક રોગો (એલોપથીમાં બતાડેલા) તેમજ Irritation and Inflammation is history of Pathology અર્થઃબળતરા, આગ, જલન એ દરેક વિકારનું કારણ અને પરંપરા (ઈતિહાસ, કહાણી) હોય છે. આવા બધા
|૧૦|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ વાક્યો તમે “Newscience of Healing” લઈ ચંદો ભેગો કરતા ફરવા લાગશે. આવા (સાજા થવાની નવી શાસ્ત્રીય રીત) લેખક ઉદ્યોજકોને સમાજના માણસો તો વાટકામાં લઈ કહે, “Drugless Road to પણ પૈસા નહિ આપશે. સમાજ સુધરી Perfect Health” (દવા વગર સ્વસ્થ અને જશે, સમાજ કચરા-કૂડાને ઓળખી લેશે, નિરામય જીવનનો રસ્તો) લેખક ડો. જોસેફ સમાજ ડામરથી બનતી દવા, પેટ્રોલથી ગ્રાંટ, “Impaired health” (માનવનું બનતી દવા, વિમાનના વ્હાઈટ કેરોસીનથી બગડેલું આરોગ્ય) લેખક જે. એ. ટિલ્ડન, બનતી દવા, ટોલ્યુઈન અને ફિનોલથી Fasting Cure” (વહેલા સાજા થાવ) બનતી દવા જાણી જાય તો, આ મોટીલેખક ડો. અપ્ટન સિન્કલેઅર આ પુસ્તકોમાં મોટી પ્રોફેશનલ ડીગ્રીનું શું કરવાનું? એવી વાંચશો. આ પુસ્તકો પણ MBBS, MS, મુશ્કેલી થઈ જશે. “Drugless Road to MD, FRCs, BS એવી ઉપાધી ધારકોએ Perfect Health” એવું જો ભારતીય લખેલા છે. અને ડોક્ટર જ જ્યારે દવા ધંધાવાળા ડોકટર-હકીમ કહેવા લાગે તો વગર સ્વસ્થ રહી શકો છો” એમ કહે છે, દેશી-પરદેશી દવાવાળા પણ વાટકા લઈ તો આ વાત અમને અને સમાજને શા રસ્તે લાગી જશે. માટે સમજાવી દેતા નથી?
Return to Nature 2771 91 24417 જવાબ : શાસન અને ધંધાવાળા કહેવું શરૂ કરે તો ઝેરીલા રસાયણવાળા ડોક્ટર-હકીમ જો તમને “Drugless Road
પ્રકૃતિ વિરૂદ્ધ બનતા, રાસાયણિક ખાદ્ય to Perfect Health” જેવા પુસ્તકો અને
પદાર્થોનું શું કરશે ? એવા ખાદ્ય પદાર્થો એમના વિચાર વાચવાં આપશે અથવા
બનાવનાર દેવાળું કાઢશે. “Drugless" સમજાવી દશે, તો સરકારી મેડિકલ
એમ જો ધંધાવાળા ડોકટર-હકીમ કહેવાનું કોલેજીસ, સરકારી મેડિકલ હોસ્પિટલ,
શરૂ કરશે તો, આટલી લાંબી પ્રોફેશનલ દવાખાના, પ્રાઈબ્રેટ નર્સિંગ હોમ વગેરેનું શું થશે? તેમને પેઇંટ્સ કેવી રીતે મળશે?
ડીગ્રી, દવાખાનું, નર્સિંગ હોમ વિગેરેનું શું
કરશે? જ્યાં ૩ લાખ રૂપિયામાં અને તમારું સમાજ પોતાના પેટની ગંદગી
ખીસ્સે જોઈ બાય-પાસના ઓપરેશન (soilage) સાફ કરવાનો સહેલો નિર્ણય વારેવારે થાય છે એવી પ્રાઈબ્રેટ હોસ્પિટલો લે તો આ કચરા જેવું અન્નનું ઉત્પાદન
બંધ કરવી પડશે. કરનારા, વ્યાપારી, ઉદ્યોગપતિ (બીસ્કીટ, કેક, ખારી, પિઝા બર્ગર, નાનખટાઈ,
ચા-કોફીના માર્કેટ ખતમ થતા સોફટ-ફૅિકસ, કોલ્ડ-ડ્રિકસ, તમાકુ, દવા,
તમા ટી.વી., ક્રિકેટ સ્પોન્સરશીપનું શું કરશે ? સિગરેટ, કૅટુંકીવાળા, સાકર, ચા-કોફી, બીસ્કીટ, કેક, ખારી, નાનખટાઇ, દારૂ, વિગેરે બનવાવાળા) રસ્તામાં વાટકી કેક, પેંડા, બર્ફીના કારખાના બંધ પડતાં,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
‘‘શક્તિમાન'' નું શું થશે ? બીસ્કીટ, કેકમાંથી તો પબ્લીકને હાઈડ્રોજનેટેડ ઘી ખવડાવાય છે. બીસ્કીટ ખાવાનું જનતા બંધ કરશે તો વનસ્પતિ ઘી ની ખપતનું શું?
તમાકુ, ગુટકા, પાન-મસાલા, જર્દા, સુકા, સિગરેટ બંધ કરતા ક્રિકેટની Sponsorships નું શું થશે ? આવા ખિલાડી બીજું શું ૨મશે ? ક્રીકેટીઅરના શર્ટના ખીસા શાની જાહેરાત કરશે ?
દારૂ, બીઅર, વ્હીસ્કી વિગેરે સમાજના માણસો બંધ કરે, તો બધી ડિસ્ટીલીયરી એટલે દારૂં ગાળવાના કારખાના બંધ કરવા પડશે, સરકારનું એક્સાઈઝ, સેલ્સ, ઓકટ્રોય, ટોલ, કસ્ટમ એવું બધું ડૂબી જશે અને આ અપ્રાકૃતિક ધંધામાંથી મળતા કરોડો રૂપિયાનો ટેક્ષ ડૂબી જશે.
આ દારૂના કારખાનાના અધ્યક્ષો, ડિસ્ટીલરીના માલિકો, સફેદ ખાંડના કારખાનાના માલિકો તો રાજકારણી, ચીફ મિનિસ્ટરો અને પાર્લામેંટમાં બેસતા સદસ્યોજ હોય છે. પબ્લિક સાકર ખાવાની બંધ કરશે તો એ ‘‘ઈલેક્શન’' કેવી રીતે લડશે ? અને ‘“ફંડ'' કેવી રીતે ભેગો કરશે ?
અપ્રાકૃતિક ગરજ, અનૈસર્ગિક ગરજ, એજ સમાજને રોગ અને વિકારના રૂપમાં પીડી રહેલી છે. આ અનૈસર્ગિક ગરજ તો સમાજના બાલબચ્ચાઓને અને એની આગલી પેઢીને પણ રોગ સ્વરૂપથી હેરાન કરી રહી છે.
સોફટ-ડ્રિંકસ, કોલ્ડ-ડ્રિંકસ, કોલા પ્રોડક્ટ્સ, રસના જેવું પ્રોડક્ટ, કેંડીઝ જેવા ઉત્પાદનો બંધ થતા એ કારખાનાના માલિકો શું કરશે ?
આજકાલ જુવાન છોકરા-છોકરી, જોશો તો ખબર પડશે કે જે દિવસમાં ચેહરાપર જુવાનીની ચમક, રોનક હોવી જોઈએ એ દિવસોમાં એ ચેહેરાપર ક્રીમ લગાડીને, ચેહેરાને ચમક લાવવાની કોશિશ કરતા હોય છે, એ ચમક તો આવતી જ નથી પણ ચેહેરો ખરાબ થતો જાય છે.
વાળને ક્રીમ્સ, શેમ્પૂ લગાડતા પણ વાળ ખરતા અને ઘટતા જાય છે, તેમજ ડેંન્ડ્રફની તકલીફ ઓછી થતી નથી.
ઉમર ૩-૪ થી જ નાના બાળકોને ચશ્મા લાગી જાય છે. જે ઉંમરમાં સહજ રમવાનું હોય, એ ઉંમરમાં માસૂમ બચ્ચા પોતાના ચશ્મા સંભાળતા બેઠા હોય છે.
સાયનસ-સર્દીની બિમારી તો ઉંમર ૧૦-૧૨ થી જ પાછળ પડે છે. આનું કારણ છેઃ (૧) સફેદ સાકર અને (૨) હાઈડ્રોજનેટેડ ઘી, કમર્શિઅલ શોર્ટનિંગ્સ, કમર્શિઅલ ફૈક્ટ્સ, માર્ગારીન, પાર્શિઅલી હાઈડ્રોજનેટેડ ઘી, રિફાઈડ ઓઈલ અને આ બધાથી બનતા ઉત્પાદનો. આ સફેદ સાકર અને હાઈડ્રોજનેટેડ ઘી બન્ને તો સમાજને માટે મુખ્ય શ્રાપ છે.
આવી રીતે સમાજે જ નિર્માણ કરેલી (રોગ ભગાડો વિના દવાઓ) અરૂણ ગ. જોગદેવ માંથી સભાર
૧૯
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ જનતાને મોતનાં મોંમા ધકેલતા સાજુ કરી શકાય છે. ધીરજ રાખો “વખત મૌતના સોદાગર જેવા, એલોપથી દવાઓ, એ સર્વે રોગોનો ઉત્તમ ઈલાજ છે''. તૈયાર ખાદ્યપદાર્થો, મસાલા, ઠંડાપીણાં, તંદુરસ્ત અને આનંદમય જીવન તેમજ અન્ય ખાદ્યપદાર્થોનાં ઉત્પાદકો, જીવવા માટે તેમજ ઘરના સર્વેના વેપારીઓ પ્રધાનો, અમલદારો અને આરોગ્યના રક્ષણ માટે જનતાએ જ જાગ્રતા નેશનલ કંપનીઓનું આ એક ભયંકર વિષ- અને સંગઠિત થઈને સાવચેત થવાનો સમય ચક્ર છે, જે રાક્ષસો કરતાં વધુ ભયંકર છે. પાકી ગયો છે. હિંસક અને આરોગ્યનાશક જેમાં પેઠા પછી દવાઓમાં જ મૌત અથવા ચીજવસ્તથી દૂર રહેવાની સમજદારી આપણે જ થાકીહારીને છોડવું પડે છે. કેળવવી પડશે.
આપણી ખાવા-પીવાની જીવન આવતી પેઢીને ડાયાબીટીશ કે અન્ય જીવવાની ખરાબ પદ્ધતિ ઉજાગરા વિગેરે જીવલેણ રોગોથી દૂર રાખવી હોય તો, થી જ શરીર માંદુ પડે છે. એટલે કે ઈમ્યુન મેગી, બ્રેડ, ન્યુડલ્સ, બર્ગર, ચાઈનીઝસિસ્ટમ ખોરવાય છે. જેને બિમારી કહીને ડીશ. વિદેશી ભોજન પદ્ધતિ, પીઝાની ડોક્ટર દવાનાં માધ્યમથી પૈસા ખંખેરે છે. સંસ્કૃતિ અને એવા પદાર્થોથી દૂર રાખી તે વખતે શરીરની ઈમ્યુન સિસ્ટમને એનું એમને તુ-દેશ-દિવસ પ્રમાણે ઘરનાં ઉત્તમ કામ કરવા દો -Dot do anything ફક્ત પદાર્થો કરકરા લોટની સુખડી, અડદીયા, ઉપવાસ, આરામ જરૂર પુરતી આયુર્વેદીક લાપશી, દેશી ફરસાણ-મીઠાઈ દરેક દવા, યોગ દ્વારા સાજા થઈ જવાય છે. જાતના શાક-ભાજી ખાવાની, દાંતણ જરૂર પડ્યે નાડીવૈદ, હાડવૈદ, રામદેવજી કરવાની ટેવ પડાવો. આનંદમય જીવન મહારાજ, અરૂણ જાગદેવ, ડો. રમણીક માટે આરોગ્યપ્રદ આપણી સ્વાશ્રયી મહેનત, ગડા વિગેરે ઘણાં બુદ્ધિશાળી વિદ્વાનો વૈદો સ્વદેશી જીવન પદ્ધતિ અને એવી ચીજો જે દ્વારા આયુર્વેદ, મેગ્નેટ, મેટલ, એક્યુપ્રેશર- ઓછી ખર્ચાળ અને સંપૂર્ણ ફાયદાકારક છે પંચર થેરેપી, યુરીન થેરેપી દ્વારા શરીરને તેનો સ્વીકાર કરવો જ રહ્યો...!
યાદ રહે...
જે જે દેશી ફળો હોય- જમરૂખ, ઓર્ગેનિક ખાતરથી પકાવેલા અને દેશી બિયારણના પોપૈયા, દાડમ અને કુદરતી રીતે ઉગેલા સંતરા અને મોસંબી સિવાય પીચ, એપલ અને મહાબળેશ્વરની સ્ટ્રોબેરી કે મહારાષ્ટ્રની દ્રાક્ષ બિલકુલ ખાવા લાયક નથી. વધુ પડતી જંતુન દવા અને ખાતરથી ઉગેલી દ્રાક્ષ તદન નકામી છે. તેમાં ગળપણ સિવાય પહેલાના જેવા તંદુરસ્તી બક્ષતા ક્ષારો કે વિટામીન નથી. બહેતર છે કે ફટને બદલે દેશી ઝીણા મગ અને દેશી મઠ ખાઓ, તો પર્યાપ્ત પ્રમાણમાં ક્ષારો અને કુદરતી ખનિજ મળી રહે.
૧૦૦
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
જળ-વાયુ ને ખેત પ્રદૂષણ, રોગનો વાયુ વાયરો, દવાવાદના મહેફિલમાં, ડોક્ટર જમાવે ડાયરો; દવાખાનાં દેખી ભરેલા, રોગ કહે હું નાચું, ડોક્ટર ભણ્યા નહીં સાચું ને કપાઈ રહ્યાં છે કાચું. વિજ્ઞાન વિનાશક શોધથી, સાજા પણ માંદા થયા, પેટ-પટારા ભરવા કાજે, દાક્તરો ઝાઝા થયા; રૂપ કરીને દાક્તરનુ, ધુતારાઓ આવી ગયા, ધૂપ કરીને વિલાયતીના, બીજને વાવી રહ્યા. સારી દુનિયા છે માંદી, ને ફાર્મસીઓ કમાયે ચાંદી, દવાખાનામાં જામે મેળા, ડોક્ટરને ઘી-કેળાં; - ડોક્ટર નહીં કોઈ દેવના દીકરા, કરી શકે ના જાદુ,
શીદને ઘેલા થઈને પાછળ, ખાઈ પડ્યા છો આદું! વિટામિનની નકલી તાકાત, કરી મૂકશે આફત, દોડી રહા સૌ દવાખાનાએ, ડોક્ટરને જયાફત; આધુનિકમાં અંજાયા વિના, મજા જીવનની લૂંટો, વિટામિનોની એબીસીડીને ભૂલી, દેશીનો કક્કો ઘૂંટો. ભૌતિકવાદી જીવનશૈલી, લોક થયું છે ગાંડું, પશ્ચિમ સંસ્કૃતિ આકર્ષણથી, જીવન થયું છે બાં; ગર્ભપાતને ગર્ભનિરોધક, કામ ખાય છે ખોટાં, કુટુંબ નિયોજન નસબંધીના, શસ્ત્રકર્મ છે ખોટાં.
૨ક્તદાન ચક્ષુદાનની, ચાલી ખોટી રીતિ. બ્લડ બેંકમાં બ્લડ ભરવાની, ફાલી ખોટી નીતિ; અપ્રાકૃતિક જીવનશૈલીએ, મૂકી દીધી છે માઝા, અપ્રાકૃતિક ખાનપાનથી, રોગ વધ્યા છે ઝાઝા. વીજળીની પેદાશ બધીયે, પ્રકૃતિ વિનાશનું મૂળ છે, જળ પ્રદૂષિત પી રહ્યા, ને પ્રદૂષણ સુંઘી રહ્યા; રસાયણો ને જંતુનાશકો, ખાનપાન થયા ઝેરી, ધરતીનો રસકસ બધોયે, નાશ કરે છે વૈરી. રસાયણોને જંતુનાશકો, હિંસક ખેતીવાડી, ચાલી રહી છે ખેતરોમાં, પાપની ટ્રેકટર ગાડી; કેમિકલ યુગમાં જીવી રહ્યા છે, જીવન થયા છે ઝેર, ખાનપાનમાં પોષક તત્ત્વોની, નીકળી જાય છે ખેર. ખાનપાનમાં રંગ રસાયણ, બગાડે જીવનની મજા, માંદા પડવાની મજા ! ને હોસ્પિટલની સજા ! વિલાયતી ખાતરની ખેતી, ધરતીમાં લાગે આગ, ઝેરી જંતુનાશકો થી, ઊજડે જીવનબાગ. સારાયે વિશ્વના અર્થતંત્રનો, ગાય છે આધાર, ખેતી ગોવંશ નાશથી, દેશ બને બે કાર; અસલ છોડીને નકલથી, રોગ વળ્યા છે ઘેરી, મહારોગનાં આક્રમણોની, ચાલે હેરાફેરી.
વિભાગ-૫
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડી;
શરીર રોગનું ઘર કહેવાયે, ક્યારે ફૂટે ઘાણી, નીરોગી રહેવા આયુર્વેદના, નિયમ લેવા જાણી; પર્યાવરણની રક્ષા કરે છે, તેની કક્ષા ઊંચી, સારાયે વિશ્વના આરોગ્યની, આયુર્વેદમાં કુંચી. વિલાયતી દવાની ગોળી, કરશે જીવનની હોળી. અપ્રાકૃતિક ખાનપાનથી, લેવી પડે છે ગોળી; નિર્દોષ છે દેશી દવાઓ, વિલાયતી છે ઝેર, વિલાયતીના વિષચક્રથી, વર્તે કાળો કેર. આયુર્વેદ રક્ષણ કરે, ને વિલાયતી કરશે ભક્ષણ, આયુર્વેદનું લેવું શિક્ષણ, ને રોગનું જાણે લક્ષણ; પિત્તદોષથી અંગ જલે, ને કફદોષથી ખાજ, વાયુદોષથી દુખાવો, ને ત્રણ કરે છે. રાજ. રોગ ઉત્પત્તિ કારણ જાણી, તેને કરવા દૂરે, ઔષધ વિના રોગ મટે, ને ફેર કદી ના કરે; જીવન જીવે નિયમથી, તે દવા વિના નિરોગી, અનિયમિત જીવનથી રહે, દવા ખાઈને રોગી. ઋતુચર્યા ને દિનચર્યા, રાત્રિચર્યા જે જાણે, આરોગ્યના નિયમ પાળે, નિરોગ સુખ તે માણે; ખાનપાન ગુણધર્મો જાણે, હિત-મિત પથ્યને જાણે, મિતાહારથી લાંબુ જીવે, ખાઉધરાઓ જલદી જાયે,
અપથ્યના સેવનથી, આરોગ્યની આશા વ્યર્થ છે, પથ્યપાલનથી રહે નિરોગી, આર્યુવેદ સમર્થ છે; આહાર એ જ ઔષધ છે, ત્યાં દવાનું શું કામ છે? આહારવિહાર અજ્ઞાનથી, દવાખાનાં જામ છે. ખાવુંપીવું પેટને પૂછી, ઔષધ લેવું વૈધને પૂછી, મુહૂર્ત કરે જોષીને પૂછી, અન્ન લાવે અસલને પૂછી; ગુણવત્તા ઊંચી ખાનપાનની, અસલ જે પરખે, દવાખાના તો દૂર રહે, ને રોગ કદી ના ભરખે. માનવપ્રાણી છે અન્નાહારી, નહિ તે શાકાહારી, અન્નાહારી હુષ્ટપુષ્ટ, ને માંસાહારી દુષ્ટ બને; જીવન ટકે છે અન્નથી, ને જીભને ગમે છે મેવા, પેટ માગે ત્યારે આપીએ, તે સૌથી મોટી સેવા. રોજ સવારે ઝાડે ફરવા, ઠાંસીને નવિ ખાયે, માથું ઠંડુ થાય, વૈધજી ટાઢા પાણીયે ન્હાય; રાટો વહેલા જે સૂવે, વહેલા ઊઠે વીર, બળબુદ્ધિ ને ધન વધે, સુખમાં રહે શરીર. ભોજનપાણી સર્વે કામ, સૂર્યપ્રકાશની સાથે, તનમનને વિશ્રામ આપે, ચંદામામા રાતે; ધૂપ કરે અસલી ગુગળ, ને દીવા કરે છે ઘી, સાંજસવારે ધૂપદીપથી, થાયે વાયુ શુદ્ધિ.
વિભાગ-૫
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
30:
રાત્રિએ નહીં ભોજનભાણા, કંદમૂળ નહીં ખાણા, બોળ-અથાણાં રોગનાં થાણાં, પરસ્ત્રીમાં નહીં ગાણા; જન્મે જે માનવ થયા, માંસાહારથી દાનવ થયા, હિંસક માંસાહારથી, અનંતા નરકે ગયા. જમણા સ્વરમાં ભોજન, ને ડાબા સ્વરમાં પાણી, ડાબી-જમણો બંને સાથે, બંધ ભોજનપાણી; ચોમાસામાં આકાશજળનું, ટાંકુ ભરવુ ખાસ, જળપ્રદૂષણથી બચવા માટે, પીવું બારે માસ. ઘઉને તો પરદેશી જાણું, જવ છે દેશી ખાણું, મગની દાળને ચોખા મળે તો, લાંબુ જીવી જાણું; ઘઉં ખાવાથી શરીર ફૂલે, જવ ખાવાથી ઝૂલે, મગને ચોખા ના ભૂલે તો, બુદ્ધિ બારણાં ખૂલે. નવા ઘઉથી પેટ દુઃખે, થાય મરડો ને આમ, ઘઉંનો મેંદો અતિશય ભારે, પેટ રહે છે જામ; ચરબીતત્ત્વ છે સૌથી ઊંચું, કફકારક છે ઘઉં, ચરબીતત્ત્વ છે સૌથી નીચું, સર્વશ્રેષ્ઠ છે જવ. જવ તો છે સોનાની લગડી, ઘઉંથી જાયે બગડી, મગની સાથે ચોખા રગડી, ઘઉંને મોલે તગડી; જવથી રહે નીરોગી કાયા, છોડવી ઘઉંની છાયા, મગની રાખવી માયા, ને ચોખા કરે છે ડાહ્યા.
ગરમાગરમ ફૂલકા તાજા, જવ છે અત્રમાં રાજા, દેશી ગાયના ઘીમાં ખાજા, શરીર રાખે સાજા; જવનો બનાવે સાથવો, મુસાફરીમાં રાખવો, ઘી સાકરમાં આથવો, ભૂખ લાગે તો ચાખવો. પૌષ્ટિક છે જુવાર ને, મરડો કરે છે ઘઉં, સાઠી ચોખા બારમાસી, સર્વશ્રેષ્ઠ છે જવ; બાજરીથી પાંખ્યું આવે, મકાઈથી ઊડે આકાશમાં, ઘઉં પછાડે ધરતી પર, ને જુવાર ઝીલે પાશમાં. ઘી-ગોળ ને જવનો આટો, બીજું બધુંયે દાટો, શિરામણમાં રાબ ગોળની, રોજ સવારે ચાટો; દૂધ ગાયનું સર્વોત્તમ છે, ભેંસનું દૂધ કનિષ્ઠ, ડેરીઓના વાસી દૂધ-ઘી, સૌથી મોટા અનિષ્ટ. દેશી ગાયના દૂધ-ઘી, ખાનપાનમાં રાજા, દૂધ-ઘી નકલી થયા ને, રોગ વગાડે વાજા; બાળક પીએ બકરી દૂઘ, ને સૌને માટે ગાય, ડેરીઓના વાસી દૂધથી, અક્કલ સૌની જાય. મોંઘી મોટરકારને બદલે, ઘેર રાખવી ગાય, નકલી દૂધ ખાનારની, મોટર ખાડે જાય; ભેંસ કહેવાયે ડોબુ, ને ગાય ગણાયે માત, બકરી અને ગો દૂછ્યના, ગુણ સદાયે ગાતા.
વિભાગ-૫
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૧૪
દૂધ ભેંસનું પોઢાડે, ને ઘઉં ઓઢાડે શાલ, દૂધની સાથે ફળાહારીથી ખરાબ થાયે ખાલ; દાંત વિનાના દૂધડાં પીએ, વૃદ્ધો પીએ રાબ, ખીર બનાવે વીર, ને શીરો સૌને પીર. માનવ સૌ મૂરખ થયા, ડેરીઓના દૂધ ખાય, દાક્તરોના ઘર ભરવાને, દોડી દોડી જાય; દેશી ગાયનાં દૂધ-ઘીને, આયુષ્યવર્ધક જાણો, આમળાનું જીવન ખાઈને, આયુષ્ય લાંબુ માણો. દેશી ગાયનાં દૂધ-ઘી, અખંડ આંખનો દીવો, રસોઈ રાંધી દેશી ઘીમાં, સો વર્ષ લગી જીવો; ગાયનું ઘી છે પીળું સોનું, મલાઈનું ઘી ચાંદી, વેજિટેબલ ઘી ખાઈને, સારી દુનિયા માંદી. દેશી ઘીનો સ્વાદ મઝાનો, બુદ્ધિ ભરે ખજાનો, ખેતી પશુપાલનથી માનવ, થાયે મોટા ગજાનો; ઘમ્મરવલોણે હોયે પાકું, મલાઈનું ઘી કાચું,
સ્વાદ સુગંધ ગુણ રૂપમાં, ઘી ગાયનું સાચું. દિવ્યશક્તિ છે દૂધ-ઘીમાં, આયુ અખંડ રાખે, મહાશક્તિ છે તાજું ગોરસ, આંખ કદી ના થાકે; શ્રીખંડ યૌવન અખંડ રાખે, રબડી તાજામાજા, ઘીએ રાંધે, દૂધે વાળું, રાજ કરે છે રાજા.
ગાયના ઘીમાં રસોઈ રાંધો, શરીર મજબૂત બાંધો, તલતેલની માલિશથી, દુઃખે નહીં એક સાંધો; ગાયના દૂધને ઘી ખાયે તો, આંખ કરે અજવાળા, તેલ-તમાકુ ખાનારને, આંખે થાયે અંધારાં. તલનું તેલ સર્વશ્રેષ્ઠ છે, સીંગતેલ કરે ખાંસી, કપાસિયા તેલ ઢોરનું ખાણું, ને મરચું કરે છે હાંસી; તલનું તેલ સૌને ભાવે, માલિશ રોજ કરાવે, કાળા તલનું તેલ કઢાવે, કફ-વાયુ નહીં થાવે. તલતેલની મહેક મીઠી, સ્વાદ છે મનભાવન, ઔષધીય સર્વોચ્ચ ગુણ, થઈ જાય તન પાવન; કાળા તલનું સિદ્ધતેલ, પાંથીએ પાંથીએ વાળમાં ઘાલી, હળવા હાથે માલિશ માથે, ત્રીજો માળ રહે ના ખાલી. તેલ બધાયે ખાવાથી, આંખે ચશમાં લાગે, ઘી ગાયનું ખાવાથી, ચમા જલદી ભાગે; મોજશોખના ખોટા ખરચા, છોડી દેવા મરચાં, તેલને બદલે ઘી ખાઈને, છોડવી ખોટી ચર્ચા. તેલ મરચું ને ટામેટાંથી, પિત્તવિકાર થાયે, આંખે ચશમાં જલ્દી લાગે, વાળ પાકી જાયે; હિનકક્ષાના મિશ્રિત તેલો, હાઈડ્રોજનથી જમાવે, વેજિટેબલ (ઘી) ના નામે, અનેક રોગો આવે.
વિભાગ-૫
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગંધકના તેજાબથી સાફ સફેદ ખાંડ ઝેર છે, ઊજળા દેખાતા ગોળમાં, કેમિકલનો કાળો કેર છે; મીઠું બગડ્યું આયોડીનથી, ડીટર્જન્ટથી ગોળ, ખાંડ બગડી સલ્ફરથી, ને ખાઈ રહ્યા છે ખોળ. ખાદ્યપદાર્થો કેમિકલથી, સફાઈદાર થાયે, અસલી ગુણો ખાનપાનના, સર્વે નાશ થાયે; શાક બધા પચવામાં ભારે, રોગ પેટના થાયે, શાકાહારના અતિરેકથી, હાડ નબળા થાયે. શાક બધાયે રોગકારક, તેજ ઘટાડે આંખોના, પોષણ મળે નહીં શાકમાં, વર્ણ બગાડે શરીરના; ટીંડોળા ખાવા નહીં ને, ભીંડામાં મૂકવા મીંડા, ટીંડોળા છે બુદ્ધિનાશક, ભારે પડશે ભીંડા. પરવળ તો છે શાકનો રાજા, દૂધી તાજામાજા, ગુણકારી કડવા કારેલાં, રાખે સાજાતાજા; વાલપાપડી વાયુકારક, તુરિયા લાવે તાવ, ગુવાર ક૨શે આફરો, ને રોજ અજમો ચાવ. શિયાળામાં ખાયે ભાજી, તબિયત રાખે તાજી, ગુણકારી છે ભાજી-પાલો, આંખો રાખે સાજી; શિરામણમાં સવારે રાબડું, ને ચા માં પાડવું ગાબડું, બપોરે ભાતાનું ડાબડું, ને ખોલવું મીઠાઈનું છાબડું.
ચા પીવાની રીતિ ખોટી, કોફીની તો પ્રીતિ ખોટી, વ્યસની છે ચોકલેટી પીણાં, ભરવી નહીં કદી લોટી; ચા-કોફીથી હ્રદય પોતાની, ગતિ વિરૂદ્ધ દંડકે, ગરમ અને ઉત્તેજક પીણાં, મતિ રહે છે ફડકે. ચા-કોફી પીણાને બદલે, ગોળનું પાણી કરકવું, ચા ને બદલે મહેમાનોને, દૂધ ગાયનું ધરવું; એલ્યુમિનિયમ છે રોગકારક, સ્ટીલ કરે છે ફારસ, નિર્લેપ તવા છે મારક, ને પિત્તળ સાચો વારસ. રસોઈ રાંધે પિત્તળમાં, ને પાણી ઉકાળે ત્રાંબુ, ભોજન કરવું કાંસામાં, તો જીવન માણે લાંબુ; ખાટી વસ્તુ કાચમાં, ને દહીં જમાવે દોણીમાં, છાશ વલોવી સહુને આપે, માખણ મળશે બોણીમાં. ખાંડેલા ધાણાં જીરું મસાલા, ત્રણ માસ રહે તાજા, શિયાળાના તેલ, ઘી, બારમાસના રાજા; સુકામેવા શિયાળામાં, બદામ બારમાસ, ઉનાળામાં ઠંડક માટે, કાળી દ્રાક્ષ છે ખાસ. શિયાળામાં એક મહિનો, ઉનાળે દિન વીસ, ચોમાસામાં પંદર દિવસ, લોટ મીઠાઈ રહે તાજા; હલવાઈની મીઠાઈ હવે, થઈ ગઈ છે ખોટી, બજારુ ફરસાણથી, ખાંસી થાય છે મોટી.
વિભાગ-૫
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
|૧૦|
મીઠાઈમાં નકલી વરખે, ચેતન કદી ના હરખે, કેસર, વરખને ઘી ની ખરીદી, અસલની પરખે; વાસી માવો કદી નહીં લાવે, તાજો શેકેલો સૌને ભાવે, શીતાગારમાં ખાધવસ્તુઓ, વાસી અભક્ષ્ય થાવે. ખોરી વસ્તુ ખાંસી કરે, ને વાસી ભોજન ઝેર, તીખું તળેલું બંધ કરીને, હરડે રાખવી ઘેર; ચાટે નહીં ચાટચટાકા, ફાસ્ટફૂડથી ફૂટે ફટાકા, ખાયે નહીં કાંદા-બટાકા, કંદમૂળથી કર્મસટાકા. તળવું શેકવું ધીમા તાપે, ખાવું નહીં કદી છાપે, વાસી શાક કદી ના કાપે, મીઠું નાખવું માપે; તજ લવિંગ ઈલાયચી, કાળા મરીને સાકર, પાણીમાં ઉકાળી ઠારે, કોકાકોલા ચાકર. અમૃતફળ છે આમળાં, ને ગોદૂગ્ધ છે અમૃત, ત્રીજું મળે જો વિશ્વમાં, શોધી લાવે અમૃત; ઝાડપાક સોનેરી આમળાં, કાચું સોનું ગણાય, નિત્ય આમળા સેવનથી, કાયા કંચનવર્ણી થાય. બાવળનું દાતણ કરવાથી, દાંત ચોખ્ખા થાય છે, ટૂથપેસ્ટનું બ્રશ કરવાથી, જલદી બોખા થાય છે; સાબુ સર્વેક્ષારીય દ્રવ્ય, સૌંદર્યનાશક જાણો, ઔષધિજળથી સ્નાન કરીને, સાચી ઠંડક માણો.
રાંધણગેસની સીધી આંચે, ફુલાવે નહીં રોટલી, રસોઈઘરમાં રાંધે ત્યારે, બાંધેલી રાખે ચોટલી; પાણી ગાળવા ગરણા, ને પૂંજણી ચૂલા પાસે, ગરણાને પૂંજણી વિના, ઘર કતલખાનું ભાસે. જાડા કપડે પાણી ગાળે, ત્રણ ઉકાળે ઠારે, પ્રવાહી વસ્તુ ગાળવા, ગરણાં સાત પ્રકારે; વાસ-ચિકાસ રહિત મળ પીળો, બંધાયેલો સરકે, પાણીમાં ડૂબે નહીં તેવો, મળ પરીક્ષણ ખરકે. લિપ્સિટકની નકલી લાલી, હોઠોની કરે પાયમાલી, નેઈલ પોલિશના નકલી રંગો, આરોગ્યની કરે બેહાલી; શરદઋતુ રોગની માતા, વસંતૠતુ પિતા, જીવનભર નીરોગી રહેવા, વાંચો ચરક-સંહિતા. ઘરઘરમાં રોગના ખાટલા, ને દવાખાનામાં બાટલા, ફ્રીઝના ઠંડા પાણી પીને, ભૂલી ગયાં છે માટલાં; આરોગ્યરક્ષક હરડે માતા, ત્રિફળા આરોગ્યદાતા, શક્તિદાતા પૂર્ણ ‘રસાયણ’, ઘી સાકરમાં ખાતા. પેંડા બરફી રબડી ખાયે, ઘેર બનાવી તાજા, દૂધપાકને દૂધમલાઈ, ખાવા દૂધ ને ખાજા; અસલી નકલી જાણો ભેદ, નકલીનો કરવો ઉચ્છેદ, નકલી ખાધુ તેનો ખેદ, નીરોગી રાખે આયુર્વેદ.
વિભાગ-૫
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
નીરોગી રહેવા અસલના, દેશી ખાતરની ફસલના, તેલ-ઘી ને ગોળ સાકર, અન્ન મળે છે અસલમાં; સાજામાંદા પાળે પરેજી સબ રોગ કી એક દવા, પ્રાત:કાળે પ્રાણવર્ધક, સો દવા ને એક હવા. યુવાનીમાં પાકવસાણાં, વૃદ્ધો ખાયે ચ્યવનપ્રાશ, નાનામોટા સાન માટ, આમળાનું જીવન ખાસ; ચાય વિના તો ચેન પડે નહીં, માથા કૂટે લોકો, કે ફ ચડાવે કોફી ને કોકો, પડાવે પોકો. રસાયણોને જંતુનાશકો, ખતરનાક છે ખેલ, ખાનપાનમાં રંગ રસાયણ રહેવું નહીં ગાફેલ; ભારે ચીકણા દૂધ ભેંસના, કફથી ભારે કાયા, આળસ ઊંઘ ને લાવે જડતા, છોડવી ભેંસની માયા. બિગડી હવાએ, બિગડા પાની, બિગડા ખાવાપીના, ના સમઝે યે માનવપ્રાણી, મુશ્કિલ હો ગયા જીના; ખાનપાનની ખોટી સમજણ, વિલાયતીએ આપી, પરંપરાગત ખાનપાનની, અસલી રીતિ કાપી. ચાયની સાથે ગાંઠિયા ને ભૂસા ભજીયાને ખમણ, સવાર બપોર ને સાંજનું, થઈ ગયું છે જમણ; દાક્તરો હાજર અહીં, રોગના સ્વાગત મહીં, બનાવટી નકલી દવાઓ, કૌભાંડો ચાલે અહીં.
ખાનપાન છે. ખોટા ને થઈ ગયા છે. મોટા, રોજ ખમણને ગોટા, પછી ભરે છે લોટા; દુઃખદાયી છે દવાખાનાં, રુગ્ણાલયો છે નરકાગાર, મોંઘા માનવદેહમાં, રોગ વધ્યા છે. અપરંપાર. ભોજન અંતે પીએ છાશ, પછી પાન મુખવાસ, સાંજે વાળું દૂધ ખાસ, પાચનશક્તિ બારે માસ; ઝગમગ ઝગમગ ઝગમગે ત્રાંબા પિત્તળનાં વાસણો, સોના જેવા શોભતા કાંસાના એ વાસણો . સિમેન્ટના મકાનમાં શ્વાસ, શ્વાસ બહુ રૂંધાય છે, રોજ ઘઉં રંધાય ત્યાં સંડાસ બહુ ગંધાય છે ટૂથપેસ્ટ રેગડી મુખમાં ને દાંત સૌ ગગડી ગયા સાબુ લગાવી ચામડીને વાળ સૌ બગડી ગયા
૧૦
વિભાગ-૫
• મૈત્રી, જીવમાત્રથી આપણને નિર્ભય બનાવે છે, જ્યારે
અહિંસા જીવમાત્રને આપણાથી નિર્ભય બનાવે છે. • ઘરતી જો એના ખોદનારાને પાણી આપે છે તો આપણે
તો માણસ છીએ ! આપણું ખોદે એને આપણે પ્રેમ
ન આપી શકીએ? • ભક્તિથી દેવકૃપા મળે, વિનયથી ગુરુકૃપા મળે બુદ્ધિથી
શાસ્ત્ર-કૃપા મળે, પ્રયત્નથી આત્મકૃપા મળે
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
गाय का घी खाईये आयुर्वेद में कहा गया है “आयुरेव धृतम्” • भोजन में ऋतु के अनुसार औषधि रूप अर्थात घी ही आयु (जीवन) है। में थोड़ी मात्रा में मिर्च व गर्म मसालों घी विषनाशक है । गाँवों में साप का का उपयोग अवश्य करें, लेकिन घी के जहर उतारने के लिए घी पिलाया जाता बिना अधिक मात्रा में इनका सेवन है। हमारे भोजन के माध्यम से हर दिन हानिकारक सिद्ध होता है । उर्वरकों (फर्टिलाइजर) और कीटनाशकों • घी खाने से पतला व्यक्ति मोटा और का जहर हमारे शरीर में जाता है । घी मोटा व्यक्ति पतला होता है ।। ही इन विषों से रक्षा कर हमें गंभीर • हृदय रोगियों के लिए देशी गाय का घी बीमारियों से बचा सकता है। अमृत के समान है । घी खाने से घी-धृति-स्मृति अर्थात् बुद्धि- .घी आँख, कान और नाक की शक्ति धेर्य-स्मरणशक्ति बढ़ती है।
बढ़ाता है और मोतियाबिंदु, कान दर्द, • घी खानेवालों को कभी भी संधियों (जोड़ों) सायनस आदि रोगों का नाश करता है । का दर्द नहीं होता।
सिरदर्द, माइग्रेन, लकवा, पार्किन्सन्स एसिडीटी और अल्सर जो वर्षों तक पीछा आदि मस्तिष्क संबंधी रोगों में यह नहीं छोड़ते, घी खाने से दो से तीन रामबाण की तरह काम करता है । महिने में ठीक हो जाते है।
ध्यान रहे : घी दहीं को मथकर निकाले घी वातनाशक होने से बुढ़ापे को पास गये मक्खन को तुरंत गर्मकर बनाया जाता नहीं फटकने देता और वृद्धों को बुढ़ापे है, जबकि बाजार में दूध की क्रीम (बटर) के रोगों से बचाता है।
को गर्मकर बनाया गया बटर ओइल ही घी • घी पित्तनाशक होने से यकत (लीवर), के नाम से बिक रहा है । इसके दोषों के
गुर्दे (किडनी), गर्भाशय आदि अंगों की कारण ही घी बहुत बदनाम हुआ है । व टायफाइड, पीलिया, मलेरिया, चर्मरोग, ५ वर्ष बाद देशी गाय का घी २०००/
गाँठ (ट्यूमर) आदि से रक्षा करता है। - रू. किलो बिकेगा • घी रोग प्रतिरोधकशक्ति बढ़ता है। प्रसिद्ध कहावत “अंधेर नगरी चौपट
अनिद्रा, अति सक्रियता (हाइपर राजा, टके सेर भाजी टके सेर खाजा' की एक्टिविटी), चिड़चिड़ाहट, क्रोध, भय, अंधेर नगरी में सब्जी और मिठााई एक ईर्ष्या, सदमा आदि मानसिक व्याधियों भाव तो मिलते थे । लेकिन लोकतंत्र, विज्ञान, में घी चमत्कारिक असर दिखाता है। क्वालिटी और विकास (?) के युग में ३०
20
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ रू. लीटर लागत का गाय का दूध (अमृत) तेल ७०० से १७०० रू. किलो है । अब गाँवों में १२ रू. में (६०% घाटा) और आप ही बताइये कि क्या क्वालिटी के हिसाब २.२५ रू. लीटर की लागत का पेप्सी (जहर) से घी १७०० रू किलो नहीं होना चाहिए? ३३ रू. लीटर (१४००% से अधिक मुनाफे)
(क)
.
यदि लागत देखें तो औसत २८ किलो में बिक रहा है अर्थात् “अमृत से जहर अधिक महंगा बिक रहा है।
- दूध से एक किलो घी निकलता है । अब
बताइये क्या गाय का घी वर्तमान दर पर देशी गाय का घी जैतून (औलिव) और बादाम से भी अधिक गुणकारी है । जैतन २८x१२=३३६ रू. और वास्तव में का तैल लगभग ४५० रू. और बादाम का २८४३०८४० रू. किलो नहीं है ? | बाजार में बिकनेवाले सस्ते घी की असलियत | देशी गाय का घी बाजारू घी पीतल के समान है।
तो यह २४ कैरेट का सोना है। विदेशी गाय का घी रोगकारक है । तो यह रोगनाशक है। डेयरी का घी, घी नहीं बटर ओइल है। यह आयुर्वेदिक घी है। वनस्पति घी, घी नहीं निकिलयुक्त विषेला तेल है ।| देशी गाय की घी अमृत है ।
हानिकारक कौलेस्ट्रोल, हृदयरोग, मोटापा नहीं खा सकता ? घी के गुणों के प्रचार के अच्छा कौलेस्ट्रोल बढ़ाता है |xxxx साथ ही घी का भाव तो बढ़ेगा, लेकिन यदि
बढ़ानेवाले तथा बढे - बीमारों के लिए आप चाहते हैं कि घी ५ वर्षो बाद २००० वर्जित है।
रू किलो न बिके तो गौ रक्षण-संवर्धन के गौशालाएँ सस्ता घी कैसे देती है ? काय
ही कार्य में हमारा साथ दें । गौशालाओं को दान मिलता है, उस धर्मादे हमारे पूर्वजों की नीतियों के कारण तो के कारण उनका द्ध-घी सस्ता होता है। दूध न बचन पर भी गौ पालन में लाभ था, क्या घी की आड़ में आप गौशाला का चंदा
- किंतु अंग्रेज / काले अंग्रेज शासकों की नीतियों खाना पसंद करते है ?
के कारण दूध की लागत ३० रू. तक पहुँच
गई है । आपके पास तीन रास्ते है : १) पूरी गरीब आदमी इतना महंगा घी कैसे खाये? जब कोई घी से १० गुना महंगी उत्पादों को खरीदें ? सस्ते के लालच का दवाईयाँ-टॉनिक ले सकता है, डोक्टरों को चौथा रास्ता तो गौपालकों से गौमाता को फीस दे सकता है, मेडिकल जाँच करवा छुड़वाकर गौहत्या और घटिया घी को ही सकता है । तो इनसे बचने के लिए घी क्यों बढावा देगा।
१७०
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
પાયનું સર્જના તમે પાપો ન કરતાં હો છતાં તમારા આત્મા ઉપર પાપો લાગ્યા જ કરે છે, કારણકે અનંત સંસાર ભ્રમણમાં અનંત ભવોમાં જે પાપોનું સેવન કર્યું છે. દા.ત. ગરોળી, વાઘ, વિછી વગેરે હિંસક પશુનાં ભવમાં જે હિંસાનું કનેકશન સ્ટાર્ટ કર્યું..., તે જ પ્રમાણે અન્ય હલકા નીચ કુળોમાં જુગાર, ખૂન, ચોરી, પરસ્ત્રીગમન, વેશ્યાગમન, દારૂ, માંસ, વ્યસનોનું સેવન કરીને જે તે કનેકશનો લગાડ્યા તે જ્યાં સુધી કર્ ઓફ ન થાય ત્યાંસુધી એનું પાપ લાગ્યા જ કરે છે..
જેમ ભાડાનાં ઘરમાં રહેતા હોઈએ અને એકાદ મહિનો બહારગામ ફરવાના સ્થાનમાં સહકુટુંબ ઘર બંધ કરીને જઈએ ત્યારે ૧ મહિનાનું ભાડું મકાનમાલિકને ભરવું જ પડે છે, ઈલેક્ટ્રીક બિલ વિગેરે ભરવા જ પડે છે અમે નથી વાપર્યું કરીને ભાડું ન આપીયે તો ચાલતું નથી.
તેવીજ રીતે કોઈ ગામ છોડી શહેરમાં રહેવા જાય તો ગામનું તેનું મકાન વાપર્યા વગરનું પડી રહે છે, છતાં તેના ઈલેક્ટ્રીક, પાણી વિગેરેના બિલ ભરવા જ પડે છે, ત્યાં વાપર્યું નથી એવું કહેવાતું નથી .... હા જો ભાડા ચિહૂઠી રદ કરાવી હોય, વેંચી નાખ્યું હોય, તો જ ભાડામાંથી બચી શકાય છે, તેવી જ રીતે અનંત જન્મો વાઘ સિંહ બિલાડી, ગરોળી જેવા હિંસક, મુસલમાન, ક્રિશ્ચિયન, જેવા ભવોમાં જે હિંસા, ખૂન, ચોરી, જૂઠ, દારૂ વિગેરે પાપોનું સેવન કરીને અનંત પાપોનાં જે કનેકશન બાંધ્યા છે, તે કેન્સલ ન કર્યા હોવાથી તેનું પાપ લાગ્યા જ કરે છે. તેની બાધા નિયમ ન લીધાં હોવાથી...! હવે આ પાપોનું કનેકશન કેન્સલ કરાવવું એનું નામ જ બાધા' પ્રતિજ્ઞા કરવી, નિયમ લેવો, પચ્ચકખાણ કરવું છે.
ઘણાં લોકો આ બાધા લેતાં ડરે છે કે બાધા તૂટી જાય તો વધારે પાપ લાગે માટે બાધા ન લેવી, પરંતુ એ લોકોને ખ્યાલ નથી કે, બાધા લઈને તૂટી જાય તો પ્રાયશ્ચિત કરવાથી પાપ દૂર થઈ જાય છે, પણ બાધા તૂટી જવાના ડરથી જેઓ બાધા લેતા નથી તેઓને જગતમાં ચાલતા બધા પાપોનું પાપ લાગ્યા જ કરે છે, તેથી તેનું તે પાપ અતિ ભયંકર હોય છે. - પ્રતિજ્ઞા લીધા પછી તૂટે નહિ તેની કાળજી રાખવી જોઈએ. કપડા મેલા થાય છે માટે નહિ પહેરવા, કે રસોઈ કરતા દાઝી જવાય છે માટે રસોઈ ન કરવી, ભણતાં નાપાસ થવાય છે માટે ભણવું જ નહિ, ધંધો કરતા નુકશાની - ખોટ આવે છે માટે ધંધો જ નથી કરવો, એવું આપણે નથી કરતાં પણ કાળજી રાખીએ છીએ, છતાં કપડાં મેલા
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ થાય તો ધોઈ નાખીએ છીએ, દાઝી જઈએ તો દવા લગાડીએ છીએ, ખોટ આવે તો સાવધાની રાખીએ છીએ, અને નાપાસ થઈએ તો વધારે મહેનત કરીયે છીએ તેમ બાધા લીધા પછી કદાચ તૂટી જાય તો તેનું પ્રાયશ્ચિત કરી પુનઃ પ્રતિજ્ઞામાં આવી જવાથી તે પાપ છૂટી જાય છે.
ઘણાને બાધા બંધનરૂપ લાગે છે, પણ બંધન વિના દુનિયાનાં એક પણ વ્યવહાર ચાલતા નથી.
સ્કુલમાં જતાં બાળકને સમય પ્રેસ, ફી, ક્લાસ, સ્કુલનાં નિયમોનું બંધન છે, મકાનને બારણાનુ, ટ્રેસને હુકનું, સૂટકેસને ચેઈનનું, તાળાને ચાવીનું, ફોન-ફેન-ટી.વી. ને સ્વીચનું, તપેલાને ઢાંકણનું, બાટલીને બૂચનું બંધન હોય છે, બંધન વિનાની કોઈ વસ્તુ નથી. ઉલ્ટ બંધન વગરની છે તે વસ્તુની કોઈ વેલ્યુ નથી..! ચેઈન વગરની સુટકેશ શું કામની ? ઢાંકણ વગરની બરણી શું કામની ? અરે પશુ જેવા પશુ ગાય, બકરી, ભેંસ વિગેરે પણ માલિકનાં બંધનનો સ્વીકાર કરે છે, તેથી તો માલિક તેની સાર સંભાળ કરે છે. બંધન વગરનાં હરાયા રખડું ઢોર ભૂખ, દુઃખ, તાપ સહન કરતાં કતલખાને ઘકેલાય છે...!
તેથી જેઓ પશુ કરતાં વધારે સમજણ અને બુદ્ધિવાળો માનવ જન્મ મેળવીને બંધનને સ્વીકારતા નથી તેઓ અનંત દુઃખોની પરંપરા ઉભી કરીને દુર્ગતિમાં ધકેલાય છે.
