________________
વિભાગ-૬ પણ સાયન્સ અને ટેક્નોલોજીનું શિક્ષણ તમારી થિસીસ કઈ ભાષામાં લખેલ છે લઈ શકાય છે અને દુનિયામાં બે દેશો તેનું ?” આ ફ્રાન્સના મોટા સાયન્ટીસ્ટ હતા, જીવતું-જાગતું ઉદાહરણ છે. એ દેશો છે હું જયારે તેમની સાથે કામ કરતો હતો, જાપાન અને ફ્રાન્સ ! તમે આખા જાપાનમાં ત્યારે નોબેલ-પેનલમાં તેમનું નોમિનેશન જોઈ આવો, ત્યાં ઈજીન્યરીંગની જેટલી થઈ ગયેલું. આવા સાયન્ટીસ્ટ જવાબ કોલેજો છે, મેડિકલ સાયન્સની જેટલી આપ્યો કે, “મેં મારી સર્વ થિસીસ ફ્રેન્ચ કોલેજો છે, તેમાં બધા જ જાપનીઝ ભાષામાં ભાષામાં લખી છે.” મેં તેમને વળતો ભણે છે, કોઈ અંગ્રેજીમાં ભણતું નથી. સવાલ પૂછ્યો કે- “કોઈએ તમને આગ્રહ જાપાનના ચાર્ટર્ડ એકાઉન્ટન્ટ, જાપાનના ન કર્યો કે, તમે તમારી થિસીસ અંગ્રેજીમાં મિકેનીકલ એન્જિનીયર બધા જ જાપાનની લખો અથવા અંગ્રેજીમાં કેમ ન લખી?” ભાષામાં ભણેલા હોય છે, એથી સાયન્સ તેમણે જવાબ આપ્યો : “જેને કહેવું હોય અને ટેક્નોલોજીનું શિક્ષણ અંગ્રેજીમાં જ તે ભલે કહે, પણ મને લાગે છે કે, જે શક્ય છે, તે તર્ક સાવ ખોટો છે. ભાષામાં હું સહુથી વધારે સારી રીતે કામ
તમે ફ્રાન્સમાં પણ જોઈ શકો છો કે, કરી શકું છું, તે ભાષામાં તે કામ કરવું બાળપણના શિક્ષણથી લઈને ઉચ્ચશિક્ષણ જોઈએ.” ત્યારે તેમણે મને જે એક સુધીનું ભણતર ફક્ત ફ્રાન્સની ભાષામાં જ અગત્યની વાત કહી, જે મેં મારા જીવનમાં અપાય છે, અંગ્રેજીમાં અપાતું નથી. પણ અનુભવી છે, તે એ છે કે, તેમણે ફ્રાન્સમાં તો હું રહેલો છું અને મેં જોયેલું કહેલું- “રાજીવ એટલું યાદ રાખજો કે છે કે, ફ્રાન્સમાં તમે કોઈની સાથે અંગ્રેજીમાં જયારે તારે કોઈ મૌલિક કામ કરવું હોય. વાત કરવાની કોશિશ કરો, તો સામેવાળો તો વિદેશી ભાષાનો ઉપયોગ કરતો નહીં. તરત નાક ચઢાવી લેશે. જાણે તમે કોઈ વિદેશી ભાષામાં આ કામ તું નહીં કરી મોટો અપરાધ કર્યો હોય, તેવી પ્રતિક્રિયા શકે.” આ વાત તદન સાચી છે. ત્યાં મળે છે અને તેમની ફ્રેન્ચ ભાષા તમે જયારે તમારે કોઈ મૌલિક કામ કરવું તૂટી-ફૂટી પણ બોલશો, તો ખુશ થશે, પણ હોય, તો તે તમે તમારી માતૃભાષામાં જ અંગ્રેજીને કબૂલ નહીં રાખે. સારી રીતે કરી શકો છો. વિદેશી ભાષા
ફ્રાન્સના એક સાયન્ટીસ્ટ જેમનું નામ દ્વારા નહિ. હા, તમારે નકલ કરવી હોય બોરબોન છે તેમના હાથ નીચે મેં કામ કર્યું તો તમે માતૃભાષા સિવાય બીજી વિદેશી છે, ત્યારે હું ફ્રાન્સમાં સાયન્ટીસ્ટનું ભણતો ભાષામાં જ સારી રીતે કરી શકો છો.
આજ સાયન્ટીસ્ટ મને મજાકમાં મેં એકવાર તેમને પૂછવું કે- “તમે કહેલું- “તમારા હિન્દુસ્તાનમાં નવા
હતો.