Book Title: Dwatrinshad Dwatrinshika Prakaranam Part 03
Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022117/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayajIviracita daatriNshvaatriNshikaaprkrnnm| bhAga-3 (16 thI 23 batrIzI) : parizIlana : pU.A.bha.zrI.vi. candraguptasU.ma. prakAzaka: zrI anekAnta prakAzana jaina rIlijIyasa TrasTa : Arthika sahakAra : pa.pU.A.bha.zrI.vi. kamalaratnasU.ma.sA.nA sadupadezathI mumukSu parezakumAra vIrendrakumArajI (pAlagotra) cauhAna (hAla - pU.mu.zrI Agamaratna vi.ma.sA.)nI pAlItANAmAM thayelI dIkSA prasaMge thayelA caDhAvAnI jJAnakhAtAnI UpajamAMthI. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyavizArada mahAmahopAdhyAyazrImadyazovijayajIviracita dvAtriMzadvAtriMzikAprakaraNam / tRtIya bhAga [16 thI 23 batrIzI e parizIlana che. pUjayapAda vyAkhyAnavAcaspati A.bha.zrI.vi. rAmacandra sU.ma.sA.nA paTTAlaMkAra pU. paramazAsanaprabhAvaka A.bha.zrI.vi. mukticandra su.ma.sA.nA ziSya pU. paramasamatAniSTha A.bha.zrI.vi. amaragupta sU.ma.sA.nA ziSya pU.A.bha.zrI.vi. candragupta su.ma.sA. da prakAzana zrI anekAnta prakAzana jaina rIlijIyasa TrasTa, 2Arthika sahakAra pa.pU.A.bha.zrI.vi. kamalaratna sU.ma.sA.nA sadupadezathI mumukSu parezakumAra vIrendrakumArajI (pAlagotra) cauhANa (hAla - pU.mu.zrI Agamaratna vi.ma.sA.)nI pAlItANAmAM thayelI dIkSA prasaMge thayelA caDhAvAnI jJAnakhAtAnI UpajamAMthI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dvAtriMzadvAtriMzikAprakaraNam - tRtIya bhAga DD 0o * AvRtti : prathama nakala : 500 * mUlya : rUA. 800/- (seTanA : bhAga-1 thI 4) * prApti sthAna : * mukuMdabhAi Ara. zAha 5, navaratna phleTsa, navA vikAsagRha mArga, pAlaDI, amadAvAda-380 007. * jatInabhAi hemacaMda zAha komala' chAparIyAzerI, mahIdharapurA, surata-395 003. * pramodabhAi choTAlAla zAha 102, vorA AziSa, paM. solIsITara roDa, malADa (isTa), muMbai-400 097. * vijayakarabhAi kAMtilAla jhaverI premavardhaka phleTsa, navA vikAsagRha mArga, pAlaDI, amadAvAda-380 007. * sUryakAMtabhAi caturalAla zAha C/o. paMkaja ejansIjha : 22, sAivihAra, 'gurudeva' hoTalanI upara, mu.po. kalyANa (ji. ThANe) 421 401. sUcanA : A pustaka jJAnakhAtAnI rakamanA upayogathI chapAyeluM hovAthI tenI saMpUrNa kiMmata athavA yogya nakaro jJAnakhAtAmAM ApIne A pustakano upayoga karavA zrAvakone bhalAmaNa che. mudraka : Tejas Printers F/5, Parijat Complex, Swaminarayan Mandir Road, Kalupur, A'BAD-1. PH. (079) (O) 22172271 (R) 29297929 (M) 98253 47620 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve anaMtopakArI devAdhideva zrI tIrthaMkara5ramAtmAnA paramatAraka zAsananA paramArthane pAmelA mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAe A soLamI batrIzImAM izAnugrahanI vicAraNA karI che. sAmAnyathI yogadarzananI mAnyatA mujaba iza-paramAtmAnA anugrahathI ja AtmAne mokSanI prApti thAya che. paramAtmAnA anugrahano abhAva hoya to jIva game teTalo puruSArtha kare toya tene mokSanI prApti thatI nathI. jagatanA kartA, hartA paramAtmA che. temanI icchAdinA kAraNe A saMsAra-mokSanI vyavasthA che... ityAdi mAnyatAnuM vyavasthita nirUpaNa karIne enI ayuktatAnuM nirUpaNa A batrIzImAM mukhyapaNe karavAmAM AvyuM che. eno spaSTa khyAla to A batrIzInA adhyayanathI ja Avaze. anyadArzanikonI pratibhA, temano puruSArtha ane temanI saMsAra pratyenI udAsInatA... ityAdino vicAra karIe ane sAthe sAthe teoe jaNAvelI vAtono vicAra karIe to mithyAtvanI bhayaMkaratA samajAyA vinA nahIM rahe. ApaNA parama zraddheya zAsrakAra paramarSie anyadarzanonI visaGgatine jaNAvavAmAM koi ja kacAza rAkhI nathI. AvA pa2matA2ka graMthonuM adhyayana karyA vinA mArganI prApti koi paNa rIte zakya nathI. AvA samartha zAstrakAra paramarSiono ApaNe anugraha jhIlI zakIe to paramAtmAnA anugrahanA pAtra banI zakIzuM. paramAtmAno anugraha je rIte yogadarzanamAM manAya che te rIte zarUAtamAM ja vistArathI cAra zloko dvArA jaNAvIne pachInA be zlokothI tenI ayuktatA jaNAvI che. prakRti, puruSa... ityAdi tattvonI kalpanA ja paramArthathI vAstavika na hovAthI paramAtmAno anugraha paNa vArtAmAtra ja bane che. tyArabAda jainadarzananI mAnyatA mujaba devano anugraha mAnavAmAM Ave to anyadarzanakAronI mAnyatA mujabano paramAtmAno anugraha kathaMcid yuktisaGgata bane chete jaNAvyuM che tema ja pataMjalie jaNAvelAM vighno, teno kSaya ane pratyak caitanyanI prApti : te badhAnuM spaSTa nirUpaNa karyuM che. tyAra bAda kAlAtIta nAmanA zAstrakAravizeSanA jaNAvyA mujaba paramAtmAnuM svarUpa eka ja che. jemanA rAgAdi klezo sarvathA dUra thAya che te ja pa2mAtmA che. temanAM judAM judAM nAmonA kA2Ne temanAmAM koi ja pharaka paDato nathI. tema ja te te darzanakAroe paramAtmAmAM je vizeSatA varNavI che, paramAtmAnI upAsanAmAM upayoginI nathI. sarvathA klezathI rahita svarUpe 5ramAtmAnI upAsanAthI ja paramAtmasvarUpanI prApti thAya che... ityAdi mAnyatAno svIkAra; kadAgrahanA tyAga mATe karavAmAM bAdha nathI : e jaNAvyuM che. aMte paramAtmA dharmopadeza dvArA ApaNane mokSamArganI prApti karAve che, te ja teozrIno anugraha che. teozrInA paramatA2ka vacanane anusarI dharmAnuSThAna dvArA ApaNe ApaNA AtmAne izAnugrahavicAra batrIzI : eka parizIlana 1 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmasvarUpa banAvIe to ja ApaNe paramAtmAnA anugrahanA pAtra banI zakIzuM... vagere jaNAvyuM che. A batrIzInA chellA traNa zloko mumukSu AtmAoe niraMtara yAda rAkhavA joIe. paramAtmA paramAtmA kaI rIte banyA; teozrIe tAraka tIrthanI sthApanA kema karI ane dharmadezanA dvArA ApaNI upara teozrIe kaI rIte anugraha ryo : e badhAno vicAra karavAthI paramAtmAnA anugrahanuM vAstavika svarUpa ApaNe samajI zakIzuM. mArgadarzaka paramAtmA ApaNane mArge calAvatA nathI. e kAma to ApaNe jAte ja karavAnuM che. ananyasAdhAraNa mArgadarzana paramAtmAe karAvyuM che ane ananyasAdhAraNa puruSArtha ApaNe karavAno che. aMte paramAtmAnA paramatAraka mArgadarzanane anusarI darzanajJAnacAritramaya mokSamArge cAlavAnA e puruSArthano prAraMbha karI paramAtmAnA anugrahanA pAtra banI rahIe e ja ekanI eka zubhAbhilASA... - A.vi. candraguptasUri izAnugrahavicAra batrIzI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha prArabhyata IzAnugrahavicAradvAtriMzikA / / samyagdRSTinirUpaNAnantaraM tannirvAhakamIzAnugrahaM vicArayati A pUrvenI batrIzImAM samyagdaSTi AtmAonuM svarUpa varNavyuM. have temanA nirvAhaka izAnugrahanI vicAraNA A batrIzImAM karAya che. samyagdaSTi AtmAo ja vAstavika rIte vastutattvanI vicAraNA karI zake che. izAnugrahavicAraNAthI teno vAstavika nirNaya thAya che, jethI AtmA samyagdaSTi banI rahe che. A rIte samyagdaSTinirvAhaka izAnugraha hovAthI samyagdaSTinA nirUpaNa pachI A batrIzImAM izAnugrahanI vicAraNA karAya che- mahezAnugrahAt kecid, yogasiddhiM pracakSate / klezAdyairaparAmRSTaH, puMvizeSaH sa ceSyate // 16-1 // mahezeti-kecit pAtaJjalAH / mahezAnugrahAd yogasyoktalakSaNasya siddhiM yogakSemalakSaNAM / pracakSate kathayanti / sa ca mahezaH / puMvizeSaH puruSavizeSa iSyate / kIdRza ityAha-klezAdyaiH klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH triSvapi kAleSu / tathA ca sUtraM-"klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTaH puruSavizeSa IzvaraH" [1-24] iti / atra klezA avidyAsmitArAgadveSAbhinivezA vakSyamANalakSaNAH / klezamUlaH karmAzayaH / dRSTAdRSTajanmavedanIyaH, asminneva janmanyanubhavanIyo dRSTajanmavedanIyaH, janmAntarAnubhavanIyastvadRSTajanmavedanIyaH / tIvasaMvegena hi kRtAni puNyAni devatArAdhanAdIni karmANi ihaiva janmani phalaM jAtyAyurbhogalakSaNaM prayacchanti, yathA nandIzvarasya bhagavanmahezvarArAdhanabalAdihaiva janmani jAtyAdayo viziSTAH prAdurbhUtAH / na caitadanupapattiH, sadanuSThanena pratibandhakApanayane kedArAntare jalApUraNavatpAzcAtyaprakRtyApUraNenaiva siddhivizeSopapatteH / taduktaM-"janmauSadhimantratapaHsamAdhijAH siddhayaH" [4-1] / siddhizcotkarSavizeSaH kAryakAraNasya jAtyantarapariNAmaH prakRtyA pUrAd nimittamaprayojakaM / prakRtInAM caraNabhedastu tataH kSetrikavaditi / "sati mUle tadvipAko jAtyAyu gAH" [2-13] / sati mUle klezarUpabIje teSAM kuzalAkuzalakarmaNAM vipAko jalaM jaatyaayubhogaa bhavanti / jAtirmanuSyAdiH, AyuzcirakAlaM zarIrasambandhaH, bhogA viSayAH, indriyANi sukhaduHkhasaMvicca / karmakaraNabhAvasAdhanavyutpattyA bhogazabdasya / idamatra tAtparyaM / cittaM hi dvividhaM sAzayamanAzayaM ca / tatra yoginAmanAzayaM / tadAha-"(tatra) dhyAnajamanAzayaM" [4-6] / ata eva teSAmazuklAkRSNaM karma / tadAha-"karmAzuklakRSNaM yoginaH trividhamitareSAM [4-7]"-zubhaphaladaM karma yogAdi zuklam, azubhaphaladaM brahmahatyAdi kRSNam, ubhayasaGkIrNaM zuklakRSNaM / tatra zuklaM dAnatapaHsvAdhyAyAdimatAM puruSANAM, kRSNaM nArakANAM, zuklakRSNaM manuSyANAM, yoginAM tu vilakSaNamiti / sAzayaM cittamayoginAM / tatra phalatyAgAnusandhAnAbhAvAtphalajanakaH karmAzayaH, tatastadvipAkAnuguNAnAmevAbhivyaktirvAsanAnAM / dvividhA hi karmavAsanAH smRtimAtraphalA jAtyAyurbhoga eka parizIlana Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phlaashc| tatrAdyA yena karmaNA yAdRk zarIramArabdhaM devamAnuSatiryagAdibhedena jAtyantarazatavyavadhAnena punastathAvidhasyaiva zarIrasyArambhe tadanurUpAmeva smRtiM janayanti, anyAdRzIM ca nyagbhAvayanti, devAdibhave nArakAdizarIropabhogasmRtivat / na cAtivyavahitayoH smRtisaMskArayorjanyajanakabhAvAnupapattiH, dUrAnubhUtasyApyavicalitacitte vAsanAtmanA sthitasyodbodhavizeSasahakAreNa smRtivizeSapariNAme vyavadhAnAbhAvAt / taduktaM'jAtidezakAlavyavahitAnAmapyAnantaryaM smRtisaMskArayorekarUpatvAt" [4-9] / tAzca sukhasAdhanAviyogAdhyavasAyasaGkalpasya mohalakSaNasya bIjasyAnAditvAdAdirahitAH / taduktaM-"tAsAmanAditvamAziSo nityatvAt [4-10] / dvitIyA api cittabhUmAvevAnAdikAlaM saJcitA yathA yathA pAkamupayAnti tathA tathA guNapradhAnabhAvena sthitA jAtyAyurbhogalakSaNaM kAryamArabhanta iti / tadetatkarmAzayaphalaM jAtyAdivipAka iti / yadyapi sarveSAmAtmanAM klezAdiparAmarzo nAsti, tathApi te cittagatAsteSAM vyapadizyante, yathA yodhagatau jayAjayau svAminaH / asya tu triSvapi kAleSu tathAvidho'pi klezAdiparAmarzo nAstIti vilkssnnoScamacemya: 96-chA. mahezanA anugrahathI yoganI siddhi thAya che; ema keTalAka kahe che. kyAre paNa je puruSa klezAdithI rahita che te maheza che." - A pramANe pahelA zlokano artha che. eno Azaya, vistArathI A zlokanI ja TIkAmAM graMthakArazrIe varNavyo che, jenuM tAtparya nIce jaNAvyA mujaba che. pAtaMjaladarzananA anuyAyIo mahezanA anugrahathI yogasiddhi mAne che. pUrve jaNAvyA mujaba mokSanI sAthe AtmAne joDI ApanAra AtmavyApAra yoga che tema ja pAtaMjaladarzanamAM jaNAvyA mujaba cittavRttinirodha yoga che. tenI prApti ane prApta evA tenI rakSA svarUpa yoganI siddhi che. aprAptanI prApti ane prAptanI rakSA svarUpa, te te vastunI siddhi che. evI yoganI siddhi mahezanA anugrahathI thAya che. maheza puruSavizeSa che; je traNeya kALamAM kleza, karma, vipAka ane AzayathI asaMbaddha che - e pramANe "vaphlezaravipAvAgaDazariparAkRSTa puruSavizeSa phaeNzvaraH" (1-24) ! A pAtaMjalayogasUtrathI jaNAvAyuM che. avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza : A pAMca kleza che, jenuM svarUpa have pachI jaNAvAze. kleza jenuM mULa che evo karmasvarUpa Azaya(bhAva) che. eno anubhava A janmamAM thAya che; tema ja parajanmamAM paNa thAya che. upara jaNAvyA mujaba avidyAdi svarUpa lezo aneka prakAranA che. tenA kAraNe thanArA karmAzayo paNa aneka prakAranA che. keTalAMka karmo dRSTavedanIya che ane keTalAMka karmo adaSTavedanIya che. A janmamAM ja jeno anubhava thAya che, te karmo daSTavedanIya che ane paralokamAM(parajanmamAM) jeno anubhava thAya che te karmo adaSTavedanIya che. emAM mULabhUta kAraNa avidyAdi klezo che. tIvra saMvega (ati-utkaTa prayatnothI karelAM ati-uttama pavitra evAM devatA-ArAdhanAdi karmo A ja janmamAM jAti, AyuSya ane bhoga svarUpa phaLane Ape che.zilAda nAmanA muninA naMdI nAmanA kumAre izAnugrahavicAra batrIzI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAdevajInI atyujha (zreSTha) pUjA karIne manuSya zarIrano tyAga karI te janmamAM ja devanA zarIrane dhAraNa karI te amara thayo hato. A rIte devatAnA ArAdhanathI A janmamAM ja tene viziSTa jAti, AyuSya ane bhoga svarUpa phaLanI prApti thaI hatI. A pramANe janma, zarIra, AyuSya, indriyo vagerenA pariNAmomAM pheraphAra kaI rIte thAya ? arthAtu e zakya nathI.." AvI zaMkA nahIM karavI joIe. kAraNa ke devapUjAdi sadanuSThAnanA prabhAvathI; te te vastunI prAptinA pratibaMdhakanI nivRtti thavAthI eka kyArAmAMthI bIjA kyArAmAM jema jaLa pUrAya che tema prakRtinA ApUraNathI (pUrvaprakRtinA ja ApUraNathI) upara jaNAvyA mujaba siddhivizeSanI prApti thAya che. tethI temAM (jAtyAdinA pariNAmotaramAM) koI anupapatti thatI nathI. khetaramAM pANI pAnAra kheDUtane jyAre eka kyArAmAMthI bIjA kyArAmAM pANI laI javAnuM thAya che tyAre te jema te kyArAmAM pANI nAMkhavA jato nathI. paraMtu pahelAMnI jema ja e pANI nAkhyA kare che. te vakhate te kheDUta bIjA kyArAmAM pANI je kAraNe jatuM na hatuM te pALa vagere dUra karI de che. tethI pratibaMdhakanA dUra thavAthI tyAM pANI pahoMcI jAya che. AvI ja rIte A janmamAM janmAMtarasaMbaMdhI viziSTa jAti, AyuSya vagere phaLanI prApti je pratibaMdhakane laine thatI na hatI te adharmasvarUpa pratibaMdhakane, atyaMta tIvra saMvegathI sadanuSThAna karavA dvArA dUra karAya che. tethI pUrvavat prakRtinA ApUraNathI ja A janmamAM te te viziSTa jAti, AyuSya ane bhoga svarUpa phaLAMtara (pariNAmAMtara) prApta thAya che. A vAtane jaNAvatAM "ganmadhamatA samAdhinA siddhA" (4-1) . A pAtaMjalayogasUtramAM varNavyuM che ke janma, auSadhi, maMtra, tapa ane samAdhinA kAraNe siddhio prApta thAya che. pakSIo AkAzamAM gamana kare che.. vagere siddhio janmanA kAraNe che. lohagugulAdinA sevanathI je aciMtya divyazakti vagere prApta thAya che te auSadhinA kAraNe prApta thatI siddhio che. maMtranA prayogathI prApta thatI AkAzagamanAdinI zakti svarUpa siddhio maMtranA kAraNe prApta thatI hoya che. tapobaLathI prApta thanArI zakti tapanA kAraNe thanArI siddhi kahevAya che ane samAdhithI prApta thanArI aNimAdi... vagere svarUpa siddhio che, je yogIjanone prApta thAya che. kArya ane kAraNanI siddhi tenA utkarSa svarUpa che. pUrvAvasthAnA tenA pariNAmanI apekSAe utkRSTa pariNAmAMtaranI prApti siddhisvarUpa che. A rIte utkRSTa pariNAma svarUpa jAtyaMtara pariNAma prakRtinA ApUrathI thAya che. Azaya e che ke A prakRtionuM ApUra prakRtiono svAbhAvika dharma che ke dharmAdinA kAraNe te thato hovAthI dharmAdithI janya che? A zaMkAnA samAdhAna mATe "nAtyantaraparima: prApUrA" (4-1); A sUtra pachI "nimittamaprayoga pratInAM varaLamevastu tataH triva" (4-6) A sUtra che. zaMkAnuM kAraNa e che ke prakRtino ApUra prakRtino svAbhAvika dharma hoya to tenAthI badhAne ja siddhi prApta thaze ane te jo dhamadithI janya hoya to dharmAdine eka parizIlana Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetu-svataMtra kAraNa-mAnavAno prasaMga Avaze. kAraNa ke prakRtithI janya (paraMparAe janya) dharmAdi, prakRtinA ApUranA kAraNa thaI zake nahi. tethI zaMkAnA samAdhAna mATe nimittama ityAdi sUtra che. dharmAdi; prakRtinA ApUranuM nimitta che, prayojaka nathI. svataMtra kAraNane prayojaka-hetu kahevAya che. tethI dharmAdi je nimitta che; te prakRtionA prayojaka nathI. dharmAdithI varaNabheda (pratibaMdhakApanayana) thAya che. jema kheDUta vRkSanI AsapAsanuM ghAsa ukheDI nAMkhe che tethI vRkSanA mULamAM pANI pahoMce che paraMtu te tyAM pANI siMcato nathI tema ahIM paNa siddhinA pratibaMdhaka dharmAdikathI dUra thAya che. tethI siddhio to prakRtionA ApUrathI ja thAya che. te te siddhine anukULa kAraNamAM avayavono(paramANu vagereno) anupraveza ke vigama karAvavo; tene prakRtino ApUra kahevAya che... ityAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM joIe. "kSatti mUrta tadvipa nAtyAyu:(23) A yogasUtramAM jaNAvyA mujaba klezasvarUpa bIja hote chate kuzala ke akuzala karmonA phaLa svarUpa jAti, AyuSya ane bhogane vipAka kahevAya che. manuSyAdi jAti che. lAMbA kALa sudhI AtmAnA zarIra sAthenA saMbaMdhane AyuSya kahevAya che. mukhyatta rUti mukhyatveDoneti murveiti; "moga' zabda e traNeya rIte anukrame karma, karaNa ane bhAvamAM niSpanna che. tethI zabdAdi viSayo, zravaNAdi indriyo ane sukha-duHkhanuM saMvedana : e traNane bhoga kahevAya che. sukha-duHkhanA saMvedanathI utpanna thanArA saMskAro(vAsanA)ne Azaya kahevAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAMkhyadarzanamAM sAzaya ane anAzaya - ema cittanA be prakAra varNavyA che. temAMnuM anAzaya citta yogIone hoya che. A vAta "tatra dhyAnanamanArAya" (4-6) ! A sUtrathI jaNAvI che. tethI ja dhyAnathI utpanna anAzaya cittavALA yogIjanonuM karma azuklAkRSNa hoya che. "IzavattA kRM yoginarjivitareSA" (4-7) A yogasUtramAM spaSTa jaNAvyuM che ke yogIjanone azuklAkRSNa karma hoya che ane temanAthI bhinna janone zukla, kRSNa tema ja zuklakRSNa : A traNa prakAranAM karmo hoya che. zubha phaLane ApanAruM yogAdi svarUpa karma zukla che. brahmahatyAdi svarUpa karma azubha phaLane ApanAruM hovAthI kRSNa che. ubhayathI saMkIrNa karma zuklakRSNa che. dAna, tapa ane svAdhyAyAdine karanArAne zukla karma che; nArakIone kRSNa karma che ane manuSyAdine zuklakRSNa karma che. yogIjanone e traNeya karmathI vilakSaNa evuM cothuM azuklAkRSNa karma hoya che. yogIjanone choDIne bIjA badhA ayogIjanonuM citta sAzaya hoya che. kAraNa ke ayogIjano je karma kare che te, tenA phaLane prApta karavAnA AzayathI kare che. te vakhate temane phaLanA tyAganI bhAvanA hotI nathI. tethI te zukla vagere traNa karmathI tenA vipAkane anukULa ja vAsanAonI abhivyakti thAya che. A vAta "tatastavipAnuInAmevAbhivyaktinAnA izAnugrahavicAra batrIzI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4-8) / A sUtrathI jaNAvelI che. zuklAdi karmajanya je jAtyAdi phaLa prApta thAya che, te te phaLane anuguNa (unmukha) evI vAsanAono (saMskArono) te te kALe AvirbhAva thai jAya che; jethI pUrvajanmAdinI apekSAe taddana vilakSaNa janmAdi prApta thayA pachI te te vipAkonA anubhavanI anupapatti thatI nathI. A karmajanya vAsanAo paNa be prakAranI che. eka mAtra smRtinA phaLavALI (smRtijanaka) che ane bIjI jAti, AyuSya ane bhoganA phaLane ApanArI che. AmAMnI pahelA prakAranI vAsanA evI che ke; je karmathI jevA zarIrano AraMbha thayo hoya tenI vacce deva, manuSya, tiryaMcAdinA seMkaDo janmanuM vyavadhAna thavA chatAM pharI pAcho tevA ja zarIrano AraMbha thAya tyAre tene anurUpa ja smRtine utpanna kare che ane te vakhate bIjI badhI smRtione aMtarhita kare che. devAdibhavamAM nArakAdi zarIranA upabhoganI smRti jema lupta thAya che tema ahIM paNa e pramANe anyasmRtio luptaprAya thatI hoya che. "atyaMta vyavahita(seMkaDo janmanA vyavadhAnathI yukta) evA saMskArathI smRti thai zakaze nahIM. kAraNa ke atyaMta vyavahita saMskArane smRti pratye kAraNa mAnatA nathI...' - A pramANe nahIM kahevuM joie. kAraNa ke lAMbA kALe anubhaveluM hovA chatAM citta jo vicalita na hoya to evA cittamAM saMskArarUpe paDelI te anubhUta vastuno udbodhakavizeSanA sahakArathI smRtisvarUpa pariNAma thavAmAM koi vyavadhAna nathI. tyAM te vakhate paNa saMskAra paDelA che ja. A vastune jaNAvatAM "nAtivezAtavyaditAnAmayyAnantartha smRtisaMAracore pAt" (4-1) / A sUtramAM kahyuM che ke, jAti, deza, kALathI vyavahita hovA chatAM vAsanAonuM Anantarya che. kAraNa ke smRti ane saMskAranI ekarUpatA(samAnaviSayakatA) che. Azaya e che ke judA judA janmamAM, sthaLamAM ke kALamAM anubhaveluM hovA chatAM kAlAMtare, dezAMtare ke jAtyaMtare tenI smRti thatI hoya che. tethI saMskAra ane smRtine koi vyavadhAna nathI; Anantarya(aMta2rahitapaNuM) che. udbodhakavizeSanA sahakArathI smRti thatI hoya che. A badhI vAsanAonuM bIja moha che. 'kyAre ya sukhanAM sAdhanono viyoga nA thAo' AvA prakAranA adhyavasAyathI je saMkalpa (kartavya ke akarttavyaviSayaka pravRtti-nivRttino adhyavasAya) thAya che, te moha che. moha anAdino hovAthI vAsanAo paNa anAdinI(Adirahita) che. A vAta "tAsAmanAvittuM yADaDaziSo nityatpA" (4-10) A yogasUtrathI spaSTa karI che. upara jaNAvyA mujaba sukhanA sAdhanano viyoga na thAya... ityAdi svarUpa iSTaprArthanAne AziSa kahevAya che. AzIrvAda nitya hovAthI vAsanAo anAdinI che. bIjI paNa karmavAsanA cittasvarUpa AzrayamAM ja anAdikALathI saMcita che. jema jema teNIno paripAka thAya tema tema gauNamukhyabhAve rahelI evI te; jAti, AyuSya ane bhoga svarUpa kAryano AraMbha kare che. [sattAmAM rahelAM karmo jema jema vipAkonmukha bane tema tema koi eka parizIlana 7 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra gauNa ane koI vAra mukhyabhAve (pradezathI ane rasathI) kAryarata thAya che. A vastuno vicAra karavAthI upara jaNAvelI vAtane samajatAM vAra nahIM lAge.] AthI spaSTa che ke A karbhAzayanA phaLasvarUpa jAti... vagere vipAka che. yadyapi sAMkhyonI mAnyatA mujaba dareka AtmA (puruSa) zuddha, buddha, niraMjana, nirAkAra, sphaTikanI jema sadAne mATe nirmaLa hovAthI koI paNa AtmAne klezAdino parAmarza (saMbaMdha) nathI. paraMtu cittamAM rahelA te te klezAdino puruSamAM upacAra karAya che. arthAt yoddhAono jaya ke parAjaya thayo hoya to te jema tenA svAmIno jaNAvAya che, tema ahIM paNa cittamAM rahelA klezAdi puruSanA jaNAvAya che. Avo upacAra traNe kALamAM mahezamAM na hovAthI teo klezAdithI aparAkRSTa che ane tethI ja bIjA jIvonI apekSAe teo vilakSaNa che. /16-1ii anyapuruSonI apekSAe mahezamAM je vizeSa che, te jaNAvAya che- jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / zvarya vaiva dharmaza, saddasiddha thatuSTayam 16-2 jJAnamiti-jJAnAdayo hyatrA'pratipakSAH sahajAzca zuddhasattvasyAnAdisambandhAt / yathA hItareSAM sukhaduHkhamohatayA vipariNataM cittaM nirmale sAttvike dharmAtmaprakhye pratisaGkrAntaM cicchAyAsakrAntAntaHsaMvedyaM bhavati, naivamizvarasya, kiM tu tasya kevala eva sAttvikaH pariNAmo bhogyatayA vyavasthita iti / kiM ca prakRtipuruSasaMyogaviyogayorIzvarecchAvyatirekeNAnupapatteranAdijJAnAdimattvamasya siddham / / 16-2 / / je jagatanA svAmInuM asmalita jJAna, vairAgya, aizvarya ane dharma A cAra sahaja - svabhAvasiddha che; te puruSavizeSa Izvara che." - A pramANe bIjA zlokano artha che. Azaya e che ke jJAnAdiguNo ajJAnAdi - pratipakSathI rahita svabhAvathI ja paramAtmAmAM(izvaramAM) che. kAraNa ke zuddhasattvano saMbaMdha anAdikALathI che. jema bIjA saMsArI puruSone sukha, duHkha ane moha rUpe pariNAma pAmeluM citta nirmaLa, sAttvika evA cetana puruSamAM saMkrAMta; cichAyAmAM saMkrAMta thayelA aMtaHkaraNathI saMvedya bane che. Azaya e che ke sukha-duHkhAdithI pariNAma pAmeluM citta puruSamAM pratisaMkrAMta bane che ane tenuM - puruSamAM pratibiMbitanuM pratibiMba pAchuM nirmaLa buddhimAM paDe che. temAM cicchAyAviziSTa citta pratibiMbita che. tene puruSa saMvedya banAve che. paraMtu paramAtmAne AvuM banatuM nathI. temane to sadAne mATe sAttvika pariNAma ja hoya che. te e svarUpe ja bhogya tarIke vyavasthita che. pratibiMbAtmaka bhoga temane nathI. yadyapi AvI avasthA to muktAtmAne paNa hoya che. tethI AnAthI svataMtra paramAtmAne mAnavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu A saMsAramAM prakRti-puruSano saMyoga tema ja tenA viyogathI izAnugrahavicAra batrIzI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSanI prApti vagere izvaranI icchA vinA anupapanna che tethI anAdijJAnAdimAna paramAtmAne mAnya vinA cAle evuM nathI... ityAdi kri . ityAdi graMthano Azaya che. 16-rA. paramAtmAnA anAdi jJAna, vairAgya vageremAM yukti jaNAvAya che sAttvikaH pariNAmo'tra, kASThAprAptatayeSyate / nAkSaprAtihAprANa, rUti sarvajJAtiH 16-rU. sAttvika iti-atrezvare sAttvikaH pariNAmaH / kASThAprAptatayA'tyantotkRSTatvena iSyate / tAratamyavatAM sAtizayAnAM dharmANAM paramANAvalpatvasyevAkAze paramamahattvasyeva kASThAprAptidarzanAd jJAnAdInAmapi cittadharmANAM tAratamyena paridRzyamANAnAM kvacinniratizayatvasiddheH / na punarakSapraNAlikayA indriyadvArA prApta upanItaH / iti hetoH / sarvaviSayatvAdetaccittasya sarvajJatAyAH sthitiH prasiddhiH / taduktaM-"tatra niratizayaM sarvajJavInam" [1-21] I96-rU "IzvaramAM sAttvika pariNAma atyaMta utkRSTa svarUpe manAya che. indriyo dvArA prApta svarUpe manAto nathI. tethI sarvajJatAnI siddhi thAya che." - A pramANe trIjA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke paramAtmA-IzvaramAM zuddha sAttvika bhAva che. rajoguNa ke tamoguNanA lezathI paNa anuviddha nathI. atyaMta utkRSTa svarUpe te tyAM che. arthAt enA karatAM bIje kyAMya paNa utkRSTa na hovAthI paramAtmAmAM te sarvotkRSTa che. kAraNa ke taratamatAvALA atizayathI yukta dharmo parAkASThAne pAmelA dekhAya che. paramANumAM alpatva ane AkAzamAM jema paramamahattva parAkASThA(sarvotkarSa)ne pAmeluM che. arthAt paramANumAM je alpatva che tethI vadhAre alpatA bIje kyAMya nathI ane AkAzamAM je paramamahattva che, tenA karatAM saheja paNa vadhAre paramamahattva bIje kyAMya nathI. tema cittanA jJAnAdi dharmo paNa taratamatAe dekhAya che. tethI te koI sthAne niratizaya (satizaya) che - e siddha thAya che. paramAtmAmAM rahelA jJAnAdi dharmo indriyo dvArA upanIta nathI. anyapuruSone; prakRti sAthenA bhedanuM jJAna na hovAthI indriyo svarUpa nIka dvArA viSayAkAra pariNata thayelI buddhinA pratibiMba svarUpa jJAna indriyo dvArA upanIta che, je tAttvika nathI. AthI samajI zakAze ke paramAtmA-IzvaranuM citta sarvaviSayavALuM hovAthI paramAtmAmAM sarvajJatAnI siddhi thAya che. indriyo dvArA upanIta, sarvaviSayaka hotuM nathI. kAraNa ke indriyo potapotAnI maryAdAmAM maryAdita ja viSayonuM grahaNa karIne buddhine samarpita kare che. tethI indriyo dvArA prApta thanAruM jJAna sarvaviSayaka hotuM nathI. A ja vAta "tatra niratizayaM sarvAvInam" (1ra6) | A pAtaMjala yoga-sUtrathI jaNAvI che. eno Azaya spaSTa che ke IzvaramAM sarvajJatAnuM kAraNabhUta kASThAprApta jJAna che. sattvaguNanI taratamatAne laIne koI puruSa vartamAnakALanA ja padArthone jANe che ane koI bhUtakAlAdinA paNa jANe che. tema ja koI puruSa sthUla padArthone eka parizIlana Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja jANe che ane koI sUkSmane paNa jANe che. A rIte sarvatra taratamatAvALuM jJAna hoya che. te koI sthAne parAkASThAne pAmeluM hovuM joie e niyamathI paramAtmAmAM sarvajJatAnuM kAraNabhUta niratizaya (sarvotkRSTa) jJAna siddha thAya che. AvI ja rIte vairAgya, dharma ane aizvarya vagere paNa paramAtmAmAM parAkASThAne pAmelA che. muktAtmAomAM AvI avasthA nathI. anAdithI teo baddha hatA, kAlAMtare teo mukta thayA che ane bhaviSyamAM pAchA paramAtmAnI icchAthI teo saMsAramAM Avaze. tethI muktAtmAothI atirikta paramAtmA che, jemanA anugrahathI jIvone mokSanI prApti thAya che. [16-all A rIte paramAtmAne muktAtmAothI atirikta siddha karIne brahmAdi devothI paNa teo atirikta che; temAM yukti jaNAvAya che- RSINAM kapilAdInAmapyayaM paramo guruH / tadicchayA jagatsarvaM, yathAkarma vivarttate / / 16-4 // RSINAmiti-ayamIzvaraH kapilAdInAmapi RSINAM parama utkRSTo guruH / taduktaM-"sa pUrveSAmapi guruH kAlenAnavacchedAditi' [1-26] / tasyezvarasyecchayA sarvaM jagad yathAkarma karmAnatikramya vivartate uccAvacaphalabhAg bhavati / na ca karmaNaivA'nyathAsiddhaH, ekakArakeNa kArakAntarAnupakSayAditi bhAvaH I/16-4|| "kapilAdi RSionA paNa utkRSTa guru Izvara che. temanI icchAthI samagra jagata karma pramANe phaLane anubhave che." A pramANe cothA zlokano artha che. Azaya e che ke pAtaMjaladarzanamAM sarvotkRSTa guNonA svAmI anAdizuddha IzvaranuM nirUpaNa karAya che. e Izvarane brahmAdisvarUpa mAnI levAya to te te sRSTikALanI apekSAe te AdimAna thaI jAya, anAdi na rahe. tethI temane brahmAdithI atirikta mAnI levAya che. temanI anAditAne A zlokamAM jaNAvI che. te te darzananA praNetA evA kapilAdi RSionA paNa izvara paramaguru hovAthI teo anAdi che. " pUrveSAmAM pura: vAnAnavacchatA" (1-26) ! A sUtrathI jaNAvyuM che ke Izvara kALathI parimita na hovAthI kapilAdi RSionA paNa paramaguru che. jema brahmAdi devo sRSTikAlAdimAM hoya che ane nathI hotA tethI te kAlAvacchinna che tema Izvara kAlAvacchinna nathI, temanuM astitva sadAne mATe che. jemanuM astitva kAlavizeSamAM ja hoya che temane kAlAvacchinna(kAlaparimita) kahevAya che. kALane laine jemanI gaNanA thatI nathI evA izvaranI icchAthI samagra jagata potapotAnA karmanA anusAra zreSTha ke kaniSTha phaLane prApta kare che. potAnA karmathI vadhAre paNa nahIM ane ochuM paNa nahIM evuM karmanA atikramaNathI rahita zubha ke azubha phaLa; te te jIvone izvaranI icchAthI prApta 10 izAnugrahavicAra batrIzI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. "A rIte paramAtmAnI icchAthI paNa svakarmAnusAre ja ucca ke nIca phaLane bhogavavAnuM hoya to te te phaLanI prAptimAM svakarmane ja kAraNa mAnavuM joie, izvaranI icchAne kAraNe mAnavAnI AvazyakatA nathI. te to anyathAsiddha che.". A pramANe nahIM kahevuM joIe, kAraNa ke eka kAraka (kAraNone laIne bIjA kArakano upakSaya thato nathI. arthAtu eka kAraka hoyatethI bIjA kArakanathI - ema kahevAnuM ucita nathI... ityAdi pAtaMjaladarzananA anuyAyIo jaNAve che. 16-4o. etadUSayati chellA cAra zlokathI jaNAvelI pAtaMjaladarzananA anuyAyIonI vAtonI ayuktatA jaNAvAya che naitad yuktamanugrAho, tatsvabhAvatvamantarA / nANuH kadAcidAtmA syAddevatAnugrahAdapi // 16-5 // vaitaditi-etadIzvarAnugrahajanyatvaM yogasya na yuktam / anugrAhye tatsvabhAvatvamanugrAhyasvabhAvatvamantarA vinA / yato devatAyA anugrahAdapi 'aNurAtmA bhavatu' itIcchAlakSaNAt / kadAcidapi aNurAtmA na thAtu vamaviparIvRtta. 16-1ii. "IzvaranA anugrahathI yoganI siddhi thAya che. A pramANenuM kathana yukta nathI. jIvamAM (puruSamAM) anugrAhyasvabhAvatva mAnavAmAM na Ave to te kathana yukta nathI. kAraNa ke mAtra devatAnA anugrahathI aNu AtmA nahIM bane." - A pramANe pAMcamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke paramAtmAnA anugrahamAtrathI yoganI siddhi thaI zakaze nahIM. kAraNa ke puruSamAM anugraha jhIlavAnI yogyatA (anugrAhyasvabhAvatva) na hoya to izvara dvArA game teTalo anugraha karavAmAM Ave topaNa jIvane yoganI prApti nahIM ja thAya. jema aNuparamANumAM-(jaDamAM) AtmA(cetana) thavAnI yogyatA na hovAthI "aNu AtmA thAya" AvI icchA svarUpa anugrahamAtrathI aNu kAMI AtmA banI nathI jato. tema puruSano anugrAhyasvabhAva na hoya to paramAtmA izvara koI paNa rIte anugraha nahIM karI zake. "paramAtmAnA anugrahathI ja aNu vageremAM te te svabhAva paNa utpanna thaze...' A pramANe nahi kahI zakAya. kAraNa ke svabhAvamAM parAvartana zakya nathI. /16-pA pAtaMjaladarzananA anuyAyIonA kathanamAM dUSaNa jaNAvAya che- ubhayostatsvabhAvatvabhede ca pariNAmitA / atyutkarSazca dharmANAmanyatrAtiprasaJjakaH // 16-6 // eka parizIlana Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubhayoriti-ubhayorIzvarAtmanoH / tatsvabhAvatvabhede ca vyaktikAlaphalAdibhedena vicitrAnugrAhyAnugrAhakasvabhAvabhAjanatve ca pariNAmitA syAt svabhAvabhedasyeva pariNAmabhedArthatvAt / tathA cApasiddhAntaH / jJAnAdidharmANAmatyutkarSeNezvarasiddhirityapi ca nAsti / yato dharmANAmatyutkarSaH sAdhyamAno jJAnAdAvivAnyatrAjJAnAdAvatiprasaJjako'niSTasiddhikRdatyutkRSTajJAnAdimattayezvarasyeva tAdRzAjJAnAdimattayA tatpratipakSasyApi siddhyApatteH / itthaM ca jJAnatvamutkarSApakarSAnAzrayavRtti, utkarSApakarSAzrayavRttitvAt, mahattvavadityatra jJAnatvaM na tathA, cittadharmamAtravRttitvAd, ajJAnavaditi pratirodho draSTavyaH / prakRtipuruSasaMyogaviyogau ca yadi tAttviko tadAtmano'pariNAmitvaM na syAt, tayoDheiSTatvena tasya janyadharmAnAzrayatvakSateH, no cetkayoH kAraNamIzvarecchA / kiM ca prayojanAbhAvAdapi nezvaro jagat kurute / na ca paramakAruNikatvAtAnugraha evAsya prayojanamiti bhojasya vacanaM sAmpratam, itthaM hi sarvasyAyamiSTameva sampAdayedityadhikaM shaastrvaartaasamudghavivarane II9-dA. izvara ane AtmA baMnneno tevo svabhAva mAnavAmAM Ave to izvarAdine pariNAmI mAnavAno prasaMga Avaze. jJAnAdi dharmono utkarSa mAnavAmAM Ave to bIje paNa utkarSa mAnavAno prasaMga Avaze." A pramANe chaThThA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke mAtra paramAtmAno anugrAhaka svabhAva mAnavAthI jIvane yoganI prApti thaI zakatI nathI. tethI jIvamAM anugrAhya svabhAva mAnavo joie. A rIte paramAtmA ane jIva : e baMnneno anugrAhyAnugrAhaka svabhAva mAnI levAya che. dareka AtmAne eka ja kALamAM ane eka ja prakAranI yogasiddhi svarUpa phaLa prApta thatuM nathI. tethI vyakti, kALa ane phaLanI bhinnatAe te anugrAhyAnugrAhaka svabhAvamAM paNa bheda mAnyA vinA cAle evuM nathI. ane tethI e rIte svabhAvabheda mAnavAthI IzvarAdine pariNAmI mAnavAno prasaMga Avaze. kAraNa ke svabhAvanI bhinnatA ja pariNAmanI bhinnatA svarUpa che. AthI samajI zakAze ke izvarAdine pariNAmI mAnavAthI pAtaMjalone svasiddhAMtanI hAnino prasaMga Ave che. AvuM to koI paNa na kare ke jethI apasiddhAMtano svIkAra karavo paDe. A pUrve jJAnAdi dharmonA utkarSathI IzvaranI siddhi karI che te paNa yogya nathI. kAraNa ke jJAnAdimAM je rIte utkarSane siddha karAya che te rIte te utkarSa to ajJAnAdimAM paNa siddha thaI zake che. kAraNa ke taratamatAvALA dharmo koI sthAne parAkASThA(utkarSa)ne prApta kare che; ema mAnIe to taratamatAvALuM ajJAna paNa koI sthAne parAkASThAne prApta karanAruM bane. paraMtu evuM manAtuM nathI. atyutkRSTa jJAnAdinA Azraya tarIke izvaranI siddhi thAya to atyutkRSTa (gADha) ajJAnAdinA Azraya tarIke izvarathI taddana viruddha (tenA pratipakSa) vyaktinI paNa siddhi mAnavAno prasaMga Avaze. AthI spaSTa che ke "jJAnamuipanAzravRtti, urjApAzraya izAnugrahavicAra batrIzI 12 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttitva, mahattvava" A anumAnamAM "jJAnataMna tathA ( ka parNInAzravRtti) cittadharmanAtravRttitrAva, jJAnava" A pramANe satvatipakSadoSa che. pAtaMjalIe A pUrve (glo.naM. ramAM jaNAvyA mujaba) jaNAvyuM hatuM ke prakRti-puruSanA saMyoga ane viyoganI upapatti IzvaranI icchA vinA zakya nathI. A vAta paNa barAbara nathI. kAraNa ke prakRti ane puruSano saMyoga ane viyoga tAttvika (vAstavika) hoya to AtmAne apariNAmI mAnI zakAze nahi. saMyoga ane viyoga; baMnnemAM (prakRti ane puruSamAM) vRtti hovAthI saMyoga ane viyoga svarUpa janyadharmano Azraya ja AtmA thaze. arthAt janyadharmAnAzrayatva AtmAmAM puruSamAM) nahIM rahe ane tethI janyadharmanA anAzraya tarIke AtmAmAM apariNAmitva saMgata nahIM thAya. jo prakRti ane puruSano saMyoga ane viyoga tAttvika na hoya to IzvarecchA konuM kAraNa banaze? arthAt te koInuM paNa kAraNa nahIM bane. tema ja Izvara kRtakRtya hovAthI temane kayuM prayojana che ke jethI teo jagatanuM nirmANa kare. 'teo paramakaruNAsaMpanna hovAthI prANIo upara anugraha karavAnuM ja temane prayojana che. tethI teo jagatanuM nirmANa kare che." - A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke evI karuNAthI ja teo jagatanuM nirmANa kare to badhA prANIonuM ISTa ja kare, zA mATe keTalAMkane sukhI kare ane keTalAMkane duHkhI kare? ItyAdi zAstravArtAsamuccayanA vivaraNamAM graMthakArazrIe vistArathI jaNAvyuM che... AthI samajI zakAze ke paramavirutva bhUtAnuprada vAkya prayoganan A bhojanuM vacana yogya nathI. 16-dI izvaranA anugrahathI yoganI siddhi thAya che - A pAtaMjalInA matane kathaMcit mAnIne jaNAvAya che. arthAt e mata apekSAe yogya che te jaNAvAya che- ArthaM vyApAramAzritya, tadAjJApAlanAtmakam / yujyate paramIzasyAnugrahastantranItitaH // 16-7 // Arthamiti-ArthaM tataH sAmarthyaprAptaM na tu prasahya tenaiva kRtaM / tadAjJApAlanAtmakaM vyApAramAzritya / paraM kevalaM / tantranItito'smatsiddhAntanItyA IzasyAnugraho yujyate / taduktaM-"ArthaM vyApAramAzritya na ra roSoDapi vidyate" ti 196-7nA paramAtmAthI sAmarthyanA kAraNe prApta thayela teozrInI AjJApAlana svarUpa vyApArane AzrayIne paramezvarano anugraha Agamane anusAra saMgata che." - A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke paramAtmAno anugraha prApta thavAthI yoganI siddhi thAya che, e vAta sAcI che. paraMtu e anugraha paramAtmAnI paramatAraka AjJAnA pAlanane laIne che. paramAtmAnAM paramatAraka vacanonAM puNyazravaNAdithI AtmAne sAmarthyavizeSa prApta thAya che. e eka parizIlana Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmarthyathI zrI vItarAgaparamAtmAnI AjJAnuM pAlana karavA svarUpa vyApAra (pravRtti vagere) thAya che, jethI yoganI siddhi prApta thAya che. A rIte yoganI siddhinA mULamAM paramAtmAnuM AlaMbana che. te svarUpa ja paramAtmAno anugraha che. paraMtu ApaNe icchIe ke nA icchIe toya paramAtmA ApaNane parANe yoga prApta karAve H evo paramAtmAno anugraha nathI. sAmarthyaprApta AjJApAlanasvarUpa vyApArane AzrayIne paramezvarano anugraha amArA siddhAMtathI saMgata che. yogabiMdumAM zloka naM. 297mAM e pramANe jaNAvyuM che ke Arthya (sAmarthyathI prApta) vyApArane AzrayIne paramAtmAno anugraha mAnavAmAM koi doSa paNa nathI. yuktithI saMgata vAtano svIkAra karavAthI guNanI ja prApti thAya che. 16-7nA upara jaNAvyA mujaba paramAtmAno anugraha kathaMcid yukta hovAthI pataMjalie jaNAvelI bIjI vAta paNa yukta che, te jaNAvAya che-- evaM ca praNavenaitajjapAt pratyUhasaGkSayaH / pratyakcaitanyalAbhazcetyuktaM yuktaM pataJjaleH / / 16-8 / / evaM ceti - evaM cArthavyApAreNezAnugrahAdare ca / praNavenoMkAreNa / etasyezvarasya japAt / pratyUhAnAM vighnAnAM saGkSayaH / viSayaprAtikUlyenAntaHkaraNAbhimukhamaJcati yattat pratyakcaitanyaM jJAnaM tasya lAbhazca / iti pataJjaleruktaM yuktaM / tasya vAcakaH praNavaH, tajjapastadarthabhAvanaM, tataH pratyakcetanAdhigamo - 'ntarAyAbhAvazceti prasiddherguNavizeSavataH puruSasya praNidhAnasya mahAphalatvAt / / 16-8 / / "A rIte zrI vItarAgaparamAtmAnI AjJAnA pAlana svarUpa Artha vyApArane AzrayIne izvarano anugraha svIkArAya to 'oMkArathI izvarano jApa karavAnA kA2Ne vighnono nAza thAya che ane pratyak caitanyano lAbha thAya che.' - A pramANe je pataMjalie jaNAvyuM che te yukta che." . A pramANe AThamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba paramAtmAno anugraha AdaraNIya bane to oMkArapUrvaka te te maMtrAdi dvArA pa2mAtmAno jApa karavAthI pratyUha-vighnono nAza thAya che. tema ja atyAra sudhI je jJAna viSayane anukULa banI viSaya tarapha jatuM hatuM tenA badale viSayane pratikULa banI aMtarAtmAnI tarapha javA mAMDe che evA pratyak caitanya svarUpa jJAnanI prApti thAya che H A pataMjalinuM kathana yukta bane che. paraMtu paramAtmAnA kartRtva svarUpa ja temanA anugrahamAM : Adara hoya to e anugraha ja vAstavika na hovAthI tenAthI pratyUhano saMkSaya thAya che ane pratyak caitanya prApta thAya che : e kathanamAM koi ja tathya nathI. tasya vAcakaH praNavaH (1-27) / tajjapastadarthabhAvanam (1-28) / tataH prtykcetnaadhigmoDantarAyAmAvaza (1-26) / A pramANe pAtaMjalayogasUtromAM pataMjalie upa2 jaNAvyA mujaba izAnugrahavicAra batrIzI 14 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAvyuM che. viziSTaguNasaMpanna puruSa (Izvara)nA praNidhAna (mana-vacana-kAyAnI ekAgratApUrvakanA dhyAna)thI mahAphaLanI prApti thatI hovAthI - paramAtmAno vAcaka praNava (okAra) che. tenA arthanuM paribhAvana temano jape che. te japathI pratyakacetanA(jJAna)nI prApti thAya che ane aMtarAyono (vipnono) abhAva thAya che....... A pramANe je pataMjalie kahyuM che te yukta che. 16-8 paramAtmAnA jApathI jeno saMkSaya thAya che - te pratyutanuM nirUpaNa karAya che- pratyUhA vyAdhayaH sthAnaM, pramAdAlasyasambhramAH / sandehAviratI bhUmyalAbhazcApyanavasthitiH // 16-9 // pratyUhA iti-"vyAdhisthAnasaMzayapramAdAlasyAviratibhrAntidarzanAlabdhabhUmikatvAnavasthitatvAni cittavikSepAstejhantarAyA:' [9-30] ti sUtram II96-2 "vyAdhi, sthAna (svAna), pramAda, Alasya, saMbhrama, saMdeha, avirati, bhUmyalAbha ane anavasthiti : A prayUha - vipno che." - A pramANe navamA zlokano artha che. pAtaMjalayogasUtramAM aMtarAyasvarUpe varNavelA e prayUhonuM svarUpa have pachI varNavAze. "dhanyInasaMzayaprmaadaalsyaavirtibhraantidrshnaalbdhbhuumiktvaanvsthittvaani cittavikSepAste'ntarAyAH" (1-30) / A sUtrathI vyAdhi, sthAna, saMzaya, pramAda, Alasya, avirati, bhrAMtidarzana, alabdhabhUmitva ane anavasthitatva : A navane aMtarAya tarIke varNavyA che. yoganI sAdhanAmAM cittavikSepane te karatA hovAthI aMtarAya-prabhUha(vipna) svarUpa che. mudrita pAtaMjalayogasUtramAM vyAdhisthAna Avo pATha che. cInanA badale ahIM sthAna Avo pATha chapAyo che. TIkAmAM tema ja AgaLanA zlokamAM te te sthAne te te svarUpe ja tenuM varNana karyuM che. arthanI apekSAe baMnneno artha samAna rIte varNavyo che. tethI yathAvat pATha rAkhyo che. I/16-lA vyAdhi vagere nava pratUhonuM svarUpa varNavAya che- dhAtuvaiSamyajo vyAdhiH, sthAnaM cAkarmaniSThatA / pramAdo'yatna AlasyamaudAsInyaM ca hetuSu // 16-10 // dhAtviti-dhAtuvaiSamyajo dhAtUdrekAdijanitaH / vyAdhirAtisArAdiH / sthAnaM cAkarmaniSThatA Adita eva karmAprArambhaH / pramAdo'yatna Arabdhe'pyanutthAnazIlatA / AlasyaM ca / hetuSu samAdhisAdhaneSu / audaalIcuM mAdhyaa | na tu pakSapAta: |-10 || "dhAtunI viSamatAnA kAraNe utpanna thatA rogo vyAdhi che. koI paNa jAtanA karmaanuSThAnamAM na pravartavA svarUpa sthAna (svAna) che. atnasvarUpa pramAda che. samAdhinAM eka parizIlana 15 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanomAM audAsInya Alasya che." - A pramANe dazamA zlokano artha che. Azaya e che ke vAta, pitta ane kaphanI viSamatAnA kAraNe vyAdhio utpanna thAya che. tema ja rasanI viSamatAnA kAraNe ane indriyonA maMda sAmarthyanA kAraNe paNa rogo utpanna thAya che. A rIte dhAtu, rasa ane karaNanI viSamatAdinA kAraNe vyAdhi utpanna thAya che. jvara, atisAra... vagere svarUpa vyAdhio prasiddha che. akarmaniSThatAne sthAna (styAna) svarUpa pratyUha kahevAya che. koi paNa jAtanA yoganA anuSThAnano prAraMbha ja na karavA svarUpa sthAna che. prayatnanA abhAvane pramAda kahevAya che. yoganA anuSThAnano AraMbha karyA pachI paNa tene pUrNa karavA mATe je prayatna hovo joie tevo prayatna pramAdanA kAraNe thato nathI. arthAt prayatnanA abhAva svarUpa ahIM pramAda che. kAmanI zarUAta karyA pachI paNa temAM utsAhano abhAva hoya che, tyAre te pramAdane laine bane che. samAdhinAM sAdhanomAM pakSapAta na rAkhavo ane mAdhyasthya sevavuM tene audAsInya kahevAya che. Alasya ahIM audAsInya svarUpa che. zarIra ane mananI gurutAne anyatra Alasya svarUpa varNavI che. AlasyanA kAraNe yoganI pravRttino abhAva thAya che. tamoguNanI udrikta avasthAnA kAraNe manamAM ane kaphanI udrikta avasthAnA kAraNe zarIramAM gurutA (bhArepaNuM) Ave che. ||16-105 vyAdhyAdi cAra pratyUhonuM(aMtarAyonuM) varNana karIne have vibhrama(saMbhrama) vagere aMtarAyonuM varNana karAya che-- vibhramo vyatyayajJAnaM, sandehaH syAnnavetyayam / aghevo viSayAvezAvuM, maveviratiH vijJa ||16-11|| vibhrama iti - vibhramo vyatyayajJAnaM rajate raGgabuddhivadiSTasAdhane'pi yoge'niSTasAdhanatvanizcayaH / sandeho'yaM yogaH syAdvA na vetyAkAraH / viSayAvezAdbAhyendriyArthavyAkSepalakSaNAd / akhedo'nuparamalakSaNaH / vitAviratirmavet / / 16-11|| - "vyatyayajJAna svarUpa vibhrama che; 'hoya ke nA hoya' - AvA AkAravALo saMdeha che ane viSayanA AvezathI je khedano abhAva che; tene(akhedane) avirati kahevAya che." - A pramANe agiyAramA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAnuM tAtparya spaSTa che ke anya loko jene ayathArthajJAna, viparyaya ane bhrama vagere kahe che; tene ahIM vibhrama-saMbhrama tarIke varNavAya che. te bhrAMtidarzanasvarUpa aMtarAya-pratyUha che. rajatamAM jema raMganuM jJAna bhramAtmaka che, tema ahIM yoga iSTasAdhana hovA chatAM temAM aniSTasAdhanatvano je nizcaya che te bhramAtmakajJAnasvarUpa saMbhrama che. izAnugrahavicAra batrIzI 16 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzayAtmakajJAnasvarUpa saMdeha pratIta che. A sthANu che ke puruSa che.. ityAdi AkAravALA jJAnane saMdeha kahevAya che. yoga hoya ke na hoya... AvuM saMdehAtmaka jJAna prakRti sthaLe aMtarAya che. evA jJAnathI yoganI sAdhanA aTakI paDe che. tethI tene aMtarAya-prabhUha kahevAya che. zravaNendriyAdi bAdhendriyonA zabdAdi viSayone laine jayAre citta vyAkSipta bane che, tyAre viSayano Aveza hoya che. e viSayanA AvezathI citta viSayathI thAkatuM nathI ane satata viSayamAM ja joDAyeluM rahe che. AvI cittanI akheda avasthAne avirati kahevAya che. AnAthI vairAgyanI prApti thatI nathI ane tenA abhAve yoganI sAdhanA aTakI paDe che. //16-11| chellA be pratyuhonuM svarUpa jaNAvAya che bhUmyalAbhaH samAdhInAM, bhuvo'prAptiH kathaJcana / lAbhe'pi tatra cittasyApratiSThA tvanavasthitiH // 16-12 / / bhUmyalAbha iti-kuto'pi hetoH samAdhInAM bhuvaH sthAnasyAprAptiH bhUmyalAbhaH / lAbhe'pi samAdhibhUprAptAvapi / tatra samAdhibhuvi cittasyApratiSThA'nivezastvanavasthitiH / / 16-12 // samAdhinI bhUminI aprAptine bhUmyalAbha kahevAya che ane koI rIte samAdhinI bhUmino lAbha thavA chatAM temAM cittanI je apratiSThA che; tene anavasthiti kahevAya che." - A pramANe bAramA zlokano artha che. tAtparya e che ke game te kAraNe pratibaMdhakAdivaza samAdhisthAnanI prApti na thavAthI yoganI sAdhanAmAM avarodha thAya che. e avarodha bhUmyalAbhasvarUpa aMtarAyanA kAraNe che. alabdhabhUmikatva ane bhUkhyalAbha baMnne eka che. yoganI sAdhanA mATe cittanI prasannatAdinI AvazyakatA che. samAdhinI bhUmikA prApta na thAya eTale yoganI sAdhanAmAM vikSepa paDe ja. AvA saMyogomAM samAdhinI bhUmikA mATe prayatna karI levA sivAya bIjo koI ja upAya nathI. evA koI prayatnathI samAdhinI bhUmikA(sthAna) prApta thaI jAya to ya te samAdhinI bhUmikAmAM cittano niveza na thAya tyAre te avasthAne anavasthiti kahevAya che. samAdhinI bhUmimAM cittano aniveza paNa yoganI sAdhanAne aTakAvI de che. tethI tene anavasthiti (anavasthitatva) svarUpa aMtarAya-pracUDa kahevAya che. anyatra A pravUha-aMtarAyone cittavikSepa, yogamala, yogapratipakSa... ityAdi svarUpe varNavyA che, jenuM tAtparya kathaMcit samAna ja che. arthanI dRSTie emAM khAsa bheda nathI. /16-12 vyAdhi, sthAna, pramAda.. vagere nava pratUho jethI utpanna thAya che ane nAza pAme che te jaNAvAya che- rajastamomayAd doSAd, vikSepAzcetaso hAmI / sopakramA japAnnAzaM, yAnti zaktihatiM pare // 16-13 // eka parizIlana Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raja iti-amI hi rajastamomayAddoSAccetaso vikSepA ekAgratAvirodhinaH pariNAmAH / sopakramA apavartanIyakarmajanitAH santaH / japAdbhagavati praNidhAnAda nAzaM yAnti / pare nirupakramAH zaktihatiM doSAnubandhazaktibhaGgam / ubhayathApi yogapratibandhasAmarthyameSAmapagacchatIti bhAvaH / / 16-13 // rajoguNa ane tamoguNamaya doSanA kAraNe vyAdhi vagere aMtarAyo-prabhUho sopakramakarmathI utpanna thayelA hoya to IzvaranA jApathI te nAza pAme che ane te nirupakrama hoya to te pratyutonI zakti nAza pAme che." - A pramANe teramA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke vyAdhi, sthAna ane pramAda vagere pratyuho yathAsaMbhava rajoguNa ane tamoguNanI udrikta (pramANa karatAM atyadhika mAtrA) avasthAnA kAraNe thanArA karmajanya doSo che. pratyuhajanaka karma sopakrama ane nirupakrama paNa hoya che. je karma, baMdhAyA pachI tenA vipAka(udaya) vakhate sthiti ke rasa vagere viSayamAM parivartana pAmavAnI yogyatAvALuM che tene sopakrama kahevAya che ane evI yogyatAthI rahita je karma che te nirupakrama che. apavartanIya-sopakramakarmathI utpanna thayelA pravho IzvaranA praNidhAna svarUpa japathI nAza pAme che. je karmanI sthiti vageremAM parivartana lAvI zakAya che evAM apavartanIya karmono kSaya paramAtmAnA japathI thavAthI vyAdhyAdino paNa nAza thAya : e samajI zakAya che. nirupakrama(anAvartanIya) karmathI utpanna thayelA prayUho paramAtmAnA japathI nAza nathI pAmatA, paraMtu tenA doSanI anubaMdhazakti nAza pAme che. tethI uttarottara vyAdhi vagere pravUhonI paraMparA cAlatI nathI. niranubaMdha e aMtarAyo vartamAnamAM evuM vizeSa vighna nAkhatA nathI ke jethI yoganI sAdhanAno pratibaMdha thAya. AthI spaSTa che ke paramAtmAnA praNidhAnathI baMnne prakAranA (sopakrama ane nirupakrama karmathI utpanna) paNa aMtarAyonuM sAmarthya naSTa thaI jAya che. kAM to vipna rahetuM nathI ane vipna hoya to te sAmarthyahIna akiMcitkara banI jAya che. I/16-17 IzvaranA jApathI prayUhono saMkSaya thAya che te jaNAvIne have tenAthI prApta thatA pratyakacaitanyanuM svarUpa jaNAvAya che pratyakcaitanyamapyasmAdantarjyotiHprathAmayam / bahirvyApArarodhena, jAyamAnaM mataM hi naH // 16-14 // pratyagiti-asmAdbhagavajjapAt / bahirvyApArarodhena zabdAdibahirarthagrahatyAgena / antarjyotiHprathA jJAnAdivizuddhivistArastanmayaM pratyakcaitanyamapi hi jAyamAnaM mataM no'smAkaM, tathaiva bhktishrddhaadytiziyopattei: 96-14 "japathI bAhyavyApAranA nirodha vaDe cittamAM AMtarika jyotinA vistAramaya utpanna thatuM pratyakacaitanya paNa amane mAnya che." - A pramANe caudamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke 18 izAnugrahavicAra batrIzI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmA-IzvaranA jApathI bAhya zabda, rUpa, rasa vagere arthamAM cittano vyApAra baMdhathavAthI aMtaramAM jJAnAdinI vizuddhino vistAra thAya che, tanmaya je caitanya che tene pratyapha caitanya kahevAya che. paramAtmAnA japathI citta bAhya indriyonA zabdAdi arthane grahaNa karavAthI virAma pAme che. tethI zuddha sAttvika bhAvothI jJAnAdi vizuddha-vistRta bane che. Ane jayotiH-prathA kahevAya che. tanmayacitta pratyakacaitanyAnvita bane che. AvuM citta zuddha nirmaLa kSayopazamabhAvAdinA jJAnAdithI yukta hovAthI amane(jainone) paNa e abhimata che. tethI paramAtmAnA anugrahathI jema pratyakcaitanya paNa amane mAnya che. kAraNa ke e rIte enA lAbhathI ja bhakti ane zraddhAdinA atizaya upapanna bane che. pratyakacaitanyanA abhAvamAM bhakti ane zraddhA vagerenA atizayo saMgata nahIM thAya. jJAna, darzana, cAritra vagere guNonA vistArathI bhakti vagerenA atizayano AvirbhAva thAya che... ItyAdi barAbara samajI levuM joie. /16-14nI paramAtmAnA japanuM aciMtya mAhAsya jaNAvAya che- yogAtizayatazcAyaM, stotrakoTiguNaH smRtaH / yogadRSTyA budhai dRSTo, dhyAnavizrAmabhUmikA // 16-15 // yogeti-yogAtizayatazcAtmAbhyantarapariNAmotkarSAcca / ayaM japaH / stotrakoTiguNaH smRtaH cirantanAcAryaH / vAgyogApekSayA manoyogasyAdhikatvAd / ata eva maunavizeSeNaiva japaH prazasyate / tathA budhairvizAradai ogadRSTyA yogajaprAtibhajJAnena / dhyAnasya vizrAmabhUmikA punarArohasthAnaM dRSTaH / / 16-15 / / "yoganA atizayathI, izvaranA jApane stotra karatAM karoDa guNa phaLane ApanAra tarIke prAcIna AcAryo jaNAve che. yoganI dRSTithI paMDita puruSo tene dhyAnanI vizrAmabhUmikA svarUpe varNave che..." A pramANe paMdaramA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke aMtarAyono saMkSaya thavAthI ane pratyakacaitanyano lAbha thavAthI AtmAnA atyaMtara pariNAmanA utkarSa svarUpa yogAtizaya prApta thAya che. te kAraNe paramAtmAno ja5; stotrapATha karatAM karoDa guNa phaLaprada bane che. kAraNa ke vAgyoganI apekSAe manoyoganuM sAmarthya adhika che. AthI ja maunavizeSathI aMtarjalpAkAra japa prazastarUpe manAya che. yoganA kAraNe utpanna thayelI dRSTi svarUpa prAtijajJAnathI yoganA vizArada puruSo A japane dhyAnanI vizrAmabhUmikA tarIke jaNAve che. arthAt dhyAnane pAmavA mATenI zarUAta A japathI karavAmAM Ave che. dhyAnanI siddhinA zikhare ArohaNa karavA mATe prathama bhUmikA svarUpa A japa che. tyAMthI ja caDhavAnI zarUAta thAya che. 16-1pa nanu parairyAdRza Izvaro'bhyupagatastAdRzasya bhavadviranabhyupagamAt kathamArthavyApAreNApi tadanugrahasiddhirityAzaGkAyAM viSayavizeSapakSapAtenaiva samAdhAnAbhiprAyavAnAha eka parizIlana 19 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAtaMjaladarzananA anuyAyIo vagere, jevA izvarane mAne che; tevA izvarane tame (jeno) mAnatA nathI; to ArthavyApAra(tadAjJApAlanasvarUpa vyApAra)ne AzrayIne paNa paramAtmAnA anugrahanI siddhi kaI rIte thAya? A zaMkAnA samAdhAnamAM viSayavizeSanA pakSapAtathI ja te siddha thAya che.... ityAdi abhiprAya jaNAvAya che. arthAt tAdaza abhiprAyathI graMthakArazrI jaNAve che- mAdhyasthyamavalambyaiva,devatAtizayasya ca / sevA sarveriNA, niAtIto pi yaH 96-1ddA mAdhyasthyamiti-mAdhyasthyamanirNItavizeSakalahAbhinivezAbhAvalakSaNamavalambyaiva / devatAtizayasya ca viziSTadevatAkhyasya ca sevA stavanadhyAnapUjanAdirUpA / sarvairbudhairiSTA tannimittakaphalArthatvenAbhimatA / stavanAdikriyAH svakartRkAyAH phaladAnasamarthatve'pi stavanIyAdyAlambanatvena tasyAH stotrAdeH phalalAbhasya stotavyAdinimittakatvavyavahArAt / yadyasmAt kAlAtIto'pi zAstrakRdvizeSo jagau // 16-16 / / "mAdhyathyanuM avalaMbana laine ja devatAtizayanI sevA badhA vidvAnoe ISTa mAnI che, jethI kAlAtIte(zAstrakAravizeSe) paNa kahyuM che. (je AgaLanA zlokathI kahevAze)" - A pramANe soLamA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke jemanA vizeSa dharmano nirNaya thayo na hoya temanA viSayamAM kalaha(vivAda) ke abhinivezano je abhAva che, tene mAdhyathya kahevAya che. AvA mAdhyayyanuM AlaMbana laIne ja viziSTadevavizeSane AzrayIne karAtI temanI stavana, dhyAnAdi svarUpa je sevA che; te temanA kAraNe phaLavizeSane prApta karAve che. e pramANe badhA ja vidvAno mAne che. jyAM sudhI te te devomAM vizeSa nirNaya na thAya tyAM sudhI te devanI stavanA, temanuM dhyAna ane temanI pUjA vagere svarUpa sevA; upara jaNAvyA mujabanA mAdhyazmanA AlaMbane ja karavAthI phaLaprada bane che - ema badhA vidvAnone abhimata che. yadyapi te te devonI ApaNe pote karelI stavanAdi kriyAo phaLanuM pradAna karavAmAM samartha che. paraMtu stavanIya paramAtmAnuM AlaMbana levA vaDe devatAnI stotrAdithI karAyelI stavanAdithI je phaLano lAbha thAya che, te stotavya ke dhyeya vagerenA nimitte thAya che - Avo vyavahAra prasiddha che. vyavahAramAM paNa e vAta prasiddha che. ApaNA kAmanA ja paisA maLe che chatAM zeTha Ape che ema kahevAya che. jethI A vAtane spaSTa karatAM zAstrakAra kAlAtIte paNa kahyuM che, je have pachInA zlokathI jaNAvAya che. 16-16ll kAlAtIta zAstrakAre je jaNAvyuM che, te jaNAvAya che- anyeSAmapyayaM mArgA, muktAvidyAdivAdinAm / abhidhAnAdibhede'pi, tattvanItyA vyavasthitaH // 16-17 // ra0 izAnugrahavicAra batrIzI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyeSAmiti-anyeSAmapi tIrthAntarIyANAM kiM punarasmAkam / ayamasmadukto mArgo devatAdigocaraH / muktAdivAdinAmavidyAdivAdinAM ca matena / abhidhAnAdInAM nAmavizeSaNAdInAM bhede'pi tattvanItyA paramArthata ekaviSayatayA vyavasthitaH pratiSThitaH / / 16-17 / / "muktAdivAdIo ane avidyAdivAdIo evA bIjA darzanakAroe paNa ame jaNAvelo mArga nAmAdinA bhedathI vAstavika rIte vyavasthita karyo che. arthAt mAnyo che." - A pramANe sattaramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke A saMsAranA kAraNa tarIke avidyA, vAsanA, prakRti ityAdine ane A saMsArathI mukta thayelA evA AtmAone mukta, buddha ityAdi svarUpe mAnanArA anya darzanakArono paNa mArga(devatAdisaMbaMdhI mArga) ame(kAlAtIte jaNAvelo ja che. mAtra nAma ane aMzataH svarUpanA pharakathI teoe amoe jaNAvelo mArga pratiSThita karyo che. 5ramArthathI temano ane amAro mArga eka ja che. mAtra emAM nAma ane vizeSa dharma vagerene AzrayIne thoDo pharaka che. A viSayamAM mitrAdi cAra dRSTionA svarUpano vicAra karavAmAM Ave to upara jaNAvelI vigata spaSTapaNe samajI zakAze. sAmAnya rIte A saMsAranI asAratAdino vAstavika khyAla jemane Avyo che; evA jIvone 'A saMsArano uccheda kai rIte thaze.' AvI jijJAsAvizeSa utpanna thAya che. ene laine teo pU. gurudevAdinA paricayAdi dvArA saMsAranAM kAraNo; mokSanuM svarUpa ane tene(mokSane) prApta karavAno yogamArga jANI levAno pUrato prayatna karI le che. e vakhate temane spaSTa samajAya che ke mokSamArganA saMsthApaka ane sarva doSothI sarvathA rahita ja paramAtmA-deva hoya che. teozrIe upadezelA paramatAraka e mArganA prarUpaka ane sarvasaMgathI vivarjita ja gurubhagavaMta hoya che ane A saMsA2thI pAra utArI mokSe pahoMcADanAro ja dharma hoya che. AvuM samajavA chatAM emane e vastu samajAtI nathI ke deva koNa che, guru koNa che ane dharma kayo che. vastutattva kevuM hoya che e barAbara samajAya che paNa e kyAM che H teno khyAla Avato nathI. AthI temano yogamArga ane amAro yogamArga : baMnne eka-samAna hovA chatAM nAma ke svarUpano thoDo pharaka paDe che. Ano artha e nathI ke tethI temano mArga amArA mArgathI taddana ja judo che. ||16-17nA upara jaNAvelI vAta ja spaSTa rIte jaNAvAya che-- : mukto buddho'rhanvApi yadaizvaryeNa samanvitaH / tadIzvaraH sa eva syAtsaMjJAbhedo'tra kevalam // 16-18 / / mukta iti-muktaH parabrahmavAdinAM / buddho bauddhAnAm / arhan jainAnAM / cApIti samuccaye / yadyasmAd / aizvaryeNa jJAnAdyatizayalakSaNena / samanvito yukto vartate / tattasmAdIzvaro'smaduktaH / sa eva muktAdiH svAt / saMjJAmevo nAmanAnAtvam / tratra mustAviprajJApanAmAM vanam ||16-18 / / eka parizIlana 21 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukta, buddha athavA ardhanuM paNa, je koI aizvaryathI yukta che te izvara che; je ame jaNAvyA che te ja te che. mAtra ahIM nAmano ja bheda che." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. Azaya spaSTa che ke jJAnAdisvarUpa aizvaryathI yukta hovAthI je izvara kahevAya che te ame jaNAvelA ja che. parabrahmavAdI vedAMtIo jene mukta kahe che, bauddho jene buddha kahe che ane jaino jene ahaMnuM kahe che; e paramAtmAmAM ane ame jaNAvelA paramAtmAmAM sAmAnyathI nAmAdino ja pharaka che. te te darzanakAroe izvaratattvanuM nirUpaNa karatI vakhate rAgAdi doSothI rahita ane sarvaguNothI paripUrNa svarUpe izvaratattvane varNavyuM che. mAtra teozrIe nAma judAM judAM darzAvyAM che ane svarUpamAM saheja pharaka paNa varNavyo che. muktAdisvarUpe ame darzAvelA svarUpavALA izvarano teoe svIkAra karyo che. /16-18 parakalpitavizeSanirAkaraNAyAha anAdizuddha, sAdianaMta ane pratikSaNabhaMgura.. ityAdi vizeSa svarUpe te te darzanakAroe IzvaranuM varNana karyuM che. tethI te svarUpe IzvaranI bhinnatA hovAthI tAva cA.. ityAdi nirUpaNa asaMgata che - A zaMkAnuM samAdhAna karatAM, bIjAoe mAnelA anAdizuddhatAdisvarUpa vizeSa dharmonuM nirAkaraNa karAya che anAdizuddha ityAdiyoM bhedo yasya kalpyate / tattattantrAnusAreNa, manye so'pi nirarthakaH // 16-19 / / anAdIti-anAdizuddha ityevaMrUpa Adiryasya sa tathA / tatrAnAdizuddhaH sarvagatazca zaivAnAM / so'rhannasarvagatazca jainAnAM / sa eva pratikSaNaM bhaGguraH saugatAnAM / yaH punarbhedo vizeSo yasyezvarasya kalpyate / tasya tasya tantrasya darzanasyAnusAreNAnuvRttyA / manye pratipadye / so'pi vizeSaH kiM punaH prAgabhihitaH saMjJAme rUpizabdArtha: I nirartho niyonanaH II96-12I. te te darzananA anusAra anAdizuddha... ityAdi svarUpe je paramezvaranA vizeSanI kalpanA karAya che te nirarthaka che - ema huM mAnuM chuM." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke te te darzanakAro upara jaNAvyA mujaba Izvarane mAne che. paraMtu keTalAka darzanakAro-zaivo paramAtmAne anAdithI zuddha ane sarvagata-vibhu mAne che. paramAtmA asarvagata che paraMtu vibhu nathI - ema jaino mAne che ane te ja paramAtmA pratikSaNabhaMgura che - ema bauddho mAne che. A pramANe izvaratattvamAM te te darzanakAroe svarUpano bheda jaNAvyo che. e rIte te te darzanAnusAre paramAtmA-IzvaramAM je vizeSanI kalpanA karAya che, te paNa nirarthaka che arthAt nAmano bheda to anizcitkara che ja paraMtu upara jaNAvyA mujaba je svarUpabheda jaNAvyo che, te paNa nirarthaka che e pramANe huM mAnuM chuM. /16-17 izAnugrahavicAra batrIzI Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuta ityaahupara jaNAvelI kalpanAnI nirarthakatAnuM kAraNa che te jaNAvAya che- vizeSasyAparijJAnAda, yuktInAM jAtivAdataH / prAyo virodhatIva, hanAmetAvya mAtaH 196-20 vizeSasyeti-vizeSasya muktAderdevatAvizeSagatasya / aparijJAnAdagdarzitapratyakSeNa / tathA yuktInAmanumAnarUpANAM / jAtivAdato'siddhyAdihetudoSopaghAtenAnumAnAbhAsatvAt / prAyo bAhulyena / virodhatazcaiva vedAntibauddhAdiyuktInAm / ekeSAM hi nitya evAtmA prapaJcAdhiSThAnatvAd, apareSAM cArthakriyAkAritvasya svabhAvabhede niyatatvenAnitya eveti / phalasya klezakSayalakSaNasya guNaprakarSavizeSavatpuruSArAdhanasAdhyasya kvacinnityAnityatvAdau vizeSe ArAdhyagate satyapyabhedAdavizeSAcca / bhAvataH paramArthataH / guNaprakarSaviSayasya bahumAnasyaiva phaladAyakatvAttasya sarvatra muktAdAvavizeSAditi / / 16-20 // "mukta, buddha vagere devatAnA vizeSanuM jJAna; pratyakSathI thatuM na hovAthI, anumAno jAtivAdanA kAraNe anumAnAbhAsasvarUpa thavAthI tema ja vedAMtI ane bauddhAdinI vAtomAM paraspara virodha hovAthI ane phlezAbhAvasvarUpa phaLamAM koI bheda na hovAthI devatAmAM karelI vizeSanI kalpanA nirarthaka che." A pramANe vIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke te te darzanakAroe IzvaramAM anAdizuddhatA, sarvagatatva.. ItyAdi je vizeSanI parikalpanA karI che, te nirarthaka che. kAraNa ke temAM koI pramANa nathI. sthUla pratyakSathI tenuM jJAna thatuM na hovAthI ApaNA jevAne e vizeSa jANavAmAM AvatA nathI. arthAt ApaNA jevAne e anubhavagamya thatA nathI. yadyapi tevA prakAranA pratyakSathI devatAgata vizeSanuM saMvedana thatuM na paNa hoya, topaNa yuktio-anumAnothI te vizeSane jANI zakAya che, paraMtu e anumAno asiddhi vagere doSonA kAraNe anumAnAbhAsasvarUpa che tema ja bauddha ane vedAMtI vagerenI yuktio bahulatayA viruddha che. vedAMtIonA mate prapaMca(sRSTi)nuM adhiSThAna hovAthI paramAtmA ekAMte nitya che ane jyAM arthakriyAkAritva hoya che tyAM svabhAvabheda hoya che, tethI bauddho AtmAne ekAMte ja anitya mAne che. paramAtmAne nitya mAnanArAnuM kahevuM e che ke paramAtmA dhamadazanA... vagere svarUpa potAnI arthakriyA(kAya) potAnI utpattinA kSaNamAM kare, potAnI utpattinI pUrve kare athavA potAnI utpattinI pachInA kSaNamAM kareH A traNeya vikalpo AtmAne anitya mAnavAthI svIkArya banatA nathI. kAraNa ke pahelA vikalpamAM, potAnI utpatti ane te ja vakhate bIjAnI paNa potAthI utpatti : e banne eka kALamAM zakya nathI. bIjA vikalpamAM, pote ja jayAM asat che tyAM te dezanAdine kare e zakya nathI. anyathA bhAvI morano TahUko mAnavAno prasaMga Avaze. tema ja trIjo vikalpa eka parizIlana 23 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa mAnI zakAya evo nathI. kAraNa ke pote nAza pAmyA pachI te dezanA vagere kare e zakya nathI. anyathA mRta mayUrano TahUko mAnavAno prasaMga Avaze. AthI spaSTa che ke paramAtmAne koI paNa rIte anitya mAnI zakAya ema na hovAthI paramAtmAne anAdizuddha nitya mAnavAmAM Ave che. AnI sAme bauddhonuM e kahevuM che ke jo izvarane apracyata(avinAzI), anutpanna ane sthira eka svabhAvavALA ekAMte nitya mAnavAmAM Ave to temanAmAM koI paNa rIte arthakriyAkAritva ghaTI zake ema nahIM bane. kAraNa ke nitya paramAtmA vagere) krame karIne arthakriyA (potAnuM kArya kare ke yugapa6 (eka kALamAM) kare - A be vikalpamAMthI koi paNa vikalpa saMgata nathI. kAraNa ke nitya vastumAM te te sakala kArya karavAnI zaktio sadAne mATe hoya che. sahakArIkAraNanA samavadhAnamAM te te vastumAM koI atizayanuM AdhAna thatuM na hovAthI nitya vastu; te te badhAM ja kAryo eka ja kALamAM karI zakaze, paraMtu ema banatuM nathI. AthI prathama vikalpamAM traNeya kALanAM badhAM ja kArya ekIsAthe karavAno prasaMga Avaze. bIjo vikalpa mAnI levAmAM Ave to nitya vastue eka ja kSaNamAM badhAM kAryo karI lIdhAM hovAthI bIjI kSaNe koI paNa kArya karavAnuM rahetuM na hovAthI athakriyAkAritvanA abhAvanA kAraNe nitya vastumAM avastutva mAnavAno prasaMga Avaze. vastumAM vastutva arthakriyAkAritvasvarUpa che. AthI spaSTa che ke ekAMte nitya vastuno svIkAra karavAmAM Ave to upara jaNAvyA mujaba eka paNa vikalpa saMgata nathI. tethI pratyeka kSaNe parAvartamAna judI judI vastuno svIkAra karavAmAM Ave che. A rIte paraspara te te darzanakAronI vAtamAM paraspara virodha Ave che. tema ja guNanA prakarSa svarUpa vizeSavALA puruSa svarUpa paramAtmAnI ArAdhanAthI prApta karavA yogya phalezAbhAvasvarUpa phaLamAM koI ja bheda(matabheda) nathI. arthAta guNaprakarSasvarUpe paramAtmAnI ArAdhanAthI phalezanA abhAva svarUpe phaLanI prApti thAya che emAM koIne vivAda nathI. tethI paramAtmAmAM ekAMte nityatvAdi vizeSanI kalpanA nirarthaka che. bhAvathI-paramArthathI (vAstavika rIte) guNaprakarSAtmaka vizeSavALA paramAtmAnI pratyenuM bahumAna ja phaLa(klezAbhAvasvarUpa phaLa)ne ApanAruM che ane te mukta, buddha vagere badhAmAM sarakhuM ja che. ll16-2vA saMsAranA kAraNane AzrayIne kalpanAnI nirarthakatA jaNAvAya che- avidyAklezakarmAdi, yatazca bhavakAraNam / tataH pradhAnamevata, saMjJAme mupAtim //06-21 avidyeti-avidyA vedAntinAM, klezaH sAGkhyAnAM, karma jainAnAm, AdizabdAdvAsanA saugatAnAM, pAzaH zaivAnAM / yato yasmAt / cakAro vaktavyAntarasUcanArthaH / bhavakAraNaM saMsArahetuH / tatastasmAdavidyAdInAM bhavakAraNatvAddhetoH pradhAnamevaitadasmadabhyupagataM bhavakAraNaM sat saMjJAbhedaM nAmanAnAtvamupAgatam / / 16-21 / / 24 izAnugrahavicAra batrIzI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokArtha spaSTa che ke vedAMtIo avidyAne, sAMkhyo klezane, jaino karmane ane bauddho vAsanAne tema ja zaivo pAzane bhava-saMsAranuM kAraNa mAne che. tethI avidyA vagere je te te darzanakAroe saMsAranA kAraNa tarIke mAnyA che, te ame mAnelA pradhAnasvarUpa (prakRtisvarUpa) ja bhavanA hetu che. mAtra nAmano bheda che. bAkI to bhavahetutva svarUpa eka ja che. nAmano bheda bheda nathI, te akiMcitkara che. 16-21 atrApi paraparikalpitavizeSanirAkaraNAyAha yadyapi te te darzanakAroe saMsAranA kAraNa tarIke avidyAdine mAnyA che ane sAthe temAM mUtva-amUrtatva, ekatva-anekatva, vagere vizeSanI parikalpanA karI che. tethI mAtra nAmano ja bheda che evuM nathI, vizeSano paNa bheda che; paraMtu te akiMcitkara che e jaNAvAya che- asyApi yo'paro bhedazcitropAdhistathA tathA / yaDatIdeto, thamatAM soDaNapArthava: 96-22aa asyApIti-asyApi pradhAnasyApi / yo'paro bhavakAraNatvAt sarvAbhyupagatAdanyo bhedo vizeSaH / citropAdhirnAnArUpamUrtatvAdilakSaNaH / tathA tathA tattaddarzanabhedena / gIyate varNyate / atItahetubhyo'nantarameva "vizeSasyAparijJAnAd" ityAdizlokoktebhyaH / dhImatAM so'pi kiM punardevatAgata ityapizabdArthaH / apArthako'pagataparamArthaprayojanaH / sarvairapi bhavakAraNatvena yogApaneyasyAsyopagamAdanyasya vizeSasya sto'pykinyciratvat II96-22aa. "A pradhAna-prakRtimAM paNa bhinna bhinna prakAranA vizeSanI kalpanA karAya che. te paNa pUrve jaNAvelA hetuonA kAraNe buddhimAno mATe nirarthaka che." - A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke avidyA, kleza, karma, vAsanA, pAza ane pradhAnane saMsAranA kAraNa mAnyA pachI bhavahetutvathI bhinna temAM amUrtatva vagere vizeSanI che te darzanakAroe kalpanA karI che. karma mUrta che, avidyAdi amUrta che; karma anaMta che, avidyAdi sAmAnyathI eka che... ItyAdi rIte saMsAranA kAraNa tarIke abhimata avidyAdimAM te te vizeSanI kalpanAo karI che. paraMtu vizeSAri, (16-20) A zlokathI jaNAvelA te te kAraNe devatAgata vizeSa ja nahi avidyAdigata vizeSa paNa buddhimAno mATe nirarthaka che. arthAt mokSa mATe evA koI ja vizeSano upayoga nathI. avidyAdine mAnanArA te te dArzanikoe avidyAdine bhavanA kAraNa tarIke varNavIne yoganI ArAdhanAthI te dUra karavA yogya cheA vAtano badhAe ja svIkAra karyo che. e vizeSane choDIne bIjA mUrtavAdivizeSa temAM(bhavanA kAraNabhUta avidyAdimAM) hoya to paNa tenuM koI ja prayojana na hovAthI te akiMcikara che. ityAdi barAbara samajI levuM joie. /16-22aa eka parizIlana Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yata evaM devatA ane avidyAdigata mUrtavAmUrtatvAdi je vizeSa che te nirarthaka hovAthI tenuM nirUpaNa karavAnuM paNa nirarthaka che, te yata parva... ityAdithI jaNAvAya che- tato'sthAnaprayAso'yaM, yattabhedanirUpaNam / sAmAnya manumAnaca, yatiza viSayo mata: 96-23o : tata iti-tataH sato vizeSasyApArthakatvAddhetoH / asthAnaprayAso'yaM tattvacintakAnAM / yattadvedasya devAdivizeSasya nirUpaNaM gaveSaNaM / yatazcAnumAnasya devatAvizeSAdigrAhakatvenAbhimatasya / sAmAnyaM viSayo mata: / satogapi savizeSAnumataya tacApratItterasthAnaprayAsoDayam II96-2rUA. paramAtmAdigata vizeSa akiMcitkara hovAthI je-te devAdimAM rahelA vizeSanuM anveSaNa karavuM - e prayatna vidvAno mATe nirarthaka-asthAne che. kAraNa ke paramAtmAdine siddha karanArA anumAnano viSaya sAmAnya manAya che." - A pramANe trevIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke mokSanA kAraNabhUta muktAtmA vageremAM ane saMsAranA kAraNabhUta avidyAdimAM mUrtavAdivizeSo nirarthaka hovAthI tattvaciMtako mATe devAdivizeSanuM nirUpaNa-gaveSaNa karavAnuM nirarthaka che arthAt e prayatna asthAne (anucita) che. kAraNa ke devatAdinA vizeSane siddha karavA mATe je anumAna jaNAvAya che, te anumAnano viSaya sAmAnya devAdi ja che. tethI paNa devAdigata badhA vizeSanI pratIti thatI na hovAthI vizeSane jaNAvavAno prayatna akiMcitkara-asthAne che. kahevAnuM tAtparya e che ke nirdoSapuruSavizeSa svarUpa deva ane karma : e baMnnenuM pratyakSa thatuM na hovAthI te baMnne anumAnanA viSaya che. "je je caya ane apacaya dharma(svabhAva)vALA che te koI sthAne sarvathA paNa ucchedane pAme che. jema rogIonA roga ochA vadhatA pramANavALA hovAthI sarvathA ucchedane pAme che tema ja AkAzamAM megha(vAdaLa) ochA vadhatA hoya che to koI vAra sarvathA te megharahita paNa hoya che. tevI rIte rAgadveSAdi doSo paNa cayApacayadharmavALA hovAthI jayAM te sarvathA uccheda pAme che te atizayasaMpanna puruSavizeSa deva che, jemane te te darzanakAroe mukta, buddha... vagere svarUpe varNavyA che." A rIte deva anumAnanA viSaya che. evI ja rIte "je benAM sAdhana(daSTa-bAhya) sarakhAM che evA baMnnenA phaLamAM je vizeSa che te cokkasa koI adRSTa sAdhanane laIne che. kAraNa ke te phaLavizeSa kArya che. je je kArya che te kAraNa vinA na thAya. jema mATI vinA ghaTa thato nathI. phaLavizeSa kArya che. tethI te adaSTa kAraNavizeSathI thAya che. te kAraNanuM nAma ja karma che." A rIte karma anumAnano viSaya che. AthI samajI zakAze ke deva ane karmano siddha karanAra anumAna; sAmAnyathI deva ane karmane 26 izAnugrahavicAra batrIzI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja siddha kare che, paraMtu tenA mUrttatvAdivizeSane siddha karatA nathI. tethI upara jaNAvyA mujaba anumAnathI devano ne karmano sAmAnyathI svIkAra thAya che. mUrttatvAdi sarvavizeSathI anugata devano ane karmano svIkAra zakya nathI. AthI spaSTa che ke devAdinA vizeSanI ciMtA karavAno koi artha nathI. kAraNa ke te anumAnano viSaya banatA nathI ane AtmapuruSanAM vacanothI paNa eno nirNaya zakya nathI... ityAdi upara jaNAvyuM che. II16-2aa itthaM ca bhavakAraNamAtrajJAnAttadapanayanArthaM guNavatpuruSavizeSArAdhanaM kartavyaM, vizeSavimarzastu niSprayojana iti kAlAtItamataM vyavasthitam, etaccAsmAkamapi vizeSavimarzAkSamasya svAgrahacchedAya sAmAnyayogapravRttyarthamanumatam, anyasya tu nirabhinivezasya zAstrAnusAreNa vizeSavimarzo'pi bhagavadviziSTopAsanArUpatayA'zraddhAmalakSAlanena tattvajJAnagarbhavairAgyajIvAnubhUtatvAdviziSTanirjarAheturiti na sarvathA tadvaiphalyamityabhiprAyavAnAha-- A rIte zloka naMbara 17 thI 23 sudhInA zlokamAM jaNAvelI 'kAlAtIta' nAmanA zAsrakAranI vAtano sAra e che ke "bhava-saMsAranA kAraNamAtranA jJAnathI bhavanA kAraNane dUra karavA mATe guNavatpuruSa-izvaranI ArAdhanA karavI joie. vizeSa dharmonI vicAraNA karavAnuM koi prayojana nathI.' - A pramANe kAlAtIte je jaNAvyuM che, te eka apekSAnusAre mAnI zakAya che. vizeSa vicAraNA karavA mATe je samartha nathI; tenI potAnI mAnyatAnA AgrahanA uccheda mATe sAmAnyathI yoganI pravRttinA AzayathI kAlAtItanI vAta manAya che. paraMtu jeo mUrttatvAdivizeSanI vicAraNA karavA mATe samartha che; te abhinivezathI rahita AtmAo mATe to vizeSanI zAstrAnusArI vicAraNA paNa; bhagavAnanI viziSTa upAsanA rUpa hovAthI azraddhAmalanA prakSAlana vaDe tattvajJAnagarbhita vairAgyanuM paramakAraNa hovAthI viziSTa karmanI nirjarAnuM kAraNa bane che tethI vizeSanI vicAraNA sarvathA niSphaLa nathI. (kAlAtIte sarvathA niSphaLa tarIke varNavI che.) A AzayathI jaNAvAya che-- AsthitaM caitadAcAryaistyAjye kucitikAgrahe / zAstrAnusAriNastarkAnnAmabhedAnupagrahAt / / 16-24 / AsthitaM ceti etacca kAlAtItamatam / AcAryaiH zrIharibhadrasUribhiH / AsthitamaGgIkRtaM / kucitikAgra kauTilyAveze tyAjye parihArye kucitikAtyAgArthamityarthaH / zAstrAnusAriNaH tarkAd / arthasiddhau satyAmiti gamyaM / nAmabhedasya saMjJAvizeSasya | anupagrahAd anabhinivezAt / tattvArthasiddhau nAmamAtraklezo hi yogapratipanthI na tu dharmavAdena vizeSavimarzo'pIti bhAvaH / tadidamuktaM - sAdhu caitadyato nItyA zAstramatra pravartakam / tathAbhidhAnabhedAttu bhedaH kucitikAgrahaH ||9|| vipazcitAM na yukto - 'yamaidamparyapriyA hi te / yathoktAstatpunazcAru hantAtrApi nirUpyatAm // 2 // ubhayoH pariNAmitvaM tthaabhyueka parizIlana 27 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pagamA vam / anugrahApravRttezca tathAddhAbhedataH sthitam / / 3 / / AtmanAM tatsvabhAvatve pradhAnasyApi saMsthite / IzvarasyApi sannyAyAdvizeSo'dhikRto bhaved / / 4 / " iti / / 16-24 / / A kAlAtIte jaNAvelI vAta kucitikAnA tyAga mATe pU. AcAryabhagavaMte svIkArI che. kAraNa ke zAstrAnusArI tarkathI arthanI siddhi thaye chate nAmavizeSamAM koI Agraha nathI." - A pramANe covIsamA zlokano artha che. eno Azaya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che ke pU.A.bha. zrI haribhadra sU. mahArAjAe yogabiMdumAM kAlAtIte jaNAvelI vAtano svIkAra karyo che. enuM kAraNa e che ke potAnI mAnyatAmAM je kucitikA-kauTilya(Agraha) hoya che tenA parihAra mATe kAlAtIte jaNAvelI vAta barAbara che. kAraNa ke sAmAnyathI guNavapuruSane Izvara mAnyA pachI, temanA te te vizeSane AzrayIne "A barAbara ane te barAbara nahi'... ityAdi svarUpa je kucitikA(Agraha) che tene dUra karavA mATe paramAtmAdimAM vizeSanuM anveSaNa nirarthaka che... e jaNAvavAnuM ucita che. zAstrAnusArI tarkathI guNavapuruSavizeSane izvara mAnavAnuM ane bhavanA kAraNa tarIke karma mAnavAnuM kArya siddha thaI gayA bAda temanA nAmamAM vivAda karavAno raheto nathI. evo vivAda kucitikA arthAt kuTilatAno Avela che. tattvanA arthanI siddhi thaye chate, nAmamAtrano kleza to yogano virodhI pariNAma bane che. paraMtu dharmavAdathI jijJAsubhAve vizeSanI vicAraNA yoganI virodhinI nathI. yogabiMdumAM e vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke, "kAlAtIte je kahyuM che ke Izvara ane karma(prakRti) vagerenA vizeSanI vicAraNA nirarthaka che, te suMdara che. kAraNa ke paramArthanI ciMtAthI devatAdinA viSayamAM pravRttinuM kAraNa zAstra che. mukta, buddha ane ahan... vagere nAmanA bhedathI paramAtmAdimAM bheda mAnavo te kucitikAgraha arthAt kuTilatAnA Aveza svarUpa che." vidvAno mATe Avo kucitikAgraha yukta nathI, kAraNa ke te tAttvika vidvAnone aidatparya (rahasya) priya hoya che ane te aidamparyaahIM kAlAtItanAmatamAM paNa zuddha che; e vicAravuM joie." Izvara ane prakRtimAM; tevA prakArano abhyAgama karavAthI baMnnemAM pariNAmitva nizcita che. kAraNa ke tevA prakAranA yogya jIvo upara izvara dvArA anugraha karAya che; tema ja prakRti dvArA te te kALe pravRtti thAya che." Azaya e che ke kALavizeSamAM puruSa upara izvara anugraha kare che ane prakRti tema tema pravRtti kare che - e pramANe kAlAtIte mAnyuM che. tethI e mujaba izvara ane prakRti : baMnnemAM nitya ekarUpatA nathI. kramika anekarUpatA baLAtkAre mAnavI paDe che. tethI ubhayamAM pariNAmitva ja che - e cokkasa che. AthI spaSTa thAya che ke "Izvarano anugrAhakasvabhAva, prakRtino nivRttAdhikAritvasvabhAva (te te mukta puruSa mATe kazuM ja na karavAno svabhAva) ane puruSano anugrAhyasvabhAva hoya to ja A badhuM saMgata che. anyathA game tyAre, game te, game tenI upara anugraha karavAno prasaMga Avaze. 28 izAnugrahavicAra batrIzI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tethI upara jaNAvyA mujaba puruSano anugrAhyasvabhAva ane pradhAna-prakRtino nivRttAdhikAritvasvabhAva hote chate izvara-paramAtmAno paNa anugrAhakasvabhAva hoya che. A rIte saMyuktithI paramAtmAmAM tIrthakaravAdisvarUpa adhikRta vizeSa saMgata che. anyathA e paNa akiMcitkara che... ityAdi adhyApaka pAsethI jANI levuM. /16-24o. vizeSavimarza zAstratarkayoIyorupayogaprasthAnamAha paramAtmAdimAM tIrthakaratyAdi vizeSadharmo anAdinA svAbhAvika niyata hovAthI sAmAnya rIte tene yogI puruSo ja jANI zake che. tethI tenA mATe zAstra ane tarka upayogI nathI, te jaNAvAya che- asthAnaM rUpamandhasya, yathA sannizcayaM prati / tathaivAtIndriyaM vastu, chadmasthasyApi tattvataH // 16-25 // asthAnamiti-asthAnamaviSayaH / rUpaM nIlakRSNAdilakSaNam / andhasya locanavyApAravikalasya / yathA sannizcayaM vizadAvalokanaM prati Azritya / tathaivoktanyAyenaiva / atIndriyaM vastu AtmAdivizeSarUpaM / chadmasthasyArvAgdRzaH pramAturapi / tattvataH paramArthanItyA // 16-25 / / "jema aMdha mANasane AzrayIne vizada rIte jovAnA viSayamAM rUpa viSaya banatuM nathI; tema chadmastho mATe paNa atIndriya vastu tattvathI viSaya banatI nathI." - A pramANe pacIsamAM zlokano artha che. enuM tAtparya khUba ja spaSTa che ke nIla, kRSNa ane rakta vagere rUpane sArI rIte jovA mATe aMdhajano jema samartha banatA nathI, tevI rIte AtmAdivizeSa svarUpa atIndriya vastuno paramArthathI nizcaya karavA mATe chadmastha evA pramAtAo paNa samartha banatA nathI arthAt temanA mATe atIndriya vastu jJAnano viSaya banatI nathI. /16-2pA chadmastho mATe atIndriya vastu jJAnano viSaya banatI nathI, to tenuM nirUpaNa kaI rIte yogya che? - A zaMkAnuM samAdhAna karAya che hastasparzasamaM zAstraM, tata eva kathaJcana / atra tannizcayo'pi syAt, tathA candroparAgavat // 16-26 // hasteti-hastasparzasamaM tadvastUpalabdhihetuhastasparzasadRzaM / zAstramatIndriyArthagocaraM / tata eva zAstrAdeva / kathaJcana kenApi prakAreNa / atra chadmasthe pramAtari / tannizcayo'pyatIndriyavastunirNayo'pi syAt / tathA vardhamAnatvAdivizeSeNa / candroparAgavaccandrarAhusparzavat / yathA zAstrAt sarvavizeSAnizcaye'pi candroparAgaH kenApi vizeSeNa nizcIyata eva tathA'nyadapyatIndriyavastu tatazchadmasthena nizcIyata iti bhAvaH I/96-2ddo eka parizIlana Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zAsra hastasparzasamAna che. tenAthI ja ahIM kathaMcid atIndriya padArthano nirNaya; caMdra ane rAhunA sparzanI jema thAya che." A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke jyAre AMkhathI dekhI zakAya ema na hoya tyAre hAthethI sparza karIne ghaTAdi padArthono jema nirNaya karAya che tema zAstra paNa kathaMcit atIndriya padArthono nirNaya karAve che, tethI te te vastunI upalabdhinA kAraNabhUta hastasparza-jevuM che. A zAstrathI ja ahIM chadmastha pramAtAne (arthane grahaNa karanArane) koi paNa prakAre atIndriya padArthano nirNaya thAya che. jema vardhamAnatva (vadhatI avasthA) ane hIyamAnatva (ghaTatI avasthA)... vagere vizeSa svarUpe caMdra ane rAhunA tevA tevA saMbaMdhanuM jJAna zAstrathI thAya che arthAt zAstrathI badhA ja vizeSono nizcaya thato na hovA chatAM koi paNa vizeSa prakAre caMdra ane rAhunA saMbaMdhanuM jJAna jema thAya che, tevI ja rIte zAsrathI bIjI paNa atIndriya vastu chadmasthone jaNAya che. tethI atIndriya vastunuM nirUpaNa yogya che. / / 16-26 / / na upara jaNAvyA mujaba hastasparzasamAna zAstra hovAthI zAstrathI thanArA jJAnasvarUpa zAbdajJAnamAM aspaSTatA varNavI che : e jaNAvAya che-- itthaM spaSTatA zAbde, proktA tatra vicAraNam / mAdhyasthyanItito yu, vyAso'pa yavo nau // 16-27 // itthaM hIti--itthamuktadRSTAntena hi / zAbde jJAne aspaSTatA proktA / tatrAspaSTe zAbdajJAne / mAdhyasthyanItito vicAraNaM yuktaM / tarkasya pramANAnugrAhakatvAt / tenaivaidamparyazuddheH / tasyAzca spaSTatAprAyatvAt / yadyasmAdado vakSyamANaM vyAso'pi jagI / / 16-27 / / "A rIte zAbdajJAnamAM aspaSTatA jaNAvI che. te aspaSTa zAbdajJAnamAM mAdhyasthyabuddhithI vicAraNA karavI yukta che. vyAse paNa A viSayamAM A pramANe kahyuM che. (je have pachI jaNAvAze)." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya khUba ja spaSTa che ke zAstrathI; upara jaNAvyA mujaba hastasparzathI thanArA jJAnanI jema aspaSTa zAbdabodha thAya che. e aspaSTa zAbdajJAna hoya tyAre mAdhyasthyabuddhithI anumAnAdi dvArA vicAraNA karavI joie. kAraNa ke tarka pramANAnugrAhaka che. pramANAnugrAhaka tarkathI ja (vicAraNAthI ja) aidamparyanI zuddhi thAya che, je spaSTatAprAya che. A rIte aspaSTa zAbdajJAnamAM spaSTatA thatI hoya che. AthI ja maharSi vyAse paNa e pramANe kahyuM che. (je have pachInA zlokamAM jaNAvAya che.) 16-27nA vyAsaRSie je kahyuM che : te jaNAvAya che-- 30 izAnugrahavicAra batrIzI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArSaM dharmopadezaJca, vedazAstrAvirodhinA / yastarkeNAnusandhatte, sa dharma veda netaraH // 16-28 // manusmRti vagere svarUpa RSipraNIta ane tanyUlaka purANAdi svarUpa dharmopadezano, vedazAstrathI aviruddha evA tarkathI je vicAra kare che te ja dharmane jANe che. tenAthI bIjA jANatA nathI." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke RSioe banAvelAM te te zAstrone ArSa kahevAya che. e zAstrAnusAre je jaNAvAya che te dharmopadezasvarUpa che. ArSa ane dharmopadezanuM anusaMdhAna; jeo paraspara veda ane zAstranA avirodhI evA tarkathI kare che, te ja vAstavika rIte dharmane jANe che. paraMtu jeo e rIte vicAraNA(anusaMdhAna) karatA nathI, teo vAstavika rIte dharmane jANatA nathI. AthI spaSTa che ke zAstranI vAtamAM aspaSTatA hovAthI vedAdinA avirodhI evA tarkathI tenuM anusaMdhAna karyA pachI ja dharmanA vAstavika jJAnanI prApti thatI hoya che - ema vyAsaRSie jaNAvyuM che. I/16-28nA paramAtmAnI AjJAnuM pAlana karavA svarUpa ja paramAtmAno anugraha che; e vAtanuM samApana karAya che zAstrAdau caraNaM samyak, syAdvAdanyAyasaGgatam / IzasyAnugrahastasmAd, dRSTeSTArthAvirodhinaH // 16-29 // tethI daSTa ane iSTa arthanA avirodhInuM zAstrAdinA viSayamAM syAdvAdanI nItithI saMgata evuM je AcaraNa che te ja paramAtmAno anugraha che." - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAno Azaya e che ke yogadarzanakAranA jaNAvyA mujaba paramAtmAnA anugrahathI ja puruSano mokSa thAya che, e vAta asaMgata che tema ja puruSa, prakRti vagerenuM svarUpa vAstavika nathI... ityAdi A pUrve spaSTa rIte jaNAvyuM che. te te dArzanikonI vAto je rIte dRSTa (pratyakSAdi pramANathI siddha) ane ISTa (AgamapratipAdita) arthanA virodhathI yukta che te rIte jaina darzananA siddhAMta daSTaprArthanA virodhI nathI. ityAdi paNa A pUrvenA nirUpaNathI samajI zakAya che. tethI paramAtmAnA anugrahathI ja AtmAno mokSa thAya che. temanI icchA hoya tyAre AtmAne mukta banAve ane anyathA AtmAne teo saMsAramAM rAkhe... ItyAdi vAstavika nathI. daSTa ane ISTArthano je avirodhI che; evA AtmA upara paramAtmAno anugraha ja e che ke syAdvAdanI mudrAe vastutattvane anusarI AgamAdi zAstra ane dharmanA kAraNabhUta pU. gurubhagavaMtazrInA paramatAraka upadezamAM teozrInI AjJA mujaba pravRtti karavI. zrI vItarAga eka parizIlana Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAtmAnI paramatAraka AjJA mujaba ArAdhanA karavAthI AtmAno vAstavika mokSa thAya che. zrI tIrthaMkara paramAtmA teozrInI AjJAnA pAlana dvArA te svarUpe ja anugraha kare che. AthI vizeSa koi bIjo anugraha nathI. /16-2lA paramAtmAnI AjJAnA pAlanane choDIne bIjo koI anugrahanathI: emAM kAraNa jaNAvAyache- yad dAtavyaM jinaiH sarve, dattameva tadekadA / darzanajJAnacAritramayo mokSapathaH satAm // 16-30 // je ApavA yogya che te darzanajJAnacAritramaya mokSamArga sajjanone badhA zrI jinezvaradevoe eka vakhate ApI ja dIdho che. arthAtu have kazuM ja ApavAnuM rahetuM nathI."- A pramANe trIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke zrI vItarAgaparamAtmAe prathama dezanA vakhate ja bhavyajIvone darzanajJAnacAritramaya mokSamArga ApI ja dIdho hato. tyAra pachInI aMtima dezanA sudhInI darekedareka dezanAmAM e paramatAraka mArganuM ja teozrIe pradAna karyuM hatuM. paraMtu jeNe jayAre tene grahaNa karyo, tenuM tyAre tenAthI kalyANa thayuM. ApavAmAM vilaMba thayo nathI. je koI vilaMba thayo te grahaNa karavAmAM thayo che. zrI vItarAgaparamAtmAnA siddhigamana pachI paNa zAstra ane tadanusArI dharmopadezathI Aje paNa e paramatAraka mokSamArgane ArAdhI bhavyAtmAo paramapadanI sAdhanA karI ja rahyA che. AthI samajI zakAze ke mokSanA mArganuM pradAna karavA sivAya paramAtmAno anugraha nathI ane hoI paNa nA zake. vAstavika anugraha ja e che. e sivAya paramAtmA bIjuM zuM karI zake? teozrI ApaNane mArgadarzaka pATiyAnI jema mArga batAve, paraMtu mokSa pAmavAno badho ja prayatna AtmAe pote ja karavAno che. ApaNe game teTalo puruSArtha karIe paraMtu paramAtmAe mArga darzAvyo na hota to ApaNane mokSamArganI prApti ja nA thaI hota. tethI mArgadarzana karAvavA svarUpa ja paramAtmAno anugraha che. anyadarzanakAroe varNavelo paramAtmAno anugraha vAstavika nathI. 16-30nA paramAtmAno anugraha, teozrInI paramatAraka AzAnA pAlanamAM ja samAya che ene prakArAMtare jaNAvAya che- jinebhyo yAcamAno'nyaM, labdhaM dharmamapAlayan / te vino vinA mAyaM, na mUtyena ttatte 196-rUkA zlokArtha spaSTa che ke - "prApta thayelA dharmanuM pAlana nahi karanAra evo tenAthI bIjI vastunI yAcanA zrI jinezvaradevanI pAse karanAra vihvaLa mANasa bhAgyane choDIne tene kayA mUlyathI meLavaze ?" Azaya e che ke bhUtakALanA koi prabaLa puNyodaye zrI vItarAgaparamAtmAe izAnugrahavicAra batrIzI 32 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upadezelA dharmanI prApti thayA pachI, chate sAmarthya jeo te prApta thayelA dharmanuM pAlana karatA nathI ane zrI jinezvaradevo pAse mokSa vagerenI yAcanA kare che teo vastutaH vihvaLa-bAvarA che; kAraNa ke, che enI teo upekSA kare che ane nathI tene yAcyA kare che - A ja temanI vihvaLatA che. paramAtmAnI paramakRpAthI je dharma prApta thayo che, tene ArAdhavo nathI ane tenA phaLane mAMgavuM che, e vihvaLatAnuM lakSaNa che. paraMtu e rIte mAMgelI vastu koi paNa rIte maLatI nathI. sivAya ke bhAgya hoya ane maLI jAya to judI vAta che. bAkI to koi evI vastu nathI svarUpa mUlya(kiMmata) vaDe paramAtmAnI pAse mAMgelI vastunI ApaNane prApti thAya. AthI samajI zakAze ke 52mAtmAnI pAse jenI paNa yAcanA karI che tene prApta karavA mATe teozrInI AjJAnA pAlana sivAya bIjo koi ja upAya nathI. te svarUpa ja te paramatAraka AtmAono ekamAtra anugraha che. prApta saMyogono pa2mAtmAnI AjJA mujaba upayoga karavA mAMDIe to siddhi maLaze ja. navA sAdhananI AvazyakatA nathI. paraMtu maLelA sAdhanano upayoga karavAnI AvazyakatA che. II16-31 / aMte prakaraNArthano upasaMhAra karatAM kartavya jaNAvAya che-- anuSThAnaM tataH svAmiguNarAgapuraHsaram / paramAnanvata: Arya, manyamAneranum ||16-32 / / ArSamityArabhya spaSTam / / 16-32 / / "tethI paramAnaMdane AzrayIne svAmInA guNanA rAgapUrvaka; paramAtmAno anugraha mAnanArAoe anuSThAna karavuM joie." - A pramANe batrIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba zrI tIrthaMka25ramAtmAe ApaNane mokSamArga Apyo che. e eka ja teozrIe ApaNI u52 karelo anugraha che. e mokSamArganI ArAdhanA karIne ApaNe anugrAhya banIe chIe. paramAtmA ApaNI upara anugraha kare che : ema jeo mAnatA hoya teoe paramAnaMdamaya mokSane uddezIne paramAtmAe upadezelAM paramatA2ka vihita anuSThAno karavAM joie ane e vakhate paramAtmAnA anaMtajJAnAdi guNo pratye rAga keLavI levo joie. ApaNA AtmAnA paNa guNo paramAtmAnA guNo jevA ja che. paramAtmAnA guNo AvirbhUta che ane ApaNA tirohita che. paramAtmAnA zuddhajJAnAdimaya svarUpanI jema ApaNuM AtmasvarUpa paNa AvirbhUta bane - evI bhAvanAthI te te anuSThAno thAya to te anuSThAno dRDha praNidhAnathI saMgata bane che, je cokkasa ja mokSane prApta karAvanArAM bane che. tethI 'svAmIno anugraha mokSaprApaka che.' ema mAnanArAe svAmInA guNanA rAganI pradhAnatA(mukhyatA)e te te anuSThAna karavAM joie. eka parizIlana 33 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMte paramAtmAnI paramatAraka AjJA mujaba anuSThAna karI paramAtmapadane prApta karavA paramAtmAnA anugrahanA bhAjana banI rahIe e ja ekanI eka abhyarthanA. ||16-32 // // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAmIzAnugrahavicAradvAtriMzikA | 34 analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // izAnugrahavicAra batrIzI Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve anaMtopakArI zrI tIrthaMkaraparamAtmAnA paramatAraka zAsananA paramArthane pAmelA zAstrakAra paramarSioe mokSanI prApti mATe "yoganI sAdhanAno upadeza ApI ApaNI upara khUba ja anugraha karyo che. e paramatAraka yoganI siddhi mAtra paramAtmAnA anugrahathI thAya che evI mAnyatAnuM nirAkaraNa A pUrvenI batrIzI dvArA karIne have A sattaramI batrIzImAM mAtra daiva(bhAgya-karma)thI ane mAtra puruSakAra(puruSArtha-prayatnothI yoganI siddhi thAya che evI mAnyatAonuM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. koI vAra puSkaLa prayatna karavA chatAM daivanA abhAve phaLanI prApti thatI nathI. zrI naMdiSaNa Adi mahAtmAonA dRSTAMtathI e samajI zakAya che. AthI taddana viparIta rIte koI vAra sAva ja alpa evA prayatna daivayoge phaLanI siddhi thatI hoya che. zrI bharata mahArAjAdi mahAtmAonA daSTAMtathI e samajI zakAya che. AvI vicitratAnA kAraNe pUrato vicAra karyA vinA keTalAka vidvAnoe yoganI siddhinI pratye mAtra devane athavA mAtra puruSArthane kAraNa mAnavAnuM ucita mAnyuM che. temanI e mAnyatAnuM spaSTa rIte vistArathI nirAkaraNa karIne daiva ane puruSakAra paraspara sApekSapaNe yoganI siddhimAM kAraNa che - e A batrIzImAM mukhyapaNe jaNAvyuM che. vyavahAranayathI ane nizcayanayathI deva ane puruSakAramAM paraspara sApekSatA kaI rIte sadgata che : e ahIM spaSTapaNe jaNAvAyuM che. lokavyavahArathI prasiddha daivAdinI utkaTatAdinuM samarthana karIne kAlabhede daivAdinuM prAdhAnya varNana karatAM graMthakAra paramarSie pharamAvyuM che ke caramAvartakALamAM puruSArthathI prAyaH daiva bAdhita bane che. ethI samajI zakAya che ke yoganI siddhimAM prayatnanuM ja prAdhAnya che. koI vAra zrI naMdiSeNamuni AdinA prabaLa puruSArthathI daivano bAdha na thavA chatAM moTA bhAge caramAvartakALamAM puruSArthathI karmano bAdha thato hoya che. karmano e rIte bAdha (phaLa ApavA mATe asamartha banAvavA svarUpa ahIM bAdha che.) na thAya to caramAvakALamAM paNa yoganI siddhi zakya nahIM bane. graMthanA aMtima bhAgamAM utkaTa prayatnanA phaLasvarUpe graMthibheda varNavyo che. anAdikAlIna rAga-dveSanI tIvra pariNati svarUpa AtmapariNAmane graMthi kahevAya che. zrI vItarAgaparamAtmAnI paramatAraka AjJA mujaba gurudevAdipUjA, sadAcAra, tapa ane muktaSa svarUpa yoganI pUrvasevAnI prAptithI graMthibheda thato hoya che. tenAthI pharI pAcho utkaTa puruSArtha karAya che, jethI dharmAdiviSayamAM ucita pravRtti thAya che. A rIte graMthibhedathI ja jo ucita pravRtti thatI hoya to ucita pravRtti mATe zAstramAM je upadeza apAya che, te nirarthaka che - AvI zaMkAnuM samAdhAna karatAM A batrIzImAM pharamAvyuM che ke guNaThANAno eka parizIlana 35 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAraMbha karanArA mATe ane guNaThANethI paDatA evA AtmAo mATe anukrame temane caDhAvavA ane aTakAvavA upadeza upayogI bane che. ghaDo banAvanAra kuMbhAranA cakranA bhramaNa mATe jema daMDa upayogI bane che tema ahIM graMthibhedathI thatI ucita pravRtti mATe upadeza upayogI bane che. ucita pravRttithI balavattara puruSArtha dvArA karmasthitino hrAsa thavAnA kAraNe AtmAne cAritranI prApti thAya che. cAritrasaMpanna AtmAonAM lakSaNo varNavatAM aMte pharamAvyuM che ke - mArgAnusAritA, zraddhA, prAjJaprajJApanArati, guNarAga ane zakyAraMbha : A cAritrIonAM lakSaNo che. enuM varNana ahIM khUba ja saMkSepathI che. vistArathI enuM varNana "yogazatakamAM upalabdha che. e lakSaNothI viziSTa cAritravaMta AtmAone yoganI pravRtti paramAnaMda-mokSathI sata bane che... ityAdi jaNAvIne A batrIzI pUrNa karI che. | sarvajJaparamAtmAoe darzAvelo mokSamArga vidyamAna hovA chatAM vidvAno; nahIMjavI sAmAnya bAbatomAM kaI rIte unmArge jAya che - e A batrIzInA adhyayanathI ApaNe samajI zakIe chIe. ajJAna dUra karavAnI bhAvanA hoya ane kadAgrahapUrvakanuM valaNa na hoya to khUba ja saraLatAthI sahajapaNe zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacana pratye atUTa vizvAsa prApta karI zakAya che. anyadarzanakAronI ajJAna ane AgrahapUrNa vAto tarapha dhyAna ApyA vinA A batrIzInA parizIlana dvArA zrI sarvajJaparamAtmAnA paramatAraka vacana pratye atUTa vizvAsanuM saMpAdana karI paramAnaMdasadgata yoganI pravRttimAM prayatnazIla banI rahIe e ja ekanI eka sadA mATenI zubhAbhilASA... - A.vi. candraguptasUri devapuruSakAra batrIzI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prArabhyate daivapuruSakAradvAtriMzikA / / mahezvarAnugrahAdeva yogasiddhiriti mataM nirasya daivAdeveyaM puruSakArAdeva veyamityekAntamatanirAsAyopakramate paramAtmAnA anugrahathI ja yoganI siddhi thAya che - A mAnyatAnuM nirAkaraNa karIne devathI ja A yoganI siddhi thAya che; tema ja puruSArthathI ja yoganI siddhi thAya che - AvI ekAMte je mAnyatA che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe A batrIzIno prAraMbha che- daivaM puruSakArazca tulyau dvAvapi tattvataH / nizcayavyavahArAbhyAmatra kurmo vicAraNAm // 17-1 // vaimiti-spaSTa: 97-. "daiva ane puruSakAra(puruSArtha) baMnne yoganI siddhimAM tAttvika rIte ekasarakhA ja upayogI che. vyavahAra ane nizcaya nayanI apekSAe tenI ahIM vicAraNA karAya che." - A pramANe pahelA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke paramAtmAno anugraha ja yoganI siddhimAM kAraNa che. AvI mAnyatAnuM A pUrve soLamI batrIzImAM nirAkaraNa karyuM, keTalAka loko yoganI siddhi deva(bhAgya)thI ja thAya che - ema mAne che ane keTalAka loko puruSakAra(puruSArtha)thI ja yoganI siddhi thAya che - ema mAne che. A baMnne ekAMta mAnyatAnuM A batrIzImAM nirAkaraNa karavAmAM AvyuM che. kAraNa ke tAttvika rIte yoganI siddhimAM daiva ane puruSArtha baMnne samAna rIte ja hetu che. e viSayamAM vyavahAra ane nizcaya : e baMnne nayanI apekSAe ahIM vicAraNA karavAmAM AvI che. 17-15. deva ane puruSakAranuM svarUpa varNavIne nizcayanayanI apekSAe tenI kAraNatAno vicAra karAya che daivaM puruSakArazca svakarmodyamasajJako / nizcayenAnayoH siddhiranyo'nyanirapekSayoH // 17-2 // daivamiti-daivaM svakarmasaJjJakaM, puruSakArazca svodyamasaJjJakaH / nizcayena nizcayanayena / anayordvayoH pratyekaM svakAryajanane'nyonyanirapekSayoH siddhiH / / 17-2 / / zlokArtha spaSTa che. eno Azaya e che ke potAnuM karma ane potAno udyama nAmavALA anukrame daiva ane puruSakAra che. nizcayanayanI apekSAe, potAthI utpanna thanArA kAryamAM (kAryanI pratye) ekabIjAne ekabIjAnI apekSAnI AvazyakatA nathI. anyanirapekSapaNe potAnA eka parizIlana Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryanI pratye hetu tarIke siddhi thAya che. arthAtu potapotAnA kAryanI pratye pote ja kAraNa che, potAne choDIne bIjuM koI kAraNa nathI - ema siddha thAya che. tethI nizcayanayanI apekSAe je kArya (arthAdinI prApti) daivakRta che; emAM daiva ja kAraNa che, puruSakAra paNa nahIM. tema ja je kArya (mokSAdinI prApti) puruSArthakRta(puruSakArakRta) che; emAM puruSakAra ja kAraNa manAya che, daiva paNa nahIM. A rIte parasparanirapekSapaNe sva-svakAryanI pratye sva-sva(deva-puruSakAra)nI kAraNa tarIke siddhi thAya che. ll17-rA atraiva yuktimAha nizcayanayanI apekSAe deva ane puruSakArane potapotAnA kAryanI pratye nirapekSa kAraNa je yuktithI manAya che te yuktine jaNAvAya che- sApekSamasamarthaM hItyato yadavyAptaM yadA / tadA tadeva hetuH syAdanyatsadapi nAdRtam // 17-3 // sApekSamiti-'sApekSaM hyasamartham' ityato nyAyAd daivapuruSakArayormadhye yad yadA vyApRtaM, tadA tadevAdhikRtakArya hetuH syAt, kurvadUpasyaiva kAraNatvAd / anyat sadapi nAdRtaM nAbhyupagatam / anenAsadavizeSAdvastuto'rthakriyAkAritvameva vastuno lakSaNamiti tadvirahAdasadevAnyadityapyarthaH // 17-3 / / "sApekSa asamartha che; tethI je, je vakhate kAryavizeSanI pratye vaparAya che; te, te vakhate te kAryavizeSanI pratye hetu manAya che. te vakhate tenI sAthe bIjAM hovA chatAM tene kAraNa mAnavAmAM AvatAM nathI."- A pramANe trIjA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke koI paNa kAryanI pratye eka kAraNane bIjA kAraNanI apekSA hoya to tene sApekSa kahevAya che ane sApekSamasamarthana A nyAyathI tene asamartha arthAt kArya karavAmAM anupayogI manAya che. AvI ja rIte daiva ane puruSakAra, baMnnene kArya karavAmAM ekabIjAnI apekSA hoya to baMnne asamartha bane che. tethI je vakhate je kAryavizeSanI pratye je upayogI bane che tene ja te kAryanI pratye nirapekSa rIte kAraNa mAnavAmAM Ave che. kAraNa ke kArya karanAra ja kAraNa hoya che. te vakhate tenI sAthe je vidyamAna che te hovA chatAM tene kAraNa tarIke mAnavAmAM AvatuM nathI. je kArya daivayoge thatuM hoya che, tenI pratye daivane ja kAraNa manAya che. paraMtu te vakhate puruSakAra hovA chatAM tene kAraNe mAnatA nathI. tema ja je kArya puruSArthayoge thatuM hoya che tenI pratye puruSakArane ja kAraNa manAya che. paraMtu te vakhate deva hovA chatAM tene kAraNe mAnatA nathI. kAraNa ke vidyamAna evA puruSakArane ane devane te te kAryanI pratye kAraNa mAnavAmAM Ave to te te kArya karatI vakhate anukrame devane ane puruSakArane puruSakAranI ane devanI apekSA che ema mAnavuM paDe ane tethI sApekSane asamartha mAnavAno prasaMga Avaze. tenA nivAraNa mATe devapuruSakAra batrIzI 38 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te te kAryanI pratye daiva ane puruSArtha ekane ja kAraNa manAya che. paraMtu tenI sAthe anukrame puruSArtha ane deva hovA chatAM tene kAraNe mAnatA nathI. AthI samajI zakAze ke sad ane asaddavidyamAna ane avidyamAna)mAM koI vizeSa nathI. jema vidyamAna paNa kAraNa nathI; tema avidyamAna paNa kAraNa nathI. A rIte samAM arthakriyAkAritvasvikAryakaravApaNuM) na hovAthI sat paNa asadu ja che. kAraNa ke "arthakriyAkAritva' e vastunuM vAstavika lakSaNa che. tethI te te daivAdikAraNathI thanArAM te te kAryanI pratye daivAdi ja kAraNa che, tenI sAthe rahenArAM puruSArthAdi kAraNa nathI. sat paNa asat che - e pramANe sari nAkRtam ahIM sapi padathI jaNAvyuM che. II17-all nizcayanayanI apekSAe daiva ane puruSakAramAM nirapekSakAraNatAnuM ja samarthana karAya che- viziSya kAryahetutvaM dvayorityanapekSayoH / avaya'sannidhi tvanyadanyathAsiddhimaJcati // 17-4 // viziSyeti ityevamanapekSayordvayordaivapuruSakArayo viziSya tattadvyaktau kAryahetutvam / anyattu avaya'sannidhi avarjanIyasannidhikaM sat paTAdau kArye daivAgatarAsabhavadanyathAsiddhimaJcati prApnoti / itthaM ca vyavahAravAdinA'nyathAsiddhatvAdapi anyasya kAraNatvaM durvacamiti bhAvaH / / 17-4 / / "A rIte daiva ane puruSakAra - baMnne paraspara nirapekSapaNe te te kAryavizeSanI pratye kAraNa che. ekanI sAthe bIjAnuM saMnidhAna TALI zakAtuM nathI. tethI to te anyathAsiddhine prApta kare che." - A pramANe cothA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke te te vyakti(svarUpa kAryanI pratye daiva ane puruSArtha(puruSakAra)ne svataMtra kAraNa manAya che. arthAt daivajanya kAryavizeSanI pratye deva kAraNa che ane tevI ja rIte puruSakArajanya kAryavizeSanI pratye puruSakAra kAraNa che. A rIte vizeSa svarUpe deva ane puruSakArano te te kAryanI pratye kAryakAraNabhAva che. yadyapi daivathI ane puruSakArathI thanAra che te kAryanI pUrve anaMtarakSaNamAM deva ane puruSakAranI sAthe anukrame puruSakAra ane daivanuM astitva hovAthI tene paNa te te kAryanI pratye kAraNa mAnavAM joie; paraMtu A rIte kAraNanI sAthe jenuM saMnidhAna avarjanIya hoya che tene anyathAsiddha manAya che. paTAdi kAryasthaLe bhAgyayoge(akasmA) AvI caDhelA rAsa(gadheDo)ne paTAdi kAryanI pratye kAraNa mAnavAmAM Avato nathI; paNa anyathAsiddha manAya che. tema ahIM paNa te te kAryanI pratye daivAdinI sAthe avazya rahenAra puruSakArAdine anyathAsiddha manAya che. A rIte vicAravAmAM Ave to vyavahAranayanI mAnyatA dharanAre eka(vizeSa) kAryanI pratye daivAdinI sAthe rahenArA puruSakArAdine, te anyathAsiddha hovAthI kAraNa mAnavAnuM zakya eka parizIlana Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nathI. kAraNa ke anyathAsiddhithI je zUnya hoya che tene kAraNa mAnavAmAM Ave che - A pramANe anyag.. ityAdi graMthano Azaya che. //17-jA nizcayanayanI apekSAe daiva ane puruSakAranI kAraNatAno vicAra karIne have vyavahAranayanI apekSAe tenI vicAraNA karAya che- anvayavyatirekAbhyAM, vyavahArastu manyate / dvayoH sarvatra hetutvaM, gauNamukhyatvazAlinoH // 17-5 / / anvayeti-vyavahArastu vyavahAranayastu / anvayavyatirekAbhyAM dvayordaivapuruSakArayoH sarvatra kArye hetutvaM manyate gauNamukhyatvazAlinoH / kvacitkArye hi kiJcidgauNatayopayujyate, kiJcicca mukhyatayA / sAmAnyatastu daivaM puruSakAraM vA vinA na kiJcitkAryaM jAyate iti sAmAnyataH sarvatra hetutvamanayoH / yastu kurvadUpatvena kAraNatvamicchan sAmAnyataH kAraNatAmevApalapati, tasya ghaTAdyarthamaraNyasthadaNDAdau pravRttidurghaTA, tasyA ghaTasAdhanatAjJAnAdhInatvAt, tasya ca ghaTopadhAnAtprAgasiddheH 'sAdRzyagrahAtprAgapi tatra ghaTasAdhanatvadhIH, ata eva na kAryaliGgakocchedaH, atajjAtIyAttajjAtIyotpattisambhAvanAbhAvAditi' cenna, tatrApi vAsanAvizeSasya bIjatve tenaiva pravRttyAdhupapattau dRSTakAraNavaiphalyaprasaGgAt prakRte bAdhakAbhAvAccetyanyatra vistaraH I97-1TI. anvaya ane vyatirekanA kAraNe deva ane puruSakArane gauNa athavA mukhyabhAve kAryamAtranI pratye kAraNa mAnavAnuM kAma vyavahAranaya kare che." - A pramANe pAMcamA zlokano artha che. kahevAno Azaya samajI zakAya che ke jayAM jayAM kArya che tyAM tyAM tenI pUrvekSaNamAM daiva ane puruSakAra hoya che. A anvaya(kAryakAraNanuM niyata sAhacarya)thI ane jayAM jayAM daiva ane puruSakArano abhAva che tyAM tyAM kAryamAtrano abhAva che. A vyatireka(kAraNAbhAva-kAryAbhAvanuM niyata sAhacaya)thI kAryamAtranI pratye deva ane puruSakArane gauNamukhyabhAve kAraNa mAnavAmAM Ave che. arthAt koI kAryanI pratye daivane gauNa kAraNa ane puruSakArane mukhya kAraNa mAnavAmAM Ave che. tema ja koI kAryanI pratye daivane mukhya kAraNa ane puruSakArane gauNa kAraNa mAnavAmAM Ave che. sAmAnyathI koI paNa kArya zaiva ane puruSakAra vinA thatuM nathI. tethI sAmAnyathI kAryamAtranI pratye daiva ane puruSakAranI kAraNatA manAya che. je (nizcayanayane anusarI) kurvidrupatve ja kAraNatAne icche che arthAt "je kArya kare che te ja kAraNa che; tenAthI bIjA nahi. tethI ghaTanI pratye upayogI banato daMDavizeSa ja (grAma0) kAraNa che. daMDasAmAnya (araNyastha daMDAdi) kAraNa nathI e pramANe vizeSa svarUpe kAraNa mAnIne sAmAnyathI kAryakAraNabhAvano apalApa kare che, te; ghaTAdi kArya mATe araNyastha daMDAdimAM pravRtti karI zakaze nahIM. kAraNa ke vaTasAdhanam ri.. ityAghAkAraka ghaTasAdhanatAnI buddhinA kAraNe 40 devapuruSakAra batrIzI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te pravRtti thatI hoya che. sAmAnya kAraNa mAnavAmAM na Ave to ghaTanI pratye kayo daMDa kAraNa banyo che teno nirNaya to ghaTanI utpatti pachI zakya bane che. ghaTanI utpatti pUrve e zakya banatuM na hovAthI; ghaTanI utpattinI pUrve ghaTasAdhanatAnI buddhi na hovAthI ghaTAdi mATe araNyastha daMDAdimAM pravRtti zakya nahIM bane. "yadyapi ghaTAdi kArya mATe araNyasthadaMDAdimAM je pravRtti thAya che temAM ghaTAdisAdhanatAnI buddhinuM pUrvakatva nathI paraMtu ghaTAdikAryanA sAdhanabhUta grAmasthadaMDAdisadazatvano te daMDAdimAM (araNyastha daMDAdimAM) graha hovAthI ghaTanI utpatti pUrve ghaTasAdhanatvanI buddhi che. tethI ja kAryaliMgaka(dhUmAhiliMgaka) anumAnano uccheda thato nathI. anyathA sarvathA adaSTa te te dhUmAdine joine vaddhi vagerenuM anumAna zakya nahi thAya. tyAM paNa pUrvadaSTadhUmAdisadaza dhUmAdinA darzanathI sAdezyagrahAtmaka ja liMganuM jJAna anumAnanuM prayojaka manAya che. arjAtIyathI taddAtIyanI utpatti zakya nathI - e samajI zakAya che." - A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke sarvathA kSaNikavAdIne pUrva-pUrva kSaNa ja uttara-uttara kSaNanA kAraNa tarIke abhimata hovAthI vAsanA(saMskAra)viziSTa te te kSaNa ja uttarottara sajAtIya ke vijAtIya te te kSaNanuM kAraNa bane che. A rIte to atIndriya saMskAra ja kAraNa hovAthI pratyakSasiddha kAraNane kAraNa mAnavAnI ja jarUra nathI. arthAt te te kAryanA najare dekhAtAM te te kAraNonuM koI ja prayojana nahIM rahe. yadyapi kAraNonuM (daSTa kAraNonuM) e mujaba vaiphalya thAya to bhale thatuM - ema kahIne bauddho ISTApatti karI zake che. paraMtu pratyakSasiddha kAryakAraNabhAvanA svIkAramAM koI bAdhaka na hovAthI pratyakSabAdhita kalpanA karavAnuM ucita nathI.. ityAdi vistArathI graMthakArazrIe anyatra jaNAvyuM che. 17-pA. upara jaNAvyA mujaba kAryamAtranI pratye jo deva ane puruSakAra ubhaya kAraNa hoya to te te kAryadaivathI ke puruSakArathI thayuM che. ityAdi svarUpe avatara kAraNatAno vyavahAra kema thAya che ? e zaMkAnuM samAdhAna karAya che- anutkaTatvaM gauNatvamutkaTatvaM ca mukhyatA / dvayaM pratyekajanyatvavyapadezaniyAmakam // 17-6 // anutkaTatvamiti-gauNatvamanutkaTatvaM na tvalpatvameva, alpasyApi balIyaso gauNatvAvyapadezAd / evaM mukhyatA cotkaTatvam / etaddvayaM pratyekajanyatvavyapadeze niyAmakam / anyathA sarvasya kAryasyobhayajanyatvAtpratyekajanyatvavyavahAro'prAmANikaH syAditi bhAvaH / / 17-6 / / anutkaTane gauNa kahevAya che ane utkaTane mukhya kahevAya che. A anutkaTatva ane utkaTatva baMnne pratyeka(deva puruSakAra - eka eka) janyatvanA vyavahAranuM kAraNa che." - A pramANe eka parizIlana Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaThThA zlokano akSarArtha che. bhAvArtha khUba ja spaSTa che ke daiva athavA puruSakAra jo anutkaTa hoya to temAM gauNatva manAya che. alpa-svarUpa ahIM gauNatva vivakSita nathI. kAraNa ke alpa paNa baLavAna hoya to temAM utkaTatvanA kAraNe gauNatvano vyavahAra thato nathI. AvI ja rIte daiva athavA puruSakAra jo utkaTa hoya to temAM mukhyatva manAya che. e gauNatva ane mukhyatva baMnnethI pratyeka arthAta daiva athavA puruSakArathI ja tvano vyavahAra te te kAryamAM karAya che. anyathA kAryamAtra daiva ane puruSakAra ubhayathI janya hoya to te te kAryamAM daivajanyatva athavA puruSakArajanyatva svarUpa pratyekajanyatvano vyavahAra prAmANika nahIM bane. AthI samajI zakAze ke pratyekajanyatva(pratyekathI utpanna thavuM)nA vyavahAranuM niyAmaka daivAdinI gauNatAdi che. 17-ell etadeva bhaavytiupara jaNAvelI vAtane spaSTapaNe jaNAvAya che- utkaTena hi devena, kRtaM daivakRtaM viduH / tADrona gha yarlaeNna, vRtta yatnakRta nanA: 97-7nA utkaTena hIti-utkaTena hi daivena kRtaM kAryaM janA daivakRtaM viduH, tAdRzenotkaTena yatnena ca kRtaM yalakRtametaditi / itthaM cotkaTasvakRtatvajJAnamanutkaTAnyakRtatvajJAnaM vA pratyekajanyatvAbhilApaprayojakaM / daivakRtamidaM na puruSakArakRtamityatra cotkaTapuruSakArakRtatvAbhAva eva viSaya iti na kazciddoSa ityarthaH / / 17-7 / / "utkaTa evA devathI karAyelA kAryane devakRta kArya ane utkaTa prayatnathI karAyela kAryane yatnakRta kArya tarIke loko jANe che." - A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke utkaTadevakRtatvanuM jJAna hoya athavA daivane choDIne anutkaTa evA puruSArtha-yatnakRtatvanuM jJAna hoya tyAre te jJAna te kAryamAM devakRtatvanA vyavahAranuM prayojaka bane che. tema jayatnakRtatvanA vyavahAranuM prayojaka utkaTayatnakRtatvanuM jJAna athavA anutkaTadaivakRtatvanuM jJAna prayojaka bane che. yadyapi vattamidaM, na puruSAratan... ityAdi vyavahAra prasiddha hovAthI eka kAryamAM ubhayakRtatva nahIM mAnavuM joie; paraMtu e vyavahAra utkaTapuruSakArakatatvAbhAvane samajAve che. sarvathA puruSakArakatatvAbhAvaviSayaka e vyavahAra nathI. tethI daivakRtakAryamAM anutkaTapuruSArthakatatva mAnavAmAM koI doSa nathI. /17-LI vizeSadarzino vyvhaarmuppaadyaavishessdrshinstmuppaadytivivuM, na puruSArata".. ityAdi vyavahAra, vizeSagrAhI vyavahArane AzrayIne kaI rIte saMgata che te jaNAvIne have sAmAnya(vizeSanI vivakSA vinA)grAhI vyavahArane AzrayIne te aMge jaNAvAya che- 42 devapuruSakAra batrIzI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhimAnavazAd vA'yaM, bhramo vidhyAdigocaraH / niviSTabuddhirekatra, nAnyaviSayamicchati // 17-8 // abhimAneti-yadvA'yaM daivakRtamidaM na puruSakArakRtamityAdirvyavahAro vidhyAdigocaro vidhiniSedhaviSayo bhramo viparyAso'bhimAnavazAdahaGkAradoSavazAt / yadyasmAdekatra niviSTabuddhirekaviSayoparaktagrahaNatIvAbhilASo nAnyadviSayamicchati / itthaM caikadharmotkaTajijJAsayaivAparadharmAgrahazyopapadyata iti bhAvaH / vipaJcito'yamartha upadezapadaprasiddha upadezarahasye'smAbhiH / / 17-8 / / "athavA "A devakRta che ane puruSakArakRta nathI' - A vidhiniSedhaviSayaka vyavahAra ahaMkArane laine thayo hovAthI bhramasvarUpa che. kAraNa ke eka viSayamAM buddhi niviSTa hoya to tyAre te bIjA viSayane icchatI nathI. arthAt grahaNa karatI nathI." - A pramANe AThamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno bhAva e che ke, "A devakRta che ane puruSakArakRta nathI..." ityAdi vyavahAra upara jaNAvyA mujaba utkaTa puruSakArakRtatvAbhAvanuM avagAhana kare che - ema jaNAvIne tenI prAmANikatAne jaNAvI. have prakAramaMtare te bhramasvarUpa che te jaNAvAya che. kAraNa ke kAryamAtranI pratye daiva ane puruSakAranuM sAmarthya samAna che - ema mAnanAra vyavahAranaya koI paNa kAryamAM puruSakArakRtatva nathI" evA vyavahArane ucita nA mAne. tethI vidhi ane niSedha viSayaka e vyavahAra, ahaMkArasvarUpa doSanA kAraNe thayo hovAthI AbhimAnika bhramAtmaka che. ahaMkAranuM kAraNa paNa e che ke eka vAra buddhi je viSayane tIvra abhilASathI grahaNa karI temAM uparakta bane che tyAre te viSayane choDIne bIjA viSayane grahaNa karavA tatpara banatI ja nathI. AthI ja eka dharmanI utkaTa jijJAsAnA kAraNe tenAthI bIjA dharmano graha thato nathI. AmAMthI ja AhAryajJAna utpanna thatuM hoya che, je eka jAtino bhrama ja hoya che. jJAtAne cokkasa khabara hoya che ke zaMkha pILo hoto nathI. ema chatAM "za vItatvajJAna nAcatA AvI utkaTa icchAthI thatuM zarvaH patiH evuM jJAna jema pramANa manAtuM nathI tema daiva ane puruSakAra : baMnne, kAryamAtranI pratye sabhAnapaNe kAraNa che - ema mAnanArA avizeSagrAhI vyavahAranayanI apekSAe vivuiM , na puruSavAravRtam...' ityAghAkAraka vidhiniSedhaviSayaka jJAna pramANa manAtuM nathI, paraMtu bhramAtmaka manAya che. kAraNa ke te svArasika che... ityAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM joIe. 'upadezapadamAM prasiddha e vastune graMthakAra paramaSie "upadezarahasyamAM varNavI che. jijJAsuoe tyAMthI jANI levuM joie. /17-8 sApekSamasamarthamiti dUSayitumAha sApekSamasamartha... ityAdi (zlo.naM. 3) zlokathI jaNAvelI vAta barAbara nathI - te jaNAvAya che arthAt temAM dUSaNa jaNAvAya che eka parizIlana Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadISyate parApekSA, svotpattipariNAmayoH / tarhi kArye'pi sA yuktA, na yuktaM dRSTabAdhanam // 17-9 // yadIti-yadi svasyAdhikRtahetorutpattau pariNAme ca parApekSA svAtiriktahetvapekSA iSyate / tadA kArye'pi jananIye / sA hetvantarApekSA yuktA / na yuktaM dRSTabAdhanamanubhUyamAnasya sahakArisamavadhAnena kAryotpAdakatvasyAnyathAkaraNam / / 17-9 / / jo kAraNanI potAnI utpatti ane tenA pariNAmane vize kAraNane choDIne bIjAnI apekSA hoya to kAryanI utpatti vageremAM paNa tevI apekSA yukta ja che. kAraNa ke anubhavasiddha vastuno bAdha-apalApa karavo yukta nathI." - A pramANe navamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke je kAraNane je kArya karavAmAM bIjA kAraNanI apekSA che, te kAraNa te kAryanI pratye asamartha che. tethI te te kAryanI pratye daivAdikAraNane svataMtra (asApekSa) kAraNa manAya che. ityAdi sApekSa.. (17-3) A zlokathI jaNAvyuM che. A aMge jaNAvatAM A zlokathI jaNAvyuM che ke te te kAryanI pratye je paNa kAraNa (asApekSa) mAnavAmAM Ave che, te daivAdikAraNanI utpatti athavA pariNati(avasthAMtaraprApti)nI pratye kAraNane (davAdine) choDIne bIjA kAraNanI apekSA hoya to potAthI(davAdithI) janya kAryanI pratye daivAdikAraNane puruSakArAdinI apekSA hoya, te yogya ja che. kAraNa ke sahakArIkaraNanA samavadhAna vaDe kAraNa kAryanuM utpAdaka bane che, te anubhavasiddha che. teno bAdha-apalApa yukta nahIM bane. ./17-lA. viziSyetyAdinoktaM duussytiviriSya zArdanuvaM.. ityAdi (glo.naM. 4) zlokathI jaNAvelI vAtamAM doSa jaNAvAya che viziSya kAryahetutvaM, kAryabhede bhavedapi / anyathA tvanyathAsiddhiranyatrAtiprasaGgakRt // 17-10 // viziSyeti-viziSya kAryahetutvaM ca kAryabhede prAmANike sati bhavedapi / tathA vijAtIye vahI tRNAdervijAtIye ca tatrAraNyAderiti / anyathA kAryabhedAbhAve tvekena hetunA'parahetoranyathAsiddhirucyamAnA anyatra prakRtAtiriktasthale'tiprasaGgakRt / zakyaM hyevaM vaktuM ghaTe'pi daNDo heturna cakramiti / na zakyaM svatantrAnvayavyatirekadarzanAdekenAparAnyathAsiddhyabhAvAditi cettulyamidamanyatra / / 17-10 // kAryabheda(te te kAryanI bhinnatA) hote chate vizeSa svarUpe(asApekSa)kAryanI pratye kAraNatA ghaTI paNa zake, paraMtu kAryabheda na hoya to anyathAsiddhi; anyatra atiprasaMgane karanArI che." - A pramANe dazamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke A batrIzInA zloka devapuruSakAra batrIzI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naM. 4mAM jaNAvyA mujaba deva ane puruSakAra - baMnne paraspara nirapekSapaNe te te kAryavizeSanI pratye kAraNa che. emanI sAthe bIjAnuM astitva(saMnidhAna) TALI zakAtuM nathI. tethI to te anyathAsiddhine prApta kare che arthAt te anyathAsiddha che. A viSayamAM ahIM A zlokathI jaNAvyuM che ke, te te kAryamAM je bheda manAya che te prAmANika hoya to te rIte vizeSa svarUpe kAraNane (davAdine) kAryanI pratye hetu mAnI paNa zakAya. e mujaba tArTa vahni(tRNavizeSathI utpanna vijAtIya vahni)nI pratye tRNane ane araNinirmanthanAdithI janya vahninI pratye araNinirmathanAdine kAraNa manAya che tema ja araNyamAM utpanna thanArA AraNya vagere vahnivizeSanI pratye araNyAdine kAraNa manAya che. paraMtu evA prakArano kAryano bheda na hoya to eka kAraNane laine bIjA kAraNane anyathAsiddha kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke tema karavAthI anyatra atiprasaMga Avaze. Azaya e che ke yoganI siddhimAM koI bheda na hoya to te te yoganI siddhi pratye svataMtrapaNe daivane ke puruSakArane kAraNa mAnavAmAM Ave ane tenI sAthe rahenAra puruSakArane ke daivane anyathAsiddha mAnavAmAM Ave to yogasiddhine choDIne bIje paNa e atiprasaMga Avaze. arthAt ghaTAdi kAryanI pratye daMDakAraNa che, cakra nahIM.. ityAdi kahI zakAya che. yadyapicakrathI itara daMDAdi sakala sAmagrI hote chate cakra hoya to ghaTa thAya che ane te na hoya to ghaTa thato nathI. A svataMtra anvaya ane vyatirekanA kAraNe ghaTanI pratye daMDa kAraNa che, cakra nahIM... ItyAdi kahI zakAya evuM nathI. paraMtu e rIte to daiva vagere hote chate puruSakArathI yoganI siddhi thAya che ane te na hoya tyAre yoganI siddhi thatI nathI... ityAdi anvaya vyatireka to ahIM paNa samAna ja che. tethI ekane kAraNe mAnI bIjAne anyathAsiddha mAnavAnuM ucita nathI - e samajI zakAya che. 17-1ii. atha devotkarSeNa phalotkarSadarzanAttadeva phalaheturna yana ityAzaGkAyAmAha daiva(bhAgya) prabaLa hoya to utkRSTa phaLa prApta thAya che; tethI phaLanI pratye devane ja kAraNa mAnavAmAM Ave che, prayatnane nahIM - A vAta barAbara nathI, te jaNAvAya che kvacitkarmava yatno'pi, vyApArabahulaH kvacit / antataH prAgbhavIyo'pi, dvAvityanyo'nyasaMzrayau // 17-11 // kvaciditi-kvacitkArye karmeva yalo'pi kvacitkArye vyApArabahulaH / antata aihikayalaprAcuryAnupalambhe prAgbhavIyo'pi sa vyApArabahula AvazyakaH, utkRSTayatnaM vinotkRSTadaivAnutpatteH, ityevaM phalavizeSotkarSaprayojakotkarSavattayApi dvau daivapuruSakArAvanyo'nyasaMzrayau phalajanane parasparApekSau / yata uktaM"vyApAramAtrAt phaladaM niSphalaM mahato'pi ca / ato yatkarma tadaivaM vittaM jJeyaM hitAhitam / / 1 / / evaM eka parizIlana 45 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSakArastu vyApArabahulastathA / phalaheturniyogena jJeyo janmAntare'pi hi // 2 / / anyo'nyasaMzrayAvevaM tIvakhetI vikSo " rUA rUti I97-99/ "koI kAryamAM jema karma utkaTa hoya che tema koI kAryamAM prayatna paNa utkaTa hoya che. koI vAra vartamAnamAM prayatnanI pracuratA(utkaTatA) jaNAtI na paNa hoya to te utkaTa prayatna pUrvabhavano che - e cokkasa che. A rIte phaLanI pratye daiva(karma) ane puruSakAra(prayatna) baMnne paraspara sApekSapaNe prayojaka manAya che." - A pramANe agiyAramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke daiva prabaLa hoya to khUba ja alpa prayatna cikAra phaLa prApta thAya che ane cikAra prayatna karavA chatAM bhAgyanI maMdatAe alpa - nahIMevuM phaLa prApta thAya che - AvuM ghaNIvAra jovA maLatuM hoya che. AthI ema ja lAge ke phaLanA utkarSathI daivamAM ja phaLaprayojakatA che ane puruSakAramAM te nathI. paraMtu A vAta ucita nathI. kAraNa ke upara jaNAvyA mujaba daivanI pracuratAnI jema koI vAra prayatnanI paNa pracuratA jovA maLe che. jyAM paNa devAdhijya sthaLe prayatnanI alpatA jovA maLe tyAM pUrvabhavasaMbaMdhI prayatnanI adhikatA mAnavAnuM Avazyaka che. kAraNa ke utkRSTa prayatna vinA utkRSTa daivanI utpatti zakya nathI. A rIte yoganI siddhi vagere svarUpa phaLanA utkarSanI pratye prayojaka evA utkarSanA Azraya tarIke daiva ane puruSakAra baMnne te te phaLane utpanna karavAmAM paraspara apekSAvALA che. yogabiMdumAM A vAtane jaNAvatAM pharamAvAyuM che ke - "atyaMta alpa evA paNa vyApAra(prayatnothI je karma phaLane ApanAruM bane che ane moTA evA paNa puruSArthathI je karma niSphaLa jAya che te daiva nAmanuM zubhAzubha karma citra (aneka prakAranuM) che. AvI ja rIte karmanI apekSAe vyApAra-bahula (utkaTa) puruSakAra paNa cokkasapaNe janmAMtaramAM paNa phaLanuM kAraNa bane che - te samajI levuM joIe. A pramANe daiva ane puruSakAra phaLanI pratye paraspara sApekSa che - ema vidvAnoe kahyuM che.".. (juo yogabiMdumAM zlo.naM. 322, 323, 324). 