બહેનો અથાણાની બરણીને ઢાંકણું બંધ કર્યા પછી કપડું લગાવીને દોરી બાંધે છે કારણકે અથાણું બગડી ન જાય ...! ૧ વર્ષ ચાલનારા અથાણાં ને સાચવવા આટલી ચિંતા, મહેનત ...! અને મોક્ષ અપાવનારા માનવભવની ચિંતા ખરી ...? ચાલો આજથી જ ભવ આલોચનાથી શુદ્ધ બની પરમાત્માની આજ્ઞારૂપ બંધન (૧૨ વ્રત અને ૧૪ નિયમો) નો સ્વીકાર કરી માનવજન્મ સફળ કરીયે.
• તંદુરસ્તીમાં કરેલું દાન સોના જેવું...! માંદગીમાં કરેલું દાન ચાંદી જેવું
.! મરણ પછી કરેલું દાન સીસા જેવું...! પોતાની જરૂરિયાત ટૂંકાવી કે જતી કરીને અન્યનાં સુખશાંતિનો વિચાર
કરીને જે અપાય તે જ “દાન” • ભગવાનના દર્શનનો તલસાટ જાગે તો, પ્રભુ દર્શન આપ્યા વિના રહે
જ નહિ. !
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમ્યક્ત્વવ્રત = સુદેવ, સુગુરૂ, સુધર્મ સિવાય કોઈને માનીશ નહિં.
હું દરરોજ દેરાસરમાં જિનેશ્વર ભગવાનનાં દર્શન કરીશ.
હું દરરોજ દેરાસરમાં જિનેશ્વર ભગવાનના દર્શન / પૂજા / અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરીશ.
હું દરરોજ કે ચોમાસામાં
દિવસ વ્યાખ્યાન સાંભળીશ.
હું દરરોજ કે ચોમાસામાં
******...
.........
વિભાગ-૫
૧. પહેલું સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત વિરમણ વ્રત
હું નિષ્કારણ, નિરપરાધી, પશુ, પંખી, મનુષ્યને મારી નાંખીશ નહિં, ખૂન કરીશ નહિં, કરાવીશ નહિં.
દિવસ ગુરૂવંદન - સત્સંગ કરીશ.
૨. બીજું સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણ વ્રત
હું કન્યા (દીકરા-દીકરીના લગ્ન સંબંધી) પશુ, જમીન, થાપણ, કોર્ટની સાક્ષીમાં જુઠું બોલીશ નહિં.
૩. ત્રીજું સ્થૂલ અદત્તાદાન (ચોરી) વિરમણ વ્રત
હું પૈસા, દાગીના, ખીસ્સા કાતરીને, તિજોરી તોડીને ચોરી કરીશ નહિ.
૪. ચોથું સ્થૂલ મૈથુન વિરમણ વ્રત
હું મારી પત્ની/પતિ સિવાય કોઈની પણ સાથે મૈથુન સેવીશ નહિં.
હું મારી પત્ની/પતિ સાથે મહીનામાં
નહિં.
હું જીવનભર બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરીશ.
૫. પાંચમું સ્થૂલ પરિગ્રહ પરિમાણ વ્રત
૬. છઠ્ઠું દિગ્પરિમાણ વ્રત
હું મારા નામે પૈસા, પ્રોપર્ટી, દાગીના, જમીન વગેરે માટે
કીલોથી
વધારે સોનાના ભાવ પ્રમાણેની રકમ રાખીશ, વધારે થશે તો ધર્મ માર્ગે વાપરીશ.
પરદેશમાં હું પરદેશ જઈશ નહિં.
થી વધારે દિવસ મૈથુન સેવીશ
...... થી વધારે દેશોમાં જઈશ નહિં.
૧૮૨
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫ ૭. સાતમું ભોગોપભોગ વિરમણ વ્રત છે હું જીવનભર માંસ, મદિરા (દારૂ, બીયર) શિકાર, જુગાર, પરસ્ત્રીગમન,
વેશ્યાગમન અને દેખીતી ચોરી એ સાત વ્યસનો ત્યાગ કરીશ. હું જીવનભર કે વર્ષ માટે કંદમૂળનો ત્યાગ કરીશ.
હું જીવનભર કે વર્ષ માટે રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કરીશ. છેજીવનભર હિંસક ધંધાઓનો ત્યાગ કરીશ. ૮. આઠમું અનર્થદંડ વિરમણ વ્રત છે હું તલવાર, બંદુક, ધનુષ વગેરે હિંસક શસ્ત્રો રાખીશ નહિ, આપીશ નહિ,
વેચીશ નહિ. હું બ્લ્યુ ફિલ્મ, સેક્સી સિનેમા, નાટકો જોઈશ નહિ, જોવડાવીશ નહિ. હું નવરાત્રિમાં ડીસ્કો, દાંડીયા રાસ રમીશ નહિ.
હું હોળી, ધૂળેટી રમીશ નહિં. છે. હું આપઘાત કરીશ નહિ, તેવા વિચાર આવશે ત્યારે મહારાજ સાહેબનો સત્સંગ
કરીશ. ૯. નવમું સામાયિક વ્રત છે મહિનામાં કે વર્ષમાં ........... સામાયિક |
... પ્રતિક્રમણ કરીશ. ૧૦. દશમું દેશાવગાસિક વ્રત જ હું વર્ષમાં ............ દેશાવગાસિક કરીશ. (એટલે કે તે દિવસે ઓછામાં ઓછું
એકાસણું કરી સવાર સાંજના પ્રતિક્રમણ સાથે આઠ સામાયિક કરવા તે) ૧૧. અગ્યારમું પૌષધ વ્રત જ હું મહિનામાં કે વર્ષમાં રાત્રિના ....... | દિવસના ....... પોષધ કરીશ. ૧૨. બારમું અતિથિ સંવિભાગ દ્રત જ મહિનામાં કે વર્ષમાં ........ અતિથિ સંવિભાગ વ્રત કરીશ (એટલે કે તે
દિવસે ચૌવિહાર ઉપવાસ સાથે દિવસ રાતનો પૌષધ કરી બીજા દિવસે સાધુ સાધ્વીને વહોરાવીને એકાસણું કરવું તે).
૧૮૩|
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૫
ના બોલાવાનો કીડો ના કરી
૨ જોડ
૨૫
Oા કિલો
૧૦
કાયાથી
૧ સચિત |પ ૨ દ્રવ્ય
| |૨૫ ૩ વિગઈ ૪ પગરખા
૩ જોડ ૫ તંબોલા ૫ તોલા ૬ વસ્ત્ર ૭ કુસુમ ૧ કિલો ૮ વાહન ૯ શયન ૧૦ વિલેપન ૧૦ તોલા ૧૧ બ્રહ્મચર્ય ૧૨ દિશા ૫૦ માઈલ ૧૩ સ્નાન ૧૪ ભક્તપાન | ૧૫ કિલો ૧૫ પૃથ્વીકાય ૧ કિલો ૧૬ અપકાય
૫ બાલ્ટી ૧૭ તેઉકાય ૫ ઘરના ૧૮ વાઉકાય ૫ ઘરના ૧૯ વનસ્પતિકાય (૧૦ કીલો ૨૦ અસિ ૨૧ મસિ. ૨૨ કૃષિ
૫ તોલા જેવી ધારણા ૨૦ માઈલ
૧ કિલો વા કિલો ૧ બાલ્ટી ૫ ઘરના ૫ ઘરના
જરૂરીયાત પ્રમાણે ઓછું વધુ ધારી શકાય.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
માઈફની માસ્ટર કી
વિભાગ-૬
* સૌ પ્રથમ તમે તમારી જાતને સુધારો !
* જે અનિવાર્ય હોય તે સ્વીકાર કરી લો, અને કદી ચિંતા કરશો નહિં!
* તમારી ફરજ ક્યારે ય ચૂકો નહીં, નિઃસ્વાર્થ સેવા હંમેશા કરો !
સારા કાર્યોમાં આવતાં અવરોધોથી અકળાવું નહિં.
જીવનમાં ઉચ્ચ આદર્શો હોવા જોઈએ અને એ આદર્શોને સિદ્ધ કરવા ઝઝૂમવાની તમન્ના હોવી જોઈએ.
* મુશીબતો માનવજીવનનું અનિવાર્ય અંગ છે, જે જીવન સંગ્રામમાં તમારી આત્મશ્રદ્ધા, ઈશ્વર શ્રદ્ધા અને ખમીર (સત્વ) ની કસોટી કરે છે.. ! તેથી કાર્ય છોડી ના દેશો ! સતત સત્કાર્યોમાં પરોવાયેલા જ રહો અને મનને નવરું રાખશો નહીં.
Ο
સારા-ખોટાનો વિવેક કરતાં શીખો.
લાલચમાં ક્યારે ય લપટાવું નહિં, અને દેખાદેખી-દેખાડાથી દૂર રહેવું, દેવાદાર થવાય તેવો ખર્ચ કરવો નહિ.
* જીવનમાં જરૂરિયાત ઘટાડો અને કરવા યોગ્ય કાર્ય હંમેશા કરો.
* સદ્ગુણો માટે ખંતપૂર્વક મંડી પડો.
* આધ્યાત્મિક વિકાશ માટે સતત પ્રયત્નશીલ રહેવું... !
* લોક વિરૂદ્ધ કાર્યનો ત્યાગ કરવો. (સાત વ્યસન, દારૂ, માંસ, જુગાર, ખૂન કરવું, ચોરી, પરસીગમન, વૈશ્યાગમન)
* કોઈ શિખામણ આપે ત્યારે એના પર ગુસ્સો ન કરવો.
* સત્ત્વશાળી બનવું, રમતાં રમતાં રિસાવું નહિં.
સીએ નોકરી કરવી નહીં, આર્થિક જરૂર પડે તો ઘેર બેઠાં હુન્નર કલા કાર્ય કરીને નિભાવ કરવો.
વિશ્વમાં વ્યવહાર બળવાન છે.
* શ્વાસ લેતા નવકારનું સ્મરણ કરો, રોજ ધ્યાનમાં બેસવું જોઈએ. રાતે ઘરની બહાર ન જવું, દુર્જનથી ડરતાં રહેવું.
|૧૮૫
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
૧)
મૂર્ખ સાથે દોસ્તી કરવી નહિં. ઓળખાણ વિનાનો વિશ્વાસ કરે તે મુર્ખ ૨) સંબંધ વિનાની વાણી બોલે તે મૂર્ખ કારણ વિનાનો ગુસ્સો કરે તે મૂર્ખ ૪) જિનાજ્ઞા વિનાની પૂછપરછ કરે તે મૂર્ખ
૫) પ્રગતિ વિનાનું પરિવર્તન લાવે તે મૂર્ખ
બાળક, ભિખારી, હલકીજાતનાં માણસો, વેશ્યા, નીચપુરૂષ સાથે દોસ્તી ન રાખવી.
પોતાનું ઘર છોડી કામ વગર પારકા ઘરે જવું નહિં.
કોઈને ગાળ આપવી નહિં અને કલંક આપવું નહિં. કુટુંબ સાથે ક્યારેય ઝગડો કરવો નહિં.
કોઈ પુરૂષ સાથે (પતિ સિવાય) એકાંતમાં વાત કરવી નહિં. માતા - પિતા અને ગુરૂને છોડી કોઈને ખાનગી વાત કહેવી નહિં. અજાણ્યા સ્થાનમાં અજાણ્યા સાથે ક્યારેય જવું નહિં. ધન અને વિદ્યાનું અભિમાન કરવું નહિં.
* નમતાને નમવું, અભિમાન ન રાખવું.
M. C. વખતે ઝાડ નીચે બેસવું કે ખુલ્લી અગાસીમાં સુવું નહિં. ભયવાળા સ્થાનમાં જવું નહિં (સંસા૨ ભયવાળો રસ્તો છે.)
બે જણા ખાનગી વાત કરતાં હોય તો ત્યાં ઉભા ન રહેવું કે પુછવું નહિં. હિંસક પશુઓ કે મનુષ્ય ઝઘડતાં હોય ત્યાં ઉભા ન રહેવું.
માદક દ્રવ્યોનું સેવન કરવું નહિં, સેવન કરીને મશ્કરી ન કરવી. આવક પ્રમાણે ખર્ચ કરવો, અને બચત કરવી.
* વ્યસની, સ્ત્રી, પાણી, અગ્નિ, સર્પ, પૂર્વ-વિરોધી નો વિશ્વાસ ન કરવો. હંમેશા ટટ્ટાર બેસવું અને યોગાસન - ધ્યાન અર્ધો કલાક કરવા.
* જુગાર રમવો નહિં. (શેરબજાર - જુગા૨) દેવાદાર રહેવું નહિં.
ફેશન - વ્યસનનો ત્યાગ કરવો.
ઘરમાં સસરા વિગેરે વડિલોનો વિનય કરવો.
૧૮૬
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
રસ્તામાં હાંસી, ઠઠ્ઠા મશ્કરી કરતાં કે ડાફોળીયા મારતાં ચાલવું નહિં,
મર્યાદાપૂર્વક ચાલવું.
નીચ બહેનપણીની દોસ્તી ન કરવી.
પતિ બહારગામ હોય ત્યારે શૃંગાર કરવો નહિં. * રસ્તામાં ધીમી ચાલે ન ચાલતાં ઝડપથી ચાલવું.
પારકી શેરીમાં ગરબા - દાંડિયા રમવા જવું નહિં. સુપાત્રમાં દાન દેવું અને અતિથિ સત્કાર કરવો. * પારકી નિંદા કરવી નહિં અને ક્યારેય જુઠું ન બોલવું. હિંસાનો ત્યાગ કરવો અને વ્રત નિયમ લેવા.
* નાના બાળકોનું તથા પતિ અને કુટુંબનું ધ્યાન ખુબજ રાખવું, જ્ઞાતિ અને સગાના ઘરને છોડી દૂર એકલા ન રહેવું.
* નવરાશની પળોમાં પુસ્તકોનું વાંચન, સામાયિક, સત્સંગ કરવો. સ્વાશ્રયી જીવન જીવવું, પોતાના દરેક કાર્ય જાતે જ કરવા.
નાના-નાના દર્દી માટે વારંવાર ડોક્ટર પાસે ન જવું. એલોપથી દવા ન લેવી, પરંતુ ઘરમાં આર્યુવેદિક પુસ્તક - દવા, ઘરગથ્થુ ઉપાયો કરવા. બોલવું અને હસવું બે કામ સાથે ન કરવા.
* મહાતીર્થમાં પ્રભુભક્તિ વિશેષ કરવી.
સંઘ કાઢવો, તીર્થયાત્રા, સ્વામિવત્સલ (સંઘ જમણ) શક્તિ હોય તો વર્ષમાં એકવાર કરવા.
ઉપકારીનો ઉપકાર ક્યારેય ન ભૂલવો.
પ્રકૃતિમાંથી સાહસ અને પરાક્રમ ગુણ શીખવા જોઈએ.
સારું કાર્ય આજે જ કરો, ખરાબ કાર્ય કરો જ નહિં, કરવું પડે તો કાલ ઉપર રાખવું, સારા સજ્જન, ગુરૂજનોની સલાહ લઈને કરો.
* નાનાની ભુલ પણ સહુની સામે બતાવવી નહિં, અને તરત જ તો ન જ કહેવી. ચઢતા તાવમાં દવા ન લેવાય, સામે પુરે તરવા ન જવાય, આવેશમાં હોય ત્યારે ઉપદેશ ન દેવાય.
* સર્વ જીવો પ્રત્યે મૈત્રીપૂર્ણ પ્રેમપૂર્વક વ્યવહાર કરવો.
૧૮૭
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ જ રોજ મળતાં આપણા મિત્રો સ્વજનો અથવા દુશ્મનનો એક ગુણ આપણી ડાયરીમાં
નોંધી લો અને અઠવાડિયામાં એકવાર જરૂર વાંચો. આ પ્રહાર કરવાનો અધિકાર કર્મસત્તાને છે માટે કાયદો હાથમાં ન લો. જ જીવનમાં જે કાંઈ સારું કે ખરાબ થાય તેનો શાંતિથી સ્વીકાર કરવો.
Everything is in order છે ઘર - વ્યવહાર - દુકાનમાં દરેક જગ્યાએ ટેન્શન કરવું નહિ.
ઓમ, નવકાર, અહં ધ્યાન કરવું, શિવમસ્તુની ભાવના રોજ ભાવવી. છેભૂતકાળમાં અજ્ઞાનતાથી કરેલા પાપોની ગુરૂ મહારાજ પાસે ભવ આલોચના કરવાથી
જીવનમાં હળવાશ અનુભવાય છે. જીવનની પ્રત્યેક પળને જીવંત બનાવો.
પ્રતિદિન અર્ધો કલાક ભારતીય સંગીત ગાવું, સાંભળવું કે શીખવું. જ આખા દિવસમાં એક કાર્ય સારું – પરોપકારનું રોજ કરવું. જ મહિનામાં ૧ દિવસ પ્રકૃતિ (બાળક, પશુ, નદી, ઝાડ, સાગર) સાથે પસાર કરો,
એને જુવો - સાંભળો...! પરમાત્મા ઉપર સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખો.
જીવનના પ્રત્યેક કાર્યને પૂજા સમજીને કરો. એ હંમેશા સ્માઈલિંગ ફેસ રાખો. જ અઠવાડિયામાં એક વખત રડો. (દુષ્કૃત, સુકૃત પરમાત્મા માટે)
સ્વ (આત્મા) કુટુંબ, સમાજ - દેશ પ્રત્યેકનાં કર્તવ્ય પ્રતિ સજાગ બનો. આ જીવનમાં સુખ – દુઃખનાં તમામ પ્રસંગોમાં ન્યુટ્રલ બનો.
પ્રતિદિન ૧૫ મિનિટ સત્સંગ કરો. જ મૃત્યુથી ક્યારેય ડરવું નહિ. જ આપણા જીવનમાં જે કાંઈ સારું કે ખરાબ થાય છે તે આપણા પોતાનાં
બાંધેલા કર્મોનું જ ફળ છે માટે અકળામણ કરવી નહિં, જે થાય તે સારા માટે. તમે કોઈનો વિશ્વાસઘાત કરો નહિ અને કોઈ તમારો વિશ્વાસઘાત કરે તો તમે ખેલદીલી – ઉદારતાથી માફ કરો.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
લક્ષ્મી-પ્રાપ્તિ અને જતી અટકાવવા માટે આચાર-વિચાર શુદ્ધ હોવા જોઈએ * પાણીમાં મોટું ન જોવું (ભાગ્ય ઘટાડે છે, રાત્રિએ અરિસામાં મોટું ન જોવું) E ધનવાનો એ મેલાં કપડાં કે ફાટેલાં કપડાં પહેરવા નહિં, મોભા પ્રમાણેનો સ્વચ્છ
અનુભટ વેશ પહેરવો. E પગ ધોતી વખતે પગથી પગ ઘસવા નહિ, અપલક્ષણ છે. BE સ્નાન અને દાંતણ સુંદર (ચોખ્ખા) કરવા, શરીર શુદ્ધ રાખવું.
નગ્ન થઈને સુવું નહિ, તેમજ નિર્વસ સ્નાન કરવું નહિ. 5 હજામને ઘરે જઈ માથું ન મુંડાવવું. (મોટાનાં ઘરે નાના આવે એવો સામાન્ય રીતે
રિવાજ છે.). 9 બેઠાં બેઠાં જમીન ઉપર ચિત્રો ચિતરવા નહિ કે ઘાસનાં તણખલા -પાંદડા કે સળી
કાગળ તોડવાની ચેષ્ટા કરવી નહિ. Bક ઉઘાડું મોઢું રાખીને મોટેથી બગાસો ખાવો નહીં, બહુ આળસ મરડવી નહિ. થક સંધ્યા સમયે સુવું નહિં, હોઠ બચ બચ કરવા કે કરડવા નહિ, નખથી જમીન
ખોતરવી નહિં, નખ કરડવાં નહિં, બે હાથે માથું ખણવું નહિ, કાન ખોતરવું નહિ. ક બેઠાં-બેઠાં પગ હલાવવા, પગ પછાડવા, પગ ઘસીને ચાલવું, ઉંચા આસન ઉપર
બેસી પગ લટકતા રાખી હલાવવા આ બધી ટેવો કુલક્ષણ છે. લક્ષ્મીનો નાશ કરે. ક પોતાની પીઠ ઉપર હાથના પંજાથી વગાડવું અપલક્ષણ છે.
છીંક, બગાસુ, ખાંસી આવે ત્યારે રૂમાલ કે હાથ આડા રાખીને ખાવા. # ઘરમાં દેવ-સ્થાન પાસે રોજ ધુપ-દીવો કરવા, માતા - પિતાને રોજ પ્રણામ કરવા. ક અણગળ પાણી પીવું નહિ, (બિસ્લરીની બોટલ અણગળ પાણી છે.) ॥ उभो मूर्ते, सुतो खावै, तिणसे दलदर जायइ न जावै ।
સુતાં સુતાં ખાવાથી ઘરમાં દરિદ્રતા આવે છે. ૬ ઘરમાં ભંગાર, પસ્તી, કપડા, બીનજરૂરી નવી ચીજો પણ ભેગી કરવી નહીં. ક ઘર ચોખુ સાફ રાખવું. - દરવાજા જોરથી ઉઘાડ-બંધ કરવા નહિ.
૧૮લી
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
જડીબુટ્ટી
માનસિક શાંતિ અને ભૌતિક ચીજો પરસ્પર વિરોધી છે. (ભૌતિક જરૂરિયાત ઘટાડો) મનને વશ કરો પણ તાબે ન થાઓ.
♦ દ્રષ્ટિદોષ અને દોષદ્રષ્ટિથી બચી જાઓ.
માણસ નનામો જન્મે છે, નનામીમાં જાય છે છતાં નામ માટે આખી જીંદગી વેડફી નાંખે છે.
* દુનિયામાં ફેંકી દેવા જેવી વસ્તુ પણ મફતમાં નથી મળતી, પરંતુ ધાર્મિક પુસ્તક કે વસ્તુ મફતમાં જોઈએ છે, માટે જ કિંમત સમજાતી નથી.
:
એક સારી ટેવ પાડો : પુરેપુરી કિંમત ચૂકવીને જ ધાર્મિક પુસ્તક વિગેરે આઈટમો લેવી.
રોગ થાય તેવું ખાશો નહિં, ક્લેશ થાય તેવું બોલશો નહિં.
♦ અપેક્ષા કોઈની રાખશો નહિં, આવેશમાં ક્યારેય આવશો નહિં, અધીરા ક્યારેય થાશો નહિં.
Day by day on every way I am getting better & better.
પ્રભુનુ શાસન મળ્યું છે, હું પ્રગતિના પંથે છું.
આ જગતમાં પાપ કરવાના દરવાજા ચિક્કાર છે, પરંતુ પાપ તોડવાનો રસ્તો ફક્ત એક જ છે. ‘‘અરિહંત''
મનની ખરાબ વાસનાઓને ખાલી કરો, અને પ્રભુ ઉપાસનાથી ભરી દો.
* ગુણ જોશો તો ગુણી બનશો, અવગુણ જોશો તો અવગુણી બનશો.
તૃષ્ણા મનનો ડાયાબિટિશ રોગ છે, એને સૌથી પહેલો કંટ્રોલ કરો.
બીજામાં ગુણ દેખાય ત્યારે મનને કેમેરા બનાવો, બીજામાં અવગુણ દેખાય ત્યારે મનને દર્પણ બનાવો.
ગુણ પ્રશંસામાં ક્યારેય કંજુસ ન બનો, અવસરે ધન્યવાદ દેતાં શીખો.
ભૂલ એટલે જ બીજાની ભુલો ભૂલી જાવ.
ભૂલો જુવો જ નહિં, અને જોવાઈ જાય તો કહો નહિં.
જમતાં કોઈની ભૂલ ન કાઢવી, અને જ્યારે કોઈ થાકીને આવે કે મહેનત કરીને આવે ત્યારે તો ભૂલ કાઢવી જ નહિં.
૧૯૦
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ કોઈનો સ્નેહ ક્યારેય ઓછો હોતો નથી, આપણી અપેક્ષાઓ જ વધારે હોય છે. જો તમે લોકોનો ન્યાય તોળ્યા કરશો તો તેમને તમે ક્યારે ય ચાહી નહિં શકો. • આપણી નાની ભૂલો મોટી કરીને જોવી, બીજાની મોટી ભુલો નાની કરીને જોવી. ભૂલ કબૂલી લેવી એ ઝાડુ વાળવા બરાબર છે, જેનાથી ગંદકી સાફ થઈ જાય છે. પ્રત્યેક સારી પ્રવૃત્તિ પાંચ તબક્કામાંથી પસાર થાય છે. ઉપેક્ષા, ઉપહાસ, વગોવણી, દમન અને આદર. –ગાંધીજી
નાની બાબતોનો ખ્યાંલ રાખો, નાની તીરાડને લીધે મોટા બંધો તૂટી જાય છે. —મોહમ્મદ માંકડ
યાદ રહે, જે કામ તમે ‘આજે' નહિ કરી શકો તે પાંચ કે પચ્ચીસ વર્ષ બાદ ‘આવતી કાલે’ પણ નહિં કરી શકો. —કોરલ્સ
‘ખાવું અને સુવું’ એનું નામ જીવન નથી, પણ જીવન નામ છે, હંમેશા આગળ વધવાના ઉત્સાહનું . પ્રેમચંદ
જીંદગીની વીતી ગયેલી પળ એક કરોડ સોનામહોર આપવાથી પણ પાછી મળતી નથી. –ચાણક્ય
કામ નહી, પરંતુ પોતાને કામ કરવું પડશે એવો વિચાર, આળસુ માણસને થકવી નાંખે છે. –આલબર્ટલી
સફળતા આપણા હાથમાં નથી, પણ મહેનત આપણા હાથમાં છે. (કર્મણ્યેવાધિકારસ્તુ મા ફલેષુ કદાચન્ ગીતા)... લિંકન
તમે બીજા તરફ કાદવ ઉછાળશો તો તે કાદવ બીજાને ગંદા કરે કે ન કરે, હાથ તો ગંદા કરે જ. –નેગોરિઝ
તમારા
જે પોતાની જાત ઉપર શાસન કરવાનું જાણતાં નથી તેમને બીજાની આજ્ઞાનું પાલન કરવું પડે છે. –સેક્સપીયર
દર વર્ષે માત્ર એક બૂરી આદતને જડમૂળથી ઉખાડીને ફેંકી દેવામાં આવે તો પણ અમૂક સમયમાં જ ખરાબમાં ખરાબ માણસ પણ એક સારો ભલો માણસ બની શકે છે. –બેન્જામીન ફ્રેંકલીન
આત્મવિશ્વાસ એ મોટામાં મોટી સફળતા છે.
ઈમર્સન
માણસને સહેલાઈથી મળતી પહેલી સફળતા ઘણીવાર તેની છેલ્લી સફળતા બની જાય છે. કેનિંગ
સફળતા મળ્યા પછી શું કરવું તેનું શિક્ષણ જો વ્યક્તિને ન મળ્યું હોય, તો સફળતાની પ્રાપ્તિ અચૂકપણે તેને ખાલીપણાનો, કંટાળાનો શિકાર બનાવી દે છે.
—બડિ રસેલ
૧૯૧
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
કોઈ કામ કરવાથી કદાચ આનંદ ન પણ મળે, પરંતુ એટલું યાદ રાખજો કે, કામ કર્યા વિના તો આનંદ મળતો જ નથી. ડિઝરાયલી
એવું નથી કે, કોઈ વસ્તુ મુશ્કેલ હોય છે માટે આપણે તે કરતાં નથી, પરંતુ આપણે તે કરતાં નથી માટે જ તે મુશ્કેલ લાગે છે. સિનેકા
જેણે કદી ભૂલ નથી કરી, તેણે કદી કશું નવું કરવાનો પ્રયત્ન નહીં કર્યો હોય...! –આલ્બર્ટ આઈન્સટાઈન
સાહસ આપણા જીવનની કરોડરજ્જુ છે, કરોડ વિના આપણે ટટ્ટાર નહિં રહી શકીએ, એવું જ સાહસનું છે. ઓરિસન સ્વેટ માર્ડન
સફળતામાં શંકા રાખનારને ક્યારેય સફળતા મળતી નથી –ચાણક્ય
મને કોઈએ ક્યારે ય હરાવ્યો નથી, કારણકે મેં કોઈને ક્યારે ય જીતવાનાં પ્રયત્નો કર્યા જ નથી, મારું ક્યારેય કોઈએ અપમાન કર્યું નથી, કારણકે મેં સન્માનની આશા રાખી નથી. કેળવશું આવી ખૂમારી ? –લાઓત્સે
વાંચો અને વિચારો...
આપણી પાયાની જરૂરિયાતો માટે આપણે પારકા પર આધાર રાખવો જોઈએ નહિં, આવી પરાધીનતા જ આપણી માનસિક શાંતિની બાધક છે.
ક્રોધ અભિમાનથી પેદા થાય છે, માટે અભિમાનનો ત્યાગ કરો.
* ક્રોધ એ ગાંડપણ છે, માટે ક્રોધ ઉપર ક્રોધ કરો, વિજયી બનશો.
ક્રોધથી લોહી બળે છે, વાસનાથી વીર્ય બળે છે.
ક્રોધ આવે ત્યારે ૧૨ નવકાર ગણવા અથવા દહેરાસર કે ગુરૂમહારાજ પાસે
જવું.
ક્રોધ આવે ત્યારે કંઈ જ બોલો નહિં અને ઘરથી ભાગી જઈ આત્મહત્યા કરું આવા કોઈ નિર્ણય લેવા નહિં.
ક્રોધ આવે ત્યારે દર્પણમાં તમારો ભયંકર ચહેરો જોઈને રીલેક્સ થાવ. અહિંસા – સહઅસ્તિત્વ, પ્રકૃતિ-પર્યાવરણ, માનવતા અને કરૂણા આ તમામ એકબીજા સાથે સંકળાયેલા છે. આથી તો ભારતીય સંસ્કૃતિમાં પ્રેમ-કરૂણા અને જીવસૃષ્ટિ માત્રનાં કલ્યાણની મૈત્રીની ભાવનાને સૌથી વધુ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે. બધાએ ત્રિસંધ્યાએ વિશ્વમૈત્રી કલ્યાણની ભાવનાપૂર્વક ૧૨-૧૨-૧૨ નવકાર ગણવા જોઈએ.
૧૯૨
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
'સ્ત્રીઓએ કેરિયર માટે ધર છોડ્યું, પવિત્રતા નંદવાઈ...
‘ત્યારથી સમાજની કઠણાઈ ...!
અમેરિકામાં ન્યૂયોર્ક શહેરમાં સ્ત્રીઓમાં રહ્યો છે? મોસ્ટ પાવરફુલ મહિલા એક્ઝીક્યુટીવ પ્રો. સુકુમામાનું આ પુસ્તક બ્રિટનમાં તરીકએ બ્રેન્ડા બાર્નેસ નામની સી સોશ્યલ માર્કેટ ફાઉન્ડેશન નામની સંસ્થાએ ઓળખાય છે. તેણે પેપ્સી-કોલાના ચીફ પ્રકટ કર્યું છે. આ પુસ્તકમાં પશ્ચિમની એક્ઝીક્યુટીવ તરીકે ઊંચો પગાર જવા સ્ત્રીઓએ પોતાની સ્વતંત્રતાની લાહામાં દઈને તાજેતરમાં રાજીનામું આપી દીધું છે. કારકીર્દિની ઘેલછામાં અને રેકલેસલી શું કામ ? તેના ત્રણ પુત્રો જે હજી મુક્તાચર કરીને સમાજવ્યવસ્થા અને કિશોરાવસ્થામાં છે, તેને સાચવવા માટે કુટુંબવ્યવસ્થા કેવી તોડી નાંખી છે, તેની તેણે વર્ષે ૨૦ લાખ ડોલરના પગારવાળી ચર્ચા કરી છે. પ્રો. કુકુમામા કહે છે કે નોર્થ નોકરી છોડી દીધી છે. રતિકાંત બાસુ અને અમેરિકા અને યુરોપની માફક એશિયાના પ્રદીપ શાહને વિદેશી કંપનીઓ વર્ષે રૂા. દેશોમાં આ પ્રકારની સામાજિક સમસ્યાઓ ૧ કરોડનો પગાર આપે છે, ત્યાં આપણને ઊભી થઈ નથી, કારણકે એશિયન દેશોમાં અધધ થાય છે. પેપ્સી-કોલાની આ મહિલા હજી સ્ત્રીઓનો મુક્તાચાર અને ઝનૂની રીતે એક્ઝીક્યુટીવ પગાર અને બીજા લાભો સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતાનો પ્રશ્ન હાથ ધરાયો સાથે વર્ષે નહીં પણ મહિને રૂ. ૧ કરોડનો નથી. હજી એશિયન સીઓ ગૃહીણી બની પગાર મેળવતી હતી. આ નોકરી તેણે ત્રણ રહેવાનું પસંદ કરે છે. એશિયામાં તો સી બાળકો સાથે રહીને કુટુંબ જીવનને પડી પુરુષની સમોવડી નહીં પણ પુરુષ કરતાં ભાંગતું અટકાવવા છોડી છે. તેના પતિએ ઊંચી જ મનાય છે, તેવો તેમનો મત છે. બાળકોનો ઉછેર સારો થાય તે માટે નોકરીને પ્રો. ફફયામાએ એક વાતની નોંધ લેવી છોડીને ઘરે રહેવું પડતું હતું. હવે બ્રેડા જોઈએ કે કેટલાક એશિયન દેશોમાં સમૃદ્ધ બાર્નેસે રાજીનામું આપ્યું છે, એટલે તેનો કુટુંબો જ નહીં, પણ મધ્યમવર્ગમાં સ્ત્રીની પતિ ફરી નોકરીમાં જોડાશે ! આવકની કુટુંબને બિલકુલ જરૂર ન હોય
મૂળ જાપાનના પ્રોફેસર ફકન્સીસ છતાં કેરિયરવાદી સ્ત્રીઓ પોતાની કારકીર્દિને કયામા જે અમેરિકામાં રહે છે, તેણે એક ઉજાળવા માટે કુટુંબ જીવનને ધ્વસ્ત કરી નવું પુસ્તક લખ્યું છે. તેનું નામ “ધ એન્ડ રહી છે. પ્રો. ફુકુયામાં અમેરિકનો અને ઓફ ઓર્ડર' અર્થાતુ આપણી યુરોપના સમાજને સલાહ આપે છે કે, સમાજવ્યવસ્થાનો કરૂણ અંત કેમ આવી બ્રિટન, જર્મની, ફ્રાંસ અને અમેરિકામાં
૧૯૩
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ લોકોએ બબ્બે મા-બાપવાળા અલગ અલગ આ લક્ષણશાસ્ત્રી કહે છે કે : “સ્ત્રીઓએ કુટુંબ ઉભા ન કરવા હોય તો જલ્દીથી પશ્ચિમમાં વાળ કપાવવાનું શરૂ કર્યું, સ્ત્રીઓને ફરીથી ગૃહિણી બનવાની ફરજ ત્યારથી યુરોપ, અમેરિકાના સમાજની પડે તેવા કાયદા કરવા જોઈએ. કઠણાઈ બેઠી છે. ઔદ્યોગિક ક્રાંતિ પહેલાં
પ્રો. ફકયામાની વાતને ભારતની યુરોપ-અમેરિકાની સ્ત્રીઓ લાંબા લાંબા વાળ નારીવાદી સંસ્થાઓ વખોડી કાઢશે. પરત રાખતી. ક્લઓપેટ્રા લાંબા વાળમાં ગૌરવ પ્રો. ફકયામા પોતે અમેરિકાના પ્રતિષ્ઠિત માનતી. લક્ષણશાસ્ત્રી કહે છે, આખા લેખક હોવા સાથે બિઝનેસગુરુ, પણ મનાય શરીરનું આકર્ષણ વાળમાં છે. જે સ્ત્રી વાળ છે. તેમની વાત ઉપર ભારતના લોકોએ કાપી નાખે તે સ્ત્રી પતિની વાતને માન ધ્યાન આપવું જોઈએ, કારણ કે તમે મુંબઈ આપતી બંધ થઈ જાય છે અને પોતે જ અમદાવાદ કે બીજા શહેરોમાં જોશો તો પતિ બની જાય છે. આજકાલ તમે માલુમ પડશે કે સ્ત્રીઓની કેરિયરની ઘેલછાને સમાજના જાશા તો સાઓ પત્ની તરીકે કારણે ઘણાં ઘરોના લગ્નજીવન પણ ભાંગી ના
વર્તવાને બદલે પોતે જ પતિ બની ગઈ છે
અને પુરુષને પત્ની બનાવી દીધી છે. રહ્યા છે.
લક્ષણશાસ્ત્રીને મેં પૂછ્યું કે, આ પ્રો. ફુકુયામા કહે છે કે, અત્યારે
બાબતમાં કોઈ સ્ત્રીએ તમારી સલાહ માનીને પશ્ચિમના જગતમાં જે જે સામાજિક
વાળ વધાર્યા પછી તેની સામાજિક સમસ્યા અનિષ્ટો અને સામાજિક બીમારીઓ ફેલાઈ ,
: ઉકેલ્યાના દાખલા છે? તો તેમણે કહ્યું કે, છે, તે કહેવાતી નારીમુક્તિને કારણે છે.
• એક તિવારી પરિવારની માતા તેની પરણેલી
સિવારી પરિવાર સી માત્ર સ્વતંત્ર થઈ અટકી નથી પણ
પુત્રીને લઈને મારી પાસે આવેલી. પતિમનચલી થવા માંડી છે. આજે પશ્ચિમના પત્ની વચ્ચે સ્નેહ નહોતો. તેનો જમાઈ જગતમાં સ્ત્રીને લગ્ન વગર રહેવું છે. પુરૂષ માંસાહારી હતો. ઘણી શ્રીમંતાઈ હતી, પણ વગર ચલાવવું છે. લેસ્બિયન વ્યવહાર સખ નહોતું. આ છોકરીએ તેના વાળ વધતો જાય છે. સમૃદ્ધિ વધી છે, પણ એકદમ બોયકોટ કરાવી નાંખેલા. તે સીને. સાથે ભાંગેલા કુટુંબો પણ વધ્યા છે. બિઝનેસ વાળ વધારવા કહેલું એ સૂચન પતિને પણ માટે જેમ મુડીની જરૂર છે, તેમ સુખી- સારું લાગ્યું હતું. સ્ત્રીએ વાળ વધાર્યા પછી સંતોષી જીવન માટે સોશ્યલ કેપિટલ એટલે પતિનો સ્નેહ પાછો મળેલો. કે સમાજજીવનરૂપી મૂડીની જરૂર છે. આ આ રીતે મુંબઈના એક મશહૂર સામાજિક મૂડીનું દેવાળ નીકળી ગયું છે. ઝવેરીના સગામાં થતી બે વખત છૂટાછેડા
મુંબઈના લક્ષણશાસી જુદી જ વાત લીધેલ એક યુવતી લક્ષણશાસ્ત્રી પાસે કરે છે. ફુકયામાની વાતમાં સંમત થઈને આવેલી. આ યુવતીએ અનોખા દેખાવા
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
માટે તેના વાળ સાથે ખીલવાડ કરતી. વાળને જાડા ઘટ્ટ બનાવ્યા. તેણે પતિને છોડવો પડ્યો છે, અત્યારે કોઈ પોલીસ ઓફિસર સાથે રહે છે. ત્રીજા એક મોટા પરિવારની પુત્રીએ વાળને જાડા કરાવ્યા. અને કપાવ્યા, તે પછી તેની પડતી શરૂ થઈ. આજે તે ખાનદાન ઘરની યુવતી બીજા ધનિકને ત્યાં રખાત થઈને રહે છે. આજના યુરોપમાં જ નહીં, મુંબઈમાં ઘણા સમાજમાં બાળકો ફાધરલેસ થવા માંડ્યાં છે. પિતા જીવતા હોય, પણ પિતા વગર જીવનારા લાખ્ખો સંતાનો દિશાહીન ઉછરી રહ્યા છે.
ભારતના રાજકારણીઓનું ધ્યાન આપણા સામાજિક બખડજંતર અને કુટુંબો તૂટી રહ્યા છે, તે વાત ઉપર ગયું નથી. બીજી બાજું બ્રિટનની નવી લેબર સરકારના વડાપ્રધાન ટોની બ્લેર હવે બ્રિટનની ફેમિલી લાઈફની ચિંતા કરી રહેલ છે. તેમણે તાજેતરમાં કહેલું કે બ્રિટનમાં દર વર્ષે ૧ લાખ ટિનએજર છોકરીઓ ગર્ભવતી થાય છે. આ છોકરીઓને થતાં બાળકો દિશાહીન હોય છે. એટલે બાપ વગર ઉછરે છે અને મોટા થઈને ગુનાખોરીમાં સપડાય છે. સ્રીઓ સ્વતંત્ર મિજાજની થઈ જતાં વિકૃતિને છુટ્ટો દોર મળ્યો છે. ‘“ધ યુરોપિયન’” અખબારના કહેવા પ્રમાણે યુરોપમાં ૩.૫ કરોડ જેટલા લેસ્બિયનો અને હોમોસેક્સ છે.
આ બધી સામાજિક સમસ્યાને કારણે સમૃદ્ધિ છતાં યુરોપના લોકો સુખી નથી. સૌએ એક નિદાન કર્યું છે કે, ફેમિલી લાઈફ
પ્રત્યે દુર્લક્ષ્ય કરવાથી જ ઘરો ભાંગી રહ્યા છે, તેથી આ નિદાન પછી ઈલાજરૂપે લોકો મોટા પગારની નોકરી છોડીને કુટુંબજીવન પસંદ કરે છે. જગતની મશહૂર સંગીતની કંપની ઈ. એમ. આઈ. ના એક્ઝીક્યુટીવ જેમ્સ વ્હાઈટને વર્ષે ૪૦,૦૦૦ પૌંડ એટલે કે ૨૨ લાખનો પગાર મળતો હતો. તે લંડનમાં કામ કરતા હતા. તેમને કહેવામાં આવ્યું કે તે પરદેશની ઈ. એમ. આઈ. ની બ્રાંચમાં કામ કરવા જાય. જેમ્સ વ્હાઈટને એક વર્ષની પુત્રી હતી અને તેને બહુ વહાલી હતી. તેની પત્નીએ કહ્યું કે, પુત્રી ત્રણ વર્ષની થાય ત્યાં સુધી તેણે સાથે જ લંડનમાં રહેવું. એટલે જેમ્સ વ્હાઈટે મ્યુઝીક કંપનીને કહ્યું કે, મારી પરદેશમાં બદલી કરશો તો હું જઈશ નહીં, એટલે કંપનીએ તેને પાણીચું આપ્યું. તેને નોકરી ગુમાવી બી. એમ. ડબલ્યુ. મોડેલની જર્મન કાર ગુમાવી. વર્ષે રૂા.. ૨ લાખની વીમા પોલીસી અને કંપની તરફથી મળતી મફત મ્યુઝીકની રેકોર્ડ અને સી. ડી. પણ ગુમાવી. આ બધું ગુમાવીને તે ફેમિલી લાઈફ માટે લંડન રહ્યાા અને ભારત આવ્યા નહીં.
મુંબઈમાં અગર ભારતમાં યુરોપ કરતાં હાલત જુદી છે. અહીં તો હવે મોંઘવારી અને દેખાદેખીના મુક્ત અર્થતંત્રવાળા જીવનમાં પતિ-પત્ની બન્નેએ કમાવું પડે છે, પરંતુ વધારાની આવક થાય છે, તે આવકથી મળતું સુખ, પતિ-પત્ની અને બાળકો એક બીજાનો સહવાસ કે ફેમિલી
૧૯૫
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ લાઈફ ગુમાવે છે, તેનું દુઃખ એ બન્નેનું કે ઓફિસે સમયસર જવું હોય તો લાંબા સરવૈયુ માંડવું જોઈએ. જો આખરે વધારાની વાળને સરખા કરતાં ઝંઝટ થાય અને સમય આવકોનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ ન થતો જાય. ટાઈમ ન બગડે એટલે જ વાળ કપાવી હોય તો ફેમિલી લાઈફ જાળવવી જોઈએ. નાંખ્યા છે ! નોકરી કરનારી ૫૦ ટકાથી વધુ બહેનોને ૦ કાંતિ ભટ્ટ, ગુજરાત સમાચારમાંથી સાભાર પૂછશો કે વાળ શું કામ કપાવ્યા તો કહેશે
'વેશ્યા વ્યવસાયનું ચોંકાવનારું આધુનિકીકરણ
'સારા કુટુંબની સ્ત્રીઓ શા માટે પોતાનું શરીર વેચી રહી છે ? | જે દેશનો રાજા અન્યાય કરનાર હોય, પાડતી એજન્સીની અઢળક જાહેરખબરો વેપારી અનીતિમાન હોય અને સ્ત્રીઓ બિનધાસ્ત છપાય છે. આ એજન્સીઓ પોતાનું શીલ વેચવા માટે તૈયાર થઈ જતી હકીકતમાં કોલગર્લ્સ જ સપ્લાય કરે છે. હોય તે દેશને કેવી રીતે પ્રગતિશીલ કહી આ એજન્સીઓ પાસે જે કોલગર્લની યાદી શકાય? એક બાજુ આપણે એવો દાવો હોય છે તેમાંની એક પણ ધંધાદારી વેશ્યા કરીએ છીએ કે ભારત પ્રગતિને પંથે છે. કે રૂપજીવિની હોતી નથી. આ યાદીમાં બીજી બાજુ આજે સારા કુટુંબની કહેવાતી કોલેજ કન્યાઓ, નોકરી કરતી સ્ત્રીઓ, હજારો સ્ત્રીઓ ગર્વથી પોતાનું શરીર એકલતાથી કંટાળી ગયેલી ગૃહિણીઓ, પાર્ટ વેચવાના ધંધામાં ઝંપલાવી રહી છે. ટાઈમ મોડેલો, ફિલ્મોની જુનિયર આર્ટિસ્ટ સમૃદ્ધિથી છલકાતાં શહેરોની ફાઈવ સ્ટાર છોકરીઓ, ટીવી સિરિયલોની હોટેલોમાં આવા અનેક કૌભાંડો આકાર અભિનેત્રીઓ, નર્સો, બ્યુટી પાર્લરમાં કામ લઈ રહ્યા છે અને છાપે ચડી રહ્યાં છે. કરતી છોકરીઓ અને ફિલ્મ લાઈનમાં નામ કોઈ પણ સમાજની સ્વસ્થતા માટે આ કમાવવા માટે સંઘર્ષ કરતી અભિનેત્રીઓ ચિંતાજનક બાબત ગણાવી જોઈએ. એવા જ મુખ્ય હોય છે. આ બધી જ કારકિર્દીઓ કયા પરિબળો છે કે જે કોલેજ કન્યાને કે એવી છે કે જે સંસ્કારી પરિવારની સ્ત્રીને સંસ્કારી જણાતી ગૃહિણીને પણ કોલગર્લ આસાનીથી વેશ્યાવ્યવસાય તરફ ધકેલી દે બનાવી દે છે? તેનું ચિંતન કરવાનો સમય છે. કોલ ગર્લ્સ સપ્લાય કરતી એજન્સીઓને પાકી ગયો છે.
તેમનો સૌથી વધુ પુરવઠો આ વર્ગમાંથી જ આજે મુંબઈના અનેક અંગ્રેજી દૈનિકોમાં મળી રહે છે. ફાઈવ સ્ટાર હોટેલોમાં “મસાજ ની સેવા આજનો કાળ ખૂબ જ ખરાબ છે. આપતી યંગ અને સ્માર્ટ યુવતીઓ પૂરી ભૂતકાળમાં કહેવામાં આવતું કે સ્ત્રીને ઘરની
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
ચાર દિવાલોની બહાર એકલા જવાની છૂટ આપવી જોઈએ નહીં. આ કારણે ખાનદાન કુટુંબોની સ્ત્રીઓ ઘરમાં સુરક્ષિત રહેતી અને તેમના શીલની પણ રક્ષા થતી હતી. તે કાળમાં સમાજમાં જે રૂપજીવિનીઓ આવતી તેઓ નિમ્ન વર્ગમાંથી જ આવતી હતી. આ સ્ત્રીઓ ફુલટાઈમ વેશ્યાવ્યવસાય કરતી હતી અને તેમનો સમાજ અલગ જ રહેતો. હતો. ખાનદાન અને સંસ્કારી પરિવારની સ્ત્રીઓ દેહ વેચવાનો વ્યવસાય કરી શકે તેની કલ્પના પણ થઈ શકતી નહીં. આધુનિક સ્ત્રીઓ જયારથી કોલેજમાં ભણવાના બહાને, નોકરી કરવાના બહાને, પૈસા કમાવાને બહાને, સ્વતંત્ર વ્યવસાય કરવાના બહાને ઘરની ચાર દિવાલો વચ્ચેથી એકલા બહાર નીકળવાનું શરૂ કર્યું ત્યારથી સ્વાર્થી પુરૂષજાત માટે ભોળી સ્ત્રીનું શોષણ કરવાનો માર્ગ મોકળો બન્યો છે. શોષણની પરાકાષ્ઠા આવે ત્યારે સંસ્કારી સ્ત્રી કોલગર્લ બની ગઈ હોય છે.
આ
ખાનદાન અને સંસ્કારી કહેવાતા પરિવારની યુવાન સ્ત્રીઓ કેવી રીતે વેશ્યા વ્યવસાયમાં જોડાઈ જાય છે ? આ આખી પ્રક્રિયા સમજવા જેવી છે. આ પ્રક્રિયામાં અનેક પગથિયાં છે. સ્ત્રી એક એક પગથિયું નીચે ઊતરતી જાય છે અને પોતાની જાતને સમજાવતી જાય છે કે તેમાં કોઈ ખોટું કે અનૈતિક નથી. સ્ત્રીના માબાપ કે સ્વજનોને પણ તે અમુક પગથિયાં નીચે ઊતરે તેમાં અજુગતું નથી લાગતું. છેવટે તે છેલ્લાં પતનના પગથિયે પહોંચી જાય અને
.