17-11TI. A viSayamAM sAMkhyonI mAnyatAne jaNAvIne tenuM nirAkaraNa karAya che- karmava buvate kecit, kAlabhedAt phalapradam / tannaihikaM yato yatnaH, karma tatpaurvadehikam // 17-12 // karmaveti-kecit sAGkhyAH karmaiva karma pradhAnAparanAmakam / evakAreNa puruSakAravyudAsaH / kAlabhedAt tattatkAlasambandhalakSaNavipAkAt / phalapradaM tattatkAryakAri buvate / taduktaM-"anyaistu karmeva kevalaM kAlabhedata" iti / tanna, yata aihikaM karma vANijyarAjasevAdi yatna ucyate / paurvadehikaM pUrvadehajanitaM / tadvAsanAtmanA tathAvidhapudgalagrahaNasambandhena vA'vasthitaM karmocyate / / 17-12 // 46 daivapuruSakAra batrIzI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka loko(sAMkhyo) kahe che ke "kAlavizeSe karma ja phaLane ApanAruM che." paraMtu te barAbara nathI. kAraNa ke A lokamAM thatA vyApAra, dhaMdho, nokarI vagere svarUpa karma (kriyA)ne yatna kahevAya che ane pUrvabhavanA zarIrathI janya je che te karma che." - A pramANe bAramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke sAMkhyo ema kahe che ke pradhAna jenuM bIjuM nAma che te karma ja yoganI siddhimAM kAlavizeSe te te kArya karanAruM che, puruSakAra phaLaprada nathI. te te karma je kALe potAnA vipAka(phaLa)ne darzAvavA samartha bane che, te kALane pAkelo kALa manAya che. kALa pAke tyAre ja te te karma te te kArya karanAruM bane che. kALano paripAka na thayo hoya tyAre karmathI paNa phaLanI prApti thatI nathI. yogabiMdumAM e vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke - sAMkhyoe kevaLa puruSakArathI rahita karma(pradhAna) ja kAlavizeSane prApta karI che te kArya karanAruM bane che, ema mAnyuM che. paraMtu sAMkhyonI e vAta barAbara nathI. kAraNa ke vyApAra, dhaMdho ane rAjAnI sevA vagere svarUpa nokarI Adi A loka saMbaMdhI karmone yatna kahevAya che ane pUrvabhavamAMnA zarIrathI udbhaveluM ke je saMskArasvarUpe athavA tevA prakAranA karmaNavargaNAnA pudgalanA saMbaMdhanA kAraNe AtmAmAM avasthita che tene karma kahevAya che. yadyapi AthI sAMkhyoe jaNAvelI vAtanI ayuktatA spaSTa thatI nathI, paraMtu te have jaNAvAze. ./17-1rA sAMkhyonuM kathana ayukta che, te ja jaNAvAya che- bhavAntarIyaM tatkAryaM, kurute naihikaM vinA / dvAratvena ca gauNatvamubhayatra na durvacam // 17-13 // bhavAntarIyamiti-bhavAntarIyaM pUrvabhavArjitaM tatkarma / kAryaM dhanaprAptyAdikam / aihikaM vANijyarAjasevAdi karma vinA na kurute / ato'nvayavyatirekAvizeSAt paurvadehikasyevaihikasyApi karmaNaH kAryahetutvamiti dvayoranyo'nyApekSatvameva / taduktaM-"daivamAtmakRtaM vidyAt karma yatpaurvadehikam / smRtaH puruSakArastu kriyate yadihAparam / / 1 / / naitadAtmakriyAbhAve yataH svaphalasAdhanam / ataH pUrvoktameveha lakSaNaM tAttvikaM tayoH / / 2 / / iti" / dvAratvena vyApAratvena ca gauNatvamucyamAnam / ubhayatra yatne karmaNi ca na durvacam / aihikayalasya karmavyApAratvavat prAgbhavIyakarmaNo'pi prAgbhavIyayanavyApAratvAvizeSAditi bhAvaH 97-1rU. pUrvabhavamAM upArjeluM te karma A loka saMbaMdhI karma(yatna) vinA kArya karatuM nathI. dvAra hovAnA kAraNe yatna gauNa che, A pramANe baMnne sthAne kahevAnuM azakya nathI." - A pramANe teramA zlokano artha che. eno Azaya e che ke bhavAMtaramAM upArjeluM zubhAzubha karma jyAre paNa dhananI prApti vagere je phaLane ApavAnuM kArya kare che, te A loka saMbaMdhI vyApAra ke rAjayasevAdi svarUpa eka parizIlana Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma(yatna) vinA karatuM nathI. tethI "jayAM daiva che tyAM phaLa che ane jyAM daiva nathI tyAM phaLa paNa nathI' - A anvayavyatirekanI jema, "jayAM aihika karma(yatna) che, tyAM phaLa che ane jyAM aihika karma(vANijyAdi svarUpa) - yatna nathI, tyAM phaLa paNa nathI - A anvayavyatireka paNa samAna hovAthI pauvadahika karma-daivanI jema aihika paNa karma-yatnane kAryanI pratye kAraNa mAnavuM joIe. jethI deva ane puruSakAra baMnne paraspara sApekSapaNe kAryanI pratye kAraNa che - e spaSTa che. yogabiMdumAM e aMge jaNAvyuM che ke mithyAtva, avirati ane kaSAya vagere hetuothI AtmAe kareluM je pUrvabhavanA zarIramAM thayeluM karma che tene daiva tarIke jANavuM tema ja A bhavamAM vyApArI loko vagere dvArA vANijyAdi (dhaMdho vagere) je karma karAya che te puruSakAra che. pUrvabhavanuM karma hovA chatAM A bhavamAM temane vANijya-rAjyasevAdi karma karavuM paDe che, tyAre ja phaLanI prApti thAya che. yogabiMdu 32pI A karma; jIvano tevA prakArano vyApAra na hoya to je kAraNe potAnA kAryane karanAruM te banatuM nathI, tethI te baMnnenuM pUrve jaNAvyA mujabanuM paraspara apekSAvALuM svarUpa vAstavika che. 326ll jema daMDathI janya cakrabhramaNa dvArA ghaTa thato hovAthI tyAM daMDa mukhya kAraNa ane cakrabhramaNa gauNa kAraNa manAya che tema pIvedahika karma A bhavanA yatna dvArA phaLanI pratye kAraNa banatuM hovAthI daiva mukhya kAraNa che ane yatna dvAra-vyApAra hovAthI gauNa kAraNa che." - A pramANe kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke e pramANe to daiva paNa; tenA pUrvabhavanA zarIramAM udbhavelA yatnano vyApAra hovAthI daivane paNa gauNa kAraNa mAnavuM paDaze. jema daiva vinA yatna thato nathI tema yatna vinA paNa devano saMbhava kyAM che? tethI phaLanI pratye deva ane puruSakAra ubhaya samAna rIte kAraNa che. 17-13. kevaLa daivane phaLanI pratye kAraNa mAnavAmAM dUSaNAMtara jaNAvAya che- apekSye kAlabhede ca, hetvaikyaM pariziSyate / dRSTahAniradRSTasya, kalpanaM cAtibAdhakam // 17-14 // apekSya iti-kevalena karmaNA citraphalajanane kAlabhede cApekSye'pekSaNIye hetvaikyaM kAraNaikyaM pariziSyate / tatkSaNaviziSTakAryatvAvacchinne tatkSaNasya hetutvenaivAnatiprasaGgAddezaniyamasya ca svabhAvata evopapatteH / kiM ca dRSTahAnidRSTAnAM kAraNAnAM yatrAdInAM tyAgaH, adRSTasya ca pradhAnasya kalpanam / atibAdhakamatibAdhAkArIti na kiJcidetat / / 17-14 / / "te te phaLanI pratye kalavizeSane laIne mAtra karmane (devane) kAraNa mAnavAmAM Ave to kAraNanuM aikya ja mAnavAnuM rahe che. e rIte daSTa kAraNonI hAni ane adRSTa kAraNanI kalpanA atyaMta duSTa che." - A pramANe caudamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke kAryamAtranI 48 devapuruSakAra batrIzI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratye mAtra devane ja kAraNa mAnavAmAM Ave to bhinna bhinna kALamAM thanArAM te te kAryanI pratye kAlavizeSane laine te te kAryanI utpattine upapanna karI zakAya che. arthAt te te kALanI apekSAe daivathI te te kALe te te kAryanI utpatti thAya che - A pramANe mAnIne phaLanI pratye kevaLa karmanI kAraNatAne keTalAka loko mAne che. paraMtu ema mAnavAthI te te kAlamAM thanAra che te kAryanI pratye te te kSaNane ja kAraNa mAnavAthI koI doSa nahIM Ave. tethI kAryanI pratye eka ja (kSaNane ja) kAraNa mAnavAno prasaMga Avaze. yadyapi te te kALamAM thanAra kArya te te dezamAM sthAnamAM) ja sarvatra nahi) thatuM hovAthI te te kAryanI pratye te te dezane paNa kAraNa mAnavAnuM Avazyaka hovAthI kArarNakyanA parizeSano prasaMga Avato nathI. paraMtu te te kSaNano svabhAva ja che ke te potAnA kAryane te te dezamAM ja kare che. A pramANe svabhAvathI ja dezanuM niyamana(te te dezamAM ja kAryanuM thavuM) zakya hovAthI kAraNanA aikyanA parizeSano prasaMga che ja. kathaMcit te; devamAtra kAraNatAvAdIne ISTa che - ema mAnavAmAM Ave to temane je doSa Ave che te A zlokanA uttarAddhathI jaNAvAya che. eno Azaya spaSTa che ke phaLanI pratye mAtra daiva-karmane kAraNa mAnavAmAM Ave to najare dekhAtAM evAM yatna vagere kAraNono tyAga karAya che arthAt temAM kAraNatAno niSedha karAya che ane adaSTa evA daiva-pradhAna(kama)nI kalpanA karAya che, e atyaMta duSTa che. daSTano apalopa ane aSTanI kalpanA atyaMta doSAvaha che - e samajI zakAya che. tethI sAMkhoe jaNAvelI vAta barAbara nathI.. e spaSTa che. I17-14o. daiva-karma adaSTa-atIndriya hovAthI daSTa kAraNonA samudAya vaDe ja kAryanI utpatti upapanna thatI hoya to tene(davane) phaLanI pratye kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI. - A nAstika jevAnI mAnyatAnuM nirAkaraNa karAya che- dRSTenaivopapattau ca, nAdRSTamiti kecana / phale vizeSAt tadasat, tulyasAdhanayordvayoH // 17-15 // dRSTenaiveti-dRSTenaiva kAraNasamAjenopapattau jagadvyavasthAnirvAhalakSaNAyAM satyAM / nAdRSTaM karma kalpanIyamiti kecana nAstikaprAyAH / te hi vadanti vihitaniSiddhAbhyAmapi karmabhyAmAmuSmikaphalajananaM svadhvaMsadvAraivopapatsyata iti kimantargaDunA'dRSTena ? na cAdRSTasattve caramasukhaduHkhAdibhogena tannAzAt phalavirAmopapattiranyathA tu tadanupapattiriti vAcyam, adRSTAbhyupagame'pi kAlAntara eva phalaprAptestadanyakAle phalavirAmopapatteriti / tadasat, tulyasAdhanayoH sadRzadRSTakAraNayordvayoH puruSayoH phale vizeSAt / tasya cAdRSTabhedaM vinA'nupapattyA tadasiddheH / jAyate hokajAtIyadugdhapAnAdeva kasyaciduHkhaM kasyacicca sukhamityatra cAdRSTabheda eva niyAmaka iti / na ca karkaTyAdivadugdhAdeH kvacitpittAdirasod eka parizIlana 49 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodhAdupapattiH, sarvatra tadApatteH / na ca bheSajavattathopapattiH, tataH sAkSAt sukhAditaulyAddhAtuvaiSamyAderuttarakAlatvAditi / tadidamuktaM bhASyakRtA-"jo tulasAhaNANaM phale viseso Na so viNA heuM / kajjattaNao nayama ghauM be de 3 se vadhyuM IT" 07-9 | daSTa evAM kAraNonA samudAyathI ja kAryanI upapatti thatI hoya to adaSTa evA devane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI - A pramANe keTalAka kahe che. paraMtu ekasarakhAM kAraNo hovA chatAM phaLamAM vizeSatA dekhAtI hovAthI te kathana asata che." - A pramANe paMdaramA zlokano artha che. teno Azaya e che ke te te sukhaduHkhAdi kAryonI pratye najare dekhAtAM tenAM sAdhanothI ja A jagatanI vyavasthAno nirvAha thaI jAya che. tethI te te kAryonI pratye atIndriya-adRSTa karmane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI - A pramANe nAstika jevA loko kahe che. temanuM kathana e che ke vidhAna karAyelAM pUjAdi karmathI ane niSedha karAyelAM hiMsAdi karmathI bhavAMtaramAM je sukha ane duHkha vagere svarUpa phaLanI prApti thAya che, te phaLanI prApti vakhate tenI avyavahita pUrvekSaNe) te te pUjA ane hiMsAdi svarUpa karma-anuSThAna na hovAthI te anuSThAnajanya adaSTa(puNya-pApa)-karmanI kalpanA karAya che, jethI pUrvajanmanAM te te anuSThAno potAthI janya evA adaSTa dharmAdharma)-karma dvArA paralokamAM sukha-duHkhAdinAM janaka bane che. paraMtu e mATe aSTa-daivanI kalpanA karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke pUjAdi te te anuSThAnothI potAnA dhvasa dvArA te te sukha-duHkhAdi kAryonI utpatti thaI zake che. "A rIte adRSTa karmane kAraNa mAnavAmAM Ave nahi ane te te anuSThAnanA dhvasane kAraNa mAnavAmAM Ave to pUjAdi anuSThAnothI, teno dhvaMsa sarvadA vidyamAna hovAthI niraMtara sukha-duHkhAdi phaLa prApta thayA ja karaze, kyAreya ya teno virAma nahIM thAya. adaSTane kAraNe mAnavAthI jyAre carama sukhaduHkhAdinA bhogathI adaSTano nAza thaze eTale tyAre phaLano uparama thaze. dhvaMsano nAza thato na hovAthI phaLano uparama (virAma) nahIM thAya. tethI phaLanA uparamanI anupapatti na thAya te mATe adaSTanI kalpanA karavI joie." - A pramANe nahIM kahevuM. kAraNa ke adaSTano svIkAra karyA pachI paNa kAlAMtare ja (vivalita kALe) phaLanI prApti thAya che. tenAthI bhinna kALamAM to adaSTa hovA chatAM phaLano virAma ja hoya che. tema vaeNsanI vidyamAnatAmAM paNa phaLano virAma zakya che. A pramANe keTalAka lokonuM kahevuM che, tenI ayuktatAne zlokanA uttarAddhathI jaNAvAya che. eno Azaya e che ke ekasarakhA daSTa kAraNasvarUpa yatna vagere hovA chatAM be AtmAone ekasvarUpa phaLa maLatuM nathI. paraMtu temanAM phaLomAM vizeSatA hoya che. e baMnne AtmAonA adaSTamAM pharaka mAnyA vinA phaLavizeSanI siddhi zakya nathI. lokamAM paNa AvuM jovA maLe che ke ekasarakhuM ja dugdhapAna hovA chatAM koine tenAthI duHkha thAya che ane koine tethI sukha thAya che. A phaLavizeSamAM niyAmaka, te te AtmAnuM adaSTavizeSa ja che. "kAkaDI vagerenI jema koI 50 devapuruSakAra batrIzI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra dUdha pIvAthI pittAdi rasa utpanna thavAnA kAraNe dugdhapAnAdithI sukha-duHkhAdinI utpatti thatI hoya che. tethI adaSTanI kalpanA karavAnI AvazyakatA nathI." - A pramANe kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke e pramANe adaSTa mAnavAmAM na Ave to sarvatra dugdhapAnAdinA kAraNe pittAdirasano uddabhava mAnavAno prasaMga Avaze. "rogIne jema auSadhAdithI ArogyanI prApti thAya che tema sahakArI daSTakAraNothI sukhaduHkhAdinI prApti thaI zake che. tethI adaSTa-karmanI kalpanA karavAnI jarUra nathI." A pramANe nahIM kahevuM joie. kAraNa ke tethI auSadhanuM sevana karanArAdi saune sukhAdinI prApti samAnapaNe thavAno prasaMga Avaze. "auSadhAdinuM sevana karanAranA zarIranI dhAtuonI viSamatAdinA kAraNe temane sarakhI rIte sukhAdinI prApti thatI nathI." A pramANe kahevAnuM paNa ucita nathI. kAraNa ke dhAtunI viSamatAdinA uttarakALamAM ja auSadhAdinuM sevana hovAthI tenAthI turata ja sukhAdinI prApti thavI joIe. AthI spaSTa che ke tulyasAdhanavALAM baMnenA phaLamAM je vizeSatA che, te daSTakAraNane laIne nathI. paraMtu adakAraNane laIne che. e mujaba bhASyakArazrIe (1613 gAthA) pharamAvyuM che ke tulyasAdhanavALAonA phaLamAM je vizeSatA che; teghaDAnI jema kArya hovAthI he gautama ! kAraNathI rahita nathI. te kAraNa karma che. ./17-1po. adaSTa-karmane kAraNa mAnavAmAM na Ave to je doSa prApta thAya che te ja jaNAvAya che na cApi kSaNikaM karma, phalAyAdRSTamantarA / vaiyarthyaJca prasajyeta, prAyazcittavidherapi // 17-16 // na ceti-na ca kSaNikaM kriyAkAlamAtroparataM karma adRSTamantarA phalAya phalaM janayitumalaM samarthaM / ciradhvastasya kAlAntarabhAviphalajanakatvasya bhAvavyApArakatvavyAptatvAvadhAraNAd, dhvaMsasya ca vyApAratve'nubhavenApi taddvAraiva smRtijananopapattau saMskAro'pyucchidyeta / taduktamudayanenApi-"ciraMdhvastaM phalAyAlaM na karmAtizayaM vinA" iti / api ca prAyazcittavidherapi adRSTamantarA vaiyarthyaM prasajyeta / adharmanAzenaiva tasya phalavattvAd, narakAdiduHkhAnAM prAyazcittaviSayakarmajanyAnAmaprasiddhyA tannAzasya kartumazakyatvAd duHkhaprAgabhAvasyApyasAdhyatvAt / prAgabhAvasya pratiyogijanakatvaniyamena tajjanyaduHkhotpattyApattezcetyanyatra vistara: 197-1ddo aSTa-karma(deva) vinA kSaNika evuM karma(anuSThAna-kriyA), phaLane utpanna karavA mATe samartha nahIM bane. tema ja adaSTa vinA prAyazcittanuM vidhAna paNa vyartha bane che." - A pramANe soLamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke devapUjAdisvarUpa je anuSThAno che, te anuSThAnonuM svargAdi svarUpa phaLa kAlAMtare bIjA bhavamAM jayAre prApta thAya che tyAre te anuSThAnono nAza thayelo hoya che. A rIte phaLanI prApti thAya e pahelAM ja je anuSThAno naSTa eka parizIlana 51 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI jAya che, evAM te kriyAkAzamAtrathI uparata thayelAM anuSThAnone kSaNika karma kahevAya che. jenAthI je kArya thavAnuM che, te kAryanI utpattinI avyavahita pUrvekSaNe te kAraNanuM astitva hovuM joIe. kSaNika karmonuM evuM sAkSAt astitvabAdhita hovAthI svajanya adaSTa dvArA tenuM astitva phaLanI utpattinI avyavahita pUrvakSaNe mAnavAmAM Ave che. anyathA adaSTanI kalpanA karavAmAM na Ave to kAraNanA abhAvamAM kAryanI utpatti mAnavI paDaze. AthI samajI zakAze ke adaSTa(dharmAdhamInA abhAve devapUjAdisvarUpa anuSThAnAtmaka kSaNika karma(karyA pachI turata ja naSTa thanAra), phaLane utpanna karavA mATe samartha banatuM nathI. kAryanI utpattinI pUrve ghaNA kALathI nAza pAmelA kAraNane bhAvasvarUpa vyApAra dvArA ja kAraNa mAnavAmAM Ave che. arthAt tevA kAraNamAM bhAvavyApAratvena vyApakatA (kAryaniSThavyApyatAnirUpitavyApakatA) mAnavAmAM Ave che. yadyapi kAryanI utpattinI pUrve ghaNA kALathI nAza pAmelA kAraNanA vyApAra tarIke tenA dhvaMsane ja mAnI levAthI tAdeza dhvasa dvArA paNa kAlAMtare svargAdi phaLanI utpatti zakya che. tethI te mATe bhAvasvarUpa adaSTanI kalpanA karavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu A rIte to smRtinI pratye saMskAra dvArA anubhavane kAraNe mAnavAnI jarUra nahIM rahe. kAraNa ke anubhavane tenA dhvasa dvArA ja smRtinI pratye kAraNa mAnavAthI paNa skRtinI utpatti thaI zake che. tethI saMskAranA ucchedano prasaMga Avaze. A vAta nyAyakusumAnjalimAM udayanAcArye paNa karI che ke "karmanA atizaya vinA (dvAra vinA) lAMbA kALathI dhvasta thayelAM kAraNa, phaLanI utpattimAM samartha nathI. upara jaNAvyA mujaba ciradhvasta kAraNone phaLanI utpattinI pratye svadhvaMsa dvArA kAraNa mAnavAmAM Ave to anubhavane paNa tenA dhvasa dvArA smRtinI pratye kAraNa mAnavAno prasaMga AvavAthI je saMskAranA ucchedano prasaMga Ave che te ISTa ja che - ema kahevAmAM Ave to adaSTane na mAnavAmAM dUSaNAMtara jaNAvAya che vaiyaO .. ityAdi graMthathI. eno Azaya e che ke jo adaSTAtmaka karma(devapradhAna) mAnavAmAM na Ave to prAyazcittanuM vidhAna nirarthaka bane che. adharmano nAza karavAthI ja prAyazcittanI saphaLatA che. "hiMsAdinA AcaraNathI tenA dhvasa dvArA prApta thanArAM narakAdi duHkhono nAza prAyazcittathI thAya che.' - A pramANe kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke prAyazcittanA viSayabhUta hiMsAdi karmajanya narakAdi duHkho prAyazcittanA vidhAna vakhate prasiddha na hovAthI teno nAza prAyazcittathI zakya nathI. "prAyazcittathI tAdaza duHkhono prAgabhAva thAya che' - e kahevAnuM paNa ucita nathI. kAraNa ke te duHkhAdino prAgabhAva sAdhya nathI, anAdino che. "prAyazcittathI te narakAdi duHkhonA prAgabhAvano nAza thato nathI, paraMtu te jaLavAI rahe che. te svarUpa ja tenI sAdhyatA che. A pramANe paNa kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke te te prAgabhAva potAnA te te pratiyogI(jano abhAva hoya che te abhAvano pratiyogI kahevAya 52 devapuruSakAra batrIzI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che.)no janaka hovAthI kAlAMtare du:khaprAgabhAvathI narakAdi duHkhonI avazya utpatti thaze. prAyazcitta karavAthI, hiMsAdi karmajanya narakAdi duHkhanA prAgabhAvanI sthiti TakI rahe to te duHkhaprAgabhAva potAnA pratiyogI duHkhano niyamA janaka hovAthI bhaviSyamAM game tyAre narakAdi duHkhonI prApti-utpatti cokkasa ja thavAno prasaMga Avaze... ityAdi vistArathI graMthakArazrIe anyatra-syAdvAdakalpalatA vagere graMthomAM jaNAvyuM che. vistArathI jANavAnI icchAvALAe tyAMthI jANI levuM joie. / / 17-16 / / A rIte daiva ane puruSakAra paraspara sApekSapaNe phaLanI pratye samAnarUpe kAraNa che - te jaNAvyuM che. te aMge je vizeSa che te have jaNAvAya che-- vizeSazcAtra balavadekamanyannihanti yat I vyabhicArazca nApyevamapekSya pratiyoginam // 17- 17 // vizeSazceti - atra ca daivapuruSakAravicAraNAyAM vizeSo'yaM / yadanayormadhye ekaM balavadanyannirbalaM nihanti / svaphalamupadadhAnaM pratiskhalayati / nanvatraivaikavyabhicArAdubhayoranyo'nyApekSatvakSatirityatrAhaevamapi ca pratiyoginamapekSya na vyabhicAraH / ekenAnyapratighAte'pyanyasya pratiyogitayA'pekSaNAt kevalaM pratihatatvenaiva pratighAtapratiyogitvena gauNatvamAtraM syAditi bodhyam / / 17- 17 / / "daiva ane puruSakAra baMnne, phaLanI pratye samAnasvarUpe kAraNa hovA chatAM temAM vizeSatA che ke emAM je balavar che te bIjAne haNe che. Ama chatAM pratiyogInI apekSA hovAthI vyabhicAra Avato nathI." - A pramANe sattaramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno bhAva e che ke ahIM daiva ane puruSakAranI vicAraNAmAM e vizeSa che ke e bemAM je eka baLavAna che te bIjA nirbaLane haNe che arthAt potAnA phaLane ApavA detuM nathI. je nirbaLa che, tenAthI je phaLa utpanna thavAnuM hoya tene baLavAna thavA detuM nathI. "AthI to kAryanI pratye daiva ane puruSakAra e baMnnemAMthI je baLavAna che te eka ja kAraNa bane che. tethI nirbaLamAM kAraNatA vyabhicArI thavAthI 'baMnne paraspara sApekSa kAraNa che' - A vAtamAM tathya nathI." e pramANe nahIM kahevuM joie. kAraNa ke pratiyogInI apekSA hovAthI vyabhicAra Avato nathI. Azaya e che ke - daiva ane puruSakAramAM je baLavAna che ane bIjA nirbaLane haNe che, te baLavAna paNa hanananA pratiyogI evA nirbaLanA hanana mATe nirbaLanI apekSA kare che. jo nirbaLa na hoya to baLavAna kone haNe ? tethI A rIte nirbaLanI apekSA hovAthI daiva ane puruSakA2 baMnne pa2spa2 sApekSa ja kAraNa bane che. mAtra baLavAna daivAdinA kAraNe nirbaLa evA puruSakArAdino pratighAta thato hovAthI pratighAtanA pratiyogI evA puruSakArAdine gauNa kAraNa manAya che... ityAdi barAbara samajI levuM joie. mahAmaMtrI kalpakanA baLavAna eka parizIlana 53 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSakArathI svakuTuMbanA vadhane prApta karAvanAruM karma pratihata thayuM hatuM ane dvArikAnagarInA dAhanI pravRtti vakhate te karmathI vAsudeva-baLadevano puruSArtha pratihata thayo hato. daiva ane puruSakAranuM paraspara tulya baLa na hoya to A rIte ekabIjAthI ekabIjAno upaghAta zakya nathI. / / 17-17 / / upara jaNAvyA mujaba daiva ane puruSakAramAM paraspara upaghAtyopadhAtakabhAva siddha thavAthI je siddha thAya che, te jaNAvAya che-- karmaNA karmamAtrasya, nopaghAtAdi tattvataH / svavyApAragatatve tu tasyaitadapi yujyate / / 17-18 / / karmaNeti-karmaNA kevalenaiva / karmamAtrasya kevalasyaiva karmaNaH / na upaghAtAdi upaghAtAnugrahau / tattvato'nupacAreNa / na hi kevalaM karma kiJcidupahantuM nigrahItuM vA kSamam, asahAyatvAt / svavyApAragatatve tu jIvakriyApratibaddhatve punaH / tasya karmaNaH / etadapi parasparopaghAtAdi yujyate / / 17-18 / / "mAtra karmathI mAtra karmanA upaghAtAdi tAttvika rIte thatA nathI. AtmAnA potAnA vyApAra(kriyA)thI karma pratibaddha hoya to tenA paraspara upaghAtAdi paNa saMgata thAya che." - A pramANe aDhAramA zlokano akSarArtha che. eno Azaya spaSTa che ke karmane potAnA phaLanI utpattinI pratye jIvanA vyApAra(yatna)nI apekSA na hoya to; mAtra karmathI mAtra karmano upaghAta athavA anugraha saMgata nahIM thAya. kAraNa ke karmane sahAya na hovAthI te kevala karmamAtra karmane haNavA mATe ke tenI upara anugraha karavA mATe samartha banatuM nathI. AtmavyApAra-puruSakArathI pratibaddha sApekSa hoya to te karmanA upaghAtAdi zakya bane che. kAraNa ke tyAre tene AtmavyApAranI sahAya prApta thatI hoya che. / / 17-18 upara jaNAvelI vAtane ja spaSTa rIte jaNAvAya che-- 54 ubhayostatsvabhAvatve, tattatkAlAdyapekSayA / bAdhyabAdhakabhAvaH syAt, samyagnyAyAvirodhataH / / 17-19 / / ubhayoriti-ubhayordevapuruSakArayoH / tatsvabhAvatve bAdhyabAdhakasvabhAvatve / teSAM kAlAdInAM sahakArikAraNAnAmapekSayA / bAdhyabAdhakabhAva upaghAtyopaghAtakabhAvaH syAt / samyagnyAyasya smygyuktervirodhato'vighaTanAt ||17-11|| "te te kAlAdi sahakArI kAraNanI apekSAe daiva ane puruSakAra - baMnneno bAdhyabAdhaka svabhAva hoya to te baMnneno upaghAtyopaghAtaka bhAva; sadyuktinA avirodhathI thai zake che." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. eno Azaya lagabhaga A pUrve jaNAvAyo che. daiva dhruvapuruSakAra batrIzI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane puruSakAra baMnneno ekabIjAthI bAdhita thavAno ane ekabIjAno bAdha karavAno svabhAva hoya to ja kAlAdi sahAyakanI apekSAe daivAdi upaghAtya ke upaghAtaka vAstavika rIte thaI zake che. daiva ane puruSArtha baMnneno paraspara bAdhya tema ja bAdhaka banavAno svabhAva ja na hoya to baLavAna hoya ke na hoya topaNa te upaghAtya ke upaghAtaka banI zakaze nahIM. dravya, kSetra ke kALa vagere sahakArI kAraNono game teTalo sahakAra prApta thAya topaNa taMtuno ghaTotpAdaka svabhAva na hovAthI taMtuthI jema ghaTa thato nathI tema daivAdino tevo bAdhya-bAdhaka-svabhAva na hoya to koI paNa rIte teno upaghAta ane anugraha nahIM thAya. tethI daiva ane puruSakAra : baMnneno bAdhyabAdhakasvabhAva mAnavo joIe. jethI vinA virodhe sadbhaktithI e baMnnemAM paraspara upaghAtyaupaghAtakabhAva saMgata thAya che. 17-19o. daiva ane puruSakAranA paraspara bAdhyabAdhakabhAvane AzrayIne bIjI rIte jaNAvAya che pratimAyogyatAtulyaM, karmAniyatabhAvakam / vAdhyamag: prayatnana, saiva pratimatyapa |97-20 pratimeti-pratimAyogyatayA tulyaM sadRzaM karma phalajananaM pratyaniyatabhAvaM, phalajanananiyatimato'bAdhyatvAt / prayatnena bAdhyaM nivartanIyaM / saiva pratimAyogyataiva pratimayetyapyAhurAcAryAH / apiH karmaNo bAdhane puruSakArasya tatphalajanananiyatyabhAvaniyatAM niyatiM sahakAriNI samuccinoti / tadidamuktaM"karmAniyatabhAvaM tu yat syAccitraM phalaM prati / tadbAdhyamatra dArvAdipratimAyogyatAsamam / / 1 / / / / 17-20 / / pratimAnI yogyatA jevuM aniyatapaNe phaLanI pratye kAraNa bananAruM karma, prayatnathI bAdhya bane che. pratimAthI pratimAnI yogyatA ja bAdhya bane che. A pramANe paNa AcAryo kahe che." - A pramANe vIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pratimAnI yogyatAnI jema phaLane utpanna karavAmAM karma aniyatabhAvavALuM che. phaLanI pratye niyatabhAvavALuM karma hoya to te bAdhya nahIM bane. je karma cokkasa niyata samaye potAnA phaLane ApanAruM che, te karma koI paNa rIte phaLanI pratye bAdhita nahIM banI zake. dareka kASThamAM pratimA thavAnI yogyatA hovA chatAM kyAre kayA kASThathI pratimA thavAnI che e cokkasa nathI, tema aniyatabhAvavALuM karma che. prayatnathI evuM karma bAdhya bane che arthAt svajanya evA phaLane utpanna karavAthI nivRtta bane che. pratimAthI jema pratimAnI yogyatA nivRtta thAya che, tema prayatnathI ahIM karma nivRtta thAya che. A rIte karmano bAdha karatI vakhate, te phaLanI utpattinI aniyatatA(game tyAre thavA svarUpa)nI vyApaka evI je niyati(aniyatapaNe cokkasa thavA svarUpa avasthA) che te puruSakArane sahakArI kAraNa bane che. AthI samajI zakAze ke karmathI aniyatapaNe je kArya cokkasa thavAnuM che evA kAryanI pratye prayatna karmane bAdhya kare che. je kArya cokkasapaNe(niyata) karmathI thavAnuM che, te eka parizIlana Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAryane AzrayIne prayatnathI karmano bAdha thato nathI. A vAtane jaNAvatAM yogabiMdumAM jaNAvyuM che ke "sukha-duHkhAdi phaLanI pratye, aniyata-svabhAvavALuM bhinna bhinna prakAravALuM je karma che, te ahIM prayatnathI bAdhya bane che; je kASThAdinI pratimAnI yogyatA jevuM che." I17-2vA atra dRSTAntadA ntikayorbAdhakataikyaM zabdasAmyAdeva vikAranAzasAdhAraNarUpAntarapariNatyaiva vetyabhiprAyavAnAha ahIM deva ane puruSakAra : baMnnenI paraspara bAdhya-bAdhakatAnA vicAramAM, daSTAMta (pratimAnI yogyatA) ane dASTablika(karma-deva)nI bAdhakatAnuM sAmya zabdanA sAmyathI ja che athavA vikAra ane nAza : ubhayasAdhAraNa rUpAMtara svarUpa pariNatine laIne ja che, e abhiprAyathI jaNAvAya che- pratimAyogyatAnAzaH, pratimotpattito bhavet / karmaNo vikriyA yatnAd, bAdhyabAdhakatetyasau // 17-21 // pratimeti-pratimotpattitaH pratimAyogyatAyA nAza eva bAdho bhavet / karmaNo yalAdvikriyA adhikRtaphalajananazaktibhaGgalakSaNA bAdha ityasau bAdhyabAdhakatA / etena pratimayA taddhetuyatnena vA tadyogyatAbAdhe tadutpattivat karmayogyatAbAdhe'pi tatphalotpattiprasaGga iti nirastam, upAdAnasyaiva svanAzAbhinnaphalotpattiniyatatvAt / karmayogyatAyAstu sukhaduHkhAdinimittatvAddaNDanAze ghaTasyeva tannAze phlsyaasanmavadviti draSTavyam I97-2aa "pratimAnI utpattinA kAraNe pratimAnI yogyatAno nAza thAya che ane prayatnanA kAraNe karmanI vikriyA thAya che. A bAdhya-bAdhakatA che." - A pramANe ekavIsamA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke pratimAnI utpatti thavAthI kAThamAM rahelI pratimAnI yogyatAno je nAza thAya che te ja bAdha che. kAryanI utpatti thavAthI tenI pUrvenA anAdikAlIna prAgabhAvano nAza thAya : e samajI zakAya che. AvI ja rIte prayatnathI, vivakSita phaLane utpanna karanArI karmamAM rahelI zaktino je bhaMga thAya che, te bhaMgasvarUpa ja karmanI vikriyAne karmano bAdha kahevAya che. tethI A bAdhyabAdhakatA(bAdhyabAdhakabhAva) che. daSTAMta ane dASTantaH baMnnemAM A rIte bAdha zabdanA sAmyanA kAraNe aikya che, bIjI rIte nahi. tethI, "pratimAnA kAraNe athavA tenA kAraNabhUta prayatnanA kAraNe pratimAnI yogyatAno bAdha thaye chate jema pratimAnI utpatti thAya che, tema karmanI yogyatAno bAdha thaye chate karmathI janya evA phaLanI utpattino prasaMga Avaze." - A pramANenA kathananuM nirAkaraNa thAya che. upAdAna(samAyi)kAraNa ja potAnA nAzathI abhinna evI phalotpattinI pratye niyata (vyApaka) che. nimittakAraNa mATe evo niyama nathI. sukhaduHkhAdinI pratye karmanI yogyatA to nimittakAraNa 56 daivapuruSakAra batrIzI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. tethI jema daMDanA nAzathI ghaTanI utpattino saMbhava nathI, tema karmanI yogyatAnA nAzathI tajanya phalotpattino saMbhava nathI. kASTha pratimAnuM upAdAnakAraNa che. A rIte dRSTAMta ane dAtamAM vizeSa che.. ityAdi barAbara samajI levuM joIe. 17-2nA nanu yena karmaNA phalaM na janyate, tatra na tadyogyataiva kiM yalasya tadbAdhakatvenetyAzaGkAyAmAha upara jaNAvyA mujaba yatnathI karmano bAdha thaye chate jo karmathI phaLanI utpatti ja thatI na hoya to te karmamAM phaLane utpanna karavAnI yogyatA ja nathI - ema mAnavuM joIe. prayatnane karmanA bAdhaka tarIke mAnavAnI AvazyakatA nathI... A zaMkAnuM samAdhAna karAya che pratimAyA aniyame'pyakSatA yogyatA yathA / phalasyAniyame'pyevamakSatA karmayogyatA // 17-22 // pratimAyA iti-pratimAyA aniyame'pyanaikAntye'pi dAdidale yathA yogyatA pratimAyA akSatA tathA lokavyavahArAt phalasya sukhaduHkhAdirUpasya puruSakArabAdhyatvenAniyame'pi evaM karmayogyatA'kSatA, adhyavasAyavizeSaprayuktarasasthitivizeSaghaTitatvAttasyAH prAmANikalokaprasiddhatvAcca / phalAbhAve'pi bAdhyakarmayogyatA vyavahArasyeti bhAvaH / taduktaM-"niyamAtpratimA nAtra na cAto'yogyataiva hi / tllkssnnviyokona prativAkya vAdhava: 9" rUta 197-22/l jema pratimAnA aniyamamAM paNa pratimAnI yogyatA akSata hoya che. tema phaLanA aniyamamAM paNa karmanI yogyatA akSata hoya che." - A pramANe bAvIsamA zlokano sAmAnya artha che. enuM tAtparya e che ke dareka kASThathI pratimA thAya ja che evo niyama na hovAthI dAvadilamAM (kAi, pASANAdi khaMDamAM) pratimAnuM aikAnya nathI. chatAM je paNa kASThAdithI pratimA thaI nathI temAM pratimAnI yogyatA rahelI ja che. evI lokavyavahAra prasiddha che. tevI ja rIte puruSakArathI bAdhya thavAthI je paNa karmathI sukhaduHkhAdi svarUpa phaLanI utpatti thaI nathI; evA paNa karmamAM phaLanI yogyatA rahelI ja che. karmamAM rahelI e yogyatA karmanA zubhAzubha rasa ane sthiti vizeSa svarUpa che, je adhyavasAyavizeSathI prayukta che. Azaya e che ke te te phaLane utpanna karanAruM karma sAmAnya rIte sthiti ane rasane anusAra te te phaLane ApanAruM bane che. tevA prakAranI sthitivizeSa ane tevA prakArano rasavizeSa svarUpa yogyatA karmamAM na hoya to te karma te te phaLanuM kAraNa nahIM bane. karmanI tevI yogyatA prAmANika lokamAM prasiddha che. phaLanA abhAvamAM paNa prayatnathI bAdhya evA karmamAM yogyatAno vyavahAra prasiddha che. e pramANe "yogabiMdumAM jaNAvyuM che ke - ahIM kASTha ke pASANAdimAM pratimAnI yogyatA hovA chatAM niyame karI pratimA thAya che - evuM nathI. chatAM pratimA na thavAnA kAraNe kASThAdimAM ayogyatA ja che - ema manAtuM nathI. kAraNa ke pratimA mATe ayogya evA jala vagerenA lakSaNa eka parizIlana 57 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (svarUpa)no kASThAdimAM abhAva hovAthI lokamAM ema manAya che. tethI pratimAnI utpattithI kASThAdimAM rahelI yogyatAno jema bAdha thAya che, tema puruSakAra karmanI yogyatAno bAdhaka bane che. jema kASThAdimAM pratimAnI yogyatAno vyavahAra tyAM sudhI ja thAya che ke jyAM sudhI pratimAnuM kArya karAtuM hoya che. kArya utpanna thayA pachI to sarvatra kAraNa, akAraNabhUta tarIke vyavahArano viSaya bane che. AvI ja rIte jyAM sudhI puruSakArathI, bhinna pariNati svarUpa vikriyAne karma prApta karAtuM nathI, tyAM sudhI te karma abAdhitasvarUpe ja rahe che. paraMtu puruSakAra pravRtta thaye chate karma ane puruSakArano bAdhyabAdhakabhAva thAya che... ityAdi vicAravuM. /17-rarA nanu yogyataiva pratimAmAkSepsyati kiM tadbAdhakena puruSakAreNetyAzaGkyAha kASTha vageremAM rahelI pratimAnI yogyatA ja pratimAsvarUpa kAryane kheMcI lAve che. "pratimA, tenI yogyatAno bAdha kare che ema mAnavAnI jarUra nathI. tethI karma ja puruSArthanuM AkSepaka che ema mAnavuM joie, karmanA bAdhaka tarIke puruSakArane mAnavAnI jarUra nathI - A zaMkAnuM samAdhAna karAya che- dArvAdeH pratimAkSepe, tadbhAvaH sarvato dhuvaH / yogyasyA'yogyatA veti, na caiSA lokasiddhitaH // 17-23 // dAderiti-dArvAderdalasya svayogyatayaiva pratimAniSpattyA tadbhAvaH pratimAbhAvaH / sarvataH sarvasmAt / dhuvo nizcitaH prasajyeta / yogyasya dArvAdereva ayogyatA pratimAnAkSepe vetyetatprasajyeta / na ca na punareSA'yogyatA lokaprasiddhitaH / na hi dAdIni pratimAniSpattyabhAve'pi ayogyAnIti prasiddhirasti, tadApi yogyatayaiva teSAM rUDhatvAditi / / 17-23 / / kASTha vagere potAmAM rahelI pratimAnI yogyatAnA kAraNe ja pratimAnI utpattinA AkSepaka thatA hoya to dareka kArDa vagerethI nizcitapaNe pratimAnI utpatti thavAno prasaMga Avaze. athavA yogya evA kASThAdithI pratimAnI utpattino AkSepa na thAya to pratimA mATe kASThAdine ayogya mAnavAno prasaMga Avaze. e prasaMga lokaprasiddha nathI." - A pramANe tevIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa ja che ke dareka kASThAdimAM pratimAnI yogyatA hovAthI te pratimAnI AkSepaka hoya to dareka kASThathI pratimA cokkasa ja thavI joie. paraMtu ema banatuM nathI. amuka ja kASThAdithI pratimA thAya che. e mujaba amuka kASThAdithI pratimA thatI na hovAthI yogya evAM paNa te kASTha vagerene pratimA mATe ayogya mAnavAM paDaze. yadyapi A rIte pratimAnI utpatti je kASThAdithI thatI nathI evAM kASThAdine yogya mAnavAnI jarUra ja nathI, jethI yogyane ayogya mAnavAno prasaMga nahIM Ave, paraMtu AvI ayogyatA lokamAM siddha nathI. pratimAnI utpatti na thavA chatAM paNa kASThAdi, pratimA mATe ayogya che - Avo vyavahAra prasiddha nathI. pratimAnI 58 devapuruSakAra batrIzI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utpatti na thAya tyAre paNa "kASThAdi pratimAyogya che? Avo vyavahAra rUDha che. tethI yogyatA ja pratimAnI AkSepaka che." A pramANe kahevAnuM ucita nathI. 17-23 idameva prakRte yojayannAha upara jaNAvelI vAtanI saMgati cAlu-prastuta vAtamAM karAya che. arthAt prastuta vAta e hatI ke daiva ane puruSakAra baMnne sApekSa rIte paraspara samAnapaNe phaLanI pratye kAraNa che ane chelle e vAta thaI che ke "karma ja puruSArthano AkSepaka che' - A vAta barAbara nathI. e vAtane AzrayIne prastuta vAta kaI rIte saMgata che, te jaNAvAya che karmaNo'pyetadAkSepe, dAnAdau bhAvabhedataH / phalabhedaH kathaM nu syAt, tathAzAstrAdisaGgataH ? // 17-24 // karmaNo'pIti-karmaNo'pi daivasajJitasya / etadAkSepe phalahetupuruSakArAkSepe / dAnAdau sukRtavizeSe vidhIyamAne / bhAvabhedataH pariNAmavizeSatastattAratamyalakSaNAt / phalasya bhedaH prakarSApakarSarUpaH / kathaM nu syAt ? na kathaJcidityarthaH / tathA tathA tena tena prakAreNa zAstrAdisaGgataH zAstralokasiddhaH / tathAvidhapuruSAkAravikalAt karmaNaH phalAbhyupagame na kathaJcittaccitratA yujyate / phalahetoH karmaNaH puruSakAramantareNaikAkAratvApatteriti parApekSametadvitayaM pratipattavyamiti / / 17-24 / / karma (deva), puruSakAranuM AkSepaka hoya to; dAnAdi dharma karAve chate bhAvanI taratamatAe zAstrAdisaMgata phaLavizeSa paNa kaI rIte saMgata thaze?" - A pramANe covIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya spaSTa ja che ke "karma-daivano phaLanI pratye kAraNabhUta evA puruSakArathI AkSepa thAya che' - ema mAnavAthI ja tevIsamA zlokamAM jaNAvyA mujaba sakala kASThathI pratimA thavAno prasaMga Ave che, evuM nathI. upara jaNAvyA mujaba mAnavAthI paNa doSa che, te A zlokathI jaNAvAya che. dAnAdi sukRta karavAmAM Ave tyAre bAhya anuSThAna sarakhuM hovA chatAM AMtarika pariNAmavizeSanI taratamatAe phaLamAM je vizeSatA vartAya che te koI paNa rIte saMgata nahIM thAya. prayatnanA sAmyathI phaLanuM paNa sAmya ja hovuM joIe. phaLano prakarSApakarSa svarUpa vizeSa, zAstrathI ane lokavyavahArathI saMgata che. tevA prakAranA puruSArthathI rahita evA mAtra karmane ja kAraNa mAnavAmAM Ave to te te phaLamAM vizeSatA(prakarSApakarSasvarUpa vicitratA) saMgata nahIM thAya. kAraNa ke phaLanA kAraNabhUta karmane puruSArthanI apekSA na hoya to phaLanI aMdara samAnatA ja Avaze. tethI karma ane puruSakAra baMne paraspara bIjAnI apekSA che ema mAnavuM joie.. ityAdi spaSTa che. 17-24o. dAnAdi dharma karatI vakhate je rIte bhAvanI taratamatA hoya che ane tene laIne phaLanI taratamatA hoya che : te jaNAvAya che- eka parizIlana 59 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhAt tatastvasau bhAvo, hantAyaM tatsvabhAvabhAk / evaM kimatra siddhaM syAdata evAstvato hAda: / / 17-25 / / zubhAditi - zubhAttatastu tata eva karmaNaH prAg nAnAnimittopArjitAdasau dAnAdikAle bhinnarUpatayA pravRtto bhAvo hanta ayaM ca phalabhedastatsvabhAvabhAg bhAvabhedApekSotpattikavicitrasvabhAvavAniti, paraH pRcchatievaM kimatra vicAre siddhaM syAttatrAha ata eva karmaNo'stu bhAvastathAto hyata eva bhAvAdadaH karmAstu / tathA ca pravAheNApi parasparApekSatvamanayoH siddhamiti bhAvaH / / 17-25 / / "zubha karmathI ja bhinna bhinna prakArano bhAva utpanna thAya che ane A phaLavizeSa, te bhAvanI jemAM apekSA che evI utpattinA svabhAvavALo che. A rIte cAlu prakaraNamAM zuM siddha thayuM ? to A bhAvathI ja zubha karma siddha che." .'" - A pramANe pacIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke - aneka nimittothI upArjana karelA zubha karmanA kAraNe, te te dAnAdi sukRta karatI vakhate bhinna bhinna svarUpe pravartelo bhAva hoya che. te te nimittothI upArjana karelA pUrvakALamAM baddha evA te te zubha karmanA udaya vakhate aneka prakAranA bhAvo(AtmapariNAma) utpanna thatA hoya che. tene laine phaLavizeSano prAdurbhAva thato hoya che. kAraNa ke tene bhAvavizeSanI apekSA hoya che. arthAt bhAvavizeSanI apekSA che jemAM evI utpattinA vicitra svabhAvavALo e phaLavizeSa che. ahIM bIjA prazna kare che ke dAnAdi karatI vakhate karmathI bhAvavizeSanA kAraNe phaLavizeSa thAya che tethI zuM siddha thAya che ? tenA javAbamAM graMthakArazrI jaNAve che ke prAg(pUrve) upArjita karmathI bhale bhAva thAya, tevI ja rIte e ja bhAvathI karma thAya. A rIte karmathI bhAva ane bhAvathI karma, A pramANe pravAhathI paNa daiva ane puruSakAra : baMnne paraspara sApekSa che. tevA prakAranA karmathI puruSakAra ane e puruSakArathI karma - A pramANenA pravAhathI baMnnemAM paraspara sApekSapaNuM siddha thAya che. AvI paraspara sApekSatAnA kAraNe paraspara bAdhyabAdhakabhAva paNa ekabIjAnA prAdhAnyAdinI apekSAe siddha bane che. . ... ityAdi 'yogabiMdu'thI samajI levuM joie./17-25|| daivAdinI paraspara sApekSatAmAM paNa paraspara bAdhyabAdhakabhAva kai rIte saMgata thAya che te jaNAvIne kALavizeSe tenI bAdhyabAdhakatA jaNAvAya che-- 60 itthaM parasparApekSAvapi dvau bAdhyabAdhako / prAyoDatra paramAvartta, vaivaM yatnena vAdhyate ||17-26 / / itthamiti-itthaM pravAhataH / parasparApekSAvapi / dvau daivapuruSakArau svaprAdhAnyApekSayA bAdhyabAdhakau / prAyo bAhulyenAtrAnayormadhye / caramAvarte 'ntyapudgalaparAvarte yalena daivaM bAdhyate / tathAvidhasaGklezAvasthAyAM nandiSeNAdInAmiva kadAcidvyatyayo'pi syAditi prAyograhaNam / / 17-26 / / dhruvapuruSakAra batrIzI Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "A rIte pravAhanI apekSAe deva ane puruSakAra paraspara sApekSa hetu hovA chatAM baMnne paraspara bAdhya ane bAdhaka bane che. prAye karI caramAvartakALamAM prayatnathI daiva bAdhita thAya che." - A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke atyAra sudhI pUrva zlokothI jaNAvyA mujaba deva ane puruSakAra baMnne paraspara sApekSa rIte phaLanI pratye kAraNa hovAthI ja upara jaNAvyA mujaba potAnA prAdhAnyanI apekSAe bIjAnA bAdhaka paNa thAya che. anyathA bemAMthI eka ja kAraNa hoya ane tene bIjAnI apekSA na hoya to te akAraNano bAdha thavAno prasaMga ja nahIM Ave. kAraNa ke je kAraNa ja na hoya to teno koI kaI rIte bAdha kare ? je; bemAM pradhAna kAraNa hoya che, te; bIjA apradhAnano bAdha kare che. caramAvartakALamAM prAye karI daivano bAdha puruSakAra(prayatna)thI thAya che. game tevuM karma hoya topaNa moTAbhAge puruSakArathI teno bAdha thato hoya che. koI vAra zrInaMdiSeNa muni vagerenI jema tevA prakAranI karmanI saMkliSTa avasthAmAM puruSakArathI karmano bAdha thato nathI. tene laine vyabhicAra na Ave e mATe zlokamAM prAyaH A padanuM upAdAna karyuM che. tethI koI vAra caramAvartakALamAM paNa zrI naMdiSeNamuni vagere mahAtmAonA puruSakArathI karmano bAdha na thavA chatAM doSa nathI. II17-26ll A rIte samajI zakAze ke nizcayanayanI apekSAe potAnA kArya karatI vakhate daiva ane puruSakAra pote pradhAna ja hoya che. tethI baMnnemAM tene laIne tulyatA ja che tema ja vyavahAranayanI apekSAe phaLanI pratye paraspara sApekSa rIte baMnne kAraNa bane che ane krame karI pradhAnaapradhAnabhAvane prApta kare che tema ja bAdhyabAdhakabhAvApanna paNa bane che. tethI te mujaba daiva ane puruSakAramAM tulyatA che. AthI ja caramAvartakALamAM puruSArthathI karmano bAdha ja nahIM, phaLavizeSa paNa prApta thAya che, te jaNAvAya che evaM ca granthibhedo'pi, yatnenaiva balIyasA / aucityena pravRttiH syAdUrdhvaM tasyaiva codanAt // 17-27 / / evaM ceti-evaM ca caramAvarte yalasya balIyastve ca / granthibhedo'pi kiM punardevabAdhetyapizabdArthaH / yatnenaiva balIyasA'tizayavatA, aucityena dharmArthAdigocaranyAyyapravRttipradhAnatvena pravRttiH syAdUrdhvaM granthibhedottaraM / tasyaiva balIyaso yalasyaiva codanAt preraNAt / / 17-27 / / A pramANe baLavAna prayatna vaDe graMthibheda paNa thAya che. tyAra pachI baLavAna evA ja prayatnathI aucityapUrvaka pravRtti thAya che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke caramAvartakALamAM yatna baLavAna hovAthI graMthi(rAga-dveSano tIvra pariNAma)no bheda paNa thAya che. mAtra karmano bAdha ja thato nathI. paraMtu graMthino bheda paNa thAya eka parizIlana 11 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. baLavAna-atyaMta prayatna vaDe graMthibheda thayA pachI dharma-artha vagere saMbaMdhI nyAya koTinI pravRttinI mukhyapaNe pravRtti thAya che. kAraNa ke graMthibheda thayA pachI prayatna balavattara bane che. caramAvartakALamAM apunarbandhakAdidazAnI prApti thavAthI baLavAna evA puruSakArathI, durbaLa evA mithyAtvamohanIyakarmAdino bAdha thAya che, jethI rAga-dveSanI tIvra pariNati svarUpa graMthino bheda paNa thAya che. ethI prApta samyagdarzanAdinA aciMtya sAmarthyathI prayatna balavattara bane che, jethI dharmAdinA viSayamAM paraspara bAdha na thAya e rIte nyAdhya pravRtti thAya che - e spaSTa che. I/17-2thI nanu yadyevaM granthibhedAdUrdhvaM svapariNAmAdevocitapravRttisiddhistadopadezavaiyarthyaM syAdityata Aha jo A rIte graMthibheda pachI potAnA(AtmAnA)pariNAmanA kAraNe ja ucita pravRtti siddha thatI hoya to tevA AtmAonI pratye upadeza ApavAnuM nirarthaka che : AvI zaMkAnuM samAdhAna karAya che- upadezastvanekAnto, heturatropayujyate / guNamArabhamANasya, patato vA sthitasya na // 17-28 // upadezastviti-upadezastvatra bhinnagrantherucitapravRttau anekAnto jalotpattau bhUmisarasabhAvanibandhanAyAM pavanakhananAdirivAniyatahetubhAvaH sannupayujyate / aniyatatve'pi vizeSe naiyatyamabhidhitsurAha-guNamuparitanaguNasthAnamArabhamANasya patato voparitanaguNasthAnAdadhastanamAgacchato na punaH sthitasya tdbhaavmaatrvizrAntaryuM 197-28aaaa. ahIM graMthibheda jeNe karI lIdho che evAonI ucita pravRttimAM upadeza, ekAMte hetu nathI. guNane prApta karavAno AraMbha karanArAne athavA guNasthAnakethI paDatA evA AtmAo mATe upadeza che. paraMtu ucita pravRttimAM sthita AtmAo mATe upadeza sArthaka nathI." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha spaSTa che. kahevAno Azaya samajI zakAya che ke jeNe graMthibheda karyo che tenI ucita pravRttinI pratye aniyatapaNe upadeza upayogI bane che. bhUmino sarasabhAva(sarasatva) jemAM kAraNa che evI jalotpattinI pratye pavana ke khanana vagere jema upayogI bane che, tema ahIM upadeza upayogI bane che. pavana ke khanana(khodavuM) vagere jalotpattinAM kAraNa nathI. paraMtu bhUmimAM utpanna thayelA jalanA abhivyasjaka che. AvI ja rIte zubhabhAva, zuddhapuruSakArathI samubhUta che. upadeza tenI abhivyaktino hetu che. A rIte ucita pravRttinI pratye upadezanI hetutA anaikAntika che, niyata nathI. upadezamAM aniyataetutA hovA chatAM kavacitenI niyatatAne zlokanA uttarAddhathI jaNAvAya che. Azaya e che ke prathamAdi guNasthAnakathI caturnAdi guNasthAnake javAno AraMbha karanArA mATe athavA uparanA guNasthAnakathI (sapramAdi guNasthAnakathI) nIcenA guNasthAnake paDatA evAAtmAo daivapuruSakAra batrIzI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe upadezaupayogI bane che. arthAt uparanA guNasthAnake javA mATe ane nIcenA guNasthAnake paDatA aTakAvavA mATe upadeza niyatapaNe upayogI bane che. paraMtu prApta thayelA che te pariNAmamAM jeo vizrAMta (sthira rahelA) che tevA AtmAo mATe upadeza upayogI nathI. ./17-28 upara jaNAvyA mujaba upadeza, aniyatapaNe upayogI banato hoya to zAstromAM zA mATe tenuM vistArathI varNana karAya che? A zaMkAnuM samAdhAna karAya che. arthAt upadezanuM phaLa varNavAya che- AdhikyasthairyasiddhyarthaM, cakrabhrAmakadaNDavat / asau vyaJjakatApyasya, tabalopanatikriyA // 17-29 // Adhikyeti-AdhikyaM sajAtIyapariNAmaprAcuryaM sthairyaM ca patanaprativandhastatsiddhyarthaM / cakrabhrAmakadaNDavadasAvupadeza upayujyate / yathA hi daNDo bhramatazcakrasya dRDhabhramyarthaM bhagnabhramervA bhramyAdhAnArthamupayujyate, na tUcitabhramavatyeva tatra / tathopadezo'pi guNaprArambhAya tatpAtapratibandhAya vopayujyate, na tu sthitapariNAma pratIti / taduktamupadezapade-"uvaeso vi hu saphalo guNaThaNAraMbhagANa jIvANa / parivaDamANANa tahA pAyaM na u taAiNaM pi / / 1 / / " vyaJjakatApyasyopadezasya / tabalena pariNAmabalenopanatikriyA sannidhAnalakSaNA, anyathA ghaTAdau daNDAderapi vyaJjakatvApatteriti bhAvaH / / 17-29 / / cakrane pheravanAra daMDanI jema adhikatAnI ane sthiratAnI siddhi mATe upadeza upayogI che. tenI vyajakatA paNa tenAthI janya evA pariNAma vaDe kAryanI utpatti pUrve rahevA svarUpa che." - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. tenuM tAtparya e che ke ucita pravRttinI adhikatA mATe upadeza upayogI bane che. samAnajAtIya pariNAmanI pracuratA svarUpa adhikatA che. pUrve je pariNAmane laIne pravRtti cAlatI hatI, te pariNAmamAMnI je prakRSTatA che, te svarUpa ahIM pravRttinI adhikatA che. ane je pariNAmane laine ucita pravRtti cAlatI hatI; te pariNAmanuM patana na thAya e rIte pravartavA svarUpa dhairya che. Adhikya ane dhairya e baMnnenI siddhi mATe upadeza upayogI bane che. jema kuMbhAranA pharatA cakranA daDha bhramaNa mATe tema ja pharatuM aTakI jatAM cakrane pharatuM karavA mATe jema daMDa upayogI che paraMtu yogya rIte pharatA cakranA mATe te upayogI nathI te ja rIte guNasthAnakanA prAraMbha mATe ane guNasthAnakathI patana na thAya e mATe upadeza paNa upayogI bane che. jemanA pariNAma sthira che, temanA mATe upadeza upayogI nathI. e pramANe upadezapadamAM pharamAvyuM che ke "guNasthAnaka(caturthAdi guNasthAnakono AraMbha karanArA bhavyajIvone mATe tema ja guNasthAnakathI patana pAmatA AtmAone aTakAvavA mATe prAyaH upadeza saphaLa che. paraMtu sthirapariNAmavALA mATe te upayogI nathI." eka parizIlana Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pUrve aThThAvIsamA zlokamAM; "jalotpattimAM jema pavana-khananAdi abhivyajaka che, paNa kAraNa nathI; tema ucita pravRttinI pratye upadeza paNa abhivyajaka che' - A pramANe jaNAvyuM che. e upadezanI vyajakatA paNa vastutaH kAraNatAsvarUpa che. upadezanA kAraNe ucita pravRttijanaka pariNAma prApta thAya che ane tethI te te guNasthAnakane ucita pravRtti thAya che. pariNAmabaLathI arthAt svajanyapariNAmavattva(pariNAma) saMbaMdhathI upadeza, pravRttinI avyavahita pUrve vidyamAna che. AvA prakAranA saMnidhAna svarUpa ja ahIM upadezamAM vyasjakatA che. AvI vyajakatA, ke je tAdaza kAraNatA svarUpa che; tene mAnavAmAM na Ave to ghaTAdi kAryanI pratye daMDAdine paNa vyajaka ja mAnavA paDaze. kAraNa ke ghaTAdinI pratye paNa daMDAdi potAthI janya evA bhramaNAdinacakrabhramaNAdi)nA saMbaMdhathI ja tyAM ghaTAdinI utpattinI avyavahita pUrve vidyamAna hoya che... ityAdi adhyApako pAsethI samajI levuM joie. ./17-29o. ucita pravRttinA phaLanuM varNana karAya che- aucityena pravRttyA ca, sudRSTiryatnato'dhikAt / palyopamapRthavasvastha, cAritra ttamatte vyathAt 17-30 aucityeneti-aucityena nyAyapradhAnatvena pravRttyA ca / sudRSTiH samyagdRSTiradhikAdatizayitAt / yatnAt puruSakArAt / palyopamapRthaktvasya cAritramohasthitisambandhino vyayAt cAritraM labhate dezaviratyAkhyaM / sarvaviratyAkhyaM tu saGkhyAteSu sAgaropameSu nivRtteSviti draSTavyam / / 17-30 / / "aucityapUrvakanI pravRttithI samyagdaSTi AtmA adhika prayatnanA kAraNe bethI nava palyopama jeTalI karmasthiti kSINa thaye chate cAritra(dezavirati)ne prApta kare che." - A pramANe trIsamA zlokano artha che. eno Azaya khUba ja spaSTa che. pota-potAnA guNasthAnakane ucita evI maryAdAnuM atikramaNa karyA vinA karAtI ucita pravRttithI samyagdarzananI prApti thAya che. tene laine puruSakAra-prayatnAtizaya thAya che. e prayatnAtizayathI cAritramohanIyakarmanI, bethI nava palyopama jeTalI sthiti kSINa thAya eTale te AtmAne dezaviratisvarUpa cAritranI prApti thAya che. eka yojana (8 mAila) pramANa UMDA, pahoLA ane lAMbA, vAlAjhathI bharelA khADAmAMthI so so varSe eka vAlIgrano apahAra karavAthI jeTalA kALe te khADo khAlI thAya te kALane eka palyopama kahevAya che. evA bethI nava palyopamane palyopamapRthakatva kahevAya che. dazakoTAkoTi (eka karoDa X eka karoDa = koTAkoTI) palyopamano eka sAgaropama thAya che. AvA saMkhyAta sAgaropama jeTalI cAritramohanIyakarmanI sthiti ghaTe (kSINa thAya) tyAre AtmAne sarvaviratidharmanI prApti thAya che. I/17-30nA ucita pravRttinA yoge cAritrane pAmelA AtmAnAM liMgo jaNAvAya che- devapuruSakAra batrIzI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArgAnusAritA zraddhA, prAjJaprajJApanAratiH / guNarAgazca liGgAni, zakyArambho'pi cAsya hi // 17-31 // mArgeti-mArgAnusAritA'nAbhoge'pi sadandhanyAyena mArgAnusaraNazIlatA / yaduktam-"asAtodayazUnyo'ndhaH kAntArapatito yathA / gAdiparihAreNa samyak tatrAbhigacchati / / 1 / / tathA'yaM bhavakAntAre pApAdiparihArataH / zrutacakSurvihIno'pi satsAtodayasaMyutaH / / 2 / / anIdRzasya tu punazcAritraM zabdamAtrakam / IdRzasyApi vaikalyaM vicitratvena karmaNAm / / 3 / / " iti / zraddhA zuddhAnuSThAnagatA tIvraruciH / prAjJasya paNDitasya prajJApanA'rthavizeSadezanA tatra ratiH zravaNatadarthapAlanAsaktiH / guNarAgazca guNabahumAnaH / zakyArambhaH svakRtisAdhyadharmAdipravRttirapi cAsya hi cAritrasya hi liGgAni lakSaNAni pravadanti pUrvasUrayaH //97-rUA. "cAritravaMta AtmAnAM mArgAnusAritA, zraddhA, prAzanI dazanAmAM rati, guNarAga ane zakyamAM pravRtti A liMgo-lakSaNo che." - A pramANe ekatrIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke samyakatvanI prAptithI jyAre bethI nava palyopama jeTalI cAritramohanIyakarmanI sthitino hrAsa thAya te pachI ja sAmAnyathI cAritranI prApti thAya che. evA cAritravaMta AtmAnAM upara jaNAvyA mujaba mAganusAritA vagere lakSaNo A zlokathI jaNAvyAM che. emAM saddaaMnyAye, ajJAnathI paNa mokSamArgane anusaravAnA svabhAvane mArgAnusAritA kahevAya che. "jene azAtAvedanIyakarmano udaya nathI evo mahATavImAM paDelo aMdha mANasa jema khADA vageremAM paDyA vinA tyAM sArI rIte cAle che, tema A bhava-aTavImAM paDelo AtmA pApAdino tyAga karI zrutajJAnasvarUpa cakSuthI vihIna hovA chatAM sAtavedanIyakarmanA udayathI saMyukta banI mokSamArge sArI rIte cAle che. je A rIte mArgane anusaratA nathI temanuM cAritra nAmathI ja che, vAstavika nathI. koI vAra mArgAnusArI evA paNa AtmAne cAritranI prApti thatI nathI. te temanA nikAcita koTinA vicitra cAritramohanIyakarmanA udayanA kAraNe che." - A pramANe "yogabiMdu(zlo.naM. 354-355-356)mAM jaNAvyuM che. anuSThAnanA viSayamAM je tIvra ruci che, tene zraddhA kahevAya che. mahATavI pAra karIne AvelA brAhmaNane ghIthI pUrNa evA ghebara vagere khAvAmAM je ruci che tenI apekSAe paNa tIvra evI dharmAcaraNanI icchAne ahIM zraddhA tarIke varNavI che. paMDita jananI je arthavizeSanI dezanA che, tyAM je rati; tene prAjJaprajJApanArati kahevAya che. e dezanAnA zravaNamAM ane tyAra pachI temAM jaNAvelA arthane pAlanamAM AsaktisvarUpa ahIM rati che. jJAnAdi guNavAna AtmAonI pratyenI AMtarika prIti svarUpa bahumAnane guNarAga kahevAya che ane potAnA prayatnathI zakya evI dharmaartha vagerenI pravRttine zakyAraMbha kahevAya che. A badhAM mArgAnusAritA, zraddhA vagere cAritrasaMpanna AtmAonAM lakSaNo che - ema pUrvAcAryabhagavaMto kahe che... ityAdi spaSTa che. 17-31. eka parizIlana Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritranI prAptinAM liMgonuM varNana karIne have tenA phaLanuM nirUpaNa karavA dvArA prakRtArthano upasaMhAra karAya che-- yogapravRttiratra syAt, paramAnandasaGgatA / dezasavimevena, vitre sarvajJamASite / / 17-32 // yogeti--atra dezasarvavibhedena / citre nAnArUpe cAritre / sarvajJabhASite tIrthakarAbhihite / yogasya prAguktalakSaNasya pravRttiH syAt / parameNotkRSTenAnandena saGgatA vyAptA / / 17-32 / / "ahIM zrI tIrthaMka252mAtmAe upadezelA citra(aneka prakAranA) dezacAritra ane sarvacAritrane vize pUrve jaNAvelA, mokSanI sAthe joDI ApanArA, dharmavyApArasvarUpa yoganI pravRtti paramAnaMdasvarUpa mokSanI sAthe saMgata bane che... A pramANe batrIsamA zlokano sAmAnya arthache. kahevAno Azaya e che ke 'yogazataka' vagere graMthamAM jaNAvyA mujaba apunarbaMdhaka avasthAne pAmelA jIvo, samyagdaSTi AtmAo ane cAritravaMta AtmAo yoganA adhikArI che. emAM cAritravaMta AtmAone niyame karI hoya che ane bIjAone bIjamAtra jeTalo yoga hoya che. tethI spaSTa che ke zrI sarvajJaparamAtmAe prarUpelA judA judA prakAranA dezivarita ke sarvavirati svarUpa cAritrane vize ja yoganI pravRtti thAya che. mokSanI sAthe yoga karAvanAra cAritrasaMpanna AtmAnA te te AtmavyApAra svarUpa yoga che. te yogathI paramAnaMdasvarUpa mokSanI prApti thAya che. tethI cAritrane vize thanArI yoganI pravRtti paramAnaMdathI saMgata che. zrI sarvajJaparamAtmAe upadezelA paramatA2ka cAritradharmanI ArAdhanAne choDIne bIjo koi ja mokSamArga nathI. enI ArAdhanAnA kALa daramyAna te te ArAdhaka AtmAone AnaMdano je anubhava thAya che, te varNanAtIta che. eka apekSAe kahIe to te mokSanA sukhano ja svAda che. nirIhatAnA paramAnaMdanA anubhavano ahIM prAraMbha che. 'kazuM ja joituM nathI' A adhyavasAya nirIhatAno che. paramAnaMdanA sAdhanabhUta cAritranI sAdhanAmAM ja yoganI sAdhanA zakya che. sAdhakane sAdhyasiddhapadanI prAptinuM e ekamAtra sAdhana che. tenI sAdhanA paramAnaMdathI saMgata che : e spaSTa che. aMte paramAnaMdanI mULabhUta ucita pravRttinI upayogitAne samajI enA AcaraNa dvArA ApaNe paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. / / 17-32 // // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM daivapuruSakAradvAtriMzikA | 66 analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // devapuruSakAra batrIzI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve anaMtopakArI zrI vitarAgaparamAtmAe upadezelA paramatAraka mokSamArganI sAdhanA ja kharekhara to yoganI sAdhanA che. kAraNa ke AtmAne mokSanI sAthe joDI ApanArI e sAdhanA che. yoganA svarUpa aMge aneka mato hovA chatAM yoganI mokSasAdhakatAmAM koI ja vivAda nathI. dareka darzanakAroe mokSanI prApti mATe ananya upAya svarUpe yoganuM varNana karyuM che. A yogabheda nAmanI dvatrizikAmAM mukhyapaNe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya : A pAMca yogabhedonuM varNana karyuM che. adhyAtmanuM svarUpa varNavatAM prasaMgathI maitrI vagere bhAvonuM varNana karyuM che. yogabiMdugraMthane anulakSIne karAyeluM e varNana khUba ja spaSTa rIte maitrI vagerenA svarUpane samajAvanAruM che. maitryAdibhAvone AtmasAt karyA vinA "adhyAtmanI prApti zakya nathI. "adhyAtma' zabda gamI jAya evo che. paraMtu tenA arthanI prApti mATe prabaLa puruSArtha apekSita che. maityAdibhAvonuM varNana vAMcavAthI samajAze ke adhyAtmanI prApti mATe AtmAmAM aneka prakAranI yogyatAno prAdurbhAva thavo joIe. sukhI janonI IrSyA; duHkhI janonI upekSA, bIjAnA sukRta pratyeno dveSa ane adharmI janonI pratye rAga-dveSa : A adhyAtmaprAptinA avarodhaka che. enA parihArathI ja adhyAtmanI prApti thAya che. adhyAtmanI prApti pachI ja AtmAne bhAvanAnI prApti thAya che. jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedathI bhAvanA pAMca prakAranI che, je atyaMta daDha evA saMskAranuM kAraNa che. pravRttinA sAtatya mATe saMskAranI daDhatA Avazyaka che ane aMtima phaLanI prApti mATe pravRttinuM sAtatya apekSita che. bhAvanAthI bhAvita yogIne dhyAna prApta thAya che. sthira, zubha eka viSayavALuM dhyAna, sUkSmajJAnathI sahita hoya che. tenI prApti mATe kheda, udvega, bhrama, utthAna, lepa, AsaMga, anyamudra ane roga : A ATha cittanA doSono tyAga prayatnapUrvaka karavAnuM jaNAvyuM che. khedAdi doSonuM svarUpa ane tenuM phaLa ahIM varNavyuM che. ATha cittanA doSothI rahita evuM dhyAna hoya to te kuzalAnubaMdhI bane che ane e dhyAnathI yogIne sarva kAryo svAdhIna bane che. cittanA zubha pariNAmo nizcala bane che ane azubha karmonA anubaMdha nAza pAme che. e rIte dhyAnayoganuM varNana karIne bAvIzamA zlokathI samatAyoganuM varNana karyuM che. anAdikAlIna advighA(ajJAna)ne laine je saMkalpa ane vikalpo thatA hatA, te have tattvabuddhi thavAthI thatA nathI. viSayone atyAra sudhI je ISTa ke aniSTasvarUpe grahaNa karavAnuM banatuM hatuM te have thatuM nathI. vastune vastutattvasvarUpe grahaNa karavAmAM Ave che. AvI tattvabuddhine samatA kahevAya che. nistaraMga samudra jevI zAMta, prazAMta cittanI vRttio sarvathA vikalpazUnya hoya che tyAre eka parizIlana 67 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttisaMkSayayogano AvirbhAva thAya che, je kevalajJAnanI prApti vakhate hoya che ane manano sarvathA nirodha thavAthI cittanI sarvavRttiono nirodha thavAthI zailezI avasthAmAM hoya che. mokSanA kAraNabhUta AtmavyApArane AzrayIne yoganA bhedonuM varNana chavvIsa zlokothI karAyuM che. 