૧૯૦
સમાજમાં ધજાગરો થાય ત્યારે જ સ્વજનોને ખ્યાલ આવે છે કે મોટી દુર્ઘટના થઈ ગઈ. હકીકતમાં સ્ત્રીને દેહના વ્યવસાય તરફ ધકેલતું આ પ્રત્યેક પગથિયું ખતરનાક છે. આ દરેક પગથિયાં પ્રત્યે મા-બાપો સતર્ક અને સાવધાન રહે તો જ અંતિમ દુર્ઘટના નિવારી શકાય છે. ક્યા છે આ સ્ત્રીને પતનની ગર્તામાં ધકેલી દેતા બહારથી નિર્દોષ જણાતા પગથિયાં ? પોતાની ચિંતા કરતા દરેક મા-બાપે આ પગથિયાં જાણી લેવાની જરૂર છે.
સ્ત્રીને ઘરની ચાર દિવાલ છોડી અસુરક્ષિત વાતાવરણમાં જવાની છૂટ આપવી એ તેને કોલગર્લ બનાવવાની દિશામાં પ્રથમ પગથિયું છે. આજે લાખો સ્ત્રીઓ આવા અસુરક્ષિત વાતાવરણમાં અભ્યાસ કરી રહી છે કે નોકરી કરી રહી છે તેમાં સમાજને જાણે કંઈ જ ખોટું નથી લાગતું. અને આ પ્રકારે સ્વતંત્રતા આપવાથી જ તેના પતનના મંડાણ થાય છે. આજે ઓફિસમાં, રસ્તાઓ ઉપર, ટ્રેનોની ગિર્દીમાં, થિયેટરોમાં, જાહેર સ્થાનોમાં સ્ત્રીઓ માટે અને ખાસ કરીને એકલી સ્ત્રીઓ માટે જરાય સુરક્ષિત વાતાવરણ નથી. આ પરિસ્થિતિમાં સ્ત્રી પોતાના પિતા, ભાઈ, પતિ કે પુત્રની સોબત વિના એકલી બહાર જાય, કલાકો સુધી અજાણ્યા પુરૂષોની સોબતમાં રહે, તેમની સાથે હરેફરે એ અત્યંત ખતરનાક બાબત છે. આજકાલ કોલેજના અભ્યાસના નામે અને નોકરીના બહાને સ્ત્રીને આ રીતે
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
અસુરક્ષિત વાતાવરણમાં ધકેલી દેવામાં આવે છે અથવા તો તે હોંશે હોંશે આ વાતાવરણમાં જાય છે. ત્યાંથી જ પતનનો પ્રારંભ થાય છે, એજ પતનનું પ્રથમ પગથિયું છે.
કોઇ પણ પુરૂષ પોતાની પુત્રી કે પત્ની ઉપર જયારે પૈસા કમાવાની અને કુટુંબનું ભરણપોષણ કરવાની જવાબદારી નાંખે ત્યારે તે સ્ત્રીને હકીકતમાં વેશ્યા વ્યવસાય તરફ જ ધકેલતો હોય છે. આજકાલ પોતાનું શરીર અને સ્વભાવ ગીરવે રાખ્યા વિના સ્ત્રીને પૈસા કમાવા મળે તેવું વાતાવરણ જ આપણા સમાજમાં નથી રહ્યું. જેટલી સ્ત્રીઓ નોકરી કે ધંધો કરી રૂપિયા રળે છે તેમનું સૂક્ષ્મ કે સ્થૂળ જાતીય શોષણ થતું જ હોય છે. આ કડવી પણ ઈનકાર ન કરી શકાય તેવી હકીકત છે. આ શોષણ જયારે વ્યાપક બને ત્યારે સ્ત્રી હકીકતમાં એક કોલગેર્લ બની ગઈ હોય છે.
તેના ઉપર રૂપિયા કમાવાની જવાબદારી નાંખી એ તેને વેશ્યાવ્યવસાય તરફ ધકેલવાનું બીજું પગથિયું છે. તેની હેસિયત કરતા વધારે પૈસા લાવતી થાય ત્યારે પણ માબાપે જાગ્રત થઈ જવાની જરૂર હોય છે. ઘરેથી નીકળી જતી હોય અને રાત્રે અગિયાર વાગ્યે ઘરે આવે ત્યારે પણ માબાપે સતર્ક થઈ જવાની જરૂર હોય છે. પરંતુ તેઓ તો પૈસાના લોભમાં પુત્રીના શીલની ચિંતા કોરાણે જ મૂકી દીધી હોય છે. જે માબાપો પોતાની દીકરીના શીલની કિંમત ઓછી આંકે છે અને તેને પૈસા
કમાવાનું સાધન માને છે તેમણે સમજી લેવું જોઈએ કે તેઓ દીકરીને આડકતરી રીતે કોલગર્લ બનવાની જ પ્રેરણા આપી રહ્યાં છે.
કોલેજ કન્યાઓ કેવી રીતે કોલગર્લ બને છે તે સમજવા માટે રાધિકાનો કિસ્સો જાણવા જેવો છે. રાધિકાનો જન્મ એક મધ્યમ વર્ગીય સંસ્કારી કુટુંબમાં થયો હતો. રાધિકા કોલેજ જતી થઈ અને તેણે શ્રીમંતોના નબીરાની વૈભવી લાઈફસ્ટાઈલ જોઈ. તેને પણ આવી લાઈફસ્ટાઈલનો મોહ જાગ્યો. આ માટે ચિક્કાર નાણાંની જરૂર હતી, જે તેના પિતા તેને આપી શકે તેમ નહોતા. કોઈ પણ સ્ત્રીને પોતાની કૌટુંબિક ક્ષમતા કરતાં વધુ નાણાં કમાવાની અને ખર્ચવાની તમન્ના પેદા થાય ત્યારે તે મનોમન નૈતિક મૂલ્યો સાથે બાંધછોડ કરવા માટે તૈયાર થઈ જતી હોય છે. રાધિકા પણ થઈ ગઈ. શ્રીમંત કોલેજિયન મિત્રોની કારમાં ફરવાનો અને ક્લબોમાં રખડવાનો તેને ચસકો લાગ્યો. કંઈક મેળવવા માટે કંઈક ગુમાવવું પડે છે. રાધિકા પાસે સોદો કરવા માટે સુડોળ કાયા હતી. આ કાયા તેણે શ્રીમંત નબીરાઓ સામે ધરી દીધી. વૈભવી લાઈફસ્ટાઈલના મોહમાં રાધિકા એક ફાઈવ સ્ટાર કોલગર્લ બની ગઈ.
ફિલ્મ લાઈન, ટીવી સિરિયલો અને મોડેલિંગનો વ્યવસાય તો સ્ત્રીને કોલગર્લ બનાવવા માટેના એક્સપ્રેસ હાઈવે છે. આ લાઈનમાં જઈને સફળ બનેલી કે નિષ્ફળ ગયેલી કોઈ સ્ત્રી પોતાના દેહને અભડાવ્યા
૧૯૮
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ વિના રહી શકે એ માની જ શકાય નહીં. તૃષ્ણાઓ હોય છે. આ માટે તે પોતાનો આ લાઈનમાં જે ૧,૦૦૦ સ્ત્રીઓ પોતાનું દેહ વેચવા તૈયાર થઈ જાય છે. વિભકત નસીબ અજમાવવા માટે નીકળે છે, તેમાંની કુટુંબની પ્રથાને કારણે તેને ઘરમાં જ માંડ એક જ સફળ થાય છે. બાકીની ૯૯૯ અનૈતિક ધંધો કરવા માટેનું એકાંત મળી સ્ત્રીઓ નિષ્ફળ જાય છે પણ આ લાઈનની જાય છે કે તે બહાર હોટેલોમાં જતી થઈ ઝાકઝમાળ અને રૂપિયાની રેલમછેલ તેમનો જાય છે. દેહના વ્યવસાયમાં આ પ્રકારની કેડો છોડતી નથી. આ કારણે જ નિષ્ફળ ગૃહિણીઓની સંખ્યા વધી રહી છે. અભિનેત્રીઓ અને બેકાર મોડેલો સફળ સમાજના હિતચિંતકો માટે આ મોટી કોલગર્લ બની જાય છે. જે માબાપો પોતાની લાલબત્તી છે. દીકરીઓને ગ્લેમરના આ વ્યવસાયમાં આપણો સમાજ નીતિનાશના માર્ગ છે. જવાની છૂટ આપે છે અથવા તો ધકેલે છે સમાજ બહારથી દેખાય છે તેવો સમૃદ્ધ તેમણે એ વાત સમજી રાખવી જોઈએ કે અને તંદુરસ્ત નથી. અંદરથી તે ખોખલો તે એક દિવસ કોલગર્લ જ બનવાની છે. બની ગયો છે. તેની સૌથી મોટી સાબિતિ ફાઈવ સ્ટાર એજન્સીઓને કોલગર્લનો સૌથી સંસ્કારી પરિવારોમાં પેદા થતી કોલગર્લ મોટો પુરવઠો ગ્લેમરના આ ક્ષેત્રમાંથી જ છે. આ સ્ત્રીઓ જ ભવિષ્યની માતાઓ - મળી રહેતો હોય છે.
છે. આવી ચારિત્રહીન સ્ત્રીઓના પેટે જે - હવે રહી ઘરની ચાર દિવાલો વચ્ચે સંતતિ પેદા થશે તે કેટલી નિર્માલ્ય અને રહી ઘરમાં જ વેશ્યાવ્યવસાય કરતી સંસ્કારી નિસ્તેજ હશે તેની તો કલ્પના જ કરવી કુટુંબની ગૃહિણીઓની વાત. આ સ્ત્રીઓ રહી. આ સ્ત્રીઓ જે કન્યાઓને જન્મ એક બાજુ વિભક્ત કુટુંબનો તો બીજી બાજુ આપશે તેમનામાં શીલની રક્ષા માટે કોઈ ઉપભોકતાવાદનો શિકાર બનેલી છે. આવી સંસ્કારો હોઈ શકે ખરા? જે દેશમાં કુલીન સ્ત્રીઓના પતિ કયાં તો દારૂડિયા હોય છે, સ્ત્રીઓને પણ કુલટા બનાવતી યંત્રણાઓ કયાં બેકાર હોય છે. પોતાના કુટુંબનું અસ્તિત્ત્વમાં હોય અને તેને સામાજિક ભરણપોષણ કરવાની તેમનામાં ત્રેવડ નથી સ્વીકૃતિ મળી હોય તેનો કેવી રીતે ઉદ્ધાર હોતી. કયારેક તાકાત હોય તો સ્ત્રીની થઈ શકે ? આપણાં સ્ત્રીધનને જો પતનની ઈચ્છાઓ અમર્યાદિત હોય છે. પતિની ગર્તા તરફ ધસી જતું અટકાવવું હોય તો મર્યાદિત આવક છતાં તેને અમર્યાદિત નારીનું પતન કરતાં બધાં જ પરિબળોને સુખસગવડો, લક્ઝરી, અલંકારો, શોપિંગ, દેશનિકાલ કરવા સિવાય બીજો કોઈ ઉપાય ઈલેકટ્રોનિક ઉપકરણો, ઈટિંગ આઉટ, જ નથી. લેટેસ્ટ ફેશનના વસ્ત્રો, ફોરેન ટુર વગેરેની
• સમસ્ત મહાજન ફીચર્સ, માનસી મહેતા
૧૯
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
દુનિયાની સર્વશ્રેષ્ઠ બુદ્ધિશાળી, હિંદુસ્તાનની આર્યપ્રજાનાં વિનાશનું છેલ્લુ શસ્ત્ર એટલે ‘‘ગર્ભપાત’' એટલે કે પોતાના જ બાળકનું પોતાના હાથે જ ખૂન.. ખૂન... ખૂન....!
હિંદુસ્તાનમાં વસતિ વધી 0 રહી છે એની ચિંતા અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાંસ ને થઈ રહી છે. ભારતની વસતિ ઘટાડવા વિશ્વબેંક, યુનેસ્કો, યુનિસેફ વિગેરે સંસ્થા રસ લઈ રહી છે..! જરૂર પડે લશ્કરનાં જવાનો દ્વારા જબરદસ્તી સંતતિનિયમન કરાવવું. શા માટે આટલી ચિંતા ? કારણ ..? શું એ લોકો બહુ દયાળું છે ? ના જાણવું છે કડવું સત્ય.. ? તો વાંચો... ગરીબદેશોમાં વસતિ વધારો એટલે શ્રીમંત દેશોને ખતરો ! કારણ વસતિ તો સમૃદ્ધિ છે, શકિત છે. વસતિ વધે એટલે યુવાનો વધે અને બુદ્ધિશાળીઓને ખબર પડે કે અમેરિકા વિગેરે શ્રીમંત દેશો અમારૂં શોષણ કરે છે. દાદાગીરી અસહય એટલે ત્રાસવાદ, સામનો, ચળવળ કરે. જયારે ગરીબ દેશોમાં વસતિ નિયમન એટલે ‘વૃદ્ધો વધારે યુવાનો ઓછા' જે જાણવા છતાં કયારેય સામનો નહીં કરે, કારણ શક્તિ જ નથી શું કરે ? શ્રીમંત દેશો પોતાની લાલસા સંતોષવા ગરીબ દેશોની સંપત્તિ લુટી લે છે.
ભારત ગરીબ દેશ જરૂર પરંતુ કુદરતે એને કુદરતી સંપત્તિ છૂટ્ટે હાથે આપી છે. જંગલો, ખનીજો, પર્વતો, નદીઓ, જડીબુટ્ટીઓ, સૂર્યપ્રકાશ, બુદ્ધિશાળી
યુવાનો, પશુસંપત્તિ, હવા, પાણીનો અમૂલ્ય ખજાનો જેને ભૂતકાળમાં ઈસ્ટઈન્ડિયા કંપનીએ ૧૫૦ વર્ષ સુધી લૂંટી ઘૂંટીને ધનહીન અન્નહીન કર્યુ, અને આજે પણ હજારો મલ્ટી નેશનલ કંપનીની લૂંટ બેફામ ચાલુ છે. જંગલો, લાકડુ અને હવે પાણીની લુંટ ચાલવી રહી છે અને નર્યો જૂઠ્ઠો પ્રચાર કરી રહ્યા છે ભારતની વસતિ વધારે છે, એટલે મોંધવારી ગરીબી બેકારી વધી રહ્યા છે.
પ્રાચીન કાળમાં ભારતની વસતિ ફકત જૈનો જ ૪૦ કરોડ અને બીજા અલગ અને પશુ વસતિ કરોડોની સંખ્યામાં હતાં. ગરીબી હતી પણ બેકારી નહોતી. (ગરીબી તો પુન્ય-પાપ કર્મો ને આધિન છે) સૌને જરૂરિયાત મુજબ ચોખ્ખા ઘી, દૂધ, ભોજન, સ્વચ્છ ધર, શિક્ષણ, વસ્ત્રઅને પ્રદૂષણ વગરનાં હવા પાણી બધું સહેલાઈથી મળતાં હતાં. પ્રજા સંતોષી, પરોપકારી, દયાળુ, ધાર્મિક હતી. અમેરિકા સૌથી વધારે ક્રૂર, સ્વાર્થાન્ધ, ભોગાન્ધ, હિંસક દેશ છે. પોતાની લાલસા સંતાષવા ખોટો વેડફાટ કરીને ગરીબ દેશોને લૂંટે છે, દબાવે છે. ભૂતકાળમાં પણ અંગ્રેજોએ વેસ્ટઈન્ડિઝ, ઓસ્ટ્રેલિયા, આફ્રિકા, ભારતની કરોડોની
૨૦૦
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
સંખ્યાની પ્રજાને અત્યાચાર, શોષણ, ભૂખમરા દ્વારા ખાતમો બોલાવેલો છે. અત્યારે પણ બોલાવી રહ્યો છે. અરેરાટી થાય એવી કતલ ચલાવી છે. અંગ્રેજોએ બ્રિટીશ રાજ્યકાળ દરમ્યાન કરોડો ટન અનાજ, સોનું વિગેરે બ્રિટન મોકલ્યું. લાખો એકરના ખેતરો કબ્જે કર્યા. હૂક્ષર ધંધા પડી ભાંગ્યા.
ઈ. સ. ૧૮૬૬ માં ઓરિસ્સામાં દુષ્કાળ પડ્યો. અનાજની અછત.. પણ ગોરી સરકારનું પાણી હલ્યું નહિં. અનાજ નિયમિતરૂપે વિદેશ રવાના થતું જ રહ્યું. અકસ્માતે દુકાળગ્રસ્તોને આપવાની ભલામણો સાથે ઓરિસ્સાનાં કાંઠે આવેલું ટનબંધ અનાજ ભરેલું વહાણ બ્રિટિશ સરકારે તાબડતોબ કલકત્તા મોકલી દીધું. આ દુષ્કાળના સમયે ઓરિસ્સાના (રિપીટ.. માત્ર ઓરિસ્સાના) ૧,૦૦,૦૦,૦૦૦ (એક કરોડ) લોકો ભૂખમરાને લીધે મરી ગયા, અન્ય પ્રાંતોના અલગ..
ઉદાહરણ છે.. આવા તો અનેક પ્રસંગો ઈતિહાસમાં લોહીની શાહીથી લખાયા છે. કરોડોની સંખ્યામાં દુનિયાની સર્વશ્રેષ્ઠ બુદ્ધિશાળી હિંદુ-પ્રજાનો વિનાશ થયો અને હવે છેલ્લું શસ્ત્ર વસતિ વધારાનાં નામે કુટુંબ નિયોજન કે સંતતિ નિયમન કે ગર્ભપાત..!
વિશ્વની અનંત જીવસૃષ્ટિ દુઃખોથી પીડાઈ રહી છે અને બીજાને દુઃખો આપવા દ્વારા પિશાચી આનંદ લૂંટી રહી છે. એ બધાની અપેક્ષાએ ‘આપણે દુનિયામાં સર્વશ્રેષ્ઠ મુઊિંચેરૂ જીવન જીવી રહ્યાા છીએ. એનું એકમાત્ર કારણ (Reason) વીતરાગ પરમાત્માનો અસીમ ઉપકાર (કરુણા) અને જિનશાસનની પ્રાપ્તિ.
આપણને આ બન્ને ચીજો ન મળી હોત તો આપણે પણ એ બધાની લાઈનમાં જ હોત. જિનશાસનના આ ૠણને અદા કરવા, પરમાત્મા સ્થાપિત પરમ ઉપકારી એવા ચતુર્વિધ સંઘ (સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવકશ્રાવિકા) સ્વરૂપ જિનશાસનને આગળની પેઢી સુધી પહોંચાડવાની પવિત્ર ફરજ જૈનકુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા સર્વે જૈનોની છે કે તેણે તેનાં સંસારી જીવન દરમ્યાન પોતાના વધુમાં વધુ સંતાનોને શ્રી જિનશાસનને શ્રમણ-શ્રમણીનાં રૂપમાં અર્પણ કરવા જોઈએ... અથવા તો પોતાનાં સંતાનોમાં
૧૮૭૭મા ફરી દુષ્કાળ પડ્યો, તે સમયે પણ ૫૦,૦૦,૦૦૦ લોકો મૃત્યુ પામ્યા. સને ૧૮૯૯માં વિ. સં. ૧૯૫૬ પડેલા છપ્પનિયા દુષ્કાળ સમયે પણ એક કરોડ લોકો ભૂખમરાથી રિબાઈને મરી ગયા. (આવા કપરા સંજોગોમાં પણ ટન બંધ અનાજ બ્રિટન મોકલવાનું ચાલું જ હતું. અંગ્રેજોની ક્રૂરતાનું આ તો એક
૨૦૧
પવિત્ર સંસ્કારો સીંચી સાચા શ્રાવક-શ્રાવિકા બનાવવા જોઈએ, કે જેથી તેઓ આજીવન મા-બાપ અને તારક ધર્મને સમર્પિત રહે, નહિંતો કુટુંબ નિયોજન, ગર્ભપાત
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
ઓપરેશન દ્વારા ઘટતી જતી જૈનોની વસ્તીને નાંખીને જીવતા બાળકનાં દૂધી, કાકડીની કારણે જાજરમાન જિન શાસનની જેમ ટૂકડે ટૂકડા કરવામાં આવે છે. ઉતાવળ અસ્મિતાને અકાળે ઝાંખી કરવા જાયે- કરવામાં ઘણીવાર ગર્ભાશયને હાનિ પહોંચે અજાણ્યું કારણ બનાવાનું પાપ આચરીશું. છે. પરિણામે આજીવન પ્રદર-રોગ થઈ
ઓ રત્નકલી દયાની દેવી, પ્રેમાળ જાય છે. જાતીય આવેગ ઠંડો પડી જાય માતા શું તને ખબર છે, તું તારે હાથે જ છે, અને આવી સ્ત્રી બીજીવાર માતા પણ તારા વ્હાલા બાળકનું ખૂન કરી રહી છો..! બની શકતી નથી. આટલી ક્રૂરતા તો પશુઓ પણ ન આચરે.. ચસણ પદ્ધતિ: લે વાંચ.. એક વાર વાંચીશ તો જીંદગીમાં
પંપ દ્વારા બાળકને ગર્ભાશયમાંથી ખેંચી ગર્ભપાતનો વિચાર સુદ્ધાં નહિ આવે. |
કાઢવામાં આવે છે. ત્યારે બાળકનાં અવયવો
પતિઓ ડી. એન સી. ઓપરેશન:
ગર્ભાશયનું મુખ પહોળું કરીને અંદર કાતર, હથોડો, ચપ્પ જેવા હથિયારો
છૂટા પડી જાય છે. ગર્ભાશય બહાર નીકળી આવે છે, અને જીંદગીભર અનેક મુક્લીઓ વેઠવી પડે છે. સ્ત્રી કમજોર બને છે.
'શું તમને ખબર છે....!
ગર્ભપાત અને સંતતિ નિયમનનાં ઓપરેશન કરાવવાથી ઘર્મહીન તૂચ્છ હલકા કુળ અને હિંસક ભવોમાં જન્મ થાય છે. જૈનધર્મ, દેવગુરૂનાં દર્શન દુર્લભ બને છે. ભવાંતરમાં સંતાનહીન (વાંઝીયા) રહેવું પડે છે. ભયંકર નીચ ગોત્ર કર્મ બંધાય છે.
'જેનો હવેતો જાગો..! " 'એક ચોંકાવનારૂં સત્ય...!
નવી દિલ્હીઃ સમૃદ્ધિ અને શિક્ષણમાં | આગળ એવા જૈનોમાં ૦ થી ૬ વર્ષની કન્યાઓનું પ્રમાણ માત્ર ૧૦.૬ ટકા છે અને નારી ભૃણ હત્યા ન અટકી તો જૈનો કેવળ ઈતિહાસમાં રહી જશે, એમ તાજેતરની વસતિ ગણતરીમાં જણાવ્યું છે. ૦૧૧-૧૦-૨૦૪, સોમવાર, મુંબઈ સમાચાર, સમાચાર સંક્ષેપ
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
ઝેરી ક્ષારનાં દ્રાવણની પદ્ધતિ:
ગર્ભાશયમાં આ દ્રાવણ પિચકારી દ્વારા નાખવામાં આવે છે, એનાથી બાળક બળીને ગૂંગળાઈને મરી જાય છે.
(iiiiiiLE
હિસ્ટરોલોજી (નવું સીઝેરીયન) :
પેટ ઉપરની ચામડી ચીરીને ગર્ભાશય ખોલીને જીવતા બાળકને બહાર કાઢીને તેને હથિયારથી છેદીને કચરાપેટીમાં નાંખે છે.
સાવધાન... મ
આપણા કેટલાક ભારતીય ડોક્ટરો પણ અમેરિકન દવા કંપનીઓને અને મલ્ટીનેશનલ કંપનીઓને વેચાઈ ગયા છે. ડો. સંજય ગુપ્તા નામના ભારતીય ન્યુરોસર્જન સી. એન. એન. ના મેડિકલ કોરસપોન્ડન્ટ છે જાણે તે યુરોપ-અમેરિકાના ડેરી ઉદ્યોગના દલાલ હોય તેમ લખે છે કે કામ કરનારી માતાઓએ તેના નવા જન્મેલા બાળકને બાર મહિનાના લાંબા સમય સુધી ધવરાવવું ન જોઈએ.. ! હકીકતમાં ગામડામાં સ્ત્રીઓ સદીઓથી ખેતરમાં કામ કરતી આવી છે. તે સ્ત્રીને બાળક બે વરસનું હોય કે અઢી વરસનું થાય ત્યાં સુધી ધાવે છે. યુરોપમાં માલુમ પડ્યું છે કે ડેનમાર્કના સર્વે પ્રમાણે) માતાને ધાવીને ઉછરેલા બાળકો વધુ સ્માર્ટ થાય છે. અમેરિકન મેડિકલ એસોસિએશને પણ આ વાત કબૂલ કરી છે. માણસની સરેરાશ આઈ. કર્યુ. ૧૦૦ હોય છે પણ માતાને ધાવનારા બાળકનું આઈ. કર્યું. છ પોઈન્ટ ઉંચું માલુમ પડ્યું છે. ૩૨૫૩ જેટલા ડેનીશ બાળકોનો સર્વ કરાયો. માતાને લાંબુ ધાવનારા બાળકો મોટા થતાં હોસ્ટિલમાં ઓછા દાખલ થાય છે તેને જલ્દી ઈફેકશન લાગતું નથી. ડાયોરીયા અને એલર્જી ઓછા થાય છે તેમ જ શ્વાસના દર્દો ઓછા થાય છે. જન્મીને બોટલનું દૂધ પીનારી ઘણી મુંબઈની છોકરીઓને મેં નાનપણથી દમના રોગથી પીડાતી જોઈ છે.
શહેરની સ્ત્રીઓ માને છે કે લગ્નની મઝા ૨-૩-૪ વર્ષ બાળકની જંજાળ વગર મહાણી લો. પછી નિરાંત બાળક કરીશું. જગતમાં આજે ૧૦ કરોડ સ્ત્રીઓ બર્થ કંટ્રોલ પીલ્સ જે કેન્સર કરે છે તે લે છે, પણ બ્રિટનમાં માલુમ પડ્યું છે કે ગર્ભનિરોધક ટીકડી લેનારી ર૫ ટકા સ્ત્રીઓને પછી બાળક જ થતું નથી. હરેક ચીજની મોસમ હોય છે. મોસમમાં સમયસર પાક લણી લેવો જોઈએ. • કાંતિ ભટ્ટ, ગુજરાત સમાચાર
૨૦૩
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
પેરેન્ટિંગ એક આર્ટ છે..!
જરૂર છે સંતાનોનું સાચુ કલ્યાણ કરી શકે તેવાં માબાપોની
કોઈ પણ વ્યકિતને કોઈ ગંભીર જવાબદારી સોંપવી હોય તો તેને તે માટે તાલીમ આપવી પડે છે. આજે ડોકટર, પ્રોફેસર, ડ્રાઈવર, ઈલેક્ટ્રિશિયન, પ્લમ્બર વિગેરે કોઈ પણ વ્યવસાય માટે વિશેષ તાલીમની અને લાઈસન્સની પણ જરૂર પડે છે. તેની સામે ‘‘દુનિયાની જે ગંભીરમાં ગંભીર જવાબદારી ગણાવી શકાય તે, બાળકો પેદા કરવા માટે અને તેમનો ઉછેર કરવા માટે કોઈ તાલીમની કે કોઈ લાઈસન્સની જરૂરિયાત ગણવામાં નથી આવી’'. પુખ્ત ઉંમરનાં કોઈપણ સ્ત્રી-પુરૂષ આ કાર્ય કરી શકે છે, અને તેને કારણે જ આજે જે નવી પેઢી તૈયાર થઈ રહી છે તે અનાથ જેવી બનતી જાય છે. તેમને જિંદગી જીવવાનું સાચું માર્ગદર્શન કોઈ આપતું જ નથી.
આજે મા-બાપોને બાળકો તરફ જોવાની ફુરસદ જ નથી. પપ્પા બિઝનેસ મિટિંગોમાં અને ટુરમાં વ્યસ્ત હોય છે. તેમને પૈસા કમાવા સિવાય કોઈ જ ચીજની ફુરસદ નથી હોતી. મમ્મી નોકરી કરતી હોય તો બાળકો ભાડૂતી બેબી સિટર પાસે જ મોટા થાય છે. મમ્મી નોકરી ન કરતી હોય તો પણ તેને શોપિંગમાંથી અને કિટ્ટી પાર્ટીઓમાંથી ફુરસદ નથી હોતી. શ્રીમંત પરિવારના બાળકો આયાઓ અને નોકરો
|૨૦૪
પાસે મોટા થાય છે. તેમને પૈસાની કોઈ ફિકર નથી હોતી. બાળક આખો દિવસ ટી.વી. સામે ચોંટીને બેસી રહે અને કોલ્ડડ્રિન્કસની બોટલ ફ્રિજ ખોલીને ગટગટાવ્યા કરે, તેથી મમ્મીને કંઈ જ ફરક નથી પડતો. આજે પંદર વર્ષની છોકરી મોબાઈલ ઉપર પોતાના બોયફ્રેન્ડ સાથે કલાકો સુધી ખાનગી વાતો કરે છે. માબાપોને એ જાણવાની પણ ફુરસદ નથી કે આ દીકરી શું વાતો કરી રહી છે ? કોની સાથે વાતો કરી રહી છે ?
આજે સ્કુલો આટલી લૂંટફાટ ચલાવે છે, તેનું કારણ બેડ પેરેન્ટિંગ છે. પપ્પાને કે મમ્મીને પોતાનું બાળક શું ભણે છે, તે જોવાનો કે વિચારવાનો પણ સમય નથી. તો પછી તેને ભણાવવાનો તા સમય જ ક્યાંથી હોય ? એટલે તેઓ માની લે છે કે એક પેરન્ટ તરીકે તેઓ જે નથી કરી શકતા તે સારી સ્કૂલમાં પૈસા ફેંકીને કરી શકાશે. સારી સ્કૂલ એટલે શું ? તે વિચારવાનો પણ આ મમ્મી-પપ્પાને ટાઈમ નથી. જે સ્કૂલ સૌથી વધુ ડોનેશન પડાવે એ સૌથી સારી સ્કૂલ એવી અણઘડ તેમની વ્યાખ્યા હોય છે. આ સારી કહેવાતી સ્કૂલમાં શું ભણાવવામાં આવે છે, કેવી રીતે ભણાવવામાં આવે છે અને તેનાથી બાળકને હકીકતમાં કેટલો ફાયદો થાય છે, તેનો
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ વિચાર કરવાની કોને ફુરસદ છે ? મા- આવતી. ખાનગી વાત તો તે ભાગ્યે જ બાપો પોતાની જવાબદારી સ્કૂલ ઉપર અને કરી શકતી. હવે તેના હાથમાં મોબાઈલ ટ્યૂશન ટીચર ઉપર નાંખીને મુક્ત થઈ આવી ગયો છે. અમુક ચોક્કસ સમયે તે જાય છે. તેના હકીકતમાં માઠાં જ પરિણામ ઘરમાંથી બહાર નીકળે છે અને કમ્પાઉન્ડમાં આવે છે.
ઓટલા ઉપર જઈને બેસે છે. ચોક્કસ સમયે આજે બાળકનો જો કોઈ સૌથી મોટો તેના ફોનની ઘંટડી રણકી ઉઠે છે, કલાકો દુશ્મન હોય તો તે ટી.વી. સેટ છે. બાળકના સુધી વાતો ચાલે છે. ત્યારે મા-બાપો શું જીવનને જો બરબાદ કરવું હોય તો જ તેને કરતા હોય છે ? પપ્પા તો ઓફિસે ગયા ટી.વી ના કાર્યક્રમો જોવાની છૂટ આપવી હોય છે અને મમ્મી ટી.વી. જોતી હોય છે જોઈએ. મા-બાપો બેબી સિટીંગ માટે ટી.વી. કે શોપિંગ કરતી હોય છે. હવે તો બાળકોના સેટનો ઉપયોગ કરે છે. એટલે બાળકો તેમને બેડરૂમમાં પણ ટી.વી. સેટ મૂકી દેવામાં હેરાન કરતા હોય અને ખલેલ પહોંચાડતા આવે છે. તેઓ અડધી રાત્રે એડસ્ટ્સ ફિલ્મો હોય ત્યારે ટી વી ની સ્વિચ ઓન કરી જોતાં હોય તો પણ મા-બાપને ખબર પડતી બાળકોને તેમની સામે બેસાડી દેવામાં આવે નથી. આજનાં મા-બાપોને સંતાનોની કેમ છે. બાળકો કેટલા કલાક ટી.વી. જુએ છે? ચિંતા નથી થતી? ક્યા કાર્યક્રમો જુએ છે? તેમાં શું બતાડવામાં આપણે ત્યાં કહેવત છે, “આહાર તેવો આવે છે ? તેની બાળમાનસ ઉપર કેવી ઓડકાર.” બાળક સવારે ઉઠે ત્યારથી લઈ અસર થઈ શકે છે? તે વિચારવાની કોને રાત્રે સૂવે ત્યાં સુધી તે શું ખાય છે, કયારે ફુરસદ છે...! ટેક્નોલોજી જેમ આગળ ખાય છે અને કેટલું ખાય છે તેની ઉપર વધે છે તેમ પેરેન્ટિંગ વધુ દુષ્કર બનતું માબાપોની નજર હોય છે ખરી? બાળક જાય છે. પહેલા ટી.વી. હતું, હવે વિડીયો કેડબરી ખાય, એંઈ ગમ ખાય, બટાટાની સિડી પ્લેયર છે અને ઈન્ટરનેટ છે. બધું જ વેફર ખાય, કોલ્ડ ડ્રિન્કસ ગટગટાવે, ઘરમાં હાજર છે. મા-બાપો બેદરકાર છે. બિસ્કિટ ખાય, પિપરમીન્ટ ખાય તેનાથી બાળકો આ બધાં છટકામાં ફસાતાં તેનું પેટ તો ભરાઈ જાય છે, પણ તેના જ જાય છે.
શરીરને જરૂરી પોષક તત્ત્વો તેમાંથી મળે અગાઉ ફોન માત્ર ઘરમાં જ હતો. છે ખરા ? પોતાનાં બાળકને શું ખાવું? શું ઘરમાં ટીનએજર દીકરી કોઈ સાથે ફોન ન ખાવું? કઈ ઋતુમાં કયો આહાર ઈષ્ટ ' ઉપર વાત કરે તો ઘરના બધાંજ સભ્યોની ? કયા પદાર્થો આરોગ્ય માટે ઘાતક છે તેની ઉપર નજર રહેતી. તે વધુ પડતી અને ક્યા ઉપકારક? આ બધી વસ્તુનો લાંબી વાત કરે તો તરત તેને ટોકવામાં બોધ માબાપે આપવો જોઈએ. આ બોધ
૨૦૫
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ માબાપ ત્યારે જ આપી શકે જયારે તેમને પોતાનાં સંતાનોના મિત્ર નથી પણ શત્રુ આ વાતની ખબર હોય અને ફિકર પણ છે. બાળકોને વારસામાં ગાડી, બંગલો, હોય. અહીં ફિકર શબ્દ ખૂબ જ મહત્ત્વનો ફેક્ટરી, જમીન જાયદાદ આ બધું જ આપી છે. કેટલાં માબાપને પોતાનાં બાળકની જવાથી તો કદાચ પુત્રો આડા માર્ગે ફંટાઈ ખરેખર ફિકર હોય છે.
જશે. સારા સંસ્કાર માટે સારા મિત્રો, સારા અગાઉ નવી પેઢીનું સંસ્કરણ દાદા- સાધુઓ અને સારાં પુસ્તકોનો સંગ જરૂરી દાદીઓ કરતા. આંગળી પકડીને તેઓ છે. બાળકને સારા મિત્ર અને ખરાબ મિત્ર બાળકને મંદિર લઈ જતા. સત્સંગ માટે વચ્ચે તફાવત પારખતાં શિખવવું જોઈએ. કથાઓમાં લઈ જતા. રાત્રે બાળકો જે માબાપને પોતાના બાળકની ચિંતા હોય પથારીભેગા થાય તે અગાઉ રામાયણ, તેમણે તેના મિત્રો ઉપર પણ નજર રાખવી મહાભારત વિગેરેમાંથી પ્રેરક કથાઓ જોઈએ. કોઈ મિત્ર જો અસંસ્કારી જણાય કહેતા. બાળક જમવા બેસે ત્યારે પ્રેમથી તો તેને દૂર કરવો જોઈએ. સંસ્કાર મિત્રો બાજુમાં બેસી કોળિયા ખવડાવતા. આજે શોધી આપવા જોઈએ. આ બધું ત્યારે જ ભાગ્યે જ કોઈ બાળકને દાદા-દાદીનો લાભ બને કે જયારે માબાપ પોતે જ સંસ્કારી મળે છે. દાદા-દાદી કયાં તો ગામડાંમાં હોય અને સંસ્કારના પ્રેમી હોય. રહેતાં હોય છે અને કયાં તો સંતાનો તેમને આજે મુંબઈ શહેરના પોશ વિસ્તારમાં ઘરડાંઘરમાં મૂકી આવ્યા હોય છે. અગાઉ પેરેન્ટિંગના વર્ગો શરૂ થયા છે. કેટલીક જે કાર્ય દાદા-દાદીઓ કરતા હતા તે કાર્ય સ્કૂલો પણ આજે નિયમિત વાલીઓની હવે માબાપોએ કરવું જોઈએ. કંઈ નહીં મિટિંગો યોજીને તેમને બાળકનું ઘડતર કેવી તો રાત્રે સૂતા અગાઉ એક કલાકે ટીવીની રીતે કરવું તેની તાલીમ આપે છે. સારી 'સ્વિચ ઓફ કરવી જોઈએ. બાળકને વાત છે. પરંતુ આ સ્કૂલો પોતે જ કોઈ ખોળામાં બેસાડવું જોઈએ. વહાલથી તેને નૈતિક મૂલ્યોમાં શ્રદ્ધા ધરાવતી હોય છે? ધર્મની પ્રેરક કથાઓ કહેવી જોઈએ. ગાંડી સાસરે જાય નહીં અને ડાહીને સલાહ જિંદગીને સમૃદ્ધ અને સાત્ત્વિક બનાવવાની આપે તે કેવું લાગે? બાળકોને આજે ખરી ! પ્રેરણા આપવી જોઈએ. જો માબાપો આવું જરૂર સ્પર્ધામાં કેવી રીતે ટકી રહેવું તેનું નહીં કરે તો બાળકો તેમને પણ ઘરડાઘરમાં શિક્ષણ આપવાની નથી પણ સ્પર્ધામાં જ મૂકી આવશે.
આગળ આવવા માટે બેઈમાની ન કરવી, સારાં પુસ્તકો માણસના મહાન મિત્રો વડીલોની આમન્યા ન તોડવી અને સ્વાર્થી છે છે. જે માબાપો પોતાનાં સંતાનોને સારાં ન બનવું તેની તાલીમ આપવાની છે. આજે પુસ્તકો ભેટમાં નથી આપી જતાં તેઓ આઠ વર્ષનું બાળક પણ વડીલો સામે બેફામ
૨૦૬
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
બોલે છે ત્યારે માબાપ તેનાં વખાણ કરે છે. સ્કૂલમાં તે શિક્ષકોની ઠેકડી ઉડાડે છે. આ બધાં જ બેડ પેરેન્ટિંગના પરિણામો છે. આવાં બાળકો મોટાં થશે ત્યારે શું કરશે ?
આજે ઘણા શ્રીમંતો ઘરમાં દારૂનો બાર રાખે છે. ફ્રિજમાંથી સોડા અને આઈસ તેઓ બાળક પાસે જ મંગાવે છે. બાળકની સામે જ વ્હિસ્કીની ચૂસકી લે છે. બાળક આ બધું જુએ છે. કેટલાક મમ્મી-પપ્પાઓ બ્લ્યુ ફિલ્મની સિડી લાવીને પોતાના બેડરૂમમાં જુએ છે. બાળક દરવાજાની તિરાડમાંથી ડોકિયા કરીને જુવે છે માબાપ ઘરે ન હોય ત્યારે પોતાના મિત્રોને બોલાવે છે અને બ્લ્યુ ફિલ્મ જોવાનો વિકૃત આનંદ માણે છે. આવાં ૧૨-૧૩ વર્ષના છોકરાઓ પછી વર્ષની કન્યા ઉપર બળાત્કાર કરે તો તેમાં જરાય નવાઈ લાગે ખરી ? આજે બધાં જ માબાપો એવા સુખદ ભ્રમમાં રાચતા હોય છે કે અમારૂં બાળક આટલી હદે ન જાય. આજનાં માબાપોને ખરેખર બબૂચક માનવા પડે. તેઓ કઈ
૧) અમેરિકા, આફ્રિકા, આયર્લેન્ડમાં રહેતી સ્ત્રીઓ M.C. માં અલગ ઝૂંપડીમાં રહે છે, અને ૩ દિવસ સુધી પોતાના મસ્તકને પણ ઉત્તમ અંગ હોવાથી અડતી નથી.
હદ કયારે વટાવી ગયા હોય છે તેની માબાપોને ભાગ્યે જ ખબર હોય છે.
આજનો કાળ ખરેખર કપરો છે. બાળકોના મન ઉપર ચારે બાજુથી આકર્ષક આક્રમણો થઈ રહ્યાા છે. આ આકર્ષણમાં બાળક સપડાઈ જાય અને તેનો ભોગ બને એવી તમામ શક્યતાઓ રહેલી છે. તેની સામે તેનું ‘રક્ષણ કરવાની શક્તિ માત્ર માબાપમાં જ છે’. શિક્ષકો તો આવી કોઈ જવાબદારી પણ સ્વીકારવા આજે તૈયાર નથી. ધર્મગુરૂઓથી તો આપણો સમાજ વિમુખ થઈ ગયો છે''. આ સંયોગોમાં માબાપની અને ખાસ કરીને માતાની જવાબદારી ખૂબ જ વધી જાય છે. છેવટે સમાજના કલ્યાણ ખાતર નહીં, બાળકોના કલ્યાણ ખાતર નહીં પણ પોતાના ભવિષ્યને અંધકારમય ન બનાવવું હોય તો પણ માબાપે બાળકનું સારૂં સંસ્કરણ કરવું જોઈએ. આજનો બાળક આવતી કાલનો નાગરિક છે. આ નાગરિકનું ઘડતર માબાપે જ કરવાનું છે. તે માટે માતાએ અને પિતાએ મોટો ભોગ આપવા તૈયાર થવું જ પડશે.
♦ સમસ્ત મહાજન ફીચર્સ, માનસી મહેતા
દેશ વિદેશમાં માસિકધર્મ (M.C.) નું પાલન
૨)
૨૦૦
નેપાલ, ભૂતાન, સિક્કીમ M.C. માં અલગ વ્યવસ્થા કરવામાં આવે છે, નાના બાળકોને સ્તનપાન નથી કરાવતી, પરંતુ મધ અને ગાયના દૂધ ઉપર બાળકને રાખે છે.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
૩) ન્યુઝીલેન્ડમાં M.C. માં સ્ત્રીઓના ચાલવાના સ્પર્શથી તેના શરીરનું ઝેર ચારે તરફ ફેલાય છે, માટે તેઓને પીંજરામાં અધ્ધર રાખે છે.
૪) લેબનોનમાં M.C. માં ખેતરમાં પ્રવેશ અને ઘોડા ઉપર બેસવાની સખ્ખત મનાઈ છે.
૫) ચીન M.C. માં ખાદ્ય પદાર્થોને અડતી નથી અને પ્રાર્થના સ્થળે જતી નથી. સૂર્યોદય પહેલા વસ્ત્રો ધોઈ લે છે. ૬) કોચીન M.C. માં ગાયને દોહતી
નથી, અગ્નિને અડતી નથી, ફૂલ, છોડ વાઘ, યન્ત્રો થી દૂર રહે છે. ૭) મુશલમાનોનું પવિત્ર તીર્થ મક્કામાં
પવિત્ર અખંડ સંગે-અસવદ્ પત્થર ૠતુમતી સ્ત્રીના સ્પર્શથી કાળો પડી ગયો છે, આજે પણ કાળો છે અને ત્યારથી બહેનોને ત્યાં પ્રવેશ નિષેધ થયો છે.
૮) જૈન ધર્મની દૃષ્ટિએ ઠાણાંગ સૂત્રમાં બહેનોએ માસિકધર્મના સમયે ૭૨ કલાક સુધી ઘરનું કોઈ જ કામ કરવું નહિં, ક્યાંય અડવું નહિં, એક ખૂણામાં કે રૂમમાં રહેવું. મંદિરમાં જવું નહિં, ધર્મના ઉ૫ક૨ણો (પૂજાનાં) અડવા નહિં, સાધુ-સંતોને મુખ દેખાડવું નહિં, પરંતુ સાધ્વીજી ભગવંતો પાસે જવાય, સ્પર્શ ન કરાય, M.C. માં સાધુનું મુખ જોવાથી
૯)
૧ આયંબિલ અને તેમની સાથે વાત કરવાથી પાંચ આયંબિલનું પ્રાયશ્ચિત બતાડ્યું છે. અભ્યાસ કરવો નહિં, પુસ્તક, પેન, ફર્નિચર, ખાદ્ય પદાર્થો, સુતરાઉ વસ્ત્રોને અડવા નહિં. બ્રહ્મચર્ય પાળવું જોઈએ.
વૈદિક ધર્મની દૃષ્ટિએ એકાંતમાં રહેવું. કોઈ વસ્તુ અડવી નહિં, સાદો સાત્વિક આહાર, ચાંદી, સોનાની થાળી કે પતરાવળીમાં લેવું. શરીર શૃંગાર સ્નાન સાંસારિક કાર્યો કરવા નહિં. મંદિર જવું નહિં. અભ્યાસ કરવો નહિં. પુસ્તક, પેન, જ્ઞાનનાં સાધનો અડવા નહિં.
૧૦) નાયકા, જાપાન, નાઈજીરીયામાં
દેવાલયમાં પ્રવેશ નિષેધ છે, અને તે સમયમાં પતિથી દૂર રાખવામાં આવે છે.
૧૧) ખ્રિસ્તી (ક્રિશ્ચીયન) ધર્મમાં ૭ દિવસ સુધી સ્ત્રી અશુદ્ધ કહેવાય છે.
૧૨) યહુદી ધર્મની દૃષ્ટિએ ધાન્ય, ફર્નિચર,
રૂપિયા, સોનું, ચાંદી અડાય નહિં. ભૂલથી અડાઈ જાય તો તેને અગ્નિથી બાળી નાખે છે.
૨૦૦૮
૧૩) મુસ્લિમ ધર્મની દૃષ્ટિએ કુરાન-એ
શરીફ ગ્રંથમાં સ્ત્રીઓને માસિકધર્મ વખતે નમાજ પઢવાની સખત મનાઈ કરી છે, ૭ દિવસ અલગ રહેવાનું હોય છે.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ ૦ વૈજ્ઞાનિક એસ. આઈ. વીસીફ : ઈ.સ.
એક સંવેદનશીલ ૧૮૨૦ માં પ્રયોગ પરીક્ષણમાં જણાવ્યું. માસિકધર્મના સમયમાં સ્ત્રીના શરીરમાંથી
આધુનિક માતાની મીનોટોફીન કોલન નામનું ઝેર ઉત્પન્ન થાય
ટીનએજર દીકરીને છે, જે ૧૦૦ ડીગ્રી ટેગ્નેચર ઉપર ગરમ ૧૦ અમુલ્ય શિખામણો... કરવામાં આવે તો પણ નાશ પામતું નથી. આ ઝેરની અસરથી અનેક રોગો ઉત્પન્ન થાય !
(૧) અજાણ્યા પુરૂષનો ક્યારેય છે. M.C. વાળી સ્ત્રીના હાથની બનાવેલી |
વિશ્વાસ ન કરવો. રસોઈથી એસીડીટી, અલ્સર, બી.પી.. | ૨) શરીરની પવિત્રતાનો ક્યારેય હાર્ટએટેક વિગેરે રોગો થાય છે. (અનુભવ | ભંગ ન કરવો. સિદ્ધ વાત છે.)
૩) મુંઝવણમાં મા-બાપ-ગુરૂ પ્રાચી વૈજ્ઞાનિક પ્લીની કહે છે માસિક M.C. (સાધ્વીજી મ. સા.) પાસે જ ધર્મવાળા બહેનોની ઉપસ્થિતિમાં દારૂ બેસ્વાદ માર્ગદર્શન માગવું બને છે. વૃક્ષોના ફળો પડી જાય છે. ફૂલ | ૪) મોબાઈલનો મર્યાદિત જ કરમાઈ જાય છે. વાસણ ઉપર જંગ કાટ | ઉપયોગ કરવો. લાગી જાય છે. સાકર કાળી પડી જાય છે. પણ જો ના ઈશાની. રેશમની softness (મુલાયમતા) અને
ઝાકઝમાળમાં અંજાવું નહીં. અત્તરની સુગંધ ઘટી જાય છે. માટે જ ફ્રાન્સ, જર્મની, ઈગ્લેંડ, સીરીયા, ઈડલી, માં તે તે |
૬) સેક્સ વિષયક મૂંઝવણોમાં ફેકટરી, કારખાના, ઉદ્યોગોમાં તેવા બહેનોને
મમ્મી પાસે જ માર્ગદર્શન લેવું. નિષેધ કહ્યો છે, અને સ્ત્રીઓ ૪ દિવસ આરામ | ૭) મુગ્ધાવસ્થામાં થતાં મોહ ને કરે છે.
પ્રેમ ન માનવો. વૈજ્ઞાનિક એસ એલ. સિકમે કહે છે, માસિક | ૮) લગ્ન માટે યોગ્ય પાત્ર M.C. ધર્મવાળી સ્ત્રીનો સ્પર્શ સમગ્ર જીવ સૃષ્ટિ | શોધવાની જવાબદારી (માઉપર ભયંકર પરિણામ લાવે છે. તેના બાપ) અમારી જ છે. પસીનામાંથી નીકળતા રજકણો ઝેરી વિષમય |૯) આર્થિક ચિંતા તારે કરવાની હોય છે.
નથી. માટે જ જર્મની, અમેરિકા વિગેરે દેશોમાં ૧૦)ગમે તેવી ભૂલ કટોકટીમાં પણ ડોક્ટરો M.C. રજસ્વલા સ્ત્રીનું ઓપરેશન
અમને (મા-બાપ) જ યાદ કરજે. કરતાં નથી, અને તેવી સ્ત્રીઓની હાજરીમાં પણ આંખ વિગેરેનાં ઓપરેશનો કરતા નથી.
(માનસી મહેતા (જાગતા રહેજો) સાભાર
૨૦૯
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ આ અસર એટલી ધીમી હોય છે કે અને પરિવારનું બહુજ મોટું નુકશાન કરે આપણને તેનો જલ્દી ખ્યાલ આવતો નથી. છે. એનાં અશુદ્ધ, સ્પર્શથી ઘરનું દૈવી તત્ત્વ લાંબા સમય પછી જણાય છે. માટે જ નષ્ટ થાય છે. તેથી માંદગી, દરિદ્રતા ધાર્મિક અને વૈજ્ઞાનિક વિચારધારાથી પણ (ગરીબી) અને બાળકોમાં મંદબુદ્ધિ તેમજ દરેક ધર્મમાં માસિક ધર્મ M.C. નું પાલન ઘરમાં પણ બધાની સ્મરણશક્તિ, બુદ્ધિ, અનિવાર્ય અને હિતકારી છે. જ્ઞાન ઓછું થાય છે. જ્ઞાનાવરણીય અને
માસિક ધર્મનું પાલન નહિ કરનાર નીચગોત્ર કર્મ બંધાવાથી હલ્કા કુળોમાં જન્મ બહેનો પોતાનુ, તેમજ કુટુંબીજનો, બાળકો લેવો પડે છે. '“ટીવી - એડવર્ટાઈઝ અને વર્તમાન શિક્ષણે નોતરેલી
'ભારતની ભાવિ યુવા પેઢીની બરબાદી''
મુંબઈ શહેરમાં એક જ મહિનામાં ભાયંદરની સરસ્વતી વિદ્યામંદિર ટીનએજર કિશોરોએ ૪ જણાંની કરપીણ સ્કૂલમાં ભણતા આ બે ટીનએજરોએ પૈસા હત્યા કરી નાંખી અને એ બધા ઓળખીતા મેળવવા માટે પોતાના જ મકાનમાં રહેતી લોકો જ હતા. ટીનએજરોની વધી રહેલી ગુજરાતી ગૃહિણી નયના પરમારની તીક્ષ્ણ ગુનાખોરીને કારણે પોલીસ અને હથિયાર વડે હત્યા કરી તેના કબાટમાંથી સમાજશાસ્ત્રીઓ માથું ખંજવાળી રહૃાા છે. ૩૦,૦૦૦ના દાગીના ચોરી લીધા. આ શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ આત્મનિરીક્ષણ કરી રહૃાા છે હત્યાની યોજના પણ તેમણે કોઈ ટી.વી.
ભાયંદરમાં રહેતો સ્વનિલ બને (૬ સિરિયલ ઉપરથી જ પ્રેરણા લીધી હતી. ૧૬) એ મોટરબાઈક ખરીદી પોતાની મુંબઈના પવઈ વિસ્તારમાં રહેતો ૧૭ ગર્લફ્રેન્ડને ઈમ્પસ કરતા યુવાનની વર્ષનાં સાગર જાધવે પવઈની સેંટ ઝેવિયર્સ જાહેરખબર તેણે ટી.વી. ઉપર જોઈ અને હાઈ સ્કૂલમાં દસમીની પરીક્ષા પાસ કરી. ૧૬ વર્ષના કિશોરને તેની ગર્લફ્રેન્ડ સાથે તેને સ્ટેજ ઉપર ગીતો ગાવાનો, ડાન્સ મોજમજા કરતો પણ જોયો. એને પણ એમ કરવાનો તેમ જ ચાઈનીઝ ફૂડ ખાવાનો કરવું છે, તો રૂપિયા કયાંથી લાવવા? આ શોખ હતો. આ બધા શોખ પોષવા માટે વાત તેને તેની જ સ્કૂલમાં ભણતા ૧૬ પૈસાની જરૂર હતી. ટી.વી.ની એક વર્ષના જિતેશ ઝા એ શીખવી. એને પણ સિરિયલથી પ્રેરણા લઈને પોતાની જ લેડીઝ બિયર બારમાં જઈ રૂપિયા ઉડાડવાની સ્કુલના કૌશલ જોશીનું અપહરણ કરી પાંચ અને દારૂ પીવાની આદત હતી. એ માટે લાખ રૂપિયા ખંડણી તરીકે માંગ્યા, ન તેને પણ રૂપિયાની જરૂર હતી. મળતાં કૌશલની હત્યા કરી નાંખી.
૨૧૦
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ અગાઉ તો મા-બાપો કે દાદા-દાદીઓ પોતાનાં સંતાનોને પથારીમાં પોઢાડતા પહેલા પ્રેરણાત્મક વાર્તાઓ કે બોધકથાઓ કહેતા હતા. હવે આ પ્રેરક કથાઓનું સ્થાન ટી.વી. સિરિયલોએ લીધું છે, જેના કાર્યક્રમો ટીનએજરોના મગજમાં શયતાની વિચારો પેદા કરવાનું જ કામ કરે છે.
સવારથી મોડી રાત સુધી જાહેર ખબરો અને ટી.વી. સિરિયલો જોવામાં જ વ્યસ્ત ટીનએજરોને હવે આ સિરિયલનાં પાત્રો જેવી જ લકઝુરિયસ જિંદગી જોઈએ છે. ટી.વી. ઉપર જેટલી જાહેરખબરો આવે બધી જ ચીજવસ્તુઓ ખરીદવી હોય છે. તેની સામે કુટુંબની વાસ્તવિક પરિસ્થિતી કંઈક અલગ જ હોય છે. આવક મર્યાદિત હોય છે અને બે છેડા માંડ ભેગા થતા હોય છે. વળી કુટુંબમાં સંતાનો કેટલા કલાક ટી.વી. જુએ છે ? અને કયા કાર્યક્રમો જોઈને તેમના મનમાં કેવા અરમાનો પેદા થાય છે ? તેની ચિંતા તો કોઈ કરતું નથી. આવી ઘટનાઓ બને છે, ત્યારે મા-બાપ હેબતાઈ જાય છે. આ મા-બાપોએ પહેલેથી જ ટી.વી. સેટ ઉપર અંકુશ રાખ્યો હોત તો આવું બનત ખરૂં ?
નાગપાડાની પોલીસ હોસ્પિટલના સાઈકિયાટ્રિસ્ટ ડો. યુસુફ માચિસવાલા તો ખૂબ જ રસપ્રદ વાત કરતા કહે છે કે અગાઉ મુંબઈમાં ચાલીઓની જે સંસ્કૃતિ હતી તેને કારણે ટીનએજરોની ગુનાખોરી અંકુશમાં રહેતી હતી. ચાલી સિસ્ટમમાં કિશોરોને એક-બીજા સાથે હળવાભળવાનો વધુ સારો મોકો મળતો હતો. હવે ફલેટ સીસ્ટમમાં કિશોરો એકલવાયું જીવન જીવતા હોવાને કારણે અતડા અને આળસુ બની જાય છે. આ સંયોગોમાં તેમના મગજમાં શયતાની વિચારો ખૂબ જ આસાનીથી પ્રવેશ કરી જાય છે.
મનોવિજ્ઞાનીઓ કહે છે કે મુંબઈના ટીનએજરો ગુનાખોરી તરફ વળી રહ્યાા છે. તેનું મુખ્ય કારણ માતા-પિતા સાથે બાળકોને અગાઉ જે લાગણીના સંબંધો હતા, તેમાં ટી.વી. ને કારણે આજે કિશોરોની આવેલી ઓછપ છે. આજકાલ મોટા જરૂરીયાતો ખૂબ વધી ગઈ છે. તેમને પેપ્સી ભાગના મધ્યમ વર્ગીય પરિવારોમાં મમ્મી પીવું હોય છે, પિઝા ખાવા હોય છે, અને પપ્પા બંને નોકરી કરતા હોય છે, ડિઝાઈનર જીન્સ ખરીદવું હોય છે, જેને કારણે બાળકોનો ઉછેર બેબી સીટીંગમાં એમ્યુઝમેન્ટ પાર્કમાં જવું હોય છે, બાઈકમાં જ થતો હોય છે. ઘરે આવ્યા પછી પણ વટથી ફરવું હોય છે અને પાર્ટીની મોજ બાળકો ટી.વી. જોવામાં કે સ્કૂલનું હોમવર્ક પણ માણવી હોય છે. શહેરોમાં એટલા કરવામાં વ્યસ્ત હોય છે, જેને કારણે મા-બધા ડિસ્કોથેક્સ અને પબ્સ ફૂટી નીકળ્યા છે કે ટીનએજરોએ મોજમજા કરવા દૂર જવું નથી પડતું. આવા નાઈટ સ્પોટમાં
બાપ સાથે વાતો કરવાનો અને કંઈક પ્રેરણા પ્રાપ્ત કરવાનો તેમને સમય જ રહેતો નથી.
|૨૧૧
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ એક રાત્રિનો ખર્ચ જ એકાદ હજાર રૂપિયા વધુ ટકા પ્રાપ્ત કરવા માટે માતા પિતાઓ ઉપર પહોંચી જાય છે. તરૂણોને પોતાની તરફથી જે દબાણ કરવામાં આવે છે તેને ગર્લફ્રેન્ડ સાથે મોબાઈલ ઉપર વાતો કરવી કારણે તેમના સ્ટ્રેસ લેવલમાં ભારે વધારો હોય છે અને રોમેન્ટિક S.M.S પણ થાય છે અને તેમનો સ્વભાવ પણ ખૂબ મોકલવા હોય છે. આ બધા જ ખર્ચાઓ આક્રમક બની જાય છે. વર્ષા શર્મા નામની માટે રૂપિયા જોઈએ, જે ઘરમાંથી ન મળે ગૃહિણી એ નવમાં ધોરણમાં ભણતા પુત્ર તો તેઓ ગુનાખોરી તરફ વળી જાય છે. પરીક્ષામાં નપાસ ન થાય એટલે તેને
વિદ્યાર્થીઓમાં વધી રહેલા કુસંસ્કારોથી વારંવાર ખૂબ જ ઠપકો આપતી હતી. આ ચોંકી ગયેલી સરકારે થોડા સમય અગાઉ ઠપકાથી કંટાળેલા ૧૬ વર્ષના પુત્રે છરી સ્કૂલોમાં નૈતિક કેળવણીનો વિષય દાખલ વડે પોતાની સગી જનેતાનું ગળું કાપીને કર્યો હતો પણ તે વિષયોનો અભ્યાસ આજે તેની હત્યા કરી. શાળાઓમાં એક નાટક જેવો જ પુરવાર એક જ મહિનામાં મુંબઈનાં આઠ થયો છે. આજકાલના શિક્ષકોમાં જ કોઈ કિશોરો હત્યાના બનાવમાં સંડોવાયા તેના નૈતિક તાકાત દેખાતી નથી. ગૂટકો ખાતા કારણે મહારાષ્ટ્રના પેરેન્ટ્સ ટીચર્સ ભણાવતા, ગાળો બોલતા, પ્લેબોય-ન્યુડ એસોસિએશનના યુનાઈટેડ ફોરમના અધ્યક્ષ - મેગેઝીન વાંચવાની સલાહ આપતા શિક્ષકો અરૂંધતિ ચવ્હાણ ખૂબ જ વ્યથિત થઈ ગયાં પાસે સંસ્કરણની આશા કેટલી ? એટલે છે. તેઓ કહે છે કે આપણા સમાજમાં તેઓ વિદ્યાર્થીઓને કોઈ નૈતિકતાના પાઠ ઉપભોકતાવાદને કારણે આજે પૈસાની જ ભણાવી શકતા નથી. વળી સ્કૂલોમાં જે બોલબાલા વધી ગઈ છે, જેને કારણે કિશોરો ટેકસ્ટ બુકો ભણાવવામાં આવે છે તેને પણ પૈસાને જ સર્વસ્વ માનવા લાગ્યા છે ભણીને તો વિદ્યાર્થી નાસ્તિક જ બની જાય અને પૈસા માટે કોઈ પણ હદે જવામાં તેમને તેવું હોય છે. આ રીતે સ્કૂલનું શિક્ષણ વાંધો નથી આવતો. અરૂંધતિ ચવ્હાણ બીજી વિદ્યાર્થીઓમાં પેસી જતા કુસંસ્કારો દૂર એક રસપ્રદ વાત કહે છે કે હવે કિશોરો, કરવામાં નિષ્ફળ ગયું છે. તેને બદલે સ્કૂલમાં સામે કોઈ આદર્શ વ્યકિતત્ત્વો નથી રહા, જ તેમને જે કુસંગ મળી જાય છે તેને જેને તેઓ પોતાના જીવનમાં રોલ મોડેલ કારણે તેમનું જીવન ગુનાખોરી તરફ તરીકે અપનાવી શકે. તાજેતરની એક ધકેલાઈ જાય છે.
પરીક્ષામાં અનેક તરૂણોએ પોતાના જીવનનો રશ્મિન ચોલેરા નામનાં કન્સલ્ટિંગ આદર્શ ઓસામા બિન લાદેન, મનિષા સાઈકિયાટ્રિસ્ટ કહે છે કે આજે વિદ્યાર્થીઓને કોઈરાલા છે, એમ જણાવ્યું હતું. ટી.વી. ભણવા માટે, સ્પર્ધામાં આગળ રહેવા માટે, સિરિયલ “કસૌટી જિંદગી કી' માં “વે...'
૧૨
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ (પુરૂષને પોતાની મોહજાળમાં ફસાવતી ‘ચિટી ચિટી બેન્ગ બેન્ગ' નામની અંગ્રેજી સ્ત્રી) નો રોલ ભજવતી કામોલીકાને મોડર્ન, ફિલ્મ તેની મનગમતી ફિલ્મ હતી. પણ સ્માર્ટ અને હંમેશા પોતાનું ધાર્યું કરવામાં આજે મારો નાનો પુત્ર હિંસાથી ભરપૂર સફળ સ્ત્રી માનતી, ૭ વર્ષની બાળકી સ્મિતા ફિલ્મો જોવાનું પસંદ કરે છે.” બંસલ તેને પોતાના જીવનનો આદર્શ નિષ્ણાતોના મતે સ્કૂલનાં બાળકોને બનાવી બેઠી. આ એ જ ભારત દેશ છે, આજે હિંસાનો ઓવરડોઝ અપાઈ રહ્યો જયાં એક સમયે યુવાન શ્રીરામને અને છે. આજકાલ બાળકો મનોરંજન તરીકે કૃષ્ણને પોતાના આદર્શ માનતા હતા. આજે ટી.વી. પર દર્શાવાતી બુદ્ધિહીન સિરિયલો પાઠ્ય પુસ્તકોમાંથી શ્રીરામ અને શ્રીકૃષ્ણની જોઈને કંટાળી ગયાં છે. તેમની ઉંમરનાં બાદબાકી કરી દેવામાં આવી છે. અને બાળકો માટે જોવાલાયક ન હોય તેવી અનેક ટી.વી. ઉપર વારંવાર દેખાય છે, તે રોલ સિરિયલો તેમના પર ઠોકવામાં આવે છે. મોડેલ બની જાય છે.
પરંતુ “આજનાં બાળકો વિવેકી દર્શકો છે. જે ટી.વી. પર આવતી વિવિધ ચેનેલો તેમને જે સૌથી વધુ ગમે છે એ જ જોવાનું પર દર્શાવાતાં હિંસા, કુટિલતા અને તેઓ પસંદ કરે છે. માટે તેમની સમક્ષ જે કામવાસનાનાં બેફામ દ્રશ્યોથી પ્રભાવિત રીતે ઘટનાઓ પ્રદર્શિત થાય છે એ વિશે થઈ તેવું આચરણ કરવા પ્રેરાતાં આવાં વડીલોએ સજાગ રહેવું જોઈએ” એવો બાળકો તેમ જ કિશોર-કિશોરીઓની સંખ્યા અભિપ્રાય બાળકો માટેની જાણીતી મુંબઈમાં ચોંકાવનારી હદે વધી રહી છે. ઈન્ટરનેશનલ ચેનલના ડિરેકટર પ્રદીપ
બાળકોની ટી.વી. ચેનલની એક માર્કેટ હેજમાડીએ વ્યક્ત કર્યો હતો. શહેરના રિસર્ચ સંસ્થાએ તાજેતરમાં હાથ ધરેલા પ્રતિષ્ઠિત માનસશાસ્ત્રી અદિતિ વછે આ સંશોધન મુજબ ૭ થી ૧૪ વર્ષની વયનાં સ્વરૂપનાં પરિણામો વિશે ચેતવણી આપતાં બાળકો માટેનોની સિરિયલો સૌથી વધુ છે. કહે છે કે નાની વયનાં બાળકો “રીલ' છે તેમ છતાં મ્યુઝિક વિડિયો. ટી. વી. લાઈફ અને રિયલ લાઈફ’ વચ્ચેનો ફરક સિરિયલો, ફિલ્મો અને સ્પોર્ટસ ચેનેલો પણ સમજી શકતાં નથી. તેમની ગ્રહણશક્તિ ખાસી લોકપ્રિય છે.
ખૂબ જ તીવ્ર હોઈ તેઓ જે કંઈ જુએ કે સાંભળે ૧૧ વર્ષના અને ૭ વર્ષનાં બે બાળકોની તેનું ઝડપથી અનુકરણ કરવા પ્રેરાય છે. માતા પોતાનાં બાળકોની મનપસંદ સર્વેક્ષણ પરથી જાણવા મળ્યું છે કે જે ચેનેલોમાં આવેલા પરિવર્તન વિશે કહે છે. બાળકો દરરોજ બે કલાકથી વધુ વખત કે “મારો મોટો પત્ર ચાર વર્ષનો હતો ટી.વી. જોતો હતો. તેઓ પડદા પરના ત્યારે ડી-મેન તેનો આદર્શ હતો અને પાત્રા જવું વર્તન કરવાની કોશિશ કરતા
૨૧૩
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ હતા. ટી.વી. સ્ક્રીન પર સતત રાખવા માટે ઝુંબેશ શરૂ નહીં કરે તો આ હત્યા,બળાત્કાર અને હિંસાના દશ્યો જોઈ દેશની યુવા પેઢીનું ભાવિ ખૂબ ધૂંધળું છે. જોઈને તેમની સંવેદનશીલતા બુઠ્ઠી બની જે માબાપો પોતાનાં વહાલસોયાં સંતાનો જાય છે અને આવાં દશ્યોની ગંભીરતા ગુનાખોરીના રવાડે ન ચડે તેવું ઈચ્છતા તેઓ સમજી શકતાં નથી.
હોય તેમણે ટી.વી. સેટનો બાલ્કની માંથી ટીનએજરોની ગુનાખોરીની આ તો ઘા કરીને તેને બહાર ફેંકી દેવો પડશે. શરૂઆત છે. ધીમે ધીમે ભારત પણ
મહત્વની છેલ્લી વાત બાળકો પર અમેરિકાના રસ્તે જઈ રહ્યાં છે. જો દેશના , બધા જ સમાજશાસ્ત્રીઓ, શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ, ન રાખવાનું કાવ્ય, સપ્રથમ મા-બાપ કાયદાશાસ્ત્રીઓ, માનસશાસ્ત્રીઓ, અને જ કરી શકે. એટલે બાળકોને ટી.વી. આરોગ્યશાસ્ત્રીઓ ભેગા થઈ ટેલિવીઝનની ચેનેલની અવળી અસર માંથી મુક્ત કરવા સિરિયલો અને જાહેરખબરોને અંકુશમાં મા-બાપે જ પહેલ કરવી પડશે.
' માતૃભાષા વિના ગુલામ થઈ જઈશું .. .! જર્મનીની એ પદ્ધતિ હતી કે જે દેશ મુલાકાતે આવ્યા. એ સમયે નિશાળની એક પર વિજય મેળવે, પછી એનું માનસ બદલી છોકરીને એની આવડત અને તેજસ્વિતાથી નાખવા સૌપ્રથમ પ્રયાસ કરે. એની મહારાણીને પ્રસન્ન કરી દીધા. સંસ્કૃતિમાં પરિવર્તન કરીને એ પ્રજામાં આથી પ્રસન્ન થયેલા મહારાણીએ ગુલામીની માનસિકતા જગાડી દે. આથી છોકરીને કહ્યું, “દીકરી, તારા પર હું ખૂબ જર્મનીએ ફ્રાંસ પર વિજય મેળવ્યા બાદ પ્રસન્ન થઈ છું. તને જોઈને મને થયું કે પહેલું કામ એ કર્યું કે નિશાળમાં શીખવતી મારે પણ આવી દીકરી હોય તો કેવું સારું. ફ્રેંચ ભાષાને હકાલપટ્ટી આપી. એને બદલે પણ ખેર, તું મારી દીકરી જ છે, માગ જર્મન ભાષા શીખવાનો હુકમ બહાર તારે જોઈએ તે આપું. પાડ્યો. પાઠયપુસ્તકો બદલી નાખ્યાં. જર્મન
પેલી છોકરીએ કહ્યું, “આપની આ સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિનું મહિમાગાન ,
* પ્રસન્નતા એ જ મારે માટે ધન્યતા છે. મારે ધરાવતાં પાઠયપુસ્તકો અમલમાં આવ્યાં.
કાંઈજ જોઈતું નથી.' ફ્રાસનો જનસમુદાય વિજેતા જર્મનીના પગલાંથી ખૂબ વ્યથિત બની ગયો, પરંતુ
મહારાણીએ કહ્યું, “ના, ના, તું જરૂર
માગ. તું જે માગીશ તે હું જરૂર આપીશ. સહુ નિરૂપાય હતા. એની સામે અવાજ ના ઉઠાવાય એવી કોઈ પરિસ્થિતિ નહોતી તને જોઈને મારા હૈયામાં અપાર હેત એક વખત જર્મનીના મહારાણી સ્કુલની ઉભરાલ છે
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ છોકરીએ કહ્યું, “મહારાણી, આપ કહ્યું, “દીકરી, તારી વાતને હું પાછી ઠેલી માગવાનું જ કહો છો તો હું એક માગણી શકીશ નહીં. હવે ફ્રાંસની સ્કૂલોમાં કરું છું, પણ તમે આપશો ને? માતૃભાષા ફ્રેન્ચ જ શીખવવામાં આવશે.
મહારાણીએ કહાં, નિઃસંકોચ, તને પણ હા, તારી આ માગણી માટે આખું વચન આપું છું કે તું જે માગીશ તે હું જરૂર ફ્રાંસ તારું ઉપકૃત રહેશે.' આપીશ”.
આ વાત અમને એટલા માટે યાદ છોકરીએ કહાં, “મહારાણી. અમે આવી કે માનવી પાસેથી માતૃભાષા પહેલા ફ્રેન્ચ ભાષા શીખ્યા હતા. ફ્રેન્ચ છીનવાઈ જાય તો એના મનની આઝાદી અમારી માતભાષા છે. એને બદલે હવે પણ છીનવાઈ જાય છે. એનું મન બીજા અમારે ફરજિયાત જર્મન ભાષા શીખવી દેશ અને બીજી સંસ્કૃતિની નજરે વિચારવા પડે છે. અમને અમારી ભાષા ગુમાવ્યાનું લાગે છે અને તેને પરિણામે એના વિચારે ઘણું દુઃખ છે. અમને ફ્રેન્ચ ભણવાની તક ગુલામ માનસના વિચારો બની જાય છે. આપો”
મહાત્મા ગાંધીજી અંગ્રેજી સારી પેઠે છોકરીની આ વાત સાંભળી મહારાણી જાણતા હતા. દક્ષિણ આફ્રિકામાં “ઈન્ડિયન સ્તબ્ધ થઈ ગયા. એમને તો હતું કે આ ઓપિનિયન” નામનું સામયિક ચલાવતા છોકરી મેવા-મીઠાઈની માગણી કરશે. હતા. તેમનાં અંગ્રેજીમાં લેખો આવતા હતા, રમકડાં માગશે, જ્યારે આપણે તો એવી છતાં તેમણે પોતાની આત્મકથા ગુજરાતીમાં વસ્તુ માગી કે જેનાથી જર્મનીનું અધિપત્ય લખવાનું પસંદ કર્યું. કારણ એટલું જ કે ઓછું થઈ જાય !
“મોક્ષ' જેવા શબ્દને અંગ્રેજીમાં મુકવો કઈ મહારાણીએ કહ્યું, “તેં આવું શા માટે ?
S9 રીતે. માતૃભાષા જ મનને અભિવાદન કરી માગ્યું ? મને તો એમ હતું કે તું કોઈ જ ચીજવસ્તુ માગીશ ? તારે વળી ભાષાની આજે આપણા દેશમાંથી માતભાષાને શી જરૂર?
વિદાય આપવામાં આવે છે. નિશાળોમાંથી છોકરીએ કહ્યું, “મહારાણી, અમે
છે ગુજરાતી ભાષાને રુખસદ અપાય છે. ગુલામ બન્યા છીએ, પરંતુ અમારી ભાષા અને
આ અંગ્રેજીના વર્ચસ્વને પરિણામે આપણી ગુમાવીને તો સાવ ગુલામના ગુલામ થઈ
ભાવનાઓ ભુલાઈ જશે. આપણાં મૂલ્યો ગયા છીએ. માટે અમને અમારી ભાષા
બદલાઈ જશે. આપણા ધર્મ અને આપો. માતૃભાષાની આઝાદી આપો.'
તત્ત્વજ્ઞાનનાં ગ્રંથો સમજવા મુશ્કેલ બનશે,
પણ આ બધાની ચિંતા કરનારું આજે કોઈ મહારાણી વચનબદ્ધ હતા. એમણે રે
• અમ છે ખરું?
૧૫
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
ભારતનું મહાભારત અંગ્રેજી ભાષાની અસલિયત
આજે કોન્વેન્ટ સ્કૂલમાં અને બીજી અનેક અંગ્રેજી એક હકિકત..! સ્કૂલોમાં પોતાના બાળકોને દાખલ કરાવવા આપણા
હિન્દુસ્તાનમાં રહેતા અને હિન્દુ સંસ્કૃતિને માનતા લોકો વિશ્વમાંથી
પણ પડાપડી કરે છે. આ મોટું આશ્ચર્ય છે ! આપણી અનેક ભાષાઓ લુપ્ત થઈ ગઈ છે. હજુ ઘણી ભાષાઓ
રહેણીકરણી, ખાવું-પીવું, સમાજવ્યવસ્થા અને તેની મર્યાદા મરણપથારીએ પડી છે. | : આ બધું જ હિન્દુ સંસ્કૃતિ મુજબનું છે, પછી આપણી દુનિયામાં અત્યારે ૬૮૦૦ ભવિષ્યની પેઢી સમા આપણાં કુમળા બાળકોને આપણે ભાષા બોલાય છે, તેમાંથી | અંગ્રેજી સ્કૂલમાં દાખલ કરાવવા માટે શું કામ, આગ્રહ અનેક ભાષાઓની છેલ્લી ઘડીઓ ગણાઈ રહી છે.
રાખીએ છીએ ? અંગ્રેજી સ્કૂલના આગ્રહ માટે સૌથી ૬૮૦૦ માંથી ૯૦ ટકા , પ્રચલિત કારણ એ અપાય છે કે, “તેમાં અંગ્રેજી ભાષા ભાષા એવી છે, જેને શીખવાડવામાં આવે છે અને આજે અંગ્રેજી વગર બાળકનો બોલનારાઓની સંખ્યા એક
વિકાસ થઈ શકે નહીં તો આ અંગ્રેજી ભાષા વિશે લાખથી પણ ઓછી છે. | પ૩૭ ભાષા એવી છે જેને
આપણે થોડીક સત્ય વાતો જાણી લઈએ : બોલનારાઓ માત્ર પચાસ જ | - અંગ્રેજીના આગ્રહ વિષે સૌથી મોટું કારણ આપણને છે. ૪૯ ભાષા બોલનારા આપવામાં આવ્યું છે કે, અંગ્રેજી તો ઈન્ટરનેશનલ ભાષા તો માત્ર એક જ છે. મતલબ
છે. ઈન્ટરનેશનલ ભાષા હોવાથી જગતભરમાં આપણને કે આ વ્યક્તિ જીવશે ત્યાં સુધી જ આ ભાષા જીવતી
અંગ્રેજી ભાષા બહુ જ ઉપયોગી નીવડે છે. હું એવી દરેક રહેવાની છે. આ ભાષાઓને | વ્યકિતને ચેલેન્જ કરું છું, જે એમ કહે છે કે “અંગ્રેજી બચાવવાની કામગીરી ચાલી | ઈન્ટરનેશનલ ભાષા છે.' દુનિયામાં અત્યારે ૨૦૦ થી રહી છે. વિશ્વમાં સૌથી |
વધુ દેશો છે અને તેમાંથી માત્ર ૧૨ દેશોમાં જ અંગ્રેજી પ્રચલિત ભાષા અંગ્રેજી નહીં પણ ચીનમાં બોલાતી |
ભાષા ચાલે છે. હા ફકત ૧૨ જ દેશોમાં ! ર૦૦થી મૈડરીન ભાષા છે. અંગ્રેજીનો વધારે દેશોમાંથી ૮૮ દેશો પોતાની માતૃભાષાનો જ વધારે નંબર બીજો છે. અરબીનો ઉપયોગ કરે છે. અંગ્રેજીનો નહીં ! તો અંગ્રેજીને નંબર ત્રીજો અને હસપાનવી |
ઈન્ટરનેશનલ ભાષા કેવી રીતે કહી શકાય? ભાષાનો નંબર ચોથો છે. પાંચમાં નંબર બાંગલા છે. અંગ્રેજી ઈન્ટરનેશનલ ભાષા ત્યારે ગણી શકાય કે, અને હિન્દીનો નંબર છઠ્ઠો જયારે ૨૦૦ દેશોમાંથી ૧૫૦ દેશોમાં અંગ્રજીનો વધુ
ઉપયોગ થઈ રહૃાો હોત અને બીજા ૫૦ દેશોમાં તેમની
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
ભાષાનો ઉપયોગ થતો હોત. ને આવું હોત, તો હું માની લેત કે અંગ્રેજી ઈન્ટરનેશનલ ભાષા છે. પણ હકીકત સાવ જુદી છે. દુનિયામાં માત્ર ૧૨ દેશોમાં અંગ્રેજીનું ચલણ વધારે છે. અમેરિકા, કેનેડા, બ્રિટેન અને અમુક લેટિન અમેરિકામાં. આમાં પણ હું માનતો નથી કે લેટિન અમેરિકા જેવા પ્રદેશોમાં અંગ્રેજી વધારે ચાલે છે, કારણ કે ત્યાં લેટિન ભાષા જ વધારે વપરાય છે. ત્યાં તો લેટિન અને અંગ્રેજીની ખીચડી થઈ ગઈ હોય, તેવી ભાષા જ વધુ પ્રમાણમાં વપરાય છે. મુખ્ય તો અમેરિકા, બ્રિટન અને કેનેડામાં જ અંગ્રેજી વધારે ચાલે
છે.
૧)
૨)
૩)
અંગ્રેજી ભાષા માટે બીજો તર્ક એ આપવામાં આવે છે કે, અંગ્રેજી ભાષામાં તો ઘણા શબ્દો છે. અંગ્રેજીના શબ્દોની સંખ્યા તમે ગણી શકો છો. કોઈપણ અંગ્રેજી ડિક્ષનરીમાં જોઈ લો. જેવી કે | ૪) ચેંબર્સની, ઓક્સફોર્ડની, કેંબ્રિજ જેવી મોટી ડિક્ષનરી પણ જોઈ લો અને તેમાં
૫)
|
ગણો કે ઓરિજનલ શબ્દો કેટલા છે ? અને બીજી ભાષામાંથી લીધેલા શબ્દો કેટલા છે ? આનો અભ્યાસ કર્યા પછી તમે જાણી શકશો કે અંગ્રેજી ભાષાના તેમના પોાતાના ઓરિજનલ શબ્દો ફકત ૧૨ હજાર જેટલા જ છે. હા ફકત બાર | ૮) હજાર અને એકલી ગુજરાતી ભાષા જોઈએ તો તેના ઓરિજનલ શબ્દો ૪૦
૬)
૭)
સ્મરણશક્તિ વધારવાનો ઉપાય
પલાઠી વાળી ટટ્ટાર વિનયપૂર્વક જમીન ઉપર આસન પાથરીને બેસવાથી, મગજમાં લોહી વધારે પહોંચે છે. કમ્મરમણકાનો રોગ થતો નથી. જ્ઞાનબિંદુ પાવરફુલ થાય છે. મનને અસ્થિર બનાવનાર વાયુ (ગેસ), મનને અધીરા બનાવનાર પીત્ત (એસીડીટી), મનને આલસ-નિદ્રા વધારનાર કફ નો ઉપદ્રવ દૂર થાય છે, સ્મરણશક્તિ વધે છે, અને નિરોગી બની દીર્ઘાયુષી બને છે.
રોજ ૧૦૮ શ્રી નવકાર મંત્ર, ૐ ઐ નમઃ, ૐ હ્રીઁ નમો નાણસ્સ નો જાપ
૨૧૦
કરવો
ભણવા બેસતી વખતે બન્ને પગનાં અંગુઠાને આંગળીઓના ટેરવા દબાવી ઉપરના મંત્રો ૩ વાર બોલવા, ત્યારે શ્વાસ લેવો, (પુરક) ભરવો (કુંભક), કાઢવો (રેચક), આમ કરવાથી લોહીનું ભ્રમણ વધે છે, સ્ફુર્તિ આવે, એકાગ્રતા વધે છે.
ભાવપૂર્વક શિક્ષક, ગુરુ મ. સા. અને જ્ઞાનનાં સાધન, પુસ્તકને નમસ્કાર કરવાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ખતમ થાય છે.
ઉચ્ચાર શુદ્ધિ, હસ્ત્વ, દીર્ઘ, જોડાક્ષર, ધ્યાન કરવાપૂર્વક ગોખવું, વાંચવું. ગુટખો, ચા, કોફી, સ્મોકિંગ વિગેરે વ્યસન મનને અસ્થિર કરે છે, સ્મરણશક્તિ જ્ઞાન ખતમ કરે છે. જ્ઞાન પુસ્તકમાંથી નહિં, પણ આત્મામાંથી પ્રગટ થાય છે. અધ્યાત્મયોગી પ. પૂ. કલાપૂર્ણસૂરિ મ. સા. ગુરુભક્તિ અને પ્રભુભક્તિનાં પ્રભાવથી વિશિષ્ટ જ્ઞાની બન્યા હતાં.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬
સંવેદના..!
દરેક ભાષાને
પોતાનું એક પોત હોય છે. ભાષા સાથે ભવ્ય ઈતિહાસ અને ગૌરવપૂર્ણ સંસ્કૃતિઓ જોડાયેલી હોય છે. ભાષા માત્ર સંદેશા વ્યવહારનું એક માધ્યમ નથી પરંતુ, ભાષા એક સેતુ છે, જે બે વ્યકિતઓને જોડે છે. ભાષા સમાજને ધબકતો રાખે છે. ભાષા શબ્દોની બનેલી હોય
હજાર છે ! તે સિવાય મરાઠી ભાષાના ઓરિજનલ શબ્દો ૪૦ થી ૪૫ હજાર છે અને આપણે જે હિન્દુસ્તાનમાં રહીએ છીએ, તેની હિન્દીભાષાના ઓરિજનલ શબ્દોની સંખ્યા ૭૦ હજારથી વધુ છે. અંગ્રેજીભાષામાં તેમના પોતાના થોડાક જ શબ્દો છે બાકી બધા અન્ય ભાષામાંથી ચોરી કરેલા શબ્દો છે. ફ્રેન્ચ, લેટિન, ગ્રીક ભાષાના જુદા શબ્દો, સાઉથ ઈસ્ટની ભાષાના શબ્દો તેમાં લેવાયા છે,
માટે અંગ્રેજી ભાષાના પોતાના કોઈ શબ્દો નથી. તે સિવાય આ ભાષા એટલી રિદ્ર છે અને એટલી પંગુ છે કે તેમાં કાકા હોય, મામા હોય, ફુઆ હોય બધાને જ અંકલ કહેવાય છે. તેવી જ રીતે કાકી હોય, મામી હોય, ફોઈ હોય, ભાભી હોય, બધાને જ આંટી કહેવાય છે ! જે ભાષામાં પોતાના સગાઓને કહેવા માટે સાચા-સાર્થક શબ્દો નથી, તેને કેમ સારી ભાષા કહી શકાય ? ઘણા એવા શબ્દો હોય છે જે કોમન રીતે વાપરી શકાય છે. લગ્ન જેવા પ્રસંગે તેનો ઉપયોગ થાય તો ગેરસમજ થઈ જાય કે છોકરાવાળા તરફથી બોલે છે કે છોકરીવાળા
છે. અને આ શબ્દો દિલ" દિમાગમાંથી નીકળે છે. દરેક ભાષાને પાતાનું એક માધુર્ય હોય છે, દિલમાં સોંસરવી ઉતરી જાય તેવી તાકાત શબ્દોમાં છે. ભાષા સાહિત્યનો પાયો છે.
|
|
પોતાની ભાષાને લોકો માતૃભાષા કહે છે. ‘મા' જેટલી જ માયા દરેક વ્યકિતને ‘માતૃભાષા’ પ્રત્યે હોય છે. કમનસીબી છે કે
અત્યારે અંગ્રેજીનાં રવાડે માતૃભાષા મરણપથારીએ પડી છે. યાદ રહે કે માત્ર ભાષા જ ખતમ થતી નથી, પરંતુ ભાષાની સાથે તે તે સંસ્કૃતિ આચારો, વિચારો,
ભવ્ય ઈતિહાસ અને તેની સાથે જોડાયેલી સંવેદનાએ
બીજો પણ એવો એક વાહિયાત વાયરો ચાલ્યો છે કે, અંગ્રેજીમાં પોતાના બાળકોને નહીં ભણાવીએ, તો સાયન્સ
પણ ખતમ થઈ રહી છે...! અને ટેક્નોલોજીનું ભણતર તે કેવી રીતે મેળવી શકશે ?
તમને હું તે સમજાવવા માંગું છું કે, અંગ્રેજીભાષા વગર
૨૧૮
તરફથી ? હિન્દુસ્તાનમાં તો જે પરિવારોના સંબંધો હોય છે તેને એવા માઈક્રોલેવલ પર ડિફાઈન થાય છે. એટલે કે, કાકા-કાકી, મામા-મામી, ફઈ-ફુઆ, માસા-માસી, દેરાણી-જેઠાણી, નાના-નાની, દાદા-પરદાદા એવી રીતે દરેક સંબંધોને સંબોધીને તેને એક અલગ નામ અપાયું છે કારણ કે આપણી પાસે શબ્દોની વિશાળ સૃષ્ટિ છે. સંબંધોને ડિફાઈન કરવા માટે ! અંગ્રેજીભાષામાં તો આવા કોઈ શબ્દો જ નથી, માટે તો એવું કેવી રીતે માની લેવાય કે, અંગ્રેજી બહુ સારી ભાષા છે ?
આવા
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ પણ સાયન્સ અને ટેક્નોલોજીનું શિક્ષણ તમારી થિસીસ કઈ ભાષામાં લખેલ છે લઈ શકાય છે અને દુનિયામાં બે દેશો તેનું ?” આ ફ્રાન્સના મોટા સાયન્ટીસ્ટ હતા, જીવતું-જાગતું ઉદાહરણ છે. એ દેશો છે હું જયારે તેમની સાથે કામ કરતો હતો, જાપાન અને ફ્રાન્સ ! તમે આખા જાપાનમાં ત્યારે નોબેલ-પેનલમાં તેમનું નોમિનેશન જોઈ આવો, ત્યાં ઈજીન્યરીંગની જેટલી થઈ ગયેલું. આવા સાયન્ટીસ્ટ જવાબ કોલેજો છે, મેડિકલ સાયન્સની જેટલી આપ્યો કે, “મેં મારી સર્વ થિસીસ ફ્રેન્ચ કોલેજો છે, તેમાં બધા જ જાપનીઝ ભાષામાં ભાષામાં લખી છે.” મેં તેમને વળતો ભણે છે, કોઈ અંગ્રેજીમાં ભણતું નથી. સવાલ પૂછ્યો કે- “કોઈએ તમને આગ્રહ જાપાનના ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ, જાપાનના ન કર્યો કે, તમે તમારી થિસીસ અંગ્રેજીમાં મિકેનીકલ એન્જિનીયર બધા જ જાપાનની લખો અથવા અંગ્રેજીમાં કેમ ન લખી?” ભાષામાં ભણેલા હોય છે, એથી સાયન્સ તેમણે જવાબ આપ્યો : “જેને કહેવું હોય અને ટેક્નોલોજીનું શિક્ષણ અંગ્રેજીમાં જ તે ભલે કહે, પણ મને લાગે છે કે, જે શક્ય છે, તે તર્ક સાવ ખોટો છે. ભાષામાં હું સહુથી વધારે સારી રીતે કામ
તમે ફ્રાન્સમાં પણ જોઈ શકો છો કે, કરી શકું છું, તે ભાષામાં તે કામ કરવું બાળપણના શિક્ષણથી લઈને ઉચ્ચશિક્ષણ જોઈએ.” ત્યારે તેમણે મને જે એક સુધીનું ભણતર ફક્ત ફ્રાન્સની ભાષામાં જ અગત્યની વાત કહી, જે મેં મારા જીવનમાં અપાય છે, અંગ્રેજીમાં અપાતું નથી. પણ અનુભવી છે, તે એ છે કે, તેમણે ફ્રાન્સમાં તો હું રહેલો છું અને મેં જોયેલું કહેલું- “રાજીવ એટલું યાદ રાખજો કે છે કે, ફ્રાન્સમાં તમે કોઈની સાથે અંગ્રેજીમાં જયારે તારે કોઈ મૌલિક કામ કરવું હોય. વાત કરવાની કોશિશ કરો, તો સામેવાળો તો વિદેશી ભાષાનો ઉપયોગ કરતો નહીં. તરત નાક ચઢાવી લેશે. જાણે તમે કોઈ વિદેશી ભાષામાં આ કામ તું નહીં કરી મોટો અપરાધ કર્યો હોય, તેવી પ્રતિક્રિયા શકે.” આ વાત તદન સાચી છે. ત્યાં મળે છે અને તેમની ફ્રેન્ચ ભાષા તમે જયારે તમારે કોઈ મૌલિક કામ કરવું તૂટી-ફૂટી પણ બોલશો, તો ખુશ થશે, પણ હોય, તો તે તમે તમારી માતૃભાષામાં જ અંગ્રેજીને કબૂલ નહીં રાખે. સારી રીતે કરી શકો છો. વિદેશી ભાષા
ફ્રાન્સના એક સાયન્ટીસ્ટ જેમનું નામ દ્વારા નહિ. હા, તમારે નકલ કરવી હોય બોરબોન છે તેમના હાથ નીચે મેં કામ કર્યું તો તમે માતૃભાષા સિવાય બીજી વિદેશી છે, ત્યારે હું ફ્રાન્સમાં સાયન્ટીસ્ટનું ભણતો ભાષામાં જ સારી રીતે કરી શકો છો.
આજ સાયન્ટીસ્ટ મને મજાકમાં મેં એકવાર તેમને પૂછવું કે- “તમે કહેલું- “તમારા હિન્દુસ્તાનમાં નવા
હતો.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ વિજેતા નીકળે છે. આપણા ૧૦૦ કરોડથી વધુ વસતિવાળા દેશમાંથી આવાં નોબેલ વિજેતા કેમ નીકળતા નથી ? શું કારણ છે ? તેનું કારણ એ છે કે આપણે આપણી માતૃભાષામાં ચિંતન કરતા નથી અને માતૃભાષામાં જ્યાં સુધી ચિંતન થાય નહીં, ત્યાંસુધી મગજનો ક્યારે પણ વિકાસ થતો નથી. એક બહુ મોટી ગેરસમજના આપણે ભોગ બની ગયા છીએ કે, અંગ્રેજીમાં ભણીને આપણો બાળક વધારે ઈન્ટેલિજેન્ટ થશે, હોંશિયાર થશે. અને આ હું મારા મનની વાત નથી કહેતો. મેં જેમની સાથે કામ કરેલું તેવા નોબેલ પારિતોષિક વિજેતા સાયન્ટીસ્ટ પણ કહેતા કે- ‘કોઈપણ બાળક પોતાની માતૃભાષામાં કોઈ વાત યાદ રાખવાની કોશિશ કરે, તો માતૃભાષામાં જેટલા સમયમાં યાદ રાખી શકશે, તેના કરતા છ ગણો સમય તેને અંગ્રેજી ભાષામાં યાદ કરતા લાગશે ! ફક્ત છ ગણો વધારે સમય લાગશે એટલું જ નહીં તે બાળક અંગ્રેજીના શબ્દોનું ફક્ત રટણ કરી કરીને જ યાદ કરે છે. પરીક્ષામાં પણ તે રટણ કરેલા કે ગોખેલા શબ્દો અને વાક્યો લખીને આવતો રહે છે. બીજે દિવસે તેને યાદ પણ નથી રહેતું કે મેં શું લખેલું ? તમે કોઈપણ બાળકને પૂછો, જે અંગ્રેજીના નવમાં ધો૨ણમાં ભણતો હોય કે તે આઠમા ધોરણમાં ! અંગ્રેજીમાં શું રટણ કરેલું ? તો તેને યાદ નહીં હોય. કારણ કે તે સંભવિત નથી. અંગ્રેજી ભાષામાં ટેમ્પરરી પરીક્ષા
નોબેલ-નોમિનેટ કેમ પેદા થતા નથી ? તમારો દેશ જયારે ગુલામ હતો. ત્યારે બે નોબેલ પુરસ્કાર અપાયા હતાં. હવે ધ્યાનથી સાંભળજો કે હિન્દુસ્તાનમાં સૌથી પહેલું નોબેલ પારિતોષિક પામનારા રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે અંગ્રેજીમાં ઘણું સાહિત્ય લખેલું પણ નોબેલ તેમને બાંગ્લાભાષામાં લખેલ ગીતાંજલી માટે જ મળેલુ, આ વાત બરાબર ધ્યાનમાં રાખજો. તેમને અંગ્રેજી ભાષા સારી રીતે આવડતી હતી, છતાં તેમણે આ સર્જન પોતાની માતૃભાષામાં જ કર્યું, કારણકે અંગ્રેજી કરતા પોતાની માતૃભાષામાં જ આવા મૌલિક કાર્યો વધારે સારી રીતે થઈ શકે છે.
બીજુ નોબેલ પારિતોષિક મેળવનારા જગદીશચંદ્ર બોઝે પણ તેમની પૂરેપૂરી થિસીસ બાંગ્લાભાષામાં જ લખેલી છે અને તેથી જ તેમને નોબેલ મળ્યું છે. પેલા સાયન્ટીસ્ટ મને કહેતા- ‘તમારો દેશ જયારે ગુલામ હતો, ત્યારે બે નોબેલ પુરસ્કાર મેળવનારા પેદા થયા, હવે તો તમારો દેશ આઝાદ છે, તો હવે તો લાઈન લાગી જવી જોઈએ નોબેલ માટે. પણ આવું કેમ બનતું નથી ? આઝાદી પછી નોબેલ પુરસ્કાર માટે લાયક એક પણ વ્યકિત આ દેશમાં પેદા થઈ નથી તેની સામે આપણાથી નાના નાના દેશ જેવા કે સ્વીડન છે, ડેનમાર્ક છે, નોર્વે છે, આ એવા દેશો છે કે જેમની સંખ્યા આપણા દેશના એક શહેર જેટલી છે અને ત્યાં દર વર્ષે એક-એક નોબેલ
૨૨૦
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૬ પૂરતું જ હોય છે. આજે વિદ્યાર્થીઓ પોણા બે વર્ષનો છે. કોઈપણ બે વર્ષમાં પરીક્ષાના બે મહિના પહેલા ઉજાગરા કરીને એમ. બી. બી. એસ. કરી શકે તેવો તેનો આવી અંગ્રેજી ભાષાનું ભણતર મેળવે છે, કન્ટેન્ટ છે, પણ તેને માટે સમય વધારે જે ફક્ત પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થઈ ડિગ્રી લાગે છે. કારણ કે તે અંગ્રેજીમાં છે ! એવી મેળવવા પૂરતું જ હોય છે. જ રીતે એજીનીયરીંગના કોર્સ માટે પણ
માતૃભાષામાં યાદ કરેલી અને ભણેલી કહી શકાય. હું તો આઈ. આઈ. ટી. માં વસ્તુ તમે ઓછા સમયમાં યાદ રાખી શકો રહી ચૂક્યો છું, એટલે કહી શકું છું કે, છો અને અંગ્રેજી ભાષામાં યાદ કરેલી અને જેટલો સિલેબસ અમને ભણાવવામાં ભણેલી વસ્તુમાં તમને છ ગણો વધુ સમય આવેલો તે સિલેબસ મને મારી માતૃભાષામાં લાગે છે. ત્યારે જ મને સમજાઈ ગયેલું કે ભણાવાયો હોત, તો સાડાત્રણ વર્ષમાં હું આ દેશમાં એમ, બી. બી. એસ. નું ભણતર એમટેક કરીને બહાર આવી જાત. પણ મેળવવા માટે પાંચ વર્ષ કેમ લાગે છે? આજ એમટેક કરવા માટે મને લગભગ ૭ ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટનું ભણવા માટે છ- સાત થી ૮ વર્ષ લાગ્યા. તો મારા જીવનનો જે વર્ષ કેમ લાગે છે ? તેમાં એમ. બી. એ. મહત્ત્વનો કાળ હતો, જે ગોલ્ડન પિરિયડ કરો તો તમારા દશ વરસ ગયા એમ સમજી હતો, તે એક અંગ્રેજી ભાષાને લીધે બરબાદ લેજો. હવે તેની સામે સચ્ચાઈ શું છે ? થઈ ગયો. એમ. બી. બી. એસ. નો સિલેબસ માત્ર
૦ રાજીવ દિક્ષીત ' શિક્ષણના નામે હિંદુઓનો સફાયો
લોર્ડ મેકોલેએ ૧૨-૧૦-૧૮૩૬ના દિવસે પોતાના પિતાશ્રીને એક પત્ર લખેલો, જે વાંચતા લાગશે કે યુનિવર્સિટીઓની સ્થાપના હિંદુ ધર્મને સાફ કરવા માટે જ હતી. પ્રિય પિતાજી,
આપણી અંગ્રેજી નિશાળો આશ્ચર્યકારક રીતે પ્રગતિ કરી રહી છે. હિંદુઓ પર આ શિક્ષણનો પ્રભાવ ભારે જબરો અને અનોખો પડ્યો છે. જેણે અંગ્રેજી શિક્ષણ મેળવ્યું છે એવો કોઈ હિંદુ પોતાના ધર્મનો સાચો અનુયાયી રહી જ ન શકે. કેટલાક હિંદુઓ તો અંગ્રેજી શિક્ષણ પ્રાપ્ત કર્યા પછી નીતિવશ પોતાનો ધર્મનો દેખાવ જ કરે છે, પરંતુ કેટલાક ખ્રિસ્તી ધર્મ સ્વીકારી લે છે. મારો વિશ્વાસ છે કે જો આપણી શિક્ષણની યોજનાનું અનુસરણ થશે તો ૩૦ વર્ષમાં હિંદુઓની ઉચ્ચ જાતિઓમાં એક પણ હિંદુ બંગાળમાં નહીં હોય. મને આશાથી અંતરનો આનંદ મળે છે.