'cittavRttionA nirodhane yoga kahevAya che.' A pramANenI mAnyatAne anusaravAthI paNa pataMjalinA matamAM adhyAtmAdi pAMca yogabhedo sadgata thai zake che - te sattAvIsamA zlokathI jaNAvavAnI zarUAta karI che. e jaNAvatI vakhate pAMca samiti ane traNa gupti svarUpa yoga che te jaNAvIne temAM adhyAtmAdi pAMca prakArono samAveza kai rIte thAya che - te jaNAvyuM che. A batrIzInA aMtamAM adhyAtmAdi cArane yoganI pUrvasevAsvarUpa yoganA upAya tarIke varNavyA che. vyavahAranayane AzrayIne kAraNamAM kAryano upacAra karIne adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatAne yoga kahevAya che. upacAra vinA yoganuM nirUpaNa karAya to 'vRttisaMkSaya'ne ja yoga tarIke varNavAya che. AthI spaSTapaNe samajI zakAze ke prathamaguNasthAnake ane cothAguNasthAnake yoganI pUrvasevA svarUpa yogopAya hoya che. pAMcamA guNasthAnakathI AraMbhIne yoganI pravRtti zarU thAya che. aMte zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacanane anusarI adhyAtmAdi pAMce ya yoga zIghrapaNe 52mAnaMdasvarUpa mokSane ApanArA che - e jaNAvIne anya zAstromAM jaNAvelA te te yogo paramAnaMdanuM kAraNa banatA nathI - e sUcavyuM che. kAraNa ke anyadArzanikonAM zAstro zrI vItarAgaparamAtmAnA vacanane anusaratAM nathI. zrI vItarAgaparamAtmAnA vacanamAM sthira banI adhyAtmAdi bhAvonI prApti dvArA ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka abhyarthanA... = - A.vi. candraguptasUri mahA suda-6, zukravAra kalyANa 68 yogabheda batrIzI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha prArabhyate yogabhedadvAtriMzikA / / anantaraM puruSakAraprAdhAnyena cAritraprAptau yogapravRttirukteti tadvedAnevAtrAha A pUrve sattaramI batrIzImAM puruSakAra(prayatna)nA prAdhAnyathI cAritranI prAptimAM yoganI pravRtti thAya chete jaNAvyuM che. have yoganA bheda-prakArone varNavAya che- adhyAtma bhAvanA dhyAnaM, samatA vRttisakSayaH / yo: pavidha: projo, yogamAvizAraH 18-1aa. adhyAtmati-vyat: ll18-1ii yogamArganA vidvAnoe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya: A pAMca prakArano yoga varNavyo che." A pramANe prathama zlokano artha spaSTa che. "yogabiMdumAM varNavelA adhyAtma, bhAvanAdi pAMca prakAranA yogane AzrayIne ahIM yoganA prakAronuM nirUpaNa karAyuM che. mokSanI sAthe AtmAno yoga karAvI ApanAra adhyAtmAdi hovAthI tene yoga kahevAya che. ISTavastune ApanArA kalpavRkSa ane ciMtAmaNi karatAM paNa mokSane ApanArA yoganuM mAhAsya atizayavaMtuM che. janmanuM bIja bALI nAkhavA mATe agni jevo yoga che; je jarAno, duHkhono ane mRtyuno nAza kare che. tethI tene jarAnI jarA; duHkhono kSayaroga ane mRtyunuM mRtyu kahevAya che. mAsakSapaNAdi tapanA tapasvIonA tapane paNa nirarthaka banAvanAra kAmadevanAM zastrone nakAmAM karavAnuM kAryayogathI zakya bane che. uttarottara zreSTha evA adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya H A pAMca prakAranA yoganuM varNana ahIM mukhyapaNe karAya che. 18-1 adhyAtmanuM varNana karAya che- aucityAd vRttayuktasya, vacanAt tattvacintanam / maitryAdibhAvasaMyuktamadhyAtmaM tadvido viduH // 18-2 // aucityAditi-aucityAducitapravRttilakSaNAt / vRttayuktasyANuvratamahAvratasamanvitasya / vacanAjjinAgamAt / tattvacintanaM jIvAdipadArthasArthaparyAlocanaM / maitryAdibhAvamaitrIkaruNAmuditopekSAlakSaNaiH samanvitaM sahitaM adhyAtma / tadvido'dhyAtmajJAtAro vidurjAnate / / 18-2 / / "ucita pravRttipUrvaka aNuvratAdi AcArathI yukta AtmA; maitrI vagere bhAvothI sahita Agamane AzrayIne je tattvaciMtana kare che, tene adhyAtmanA jANakAro "adhyAtma' kahe che." - A pramANe bIjA zlokano artha che. Azaya e che ke ucita pravRtti karavApUrvaka aNuvrato ane eka parizIlana 68 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvratone dhAraNa karanArA te te AtmAo zrI jinAgamane AzrayIne jIvAdi nava tattvonuM ciMtana kare che, e tattvaciMtanasvarUpa adhyAtma che. AthI samajI zakAze ke mAtra ciMtana e adhyAtma nathI, tattvaciMtana e adhyAtma che. mAtra jIvAditattvaciMtana svarUpa adhyAtma nathI, paraMtu Agamane anusarIne thatuM tattvaciMtana e adhyAtma che. Agama-zAstra paNa zrI jinezvaradevoe prarUpelAM hovAM joie. AvA paramatAraka zrI jinAgamane anusarIne karAtuM tattvaciMtanamAtra paNa adhyAtma nathI, paraMtu zrAvakanAM pAMca aNuvrato ane pU. sAdhumahAtmAonAM pAMca mahAvratothI je AtmAo yukta che; evA AtmAo dvArA karAtuM ja e tattvaciMtana adhyAtma che. A tattvaciMtana vakhate paNa arthakAmAdisaMbaMdhI te te kALe vihita ucita pravRttino bAdha na thAya eno upayoga rAkhavo joie. arthAt ucitapravRttipUrvakanuM ja tevA prakAranuM ciMtana adhyAtma che. A ciMtana paNa maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyasthya svarUpa bhAvothI sahita hoya to ja te adhyAtmasvarUpa bane che - A pramANe adhyAtmanA jJAtA adhyAtmanuM svarUpa varNave che. 18-2 maitrI vagere bhAvomAMthI maitrIbhAvanuM varNana karAya che-- sukhacintA matA maitrI, sA krameNa caturvidhA / upakArisvakIyasvapratipannAkhilAzrayA / / 18-3 / sukheti-sukhacintA sukhecchA maitrI matA / sA krameNa viSayabhedena caturvidhA / upakArI svopakArakartA svakIyo'nupakartA'pi nAlapratibaddhAdiH, svapratipannazca svapUrvapuruSAzritaH svAzrito vA, akhilAca pratipannatvasambandhanirapekSAH, sarva eva tadAzrayA tadviSayA / taduktam - " upakArisvajanetarasAmAnyagatA caturvidhA maitrIti" ||18-3 // "upakArI, potAnA svajano, potAne mAnanArA ane bIjA badhA jIvone sukha prApta thAya evI je icchA te anukrame cAra prakAranI maitrI kahevAya che.' - A pramANe trIjA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke sAmAnya rIte bIjAnA sukhane icchavA svarUpa maitrIbhAva che. ahIM hitasvarUpa sukha che. te te jIvonA hitanI ciMtA karavI (icchA karavI) tene maitrIbhAvanA kahevAya che. 'koi jIva pApa nA kare, koi paNa jIva duHkhI nA thAya ane badhA jIvo mukta bane' AvI bhAvanAne maitrIbhAvanA tarIke varNavavAmAM Ave che. Ama to AtmAnA tevA prakAranA pariNAma svarUpa maitrIbhAvanAnA asaMkhya bhedo che. paraMtu te viSayavizeSane AzrayIne anukrame cAra prakAranI che. upakArI arthAt potAnI upara jeNe upakAra karyo che tevA AtmAonA hita-sukhanI je icchA che te pahelA prakAranI upakArI jano pratyenI maitrI che. jeo upakArI nathI, paraMtu jemanI sAthe lohInI sagAi che; evA te yogabheda batrIzI 70 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te svakIya-svajanonI pratye je hitanI bhAvanA che te bIjI svakIya jano pratyenI maitrI che. jeonI sAthe koI sagapaNa nathI. paraMtu potAnA pUrvapuruSone athavA potAne Azraye jeo rahe che evA svapratipanna jIvonA hitanI ciMtA svarUpa trIjI maitrI che ane jeo upakArI, svakIya ke svapratipanna paNa nathI evA badhA jIvonA hitanI icchA svarUpa akhila jIvonI cothI maitrI che. A cAra prakAranI maitrIne varNavatAM zrI SoDazakaprakaraNamAM pharamAvyuM che ke - upakArI, svajana, itara ane sAmAnya janonA hitanI bhAvanAne anukrame pahelI, bIjI, trIjI ane cothI maitrI kahevAya che. (juo SoDazaka 13-9).... ityAdi spaSTa che. I/18-all karuNAbhAvanAnuM nirUpaNa karAya che karuNA duHkhahAnecchA, mohAd duHkhitadarzanAt / saMvegAcca svabhAvAcca, prItimatsvapareSu ca // 18-4 // karuNeti-duHkhahAnasya duHkhaparihArasyecchA karuNA / sa ca mohAdajJAnAdekA / yathA glAnayAcitApathyavastupradAnAbhilASalakSaNA / anyA ca duHkhitasya dInAderdarzanAt tasya lokaprasiddhAhAravastrazayanAsanAdipradAnena / saMvegAnmokSAbhilASAcca sukhiteSvapi sattveSu prItimatsu sAMsArikaduHkhaparitrANecchA chadmasthAnAmaparA / aparA punarapareSu ca prItimattAsambandhavikaleSu sarveSveva svabhAvAcca pravartamAnA kevalinAmiva bhagavatAM mahAmunInAM sarvAnugrahaparAyaNAnAmityevaM caturvidhA / taduktaM-"mohAsukhasaMvegAnyahitayutA caiva ruti 198-4|| bIjAnAM duHkhone dUra karavAnI icchAne karuNA kahevAya che. mohanA kAraNe thanArI, duHkhitane jovAthI thanArI, saMveganA kAraNe prItimad janone vize thanArI ane prItimad na hoya toya sAmAnya janone vize svabhAvathI thanArI je karuNA che; te apekSAe karuNA cAra prakAranI che." - A pramANe cothA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAnya rIte duHkha parihAra karavAnI icchAne karuNA kahevAya che, je cAra prakAranI che. emAMnI eka karuNA mohathI arthAt ajJAnathI thatI hoya che. mAMdA mANase apathyanI mAMgaNI karyA pachI tene apathya ApavAnI je icchA thAya tevI icchA jevI A prathama karuNA hoya che. duHkhInA darzanathI bIjI karuNA thAya che. dIna, anAtha, pAMgaLA.. vagere duHkhIne jovAthI temane loka-prasiddha rIte AhAra, vastra ane pAtra vagere ApavAthI A bIjI karuNA thAya che. ahIM sAmA mANasanAM duHkha dUra karatI vakhate tenA vartamAnanA hitAhitanI thoDIghaNI ciMtA hoya che, je pahelI mohathI thanArI karuNA vakhate hotI nathI. mAMgyuM, eTale ApI dIdhuM. paraMtu tethI lenAranuM zuM thaze? ene e hitakara che ke nahi? tene te naDaze to nahi ne?... ityAdinI ciMtA pahelI karuNAmAM hotI nathI. eka parizIlana Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ potAnI pratye prIti dhAraNa karatA hoya evA sukhIjanone vize paNa mokSanI abhilASA - saMvegathI sAMsArika duHkha(saMsArasvarUpa duHkha)thI rakSaNa karavAnI je icchA chadmastha AtmAne hoya che tene trIjI karuNAbhAvanA kahevAya che. cothI karuNAbhAvanA kevalajJAnIbhagavaMtonI jema, sarvajIvo upara anugraha karavAmAM tatpara evA mahAmunione hoya che. teo svabhAvathI ja potAnI sAthe prItimattA(prIti)no saMbaMdha hoya ke na paNa hoya to ya badhA ja prANIone vize tevA prakAranI sAMsArika duHkhathI rakSaNa karavAnI icchAne dhAraNa karatA hoya che. trIjI ane cothI karuNAmAM viSayanuM sAmya hovA chatAM icchAdinuM tAratamya che. sAmAnya rIte vacanAnuSThAna ane asaMgAnuSThAnamAM je pharaka che evo pharaka trIjI ane cothI karuNAbhAvanAmAM che. A viSayamAM zrI SoDazakaprakaraNamAM pharamAvyuM che ke - moha(ajJAna)nA kAraNe thatI, asukhI(duHkhI)one vaze thatI, mokSanI abhilASAthI thatI ane hitabuddhithI thatI - ema cAra prakAranI karuNAbhAvanA che, jenuM tAtparya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che. ll18-4ll muditAbhAvanAnuM nirUpaNa karAya che- ApAtaramye sadhetAvanubandhayute pare / santuSTirmuditA nAma, sarveSAM prANinAM sukhe // 18-5 // ApAteti-muditA nAma santuSTiH / sA cAdyApAtaramye'pathyAhAratRptijanitapariNAmAsundarasukhakalpe tatkAlamAtraramaNIye svaparagate vaiSayike sukhe / dvitIyA tu saddhetau zobhanakAraNe aihikasukhavizeSa eva paridRSTahitamitAhAraparibhogajanitasvAdurasAsvAdasukhakalpe / tRtIyA cAnubandhayute'vyavacchinnasukhaparamparayA devamanujajanmasu kalyANaprAptilakSaNe ihaparabhavAnugate / caturthI tu pare prakRSTe mohakSayAdisambhave avyAbAdhe ca sarvevAM prANAnAM suve naM ghaturvidhA / tadu-"sumAtre saatAvanuvazvayute ghare gha muvatA tu" II98-1TI. tatkALa ramaNIya, sahetuvALA, anubaMdhathI yukta ane zreSTha koTinA badhA prANIonA te te sukhane vize je saMtuSTi (saMtoSa) che, tene muditAbhAvanA kahevAya che." - A pramANe pAMcamA zlokano artha che. Azaya e che ke - sAmAnya rIte badhA prANIonA sukhamAM saMtuSTa thavA svarUpa muditAbhAvanA che. prAyaH bIjAone sukhI jovAthI jIvane irSyAdi pariNAma prApta thatA hoya che. e apekSAe thoDI sArI pariNati janme to potAnA sagA-saMbaMdhIonA sukhane joIne saMtoSa thAya paNa kharo ! paraMtu te muditAbhAvanA nathI. sukhane joine IrSA thavI nA joIe ane sagAsaMbaMdhI janonA ja sukhane joine nahi paMratu prANImAtranA sukhane joine saMtoSa thavo joie, to ja muditAbhAvanAno pariNAma prApta thaI zake che. muditAbhAvanAno viSaya sukha che. tenA cAra prakArane AzrayIne muditAbhAvanAnA paNa cAra prakAra che. 72 yogabheda batrIzI Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApAtaramya sukhanA viSayamAM pahelI muditAbhAvanA che. apathya evA AhAranA bhakSaNathI vartamAnamAM tRpti thAya che paraMtu kAlAMtare pariNAma sAruM nathI AvatuM. tenI jema tatkALa (bhogakALa) ramaNIya ane pariNAme asuMdara evAM svaparanAM viSayajanya sukhomAM saMtoSa thavA svarUpa prathama muditAbhAvanA che. jenA hetuo suMdara che evA sukhanA viSayamAM bIjI muditAbhAvanA hoya che. jemAM sArI rIte hita jovAyuM che evA hitakara ane parimita AhAranA paribhogathI prApta thatA madhurarasanA AsvAdanA sukha jevA viSayasukhanA viSayamAM bIjI muditAbhAvanA hoya che. anubaMdha(paraMparA)yukta sukhanA viSayamAM trIjI muditAbhAvanA hoya che. deva ane manuSyanAM janmone vize uttarottara avyavacchinna(niraMtara)paNe sukhanI paraMparA sAthe kalyANanI paraMparAnI prApti svarUpa A bhava ane parabhava saMbaMdhI sukhane vize saMtoSa pAmavAthI trIjI muditAbhAvanA prApta thAya che. para-prakRSTa evA paramasukhanA viSayamAM cothI muditAbhAvanA hoya che. sarvathA mohakSaya thaye chate zrI vItarAgAvasthAmAM tema ja mohAdinA upazamAdi thaye chate aMzataH zrI vItarAgatulya dazAmAM je avyAbAdha sukha prApta thAya che, temAM saMtoSa thavAthI cothI muditAbhAvanAno pariNAma prApta thAya che. zrI SoDazakaprakaraNamAM A vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke sukhamAtramAM; sahetuvALA sukhamAM; anubaMdhayukta sukhamAM tema ja para (parama) sukhamAM anukrame pahelI, bIjI, trIjI ane cothI muditAbhAvanA hoya che. jeno Azaya upara jaNAvyA mujaba che. 18-pA chellI upekSAbhAvanAnuM nirUpaNa karAya che- karuNAto'nubandhAcca, nirvedAttattvacintanAt / upekSA hahite'kAle, sukhe'sAre ca sarvataH // 18-6 // karuNAta iti-upekSA hi mAdhyasthyalakSaNA / karuNAto'hite viSaye bhavatyekA, yathAturasya svAtantryAdapathyaM sevamAnasya karuNayA tannivAraNamavadhIryopekSA kriyate / aparA cAnubandhAdAyatyAlocanena kAryaviSayapravAhapariNAmAdakAle'navasare, yathA kazcidAlasyAderA(va)rjanAdiSu na pravartate, taM cApravartamAnaM kadAcittaddhitArthI pravartayati, kadAcittu pariNAmasundaraM kAryasantAnamanavekSamANo mAdhyasthyamavalambata iti / anyA ca nirvedAdbhavasukhavairAgyAdasAre bahutaraduHkhAnuviddhatvena duHkhAnativiziSTe sukhe, yathA sarvendriyotsavakaraM saMsArisukhamanupazyato'pi yoginaH / itarA ca tattvacintanAnmanojJAmanojJAnAM vastUnAM paramArthato rAgadveSAnutpAdakatvasya svAparAdhasyaiva ca mohAdikarmavikArasamutthasya bhAvanAt sarvataH sarvatraiva svavyatiriktasya kasyApi sukhaduHkhahetutvAnAzrayaNAt / taduktaM-"karuNAnubandhanirvedatattvasArA ApekSeti" / / 18-6 / / eka parizIlana 73 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ahita, akALa, sukha ane sarvatra asArane vize karuNAthI, anubaMdhathI, nirvedathI ane tattvaciMtanathI mAdhyastha svarUpa upekSAbhAvanA kahevAya che." - A pramANe chaThThA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke sAmAnya rIte mAdhyazmasvarUpa upekSAbhAvanA che. te paNa cAra prakAranI che. jenA anukrame ahita, akALa, sukha ane asAra viSaya che ane karuNA, anubaMdha, nirveda ane tattvaciMtana prayojaka che. pahelI upekSAbhAvanA karuNAne laine ahitanA viSayamAM thatI hoya che. jema koI mANasa potAnI icchAthI apathyanuM sevana karato hoya tyAre tenuM nivAraNa karavAnA badale, haze ! bicArAne sevavA do.. ityAdi svarUpa karuNAne laine tenI upekSA karAya che. te pahelI upekSAbhAvanA che. anavasare bhaviSyano vicAra karavA svarUpa anubaMdhane laine bIjI upekSAbhAvanA thAya che. jema koi mANasa ALasanA kAraNe artha(dhana)nA upArjana vageremAM pravRtti karato nathI tyAre arthopArjanAdimAM apravartamAna evA tene joine tenA hitanA arthI tene hitamAM (arthopArjanAdimAM) pravartAve che. paraMtu koI vAra pariNAma sAruM nahIM Ave, ema dhArIne evA vakhate mAdhyazma dhAraNa kare che. te bIjI upekSAbhAvanA che. saMsAranA sukhanA viSayamAM nirvedane laIne trIjI upekSA bhAvanA thatI hoya che. saMsAranA sukha pratye vairAgya utpanna thAya tyAre saMsAranA sukha pratye upekSAbhAvanA pragaTe che, te trIjI upekSAbhAvanA che. saMsAranuM sukha bahutaraduHkhathI anuviddha hovAthI duHkhamAM ane saMsAranA sukhamAM koI atyaMta vizeSatAne nahi mAnavAthI asAra evA te sukhamAM nirveda jAge che ane tethI temAM upekSAbhAva Ave che; je, badhIya indriyone AlhAdakara hovA chatAM sAMsArika sukhane duHkhasvarUpa mAnatA yogIjanomAM jovA maLe che. sarvatra asAra evA padArthone vize tattvanI vicAraNAne laIne cothI upekSAbhAvanA thatI hoya che. manojJa(gamatI) ke amanojJa(aNagamatI) vastuomAM vAstavika rIte rAga ke dveSanuM utpAdatva nathI arthAt koI paNa vastu rAga-dveSanuM kAraNa nathI. paraMtu mohanIyAdi ghAti karmonA vikAra(vipAka)nA kAraNe utpanna thayelA potAnA azubha bhAva svarUpa(svAparAdha) doSanA kAraNe ja manojJa ke amanojJa vastuomAM rAga ke dveSa utpanna thAya che... AvI bhAvanA bhAvavA svarUpa tattvaciMtananA kAraNe potAne choDIne (mohAdhInatAne choDIne) koI paNa vastumAM sarvatra sukha ke duHkhanI kAraNatAne na mAnavAnA kAraNe svAtirikta vastumAtramAM je upekSAbhAva Ave che, tene cothI upekSAbhAvanA kahevAya che. A vAtane jaNAvatAM zrI SoDazakaprakaraNamAM jaNAvyuM che ke karuNA, anubaMdha, nirveda ane tattva che sArabhUta jemAM tene anukrame pahelI, bIjI, trIjI ane cothI upekSAbhAvanA kahevAya che. eno Azaya spaSTa che, je upara jaNAvyo che. 18-6ll. 74 yogabheda batrIzI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uktabhedAnAmetAsAM maitryAdInAM yathAkramaM pariNamamAnAnAM vizuddhasvabhAvAnAmevAdhyAtmopayoga iti phaladvArA darzayannAha upara jaNAvyA mujabanA cAra cAra bhedavALA maitrAdibhAvo, kramAnusAra AtmAmAM pariNAma pAmatA hoya che. vizuddhasvabhAvavALA e bhAvono ja adhyAtmamAM upayoga che - A vAta tenA phaLanA nirUpaNa dvArA jaNAvAya che sukhA duHkhitopekSA, puNyadveSamadharmiSu / rAgadveSau tyajanetA, labdhvAdhyAtma samAzrayet // 18-7 // sukhIti-sukhiSvIU, na tu sAdhveSAM sukhitvamiti maitrI / duHkhitAnAmupekSAM, na tu kathaM nu nAmaiteSAM duHkhavimuktiH syAditi kRpAM / puNye prANinAM sukRte dveSaM, na tu tadanumodanena harSam / adharmiSu rAgadveSau, na tUpekSAM / tyajan pariharannetAH pariNatizuddhA maitrAdyA labdhvA adhyAtma samAzrayet / niSpannayogAnAM hi maitryAdirahitaM sadbodhameva svabhAvataH parArthasAraM cittaM / yogArambhakANAM tvabhyAsAdeva sukhIrSyAdityAgena maitryAdivizuddhiriti / taduktaM-"etAH khalvabhyAsAt krameNa vacanAnusAriNAM puMsAm / sadvRttAnAM satataM zuddhAnAM (zrAddhAnAM) pariNamantyuccaiH / / 1 / / " tatazca nirapAyo'dhyAtmalAbha iti sthitam / pataJjalirapyAha"maitrIkaruNAmuditopekSANAM sukhaduHkhapuNyApuNyaviSayANAM bhAvanAtazcittaprasAdanamiti" [1-33] / / 18-7 / / "sukhI janone vize IrSyA; duHkhI janone vize upekSA; prANIonA sukRta-puNyane vize dveSa ane adharmI janone vize rAgadveSano tyAga karavA vaDe pariNatizuddhi evI maitrI vagere bhAvanAone pAmIne adhyAtmano sArI rIte Azraya karavo joie." - A pramANe sAtamA zlokano artha karavo joie. kahevAno Azaya e che ke maitrI vagere cAra bhAvanAo anukrame sukhI janone vize IrSyA ane duHkhIonI upekSA vagerenA parihAranuM kAraNa che. maitrI vagere bhAvanAthI sukhI janonI IrSyA vagereno tyAga siddha thAya che. ane tethI maitrI vagere bhAvanAo AtmAmAM pariNAma pAme che. AtmapariNata evI cAra bhAvanAone prApta karIne adhyAtmano sArI rIte svIkAra karavo joie. adhyAtmabhAvanA samAzrayaNa mATe e mULabhUta yogyatA che. adhyAtmanA arthIoe sukhI janone joine ISya nA karavI joIe. anAdikALanA kusaMskArone laIne jIvane prAyaH sukhI janone joine irSyA utpanna thatI hoya che. kaMI-keTalIya jAtinI e irSyA che. aneka prakAranA jIvo che ane temanAM sukho paNa aneka prakAranAM che. e badhAMmAM IrSyA karavAthI ApaNane koI ja lAbha nathI ane sAmI vyaktine ethI koI ja nukasAna nathI. je koI nukasAna che, te ApaNane potAne che. eka bAju badhAya jIvonA sukhanI bhAvanA bhAvavI ane bIjI bAju sukhInI IrSyA karavI e beno meLa kai rIte bese ? AvI bhAvanA AtmapariNata na bane. maitrIbhAvanAne AtmapariNatithI zuddha banAvavA sukhI janonI irSyAno eka parizIlana 75 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAga karyA vinA cAle evuM nathI. svajana hoya ke parajana hoya, upakArI hoya ke anupakArI hoya ane paricita hoya ke aparicita hoya; koI paNa AtmAnA sukhane joIne IrSyA na karatAM A badhAnuM sukhitva (sukhI barAbara che - ema manamAM vicAravuM joIe. sukhInI IrSyA karanArA AvI vicAraNA karatA na hovAthI temane pariNatizuddha maitrIbhAvanI prApti thatI nathI. duHkhita janonI upekSAno tyAga karavo joIe. paraMtu duHkhI janone joine "kaI rIte A jIvo duHkhathI mukta thAya' AvI kRpAno tyAga karavo nahi. karuNAbhAvanAne vizuddha banAvavA mATe bIjAne duHkhI joine tenA duHkhane dUra karavA prayatna karavAnuM Avazyaka che. sAmarthya hovA chatAM bIjAnA duHkhano pratIkAra karavAno bhAva na hoya to AtmAnA pariNAma nirdhvasa bane che. e pariNAma adhyAtmaprAptino avarodha kare che. Ama paNa, vyavahAramAM paNa e pariNAma taddana nIca kakSAno manAya che. chatI zaktie bIjAnA duHkhane dUra karavAnI bhAvanA na hoya to te mANasane koI sAro to na ja mAne. evuM niSphara jIvana jIvanArane adhyAtmabhAva prApta na thAya. ApaNe ApaNA duHkhane dUra karavA zakti uparAMta prayatna karatA hoie ane chatI zaktie bIjAnA duHkhane dUra karavAnI upekSA karIe - te eka bhayaMkara niSpharatA che. adhyAtmano svIkAra karavAmAM e moTo avarodha che. tethI adhyAtmanA samAzrayaNa mATe duHkhitanI upekSA karavAnuM tyajavuM joIe - e samajI zakAya che. prANImAtranA sukRtane joine dveSa karavAno tyAga karavo joIe, paraMtu te sukRtanI anumodanA karavA vaDe harSa dhAraNa karavAno tyAga karavo nA joIe. koIe paNa sAruM kAma karyuM hoya tyAre moTA bhAge te joIne ApaNe dveSa karatA hoie chIe. "emAM zuM? koine evI anukULatA maLI hoya, zakti hoya, saMyogo hoya to kare. amane evI anukULatA maLe to ame paNa karIe ! e kAMI moTI vAta nathI..." ityAdi rIte bIjAnA sukRtane joine; ApaNe je dveSa karIe chIe teno tyAga karIne te te jIvanA te te sukRtanI anumodanA karavA vaDe harSa dharavo joie. ema karavAthI sukRta pratyeno rAga balavattara bane che. bIjAnA sukRta pratye dveSa karavAthI kharekhara to zrI vItarAgaparamAtmAe prarUpelA sukRta pratye ApaNe dveSa karatA thaIe chIe. adhyAtmanA arthI jano mATe te khUba ja anucita hovAthI zakya prayatna teno tyAga karavAnuM Avazyaka che. anyathA muditAbhAvanAne vizuddha banAvavAnuM zakya nahi bane. AvI ja rIte cothI upekSAbhAvanAne AtmapariNatithI zuddha banAvavA adharmIjano pratye rAga ke dveSano tyAga karavo joie. paraMtu upekSAno tyAga karavo nA joie. sAmAnya rIte viSayAdiparavaza jIvone adharmI jano pratye rAga hoya che. kAraNa ke potAnA sukha vagerenA paribhoganI pravRttinI pratye adharmI loko anukULatA karI ApatA hoya che. ApaNane jayAre evI anukULatA joitI na hoya tyAre adharmI jano pratye ApaNane dveSa thato hoya che. aMte 76 yogabheda batrIzI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to A rAga ane dveSa, baMnneya adhyAtmabhAvanI prAptinA avarodhaka ja che. tethI teno tyAga karI adhyAtmanA arthIjanoe adharmI janonI upekSA ja karavI joie. adharmI jano dharmamAM sahAyaka banatA nathI ane adhyAtmanA arthI janone saMsAranA sukhAdi mATe sahAyanI jarUra nathI. tethI kharI rIte adharmI jano pratye rAgAdi karavAnuM koi ja kAraNa nathI. anAdikALanA kusaMskAro AtmAne e dizAmAM javA detA nathI. tethI ja adhyAtmabhAvanI prApti paNa thatI nathI. jenI sAthe ApaNane koi ja saMbaMdha nathI, evA adharmI janonI pratye rAga-dveSa karIne upekSAbhAvanAne pariNatizuddha banAvI zakAze nahi. upekSAbhAvanAne pariNatizuddha banAvavA mATe adharmI janonI pratye upekSA ja sevavI joie. karuNA, A rIte sukhI janonI pratye irSyA, duHkhitonI upekSA, puNya (sukRta) pratye dveSa ane adharmIne vize rAga-dveSa : A badhAno parihAra karanAra adhyAtmArthI puNyAtmA maitrI, muditA ane upekSA - A cAra AtmapariNatizuddha bhAvanAone prApta karI adhyAtmane prApta kare. je puNyAtmAone adhyAtma, bhAvanA vagere yoganI siddhi prApta thayelI che, evA niSpannayogIjanonuM citta maitrI vagere bhAvothI rahita hoya che ane sadbodhavALuM svabhAvathI ja parArthanI niSpattinA sA2vALuM hoya che. emanI dareka pravRtti, bIjAnA upakArane svabhAvathI ja karavAmAM tatpara hoya che. paraMtu jemane adhyAtmAdi yoganI siddhi thai nathI evA yogAraMbhaka AtmAone yoganA abhyAsathI ja sukhI janonI irSyA vagerenA tyAga dvArA maitrI vagere bhAvonI zuddhi prApta thAya che. A viSayamAM zrI SoDazakaprakaraNamAM pha2mAvyuM che ke "zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacanane anusaranArA evA satata sadAcAranuM AcaraNa karanArA zraddhAsaMpanna AtmAone yoganA abhyAsathI ja maitrI vagere cAra bhAvanAo sArI rIte pariName che." AthI maitryAdibhAvo AtmAmAM pariNata thavAthI, apAyathI rahita evA adhyAtmano lAbha thAya che - e siddha thAya che. A viSayane anulakSIne pataMjalimaharSie paNa yogasUtramAM pha2mAvyuM che ke "anukrame sukha, du:kha, puNya ane apuNya viSayavALI "maitrI, karuNA, muditA ane upekSA bhAvanAthI(vAraMvAra abhyAsathI) citta zuddha(saMklezathI rahita) bane che." ||18-gA adhyAtmanuM phaLa varNavAya che-- - ataH pApakSayaH sattvaM, zIlaM jJAnaM ca zAzvatam / tathAnubhavasaMsiddhamamRtaM hyada eva nu (tu) // 18-8 // ata iti-ato'dhyAtmAt / pApakSayo jJAnAvaraNAdikliSTakarmapralayaH / sattvaM vIryotkarSaH / zIlaM cittasamAdhiH / jJAnaM ca vastvavabodharUpaM / zAzvatamapratighaM / tatheti vaktavyAntarasamuccaye / anubhavasaMsiddhaM eka parizIlana 77 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svasaMvedanapratyakSam / amRtaM pIyUSaM / hi sphuTam / ada evAdhyAtmameva nu atidaarunnmohvissvikaarnirAchAraviti 98-8ii. "adhyAtmathI pApano kSaya thAya che; sattva, zIla ane apratipAtI evA jJAnanI prApti thAya che tema ja A adhyAtma ja anubhavathI siddha evuM amRta che." - A pramANe AThamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke vityA." ityAdi (zloka naM. 2) zlokamAM jaNAvyA mujabanA adhyAtmathI jJAnAvaraNIyAdi kliSTa karma svarUpa pApakarmano kSaya thAya che. sAmAnyapaNe jJAnAvaraNIyAdi cAra ghAtikarmane tema ja tenA baMdhanA kAraNabhUta mana-vacana-kAyAnA yogone pApa kahevAya che. adhyAtmabhAvathI e pApano kSaya thAya che. aucityapUrvakanuM vartana ane maityAdi bhAvothI pUrNa, vacanAnusAra tattvaciMtananA samanvayanA kAraNe jJAnAvaraNIyAdi karmano kSaya thAya e samajI zakAya che. adhyAtmabhAvane pAmelA AtmAone ghAtikarmAdi svarUpa pApane pApasvarUpe samajavAdinI koI ja takalIpha nathI. teo pApanA svarUpane yathArtha rIte jANatA hovAthI pApano kSaya saraLatAthI kare che. duHkha ApanArAM karmone pApa mAnavAnA badale AtmaguNono ghAta karanArAM karmone teo pApa tarIke mAne che, te temanA adhyAtmabhAvanA kAraNe che. e rIte adhyAtmathI pApakarmano kSaya thavAthI aMtarAyakarma(varyAntarAyakama)no paNa kSaya thAya che; tethI vIryano utkarSa pragaTe che, jethI apUrva ullAsathI yoganI sAdhanA thAya che. yoganI sAdhanAmAM ullAsa vadhavAthI cittasamAdhisvarUpa zIla prApta thAya che. sAmAnya rIte koI paNa anuSThAnanuM phaLa cittasamAdhi che. je koI paNa ApaNe kAma karIe, enAthI jo cittamAM samAdhi na rahe ane citta asamAdhithI trasta bane to kharI rIte ApaNe kareluM e kAma na karyA jevuM ja che. je phaLaprada nathI tene kAraNa kaI rIte manAya? je maLyuM che e sivAya bIjuM kAMI ja joItuM nathI - A samAdhi che. anuSThAna karyA pachI prApta thayelI nirjarAne choDIne bIjI koI vastunI apekSA rahetI nathI. yogamArganI sAdhanAno e eka ja prabhAva che ke jethI icchAno aMta Ave che. icchAnuM astitva ja vastutaH cittanI asamAdhi che. adhyAtmanI prApti thavAthI paulika icchAo nAza pAmatI jAya che. tethI cittanI samAdhi uttarottara vadhe che. te zIla(sadanuSThAna)nuM kArya hovAthI zILasvarUpe tenuM ahIM varNana karyuM che. adhyAtmabhAvanI prApti thavAthI upara jaNAvyA mujaba zIlasvarUpa cittasamAdhi prApta thAya che. tethI koI paNa sthAne alanA na pAme evuM vAstavika jJAna prApta thAya che. yoganI sAdhanAmAM ullAsa AvavAthI uttarottara jJAna vadhe che. jJAnanI prAptinA puruSArthamAM sukhanI icchA vagere mukhyapaNe avarodha kare che. adhyAtmathI e avarodha dUra thavAthI jJAnanI prApti saraLa bane che. A pramANe pApakSaya, sattva, zIla ane jJAnanI adhyAtmathI prApti thAya che. tema ja A adhyAtma ja potAnA saMvedanathI pratyakSa anubhavAtuM evuM amRta che. kAraNa ke adhyAtmabhAvanI pariNatithI, yogabheda batrIzI Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyaMta bhayaMkara evA moha svarUpa viSanA te te vikAro dUra thAya che. prasiddha amRta jema viSanA vikArone dUra kare che, tema mohasvarUpa viSanA vikAro adhyAtmasvarUpa amRtathI nAza pAme che. amRtano svabhAva ja che ke te viSanI bAdhAne dUra kare ja. tema adhyAtmano paNa svabhAva ja che ke te mohanA vikArone dUra kare. mohajanya pariNatinI taratamatAthI adhyAtmanI pariNatino spaSTa khyAla Avato hoya che. mohajanya vikAro jaNAtA hoya to samajI levuM joie ke adhyAtmabhAvano AvirbhAva thayo nathI. jeTalA aMzamAM mohajanya vikArono abhAva hoya che, eTalA ja aMzomAM adhyAtmano AvirbhAva hoya che. /18-8 adhyAtmanuM varNana karyuM. have 'bhAvanAnuM varNana karAya che. abhyAso vRddhimAnasya, bhAvanA buddhisaGgataH / nivRttirazubhAbhyAsAd, bhAvavRddhizca tatphalam // 18-9 // abhyAsa iti-(pratyahaM pratidivasa) vRddhimAnutkarSamanubhavan / buddhisaGgato jJAnAnugataH / asyAdhyAtmasya abhyAso'nuvartanaM bhAvanocyate / azubhAbhyAsAt kAmakrodhAdiparicayAt / nivRttiruparatiH / bhAvavRddhizca zuddhasattvasamutkarSarUpA / tatphalaM bhAvanAphalam / / 18-9 / / A adhyAtmano jJAnasaMgata, dararoja vadhato evo je abhyAsa che tene bhAvanA kahevAya che. azubha evA abhyAsathI nivRtti ane bhAvanI vRddhi - e bhAvanAnuM phaLa che." - A pramANe navamA zlokano artha che. eno Azaya khUba ja spaSTa che ke pUrve jaNAvyA mujaba adhyAtmathI apratipAtI zuddharatnanA tejanI jema jJAnanI prApti thAya che. e jJAnathI saMgata evA adhyAtmano divase divase vadhato jato je abhyAsa-anuvartana(vAraMvAra karavuM) che, tene bhAvanA kahevAya che. adhyAtmano tAdaza abhyAsa ja bhAvanA hovAthI adhyAtma ane bhAvanAno viSaya eka ja che. mAtra adhyAtmamAM pravRtti vAraMvAra hotI nathI ane bhAvanAmAM e pravRtti vAraMvAra hoya che. bhAvanA vaDe azubhAbhyAsathI nivRtti thAya che. abhyAsa, paricayasvarUpa che. vAraMvAranA saMparkathI sAmAnya rIte paricaya thato hoya che. janma-janmathI kAma, krodha ane mada vagere ApaNA paricita che. teno paricaya ja azubha abhyAsa svarUpa che. bhAvanAmAM vAraMvAra adhyAtmanI pravRtti thavAthI paricita adhyAtmanA kAraNe bhAvanAnA kAraNe) azubhAbhyAsathI nivRtti thAya che. zubha pravRtti azubhanA abhyAsane dUra kare che. A rIte azubha abhyAsathI nivRtta thavAthI bhAvanI vRddhi thAya che. adhyAtmanA anuvartana svarUpa bhAvanAnA prabhAve citta zuddha sAttvika bhAvamAM pariName che. viSaya-kaSAyanI pariNatinI malinatAno nAza thavAthI citta parizuddha bane che. cittanI parizuddhi zuddhasattvanA samutkarSa svarUpa che. viSayakaSAyanI kAlimAthI yukta citta bhAvollAsane prApta karI zakatuM nathI, temAM zuddhasAttvikabhAvanI apekSA che. rajoguNa ke tamoguNathI eka parizIlana Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhibhUta sattvaguNa aparizuddha che. evA guNavALA cittamAM bhAvavRddhi thatI nathI. AthI samajI zakAze ke azubhanI nivRtti ane bhAvanI vRddhi : e bhAvanAnuM phaLa che. [18-9lA bhAvanAnA prakAra varNavAya che-- jJAnadarzanacAritratapovairAgyabhedataH / kRSNate padmadhA veya, vRsaMshArAraLam ||18-10nI jJAneti - iyaM ca bhAvanA bhAvyamAnajJAnAdibhedenAvazyakabhASyAdiprasiddhA paJcadheSyate / dRDhasya jhaTityupasthitihetoH saMskArasya kAraNaM / bhAvanAyA eva paTutarabhAvanAjanakatvaniyamAt / / 18-10 / / "jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgyanA bhedane(prakA2ne) AzrayIne A bhAvanA pAMca prakAranI manAya che ane te dRDha saMskAranI pratye kAraNa che.' - A pramANe dazamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke A bhAvanA bhAvyamAna(jenuM paribhAvana karavAnuM che te) viSaya jJAnAdinA kAraNe pAMca prakAranI manAya che. jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vairAgya mokSanAM ananya sAdhana che. enI sAdhanAmAM ja yoganI sAdhanA samAyelI che. jJAnAdinuM svarUpa, tenA sAdhaka, tenA bAdhaka, tenA prakAro ane tenuM phaLa... ityAdinI vicAraNA mukhya rIte bhAvanAmAM karAya che, tethI te bhAvyamAna pAMcane laine bhAvanAnA paNa pAMca prakAra manAya che. vizeSAvazyakabhASyamAM bhAvanAnA A pAMca prakAro prasiddha che. dRDha evA saMskAranuM bhAvanA kAraNa che. jaladIthI smaraNanA kAraNabhUta saMskArane dRDha saMskAra kahevAya che. bhAvanAnA kA2Ne saMskAramAM dRDhatA Ave che. bhAvanA saMskAravizeSa svarUpa che. tethI paTutara(viziSTa) bhAvanAnI utpatti thatI hoya che. abhyAsathI saMskAra, saMskArathI smRti ane tethI dRDhatara saMskAra - A kramathI samajI zakAze ke bhAvanA, paTutara bhAvanAnuM kAraNa che. II18-10 have dhyAnanuM nirUpaNa karAya che-- 80 upayoge vijAtIyapratyayAvyavadhAnabhAk / zubha pratyayo dhyAnaM, sUkSmAmosamanvitam // 18-11|| upayoga iti - upayoge sthirapradIpasadRze dhArAlagne jJAne / vijAtIyapratyayena tadvicchedakAriNA viSayAntarasaJcAreNAlakSyakAlenApyavyavadhAnabhAganantaritaH zubhaikapratyayaH prazastaikArthabodho dhyAnamucyate / sUkSmAbhogenotpAtAdiviSayasUkSmAlocanena samanvitaM sahitam / / 18 - 11 / / "upayoga(jJAnavizeSa)ne vize vijAtIyaviSayaka pratyayanA vyavadhAnathI rahita prazasta eka viSayanA bodhane dhyAna kahevAya che, je sUkSma padArthanI vicAraNAthI yukta hoya che." agiyAramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke adhyAtma ane bhAvanA svarUpa yogamArganI A pramANe yogabheda batrIzI - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA pachI ja AtmAne dhyAnasvarUpa trIjA yoganA prakAranI prApti thAya che. zrI vItarAgaparamAtmAnA vacanane anusarIne karAtI tattvavicAraNA adhyAtma che ane teno abhyAsa bhAvanA che. tevA prakAranI tattvavicAraNAthI je bodhavizeSa thAya che te jJAnavizeSasvarUpa ja dhyAna che. sthiradIpakanA jevuM dhArAlagna evuM je jJAna hoya che, te ahIM upayoga tarIke vivakSita che. Ama paNa sAmAnya rIte jJAnanI paraMparA(cisaMtati) svarUpa dhyAna prasiddha che. yogasvarUpa dhyAnane varNavatAM ahIM pharamAvyuM che ke dhArAlagna evA jJAnane(upayogane) vize tenA viSayathI bhinna (vijAtIya) evA viSayano saMcAra thavAthI te jJAnanI dhArAno viccheda thAya che. te vicchinna jJAnanI dhArA jyAre kAlAMtare pravarte che tyAre te upayogane vize tenA vicchedana karanAra evA vijAtIya pratyayanA vyavadhAnathI saMgata evo bodha thAya che. paraMtu sthira dIpaka jevA dhArAlagna jJAnane viSe tAdaza vijAtIya pratyayanA vyavadhAnathI rahita evo bodha(avyavadhAnabhApha bodha) hoya che. kahevAno Azaya e che ke dhyAnasvarUpa jJAna dhArAlagna sthiradIpakanI jema eka viSayamAM sthira hoya che. emAM bIjA viSayano saMcAra thAya to te dhyAnano viccheda thavAthI lakSya cUkI javAnA kAraNe alakSyakALa upasthita thAya che. evA alakSyakALanuM paNa dhyAnamAM vyavadhAna(aMtaritatva) hotuM nathI. AvuM aprazastadhyAnamAM ApaNane anubhavagamya che. artha-kAmAdinA dhyAnamAM anavarata dhArA cAlatI ja hoya che. vacce dharmAdinA viSayathI paNa (alakSyakALathI paNa) temAM vyavadhAna naDatuM nathI. bAhya prazasta pravRtti vakhate paNa aprazasta viSayanuM dhyAna anavarata cAlatuM hoya che. ahIM yogasvarUpa dhyAnanuM nirUpaNa hovAthI tAdaza jJAnamAM thato bodha prazasta eka ja viSayaka bodha hoya che. tevA ja bodhane dhyAnasvarUpa yoga kahevAya che. e bodha sUkSmAbhogathI sArI rIte yukta hoya che. sUkSmabuddhithI jaNAtA arthane ahIM sUkSmArtha kahevAya che. vastunA utpAta, vyaya ane dhrauvya(sthiti) vagere sUkSma arthanI vicAraNAthI yukta dhyAnAtmaka bodha hoya che. jANavuM ane samajavuM e bemAM je vizeSa che te samajI zakanArA jJAna ane bodhamAM je bheda che te samajI zakaze. 18-11aaaa. dhyAnane prApta karavA mATe upAya jaNAvAya che khedodvegabhramotthAnakSepAsaGgAnyamudjAm / tyAgAdaSTapRthacittadoSANAmanubandhyadaH // 18-12 // khedeti-khedAdInAM vakSyamANalakSaNAnAm / aSTAnAM pRthacittadoSANAM yogimanodoSANAm / tyAgAt parihArAd / ado dhyAnam / anubandhi uttarottaravRddhimadbhavati / yadyapyanyatra "khedodvegakSepotthAnabhrAntyanyamudrugAsaGgaiH / yuktAni hi cittAni prabandhato varjayenmatimAn" ityevaM kramo'bhihitastathApyatra bandhAnulomyAdvyatyayenAbhidhAnamiti draSTavyam / / 18-12 / / eka parizIlana Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kheda, udvega, bhrama, utthAna, kSepa, AsaMga, anyamudra ane roga; A ATha pRthaka cittadoSonA tyAgathI dhyAna, uttarottara vRddhimad bane che." - A pramANe bAramA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke kheda vagere ATha doSo cittanA che. enAthI yukta citta, yoganI prAptimAM avarodha kare che. tethI yoganA arthIe teno tyAga karavo joie. kheda, udvega ane bhrama vagere doSonuM varNana have pachInA zlokothI karAze. e ATha doSo judA judA cittanA che. yogI janonuM mana ja ahIM cittasvarUpe varNavyuM che. yogI janone AzrayIne citta, sAmAnyathI ATha prakAranuM che. te te khedAdi doSanA parihArathI te te citta juduM juduM bane che. tethI khedAdi doSo pRthaphacittadoSo che. e doSono parihAra karavAthI dhyAnasvarUpa yoga uttarottara vRddhine pAme che arthAt anubaMdhavALo bane che. joke "vokeAkSepotthAnamrAjyanyamuduIII yuni divini pravanyo varnanmatimAna " A rIte zrI SoDazakaprakaraNAdimAM kheda, udvega, lepa, utthAna, bhrAMti, anyamudra, rugu ane AsaMga - A pramANe doSono krama che. enAthI judI rIte eno krama ahIM chaMdanI anukULatAnA kAraNe jaNAvyo che. chaMdanI (anuSTram chaMdanI) racanAno bhaMga na thAya e mATe e kramanuM ullaMghana karyuM che. yoganI ATha daSTione anulakSIne eka eka dRSTimAM je je doSano vigama thAya che tene anulakSIne e krama che. ahIM to mAtra sAnubaMdha dhyAnAtmaka yoganI prApti mATe doSonA parihAranI kAraNatAnuM varNana karavAnuM tAtparya hovAthI sAmAnyathI ATha doSone jaNAvIne tenA tyAganuM varNana karavAmAM AvyuM che. tethI kramabaddha ja nirUpaNa karavuM joie - evuM na hovAthI kramavyatyaya doSa nathI. /18-12aa pahelA khedoSanuM nirUpaNa karAya che- pravRttijaH klamaH khedastato dADhyaM na cetasaH / mukhyo heturadazcAtra, kRSikarmaNi vArivat // 18-13 // pravRttija iti-pravRttijaH kriyAjanitaH / klamo mAnasaduHkhAnubandhI prayAsaH khedaH / tatra tasmin sati / dADhyaM praNidhAnaikAgratvalakSaNaM cetaso na bhavati / adazca praNidhAnaikAgryaM ca / atra yogakarmaNi / kRSikarmaNi kRSisAdhyadhAnyaniSpattau / vArivad mukhyo'sAdhAraNo hetuH / taduktaM-khede dAAbhAvAnna praNidhAnamiha sundaraM bhavati / etacceha pravaraM kRSikarmaNi salilavajjJeyam / / 18-13 / / | pravRtti-kriyAnA kAraNe utpanna thanAra kulama(mAnasika du:khajanaka thAka)ne kheda kahevAya che. te khedane laIne cittanI daDhatA prApta thatI nathI. khetInA kArya mATe pANInI jema yoganI prApti mATe cittanI daDhatA, mukhya hetu che." - A pramANe teramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke yoganI prAptimAM pratibaMdhaka evA ATha doSomAM pahelo doSa kheda che. sAmAnya rIte 82 yogabheda batrIzI Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSa mATe vihita karAyelI kriyA karatI vakhate je kulama thAya che tene kheda kahevAya che. thAka, parizrama, prayAsa... vagerene kulama kahevAya che. koI paNa kAma karIe to parizrama paDavAno ja, paraMtu parizrama be prakAranA hoya che. eka parizrama thayA pachI manane AnaMdaprada thAya che ane bIjo parizrama (prayAsa) mAnasika duHkhanA anubaMdhanuM kAraNa bane che. je kriyA karyA pachI abhISTa kAryanI siddhi thatI hoya che, tyAre te kriyAnA kAraNe thayelo kUlama(parizrama-prayAsa); mAnasika duHkhano anubaMdhI thato nathI. paraMtu jayAre kriyAthI abhISTanI siddhi thatI nathI, tyAre te kriyAjanita kulama khedasvarUpa manAya che. artha-kAmAdinI pravRttimAM parizrama thavA chatAM kheda thato nathI ane dharmAdinI pravRttimAM alpa parizrama thavA chatAM kheda thAya che - e ApaNA anubhavanI vAta che. dharmAdinI pravRttithI nirjarA prApta karavAno Azaya sevyo hota to kheda thAta nahi. dhamadinI pravRttithI sukhanI prApti ke duHkhanI nivRtti karavAno Azaya hoya ane tema na bane eTale parizrama, mAnasika duHkhano anubaMdha kare - e spaSTa che. varSothI karavA chatAM kheda na thAya ne koI vAra ja karavA chatAM kheda thAya emAM je hetu che teno vicAra karavAthI samajI zakAze ke khedanuM mukhya kAraNa nirjarAnA arthIpaNAno abhAva che. A khedane laIne, praNidhAnathI thanArI je mana-vacana-kAyAnI ekAgratA svarUpa daDhatA che te cittamAM AvatI nathI. sAmAnya rIte kriyAthI prApta thanArA vAstavika phaLane prApta karavAnA AzayathI vihita rIte kriyA karavAnA saMkalpane(adhyavasAyane) praNidhAna kahevAya che. e praNidhAnathI kriyAmAM mana-vacana-kAyAnI ekAgratA thAya che, te daDhatA svarUpa che. cittanI daDhatA phaLanI siddhimAM mukhya kAraNa che. khetInA kAryamAM phaLanI niSpatti mATe jema pANI mukhya kAraNa che, tema ahIM yoganI siddhimAM cittanI daDhatA asAdhAraNa kAraNa che, je khedadoSanA abhAvamAM ja prApta thaI zake che. A viSayamAM zrI SoDazakaprakaraNane viSe jaNAvyuM che ke "kheda nAmano doSa hote chate cittanI daDhatA na hovAthI suMdara praNidhAna hotuM nathI. khetInA kAryamAM pANInI jema A suMdara evuM praNidhAna yoganI siddhimAM asAdhAraNa kAraNa jANavuM." l/18-1all bIjA ugadoSanuM nirUpaNa karAya che- sthitasyaiva sa udvego, yogadveSAt tataH kriyA / rAjaviSTisamA janma, bAdhate yoginAM kule // 18-14 // sthitasyaiveti-sthitasyaivApravRttasyaiva / sa klama udvega ucyate / tatastasmAdanAdarajanitAd yogadveSAt / kriyA pAravazyAdinimittA pravRttiH / rAjaviSTisamA nRpaniyuktAnuSThAnatulyA / yoginAM zrImatAM zrAddhAnAM kule janma bAdhate pratibadhnAti / anAdareNa yogakriyAyA yogikulajanmabAdhakatvaniyamAt / taduktam"udvege vidveSAdviSTisamaM karaNamasya pApena / yogikulajanmabAdhakamalametattadvidAmiSTam / / 1 / / / / 18-14 / / eka parizIlana 83 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "yogamArgamAM pravRtta na thanArano ja te kulama udvega che. tethI yogadveSathI thanArI yogakriyA rAjAnI veTha utAryA jevI bane che, jenA phaLasvarUpe yogIonA kuLamAM janma bAdhita thAya che. arthAt yogIkuLamAM janma prApta thato nathI." - A pramANe caudamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke kriyAnA kAraNe utpanna thayelA khedanA kAraNe bhaviSyamAM yoganI pravRtti na thAya tyAre kheda vakhatano je kulama che, te yogamAM apravRtta AtmAno che - tene ja uga kahevAya che. kheda vakhate pravRtti hoya che ane uga vakhate vAstavika rIte pravRtti hotI nathI. udvega nAmano doSa hote chate yoga pratye dveSa hovAthI guvadikanA anurodhe jyAre paNa yoganI kriyA thAya tyAre te yoganA anAdarathI paravazatAe thayelI te te yoganI kriyA, rAjAnI veTha utAryA jevI bane che. rAjA dvArA niyukta anuSThAna karatI vakhate jema ullAsa na hovAthI kriyAmAM bahu bhalIvAra Avato nathI tema ja rAjAe kahyuM che mATe karyA vinA cAle evuM nathI; AvI paravazatAe karAtAM kAryamAM jema veTha utAravAnuM ja banatuM hoya che tema uganA kAraNe jyAM paNa yoganI kriyAo paravazapaNe karavI paDe che, tyAM veTha utAryA jevI ja kriyAo thAya che. tethI rASTinA kriyA - A pramANe ucita ja jaNAvyuM che. - A rIte ugadoSanA kAraNe thatI kriyAthI yoganA anAdaranA kAraNe utpanna thayelA yogadveSane laIne zraddhAsaMpanna yogI janonA kuLamAM janmano pratibaMdha thAya che. kAraNa ke anAdarathI karelI yogakriyA yogI janonA kuLamAM janmano bAdha karanArI che - evo niyama che. zrI SoDazakaprakaraNamAM e vAta jaNAvatAM pharamAvyuM che ke - "udvega hote chate yoga pratyenA dveSathI anAdarapUrvaka yoganI kriyA karavAnuM, veTha utAravA jevuM thAya che. tethI sArI rIte yogI janonA kuLamAM tenA janmano bAdha thAya che. ema yoganA jANakAronuM mAnavuM che." |18-14nI trIjA bhramadoSanuM varNana karAya che- bhramo'ntarviplavastatra, na kRtAkRtavAsanA / tAM vinA yogakaraNaM, prastutArthavirodhakRt // 18-15 // bhrama iti-bhramo'ntarviplavazcittaviparyayaH, zuktikAyAM rajatamidamitivadatasmiMstadgraha itiyAvat / tatra tasmin sati / kRtAkRtavAsanA idaM mayA kRtamidaM vA na kRtamityevaMrUpA vAsanA na bhavati / vibhramadoSeNa satyasaMskAranAzAdviparItasaMskArotpAdAdvA / tAM kRtAkRtavAsanAM vinA yogakaraNaM prastutArthasya yogasiddhilakSaNasya virodhakRt / saMskArarahitayogasya tAdRzayoga eva hetutvAditi bhAvaH / tadidamuktaM-"bhrAnto vibhramayogAnna hi saMskAraH kRtetarAdigataH / tadabhAve tatkaraNaM prakrAntavirodhyaniSTaphalam / / 1 / / / / 18-15 / / cittanA viparyayane bhrama kahevAya che. e hote chate yoganA viSayamAM "A meM karyuM athavA A meM na karyuM ityAdi saMskAra paDatA nathI ane e saMskAra vinA karAtI yoganI pravRtti yoganI 84 yogabheda batrIzI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhinA virodhane karanArI bane che." - A pramANe paMdaramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke aMtarviplava eTale cittano viparyaya. tathI bhinna-atamAM je taddano graha(jJAna) thAya che; tene bhrama kahevAya che. zukti(chIpa)mAM rajata(cAMdI)nuM je jJAna thAya che, te bhrama che. te bhramasvarUpa doSa hote chate "A meM karyuM ane A meM na karyuM...' ityAdi svarUpa vAsanA (saMskAra) utpanna thatI nathI. vibhrama(bhrama) svarUpa doSanA kAraNe sAcA saMskArono nAza thavAthI athavA to viparIta-mithyA saMskAra utpanna thavAthI upara jaNAvyA mujaba kRtAkRtAdiviSayaka saMskAra paDatA nathI. tevA prakAranA saMskArathI rahita evI yoganI pravRtti karavAthI yoganI siddhi svarUpa prakRti arthanI siddhi thatI nathI paraMtu teno virodha thAya che. arthAt tevI yoganI pravRtti yoganI siddhino virodha karanArI bane che. kAraNa ke saMskArathI rahita yoga(yoganI pravRtti); tevA prakAranA ayoga(yogasiddhinA abhAva)mAM ja kAraNa bane che. zrI SoDazakaprakaraNamAM enA vize pharamAvyuM che ke - "vibhramadoSathI kRta athavA akRtanA viSayano saMskAra bhramAtmaka bane che. pramAtmaka tAdaza saMskAranA abhAvamAM yoganI pravRtti karavAnuM, yoganI siddhinuM virodhI bane che. tema ja aniSTa phaLane ApanAruM bane che."... ityAdi spaSTa che. 18-1pa have utthAna nAmanA doSanuM nirUpaNa karAya che - prazAntavAditAbhAva, utthAnaM vara tataH | tyAgAnurUpamatyAgaM, nirvedAdatathodayam // 18-16 // prazAnteti-prazAntavAhitAyAH prazamaikavRttisantAnasyAbhAvo manaHprabhRtInAmudrakAnmadAvaSTabdhapuruSavadutthAnamucyate / tataH karaNaM yogasya tyAgAnurUpaM parihArocitaM prazAntavAhitAbhAvadoSAd / atyAgaM na vidyate tyAgo yasya tattathA kathaJcidupAdeyatvAt / nirvedAdekavRttibhaGgalakSaNAt khedAt / na vidyate tathA yogakaraNocitatvena udayo bhAvikAlavipAko yatra tattathA / taduktam-"utthAne nirvedAtkaraNamakaraNodayaM vAsya ! atyA'tyAvitatA samaye pi matam III" I98-1ddA. "prazAntavAhitAnA abhAvane utthAna kahevAya che. e utthAnadoSane laIne yogakaraNa, atyAga svarUpa hovA chatAM bhaviSyamAM yogane ucita vipAkavALuM na hovAthI tyAgane anurUpa ja che." - A pramANe soLamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke prazarmakavRttinI paraMparAnA abhAvane prazAMtavAhitAno abhAva kahevAya che. mana, pAMca indriyo ane hAtha paga vagere karmendriyonI udrita avasthAnA kAraNe prazamaavasthAno abhAva thAya che. viSaya ane kaSAyanI pariNatinI maMdatAdine laine prazamAvasthA prApta thatI hoya che. mana ane indriyonI udrikta avasthA AtmAne viSayakaSAyanI pariNatine paravaza banAve che. tethI prazarmakavRttinI paraMparAno abhAva thAya che ane AtmA tevA prakAranI viSayakaSAyanI pariNatimAM satata lIna bane che. eka parizIlana Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI mULabhUta avasthA prazama svarUpa (kaSAyAdithI rahita) che. karmaparavaza e svarUpa AvRtta che. karmavipAke jIva jo karmanA vipAkane AdhIna nA bane to prazarmakavRtti prApta thaI zake che. karmabaMdhAdine rokavA mATe prathamavRttine rAkhavAnuM khUba ja Avazyaka che. viSayakaSAyanI pariNatinAM nimittothI sarvadA dUra rahevAno prayatna karyA vinA AtmAnI e vizuddha avasthAno AvirbhAva zakya nahi bane. prathamavRttinI ja paraMparAthI dhyAnanI prApti thatI hoya che. vacce vacce prazamavRtti AvavAthI yoganI prApti thatI nathI. tethI prazarmakavRttisaMtAna(avirata paraMparA)nI AvazyakatA che. tasvarUpa prazAMtavAhitA che. tenA abhAve mana ane indriyonI udritatAthI (niyaMtraNarahita avasthAthI) jIvamAM pUrvenA doSono AvirbhAva thAya che. mANasa game teTalo prAjJa hoya paraMtu jyAre te madathI avaSTabdha(vivaza) bane che tyAre temAM jema avivekAdi doSono uddabhava thAya che, tema prazAMtavAhitAno abhAva hote chate AtmAmAM mana vagerenI udrikta avasthAthI mohajanya vikArAdi doSonuM utthAna thAya che. tethI ahIM tAdeza prazAMtavAhitAnA abhAva svarUpa ja utthAna nAmano cotho doSa che. | utthAnadoSane laIne jyAre paNa yoganI pravRtti karavAmAM Ave che tyAre te prazAMtavAhitAnA abhAvarUpa doSanA kAraNe parihAra karavA mATe ja ucita bane che. kAraNa ke doSayukta pravRttithI koI guNanI prApti thatI nathI. kathaMcit yoganI te pravRtti hovAthI upAdeya hovAthI teno tyAga karAya nahi topaNa te atyAgasvarUpa yoganI pravRtti tathodayA nathI. yoganI ucita pravRttithI je phaLanI prApti thAya che te pravRttine tathodayA kahevAya che. utthAnadoSathI sahita je pravRtti che te tathodayA nathI. te pravRttithI, yogocita pravRttithI janya evA vipAka-phaLano udaya (prApti) thato nathI. kAraNa ke A pravRtti nirvedathI thayelI che. prazAMtavAhitAsvarUpa eka vRttino ahIM bhaMga thayo che. tene khedasvarUpa nirveda kahevAya che. pravRttimAM sAtatya na hoya tyAre tyAM kheda-nirveda hoya ja - e samajI zakAya che. A viSayane jaNAvatAM zrI SoDazakaprakaraNamAM pharamAvyuM che ke - "utthAna nAmano doSa hote chate nirvedanA kAraNe karAyelI yoganI pravRtti akaraNanA phaLane sadAne mATe ApanArI bane che. e pravRtti atyAcasvarUpa hovA chatAM tyAgane ucita che - ema potAnA AgamamAM paNa jaNAvyuM che." 18-16ll. pAMcamA kSepadoSanuM svarUpa varNavAya che- kSepo'ntarAntarAnyatra, cittanyAso'phalAvahaH / zAlerapi phalaM no yad, dRSTamutkhanane'sakRt // 18-17 // kSepa iti-antarAntarA yogakaraNakAlasyaiva / anyatrAdhikRtAnyakarmaNi / cittanyAsaH kSepaH / sa cAphalAvahaH phalAjanakaH / yadyasmAcchAlerapi vrIherapi / asakRdvAraMvAram / utkhanane utpATane phalaM na yogabheda batrIzI 86 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTam / asakRdutpATanena zAleriva kSepeNa yogasya phalajananazaktinAzAnna tataH phalamiti bhAvaH / taduktaM"kSepe'pi cAprabandhAdiSTaphalasamRddhaye na jAtvetat / nAsakRdutpATanataH zAlirapi phalAvahaH puMsaH / / 1 / / " T98-97nI. yoganI pravRttinA kALamAM vacce vacce bIjA kAmamAM cittano je vinyAsa(joDavuM) che, tene kSepa kahevAya che, je yogathI janya evA phaLano janaka banato nathI. kAraNa ke vAraMvAra ukheDavAmAM DAMgarathI paNa phaLanI prApti thatI dekhAtI nathI." - A pramANe sattaramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke- koI paNa eka vivakSita pravRtti karavAnA samayamAM vacce vacce tene choDIne(yoganI te pravRttithI anya koI paNa) bIjI pravRtti karavAthI kSepadoSa prApta thAya che. jema ke gAthA karatI vakhate vacce vacce paDilehaNa karavI, bIjuM pustaka vAMcavuM, vAto karavI vagere pravRttimAM cittane joDavAmAM Ave che; te kSepa nAmano doSa che. tethI jema gAthA AvaDatI nathI tema yogathI prApta thanAruM phaLa prApta thatuM nathI. A vAtane daSTAMtathI zlokanA uttarAddhathI jaNAvAya che. eno Azaya e che ke zAli arthAt vrIhi(DAMgara)ne vAvyA pachI tenA choDavA thAya tyAre tene tyAMthI ukheDIne bIje vAvavA paDe che. pachI ja te DAMgarane ApavA samartha bane che. A rIte eka vAra zAlinuM utpanana(ukheDavuM) thAya te ucita che. paraMtu vAraMvAra tenuM utpananautpAdana) karavAmAM Ave to te phaLaprada banatuM nathI. tevI ja rIte vivalita koI eka svAdhyAyAdi yoganI pravRttimAM cittane joDyA pachI vAraMvAra tene bIjI pravRttimAM joDavAmAM Ave to tethI padoSane laIne yoganI pravRttinuM phaLa prApta thatuM nathI - e samajI zakAya che. A viSayanuM nirUpaNa karatAM zrI SoDazakaprakaraNamAM jaNAvyuM che ke - "kSepadoSa hote chate paNa cittano prabaMdha (eka sthAne lAgI rahevuM) na hovAthI kyAre paNa yoganI pravRtti, ISTa phaLanI samRddhi (saMprApti) mATe thatI nathI. vAraMvAra ukheDavAthI zAli(DAMgarano choDa) paNa puruSone phaLa prApta karAvI zakato nathI. /18-1NA AsaMgadoSanuM nirUpaNa karAya che AsaGgaH syAdabhiSvaGgastatrA'saGgakriyaiva na / tato'yaM hanta tanmAtraguNasthAnasthitipradaH // 18-18 // AsaGga iti-AsaGgo'bhiSvaGgaH syAd idameva sundaramanuSThanamityevaM niyatAbhinivezarUpaH / tatra tasmin sati / asaGgakriyaivAbhiSvaGgAbhAvavatyanavaratapravRttireva na bhavati / tato'yamAsaGgo hanta / tanmAtraguNasthAne'dhikRtaguNasthAnamAtre sthitipradaH, na tu mohonmUlanadvAreNa kevalajJAnotpattaye prabhavatItyAsaGgAdapi tattvato'phalamevAnuSThAnaM / tadAha-"AsaGge'pyavidhAnAdasaGgasaktyucitamityaphalametat / mavatISTattavamuvaitavaNasa yataH paramam IIkA" [SoDaza vatuze] |98-18|| eka parizIlana Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "abhidhvaMga(abhiniveza) svarUpa AsaMgadoSa che. te vidyamAna hote chate asaMgakriyA ja thatI nathI. tethI A AsaMga nAmano doSa vivakSita-adhikRtaja je guNasthAnaka hoya te te guNasthAnakane te te AtmAnuM adhikRta guNasthAnaka kahevAya che.) guNasthAnake ja sthitine karAve che." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke abhivRMgane AsaMgadoSa kahevAya che. "A anuSThAna ja sAruM che' AvA prakAranA niyata abhinivezane abhivRMga kahevAya che. zrI arihaMta paramAtmAe upadezelAM paramatAraka badhAM ja anuSThAno mokSa sAdhaka che. emAMthI ApaNane je anukULa paDe te anuSThAna ja sAruM che - evuM lAge te eka jAtano abhiniveza che. ethI bIjAM anuSThAno pratye aruci ane anAdarabhAva vyakta thAya che. anuSThAna sAruM lAge e doSa nathI, paraMtu vivakSita eka ja anuSThAna suMdara lAge te doSa che. e doSane laine asaMgakriyA ja thatI nathI. abhivRMgathI rahita anavarata(niraMtara-satata)paNe thatI kriyA(pravRtti)ne asaMgakriyA kahevAya che. prIti, bhakti, vacana ane asaMga bhedathI anuSThAna cAra prakAranAM che. asaMga-anuSThAna-(kriyA)nI prApti na thAya tyAM sudhI mokSanI prApti thatI nathI. AsaMga-doSanA kAraNe asaMgakriyA ja avarodhAya che. tethI yoganA phaLane pAmavAnuM zakya na ja bane te samajI zakAya che. AvI sthitimAM AsaMgadoSane sevanAra je guNasthAnake hoya te guNasthAnake ja rahI zake che. paraMtu tenI pachInA guNasthAnakane te prApta karI zakato nathI. "je che te ja sAruM che evuM lAge to tenA karatAM sAruM na ja maLe : e spaSTa che. tethI mohanIyakarmanI maMdatA ke kSayopazamAdinI avasthA ja suMdara jaNAya to mohanuM sarvathA umUlana karI kevalajJAnanI utpatti mATe te te guNasthAnaka samartha banatuM nathI. tethI tAttvika rIte AsaMgadoSathI anuSThAnanuM koI ja phaLa nathI. kAraNa ke mAtra te te guNasthAnake sthiti banI rahe e mATe anuSThAna karavAnuM iSTa nathI. paraMtu uttarottara guNasthAnakanI prApti dvArA kevalajJAna pAmavAnA AzayathI anuSThAna prArabdha hatuM, paNa e Azaya AsaMgadoSanA kAraNe pUrNapaNe saphaLa banato nathI. AthI samajI zakAze ke AsaMgadoSathI sahita thatuM anuSThAna tattvanI rIte joIe to phaLathI zUnya che. A viSayanuM nirUpaNa karatAM zrI SoDazakaprakaraNamAM jaNAvyuM che ke- "AsaMgadoSa hote chate paNa anuSThAnanuM koI ja phaLa nathI. kAraNa ke evuM doSayukta karAtuM anuSThAna zAstravihita nathI. zAstravihita anuSThAna saMga vinA niraMtara karavA yogya che. tethI AsaMgayukta A anuSThAna niSphaLa che. zAstravihita paNa anuSThAna asaMgasvarUpa paramakoTinuM hoya to ISTa phaLane sArI rIte ApanAruM che." ||18-18 "anyamud doSanuM varNana karAya che 88 yogabheda batrIzI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihite'vihite vArthe'nyatra mutprakRtAt kila / iSTe'rthe'GgAravRSTyAbhAtyanAdaravidhAnataH / / 18-19 // vihita iti-prakRtAt prastutAt karmaNo'nyatra vihite'vihite vA'rthe / mut prItiH / iSTe'rthe'GgAravRSTyAbhA atyanAdarasya gADhAbahumAnasya vidhAnato'vasarocitarAgAbhAvarAgaviSayAnavasarAbhyAM pratipakSarAgAcca / yathA caityavandanasvAdhyAyakaraNAdiSu pratiniyatakAlaviSayeSu zrutAnurAgAdanyAsaktacittatayA vA caityavandanAdyanAdriyamANasya / taduktam-"anyamudi tatra rAgAttadanAdaratArthato mahApAyA / sarvAnarthanimittaM mudriSAvRdyAmAM kArca 18-12I. "prakRta (vivakSita - karavA lIdhelA) anuSThAnane choDIne bIje vihita ke avihita anuSThAnamAM je prIti thAya che, te anyamuddoSa che. tethI atyaMta anAdarapUrvaka anuSThAna thatuM hovAthI iSTa arthanI prAptinA viSayamAM aMgArAnI varSA karavA jevuM thAya che." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke karavA dhArela(prastuta) anuSThAnavizeSane choDIne bIjA koi paNa zAstravihita ke zAstrAvihita anuSThAnane vize je prIti thAya che tene anyamud nAmano doSa kahevAya che, je ISTa arthanI prAptinA viSayamAM aMgArAnI vRSTi samAna che. je anuSThAna mokSane ApanAruM che, tene bALI nAkhavAnuM kAma A anyamud nAmano doSa kare che. vAta samajAya evI che. je karIe chIe tenAthI anya pratye prIti hoya to spaSTa ja che ke je karAya che, te atyaMta anAdarapUrvaka ja thavAnuM. AthI koi paNa phaLanI siddhi kaI rIte thAya? kAraNa ke anya muddoSane laIne karAtA anuSThAna pratye utkaTa abahumAna che. avasarane ucita karAtA anuSThAna pratye rAgano abhAva hovAthI ane jenI pratye rAga(prIti) che teno avasara na hovAthI viruddha anuSThAna pratye rAga che. caityavaMdana, svAdhyAya vagere pratiniyata kALe karavAnA che te anuSThAnone vize jayAre kathAzravaNAdinA anurAgathI athavA to vikathAdi, pramAda vageremAM citta Asakta banavAnA kAraNe anAdara thAya che tyAre te caityavaMdanAdi anuSThAno anyamuddoSathI duSTa bane che. kahevAnuM tAtparya e che ke anaMtajJAnIoe je kALe je anuSThAno vihita karyA che, te anuSThAno te kALe ja karavAM joie. ApaNane game ke nA game paraMtu te te anuSThAno te te kALe anaMtajJAnIonI AjJA mujaba ja karavAnuM lakSya rAkhavuM joie. te eka zreSTha prakAranuM praNidhAna che. anuSThAna pratyenI ApaNI prIti evI to nA ja hovI joie ke jethI te te anuSThAna pratye atyaMta anAdarabhAva lAve. anuSThAnanI prIti anuSThAnAMtaranA anAdaranuM kAraNa bane to te aMgArAjevI che. bIja upara aMgArA paDe to jema bIja baLI jAya che ane tethI ISTa phaLanI prApti thatI nathI tema yoganI eka parizIlana Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanAnA viSayamAM paNa anyamud nAmanA doSathI mokSanAM sAdhana, ISTa phaLane prApta karAvavA samartha banatAM nathI. zrI SoDazakaprakaraNamAM anya muddoSanuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke - anyamuddoSa hote chate prakRti anuSThAnane choDIne bIjAM anuSThAnane vize rAga hovAthI prakRti anuSThAnane vize arthataH (pariNAme) anAdarabhAva jAge che; je mahAna apAyasvarUpa che, sarva anarthanuM nimitta che ane prItinA viSayabhUta anuSThAna bIjA anuSThAna upara aMgArAnI vRSTi svarUpa bane che." teno Azaya upara jaNAvyo che. 18-19nA gudoSanuM varNana karAya che- ruji samyaganuSThAnocchedAda, vandhyaphalaM hi tat / etAn doSAn vinA dhyAnaM, zAntodAttasya taddhitam // 18-20 // rujIti-ruji. pIDArUpAyAM bhaGgarUpAyAM vA satyAM / samyaganuSThAnocchedAt sadanuSThAnasAmAnyavilayAt / vandhyaphalaM moghaprayojanaM hi tadanuSThAnaM balAtkAreNa kriyamANaM / taduktaM-"ruji nijajAtyucchedAtkaraNamapi hi neSTasiddhaye niyamAd / asyetyananuSThAnaM tenaitadvandhyaphalameva / / 1 / / " tattasmAdetAn doSAn vinA zAntodAttasya krodhAdivikArarahitodArAzayasya yogino dhyAnaM hitaM kuzalAnubandhi / / 18-20 / / rugu nAmano doSa hote chate samyasad) anuSThAnano uccheda thavAthI te anuSThAna phaLathI rahita bane che. tethI kheda, udvega... vagere doSo na hoya to krodhAdithI rahita evA zAMta ane udAtta yogIone dhyAna hitakara che." - A pramANe vIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke je anuSThAna ApaNe karatA hoie te anuSThAnamAM aticAra ke anAcAra lAge tyAre te anuSThAnane pIDA ke bhaMga svarUpa doSa prApta thAya che, tene rugu nAmano doSa kahevAya che. dhAnya(anAja)nI niSpatti vakhate roga lAgu paDavAthI jema dhAnyanI niSpatti thatI nathI, vAvelAM bIja ane UgelA choDa nakAmAM thaI jAya che tema aticAravALAM ke anAcAravALA (khaMDita ke bhagna) anuSThAno tadana nakAmAM thaI jAya che. tenuM kAraNa gudoSa che. A doSanA kAraNe sadanuSThAna(samyaganuSThAna)nuM anuSThAnatva (potAnuM svarUpa) ja vilaya pAme che. vastu, potAnuM kArya ja na karI zake to vAstavika rIte temAM vastutva ja rahetuM nathI. khaMDita ke bhagna ghaDAne ghaDo mAnavAno koi ja artha nathI. kAraNa ke temAM pANI bharavAnuM zakya nathI. AvI ja rIte khaMDita ke virAdhita anuSThAna roga doSathI duSTa hovAthI tenuM vAstavika koI ja phaLa nathI. khaMDita ke virAdhita anuSThAna baLAtkAre thatuM hoya che. potAnI icchAthI e anuSThAna thatuM nathI. Azaya e che ke bhagavAnanI AjJA mujaba niraticAra anuSThAna karavAnI icchA hoya to te anuSThAna te rIte karavAnuM azakya nathI. Ama chatAM e zakya nA bane to mAnavuM rahyuM ke anuSThAna 90 yogabheda batrIzI Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanArane tevI icchA nathI. "anuSThAna karyA vinA cAle evuM nathI' ema mAnIne anuSThAna karavAmAM Ave to te baLAtkAre-parANe ja thavAnuM, jenuM vAstavika koI prayojana nathI. zrI SoDazakaprakaraNamAM (14-10) gu (roga) nAmanA doSanuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke - rugudoSa hote chate anuSThAnasAmAnyano uccheda thavAthI je anuSThAna karAya che tenAthI niyame karI ISTa(karmanirjarAdi)nI siddhi thatI nathI. tethI te anuSThAna na karavA svarUpa ja che, mATe te vaMdhya phaLavALuM che." tethI spaSTa che ke upara varNavelA kheda, udvega.. vagere doSonA abhAve krodha, lobha vagere vikArathI rahita evA yogI janone ja kuzalAnubaMdhI (uttarottara viziSTa phaLane ApavAvALuM) dhyAna hoya che. paNa jo khedAdi doSo vidyamAna hoya to te te yogI janone hitakara evA dhyAnanI prApti thatI nathI. kuzalAnubaMdhI dhyAnanI prApti mATe khedAdi cittadoSono parihAra karavAnuM khUba ja Avazyaka che. 18-20nA kuzalAnubaMdhI evA dhyAnanuM phaLa varNavAya che- vazitA caiva sarvatra, bhAvastaimityameva ca / anubandhavyavacchedazceti dhyAnaphalaM viduH // 18-21 // vaziteti-sarvatra kArye / vazitA caivAtmAyattataiva / bhAvasyAntaHkaraNapariNAmasya stamityameva ca nizcalatvameva / anubandhavyavacchedo bhavAntarArambhakANAmitareSAM ca karmaNAM vandhyabhAvakaraNaM cetyetaLyAnaphalaM viturnAnane dhyAnapattaviva: I98-21/ "saghaLAM ya kAryone vize svAdhInatA, bhAvanI nizcaLatA ane anubaMdhano vyavaccheda : A dhyAnanAM phaLa che ema dhyAnaphaLanA jANakAro mAne che." - A pramANe ekavIsamA zlokano artha che. eno Azaya khUba ja spaSTa che. je AtmAone hitakara evA dhyAnanI prApti thAya che, te AtmAone dareka kAryane vize vazitA prApta thAya che. jyAre paNa temane te te kArya-anuSThAna karavAnI bhAvanA thAya tyAre teone temAM koI ja avarodha naDato nathI. svAdhInapaNe teo te te kArya karavA mATe svabhAvathI ja samartha bane che. te te kArya karavAno jANe temano svabhAva hoya te rIte teo kArya kare che. kuzalAnubaMdhI dhyAnane prApta karanArA AtmAonA mananA pariNAmo atyaMta sthira-nizcala hoya che. khedAdi ATha doSonA parihArathI temanuM mana zuddha bane che. tethI manamAM koI paNa jAtanA vikArAdi na hovAthI mana dhyeyane vize sthira bane che. sthiratA prApta thavAnA kAraNe mananI caMcaLatA nAza pAme che. svAdhInatA ane bhAvanI sthiratAnA kAraNe karmonA anubaMdha paDatA nathI. eka parizIlana 91 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAnuM tAtparya e che ke bhavAMtarane prApta karAvanArAM tema ja bhavAMtarane prApta na karAvanArAM karmone niSphaLa banAvavAnuM kArya dhyAnathI zakya bane che. baddha karma jyAre udayamAM Ave tyAre te evA karmabaMdhamAM kAraNa banatuM nathI ke jethI bhavAMtaramAM javuM paDe. AthI samajI zakAze ke hitakara evA dhyAnathI karmonA baMdhAbhAvane karavA svarUpa anubaMdhano vyavaccheda thAya che. (juo yogabiMdu zlo.naM. 363). II18-21 // dhyAnanuM varNana karIne have 'samatA'nuM varNana karAya che-- vyavahArakudRSTyoccairiSTAniSTeSu vastuSu / lpiteSu vivena, tattvadhIH samatoghyate ||18-225 vyavahAreti-vyavahArakudRSTyA'nAdimatyAM vitathagocarayA kuvyavahAravAsanayA'vidyAparAbhidhAnayA / uccairatIva / kalpiteSu iSTAniSTeSu indriyamanaH pramodadAyiSu taditareSu ca vastuSu zabdAdiSu / vivekena "tAnevArthAn dviSatastAnevArthAn pralIyamAnasya / nizcayato nAniSTaM na vidyate kiJcidiSTaM ve" tyAdinizcayAlocanena / tattvadhIriSTAniSTatvaparihAreNa tulyatAdhIrupekSAlakSaNA samatocyate / yduktN"vidyAnvitapUvveriSTaniTevu vastupu / sajJAnAtta yuvAsena samatA samatoghyate II9]" ||18-22|| "anAdinA vitathavyavahAranA saMskArothI ajJAnanA kAraNe kalpita atyaMta iSTAniSTa vastuone vize vivekathI prApta thayelI tattvabuddhine samatA kahevAya che." - A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke anAdikALathI A saMsAramAM zarIrAdi vastuone vize ajJAnAdine laine AtmAdinI je vitathabuddhi thAya che - tene avidyA kahevAya che. zarIra e AtmA nathI. zarIrathI AtmA bhinna che. jJAnAdi guNonA svAmI evA AtmAne zarIrasvarUpa mAnI je je pravRtti karAya che, te badhI ajJAnamUlaka che. tema ja AtmAnA jJAnAdi guNone choDIne mAtApitAdi parivAra, dhana ane tenAthI prApta thanArA te te zabdAdi viSayo : e badhAmAM AtmIyatva(potAnApaNA)nI je buddhi thAya che te ajJAnaavidyAne laine che. e avidyA AtmAnA saMsAranuM ekamAtra bIja che. anAdikALanI vitatha (avAstavika) viSayavALI je duSTa vAsanA(kusaMskAra) che tene ahIM vyavahArakudRSTi tarIke varNavI che, jenuM 'avidyA' : bIjuM nAma che. e avighAnA kAraNe mAnelA, indriya ane manane AnaMda ApanArA ane nahi ApanArA iSTa ane aniSTa evA zabdAdi viSayomAM vivekane laine je tattvabuddhi thAya che, tene samatA kahevAya che. indriya ane manane AnaMda ApavAthI ane nahi ApavAthI atyaMta iSTa ane aniSTa tarIke zabda vagere viSayone kalpI levAmAM Ave che. paraMtu te avighAthI kalpita che, vAstavika nathI. zabdAdi viSayo tattvadRSTie joie to samajAze ke vastutaH te iSTa ane aniSTa nathI. prazamarati yogabheda batrIzI 92 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNamAM (gAthA naM. para) jaNAvyA mujaba vAstavikatA to e che ke, "te amanojJa) viSayone vize dveSa karanAra ane te manojJa) viSayone vize atyaMta lIna thanArA AtmAne nizcayathI koi paNa viSaya aniSTa nathI athavA ISTa nathI." -prazamaratimAM jaNAvyA mujabanI nizcayathI vicAraNA karavA svarUpa viveka vaDe jayAre viSayonI pUrvakalpita ISTatA athavA aniSTatAno parihAra karIne viSayomAM samAnatAnI je buddhi thAya che, te tattvanI buddhine samatA kahevAya che. tethI viSayone ISTa mAnIne nato pravRtti thAya che, tema ja viSayone aniSTa mAnIne na to nivRtti thAya che. upekSAmUlaka ja ahIM viSayomAM pravRtti ane nivRtti thAya che. AvI upekSA svarUpa samatA kahevAya che. zarIranA kAraNe viSayonI AvazyakatA UbhI thAya to temAM pravRtti thAya anyathA temAM pravRtti na thAya (nivRtti thAya). paraMtu viSayo manojJa ke amanojJa che mATe temAM pravRtti ke nivRtti na thAya. samatAtmaka yoganI prApti thavAthI e rIte viSayo pratye upekSA(audAsI )bhAva Ave che. yogabiMdumAM samatAnA svarUpanuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke - anAdinA vitathI (avAstavika) saMskAronA kAraNe utpanna thayelA vikalpathI kalpelI atyaMta iSTa ke aniSTa vastuone vize, iSTatva ke aniSTatvano parihAra karIne saMjJAna(prazamarati vageremAM jaNAvelI vAstavikatAnI bhAvanA svarUpa viveka)nA kAraNe je samatA(sAmya)nI pariNati(adhyavasAya) manamAM thAya che, tene samatA nAmano yoga kahevAya che. /18-22aa. dhyAnanuM kArya jema samatA che tema samatAnuM kArya dhyAna che: ema paraspara kArya-kAraNabhAva jaNAvAya che- vinatayA nahi dhyAnaM, dhyAneneyaM vinA ca na / tataH pravRttavaOM cA, yamanyonyArat 18-2rUA vineti-etayA samatayA vinA hi dhyAnaM na syAt, cittavyAsaGgAnuparamAt / dhyAnena vinA ceyaM samatA na bhavati, pratipakSasAmagryA balavattvAd / ato dvayaM dhyAnasamatAlakSaNam / anyo'nyakAraNAt pravRttacakramanuparatapravAhaM syAt / na caivamanyo'nyAzrayaH, aprakRSTayostayomitha utkRSTayorhetutvAt / sAmAnyatastu kSayopazamabhedasyaiva hetutvAditi jJeyam / / 18-23 / / "A samatA vinA dhyAna nathI thatuM ane dhyAna vinA A samatA thatI nathI, tethI paraspara kAraNa hovAthI dhyAna ane samatAnuM cakra pravarte che. arthAt e baMnne anavarata pravAhavALA bane che." - A pramANe trevIsamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke A samatA vinA dhyAnanI prApti zakya nathI. kAraNa ke cittanA vyAsaMganI nivRtti tyAre thayelI hotI nathI. samatAnI prApti thayelI na hoya tyAre citta zarIrAdi parapadArthomAM Asakta hovAthI paramAtmAdi dhyeya-tattvomAM te sthiratAne pAmatuM nathI, jethI dhyAnanI prApti zakya banatI nathI. dhyAnanI prApti mATe cittanI eka parizIlana 93 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthiratA atyaMta Avazyaka che. parapadArthomAM citta Asakta hoya to te paramAtmAdi dhyeyatattvomAM sthira na bane e samajI zakAya evuM che. samatAthI zarIrAdine vize upekSAbhAva thato hovAthI dhyAnanI prApti thAya che. dhyAnanI prAptimAM avarodharUpa cittavyAsaMga, samatAthI dUra thAya che. AvI ja rIte dhyAna vinA samatA prApta thatI nathI. kAraNa ke pratipakSa sAmagrI baLavAna che. Azaya e che ke samatAne prApta karAvanArI sAmagrI avidyAno nAza karanArI sAmagrI che. avidyAno nAza svaparasvarUpanA vAstavika parizIlanathI thAya che ane te parizIlana cittanI sthiratAthI sAdhya che. dhyAna cittanI sthiratA svarUpa che. zarIrAdi para padArthonI Asakti cittanI sthiratAno bAdha kare che. dhyAnanA abhAvamAM cittanI vicalita avasthA hoya che. tenI balavattAnA kAraNe samatAnI prApti thatI nathI. AthI samajI zakAze ke dhyAnanA abhAvanI sAmagrI ahIM pratipakSa sAmagrI che. AsaktinA saMskAra anAdinA hovAthI te baLavAna che. tene dhyAna vinA dUra karI zakAya ema nathI. dhyAnathI te dUra thAya to samatAnI prApti saraLa bane. AthI spaSTa che ke samatAthI dhyAna ane dhyAnathI samatA : A rIte ekabIjA ekabIjAnAM kAraNa hovAthI dhyAna ane samatA: A baMnnenuM cakra pravarte che. niraMtara eno pravAha cAlyA kare che. "dhyAnathI samatA thAya che ane samatAthI dhyAna thAya che - A pramANe paraspara ekabIjAnuM kAraNa che ema mAnavAthI anyonyAzraya doSa Ave che. kAraNa ke dhyAna vinA samatA na thAya ane samatA vinA dhyAna na thAya. eno artha e che ke ekanI paNa utpatti nathI thatI.".. A pramANe nahIM kahevuM joie. kAraNa ke apakRSTa(alpamAtrAnA) dhyAna ane samatA; tenAthI utkRSTa samatA ane dhyAnamAM paraspara kAraNa manAya che, tethI koI doSa nathI. sAmAnyathI to mohanIyAdikarmano kSayopazama vizeSa ja dhyAna ane samatA svarUpa yoganuM kAraNa che... ityAdi barAbara samajI levuM. /18-2all. samatAyoganuM phaLa varNavAya che RddhyapravarttanaM caiva, sUkSmakarmakSayastathA / apekSAtattvavicchedrA, namasyAH pravakSate II18-24|| RddhIti-RddhInAmAmarSoSadhyAdInAmanupajIvanenApravartanamavyApAraNaM / sUkSmANAM kevalajJAnadarzanayathAkhyAtacAritrAdyAvarakANAM karmaNAM kSayaH / tatheti samuccaye / apekSaiva bandhanahetutvAttantustadvyavaccheda: phalamasyAH samatAyAH pracakSate vicakSaNAH / / 18-24 / / prApta thayelI RddhiomAM pravRtti na karavI, sUkSma evAM karmono kSaya karavo ane apekSAsvarUpa taMtuno viccheda karavo : A samatAnAM phaLa che ema buddhimAno kahe che." - A pramANe covIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke samatAtmaka yoganA prabhAvathI te yogIne AmarSoSadhi vagere aneka prakAranI labdhio prApta thatI hoya che. paraMtu samatAnA prabhAve teo 94 yogabheda batrIzI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te te Rddhiono upayoga karatA nathI. puNyathI prApta thayelI siddhiomAM sarvathA niHspRha e mahAtmAo mAtra karmakSaya mATe prabaLa puruSArtha karatA hoya che. tethI sUkSmakarmakSayane karanArA teo bane che. kevalajJAna, kevaladarzana ane yathAkhyAtacAritra... ityAdi kSAyikaguNonA AvAraka evA karmane sUkSma karma kahevAya che. sUkSma sAdhanAthI e karmono nAza thAya che. atyaMta vizuddha adhyavasAyathI e karmonI nirjarA thAya che. tethI te karmone sUkSma karma kahevAya che. A rIte sUkSmakarmono kSaya thavAthI mohano nAza thAya che ane mohano nAza thavAthI apekSAno nAza thAya che. apekSA (icchA-spRhA) karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI tene taMtu tarIke ahIM varNavI che. samatAyoganA kAraNe te apekSAtaMtuno viccheda thAya che. avidyAno vigama thavAthI yogIne A saMsAramAM koI paNa vastunI apekSA rahetI nathI. RddhimAM apravRtti, sUkSma karmono kSaya ane apekSAtaMtuno vicchedaH A traNa samatAtmaka yoganAM phaLa che - ema vicakSaNo kahe che. 18-24 adhyAtmAdi pAMca prakAranA yogamAMnA pAMcamA vRttisaMkSayayoganuM nirUpaNa karAya che vikalpasyandarUpANAM, vRttInAmanyajanmanAm / apunarbhAvato rodhaH, procyate vRttisaMkSayaH // 18-25 // vikalpeti-svabhAvata eva nistaraGgamahodadhikalpasyAtmano'nyajanmanAM pavanasthAnIyasvetaratathAvidhamanaHzarIradravyasaMyogajanitAnAM vikalpasyandarUpANAM vRttInAm / apunarbhAvataH punarutpattiyogyatAparihArAt / rodhaH parityAgaH kevalajJAnalAbhakAle ayogikevalitvakAle ca vRttisaGkSayaH procyate / tadAha"anyasaMyogavRttInAM yo nirodhastathA tathA / apunarbhAvarUpeNa sa tu tatsaGkSayo mataH / / 1 / / " ||18-25 / / "anya janma saMbaMdhI vikalpa ane svanda svarUpa vRttiono, pharIthI utpatti thavAmAM kAraNabhUta yogyatA na rahe e rIte je nirodha che, tene vRttisaMkSaya kahevAya che." - A pramANe pacIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke svabhAvathI ja AtmAnuM svarUpa taraMgathI rahita evA samudra jevuM atyaMta zAMta che. paraMtu pUrvabhavasaMbaMdhI, mana ane zarIranA saMyogathI vikalpa ane aMdana svarUpa vRttio (vikArAtmaka pariNAma - vibhAvo) AtmAmAM thAya che. pavananA kAraNe jema samudramAM taraMgo pedA thAya che, tema AtmAmAM potAthI bhinna evA pavanajevA mana ane zarIra svarUpa dravyanA saMyogathI anekAneka vRttiono udbhava thAya che, je anyajanmakRta karmono vipAka hovAthI anyajanmasaMbaMdhI che. tevA prakAranA manodravyanA saMyogathI utpanna thanArI vRttione vikalpAtmaka vRttio kahevAya che ane tevA prakAranA zarIradravyasaMyogathI utpanna thanArI vRttione canda(parispada) vRttio kahevAya che. vikalpa ane candravRttiono, pharIthI tenI utpatti mATenI je yogyatA che tenA parihAra(nAza)pUrvaka je nirodha(parityAga) che tene vRttisaMkSaya nAmano yoga kahevAya che. A yoga eka parizIlana 95 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnanI prAptinA avasare ane ayogI kevalIpaNAnA avasare hoya che. A yoganuM nirUpaNa = karatAM yogabiMdu graMthamAM pharamAvyuM che ke - "svabhAvathI ja nistaraMga mahAsamudra jevA AtmAnI mana ane zarIra dravyanA saMyogathI utpanna thanArI vikalpasvarUpa ane pariskaMdasvarUpa vRttiono pharIthI udbhava na thAya e rIte je nirodha che tene vRttisaMkSaya yoga kahevAya che." 18-255 vRttisaMkSayayoganuM phaLa varNavAya che-- ,, kevalajJAnalAbhazca, zailezIsamparigrahaH / mokSaprAptiranAvAyA, namasya prIrttitam ||18-26 / / vaati--spaSTaH / / 18-26 / / "kevalajJAnanI prApti, zailezI avasthAnI prApti ane sarva AbAdhAothI rahita evI mokSanI prApti H A vRttisaMkSayayoganuM phaLa che." - A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke manodravyanA saMyogathI utpanna thanArI vikalpavRttionA saMkSayathI AtmAne sakala dravyAdi viSayane grahaNa karanAruM paripUrNa evuM kevalajJAna prApta thAya che ane parispaMdAtmaka vRttio(zarIradravyanA saMyogathI utpanna thanArI vRttio)nA saMkSayathI zailezI avasthA prApta thAya che. sarvasaMvarabhAvasvarUpa zIlanA svAmI evA mahAtmAnI e avasthA che. zailezI avasthAnI prAptithI AtmAne mokSanI prApti thAya che, je sarva zarIra ane mana saMbaMdhI vyathA(AbAdhA)thI rahita che ane sadA AnaMdane ApanArI che. 18-26 mokSanI sAthe joDI ApanAra AtmavyApArasvarUpa svAbhimata yoganA, upara jaNAvyA mujaba adhyAtma, bhAvanA... vagere pAMca prakAra varNavyA. have cittavRttinirodha svarUpa pAtaMjaladarzanaprasiddha yoganA paNa pAMca prakAra che, te jaNAvAya che-- vRttirodho'pi yogazced, bhidyate paJcadhA'pyayam / manovAAyavRttInAM, roghe vyApAramevataH / / 18-27aa vRttirodho'pIti-mokSahetulakSaNo yogaH paJcadhA bhinna iti pradarzitaM / vRttirodho'pi cedyoga ucyate / ayamapi paJcadhA bhidyate / manovAkkAyavRttInAM rodhe vyApArabhedataH / anubhavasiddhAnAM bhedAnAM durapahnavatvAd, anyathA dravyamAtraparizeSaprasaGgAditi bhAvaH / / 18-27 / / 96 "cittavRttiono nirodha paNa yoga hoya to e yoga paNa pAMca prakArano che. mana, vacana ane kAyAnI vRttionA nirodhamAM vyApAra(AtmavyApAra)nI bhinnatA hovAthI tene AzrayIne cittavRttinirodhAtmaka yoga pAMca prakArano che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke mokSanA kAraNabhUta AtmavyApAra svarUpa yogane AzrayIne adhyAtma, yogabheda batrIzI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisaMkSaya : A pAMca prakAro varNavyA. paraMtu cittavRttionA nirodha svarUpa yogane mAnavAmAM Ave to tenA pAMca prakAra kai rIte thAya - e jijJAsAmAM A zlokathI tenA paNa pAMca prakAra varNavavAno AraMbha karyo che. Azaya e che ke mana, vacana, kAyAne AzrayIne thanArI vRttionA nirodhamAM AtmAno te te prakArano vyApAra bhinna bhinna hovAthI vRttiono nirodha (abhAva svarUpa) eka hovA chatAM te te AtmavyApArane AzrayIne bhinna bhinna che. yadyapi te te vyApAra cittanA hovAthI AtmAmAM e aupAdhika che. puruSamAM anAdizuddhatva che... ityAdi sAMkhyonI mAnyatA mujaba vRttiono nirodha zuddha AtmadravyasvarUpa ja che. paraMtu anubhavasiddha adhyAtmAdisvarUpa AtmavyApArano apalApa karavAnuM zakya nathI. anyathA dareka dravyomAM je je pheraphAra vartAya che e badhA ja jo kAlpanika hoya to mAtra dravyane ja (guNAdine nahi) mAnavAno prasaMga Avaze... ityAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM joie. A pUrvenI pAtaMjalayogabatrIzInuM anusaMdhAna karavAthI paNa ahIM jaNAvelI vAtane samajavAnI anukULatA thaze. te batrIzImAM jaNAvelI vAtone ahIM jaNAvavAnI AvazyakatA na hovAthI saMkSepathI ja ahIM varNana karyuM che. 18-27nA vRttinirodhAtmaka yogamAM adhyAtmAdi pAMca prakAranA yogano samAveza jaNAvAya che-- pravRttisthiratAbhyAM hi, manoguptidvaye kila / mevAzrutvAra dRSyante, tatrAttvAyAM tathAntimaH ||18-28 / / pravRttIti-pravRttiH prathamAbhyAsaH, sthiratA utkarSakASThAprAptistAbhyAM / manoguptidvaye kila / AdyAzcatvAro bhedA adhyAtmabhAvanAdhyAnasamatAlakSaNA iSyante, vyApArabhedAdekatra krameNobhayoH samAvezAdyathottaraM vizuddhatvAt / tathA'ntyAyAM caramAyAM / tatra manoguptau / antimo vRttisaGkSaya iSyate / itthaM hi paJcApi prakArA nirapAyA eva / / 18-28 / / "pravRtti ane sthiratAne laine manogupti be prakAranI che. adhyAtma vagere yoganA cAra prakArono samAveza pravRttisvarUpa manoguptimAM thAya che ane yoganA pAMcamA prakAra vRttisaMkSayano samAveza chellI(bIjI) sthiratAsvarUpa manoguptimAM thAya che." A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke yoganA prathama abhyAsane pravRttisvarUpa manogupti kahevAya che ane yoganI parAkASThA(utkarSakASThA)ne sthiratAsvarUpa manogupti kahevAya che. sAmAnya rIte aprazasta(sAvadya) pravRttiomAM jatA manane rokavuM ane prazasta(te te kALe vihita) evI pravRttimAM manane joDavuM te svarUpa manogupti che, je pAtaMjaladarzanaprasiddha vRttinirodha svarUpa che. - yogattI abhyAsadazA svarUpa prathama pravRttimanoguptimAM adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatA : A cAra yoga-prakA2no samAveza thAya che. A pUrve jaNAvyA mujaba adhyAtmAdisvarUpa eka parizIlana 97 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavyApAra (kSayopazamabhAvavizeSa) bhinna bhinna che. krame karI ubhayano ekamAM samAveza thavAthI tema ja pUrva pUrva karatAM uttarottara vizuddha hovAthI prathama manogatimAM adhyAtmAdi cArano samAveza thAya che. kahevAno Azaya e che ke adhyAtmAdi paraspara bhinna hovAthI eka ja manogupti svarUpa te cAra prakAranuM mAnavAnuM yadyapi zakya nathI, paraMtu krame karI ekamAM bhinna bhinna kALe ubhayano samAveza karI zakAya che. adhyAtmAdibhAvo uttarottara vizuddha hovAthI krame karI eka manogatimAM samAviSTa thAya che. chellI sthiratAsvarUpa manoguptimAM vRttisaMkSayasvarUpa pAMcamA yogabheda(prakAra)no samAveza thAya che. A rIte vRttinirodhasvarUpa yogamAM adhyAtmAdi pAMce ya yogaprakAro saMgata bane che, emAM koI doSa nathI. 18-28 adhyAtmAdi yogono vRttinirodhamAM je rIte samAveza thAya che tenuM digdarzana karAya che- vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / mAtmArA manati (sta) manomistrathovitA 18-22/ vimukteti-vimuktaM parityaktaM kalpanAjAlaM saGkalpavikalpacakraM yena tat / tathA samatve supratiSThitaM samyagvyavasthitam / AtmArAmaM svabhAvapratibaddhaM manastajjJaistadvedibhirmanoguptistridhA tribhiH prakArairuditA thatA 198-21// "kalpanAcakrathI mukta, samatAmAM pratiSThita ane AtmaramaNatApratibaddha mana hovAthI manogupti traNa prakAranI che. (ti nA sthAne Avo pATha che. e mujaba tAdaza traNa prakAranA manane AzrayIne manogupti tenA jANakAroe traNa prakAranI varNavI che.)" - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba vRttinirodha manoguptisvarUpa che. e manoguptine tenA jANakAroe traNa prakAranI varNavI che. saMkalpa ane vikalponI kalpanAonI jALa(cakra)mAMthI vimukta mana bane che, tyAre pahelI manogupti thAya che. mithyAtvamohanIya vagere karmanA udayathI saMkalpa(asad icchAo) ane vikalpa(avAstavika jJAna) thatA hoya che. mithyAtvAdikarmanI maMdatAe tema ja kSayopazamAdie saMkalpavikalpathI mukta thavAya che. tethI krame karI mana samatAmAM sArI rIte vyavasthita thAya che. samatAmAM pratiSThita thayelA mana vakhate bIjI manogupti hoya che. A rIte viSayAdinA vAstavika jJAnanI pariNatithI samatAmAM pratiSThita thayeluM mana krame karI viSayAdinI (pudgalAdinI para pariNatinI) upekSA karIne AtmAmAM ramaNatA kare che; tyAre mana svabhAva pratibaddha(sthira) bane che. te vakhate trIjI manogupti hoya che. manoguptinA jANakAroe A rIte manogupti traNa prakAranI varNavI che. pahelI manoguptimAM 98 yogabheda batrIzI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmAdi traNa yogano samAveza thAya che ane anukrame bIjI ane trIjI manogatimAM samatA ane vRttisaMkSaya yogano samAveza thAya che... e samajI zakAya che. vikalponI jALamAMthI mukta banyA vinA adhyAtma, bhAvanA ane dhyAnanI prApti zakya nathI. AtmAne choDIne anya padArtho pratye upekSAbhAva na Ave to samatAnI prApti zakya nathI. tema ja AtmasvabhAvamAM ramaNatA na Ave to vRttisaMkSayanI prApti paNa zakya nathI. kAraNa ke te te adhyAtmAdibhAvo manogutivizeSane laIne prApta thAya che... ityAdi spaSTa che. ll18-2lA adhyAtmAdi yogamAM jema manoguptino upara jaNAvyA mujaba avatAra(samAveza) thAya che; tema vAgu ane kAyamurti vagereno paNa samAveza thAya che, te jaNAvAya che- anyAsAmavatAro'pi, yathAyogaM vibhAvyatAm / yataH samitipurInAM, prapaTTo yoga uttamaH 18-30 anyAsAmiti-anyAsAM vAkkAyaguptIryAsamityAdInAm / avatAro'pyantarbhAvo'pi / yathAyogaM yathAsthAnaM / vibhAvyatAM vicAryatAM / yato yasmAt / samitiguptInAM prapaJco yathAparyAyaM vistAro yoga ucyate / uttama utkRSTaH / na tu samitiguptivibhinnasvabhAvo yogapadArtho'tiriktaH ko'pi vidyata iti / / 18-30 / / manoguptine choDIne anya gupti vagereno yogamAM aMtarbhAva je rIte thAya che te rIte vicAravuM. kAraNa ke samiti-gutiono prapaMca uttama yoga che." - A pramANe trIsamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pAMca samiti ane traNa gupti svarUpa aSTa pravacanamAtAmAM samasta mokSa sAdhaka vyApAra samAya che. IryAsamiti, bhASAsamiti ane eSaNA samiti... vagere pAMca samitio te te, mArgagamanAdi pravRttinA avasare avasare upayogamAM AvatI hovAthI sarvadA hotI nathI. paraMtu azubha mana-vacana-kAyAnI pravRttithI virAma pAmavAdi svarUpa gutio to sarvadA hoya che. manogatino je rIte adhyAtmAdi yogamAM aMtarbhAva jaNAvyo che, e rIte vacanagupti ane kAyaguptino tema ja pAMcasamitiono aMtarbhAva adhyAtmAdi yogamAM samajI levo. saMkalpa-vikalpathI zUnya pravRtti, upekSApUrNa pravRtti ane AtmasvabhAva pratibaddhatA : A traNa avasthAne AzrayIne vacana ane kAyamuni vagereno aMtarbhAva anukrame adhyAtmAdi traNamAM, samatAmAM ane vRttisaMkSayamAM thaI zake che. samiti ane gumino je vistAra che te yoga che. te te guNasthAnakane ucita teno prapaMca utkRSTa yoga che. samiti ane guNine choDIne bIjA koi paNa svarUpavALo yoga nathI. koI paNa yoga samiti-gupti svarUpa che. II18-30nA adhyAtma, bhAvanA.. vagere yoganA upAya che. tethI tene yogasvarUpa kaI rIte varNavAya - e zaMkAnuM samAdhAna karAya che- eka parizIlana 99 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAyatve'tra pUrveSAmantya evAvaziSyate / tatpaJcamaguNasthAnAdupAyo'rvAgiti sthitiH // 18-31 // upAyatva iti-atrAdhyAtmAdibhedeSu yogeSu / pUrveSAmadhyAtmAdInAm / upAyatve yogopAyatvamAtre vaktavye / antya eva vRttikSaya eva yogo'vaziSyate / tattasmAtpaJcamaguNasthAnAdarvAk pUrvasevArUpa upAyastata Arabhya tu sAnubandhayogapravRttireveti sthitiH sattantramaryAdA / / 18-31 / / "adhyAtmAdi pUrvayogo jo yoganA upAyabhUta varNavatA hoya to vRttisaMkSaya nAmano pAMcamo ja yoga che. tethI pAMcamAM guNasthAnakanI pUrve yoganI pUrvasevA svarUpa yogopAya ja hoya che. A pramANe yogataMtra(zAstra)nI maryAdA che." - A pramANe ekatrIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke A pUrve adhyAtmAdi pAMcane yoga tarIke varNavyA che. paraMtu pahelA ke cothA guNasthAnake virati cAritra)no abhAva hovAthI tyAM yogano saMbhava nathI. tethI adhyAtmAdine yoganA upAya tarIke anyatra varNavyA che. e mujaba adhyAtma, bhAvanA, dhyAna ane samatA : A cArane yoganA upAya ja mAnavA joie. vRttisaMkSaya A eka ja yoga che. vyavahAranayane AzrayIne kAraNamAM kAryanA upacAre yoganA upAyone paNa yoga kahevAya che. paraMtu evI vivakSAnA abhAvamAM adhyAtmAdi cArane yoganA upAya ja manAya che ane vRttisaMkSayane ja yoga manAya che. tethI pAMcamA guNasthAnakanI pUrve yoganI pUrvasevA svarUpa yoganA upAya hoya che. pAMcamA dezaviratiguNasthAnakathI AraMbhIne sAnubaMdha(uttarottara vadhatI) yoganI pravRtti ja hoya che. A pramANe vAstavika yogazAstranI maryAdA che. /18-31 prakaraNArthanuM samApana karatAM yoganuM phaLa varNavAya che bhagavadvacanasthityA, yogaH paJcavidho'pyayam / sarvottama patta vatta, paramAnandamaphasA //08-rUrI mAhiti-niyAsiddhoDayam 18-32 / zlokArtha spaSTa che ke bhagavAna zrI jinezvaradevanA vacanamAM sthira thavAthI adhyAtma, bhAvanA... vagere pAMceya prakArano A yoga sarvotkRSTa paramAnaMda svarUpa mokSaphaLane zIdhra Ape che. aMte adhyAtmAdi yogane ArAdhI ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja ekanI eka zubhAbhilASA. 18-3rA // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM yogabhedadvAtriMzikA // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA / 100 yogabheda batrIzI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve anaMtopakArI devAdhideva zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka zAsananI e vizeSatA che ke je, mokSanI sAthe ApaNA AtmAno yoga karAvI Ape che. A paramatAraka zAsanane choDIne bIjo koI ja yoga nathI. Aja sudhI yoganuM nirUpaNa mAtra jainadarzane ja karyuM che ane bIjAM darzanoe e karyuM nathI evuM nathI. paraMtu bIjA darzanakAroe karelA yoganirUpaNamAM ane zrI jainazAsane karelA e nirUpaNamAM ghaNuM moTuM aMtara che. e samajAvavA mATe graMthakAraparamarSioe aneka rIte judI judI daSTie yoganuM svarUpa te te graMthothI varNavyuM che. enA adhyayanAdi dvArA mumukSu AtmAo yoganA vAstavika svarUpane sArI rIte samajI zake che. A "yogaviveka batrIzImAM sAmAnya rIte icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga : A traNa yoganuM svarUpa varNavyuM che. "yogadaSTi samuccaya' graMthanA AdhAre varNana karatI vakhate zarUAtamAM ja graMthakArazrIe icchAyoganA viSayamAM khUba ja mahattvanI vAta karI che. nircAna yo vidhI A pramANe jaNAvIne yoganI sAdhanA mATenI anivArya yogyatA jaNAvI che. game teTalA ApaNe buddhizALI hoIe ane asAdhAraNa ApaNI pratibhA hoya, toya icchAyoganA prasaMge paNa dharmanI pravRtti niSkapaTabhAve ja karavAnI che. anyathA icchAyoganI paNa prApti zakya nahIM bane. sAmAnya rIte icchAnA abhAvane chupAvavA mATe zaktinA abhAvane AgaLa karIne mAyA karavAnI zarUAta thatI hoya che. kAma karavuM na hoya tyAre "icchA nathI' ema kahevAnA badale zakti nathI' ema kahIne AraMbhelI mAyA AtmAne icchAyogathI paNa dUra rAkhe che. dareka yoganI yogyatA nivyajatAsvarUpa che. A batrIzInA prathama zlokathI e spaSTapaNe samajAvyuM che ke vyAja(mAyA) sAthe karAyela dharma yogAbhAsasvarUpa che. icchAyoganuM svarUpa varNavIne cothA zlokathI zAstra-yoganuM varNana karyuM che. enuM mukhya bIja apramattatA che. vikathAdi pramAdanA parihAra vinA zAstrayoganI ArAdhanA zakya nathI. pAMcamA zlokathI sAmarthyayoganuM svarUpa varNavatAM prAtijajJAnanuM nirUpaNa karyuM che. RtammarAprajJAdi svarUpe anya darzanakAroe svIkArela prAtijajJAnathI sAmarthyayoga prApta thAya che. dharmasaLyAsa ane yogasaccAsa bhedathI sAmarthyayoga be prakArano che. tAttvika ane atAttvika svarUpe be prakArano dharmasagyAsayoga che, je; anukrame kSapakazreNImAM ane pravrajyAkALamAM hoya che... ItyAdinuM nirUpaNa karIne yogamAtranA tAttvika ane atAttvika bhedanuM nirUpaNa karyuM che. koI paNa nayanI apekSAe eka parizIlana 101 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che te tAttvika yoga che ane je tevA prakAranA phaLane prApta karAvato nathI, paraMtu yogane ucitaveSAdinA kAraNe yoga jevo jaNAya che te atAttvika yoga che. vyavahAra ane nizcayanayanI apekSAe anukrame apunarbandhakAdi AtmAne ane cAritravanta AtmAne tAttvika yoga hoya che tema ja atAttvika yoga sakrabandhakAdi jIvone hoya che. tAttvika ane atAttvika bhedathI jema yoganA be prakAra che tema sAnubandha-niranubaMdha ane sAzrava - anAzrava bhedathI paNa yoganA be prakAra che, jenuM svarUpa sattaramA ane aDhAramA zlokamAM varNavyuM che. tyArabAda yoganA adhikArI tarIke yogI janonA prakAronuM varNana karAyuM che. kulayogI, gotrayogI, pravRttacayogI ane niSpannayogI - A cAra prakAranA yogI janonuM varNana ahIM spaSTapaNe karyuM che. e prasaMge icchA, pravRtti, dhairya ane siddhi : A cAra prakAranA yogane AzrayIne ahiMsA, satya vagere yamonuM svarUpa paNa varNavyuM che. aMte avaccakyogatrayanuM varNana karI A batrIzI pUrNa karI che. yogabindu' ane 'yogadaSTi samuccaya'mAMnA keTalAka padArthone laIne racAyelI A batrIzInA adhyayanathI yogavivekanA jJAnane prApta karavA dvArA tene prApta karI ApaNe sau paramAnaMdanA pAtra banI rahIe e ja ekanI eka sadA mATenI zubhAbhilASA... - A.vi. candraguptasUri 102 yogaviveka batrIzI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha prArabhyate yogavivekadvAtriMzikA / / adhyAtmAdIn yogabhedAnupadarthya tadavAntaranAnAbhedapradarzanena tadvivekamevAha adhyAtmAdi yoganA prakArone varNavIne tenA avAMtara bhedone jaNAvavA dvArA yogano viveka pRthakatA) jaNAvAya che icchAM zAstraM ca sAmarthyamAzritya trividho'pyayam / gIyate yogazAstrajJairnirvyAjaM yo vidhIyate // 19-1 // icchAmiti-icchAM zAstra sAmarthya cAzritya trividho'pyayaM yogo yogazAstrajJairgIyate, icchAyogaH zAstrayogaH sAmarthyayogazceti / yo nirvyAjaM niSkapaTaM vidhIyate / savyAjastu yogAbhAso gaNanAyAmeva nAvataratIti |91-|| "yogazAstranA jJAtAoe icchA, zAstra ane sAmarthyane AzrayIne traNa prakArano yoga varNavyo che, je niSkapaTabhAve vihita che." - A pramANe prathama zlokano artha che. Azaya e che ke A pUrve aDhAramI batrIzIthI adhyAtmAdi pAMca prakAranA yoganuM varNana karyuM che. A batrIzIthI yoganA bIjA bhedonuM nirUpaNa karAya che. bIjI rIte yoganA aneka bhedonuM e rIte varNana karavAthI yoganuM vivikta jJAna thAya che. asaMkIrNa svarUpe tenuM jJAna thavAthI yoganuM suspaSTajJAna thAya che. yogazAstranA jJAtAoe icchA, zAstra ane sAmarthyane AzrayIne icchAyoga, zAstrayoga ane sAmarthyayoga : A traNa yoga varNavyA che. mAtra zarata eTalI ja che ke te niSkapaTabhAve ArAdhAya. kapaTabhAve jo yoganuM vidhAna(AcaraNa) karavAmAM Ave to te yogAbhAsasvarUpa hovAthI tenI gaNanA ja thatI nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke mokSasAdhaka asaMkhya yoganA prakArone icchAyogAdi traNa prakAramAM samAvIne yogazAstranA jANakAroe yoganuM varNana karyuM che. e yoganI ArAdhanA niSkapaTabhAve thAya to ja te yogarUpa manAya che. anyathA kapaTabhAve(mAyApUrvaka) karelA yogo vastutaH yogAbhAsa che. tethI tenI koI gaNatarI ja karAtI nathI. arthAt mokSanI sAdhanAmAM tenuM koi ja mUlya nathI. zrI vItarAgaparamAtmAnA zAsanamAM sAmAnya rIte Rju ane jaDa; Rju ane prAjJa tema ja vakra ane jaDa : ema traNa prakAranA jIvo che. temAM vakra jIvone dharmArAdhanA duSkara che. kAraNa ke mAyAnI adhikatAthI evA jIvo dharmanI ArAdhanA saraLatAthI karI zakatA nathI. pagamAM zalya hoya to mArgagamana keTaluM duSkara bane che - eno ApaNane pUrato anubhava che. paraMtu mokSanI eka parizIlana 103 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanAmAM mAyAnuM zilya hoya to zuM thAya eno vicAra paNa ApaNe karyo che ke kema ? eno javAba ApavAnuM paNa ApaNA mATe duSkara che. kaMIkeTalI ya jAtinI mAyA che. "karavuM nathI' enA badale "thatuM nathI' - AvA adhyavasAyathI mAyAnI zarUAta thAya che. e pragaTa na thAya ane sarvadA pracchanna banI rahe e mATe anavaratapaNe ApaNane mAyAno Azraya karavo paDe che. A batrIzInA prAraMbhamAM ja nircAnaM vo vidIyate kahIne khUba ja mArmika rIte yoganA arthIonuM dhyAna doravAmAM AvyuM che. atyAra sudhI yogane yogAbhAsa banAvIne ArAdhyo hovAthI mokSasAdhaka yoganI prApti ApaNane thaI nahIM. yogane yogAbhAsa banAvavAmAM jo koI mukhya kAraNa hoya to te mAyA-kapaTane choDIne bIjuM koI ja nathI. yoganA AraMbhakALathI ja mumukSu AtmAoe mAyAnA parivAra mATe prayatnapUrvaka dhyAna ApavuM joie. anyathA yoganA AraMbhamAM ja yogAbhAsano AraMbha thaze. 19-1|| icchAyoganuM nirUpaNa karAya che- cikIrSoH zrutazAstrasya, jJAnino'pi pramAdinaH / hAvino yojA, rUchAyo DAhata: 191-2|| cikIrSoriti-cikIrSAstathAvidhakSayopazamAbhAve'pi nirvyAjameva kartumicchoH / zrutArthasya zrutAgamasya / aryate'nena tattvamiti tattvA(kRtvA)rthazabdasyAgamavacanatvAt / jJAnino'pi avagatAnuSTheyatattvArthasyApi / pramAdino vikathAdipramAdavataH / kAlAdinA vikalo'sampUrNaH / yogazcaityavandanAdivyApAra icchAyoga udAhRtaH pratipAditaH / / 19-2 / / AgamamAM jaNAvelA arthane karavAnI icchAvALA jJAnI evA paNa pramAdIno kAlAdithI vikala je yoga che tene icchAyoga kahevAya che." - A pramANe bIjA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke zrutazAstra eTale zrutAgama; ane zrutAgamano artha sRtArtha thAya che. kAraNa ke paththarsa (VIBte) tamanena arthAt jenA vaDe tattva adhigata thAya che tene artha kahevAya che. AvI vyutpattithI artha ane Agama baMnne samAnArthaka che. e mujaba zrutazAstrane arthAta AgamamAM jenuM vidhAna karAyuM che te dhRtArthane karavAnI icchAne dharanArA evA jJAnIono je kAlAdithI vikala yoga(dharmavyApAra) che, tene icchAyoga kahevAya che. tAtparya e che ke AgamamAM vidhAna karelA anuSThAna karavAnI icchA hoya ane te anuSThAna kaI rIte karavAnuM che, kyAre karavAnuM che ane e mATe kyA dravyAdinI apekSA che... vagerenuM jJAna hoya topaNa evA jJAnIne vikathA-nidrAdi pramAdane laine te anuSThAna te rIte karavAnuM zakya banatuM nathI. tethI te te anuSThAno kALa, dravya ke kSetra vagerenI upekSA karIne thatAM hoya che. tevA prakAranA kSayopazamanA abhAve zrI arihaMta paramAtmAnI AjJA mujaba kAlAdithI 104 yogaviveka batrIzI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avikala anuSThAna thatuM nathI. paraMtu niSkapaTabhAve, te anuSThAna zrI vItarAgaparamAtmAnA vacana anusA2 ka2vAnI icchA hovAthI kAlAdithI vikala(asaMpUrNa) paNa anuSThAna teo kare che. evA jJAnI pramAdIno caityavaMdanAdidharmavyApArasvarUpa yoga icchAyoga kahevAya che. e vikala anuSThAnamAM icchAnuM ja prAdhAnya hovAthI tene icchAyoga kahevAya che. ahIM samajI levuM joie ke pramAdAdinA kAraNe jJAnIo paNa jyAre te te anuSThAno zAstrAnusAra karI zakatA nathI tyAre koi paNa jAtinI mAyA sevyA vinA utkaTa icchAthI karAtAM te te caityavaMdanAdi anuSThAno icchAyoganAM kahevAya che. ka2vAyogya anuSThAnanuM jJAna hovuM joie, tene anukULa kSayopazamano abhAva hoya, vikathAdi pramAdano avarodha hoya ane anuSThAnasaMbaMdhI prabaLa icchA hoya tyAre icchAyoganI prApti thatI hoya che. ajJAnathI, majethI, sAmarthya hovA chatAM gatAnugatike karAtAM vikala anuSThAno icchAyoganI maryAdAmAM AvatAM nathI. ahIM yAda rAkhavuM joie ke yoganA bhedo varNavavAnuM ahIM tAtparya che. yogAbhAsanuM varNana karavAnuM tAtparya na hovAthI sAkSAt ke paraMparAe mokSanI sAdhakatAno ja vicAra karIne yogasvarUpa samajavuM joie. / / 19-2 / / na pradhAnasyecchAyogatve tadaGgasyApi tathAtvamiti darzayannAha upara jaNAvyA mujaba mukhya karma(kArya-anuSThAna) icchAyoga hovAthI tenuM aMga paNa icchAyoga che - te jaNAvAya che sAGgagamapyekakaM karma, pratipanne pramAdinaH / tvecchAyogata iti, zravaNAdatra majjati // 19-3 // sAGgamiti--sAGgamapi aGgasAkalyenAvikalamapi / ekakaM svalpaM kiJcit karma / pratipanne bahukAlavyApini pradhAne karmaNyAhate / pramAdinaH pramAdavataH / natvecchAyogata iti zravaNAdatra icchAyoge nimajjati nimagnaM bhavati / anyathA hIcchAyogAdhikArI bhagavAn haribhadrasUriryogadRSTisamuccayaprakaraNaprArambhe mRSAvAdaparihAreNa sarvatraucityArambhapradarzanArthaM natvecchAyogato'yogamityAdi nA'vakSat / vAgnamaskAramAtrasyAlpasya vidhizuddhasyApi sambhavAt / pratipannasvaparyAyAntarbhUtatvena ca prakRtanamaskArasyApIcchAyogaprabhavatvamaduSTamiti vibhAvanIyam / / 19-3 / / "lAMbA kALa sudhI cAle evA pradhAna(uttama) kArya karavAmAM tatpara bananArA pramAdavALA jIvonuM thoDuM avikala paNa koi karma(kArya-anuSThAna), 'icchAyogathI namaskAra karIne' - A pramANe vacana hovAthI icchAyogamAM samAya che. arthAt e karma paNa icchAyoganuM manAya che." - A pramANe trIjA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke 'zrIyogadRSTi samuccaya'nA prAraMbhamAM ja graMthakArazrIe 'natvecchAyo toDayonuM yozizamAM binottamam'... ityAdino ullekha karI graMthanA eka parizIlana 105 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraMbhe maMgala tarIke icchAyogane AzrayIne maMgala karyuM che (iSTadevatAne namaskAra karyo che.) - ema jaNAvyuM che. enI pAchaLano Azaya e che ke graMtharacanA svarUpa pradhAna kAryano Adara karyA pachI lAMbA kALa sudhI cAlanArA kArya vakhate pramAdano saMbhava hovAthI pramAdavALAnuM e anuSThAna icchAyoganuM che. tethI tenA aMgabhUta namaskArAtmaka maMgala svarUpa anuSThAna paNa icchAyoganuM che.anyathA vAgnamaskAramAtra svarUpa e maMgalarUpa anuSThAna vizuddha-zAstrayogAdi svarUpa thaI zake che. kAraNa ke atyaMta alpakAlIna e anuSThAna che. apramattapaNe thaI zakanAruM e karma hovA chatAM, icchAyoganA adhikArI yogadaSTisamuccayanA kartA bhagavAna zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAje prakaraNanA AraMbhe natvecchAyo toDayo... ityAdi vacana dvArA tene icchAyoganuM varNavyuM che, te; upara jaNAvyA mujaba avikala paNa anuSThAna icchAyoganuM hovAthI mRSAvAdano parityAga karavA mATe ane sarvatra ucita ja pravRtti karavI joIe e jaNAvavA mATe che. anyathA avikala anuSThAnane icchAyoganuM varNavavAno koI ja artha nathI. avikala-anuSThAnamAtra, jo zAstrayogAdisvarUpa ja hoya ane te atyaMta alpakAlIna hovAthI karI zakAtuM hoya to ene icchAyoganuM varNavavAthI mRSAvAdano prasaMga Ave. tema ja tene icchAyoganuM na varNavIe toya te azakya na hovAthI te karavAmAM aucityano bhaMga paNa nathI... e samajI zakAya che. tema ja upara jaNAvyA mujaba avikala evA aMgabhUta e anuSThAnane icchAyoganuM varNavavAthI mRSAvAdano parihAra thAya che. ane icchAyoganA adhikArIe te mujaba ja anuSThAna karyuM hovAthI aucityapUrvaka ja eno AraMbha che - e paNa samajI zakAya che. yadyapi alpakAlIna vAgnamaskArAdisvarUpa avikala anuSThAnane icchAyoganuM anuSThAna mAnavAnI AvazyakatA nathI. kAraNa ke te vikala nathI. paraMtu vAgyoganamaskAra svarUpa prakRta anuSThAna icchAyogathI thayeluM che. kAraNa ke dIrghakAlIna graMtharacanA svarUpa anuSThAna icchAyoganuM che ane ISTadevatAnamaskAra(stava) svarUpa maMgala tenA paryAya(aMgabhUta che. tethI icchAyogathI janya e anuSThAna icchAyoganuM che, ema kahevAmAM koi doSa nathI - e vicAravuM joie. 19-3. zAstrayoganuM nirUpaNa karAya che- yathAzaktyapramattasya, tIvrazraddhAvabodhataH / zAstrayogastvakhaNDArAdhanAdupadizyate // 19-4 // yathAzaktIti-yathAzakti svazaktyanatikrameNa / apramattasya vikathAdipramAdarahitasya / tIvrau tathAvidhamohApagamAt paTutarau yau zraddhAvabodhau jinapravacanAstikyatattvaparicchedau tataH / akhaNDArthArAdhanAt kAlAdyavikalavacanAnuSThAnAttu / zAstrayoga upadizyate / / 19-4 / / 106 yogaviveka batrIzI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "tIvra zraddhA ane avabodhanA kAraNe pramAdathI rahita evA AtmAnI, zaktinA atikramaNa vinA je akhaMDapaNe ArAdhanA thAya che te vacanAnuSThAnane laine zAstrayoga jaNAvAya che arthAt te anuSThAna zAstrayoganuM varNavAya che." - A pramANe cothA zlokano artha che. eno Azaya e che ke tevA prakAranA mithyAtvAdi mohanIya vagere karmanA apagamathI AtmAne nirmalatara zraddhA ane avabodhanI prApti thAya che. zrI jinezvaradevonA pravacana pratye je Astikya('che' evI dRDha mAnyatA) che, tene zraddhA kahevAya che ane tattvaparicchedasvarUpa avabodha che. e tIvra zraddhA ane avabodhanA kAraNe vikathA ke nidrAdi pramAdathI rahita evA AtmAo, potAnI zaktino samagrapaNe upayoga karI arthAtu potAnI zaktinuM atikramaNa karyA vinA te te anuSThAno akhaMDapaNe ArAdhe che. temanAM te te kAlAdithI avikala anuSThAnathI zAstrayoga siddha bane che. tIvra zraddhA ane avabodha, zaktino samagra rIte upayoga, vikathAdi pramAdano parihAra ane kAlAdisApekSa akhaMDa ArAdhanAne AzrayIne zAstrayogano vicAra karavo joie. daDhazraddhA, atyaMta spaSTa bodha, apratimavIrSollAsa, pramAdano abhAva ane kAlAdino Agraha : A zAsrayoganAM mukhya sAdhano che. zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacanane anusarI te te doSothI rahita akhaMDita anuSThAno zAstrayoganAM che. 19-jA sAmarthyayoganuM varNana karAya che- zAstreNa darzitopAyaH phalaparyavasAyinA / tadatikrAntaviSayaH, sAmarthyAkhyo'tizaktitaH // 19-5 / / zAstreNeti-phalaparyavasAyinA mokSaparyantopadezena zAstreNa / darzitaH sAmAnyato jJApita upAyo yasya sAmAnyataH phalaparyavasAnatvAcchAstrasya dvAramAtrabodhanena vizeSahetudikpradarzakatvAd / atizaktitaH zaktiprAbalyAt / tadatikrAntaviSayaH zAstrAtikrAntagocaraH / sAmarthyAkhyo yoga ucyate / / 19-5 // "mokSasvarUpa phaLa sudhInuM varNana karanArA zAstra vaDe jeno upAya jaNAvAyo che ane zaktinI prabaLatAnA kAraNe je zAstrano viSaya banato nathI, te sAmarthyayoga che." - e pramANe pAMcamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAnya rIte zAstro mokSasvarUpa aMtima phaLanI prAptinA upAyonuM varNana karatAM hoya che. tethI zAstra phalaparyavasAyI hoya che. phelaparyavasAyI evA zAstra vaDe sAmAnyathI sAmarthyayogano upAya cAritra vagere varNavAyo che. je paNa thoDAghaNA vizeSa hetuonuM varNana zAstramAM upalabdha che te dvAramAtrane jaNAvavA vaDe te te vizeSa hetuonuM dizAsUcana mAtra che. AthI samajI zakAya che ke zAstra phalaparyavasAyI hovA chatAM phaLanA upAyonuM varNana sAmAnyathI ja kare che. eka parizIlana 107 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte sAmarthyayoga phalaparyavasAyI evA zAstrano viSaya che ane tenI zakti prabaLa hovAthI te zAstranA viSayathI atikrAMta che. zAstrathI sAmarthyayoganI zakti adhika che, te spaSTa che. zAstrathI sAmarthyayoganI prApti thAya che ane sAmarthyayogathI kaivalyanI prApti thAya che. 19-pA. zAstrAtikrAntaviSayatvamasya smrthynnaahsAmarthyayoga zAstrAtikrAMtiviSayavALo che tenuM samarthana karAya che- zAstrAdeva na budhyante, sarvathA siddhihetavaH / anyathA zravaNAdeva, sarvajJatvaM prasajyate // 19-6 // zAstrAditi-siddhihetavaH sarve / sarvathA sarvaiH prakAraiH / zAstrAdeva na budhyante / anyathA zAstrAdeva sarvasiddhihetUnAM bodhe sarvajJatvaM prasajyate / zravaNAdeva sarvasiddhihetujJAne sArvaiyasiddhyupadhAyakotkRSTahetujJAnasyApyAvazyakatvAt, tadupalambhAkhyasvarUpAcaraNarUpacAritrasyApi vilambAbhAvAt, sarvasiddhyupAyajJAnasya sArvajJyavyApyatvAcca / tadidamuktaM-"siddhyAkhyapadasamprApterhetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH // 1 // sarvathA tatparicchedAtsAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhi vANitaH III" I99-ddA "mokSanAM kAraNono badhI rIte bodha zAstrathI ja thato nathI. anyathA zAstrathI ja teno bodha thAya to zAstranA jJAtAne sarvajJa mAnavAno prasaMga Avaze." - A pramANe chaThThA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke mokSanA kAraNabhUta yogo asaMkhya che, e badhA badhI rIte zAstrathI ja jaNAtA nathI. kAraNa ke zAstranuM eTaluM sAmarthya nathI. zAstrathI ja jo e badhA siddhihetuo jaNAya to zAstranA jJAtAo sarvajJa ja thaI jAya. arthAt teo badhAmAM sarvajJatva mAnavAno prasaMga Avaze. yadyapi zAstrathI ja badhA ya siddhihetuone jANavA chatAMya sarvajJatvanI siddhine karI ApanAra utkRSTahetubhUta jJAna na hovAthI zAstranA jJAtAone sarvajJa mAnavAno prasaMga nahIM Ave. paraMtu zAstrathI ja saghaLAya siddhihetuonuM jJAna thatuM hoya to sarvajJatvanI siddhinA upadhAyaka utkRSTa - hetubhUta jJAna paNa thavuM ja joie ane tethI mAtra zAstranA jJAtAne sarvajJa mAnavAno prasaMga che ja. yadyapi sarva siddhihetuonuM zAstrathI jJAna thavA chatAM e mujaba sarvahayopAdeyanI nivRtti ane pravRtti svarUpa AcaraNarUpa cAritranI prApti thayelI na hovAthI ja mAtra zAstrajJAtAone vize sarvajJatva mAnavAno prasaMga nahIM Ave. paraMtu sarvasiddhihetuonA jJAnathI heyopAdeyanA upalaMbhasvarUpAcaraNAtmaka cAritramAM vilaMba thavAnuM koI ja kAraNa nathI. tethI mAtra zAstrajJAtAone sarvajJa mAnavAno prasaMga che ja. Azaya e che ke heyanI nivRtti ane upAdeyanI pravRtti svarUpa 108 yogaviveka batrIzI Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra che. sarvasiddhihetuonuM jJAna zAstrathI ja thatuM hoya to cAritranI utpattimAM vilaMba thavAnuM koi ja kAraNa nathI. jJAnanA pratibhAsita viSayo ja AcaraNanA viSaya hoya che. jJAna saMvAdI pravRttinuM janaka hoya che. e apekSAe jJAnamAM jeTalI zeyanI varttanA che, teTalI cAritranI vartanA che. zeyane kRtino viSaya banAvavAthI upalaMbha thato hoya che. heyanI nivRtti, upAdeyanI pravRtti ane tabhinna zeyanI upekSA vastutaH zeyano upalaMbha che, tadAtmaka AcaraNa svarUpa cAritra che ane e cAritra sarvajJatAnI siddhinuM upadhAyaka che. enA abhAvamAM sarvajJatAnI prApti thatI nathI. zAstrathI ja jo badhAya siddhihetuonuM jJAna thai jAya to tevA prakAranA cAritranI prAptimAM vilaMbanuM koi ja kAraNa nahi hovAthI mAtra zAstrajJAtAomAM sarvajJatva mAnavAno prasaMga Avaze. sarvasiddhihetuonuM jJAna zAstrathI ja thatuM hovA chatAM kSAyikabhAvanuM cAritra nahi hovAthI sarvajJatvano prasaMga yadyapi Avato nathI. paraMtu jyAM jyAM sarvasiddhi-upAyanuM jJAna che, tyAM tyAM sarvajJatva che - A pramANe sarvajJatvanuM vyApya sarvasiddhi-upAyanuM jJAna hovAthI zAstrathI ja jo sarvasidgupAyanuM jJAna thatuM hoya to mAtra zAstrajJAtAomAM sarvajJatva mAnavuM ja paDaze. kAraNa ke jyAM vyApya (dhUmAdi) hoya tyAM vyApaka (vani vagere) hoya ja e spaSTa che. A viSayane jaNAvatAM 'yogadRSTi samuccaya'mAM pha2mAvyuM che ke - siddhi nAmanA padanI samprAptinA hetuvizeSa samyagdarzana vagere, paramArthathI ahIM lokamAM yogIo vaDe sarvaprakAre ja zAstrathI ja jANI zakAtA nathI. kAraNa ke tenA anaMta prakAro che. zAstrathI ja vinA vilaMbe phaLa ApavAdi badhA prakAre mokSaprAptihetuonuM jJAna thavAthI kevalajJAnanI jema sAkSAtkAra thavAnA kAraNe zrotA evA yogIne sarvajJapaNAnI siddhi thaze ane tethI zAstrazravaNa vakhate mokSapadanI prAptino prasaMga Avaze. kAraNa ke ayogikevalitvanA sadbhAvanuM jJAna te vakhate zAsrazravaNathI ja thayeluM haze. 19-6 / / upara jaNAvelA prasaMgane iSTApattithI nivArI nahi zakAya, enuM kAraNa jaNAvAya che-- prAtibhajJAnagamyastatsAmarthyAkhyo'yamiSyate / aruNodayakalpaM hi prAcyaM tatkevalArkataH // / 19-7 / / prAtibheti-tattasmAtprAtibhajJAnagamyo'yaM sAmarthyAkhyo yoga ucyate (iSyate) / sArvajJyahetuH khalvayaM mArgAnusAriprakRSTohasyaiva viSayo na tu vAcAM, kSapakazreNigatasya dharmavyApArasya svAnubhavamAtravedyatvAdi bhAvaH / nanu prAtibhamapi zrutajJAnameva anyathA SaSThajJAnaprasaGgAttathA ca kathaM zAstrAtikrAntaviSayatvamasyetyata Aha-tatprAtibhaM hi kevalArkataH kevalajJAnabhAnumAlinaH prAcyaM pUrvakAlInamaruNodayakalpam ||93-7|| "tethI prAtibhajJAnathI jaNAto A sAmarthya nAmano yoga kahevAya che. kevalajJAnasvarUpa sUryanA pUrvakALamAM thanA2 aruNodaya jevo A sAmarthyayoga che." - A pramANe sAtamA zlokano eka parizIlana 109 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke sAmarthyayoganuM svarUpa zAstrAtIta che. tenuM varNana jo zAstro kare to upara jaNAvyA mujaba te te zAstranA zravaNakALamAM zrotAone mokSanI prAptino prasaMga Avaze. "e prasaMga ISTa ja che' - ema kahI zakAya evuM nathI. kAraNa ke ema banatuM nathI. tethI sAmarthyayogane zAstrathI gamya mAnatA nathI, paraMtu prAtijJAnathI gamya manAya che. | sarvajJapaNAno kAraNabhUta e yoga mArgAnusArI prakRSTa vicArano ja viSaya che, vANIno te viSaya nathI. kAraNa ke kSapakazreNInA kALamAM thanAra dharmavyApAra mAtra svAnubhavathI ja vedya (gamyo che. prAtijajJAnathI gamya sAmarthyayoga kSapakazreNInA kALamAM hovAthI te zAstrathI gamya nathI. paraMtu svAnubhava(prAtijajJAnAtmaka anubhava)thI gamya bane che. yadyapi prAtijajJAnathI gamya sAmarthyayoga zAstrathI gamya nathIH e kahevAnuM ucita nathI. kAraNa ke prAtijajJAna paNa zrutajJAnavizeSa svarUpa che. anyathA ene zrutajJAnathI atirikta mAnavAmAM Ave to chaThuM jJAna mAnavAno prasaMga Avaze. arthAt jJAna pAMca che e vAkyano virodha Avaze. tethI sAmarthyayogamAM zAstrAtikrAMtiviSayatva che. zAstramAM sarva prakAre tenuM varNana nathI.) - e pramANe kahevAnuM ucita nathI. paraMtu prAtibhajJAna zrutajJAnasvarUpa na hovAthI tenAthI gamya sAmarthyayoga zAstrAtikrAMtagocara che - ema kahevAmAM koI doSa nathI. "prAtijJAna zrutajJAnasvarUpa na hoya to chaThThA jJAnane mAnavAno prasaMga Avaze." A pramANe nahIM kahevuM joIe. kAraNa ke te prAtijajJAna kevalajJAnasvarUpa sUryanI pUrvakALamAM thatuM hovAthI aruNodaya (lAla AbhA) jevuM che. arthAt zrutajJAna ane kevalajJAnanI vacce thanAruM e jJAna hovAthI teno samAveza ubhayamAM zakya che. ./19-chA etadeva bhaavytiaruNodaya jevuM prAtijajJAna chaThuM jJAna nathI - e spaSTa karAya che- rAtrerdinAdapi pRthaga, yathA no vAruNodayaH / zrutAcca kevalajJAnAt, tathedamapi bhAvyatAm // 19-8 // rAtreriti-yathA'ruNodayo rAtrerdinAdapi pRthag no vA'pRthagityarthaH / na punaratraikarUpyaM vivecayituM zakyate, pUrvAparatvAvizeSeNobhayabhAgasambhavAt / zrutAt kevalajJAnAcca tathedamapi prAtibhaM jJAnaM bhAvyatA, tatkAla eva tathAvidhakSayopazamabhAvinastasya zrutatvena tattvato'saMvyavahAryatayA zrutAdazeSadravyaparyAyAviSayatvena kSAyopazamikatvena ca kevalajJAnAdvibhinnatvAt kevalazrutapUrvAparakoTivyavasthitatvena taddhetukAryatayA ca tAbhyAmabhinnatvAt / / 19-8 / / / jema aruNodaya rAtri ane divasathI pRtha(atirikta) athavA apRtha(anatirikta) nathI, tema kevalajJAnathI ke zrutajJAnathI A prAtijajJAna pRtha ke apRthar nathI - e vicAravuM 110 yogaviveka batrIzI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joie." - A pramANe AThamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke aruNodaya rAta ane divasanA aMte ane zarUAtamAM thAya che, te jema rAta ane divasathI atirikta nathI tema ja baMnnethI anatirikta paNa nathI. kAraNa ke tene rAta-divasa svarUpa mAnavAnuM zakya nathI. rAta ane divasanI pUrve ke pachI thanAra aruNodayane te bannenA aMzasvarUpa mAnavAnuM zakya nathI. tethI tene rAta ke divasathI pRthagu ke apRthar mAnI zakAya ema nathI. evI ja rIte prAtijajJAnanA viSayamAM paNa samajI levuM joie. kSapakazreNInA kALamAM ja thanAra e kSayopazamabhAvavALuM jJAna hovAthI zrutajJAnasvarUpa hovA chatAM tattvathI te zrutasvarUpe saMvyavahArya nathI. tema ja saghaLAMya dravya ane paryAyane grahaNa karatuM na hovAthI ane kSAyopathamika hovAthI kSAyika evA kevalajJAnathI bhinna che. Ama chatAM zrutajJAnanA aMte ane kevalajJAnanI pUrvenI avasthAmAM vyavasthita hovAthI prAtijajJAnane zrutajJAna ane kevalajJAnathI abhinna manAya che. kAraNa ke pratibhajJAna zrutajJAnanuM kArya che ane kevalajJAnanuM kAraNa che. tethI upacArathI tene te baMnne svarUpa manAya che, atirikta nathI mAnyuM; jethI prAtijajJAnane matijJAnAdithI atirikta chaThThA jJAna svarUpe mAnavAno prasaMga nahIM Ave. 19-8 sAmarthyayogane jaNAvanAra prAtijajJAna che. e vAta anyadarzanakAroe paNa mAnI che, te jaNAvAya che- RtambharAdibhiH zabdairvAcyametatparairapi / iSyate gamakatvaM cAmuSya vyAso'pi yajjagau // 19-9 // RtambharAdibhiriti-etat prakRtaM prAtibhajJAnaM parairapi pAtaJjalAdibhiratambharAdibhiH zabdairvAcyamiSyate / AdinA tArakAdizabdagrahaH / gamakatvaM sAmarthyayogajJApakatvaM cAmuSya prAtibhasya pariSyate / dharamayikoDapi nI 99-. A prAtijajJAnane sAmarthyayoganA jJApaka tarIke anyadarzanakAroe RtaMbharA prajJA ItyAdi nAme ichyuM che. AthI ja maharSi vyAse paNa kahyuM che ke - (je zlo.naM. 10mAM jaNAvAze)." - A pramANe navamA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke pAtaMjalAdie sAmarthyayoganA jJApaka tarIke A prAtijajJAnane RtaMbharA prajJA vagere nAmathI jaNAvyuM che. mokSanA sAdhanabhUta tattvajJAnanI prApti pUrve prApta thanArI e prajJA che. dareka darzanakAroe evI avasthAvizeSanuM varNana judI judI rIte karyuM che. AtmAnA zuddha svarUpano AvirbhAvaka sAmarthyayoga che ane tenuM jJApaka pratibhAna che. jene anyadarzanakAroe RtaMbharA prajJA, tArakajJAna vagere zabdo dvArA varNavyuM che. sAmarthyayogane jaNAvavAnuM sAmarthya prAtijajJAnAdimAM ja manAya che. 19-lA eka parizIlana 111 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maharSi vyAse je varNavyuM che te jaNAvAya che- AgamenAnumAnena, dhyAnAbhyAsarasena ca / tridhA prakalpayan prajJAM, labhate yogamuttamam // 19-10 // Agameneti-Agamena zAstreNa / anumAnena liGgAlliGgijJAnarUpeNa / dhyAnAbhyAsasya rasaH zrutAnumAnaprajJAvilakSaNaRtambharAkhyo vizeSaviSayastena ca tridhA prajJA prakalpayan / uttamaM sarvotkRSTaM yogaM tamane 98-9 || "AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI : ema traNa prakAre prajJAno upayoga karanAra uttama evA yogane prApta kare che." - A pramANe dazamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke sAmarthyayoganA gamaka-jJApaka tarIke RtaMbharA prajJA svarUpe prAtijJAnanuM vyAsamaharSie varNana karyuM che. A zlokathI vyAsamaharSie e prajJAnuM tenA phaLanA varNana dvArA varNana karyuM che. eno Azaya e che ke AgamanA upayogathI, tyAra pachI anumAnanA upayogathI ane aMte dhyAnAbhyAsanA rasanA upayogathI je AtmAo potAnI prajJAno upayoga-vyApAra (kAryAnvita) kare che, tene uttamayoganI prApti thAya che. rAgAdithI rahita evA AptapuruSanA vacanane Agama kahevAya che, je zAstra svarUpe prasiddha che. atIndriya padArthonA astitvanI siddhi mATe e eka ja ApaNA mATe sAdhana che. zAstrasiddha te te padArthanI siddhinI daDhatA mATe anumAna che. liMga(dhUmAdi) jJAnathI thanAra liMgI(agni vagere)nA jJAnane anumAna kahevAya che. zAstrathI jANelA (zAstrazravaNa dvArA jANelA) arthone anumAnathI grahaNa karavAnA kAraNe jJAnamAM daDhatA Ave che. anumAnathI arthagrahaNa karavAnA kAraNe AgamathI jANelA arthanI upapatti thAya che. A rIte Agama ane anumAnathI grahaNa karelA arthanI dikSA(jovAnI icchA)ne laine te arthanA vAraMvAra satata anuzIlana svarUpa dhyAnAbhyAsanA rasathI RtaMbharA prajJA prApta thAya che, jeno viSaya Agama(zruta) ane anumAnanA viSayathI judo che - e samajI zakAya che. AgamathI, anumAnathI ane dhyAnAbhyAsanA rasathI buddhino upayoga karavAthI zreSTha yoganI - sAmarthyayoganI prApti thAya che. matijJAnAdinA kSayopazamAdinA kAraNe maLelI prajJAno upara jaNAvyA mujaba traNa rIte upayoga karavAthI uttama yoganI prApti thAya che. eka rIte vicAravAthI samajAze ke prajJAno e ja upayoga che. zAstranI vAtono svIkAra karI ane anumAnathI enI dRDha pratIti karI tene sAkSAt karavA satata tenA dhyAnano rasa keLavavo joie. A rIte prajJAno traNa prakAre upayoga karavAthI uttama evA yoganI prApti thAya che, je sarvotkRSTa-sAmarthyayogasvarUpa che. ll19-10nA 112. yogaviveka batrIzI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaNAvelA sAmarthyayoganA prakAra jaNAvAya che-- dvidhA'yaM dharmasanyAsayogasanyAsasaJjJitaH / kSAyopamiA dharmA, yogAH vhAyarmi tu // 16-11|| dvidheti-dvidhA dviprakAro'yaM sAmarthyayogaH / dharmasanyAsayogasanyAsasa jAte yasya sa tathA / saJjJA ceha tathA saJjJAyata iti kRtvA tatsvarUpameva gRhyate / kSAyopazamikAH kSayopazamanirvRttAH kSAntyAdayo dharmA yogAstu kAyAdikarma kAyotsargakaraNAdayaH kAyAdivyApArAH / / 19-11 / / "dharmasaMnyAsanAmavALo ane yogasaMnyAsanAmavALo sAmarthyayoga be prakArano che. dharmasaMnyAsamAMno dharma kSAyopazamika che ane yogasaMnyAsaghaTaka yoga kAyAdinA vyApAra(pravRtti) svarUpa che. A pramANe agiyAramI gAthAno sAmAnya artha che. - kahevAnuM tAtparya e che ke sAmarthyayoga be prakArano che. ekanuM nAma dharmasaMnyAsa che ane bIjAnuM nAma yogasaMnyAsa che. zlokamAMnA 'dharmasanyAsayogasanyAsaItaH' - A padano artha karatAM TIkAmAM pharamAvyuM che ke dharmasaMnyAsa ane yogasaMnyAsa saMjJA jene thai che te sAmarthyayoga che. 'je jaNAya che te saMjJA che.' - A arthanI apekSAe santA zabdano artha tenuM (padArthasAmarthyayoganuM) svarUpa thAya che. paraMtu saggA zabdano artha ahIM nAma nathI. AthI samajI zakAze ke dharmasaMnyAsasvarUpa ane yogasaMnyAsasvarUpa : A be svarUpanA bhedathI te te svarUpavALA sAmarthyayoganuM dhaividhya che. dharmasaMnyAsasvarUpa sAmarthyayoga ane yogasaMnyAsasvarUpa sAmarthyayoga : A be prakA2no sAmarthyayoga che. temAM je dharmono saMnyAsa che, te dharmo kSayopazamabhAvathI utpanna thayelA che. kSamA vagere dharmo cAritramohanIyakarmanA kSayopazamathI prApta thAya che. te kSamA, mukti (icchAno abhAva), RjutA vagere dharmono dharmasaMnyAsayogamAM saMnyAsa hoya che. 