૦ સદાય તમારો પુત્ર, ટી. વી. મેકોલે
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
R
राग
વિભાગ-૭
એક થી દશ આંકડામાં તત્ત્વજ્ઞાન
૧) સાચુ પદ એક જ છે : મોક્ષપદ
૨) પાયાના બે ધર્મ : ૧) પાપભીતિ ૨) પરમાત્મા પ્રીતિ બે મહાન સાધના : ૧) દોષ ત્યાગ ૨) સુકૃતાચરણ સંસારમાં બંધન બે છે : ૧) રાગ ૨) દ્વેષ ૩) તત્ત્વત્રયી : (૧) સુદેવ (૨) સુગુરૂ (૩) સુધર્મ રત્નત્રયી : (૧) સમ્યજ્ઞાન (૨) સમ્યગ્દર્શન (૩) સભ્યચારિત્ર
મોહત્રયી : (૧) રાગ (૨) દ્વેષ (૩) મોહ ધર્મત્રયી : (૧) અહિંસા (૨) સંયમ (૩) તપ
૩ પ્રકારના જીવ :
(૧) ભવ્ય (૨) અભવ્ય (૩) જાતિભવ્ય
ત્રણ ગુણ : (૧) અરિહંત પરમાત્મા અને સદ્ગુરૂ પ્રત્યે ભક્તિ (૨) બધાં જીવો પ્રત્યે મૈત્રી
(૩) પોતે કરેલાં પાપોનો પશ્ચાતાપ અને શુદ્ધિ
ત્રણ લોક : (૧) ઉર્ધ્વલોક (૨) અધોલોક (૩) તિફ્ળલોક ત્રણ યોગ : (૧) મનોયોગ (૨) વચનયોગ (૩) કાયયોગ ત્રણ દંડ : (૧) મનદંડ (૨) વચનદંડ (૩) કાયદંડ ત્રણ ગુપ્તિ : (૧) મનોગુપ્તિ (૨) વચનગુપ્તિ (૩) કાયગુપ્તિ પ્રણામત્રિક : (૧) જૈનોને પ્રણામ (૨) અજૈનોને જય જિનેન્દ્ર (૩) ગુરૂદેવને મત્થએણ વંદામિ
અધિરાજત્રિક : (૧) મંત્રાધિરાજ શ્રી નવકાર (૨) તીર્થાધિરાજ શ્રી શત્રુંજય (૩) પર્વાધિરાજ શ્રી પર્યુષણા
વિચારત્રિક દુર્જન વિચારે બીજાને મારીને પણ જીવો,
સજ્જન વિચારે બીજાને જીવાડીને જીવો, જૈન વિચારે મરીને પણ બીજાને જીવાડો.
૨૨૨
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
નમ્રતાના ૩ લક્ષણ : ૧) કડવી વાતનો મીઠો જવાબ ૨) ક્રોધ વખતે મૌન
મુખ્ય ૩ કુસંસ્કાર : ૧) કામની લાગણી આસક્તિ Sex ૨) આહારનો કુસંસ્કાર
Eat
૩) સ્વાર્થનો કુસંસ્કાર
૩) ગુન્હેગારને શિક્ષા આપતી વખતે કોમળતા
૪) ૪ પ્રકારનો ધર્મ
:
(૧) દાન (૨) શીલ (૩) તપ (૪) ભાવ
૪ શાશ્વત જિન :
(૧) ઋષભ (૨) ચંદ્રાનન (૩) વારિષેણ (૪) વર્ધમાન
૪ પ્રકારની ગતિ :
૪ પુરુષાર્થ :
(૧) દેવ (૨) મુનષ્ય (૩) તિર્યંચ (૪) નરક
(૧) ધર્મપુરુષાર્થ (૨) અર્થપુરુષાર્થ (૩) કામપુરુષાર્થ (૪) મોક્ષપુરુષાર્થ
:
(૧) સાધુ (૨) સાધ્વી (૩) શ્રાવક (૪) શ્રાવિકા (૧) અસણ (૨) પાણ (૩) ખાદિમ (૪) સ્વાદિમ
૪ પ્રકારે આહાર :
૪ પ્રકારના સંઘ
૪ શરણ : ૪ પ્રકારના ધ્યાન :
Selfishness
(૧) અરિહંત (૨) સિદ્ધ (૩) સાધુ (૪) ધર્મ (૧) આર્તધ્યાન (૨) રૌદ્રધ્યાન (૩) ધર્મધ્યાન (૪) શુક્લધ્યાન
જીવનની ૪ અવસ્થાઃ ૧) મૂર્છાવસ્થા
બચપન
૨) સ્વપ્નાવસ્થા સાહસિકતા + સંઘર્ષ યુવાની ૩) નિદ્રાવસ્થા
બુઢાપો
૪) જાગ્રતઅવસ્થા
સંત
૪ પ્રકારના જીવો ઃ ૧) નિઃસ્પૃહ
૨) ઉદાર
‘નથી જોઈતું” બોલનારાં ઉત્તમોત્તમ વાક્ય – સંતો ‘‘લો'' બોલનારાં ઉત્તમ વાક્ય - દાનેશ્વરી સજ્જનો ૩) માંગનારા‘“આપો'' બોલનારાં અધમ વાક્ય - ભીખારી ૪) લોભી ‘નહિં આપું' બોલનારાં અધમાધમ વાક્ય – કંજુસ (૧) પ્રકૃતિબંધ (૨) સ્થિતિબંધ (૩) રસબંધ (૪) પ્રદેશબંધ (૧) આહાર (૨) ભય (૩) મૈથુન (૪) પરિગ્રહ
૪ કર્મબંધ : ૪ સંજ્ઞા : ૪ પ્રકારની મહાવિગઈ : (૧) મધ (૨) માખણ (૩) માંસ (૪) મદિરા
૨૩
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ ૫) ૫ પરમેષ્ઠિ: (૧) અરિહંત (૨) સિદ્ધ (૩) આચાર્ય
(૪) ઉપાધ્યાય (૫) સાધુ ૫ શાન : (૧) મતિજ્ઞાન (૨) શ્રુતજ્ઞાન (૩) અવધિજ્ઞાન (૪) મન:પર્યવજ્ઞાન
(૫) કેવળજ્ઞાન ૫ મહાવ્રતઃ (૧) પ્રાણાતિપાત વિરમણ મહાવ્રત (૨) મૃષાવાદ વિરમણ મહાવ્રત
(૩) અદત્તાદાન વિરમણ મહાવ્રત (૪) મૈથુન વિરમણ મહાવ્રત
(૫) પરિગ્રહ વિરમણ મહાવ્રત (૬) રાત્રિભોજન વિરમણ વ્રત ૫ આચાર : (૧) જ્ઞાનાચાર (૨) દર્શનાચાર (૩) ચારિત્રાચાર (૪) તપાચાર
(૫) વીર્યાચાર ૫ શરીર : (૧) ઔદારિક (૨) વૈક્રિય (૩) આહારક (૪) તૈજસ (૫) કાર્પણ ૫ ઈન્દ્રિય: (૧) સ્પર્શ – ચામડી (૨) રસના - જીભ (૩) ઘાણ - નાક
(૪) ચક્ષુ - આંખ (૫) શ્રવણ - કાન વર્તમાનનાં પ કલ્પવૃક્ષ: ૧) જ્ઞાની છતા
વિનીત ૨) રૂપવાન છતાં સદાચારી ૩) અધિકારી છતાં ન્યાયી ૪) ધનિક (ધનવાન) છતાં દાનેશ્વરી
૫) શક્તિવાન્ (સમર્થ) છતાં ક્ષમાગણી ૫ પ્રકારના દાનઃ ૧) અભયદાન: જીવને મરતો બચાવવો.
૨) સુપાત્રદાન : સાધુ - સાધ્વીજી મહારાજને આહાર પાણી વગેરે
આપવા. ૩) અનુકંપાદાન : ગરીબોને ધન, અન્ન, કપડાં વગેરે આપવા. ૪) કીર્તિદાન : નામના માટે, યશ માટે કરાતું દાન.
૫) ઉચિતદાન : વ્યવહાર સાચવવા માટે કરાતું દાન. ૫ જીવ: (૧) એકેન્દ્રિય (૨) બેઈન્દ્રિય (૩) તેઈન્દ્રિય (૪) ચઉરિન્દ્રિય
(૫) પંચેન્દ્રિય સ્વાધ્યાયના ૫ પ્રકાર : (૧) વાચના (૨) પૃચ્છના (૩) પરાવર્તન (૪) અનુપ્રેક્ષા
(૫) ધર્મકથા પર્યુષણ પર્તવ્યઃ (૧) અમારિ પ્રવર્તન (૨) સાધર્મિકવાત્સલ્ય (૩) ક્ષમાપના
(૪) અઠ્ઠમતપ (૫) ચૈત્યપરિપાટી
૨૨૪
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાનનાં ૫ ભૂષણ
વિભાગ-૭
: ૧) દાન દેતાં આંખમાં હર્ષના આંસુડાં સરી પડે. ૨) દાન દેતાં શરીર પર રૂંવાડા ખડાં થઈ જાય. ૩) દાન દેતાં હૃદયમાં બહુમાન ભાવ પેદા થાય. ૪) દાન દેતાં ખૂબજ મધુર વચનોથી અનુમોદે. ૫) દાન દીધા પછી ખૂબ ખૂબ રાજી થાય.
:
૬) ૬ અઠ્ઠાઈ : (૧) કાર્તિક સુદ ચૌદસ (૨) ફાગણ સુદ ચૌદસ (૩) અષાઢ સુદ ચૌદસ (૪) ચૈત્ર સુદ ચૌદસ (ચૈત્રી ઓળી) (૫) આસો સુદ ચૌદસ (૬) ભાદરવા સુદ ચૌદસ (પર્યુષણ)
૭)
૬ વિગઈ : (૧) દુધ (૨) દહીં (૩) થી (૪) તેલ (૫) કડા વિગઈ (તળેલું) (૬) ગોળ
૬ સંસ્થાન : (૧) સમચતુરસ સંસ્થાન (૨) ન્યગોધ્ર પરિમંડલ સંસ્થાન (૩) સાદિ સંસ્થાન (૪) કુબ્જ સંસ્થાન (૫) વામન સંસ્થાન (૬) હુંડક સંસ્થાન
૬ જીવનિકાય : (૧) પૃથ્વીકાય (૨) અકાય
(૩) તેઉકાય (૨) વાયુકાય (૪) વનસ્પતિકાય (૬) ત્રસકાય
૬ સંઘયણ : (૧) વજઋષભનારાચ સંઘયણ
(૨) ૠષભ નારાચ સંઘયણ (૩) નારાચ સંઘયણ (૪) અર્ધનારાચ સંઘયણ
(૫) કીલિકા સંઘયણ (૬) છેવટું સંઘયણ
(૨) અધર્માસ્તિકાય (૩) આકાશાસ્તિકાય(૪) પુદ્ગલાસ્તિકાય (૫) જીવાસ્તિકાય (૬) કાલ
૬ દ્રવ્ય : (૧) ધર્માસ્તિકાય
૬ શ્રાવકના લક્ષણ : (૧) વ્રતધારી (૨) શીલવંત
(૩) ગુણવંત (૪) સરળ (૫) ગુરૂભક્તિ (૬) શાસ્રનિપૂર્ણ
૬ લેશ્યા : (૧) કૃષ્ણ (૨) નીલ (૩) કાપોત (અશુભ લેશ્યાઓ) (૪) તેજો (૫) પદ્મ (૬) શુક્લ (શુભ લેશ્યાઓ)
નામ
સંપન
૭ ક્ષેત્ર : (૧) જિનમૂર્તિ (૨) જિનમંદિર (૩) જિન આગમ (૪) સાધુ (૫) સાધ્વી (૬) શ્રાવક (૭) શ્રાવિકા
૨૨૫
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
(૨) પરલોક ભય (૩) આદાન ભય (૪) અકસ્માત ભય (૫) આજીવિકા ભય (૬) મરણ ભય (૭) અપયશ ભય
૬ વૅશ્યાની ઓળખ-જંબૂવૃક્ષ તથા ચોરનું દૃષ્ટાન્ત.
૭ પ્રકારના ભય : (૧) ઈહલોક ભય
કાપાંત લેચ્યા
વધ
નાની એ
કૃષ્ણ લેશ્યા
૧
માત્ર શસ્ત્ર ધારીનો
લા
મા
જંલૂમટે મૂળમાંથી છંદ
નીલલા
v
વધ
પશુ વિના
ક
ફ શુક્યુંલેશ્યા.
માત્ર
પુરુષ વધ
કયા
નીચેપડેલા જાંબુ-ભક્ષણ
વધવિનાવનગ્રહણ
પદ્મલેશ્યા
કપોત
લેશ્યા
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
૭ શુદ્ધિ : (૧) અંગ (૨) વજ્ર (૩) મન (૪) ભૂમિ (૫) ઉપકરણ (૬) ન્યાય દ્રવ્ય (૭) વિધિ શુદ્ધિ
૭ પ્રકારના વ્યસન : (૧) દારૂ (૨) માંસ (૩) જુગા૨ (૪) શિકાર (૫) ચોરી (૬) પરસીગમન (૭) વૈશ્યાગમન
૭ પ્રકારના ભાવ
: (શાંતિમય જીવન માટેની માસ્ટર કી)
૧) દેવગુરુ પ્રત્યે ૨) જીવ પ્રત્યે
૩) જડ પ્રત્યે
૪) કષાયો પ્રત્યે
૫) વિષયો પ્રત્યે ૬) સુખ દુ:ખ પ્રત્યે ૭) આત્માને
ભક્તિભાવ રાખો વાત્સલ્ય-પ્રેમભાવ રાખો ઔદાસિનભાવ રાખો
ઉપશમભાવ રાખો
વૈરાગ્ય ભાવ સમભાવ રાખો
સાક્ષીભાવમાં રાખો
૭ પ્રકારની માતા : ૧) તીર્થંકર ભગવાનની ભાવમાતા
૨) સાધુની ભાવમાતા
૩) શ્રાવકની ભાવમાતા
૪) સર્વધર્મની ભાવમાતા ૫) સઘળાં જીવોની ભાવમાતા
૬) સર્વગુણોની ભાવમાતા ૭) સર્વ જીવોની પ્રથમમાતા
૯) ૯ તત્ત્વ : (૧) જીવ (૬) સંવર
કરુણા
અષ્ટપ્રવચન માતા
જયણા
દયા
અહિંસા
. સરલતા
નિગોદ
૮) અષ્ટપ્રકારી પૂજા : (૧) જલપૂજા (૨) ચંદન પૂજા (૩) પુષ્પપૂજા (૪) ધૂપપૂજા (૫) દીપપૂજા (૬) અક્ષતપૂજા (૭) નૈવેદ્યપૂજા (૮) ફળપૂજા
૮ પ્રકારના મદ : (૧) જાતિમદ (૨) કુળમદ (૩) બળમદ (૪) રૂપમદ (૫) તપમદ (૬) ઐશ્વર્યમદ (૭) શ્રુતમદ (૮) લાભમદ
......
અષ્ટમંગલ : (૧) સ્વસ્તિક (૨) શ્રીવત્સ (૩) નંદાવર્ત (૪) વર્ધમાન (૫) ભદ્રાસન (૬) કળશ (૭) મીનયુગલ (૮) દર્પણ અષ્ટાંગ યોગ : (૧) યમ (૨) નિયમ (૩) આસન (૪) પ્રાણાયામ (૫) પ્રત્યાહાર (૬) ધારણા (૭) ધ્યાન (૮) સમાપ્તિ
(૨) અજીવ (૩) પુણ્ય (૭) નિર્જરા (૮) બંધ
૨૨૦
(૪) પાપ (૫) આશ્રવ (૯) મોક્ષ
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવ પ્રકારના પુન્ય :(૧) અન્ન દાન
श जीव
पू आश्रव
(२) पाएशी छान (૫) સારાવિચારોનું દાન
(४) शय्या छान (६) वस्ती (४ग्या) धान (७) शुभ सायरा छान (८) सारा वयनोनुं छान (८) नमस्डार जोसवाथी
नवतत्त्वकी होडी और समुद्रके दृष्टांत से बोध - समझुती जीव-सरोवरका दृष्टांत
संपूर्ण कर्मदाय
। निर्जरा
अनुकूल
पानी निकालना
देशसे
NA
विभाग-७
पथ
निर्भश
CONTACT
जीव कर्मप्रवेश कर्म संबंध कीरनीर
न्याये बं
सताकार्म
मोक्ष
अजीव
कर्मक्षय
NRAO
૨૦
पाप
अशुभकर्म
(3) वस्त्र छान
८ बंध
कर्मरूप
3 अजीव
पाप
हा संवर
सकल कर्मक्षय
लोहा अग्नि
होय: जीय प्रत्ये मथाभाव करना, रक्षा करना, अभीव प्रत्ये निर्मभ भाव रखना । • देवा: तुझ्याथी पाव-आश्रय बंधू प्रत्ये अरुचि करना और उत्तरोतर त्याग करना। उपोदयः पुष्य-संवर- निजरी और मोक्ष प्रात आवर- साथ और उत्साहमे पुरुषार्थ भरे।
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
નવાંગી પૂજા : (૧) અંગુઠે (૨) જાનુ (ઘૂંટણ) (૩) કરકાંડુ (૪) ખભુ (૫) શિખા (૮) હૃદય (૯) નાભિ
(૬) ભાલ (કપાળ) (૭) કંઠ
નવપદ : (૧) અરિહંત (૪) ઉપાધ્યાય (૭) જ્ઞાન
(૩) આચાર્ય
(૨) સિદ્ધ (૫) સાધુ (૮) ચારિત્ર (૯) તપ
(૬) દર્શન
૧૦)દશ પ્રકારના યતિધર્મ : (૧) ક્ષમા (૨) મૃદુતા (૩) સરળતા
(૪) નિર્લોભતા (૫) તપ (૬) સંયમ (૭) સત્ય (૮) પવિત્રતા (૯) અકિંચન (૧૦) બ્રહ્મચર્ય
માના
૧) પ્રાણાતિપાત - જીવની હિંસા કરવી. ૧૦) રાગ - મનગમતા પદાર્થ ઉપર રાગ
૨) મૃષાવાદ - જુઠું બોલવું.
કરવો.
અણગમતિ વ્યક્તિ પર દ્વેષ
૩) અદત્તાદાન - માલિકની રજા વિના વસ્તુ લેવી.
૪) મૈથુન - અબ્રહ્મ સેવન, વિષય ભોગ ૧૨) કલહ – ક્લેશ, કંકાશ ખટપટ કરવા. કરવો. ૧૩) અભ્યાખ્યાન
કોઈના દોષ પ્રગટ
૫) પરિગ્રહ - ધન, સંપત્તિ વગેરેની મૂર્છા રાખવી.
૬) ક્રોધ - ગુસ્સો કરવો – રોષ કરવો. ૭) માન - અભિમાન, અહંકાર કરવો. ૮) માયા - કુડ-કપટ, પ્રપંચ, કાવાદાવા
કરવા.
૯) લોભ - તૃષ્ણા, ગમે તેટલું મળે છતાં સંતોષ ન થવો.
૧૧) દ્વેષ
કરવો.
કરવા.
૧૪) પૈશુન્ય - ચાડી ચુગલી કરવી, કાન ભંભેરવા
ईसप्पस्त
૧૫) રતિ-અતિ - હર્ષ - શોક કરવો. ૧૬) પરપરિવાદ - નીંદા કુથલી કરવી. ૧૭) માયામૃષાવાદ
કપટ સહિત જુદું
ભાવના
અર્થ
અનિત્ય ધન, ધાન્ય, શરીરાદિ બધુ ક્ષણભંગુર છે. તીવ્ર કર્મોદયથી કોઈ બચાવવાવાળો નથી.
અશરણ
૨૨૯
બોલવું.
૧૮) મિથ્યાત્વ શલ્ય - અધર્મમાં શ્રદ્ધા.
મુખ્ય પામ્યા
દ્રષ્ટાંત
ભરત ચક્રવર્તિ અનાથી મુનિ
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસાર એકત્વ
વિભાગ-૬
ચાર ગતિરૂપ સંસાર દુઃખનો ભંડાર છે. આ જીવ એકલો આવ્યો, એકલો જશે.
અન્યત્વ આ જીવથી શરીરાદિ ભિન્ન છે.
અશ્િચ
મલ્લિનાથના ૬ મિત્ર નિમ રાજર્ષિ
મૃગા પુત્ર
સનતકુમાર ચક્રવર્તિ
સમુદ્રપાલ મુનિ હરિકેશી મુનિ
આ શરીર અપવિત્રતાનો ભંડાર છે.
આશ્રવ
મિથ્યાત્વ આદિ કારણોથી કર્મ આવે છે.
સંવર
સમિતિ આદિથી, બાંધેલા કર્મ અટકી જાય છે.
અર્જુન માલી
નિર્જરા તપથી કર્મ ક્ષય થાય છે. લોકસ્વરૂપ આ જગત અનાદિ - અનંત છ દ્રવ્યોનો સમુહ શિવ રાજર્ષિ બોધિદુર્લભ રત્નત્રયીની પ્રાપ્તિ અતિ દુર્લભ છે. ધર્મદુર્લભ ધર્મ એ ઉત્કૃષ્ટ મંગલ છે, પરમહિતકારી છે. ધર્મરુચી અણગાર
ઋષભદેવના ૯૯ પુત્ર
જય સ્ટેપ
(અ) જીવનમાં કરવા યોગ્ય ૧૧ કર્તવ્ય
(૧) ન્યાયસમ્પન્ન વૈભવ (૨) ઉચિત ખર્ચ (૩) ઉચિત વેષ (૪) ઉચિત ઘર (૫) ઉચિત વિવાહ (૬) અજીર્ણમાં ભોજનત્યાગ (૭) કાલે સાત્વિકભોજન
(૮) માતા-પિતાની પૂજા (૯) પોષ્ય પોષણ (૧૦) અતિથિ, સાધુ, દીન-દુઃખીની સેવા જ્ઞાનવૃદ્ધ અને ચારિત્રવાન વડિલની સેવા
(૧૧)
(બ) ૮ દોષોનો ત્યાગ
(૧) નિંદા ત્યાગ (૨) નિંદપ્રવૃત્તિ ત્યાગ (૩) ઈન્દ્રિયગુલામી ત્યાગ
(૪) આંતરશત્રુજય (૫) અભિનિવેશ ત્યાગ (૬) ત્રિવર્ગ બાધા ત્યાગ (૭) અયોગ્ય દેશ કાળ ત્યાગ
(ક) ૮ ગુણો
(૧) પાપનો ભય (૨) લજ્જા (૩) સૌમ્યતા (૪) લોકપ્રિયતા (૫) દીર્ઘદૃષ્ટિ (૬) બલાબલ વિચારણા (૭) વિશેષજ્ઞતા (૮) ગુણપક્ષપાત
(ડ) ૮ સાધના
(૧) કૃતજ્ઞતા (૨) પરોપકાર (૩) દયા (૪) સત્સંગ (૫) ધર્મશ્રવણ (૬) બુદ્ધિનાં ગુણ (૭) પ્રસિદ્ધદેશાચાર પાલન (૮) શિષ્ટાચારપ્રશંસા
૩૦
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાર પર
ન
વિભાગ-૬ ભગવાન મહાવીર - ચન્દ્રગુપ્ત મૌર્યનાં સ્વપ્નફલાદેશ
છે. મહાભારત - નોસ્ટ્રાડેમસની ભવિષ્યવાણી ૧) મોટા શહેરો ગામડા જેવા થશે. (વાગડ ૭ વાંદરો હાથી ઉપર બેઠો છે. : વાંદરા
થીંધો વગડો, કચ્છમે રોંધો કોક જેવા ચિંચળ મનસ્વી નેતાઓ હાથી -મેકરણ દાદા) ગાંધાર - દ્વારિકા - જેવા મહાન ભારત દેશ ઉપર રાજ્ય ચંદ્રાવતી નગરી બો ક્યાં છે. જ્યાં કરશે. સેંકડો જિનમંદિર, લાખોની જૈનોની ૯ સમદ્ર મર્યાદા તોડી જળબંબાકાર : વસ્તી હતી.
વહુ-દીકરી-દીકરા ઘરની મર્યાદા ૨) ગામડા શ્મશાન જેવ થશે. (જેનોની વસ્તી સંસ્કૃતિ ને બંધન માની સ્વચ્છંદી હલ્કી
ગામડામાં સાવ ઓછી થઈ ગઈ છે.) જીવન પદ્ધતિ અપનાવશે. ૩) સાધુઓ પર ૨ નાની નાની ૭ મહાભારતમાં પણ : ગાય વાછરડાને
બાબતોમાં આક્ષે તો કષાય, કરીને ધાવે છે, એટલે માતા-પિતાઓએ શાસનની હીલના કરશે.
દિકરાને પૂછીને પાણી પીવું પડશે. ૪) ખાનદાન ઘરની વહુ-દિકરીઓ કુલ ઈચ્છા પ્રમાણે ધર્મમાં પૈસો નહિ વાપરી
મર્યાદા છોડી સ્વચ છંદી બનશે. (મિસ શકે. વર્લ્ડ, યુનિવર્સ સ્પર્ધા, મોડલિંગ, ૩ કુંડમાં – ૧ લા કુંડનું પાણી ૩ જા નોકરી, ગ્લેમર વર્ષમાં)
કુંડમાં, વચ્ચેનું ખાલી એટલે માતા પ) શ્રીમંતો વ્યસનોનાં વાડે ચડી નિર્લજ્જ પિતા કરતાં સાસુ સસરા મિત્રો વધારે બેફામ વર્તન કરશે.
વહાલા, બેન ભૂખે મરે, સાળા સાળી ૬) ભૂકંપો - ઝંઝાવાત - કુદરતી આફતો
મજા કરે. યુદ્ધો ફાટી નીકળશે.
નોસ્ટ્રડેમસની આગાહી પણ – ઈન્દિરા સોનાની થાળીમાં કુતરો : લક્ષ્મી નીચ ગાંધીનું મૃત્યુ, રાજીવ ગાંધી માનવ ઘરે રહેશે.
બોમ્બથી, જૈવિક બોમ્બ, પીળો દૈત્ય, વિશાળ રથને નાન વાછરડાં ખેચે :
અણુબોમ્બ વર્ષા, વિશ્વયુદ્ધ, સામુહિક નાના મુનિભગવંતો જિનશાસનની
બિમારી વિગેરેથી વિશ્વની ૬૦ થી ધરા વહન કરશે.
૭૦% પ્રજા ખતમ થશે. સફેદ
વસ્ત્રોમાં, અને અહિંસા શાંતિને હાથી નવી હસ્તિશાળા છોડી જૂનીમાં
માનનારા વિશ્વમાં શાંતિ ફેલાવશે રહે છે. : શ્રાવક શ્રાવિકા સાધુ જીવનને
વગેરે... છોડી મુશ્કેલી ભરેલા સંસારને પસંદ કરશે.
સમય ભયંકર આવી રહ્યો છે માટે
૨૩૧
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ ઘરે ઘરે નવકાર, ઉવસગ્ગહર, સંતિકર • કમસે કમ બે પાંચ વર્ષો માટે પણ નો જાપ અને વિશ્વમૈત્રી - તમામ પાપોનો ત્યાગ કરી દો. વિશ્વકલ્યાણની ભાવના કરવી. • ભગવાને બતાવેલા છઠૂંઠા આરાનું વિજ્ઞશાંતિ માટે દરેક ઘરમાં ૧ સ્વરૂપ જાણીને જીવનને ધર્મમય આયંબેલ કરવું જોઈએ.
બનાવવું જોઈએ.
જૈન દર્શનમાં વિશ્વમાં મુખ્ય છ દ્રવ્યોનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે, એને પદ્રવ્ય કહે છે. સમગ્ર દુનિયાના બધા પદાર્થો આ છ દ્રવ્યોમાં સમાઈ જાય છે, એટલા માટે તો એને પદ્રવ્યાત્મક જગત કહેવું વાસ્તવમાં યોગ્ય છે. આ પદ્રવ્ય નીચે મુજબ છે. ૧) ધર્માસ્તિકાયઃ ગુણ - ગતિ સહાયકતા આ ખાન જીવ અને પુદ્ગલને જે ચાલવામાં (ગતિ કરવામાં) સહાય કરે તે
ધર્માસ્તિકાય. દા.ત.: માછલાને પાણીમાં તરવાની શક્તિ છે છતાં પણ તરવાની
ક્રિયામાં (કારણ) પાણીની જરૂર રહે છે. ૨) અધર્માસ્તિકાયઃ ગુણ - સ્થિર સહાયકતા
ના જીવ અને પુદ્ગલને સ્થિર રહેવામાં સહાય કરે તે અધર્માસ્તિકાય. હતા. દા.ત. : તડકામાં થાકી ગયેલા મુસાફરને વિશ્રામ કરવામાં વૃક્ષની
) છાયા કારણ છે તેમ, ઉડતા પક્ષીને, વૃક્ષ, મકાન. ૩) આકાશાસ્તિકાય : ગુણ - અવગાહન
બધા દ્રવ્યોને (જીવ, પુદ્ગલાદિ) જે અવકાશ (જગ્યા) આપે તે જ આકાશાસ્તિકાય.
દા.ત. દુધમાં પતાસુ. ૪) પુદ્ગલાસ્તિકાયઃ ગુણ - પુરણ ગલન સ્વભાવ
પુરણ એટલે પુરાવું, ભેગા થવું, જોડાવું. ગલન એટલે ગળી જવું, છૂટા પડવું. જેમાં સંયોજન અને વિભાજનની ક્રિયા થાય અને
જેમાં વર્ણ (રૂપ) ગંધ, રસ, સ્પર્શ હોય તે પુદ્ગલાસ્તિકાય. ૫) જીવાસ્તિકાયઃ જેમાં જીવન સુખદુઃખ વગેરે ભાવોની સંવેદના થાય. જેમાં જ્ઞાન,
દર્શન આદિ ગુણ હોય તે જીવ કહેવાય. મનુષ્ય, દેવ, હાથી, ઘોડા,
પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ વગેરે બધાં જીવ છે. ૬) કાળ :
જે પદાર્થના અસ્તિત્વને જણાવે. પરિવંતન કરે. નવાને જુનું કરે તે કાળ. આજની ભાષામાં તેને સમય (ટાઈમ) કહે છે, તેનું પરિમાણ જુઓ પાના નં. ૪૦
૨૩૨
,
Sી છે
છે
.
-
ગુણ - વર્તના
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેન ધર્મમાં પ્રાણીવિજ્ઞાન
સંસારી
- સિદ્ધ
(
સ-૫૪૧)
સ્થાવર ૨૨)
૪
૪
વિલેજિય)
પંચેન્દ્રિય-પ૩પૃથ્વીકાય \/અપકાય છે તેઉકાય V વાયુકાયyવનસ્પતિકાય
| સુ. બાદર સુ. બાદર સુ. બાદર I સુ. બાદર પ. અપ/પ. અપ/પ. અપ/પ. અપ/
૩૩
વિભાગ-૭
બેઈન્દ્રિયyતેઈક્રિય ચહરિક્રિય સમુર્ડોિમ | સમુ. | સમુ. પ. અપ/પ. અપ/પ. અપી
સાધારણ ૪ ને પ્રત્યેક ૨ સૂક્ષ્મ નિગોદ-બાદર( બાદર પર્યાપ્ત - અપર્યાપ્તપર્યાપ્ત - અપર્યાપ્ત
નારક ૧૪
બાદર
સુમ (નિગોદ)
૧૯૮)
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
થાગિતિ જીવો વિવિધ પ્રકાલ્પકa)
પૃથ્વીકાય:૪ભેદી અપકાય:૪ભેદ | તેઉક્લાય:૪ભેદ ] વાયુક્રય:૪ ભેદ
리그 આ જ ના૨ જ,// w
ઈ-વિજળી
55 દવા
MIJI
d
[v
&>
HIPE
પર લાલમાફ પથ્થર-@
41 14
|
કાળી| all
માયા
JપયોwWILL સમાપ્તા - \ | | બેંકઅપર્યાપ્તા [ વાવ
Dલાકડાને
જિ 4. ૬, | |ષય
છે . • 2
પર્યા|પોલિયે બાને જf 38.
] કુવો પ્રત્યેકવનસ્પતિ:ર ભેદ
છે
કાલસાળામા = ભમરીલેનોવાયુ નરંપતિકાય: ફભેદ સાધારણવનસ્પતિ; ભેદ
'તે ઇન્દ્રિય: ૨ ભદE
ચઉન્દ્રિય ૨ ભેદ,
વી
પર્યાપ્તા અપર્યાપ્તાપિતા-પર્યાપ્ત [, h(e) h] છે
હિગોળગાય
કીડી
૧ પર્યાતા.અપર્યાપ્ત
કળગાય
11 અળસીયા
ITUNT ઇયળ
પજી કરનાર જગત જય બને છે. પ્રભુનું ધ્યાન કરનારની ગત ધ્યાન પર છે પથની મારા પાળનારની જગત આશા પાળે છે. તે 5 Deી પાછળ પાગલ બનનારની પાછળ જગત આખું પાગલ બને છે.
૨૪
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
થલચર ૪ ભેદ
ભૂપરિસ:૪ભેદ
ઉપરિસર્પ : ૪ભેદ
હથી
- અજગર
તોયે.
ગાય
|
કટ
RSS
૮૪ 'સ
(1 ) 5-ગબ્સની રયંમૂરિષ્ઠમ : પર્યતા . અપર્યાતા
ગર્ભજ : : ' , '
જલચર: ભેદ
નેચ૨: ૪ ભદ
બધપાંખી વાળા)
A
આઠપગો ૪
15 જ
૨૦ ભેદી
માછલી.
ગરવેલમાછલી
ચામાં
/
-
માણ
મોર
ચીડિયા
મનથ: ૩૦૩
કુકડો ૧૯૮ ભદ
all૨ફો.૧૪ભેદ | ', '17, 4u (L.
ALT
ક
rી-પ.વાણથત૨-૮ યકિ.૯ વ્યંતર-૮
૨ા સુખી
ભવનપલિ-૧૦ સાઉથ
ભકo | રત્નપ્રભાઇમપ્રભા ઉપર્યાપ્તા ૧૫ કર્મભૂમિના ગર્ભજ પર્યલોકાન્નિધપરમાબાપ, શર્કરાપભોતમ:પ્રભા અપ.. ૩૦અકર્મભૂમિના અપયો!કલ્લિવિફર૯પયtપયાવાલપ્રભાતમસ્તમ- ૧૪
જાતિષ ૧૮ ૯૯ પિકપ્રભા પ્રભા
૦ ભગવાન આપણને પોતાના માને છે પણ આપણે ભગવાનને પોતાના
માનતા નથી માટે ભવમાં ભટકીયે છીએ. • શસ્ત્ર વિના સૈનિક ન શોભે અને સૈનિક વિના શસ્ત્ર કામ ન આપે તેમ જ્ઞાન વિના કિયા ન શોભે અને ક્રિયા વિના જ્ઞાન શું કામ કરે ?
-
૨૫
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
n roy
उंच कुल नीच कुल
• यश,
अपयश, सौभाग्य, दौर्भाग्याटि नाम कर्म गति, शरीर इन्द्रियादि •
जन्म, जीवन मृत्यु
आयुष्य
१०३ अरुपिता,
२)
3)
विभाग-७
अष्ट कर्म
अज्ञान
ज्ञानावरण
૫ अनत
ज्ञान
गोत्र-कर्म
૨
अगुरु लघुता,
स्थिति
जीव
अक्षय
दर्शन
अनंत
८.
निद्रा अंधत्वादि दर्शनावरण
अनंत
सुस्व वेदनीय
शाता अशाता
वीतरागता / | सम्यग् दर्शन ૨૮
मोहनीय रागद्वेष, कामक्रोधादि मिथ्यात्व अविरति
२३
अनंतवीर्य
आदि
እ
अंतराय
મેં આઠ કર્મોનો ક્ષય
ચૈત્યવંદનથી : જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષય. પ્રભુદર્શનથી : દર્શનાવરણીય કર્મનો ક્ષય. જયણાપાલનથી : (અશાતા) વેદનીય કર્મનો ક્ષય. ४) प्रभुना गुलगानथी मोहनीय दुर्मनो क्षय. 4) शुद्ध अध्यवसायथी : (नीय) आयुष्य अर्मनो क्षय. ६) प्रभुना नामस्मरएाथी : (अशुभ) नाम अर्मनी क्षय वंदन पूठनथी : (नीय) गोत्र दुर्मनो क्षय
८)
कृ
पराधीनता, दर्बलतादि |
દ્રવ્યના સમર્પણથી ઃ અંતરાય કર્મનો ક્ષય
:
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
કર્મની વ્યાખ્યાઃ મિથ્યાત્વાદિ હેતુ દ્વારા જીવ વડે જે વસ્તુ કરાય તે કર્મ. કર્મબંધના પાંચ હેતુઓઃ ૧) મિથ્યાત્વ: શ્રી અરિહંત પરમાત્માએ પ્રકાશેલા સત્ય તત્ત્વ (સુદેવ, સુગુરૂ, સુધર્મ)
ને છોડી અન્ય તત્ત્વને માન્ય કરવું અથવા સત્ય તત્ત્વની અરૂચિ,
અસત્ય તત્ત્વની રૂચિ કરવી તે મિથ્યાત્વ. ૨) અવિરતિઃ હિંસાથી પાપોનો અત્યાગ અથવા સર્વવિરતિ, દેશવિરતિ, વ્રત,
પચ્ચકખાણ વિગેરે ગ્રહણ પાલન ન કરવા. ૩) કષાયઃ ક્રોધ, માન, માયા, લોભ. ૪) પ્રમાદઃ મધ, વિષય, કષાય, નિદ્રા અને વિકથા ૫) યોગઃ મન, વચન અને કાયાની પ્રવૃત્તિ
પ્રકારના કર્મો
કર્મનું નામ પ્રકાર ક્યા ગુણને રોકે છે? દ્રષ્ટાંત જ્ઞાનાવરણીય ૫ આત્માના જ્ઞાનગુણને આંખે પાટા જેવું
રોકે છે. દર્શનાવરણીય ૯ આત્માના દર્શન ગુણને રાજાના દ્વારપાળ જેવું.
રોકે છે. વેદનીય ૨ આત્માના અવ્યાબાધ મધથી ખરડાયેલી છરી
સુખને રોકે છે. જેવું. મોહનીય ૨૮ સમ્યગુ દર્શન અને ચારિત્ર મદિરા જેવું, આત્માને
ગુણને રોકે છે. ઉન્મત્ત બનાવે છે. આયુષ્ય ૪ આત્માની અક્ષય સ્થિતિને બેડીબંધન, કારાગાર
રોકે છે. નામ ૧૦૩ આત્માના અરૂપીગુણને ચિતારા જેવું. (ચિત્રકાર)
રોકે. ગોત્ર ૨ આત્માના અગુરૂ - લઘુ કુંભારના ઘડા જેવું.
ગુણને રોકે છે. અંતરાય ૫ આત્માના અનંતવીર્ય રાજાના ભંડારી જેવું
ગુણને રોકે છે.
જેવું.
૨૦
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
विभाग-७
| पातीकर्म १से अद्यातीकर्म पूसे८ | आँख पर पट्टी जैसा
शहद लिपटी असिधारा जैसा
HONEY
ter
वदनाय
कम
जानावरणीयकर्म राजाका द्वारपालजैसा
बेडी जैसा
IPLATOR
मा
माम
दर्शनावरगाय कमी-IME
MAY
आयुष्यकर्म
चित्रकार जैसा
मदिराजैसा
ICT
नामक
मोहनीय कर्म राजाका भण्डारीजैसा
नाम
कुम्हार के घडे जैसा
अंतरायकर्मा
कम
વિશ૮
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
| વિભાગ-૭
ખિયાંavી કવરો
| નિગોદથી મોક્ષ સુધીનો આત્માનો વિકાસ ક્રમાં
ગુણસ્થાનBગણ,
યા મો વીમe
ગુરથાને કયા
|
બાદ મો ગુe
છેતરમાં રોડ * અકિંથી પકે, '
1
|
અધ્યા મે તો આજs પ
Fરાવળ-કાળ
માવતકહી પાધિ
પણ
1 કિલ
પરમાવી .
|
આ
ની
Sun
આ
a નાં !
ele
v 2ાવતે ક ળ
Aદિર
છે
ય
દો ન
સાધ
ઉરપતિ
સ્વાદ
હાથી ભવન પતિ
અજગરે
વો
ભવના
મનુષ્ય
જલચર
પાણી
ચ ર મા વ તે = ૧૫ગલ ,
*મુખ્યમ
NAND
ગમન
તાપમ
સી
'પૃથ્વીકાય
મનુષ્ય
જંગલી ફૂપી
તે મનુષ્ય પિસકોલી
:
ા Latino Heino E0% Sh219 erant
Ephe DE
ર છે “Pરૂ
પ્રણી
[ (vkતકાલ'
(અપકથ
જ
છે , ૧)
પંભમાં .
વનસ્પતિકા
તિમ
ચઉજિદ્રવ + - પતંગ
દેવલોક
૨
kiી
SER
દસ
,
તમય
fી મકા
હ
'jર્મભૂમે
મનુષ્ય ૧ સમાધી - તયાપાર વાદે દેવ
'મનુષ્ય
૨
clo fa
ભવ
SUા
કાર
ich DLAR
-
વલીંક)
પs
ZAUN
'જલચર
ર
'જિગત
અંડ લઇ જલ રે. अय
દ -
won વનસ્પતિ
વ્યવહાર
રમીટ,
-
મત છે પર
-
'કુnલી,
એ જિય,
cola
મનુષ્ય
: એયિ
અપકાય
ધારણ
tપતિ
પ્રવક
હત કવિરત
જ
છે
વતર
બઇ મિય
વિક્ત ચિ
'
'
| ઈન્દ્રિય !
ઇન્દ્રિય
તિર્યંચ
KAH
મક
૪ ૬
એકેન્દ્રિય નામ
ભદ્રય દેવલોક
પરિસ નોન ઓ.
મનુષ્ય
ભવ જ લમણ
સંન્યાસી મનુષ્ય
વય
જયોતિષ દેવલોક
સનમ વ્યસ's
]
*+ા
જીવન પાને મનુષ્ય
બહ્મદેવન"
મહાવિદેહ મનુષ્ય
“વલાદ
Guથમ સાપતિ ઉછી
* પ્રતિ સમત
: -
દશા
અ* yગલા પરાવર્તકાળ]
ફ
& ઈ અનિયુક્તિ ' અપૂર્વ કરી
જ ન અર્ધ પુદગલ પ૧
આકચ મૌસસ સ"
મંns , માંકત પ્રપન
૦ કરોડપતિનો પુત્ર નાનો હોય છતાં કરોડપતિ જ કહેવાય તેમ ભગવાનનો ભક્ત બને તે ભગવાનની સંપત્તિનો અધિકારી બને જ! ભગવાનમાં જેટલી શક્તિ છે તેટલી જ શક્તિ ભગવાનના નામમાં, આગમમાં અને સંઘની એક એક વ્યક્તિમાં છે. • કહે હનુમંત વિપત્તિ પ્રભુ સોઈ, જબ તવ સુમિરન ભજન ન હોઈ.
૨૩૯
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠ
કર્મક્ષય
૮થી૧૨
સિદ્ધ ભગવાન
અનંત ચતુષ્ટયના સ્વામી શુ અવસ્થા
૧૩
ત્ર
બીજું ગુણ
ણી
ના
ગુણરસ્થાનકો
Foss
સમકિત સહિત અન્તાઁ થી દેશોન
પૂવૅક્રોડ વર્ષ
સાસ્વાદન
મનવઅનકાયાના
યોગયુક્ત વીતરાગસુદ્ધન સર્વદર્શી. ી ઘાતકર્મ રહિત અન્તર્મ થી દેશોન પૂર્વફ્રોડ વર્ષ
૧૨.વ્રતના અબજ ફૅરોકે લાખ હજાર બસો-બે ૧૩ - ૪ - ૧૨ ૨૭ ૨૦૨
ભાગામાંથ એક વગેરે ભાગાનો પ્રતિજ્ઞા પૂર્વક પાલકસંયમની ભાવનાવાળાં
મહા અત્શાસન અવિરત
४
અનંત સ્થિતિ
ત્રણેય યોગથી મુક્ત વીતરાગ સર્વજ્ઞ ભગવાન
સ્થિતિ:-પ હ્રસ્વા
R, , 3, ,જ્ ઉચ્ચારણ
જેટલો ..
દેશવિરતિ
પ
અ
ઉપશમ સમ્યક્ત્વનું
વમન કરતાં સ) ૧ સમયથી
5 આવલિકા
ય
વિભાગ-૭
(FoodT
ક્ષીણ
૧૨
૧
શ્યા
ડી સાદિ
જે ૧૪
જીવનભર સર્વ સાવધે- ત્યાગ
પ્રમત્ત (સર્વ-વિતિ
S
મિ
માર્ગાનુસારી જીવન, પ્રવેશ,દ્વિ:-સમૃતબંધકમાંથી ચરમાવર્તમાં ભવ્યાત્માનો સદાચાર -સદ્વિચાર- ક્રમશઃ અપુનબંધભાવ પ્રિય, સત્સમાગમ, માર્ણાભિમુખ - માર્ગપતિત સત્ શાસ્ત્રવણ- આદિ ધાર્મિક અવસ્થા લો તીવ્રભાવે પાપ ન કરે ઉચિત રુચિ, ત્યાગ-વૈરાગ્ય 1 વર્તન, અર્થમાં નીતિ કામમાં દાન-શીલ-સંસ્કારી | ણ) સદાચાર,મોણરુચિ-દ્વેષ
ગુસૂક્ષ્મલોભ
ચરમ સમયે કિટ્ટી વેદન ક્ષપક શ્રેણીમાં
સંપૂર્ણ મોહ
મહાવ્રત પાલક
સંપાય
સ્વાત્મ રમણશીલ= બાદર ઉપયોગવાન મોક્ષ – ઉદ્યમી હું તત્ત્વ-પરિણત નિસમા અલ્પપ્રમાદ | સ્થિતિઃ- અન્તમ. ઉ.અત
૯
1
I
જ. સમય.
ક્ષય..../રામ પ્રાતિંભજ્ઞાન છદ્મવતરાણ સંપરાય અન્ત
૧૦
ચૌગુણસ્થાનક
ઉપશમશ્રેણીમાં મોહનો અનધ્ય છદ્મસ્થ-વીતરાગ અન્તમંડૂત પછી અવશ્ય પતન. a. સમયનું
ઉ.અન્તર્યું.
1
૨૪૦
सप्रभत સર્વવિરતિ)
७
१
વ
• સુદેવ-ગુરુ - ધર્મની ભટ્ટા, •જિનવાણીશ્રવણ-મી, નવત્ત્ત્વ-રુચિ,સંયમ સૂચિ, ધર્માનુષ્ઠાન કુશ,
•
• હેય-તેય-ઉપાદેયજ્ઞાતા
સ્થિતિ અંતર્મુતથી સાધિક - આસ્તિત્ર્ય- ૨
મિશ
ગુજ્જુ નિર્ધŕપ્રત્યે ગુણ. નરાગ, નદ્વેષ નાલીકર મનષ્યવત્ સમય:-અન્ત
દ્વિબંધક- સમૃતબંધક ૭૦ કો કૌ ઉત્કૃષ્ટ મિથ્યાત્વ-મોહનીયા બાંઘે ભાભિનંદિતા
અજ્ઞાન-શા દાગ્રહી
ઉપરાંત મોહ
૧૧
પૂ
“મોહ ક્ષય કે ઉપશમ. ાપક કે ઉપશામકન હું સ્થિતિ-અન્તમ
ફરનાર
સમ - અધ્યવસય પાંચ
અપૂર્વ રે -મોહ, ફર્મના અપૂર્વ સ્થિતિઘાત
(2) "2 સઘાત (૩) – ગણોણ (૪)
વાર ૧પ, સ્થિતિબંધ નિવૃત્તિકરણ સ્થિતિઃ અન્ત
૮
નિવૃત્તિ સમયે ચડેલા જીવોના અઘ્ય. ની ભિન્નતા
૧
ગુણ
દેવ-ગુરુ વૈયાવચ્ચ, શમ- સંવર્ગ- નિવેદ સાગરોપમ પોશીલ : ભવભીરૂ.
મિથ્યાત્વ
ગુણસ્થાનક વિવિધ કક્ષાઓ
::
સ્થાન
તગાઢ મિથ્યાત્વ
વ્યવહારુ-ચીમાં બાદર-નિોદ અવ્યવારસૂક્ષ્મ-નિગોદ
પ્રવેશ
રાશી
:
વગેરે. ગાર
મિથ્યાત્વો અંધકાર
અક્ષરનો અનંત
ભાગ ખુલ્લો હોય
બગીચો લીલોછમ ક્યારે રહે ? પાણી સીંચાતુ રહે તો ! આરાધના સદા ઉલ્લાસિત ક્યારે રહે ? વિનય ભળેલો રહે તો !