'mUkI devuM' tene nyAsa kahevAya che. ane 'sArI rIte mUkI devuM' tene saMnyAsa kahevAya che. 'ekavAra mUkI (choDI) dIdhA pachI pharI pAchuM tenuM grahaNa na karavuM' te saMnyAsa che. kSamAdi dharmono kSayopazamabhAva Aja sudhI anekavAra thayo hato. teno tyAga paNa anekavAra thayo. paraMtu tene pharI pAchA grahaNa karyA. tethI dharmasaMnyAsayoganI prApti thai nahIM. dharmasaMnyAsayogamAM kSayopazamabhAvanA kSamA, mukti ane RjutAdi dharmono saMnyAsa thAya che. te badhA dharmo kSAyikabhAve pariNamatA hovAthI pharI pAcho te dharmono nyAsa karavAno prasaMga Avato nathI. kAyA ane vacanAdinA vyApAra(karma-kriyA-pravRtti)ne ahIM yogasaMnyAsayogamAM yoga kahevAya che. kAyayogAdino tyAga karyA pachI pharIthI tenuM grahaNa karavuM paDatuM na hovAthI te vakhate yogano saMnyAsa thAya che, je yoganirodhanI avasthA svarUpe prasiddha che. yogasaMnyAsayoganA eka parizIlana 113 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaLasvarUpe paramapada prApta thAya che. tethI azarIrIpaNAmAM kAyAdikarmano sarvathA abhAva thAya cha. // 18-11 // upara jaNAvelA dharmasaMnyAsAdi yoga kyAre hoya che - te jaNAvAya che- dvitIyApUrvakaraNe, prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrdhvaM, dvitIya iti tadvidaH // 19-12 // dvitIyeti-dvitIyApUrvakaraNa iti granthibhedanibandhanaprathamApUrvakaraNavyavacchedArthaM dvitIyagrahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogAsiddheH / apUrvakaraNasya tu tatrAsaJjAtapUrvagranthibhedAdiphalenAbhidhAnAd yathAprAdhAnyamayamupanyAsaH / cAruzca pazcAnupUryeti samayavidaH / tato dvitIye'smiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaGkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini prathamo dharmasannyAsasajJitaH sAmarthyayogastAttvikaH-pAramArthiko bhavet / kSapakazreNiyoginaH kSAyopazamikakSAntyAdidharmanivRtteH / atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati, pravRttilakSaNadharmasannyAsAyAH pravrajyAyA jJAnayogapratipattirUpatvAd / ata evAsyA bhavavirakta evAdhikAryuktaH / yathoktam-"atha pravrajyAhaH / Aryadezotpanno viziSTajAtikulAnvitaH / kSINaprAyakarmamalabuddhiH / 'durlabhaM mAnuSyaM, janmamaraNanimittaM, sampadazcalAH, viSayA duHkhahetavaH, saMyogo viyogAntaH, pratikSaNaM maraNaM, dAruNo vipAka,' ityavagatasaMsAranairguNyastata eva tadviraktaH, pratanukaSAyo'lpahAsyAdiH, kRtajJo, vinItaH prAgapi rAjAmAtyapaurajanabahumato'drohakArI, kalyANAGgaH, zrAddhaH samupasampannazceti" / na hyanIdRzo jJAnayogamArAdhayati, na cedRzo nArAdhayatIti bhAvanIyaM, sarvajJavacanamAgamastatrAyamanirUpitArtha iti / AyojyakaraNaM kevalAbhogenAcintyavIryatayA bhavopagrAhikarmANi tathA vyavasthApya tatkSapaNavyApAraNaM zailezyavasthAphalaM tata UrdhvaM dvitIyo yogasanyAsasajJita iti tadvido'bhidadhati zailezyavasthAyAM kAyAdiyogAnAM sanyAsenAyogAkhyasya sarvasannyAsalakSaNasya sarvottamasya yogasya prApteriti / / 19-12 / / "prathama-dharmasaMnyAsayoga bIjA apUrvakaraNa vakhate tAttvika rIte hoya che ane bIjo yogasaMnyAsayoga AyojayakaraNa pachI tAttvika rIte hoya che - e pramANe sAmarthyayoganA jANakAro kahe che." - A pramANe bAramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke sAmarthyayogamAM prathama je dharmasaMnyAsa svarUpa sAmarthyayoga che te dvitIya apUrvakaraNa vakhate tAttvika rIte hoya che. AtmAno zuddhapariNAmavizeSa apUrvakaraNa che. rAga-dveSanA tIvra pariNAma svarUpa graMthinA bhedano kAraNabhUta AtmapariNAma(adhyavasAya) prathama apUrvakaraNa che. te pariNAma vakhate tAtvika rIte dharmasaMnyAsayoga prApta thato na hovAthI ahIM dvitIya apUrvakaraNanuM grahaNa karyuM che. prathama apUrvakaraNano vyavaccheda karyo che. kAraNa ke pahelA apUrvakaraNamAM tAttvika sAmayoganI 1. dvitIyApUrvakaraNakAlInadharmasanyAsaH / 114. yogaviveka batrIzI Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhi thatI nathI. zlokamAM "ditIya' padanuM upAdAna karyuM na hota to sAmAnyathI apUrvakaraNamAtramAM tAttvika sAmarthyayoganI siddhi mAnavAno prasaMga Avata. yadyapi prathama apUrvakaraNamAM tevA prakAranA sAmarthyayoganI prApti thatI na hovAthI tene apUrvakaraNa kahevuM nA joie. paraMtu anAdikALathI prApta nahIM thayelA evA graMthibheda, samyagdarzananI prApti vagere apUrvaphaLane AzrayIne te pramANe tyAM apUrvakaraNanA nirUpaNamAM kahevAmAM AvyuM che. prathama apUrvakaraNa pradhAna che. bIjuM apUrvakaraNa pradhAnatama che. tethI te mujaba te baMnneno upanyAsa karyo che. pazcAnupUrvIe te cAru arthAt suMdara che. dvitIya apUrvakaraNa suMdara che. enI apekSAe prathama apUrvakaraNa ochuM suMdara che - e pramANe AgamanA jANakAro jaNAve che. tethI spaSTa che ke, tevA prakAranI aMtaHkoTAkoTi sAgaropamanI AsapAsanI karmasthitinuM saMkhyAta sAgaropama pramANa atikrama thaye chate prApta thanArA bIjA A apUrvakaraNamAM prathama dharmasaMnyAsasvarUpa yoga tAttvika rIte prApta thAya che. chaThThA-sAtamA guNasthAnake je karmasthiti hoya che, te sthiti saMkhyAta sAgaropama jeTalI ochI thAya tyAre A bIjuM apUrvakaraNa hoya che ane temAM prathama dharmasaMnyAsasvarUpa sAmarthyayoga tAtvika hoya che. kAraNa ke e samaye kSapakazreNIno AraMbha karanAra yogIne kSayopazamabhAvanA kSamA vagere dharmonI nivRtti thAya che. atAttvika(apAramArthika) evo dharmasaMnyAsayoga to pravrayAkALamAM paNa hoya che. kAraNa ke te samaye pravRttisvarUpa (sAvaghapravRttisvarUpa) dharmono saMnyAsa hoya che. pravrayA daramyAna pUjA dAnAdi dharmono tyAga karavAno hoya che. tethI pravrajayA jJAnayoganI pratipatti (svIkAra) svarUpa che. caturthaguNasthAnakAdi mATe vihita paNa evI pravRtti svarUpa dharmono, chaThThA guNasthAnakAdi mATe te niSiddha hovAthI tyAga karavo paDe che. AthI ja e pravrayAno adhikArI bhavavirakta manAya che. rAga, pravRttinuM kAraNa che ane vairAgya nivRttinuM kAraNa che. nivRtti vakhate pravRttisvarUpa dharmono tyAga hoya ja e samajI zakAya che. pravrajyAnA adhikArI tarIke bhavaviraktanuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke - AryadezamAM janmelA, viziSTa jAti ane kuLavALA, lagabhaga kSINa thayelA karmamalavALA, nirmaLabuddhivALA, "manuSyapaNuM durlabha che, janma-maraNanuM kAraNa che, puNyathI prApta saMpatti caMcaLa che, viSayo duHkhanA kAraNa che, saMyoganA aMte viyoga che, pratyeka kSaNe maraNa che (AyuSya kSINa thAya che), bhavAMtaramAM bhayaMkara vipAka che." - A pramANe saMsAranI nirguNatAnA jJAnavALA, tethI ja tenAthI virakta thayelA, atyaMtamaMda kaSAyavALA, alpa(nahivata) hAsya rati vagere nokaSAyavALA, kRtajJa, vinayavALA, dIkSA levAnI bhAvanA pUrve paNa rAjA maMtrI vagerethI mAnya banelA, guvadikano droha nahIM karanArA, akSata aMgavALA, zraddhAvaMta ane sAmethI potAnI meLe dIkSA levA mATe AvelA jIvo pravrajyAnA adhikArI che. je jIvo evA nathI, teo jJAnayoganI ArAdhanA eka parizIlana 115 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karI zakatA nathI ane je jIvo AvA che teo jJAnayoganI ArAdhanA karatA nathI evuM nathI arthAtu karatA hoya che. Agama zrI sarvajJabhagavaMtonA vacana svarUpa che. tethI tyAM A vAta jaNAvI nathI - evuM nathI. kevalajJAna vaDe, aciMtyavIryanA kAraNe bhavopagrAhI kama tatkAlamAM kSaya pAme te rIte vyavasthita karI te karmono kSaya karavAnA vyApArane(AtmAnA prayatnavizeSane) AyojayakaraNa kahevAya che. tenuM phaLa zailezI-avasthA che. AyojayakaraNa pachI yogasaMnyAsasvarUpa yoganI prApti thAya che - e pramANe tenA jANakAro kahe che. zailezI avasthAmAM kAyA, vacana ane mananA yogono saMnyAsa thavAthI ayoga nAmanA sarvasaMnyAsa svarUpa sarvottama yoganI prApti thAya che... ItyAdi barAbara samajI levuM joie. 19-12aa. yogasAmAnyanA bheda jaNAvAya che tAttviko'tAttvikazceti, sAmAnyena dvidhApyayam / tAttviko vAstavo'nyastu, tadAbhAsaH prakIrtitaH / / 19-13 // tAttvika iti-sAmAnyena vizeSabhedAnupagraheNa tAttviko'tAttvikazceti dvidhApyayaM yoga iSyate / tAttviko vAstavaH kenApi nayena mokSayojanaphala ityarthaH / anyo'tAttvikastu tadAbhAsa uktalakSaNavirahito'pi yogocitaveSAdinA yogavadAbhAsamAnaH prakIrtitaH / / 19-13 / / "sAmAnyathI A yoga tAttvika ane atAttvika : ema be prakAre paNa manAya che. tAttvikyoga vAstavika hoya che ane atAttvikayoga to yogAbhAsasvarUpa kahevAya che." - A pramANe teramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAnyathI eTale ke yoganA adhyAtmAdi vizeSabhedonI vivakSA na karIe to yogasAmAnyanA tAttvika ane atAttvika : AvA be bheda che. arthAt tAttvika ane atAttvika bhedathI yoga be prakArano paNa manAya che. tAttvikakyoga koi paNa nayane AzrayIne sAkSAt ke paraMparAe AtmAne mokSanI sAthe joDI ApavA svarUpa phaLavALo hovAthI te vAstavika che. paraMtu tAttvikyogane choDIne je bIjo atAttviyoga che, te koI paNa nayanI apekSAe mokSanI sAthe AtmAne joDI ApanAro na hovAthI vAstavika nathI. yogane ucita veSAdinA kAraNe yoganI jema pratIta thato hovAthI te yogAbhyAsa, yoga tarIke varNavAya che, paramArthathI to te yoga nathI. ll19-1all tAttvikyoga kone hoya che, te jaNAvAya che- apunarbandhakasyAyaM, vyavahAreNa tAttvikaH / adhyAtmamAvanArUpo, nizayanottarasya tuM /16-14|| 116 yogaviveka batrIzI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apunarbandhakasyeti-apunarbandhakasya upalakSaNAtsamyagdRSTezca / ayaM yogo vyavahAreNa / kAraNasyApi kAryopacArarUpeNa tAttviko'dhyAtmarUpo bhAvanArUpazca / nizcayena nizcayanayenopacAraparihArarUpeNottarasya tu vAritri parva I91-14|| tAttvika adhyAtma ane bhAvanA svarUpa yoga vyavahAranayathI apunabaMdhakadazAne pAmelA AtmAne hoya che ane nizcayanayathI te cAritrasaMpanna AtmAne ja hoya che." - A pramANe caudamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke kAraNamAM kAryano upacAra karavA svarUpa vyavahArathI adhyAtma ane bhAvanAsvarUpa yoga (tAtvikayoga), apunabaMdhakadazAne pAmelA AtmAone hoya che. je jIvo have pachI mithyAtvamohanIyakarmanI utkRSTa sthiti athavA utkRSTarasano baMdha karavAnA nathI evA jIvone apunabaMdhaka kahevAya che. vyavahAranayanI apekSAe kAraNamAM kAryano upacAra thato hovAthI yoganA kAraNane yoga mAnavAmAM Ave che. tethI adhyAtma ane bhAvanA svarUpa tAttvikayoga apunabaMdhakadazAmAM paNa mAnavAmAM Ave che. tema ja upalakSaNathI samyagdaSTi AtmAne paNa te hoya che - e samajI levuM joie. | nizcayanayanI apekSAe kAraNamAM kAryano upacAra thato na hovAthI tAttvika rIte adhyAtmAdiyoga cAritrasaMpanna AtmAone ja hoya che, apunabaMdhakAdine te hoto nathI. ahIM A zlokathI adhyAtma ane bhAvanA yoga tAttvika rIte kone hoya che, te jaNAvyuM che. dhyAnAdi yoga aMge have pachI jaNAvAze. 19-14 atAttvika adhyAtmAdi yoga kone hoya che te jaNAvAya che sakRdAvartanAdInAmatAttvika udAhRtaH / pratyAyanAstAveSAddhimAtrataH 193-9 sakRditi-sakRdekavAramAvartanta utkRSTasthitiM badhnantIti sakRdAvartanAH / AdizabdAdvirAvartanAdigrahaH / teSAmatAttviko vyavahArataH / nizcayatazcAtattvarUpo'zuddhapariNAmatvAdudAhRto'dhyAtmabhAvanArUpo yogaH / pratyapAyo'narthaH phalaM prAyo bAhulyena yasya sa tathA / tathA tatprakArabhAvasArAdhyAtmabhAvanAyuktayogiyogyaM yadveSAdimAnaM nepathyaceSTAbhASAlakSaNaM zraddhAnazUnyaM vastu tasmAt / tatra hi veSAdimAtrameva ca, na punattevAM viddhAtuti I/93-91ii. samRdAvartanAdika jIvone adhyAtma ane bhAvanA svarUpa yoga vyavahArathI ane nizcayathI atAttvika hoya che. tevA prakAranA veSAdimAtra ja hovAthI evA atAtvika yoganuM phaLa prAyaH anartha che." - A pramANe paMdaramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke je jIvo haju mithyAtvamohanIya karmanI utkRSTa sthitino ekavAra baMdha karavAnA che temane sakRdAvartana(sakubaMdhaka) kahevAya che. tema ja tevA prakAranI eka parizIlana 117 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ utkRSTasthitino baMdha be vAra karavAnA che temane dvirAvartana kahevAya che. zlokamAMnA vAvartanAlInAnA mAri padathI dvirAvartana (dvibaMdhaka) jIvo ane trirAvartanAdi jIvono saMgraha karAya che. e sabaMdhaka ane dvibaMdhakAdi jIvone vyavahArathI tema ja nizcayathI atAttvika yoga hoya che. kAraNa ke te jIvonA pariNAma azuddha hoya che. tethI sabaMdhakAdi jIvone adhyAtma ane bhAvanA svarUpa yoga atAttvika hoya che. e atAttvika yoganuM phaLa prAye karI anartha hoya che. koI jIvavizeSane tenuM tevA prakAranuM aniSTa-anarthasvarUpa phaLa koI vAra na paNa prApta thAya. paraMtu moTA bhAge atAtvikyoga anarthaprada ja che. atAttvikayoga vakhate, tevA prakAranA (tAtviyogane anukULa) bhAvathI sArabhUta adhyAtma ane bhAvanA yogavALA yogI janone ucita evo veSa tema ja tevI kriyA ane bhASA hoya che. arthAt mAtra bAhya veSa, kriyA vagere hoya che; paraMtu koI paNa prakAranI tevI zraddhA hotI nathI. bAhya dRSTie yogI janonuM svarUpa, temanI kAyika ceSTA ane vacananI pravRtti atAttvikayogavALA AtmAomAM jovA maLe paraMtu AMtarika evI koI zraddhA temanAmAM hotI nathI, jethI bahulatayA e AtmAone anarthanI ja prApti thatI hoya che. tathAbhavyatvanI viziSTatAe koI vAra AvA atAttvika yoganI pravRttithI te jIvavizeSane pratyapAya-anarthanI prApti thatI nathI. tethI zlokamAM prAyaH padanuM utpAdana karyuM che... ityAdi barAbara samajI levuM joie. 19-1pa dhyAnAdiyoga kone hoya che - te jaNAvAya che zuddhyapekSo yathAyogaM, cAritravata eva ca / hanta dhyAnAdiko yogastAttvikaH pravijRmbhate // 19-16 / / zuddhyapekSa iti-yathAyogaM yathAsthAnaM / zuddhyapekSa uttarottarAM zuddhimapekSya pravartamAnacAritravata eva ca hanta tAttvikaH pAramArthikaikasvarUpo dhyAnAdiko yogaH pravijRmbhate prollasati / / 19-16 // yogane anusarI uttarottara zuddhinI apekSAe cAritravALA ja AtmAone pAramArthika dhyAna vagere yogano AvirbhAva thAya che." - A pramANe soLamA zlokano artha che. Azaya e che ke te te avasthAnA adhyavasAya mujaba uttarottara thatI pariNAmanI zuddhine laIne pravartatA cAritravALA AtmAone ja pAramArthika eka ja svarUpavALo dhyAna, samatA ane vRtti saMkSaya svarUpa yoga prApta thAya che. cAritravaMta AtmAone choDIne bIjA avirativALA AtmAone dhyAnAdisvarUpa tAttvikayoganI prApti thatI nathI. dhyAnAdisvarUpa tAttvikyoga cAritravALAne ja hoya che, bIjAone nahIM - A niyama che... ItyAdi spaSTa che. yogabiMdumAM zlo.naM. 371nuM ahIM thoDuM anusaMdhAna karavuM joIe. 118 yogaviveka batrIzI Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhyapekSo yathAyogaM nA sthAne zuddhyapekSo yathottaraM khAvo pATha tyAM che. khAma bheje to aMbhenuM tAtparya kheDa che, te sone bhevAthI samacha zAze / / 18-16 / / prakArAMtare yogasAmAnyanA bheda jaNAvAya che-- apAyAbhAvabhAvAbhyAM, sAnubandho'parazca saH / nirupakramakarmaivA'pAyo yogasya bAdhakam / / 19- 17 // apAyeti-apAyasyAbhAvabhAvAbhyAmasadbhAvasadbhAvAbhyAM sAnubandho'paro niranubandhazca sa yogaH / apAyarahitaH sAnubandhaH, tatsahitazca niranubandha iti / yogasya bAdhakaM nirupakramaM viziSTAnuSThAnaceSTayApyanucchedyamanAzyasvavipAkasAmarthyaM vA karmaiva cAritramohanIyAkhyamapAyaH / / 19-17 / / "apAyanA asadbhAva ane sadbhAvane laine anukrame sAnubaMdha ane niranubaMdha : e be prakArano yoga che. yoganuM bAdhaka evuM nirupakrama karma ja ahIM apAya che." - A pramANe sattaramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa ja che ke apAyathI rahita yoga sAnubaMdha che ane apAyathI sahita yoga niranubaMdha che. A rIte yoganA sApAya ane nipAya A be bheda che. ahIM nirupakramakoTinuM cAritramohanIyakarma apAya che. vizeSa prakAranA anuSThAnane karavA chatAM paNa je karmano uccheda thato nathI athavA je karmanA, phaLane ApavAnA sAmarthyano nAza thai zakato nathI, evA karmane nirupakrama karma kahevAya che. evA prakAranA nirupakrama cAritramohanIyakarma svarUpa apAyane laine yoga niranubaMdha bane che. kAraNa ke e karma yoganuM bAdhaka bane che.19-17 prakArAMtarathI yoganA bhedo jaNAvAya che--- bahujanmAntarakaraH, sApAyasyaiva sAzravaH / anAzravastvekajanmA, tattvAGgavyavahArataH / / 19 - 18 // bahviti- bahujanmAntarakaro devamanuSyAdyanekajanmavizeSaheturnirupakramakarmaNo'vazyavedanIyatvAt / sApAyasyaivApAyavata eva sAzravo yogaH / ekameva vartamAnaM janma yatra sa tvanAzravaH / nanu kathametadayogikevaliguNasthAnAdarvAk sarvasaMvarAbhAvenAnAzravatvAsambhavAdityata Aha-tattvAGgaM nizcayaprApako yo vyavahArastataH / tena sAmparAyikakarmabandhalakSaNasyaivAzravasyAbhyupagamAttadabhAve itvarAzravabhAve'pi nAnAzravayogakSatiriti bhAvaH / taduktam - " Azravo bandhahetutvAdbandha eveha yanmataH / sa sAmparAyiko mukhyastadeSo'rtho'sya saGgataH || 1 || evaM caramadehasya samparAyaviyogataH / itvarAzravabhAve'pi sa tathAnAzravo mataH / / 2 / / nizcayenAtra zabdArthaH sarvatra vyavahArataH / nizcayavyavahArau yaddvAvapyabhimatArthadau ||3||" nizcayenetyupalakSaNe tRtIyA / tato nizcayenopalakSitAttatprApakavyavahArata ityanvayaH / / 19-18 / eka parizIlana 119 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "apAya(nirupakrama cAritramohanIyakarma)vALA AtmAne ja ghaNA bIjA janmone ka2nA2o sAzravayoga hoya che. nizcayanayane prApta karAvanArA vyavahAranayanI apekSAe eka janmavALo anAzravayoga che." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. kahevAno bhAva e che ke yoganA sApAya ane nirapAya jema be bheda che tema sAzrava ane anAzrava : A paNa be bheda che. cAritramohanIyasvarUpa nirupakramakarmavALA(sApAyayogavALA) AtmAne ja sAzravayoga hoya che. sAzravayoga deva, manuSya vagere aneka janmonI prApti karAvanAro bane che. kAraNa ke nirupakrama (upakramarahita) karma, avazya bhogavavAM paDe che, jethI enA kAraNe vAraMvAra janamavuM paDe che. A rIte sAzravayoga vartamAna janmane choDIne bIjA deva ke manuSya vagere aneka janmonuM kAraNa bane che. anAzravayoga to vartamAna eka manuSyajanmavALo ja hoya che. arthAt e janmane choDIne bIjA janmanuM, e anAzravayoga kAraNa thato nathI. yadyapi ayogIkevalIguNasthAnakanI pUrve sarvasaMvarabhAva na hovAthI Azravano abhAva nathI. tethI e vakhate vartamAna janmamAM anAzravayogano saMbhava nathI, paraMtu nizcayanayane prApta karAvanAra tattvAMgasvarUpa vyavahAranayane AzrayIne anAzravayoganuM nirUpaNa ahIM che, tethI koi doSa nathI. kAraNa ke tattvAGgabhUta (nizcayaprApaka) vyavahAranaya, kaSAyapratyayika (kaSAyanA kAraNe) karmabaMdhasvarUpa ja Azravane svIkAre che. tethI yogAdipratyayika alpakALapramANa Azrava hovA chatAM anAzravatva mAnavAmAM koi doSa nathI, jyAM kaSAyapratyayika karmabaMdha thAya che, tyAM tAdeza vyavahAranayane AzrayIne Azravatva manAya che, anyatra nahIM. - A viSayane varNavatAM yogabiMdumAM pharamAvyuM che ke - "baMdhanuM kAraNa hovAthI Azrava baMdhasvarUpa che. (kAraNamAM kAryano upacAra karavAthI - e artha thAya che.) je kAraNathI e baMdha sAMparAyika(kaSAyapratyayika) mukhya - vAstavika manAya che tethI Azravano sAMpa2Ayika karmabaMdha svarUpa artha saMgata che.'" (yo.biM.376) "A pramANe jema kaSAyavALA AtmAne sAzravayoga hoya che, tema caramaza2I2I(tadbhavamuktigAmI)ne kaSAyano dazamA sUkSmasaM5rAyaguNasthAnakanA aMte vigama thavAthI yogapratyayika be samayavALo vedanIya karmano alpakAlIna Azrava hovA chatAM anAzravayoga manAya che.'' (yo.bi. 377) 'nizcayathI arthAt nizcayopalakSita (nizcayaprApaka) vyavahArathI ahIM yoganA nirUpaNane viSe sarvatra vyavahAranayane AzrayIne anAzravatvAdi zabdono artha ka2vAmAM Avyo che. nizcaya ane vyavahAra baMnne nayo abhipreta arthane jaNAvanArA che. nizcayanayathI ayogIkevalIparamAtmAne anAzravayoga hoya che ane nizcayanA kAraNabhUta vyavahAranayane AzrayIne kaSAyarahita AtmAne anAzravayoga hoya che." (yo.biM. 378) 'yogabiMdu'nA 378mA zlokamAM nizcayena ahIM tRtIyA vibhaktino artha upalakSaNa che. tethI 'nizcayenopakSitAttApavyavahArata:' - A pramANe anvaya samajavo. eno artha u52 yogaviveka batrIzI 120 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAvyo che. ahIM batrIzInA sAzava... vagere pAThanA sthAne yogabiMdumAM sAva... vagere pATha che. 19-18. ___ itthaM sAzravAnAzravatvAbhyAM yogadvaividhyamuktvA zAstrasApekSasvAdhikArikatvatadviparyayAbhyAM taddvavidhyAbhidhAnAbhiprAyavAnAha A rIte sAzrava ane anAzrava svarUpe yoganA be prakAranuM varNana karIne have zAstrIya rIte yoganuM adhikArikatva ane anadhikArikatvasvarUpayoganA be prakAra jaNAvavAnI bhAvanAthI kahevAya che- zAstreNAdhIyate cAyaM, nAsiddhargotrayoginAm / siddherniSpannayogasya, noddezaH pazyakasya yat / / 19-19 // zAstreNeti-ayaM ca yogo gotrayoginAM gotramAtreNa yoginAmasiddhemalinAntarAtmatayA yogasAdhyaphalAbhAvAcchAstreNa yogatantreNa nAdhIyate / tathA siddheH sAmarthyayogata eva kAryaniSpatte niSpannayogasyAsaGgAnuSThanapravAhapradarzanena siddhayogasyAyaM zAstreNa nAdhIyate / yadyasmAt pazyakasya svata eva viditavedyasya / uddizyata ityuddezaH sadasatkartavyAkartavyAdezo nAsti / yato'bhihitamAcAre-"uddeso pAsa natya "i 198-99 "gotrayogIone yogathI sAdhya evA phaLanI siddhi thatI na hovAthI yoganAM zAstro vaDe yoganuM adhyayana thatuM nathI tema ja niSpannayogIone phaLanI siddhi thayelI hovAthI e rIte yoganuM adhyayana thatuM nathI. kAraNa ke jeoe jANavA yogya jANI lIdhuM che temane upadeza hoto nathI." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke jeo gotramAtrathI ja yogI che, paraMtu yoganI sAthe jemane kazo ja saMbaMdha nathI - evA yogIone gotrayogI kahevAya che. AvA mAtra gotranA kAraNe yogI thayelA jIvo, temanuM mana malina hovAthI, yogathI sAdhya evA phaLane prApta karI zakatA nathI. tethI tevA prakAranI phaLanI asiddhinA kAraNe yogazAstrathI yoganuM adhyayana temane karAvAtuM nathI. jemane phaLa maLavAnuM nathI temane sAdhana ApavAno koI artha nathI - e samajI zakAya che. mAtra gotrathI yogIonuM mana malina hovAthI yoganuM phaLa pAmavAnI zakyatA ja temane nathI. AvI ja rIte jemane sAmarthyayogathI ja kAryanI (vivakSita phaLanI) siddhi thai gai che, evA niSpannayogIone paNa zAstrathI yoganuM adhyayana karAvavAnuM rahetuM nathI. asaMgAnuSThAnanA pravAhanA darzanathI jemane yoganI siddhi thaI che - evA siddhayogIone ahIM niSpannayogIo kahevAya che. temane kArya siddha hovAthI kAraNanI AvazyakatA nathI. kAraNa ke pazyakane arthAtu potAnI meLe vedya(jANavAyogya)ne jeNe jANI lIdhuM che tene uddeza nathI arthAt sadu-asanA kartavyAkartavyano upadeza apAto nathI. AthI e vAtane jaNAvatAM zrI AcArAMgasUtramAM paNa eka parizIlana 12 1 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAvyuM che ke dezo pAsa natvi arthAt svataH je viditavedya (jANavAyogya jeNe jANI lIdhuM che te) che, tene upadeza nathI. ll19-10mAM zAstrathI jene yoganuM adhyayana karAvAya che, te jaNAvAya che kulapravRttacakrANAM, zAstrAt tattadupakriyA / yojAvArvinirviSTa, tattamidaM punaH 1-2ne kuleti-kulayoginAM pravRttacakrayoginAM ca zAstrAdyogatantrAt sA vicitratvena prasiddhA upakriyA yogasiddhirUpA bhavati / taduktaM yogadRSTisamuccaye-"kulapravRttacakrA ye ta evAsyAdhikAriNaH / yogino na tu sarve'pi tathAsiddhyAdibhAvataH / / 1 / / " teSAM kulapravRttacakrayoginAM lakSaNaM punaridaM vakSyamANaM yogAcArya UMtipaH riminirvidam II12-20|| yogazAstrathI kulayogIone tema ja pravRttacakra yogIone te te upakAra (yoganI siddhi svarUpa upakAra) thAya che. yogAcAryoe te yogIonuM lakSaNa A pramANe (AgaLanA zlokamAM jaNAvavAmAM Avaze te) jaNAvyuM che." - A pramANe vIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke jemanAM lakSaNo have pachI jaNAvavAmAM Avaze te kulayogI ane pravRttacakra yogIone yogazAstranA adhyayanathI judI judI rIte prasiddha evA yoganI siddhi svarUpa upakAra thAya che. vyavahAra-nizcaya, sApAya-anayAya, sAzrava-anAzrava ane IcchAdi sthAnAdi tema ja prItyAdi svarUpe yoga prasiddha che. e yogonI siddhi, kulayogIone tema ja pravRttayogI(pravRttacakayogI)one ja yogazAstranA abhyAsathI thAya che. temanA mATe yogasaMbaMdhI upadeza che. yogadaSTisamuccayamAM (209) e vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke "A yogazAstranA adhikArI kulayogI ane pravRttacakra yogIo ja che. bIjA yogIo tenA adhikArI nathI. kAraNa ke te bIjA yogIomAMnA gotrayogIne siddhino saMbhava nathI ane niSpannayogIne siddhi prApta thayelI che. yoganuM pratipAdana-nirUpaNa karanArA AcAryabhagavaMtoe kulayogI vagere yogIonuM lakSaNa nIce jaNAvyA mujaba varNavyuM che. 19-20 kulayogIonuM svarUpa(lakSaNa) jaNAvAya che- ye yoginAM kule jAtAstaddharmAnugatAzca ye / nayojina uccatte, jotravattoDapi nAgapare 11-21. ya iti-ye yoginAM kule jAtA labdhajanmAnastaddharmAnugatAzca yogidharmAnusaraNavantazca ye prakRtyA'nye'pi, kulayogina ucyante dravyato bhAvatazca, gotravanto'pi sAmAnyena karmabhUmibhavyA api nApare yonina rUti 98-rA 122 yogaviveka batrIzI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "jeo yogIonA kuLamAM janmyA che, tema ja jeo temanA dharmanI pravRttine karanArA che, temane kulayogI kahevAya che. bIjA gotravaMto paNa, kulayogI kahevAtA nathI." - A pramANe ekavIsamA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke jeo yogIjanonA kuLamAM janma pAmyA che, tema ja jeo svabhAvathI tevA na hovA chatAM yogIjanonA dharmanuM anusaraNa kare che, temane kulayogI kahevAya che. dravyathI ane bhAvathI teo kulayogI che. gotravaMto arthAt sAmAnyathI karmanI apekSAe bhavya hovA chatAM jeo yogIjanonA dharmanuM anusaraNa karatA nathI, teone kulayogI tarIke mAnatA nathI. A zlokanI TIkAmAM varmabhUmimavyA vi... A pATha che, tenA sthAne yogadRSTisamuccayamAM zlo.naM. 210nI TIkAmAM bhUmimavyA pi... Avo pATha che. arthathI baMnne eka che. 19-21 // kulayogInAM vizeSa lakSaNo jaNAvAya che- sarvatrAdveSiNazcaite, gurudevadvijapriyAH / dayAlo vinItAzca, bodhavanto jitendriyAH / / 19-22 / / sarvatreti ete ca tathAvidhAgrahAbhAvena sarvatrAdveSiNaH / tathA dharmaprabhAvAdyathAsvAcAraM gurvAdipriyAH / tathA prakRtyA kliSTapApAbhAvena dayAlavaH / vinItAzca / kuzalAnubandhibhavyatayA bodhavanto granthibhedena nitendriyAzcAritramAvena ||96-22 / / "sarvatra dveSarahita, gurudeva ane dvija jene priya che evA dayALu, vinIta, bodhavaMta ane jitendriya kulayogIo hoya che." - A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke kulayogIone kyAMya paNa dveSa hoto nathI. kAraNa ke koi paNa sthAne temane tevA prakArano Agraha hoto nathI. mukhyapaNe dveSanuM kAraNa Agraha hoya che. 'ApaNI icchA mujaba ja thavuM joie' evo Agraha na hoya to kyAre ya koi paNa sthAne dveSa nahi thAya. kulayogIne tevA prakArano Agraha na hovAthI sarvatra adveSa ja hoya che. dharmanA prabhAvathI potAnA AcAra mujaba kulayogIne gurudeva ane brAhmaNa priya hoya che. dharmapriya hovAthI, dharmanA prarUpaka guru, dharmamAM sahAyaka deva ane dharmakriyAmAM tatpara dvija-brAhmaNa, priya bane e samajI zakAya che. potapotAnA AcAranuM ullaMghana karyA vinA gurvAdi dharmamAM sthira hovAthI kulayogIne teo priya bane che. kulayogIo svabhAvathI ja kliSTa pApakarmathI rahita hovAthI dayALu hoya che. kliSTa pApakarmanA yoge mANasane dayAno pariNAma Avato nathI. 'bIjAne game teTaluM duHkha paDe to paNa potAne duHkha AvavuM nA joie.' - Avo pariNAma kliSTa pApakarmanA udayathI Avato hoya che, jethI AtmAno pariNAma dayAhIna bane che. kulayogI evA hotA nathI. potAne duHkha eka parizIlana 123 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogavavuM paDe toya bIjAne duHkha nahi ApavAnA pariNAma sAthe bIjAnA duHkhane dUra karavAnA pariNAmavALA teo hoya che. kulayogIo kuzalAnubaMdhI bhavyAtmA hovAthI vinIta hoya che. sAmAnya rIte vizeSe karI karmane AtmAthI je dUra kare che, tene vinaya kahevAya che. evA vinayathI saMpanna AtmAne vinIta kahevAya che. uttarottara kuzalanA anubaMdhI bhavyAtmAo svabhAvathI ja karmanI nirjarAne karanArA hovAthI vinIta hoya che - e spaSTa che. rAga-dveSanI tIvra pariNati svarUpa graMthino bheda karavAthI kulayogIo bodhavALA hoya che. mithyAtvanI maMdatAdine laine AtmAne bodha prApta thato hoya che. jJAnAvaraNIyakarmano viziSTa kSayopazama hoya topaNa jo tevA prakAranI mithyAtvanI maMdatA vagere na hoya to jJAna bodhasvarUpe pariNamatuM nathI. mitrA tArA... vagere ATha dRSTiomAM tRSNAgni, gomayAgni... vagere svarUpa jevuM te te bodhanuM svarUpa varNavyuM che. jJAnamAM ane bodhamAM je pharaka che te samajI levo joie. cAritranA kAraNe kulayogIo jitendriya hoya che. sAmAnya rIte AtmAnI upara lAgelA karmasamUhane je khAlI kare che tene cAritra kahevAya che. sarvasAvadyayogathI virAma pAmavA svarUpa cAritra prasiddha che. aMzataH paNa evA cAritranI prApti mATe indriyone jItavAnuM Avazyaka che. kulayogIo cAritravaMta hovAthI jitendriya hoya che. indriyone jItavAthI ja kharI rIte yoganI zarUAta thatI hoya che. kulayogIonuM svarUpa vicArIe to teo jitendriya hoya ja H e samajI zakAya. I19-22 pravRttacakrayogInuM svarUpa jaNAvAya che-- pravRttacakrAstu punaryamadvayasamAzrayAH / zeSadvayArthino'tyantaM, zuzrUSAdiguNAnvitAH / / 19-23 // pravRttacakrAstviti-pravRttacakrAstu punaryamadvayasya icchAyamapravRttiyamalakSaNasya samAzrayA AdhArIbhUtAH / zeSadvayArthinaH sthirayamasiddhiyamadvayArthinaH / atyantaM sadupAyapravRttyA / zuzrUSAdayo guNAH zuzrUSA zravaNa-grahaNadhAraNavijJAnohApohalakSaNAstairanvitA yuktAH / / 19-23 / / "pravRttacakrayogIo to ahiMsAdi (pAMca svarUpa) yamonA prathama be yamone pAmelA hoya che ane buddhinA zuzruSAdi ATha guNothI yukta evA te yogIo chellA be yamanA atyaMta arthA hoya che." - A pramANe trevIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke ahiMsA, satya, asteya (acaurya), brahmacarya ane aparigraha svarUpa pAMca yama che. tenA darekanA icchA, pravRtti, sthiratA ane siddhine AzrayIne cAra cAra prakAra che. arthAt icchAdi cArane AzrayIne yama cAra prakArano che ane tenA darekanA ahiMsAdi pAMca prakAra che. 124 yogaviveka batrIzI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravRttacakrogIone yamanA cAra prakAramAMthI icchAyama ane pravRttiyamaH A zarUAtanA be prakAranA yamanI prApti thayelI hoya che tema ja chellA be prakAranA arthAtu dhairyayama ane siddhiyama svarUpa yamanA teo atyaMta arthI hoya che. temanI sadupAyamAM karAtI yamanI (yamanA sAdhananA viSayamAM karAtI yamanI) pravRttinA kAraNe temane chellA be yamanI atyaMta icchA che - e samajAya che. e chellA be yamane prApta karavAnI icchAne saphaLa banAvavA mATe A yogIjano buddhinA ATha guNothI yukta hoya che. zuzruSA(sAMbhaLavAnI tIvra icchA), zravaNa(yAda rAkhI zakAya te rIte upayogapUrvaka sAMbhaLavuM), sAMbhaLIne teno artha samajavA mATe prayatna karavA svarUpa grahaNa, grahaNa karelA arthane dhArI rAkhavA svarUpa dhAraNA(dhAraNa), viziSTa bodha svarUpa vijJAna, enA viSayanI vicAraNA svarUpa Uha, asad vicAraNAnA parityAga svarUpa apoha ane pAramArthika svarUpanI pratipattisvarUpa tattvano abhiniveza : A ATha buddhiguNo che. enuM svarUpa anyatra yogadaSTi eka parizIlana' vagere sthAne varNavyuM che. icchAdi cAra yamonuM svarUpa have pachI varNavAze. (juo zlo.naM. 26-27). 19-23 pravRttacayogInuM svarUpa ja varNavAya che- AdyAvaJcakayogAptyA, tadanyadvayalAbhinaH / ete'dhikAriNo yogaprayogasyeti tadvidaH // 19-24 // Adyeti-AdyAvaJcakayogasya yogAvaJcakayogasya AptyA prAptyA hetubhUtayA / tadanyadvayalAbhinaH kriyAvaJcakaphalAvaJcakayogalAbhavantastadavandhyabhavyatayA tattvatasteSAM tallAbhavattvAd / ete'dhikAriNo yogaprayogasyAdhikRtayogavyApArasyetyevaM tadvido yogavido'bhidadhati / / 19-24 / / "pahelA avaccakayoganI prApti thavAnA kAraNe bIjA ane trIjA avaccakakyoganA avazyalAbhavALA A pravRttacakrayogIo yoganI pravRttinA adhikArI che - ema yoganA jANakAro kahe che." - A pramANe covIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke avakhyayoga traNa prakArano che. emAMnA prathama yogAvaccakayoganI prApti pravRttacayogIne thayelI hoya che. tenA kAraNe cokkasa ja temane bIjA ane trIjA kriyAvaccaka ane phalAvaccaka yoganI prApti thavAnI hoya che. kAraNa ke pravRttacakrogIne thayelI yogAvaccakyoganI prApti cokkasa ja kriyAvaccaka ane phalAvaccaka yoganI prAptine karAvanArI hoya che. tethI vAstavika rIte pravRttacayogIne kriyAvaccaka ane phalAvaccaka : A be yoganI prApti thayelI ja che. je cokkasa ja thavAnuM che te thayeluM che - ema upacArathI mAnavAnuM prasiddha che. eka parizIlana 1 25 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pravRttacakrayogIo IcchAyogAdinA adhikArI che. pravRttacakrayogIomAM je yogyatA che, tene laine teo icchAyogAdine sArI rIte prApta karI zake che, tethI adhikRta yoganI pravRttinA adhikArI pravRttacakyogI che - ema yoganA jANakAro kahe che. 19-24 pUrve jaNAvelA cAra prakAranA yamane jaNAvAya che yamAzcaturvidhA icchApravRttisthairyasiddhayaH / yothiInADhya 2, maryataDavatrayam 21-21/ yamA iti-yamAzcaturvidhA icchAyamAH pravRttiyamAH sthirayamAH siddhiyamAzca / avaJcakatrayaM ca yogakriyAphalAkhyaM zrUyate yogAvaJcakaH kriyAvaJcakaH phalAvaJcakazceti / / 19-25 / / "icchA, pravRtti, dhairya ane siddhi svarUpa cAra prakArano yama che ane yoga, kriyA tema ja phaLanA nAmavALo avaccaka yoga traNa prakArano che." - A pramANe pacIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke - ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha : A pAMca yama che. tenA darekanA icchA, pravRtti, dhairya ane siddhi : A cAra prakAra che. tethI pAMca icchAyama che, pAMca pravRttiyama che, pAMca dhairyayama che ane pAMca siddhiyama che, jenuM svarUpa AgaLanA zlokathI jaNAvavAmAM Avaze. yoga, kriyA ane phalanA nAmavALo avaccakyoga traNa prakArano che. yogAvaccakayoga, kriyAvaccakayoga ane phlAvaccakayoganuM svarUpa paNa AgaLanA zlokathI varNavAze. judI judI rIte yoganuM svarUpavarNavavAnuM ahIM tAtparya che. tethI prasaMgathI te teyoganuM nirUpaNa karyuM che.19-rapo icchA ane pravRtti yamanuM svarUpa varNavAya che- icchAyamo yameSvicchA, yutA tadvatkathAmudA / sa pravRttiyamo yattatpAlanaM zamasaMyutam / / 19-26 // iccheti-tadvatAM yamavatAM kathAto yA mut prItistayA yutA sahitA yameSvicchA icchAyama ucyate / yatteSAM yamAnAM pAlanaM zamasaMyutamupazamAnvitaM sa pravRttiyamaH / tatpAlanaM cAtrAvikalamabhipretaM, tena na kAlAdivikalatatpAlanakSaNe icchAyame'tivyAptiH / na ca so'pi pravRttiyama eva, kevalaM tathAvidhasAdhuceSTayA pradhAna icchAyama eva tAttvikapakSapAtasyApi dravyakriyAtizAyitvAt / taduktaM-"tAttvikaH pakSapAtazca bhAvazUnyA ca yA kriyA / anayorantaraM jJeyaM bhAnukhadyotayoriva / / 1 / / " saMvignapAkSikasya pravRttacakratvAnurodhe tu pravRttiyama evAyaM tasya zAstrayogAniyatatvAditi nayabhedena bhAvanIyam / / 19-26 / / ahiMsAdiyamavALA AtmAonI kathAnA zravaNAdithI thatA AnaMdathI yukta evI che yamanI icchA, tene icchAyama kahevAya che ane pravRttiyama tene kahevAya che ke je upazamathI yukta tenuM pAlana kare che." - A pramANe chavvIsamA zlokano sAmAnyArtha che. 126 yogaviveka batrIzI Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAnuM tAtparya e che ke A batrIzInA bIjA zlokamAM jaNAvyA mujaba icchAyoganA svarUpano vicAra karavAthI samajAze ke sAdhananI vikalatAmAM jyAre vihita anuSThAnanI utkaTa icchAthI kAlAdithI vikala anuSThAna karavAmAM Ave che tyAre te icchAyoganuM anuSThAna hoya che. IcchAyama paNa icchAyogavizeSa che. ahiMsAdi pAMca prakAranA yamasvarUpa mahAvratone je loko sArI rIte ArAdhe che, teonI kathAnA puNyazravaNathI AtmAne parama AnaMda thAya che ane tethI te te mahAtmAonI jema mane paNa te ahiMsAdiyamanI prApti kyAre thaze, kaI rIte thaze... ityAdi icchA, yamanA viSayamAM thAya che. tene icchAyama kahevAya che. yoganI tIvra icchAnI abhivyakti A rIte thatI hoya che. yama-niyamAdi aSTAMgayoganI sAdhanAmAM yoganA prathama aMga svarUpe ahiMsAdi pAMca yamanI prApti thatI hoya che. mahAvratonA nAmathI prasiddha yama, icchAdinA bhedathI cAra prakArano che. pravRttinA abhAvamAM paNa icchA keTalI utkaTa hoya che te ApaNe ApaNI dainika AhArAdinI pravRttithI samajI zakIe chIe. e mujaba ja A icchAyamanuM svarUpa samajI levuM joie. ApaNe je icchIe chIe te karI zakatA na hoie tyAre te vastune pAmelAonI tema ja te vastunI ke tenA sAdhanAdinI kathA(vAta) sAMbhaLavAmAM atyaMta prIti thatI hoya che ane tene laine te viSayanI tIvra spRhA thAya che. evI yamaviSayaNI tIvra spRhAne icchAyama kahevAya che. te yamo (ahiMsAdi)nuM krodhAdi kaSAyonA upazamapUrvakanuM je pAlana(pravRtti) che, tene pravRttiyama kahevAya che. ahIM kAlAdithI avikala pAlana ja pravRttiyama tarIke vivakSita che, tethI kAlAdithI vikala evA pAlanathI yukta evA icchAyamane pravRttiyama kahevAno prasaMga nahIM Ave. anyathA pAlanasAmAnyane (vikala-avikala) pravRttima mAnavAmAM Ave to icchAyamane paNa pravRttiyama mAnavAno prasaMga spaSTa che. yamanA vikala paNa pAlanane pravRttiyama kahevAnuM yogya nathI. kAraNa ke vikalayamanI pravRtti sthaLe tevI sAdhuonI sacceSTAne laIne tyAM pradhAna-zreSTha icchAyama ja manAya che. zuddhakriyAno jayAM abhAva che paraMtu tAttvika pakSapAta(Agraha) che, tyAM dravyakriyA(vikala anuSThAna)nI apekSAe tAttvika pakSapAtane zreSTha manAya che. yogadaSTi samuccaya'mAM zlo.naM. 223thI pharamAvyuM che ke - "tAttvikapakSapAta(kriyAzUnya bhAva) ane bhAvazUnya je kriyA(tAttvikapakSapAta-rahita kriyA) : e baMnnemAM sUrya ane khadyota(khajavo) jeTaluM aMtara che arthAt ghaNo moTo pharaka che. yadyapi saMvignapAkSika AtmAonuM te te anuSThAna kAlAdithI vikala hovA chatAM temane pravRttacakrayogI manAya che, tethI te mujaba temane pravRttiyama che - ema mAnavAnuM Avazyaka hovAthI pravRttiyamanI vivakSAmAM pravRttisAmAnyanI vivakSA karavI joIe. anyathA saMvignapAkSikone tevA prakAranA avikala anuSThAnanA abhAve pravRttiyamanA abhAvamAM pravRttacakrayogI mAnavAnuM eka parizIlana 127 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakya nahIM bane. paraMtu saMvignapAkSikone pravRttacayogI tarIke varNavAya che, tethI temanA yama(vikala paNa yama)ne pravRttiyama ja kahevAya che. pravRttiyama mATe yamanuM pAlana zAstraniyata (zAstrayogAnusArI) ja hovuM joIe evo niyama nathI. vyavahAranayavizeSanI apekSAe e vicAravuM joIe. 19-2do sthirayamanuM svarUpa varNavAya che satkSayopazamotkarSAdaticArAdicintayA / rahetA ramasevA tu, tRtIyo yama ute 99-2ii saditi-sato viziSTasya kSayopazamasyotkarSAdudrekAdaticArAdInAM cintayA rahitA tadabhAvasyaiva vinizcayAt / yamasevA tu tRtIyo yamaH sthirayama ucyate / / 19-27 / / "viziSTa kSayopazamanA utkarSathI aticArAdinI ciMtAthI rahita je yamanuM pAlana che tene trIjo sthirama kahevAya che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke pravRttiyama ane sthirayama baMnnemAM yamanuM pAlana to hoya che. paraMtu cAritramohanIyAdi karmanA viziSTa kSayopazamAdinA kAraNe mahAvratonA pAlanamAM koI paNa aticAra lAgavAno saMbhava raheto na hovAthI jyAre te te aticAronA abhAvano nizcaya thAya che, tyAre te yamanA pAlanane sthirayama kahevAya che. kSayopazamanA utkarSathI mahAvratonA pAlanamAM aticAra - anAcAra vagereno bhaya na hovAthI aticArAdinI ciMtAthI rahita evIyamanIsevAriyamamAM hoya che. pravRttiyamamAM evolayopazamano utkarSa na hovAthI aticArAdino bhaya hovAthI aticArAdinI ciMtA hoya che. tethI tyAM yamonuMmahAvratonuM pAlana aticArAdinI ciMtAthI rahita hotuM nathI... ityAdi spaSTa che. I19-2thI. siddhiyamanuM svarUpa varNavAya che- parArthasAdhikA tveSA, siddhiH zuddhAntarAtmanaH / njiyina, caturtho yama ucyate |16-28 parArtheti-parArthasAdhikA svasannidhau parasya vairatyAgAdikAriNI tu eSA yamasevA siddhiH / zuddhaH kSINamalatayA nirmalo'ntarAtmA yasya / acintyAyA anirvacanIyAyAH zakteH svavIryollAsarUpAyA yogena vArtho yama udhyate I91-28 "zuddhamanavALA AtmAnI aciMtya zaktinA yoge bIjAnA prayojana(kAya)ne sAdhI ApanArI siddhine caturthayama-siddhiyama kahevAya che." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha 128 yogaviveka batrIzI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. enuM tAtparya e che ke je yoganA yogInA sAMnidhyane laIne bIjAne vairatyAga vagerenI prApti thAya che te yogasvarUpa yamanI siddhine siddhiyama kahevAya che. jemano aMtarAtmA(mana) karmamalanA kSayathI nirmaLa che te zuddhamanavALA yogIjanonA aciMtyavIrSollAsa svarUpa sAmarthyathI bIjAne paNa potAnI siddhi jevI siddhine prApta karAvanArI siddhi svarUpa cothA yamanI prApti thAya che. koI saMyogomAM tevA prakAranI anya kAraNasAmagrIno abhAva hoya to yogIonI siddhithI bIjAne tevI siddhi na paNa maLe e banavAjoga che. eTalA mAtrathI yogIjanane siddhi maLI nathI - ema mAnavAnI bhUla karavI nA joie. kAraNa ke AvA prasaMge yogIjanonI siddhimAM parArtha-sAdhatvasvarUpayogyatArUpe che ja... ityAdi spaSTa che. 19-28 cAra prakAranA icchAdiyamonuM nirUpaNa karIne have avaccaka traNa yogonuM svarUpa jaNAvatAM prathama avaMcaka yoganuM svarUpa varNavAya che- sadbhiH kalyANasampannai darzanAdapi pAvanaiH / tathA vanato thoDA sAdAvajhava vadhyate II91-26 sadbhiriti-sadviruttamaiH / kalyANasampannairviziSTapuNyavadbhiH / darzanAdapyavalokanAdapi pAvanaiH pavitraiH / tathA tena prakAreNa guNavattayetyarthaH / darzanato yogaH sambandha AdyAvaJcakaH sadyogAvaJcaka iSyate / / 19-29 / / "darzanathI paNa pavitra karanArA evA uttama viziSTa puNyavAnA yogIonI sAthe tevA prakAre darzanane AzrayIne je saMbaMdha che tene AghAvaMcaka(yogAvaMcaka) yoga kahevAya che." - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke yogIjanonA darzana dvArA temanI sAthe ApaNo je saMbaMdha thAya che tene prathama yogAvaMcaka yoga kahevAya che. avaMcaka traNa yogamAM te prathama che. je yogIjanonA darzanathI yogAvaMcakayoganI prApti thAya che, te yogIonuM svarUpa zlokanA pUrvAddhathI varNavyuM che. te yogIjano viziSTapuNyasvarUpa kalyANanA bhAjana hoya che ane temanA darzanamAtra thavAthI paNa teo ApaNA AtmAne pavitra karanArA hoya che. e uttama yogIonAM temane guNI mAnIne je darzana thAya che tevA darzanane AzrayIne temanI sAthe thanArA saMbaMdhane Adya (prathama) avaMcaka (yogAvaMcaka) yoga kahevAya che. avaMcakayoganI zarUAtanI A avasthA che. A avasthAnuM ghaNuM ja mahattva che. ene anurUpa ja AgaLanA yoganI prApti thavAnI che. zarUAtamAM ja yogI sArA maLe, e paNa siddhinuM mukhya aMga che, nahi to ApaNane yoganI siddhi meLavavI hoya ane e vakhate mArgadarzaka yogI sArA na maLe to; siddhi to dUra rahI, paNa je siddha che te paNa gumAvavAno vakhata Ave evuM paNa bane ! eka parizIlana 129 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokamAMnuM tathA varganato tho. A pada niraMtara smaraNIya che. enuM tAtparya e che ke sArA paNa yogIjanonuM darzana temane guNavAna mAnIne thAya to ja yogAvaMcakayoganI prApti thAya che. uttamamAM uttama vastunuM darzana paNa tene tenI vizeSatAne jANavAthI phaLe che. anyathA tenuM koI ja phaLa prApta thatuM nathI - e samajI zakAya che. jenuM ApaNane kAma hoya ane te ApaNane sAme ja maLI jAya paraMtu temane ApaNe oLakhIe ja nahi to kArya siddha kaI rIte thAya? yogIjanonI vizeSatAne jANIne temanuM darzana thAya to yogAvaMcakayoganI prApti thaI zake che... ityAdi spaSTa rIte samajI levuM joIe. 19-rA. kriyAvaMcakayoganuM svarUpa varNavAya che- teSAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalam / kriyAvaJcakayogaH syAnmahApApakSayodayaH // 19-30 // teSAmeveti-teSAmeva satAmeva praNAmAdikriyAniyama ityalaM kriyAvazyakayogaH syAt / mahApApakSayasya nIcairgotrakarmakSayasyodaya utpattiryasmAt sa tathA / / 19-30 / / "saMyogIone ja praNAma vagere karavAnA niyamathI kriyAvaMcakayoga sArI rIte (samarthapaNe) thAya che, jenAthI mahApApanA kSayano udaya thAya che." - A pramANe trIsamA zlokano artha che. enuM tAtparya spaSTa che ke yogAvaMcakayoganI prAptithI yogIjanonuM guNavAna tarIke darzana thAya che. tyAra pachI niyamitapaNe temane praNAma karavAnI tema ja temano satkAra karavA vagerenI kriyA karavAthI kriyAvaMcakyoganI prApti thAya che. kahevAno Azaya e che ke viziSTapuNyavALA uttama yogInA darzana pachI paNa pramAdAdinA kAraNe athavA to bAhya saMyogonI vicitratAnA kAraNe teozrIne praNAma karavAnuM banatuM nathI. bane to tevo niyama raheto nathI ane tethI evA yogIjanone praNAma karavA vagerethI prApta thanArA phaLathI ApaNe vaMcita rahIe chIe. paraMtu cokkasapaNe evA yogIjanone praNAma vagere karavAthI te yoganA phaLane ApavA mATe samartha evo kriyAvaMcakyoga prApta thAya che. "kriyAvaMcaka' zabdanA artha uparathI e samajI zakAya che. A bIjA avaMcakayogathI mahApApasvarUpa nIcagotrakarmano kSaya thAya che. yoganA arthI jano mATe nIcagotrakarma mahApApasvarUpa che. kAraNa ke e karmanA udayathI jayAM yoganuM nAma paNa sAMbhaLavA na maLe evA nIcakuLamAM janma maLe che. yoganA arthI mATe evA janmane choDIne bIjuM kayuM kharAba che? je joie che e ja maLe nahIM ane bIjuM badhuM maLe eno koI artha nathI - ema ja yoganA arthIone thatuM hoya che. yoganI siddhi mATe khUba ja agatyanuM e sAdhana che. enI prAptimAM nIcagotrakarmano udaya pratibaMdhaka che ane eno kSaya A kriyAvaMcakayogathI thAya che. 19-30nA 130 yogaviveka batrIzI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chellA avaMcakyoganuM svarUpa jaNAvAya che- phalAvaJcakayogastu, sadbhya eva niyogataH / sAnuvanthawIvArthasiddhI satAM matA 12-rUA. phaleti-phalAvaJcakayogastu sadya evAnantaroditebhyo niyogato'vazyambhAvena sAnubandhasyottarottaravRttimataH phalasyAvAptistathA sadupadezAdinA dharmasiddhau viSaye satAM matA / / 19-31 / / / uttama prakAranA yogIothI ja avazyapaNe uttarottara te te phaLanI prAptine, dharmasiddhine vize phalAvaMcakyoga tarIke satparuSoe mAnI che." - A pramANe ekatrIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke - je yogIone kriyAvaMcakyogane laIne praNAma vagere svarUpa kriyA karI hatI te uttamayogI pAsethI ja sadupadezAdine prApta karavAthI cokkasapaNe je phaLanI uttarottara prApti thAya che te ja phalAvaMcakayoga tarIke manAya che. ahIM dharmasiddhinA viSayamAM yogAvaMcakAdinI upayogitA spaSTapaNe vicArI levI joie. uttamayogIonuM darzana, temane praNAma vagere karavA svarUpa kriyAnuM karaNa ane tyAra bAda temanI ja pAse sadupadezAdinuM zravaNa karavAthI mumukSu AtmAne sAnubaMdha dharmanI prApti thAya che. te ja phalAvaMcakayoga che. uttarottara anukrame viziSTa evA dharmasvarUpa phaLanI prAptine ahIM sAnubaMdhaphalAvAti tarIke varNavI che. ekAda be vAra dharmasvarUpa phaLa maLe paraMtu pachI te na maLe to te niranubaMdha phaLanI prAptine phalAvaMcayoga svarUpe varNavI nathI. yoganA phaLane jeo icche che temanI te icchAne pUrNa karavA mATe A avaMcaka traNa yoganuM svarUpa teoe samajI levuM joIe. te te kArya karatI vakhate zarUAta khoTI na thAya, kriyA aTakI na paDe ane te bagaDI na jAya enI kALajI ApaNe cAlu vyavahAramAM barAbara rAkhatA hoIe chIe. evI ja kALajI zrI vItarAgaparamAtmAe upadezelAM anuSThAna karatI vakhate rAkhavAmAM Ave to cokkasa jasiddhi prApta thaze. kriyAno AraMbha khoTo thAya tema ja kriyA aTakI paDe ke bagaDI jAya to zuM thAya enI kalpanA ApaNane che ja, tethI avaMcayogonuM mahattva ApaNe sArI rIte samajI zakIe chIe. // 19-31al prakaraNArthano upasaMhAra karAya che itthaM yogavivekasya, vijJAnAddhInakalmaSaH / thatamAno yathAzakTri, paramAnandananutte 98-rUra Wmiti-spaSTa: 98-rUrI "A rIte yogavivekanA viziSTajJAnathI jenAM pApa kSINa thayAM che te potAnI zaktinuM atikramaNa karyA vinA yoganI ArAdhanAmAM prayatna karanAra AtmAne paramAnaMdasvarUpa mokSanI eka parizIlana 131 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti thAya che." - A pramANe batrIsamA zlokano artha che. enuM tAtparya spaSTa che ke A pUrve jaNAvyA mujaba aneka rIte yoganA bheda-prabhedonuM jJAna karAvavA mATe A batrIzImAM e rIte ja yogavivekanuM nirUpaNa karAyuM che. e yogavivekanA jJAnathI AtmAnAM pApo kSINa thAya che. AvI hInakalmaSa avasthAmAM potAnI zakti anusAra arthAt potAnI zaktine gopavyA vinA jo yoganI sAdhanAmAM prayatna karavAmAM Ave to cokkasa ja AtmA paramAnaMdasvarUpa mokSane prApta kare che. zlokamAM yatamAno yathAzatti - A trIjuM pada che, je mumukSujanoe niraMtara yAda karavuM joie. yoganI sAdhanAmAM yathAzakti prayatna hoya to mokSanI prAptimAM koi avarodha nathI. artha ane kAmanI prApti mATe je prayatna thAya che teno jene khyAla che, evA AtmAone yathAzakti yatnano artha samajAvavAnI AvazyakatA nathI. ApaNI pAse jeTalI zakti che eTalI badhI ja zaktino upayoga karI yoganI sAdhanAmAM prayatna karavA svarUpa ja ahIM yathAzakti yatamAna avasthA che. aMte evI avasthAne pAmavA dvArA graMthamAM jaNAvyA mujaba ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. / / 19-32 // // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM yogavivekadvAtriMzikA // 132 analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // yogaviveka batrIzI Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve ) yogaviveka' batrIzImAM svAbhimata yoganuM nirUpaNa karIne anyadarzanakAroe varNavelA yoga; te kayA yogamAM samAya che AvI jijJAsAne zAMta karavA A batrIzImAM "yogAvatAra' jaNAvAya che. cittavRttionA nirodhane yoga tarIke varNavIne patajali vagere yoganA jANakAroe samrajJAta ane asahmajJAta : A be mukhya bhedo varNavyA che. tenA avAMtara bhedonuM svarUpa, tenuM phaLa ane tene prApta karavAnA sAmAnya upAyo vagerenA varNana sAthe yogIonA cittanI dazAdinuM varNana; pAtaMjalayogasUtra vageremAM vistArathI kareluM che. ene anulakSIne pU. mahAmahopAdhyAyajI mahArAjAe A batrIzInI zarUAtamAM cauda zloka dvArA khUba ja saMkSepathI varNana karyuM che. khUba ja svastha citte ekAgratApUrvaka tenuM adhyayana karavAthI anyadarzananA yoganA svarUpAdino khyAla AvI zake che. maulika AtmAdinA svarUpamAM ja matabheda hovAthI kharekhara to temanI ja mAnyatA mujaba temaNe jaNAvelI vAto sagata thatI nathI. tethI temanI mAnyatA mujabanA yoganI vicAraNA karavAno koI artha nathI. paraMtu yoganA jijJAsuone jyAM paNa yoganI vAta sAMbhaLavA maLe eTale teno samAveza ApaNe tyAM kyAM ane kaI rIte thaI zake te aMge jijJAsA thatI hoya che. tene anusarIne paMdaramA zlokathI yogAvatArano prAraMbha karAyo che. anyAbhimata yogano yathAsaMbhava svAbhimata yogamAM avataraNa karatAM graMthakArazrIe samApattinuM varNana vizamA zlokamAM spaSTa rIte karyuM che. tyAra pachI asamprajJAtayogano samAveza vRttisaMkSaya nAmanA yogamAM jaNAvIne tenA phaLa svarUpe pApAkaraNaniyamanuM varNana karyuM che, je yoganuM vAstavika phaLa che. e niyamanA abhAvamAM yoganI pravRttinuM vastutaH koI phaLa nathI. daSTAMtathI pApAkaraNaniyamanI AvazyakatA samajAvIne aMte mokSanI prAptimAM tenuM mahattva spaSTa karyuM che. tene laIne ja vRttisaMkSayayoga upapanna bane che... ityAdi nirUpaNa yoganA arthIo mATe anuzIlana karavA yogya che. yogazAstra ane ApaNuM vartana : e baMnneno saMvAda ja ApaNA AtmAne paramAtmA banAvI zake che - e sAdhake to nahIM ja bhUlavuM joIe. A rIte anyadarzanakAre jaNAvelA ane jainadarzanamAM jaNAvelA yoganuM svarUpa eka hoya to bheda kaI rIte paDe che - A zakAnuM samAdhAna covIzamA zlokamAM jaNAvyuM che. dazya eka hovA chatAM bAhyasaMyogo, draSTAnI sthiti ane sAdhananI kSati... vagere kAraNe jema dazyamAM bhinnatA vartAya che tema darzanomAM paNa bheda paDe che. ItyAdi varNana khUba ja zraddhAjanaka che. pacIsamA zlokathI A rIte ATha saddaSTionA nirUpaNano prAraMbha thAya che. te te dRSTionuM eka parizIlana 133 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa, te te dRSTimAM prApta thatAM yoganAM ako, bAdhaka doSanI hAni ane sAdhaka guNanI prAptinuM ahIM sAmAnyathI varNana che. saMkSepathI ATha dRSTionA jJAna mATe e pUratuM che. batrIzInA aMtima bhAgamAM daSTionA sApAya nirapAya; pratipAtayutA ane apratipAtayutA : A rIte be be bheda darzAvyA che. emAMno Adya cAra dRSTiono prathama bheda mithyASTine hoya che ane bIjo bheda bhinnagraMthika jIvone hoya che - e jaNAvIne chelle mithyASTione saddaSTio kaI rIte hoya - e zakAnuM samAdhAna jaNAvyuM che. mithyAtvanI maMdatAmAM prathama cAra dRSTio paNa AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che. tethI tene yogadaSTi kahevAya che. mithyAdaSTi-guNasthAnake paNa nisargathI ja jeo bhadramUrti, zAMta, mRdu, vinIta ane saMtoSanA sukhanI pradhAnatAne mAnanArA hoya che teo paramAnaMdanA bhAjana bane che - A vAta chellA zlokathI jaNAvI che. aMte A rIte prathama guNasthAnakanI naisargika e yogyatAne prApta karavA prayatnazIla banI ApaNe paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe... e ja eka abhyarthanA... - A.vi. candraguptasUri jaina upAzraya : piMpaLagAma (basavaMta) (ji. nAsika) phAgaNa suda-3, somavAra, tA. 23-02-2004 134 yogAvatAra batrIzI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prArabhyate yogAvatAradvAtriMzikA / / anantarokto yogavivekaH svAbhimatayogabhede paroktayogAnAmavatAre sati vyavatiSThata ityato'yaM nirUpyate A pUrvenI yogavivekabatrIzImAM varNavelA potAne mAnya evA yoganA bhedomAM anya darzanakAroe varNavelA te te yoganA prakArono avatAra(samAveza) thaye chate potAnA mAnya yogaprakAro vyavasthita bane che. tethI A batrIzIthI yogAvatAra jaNAvAya che. kahevAno Azaya e che ke anyadarzanakAroe paNa cittavRttinA nirodhAdine yoganA svarUpe varNavIne tenA saMprajJAtAdi bhedo varNavyA che. eno khyAla AvavAthI mumukSuone adhyAtmAdi yogomAM teno samAveza kyAM thAya che... vagere jANavAnI icchA thAya e samajI zakAya che. mumukSuonI te te jijJAsAne tRpta karavA A batrIzIthI yogAvatAranuM nirUpaNa karAya che samprajJAto'parazceti, dvidhA'nyairayamiSyate / samyak prajJAyate yena, samprajJAtaH sa ucyate // 20-1 // samprajJAta iti-samprajJAto'paro'samprajJAtazceti anyaiH pAtaJjalairayaM yogo dvidheSyate / samyak saMzayaviparyayAnadhyavasAyarahitatvena prajJAyate prakarSeNa jJAyate bhAvyasya svarUpaM yena sa samprajJAta ucyate T/20-1ii. jainetara darzananA anuyAyI evA pAtaMjalIe saMprajJAta ane asaMprajJAta bhedathI yogane be prakArano mAnyo che. jenA vaDe sArI rIte bhAvya(bhAvita banAvavA mATe yogya) padArtho jaNAya che tene saMprajJAtayoga kahevAya che." A pramANe prathama zlokano artha che. eno Azaya e che ke pAtaMjalonI mAnyatA mujaba saMprajJAta ane asaMprajJAta bhedathI yoga be prakArano che. sArI rIte saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyathI rahitapaNe bhAvyanuM jenA vaDe jJAna thAya che; tene saMprajJAtayoga kahevAya che. "A puruSa che ke sthANu (sUMTha) che.".. ityAdi svarUpa saMzaya che. zukti(chIpa)mAM rajatanuM je jJAna thAya che te viparyaya che ane raste jatI vakhate page aDatI vastu vagerenuM je aspaSTa jJAna thAya che te anadhyavasAya che. grAhya pRthvI pANI vagere ane gaMdha rUpa rasa vagere; grahaNa jJAnendriya tema ja karmendriya vagere ane grahItA AtmA vagere traNa prakAranA bhAvya (dhyaya-dhyAnanA viSaya) che. saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyathI bhinna evuM nizcayAtmaka, bhAvyanuM prakRSTajJAna, je yogathI thAya che tene saMprajJAtayoga kahevAya che. sAmAnya rIte dhyeyabhUta viSayane bhAvya kahevAya che. jenuM dhyAna karAya che; tene dhyeya kahevAya che. grAhyAdi bhAvya svarUpanuM prakarSathI saMzayAdithI rahitapaNe je yogathI eka parizIlana 135 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna thAya che te saMprajJAtayoga che. koI paNa vastunuM tevA prakAranuM vAstavika svarUpanuM jJAna karavuM hoya to te viSayanA svarUpanuM dhyAna Avazyaka che - e samajI zakAya che. 20-11 saMprajJAtasamAdhiyoganA prakAra jaNAvAya che- vitarkeNa vicAreNAnandenAsmitayAnvitaH / bhAvyasya bhAvanAbhedAt, samprajJAtazcaturvidhaH // 20-2 // vitarkeNeti-vitarkeNa vicAreNAnandenAsmitayA'nvitaH krameNa yuktaH / bhAvyasya bhAvanAyA viSayAntaraparihAreNa cetasi punaH punarnivezanalakSaNAyA bhedAt / samprajJAtazcaturvidho bhavati / tduktNvitavidhArAnandamitArUpanumatmiprajJAti ti [999]" ra0-2 bhAvyanI bhAvanAnA bhedathI vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitAthI yukta evo saMprajJAtayoga cAra prakArano che." A pramANe bIjA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke pAtaMjaladarzananI mAnyatA mujaba cittavRttiono nirodha yoga che. vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitAthI anvita(anugata-saMbaddha) e nirodha anukrame vitakanvita, vicArAnvita, AnaMdAnvita ane asmitAnvita kahevAya che. tethI te svarUpe saMprajJAtasamAdhi-yoga cAra prakArano che. je bhAvanAmAM saMzaya, viparyaya ane anadhyavasAyAtmaka jJAnanA abhAvapUrvaka yathArtharUpe dhyeya-bhAvyanuM jJAna thAya che; te bhAvanAvizeSa saMprajJAta che. viSayAMtaranA parihArapUrvaka koI eka dhyeya-bhAvyano cittamAM vAraMvAra je niveza che tene bhAvanA kahevAya che, je bhAvyanA bhedathI vitarka, vicAra, AnaMda ane asmitAthI anvita bane che. te cAra prakAranI bhAvanAthI saMprajJAtayoga cAra prakArano che. "pAtaMjalayogasUtramAM sU.naM. 1-17 thI jaNAvyuM che ke vitarka, vicAra, AnaMda ane amitAtmaka svarUpanA anugamathI te nirodha saMprajJAta kahevAya che. Ane ja savikalpayoga athavA savikalpasamAdhi kahevAya che. vitarka, vicAra vagerenuM svarUpa have pachI jaNAvAze. 20-rA. vitakanvita saMprajJAtayoganuM svarUpa varNavAya che- pUrvAparAnusandhAnAcchabdollekhAcca bhAvanA / mahAbhUtendriyArtheSu, savikalpo'nyathAparaH // 20-3 // pUrveti-pUrvAparayorarthayoranusandhAnAcchabdollekhAcchabdArthoparAgAcca yadA bhAvanA pravartate mahAbhUtendriyalakSaNeSvartheSu sthUlaviSayeSu tadA savitarkaH samAdhiH / anyathA'sminnevAlambane pUrvAparAnusandhAnazabdArtholekhazUnyatvena bhAvanAyAmaparo nirvitarkaH // 3 // 136 yogAvatAra batrIzI Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI vagere pAMca mahAbhUto ane gaMdhAdi pAMca indriyArthIne vize pUrvAparanA anusaMdhAnathI ane zabdonA ullekhathI jyAre bhAvanA pravarte che; tyAre savikalpa-savitarka (vitakanvita) samAdhiyoga hoya che. anyathA tAdeza zabdonA ullekhathI zUnya bhAvanA pravarte che; tyAre nirvikalpa-nirvitarkasamAdhi hoya che." - A pramANe trIjA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrvApara arthanA anusaMdhAna(smaraNa)thI zabda ane arthanA saMbaMdhane laIne jayAre pRthvI pANI agni vAyu ane AkAza : A pAMca mahAbhUto svarUpa skUla viSayamAM bhAvanA-dhyAna pravarte che; tyAre savitarkasamAdhiyoga hoya che. sAme ghaTa paDelo hoya tyAre Ane zuM kahevAya? A zuM che? ane ahIM zuM jANyuM? - A traNeya praznonA javAbamAM ghaTa' Avo ekAkAra uttara prApta thato hoya che, jene zabda, artha ane jJAnanI ekarUpatAnI pratIti kahevAya che. emAM pUrvApara arthanuM anusaMdhAna avazya hoya che. zabda, artha ane jJAna svarUpa vikalpothI saMkIrNa(ekameka) A samAdhine savitarkasamAdhi kahevAya che. jyAre pUrvAparaarthanA anusaMdhAnathI zabdArthanA ullekhano abhAva hoya tyAre mAtra ghaTAdisvarUpa mahAbhUtonA arthanirmAsathI yukta samAdhi nirvitarka manAya che. sthUla mahAbhUto ane sUkSma gaMdhAdi paMcatanmAtrA grAhya che. tenA viSayavALI samAdhine grAhyasamAdhi kahevAya che. sthUlaviSayaka grAhyasamAdhi vitarkAnugata che, je upara jaNAvyA mujaba savikalpa ane nirvikalpa yoga svarUpa che. sAmAnya rIte koI paNa lakSyavedhI pahelAM sthUla lakSyane vIMdhavA mATe tenI pratye dhyAna Ape che ane tyAra pachI sUkSma lakSyane vIMdhavA mATe tenI pratye dhyAna Ape che. tema ahIM paNa skUla ane sUkSma viSayamAM anukrame bhAvanA pravarte che... ityAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM. l/20-all vicArAvitasamAdhinuM (saMprajJAtayoganuM) nirUpaNa karAya che- tanmAtrAntaHkaraNayoH, sUkSmayo rbhAvanA punaH / dikkAladharmAvacchedAt, savicAro'nyathAparaH // 20-4 // tanmAtreti-tanmAtrAntaHkaraNayoH sUkSmayorbhAvyayordikAladharmAvacchedAddezakAladharmAvacchedena bhAvanA punaH savicAraH samAdhiH / anyathA tasminnevAlambane dezakAladharmAvacchedaM vinA dharmimAtrAvabhAsitvena bhAvanAyAmaparo nirvivAra: ra0-4 "deza ane kALane laine sUkSma evA gaMdhAditanmAtrA ane aMtaHkaraNanA viSayamAM je bhAvanA(dhyAnavizeSa) che; tene savicArasamAdhiyoga kahevAya che. anyathA deza-kALane AzrayIne na pravartatI bhAvanAmAM jyAre mAtra dharmI ja (paMcatanAtrA ane aMtaHkaraNa ja) bhAse che, tyAre e ja samAdhine "nirvicArasamAdhiyoga" kahevAya che." - A pramANe cothA zlokano artha che. eka parizIlana 137 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eno Azaya e che ke upara jaNAvyA mujaba grAhya; skUla ane sUkSma bhedathI be prakAranA che. sthUla grAhya bhAvyane viSaya banAvIne jyAre bhAvanA pravarte che tyAre vitaryAnugatasamAdhi hoya che. paraMtu sUkSma grAhyane viSaya banAvIne pravartatI bhAvanA hoya tyAre vicArAnugatasamAdhi hoya che, jenA vicAra ane nirvicAra ema be bheda che. pRthvI vagerenA sUkSma paramANu; gaMdhAdi paMcatanmAtrA ane sAMkhyadarzanaprasiddha mahattattva svarUpa aMtaHkaraNa sUkSma grAhya che. tenA dhyAna vakhate Udhvadi deza tema ja vartamAnAdi kALane AzrayIne je bhAvanA pravarte che, te savicArasamAdhi che. anyathA sUkSma grAhyanA viSayamAM ja jyAre deza ke kALanA avaccheda vinA mAtra sUkSma dharmIno ja avabhAsa karAya che tyAre nirvicArasamAdhi hoya che. sthUla mahAbhUtonA kAraNabhUta je paMcatanmAtrAdi che; te sUkSmagrAhya che. te te deza-kALane AzrayIne sUkSma grAhyanI bhAvanAne savicAra-samAdhiyoga kahevAya che... ityAdi anyatra anusaMdhaya che. AthI vizeSa have pachInA zlokothI spaSTa karAze. 20-4ll AnaMdAnugata saMprajJAtayoganuM svarUpa varNavAya che yadA rajastamolezAnuviddhaM bhAvyate manaH / tadA bhAvyasukhodrekAccicchakte guNabhAvataH // 20-5 // yadeti-yadA rajastamasorlezenAnuviddhaM mano'ntaHkaraNatattvaM bhAvyate tadA bhAvyasya bhAvanAviSayasya sukhasya sukhaprakAzamayasya sattvasyodrekAdAdhikyAccicchakterguNabhAvato'nudrekAt // 20-5 / / jayAre rajoguNa ane tamoguNanA lezathI (aMzathI) anuviddha(saMbaddha-vyApta) evA mananuM dhyAna (bhAvanA) thAya che, tyAre bhAvya(dhyaya-bhAvanAno viSaya) svarUpasukhanA udraka(Adhikya)thI citazaktinI gauNatAnA kAraNe sAnaMda-samAdhiyoga thAya che." - A pramANe noDatrava.... ityAdi zlokamAMnA (chaThThA zlokamAMnA) sanaH padanA saMbaMdhathI pAMcamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke saMprajJAtayoganA trIjA AnaMdAnugata-sAnaMda prakAranuM A zlokathI varNana karAyuM che. grahaNasamAdhisvarUpa A yoga che. Ano viSaya, grahaNa svarUpa mana ane indriyo che. sAmAnya rIte mananA viSayane AzrayIne ahIM sAnaMdayoganuM svarUpa darzAvyuM che. sAMkhyAdi darzanaprasiddha aMtaHkaraNatattvasvarUpa mana che; je jJAnanuM sAdhana che, citazaktithI anvita che. sattva, rajasa ane tamoguNamAMnA rajoguNa ane tamoguNanI atyaMta alpatAthI anuviddha evA mananI jayAre bhAvanA pravarte che tyAre bhAvanAnA viSayabhUta mana; sukhasvarUpa arthAt sukhaprakAza(jJAna)svarUpa sattvaguNathI paripUrNa-udbhikta hoya che. tethI te vakhate citazaktinI anudritAvasthAne laine sukhAnubhavasvarUpa sAnaMdasamAdhi hoya che. te vakhate sukhanuM jJAna hovA chatAM sukhanuM prAdhAnya ane jJAnanuM aprAdhAnya vartAya che. e samajI zakAya che. 20-pA. 138 yogAvatAra batrIzI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAnaMdasamAdhi vakhate yogIonuM je svarUpa hoya che te varNavAya che sAnando'traiva bhaNyante, videhA baddhavRttayaH / dehAhakAravigamAt, pradhAnapumadarzinaH // 20-6 // sAnanda iti-sAnanda: samAdhirbhavatyuktahetutaH / atraiva samAdhau baddhavRttayo videhA bhaNyante / dehAhaGkAravigamAbahirviSayAvezanivRtteH / pradhAnapumadarzinaH pradhAnapuruSatattvAvibhAvakAH / / 20-6 / / A sAnaMdasamAdhimAM ja jemanuM citta lIna banyuM che; te yogIjanonA dehAlaMkAranI nivRtti thavAthI teone videha kahevAya che. jeo pradhAna ane puruSatattvanA vibhAvaka hotA nathI." - A pramANe chaThThA zlokano artha che. A zlokamAMnA sInanda A padano saMbaMdha pAMcamA zlokamAM che. tyAM e pramANe artha karyo che. kahevAno Azaya e che ke sAnaMdasamAdhimAM bhAva mana che. te samAdhimAM citta lIna thavAthI manamAM ja laya pAmavAnA kAraNe yogInA zarIrAhaMkArano vigama thAya che. anAtmabhUta zarIramAM ahaMkAra(Atmatva)no vigama thavAthI bAhya viSayonI pratyenA AvezanI nivRtti thAya che. paraMtu A sAnaMdasamAdhimAM(grahaNa samAdhimAM) lIna thavAthI grahItu pradhAna-puruSa vagere tattvonuM vibhAvana ahIM hotuM nathI. anAtmabhUta zarIrano adhyAsa na hovAthI ahIM yogIne videha kahevAya che. dhyAtA dhyeyAkAra pariNata banI jyAre temAM ja baddhavRttivALo bane tyAre tenAthI atiriktanuM vibhAvana karI zakato nathI - e samajI zakAya che. sAmAnya rIte je mANasa bhUta athavA indriyomAMthI koi padArthamAM AtmatvanI bhAvanA karI tenuM ja samAdhimAM AlaMbana karI tenuM ja dhyAna kare che tyAre te videha kahevAya che. kAraNa ke te dehapAta pachI bhUta athavA indriyomAM lIna hovAthI te deharahita thAya che. jyAM sudhI teo e rIte dhyeyamAM lIna rahe che tyAM sudhI temanI vRttio niruddha rahe che. grAhya ane grahItRpRthyAdi viSayo ane puruSonuM dhyAna A sAnaMdasamAdhi vakhate hotuM nathI, je pradhAnapumazinaH A padathI jaNAvyuM che. 20-6ll asmitAnugata saMprajJAtayoganuM nirUpaNa karAya che- sattvaM rajastamolezAnAkrAntaM yatra bhAvyate / sa sAsmito'tra cicchaktisattvayo mukhyagauNatA // 20-7 // sattvamiti-yatra rajastamolezenAnAkrAntaM sattvaM bhAvyate, sa sAsmitaH samAdhiH / atra cicchaktisattvayormukhyagauNatA / bhAvyasya zuddhasattvasya nyagbhAvAccitizaktezca udrekAt sattAmAtrAvazeSatvAccAtra sAsmitatvopapattiH / na cAhaGkArAsmitayorabhedaH zaGkanIyaH, yato yatrAntaHkaraNamahamityullekhena viSayaM eka parizIlana 139 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedayate so'haGkAraH, yatrAntarmukhatayA pratilomapariNAmena prakRtilIne cetasi sattAmAtrameva bhAti sA'smiteti II20-7|| "rajoguNa ane tamoguNanA leza(aMza)thI anAkrAMta(rahita) evA sattvanuM jyAM paribhAvana che; te sAsmita(asmitAnugata) saMprajJAtayoga(samAdhi) che. ahIM cicchaktinuM prAdhAnya hoya che ane sattvanuM aprAdhAnya(gauNatva) hoya che." A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke asmitAnugatasamAdhimAM sAdhaka sattvanuM paribhAvana kare che. rajoguNa ane tamoguNano leza paNa temAM na hovAthI zuddhasattvanuM ahIM paribhAvana hoya che. grAhya ane grahaNa viSayathI ananugata A yogamAM mAtra grahItR viSaya hoya che. ahaMkAra, prakRti ane ahaMkAropAdhika puruSathI anugata A samAdhine sAsmita eTale ke asmitAnugatasamAdhi kahevAya che. pUrva pUrva samAdhimAM uttara uttara samAdhino viSaya anugata hoya che. paraMtu uttarottara samAdhimAM pUrvapUrva samAdhino viSaya anugata hoto nathI. sthUla grAhya, sUkSmagrAhya, grahaNa ane grahIt H A cAra viSayathI anugata vitarkasaMprajJAtayoga che. tyAra pachI pUrvapUrvaviSayathI ananugata uttarottara traNa, be ane eka viSayathI anugata anukrame vicAra, AnaMda ane asmitAthI anvita saMprajJAtayoga hoya che... ityAdi pAtaMjalayogasUtranA anusaMdhAnathI samajI levuM joie. samAdhinI viziSTatA tenA viSayanI sUkSmatAne laine che - e samajI zakAya che. asmitAnugatasamAdhimAM citzakti (dRzakti, puruSa, AtmA) mukhya che ane zuddhasattva gauNa che. bhAvya(dhyeya) zuddhasattva gauNa thavAthI ane citzaktinI udrita avasthAnA kAraNe bhAvyanA bIjA koi paNa dharmanI bhAvanAne choDIne mAtra sattAno pratibhAsa hovAthI A samAdhimAM sAsmitatva(asmitA) saMgata bane che. "AnaMdAnugatasamAdhimAM sattva(ahaMkAra)nuM paribhAvana hoya che ane asmitAnugatasamAdhimAM paNa sattvanuM paribhAvana hoya che. tethI ahaMkAra (sAnaMdasamAdhi) ane asmitA (sAsmitasamAdhi) : e baMnnemAM koi bheda nahIM rahe." - A zaMkA karavI nA joie. kAraNa ke jyAM 'huM aMtaHkaraNa chuM." - A pramANe viSaya-sattvanuM vedana thAya che tyAM sAnaMda-samAdhi che. arthAt teno viSaya ahaMkAra che ane jyAM pratiloma (pazcAnupUrvI) pariNAmathI prakRtinA vikArabhUta citta prakRtimAM lIna thaye chate mAtra sattArUpe (asmirUpe) pratIta thAya che tyAM sAsmitasamAdhinI viSayabhUta asmitA che ... ityAdi adhyApaka pAsethI samajI levuM joie. te te kAryanuM potAnA te te kAraNamAM lIna(vilIna) thavA svarUpa pariNAmane pratiloma pariNAma kahevAya che. 20-7aaaa asmitAnugatasamAdhi vakhate yogIonuM je svarUpa thAya che tenuM varNana karAya che-- 140 atraiva kRtatoSA ye, paramAtmAnavekSiNaH / citte gate te prakRtilayA hi prakRtau layam // 20-8 / / yogAvatAra batrIzI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atraiveti-atraiva sAsmitasamAdhAveva ye kRtatoSAH paramAtmAnavekSiNaH paramapuruSAdarzinaH, te hi citte prakRtau layaM gate sati prakRtilayA ucyante / / 20-8 / / A asmitAnugatasamAdhimAM ja jeo saMtuSTa thayA che te paramAtmatattvane nahi jonArA, prakRtimAM citta laya pAme chate "prakRtilaya' tarIke kahevAya che.".A pramANe AThamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke A asmitAnugatasamAdhimAM grahItRsamApattinuM paribhAsana che. grAhya ane grahaNa samApattinA viSayanI apekSAe grahItRsamApattinA viSayanI sUkSmatA che. sthUla viSayonA paribhAvana pachI krame karIne sUkSma sUkSmatarAdi viSayonuM paribhAvana thatuM hoya che e vastu samajI zakAya che. pAMca mahAbhUto pRthvI pANI... vagere), gaMdhAdi pAMca tanmAtrAo ane ahaMkArAdinuM paribhAvana sAnaMdasamAdhimAM thayA pachI, sAsmitasamAdhimAM pratiloma(sthUlathI sUkSmamAM javA svarUpa) pariNAmathI ahaMkAra, prakRti ane ahaMkAro pAdhika puruSanuM paribhAvana hoya che. A avasthAmAM jayAre sAdhaka temAM ja saMtoSa mAnI prakRtimAM lIna bane che tyAre citta prakRtimAM laya pAme che. A vakhate nirupAdhika zuddha puruSanuM paribhAvana na hovAthI sAdhaka paramapuruSane joto nathI. tethI A avasthAmAM rahelA sAdhakane "patina' kahevAya che. paramapuruSAdarzI avasthA hovA chatAM ahIM sAdhaka; paramapuruSadarzI avasthAnI khUba ja pAsenI avasthAno anubhava kare che. AvI avasthAmAM lAkha mavaMtara sudhI sAdhakanI sthiti mAnI che. 43 lAkha 20 hajAra varSanA cAra yuga thAya che ane 25,565 yugacatuSTayanuM eka mavaMtara thAya che. (43,20,000X25,565 x 1,00,000= lAkha mavaMtara) ATalA kALa sudhI samAdhimAM rahyA pachI paNa yogInA saMsArano aMta Avato nathI. e samAdhikALa pachI yogI pharIthI saMsAramAM (bAhyabhAvamAM) Ave che... ityAdi tenA jJAtAo pAsethI samajI levuM joie. /20-8 cAra prakAranA upara jaNAvelA samAdhionA viSayano vibhAga jaNAvAya che- gRhItRgrahaNagrAhasamApattitrayaM kila / atra sAsmitasAnandanirvicArAntavizramam // 20-9 // gRhItriti-sAsmitasamAdhiparyante paraM puruSaM jJAtvA bhAvanAyAM vivekakhyAtau gRhItRsamApattiH / sAnandasamAdhiparyante grahaNasamApattiH / nirvicArasamAdhiparyante ca grAhyasamApattirvizrAntetyetadarthaH / / 20-9 / / . "ahIM grahItu (gRha), grahaNa ane grAhya samApatti anukrame sAsmita, sAnaMda ane nirvicAra samAdhinA aMtamAM vizrAMta hoya che." - A pramANe navamA zlokano artha che. eno Azaya lagabhaga A pUrve ja varNavyo che. sAsmitasamAdhinA aMte paramapuruSane jANIne vivekakhyAti (prakRtithI sarvathA bhinna puruSa che.. ityAghAkAraka jJAna)thI yukta evI bhAvanAmAM eka parizIlana 141 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahItRsamApatti virAma pAme che, AnaMdAnugatasamAdhinA aMte grahaNa samApatti virAma pAme che ane nirvicArasamAdhinA aMte grAhyasamApatti vizrAMta thAya che. arthAt uttarottara samAdhi vakhate te te (grAhyAdi) samApatti hotI nathI. 20-9o. samApattinuM svarUpa varNavAya che- maNerivAbhijAtasya, kSINavRtterasaMzayam / tAtsthyAttadaJjanatvAcca, samApattiH prakIrtitA // 20-10 // maNeriveti-maNeriva sphaTikAdiralasyevAbhijAtasya jAtyasya kSINavRtteH kSINamalasya / asaMzayaM nizcitaM / tAtsthyAttatraikAgratvAttadaJjanatvAcca tanmayatvAt / nyagbhUte citte viSayasya bhAvyamAnasyaikatvotkarSAt samApattiH prakIrtitA / taduktaM-"kSINavRtterabhijAtasyeva maNergrahItRgrahaNagrAhyeSu tatsthatadaJjanatA samApattiH" [1-41] / yathA hi nirmalasphaTikamaNestadrUpAzrayavazAttadrUpatApattirevaM nirmalacittasattvasya tattadbhAvanIyavastUparAgAttadrUpatApattiH / yadyapi grahItRgrahaNagrAhyetyuktaM tathApi bhUmikAkramavazena vyatyayo bodhyaH / yataH prathamaM grAhyaniSThaH samAdhiH, tato grahaNaniSThaH, tato'smitoparAgeNa gRhItRniSThaH, kevalasya puruSasya gRhIturbhAvyatvAsambhavAditi bodhyam / / 20-10 / / "jAtya sphaTikAdiratnanI jema kSINa thayelI che vRttio jenI evA cittanI ekAgratAnA kAraNe ane tanmayatAnA kAraNe bhAvya-viSayanI sAthe ekarUpatA thavAthI samApatti thAya che." - A pramANe dazamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAnya rIte cittanI viSayAkAra pariNatine samApatti kahevAya che. citta gauNa thaye chate bhAvyamAna(januM paribhAvana karAya che te) viSayanA(grAhyAdi) AkAranI sAthe citta ekarUpa thavAthI samApattino AvirbhAva thAya che. A vastune jaNAvatAM yogasUtramAM jaNAvyuM che ke - "kSIvRtteminAtaceva mane dIkSAprApu tItavanA samApattiH' I9-4chA jAtya evA maNinI jema nirmaLa evA cittanI, grahadra grahaNa ane grAhya evA viSayone vize je ekAgrasthiti svarUpa viSayAkAratA che tene samApatti kahevAya che. enuM tAtparya e che ke jema nirmalasphaTikamAM te te rUpAzraya japApuSpAdinA saMnidhAnane laIne te te AkAra-svarUpa pratibhAsita thAya che tema nirmaLa evuM cittasattva (sAttvikacitta), tenA paribhAvanIya viSayonA AkAra jevA AkArane prApta kare che. tevA prakAranI cittapariNati ahIM samApatti che. ahIM sUtramAM joke grahI, grahaNa ane grAhya e rItano viSayakrama jaNAvyo hovAthI samApattino paNa krama evo ja jaNAya che; paraMtu samApattinA sAdhakanI bhUmikA(yogyatA) mujaba e kramamAM vyatyaya(vaparItya) samajavo joie. kAraNa ke prathama sthUla ane sUkSma pAMca bhUtAdisvarUpa grAhmaniSTha samAdhi hoya che. tyAra bAda grahaNaindriyAdinii samAdhi hoya che ane aMte asmitAnvita puruSAdiniSTha(ahaMkAro pAyika 142 yogAvatAra batrIzI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAdiniSTha) rahItRsamAdhi hoya che. nirupAdhika kevala zuddha puruSanuM paribhAvana saMbhavita nathI.... tyA yogasUtrAtha. ll dj . / 20-10 / / grAhyasamApattinA prakAra jaNAvAya che- saGkIrNA sA ca zabdArthajJAnairapi vikalpataH / savitarkA parairbhadairbhavatItthaM caturvidhA / 20-11 // saGkIrNeti-sA ca samApattiH zabdArthajJAnairvikalpato'pi saGkIrNA savitarkA / yadAha-"(tatra) zabdArthajJAnavikalpaiH saGkIrNA savitarkA [1-42]" / tatra zrotrendriyagrAhyaH sphoTarUpo vA zabdaH, artho jAtyAdijJAnaM, sattvapradhAnA buddhivRttirvikalpaH zAbdajJAnAnupAtI vastuzUnyo'rthaH, etaiH saGkIrNA yatraite zabdAdayaH parasparAdhyAsena pratibhAsante-"gauriti zabdo gorityartho gauriti jJAnam" ityAkAreNa / itthaM parairbhedaizcaturvidheyaM bhavati / tathAhi-"mahAsmRtiparizuddhau svarUpazUnye vArthamAtranirbhAsA nirvitarkA" [1-43] / yadAha-"uktalakSaNaviparItA nirvitarketi" / yathA ca sthUlabhUtAdiviSayA savitarkA tathA sUkSmatanmAtrendriyAdikamarthaM zabdArthavikalpasahitatvena dezakAladharmAvacchedena ca gRhNantI savicArA bhaNyate, dharmimAtratayA ca gRhNantI nirvicAreti / yata uktam-"etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSmaviSayA vyAkhyAtA" [144] / sUkSmaviSayatvaM cAliGgaparyavasAnaM [1-45] na kvacidvidyate, na vA kiJcilliGgati gamayatItyaliGgaM pradhAnaM tatparyantamityarthaH / guNAnAM hi pariNAme catvAri parvANi viziSTaliGgamaviziSTaliGga liGgamAtramaliGgaM ceti / viziSTaliGgaM bhUtAni, aviziSTaliGgaM tanmAtrendriyANi, liGgamAtraM buddhiH, aliGgaM ca pradhAnamiti / etAzca samApattayaH samprajJAtarUpA eva / yadAha-tA eva sabIjaH samAdhiriti" [1-46] saha bIjenAlambanena vartata iti sabIjaH samprajJAta ityarthaH / / 20-11 / / zabda, artha ane jJAnathI vikalpane AzrayIne paNa saMkIrNasamApattine savitarkasamApatti kahevAya che. A rIte bIjA (AgaLa varNavavAmAM Avaze te) prakAro sAthe A samApatti (sabhApatti) yA2 12nI cha." - bhA prabhArI bhagiyA2mA dono sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke zabda artha ane jJAnathI je vikalpa thAya che, tene laIne paNa je samApatti saMkIrNa hoya che, tene savitarkasamApatti kahevAya che. yogasUtramAM paNa e mujaba jaNAvyuM che ke zabda artha jJAna vikalpathI saMkIrNa evI samApattine savitarkasamApatti kahevAya che. - temAM zravaNendriyathI jenuM grahaNa thAya che, te zabda che; je sarvavidita che athavA varNa, pada ane vAkya vagerethI abhivyaMgya evo sphoTakasvarUpa zabda che. tenA abhivyaMjaka varNAdi che. jAti, guNa, dravya vagere artha che. sattvapradhAna buddhinI vRtti svarUpa jJAna sAMkhyadarzanamAM prasiddha che. sAmAnyathI jJAnanuM svarUpa suprasiddha che. paraMtu ahIM sAMkhyAbhimata samApattinuM nirUpaNa cAlatuM hovAthI te darzanaprasiddha jJAnanuM svarUpa jaNAvyuM che. buddhinA sattvaguNanI pradhAnatAe eka parizIlana 143 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinI viSayAkAra(zeyAkAra) pariNativizeSane ahIM jJAna kahevAya che. vastunA(zeyanA) svarUpathI zUnya evA zAbdabodhanA viSayane vikalpa kahevAya che. A, 'gAya' e pramANe bole che; A gAya che ane meM gAyane jANI; ahIM anukrame gAya zabda, gAya artha ane gAyanuM jJAna jaNAya che. e traNeya bhinna hovA chatAM ekasvarUpe pratIta thAya che. A rIte zabda, artha ane jJAnanA abhedanI pratIti svarUpa savitarkasamApatti che. zabdAdimAM bheda hovA chatAM je abheda jaNAya che te vitatha hovAthI vikalpa che. A samApattimAM te zabda, artha ane jJAna ekasvarUpe paraspara saMkIrNa pratibhAsita thAya che. "nauriti zabdo naurityartho gauriti jJAnam" - A pramANe o... ityAdi zabda, artha ane jJAna ekasvarUpe A savitarkasamApattimAM pratIta thAya che. grAhya viSayonuM zabdAdinA ullekhathI jyAM dhyAna thAya che; tyAM savikalpa samApatti manAya che. A grAhyasamApatti bIjA prakAro vaDe cAra prakAranI che. temAMnI nirvitarkasamApattinuM varNana karatAM yogasUtramAM pharamAvyuM che ke "smRti(mahAsmRti)rizuddho svapazUnyevADarthamAnirmAtAnirvitan " ||1-4rU|| arthAt smRti(mahAsmRti)nI nivRtti thAya tyAre jANe ke svarUpathI rahita hoya nahIM evI, kevaLa arthane ja batAvavAvALI je samApatti tene nirvitarkasamApatti kahevAya che. Azaya e che ke sAmAnya rIte savitarkasamAdhimAM grAhyapadArtha, grAhyapadArthano vAcaka zabda ane grAhya padArthanuM jJAna cittamAM pratibhAse che. emAM mukhya kAraNa e che ke sAdhakane zabdArthanA saMketanuM(vAcyavAcakabhAvanuM) smaraNa(mahAsmRti) hoya che. tAdeza smRti na hoya to Agama ke anumAnAdithI jJAna zakya banatuM nathI. paraMtu savitarka samAdhinA uttarakALamAM tAdeza zabdArthasaMketanI smRtinI parizuddhi thaye chate arthAt teno apagama(upayogano abhAva) thaye chate mAtra arthano pratibhAsa thAya che. aprazasta AlaMbanamAM rAgAdinI tIvra pariNatimAM AvI nirvitarkatAno anubhava ApaNe anekavAra karyo che. zarUAtamAM 'A zuM che ? Ane zuM kahevAya ? A kai rIte jaNAya ?' ityAdi jijJAsAthI 'A A che; Ane A kahevAya ane A mane jJAta thayuM...' ityAdi anubhava pachI mAtra eno ja pratibhAsa sudIrgha samaya sudhI thato hoya che. AvA prakAranI ja sthitino anubhava prazasta AlaMbane sAdhaka AtmAne thato hoya che, je savitarkanirvitarka-samAdhinI kramika avasthAvizeSa che. jethI anyatra varNavyuM paNa che ke savitarkasamApattinA lakSaNathI viparIta lakSaNavALI nirvitarkasamApatti che, jeno Azaya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che. savicA2grAhyasamApattinuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke sthUla bhUtAdiviSayamAM zabdAdi vikalpane laine jema savitarkasamApatti pravarte che; tema sthUla bhUtAdi jenA pariNAma che evA sUkSmabhUtAdi paMcatanmAtrAdinA viSayamAM zabdAdinA vikalpanI sAthe deza(upara nIce dUra pAse...) ane kALa(vartamAnAdi) viziSTa svarUpe te te arthane grahaNa karanArI savicA2samAdhi che ane jyAre zabdAdinA vikalpathI rahita deza-kAlAdinI vivakSA vinA dharmImAtrane grahaNa yogAvatAra batrIzI 144 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanArI samApatti nirvicArA samApatti kahevAya che. A vastunuM nirUpaNa karatAM "tathaiva vicArA nirvivArA = sUkSmaviSayA vyAvyAtA ||1-44||" - A yogasUtrathI jaNAvyuM che ke A savitarka ane nirvitarka samApattinA nirUpaNathI ja sUkSmaviSayavALI savicAra ane nirvicAra samApattinuM nirUpaNa thai gayuM che. eno Azaya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che. A baMnne samApattinI sUkSmaviSayatA aliMga sudhInI samajavI - e pramANe "sUkSmaviSayatna cAti paryavasAnam // 1-4 / / " A yogasUtramAM jaNAvyuM che. je kyAMya vRtti nathI ane je koine ya jaNAvatuM nathI te aliMga pradhAna(prakRti)svarUpa che. tyAM sudhI sUkSmaviSayatA che. yogadarzananI mAnyatA mujaba pArthiva paramANu, jalaparamANu, agniparamANu, vAyuparamANu ane AkAzaparamANu (aMza) anukrame pRthvI jala tejo vAyu ane AkAza svarUpa sUkSmabhUta che, jenI utpatti anukrame gaMdha rasa rUpa sparza ane zabda svarUpa tanmAtrAthI thAya che. A badhA sUkSmaviSaya che. guNonA pariNAmamAM cAra parva che. viziSTa liMga, aviziSTa liMga, liMgamAtra ane aliMga. viziSTa liMgo bhUto che. aviziSTa liMgo gaMdhAdi tanmAtrAo che. buddhi liMgamAtra svarUpa che ane prakRtisvarUpa aliMga che. je tattva kAraNamAM (upAdAnamAM) lIna thAya che tene liMga kahevAya che. sAmAnyathI uttarottara kAryasvarUpa pariNAma pUrvapUrvakAraNa - svarUpa pariNAmamAM lIna thAya che. prakRtinuM koi kAraNa na hovAthI te kyAMya lIna thatI nathI. tethI tene aliMga kahevAya che... ityAdi spaSTa che. pAMca mahAbhUtonuM koi pariNAmasvarUpa kArya nathI. paMcatanmAtrAnuM kArya che ane buddhi arthane jaNAvanArI che... ityAdi ahIM yAda rAkhavuM joie. savitarka nirvitarka savicAra ane nirvicAra : A cAre ya samApatti saMprajJAta ja samApatti che. je bhAvanA(dhyAna-yoga)mAM saMzaya viparyaya ane anadhyavasAyathI rahita yathArthasvarUpe dhyeya(grAhya grahaNa ane grahIt)nuM jJAna thAya che, te bhAvanAvizeSane saMprajJAtasamApatti kahevAya che; je sabIjasamAdhi tarIke varNavAya che. A cAra samApatti sabIja ja samAdhi che. kAraNa ke ahIM anAtmabhUta sUkSma ke sthUla grAhyanuM jJAna hoya che. AtmabhUta puruSanuM ahIM jJAna nathI. bIjabhUta bAhya AlaMbananI sAthe varttatI hovAthI A cAreya (grAhyasamApatti) sabIja ja che. yogasUtranA "tA va savIna: samAdhiH ||1-46 / " A sUtramAM dda no anvaya sIna nI sAthe che. anyathA yathAsthAne teno anvaya thAya to grAhyasamApatti ja sabIjasamAdhi che H evo artha thavAthI grahaNa ane grahIt samApattine sabIjasamAdhi tarIke mAnI zakAze nahi... ityAdi yAda rAkhavuM. II20-11 itarAsAM samApattInAM nirvicAraphalatvAnnirvicArAyAH phalamAha savitarka nirvitarka ane savicAra : A traNa grAhyasamApattinuM phaLa nirvicArasamApatti hovAthI nirvicArasamApattinA phaLanuM nirUpaNa karAya che- eka parizIlana 145 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma nirvicAratvavaizArakhe prasIdati / tammara tataH prajJA, zrutAnumitinoDadhA //ra0-12 adhyAtmamiti-nirvicAratvasya caramasamApattilakSaNasya vaizAradye prakRSTAbhyAsavazena nairmalye'dhyAtma zuddhasattvaM prasIdati klezavAsanArahitasthitipravAhayogyaM bhavati / yaduktaM-"nirvicAratvavaizAradye'dhyAtmaprasAdaH" [1-47] tato'dhyAtmaprasAdAdRtambharA prajJA bhavati / RtaM satyameva bibharti, na kadAcidapi viparyayeNAcchAdyate yA sA RtambharA / taduktaM-"RtambharA tatra prajJA" [1-48] / sA ca zrutAnumitita AgamAnumAnAbhyAM sAmAnyaviSayAbhyAM vizeSaviSayatvenAdhikA / yadAha-"zrutAnumAnuprajJAbhyAmanyaviSayA vizeSArthatvati" [9-4] //ra0-12. "nirvicArasamApattinI vizAradatA prApta thaye chate yogIne adhyAtma prApta thAya che. prApta thayelA e adhyAtmathI RtaMbharA prajJA prApta thAya che, je zruta ane anumitithI adhika viSayavALI che." - A pramANe bAramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke savitaryAdi grAhya samApattiomAMnI prathama traNa samApattionuM phaLa nirvicArasamApatti che - e samajI zakAya che. tethI tenuM nirUpaNa na karatAM nirvicArasamApattinA phaLanuM varNana karyuM che. carama samApatti svarUpa nirvicArasamApattinI nirmaLatA prApta thaye chate adhyAtmanI prApti thAya che. A chellI grAhyasamApattinA abhyAsanI prakRSTatAthI temAM nirmaLatA prApta thAya che. tene laine zuddhasattvasvarUpa adhyAtma prApta thAya che. e adhyAtma kleza ane vAsanAthI rahita evI sthitinA pravAhane yogya bane che. Azaya e che ke rajoguNa ane tamoguNanI adhikatAthI citta azuddha bane che ane AvaraNanA kAraNe te malina hoya che. e azuddhi ane malanA vigamathI prakAzasvarUpa buddhimAM sattvaguNanuM prAdhAnya hoya che. tethI cittasvarUpa adhyAtma svaccha sthiratArUpa ekAgra pravAhane yogya bane che. A ja adhyAtmanI prAptimAM kAraNabhUta nirvicArasamAdhinI vizAradatA che. "nirvivAra-vaizara dhyAtmikatA: 9-47IA yogasUtrathI e vAta jaNAvI che. jeno Azaya khUba ja spaSTa che. cittanI ekAgratA mATe cittanI azuddhi ane tenA AvaraNano vigama thavo khUba ja Avazyaka che. rajoguNa ane tamoguNanA tirodhAnathI (AcchAdanathI) citta sattvapradhAna bane che ane tethI kleza ane vAsanAthI rahita evuM citta uttarottara adhikAdhika sthiratAne prApta karavA mATe anukULa bane che. A adhyAtmanI prAptithI yogI janone RtaMbharA prajJAnI prApti thAya che. je prajJA-buddhi) sadAne mATe satyane ja dhAraNa kare che, te prajJA RtaMbharA prajJA kahevAya che, kyAre paNa e prajJA viparyayathI AcchAdita thatI nathI. Agama ane anumAnathI sAmAnya viSayanuM ja jJAna thAya che. tenI apekSAe A prajJAthI vizeSa viSayanuM jJAna thatuM hovAthI zruta ane anumitithI A 146 yogAvatAra batrIzI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RtaMbharA prajJA adhika che. yogasUtranA "RRtarA taMtra prajJA ||1-48||" ane "zrutAnumAnaprajJAzyAmaviSayA vizeSArtha~Ar ||1-41 / / " A baMnne sUtrono Azaya upara jaNAvyA mujaba spaSTa che. Agama(zabda)thI te te padArthono je bodha thAya che te sAmAnyathI ja thAya che. kAraNa ke te te zabda te te arthane sAmAnyathI ja jaNAvavA mATe samartha che. zabda svavAcyArthane ja jaNAvavA samartha che. anumAnathI paNa dhUmAdi liMganA kAraNe thanAruM agni vagerenuM sAmAnyathI ja jJAna thAya che. RtaMbharA prajJA to vizeSarUpathI prakRti vagere anAtma sUkSma padArthone ane puruSagata vizeSane paNa grahaNa karI le che tethI zruta ane anumitinI apekSAe te adhika che. 20-12 RtaMbharA prajJAthI prApta thanArA uttama yoganA phaLanuM nirUpaNa karAya che. Azaya e che ke Agama, anumAna ane nididhyAsana : A traNa dvArA prajJAne atyaMta nirmaLa banAvavAnA kA2Ne yogI janane uttama yoganI prApti thAya che, je RtaMbharA prajJAnuM phaLa che. tenA kAraNe phaLa maLe che; tenuM varNana karAya che-- tajjanmA tattvasaMskAraH, saMskArAntarabAdhakaH / UsajJAtanAmAM svAt, samAdhistannirodhataH // 20-13 // tajjanmeti-tata RtambharAprajJAyA janmotpattiryasya sa tathA / tattvasaMskAraH paramArthaviSayaH saMskAraH / saMskArAntarasya svetarasya vyutthAnajasya samAdhijasya vA saMskArasya bAdhakastanniSThakAryakaraNazaktibhaGgakRditi yAvat / taduktaM - " tajjaH saMskAraH saMskArapratibandhI" [ 1-50 tajjaH saMskAro'nyasaM] / tasya nirodhataH sarvAsAM cittavRttInAM svakAraNe pravilayAt / saMskAramAtroditavRttilakSaNo'samprajJAtanAmA samAdhiH svAt / tavun--"tasyApi nirodhe sarva(vRtti)nirodhI ni(thAnni)rthIna: samAdhiriti" [9-9] II20-13|| "RtaMbharA prajJAnA kAraNe utpanna thayelo tattvasaMskAra saMskArAMtarano bAdhaka bane che. tenA nirodhathI yogIne asaMprajJAtayoganI prApti thAya che." - A pramANe teramA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvelI RtaMbharA prajJAthI jeno janma-utpatti che evA saMskArane tajjanmA tarIke varNavyo che. A saMskAra tattvaviSayaka(paramArthaviSayaka) hoya che. potAthI bhinna evA vyutthAna kALanA (samAdhithI zUnya kALanA) athavA nirvicArasamAdhi sudhInA samAdhikALanA saMskArono e tAttvika saMskAra pratibaMdhaka bane che. arthAt vyutthAnakALanA athavA samAdhikALanA saMskAro nAza pAmelA na hovA chatAM temanI potAnuM kArya karavAnI zaktino bhaMga karanAro e pAramArthika saMskAra bane che. A Azayane jaNAvatAM "takhtaH saMroDanyasaMsthAraprativathI 1910 / / " A sUtra yogasUtrakAre jaNAvyuM che. "tasthApi nirodhe sarvanirodhAzirDInaH samAdhiH 1911 / / " A sUtrathI je jaNAvAyuM che te jaNAvatAM graMthakArazrIe A zlokanA uttarArdhvathI jaNAvyuM eka parizIlana 147 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke A tAttvika saMskAranA paNa nirodhathI badhI ja cittavRttio potAnA kAraNamAM vilaya pAmatI hovAthI yogIne asaMprajJAtayoganI prApti thAya che. vyutthAnakALanA saMskAra ane samAdhikALanA saMskArothI yukta citta prakRtimAM lIna thavA chatAM adhikAra viziSTa ja pratIta thAya che. paraMtu te adhikAra, virodhI nirodhasaMskArane laine hovAthI te bhoga mATe thato nathI. tethI A asaMprajJAtayogamAM yogIne zuddha svarUpano AvirbhAva thAya che... ityAdi anyatra anusaMdheya che. 20-13 // asaMprajJAtasamAdhinuM svarUpa ane tenuM phaLa jaNAvAya che-- virAmapratyayAbhyAsAnneti neti nirantarAt / tataH saMhArazeSAvya, jaivalyamupatipte / / 20-14|| virAmeti-virAmo vitarkAdicintAtyAgaH sa eva pratyayo virAmapratyayastasyAbhyAsaH paunaHpunyena cetasi nivezanaM tataH / neti neti nirantarAdantararahitAtsaMskArazeSAdutpannA tato'samprajJAtasamAdheH / yata uktaM--"virAmapratyayAbhyAsapUrvaH saMskArazeSAdanya iti" [ 1 18 So'nya ] / kaivalyamAtmanaH svapratiSThatvalakSaNamupatiSThata Avirbhavati // 20-14 / / "vita'disamAdhinI ciMtAnA tyAganA jJAnavizeSanA abhyAsathI niraMtara 'nahi.. nahi' - evI bhAvanAthI - (saMskAra-zeSasvarUpa bhAvanAthI) utpanna evI jIvanI avasthAvizeSasvarUpa asaMprajJAtasamAdhi che. e samAdhithI AtmAne kaivalya prApta thAya che." A pramANe caudamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke vitarkAdi saMprajJAtasamAdhinI bhAvanAno tyAga karavAnA pratyaya(jJAna)nA viSayanA abhyAsathI arthAt temAM vAraMvAra cittano niveza ka2vAthI tema ja pUrvaavasthAthI potAnuM svarUpa vilakSaNa hovAthI 'e nahi, e nahi...' ityAdi prakAranA nivRttika cittanA sAtatyathI mAtra saMskArasvarUpa cittanI avasthAvizeSa je utpanna thAya che te avasthAvizeSane ahIM asaMprajJAtasamAdhi kahevAya che. yogasUtramAM "virAmapratyayAbhyAsapUrva: saMhArazeoDancaH ||1-18||" - A sUtrathI jaNAvyuM che ke - sarva vRttionA layano hetu je paravairAgya, teno abhyAsa che sAdhana jenuM evI ane mAtra sAttvika saMskAro ja jemAM zeSa rahe che; evI asaMprajJAtasamAdhi jANavI. A asaMprajJAtasamAdhinA kAraNe AtmAne, potAnA svarUpamAM pratiSThita thavA svarUpa kaivalyanI prApti thAya che... ityAdi padArthano vicAra sAMkhyadarzananA AdhAre karavo joie. sAmAnya rIte ahIM guNasaMpanna prathama guNasthAnaka, caturthaguNasthAnaka, SaSThasaptamaguNasthAnaka ane sAmarthyayogamAM kSAyopazamika bhAvonA tyAga... vagerenI vicAraNAnuM anusaMdhAna karavAthI u52 jaNAvelI vAtano thoDo thoDo khyAla AvI zakaze. bAkI to te arthano spaSTa khyAla 'yogasUtra'nA yogAvatAra batrIzI 148 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ talasparzI adhyayanathI ja meLavI zakAze. ahIM to sAmAnyapaNe dipradarzananuM tAtparya che; tethI jijJAsue adhyApaka pAsethI spaSTapaNe samajI levA prayatnazIla banavuM joIe. 20-14o. ___ tadevamuktau parAbhimatau sabhedau sotpattikramau ca samprajJAtAsamprajJAtAkhyau yogabhedau, athAnayoryathAsambhavamavatAramAha upara jaNAvyA mujaba pAtaMjaladarzanAbhimata prakAro ane utpattinA krama sAthe saMprajJAta ane asaMprajJAta nAmanA yogavizeSanuM nirUpaNa karyuM. have teno yathAsaMbhava (saMgata bane te rIte) svamatamAM je rIte jayAM avataraNa thAya che - te varNavAya che- samprajJAto'vatarati, dhyAnabhede'tra tattvataH / tAttvikI ca samApatti, tmino bhAvyatAM vinA // 20-15 // samprajJAta iti-atra samprajJAtAsamprajJAtayoryogabhedayormadhye samprajJAtastattvato dhyAnabhede'vatarati, sthirAdhyavasAnarUpatvAd, adhyAtmAdikamArabhya dhyAnaparyantaM yathAprakarSaM samprajJAto vizrAmyatItyarthaH / yadAha yogabindukRt-"samAdhireSa evAnyaiH samprajJAto'bhidhIyate / samyakprakarSarUpeNa vRttyarthajJAnatastathA / / 1 / / iti" / eSa evAdhyAtmAdiyogaH tAttvikI nirupacaritA ca samApattirAtmano bhAvyatAM bhAvanAviSayatAM vinA na ghaTate zuddhasyAbhAvyatve viziSTasyApi tattvAyogAd vizeSaNasambandhaM vinA vaiziSTyasyApi durvacatvAcceti / tathA ca gRhItRsamApattirvAGmAtrameveti bhAvaH / / 20-15 / / - "vAstavika rIte saMprajJAtayoga dhyAnamAM avatare che. tAttvika samApatti to AtmAne bhAvya mAnyA vinA ghaTatI nathI." A pramANe paMdaramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke saMprajJAta ane asaMprajJAta A be prakAranA yogamAMthI saMprajJAtayogano avatAra(samAveza) dhyAnasvarUpa yogabhedamAM thaI zake che. kAraNa ke te sthira adhyavasAyasvarUpa che. adhyAtma bhAvanA dhyAna samatA ane vRttisaMkSaya : A pAMca prakArano yoga che. emAMnA adhyAtma bhAvanA ane dhyAna: A traNa bhedamAM yathAsaMbhava saMprajJAtayogano avatAra thAya che. samatA ane vRttisaMkSaya: A chellA be yogamAM saMprajJAta-samAdhino avatAra thato nathI-e tAtparya che. "yogabiMdumAM (zlo.naM. 419) A aMge pharamAvyuM che ke - "manuSya nAraka vagere AtmaparyAyasvarUpa vRttio ane dIpa parvata samudra vagere svarUpa arthane te te svarUpe- yathArthapaNe nizcaya karavA vaDe mAnavAthI A adhyAtmAdi yogane bIjA darzanakAroe saMprajJAtayoga tarIke varNavyo che. tAttvika-upacAra vinAnI samApatti to AtmAne bhAvanAno viSaya banAvyA vinA ghaTI zake ema nathI. yadyapi zuddha evA AtmAnuM dhyAna na hovA chatAM ahaMkAropAdhiviziSTa AtmAnuM dhyAna sAMkhyoe mAnyuM che. paraMtu zuddhanuM bhAvyatva(bhAvanAviSayatva) zakya na hoya to tAdaza eka parizIlana 149 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhiviziSTanuM paNa bhAvyatva zakya nathI. vizeSaNanA saMbaMdha vinA vaiziryAnuM nirvacana zakya nathI. tethI sAMkhyAbhimata grahItRsamApatti mAtra bolavA mATe ja che, te vAstavikanathI.l/20-15A tAttvika samApatti kaI rIte ghaTI zake che te jaNAvAya che- paramAtmasamApatti, jIvAtmani hi yujyate / abhedena tathAdhyAnAdantaraGgasvazaktitaH // 20-16 // paramAtmeti-jIvAtmani hi paramAtmasamApattistathApariNAmalakSaNA yujyate / abhedena tathA paramAtmatvena dhyAnAjjIvAtmano'ntaraGgAyA upAdAnabhUtAyAH svazaktitastathApariNamanA(dA)tmazakteH zaktyA sata eva vyaktA(ktyA)pariNamanasya tathA sAmagrItaH sambhavAditi bhAvaH / / 20-16 // "paramAtmAnI sAthe jIvAtmAne paramAtmasvarUpe abheda che - e rIte aMtaraMgazaktithI paramAtmasvarUpe dhyAna dharavAthI jIvAtmAne vize paramAtmasamApatti(paramAtmAnI sAthe ekarasApatti) ghaTe che." - A pramANe soLamA zlokano artha che. eno bhAva spaSTa che ke jIvAtmAmAM paramAtmasvarUpa pariNamavAsvarUpa paramAtmasamApatti saMgata bane che. abhedapaNe paramAtmAnuM dhyAna karavAthI arthAt paramAtmAnuM ja svarUpa che te mAruM paNa svarUpa che... ityAdi rIte paramAtmasvarUpe paramAtmAnuM dhyAna karavAthI; paramAtmasvarUpane pragaTa karavAnI jIvAtmAmAM je upAdAnasvarUpa aMtaraMgazakti(svarUpa yogyatA) che tene laIne jIvAtmA paramAtmasvarUpane prApta kare che. arthAt te svarUpayogyatA(aMtaraMgazakti) paramAtmasvarUpa phaLamAM pariName che. zakti(svarUpa yogyatA)thI sa(vidyamAna) vyakti(phalAtmaka vyakti)rUpe tevA prakAranI sAmagrIne laIne pariNAma pAme che. mAtra svarUpayogyatA hoya eTale tAdaza yogyatAmAtrathI phaLanI siddhi thatI nathI. temAM tevA prakAranI sAmagrInI apekSA hoya che. mATImAM zaktine AzrayIne ghaTa sat che. tethI kulAla cakra cIvarAdi tathAvidha sAmagrInA kAraNe mATI aMtaraMgazaktithI ghaTasvarUpe pariName che. evI ja rIte jIvAtmA paNa tAdaza aMtaraMgazaktithI paramAtmAnI sAthenA abhedadhyAnAdi sAmagrInA kAraNe paramAtmasvarUpa bane che... ApaNuM paramAtmasvarUpa che; eno khyAla Ave, enI zraddhA jAge, enA tirodhAnane kAraNe AtmAne thanArA ahitanuM bhAna thAya ane tethI e paramAtmasvarUpa pragaTAvavAnI prabaLa IcchA vagere thAya tyAre paramAtmAnI sAthe abhedadhyAna dharavAno prasaMga prApta thAya.A badhuM dhArIe chIe eTaluM saheluM nathI. ApaNe ApaNuM sarvasva gumAvyuM che - evuM jyAre lAge ne, tyAre A dizAmAM ApaNI najara maMDAze. paramAtmAnI bhakti ApaNA AtmAne paramAtmA banAvavA mATe che - e vIsaravuM nA joIe. ApaNI svarUpayogyatA ane vartamAnano ApaNo prayatna : A baMnneno meLa ja khAto nathI. niraMtara ApaNI yogyatAno 150 yogAvatAra batrIzI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra karI ApaNe ApaNA AtmAne paramAtmA banAvavA prayatnazIla banI rahIe - e ekamAtra AzayathI ahIM tAttvika samApattinuM nirUpaNa che. 20-16ll. jIvAtmani paramAtmanaH sattvopapattyarthamAtmatrayaM sannihitamupadarzayati jIvAtmAmAM paramAtmAnI samApattinI upapatti (prApti) mATe traNa AtmAnuM sAMnidhya jaNAvAya che bAhAtmA cAntarAtmA ca, paramAtmeti ca trayaH / kAyAdhiSThAyakadhyeyAH, prasiddhA yogavAGmaye // 20-17 // bAhyAtmA ceti-kAyaH svAtmadhiyA pratIyamAno'haM sthUlo'haM kRza ityAdyullekhenAdhiSThAyakaH kAyaceSTAjanakaprayalavAn dhyeyazca dhyAnabhAvya ete trayo bAhyAtmA cAntarAtmA ca paramAtmA ceti yogavAGmaye yogazAstre prasiddhAH / eteSAM ca svetarabhedapratiyogitvadhyAtRtvadhyeyatvaiAnopayogastAttvikAtAttvikaikatvapariNAmatazca sannidhAnamatAttvikapariNAmanivRttau tAttvikapariNAmopalambhazca samApattiriti dhyeyam / / 20-17 / / kAyasvarUpa, tenA adhiSThAyaka svarUpa ane dhyeyasvarUpa; anukrame bAhyAtmA aMtarAtmA ane paramAtmA : A traNa AtmA yogavAyamAM prasiddha che." - A pramANe sattaramA zlokano sAmAnya artha che. eno Azaya samajI zakAya evo che. potAnA AtmAnI buddhie jyAre potAnA zarIramAM AtmAnI pratIti thAya che, tyAre kAya-zarIra svarUpa bAhyAtmA manAya che. pUtoDa ane zoDana ItyAdi pratIti bAhyAtmAnI che. sthUlatvAdi dharmAzrayathI abhinna evA AtmAnI ahIM pratIti thAya che. skUlatvAdi dharmo zarIranA che ane teno padathI (AtmavAcaka padathI) ullekha che. A rIte zarIrasvarUpa bAhyAtmAnI prasiddhi che. kAyAnI ceSTAne utpanna karanAra prayatnano je Azraya che; te kAyAmAM rahelo aMtarAtmA che. hitanI prApti ane ahitano parihAraH tene anukULa je kriyA che tene ceSTA kahevAya che. e ceSTAsvarUpa kriyAvizeSano janaka prayatna che. tAdaza prayatnano Azraya je che te aMtarAtmA che ane te kAyAmAM adhiSThita che. dhyeya arthAtu dhyAnanA bhAvya(bhAvavAyogya-viSaya)bhUta AtmA paramAtmA che. bAhyAtmAdi traNa AtmA A rIte yogazAstramAM prasiddha che. svarabhedapratiyogita, dhyAtRtva ane dhyeyatva svarUpe dhyAna karAtuM hovAthI te traNano dhyAnamAM upayoga che. jIva; potAthI itara zarIrAdithI bhinna che. zarIrAdino bheda jIvamAM che. zarIrAdi bhedanA pratiyogI (jano bheda hoya te bhedanA pratiyogI) che ane te bhedanuM pratiyogitva zarIrAdimAM che. te svarUpe zarIrAdi dhyAnanA bhAvyA bane che. anAdikALathI zarIramAM jIva adhiSThita hovAthI e niraMtara sahavAsathI jIvanuM Atmatva zarIramAM (bAhyAtmAmAM) pratIta thatuM AveluM paraMtu e atAttvika pariNAma che. jIvanuM jIvatva eka parizIlana 151 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (Atmatva) tAttvika che. kAraNa ke dhyAtA evA jIvamAM (aMtaraMga AtmAmAM) Atmatva vAstavika che. jIvanuM svarUpa ane paramAtmAnuM svarUpa eka ja che. A rIte dhyAnamAM atAttvika, tAttvika ane ekatva(ekasvarUpatna) pariNAmane laine anukrame traNeya AtmAnuM saMvidhAna samApattisvarUpa dhyAnamAM hoya che. atAttvika pariNAmanI nivRtti mATe teno (atAttvika pariNAmano) vicAra karavo paDe che. atAtvika pariNAmanI nivRtti thaye chate tAttvika pariNAmano upalaMbha-sAkSAtkAra thAya che ane e ja samApatti che... ityAdi vicAravuM joie. /20-17 bIjAonA mate bAhyAtmAdi traNa AtmAnuM svarUpa jaNAvAya che- anye mithyAtvasamyaktvakevalajJAnabhAginaH / mizre ca kSINamohe ca, vizrAntAste tvayogini // 20-18 // anya iti-anye punarAhuH-mithyAtvasamyaktvakevalajJAnabhAgino bAhyAtmAntarAtmaparamAtmAnaH / te tu mizre ca kSINamohe cAyogini ca guNasthAne krameNa vizrAntAH / tatra ca bAhyAtmatAdazAyAmantarAtmaparamAtmanoH zaktistadekadravyatvAd, antarAtmadazAyAM ca paramAtmanaH zakti rbAhyAtmanastu bhUtapUrvanayena yogaH, paramAtmatAdazAyAM ca bAhyAtmAntarAtmanoIyorapi bhUtapUrvanayenaiva yoga iti vadanti / tattvamatratyamadhyAtmamataparIkSAyAM vyavasthApitamasmAbhiH / / 20-18 // mithyAtvI, samyakatvavaMta ane kevalajJAnI anukrame mizraguNasthAnaka sudhInA, tyAra bAda kSINamohaguNasthAnaka sudhInA ane tyAra bAda ayogaguNasthAnaka sudhInA AtmAo kramazaH bAhyAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA svarUpa che - ema bIjA kahe che." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. kahevAno bhAva e che ke sAmAnyathI je AtmAo mithyAtvI che ane samyakatvavaMta nathI evA AtmAone ahIM bAhyAtmA tarIke varNavyA che, je prathama, dvitIya ane tRtIya guNasthAnaka sudhI hoya che. je AtmAo samyakatvavaMta che ane kevalajJAna pAmyA nathI evA AtmAone ahIM aMtarAtmA tarIke varNavyA che; je cothAguNasthAnakathI bAramA guNasthAnaka sudhI hoya che. kevalajJAnane varelA AtmAo paramAtmA che; je chellAM be guNasthAnaka sudhI che. - A traNa prakAranI AtmAnI dazAomAM jyAre bAhyAtmadazA cAlatI hoya che tyAre aMtarAtmA ane paramAtmAnI zakti hoya che. kAraNa ke te traNeya dazAo eka ja dravyane (ekAtmadravyane) AzrayIne che. aMtarAtmadazA jyAre cAlatI hoya che tyAre paramAtmAnI zakti hoya che ane bAhyAtmAnuM astitva bhUtapUrvanayathI hoya che. vastu vartamAnamAM na hoya paraMtu te bhUtakALamAM hatI, teno upacAra vartamAnamAM bhUtapUrvanayathI karAya che. paramAtmadazA jayAre hoya tyAre to bAhyAtmA ane aMtarAtmA e baMnneno yoga bhUtapUrvanayathI ja che - A pramANe bIjAo kahe che. A pUrve sattaramA zlokathI jaNAvelA traNa AtmAo judA judA dravyane AzrayIne 152 yogAvatAra batrIzI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNAvyA hatA ane A zlokathI ekAtmadravyane AzrayIne te te dazAnI apekSAe traNa AtmAonuM nirUpaNa karyuM che. A viSayamAM vastutattvanuM nirUpaNa adhyAtmamata parIkSAmAM graMthakArazrIe karyuM che, tattvajijJAsue te graMthathI jANI levuM joie. /20-18 paramAtmasamApattinI jema viSaya(bhAvya bAhyaviSaya)samApatti paNa hoya che - te jaNAvavApUrvaka te baMnnenI tAttvikatAdi jaNAvAya che viSayasya samApattirutpattirbhAvasajJinaH / Atmanastu samApattirbhAvo dravyasya tAttvikaH // 20-19 // viSayasyeti-viSayasyAtmAtiriktasya bhAvyasya samApattirbhAvasajJino bhAvAbhidhAnasyotpattirucyate / vadanti hi nayadakSAH-"agnyupayukto mANavako'pyagnireveti" / zabdArthapratyayAnAM tulyAbhidhAnatvAnnatvarthajJAnayoH kazcanaikavRttyArUDhatayA ekatvapariNAmaH sambhavati, cetanatvAcetanatvayorvirodhAditi bhAvaH / Atmanastu samApattivyasya paramAtmadalasya tAttvikaH sahajazuddho bhAvaH pariNAmaH / / 20-19 // viSayAtmaka bhAvanAmavALAnI utpatti svarUpa viSayanI samApatti kahevAya che ane AtmAnI samApatti to paramAtmasvarUpa dravyanA pariNAmane kahevAya che - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. tenuM tAtparya e che ke sAmAnya rIte bhAvya evA padArthanA te te svarUpanI AtmAne je prApti thAya che tene samApatti kahevAya che. AtmA ane AtmAtirikta viSayo e be bhAvya che. AtmAtirikta viSayonI jayAre bhAvanA pravarte che, tyAre AtmA te viSayAkAra pariNAmavALo thAya che. arthAt te viSayanA upayogavALo bane che. ane tasvarUpa te upayogane laine te bhAvanA nAmane AtmA dhAraNa kare che, jethI bhAvyanI saMjJA ane AtmAnI saMjJA baMnne eka thAya che. Ane viSayasamApatti kahevAya che. | nayanA nipuNo paNa A vAtane jaNAvatAM kahe che ke "agninA upayogavALo mANavaka (nAno chokaro, te nAmano mANasa) paNa agni kahevAya che." zabda(ghaTAdi), arthaghaTAdi) ane pratyaya(vaTAdijJAna) : A traNeya samAna(eka) abhidhAna(saMjJA, nAma) vALA che. artha ane jJAna : e bemAM ekarUpatAtmaka pariNAma thavAno saMbhava nathI. kAraNa ke cetanatva ane acetanatvano virodha che. eka abhidhAna hovAthI eka zabdathI e baMnneno ullekha thavAthI e baMnne ekarUpa thAya evo saMbhava nathI. AthI samajI zakAze ke viSayanI samApatti upayogane laIne che. paraMtu viSayanA svarUpanI prAptinA kAraNe nathI. AtmAnI samApatti to paramAtmasvarUpa dravyanA sahaja zuddha(svabhAvathI ja nirmaLa) tAttvika pariNAma svarUpa che. AtmAnA sahaja zuddha pariNAmanI prApti paramAtmasamApattithI thAya che, je aupacArika nathI paraMtu tAvika che... ityAdi spaSTa che. 20-19aaaa. eka parizIlana 153 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmAnI tAttvika samApattinuM ja samarthana karAya che- ata eva ca yo'rhantaM, svadravyaguNaparyayaiH / vevAtmAna sa va caM, venyuC/ mama: //ra0-20 ata eva ceti-yata eva 'dalatayA paramAtmaiva jIvAtmA,' ata eva ca yo'rhantaM tIrthakaraM svadravyaguNaparyayairnijazuddhAtmakevalajJAnasvabhAvapariNamanalakSaNairveda jAnAti, sa eva svamAtmAnaM veda tattvato jAnAti, tathAjJAnasya tathAdhyAnadvArA tathAsamApattijanakatvAditi maharSibhiruktaM / yataH paThyate-"jo jANai arahaMte davyattaguNattapajjayattehiM / so jANai appANaM moho khalu jAi tassa layaM // 1 // " / na caitadgAthAkartudiMgabaratvena maharSitvAbhidhAnaM na niravadyamiti mUDhadhiyA zaGkanIyaM, satyArthakathanaguNena vyAsAdInAmapi haribhadrAcAryaMstathAbhidhAnAditi draSTavyam / / 20-20 / / AthI ja je potAnA dravya, guNa ane paryAya(paryaya)thI zrI arihaMta paramAtmAne jANe che te ja potAnA AtmAne tattvathI jANe che - e pramANe maharSioe kahyuM che." - A pramANe vIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke yogyatAnI daSTie paramAtmA ja jIvAtmA che. temAM koI bheda nathI. tethI ja zrI tIrthaMkara paramAtmAne; potAnA sahaja zuddha AtmadravyarUpe, kevalajJAnAdi guNo vaDe ane svabhAvapariNamanasvabhAva svarUpa paryAyothI je jANe che, te ja potAnA AtmAne tattvathI(paramArthathI) jANe che. kAraNa ke zrI tIrthaMkara paramAtmAnA tevA prakAranA dravya, guNa ane paryayaparyAya)thI thanArA jJAnathI te svarUpe karAtA dhyAna dvArA tevA prakAranI paramAtmasamApatti prApta thAya che. maharSio dvArA AthI ja kahevAmAM AvyuM che ke - "je dravyatvasvarUpe, guNatvasvarUpe ane paryAyatvasvarUpe(prakAre) zrI arihaMta paramAtmAne jANe che te potAnA AtmAne jANe che ane teno moha(ajJAna) vilaya pAme che." mUDhabuddhithI evI zaMkA nahIM karavI joie ke, "no nA? mahaMte." A gAthA digaMbarakarka (digaMbare banAvelI) hovAthI te gAthAnA kartAne maharSi tarIke varNavavAnuM niravagha nathI. kAraNa ke zrImad haribhadrasUrijIe satya arthanuM kathana karanArA vyAsa vagerene paNa maharSi bhagavAna... ityAdirUpe varNavyA che. tethI ahIM diMgabarane te svarUpe varNavavAmAM koI doSa nathI. // 20-20mAM adhyAtmAdi pAMcayogamAMthI; asaMprajJAtayogano samAvezayogamAM thAya che te jaNAvAya che- asamprajJAtanAmA tu, sammato vRttisaGkSayaH / sarvato'smAdakaraNaniyamaH pApagocaraH // 20-21 // 154 yogAvatAra batrIzI Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asamprajJAteti- asamprajJAtanAmA tu samAdhi vRttisaGkSayaH sammataH, sayogyayogikevalitvakAle manovikalpaparispandarUpavRttikSayeNa tadupagamAt / taduktam - " asamprajJAta eSo'pi samAdhirgIyate'paraiH / niruddhAzeSavRttyAditatsvarUpAnuvedhataH ||1||" iti / 'dharmameghaH' ityapyasyaiva nAma yAvattattvabhAvanena phalamalipsoH sarvathA vivekakhyAto dharmamazuklakRSNaM mehati siJcatIti vyutpatteH / taduktaM - 'samprakhyAne - ( pya) kusIdasya sarvathA vivekakhyAtau dharmameghasamAdhiriti " [ 4 29 ] / evamanyeSAmapi tattattantrasiddhAnAM zabdAnAmartho'tra yathAyogaM bhAvanIyaH / tadAha - ' dharmamegho'mRtAtmA ca bhavazatruzivodayaH / sattvAnandaparazceti yojyo'traivArthayogataH / / 1 / / " asmAdvRttisaGkSayAt phalIbhUtAt / sarvataH sarvaiH prakAraiH / pApagocaraH pApa-viSayaH / akaraNaniyamo'numIyate iti zeSaH / nrkgmnaadivRttinirvRttermhaarmbhprigrhaadihetvkrnnniyamenevopavatte: 20-21 // "vRttisaMkSaya nAmanA yogamAM asaMprajJAtasamAdhi samAya che. e samAdhinA phaLa svarUpe badhA prakAre pApanA viSayamAM akaraNaniyama prApta thAya che." - A pramANe ekavIsamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke bIjA darzanakAro jene asaMprajJAtasamAdhi kahe che, tene adhyAtmAdi pAMca yogamAMthI vRttisaMkSaya nAmanA yogamAM samAvI zakAya che. kAraNa ke sayogI kevalI ane ayogI kevalI avasthAnA kALamAM mananA vikalpanA kAraNe thanArI mananI pariskaMdarUpavRttiono kSaya thavAthI te vakhate asaMprajJAtayoga mAnavAmAM Ave che. A viSayamAM 'yogabiMdu' zloka naM. 421thI jaNAvyuM che ke "A ja kaivalyasvarUpa-avasthAMtaraprApta je yoga che tene paradarzanIo vaDe asaMprajJAta(saMprajJAtathI bhinna) samAdhi tarIke varNavAya che. kAraNa ke tyAM samagra manovRtti ane tenA bIjabhUta karma(bhavAMtarAnuyAyI karma)no nirodha thavA svarUpa yoga AtmasvarUpe pragaTa thAya che. arthAt AtmAnI sAthe yogano anuvedha(aikyabhAva) prApta thAya che." AthI samajI zakAze ke je samAdhimAM vRtti ane vRttibIjo samagrapaNe niruddha hoya che ane AtmA te samAdhisvarUpathI anuviddha hoya che, te asaMprajJAtasamAdhi mAnasa(manojanya) vijJAnathI vikala hoya che. ahIM yAda rAkhavuM joie ke A asaMprajJAtasamAdhi(vRttisaMkSaya nAmanA yogamAM samAviSTa) be prakAre che. eka sayogIkevalI avasthAbhAvI ane bIjo ayogIkevalI avasthAbhAvI. emAM prathama asaMprajJAta samAdhi, vikalpAtmaka jJAnasvarUpa manovRttionA ane tenA bIjabhUta jJAnAvaraNAdinA udayanA nirodhathI utpanna thAya che ane bIjo to sarva kAyAdivRttionA ane tenA bIjabhUta audArikAdi zarIrarUpa vRttibIjonA AtyaMtika ucchedathI utpanna thAya che. A samAdhinuM ja bIjuM nAma che dharmamegha. yAvat tattvanI bhAvanA vaDe phaLanI icchAthI rahita thaine sarvathA vivekakhyAtine(prakRtyAdithI bhinnapaNAnA jJAnane) prApta karela yogI azuklakRSNa dharmane siMce che tethI tene dharmamegha evI samAdhi kahevAya che. dharma meti-siti - A 'dharmajJeSa' nI vyutpatti che. sAmAnya rIte zuklakarma, kRSNakarma, zuklakRSNakarma ane eka parizIlana 155 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuklakRSNakarma - ema cAra prakAranAM karma che. emAM tamoguNamUlaka tathA duHkharUpa phaLane ApanArAM brahmahatyAdisvarUpa durAtmAonAM karma kRSNakarma che. sattvamUlaka ane sukhane ApanArAM tapa svAdhyAya vagere karma zuklakarma che. je karmo rajoguNamUlaka hovAthI puNya pApanA janaka ane duHkhamizrita sukhasvarUpa phaLane ApanArAM che te yajJayAgAdi karma zuklakRSNakarma che ane je karmo sukhaduHkhAdinAM janaka nathI te saMprajJAtasamAdhi vagere karmo azuklakRSNa karma che. (azuklakRSNaazuklAkRSNa) karma che. "samRdhyAne thayusIDI sarvathA vivevasthAtI gharmaneyaH samaH 4rA' - A yogasUtrathI paNa upara jaNAvelI vAta jaNAvI che ke "vivekajJAnamAM paNa phaLanI icchAne na rAkhanAra yogIne vivekakhyAtine laIne dharmamegha-samAdhi hoya che. dharmameghasamAdhinA arthanI jema ja te te taMtraprasiddha zabdono artha yathAyoge (je rIte saMgata thAya te rIte) vicAravo joie. te te taMtraprasiddha te te zabdo(asaMprajJAtasamAdhine jaNAvanArA te te zabdo)ne jaNAvatAM yogabiMdumAM (zlo.naM. 422) pharamAvyuM che ke - "dharmamegha amRtAtmA bhavazatru zivodaya sattAnaMda ane para - A zabdo ahIM adhyAtmAdi yogArthamAM yojavA joie. kAraNa ke te arthanI sAthe te te zabdono artha saMgata thAya che." asaMprajJAtasamAdhinI vRttisaMkSayayogasaMmatatA jaNAvIne tAdaza vRttisaMkSayayoganuM phaLa jaNAvatAM zlokanA uttarAddhathI pharamAvyuM che ke adhyAtmAdi yoganA phaLabhUta A vRttisaMkSaya nAmanA yogathI sarva prakAre pApanA viSayamAM akaraNaniyamanuM anumAna karAya che. kAraNa ke AvA yogI jano narakAdi durgatigamananI vRttinI nivRttivALA hovAthI teone vize anumAna karAya che ke narakAdigamananI vRttinA hetubhUta mahAraMbha ane parigrahAdine vize akaraNaniyama temane che. anyathA tAziniyamano jo abhAva hota to te yogIone paNa narakAdigamananI vRtti hota. tethI spaSTa che ke narakAdigamananI vRttinI nivRtti pApAkaraNaniyamathI ja upapanna che. 20-21 narakAdigatine AzrayIne varNavelA pApAkaraNaniyamanuM daSTAMtathI samarthana karAya che- granthibhede yathA'yaM syAd, bandhahetuM paraM prati / naraveda tiSyava, jJayastabdhatuvara: //ra0-22 granthibheda iti-yathA'yamakaraNaniyamo bandhahetuM mithyAtvaM paramutkRSTaM saptatikoTikoTyAdisthitinimittaM pratyAzritya granthibhede nirUpyate / evaM narakAdigatiSu nivartanIyAsu taddhetugocaro nrkaadihetuviSayoDaraniyamo zeya: I/ra0-22A. "graMthibheda thaye chate mithyAtvanA utkRSTa sthitibaMdhane AzrayIne jema A akaraNaniyama jaNAvAya che tema narakAdigatine AzrayIne tenA hetunA viSayamAM paNa A akaraNaniyama samajavo joIe" A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke rAgadveSanI tIvra 156 yogAvatAra batrIzI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNati svarUpa graMthi jevo graMthisvarUpa AtmapariNAmano bheda thaye chate mithyAtvamohanIyakarmano sittera koTAkoTI sAgaropamano sthitibaMdha thato nathI. kAraNa ke graMthibheda thaye chate mithyAtva mohanIyakarmanA utkRSTa sthitibaMdhano hetubhUta adhyavasAya ja AtmAne Avato nathI. tethI kAraNanA abhAve kAryano abhAva thAya che. ahIM jema pApAkaraNano niyama spaSTa che, tema narakAdi gatinI nivRttimAM paNa narakAdigatimAM javA mATenA kAraNabhUta pApanA akaraNaniyamane avazya mAnavo joie. anyathA pApa cAlu hoya to tenA phaLasvarUpe narakAdigatimAM javAnuM thavAnuM ja. tenI nivRtti zakya nahIM ja bane. tethI narakAdigatimAM gamananI nivRttinA anurodhathI narakAdi gatimAM gamananA hetubhUta pApanA akaraNanA niyamano svIkAra karavo Avazyaka che. II20-22 pApAkaraNano niyama na mAnIe to je doSa Ave che te jaNAvAya che-- duHkhAtyantavimuktyAdi, nAnyathA syAcchrutoditam / hetuH siddhazca bhAvo'sminniti vRttikSayaucitI // 20-23 // duHkheti--anyathA duHkhAtyantavimuktyAdi zrutoditaM siddhAntapratipAditaM na syAt / tadAha"anyathAtyantiko mRtyurbhUyastatrAgatistathA / na yujyate hi sanyAyAdityAdi samayoditam / / 1 / / " na ca tattvajJAnenaiva duHkhAtyantavimuktyupapattau kimakaraNaniyameneti vAcyaM tasyAtyantikamithyAjJAnanAzadvArA hetutvopagame taddhetvakaraNaniyamasyAvazyAzrayaNIyatvAditi bhAvaH / asmiMstattatpApasthAnAkaraNaniyame ca siddhaH parAparAdhanivRttihetutattvajJAnAnugatatayA pratiSThito bhAvo'ntaHkaraNapariNAmo hetuH / taduktaM - " hetumasya paraM bhAvaM sattvAdyAgonivartanam / pradhAnaM karuNArUpaM bruvate sUkSmadarzinaH ||9||" iti / evamakaraNaniyamopapattau vRttikSaucitI vRttikSayasya nyAyyatA hetvaMkaraNaniyamena phalAnutpattiparyAyopapattestatprAgbhAvApagamasyApi yogyatAvigamAkhyasya hetvakaraNaniyamenaiva phalavattvAt tadvirahitasya phalaniyatatvAt / taduktaM -"maNDukabhasmanyAyena vRttibIjaM mahAmuniH / yogyatApagamAddagdhvA tataH kalyANamaznute / / 1 / / iti" / / 20- 23 / / "pApAkaraNano niyama na hoya to zAstramAM pratipAdana karAyela duHkhonI atyaMta vimukti vagere saMgata nahi thAya. pApAkaraNaniyamano svIkAra karyo chate aMtaHkaraNano pariNAma svarUpa bhAva hetu tarIke siddha che. tethI vRttisaMkSayanI nyAyyatA thAya che." - A pramANe trevIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke jema jema yoganI sAdhanAmAM AtmA vikAsa sAdhe tema tema tene pApAkaraNaniyamanI prApti thatI hoya che ane e rIte krame karI jIvane pharI pAchA na Ave e svarUpe duHkhanI atyaMta vimukti prApta thatI hoya che. paraMtu AgamamAM varNavelI e du:khanI atyaMta vimukti pApAkaraNaniyama vinA zakya nathI. eka parizIlana 157 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogabiMdugraMthamAM (zlo.naM. 417) A vastune jaNAvatAM pharamAvyuM che ke "pApAka2Naniyamano svIkAra karavAmAM na Ave to, pharI pAchuM na Ave evuM AtyaMtika mRtyu tema ja pharI pAchA narakAdimAM javAnuM na bane evI agati vagere sadyuktithI ghaTI zakatA nathI... ema AgamamAM jaNAvyuM che." AthI spaSTa che ke pApAkaraNano niyama na mAnIe to duHkhanI atyaMta vimukti vagere yuktisaMgata nahi bane. yadyapi tattvajJAnathI ja du:khanI AtyaMtika vimukti saMgata thatI hovAthI tenA mATe (AtyaMtika duHkhadhvaMsa mATe) pApAka2Naniyamane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI. paraMtu tattvajJAnanI pratye mithyAjJAnano nAza kAraNa che ane mithyAjJAnano nAza pApAkaraNaniyamathI thAya che. tethI pApAkaraNaniyama, mithyAjJAnanA nAza dvArA tattvajJAnanI pratye hetu hovAthI pApAka2Naniyamano avazya svIkAra karavo joie. pApAkaraNaniyamano je hetu che te zlokanA uttarArdhvathI jaNAvAya che. eno Azaya e che ke pApAkaraNaniyamamAM, paranI(bIjAnI) pratye karAtA aparAdhanI nivRttino kAraNabhUta ane tattvajJAnane anukULa evo AtmAmAM pratiSThita (susthira) thayelo je bhAva (aMtaHkaraNapariNAma) che te hetu che. A aMge 'yogabiMdu'(zlo.naM. 418)mAM jaNAvyuM che ke "A pApAkaraNanA niyamano hetu AtmAno utkRSTa pariNAma che, je te te pApasthAnanA viSayamAM zatru mitra ke udAsIna janonI pratyenA aparAdhanI nivRttinuM kAraNa che tema ja pradhAna eTale ke yathAvasthita vijJAnane anusaranArI karuNAsvarUpa che - A pramANe sUkSmadarzI evA mahAtmAo kahe che." A rIte pApAkaraNaniyamanI upapatti thaye chate vRttikSayanuM aucitya che. te te phaLanA (duSTasaMsArasvarUpa phaLanA) hetune na karavAnA kAraNe phaLanI anutpattisvarUpa paryAyanI paNa upapatti (saMgati) siddha thAya che. "AtyaMtika duHkhavigama pUrve teno(duHkhano) prAgabhAva nAza pAme che. tethI duHkhanI anutpatti thAya che. emAM hetvakaraNa(pApAkaraNa)niyamane kAraNa mAnavAnI AvazyakatA nathI." - A pramANe nahIM kahevuM joie. kAraNa ke du:khanI utpattinI yogyatAnA vigama svarUpa, du:kha-prAgabhAvano apagama paNa vastutaH tenA hetvakaraNaniyamane laine ja phaLasvarUpa bane che. hetvakaraNanA niyamanA virahamAM cokkasa ja phaLanI(duHkhAdinI) utpatti thAya che. yogabiMdu(zlo.naM. 423)mAM e viSayamAM jaNAvyuM che ke "navamAdi guNasthAnake rahelA kSapakazreNIgata mahAmunio, zarIra ane mana saMbaMdhI ceSTA svarUpa vRttionA bIjane, te te karmabaMdhanI yogyatAno vigama thavAthI deDakAnI bhasmanA nyAye zukladhyAnasvarUpa dAvAnalathI bALIne mokSasvarUpa kalyANane prApta kare che." deDakAnI bhasma thavAthI nimitta maLatAM temAMthI jema pharI deDakA pedA thatA nathI tema A mahAmunione pharI karmabaMdha thato nathI. 