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમ્યક્ત્વ અને ગ્રન્થિભેદની સિ
પ્રક્રિયા
યા ત્વની
અંતરકરણના અંતર્મુહૂતૅની છલ્લી
5 આવલિકા વા જઘન્યથી બેંક સમય શેષ રહેતા કોઇ મંદ - પરિણામો જીવને અનંતાનુબંધી તો ઉદય થતાં સાસ્વાદન ગામ નક બીજાં પામી અંતર પછી મિથ્યાત્વ પામે, તિ
સ્થિ
JIL
૬ બાલિકા
સંખ્યાત
CH
- અંતઃસ્ફૂરણ કાલમાં અંતરસ્થિતિગત દલિકોને ઉપર-નીચેની સ્થિતિમાં મેં અનવૃત્ત નાંખી સંપૂર્ણ ખાલી કરે.
કટગના સં ન્યાતમાં
MIJI.
- અંત૨૬૨૫ ક્રિયા કાળ
ૐ
ભા
શ
વિધ યુથ પ્રવૃત્ત
કરણ
તી
ય
અધ્યવસાયની પ્રતિસમય અનંત । વિડિ
અતિવૃત્તિ ક૨ણમાં પ્રવેશ
ખપૃ કરણમાં પ્રવેશ
તીવ્ર સંવે-નિર્વેદથી ગ્રન્થીભેદ
ભવ્ય જીવનો ચ૨માવર્તમાં પ્રવેશ
-bōlap thaseae વે pbledle
વિભાગ-૭
જા વિના સુખ પ્રત્યે તીવ્રરાગ
સ્કિ રણ પ્રક્રિયા
- નદી-થલ ષાણ ન્યાયે અનંતા યથા પ્રત્તિકાગ દ્વારા આય વિના સાત માની સ્થિતિ એક કોડા કોડી સાગરોપમમાં પલ્યોપમના અસ યાતના ભાગ ન્યૂન જેટલી ક૨ે. અર્થાત્ અંતઃ
કોટા કોટી સા ર ામાગ બને.
allong tapje e
મ
શ૬-૫૪.
/////////////// અર્ધચક પું૪. મા મોહ તી યછે
©a [ 9 ] » raj
૨૪૧
ઉપશમ • અંતર કર્યા પછી,
મિથ્યાત્વની પ્રથમ સ્થિતિ
અશ્રુ ૫૪.
અંતરક૨ણ પુરુ થયા પછી જીવતા પરિણામ અનુસાર શુકિતના પુંજ ઉદ્યમાં આવે તો તાયોપરામિક સમતિની પ્રાપ્તિ. ર્ગુણસ્થાનક- ૪. ૨. કોઇ જીવના પરિણામ મધ્યસ્થ થાય અનેમિપ્રમોહનીય પુંજનો ઉઘ્ય થાય તો મિકા ગુણસ્થાનક - ૩. ઊ કોઇ જીવતા પરિણામુ કલષિત થાય અને મિથ્યાત્વ મોહનીય - પુંજના ઉદયે મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનક -૧. પ્રાપ્ત થાય.
•
* ત્રિપુંજીક૨ણ પ્રક્રિયાનો આરંભ કાળ અપૂર્વ આત્માનો આનંદ = સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ
ગ્રન્થી નિબીડ રાગદ્વેષની ગૂઢ-ધન
1-પરિણતિપરિપાક; દોષ ટળે વળી દષ્ટિ ખુલ ભલો,
• ગાઢ મિથ્યાત્વના યોગે જીવનું સંસારમાં પરિભ્રમણ ૭ ૮૪ લાખ યોનિમાં ૭ ૧૪ ૨ાજ લોકો * ૪ તિમાં
અનંત જન્મ મરણની પરંપરા
તે સાથે કોઇ જીવને * દેશવિરતિ- ૫ ણ) નૌ સ્પરાના
થાય.
•
* સર્વવિરતિ-૬
. અપ્રમત્ત-૭ ગ«J
• એક સાથેના પ્રવેશકનો સમાન અધ્યવસાય = ૨૦ અપૂર્વ સ્થિતિ-બંધ અર્વે રસ- બંધ ૩૦ અપૂર્વ સ્થિતિઘાત અપૂર્વ ગુણમણિ
1
* અર્ધપુદ્ગલ પાવર્ડ-કાળથી વધુ સંભાર તમાગ નોહ
દેશ દુર્ભધ ગ્રન્થી
યથાવૃત્તકરણથી ભવ્યઅભવ્ય - કુભવ્ય જીવો કર્મની લઘુતાએ અનંતીવાર પૂાંથી દેશે આવી અપૂર્વકરામની વિાદિના અભાવે પાછા ફરે છે.
સંસારનાં દુ:ખ પ્રત્ય ઉગદ્વેષ
લે ભલા, પ્રાપ્તિ પ્રવચન-વાક્ ઘત
: નિવૃત્તિ
• ગાઢમિથ્યાત્વના ઉદય ૭૦ કૉ. કો, મિથ્યાત્વની સ્થિતિ વારવાર બાંધે -વિષ્યમાં માત્ર બે વાર ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાદ તે દ્વિબંધક • એકવાર બાંધે તે સત બંધક ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ન બાંધે તે અપુનબંધક
જ્યાં સુધી દોષોનો સર્વથા નાશ ન થાય અને થાય ત્યાં સુધી પૂર્ણગુણી પરમાત્માને છોડવા નહિ.
સર્વગુણોનું પ્રગટીકરણ ન
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનંત અલોક
. સિદ્ધ બ્રેિલા
પાંચ અનુસાર -
O
+
ថភ ពីត
ળ
-
'
... s
- નવ તો કાતિક છે
d
----
૧
અનંત
અલોકાકાશ
વિભાગ-૭ સાર-વિશ્વદર્શન-૧૪રાજલોક-અનંત,
રાજલોક લોકાગ્ર ભાગ
અનંત અત્યાર સુધી આપણે
સ્કુલમાં પૃથ્વી ગોળ છે એ જ શિખ્યા છીએ, ચંદ્ર ઉપર માનવ જઈ આવ્યો એ જ વાતો સત્ય લાગે છે, જ્યારે ગુરૂદેવ કે મમ્મીનાં મુખે રાત્રિભોજન કરવાથી નરકમાં જવું પડે છે. ભગવાન મોક્ષમાં ગયા છે, દાન - જિનપૂજા કરવાથી સ્વર્ગમાં જવાય વિગેરે વાતો સાંભળીએ ત્યારે મન
ચગડોળે ચડે છે. આ નરક | ક્યાં આવી? દેવલોક ક્યાં
છે? મોક્ષ ક્યાં છે? કેવું છે ? વિગેરે સવાલો મનમાં થાય છે. અત્યારની દુનિયામાં આફ્રિકા - અમેરિકાની વાતો આવે છે, પણ નારકી, દેવલોક, મોક્ષની વાતો આવતીજ નથી તો સત્ય શું છે? શું આ બધું હંબક છે?
૮
. | 21ચર .. | પs 1 ) - !' 'ધ : એ.
ઉતરપk :ોપ ૨૧૩૬૬
{1.* ટાંકર ...) સિયલાંક:- ભ.૩ - (
વેિ લોક
છે
-518 9 Sછ
6
S
ફ, , , ૬ કે, ''
IIIIIII
mi'
લાઈ કામ
* 01's-૩
st='5
કનક-૪
%
-બરફ-૫
GIRIJ itraliff
તમતમ:પ્રજા) ITIIIIII -
- iી
anging
Mલાંક
Aસનાડી
અલાંક
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
ના ! આજના વૈજ્ઞાનિકોને સમગ્ર સૃષ્ટિનું જ્ઞાન નથી, કોલંબસે અમેરિકા દેશ શોધ્યો તે પહેલા શું અમેરિકા ન હતું ? આજે પણ નવા નવા ટાપુઓ શોધાય છે તો શું એ બધા પહેલા ન હતાં ? આજના વૈજ્ઞાનિકો સંશોધન કરે છે પણ હજુ સુધી બધું જાણી શક્યા નથી. વિજ્ઞાન અપૂર્ણ છે, જ્યારે આપણા ભગવાન સર્વજ્ઞ | હતાં ત્રણે લોકનું અને ત્રણે કાળનું જ્ઞાંન તેમને હતુ. તેમણે તેમના કેવળજ્ઞાનનાં પ્રકાશમાં સમગ્ર વિશ્વનું જેવું સ્વરૂપ જોયું તેવું સ્વરૂપ આપણને બતાવ્યું. તેમાં નારકી, દેવલોક, કંદમૂળમાં અનંતા જીવો વિગેરે ઘણી બધી વાતો આવે છે જે ૪૫ આગમમાં કહેલી છે.
આપણે અહિં સમગ્ર વિશ્વનું સ્વરૂપ ટ્રંકથી જોઈશું. ચિત્રમાં બતાવેલી આકૃતિ કમ્મર ઉપર બે હાથ રાખીને બે શક્યતઃ બે પગ પહોળા કરીને ગોળ ગોળ ફૂદડી ફરતા માણસના આકાર જેવું સમગ્ર વિશ્વ એટલે કે ૧૪ રાજલોક છે. આ આકૃતિને શાસ્ત્રમાં વૈશાખી સંસ્થાન કહેવામાં આવે છે. તેમાં મોક્ષ, સ્વર્ગ, નરક, માનવ લોકનો વિસ્તાર આવી જાય છે.
આપણે જેમ મીટર, ફુટ, કી. મી., માઈલ વિગેરે માપ છે, તેમ આ વિશ્વનું માપ ‘‘રાજ’’ છે. ૧૪ રાજ પ્રમાણ આ સમગ્ર વિશ્વ છે. જેની લંબાઈ - પહોળાઈ અબજો માઈલ છે. (ગણત્રી બહાર) તેના મુખ્ય ત્રણ વિભાગ છે.
|
૩) અધોલોક : આમાં મુખ્યત્વે સાત નારક આવે છે અને કેટલાક દેવો રહે છે. અત્યંત ભયંકર પાપી માંસાહારી, વિશ્વાસઘાતી, હિંસક પ્રાણી વિગેરે મરીને ત્યાં જાય છે. અને પલ્યોપમ - સાગરોપમ (અબજો વર્ષોથી વધારે) સુધી દુ:ખો ભોગવવા પડે છે.
જ
‘રાજ’
એટલે
કેટલું DISTANCE?
કોઈ
શક્તિશાળી
દેવ હજાર
મણ લોખંડનાં બોલને પુરી
તાકાતથી ફેંકે
અને તે બોલ
પર સેકંડમાં
હજારો કી.મી.
દોડે, એ
સ્પીડથી ૬ મહિના સુધી
દોડીને જેટલું
અંતર
૧) ઉર્ધ્વલોક : જ્યાં મુખ્યત્વે દેવો રહે છે અને સૌથી ઉપર સિદ્ધશિલા (મોક્ષ) માં સિદ્ધ પરમાત્મા રહે છે.
| (Distance)
૨) મધ્યલોક : આમાં મુખ્યત્વે માનવ, પશુ અને કેટલાક દેવો (ભૂત-પિશાચ-વ્યંતર) રહે છે. આપણે જંબુદ્વિપનાં | કાપે તે બધું ૧ ભરત ક્ષેત્રનાં દક્ષિણ ભાગમાં રહીયે છીએ.
રાજ કહેવાય,
આવા ૧૪
| રાજ પ્રમાણ
સમગ્ર વિશ્વ
છે..!
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
विभाग-७
मेरु पर्वत और गतिशिल ज्योतिष चक्र
नक्षत्र ८८४ योजन चंद्र ८८० योजन . सूर्य ८०० योजन ★ तारा ७९० योजन
नंदनवन
भद्रशाल वन
Loon
पंडकवन......
४
१००० योजन उंचाई
सोमन
वन
६६२५०० योजन
१००० मोजन
३६००० योजन
तिसरा कांड).
कॉड
- अभिषेक + शनि ग्रह ९०० योजन शिला मंगळ ग्रह ८९७ योजन + गुरु ग्रह ८९४ योजन + शुक्र ग्रह ८९१ योजन + बुध ग्रह ८८८ योजन
दूसरी मेखला
२४४
बुध
✡3
भूमिस्थाने १०००० योजन विस्तार
कंद विभाग
पहला कांड १००९०. योजन १० भाग
पहली मेखला
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
મધ્યલોકનાં મધ્યભાગમાં ૧ લાખ યોજન પ્રમાણ થાળી જેવો ગોળ જંબૂ દ્વિપ છે, જેનાં મધ્યમાં મેરૂપર્વત છે. અબજો કિ. મિ. નાં વિસ્તારવાળા આ દ્વિપમાં આજની દુનિયા જંબૂદ્વિપના હજારમાં ભાગની પણ નથી, બિંદુતુલ્ય છે. આ જંબુ દ્વિપની ચારે બાજુ બંગડી આકારે લવણ સમુદ્ર બે લાખ યોજનાનો છે. તેની ફરતે ઘાતકી ખંડ ૪ લાખ યોજન, તેની ફરતે કાલોદધિ સમુદ્ર ૮ લાખ યોજન, તેની ફરતે પુષ્કરવર દ્વિપ ૧૬ લાખ યોજનનો છે. આ રીતે પૂર્વ પૂર્વ કરતાં ડબલ ડબલ વિસ્તારવાળા એક સમુદ્ર એક દ્વિપ એમ અસંખ્યાતા દ્વિપ - સમુદ્રો છે. સૌથી છેલ્લે સ્વયં ભૂરમણ સમુદ્ર છે. આમ અસંખ્યાતા દ્વિપ-સમુદ્રમાં ફક્ત રા દ્વિપ (૪૫ લાખ યોજન) માં જ મનુષ્યો હોય છે.
1
11''
----
'
:
જંલીપ
''11111
'iાઓ:
28
.
''
. તવણસયલ
''
TS
.
pic Heracro Ledhore
માણારુપ "' - A SEM
૧ણ યોજના
k/
દ::::: S
**
I
?
*
S - ૨ અવેલેજ
===
=
ખંડ-પ કલાક ખંડ-૩ જો AAAAAAAAAA
ગાયકુલા નદી
s
e ૩ વડીલ્લા નદી
S S
SS
''
''
'
am
Polabin
!
!!!
Ow
' SIGરકાના IF
iiilii
log AA 1252F 3 AAAAA
H marrone 17:e EBRE TERRES
Hકી કરી
''
B
'તો
,
: - + f )
st ill;llully IRE
=7
Tuuuu!'ll
,
),
jnn " કહી રહ્યા
& JUJAL
III સીસોદા નદી
ಕನಸಿಕ
Pk[ મિHigratitis
by Elsad Iિiiiiiiiiiiiii
e :
- દ.
, :-- 6
- IIM SUBLIII
iii II, Bins! HિEEEEEEEE.
રિ
MIUI 8.
: irim Ruils
BBN - In
tu s { _*t .
જ8કહી
GIOCHI
બV=ાદા નÉહ
SENDS
.
& TEER iાપાર
-
ત
(જયેકIs
NOSTAA Aires e AAAAA
સલિલા નદી
RE
1
-
-
NRI જો
: ::::: અનલિંક૨ :::
સિવંત છે મિપિતા **
7. AAAAA MAANANA, NA
ખંડ-૩ છે આ ખંડ-પ ક ALAMAA,
vis-3 Orte
vis Y A *We tte આ તચિ . ખાવા ગ્ર
છે
=
==
'
:
'
'
kish
I
/vi
2
બા૨ ભરત નામ
_Movસ વરદ યાદી
'
,',
:
::
s
,
:
:
:
મહાગ
ઉલ.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ હવે આમાંથી શરૂઆતનાં ૪પ લાખ યોજન એટલે કે : જંબૂ દ્વિપ નાં ................. ૧ લાખ યોજન ............. ૧ લવણ સમુદ્ર ............ ૨ લાખ યોજન + ૨ ............. ૪ ઘાતકી ખંડ..............૪ લાખ યોજન + ૪............. ૮ કાલોદથી ...........૮ લાખ યોજન + ૮. .... અર્ધ પુષ્કરવર .......... ૮ લાખ યોજન + ૮ ....... ૧૬
- કુલે ...૪૫ (બંગડી આકારે બે બાજુ ગણતાં) ૪૫ લાખ યોજન પ્રમાણ અઢી દ્વીપ-મનુષ્ય લેકની નકશે. જ ૧ લાખયોજન =
૩ધાતકી ખંડ = ૯ લાખ
યોજન" ૨.લવણ
બે બાજાનાર , ૪લાખયો &
*
JIt
બે બાજના,
alix]
Sherile
2
WAO
શક્ષિકા
કને
By: અમ91
મનપાન રે
જ
માતા
આ પ્રકારની IIM vri
જsis.
કવિ :
તે
' ITIES
૦.
D
જન,
/ક
'*'
":
STS
.
નજર ક્રદ
-
- pય છે
(
Guદ
મ
=
વIEVEE . Rી સી બી :
U. UT UFM " Guadawesen
છે.
જો
મોદી JITTEEની ક
૨ps:
ઈ
S
એ
IિST
I
::
T-II/A
.
પ
EGRE
.
કે
=
GSTનાવા
કknowાના
જ ]િ
lrally
છે
*
Tere Saણાત N.S. S.C Jથ
:
સહાd lable Indi
;
-
Ocત:Sાપાતી ખંઠ ૩ :
આપu
\r
ખંડ ૫
N
44
ISના
જિક,
|
આ
૦.
1
ન
-દ
ME
271
હKી
-
૫
માતા
પાતાળ
5
bh
બડા
કાક
ના માં :ધિક્ષક
I
મશs
પ્ર ૨
આ
કાલોદધિ
સમુદ્ર ૧૬, ઑન યોજન
ને બાજુના ૯૬
પમિતી
- wી
MA,.
પુષ્કરદ્વીપ = ૧૬ લાખ યોજન ને બાજુના :
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ ૪૫ લાખ યોજન - માનવક્ષેત્ર છે. આનાથી બહાર માનવરૂપે ઉત્પન્ન ન થવાય – જવાય ખરું પણ જન્મ અને મરણ નહિ, અને આ અઢી દ્વિપમાં ઢાંકણ સમાન સૌથી ઉપર છેલ્લે સિદ્ધશિલા (મોક્ષ) ૪૫ યોજનની છે.
જંલકીપથી નંદીશ્વરદ્વીપ પર શાશ્વતત્વ નંદીશ્વર રમત
(ઉત્તરોત્તર દ્વીપ સમુદ્ર દ્વિજ્ઞાણ, માથણી જાણવા )
છે
નંદીગ્વર સદ્ધ
? ઈશ્નઝનો સ્વાદ
ઈશ્વસનીરસ્વાદ-ભૂત સમ
વ૨ સક્ષુદ્ર :
:::::ઘરે વોS
::::: ઇતર
: ઘાસરમાં સ્વાદ
સરવર સમુદ્ર :::
PUCEID
ચાલુ પાણીનો
ઉર્વત :
૨૦૨ સદ્ધ કરે છે
૬૯: પુષ્કરવા
સદ્ધ છે
ચાલાક
ફાલોદgિ
નો સ્વાદ
Ui/
:
'iફી પ્રક
૨
ફફરરક
૪ શાશ્વત જિન ::|) અષભાનને
(૨) ચંદનના (૩)વર્ધમાન
બાવન શાયત ચૈત્ય
(છ વારિણ
*અંજનગિરિ | દધિમુખ - ૩૨ તકર
:::::દરના
(
*:
* *
*
il
It
=
જ સંયમમાં સ્થિરતા ગુરૂકૃપાથી જ આવે તે માટે ભગવાનની આજ્ઞાનું, - પાલન અને ભક્તિ વધારવા જોઈએ.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ઇડર
વિભાગ-૭
ના નામ છે શિબિરની પૂર્ણાહૂતિએ હવે તો હું આટલું તો અવશ્ય કરીશ ..! ૧) હું રોજ જિનપૂજા કરીશ, જેથી પુન્ય વધી જશે. ૨) હું રોજ સામાયિક કરીશ, જેથી મારાં સંસ્કારો સારાં બનશે. ૩) હું રોજ મારા માતા-પિતાને પગે લાગીશ, જેથી મને એમનાં આશિર્વાદ મળશે. ૪) હું કોઈ દિવસ રાત્રિભોજન, કંદમુળ નહિ ખાઉ જેથી ઘણાં જીવો મરતાં બચી જશે. ૫) હું કોઈની નિંદા નહિ કરું અને કોઈની સાથે અબોલા નહિ લઉં, જેથી મારો કોઈ
દુશ્મન નહિ બને. ૬) હું રોજ એક સારું કામ કરીશ, જેથી મારું પુન્ય વધી જશે. ૭) હું સુતાં ઉઠતાં જમતાં બાર નવકાર ગણીશ. ૮) હું બહારની કોઈ ચીજ નહિ ખાઉં, જેથી મારાં મુખમાં ઈડા વિગેરે અભક્ષ્ય
વસ્તુઓ ભૂલથી પણ નહિ જાય. ૯) હું કોઈ પ્રકારનાં ફેશન - વ્યસનમાં પડીશ નહિ અને એ બધી રકમ ધર્મમાર્ગે
વાપરીશ. પુન્ય વધશે, શુભકર્મ બંધાશે. ૧૦) હું ઉકાળેલું પાણી વાપરીશ, જેથી પાણીનાં જીવોને જીવન મળશે. ૧૧)હું રોજ એક ગાથા કરીશ, જેથી મારું જ્ઞાન વધશે. જ્ઞાનાવરણ કર્મો તૂટશે. ૧૨) હું રોજ ગુરૂવંદન કરીશ, જેથી મને ગુરૂદેવની અસીમ કૃપા મળશે.
નાગાણનો લાભ છે નવકારશી અને ચૌવિહાર સહિત મુઠિસહિઅંનું પચ્ચકખાણ આખો દિવસ કરવાથી મહિને ૨૫ થી ૨૮ ઉપવાસનો લાભ મળે છે. સૂચના : મુઠિસહિએ પચ્ચકખાણ આખો દિવસ કરનારે બેસીને જ ખાવું, પીવું, હરતાં - ફરતાં કે ઉભાં ઉભાં ખાવું કે પીવું નહિ. ખાવા-પીવાનું કામ પૂર્ણ થાય એટલે બે હાથ જોડી મુઠિસહિઅંનું પચ્ચકખાણ લઈને ઉભા થવું, અને ખાવા-પીવાનું શરૂ કરતાં પહેલા બેસીને જમીન ઉપર મુઠી વાળી એક નવકાર ગણી મુઠિસહિએ પચ્ચકખાણ પારવું
મુઠિસહિઅં પચ્ચકખાણ લેવાનું સૂત્ર ૦ મુઠિસહિએ પચ્ચકખામિ અન્નત્થણાભોગેણં, સહસાગારેણં, મહત્તરાગારેણે સવ્વસમાવિવત્તિયાગારેણે વોસિરામિ.
• મુઠિસહિઅં પચ્ચકખાણ પારવાનું સૂત્ર • મુઠિસહિઅં પચ્ચખાણ ફાસિએ, પાલિએ, સોહિએ, તીરિએ, કીષ્ટિએ, આરાહિઅં, જે ચ ન આરાહિઅં, તસ્સ મિચ્છામિ દુક્કડમ્.
૪૮
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
વિશ્વનાં સર્વ પ્રાણીઓની અનંતકાળથી એક માત્ર મહેચ્છા... મને સર્વશ્રેષ્ઠ
સુખ જોઈએ છે અને દુઃખનો અંશ માત્ર નથી જોઈતું...! જીવનની પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિ, દરેક પ્રયત્નો આ એકજ લક્ષ્યથી કરાતાં હોવા છતાં આ ઈચ્છા પૂર્ણ થતી નથી કારણ ? અવળો પુરૂષાર્થ! સંસારનો સનાતન નિયમ છે ‘“તમે
જે આપો તે મળે..!''
તમે ગુલાબ વાવશો તો સુગંધ જ પામવાના અને બાવળ વાવશો તો કાંટા જ વાગવાના છે...!’ ‘મને સુખ મળો' એ ઈચ્છાંથી અન્ય જીવોને તમે દુઃખ આપશો
તો તમને દુઃખ જ મળવાનું છે. વર્તમાનની અનેક સુખ સુવિધા જનક યંત્ર આધારિત જીવન શૈલી ડગલે ને પગલે અનેક જીવોનાં મોત ઉપર ઉભી છે. જરા તપાસો સવારનાં ઉઠીયે ત્યારથી આપણા જીવનમાં અનેક
અષ્ટ પ્રવચન માતા એ સાધુની માતા છે તો જયણા એ શ્રાવકની માતા છે. જયણા એટલે જીવરક્ષા માટેની કાળજી.
આપણી ચારે બાજુ વિશાળ જીવસૃષ્ટિ પથરાયેલી છે. ફળિયામાં કૂતરા છે, આંગણામાં બિલાડા છે, રસોડામાં વાંદા છે, શયનખંડમાં માંકડ છે, ખાળમાં ઉંદર છે, માથામાં હૂં છે, ખૂણે-ખાંચરે ક્યાંક કીડીના દર છે, છત કે દિવાલમાં ક્યાંક પક્ષીના માળા અને કરોળીયાના જાળા છે,
સમાધિના ઈલાજ
જીવોનો સંહાર શરૂ થાય છે.
ભોજન, સ્નાન, દવા, જવા આવવાની અનેક સગવડતાનાં યંત્રો-સાધનો વિગેરેમાં અનંતા જીવોની હિંસા ઉપર ઉભેલી ઈલેક્ટ્રીકસીટી અને (ગાયોની કતલ) મટન લોહી ઉપર ઉભેલા પેટ્રોલ-ડીઝલથી ચાલતા વેહીકલો નો વપરાશ દિવસ દરમ્યાન કેટકેટલા સૂક્ષ્મજીવથી માંડી સંશિ- પંચેન્દ્રિય
જીવોનો જાણ્યે અજાણ્યે પ્રત્યક્ષ-પરોક્ષપણે ખાત્મો બોલાવે છે.
આપણી જેમજ જીવન અને સુખને ઈચ્છતા પ્રાણીઓનાં મોતથી, અનંતા જીવોની ‘હાય’ ‘નિસાસા’ લઈને મેળવેલું સુખ જીવનમાં શાંતિ કે મરતાં સમાધિ શી રીતે આપે...? તો ચાલો, આજથી હમણાંથી જ સર્વે જીવોની રક્ષાની કાળજી રાખીયે, પોતાની શાંતિ-સમાધિ માટે પણ...!
ICH
ફર્નીચરમાં કે દિવાલમાં ઉધઈ છે, ચારે બાજુ મચ્છર ઉડે છે, નળમાંથી વહી આવતા પાણીમાં અસંખ્ય ત્રસ જીવો છે, અનાજમાં ઈયળ અને ધનેડા છે, શાકભાજીમાં પણ ક્યાંક ઈયળ છે, વાસણમાં ક્યાંક કંથવા છે.
સચિત્ત માટી પૃથ્વીકાય છે, કાચુ પાણી અપૂકાય છે, અગ્નિમાં, વાયુમાં અને વનસ્પતિમાં પણ જીવ છે. વાનગીઓ ઉ૫૨ કે ફર્નીચર વગેરેમાં બાઝી જતી ફુગ અને
૨૪૯
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ મકાનનાં કમ્પાઉન્ડમાં ફેલાઈ જતી લીલમાં થઈ જવાની સંભાવના છે. આપણી થોડીક પણ અનંતકાય જીવો છે.
કાળજી આવા અનેક જીવોના પ્રાણ બચાવી બેસતા, ઉઠતાં, હાલતાં-ચાલતાં, લે અને આપણને હિંસાના પાપથી બચાવી ખાતા-પીતા, સૂતા, બોલતા, વસ્તુ લેતા- લે. પાપથી રક્ષણ એટલે ભવિષ્યના દુઃખથી મૂકતા, બારણા ઉઘાડ-બંધ કરતાં કે સાફ- રક્ષણ કરનારી જયણા આપણી “મા” જ સફાઈ કરતાં આપણી બેકાળજીથી આવા કહેવાયને..! જીવનમાં જયણાનું પાલન એક-બે થી માંડીને અનંત જીવોની હિંસા અનિવાર્ય છે...!!!
ગળણું પાણી ગાળવા માટેનું સુયોગ્ય સુતરાઉ કપડું. સાવરણી ઘરનો કચરો કાઢવા માટે મુલાયમ સ્પર્શવાળી સાવરણી. પંજણી : ખાસ પ્રકારના સુકોમળ ઘાસમાંથી બનાવેલી મુલાયમ સ્પર્શવાળી નાની
પીંછી. ચરવળો સામયિક પ્રતિક્રમણમાં ઉઠતા-બેસતા પૂંજવા પ્રમાંજવા માટે જરૂરી ઉપકરણ. ચરવળી લાકડાની નાની દાંડી પર ચરવળા જેવી ઊનની દસીઓ લગાવેલું આ
ઉપકરણ છે, કબાટ વગેરે સાફ કરવા માટે જયણાનું સુંદર સાધન. મોરપીંછી મોરનાં પીંછાને બાંધીને બનાવેલું ઉપકરણ પુસ્તકો, ફોટા વગેરે પૂજવાનું
ઉત્તમ સાધન છે. ચારણા : અનાજ, લોટ, મસાલા વગેરે ચાળવાના અલગ-અલગ ચારણા. ચંદરવો ઘાતી રસોઈમાં ઉપરથી જંતુ ન પડે તે માટે રસોડામાં ઉપર બાંધવામાં
આવતું કપડું. સુપડી : કચરો વાળીને બહાર ઠાલવવાનું સાધન.
TER THAN CURE
(કાળજી) સારો જીવોત્પતિ થતા પછી તે જીવોની રક્ષા ખુબ મુશ્કેલ બને છે, તેથી ઘરમાં જીવાતો ઉત્પન્ન જ ન થાય તેની કાળજી રાખવી ઉત્તમ છે.
આટલી કાળજી અવશ્ય રાખો * આખું ઘર સંપૂર્ણ સ્વચ્છ રાખો. ગંદકીથી જીવોત્પતિ વિશેષ થાય છે.
૨૫૦
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ પાણી ઓછામાં ઓછું ઢોળો, ભીનાશથી પુષ્કળ જીવો પેદા થાય છે. ખાદ્યપદાર્થ બહાર ન ઢોળો ખોરાકના વેરાયેલા કણથી આકર્ષાઈને જીવો દોડી આવે છે. એઠું ન મુકો એઠવાડ મોરીમાં ઢોળવાથી અને ખાળમાં જવાથી વાંદા વગેરે પુષ્કળ જીવો ઉત્પન્ન થાય છે. હવા-ઉજાસનો અવરોધ ન કરો, બારી બારણાં બંધ રાખી કુદરતી હવા અને સૂર્ય પ્રકાશનો અવરોધ કરવાથી જીવોત્પતિની શક્યતા વધે છે. ખાદ્યપદાર્થના વાસણો ચુસ્ત બંધ રાખો, અથાણાંની બરણી વગેરે બરાબર બંધ ન થયા હોય તો તેની સુગંધથી જીવો આકર્ષાય છે. ખાદ્યપદાર્થો વાસી ન રાખો, તે તે ખાદ્યપદાર્થોની તે તે કાળમર્યાદાનું ઉલ્લંઘન થવાથી જીવોત્પતિની સંભાવના વધે છે. ફર્નિચર ઓછું રાખવાથી જીવોત્પતિ ઓછી થાય છે. ટ્યુબલાઈટ પર કડવા લીમડાની પાનવાળી ડાળી બાંધવાથી, ફુદા આવતા નથી. કફ, થુંક, બળયા, શ્લેષ્મ, ખાદ્યપદાર્થોનાં રેપર, થેલી જ્યાં ત્યાં ફેંકવાથી ત્રસ જીવોની હિંસાનું પાપ લાગે છે.
મોરના પીછાં મોરના પીછાં મુકી રાખવાથી કે હલાવવાથી સાપ અને ગરોળી દૂર
ભાગી જાય છે. કાળા મરી: કેસરની ડબ્બીમાં કાળા મરીના દાણાં મૂકી રાખવાથી ભેજને કારણે
થતી જીવોત્પતિ અટકે છે. ડામરની ગોળી કપડા કે પુસ્તકોના બેગ- કબાટ વગેરેમાં ડામરની ગોળીઓ મૂકી
રાખવાથી જીવોત્પતિ થતી નથી. પારોઃ અનાજમાં પારાની થેપલી મુકવાથી અનાજ સડતું નથી, જીવાત પડતી
નથી. દીવેલઃ ચોખા, ઘઉં, મસાલા વગેરે દીવેલથી મોવાથી જીવાત પડતી નથી,
દીવેલની ગંધથી કીડીઓ દૂર ભાગે છે. ઘોડાવજ પુસ્તકોનાં કબાટમાં ઘોડાવજ મૂકી રાખવાથી જીવાત થતી નથી.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
તમાકુ : કપડાનાં કે પુસ્તકોનાં કબાટમાં તમાકુનો પાન મૂકી રાખવાથી જીવાત થતી નથી.
ચૂનો ઃ ઉકાળેલા પાણીમાં ચૂનો નાંખવાથી ૭૨ કલાક સુધી તે અચિત રહે છે ચૂનાથી ઘોળેલી દિવાલો પર જીવજંતું જલ્દી આવતા નથી લાકડાના ફર્નિચરમાં કોરો ફોડેલો ચૂનો ઘસવાથી ફર્નિચરમાં જીવાત થતી નથી. સૂકા ચૂનાનો વિવેક પૂર્વક ઉપયોગ બાથરૂમ-મોરીની આસપાસ કરવાથી વાંદા બહાર આવતા નથી.
ડામર : ડામર ઉપર નિગોદ થતી નથી, ડામર ઉધઈની ઉત્પત્તિ પણ અટકાવે છે. કેરોસીન : ચામડી ઉપર કેરોસીન, લીંબોળી તેલ, સંતરાનું તેલથી મચ્છર કરડતા નથી. જમીન પર કેરોસીનવાળા પાણીનું પોતું ફેરવવાથી કીડીઓ આવતી નથી. માંકડ, ઉધઈ, વાંદા, કીડી વિગેરે જીવાતો આવતી નથી.
રાખ ઃ કીડીની લાઈનની આજુબાજુ રાખ ભભરાવવાથી કીડીઓ ચાલી જાય છે. અનાજ રાખમાં રગદોળીને ડબ્બામાં ભરવાથી સડતું નથી.
કપૂર ઃ કપૂરની ગોટીની ગંધથી ઉંદરો દૂર ભાગે છે, ઘરમાં ઉંદર ખૂબ દોડત હોય ત્યારે કપૂરની ગોટી મૂકી રાખવાથી તેની અવરજવર ઓછી થઈ જાય છે. કપૂરનો પાવડર આજુબાજુ ભભરાવવાથી કીડીઓ પણ ચાલી જાય છે.
ગંધારોવજ ઃ લાકડાના કબાટમાં ગંધારોવજ રાખવાથી વાંદા થતા નથી. હળદર કંકુ : કંકુ હળદર ભભરાવવાથી કીડીઓ ચાલી જાય છે. ગેરૂ : ગેરૂથી દિવાલ ઘોળવાથી ઉધઈ થતી નથી.
રંગ-વાર્નિશ-પાલિશઃ લાકડા પર નિગોદ અને જીવોત્પતિ અટકાવવા માટે. કડવા લીમડો : સુકાપાનના ધુમાડાથી મચ્છર દૂર રહે છે.
ફીનાઈલગોળી : બાથરૂમ, વોશબેસિનની જાળી, મોરીની આસપાસ ઉપયાગ કરવાથી
વાંદા બહાર આવતા નથી.
* ભૂલોને જે તરત ભૂલે ભૂલોને જે ૬ મહિને ભૂલે ભૂલોને ન જ ભૂલે
૨૫૨
તે ભગવાન છે.
-
. તે ઈન્સાન છે. – તે શેતાન છે.
—
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
૧) ખાદ્યપદાર્થના વાસણો ખુલ્લા ન ૧૩) ઘાસ ઉપર ચાલવું નહિ-ફરવું નહિ, વનસ્પતિનાં પાંદડા તોડવા નહિ.
રાખો.
૨) ગેસ, પ્રાયમસ વગેરે પેટાવતા પહેલાં પૂંજણીથી બરાબર પૂંજી લો.
૩) સૂર્યોદય પહેલા અને સૂર્યાસ્ત પછી ચૂલો પેટાવવો નહિ.
૪) લાઈટ-પંખા વગેરેનો ઓછામાં ઓછો ઉપયોગ કરો, બિનજરૂરી લાઈટ-પંખા ચાલુ ન રાખો.
૫) વેક્યુમ-ક્લીનર (ઈલેક્ટ્રીક સાવરણી) નો ઉપયોગ કરવો નહિ. ૬) કોઈપણ જગ્યા વાપરતા પહેલા જયણાપૂર્વક ઝાડુ ફેરવી લો.
૭) એંઠું મૂકો નહિ, થાળી ધોઈને પીઓ. ૮) જંતુનાશક દવા વાપરવી નહિ, તેનો વેપાર કરવો નહિ.
૯) ગરમ પાણીમાં ઠંડુ પાણી ભેળવો નહિ.
૧૦) સાબુનું પાણી જીવો માટે શસ્ત્ર છે, તેથી નહાતી વખતે રોજ શક્ય ન બને તો અઠવાડીએ ૩-૪ દિવસ સાબુનો ઉપયોગ ટાળો.
૧૧) પ્રાણીજ દ્રવ્યોમાંથી બનેલા સાબુ, ટુથપેસ્ટ, ખાદ્યપદાર્થો, દવાઓ વાપરવા નહિ.
૧૨) ફટાકડા કયારેય ફોડવા નહિ.
૧૪) ગર્ભપાત કરાવવો નહિ, કોઈને તેની સલાહ આપવી નહિ, એવા દવાખાના ચલાવવા નહિ.
૨૫૩
૧૫)
૧૬)
કાચા દૂધ, દહીં, છાશ કે તેની વાનગી સાથે કઠોળનો અંશ પણ આવતો હોય તેવી વાનગી ખાવી નહિ.
પર્વ તિથિઓમાં તથા પર્યુષણ-ઓળી વગેરે પર્વોમાં લીલોતરી વાપરવી નહિ.
૧૭)
રસોઈ બનાવતા પહેલાં લોટ, ધાન્ય ચાળી ને બરાબર જોઈ લો. ૧૮) પર્વતિથિ અને ૬ અઠ્ઠાઈઓમાં અનાજ દળાવવું નહિ.
૧૯) ખાલી વાસણો ઊંધા કે આડા મૂકી રાખો, જેથી જીવાત તેમાં પડીને ગુંગળાઈ ન જાય.
૨૦) ઠારેલા પાણી પર જાળીઓ ઢાંકો. ૨૧) ટેબલ, પલંગ વગેરે કોઈ પણ
સામાન જમીનથી ઘસીને ન ખેંચો, ઉંચકીને ફેરવો.
૨૨) કબાટ, બેગ, ડબ્બા, ડબ્બી વગેરે ચુસ્ત બંધ કરીને રાખો, અધખુલ્લા ન રાખો.
૨૩) ખાદ્યપદાર્થ નીચે ઢોળાય કે વેરાય
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ નહિ તેની કાળજી રાખો, ઢોળાય બારીકાઈથી જોઈ લો, આ ચીજોને તો તરત જ સાફ કરો, વારંવાર ભેજ ન લાગે તેનું ધ્યાન રાખો.
પોતું કરવાનો ઉપયોગ રાખો. ૩૦) રસોડાના ચૂલા ઉપર લાઈટ ન ૨૪) ઘરના ઓરડાની દિવાલો, છત વગેરે રાખો, લાઈટની આસપાસ ઉડતી
પણ ૨-૩ દિવસે જયણાપૂર્વક સાફ “જીવાત ચૂલા પર કે તપેલીમાં પડે કરો.
તો મરી જાય. ૨૫) કીડીઓ ઉભરાય તે સ્થાને કીડીઓની ૩૧) ચોમાસામાં ભેજને કારણે કેસરના
આજુબાજુ ચૂનો કે રાખ ભભરાવી તાંતણાઓમાં તે જ વર્ણની ઝીણી દો, કીડીઓ જતી રહેશે અને જીવાત થવાની સંભાવના છે. હાલતા-ચાલતા પણ કીડીના આઈગ્લાસ વડે ખૂબ બારીકાઈથી ઉપદ્રવનો તરત ખ્યાલ આવી જશે જોવાથી નજરે ચડે છે. કેસર
જેથી પગ તેની ઉપર પડી ન જાય. આઈગ્લાસથી વારંવાર તપાસતા ૨૬) ખાંડને દૂધ-ચા વેગેરેમાં નાંખતા રહો. જીવાતવાળા કેસરને સંપૂર્ણ
પહેલા રકાબીમાં પહોળી કરીને જીવાતમુક્ત કર્યા વિના તેનો ઉપયોગ બરાબર જોઈ લો તેમાં કીડી કે અન્ય ન કરાય. કેસરની ડબ્બીમાં તુ તો નથી ને !
કાળામરીનાં દાણાં મૂકી રાખવાથી ૨૭) ખાંડને બરાબર સાફ કરીને ચુસ્ત
જીવાત થતી નથી. ડબ્બામાં રાખો, તેને ભેજ લાગતા ૩૨) લાઈટથી જીવાત ઘણી થાય છે, તેથી
ઝીણી ઈયળ થવાની સંભાવના છે. શક્ય તેટલો લાઈટનો ઉપયોગ ૨૮) લાલ બોર મરચામાં તે વર્ણની પુષ્કળ
ટાળો, સાંજે લાઈટ કરતા પૂર્વે બારીજીવાતો સંભવિત છે, ખૂબ
બારણાં બંધ કરો. યતનાપૂર્વક મરચાં બરાબર જોઈ ૩૩) પાણી વાપર્યા પછી ગ્લાસ લૂછીને લેવા.
જ મૂકો, વાસી ભોજન રાખો નહિ ૨૯) રાઈ, મરચા, ધાણાજીરૂ તથા અન્ય
અને જમો નહિ. મસાલામાં તે જ વર્ણની ઝીણી ૩૪) ચોમાસામાં મુસાફરી શક્ય હોય ત્યાં જીવાત થવાની સંભાવના છે, સાફ સુધી ટાળો. કરીને બરણીમાં ભરો, તેમાં હીંગનાકે ૩૫) મિઠાઈ, ખાખરા, ફરસાણ, લોટ સંચળના મોટા ગાંગડા રાખો અને વગેરેનો કાળ વીતી ન જાય તેની ઉપયોગ કરતાં પહેલાં પણ ખૂબ કાળજી રાખવી.
:
ન.
*.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
૩૬) હોટલની વાનગીઓ અભક્ષ્ય અને જયણારહિત બનાવેલી હોય છે, હોટલમાં જવું નહિ.
૩૭) બહારની તૈયાર વાનગીઓ, મિઠાઈ ફરસાણ, ઈન્સ્ટન્ટ ફૂડ, આઈસ્ક્રીમ, ડેરીમિલ્ક, ચોકલેટો, બિસ્કીટ, પાઉં, ટોસ્ટ, ઠંડા પીણાં વગેરેનો ત્યાગ કરો, અભક્ષ્ય હોય છે અને તેની બનાવટમાં પ્રાણીજ તત્ત્વો હોય છે. ૩૮) બે રાત ઉલ્લંઘી ગયેલા દહીં, છાશ વાપરવા નહિ.
૩૯) લગ્નાદિ પ્રસંગોનાં કે ધાર્મિક પ્રસંગોના જમણવારો રસોડા કેટરર્સને સોંપાય છે, તેમાં બિલકુલ જયણા તથા ભક્ષ્યાભક્ષ્યનો વિવેક સચવાતો નથી, આવા જમણવારો કેટરર્સને ન સોંપો, જાતે દેખરેખ રાખી પૂરેપૂરી જયણા સાચવો, તેમાં રાત્રીભોજન ન થાય તેની ખાસ તકેદારી રાખો. ૪૦) આર્દ્રા નક્ષત્ર પછી તો કેરી ન જ વપરાય. તે પહેલાં પણ વરસાદ થઈ ગયા પછી કેરીમાં જીવાત પડવાની સંભાવના છે. વરસાદ થયા પછી શક્ય હોય તો કેરીનો ત્યાગ કરો. તૈયાર પેકીંગમાં મળતો કેરીનો રસ ન વાપરો.
૪૧) વાસી માવાની વસ્તુ ન વપરાય, તાજો માવો પણ પાકો કરેલો ન હોય તો બીજા દિવસે તે વાસી બને છે.
૪૨) સાબુદાણાની ઉત્પત્તિમાં પુષ્કળ જીવોની હિંસા છે, માટે સાબુદાણા
ન વપરાય.
બહારનો તૈયા૨ ૨વો, મેંદો, કોઈપણ જાતનો લોટ, તેમજ સોસ, ખસખસ, એસેન્સ પોંક, ફલેવર, મસાલા, આરાલોટ, ડાલડા ઘી અભક્ષ્ય છે, તેથી તે વાપરવા નહિ. મધ, માખણ (બટર) અભક્ષ્ય છે, તેના ભક્ષણમાં પુષ્કળ વિકલેન્દ્રિય જીવોનું ભક્ષણ છે, માટે તેનો ત્યાગ કરો.
૪૩)
૪૪)
૪૫)
૪૬)
૪૭)
૪૮)
૪૯)
૨૫૫
વનસ્પતિ કચરો, ફ્રુટની છાલો સૂપડીમાં ભરીને એક જગ્યાએ રાખો, પણ પ્લાસ્ટિકની કોથળીઓ વગેરેમાં ભરીને જયાં ત્યાં ફેંકવી નહીં, તે ફેંકેલી કોથળીઓ કોઈ ગાય વગેરેના પેટમાં જાય તો પશુમ૨ણની ઘટનાઓ બને છે, બને ત્યાં સુધી પ્લાસ્ટિકનો વપરાશ ટાળવો.
કેળાની છાલ જેવી વસ્તુઓ રસ્તા પર છુટ્ટી ફેંકવી નહીં.
મગ વગેરે કઠોળ રાંધતા પહેલા લાંબો સમય પલાળી રાખવાથી તેમાં ફણગા ફૂટવાની સંભાવના છે તેથી, લાંબો સમય પલાળી ન રાખો. ઢોકળા, ઈડલી, જલેબી વગેરેનો આથો રાત્રે ન પલાળવો.
શરીરના ખુલ્લા ભાગ ઉપર કયાંય પણ ખંજવાળ આવે તો ખંજવાળતા
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ પહેલા બારીકાઈથી જોઈ લો કે કોઈ જયણાપૂર્વક જોઈને ઘરે કૂટવાથી સૂક્ષ્મ જંતુ તો નથી બેઠું ને ! અને, મોટી જીવ-વિરાધનાથી બચી પીઠ વગેરેમાં દષ્ટિ ન પહોંચે તો જવાય છે. ખંજવાળતા પહેલા પોચા હાથે ૫૫) ચાની ભૂકી ચાળીને વાપરવી,
હાથરૂમાલ સહેજ ફેરવી દેવો. ચોમાસામાં કે ભેજવાળા ૫૦) કપડા ધોવા નાંખતા પહેલાં આગળ- વાતાવરણમાં તેમાં ઝીણી જીવાત
પાછળ કરીને, ઊંધાચત્તા કરીને થવાની સંભાવના ઘણી છે. તથા ખીસ્સા બહાર કાઢીને બરાબર પ૬) સૂકવેલી ગવાર, મેથી, વાલોર જોઈ લો.
વગેરેમાં ઘણી જીવાત થઈ જાય છે ૫૧) કોઈ પણ નાના કે મોટા વાસણમાં તેથી, ચોમાસામાં સૂકવણીના શાક
પાણી, ખાદ્યપદાર્થ, અનાજ કે કોઈ બિલકુલ ન વાપરવા, અન્ય ઋતુમાં પણ ચીજ ભરતા પહેલાં બરાબર પણ બરાબર તપાસ્યા પહેલા અને જોઈ લો કે તેમાં ખૂણે-ખાંચરે પણ ચાવ્યા વગર તેનો ઉપયોગ ન કરવો.
કોઈ સૂક્ષ્મ જંતુ તો નથી ને ! પ૭) પર્વતિથીના દિવસે કે ઉપધાન પર) બારી-બારણાં ખોલતા-બંધ કરતા વગેરેમાં આંબોળિયાનું શાક ખાસ
પહેલા સહેજ ખખડાવો જેથી વાપરવામાં આવે છે, તેના પોલાણમાં ખાંચામાં કયાંય ગરોળી ભરાયેલી જીવાત થઈ જાય છે. તેથી ઝીણા હોય તો અવાજ સાંભળીને હસી ટુકડા કરીને બારીકાઈથી બરાબર જાય, બારી-બારણાં ખોલ-બંધ કરતાં જોઈ લીધા પહેલા આંબોળિયાનો
પૂર્વે દષ્ટિથી બરાબર જોઈ લો. ઉપયોગ ન કરવો. પ૩) કોઈ પણ ચીજ-વસ્તુ મૂકતા પહેલાં પ૮) છત પરના જાળા સાફ કરવા માટે
જમીન ઉપર દષ્ટિ બરાબર ફેરવી લાકડી સાથે બાંધેલી મુલાયમ લો.
સાવરણીનો ઉપયોગ કરવો. ૫૪) આખા સૂંઠ, જેઠીમધ, ગંઠોડામાં ૫૯) વાંદા વગેરે જીવાતો માટે | વિગેરેમાં પુષ્કળ જીવાતની સંભાવના “લક્ષ્મણરેખા’ ચોક બજારમાં મળે છે, તેથી તૈયાર ગંઠોડાનો છે, તેનાથી વાંદા વગેરે જંતુઓ મરી (પીપરામૂળનો) પાવડર વાપરવો જાય છે, આવા જંતુનાશક દ્રવ્યનો નહિ, તેમાં ગંઠોડાની સાથે પુષ્કળ ઉપયોગ બિલકુલ ન કરવો. જીવાતો કૂટાયેલી હોય તે સંભવિત ૬૦) શહેરોમાં કેરીનો રસ ઘરે કાઢવાની છે, આખા ગંઠોડા લાવી, ખૂબ પ્રથા ઓછી થતી જાય છે અને
રપs
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ બહારથી તૈયાર રસ લાવીને સંભાવના છે, તેથી પૌંઆ રાંધતા વાપરવામાં આવે છે. આવી રસ પહેલા ચાળણીથી બરાબર ચાળી વાપરવો ઉચિત નથી કારણ કે, તે લેવા અને બારીકાઈથી તપાસી લેવા. રાત્રે કે આગલા દિવસે પણ કાઢેલો
૬૫) સાંજે સૂર્યાસ્ત પછી કપડા સૂકવવાની હોઈ શકે છે. વળી, આ બહારના
દોરી થોડી હલાવો જેથી માખીઓ રસમાં કાચું દૂધ ભેળવવામાં આવે
તેના પર રાતવાસો ન કરે. રાતના છે. તેથી તેવા રસ સાથે મગની દાળ .
સમયે દોરી ઉપર આવીને કોઈ કે કઠોળની અન્ય કોઈ પણ ચીજ
ગરોળી માખીઓનું ભક્ષણ ન કરે. ખાવાથી દ્વિદળ થવાની સંભાવના છે. કેરીના રસમાં કાચું દૂધ ૬૬) દિવસે વાપરેલા પાણી કે રસોઈના ભેળવવું નહિ.
વાસણો મજાઈ કે ધોવાઈ ગયા પછી ૬૧) ઘણાં ચાની ભૂકી ઉકાળીને કાવો
કોરા કપડાથી લૂછી યોગ્ય ઠેકાણે બનાવે છે અને તેમાં જરૂર પૂરતું
ઊંધા મૂકી દેવા જોઈએ, તે વાસણ દૂધ નાંખીને ચા પીવે છે. આ ઉપરથી ભીનાં રહેવા ન જોઈએ. નાંખેલું દૂધ જો કાચું હોય તો તેવી ૬૭) આગલા દિવસનું ગાળેલું પાણી પણ ચા સાથે સેવ, ગાંઠીયા, ફાફડા બીજા દિવસે અળગણ બને, માટે વગેરેથી કઠોળના લોટમાંથી ગાળીને જ વપરાય. બનાવેલી કોઈ પણ વાનગી ખાઈ ૯૮) લીંબુના ફૂલની બનાવટ મહાહિંસક શકાય નહિ, દ્વિદળ થાય છે.
છે. તેનો ઉપયોગ ટાળો. ૬૨) સાંજે રસોડું આટોપાઈ જાય એટલે અભક્ષ્ય છે.
ગેસના બર્નર ઉપર કપડું બાંધી દેવું દ્રહ) મિઠાઈ ઉપર શોભા માટે કેસરનું જોઈએ, જેથી બર્નરના કાણામાં કોઈ
પાણી છાંટેલું હોય તો તે મિઠાઈ જીવાત પેસી ન જાય. સવારે
બીજા દિવસે વાસી, અભક્ષ્ય બને પૂંજણીથી પૂંજવાથી ઉપર ફરતી જીવાતોની જયણા થાય પણ કાણામાં
ઘુસી ગયેલી જીવાતનું શું? ૭૦) મેથી વગેરે ભાજીમાં નીચેના બે૬૩) બીસલેરી વગેરેના પાણી પીવા નહિ ત્રણ પાંદડા અનંતકાય ગણાય છે પીવડાવવા નહિ, તેમાં અળગણ
માટે તે છોડી દેવા. પાણીની વિરાધના છે.
૭૧) પૌંઆ, મમરા, સીંગદાણા, કિસમીસ ૬૪) પૌંઆમાં પુષ્કળ જીવાત થઈ જવાની વગેરે ચાળીને અને વીણીને જ
રપ૦
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ વાપરવા જોઈએ, કંથવા હોઈ કરોળીયાના જાળા થઈ જવાની શકે છે.
શક્યતા છે. ૭૨) કાજુ, ખજુર, જરદાલુ, પીસ્તા અને ૭૬) એકના એક માટલામાં રોજ પાણી
અખરોટનાં અંદરની બે ફાડીયા ભરવાથી તેમાં લીલ થઈ જવાની વચ્ચેના પોલાણમાં ઈયળ હોવાની શક્યતા છે. તેથી પાણીના માટલા સંભાવના છે, તેથી ફાડીયા કર્યા
૩-૪ દિવસે બદલી આગળના વિનાના આખા કાજુ, અખરોટ
માટલાને ત્યાં સુધી સંપૂર્ણ સૂકાવા વિગેરે વાપરવા નહિ.
દેવા જોઈએ. ૭૩) ચોમાસામાં તે દિવસે ફોડેલી બદામ ૭૭) ગ્લાસથી પાણી પીધા પછી તે ગ્લાસ જ વાપરી શકાય, આગલા દિવસે
કપડાથી લૂછી નાંખવો જોઈએ. ફોડેલી બદામ મિઠાઈ ઉપર
લૂછયાં વગરનો એંઠો ગ્લાસ પાણીના ભભરાવાય પણ નહિ, ચોમાસામાં
માટલામાં નાંખવાથી માટલાનાં આજની ફોડેલી બદામ મિઠાઈ પર
પાણીમાં સમૂર્છાિમ જીવો થવાની ભભરાવી હોય તે મિઠાઈ બીજા
સંભાવના છે. માટલામાંથી પાણી દિવસે અભક્ષ્ય બને, પરંતુ, બદામ ઘીમાં શેકેલી હોય અથવા મિઠાઈ
લેવા માટે ડોયો રાખવાથી આ ભૂલ શેકાઈ ગઈ હોય તો બાધ નથી.
થાય નહિ. ૭૪) નળવાળા માટલામાં નળનો ભાગ ૮૪) બળતણ માટેના લાકડા, કોલસા સતત ભીનો રહેવાથી તેમાં નિગોદ
પૂંજીને જમીન પર ઠપકારીને પછી લીલ થવાની સંભાવના છે.
જ વાપરવા જોઈએ, કોલસાને નળવાળા માટલાને સાંજે ખાલી
વાપરતા પહેલા ચાળણીથી ચાળી કરીને નળમાંથી કપડું આરપાર
લેવો જોઈએ, લાકડા સૂકા જ નાંખી નળનો અંદરનો ભાગ સાફ
વપરાય. કરવો જોઈએ, નળવાળા માટલાને ૮૫) સ્મશાનમાં ચિતામાં બાળવા માટેના બદલે નળ વગરના માટલા અને એક-એક લાકડાને વ્યવસ્થિત પૂંજી પાણી લેવા માટેના ડોયાની વ્યવસ્થા લેવા જોઈએ અને જમીન પર સર્વોત્તમ છે.
ઠપકારીને પછી જ વાપરવા જોઈએ. ૭૫) વધારાના ઘડા, માટલા ઘરમાં જમીન પર ઠપકારવાથી અંદર
રાખેલા હોય તેને કપડાના ટુકડા પોલાણમાં ભરાયેલી જીવંત બહાર બાંધીને મૂકવા જોઈએ, અન્યથા તેમાં નીકળી જાય છે.
૫૮
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ ૮૬) છૂંદા-મુરબ્બા પાકી ચાસણીમાં કરેલા થતી નથી. હોવા જોઈએ.
૯૧) સચિત મીઠું કોઈ પણ ખાદ્યપદાર્થમાં ૮૭) અનાજ-લોટ વગેરે ચાળવા માટે ઉપરથી નાંખીને વાપરવું નહિ.
અલગ અલગ ચારણ-ચારણી ઘરમાં ૯૪) દૂધમાં નાંખીને વાપરવાના જાતહોવા જોઈએ અને તેનો નીચે પ્રમાણે જાતના પાવડરો બજારમાં મળે છે, ઉપયોગ કરી શકાય : ૧)ઘઉંનો તેમાં તે જ વર્ણની ઝીણી ઈયળો ચારણો : ઘઉં, પૌંઆ, મમરા, થઈ જવાની સંભાવના છે., બીજી દાળીયા, શીંગ, આખી સૂંઠ, ગઠોડા, રીતે પણ આ પાવડરો અભક્ષ્ય મોટા કઠોળ વગેરે ચાળવા માટે ૨) હોવાની શક્યતા છે, અભક્ષ્ય ન ચોખાનો ચારણો : મગ, ચોખા, હોય તેવા ખાત્રીવાળા પાવડર પણ જીરૂં, મેથી વગેરે નાના દાણાં માટે વાપરતા પહેલા ઈયળ ન હોય તેની ૩) લોટની ચારણી : મસાલાના બરાબર તપાસ કરવી. પાવડર તથા લોટ ચાળી શકાય. ૪) ૫) લીમડાનો ધૂપ કરવાથી મચ્છર દૂર મેંદાની ચારણી : આમચુર વગેરે ચાલ્યા જાય છે અને લીંબોળીનું તેલ બારીક મસાલા તથા મેંદો વગેરે શરીર ઉપર લગાડવાથી મચ્છર ચાળવા માટે. (અલગ અલગ કરડતા નથી. ચારણા રાખવાની કડાકૂટમાંથી ૮) મેથીની ભાજીમાં બારીક ઈયળ બચવા અલગ અલગ જાળીવાળા પાંદડામાં હોય છે, તેમજ વટાણા, ચારણા પણ બજારમાં મળે છે.)
પાપડી, તુવેર વિગેરે શાકભાજી ૮૮) ચણાનો લોટ ચાળવા માટેની ચારણી કાળજી પૂર્વક જયણા કરવી.
અલગ રાખવી. તે જ ચારણીથી જો ૯૭) રેફ્રિજરેટરમાં અસંખ્ય જીવોની હિંસા ઘઉંનો લોટ ચાળવામાં આવે તો તે અને આરોગ્યને નુકસાન કરનાર ઘઉંના લોટની રોટલી, પૂરી, દહીં, હોવાથી એનો ઉપભોગ ટાળવો. છાશ, શ્રીખંડ સાથે ખાવાથી દ્વિદળ ૯૮) વરસાદની મોસમ શરૂ થતાં પહેલા થાય.
જ રસ્તા ઉપર માટી, ડામર કે રંગની ૮૯) આજનો ચાળેલો લોટ, વણેલું ફલોરીંગ કરવાથી નિગોદ ન થાય.
અનાજ, ચોખા આજે જ ઉપયોગમાં ૯૯) શાકભાજી, ભાજીપાલો, સીમલા લેવાય, બીજા દિવસે લોટ ફરીથી
મરચા, વટાણા, તુવેર, ભીંડા, ચાળવો પડે, અનાજ વીણવું પડે.
કારેલા, પાપડીમાં, ઈયળ વિગેરે ૯૦) શૃંદા-મુરબ્બાની બરણીના મોઢા ઉપર હોય છે, માટે જયણાપૂર્વક સુધારવા. એરંડીયુ લગાવવાથી કીડીઓ
૯ જયણાપોથી માંથી સાભાર
પહ
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
ઉના : એક વિચારણા
-પ. પૂ. આ. વિ. પ્રદ્યુમ્નસૂરિ મ. સા. આજે એવા કેટલાક મુદા જે મારા વ્યક્તિગત જીવનમાં કેટલા નિયમો જોઈએ, ખ્યાલમાં આવ્યા છે તે તમને જણાવું છું. જેવાકે : શાસ્ત્ર પાઠો સાથેની આ વિષયની વાત તો (૧) પહેલી વાત તો રોજ પ્રભુજીની પૂજા આપણે ત્યાં પ્રકાશિત થઈ ચૂકી છે. તેમાંથી તમારે બધાએ કરવી જ જોઈએ. તે જાણી શકાશે, આ તો કેટલીક વ્યવહારૂ ઉપાશ્રયમાં બિરાજમાન બાબતો તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરવો છે. ગુરૂમહારાજને રોજ એક વાર વંદના
વીતરાગ પ્રભુના સંઘનો વહીવટ કરવી જોઈએ. શાતા પૂછવી જોઈએ કરવાનો મોકો મળ્યો છે. “આપણું એ કેવું અને કામકાજ માટે પણ પૂછવું જોઈએ પુણ્ય કે આવું ઉત્કૃષ્ટ પુણ્યવૃદ્ધિનું કામ
અને તેઓ જે દવા-ઔષધ પુસ્તક આપણને મળ્યું આવો ભાવ નિરન્તર રહેવો વગેરેની સેવા ફરમાવે તે બને તેમ જોઈએ. જાતને ભાગ્યશાળી ગણવી જોઈએ જલદી તેઓને પહોંચાડવું જોઈએ. આ વહીવટ ને ચાલુ ધંધાદારી પેઢીના આ રીતે રોજ લાભ લેવો જોઈએ. વહીવટની જેમ ન ગણવો જોઈએ. ત્યાં જે (૨) જાણતા અજાણતાં શ્રી દેવ-ગુરૂની રીતની શેઠાઈ કરવામાં આવે છે તે રીતે નિંદા કરવી નહીં, સાંભળવી નહીં અહીં ન કરવી જોઈએ.
અને પેઢીમાં તે થવા ન દેવી. શ્રીદેવ અને ગુરૂ પ્રત્યે અતિશય (૩) જે બેંકમાં પેઢીના ખાતા હોય ત્યાં પ્રીતિ-ભકિત અને મમત્વ હોય તો જ આ એક પણ વહીવટદારનું ખાતું ન હોવું વહીવટ સ્વીકારવો અન્યથા પુણ્ય બંધાય એ જોઈએ. સ્થાને ઘણું પાપ બંધાઈ જશે. ગુરૂસંસ્થા પ્રત્યે (૪) સંઘ સંબંધી એક પણ પૈસો પોતાને અપાર આદર બહુમાન જોઈશે, પાપ પ્રત્યે, ઘર અથવા ખિસ્સામાં રાત ન રાખવો, પ્રભુની આશાતના બાબતે, ખૂબ જ ડર
કોઈ સભ્ય રસ્તામાં, ઘેર, આવ્યો જોઈશે. આ બધું ક્વોલિફિકેશન (લાયકાત)
હોય તો તે રાત પહેલાં પેઢીમાં જમા ગણાવું જોઈએ”.
કરાવી દેવો. આજકાલ ટ્રસ્ટી/વહીવટદાર બનવા (૫) બનતા સુધી પૈસો લેવો જ નહીં માટે લાયકાત તરીકે માત્ર તે પૈસે ટકે સમૃદ્ધ
મુનીમ મહેતાજી કે મેનેજરને જ તે હોય એટલું જ ગણવામાં આવે છે તે ઠીક સોંપાવવો જોઈએ જીવદયાના છૂટા નથી લાગતું. તે તો જોઈએ પણ પહેલા પૈસા પણ કયારેય ન લેવા, ન નંબરમાં વહીવટદારના હૃદયમાં દેવ-ગુરૂની રાખવા, તેમાં ભૂલચૂક થવાની ખૂબ અતિશય પ્રીતિ-ભકિત જોઈએ અને સંભાવના છે.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ જ્ઞાન-પૂજનની થાળીમાં રહેલા પૈસા થાય કે એમણે પોતાના ઘર માટે પણ જાતે પેટીમાં મૂકવા, પણ તેની નોટ ભેગું જ લઈ લીધું આટલી કાળજી કયારે પણ બદલવી નહીં, જૂની મૂકી રાખવામાં આવતી હતી. નવી ન લેવી, એવો વિચાર પણ ન (૯) જયારે પણ સંઘના કામે, દેરાસરના કરવો.
કામે (જયપુર વગેરે) ગુરૂ મહારાજને સંઘના કોઈ પણ જાતના મકાન,
ચોમાસાની વિનંતી વગેરે કામે દેરાસર, ઉપાશ્રય, પાઠશાળા, બહારગામ જવાનું થાય ત્યારે અવશ્ય આયંબિલભવન, પાંજરપોળ વગેરેના રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કરવો, અને મકાનમાં રિપેરિંગ, કલરકામ કે તેનો જે ગાડી ભાડા વગેરેનો કુલ ચણતર થતું હોય ત્યારે કોઈ પણ
ખર્ચ થાય તે અંદરોઅંદર વહેંચી લેવો વહીવટદારે પોતાના અંગત મકાન,
પણ સંઘના ચોપડે ન ચડાવવો. છૂટકો બંગલો, દુકાન, ફેક્ટરી, વખારના,
ન હોય તો તે બાબત સંઘની મિટિંગમાં કયારેય પણ કડિયાકામ, કલર કામ
ખુલાસો કરવો, તમારા પરિવારમાં કે ચણતર કામ ન કરાવવાં, તેમ
કંદમૂળનો ત્યાગ તો અવશ્ય હોવો થવાથી સંઘમાં ગેરસમજ થવાની જોઈએ. શક્યતા રહે છે.
(૧૦) અઠ્ઠમના પારણાં, અત્તર વાયણાં હોય આવી જ બાબતની એક વાત ખાસ
ત્યારે માત્ર સંઘના હોદ્દેદારની રૂએ ખ્યાલમાં રાખવાની છે. અમદાવાદની
જમવા ન બેસવું, જેને રસોડાનો એક પોળના વહીવટદારે પોતે કરેલી વહીવટ સોંપાયો હોય તે સિવાયના વાત છે. આજથી ૩૦-૩૫ વર્ષ કોઈએ રસોઈ ચાખવી પણ નહીં. પહેલાની વાત છે. પર્યુષણા. પછીનું (૧૧) પોતાના ઘરના કે દુકાનના કોઈ પણ સ્વામીવાત્સલ્ય હતું. સંઘ-જમણ કામ પૈસા આપીને પણ દેરાસરના માટેનું શાક લેવા પોતે માણેક ચોક ગોઠી, પેઢીના મુનીમ કે ઉપાશ્રયના ગયા. જમણવાર માટેનું જોઈતું શાક માણસ પાસે કરાવવું નહીં. લેવરાવ્યું. પછી તે સિવાયના કાછિયા (૧૨) રોજે રોજ જેને જે સ્થાનની દેખરેખ પાસેથી બીજું જ શાક પોતાના ઘર ભળાવવામાં આવી હોય તે તે સ્થાન માટે લેવરાવ્યું. દા. ત. જમણવાર દિવસમાં એક વાર જાતે જોવાનું માટે ટીંડોળા લેવરાવ્યા હોય તો રાખવું. દા. ત. દેરાસરની દેખરેખ પોતાના ઘર માટે ભીંડા લેવરાવ્યા, રાખી હોય તો તેણે દેરાસર જાય જો એ જ કાછિયા પાસેથી લે તો તે ત્યારે દેરાસરની આજુબાજુ ફરીને બધું મફત પણ આપે, પૈસા ન લે, વળી જોવું. કાજો બરાબર કાઢવામાં આવે એ જ શાક લે તો જોનારને એમ છે કે નહીં, અંગલુછણાં બરાબર
૨૬૧
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭
ધોવાય છે કે નહીં. અંગલૂછણાં અને પાટ લૂછણાં અલગ અલગ ધોવાય છે કે ભેગાં ? જો ભેગા ધોવાતા હોય તો ભારપૂર્વક સૂચના આપી અલગ ધોવાનું કહેવું. ઉપાશ્રયનાં કાજા સફાઈ વિગેરે જાતે જોવું. (૧૩) મોં ચોખ્ખું કરવા માટે જે માટલાં રાખ્યા હોય તે, રાત્રે દેરાસર માંગલિક કરતી વખતે માટલાનું પાણી ઠાલવું દેવું અને માટલા કોરા કરવા માટે મુકાવી દેવા, સવારે જયારે પાણી ગાળીને ભરાય ત્યારે કોરામાં જ ભરાય તે જોવું.
(૧૪) વપરાયા પછી જે સુખડ વધે તે એક થાળીમાં પથરાવી દેવું પણ વાડકામાં એમનું એમ રાખી ન મૂકવું, વાસી સુખડ-કેસરનો દોષ લાગે બધું ભેગું થાય ત્યારે તેનો વાસક્ષેપ તૈયાર કરાવવો.
(૧૫) શાન-પૂજાની ૨કમ હોય તે જ્ઞાનક્ષેત્રમાં જ વાપરવી જોઈએ, જ્ઞાનભંડારની સુરક્ષા એ ઘણી અગત્યની બાબત છે, તેને વિસ્તારથી સમજવી.
(૧૬) પ્રાચીન શાસ્ત્રોનું સંરક્ષણ એ આજકાલની ઘણી અગત્યની વાત છે, જ્ઞાનદ્રવ્ય આલતુ-ફાલતુ સાવ ગુજરાતી પુસ્તકોમાં ન વપરાય તો સારૂં, કયારે ય પણ જ્ઞાનદ્રવ્યને કોઈની સાથે મસલત કર્યા વિના દેવદ્રવ્યમાં તબદીલ-ટ્રાન્સફર ન કરવું જો એમ કરવામાં આવે તો મહા દોષ
લાગે છે. (૧૭) જીવદયાની રકમની કયારે પણ એફ. ડી. ન કરવી, હજાર બે હજારની રકમ એ ખાતે ઉધાર બોલવી જોઈએ. (૧૮) કોઈક તીર્થના જીર્ણોદ્વારમાં કે કોઈક સંઘમાં દેવદ્રવ્યની અમુક રકમ અપાઈ હોય અને તે માટે સંસ્થા બહુમાન ક૨વા ઈચ્છે તો બહુમાન વહીવટદારોથી ન લેવાય. એ રકમ સકળ સંઘની છે. તેના બહુમાનના આધિકારી માત્ર પોતે નથી તેવી સ્પષ્ટતા વહીવટદારના મનમાં હોવી જોઈએ. સકળ સંઘનો ચોપડો એક છે. આ બધા સંઘો તેની બ્રાંચ-શાખા છે.
(૧૯) દેરાસરમાં દેવ કે દેવીની સ્વતંત્ર અલગ દેરી બનાવી હોય તો તે માટેની રકમ દેવદ્રવ્યમાંથી વપરાઈ હોય તો તે તે જે તે દેવ કે દેવીના ખાતે ઉધારવી. ક્રમશઃ એ દેવ કે દેવીની જે આવક થાય, પ્રતિષ્ઠામાં આવક થાય, તે તે આવક દેવદ્રવ્યમાં વ્યાજ સાથે જમા કરાવવી જરૂરી છે. તે દેવીની ચુંદડીઓ આવે તેમાંથી સુંદર ધ્વજા-પતાકા બનાવરાવી શકાય. (૨૦) જે તીર્થમાં શિખર ઉપરની ધજા
વારંવાર નવી ચઢાવાતી હોય તે તીર્થની તે તે ઉતારેલી ધજા નવા જેવી હોય તો અન્ય તીર્થોમાં જરૂરિયાત પ્રમાણે મોકલી શકાય, કારણ કે પ્રશ્ન એ થાય છે કે આવી ઉતારેલી ધજાને પછીથી શું ઉપયોગમાં
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભાગ-૭ લેવાય?
જ મુકવા જોઈએ. (૨૧) વહીવટદાર તરીકેના વિશેષાધિકારો (૨૬) ધાર્મિક સંસ્થાની રકમ એક સાથે એક
વહીવટદારે ન ભોગવવા, દા. ત. જ બેંકમાં ન મૂકવી. વધારે વ્યાજના દેરાસરમાં પૂજા કરવા જાય ત્યારે લોભથી પણ તેમ ન કરવું. તેનાં બીજા
ગોઠી કેસરની વાટકી આપે, ધૂપ- શું નુકસાન છે તે ખ્યાલમાં લેવા. દિપ આપે, ચામર આપે, તેમની (૨૭) વહીવટદારોએ બોલીના પૈસા, તૈનાતમાં ઊભા રહે, આવું ન થવા ચઢાવાના પૈસા અને ટીપમાં જે દેવું, તેનાથી આત્માને કર્મ બંધાય
લખાવ્યા હોય તે બોલ્યા કે લખાવ્યા.
પછી એક મહિનામાં તે ભરપાઈ કરી (૨૨) સંઘ જમણમાં જે મીઠાઈ વધે તેનો દેવા. કદાચ એવા સંજોગો ન જ હોય
ભાવ કાઢી વેચવા ન મૂકવી પણ તો સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ પહેલાં તો આજુબાજુનાં અજૈન કુટુંબોમાં અથવા ભરાઈ જ જવા જોઈએ. જો તેમ ન દુકાનોમાં પ્રસાદ રૂપે બધાને અનેક થઈ શક્યું હોય તો બીજા વર્ષે ચઢાવા લાડુ મોહનથાળ પહોંચાડવો તેમાં બોલી ત્યારે જ બોલી શકાય કે જયારે વધુ શાસન પ્રભાવના થાય.
જૂના પૈસા ભરપાઈ થઈ જાય. આ (૨૩) વ્યાપારમાં ધર્મ દાખલ કરવા કોશિશ નિયમ વહીવટદારોએ તો પાળવો જ કરવો, પણ ધર્મમાં વ્યાપાર દાખલ
જોઈએ અને સંઘમાં પણ એ પ્રચલિત ના કરવો, એમ થશે તો ઘર્મવિદાય કરવો જરૂરી છે, દેવદ્રવ્ય કે ધર્મ થઈ જશે, વ્યાપાર ઊભો રહેશે.
દ્રવ્યનો પૈસો ઘરમાં રહી જાય તો (૨૪) દિવાળીમાં આયંબિલ ખાતામાં
તેનું નુકસાન પેઢી દર પેઢી સહન મીઠાઈ, પાક, ગુંદરપાક વગેરે બનાવરાવીને વેચાણ ન કરવું. એ જે જે મુદ્દા ખ્યાલમાં આવ્યા તે આજે મહા દોષ છે. જેમ જેમ આવી પ્રવૃત્તિ તમારા સમક્ષ જણાવ્યા. તમે ધ્યાનથી તે થાય છે, તેમ તેમ ધર્મથી દૂર થવાનું વિચારજો, વાગોળજો, તમારા આત્માના થાય છે. આયંબિલ ખાતાનો નકરો હિતને નજરમાં રાખીને કહાં છે. હજી વધારે આપીને પણ એમ ન કરવું મૂળભૂત મુદ્દા પણ હોઈ શકે છે. આમાં ઉપયોગી જે
સંસ્થાના હેતુને વળગી રહેવું. કહેવાયું તે ગુરૂ મહારાજની કૃપાથી કહેવાયું (૨૫) સંસ્થામાં રકમ ભેગી કરવા કોટાની છે. આજ્ઞાવશ, પ્રમાદવશ, શાસ્ત્ર-પરંપરા
સ્કીમ પણ આવકાર્ય નથી. એ તે તે વિરૂદ્ધ જે કંઈ કહેવાયું હોય તો તેનું ખરા વ્યક્તિનું જીવન એવું નથી જેથી તે અને
શ્રી શી 2 અંતઃકરણપૂર્વક ત્રિવિધે મિચ્છામિ દુક્કડમ્ દર્શનીય ગણાય. ઉપાશ્રયમાં તો ન દેવાપૂર્વક સર્વ મંગલ કરવામાં આવે છે.
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
માનવ ! તું મહાન ...!
કમ્પ્યુટર યુગની ૨૧ મી સદીની મોટી કમનસીબી છે કે મનુષ્ય ૨ વર્ષ થી ૨૫ વર્ષ સુધીની ઉંમરમાં સ્કુલ-કોલેજનાં ટ્યુશનિયા અભ્યાસમાં જીંદગીનાં અત્યંત કિંમતી વર્ષો અને લાખો રૂા. ખર્ચીને દુનિયાભરનાં બિનજરૂરી વિષયોનું જ્ઞાન મેળવે છે. યુવાનીનાં વર્ષો સંપત્તિ અને ભૌતિક સુખ-સામગ્રી ભેગી કરવામાં અને ભોગવવામાં પસાર કરે છે, પરંતુ અફસોસની વાત છે કે, જીંદગીનાં અંતિમ શ્વાસ સુધી જે શરીર સાથે રહેવાનું છે, ભેગી કરેલી ભૌતિક સામગ્રીનો ભોગવટો જે શરીર દ્વારા જ કરવાનો છે અરે, જીંદગીની પ્રત્યેક ક્ષણો જે શરીરને આધારે જ વીતાવવાની છે તે શરીરનું જ તેને જ્ઞાન નથી તેનાં ઉપયોગનું ભાન નથી, તેથી જ ભંગારમાંથી પૈસા પેદા કરવામાં એની બુદ્ધિ દોડે છે પણ, પોતાના શરીરનો અને તેની શક્તિનો વિચાર સુધ્ધાં આવતો નથી.
હું કોણ ? આ શરીર શું ? તે શાનું બનેલું છે ? તેના શું ધર્મ છે ? આ દરેક મનુષ્ય શરીરને સમજે તો જ પોતાના અસ્તિત્ત્વનો યથાર્થ ઉપયોગ કરીને જીવન સફળ કરી શકે.
આજનાં વૈજ્ઞાનિકો શરીર સંબંધી જાણવાની વર્ષોથી મથામણ કરી રહ્યાં છે, છતાં આપણા ઋષિમુનિઓ (વૈજ્ઞાનિકો)એ હજારો વર્ષ પહેલાં જે જણાવ્યું છે એનો અંશ પણ તેઓ જાણી શક્યા નથી..! શાસ્ત્રમાં જે વિગતવાર સમજાવ્યું છે તે લખવા જઈએ તો મોટો ગ્રંથ લખાય છતાં જરૂરી થોડી વાતો આપણે અહિં કરીશું..!
આ માનવ શરીર અનેક રહસ્યોનો ભંડાર છે. મંત્રવિદોની ભાષામાં સમસ્ત બ્રહ્માંડની એક નાનકડી આવૃત્તિ છે, એટલે કે બ્રહ્માંડમાં જેટલી શક્તિઓ છે તે બધાંના બીજ એમાં રહેલા છે. તેનો કેટલો વિકાસ કરવો તે મનુષ્યના પોતાના હાથથી વાત છે. આ શરીર ૭ ધાતુ (રસ-લોહી-મેદમાંસ-હાડકાં અને શુક્ર (વીર્ય કે રજ)નું બનેલું છે પણ, તેનું સાચુ નિર્માણ પંચભૂત (પૃથ્વી-જલ-તેજ-વાયુ-આકાશ) માંથી થયેલું છે. તેથી તેને ભૌતિક દેહ કહેવાય છે. આમ તો આ શરીર નિર્જીવ જડ છે, પરંતુ ચૈતન્યરૂપી પુરુષ (આત્મા) ને કારણે જીવંત છે. આત્મા ચાલ્યો જાય ત્યારે તે મડદું બની જાય છે.
जो हुआ अच्छा हुआ, जो हो रहाँ है वह अच्छा हो रहाँ है, जो होगा वह भी अच्छा ही होगा...! तुम्हारा क्या गया..? जो तुम रोते हो..? तुम क्या लाये थे जो तुमने खो दिया..? जो आज तुम्हारा है, वो कल किसी और का था, परसों किसी और का होगा..! परिवर्तन संसार का नियम है । क्यों व्यर्थ चिंता તે હો..? ન હી યહ શરીર તુમ્હારા હૈ, ન ઠ્ઠી તુમ શરીર જે હો, બાત્મા તુમ્હારી હૈ, બાત્મા અમર હૈ।
૨૪
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
પૃથ્વીભૂત | હાડકા-માંસ વિગેરે કઠણપદાર્થો || R |મૂલાધાર પિત્ત
બનાવવા જલભૂત | લોહી-થુંક-પરસેવો-પેશાબ-પ્રવાહી સ્વાધિષ્ઠાન |શ્વેત અગ્નિભૂત શરીરની ગરમી જાળવી રાખે | મણિપૂર ગુલાલ વાયુભૂત | શ્વાસોચ્છશ્વાસ-વાયુ-શરીરની ક્રિયા કરી મેં | અનાહત નીલ આકાશ | શરીરનાં પોલાણ ભાગ | |વિશુદ્ધ વાદળી,બ્લ્યુ
તે તે તત્ત્વનાં મંત્રાલરોનું તે તે સ્થાનોમાં ધારણા કરીને જાપ કરવાથી શરીરનું સ્વાથ્ય સુધરે છે.
આ શરીરમાં ૧૦ ઈન્દ્રિયો છે. તેમાં છે, ધમનીઓ ૨૪ છે, પુરૂષની ૫ જ્ઞાનેન્દ્રિ અને ૫ કર્મેન્દ્રિય છે. માંસપેશીઓ ૫૦૦ છે અને છિદ્રો ૧૦ છે, ૫ જ્ઞાનેન્દ્રિય સ્પર્શેન્દ્રિય (ચામડી), સ્ત્રીની માંસપેશીઓ પ૨૦ અને છિદ્ર ૧૨ રસનેન્દ્રિય (જીભ), ધ્રાણેન્દ્રિય (નાક). છે, મસ્તકની બખોલમાં બે મગજ અને ચક્ષુરિન્દ્રિય (આંખ), શ્રોતેન્દ્રિય (કાન) ધડ નીચે છાતીની બે બખોલમાં જમણામાં ૫ કર્મેન્દ્રિય ઃ હાથ, પગ, વાણી, ગુદા
ર ફેફસા – ડાબી બખોલમાં હૃદય છે, આ (મળત્યાગની ઈન્દ્રિયો-ઉપસ્થ (ગુપ્તાંગ)
* ત્રણે અવયવો આખા શરીરનાં પ્રાણ છે.
આ ત્રણ માંથી કોઈપણ એક બખોલના જ્યાં સુધી બધી ઈન્દ્રિયો કાર્યક્ષમ હોય અવયવમાં તકલીફ થાય તો શરીરમાંથી ત્યાં સુધી જ દેહનો વ્યવહાર બરોબર ચાલે પ્રાણ જતો રહે છે. આવું તો ઘણું બધું છે. તેમાં ખોડખાંપણ આવે તો વ્યવહારમાં શરીરમાં છે. આ શરીરમાં કુંડલિની શક્તિ અને મુશ્કેલી ઉભી થાય છે.
૯ ચક્રો છે જે વિભાગ ૧ માં બતાવેલ છે. ભોગ-ઉપભોગમાં પાંચ ઈન્દ્રિયોનાં ભૌતિક શરીરને નાડીયંત્ર કાર્યક્ષમ વિષયોની તૃપ્તિ અને તેના દ્વારા અનુભવાતી બનાવે છે. શરીરમાં લોહીનું Circulation ક્ષણિક માનસિક ઉત્તેજના એજ સંસારી સુખ ભ્રમણ-સંચારણ આદિ ક્રિયા આ નાડીઓ છે. આ પાંચે ઈન્દ્રિયોમાં વિષયોને જીતવા કરે છે. શરીરમાં ટોટલ રૂાા લાખ નાડીઓ એની ઉપર કાબુ મેળવવો તેને “ઈન્દ્રિય (નાની મોટી નસો શિરા-ધમનીઓ) છે. જય' કહે છે. બીજું પણ ઘણું બધું છે – જેમાં મુખ્ય ૧૪ નાડી (નસો) છે. હાડકાં-માંસ-મેદને બાંધતી ૯૦૦ નાની (૧) ઈડા (૨) પિંગલા (૩) સુષુમ્મા નસો છે, જોડતા સાંધા ૨૧૦ છે, હાડકા (૪) ગાંધારી (૫) હસ્થિજિહ્વા (૬) કુહૂ ૩00 છે, મર્મસ્થાનો ૧૦૭ છે, શિરા ૭00 (૭) સરસ્વતી (૮) પૂષા (૯) શંખિણી
ના
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
(૧૦) પયસ્વિની (૧૧) વારુણી (૧૨) અલંબુષા (૧૩) વિશ્વોદરી (૧૪) યશસ્વી આ ૧૪ નાડીમાં ઈડાપિંગલા-સુષુમ્હા જ મુખ્ય છે.
આ શરીરમાં જે શારીરિક કાર્યો થાય છે તે બધાં વાયુની સહાયથી થાય છે, એટલે કે આ દેહ એક યંત્ર છે, અને વાયુ તેનો ચાલક–બળ છે. તેથી વાયુ ઉપર કાબુ મેળવવો જ જોઈએ. વાયુ ઉપર કાબૂ આવે એટલે મન ઉપર કાબૂ આવે છે. તેનાથી ઈન્દ્રિય જય થાય છે. તેનાંથી સિદ્ધિ મળે છે. એટલે વાયુ મહત્ત્વનું તત્ત્વ છે. આપણા શરીરમાં હૃદયપ્રવેશની અંદર અનાહત ચક્ર છે તેની વચ્ચે ત્રિકોણાકાર પીઠ ઉપર વાયુબીજ મૈં રહેલું છે તેને પ્રાણવાયુ (ઓક્સિજન 02) કહે છે તે શરીરમાં જુદા જુદા ભાગમાં રહીને શરીરના અલગ અલગ કાર્યો કરે છે. તેથી આજ પ્રાણવાયુ દશ નામોથી ઓળખાય છે. પ્રાણ-અપાનસમાન-ઉદાન-વ્યાન-નાગ-સૂર્ય-કૃકરદેવદક્ષ-ધનંજય, આ દશ વાયુઓમાં પ્રાણાદિ પ્રથમ પાંચ અંતઃસ્થ છે અને નાગાદિ ૫ વાયુ બહિ:સ્થ છે. ૧) A) નાકથી શ્વાસોચ્છવાસ લેવો, પેટમાં ગયેલા B) અનાજ-પાણીને પચાવીને અલગ કરવા c) નાભિસ્થલમાં અનાજને વિષ્ટારૂપે) પાણીને પરસેવો-પેશાબ રૂપે અને E) રસાદિને વીર્યરૂપે પરિણમાવવું – આ પાંચ કાર્યો પ્રાણવાયુ કરે છે.
૩)
તૈયા૨ ૨સોને ૩ા લાખ નાડીઓ (નસશિરા-ધમનીઓ) માં પહોંચાડીને દેહને પુષ્ટ કરવો તેમજ પરસેવો બહાર કાઢવાનું કાર્ય સમાનવાયુ કરે છે. આંગોપાંગનાં સાંધા તથા અંગોના વિકાસનું કાર્ય ઉદાન વાયુ કરે છે. ૫) કાન-આંખ-ગરદન-ગાલ-સ્વર અને કમ્મરના નીચેના ભાગની ક્રિયા વ્યાનવાયુ કરે છે.
૬) ઓડકાર વગેરે નાગ વાયુ, સંકોચન વિગેરે કૂર્મ વાયુ, ભૂખ-તરસ વગેરે કૃકર વાયુ, નિદ્રા-તન્દ્રા વગેરે દેવદત્ત વાયુ અને શોષણ વગેરે ધનંજયવાયુ કરે છે.
૪)
વિસર્જિત કરવું, ગુદામાંથી મળ વિસર્જિત કરવું, અંડકોષમાં વીર્ય મૂકવું, મેંદ્ર, ઉરુ, જાનુ, કમ્મર બન્ને જાંધ દ્વારા કાર્ય કરવું એ અપાનવાયુ કરે
છે.
વાયુના આ બધા ગુણો જાણીને પથ્યાપથ્ય પાલન કરનાર અને પ્રાણાયામકસરત કરનારા પોતાના શરીર ઉપર ઈચ્છા પ્રમાણે સ્વસ્થતા નીરોગિતા દૃષ્ટિ-પુષ્ટિ પામે છે.
આપણે એડવર્ટાઈઝની ભરમારમાં બચપણથી જ એજ્યુકેશન-ફેશન-વ્યસનકેરિયર-સર્વિસ-બિઝનેસનાં ટેન્શનમાં મોર્ડન લાઈફ સ્ટાઈલથી દિવસ-રાત યંત્રોની સાથે યંત્રવત્ જીંદગી જીવતાં શરીરના મુખ્ય આધાર પ્રાણવાયુને ભ્રષ્ટ કરી નાંખ્યો.
૨) પેટમાં અન્નાદિને પચાવવા, અગ્નિને ઉત્તેજિત કરવો, ગુપ્તભાગમાંથી મૂત્ર
૨૦૦
માનવ પ્રકૃતિની સંવાદિતાં (Harmony) ગુમાવી બેઠાં. પરિણામે ૧૭–૧૮
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ વર્ષની ઉગતી યુવાનીએ હાર્ટએટેક-બી.પી.- અંતે આ માનવદેહ એ પ્રભુનું મંદિર ડાયાબિટિશ-કેન્સર-સફેદવાળ-મેદસ્વિતા- છે, જ્યાં પરમાત્માનું અવતરણ થાય છે, ડિપ્રેશન-સંધિવા-નબળાઈ-માઈગ્રેન જેવા અનંતકાળે મળેલા આ માનવજન્મની જાત-જાતનાં રોગોનું ઘર બનીને જીવનની સાર્થકતા પરમાત્મા બનવામાં જ છે. આ આનંદ ગુમાવી બેઠેલા ૩૫-૪૦-૫૦ વર્ષે સત્ય હૃદયસ્થ કરીને શરીર, તેમાં રહેલા અકાળે મૃત્યુ પામે છે. યોગ-પ્રાણાયામ- વાયુ અને તેની શક્તિનું રહસ્ય સમજીને અભક્ષ્ય-અખાદ્ય પદાર્થોનો ત્યાગ કરીને પોતાના અસ્તિત્ત્વનો યથાર્થ ઉપયોગ કરીને બતાવેલી જીવન પદ્ધતિથી જીવન જીવે તો જીંદગીનો સાચો આનંદ મેળવીને માનવ મનુષ્ય ૧૦૦ વર્ષનું પૂર્ણ આયુષ્ય જીવનને સફળ કરવું એ પ્રત્યેક મનુષ્યનું નિરોગીપણે આનંદપૂર્વક જીવી શકે. કર્તવ્ય છે.
'૨૨ મોર્ડન અભક્ષ્ય અન ૩૨ મોર્ડન અંતકાયા
* વિદેશનાં વિદ્વાનો અને સાયન્ટીસ્ટો શરીરનાં આરોગ્યનો ખાતમો બોલાવી પોતાના પુસ્તકમાં લખે છે, વિશ્વમાં અશક્તિ લાવે તેમજ મનને કઠોર-હિંસકભોજનની શ્રેષ્ઠ ડીશ-Best Diet જૈન ડીશ, કલુષિત-દુર્બલ-ક્રોધી બનાવે છે. વળી આવા Jain Diet છે. શ્રેષ્ઠ આયુર્વેદિક ડીશ – જૈન પદાર્થોમાં ત્રસ જીવો (ઈયળ-કીડી-વાંદાડીશ છે, કારણ કે તેમાં શારીરિક અને મચ્છરથી માંડીને મરઘા-કૂતરા ગાય વગેરે માનસિક બન્ને આરોગ્યને ધ્યાનમાં રાખીને પ્રાણીજ તત્ત્વો) અને ફંગસ વિગેરે અનંતા ભક્ષ્ય (ખાવા લાયક) અને અભક્ષ્ય (છોડવા જીવોની હિંસાથી દૂષિત થયેલો ખોરાક લાયક) ખાદ્ય પદાર્થોનો વિવેક કર્યો છે. મનને કલુષિત કરીને આરોગ્યને ખતમ
ભક્ષ્ય જે પદાર્થો ખાધા પછી શરીરમાં કરે છે. દા. ત. વાસી-દ્વિદળ-કેમિકલવાળા ૭ ધાતુ (રસ-લોહી-માંસ-હાડકાં-મજ્જા- બજારનાં તમામ ખાદ્ય પદાર્થો. મેદ-શુક્ર (વીર્ય કે રજ) રૂપે પરિણામ પામીને આવા અભક્ષ્ય પદાર્થો ૪ પ્રકારનાં હોય છે. શરીરને શક્તિશાળી અને મનને પવિત્ર ૧) દ્રવ્ય અભક્ષ્યઃ બ્રેડ-કંદમૂળ વિગેરે જાતે કોમળ-નિર્મલ-સ્વચ્છ-સંવેદનશીલ બનાવે જ અભક્ષ્ય છે. છે. દા. ત. રાંધેલી ગરમ રસોઈ-નાસ્તા- )
ગરમ સાઈનાસ્તા- ૨) ક્ષેત્ર અભક્ષ્ય : ઘરનાં ખાખરા-થેપલા મિઠાઈ-ઘરમાં બનતા પદાર્થો...!
પણ હોટલમાં જઈને ખાવો તો ક્ષેત્ર અભક્ષ્ય : જે પદાર્થો ખાધા પછી અભક્ષ્ય. શરીરનાં વાત-પિત્ત-કફ દૂષિત બને 3).
૩) કાળ અભક્ષ્ય: ખાખરા-ગાંઠીયા ઘરના પરિણામે એસીડીટી-માઈગ્રેન-ચામડીનાં
બનાવેલા ભક્ષ્ય પણ રાતે ખાવો તો રોગો વગેરે અનેક રોગોને ઉત્પન્ન કરીને
કાળ અભક્ષ્ય.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
૪) ભાવ અભક્ષ્ય : કેળાવડા પણ જૈન બટાટાવડા સમજીને ખાવો તો ભાવ
અભક્ષ્ય.
ગરમ કર્યા વગરના દૂધ-દહીં-છાસ સાથે કઠોળ (જેના બે ફાડિયા થાય) ભેગા થાય તો એમાં બેઈન્દ્રિય જીવ ઉત્પન્ન થાય દ્વિદળ એ જૈનશાસનની લેબોરેટરીમાં જ જાણવા મળે. પૂર્વ કાળનાં ૨૨ અભક્ષ્યને
પાછળ પાડી નાખે તેવા વર્તમાનનાં ૨૨ મોર્ડન અભક્ષ્ય છે...!
૫) ૫ પ્રકારના બેકરી અભક્ષ્ય : પીત્ઝાબ્રેડ-પાઉં-કેક-બિસ્કીટ-ચોકલેટ.
આપણે ઘરમાં આજનાં રોટલી-ભાત કાલે ખાતા નથી કારણકે તે વાસી છે. તો ઘણા દિવસના બ્રેડ-પાઉં કેવી રીતે ખવાય ? બ્રેડ-પાઉં માટે જે બજારનો મેંદો બનાવાય છે તે પુષ્કળ જીવાંત-ઈયળોથી ભરપુર તદ્દન સડેલા અનાજ માંથી બને છે. કેટલાય દિવસનો લોટ હોય છે. કાળની મર્યાદા નથી હોતી. બનાવવાનો પ્રોસેસ (એકવાર જે પ્રત્યક્ષ જુએ તે જીંદગીમાં ખાવાની હિંમત ન કરે) પણ હિંસક, જયણા વગરનો હોય છે. બેકરીનાં કર્મચારીનો ઈન્ટરવ્યુ લેવામાં આવેલ, તેણે કહ્યું ‘હું ક્યારે’ય બેકરીની કોઈ ચીજ ખાતો નથી. મહિનાઓ પહેલાનાં ગંદા લોટનાં ઢગલા પડ્યા હોય છે, જેમાં ઈયળ, ધનેરાં, જીવાંત ખદબદતા હોય છે. ઉંદરડાઓ દોડતા હોય છે એની લીંડીઓ વાંદાઓ ઘૂમતા હોય છે એને સાફ કર્યા વગર ટેંકનાં ગંદા પાણીથી બ્રેડ-પાઉં
બનાવવામાં આવે છે.
આવી વસ્તુઓ તમારા શરીરમાં ક્યા રોગ પેદા ન કરે...! જેને જીભનાં સ્વાદ લાગેલા હોય તે જ આવી ચીજો ખાય છે. ઈન્સ્ટીટ્યુટ ઓફ ફાર્માકોલોજીકલ રિસર્ચનાં વૈજ્ઞાનિકોનાં અહેવાલ મુજબ વધુ પડતી બ્રેડ વગેરે ખાનારને આંતરડાં-કિડનીનાં કેન્સર, હાર્ટએટેક, બી.પી. વગેરે રોગો
થાય છે.
૧૦) ૫ પ્રકારનાં ડેરી અભક્ષ્ય : બટર, ચીઝ, પનીર, મીલ્ક પાવડર, દહીંછાશ, શ્રીખંડ વગેરે..!
પ્રાણીઓનાં શરીરમાંથી ખેંચેલી ચરબીમાંથી બનાવીને એસેન્સ નાંખીને બનાવાય છે. બટર મહાવિગઈ છે. દારૂમાંસની સાથે એનું સ્થાન છે. ચીઝ : વાછરડાનાં શરીરમાંથી કાઢેલા તત્ત્વમાંથી બને છે. બજારૂ પનીર પણ અભક્ષ્ય છે. મિલ્ક પાવડરમાં રહેલ મેલા માઈન (પ્લાસ્ટિકીક) તત્ત્વથી કીડનીમાં સ્ટોન થાય છે. ડેરીનાં દહીં-છાશ-શ્રીખંડ ચલિત રસ વાસી ઘણા દિવસોની ચીજો ન ખવાય.
૧૫)
૫ પ્રકારનાં ફાસ્ટફૂડ અભક્ષ્ય :
પીત્ઝા, બર્ગર, સેન્ડવીચ, ચાઈનીઝ, ચટાકેદાર (પાણી-પૂરી, ભેલપૂરીપાઉં-ભાજી, વગેરે)
આ બધાં જંકફૂડ અને ફાસ્ટફૂડમાં કેલેરી અને પ્રોટીન બિલ્કુલ નથી અને કેવળ ચરબી રોગોને વધારનારા છે. મેદસ્વીપણું વધારે અને આયુષ્યને ઓછું કરે છે.
૨૮
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
૨૦) ૫ પ્રકારનાં સ્નેક્સ અભક્ષ્ય : રેડી નાસ્તા, વેફર-ચીપ્સ, નૂડલ્સ, કુરકુરે, કોર્નફલેક્સ.
કૂતરા વિગેરે પ્રાણીઓનાં શરીરમાંથી ખેંચેલી ચરબી (મટન ટેલો) માં તળેલા, કેટલાય દિવસનાં ફલેવરવાળા હોય છે અને ઢીંચણનાં દુઃખાવા – ચરબી કરનારા હોવાથી ખાવા જેવા નથી..!
૨૨) ૨ પ્રકારના કોલ્ડ અભક્ષ્ય : આઈસ્ક્રીમ અને કોલ્ડડ્રીંક્સ. સોફ્ટડ્રીંક્સ - પેપ્સીકોલા વગેરેમાં જે કેમિકલ્સ વાપરવામાં આવે છે, તેનાથી શરીરમાં કેલ્શીયમનું પ્રમાણ ઘટી જાય છે, પરિણામે નાની ઉંમરમાં દાંત-હાડકાં અને આંખ નબળા પડે છે, જેને કારણ સ્મરણશક્તિ-મગજ ખલાસ કરે, કેન્સરલીવર-કીડની ફેલ થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી જો ઠંડા પીણા પીએ તો બાળક ગંભીર ખોડ-ખાંપણવાળા થાય છે. વિદેશોમાં કોલ્ડડ્રીંક્સ બંધની ઝુંબેસ ચાલે છે. આપણે અહિંતો ખેડૂતો કોલ્ડડ્રીંક્સનો ઉપયોગ ખેતરોમાં જંતુનાશક દવાની જગ્યાએ કરીને
ફાયદો મેળવે છે. સંડાસ સાફ કરવામાં વાપરે છે. કોલ્ડ્રીંક્સ-ડેરીમિલ્ક વિગેરે પ્રોડક્ટસની નુકશાની અંગે અવાર-નવાર અખબારોમાં આવતું હોય છે, વિવેકી મનુષ્ય સમજીને ત્યાગ કરવો જોઈએ.
૨૦૯
પાછળ નાખે અકાય
કેટલાય જાતના કેમીકલ્સ અજીનો મોટો, સોડીયમ, મોનો ગ્લુકોમેન્ટ, કસ્ટર્ડ પાવડર, જીલેટીન, રેનેટ, પેપ્સી, રેન્ટેટ, રેકટેક વગેરે બધાજ પ્રકારનાં ફલેવરી (P No. 132). ગ્લુકોમેન્ટવાળી ચટાકેદાર વાનગી ખાતા જીભનાં . માંસાહારી ટીસ્યુ એક્ટીવેટ થાય છે, જેથી આગળ માંસ ખાવાની ઈચ્છા થાય છે...! માઈગ્રેન-ડાયાબીટીશ જેવી ભયંકર પીડાઓ ઉભી થાય છે. જો હૃદયમાં પરમાત્મા પ્રત્યે શ્રદ્ધા હોય, પ્રેમ હોય તો આ ૨૨ મોર્ડન અભક્ષ્ય અને ૩૨ મોર્ડન અનંતકાય સામે નજર પણ નાખવા જેવી નથી...!
આહાર એ જ ઔષધ
જ્યારે શરીર અપસેટ થાય ત્યારે અનાજ બંધ કરવું, અને ગરમ પાણી – રસાહાર ફલાહાર ઉપર રહેવું. પાણી એ જ જીવન છે. ગરમ પાણીથી પેટની શુદ્ધિ, શરદી-ખાંશી મટે, કોલસ્ટોરલ ઘટે છે. દવાની જરૂર નથી. બાફેલા શાક-સૂપ ઘી થી વઘારીને વાપરવા અતિઉપયોગી છે. તેલનો ઉપયોગ નહિં. દહીં-દૂધ-છાશ-રાગ-અવેરી ચાલે, સ્વમૂત્ર, વરાળ, માટી, પાણીનાં ઠંડા ગરમ શેક, રેતી ઈંટનાં શેક. શરદી-પીત્ત-કફ જેવી તકલીફને તે પ્રમાણે ઈલાજો કરવા. ગંભીર રોગોમાં પણ ૫૦% આરામ મળે છે. આરોગ્ય માટે ૫૦% ભોજન, ૨૫% પાણી, ૨૫% ખાલી રાખવું. ૩-૪ ગ્લાસ પાણી નયણે કોઠે પીવાથી ઘણાં રોગોને મટાડે છે. જાપાની વૈજ્ઞાનિકો પણ કહે છે.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
સફળતાનાં સોપાન (માઈલસ્ટોન) જેને જીવનમાં સફળ (success) થવું છે ૨) બીજાને જગાડે છે ? આજની હોય એણે, કોઈપણ સ્થળેથી ગુણ ગ્રહણ સૂર્યવંશી યુવાપેઢીને કૂકડો બ્રાહ્મ મુહૂર્ત કરતાં શિખવું જોઈએ... ચાણક્યનાં સૂત્રમાં ઉઠવાનો બોધ આપે છે. હવે તો વિજ્ઞાન તો દુનિયા જેમને તિરસ્કૃત માને છે તેવા પણ સ્વીકારે છે રાત્રિનાં ૯ થી સવારે ૪ કાગડા-કૂતરા-બગલા અને ગધેડા જેવા પશુ- વચ્ચે જે ઉંધ લેવામાં આવે તે દિવસનો પક્ષી પાસેથી પણ બોધ પ્રાપ્ત કરવો જોઈએ. બધો થાક ઉતારી નાખે છે. આરોગ્યની
ચાણક્યનાં મતાનુસાર સિંહ પાસેથી દષ્ટિએ તન અને મનનાં તમામ રોગો નાશ ૧, બગલા પાસેથી ૧, કુકડા પાસેથી ૪, પામે છે. સવારે બ્રાહ્મ મુહૂર્તે ઉઠીને ધ્યાનકાગડા પાસેથી ૫, કૂતરા પાસેથી ૬ અને પ્રાણાયામ કરવા જોઈએ. ૩) અન્યાયનો ગધેડા પાસેથી ૩ ગુણો માણસે ગ્રહણ કરવા સામનો કરે છે ૪) પોતાની ઉપર આક્રમણ જોઈએ, તેવીજ રીતે કોઈપણ માણસમાં કરનારને ક્ષમા આપતો નથી. • આજે ગમે તેટલા અવગુણ હોય તો તેની ઉપેક્ષા ઘણા લોકો વાત વાતમાં સમાધાન કરવાની, કરીને પણ તેનાં ગુણ જ ગ્રહણ કરવા સમતા રાખવાની શિખામણ આપે છે, પરંતુ જોઈએ.
જેઓ ધર્મ અને સંસ્કૃતિનાં વિધ્વંશક છે, શિવઃ “સત્વ” ગણ ગ્રહણ કરવું, અન્યાયી છે તેની સાથે કદી સમાધાન કરાય સિંહ જે કામની પાછળ પડી જાય છે. નહિં..! અને ક્ષમાનું દાન પણ કરાય નહિ. તેમાં તે પોતાની તમામે તમામ તાકાતથી ચાણક્ય કહે છે તેમની સામે તો યુદ્ધ કરીને જાનની બાજી લગાવી દે છે. એની પાસેથી તેમને ખતમ જ કરવાના હોય - જેઓ એકાગ્રતા અને ધ્યેયની પ્રાપ્તિ માટે મચી દ્રોહીઓ સાથે સમાધાન-ક્ષમાની વાતો કરે પડવાના પાઠો શીખવા જોઈએ. છે તે અહિંસક નથી પણ કાયર-નિર્માલ્ય છે.
બગલો : “ઈન્દ્રિયો ઉપર કાબુ” કાગડો: કાગડામાંથી ૫ ગુણ ગ્રહણ બગલો જ્યારે પાણીમાં માછલા પકડવા કરવા જોઈએ. ઉભો હોય છે, ત્યારે પોતાની તમામ ઈન્દ્રિયો ૧) છૂપાઈને પ્રેમાલાપ કરવો છે કૂતરાઉપર અદ્ભુત કાબુ પ્રાપ્ત કરે છે. એની કબૂતર જાહેરમાં રતિક્રિડા કરતા જોવા એકાગ્રતાને દુનિયાની કોઈ તાકાત તોડી મળે છે, પણ કાગડાઓ પોતાની શકતી નથી. ધ્યાન કેવી રીતે કરવું એ વાસનાનું જાહેરમાં પ્રદર્શન કરતાં નથી. બગલા પાસેથી શિખવું જોઈએ. આજે મેટ્રો સીટીઓમાં જાહેર સ્થળો
કૂકડો કૂકડા પાસેથી માનવે ૪ ગુણ પ્રેમની અભિવ્યક્તિનાં સ્થાન બની ગ્રહણ કરવા જોઈએ ૧) સમયસર જાગે ગયા છે.
૨૦૦
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
૨) પોતાના માળામાં નિયમિત ખાદ્ય પદાર્થોનો સંગ્રહ કરવો જેમને જીવતાં રહેવું છે, તેમણે ભવિષ્યની ચિંતા કરવી જોઈએ, ભવિષ્ય માટે નાની રકમ પણ બચાવવી જોઈએ, જેથી મુશ્કેલીમાં ભૂખે મરવાનો કે બીજા પાસે હાથ લંબાવવાનો-લાચારીનો પ્રસંગ આવતો નથી.
૩) કાગડો સતત સાવધાન રહે છે જેથી એનો શિકાર થઈ શકતો નથી,
કાગડાની સહેજ નજીક જઈએ કે એ તરતજ ઉડી જાય છે. આપણે પણ સતત સતર્ક રહેવું જોઈએ, ગફલતમાં રહેવું નહિં, જેથી કોઈ નુકશાન ન પહોંચાડી શકે.
૪) કોઈનો વિશ્વાસ કરતો નથી રાજકારણમાં અને ધંધામાં ટકી રહેવું હોય તો આ ગુણ જરૂરી છે. સત્તા કે પૈસાની બાબતમાં સગા ભાઈનો પણ
વિશ્વાસ કરવો નહિં.
૫) જાતભાઈને મદદ કરવાનો ગુણ છે.
આપત્તિ આવે ત્યારે કાં-કાં કરીને પોતાના જાતભાઈને ભેગા કરી દે છે
અને બીજા કાગડાઓ પણ બધા કામો પડતા મૂકીને તેની મદદમાં જાય છે. જે કોમમાં કે જ્ઞાતિમાં પોતાના જાતભાઈને મદદ કરવાનો ગુણ છે, તે જ્ઞાતિનો ઝડપી વિકાસ થાય છે. કૂતરો : કૂતરા પાસેથી ૬ બાબતો શીખવી જોઈએ.
૧) કૂતરો ભોજન મળે ત્યારે પેટ ભરી
૨)
૩) ગમે ત્યારે ઘસઘસાટ ઉંઘી શકે છે. ૪) જરાક સળવળાટ થાય કે જાગી જાય છે, જેણે ઘણા બધા કાર્યો કરવા છે, તેને શ્વાન નિદ્રા હોવી જોઈએ. ગાંધીજી પણ ગમે ત્યારે ઉંઘી અને જાગી શકતા હતા.
૫) માલિક પ્રત્યે વફાદાર હોય છે. બંગલાનો ચોકીદાર કદાચ રાતે સૂઈ જાય, પણ કૂતરો જાગીને માલિકની સંપત્તિની ચોકી કરે છે.
૬)
જમી લે છે.
ખાવાનું ન મળે, ત્યારે પણ સંતોષથી રહે છે... મધ્યમ વર્ગ આ કળા શીખવી જોઈએ. સંસારમાં બધા દિવસો એક સરખા નથી હોતા, પુણ્યનાં ઉદયમાં સુખ આવે તો નિર્લેપ ભાવે ભોગવી લેવું અને પાપના ઉદયમાં દુઃખ આવે તો હાયવોય કરવી નહિં.
૨)
ગધેડો ઃ માણસ જાત જેને હલકું પ્રાણી માને છે તે ગધેડા પાસેથી પણ ૩ ગુણ ગ્રહણ કરવા જોઈએ.
૧)
૧
તે માટે લડવું પડે તો કૂતરો પીછેહઠ
કરતો નથી.
ગધેડો ગમે તેટલો થાકેલો હોય તો પણ માલિકનું કામ કરવાની ના પાડતો નથી.
ગધેડા જેવું મહેનતુ પ્રાણી ભાગ્યે જ બીજું જોવા મળશે. માટે જ આજે પણ ગામડામાં માલ-સામાનની હેરફેર માટે ગધેડાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. જે નોકરો આળસ કરતાં નથી તેઓ
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
માલિકને પ્રિય બને છે. ગધેડા ઠંડીગરમી-વરસાદ–તોફાનની પરવા કર્યા વિના પોતાનું કામ કર્યે જાય છે. ફરિયાદ કરતાં નથી.
૩) જે કાંઈ મળે તેનાથી સંતોષ માને છે.
જેને મોટો વહેવાર કરવો છે, તેને તો સર્વ પ્રકારના લોકોની જરૂર પડે છે, જુદા લોકોને વશ કરવા માટે આ ૨૦ ગુણ
જુદા
આજના યુગનો સૌથી મોટો કોઈ રોગ હોય તો તે ‘‘ડીપ્રેશન’’. આબાલ-વૃદ્ધસ્ત્રી-પુરુષો-બાળકો ઈચ્છા મૂજબ કે બેમદ અપેક્ષાઓ પૂર્ણ ન થતાં આત્મવિશ્વાસ-શ્રદ્ધા ગુમાવીને નિરાશા-હતાશાથી પીડાઈ રહ્યાં છે. તેનું મુખ્ય કારણ છે ‘‘સંકલ્પ-શક્તિ'' (Resolution) નો અભાવ.
ઉન્નતજીવનનો અમોધ સરળ
આપણે મનથી કોઈ વિચાર કરીયે,
કોઈ વસ્તુ મેળવવાની ઈચ્છા કરીયે, કોઈ કલ્પના-મનોરથ કે ક્રિયા-પ્રવૃત્તિ કરવા માટે
દૃઢ નિશ્ચય-નિર્ણય-વ્રત-નિયમ-પ્રતિજ્ઞા
કરીયે આ બધાને સંકલ્પ (Resolution)
કહેવાય.
ઉપરાંત લોભીને ધન આપીને, અભિમાનીને હાથ જોડીને, મૂર્ખને તેની ઈચ્છા મૂજબ કાર્ય કરીને, વિદ્વાનને ન્યાયી વાત જણાવીને વશ કરવા. જેવો જેનો સ્વભાવ, તેવી રીતે તેને વશ કરવાની પદ્ધતિ હોય છે. ગરજે ગધેડાને પણ બાપ કહેતા શરમ નહિં એ લોકો જ દુનિયા ઉપર રાજ કરે છે.
દુનિયામાં જે કોઈ અવનવા સંશોધનો કાર્ય થઈ ગયા કે થઈ રહ્યા છે, તેનાં બેઝમાં સંકલ્પ જ છે. કોઈપણ કાર્ય કરવું હોય તો તે પહેલા એનું મોડલ (ldiality) મનમાં સંકલ્પરૂપે તૈયાર થાય છે, પછી જ વાસ્તવિક (Reality) પરિણામ રૂપે નજરઅંદાજ થાય છે.
ઉપાય સંકલ્પ-શક્તિ
મનુષ્ય પોતાના સંકલ્પથી જ ઉભો થાય છે અને ઉન્નતિ સાધી શકે છે. દા. ત. ૦ પ૨મતારક પરમાત્મ મહાવીરદેવે દઢ સંકલ્પથી જ ૧૨૫ વર્ષની કઠોર સાધના કર્યા બાદ કેવળજ્ઞાન મેળવ્યું અને વિશ્વનાં માર્ગદર્શક બન્યા મહાત્મા ગાંધીજીએ દૃઢ સંકલ્પપૂર્વક દાંડીકૂચ કરીને સ્વરાજ મેળવ્યું. ♦ વિશ્વનાં મહાન વૈજ્ઞાનિક
આલ્બર્ટ આઈન્ટાઈને દૃઢ સંકલ્પપૂર્વક પુરુષાર્થ કરીને દુનિયાને અનેક સંશોધન આપ્યાં. ૦ આઈઝેક ન્યૂટને દૃઢ સંકલ્પપૂર્વક ફીલામેન્ટ શોધી કાઢ્યો અને દુનિયાને ૧૬ વર્ષનો અથાક પુરુષાર્થ કરીને બલ્બનો
"As a man
લાઈટનાં ઝગમગાટથી ભરી દીધી. ૭ ઈશુખ્રિસ્તે પણ કહ્યું છે thinks, so he is" મનુષ્ય જેવો વિચાર કરે છે, તેવોજ બને છે. નેપોલિયને પણ કહ્યું છે – સાચામાં સાચું અને ખરામાં ખરું ડહાપણ (હોંશિયારી) તે દૃઢ સંકલ્પ છે.
In Short..! કુંભાર જેમ હાથની કરામતથી સંકલ્પ દ્વારા જ માટીનાં
૨
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિ થઈ શકે છે. સંકલ્પ-શક્તિ વધારવા માટે નીચેના પ્રયોગો અજમાવી જોવા જેવા છે.
૧) કોઈપણ કામ નિયત સમયે શરૂ કરવું અને નિયત સમયે પૂર્ણ કરવું. ૨) વિઘ્નો આવવા છતાં કામને છોડવું નહીં.
પિંડામાંથી મનગમતું શિલ્પ તૈયાર કરે છે, તેમ મનુષ્ય પણ પોતાની સંકલ્પ-શક્તિ દ્વારા પોતાના જીવનને ઈચ્છા પ્રમાણેનો ઘાટ આપી શકે છે.
આ વિશ્વમાં એવી કોઈ કલા-હુન્નરવ્યવસાય કે પદ નથી કે જે સંકલ્પ-શક્તિથી સિદ્ધ ન કરી શકાય. Where there is a will, There is a way જ્યાં હૃદયની ઊંડી ઈચ્છા હોય છે, ત્યાં કોઈને કોઈ માર્ગ નીકળી જ રહે છે.
સત્સંગ-ભજન-કીર્તન-પ્રાર્થના-પૂજાશુભઆરાધના-ઉપાસના આ બધાંનો ૪) (Original) મૂળ ઉદ્દેશ એકજ છે, કે સદ્વિચારોનું પોષણ થાય, જેનાંથી શુભ સંકલ્પો જાગે અને આ શુભ સંકલ્પશક્તિથી સર્વકાર્ય સિદ્ધ થઈ શકે છે.
૩) બાગ-બગીચામાં ફરવા ગયા હોઈએ ત્યાં વૃક્ષોની લીલી ઘટા સામે એકીટશે જોયા કરવું, આ પ્રક્રિયા ૧૦ મિનિટ ચાલુ રાખવી.
બંને ભ્રકુટિઓની વચ્ચે એક કાળું ટપકું
કરવું અને દર્પણમાં મુખ જોઈ પેલા કાળા ટપકાં પર દૃષ્ટિ સ્થિર કરવી. ૩-૪ મિનિટથી વધારીને આ સમયને ૧૦ મિનિટનો કરવો, આંખમાં ઝળઝળિયાં આવી જાય તે લૂછીને ફરી પણ પ્રયાસ કરવો, પણ અનુક્રમે આગળ વધવાનું રાખવું. કોઈપણ કામ નિર્ભય બનીને કરો. દૃષ્ટિને સ્થિર કરતા શીખો. બે-ત્રણ
મિનિટથી માંડીને દશ મિનિટ સધી એ ક્રિયા ચાલુ રાખો. નિયમિત પ્રયાસ કરવાથી સંકલ્પ-શક્તિ વધે છે, અને તેના પરિણામો આશ્ચર્યકારક આવે છે.
તે માટે આશાવાદી બનો, વિચારીને કાર્ય કરવાની ટેવ પાડો, જ્ઞાન મેળવો, નિયમિતતા કેળવો, સમયનું મૂલ્ય સમજો, ચિત્તવૃત્તિઓને એકાગ્ર રાખો, ૫) આત્મનિરીક્ષણ કરતા રહો, શ૨ી૨ને
નિરોગી બનાવો, પુરુષાર્થ ન છોડો,
આત્મવિશ્વાસ રાખો.
ટૂંકમાં સંકલ્પશક્તિ એ ખરેખર એક અજાયબ શક્તિ છે, અને તેના વડે સર્વ
૨૦૩
૬)
તમે જૈન છો જ તો જરા વિચારો..!
૧
૧ બટાકા-કાંદા વિગેરે ખાવાથી એક અબજ ગાયોને મારી નાખવાનું પાપ લાગે છે. ૧ બટાકા વિગેરેને રાંધવાથી ૧ કરોડ પંચેન્દ્રિય જીવોને બાળી નાખવાનું પાપ લાગે છે. આમ જીભનાં સ્વાદથી કંદમૂળ ખાવાથી કે ખવડાવવાથી અનંતા જન્મ હલકા ભવોમાં દુર્ગતિનાં દુઃખ ભોગવવા પડે છે. જો કંદમૂળમાં આટલું પાપ લાગે તો આજના મોર્ડન અભક્ષ્યોમાં જ્યાં ત્રસ જીવોની હિંસા રહેલી છે, એ તો ખવાય જ કેમ ..?
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ એલોપથી જ્યાં હારે છે, ત્યાં આ વનસ્પતિઓ જીતે છે...! જ્યાં એલોપથીએ (ડોક્ટરોએ) હાથ ખંખેરી નાંખ્યા હોય ત્યાં તીર જેવો ઉપચાર કરતી ઘરઆંગણાની મહત્ત્વની પણ સાવ સસ્તી એવી અગિયાર વનસ્પતિઓ
૧) શરદીઃ તુલસીના પાન અને મરીનો તુલસીને સૌ કોઈ ઓળખે છે. જે કવાથ બનાવી સવાર સાંજ પીવાથી ભાગ્યશાળીના ઘરનું આંગણું શોભાવે છે. ચોક્કસ શરદી મટે છે. એટલે એ આંગણાની ઔષધિ છે. આપણી ૨) દરરોજ બ્રશ કરી દસ પાન તુલસીના માતા છે. નારદે જેની સ્તુતિ કરી છે. આ ચાવીને ખાવાથી જિદગી પર્યત દાંત, તુલસી અનુપાન ભેદથી સંસારના તમામ પેઢા, મુખના રોગો થશે નહીં અને દર્દોનો નાશ કે છે. કારણ રોગના જંતુઓ પાચનશક્તિ સતેજ રહેશે. તુલસીથી ૧૫ ફુટના ઘેરાવામાં આવતા ૩) તુલસીની માંજરનો ધુમાડો કરો, મચ્છર નથી, આવે તો નાશ પામે છે. દા. ત. અને રોગના જંતુ મરી જશે. મૃત માનવના મુખમાં તુલસી દલ અને ૪) તલસીના બીની ખીર કરી ખાવ, ગંગાજળ મુકવામાં આવે છે. કારણકે તેના
નપુંશક પુરૂષ મરદ બની જશે. મુખમાંથી જે રોગના જંતુઓ નીકળે તે આજુબાજુ બેઠેલા ડાઘુઓને નુકશાન કરે
૫) એક દિવસથી એક વરસ બાળકના નહીં. તુલસી દલ અને ગંગાજળથી રોગના
તે તમામ દર્દમાં તુલસી આપો. ડોક્ટર જંતુઓ તુરંત જ નાશ પામે છે. આ છે
પાસે દોડવું નહીં પડે, દર્દ વાર અનુપાન આપણાં ઋષિમુનિઓની દીર્ધદષ્ટિ. તેમણે
ગોઠવજો. આ પ્રથા દાખલ કરી છે.
૬) ખાવાની તમામ વસ્તુમાં તુલસીના એક તુલસી, પીપળો અને દેશી ગાય ચોવીસ
એક પાન નાંખી પાંચ મિનિટ બાદ કલાક પ્રાણવાયુ આપે છે. તેનાથી ગીચ
જમવાથી, તમામ ખાદ્ય સામગ્રીમાંથી વસ્તીમાં વાહનો અને વસ્તીમાં વાહનો અને
રોગના જંતુઓ નાશ થયા હશે જ. કારખાનાથી ઘેરાયેલા આંગણામાં તુલસી ૭) ડોક્ટરોએ હમણા તાવના નવા નામ હોવાથી પુરતા પ્રમાણમાં તે ઘરોમાં રહેતા આપ્યાં છે. ડેંગ્યુ અને ચીકનગુનીયા, તમામને પ્રાણવાયુ મળી રહે છે. જેથી આપણા ચરક ભગવાને તાવના ઋષિઓએ દરેક ઘરમાં તુલસી અને ગાય પચ્ચીસ પ્રકારમાં આ ડેંગ્યુ અને અવશ્ય હોવી જોઈએ તેવો આગ્રહ કરેલો ચીકનગુનીયાનો સમાવેશ કરેલો છે. છે. કહેવત છે કે... “જ્યાં તુલસી અને અને આ બન્ને તાવની રામબાણ દવા ગાય ત્યાં દરદ જાય”
તુલસી બતાવી છે.
૯૪
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
નથી.
૨) ક્ષય (ટીબી) આ દર્દ ચોથા સ્ટેજમાં આને કુંવારપાઠું અને કુંવારી પણ કહે કે
હશે તો પણ અરડુસીનો રસ સદંતર છે. આંગણામાં જરૂર વાવો.
નાશ કરે છે. સાથે અરર્ક રવૈયા અને ૧) દાઝયાનું મહા ઔષધ છે. જેવા તેવા
લવીંગની ગોળી બનાવી આપવી. દાઝેલાને બે દિવસમાં સાજા કરે છે.
૩) ખંજવાળ : અરડુસીનો રસ અને આખા શરીરે દાઝેલાના આખા શરીરે
અરડુસીના પાનની ચટણીથી સિદ્ધ કરેલ ત્રીસ મિનિટ કુંવાર ઘસો તરત જ
તેલ ઘસવાથી કંડુનો નાશ કરે છે. બળતરા શાંત થઈ જશે અને દર્દી ઊંઘી જશે. આટલું ઝડપી કામ એલોપથી કરી શકતી નથી. સાથે ત્રિફળા ગુગળ સંસ્કૃત શબ્દ છે. તેના પર્યાય નામો આપજો.
ઘોખળ, ધ્રો અને ધરો કહે છે. ૨) સ્ત્રીઓના એમ. સી. ના તમામ દર્દીને ૧) દુર્વાની બગીચા અને બંગલામાં લોન
આ કુંવાર મટાડે છે. અને તે પણ બનાવે છે. દુર્વાને પગે કચરે છે. પણ ઝડપી. તેમજ જે સ્ત્રીને બે કે ત્રણ તે તેના ગુણને જાણતો નથી. મહિના એમ. સી. ચડી ગયું હોય તે ગણપતિજીની પૂજામાં ધ્રોખળ અચુક
પણ ઝડપથી રેગ્યુલર કરે છે. જોઈએ. જે પતિ-પત્નીને દસ-પંદર ૩) યકૃત એટલે લીવર પીલ્હા અથવા વર્ષ થયા છતાં ખોળો ન ભરાતો હોય
બરોળ અથવા બળેલની આ રામબાણ તો દુર્વાનો પ્રયોગ કરે સો એ સો ટકા દવા છે. ભૂખ પણ લગાડે છે.
સંતાન થશે. સ્ત્રીએ પ્રયોગ કરવો અને ૪) પેટના દુઃખાવામાં કુંવારનો ગર્ભ અને
પુરૂષમાં હોય તો પુરૂષ પ્રયોગ કરવો.
બન્નેમાં ખામી હોય તો બન્નેએ દુર્વાના અજમા અને સંચળ ગરમ કરી ખાવાથી * જૂનામાં જૂનો પેટનો દુઃખાવો ચાર
શરણે જવું. જે સ્ત્રી અને પુરૂષોના દોષો દિવસમાં જ નાબૂદ કરે છે.
ડોક્ટરો સારા ન કરી શક્યા હોય તે દુર્વા દૂર કરે છે. વીર્ય બનાવશે. શુક્ર
જંતુ બનાવશે, શુક્ર જંતુ જિવીત રાખશે અરડુસીનું સંસ્કૃત નામ “વાસા અને અને શુક્ર જંતુને ગતિ આપશે અને ઉધરસનું સંસ્કૃત નામ “કાસ” છે. સ્ત્રીના ગર્ભાશયનાં તમામ રોગોનો ૧) ““જ્યાં હોય વાસ તો શું કરે કાસા” નાશ કરશે.
જેના ફળીયામાં અરડુસી હોય ત્યાં ૨) રતવા : જે સ્ત્રીના ગર્ભાશયમાં રતવા ઉધરસ હોય નહીં અને જો થાય તો હોય તેનો સદંતર નાશ કરે છે. આ વાસાને મટાડતા વાર લાગતી રતવાથી બાળકો જન્મીને મરી જાય
૨૦૫
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
છે. અથવા જન્મતા પહેલા જ મરી જાય છે. આનો ઉપાય દુર્વા છે. ૩) જે સ્ત્રી પિત્તના એટલે (એ.સી.ડી.ટી) ના રોગથી પીડાતા હોય તેને દુર્વા સ્વસ્થતા બક્ષે છે. તે નિર્વિવાદ સત્ય છે.
૪) ડાયાબીટીશ : આજે ડાયાબીટીશે જગતને ભરડો લીધો છે. એલોપથીથી
મધુમેહ કાબુમાં રહે પણ મટે નહીં તો તેને દુર્વા ચેલેન્જ કરે છે. મારે શરણે આવો અને જુઓ ચમત્કાર. ૫) નસ્કોરી ફુટવી ઃ દુર્વાનો સ્વરસ નાકમાં નાખો અને ૧૫ દિવસ તે રસ પીવરાવો. નસ્કોરીનું દર્દ જળમૂળમાંથી જશે.
સંસ્કૃત નામ પુનર્નવા છે. પુનર્નવા એટલે પુનઃ પુનઃ શરીરના કોશોને નવા બનાવે તે પુનર્નવા.
૧) પેશાબના તમામ દર્દોને નાશ કરવાનો ગુણ છે.
૨) સ્ટોનને તોડી મુત્ર માર્ગે બહાર કાઢે છે.
૩) શોથ (સોજા) ના નાશ માટે ઉત્તમ છે.
આને ઓફીસ ટાઈમ પણ કહે છે. કારણ આના ફુલ અગિયાર વાગ્યે ખીલે છે અને છ વાગ્યે કરમાય છે. બાળકોના દર્દીની રામબાણ દવા છે, અને વૃદ્ધોના દમનો દમ તોડવામાં ઉત્તમ છે.
૫) પાંડુ કમળો અને હેમોગ્લોબીનની ઉત્તમમાં ઉત્તમ દવા છે.
આને લજામણી પણ કહે છે. આના પાનને આંગળી અડાડવાથઈ તુરંત બીડાઈ જાય, રીસાઈ જાય, લજાઈ જાય, જેથી તેને રીસામણી કહે છે. આ વનસ્પતિ ઉપરથી જ આપણા જગદીશચંદ્ર બોઝે વનસ્પતિમાં જીવ છે તે સાબીત કરેલું. ૧) ગુદભ્રંસ : જે બાળકની ગુદા બહાર
નીકળે તેન આમળ કહે છે. આનો ૨સ ૩ થી ૪ દિવસ લગાવવાથી ચોક્કસ બેસી જાય છે.
૨) સ્ત્રીઓની લાહી વા, રક્ત પ્રદર તાબડતોબ બંધ કરે છે.
આ ફુલ હિમાલયમાં અને મક્કામદીનામાં થાય છે. આ ફુલ પ્રથમ યુનાની કિમો લાવ્યા. તેમણે આ ફુલનું નામ
૪) આંખનાં રોગોમાં સાટોડીના મૂળ ઘસી મરિયમ ફુલ રાખ્યું. ત્યારથી ફુલ એ જ
આંજવું.
નામથી ઓળખાય છે. આ ફુલમાં એક વિશેષ ગુણોએ અનેકવાર ચમત્કાર બતાવ્યો છે. જે સ્ત્રીને સીઝેરીયન કરાવવાની જરૂર
૩) સ્ત્રીઓનું ગર્ભાશય (અંગ) બહાર નીકળે તેને અંદર બેસાડી દેવામાં આ ઔષધિ ઉત્તમ છે.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ પડે તેના માટે આ ફુલ આશીર્વાદ સમાન વર્ણ ભસ્મ બનાવવામાં અતિ ઉત્તમ છે. છે. માતા અને બાળકના જીવ બચાવે છે. સીઝેરીયનના કેશમાં અનેકવાર ખાત્રી કરી છે. ગર્ભાશય મૂખ સાંકડું હોય કે બાળક
સંસ્કૃતમાં ચંચું - ગુજરાતીમાં છૂછ અને આડું હોય, અવળું હોય. ગર્ભાશયમાં ચોટેલ તળપદી ભાષામાં બહુફળી કહે છે. કારણકે હોય, તે તમામ કેશમાં અમોને જશ અને તેમાં બહુ જ અતિ ફળ હોય છે. જર અપાવ્યા છે. આ ફલને સ્ત્રીઓ માટે ૧) સ્ત્રીઓના તમામ પ્રદરની ઉત્તમ દવા પ્રભુએ પ્રસાદી રૂપ ભેટ ધરી છે. તેથી છે. કમરના દુ:ખાવાની રામબાણ દવા ચિકિત્સકે જવા આવવાના ખર્ચ સિવાય છે. પીંડીની કળતર, આંખી ઝાંખપ. કાંઈ લેવું જોઈએ નહીં, કારણકે ઈશ્વરે હાથ-પગની બળતરા, મોઢામાં શોષ મોકલેલી આ પ્રસાદી છે. અને દરેકને ફ્રી અને છાતીના ધબકારા વધે છે ત્યારે આપવી જોઈએ એવો ઋષિઓનો આદેશ છે. વાપરવા જેવું ઉત્તમ ઔષધ છે.
( ૨) પુરૂષની ધાતુ પુષ્ટિ કરવાનો અજબ બીલીપત્ર ભગવાન શંકરને ચડે છે.
ગુણ છે. ઈન્દ્રિયની કમજોરી દૂર કરે
છે. કમર અને પીંડીની કળતર મટાડે ૧) બીલીપત્ર મધુમેહ (ડાયાબીટીશ) નો
છે. સ્વપ્ન દોષ વગેરે માટે રામબાણ જડમૂળથી નાશક કરનાર જડીબુટ્ટી છે. બુટી છે. ડાયાબીટીશથી આવેલી અશક્તિ પાછી લાવે છે. મધુમેહવાળને “સેક્સ નાબુદ
બહુફળીના વખાણ જૈનોના થાય છે જેને આ બીલી ફરી લાવે છે.
મહારાજશ્રી અનંતદેવ સુરી જતિએ તેમના
પુસ્તક રસચિંતામણી નામના ગ્રંથમાં કર્યા છે. ૨) કાનની બહેરાશ દૂર કરવાનો અજબ
ગુણ છે. ૩) તમામ અતિસાર (ઝાડા-મરડો) સંસ્કૃત કામમાચી કહે છે. છોડ થાય
મટાડવામાં એટલી શક્તિશાળી છે. છે. ફળ કાળા થાય છે. મોટી પીલુડીના જેના વખાણ કરવા શબ્દો જડતા નથી. ઝાડ થાય છે. પણ નાની પીલુડીનો જ ડો. મુઈદીશ શરીફ-સર્જન બ્રિડનસાડી- દવામાં ઉપયોગ કરવો. સર્જન મેજર નીકરે અતિસાર ૧) સોથ : (સોજા) મટાડવાનો પીલુડીમાં મટાડવામાં આ બુટી ચમત્કારિક છે, અજબ ગુણ છે. જૈન મુનિશ્રી તેમ વખાણ કર્યા છે.
જનકમુની મહારાજના હોઠના સોજા ૪) બીલી જનું ઘી સુધારવામાં અતિ એક જ દિવસમાં મટાડેલા. ઉપયોગી છે.
૨) લીવર : લીવર અને બરોળના રોગે ૫) પારાની અને તાંબાની શ્વેત તેમજ રક્ત મટાડવામાં આ અદભૂત દવા છે. સાથે
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ હાર્ટ ડીઝીસ હોય તો તેમાં અચૂક ફાયદો છે વનસ્પતિ તમે આયુષ્ય, બળ, કરે છે.
યશ, તેજસ્વિતા, પ્રજા, પશુ અને ધન ૩) ખરજવું: ખરજવા ઉપરાંત સંધીવા, તેમજ બ્રહ્મને જાણવાની અને
ગઠીયો વા, જલોદર, પ્રમેહ, કફ, સમજવાની ઊંચી તેજસ્વી બુદ્ધિ અમને હરસ અને કોઢને પણ મટાડે છે. ઝેરી :
આપો. ઉંદર કરડવાથી થતા રોગોનો નાશ કરવાનો અજબ ગુણ ધરાવે છે.
-ગુણવંત છો. શાહ
વિવિધ પ્રકારની નવકારવાળી (માળા) થી થતા લાભનું વર્ણન
૦ સુતરની નવકારવાળીનો જાપ સુખ આપે છે.
ચાંદીની નવકારવાળીનો જાપ શાંતિ આપે છે. સોનાની નવકારવાળીનો જાપ સૌભાગ્ય આપે છે. મોતીની નવકારવાળીનો જાપ આરોગ્ય આપે છે.
શંખની નવકારવાળીનો જાપ ૧૦૦ ગણો લાભ આપે છે. ૦ પ્રવાળની નવકારવાળીનો જાપ ૧,૦૦૦ ગણો લાભ આપે છે. ૦ સ્ફટિકની નવકારવાળીનો જાપ ૧૦,૦૦૦ ગણો લાભ આપે છે.
મોતીની નવકારવાળીનો જાપ ૧,૦૦,૦૦૦ ગણો લાભ આપે છે. ૦ સોનાની નવકારવાળીનો જાપ ૧૦ કરોડ ગણો લાભ આપે છે. ૦ ચંદનની નવકારવાળીનો જાપ ૧૦૦ કરોડ ગણો લાભ આપે છે. ૦ રત્નની નવકારવાળીનો જાપ ૧૨,૦૦૦ કરોડ ગણો લાભ આપે છે. પ્લાસ્ટીકની, લાકડાની નવકારવાળી ન વાપરવી, તે શૂન્ય ફળ આપે છે. કરજાપ અનંતગણુ ફળ આપે છે.
આપણું કર્તવ્ય
દેશી ગાય અમારી માતા છે, છતાં પરમ કર્તવ્ય છે. આપણા સ્વાર્થ માટે પણ. રોજ કતલખાનામાં કપાય છે. ગાય બચશે “તે માટે આપણે શું કરવું જોઈએ ?” તો દેશ ધર્મ બન્ને બચશે. આ માતા આપણને પંચગવ્ય (દૂધ-દહીં-ઘી-ગોમત્ર-ગોબર) ૧) દેશી ગાયનું દૂધ અને તેનું વલોણાનું આપે છે, જે પૃથ્વી પરનું અમૃત છે. સર્વ ઘી વાપરવું જોઈએ. એનાથી કોલેસ્ટ્રોલ જીવો – મનુષ્યો માટે વરદાન છે. વધતું નથી.
આવી ગાયમાતાને બચાવવી આપણું ૨) ખાવામાં ઘઉંનો વપરાશ ઓછો, એનો
૧૮
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ મેંદો આરોગ્યને નુકશાન કરે છે. એનો દૂધમાં ૮ રૂા. ની સુવર્ણભસ્મ છે, ચારો ગાય ખાતી નથી. એને બદલે જેનાથી પ્રતિકાર શક્તિ (Emunity ઉનાળામાં જુવાર, શિયાળામાં બાજરી Power) વધે છે. રોગ નાશક છે. સ્વાથ્ય માટે સારા છે એનો ચારો ગાય ૭) ૧૦ ગ્રામ ગાયના ઘી નો દીવો ખાય છે.
પ્રગટાવવાથી ૧ લાખ ટન ઓક્સિજન ૩) કપડા સુતરાઉ-ખાદી વાપરવા જોઈએ. (04) અને ઓઝોન મળે છે. લાઈટનાં
જે દરેક ઋતુમાં આપણી ચામડી માટે પ્રકાશથી નિસ્તેજ દેવી-દેવતાસારા છે અને એના કપાસિયા ગાય પરમાત્માનાં પ્રતિમાજી દવાથી પુનઃ ખાય છે.
સતેજ પ્રભાવયુક્ત બને છે માટે ૪) પેટ્રોલ-ડીઝલ-કેરોસીનનો વપરાશ
જયણાપાલન મંદિરશુદ્ધિ ઓક્સિજનઓછો કરો કારણકે એની આયાતનાં ઓઝોન માટે પણ ગાયનાં ઘી નો બદલામાં પશુ-પક્ષી-માંસ-મટનની વપરાશ કરવો જોઈએ. નિર્યાત કરવી પડે છે.
૮) ગીરની ગાયના ઘી થી ઓપરેશનથી ૫) આપણા ઘરમાં શાકભાજી-ફુટના કચરા
ગયેલી દષ્ટિ પણ પાછી આવી છે અને ગાયને ખવડાવાય તો ગંદકી ન થાય, માથમાં કાળા ચળકતા વાળ ઉગ્યા છે. ગાયનું પેટ ભરાય, જીવદયા થાય,
ગૌમૂત્રથી કેન્સર મૂળથી ખતમ થયું સરકારને કચરા ઉપાડવામાં મદદ
છે, જ્યાં એલોપથી દવા નિષ્ફળ નિવડી મળશે. નજીકની ગૌશાળામાં જઈને છે, ત્યાં પંચગવ્ય રામબાણ અકસીર આ બધું કરી શકાય...!
ઔષધ નિવડ્યું છે. હજારો લોકોનાં ૬) હોસ્પીટલમાં જઈએ તો રોગની
જાત અનુભવ છે. લુણી-વડાલા-પુનાસંભાવના છે, પણ ગૌશાળા એવી
અમદાવાદ જેવા ઘણા સ્થળોએ જગ્યા છે, જ્યાં રોગની સંભાવના જ
પંચગવ્ય સારવાર કેન્દ્રો છે. વૈદ્યોની નથી. કદાચ આપણામાં કોઈ રોગ હોય
સલાડ પ્રમાણે સારવાર કરવાથી તો પણ ત્યાંની સુગંધથી શ્વાસથી પણ
અસાધ્ય એવાં ૧૦૦૮ રોગો મટી ગયા રોગ નષ્ટ થાય છે. સંસારમાં ગાય જ
છે. આવી ગાય માતાને બચાવવી એક એવું દિવ્ય પ્રાણી છે જે નિઃશ્વાસમાં
આપણી કર્તવ્ય છે, આપણા સ્વાર્થ માટે ઓક્સિજન આપે છે. જેનાં ૧ લીટર
પણ.
૨૦૯
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિશિષ્ટ
માનવ શરીર પરમપિતા પરમાત્માનું શ્રેષ્ઠ મંદિર છે, તેના દ્વારા પરોપકારનાં ઉત્તમ કાર્યો કરવા જોઈએ, તેને ગમે તેમ વાપરીને અકાળે વૃદ્ધ બની - રોગોથી ઘેરાઈ જવું તે પરમાત્માનો મહાઅપરાધ છે, માટે.... બસ આટલું જ કરો....!
પૃથ્વી થોડીવાર ઉઘાડા પગે જમીન પર ચાલો. કોઈકવાર કુદરતી જમીન - ચટાઈ - સંથારા પર સુવાથી શરીર સ્ફૂર્તિવાળું બને છે.
જલ : સવારે ઉઠીને ૧/૨ લીટર અને આખા દિવસમાં ૩ લિટર પાણી પીવો. ૭ જમ્યા પહેલા અને જમ્યા પછી જ અડધા કલાકે પાણી પીવું જોઈએ.
અગ્નિ દ૨૨ોજ સવારે થોડીવાર સૂર્યનો તાપ લેવાથી ચામડી જીવંત અને મન પ્રફુલ્લિત બને છે. ઘરમાં હંમેશા સૂર્યપ્રકાશ આવવો જોઈએ. સૂર્યપ્રકાશ શરીરને વિટામીન-ડી આપી ક્રિયાશીલ બનાવે છે. વાયુ : શુદ્ધ હવા મેળવવા ઘરની બારીઓ ખુલ્લી રાખો. ખુલ્લી હવામાં સુવો. સૂર્યોદય પહેલાં ખુલ્લી હવામાં ફરો. ♦ ખુલ્લા વાતાવરણમાં અને સ્વચ્છ હવા મળે તે રીતે દૈનંદિન કામકાજ કરો. આકાશ ઃ શરીરમાં આકાશનો પ્રતિનિધિ ઉપવાસ છે. અઠવાડીયે એકવાર માત્ર ઉકાળેલું પાણી લઈ ઉપવાસ કરો. ♦ ઉપવાસથી મન શાંત થાય છે. શરીર શુદ્ધ થાય છે. ઈન્દ્રિયો ગતિશીલ થાય છે. વ્યાયામ ઃ પ્રાણાયામ, સૂર્યનમસ્કાર અને યોગાસન કરવાથી લોહીનું ભ્રમણ વ્યવસ્થિત બને છે. સવારે ૧૫ મીનીટ હળવો વ્યાયામ, ઝડપથી ચાલવું સ્વસ્થ શરીર માટે જરૂરી છે.
માલિશ : તલ, સરસવ કે ક્ષીરબલા તેલથી શરીરને અઠવાડીયે એકવાર માલિશ કરાવો. ૭ માલિશથી પ્રત્યેક અંગ પુષ્ટ બને છે. માલિશ પછી ૩૦ મીનીટ સૂર્યપ્રકાશ લેવાથી શરીર ક્રિયાશીલ બને છે. ભોજન : દિવસમાં ફક્ત બે વખત બપોરે અને સાંજે કુદરતી તત્ત્વોવાળું શાકાહારી ભોજન જ લેવું જોઈએ. સાંજનું ભોજન સૂર્યાસ્ત પહેલા લાભદાયી છે. છ ફ્રીઝ કે કોલ્ડ સ્ટોરેજની સંઘરેલી વસ્તુઓ નુકશાનકર્તા છે, તેથી તાજી વસ્તુઓ જ લેવી જોઈએ. ♦ ભોજન કરતી વખતે મૌન રહેવું, એકાન્ત સ્થળે અને શુદ્ધ વાતાવરણમાં સ્વચ્છતા જાળવી ભોજન કરવું. ક્રોધ કે હતાશા કરેલું ભોજન નુકશાન કરે છે. ભૂખ્યા પેટમાં ૨૫% જગ્યા ખાલી જ રાખવી જોઈએ. ૨૧ સુતી વખતે ઈશ્વરનું સ્મરણ કરતાં, બધી જ સાંસારીક બાબતો ભૂલી જવી જોઈએ.
સદાચાર : સૃષ્ટિનાં કોઈપણ જીવને મન, વચન કે શરીરથી દુ:ખ ન પહોંચે, આપણી જાત પર સંયમ રહે અને સૌ સાથે પ્રેમ કેળવાય તેમ જીવો. ૭ ઈર્ષ્યા, દ્વેષ, અભિમાન કે ધૃણા ત્યજો. સત્યનિષ્ઠ વચનો બાલો અને સદાચાર આચરણ કેળવો. ૭ જીવનનિર્વાહ માટે ૪રૂરી કરતાં વધારાની વસ્તુઓ, સંપત્તિનો સંગ્રહ ન કરતાં પરોપકાર-દાન દ્વારા સમાજની ભલાઈ અને સમાજના વિકાસમાં યોગદાન આપો. ♦ શરીર, પ્રાણ, ઈન્દ્રિયો અને મને, લોભ અને તૃષ્ણા છોડી, કાબુમાં રાખી પ્રસન્નતાથી રહેતાં શીખો. ૭ આત્મજ્ઞાન કરાવતાં શાસ્ત્રોનું પઠન-પાઠન, ચિંતન-મનન, ઉશ્વરની નિકટતાનો અનુભવ, કર્મફળ ભોગ વતાં કર્મની નિર્જરા જ સુખી જીવનનો મહામંત્ર છે. ૭ સામાયિક-પૂજા-સત્સંગ-ધ્યાન-ભજન-જાપ-પ્રાર્થનાથી આત્મબળ વધે છે. સાત્વિકતા આવે છે, નિરાશા અને માનસિક વિકારો દૂર થાય છે, માટે ૧૦ મીનીટ નિયમિત રીતે પરમાત્માનું ધ્યાન-પૂજન કરો. ૭ દિવસ દરમ્યાન બે કલાક આત્મ-પ્રવૃત્તિ કરવી જ જોઈએ, જેનાથી ચિત્તપ્રસન્ન રહે છે.
૨૦૦
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
સરસ્વતી ગીત હે શારદે મા ... હે શારદે મા ...અજ્ઞાનતા સે હમેં તાર દે મા તું સ્વરકી દેવી, ચે સંગીત તુજસે, હર શબ્દ તેરે, હર ગીત તુજસે, હમ હૈ અકેલે, હમ હૈ અધુર, તેરી શરણ મેં હમેં પ્યાર દે મા III
હે...૦ મુનિયોં ને સમજી, ગુણિયોં ને જાણી, સંતો કી ભાષા, આગમ કી વાણી, હમ ભી તો સમજે, હમ ભી તો જાને, વિધાકા હમકો અધિકાર દે મા ||શા
હે...૦ તું શ્વેતવર્ણી કમલ પે બિરાજે, હાથોં મેં વિણા મુકુટ સર પે છાજે મનસે હમારે મિટા દે અંધેરે, હમકો ઉજાલકા પરિવાર દે મા lall
હે...૦
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
CHANIA CHOLT RAT
માતૃવત્સલા સા. ચંદ્રોદયાશ્રીજી મ.સા.
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ જ્ઞાન નિપ્રકાશની અજ્ઞાન ને બંધ ફ્રારની ઉપમ પામેલી2, પ્રકાર મોંગmતપ્રગનિદૈ. અંધક્રટનાંખવધખનેપનન 6. પ્રકાશમાં સમાધાન અંધકારમાંક :જુનંદા દે. માન્ય) જ્ઞાન નીધિક મહત્તા મૈટ થ્ય માટે 2 એના પી નિવાર,બાણીમ્બનેશનન માં પબિત્રના-ખને પ્રસાદનાખ6. નેશ ખરાન્તિને અસંતોષ દૂર 6, - જ્ઞાન સાધ્યષિતભળે. રૈપરમાત્મા પ્રત્યે પુણ/મમમ છતાની પ્રગટેછે. હું ય નક અને સરલ બની.સ્નાઝણ બનેટ અને પરમાર્થ પરોપકાર પ્રધાન..- બને. સમ્મિાનમ-ઝાળા નીસાર પરમમિ ભકિત છે.જૈનારાજ પ્રભુની કૃપા- આપણ" અન્તરમાં ઉન ૨૮ખને પ્રભુનીસાનુકારામૈદે. જીમનમાંહતિરસને મારું સ્નેને તેમાં ડૂબા મારી તમામખ્યાધિ-વંદના- ફીનના-દીનતાએંને દરિદ્રતા દૂર થઈ અને ખોરજ શાન્તિસ્વસ્થતા કાયમી બની જશે. જીવનભકિત નોઝારંભ સ્વામી-સેપબાન ચઢે, ભક્તિ ભાવ પ્રગઢબને ત્યારે પ્રકૃદનઅમિલન થાયછે. | કલાકાર નીઅન્નવંબા-ધર્મલાભ. 'પારસ પિંટર્સ, મું-૪, 2382 02 93