20-2 nanu yadyeka eva yogastadA kathaM bhedaH ? bhede ca prakRte kiM tadantarbhAvaprayAsenetyata Aha yogAvatAra batrIzI 158 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaNAvyA mujaba yoga eka ja (sva-paradarzana-prasiddha yoga abhinna ja) hoya to bheda kema paDe ? ane jo badhA yogamAM bheda hoya to teno samAveza karavAno prayAsa zA mATe ? (arthAt e vyartha che) - A zaMkAnuM samAdhAna karAya che yoge jinokte'pyekasmin dRSTibhedaH pravartate / kSayopazamavaicitryAt, sameghAdyoghadRSTivat // 20-24 // yoga iti-(jinena) arhatA sarvajJena prokte tattvata ekasminnapi yoge kSayopazamavaicitryAda dRSTibhedo darzanavizeSaH pravartate / sameghAdau meghasahitarAtryAdAvoghadRSTivat sAmAnyadarzanamiva / tathA hi ekasminnapi dRzye sameghAyAM rAtrau dRSTiH kiJcinmAtragrAhiNI, ameghAyAM tu manAgadhikataragrAhiNI / evaM sameghAmeghayordivasayorapyasti vizeSaH / tathA sagrahAgrahayozcittavibhramatadabhAvAbhyAmarbhakAnarbhakayorapi mugdhatvavivekAbhyAmupahatAnupahatalocanayozca doSaguNAbhyAM grAhakayorapi / tathA prakRte'pi yogadRSTibheda iti bhAvanIyam / etannibandhano'yaM darzanabheda iti yogAcAryAH / na khalvayaM sthirAdidRSTimatAM bhinnagranthInAM yoginAM, yathAviSayaM nayabhedAvabodhAt, pravRttirapi amISAM parArthaM zuddhabodhabhAvena vinivRttAgrahatayA maitryAdipAratantryeNa gambhIrodArAzayatvAccAricarakasaJjIvinyacarakacAraNanItyetyAhuH / / 20-24 / / zrI jinezvaradevoe prarUpelo yoga eka ja hovA chatAM, meghasahita rAtri vagerene vize jema eka ja dazya hovA chatAM sAmAnyadaSTimAM bheda vartAya che tema kSayopazamanI vicitratAnA kAraNe darzanabheda pravarte che." - A pramANe covIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya khUba ja spaSTa che ke zrI sarvajJa evA arihaMtaparamAtmAe darzAvelo yoga eka ja prakArano hovA chatAM tene samajanArA jijJAsuonA mithyAtvamohanIyakarmanA kSayopazamAdinI vicitratAthI te te darzanono bheda pravaryo che. e vAta daSTAMtathI samajAvavA zlokanA uttarArdhano aMtima bhAga che. enuM tAtparya e che ke dazya-ghaTAdi eka hovA chatAM meghavALI rAtamAM khUba ja thoDI mAtrAmAM enuM grahaNa thAya che. megharahita rAtrie e ja dazyanuM thoDuM vadhAre grahaNa thAya che. AvI ja rIte meghasahita divasamAM ane megharahita divasamAM dazyanA grahaNamAM vizeSatA spaSTa che. tema ja e dazyane jonAra cittavibhramavALo (sagraha) ane cittavibhramathI rahita (agraha) hoya to ya dazyagrahaNamAM pharaka paDe che. AvI ja rIte e dazyane jonAra bALaka hoya ane yuvAna hoya (bAlathI bhinna, toyadazyagrahaNamAM vizeSatA hoya che. kAraNa ke eka mugdha hoya che ane bIjAmAM viveka hoya che. A rIte ja jenI AMkhamAM doSa(khAmI) che ane jenI AMkhamAM doSa nathI (guNa che) evA upahata locanavALA ane anupahata locanavALA dazya jonArA hoya toya dazyagrahaNamAM pharaka paDato hoya che. tevI rIte ja yoganI dRSTimAM bheda samajI levo joIe. e bhedane laine A darzanono bheda che - A pramANe yogAcArya kahe che. eka parizIlana 159 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu jemaNe rAgadveSanI tIvra pariNati svarUpa graMthino bheda karyo che, evA sthirAdi dRSTivALA (pAMcamI chaThThI sAtamI ane AThamI dRSTivALA) yogI janone evo bheda vartAto nathI. kAraNa ke teone te te viSayane anusarI nayAnusArI bodha hoya che. AvA yogI jano upadezAdinI je pravRtti kare che te parArtha mATe thAya che. kAraNa ke teone zuddha bodha hoya che. teo Agraha vinAnA, maitrI vagere bhAvanAthI bhAvita ane gaMbhIra AzayavALA hoya che. cArAne caranAro ane saMjIvanIne nahi caranAro je che tene carAvanAranI nItithI A yogI janonI pravRtti ekAMte parArthakAriNI hoya che... ityAdi 'yogadRSTi eka parizIlana' thI samajI levuM joie. I20-24 // dRSTisAmAnyanuM svarUpa varNavAya che ane teno vibhAga karAya che--- sacchraddhAsaGgato bodho, dRSTiH sA cASTadhoditA / mitrA tArA balA dIprA, sthirA kAntA prabhA parA / / 20 - 25 / / sacchraddheti - sacchraddhayA zAstrabAhyAbhiprAyavikalasadUhalakSaNayA saGgato bodho dRSTiH, tasyA uttarottaraguNAdhAnadvArA satpravRttipadAvahatvAt / taduktaM - " sacchraddhAsaGgato bodho dRSTirityabhidhIyate / asatpravRttivyAghAtasatpravRttipadAvahaH || 1 ||" iti / sA cASTadhoditA mitrA tArA balA dIprA sthirA kAntA pramA parA veti 20-25|| "sazraddhAthI saMgata evA bodhane dRSTi kahevAya che. tenA ATha prakAro zAstramAM jaNAvAyA che, jenAM anukrame mitrA, tArA, balA, dIprA, sthirA, kAMtA, prabhA ane parA - A nAmo che." - A pramANe pacIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke pUrve covIsamA zlokathI dRSTibhedanuM kA2Na varNavIne A zlokathI dRSTinuM svarUpa jaNAvavA sAthe teno vibhAga karAya che. satpraddhAthI saMgata evo bodha dRSTi che. zAstrathI bAhya(viparIta) abhiprAyathI vikala (rahita) evA sadUha(sadvicAraNA) svarUpa sat zraddhA che. asat evI zraddhAnuM grahaNa na thAya e mATe ahIM sat zraddhAnuM upAdAna karyuM che. potAnI icchAne AzrayIne je vicAraNA thAya che, tene asat zraddhA kahevAya che. tenA vyavaccheda mATe ahIM sat zraddhAnuM upAdAna karyuM che, je zAstrAnusArI vicAraNA svarUpa che. potAnA abhiprAyathI je vicArAya che te sat zraddhA svarUpa na hoya e samajI zakAya che. sat zraddhAthI saMgata je bodha-avagama(samajaNa) che - tene dRSTi kahevAya che. mAtra jJAnane ahIM dRSTi tarIke varNavavAmAM AvatuM nathI. jANavuM ane samajavuM : A baMnnemAM je bheda che tene samajanArA jJAna ane bodhamAM je bheda che tene samajI zake che. bodhane dRSTi tarIke varNavavAnuM kAraNa e che ke, bodha; uttarottara guNanuM AdhAna karI satpravRttinA sthAnane prApta karAve che. 160 yogAvatAra batrIzI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadRSTisamuccaya' (glo.naM.17)mAM A aMge jaNAvyuM che ke "asavRttino vyAghAta (rokavuM te) karavA vaDe satyavRttinA sthAnane prApta karAvanAro zraddhAthI saMgata evo je bodha che, tene daSTi kahevAya che." ahIM zAstraviruddha pravRttine asatyavRtti kahevAya che ane zAstrathI aviruddha evI pravRttine savRtti kahevAya che. prathama traNa guNasthAnaka sudhI avedyasaMvedyapada [jyAM vedya(saMsArAdinA hetu)nuM saMvedana nathI tevuM hoya che. teno parityAga thavAthI cothA guNasthAnake vedyasaMvedyapadanI prApti dRSTithI thAya che. pAMcamI vagere dRSTio (5 thI 8) vedyasaMvedyapadasvarUpa hovAthI; tyAMno bodha AvedyasaMvedyapadano parityAga karAvI vedasaMvedyapadane prApta karAvanAra banato nathI. tethI tAdazapadane satyavRttipada tarIke vivakSita karyA vinA paramArthathI zailezIpadane ja satyavRttipada tarIke vivakSita karyuM che. tethI sazraddhAsaMgata bodha sAkSAt ke paraMparAe zailezI avasthAno prApaka hovAthI koI doSa nathI. zlokanA uttarAddhathI tAdaza bodhasvarUpa dRSTino vibhAga karAya che. arthAt nAmamAtrathI ja tenA prakAro jaNAvyA che. mitrA tArA balA dIprA sthirA kAMtA prabhA ane parA : A ATha prakAro dRSTinA che. 20-2pA. daSTAMtamAtrathI daSTionuM nirUpaNa karAya che tRNagomayakASThagnikaNadIpaprabhopamA / - ratnatArArkacandrAbhA krameNekSvAdisannibhA // 20-26 // tRNeti-mitrA dRSTistRNAgnikaNopamA, na tattvato'bhISTakAryakSamA, samyakprayogakAlaM yAvadanavasthAnAd / alpavIryatayA tataH paTusmRtibIjasaMskArAdhAnAnupapatteH, vikalaprayogabhAvAdAvato vandanAdikAryAyogAditi / tArA dRSTiomayAgnikaNasadRzI, iyamapyuktakalpaiva, tattvato viziSTasthitivIryavikalatvAd, ato'pi prayogakAle smRtipATavAsiddhestadabhAve prayogavaikalyAt, ttstthaattkaaryaabhaavaaditi| balA dRSTiH kASThagnikaNatulyA, ISadviziSTA uktabodhadvayAt, tadAvenAtra manAka sthitivIrye, ataH paTuprAyA smRtiH, iha prayogasamaye tadbhAve cArthaprayogamAtraprItyA yalalezabhAvAditi / dIpA dRSTirdIpaprabhAsadRzI, viziSTatarA uktabodhatrayAd, ato'trodane sthitivIrye, tatpavyapi prayogasamaye smRtiH, evambhAvato'pyatra dravyaprayogo vandanAdau, tathAbhaktito yatnabhedapravRtteriti prathamaguNasthAnakaprakarSa etAvAniti samayavidaH / sthirA ca bhinnagranthereva sA ca ralAbhA, tadavabodho hi ratnabhAssamAnaH, tadbhAvo'pratipAtI pravardhamAno nirapAyo nAparaparitApakRt paritoSahetuH prAyeNa praNidhAnAdiyoniriti / kAntA tArAbhA, tadavabodhastArAbhAssamAnaH, ataH sthita eva prakRtyA niraticAramatrAnuSThAnaM zuddhopayogAnusAri viziSTApramAdasacivaM viniyogapradhAnaM gambhIrodArAzayamiti / prabhA'rkAbhA, tadavabodhastaraNibhAssamAnaH, saddhyAnahetureva sarvadA, neha prAyo vikalpAvasaraH, prazamasAraM sukhamiha, akiJcitkarANyatrAnyazAstrANi samAdhiniSThamanuSThAnaM, tatsannidhau vairAdinAzaH, parAnugrahakartRtA, aucityayogo vinayeSu, tathA'vandhyA satkriyeti / parA tu dRSTizcandrAbhA, eka parizIlana 161 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadavabodhazcandracandrikAbhAssamAnaH, saddhyAnarUpa eva sarvadA, vikalparahitaM manaH, tadabhAvenottamaM sukham, ArUDhArohaNavannAnuSThAnaM pratikramaNAdi, paropakAritvaM, yathAbhavyamavandhyA kriyeti / tathA krameNa mitrAdyanukrameNekSvAdisannibhA dRSTiH, ikSurasakakubaguDakalpAH khalvAdyAzcatasraH khaNDazarkarAmatsyaNDavarSolakasamAzcAgrimA ityAcAryAH / ikSvAdikalpAnAmeva rucyAdigocarANAM saMvegamAdhuryabhedopapatteH, nlaadiklpaanaammAnAM saMveTHdhuryazUnyatvaviti //ra0-radA "tRNa (ghAsa), gomaya (chANAM), kASThanA agnikaNanI ane dIpaprabhAnI upamAvALI tema ja ratna, tArA, sUrya ane caMdranI AbhA jevI kAMtivALI, ikSu (zelaDI) vagere jevI krame karI. mitrA tArA balA dIdhA vagere daSTio che." - A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. enA bhAvArthane spaSTa karatAM TIkAmAM jaNAvyuM che ke mitrAdaSTi tRNanA agninA kaNanI upamAvALI che. arthAtuM e mitrAdaSTino bodha tRNanA agnikaNa jevo atyaMta alpa ane alpasthitivALo hoya che. tAttvika rIte ethI koI abhISTa kAryanI siddhi thatI nathI. kAraNa ke yathAsthita pravRttinA AraMbhakALa sudhI te bodhanuM avasthAna nathI. tRNanA agninA kaNanA prakAzamAM je koI paNa pravRttinI zarUAta karIe tyAM to te agni jema bujhAI jAya che tema ahIM paNa sArI rIte pravRttino AraMbha karIe nA karIe tyAM to bodha jato rahe che. tethI abhISTa kAryanI niSpatti mATe ahIM sAmarthya rahetuM nathI. tethI alpa sAmarthyanA kAraNe atyaMta utkaTa evI smRtinA bIjabhUta saMskAronA AdhAnanI upapatti thatI nathI. A rIte vikala prayoga(bhalIvAra vinAno)nA kAraNe ahIM vaMdanAdi anuSThAno bhAvathI thatAM nathI. paraMtu dravyathI thAya che. tArAdaSTi chANAnA agninA kaNa jevI che; arthAt A dRSTino bodha gomayAgnikaNa jevo che. A daSTi paNa mitrAdaSTi jevI ja che. saheja pharaka che. paraMtu ethI tAttvika dRSTie koI viziSTa kAryanI siddhi thatI nathI. viziSTa sthiti ane vIrya(sAmarthya)nI vikalatAne laIne mRtinI paTutA(daDhatA) siddha thatI nathI. ane tethI tenA abhAve prayoga pravRtti)nI vikalatAnA kAraNe te kAryano abhAva thAya che arthAt vivalita kArya thatuM nathI. balAdeSTino bodha kASThanA agnikaNa jevo che. pahelI ane bIjI daSTinA bodhanI apekSAe thoDo viziSTa evo ahIM bodha che. tene laIne ahIM bodhanI sthiti ane vIrya thoDuM adhika hoya che. tethI lagabhaga ahIM pahusmRti hoya che. yoganI pravRttinA prayogakALamAM smRti vidyamAna hovAthI yoganI pravRttinA arthanI prItine kAraNe temAM thoDo prayatna thAya che. cothI dIprAdaSTi dIpaprabhAdevI che. ahIM dIpanI prabhA jevo bodha hoya che. A pUrvenI traNeya dRSTi karatAM ahIM viziSTatara bodha hoya che - e samajI zakAya che. AthI ahIM bodhanI sthiti ane vIrya(ullAsa-sAmarthya) udagra(utkaTa) hoya che. tethI yoga pravRtti vakhate paTu paNa smRti hoya che. Ama hovA chatAM vaMdanAdinI pravRtti dravyathI thAya che. paraMtu prayatnavizeSathI 162 yogAvatAra batrIzI Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevI bhaktinA kAraNe pravRtti thAya che. tethI prathama guNasthAnakanI ahIM parAkASThA hoya che - ema AgamanA jANakAronuM kahevuM che. sthirAdaSTi to jemaNe graMthibheda karyo che evA bhinnagraMthika jIvone hoya che. te dRSTi ratnaprabhAdevI hoya che. arthAtu ahIM avabodha ratnanI AbhA jevo hoya che. te bhAva apratipAtI, uttarottara vadhato, apAyathI rahita, paritApane nahi karanAro, AtmAne saMtoSa upajAvanAro ane prAyaH praNidhAnAdi Azayane upajAvanAro hoya che. koI tathAvidha nikAcita koTinAM karmono udaya na hoya to A dRSTino avabodha praNidhAnAdine avazya utpanna kare che. kAMtAdRSTi tArAjevI che. arthAt tArAonI prabhA jevo kAMtAdRSTino bodha che. tethI te ahIM sthita ja che. svabhAvathI ja ahIM yogAnuSThAna aticArathI rahita hoya che. zuddha upayogane anusaranAruM, vizeSa prakAranA apramAdanI sahAyavALuM, viniyoga nAmanA AzayanI pradhAnatA(mukhyatA)vALuM e anuSThAna gaMbhIra ane udAra AzayavALuM hoya che. sAtamA guNasthAnakanA prakarSane prApta karavA mATenI yogyatA lagabhaga ahIM prApta thAya che. sUryanI prabhA jevo bodha jemAM che te sUryajevI sAtamI dRSTi che. sUryanI kAMti jevI kAMti che jemAM evI A dRSTi sadAne mATe sadhyAnanuM kAraNa banI rahe che. prAyaH karI ahIM vikalpano avasara nathI. A prabhAdeSTimAM prazamanA sAravALuM sukha che. bodha AtmasAt thavAthI ahIM pravRtti mATe bIjA zAstranA AlaMbananI AvazyakatA rahetI nathI. cittanI svasthatA svarUpa samAdhimaya anuSThAna A dRSTimAM hoya che. ahIM A dRSTithI saMpanna yogInA sAMnidhyamAM hiMsakAdi jIvonA vairAdino nAza thAya che. bIjAnI upara anugraha karanArA ane vineyo(ziSyone vize aucityane AcaranArA evA A yogIonI kriyA cokkasa ja phaLadAyinI hoya che. AThamI parAdaSTimAM to caMdranI prabhA jevo bodha hoya che. ahIM sadAne mATe sadhyAna hoya che. A dRSTimAM vikalpathI rahita mana hovAthI uttama sukhanI prApti thAya che. caDhelAne jema caDhavAnuM hotuM nathI tema ahIM pratikramaNAdinuM anuSThAna hotuM nathI. kAraNa ke tatsAdhya phaLa ahIM siddha hoya che. sAmA jIvonI yogyatA mujaba paropakArane karanArA A yogI janonI kriyA nizcita vinA vilaMbe phaLane ApanArI hoya che. A rIte sAmAnyathI ATha saddaSTionuM nirUpaNa karyuM. emAMnI prathama cAra dRSTiomAM samyagdarzananI prApti thatI nathI. e cAra dRSTionA sudIrghakALa pachI tenI prApti pAMcamI daSTimAM thAya che. tethI mitrAdi cAra daSTio yadyapi saddaSTio nathI. paraMtu te saddaSTionI kAraNa hovAthI kAraNamAM kAryano upacAra karavA dvArA te prathama cAre daSTine saddaSTi jaNAvI che. A Azayane garbhita rIte A zlokanA cothA pAdathI jaNAvyo che. eno Azaya e che ke ikSu (zelaDI) vagere jevI anukrame mitrAdi daSTio che. ikSu jevI mitrAdaSTi, tenA rasa jevI tArAdaSTi, kakkaba eka parizIlana 163 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jevI balAdRSTi ane goLajevI dIprAdeSTi che. khAMDajevI sthirAdaSTi, zarkarA jevI kAMtAdaSTi, masyaDIjevI prabhASTi ane varSolakajevI chellI parASTi che. AthI samajI zakAze ke zelaDI vagere jema rasAdi svarUpe pariName che, tema mitrAdi daSTio tArAdi daSTio svarUpe pariName che. zelaDI vagerenI madhuratAnI jema ahIM mitrAdi dRSTiomAM mArga pratyenI ruci vagere viSayonA svarUpamAM saMvega(mokSanI abhilASA) svarUpa mAdhuryavizeSa upapanna che. jo mitrAdi daSTionA | viSayamAM evuM mAdhurya hoya ja nahi to aMtima dRSTimAM paNa e nahi ja Ave. nalAdi(vanaspativizeSa)jevA abhavyAtmAmAM kyAre ya evuM saMvegamAdhurya AvatuM nathI. sadAne mATe teo saMvegAdimAdhuryathI zUnya hoya che... ityAdi samajI levuM joie. 20-26ll A dRSTi sAmAnyathI sakalayogIonA darzanamAM hoya che, tethI te jevAone jevI hoya che te jaNAvAya che- yamAdiyogayuktAnAM, khedAdiparihArataH / adveSAdiguNasthAnAM, krameNaiSA satAM matA // 20-27 // yamAdIti-yamAdayo yogAGgatvAdyogAH / yathoktaM-"yamaniyamAsanaprANAyAmapratyAhAradhAraNAdhyAnasamAdhayo'STAvaGgAni yogasyeti" [2-29] tairyuktAnAM, khedAdInAM dhyAnAbhidhAnasthale proktAnAM yogapratyanIkAzayalakSaNAnAM parihArato'dveSAdayo ye'STau guNAH / taduktam-"adveSo jijJAsA zuzrUSA zravaNabodhamImAMsAH / parizuddhA pratipattiH pravRttiraSTAGgikI tattva iti" / tatsthAnAM tatpratibaddhavRttInAM krameNaiSA dRSTiH satAM bhagavatpataJjalibhadantabhAskarAdInAM yoginAM mateSTA / / 20-27 / / "yama, niyama Adi yogathI yukta ane adveSa jijJAsA vagere guNathI sahita evA jIvone kheda udvega vagere doSanA parihArathI anukrame mitrA tArA.. vagere dRSTio pataMjali vagere vidvAnoe mAnI che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke yama niyama Asana prANAyAma pratyAhAra dhAraNA dhyAna ane samAdhi : A yogasUtramAM (2-29) jaNAvyA mujaba ATha yoganAM aMga che. te yoganAM aMgone upacArathI yoga tarIke jaNAvyAM che. e eka eka aMga vakhate anukrame mitrAdi ATha dRSTimAMthI eka eka dRSTi hoya che. arthAt yamasvarUpa yoga mitrAdaSTimAnane hoya che. tArAdaSTi niyamavAnane hoya che. A rIte te te yoganA aMgavALAne te te dRSTi hoya che. sAlambanAdidhyAna-adhikAra prasaMge zrI SoDazaka prakaraNamAM (14-3) varNavelA kheda udvega kSepa utthAna bhrAMti anyamudra ane AsaMgaH A AThayogapratibaMdhaka doSo che. emAMthI khedano parihAra karanArane mitrAdaSTi hoya che. udvegano parihAra karanArane tArAdaSTi hoya che. e rIte yoganA avarodhaka te te doSane dUra karavAthI kramAnusAra te te dRSTi prApta thatI hoya che. A rIte zrI 164 yogAvatAra batrIzI Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SoDazakaprakaraNamAM (16-14) varNavelA adveSa, jijJAsA, zuzruSA, zravaNa, bodha, mImAMsA, parizuddha pratipatti ane pravRtti : A yogane anukULa ATha guNo che. adveSAdi te te guNamAM rahelAne te te dRSTi anukrame hoya che. pratyeka dRSTinA varNana vakhate yoganAM te te aMgo, pratibaMdhaka doSo ane sAdhaka guNonuM varNana karAze. ahIM sAmAnyathI tenuM svarUpa nIce jaNAvyA mujaba jANavuM. ahiMsAdi pAMca yama che. zauca saMtoSa tapa svAdhyAya ane izvaranuM dhyAna H A pAMca niyama che. sukhakAraka sthira padmAsanAdi, Asana che. zvAsaprazvAsanI svAbhAvika gatino abhAva, prANAyAma che. viSayanA vikAronI sAthe indriyonuM na joDAvuM te, pratyAhAra che. mananI sthiratA, dhAraNA che. dhyAna, cittanI eka viSayamAM ekAgratA svarUpa che ane dhyeyamAM lInatA svarUpa samAdhi che. kriyAmAM pravRttinA abhAvanI kAraNa svarUpa zrAntatA, kheda che. kriyAmAM sukhano abhAva, udvega che. pravRttinA viSayathI anyatra cittanuM javuM te kSepa che. cittanI aprazAMtavAhitA, utthAna che. bhramasvarUpa bhrAMti che. pravRttinA viSayathI bIjA viSayamAM harSa, anyamud che. pravRttino bhaMga ke temAM pIDA, ruc che ane AsaktisvarUpa AsaMga che. tattva pratye aprItino abhAva, adveSa che. tattva jANavAnI icchA, jijJAsA che. tattvazravaNanI icchA, zuzruSA che. tattva sAMbhaLavA svarUpa zravaNa che. tattvano avagama, bodha che. tattvanI sadvicAraNAne mImAMsA kahevAya che. tattvano bhAvapUrvakano nizcaya parizuddha pratipatti che ane tattvaviSayaka anuSThAna svarUpa pravRtti che. A ATha prakAre tattvanI prApti thAya che... ityAdi yAda rAkhavuM. upara jaNAvyA mujaba eka yoga(yogAMga) eka doSano parihAra ane eka guNanI prApti te te dRSTimAM anukrame hoya che. II20-27NA upara jaNAvyA mujaba te te dRSTi kone hoya che te jaNAvyuM. have emAM be vibhAgane AzrayIne tenA AzrayAdi jaNAvAya che-- AdyAzcatasraH sApAyapAtA mithyAdRzAmiha / tattvato nirapAyAzca, bhinnagranthestathottarAH || 20-28 // AdyA iti-AdyAzcatasro mitrAdyA dRSTaya iha jagati mithyAdRzAM bhavati / sApAyapAtA durgatihetukarmabalena tannimittabhAvAdapAyasahitAH / karmavaicitryAdbhraMzayogena sapAtAzca / na tu sapAtA eva, tAbhyastaduttarabhAvAditi / tathottarAzcatasraH sthirAdyA dRSTayo bhinnagranthestattvataH paramArthatazca nirapAyAH / zreNikAdInAmetadabhAvopAttakarmasAmarthye hi tasyApAyasyApi saddRSTyavighAtena tattvato'napAyatvAdvajrataNDulavatpAkena tadAzayasya kAyaduHkhabhAve'pi vikriyAnupapatteH / yogAcAryA evAtra pramANaM / taduktaM - " pratipAta - yutAzAvAzcato nottarAstathA / sAvAyA vi caitAstatvatipAtena netarAH |9||" kRti 20-28 // eka parizIlana 165 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "pahelI cAra dRSTio mithyArdaSTione hoya che. te apAyasahita ane cAlI javAvALI hoya che. tyAra pachInI chellI cAra dRSTio tAttvika rIte apAya vinAnI bhinnagraMthika AtmAone hoya che." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya spaSTa che ke mitrA tArA balA ane dIprA : A cAra dRSTio A jagatamAM mithyAdRSTione hoya che. durgatigamanamAM kAraNabhUta karmanA baLe temAM(durgatigamanamAM) nimitta banavAthI A cAreya dRSTio apAyavALI (apAyasahita) che ane karmanI vicitratAnA kAraNe e dRSTio jatI rahetI hovAthI pAtasahita hoya che. A cAreya dRSTio avazya paDavAnA svabhAvavALI ja hoya che evuM nathI. kAraNa ke uttara cAra dRSTiomAM A cAra dRSTio pariNamanArI hoya che. mitrAdi dRSTio avazya patana pAmanArI hoya to te sthirAdi daSTio rUpe kyAreya nahIM thAya. tethI mitrAdi cAra daSTio sapAta ja che evuM nathI. vicat karmanI vicitratAe te patana pAmanArI hovAthI sapAta paNa che. sthirA kAMtA prabhA ane parA dRSTi to jemaNe graMthibheda karyo che evA AtmAone ja hoya che. tAttvika rIte (52mArthathI) te dRSTio apAyathI rahita che. sthirAdaSTine prApta karyA pachI paNa zreNika mahArAjAdine je apAya(narakagamanAdi)prApta thayA te, sthirAdidRSTionI prAptinA abhAvakALamAM upAtta azubha karmanA sAmarthyanA kAraNe thayA hatA. sthirAdi dRSTinA kAraNe e apAya prApta thayA na hatA. AvA apAyanIvidyamAnatAmAM paNa temanI saddaSTiono vighAta(nAza) thayo na hovAthI vastutaH e apAya anapAya ja che. vajranA cokhA game teTalA rAMdhIe toya teno pAka thato na hovAthI tyAM jema vastutaH pAka hovA chatAM pAka nathI. tenI jema ahIM paNa zArIrika duHkha hovA chatAM zreNikamahArAjAdinA AzayamAM koi vikRti AvI na hatI. ahIM A rIte apAyasahitatva hovA chatAM nirapAyatvanuM je rIte nirUpaNa che temAM yogAcArye ja pramANabhUta che... ityAdi vicAravuM joie. A viSayamAM yogadRSTisamuccayanA zloka naM.19thI jaNAvyuM che ke - "pahelI cAra dRSTio saMbhAvanAnI apekSAe pratipAtavALI che. tevI chellI cAra dRSTio nathI. pratipAtane laine pahelI A cAra dRSTio ja apAyavALI che. chellI cAra dRSTio pratipAtanA kAraNe apAyavALI nathI..." ityAdi yogadRSTisamuccayathI samajI levuM joie. 20-28 // - upara jaNAvyA mujaba sthirAdi dRSTio pratipAtAdithI rahita che to bhavAMtaramAM cAritrAdi phaLano abhAva kema thAya che ? kAraNa ke kAraNanI vidyamAnatAmAM kAryano abhAva saMgata nathI. tethI kAryanA abhAve tenA kAraNabhUta dRSTino paNa abhAva mAnavo joie... A zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe jaNAvAya che-- 166 prayANabhaGgAbhAvena, nizi svApasamaH punaH / vighAto divyabhavatazcaraNasyopajAyate / / 20- 29 / / yogAvatAra batrIzI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayANeti - prayANasya kanyakubjAdAvanavaratagamanalakSaNasya bhaGgAbhAvena nizi rAtrau svApasamaH punarvighAtaH pratibandhaH punardivyabhavataH svargajanmanaH sakAzAccaraNasya cAritrasyopajAyate / / 20- 29 / / "prayANanA bhaMganA abhAva vaDe rAtrIe UMghavA jevo cAritrano vidhAta divyabhavanA kAraNe thAya che.'' - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke koi eka mANase kanyakubja vagere nagara tarapha anavaratapaNe prayANa karyuM hoya tyAre rAta paDavAthI koi sthAne UMghI jAya che. chatAM enA prayANano bhaMga thayo che - ema jema manAtuM nathI tema ahIM paNa rAtrInA zayananI jema devabhavanA kAraNe (arthAt tAdeza pratibaMdhakanA kAraNe) cAritrano vidhAta thAya che. dRSTAMtamAM jema rAtrI vItyA pachI savAre prayANa zarU thAya che tema ahIM paNa divyabhava pUro thayA bAda cAritrano yoga thai jAya che. AthI samajI zakAze ke dRSTinA abhAve cAritrano ahIM vighAta nathI paraMtu divyabhavAdinA kAraNe che. tethI daSTino apratipAta saMgata ja che. 120-2aa upara jaNAvelA dRSTAMtane prastuta arthamAM ghaTAvAya che-- tAdRzyaudayike bhAve, vilIne yoginAM punaH / jAnnirantaragatiprAyA yogapravRttayaH / / 20-30 / / tAdRzIti-tAdRzi svargagatinibandhane sarAgacAritradazAvati (dazAbhAvini) audayike bhAve prazastarAgAdirUpe vilIne punaryoginAM jAgrato yA nirantarA gatayastatprAyA yoginAM pravRttayo bhavanti / akSepeNaiva mokSapuraprAptyupapattestathAvidhakarmarUpazramAbhAvena tadapanayanArthasvApasamasvabhAvenAvilamvAditi bhAvaH / / 20-30 / / "tevA prakArano audayikabhAva vilIna thaye chate jAgatA mANasanI niraMtara gati jevI yoganI pravRttio thAya che.'' - A pramANe trIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke devagatinuM kAraNa audiyakabhAvavizeSa che. sarAgacAritravAna AtmAmAM prazastarAgAdisvarUpa je bhAva che te audiyakabhAvanA kAraNe devagati prApta thAya che. AvA prakArano audayikabhAva jyAre vilIna thAya che tyAre yogIonI yogapravRttio zarU thAya che. jAgatA mANasanI aviratapaNe thanArI pravRttio jevI e pravRttio che. evI pravRttithI yogIone vinA vilaMbe mokSanI prApti thAya che. raste jatA thAka lAgavAthI rAtre UMghIne thAka - zrama dUra karI savAre prayANa karanAra mANasane jema potAnA iSTa sthAnanI prApti vilaMba vinA thAya che tema tevA prakAranA karmasvarUpa zramanA abhAvathI ke je zramane dUra karavA mATe nidrAnA jevA svabhAvarUpa che, tenAthI mokSaprAptimAM vilaMba thato nathI. je kArya jeTalA kALe thavAnuM hoya teTalA kALe te kArya thAya to te vinA vilaMbe ja thayuM che - e samajI zakAya che. kAryanI utpattimAM je je avarodha che te te avarodhane dUra ka2vAnuM, kAryasiddhinuM ja aMga che. tethI tatprayukta vilaMba vastutaH vilaMba nathI... ityAdi vicAravuM joie. II20-30 eka parizIlana 167 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahelI cAra dRSTio mithyAdRSTione hoya che - te jaNAvyuM. have mithyAtvanI kevI avasthAmAM hoya che - te jaNAvAya che. kAraNa ke mithyAtvanI avasthA to anAdinI che-- mithyAtve mandatAM prApte, mitrAdyA api dRSTayaH / mArgAbhimulamAvena, vaMte mokSayonanam // 20-31|| mithyAtva iti-mithyAtve mithyAtvamohanIye karmaNi mandatAM prApte'punarbandhakatvAdibhAvena / mitrAdyA api dRSTayazcatasraH / kiM punaH sthirAdyA ityapyarthaH / mArgAbhimukhabhAvena mArgasAmmukhyena dravyayogatayA mokSayojanaM kurvate / caramAvartabhAvitvena samucitayogyatAsiddheH / / 20-31 / / - kahevAno Azaya e che ke jIvamAtranI mithyAtvanI avasthA anAdikALanI hovAthI mitrAdi cAra daSTio tyAranI kevI avasthAmAM prApta thAya che : AvI zaMkA sahaja che. yoganI dRSTio mokSanI sAthe AtmAne joDI Ape che tethI ja tene yoganI dRSTio paNa kahevAya che. paraMtu mithyAtvakALe prApta thanArI prathama cAra dRSTio mithyAtvanA kALamAM AtmAne mokSanI sAthe kai rIte joDe... A zaMkA paNa udbhavI zake che. tenA samAdhAnane jaNAvavA A ekatrIsamo zloka che. teno artha e che ke - "mithyAtva maMda thaye chate mitrAdi cAra dRSTio paNa AtmAne mAbhimukha bhAva dvArA mokSanI sAthe joDI Ape.'' enuM tAtparya spaSTa che ke apunarbaMdhakAdi dazAne pAmavAthI mithyAtvamohanIyakarma maMdatAne prApta thaye chate mitrA tArA balA ane dIprA : A cAra dRSTio paNa jIvane; mArgane abhimukha karavA dvArA mokSanI sAthe joDI Ape che. sthirAdi cAra dRSTio ja AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che evuM nathI. sthirAdi dRSTio AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape ja. paNa A rIte mitrAdi cAra dRSTio paNa dravyayogasvarUpe (bhAvanA kAraNa svarUpe) AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che. caramAvarttakALamAM mitrAdi daSTionI prApti thatI hovAthI yogane ucita evI yogyatAnI siddhi thAya che... ityAdi anyatra anusaMdheya che. II20-31 mithyAtvanI maMdatAne laine mitrAdi dRSTio mokSanuM kAraNa bane che - emAM sUtrAnusAritA jaNAvAya che-- 168 prakRtyA bhadrakaH zAnto, vinIto mRduruttamaH / sUtre mithyAdRAvyuo:, paramAnandamAta: 20-32 / / prakRtyeti-ata uktahetoH sUtre jinapravacane prakRtyA nisargeNa / bhadrako nirupamakalyANamUrtiH / zAntaH krodhavikArarahitaH / vinIto'nuddhataprakRtiH / mRdurnirdambhaH / uttamaH santoSasukhapradhAnaH / mithyAdRgapi paramAnandabhAk niratizayayogasukhabhAjanamuktaH zivarAjarSivaditi / / 20-32 / / yogAvatAra batrIzI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mithyAtvanI maMdatAne kAraNe mitrAdi cAra daSTio paNa AtmAne mokSanI sAthe joDI Ape che tethI nisargathI jeo bhadraka zAMta vinIta mRdu ane uttama che evA mithyASTi paNa paramAnaMdanA bhAjana bane che." - A pramANe batrIsamA zlokano sAmAnya artha che. eno Azaya samajI zakAya che ke jeo mithyASTi hovA chatAM svabhAvathI ja anupama kalyANanI mUrti svarUpa che, krodhanA vikArathI rahita che, vinIta eTale ke uddhata svabhAva vagaranA che, daMbharahita che ane saMtoSanA sukhane ja mukhya mAnanArA che; teo savatizAyI evA mokSasukhanA bhAjana bane che. - mithyAtvanI maMdatAmAM svabhAvathI ja jeo upara jaNAvyA mujaba bhadrakatAdi guNo dharAvatA hoya temanI yogane ucita evI yogyatA aMge koI vivAda nathI. potAnuM nirupadrava svarUpa, kaSAyanA vikArano abhAva, nirdambhAvasthA ane vAstavika saMtoSasukhanuM prAdhAnya... vagere guNanA jeo nisargathI ja svAmI che; teone yogya pU. gurudevazrIno yoga maLatAMnI sAthe temanI e yogyatA phaLanI utpAdikA banatI hoya che. zivarAja RSi... vagere AtmAonA jIvanano vicAra karavAthI e vAta samajI zakAya che. mithyAtvanI avasthAmAM paNa avadhijJAna (virbhAgajJAna) jevA jJAnane pAmavA sudhInI sAdhanA karyA pachI paNa temanuM mithyAtva gayuM na hatuM. paraMtu zrI vItarAga paramAtmAno paricaya thatAM ja temane avadhijJAna prApta thayuM. svabhAvasiddha e guNothI abhivyakta thayelI e yogyatA AtmAne paramAnaMdanuM bhAjana banAve che - e paramArtha che. ene yAda rAkhI evI yogyatAne prApta karavA dvArA ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja ekanI eka sadA mATenI zubhAbhilASA. 20-3ro. // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM yogAvatAradvAtriMzikA // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // eka parizIlana Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve A pUrve yogAvatArabatrIzImAM adhyAtmAdi yogamAM; anya darzanoe prarUpelA yogono samAveza je rIte thai zake che; te jaNAvIne yoganI ATha dRSTio paNa yogasvarUpa che te jaNAvyuM che. e yoganI ATha dRSTiomAMthI prathama mitrAdaSTinuM varNana A batrIzImAM karAya che. jJAna ane dRSTi-darzanamAMno pharaka samajI zakAya to A mitrAdRSTinuM svarUpa samajavAnuM agharuM nathI. A anAdi-anaMta saMsAramAM atyAra sudhI yoganuM jJAna aneka vAra prApta thayuM. paraMtu te zivasukhanuM kAraNa na banyuM. yoganI dRSTi zivasukhanA kAraNa tarIke varNavI che. AthI samajI zakAze ke yoganA jJAnamAM ane darzana(dRSTi)mAM ghaNo ja pharaka che. varSothI je vastu ApaNe jANatA hoie tenuM darzana thAya to ApaNA AnaMdanI avidha rahetI nathI. evI ja sthiti A mitrAdaeNSTi vakhate anubhavAya che. atyAra sudhI je joyuM na hatuM te yoganuM darzana sauthI prathama A dRSTimAM thAya che. A rIte yogane joyA pachI sAdhaka yoganI prApti mATenI sAdhanAno prAraMbha kare che. A batrIzInA prathama zlokathI e sAdhanAnuM varNana karavAmAM AvyuM che. darzana maMda hoya che. yamasvarUpa prathama yogAGanI prApti thAya che. kheda nAmanA doSano vigama thAya che ane adveSaguNano AvirbhAva thAya che. ahiMsAdi pAMca mahAvrato svarUpa yama che. tenuM 'yogasUtra'mAM jaNAveluM svarUpa varNavIne tenI yogAGatA varNavI che. yoganI sAdhanAnA prAraMbhakALamAM paNa yamanI je pradhAnatA che, tenuM khUba ja spaSTa rIte varNana 'yogasUtra'mAM jaNAvyA mujaba ahIM karyuM che. jainadarzanane anusarIne A dRSTimAM je yoganAM bIjo prApta thAya che, tenuM varNana AThamA zlokathI zarU thAya che. ca2mAvarttakALamAM tathAbhavyatvanA paripAkathI prApta thanAruM e yogabIja AsaGgathI rahita hoya to zuddha che... ityAdi varNana sAdhako mATe niraMtara smaraNIya che. kharekhara ja phaLanI abhisaMdhi AtmAne phaLathI dUra rAkhe che. graMthibheda karelo na hovA chatAM A dRSTimAM kSayopazamavizeSe zuddhayathApravRttikaraNanA sAmarthyathI zuddha evA yogabIjanI prApti thAya che. A vAta dRSTAMta sAthe agiyAramA zlokathI jaNAvI che. tyAra bAda soLamA zloka sudhInA zlokothI bIjAM paNa yo- nAM bIjonI prApti A dRSTimAM thAya che te sAmAnyathI varNavyuM che. A sa. nAnA phaLa svarUpe mitrAdRSTimAM rahelA yogIne yogAvaMcakayoga, kriyAvaMcakayoga ane phalAvaMcakayoga : A traNa prakAranA avaMcakayoganI prApti thAya che. emAM te AtmAnI bhAvamalAlpatA mukhya kAraNa che. A vAta paNa daSTAMtathI jaNAvIne, e sthitinuM mukhya kAraNa caramayathApravRttikaraNa che; jene yogAcAryoe apUrva tarIke varNavIne avaMdhyaphaLavALuM varNavyuM che. ityAdinuM varNana trevIsamA zloka sudhInA zlokothI karyuM che. 170 mitrA batrIzI Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apUrvakaraNanI najIkanI A avasthA hovAthI A dRSTimAM prathama guNasthAnaka paramArthathI guNonuM sthAna bane che. te pUrve to te nAmathI ja guNasthAnaka hatuM. A vAtanuM samarthana karIne chellA sAta zlokothI prakaraNArthanuM samApana karyuM che. saddagurudevazrInA suyogathI A daSTimAM jema guNonI prApti thAya che tema zarIranI aMdara rahelA tAvanI jema hajI Agraha gayo na hovAthI koI vAra asapuruSonA yogathI guNonA badale guNAbhAsanI paNa prAptino saMbhava jaNAvyo che. tethI samajI zakAze ke satparuSonA yoganuM khUba ja mahattva che. chellA traNa zlokothI khUba ja spaSTa rIte enuM mahattva jaNAvyuM che. enuM parizIlana karI sadgurudevazrInA yogane pAmI enA mahattvane samajI sadAne mATe ene TakAvI rAkhavA prayatna karyA vinA cAle evuM nathI. mitrAdaSTinI A eka adbhuta siddhi che. saghaLAya guNo ApaNAmAM na hoya e samajI zakAya paNa saghaLA ya guNonuM mULa sadyoga na hoya : e kaI rIte mAnavuM. aMte A batrIzInA adhyayanathI mitrAdaSTinI siddhirUpe paramakalyANamitra evA sadgurudevanA yoganI prApti ane parirakSA mATe ApaNe sau prayatnazIla banI rahIe e ja eka abhyarthanA. - A.vi. candraguptasUri jaina upAzraya : ratnapurI malADa (isTa), muMbaI-97. caitra suda-13, tA. 03-04-2004 eka parizIlana 171 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prArabhyate mitrAdvAtriMzikA / / yogAvatAradvAtriMzikAyAM mitrAdyA dRSTayo'pyavartAritAstatra mitrAM dRSTimatra saprapaJcaM nirUpayannAha A pUrve yogAvatArabatrIzImAM mitrAdi ATha dRSTionuM paNa avataraNa karyuM. te ATha dRSTiomAM prathama je mitrAdaSTi che; tenuM vistArathI ahIM varNana karAya che- mitrAyAM darzanaM mandaM, yogAGgaM ca yamo bhaved / akhedo devakAryAdAvanyatrAdveSa eva ca // 21-1 // ___ mitrAyAmiti-mitrAyAM dRSTau / darzanaM mandaM-svalpo bodhaH / tRNAgnikaNodyotena sadRzo yogAGgaM ca yamo bhavedicchAdibhedaH / akhedo'vyAkulatAlakSaNo devakAryAdAvAdizabdAdgurukAryAdiparigrahastathAtathopanate'smiMstathAparitoSAnna khedaH, api tu pravRttireva, zirogurutvAdidoSabhAktve'pi bhavAbhinandino bhogakAryavad / adveSazcAmatsarazcAparatra tvadevakAryAdau tathA tattvA''veditayA mAtsaryavIryabIjasadbhAve'pi tadbhAvAGkurAnudayAttathAvidhAnuSThAnamadhikRtyAtra sthitasya hi karuNAMzabIjasyaiveSatsphuraNamiti / / 21-1 / / mitrAdeSTimAM darzana (bodha) maMda hoya che. yoganA aMga tarIke yama hoya che. devakAryAdimAM khedano abhAva hoya che ane devakAryAdine choDIne bIje dveSano abhAva ja hoya che." - A pramANe prathama zlokano artha che. Azaya e che ke mitro nAmanI pahelI dRSTimAM darzana(bodha) khUba ja alpa hoya che. tRNanA agninA kaNano je prakAza hoya che, tenA jevo atyaMta alpa bodha hoya che. anAdikALathI saMsAramAM paribhramaNa karatAM atyAra sudhI je prApta thayo na hato te bodha ahIM prApta thAya che. e apekSAe vicArIe to samajAze ke ahIM je bodha che te viziSTa che. tArAdi dRSTionI apekSAe e bodha khUba ja alpa che. yoganAM ATha aMgomAMthI prathama yamasvarUpa aMganI prApti thAya che. sAmAnyathI icchAyama pravRttiyama sthirayama ane siddhiyama : A cAra prakAranA yama che. emAMthI A mitrAdaSTimAM icchAyama ane pravRttiyama : A be yamanI prApti thAya che. "chA ta thAti , pAnane zamasaMyutam | pravRtti jamIna , siddhiH parArthatA " - A zlokathI graMthakArazrIe icchAdinuM svarUpa saMkSepathI varNavyuM che. yogIonI kathAmAM prIti thavI e icchAyoga che. kaSAyathI rahitapaNe karAtI kriyA : e pravRttiyoga che. e vakhate abhyAsAdine kAraNe doSano bhaya na rahe e sthiratA che ane ApaNA jevI ja yoganI prApti bIjAne thavI e siddhi che. dareka yoganAM aMgonA e rIte cAra bheda(prakAra) che. vistArathI enuM svarUpa yogaviMzikA eka parizIlanathI samajI levuM. 172 mitrA batrIzI Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devanA kAryamAM tema ja gurunA kArya vageremAM mitrAdeSTinA yogIne vyAkuLatAsvarUpa kheda thato nathI, uparathI te te kArya upasthita thaye chate te te prasaMge temane paritoSa thAya che. kheda thato nathI, paraMtu te te kAryamAM pravRtti ja thAya che. bhavAbhinaMdI jIvone te te viSayono paribhoga karavAthI mAthuM bhAre thavAdi doSo prApta thavA chatAM jema bhoganI pravRtti cAle ja che tema deva, guru ane dharmanI pravRtti vakhate takalIpha paDavA chatAM mitrAdaSTinA yogIne te vakhate kheda thato nathI, paraMtu pravRtti cAlyA kare che. ahIM deva, guru vagerenA kAryane choDIne anya kArya prasaMge mAtsaryasvarUpa dveSa thato nathI. kAraNa ke mAtsaryanI zakti svarUpa bIja hovA chatAM ahIM yogI tattvane jANatA hovAthI mAtsaryanA pariNAma svarUpa bhAvAMkurano udaya thato na hovAthI tevA prakAranA diva, guru ane dharmane choDIne bIjAnA) kAryane AzrayIne A dRSTine pAmelA yogIne thoDI karuNAno aMza slare che. Azaya e che ke A dRSTimAM rahelA yogIne upara jaNAvyA mujaba deva, guru ane dharmanA te te kArya pratye prIti hoya che. AvA vakhate tenAthI atirikta (adevakAryAdi) anuSThAnano prasaMga Ave to te samaje che ke e kArya karyA vinA cAle evuM nathI. e karyA pachI devakAryAdi karavAnI anukULatA maLaze. tethI te kArya paNa karI ApuM... ityAdi svarUpa karuNAbhAve ahIM bIjAM kAryo karAya che. tethI mAtsaryasvarUpa dveSano ahIM saMbhava nathI raheto. 21-1aaaa yamasvarUpaM sabhedamabhidhatte prathama dRSTimAM prApta thatA yoganA pahelA aMga yamanuM enA bhedo(prakAro) sAthe svarUpa jaNAvAya che- ahiMsAsUnRtAsteyabrahmAkiJcanatA yamAH / dikAlAdhanavacchinnAH, sArvabhaumA mahAvratam // 21-2 // ahiMseti-prANaviyogaprayojano vyApAro hiMsA tadabhAvo'hiMsA / vAGmanasoryathArthatvaM sUnRtaM / parasvApaharaNaM steyaM tadabhAvo'steyam / upasthasaMyamo brahma / bhogasAdhanAnAmasvIkAro'kiJcanatA / ete yama: | tadu--"TiMsA satyAnta vahIvaryAri praha yamAM ti" ri-rU0] vizastItha, chAttashcturdshyaadiH, AdinA brAhmaNyAdirUpAyA jAterbAhmaNAdiprayojanarUpasya samayasya ca grahaH / tato dikAlAdinA'navacchinnAH "tIrthe kaJcana na haniSyAmi, caturdazyAM na haniSyAmi, brAhmaNAnna haniSyAmi, devabrAhmaNAdyarthavyatirekeNa na kamapi haniSyAmi" ityevaMvidhAvacchedavyatirekeNa sarvaviSayA ahiMsAdayo yamAH sArvabhaumAH sarvAsu kSiprAdyAsu cittabhUmiSu sambhavanto mahAvratamityucyate / taduktam-"ete tu jAtideza samayanirvacchinnA: sArvamImAM mahevitam" ri-rU9] rUti ra7-rA eka parizIlana 173 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vivakSita deza ane kALa vagerenI apekSA vinA; dareka bhUmikAmAM thanArA(honArA) ahiMsA, sUnRta, asteya, brahmacarya ane akiMcanatA(aparigraha) : A mahAvrata svarUpa "yama" che." - A pramANe bIjA zlokano artha che. eno Azaya Ama to spaSTa che. paraMtu zAstrIya paribhASAmAM tenuM svarUpa samajAvatAM pharamAvyuM che ke, prANano viyoga karavAnuM jenuM prayojana che, evA mana - vacana - kAyAnA vyApArane hiMsA kahevAya che. tenA abhAvane ahiMsA kahevAya che. vANI ane mananI yathArthatAne sUtRta kahevAya che. bIjAnA dhanAdinA apaharaNane teya kahevAya che ane teno abhAva, asteya che. jananendriyanA saMyamane brahmacarya kahevAya che. bhoganAM sAdhanonA asvIkArane akiMcanatA kahevAya che. A pAMca yama che. e jaNAvatAM yogasUtramAM (2-30) jaNAvyuM che ke - "ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha : A pAMca yama che.' mana, vANI ane kAyAthI; bIjAnuM aniSTa ciMtana, kaThora bhASaNa ane prANIone satAvavuM A hiMsA che ane teno abhAva ahiMsA che. jevuM joyuM hoya, jevuM anumAna kareluM hoya ane jevuM sAMbhaLeluM hoya te pramANe ja kahevuM te satya che. e vANI bIjAne chetaranArI hovI na joIe ane tethI bIjAno upaghAta thavo nA joIe. anyathA te vANI satyasvarUpa manAtI nathI. zAstrokta vidhi vinA bIjAnI pAsethI dravya grahaNa karavA svarUpa teya che ane teno abhAva asteya che. ahIM grahaNa na karavuM eno artha cittathI spRhA paNa na karavI - e pramANe che. tethI ja aspRharUpamatteya-A pramANe bhASyakAre jaNAvyuM che. sarvaindriyonA nirodhapUrvakajananendriyano saMyama karavo te brahmacarya che. strInuM smaraNa karavuM, strInuM kIrtana karavuM, tenI sAthe hAsya vagere krIDA karavI, tenI sAme dRSTipAta karavo, tenI sAthe ekAMtamAM vAta karavI, strInA bhogano saMkalpa karavo, strIbhogano nizcayapUrvaka vicAra karavo ane strInI sAthe maithuna sevavuMA ATha prakAre abrahma che. teno tyAga karavo e brahmacarya che. viSayabhogamAM; saMpAdana Asakti ane hiMsA... vagere doSo che - ema samajIne teno(viSayono) svIkAra na karavo tene aparigraha kahevAya che. upara jaNAvelA A pAMca yamane mahAvrata kahevAya che. te ahiMsAdino svIkAra karatI vakhate digU-deza, kAla, jAti ane samayane AzrayIne apavAda rAkhavAmAM Avato nathI. tethI te yamane dikAlAghanavacchinna kahevAya che. anyathA te dikvAlAdyavacchinna kahevAya che. tIrthakSetrAdi svarUpa deza che. caudasa Adi tithi vagere kALa che. brAhmaNI vagere jAti che ane prayojanarUpa samaya che. tIrthamAM koine paNa harIza nahIM, caudaze haNIza nahi, brAhmaNane haNIza nahi ane deva ke brAhmaNAdine choDIne bIjA mATe haNIza nahIM... ItyAdi rIte je ahiMsAno svIkAra che; te kramazaH deza, kAla, jAti ane samayathI avacchinna che, anavacchinna nathI. tethI te mahAvrato svarUpa nahIM bane. mahAvrato sarvaviSayamAM hoya che. ane cittanI dareka avasthAomAM hoya che tethI sArvabhauma kahevAya che. kSiNa mUDha vikSiNa 1 ane niruddha: A pAMca cittanI 174 mitrA batrIzI Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasthAo che. sAmAnya rIte daitya-dAnavAdinuM citta kSipta hoya che. rAkSasa-pizAcAdinuM citta mUDha hoya che. devonuM citta vikSipta hoya che. saMprajJAtasamAdhimAM ArUDha thayelA sAdhakonuM citta ekAgra hoya che. ane klezathI rahita jIvanmukta evA kRtakRtya yogIonuM citta niruddha hoya che. e avasthAonuM svarUpa jijJAsue pAtaMjalayogadarzanathI jANavuM. pAtaMjalayogasUtra(ra31)mAM A mahAvratonuM varNana karatAM jaNAvyuM che ke - jAti, deza, kALa ane samayathI anavacchinna sarva avasthAmAM honArA pAMca yama mahAvrata che. 21-rA. pAMca prakAranA ahiMsAdi "yamane yogAMga tarIke kema varNavAya che - te jaNAvAya che- bAdhanena vitarkANAM, pratipakSasya bhAvanAt / yogasaukaryato'mISAM, yogAGgatvamudAhRtam // 21-3 // bAdhaneneti-vitarkANAM yogaparipanthinAM hiMsAdInAM pratipakSasya bhAvanAd bAdhanenAnutthAnopahatilakSaNena yogasya saukaryataH sAmagrIsampattilakSaNAdamISAmahiMsAdInAM yamAnAM yogAGgatvamudAhRtaM / na tu dhAraNAdInAmiva samAdheH sAkSAdupakArakatvena, na vAsanAdivaduttarottaropakArakatvenaiva, kiM tu prtibndhkhiMpanIyataryavetvarthaH | taduC/-vitavadhane pratipakSamAvati" ri-rU3) ra7-rUA. ahiMsAdinA virodhI evA hiMsAdimAM doSanI paribhAvanA karavAthI vitarkono bAdha thavA vaDe yoganI sukaratA thAya che; tethI yama niyama Asana ane prANAyAma vagerene yoganA aMga tarIke varNavAya che." - A pramANe trIjA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke sAmAnyathI yama-niyamAdi yoganAM sAdhana na hovAthI tene yoganAM aMga tarIke varNavavAnuM kaI rIte ucita bane? AvI zaMkAnuM samAdhAna karatAM A zlokathI pharamAvyuM che ke yoganAM sAdhana jema yoganAM aMga bane che tema yoganA paripaMthIono bAdha karanArane paNa yoganAM aMga mAnavAM joie. pratipakSanI bhAvanAthI vitarkono bAdha thAya che. mumukSu AtmAne jyAre ahiMsAdinA pratipakSabhUta(virodhIbhUta) hiMsA asatya teya abrahma ane parigrahano pariNAma jAge tyAre atyaMta vadhelA kumArga taraphanA pravAhavALA vitarkathI baMdhanane pAmatA hiMsAdimAM teNe pravRtta na thavuM. paNa "A ghora saMsAramAM baLatA ane sekAtA meM saghaLA prANIonA abhayadAna mATe kathaMcit ahiMsAdi yogadharmanuM zaraNuM svIkAryuM che to jo huM teno tyAga karI hiMsAdine sevIza to huM paNa kUtarA jevo vAMsabhakSI (vameluM khAnAra) thaI jaIza...' AvA prakAranI pratipakSa-UlaTI bhAvanA karavI. AvI pratipakSa bhAvanAthI vitarkabhUta hiMsAdi yogaparipaMthIno bAdha thAya che. ane tethI arthAt yoganA paripaMthInuM anutthAna athavA to utthitanA sAmarthyanI upahiti (nAza) thavAthI yoganI sAmagrI sArI rIte prApta thAya che. tethI yama ke niyama vagerene yoganAM aMga tarIke varNavyAM che. dhAraNAdi jevI rIte yoganA sAkSAt upakAraka bane che ane vAsanAdi jema eka parizIlana 175 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarottara sAtatya TakAvavA dvArA upakAraka bane che tema ahIM ahiMsAdi pAMca yama upakAraka banatA nathI. paraMtu yoganA pratibaMdhaka hiMsAdine dUra karavA dvArA ahIM yoganI pratye upakAraka bane che. A vAtane jaNAvatAM yogasUtra(2-33)mAM jaNAvyuM che ke "yamAdino vitarka(hiMsAdi pariNAma)thI bAdha thaye chate pratipakSanI bhAvanA keLavavI." / / 21-3aa vitarkanuM svarUpa vagere jaNAvAya che-- krodhAllobhAcca mohAcca, kRtAnumitakAritAH / mRdumadhyAdhimAtrAzca, vitarkAH saptaviMzatiH / / 21-4 / / krodhAditi-krodhaH kRtyAkRtyavivekonmUlakaH prajvalanAtmakazcittadharmastasmAt / lobhastRSNAlakSaNastatazca / mohazca sarvaklezAnAM mUlamanAtmanyAtmAbhimAnalakSaNaH / itthaM ca kAraNabhedena traividhyaM darzitaM bhavati / taduktaM - " lobhakrodhamohamUla" iti / [ 2-34 pUrvakAH] vyatyayAbhidhAne'pyatra mohasya prAdhAnyaM, svaparavibhAgapUrvakayorlobhakrodhayostanmUlatvAditi vadanti / tataH kAraNatrayAt kRtAnumitakAritA ete hiMsAdayo vA bhidyante / te'pi mRdavo mandAH, madhyAzcAtIvramandAH, adhimAtrAzca tIvrA iti pratyekaM tridhA bhidyante / taduktaM -"mRdumadhyAdhimAtrAH" iti [2-34 vitarkA hiMsAdayaH kRtakAritAnumoditA lobhakrodhamohapUrvakA mRdumadhyAdhimAtrA duHkhAjJAnAnantaphalA iti pratipakSabhAvanam / ] itthaM ca saptaviMzatirvitarkA bhavanti / atra mRdvAdInAmapi pratyekaM mRdumadhyAdhimAtrabhedo bhAvanIya iti vadanti / / 21-4 / / 'krodha, lobha ane moha H A traNanA kA2Ne karela anumodela ane karAvela; mRdu madhya ane adhimAtra pramANavALA vitarka sattAvIzache." - A pramANe cothA zlokano arthache. kahevAno Azaya e che ke ahiMsAdinA virodhIbhUta je; 'huM avazya hiMsA karIza'... vagere svarUpa nizcayAtmaka tarka che tene vitarka kahevAya che. A vitarkanA kAraNa krodha, lobha ane moha H A traNa che. emAM kRtya ane akRtyanA vivekanuM unmUlana karanAra prajvalana svarUpa cittapariNAma - e krodha che. tRSNAsvarUpa lobha che ane moha, sakala klezonuM mULa evuM, AtmabhinnamAM AtmAnuM je abhimAna che te svarUpa che. je zarIrAdi AtmAthI bhinna che ane je dhanAdi AtmAnA nathI; tene AtmasvarUpa ane AtmIya (potAnA) svarUpa mAnavuM : e abhimAna che ane te moha che je sakala klezonuM mULa che. vitarkonuM svarUpa hiMsAdi che. tenAM kAraNa krodha, lobha ane moha che. tene AzrayIne vitarkanA traNa prakAra che. te darekanA kRta, anumodita ane kArita : A traNa prakAra hovAthI vitarkanA nava prakAra paDe che. e nava prakAranA dareka vitarkanA mRdu, madhya ane adhimAtra AvA traNa traNa bheda che. tethI vitarkanA sattAvIza bheda thAya che. maMdane mRdu kahevAya che. je maMda paNa nathI ane tIvra paNa nathI tene madhya kahevAya che; ane tIvrane adhimAtra kahevAya che. A sattIvAza bhedonuM (prakAronuM) varNana karatAM yogasUtramAM jaNAvyuM che ke - vitarko hiMsAdi svarUpa che. tenA kRta kArita ane 176 mitrA batrIzI Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodita traNa bheda che. tenAM kAraNa krodha lobha ane moha che. arthAt te vitarko krodhAdipUrvakanA che. ane te nava vitarko mRdu madhya ane adhimAtra dharmavALA hoya che. yogasUtra naM. 2-34nA prakRtopayogI aMzano ja ahIM ullekha che. svarUpa, kAraNa, prakAra ane dharmane AzrayIne vitarkonuM nirUpaNa ahIM karyuM che. lobha, krodha ane mohapUrvaka vitarka hoya che : A jaNAvavA sromodhamo pUrvAH... A pramANe sUtramAM kramano vyatyaya karIne jaNAvyuM hovA chatAM svaparavibhAgapUrvakanA krodha ane lobha hovA chatAM te mohamUlaka hovAthI ahIM mohanuM prAdhAnya che - e pramANe kahe che. mRdu madhya ane adhimAtra darekanA paNa mRdu madhya ane adhimAtra : A traNa bheda mAnIe to mRdumRdu madhyamRdu ane adhimAtra mRdu... ityAdi rIte mRdu vagerenA nava bheda thavAthI 81 bheda vitarkanA thAya che... ema keTalAka kahe che. e mujaba jIvAdinI apekSAe vicArIe to asaMkhyabhedo paNa vitarkanA vicArI zakAya. 21-4 phaLanI apekSAe vitarkonuM nirUpaNa karAya che-- duHkhAjJAnAnantaphalA, amI iti vibhAvanAt / prakarSaM gacchatAmetadyamAnAM phalamucyate // 21-5 // duHkheti - duHkhaM pratikUlatayA'vabhAsamAno rAjasazcittadharmaH, ajJAnaM mithyAjJAnaM saMzayaviparyayAdirUpaM, te anante aparicchinne phalaM yeSAM te tathoktA amI vitarkA iti vibhAvanAnnirantaraM dhyAnAt prakarSaM gacchatAM yamAnAmetadvakSyamANaM phalamucyate // 21-5 / / "duHkha ane ajJAna svarUpa anaMta phaLane ApanArA A hiMsAdi vitarko che - A pramANe vibhAvana karavAthI; yamanA prakarSane pAmanArAne A(have jaNAvAze te) phaLa prApta thAya che. arthAt temanA A phaLane kahevAya che." - A pramANe pAMcamA zlokano artha che. kahevAno Azaya samajI zakAya che ke vitarkasvarUpa hiMsAdine AcaranArAdine aparicchinna (jenI kalpanA nA karI zakAya evuM) - anaMta duHkha ane ajJAna svarUpa phaLa prApta thAya che. pratikULa - svarUpe jaNAto, rajoguNanI adhikatAthI utpanna je cittano rAjasa dharma che; tene duHkha kahevAya che ane saMzaya viparyaya tathA anadhyavasAya svarUpa mithyAjJAnane ajJAna kahevAya che. AvA anaMtaphaLane ApanArA e vitarko che - e pramANe jeo niraMtara dhyAnamAM rAkhe che, teo uttarottara ahiMsAdirUpa yamanA prakRSTa bhAvane pAme che, jethI have pachI varNavavAmAM AvanAra evA phaLanI temane prApti thAya che. / / 21-5 / / prakRSTabhAvavALA yamanA phaLane jaNAvAya che--- eka parizIlana vairatyAgo'ntike tasya phalaM cAkRtakarmaNaH / ratnopasthAnasadvIryalAbho januranusmRtiH / / 21-6 / / 177 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaireti-tasyAhiMsAbhyAsavato'ntike sannidhau vairatyAgaH sahajavirodhinAmApyahinakulAdInAM hiMsatvaparityAgaH / taduktaM-(ahiMsApratiSThAyAM) "tatsannidhau vairatyAgaH" [2-35] / satyAbhyAsavatazcAkRtakarmaNo'vihitAnuSThAnasyApi phalaM tadarthopanatilakSaNaM / kriyamANA hi kriyA yAgAdikAH phalaM svargAdikaM prayacchanti asya tu satyaM tathA prakRSyate, yathA'kRtAyAmapi kriyAyAM yogI phalamAzrayate, tadvacanAcca yasya kasyacit kriyAmakurvato'pi phalaM bhavatIti / tadAha-"(satyapratiSThAyAM kriyAphalAzrayatvam" [2-36] asteyAbhyAsavatazca ralopasthAnaM tatprakarSAnnirabhilASasyApi sarvatodikAlAni ratnAnyupatiSThanta ityarthaH / bahAcaryAbhyAsavatazca sato niratizayasya vIryasya lAbhaH, vIryanirodho hi brahmacaryaM, tasya prakarSAcca vIryaM zarIrendriyamanaHsu prakarSamAgacchatIti / aparigrahAbhyAsavatazca januSa upasthitiH "ko'hamAsaM ? kIdRzaH ? kiMkAryakArI' iti jijJAsAyAM samyagjAnAtItyarthaH / na kevalaM bhogasAdhanaparigraha eva parigrahaH kiM tvAtmanaH zarIraparigraho'pi tathAbhogasAdhanatvAccharIrasya, tasmin sati rAgAnubandhAdabahirmukhAyAmeva pravRttau na tAttvikajJAnaprAdurbhAvaH / yadA punaH zarIrAdiparigrahanairapekSyeNa mAdhyasthyamavalambate tadA madhyasthasya rAgAdityAgAt samyagjJAnaheturbhavatyeva pUrvAparajanmasambodha iti tadAha-(aparigrahasthairya) jnmkthntaasanDrodhaH" rUti ri-rU] /ra0-ddI "ahiMsAdi abhyAsavALA yogInI pAse rahenArAne anukrame vairano tyAga; yogI jene je kahe, tene kriyA na karavA chatAM te phaLanI prApti, yogIne divyaratnonI prApti, vIryano lAbha ane janmanuM anusmaraNa prApta thAya che." - A pramANe chaThThA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba ahiMsAdi pAMca yamamAM je prakRSTa bhAvane pAmyA che te yogIne ahiMsAnA abhyAsanA kAraNe bIjAne ahiMsAbhAvane prApta karAvavAnI siddhi prApta thAya che. A yogInI pAse svAbhAvika virodhavALA sarpanakulAdi jIvo Ave to yogInA sAMnidhyamAM teo vairano tyAga karanArA bane che. A vAtane jaNAvatAM yogasUtramAM (2-35) jaNAvyuM che ke ahiMsA AtmAmAM siddha thaye chate te yogInA sAMnidhyamAM nityavairavALA jIvo paNa vairabhAvano tyAga kare che. satyasvarUpa yamanA prakarSabhAvane pAmelA AtmAone vacanasiddhi prApta thatI hoya che. satyanA abhyAsavALA A yogI puruSo je AtmAne je paNa sAruM ke kharAba thaze - ema kahe tyAre te sArA ke kharAba phaLane anukULa kriyA karyA vinA paNa te AtmAne, te sArA ke kharAba phaLanI prApti thatI hoya che. sAmAnya rIte karAtI evI yajJa-yAgAdinI kriyAo svargAdi phaLane ApanArI bane che. paraMtu abhyasta che satya jene evA A yogInuM satya to evA prakarSane pAmyuM che ke jethI yajJayAgAdinI kriyA karyA vinA paNa yogInA vacanamAtrathI te te phaLane, jIvo prApta kare che. A vAta yogasUtramAM (2-36) jaNAvI che. teno Azaya e che ke - yogInA AtmAmAM satya pratiSThita thaye chate te te yajJayAgAdi kriyAnA te te svargAdi phaLanuM Azrayatva, yogInA mitrA batrIzI 178 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanamAtrathI ja puruSone prApta thAya che. yogIne vacanasiddhi prApta thavAthI te zApa ke AzIrvAda Ape to te pramANe avazya thAya che. AvA yogIone vacanasiddha yogI kahevAya che. asteyasvarUpa trIjA yamanA abhyAsavALA yogIne koI paNa prakAranI icchA na hovA chatAM badhI jAtinA te te dezanA ane te te kALanAM amUlya ratnonI prApti thAya che. brahmacaryanA abhyAsavALA yogIne sarvotkRSTa vIrya-sAmarthyanI prApti thAya che, jenA yoge bhaviSyamAM te yogIne aSTamahAsiddhio prApta thAya che. vIryano nirodha: e brahmacarya che. tenA prakarSathI zarIra Indriyo ane manamAM prakRSTa sAmarthya Ave che. aparigrahasvarUpa pAMcamA yamanA abhyAsavALA yogIne janmanI upasthiti (jAtismaraNa) thAya che. "bhUtakALamAM huM koNa hato; vartamAnamAM huM kevo chuM ane bhaviSyamAM kayA kAryane karanAro thaiza." - ityAdi jijJAsA hoya tyAre A aparigrahanI pratiSThAne pAmelA yogI tene sArI rIte jANI le che. mAtra bhoganAM sAdhanono parigraha ja parigraha nathI. paraMtu AtmAne zarIrano parigraha paNa parigraha che. kAraNa ke viSayonI jema zarIra paNa bhoganuM sAdhana che. e zarIrano parigraha hote chate rAganA anubaMdhanA kAraNe bahirmukha ja pravRtti thavAthI tAttvikajJAnano AvirbhAva zakya nathI. jayAre zarIrAdinA parigrahanI nirapekSatAne laIne mAdhyathyanuM avalaMbana levAya che. tyAre te madhyastha yogIne rAgAdi doSanA tyAgathI aparigrahano abhyAsa; bhUtabhaviSyajanmanA saMbodhanuM kAraNa bane ja che. e pramANe yogasUtrathI (2-39) jaNAvyuM che. aparigrahanI sthiratAmAM bhUta vartamAna ane bhaviSyanA janmanA kevA prakAranuM samyajJAna thAya che. arthAt bhUtakALamAM huM koNa hato, kyAM hato, kevI rIte raheto; vartamAnazarIra bhUtonuM kArya che ke bhUtono samUha che athavA bhUtothI anya che; tema ja bhaviSyamAM huM koNa thaiza, kevI rIte thaIza ane kyAM thaiza... ityAdi viSayanI jijJAsAmAM tene sArI rIte jJAna thAya che. 21-6ll anyadarzanane AzrayIne yamanuM phaLa varNavIne have zrI jinezvaradevonA pravacanane AzrayIne te varNavAya che- itthaM yamapradhAnatvamavagamya svatantrataH / yogabIjamupAdatte, zrutamatra zrutAdapi // 21-7 // itthamiti-itthamuktaprakAreNa svatantrataH svAbhimatapAtaJjalAdizAstrato yamapradhAnatvamavagamya / atra mitrAyAM dRSTau nivRttAsadgrahatayA sadguruyoge zrutAjjinapravacanAt zrutamapi yogabIjamupAdatte tthaamAvyAt //ra0-7I. "svAbhimata pataMjali vagerenA zAstrathI ahiMsAdi yamanuM prAdhAnya jANIne; ahIM mitrAdeSTimAM AtmA zrI jinezvaradevonA pravacanathI sAMbhaLelA paNa yogabIjane grahaNa kare eka parizIlana 179 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che." - A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba A mitrAdaSTi mithyASTine hoya che. sAmAnya rIte AvA AtmAone karmanI laghutAe yogane anukULa sAmagrI prApta thatI hoya che. paraMtu zarUAtamAM ja lokottara evA, zrI tIrthaMkara paramAtmAe prarUpelA yoganI sAmagrI badhAne maLI ja jAya evuM na bane - e samajI zakAya che. AvI sthitimAM pahelA guNasthAnake pataMjali vagerenA zAstranA paricayathI yoganI sAmagrIno upayoga karI tyAM jaNAvelA yamAdi yogALAdinuM prAdhAnya te te AtmAone jANavA maLe che. e mujaba teo zakya prayatna teno svIkAra karI yoganI pravRttino AraMbha kare che. te vakhate yogadharmanI parama prItine kAraNe ane koInI pratye evo pUrvagraha na hovAnA kAraNe teo yogazAstronuM zravaNa khUba ja AdarathI karatA hoya che. Ama karatAM koI vAra zrI jinezvaradevonA pravacanathI sAMbhaLelA yogabIjanuM te svabhAvathI ja grahaNa kare che. emAM mukhyapaNe AtmAno A pUrveno asaMdhraha nivRtta thayelo hovAthI ane sadguru bhagavaMtanI pAse zravaNa karyuM hovAthI ahIM yogabIjanuM upAdAna pAramArthika rIte zakya bane che. 21-chA uktyogbiijmevaahsAmAnyathI kahelA yogabIjane ja jaNAvAya che- jineSu kuzalaM cittaM, tannamaskAra eva ca / praNAmAdi ca saMzuddhaM, yogabIjamanuttamam // 21-8 // jineSviti-jineSvarhatsu kuzalaM dveSAdyabhAvena prItyAdimaccittam, anena manoyogavRttimAha / tannamaskAra eva jinanamaskAra eva ca, tathAmanoyogapreritaH, ityanena vAgyogavRttiM (Aha) / praNAmAdi ca paJcAGgAdilakSaNam, AdizabdAnmaNDalAdigrahaH / saMzuddhamazuddhavyavacchedArthametat tasya sAmAnyena yathApravRttakaraNabhedatvAttasya ca yogabIjatvAnupapatteretatsarvaM sAmastyapratyekabhAvAbhyAM yogabIjaM mokSayojakAnuSThAnakAraNamanuttamaM sarvapradhAnaM viSayaprAdhAnyAt / / 21-8 / / "zrI jinezvaradevone vize kuzala citta, teozrIne namaskAra ja ane teozrIne praNAma vagere je zuddha che; te yoganAM sarvottama bIja che." - A pramANe AThamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke A mitrAdaSTimAM mumukSu AtmAne zrI arihaMta paramAtmAnI pratye dveSa ke upekSAdi bhAva na hovAthI tenuM citta prIti-bhaktithI yukta hoya che. AnAthI te mumukSunA mananA yoganI vRtti jaNAvI che. A manoyogathI prerita mumukSu zrI arihaMta paramAtmAne namaskAra kare che. namaH... ityAdi zabdoccAraNapUrvaka kara-saMyojanAdi vyApArasvarUpa namaskAra che. AnAthI mumukSunI vAgyogavRtti jaNAvI che. 180 mitrA batrIzI Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAMge zrI arihaMtaparamAtmAne praNAma karavo; teozrIne pradakSiNA ApavI... vagere yoganAM anuttama koTInAM bIja che. zlokamAM saMzuddha A pada, azuddha praNAmAdinA vyavaccheda mATe che. azuddha praNAmAdi sAmAnyathI yathApravRttakaraNa vakhate hoya che. graMthideze AvelA jIvone e yathApravRttakaraNa hoya che, je abhavyAtmAone tema ja acaramAvartakALamAM bhavyAtmAone paNa hoya che. ethI A karaNa (graMthidezane prApta karAvanAra AtmapariNAma); yoganA bIja svarUpe varNavAnuM nathI. nadInA goLa paththaronI jema karmanI sthitino paribhoga karatAM karatAM jyAre paNa AyuSyakama sivAyanAM sAta karmonI sthiti eka koTAkoTi sAgaropamathI ochI (aMtaHkoTAkoTI sAgaropama) hoya che; tyAre te AtmAo graMthidezane prApta hoya che. te vakhatanA temanA AtmapariNAmane yathApravRtti-karaNa kahevAya che. AvI sthiti jIvane A bhavacakramAM anaMtI vAra prApta thatI hoya che. jyAM eka mithyAtva-mohanIya karmanI ja utkRSTa sthiti sittera koTAkoTI sAgaropamanI hoya che, tyAM ATalI laghubhUta karmanI sthiti anaMtI vAra prApta thavA chatAM Aja sudhI eno lAbha ApaNe laI zakyA nahIM. enuM kAraNa ApaNI ajJAnadazA che. graMthideze AvyA pachI paNa graMthine oLakhavA dRSTinI AvazyakatA hoya che, je A yathApravRttikaraNanA kALamAM prApta thatI nathI. A kALamAM thanArA praNAmAdi (paMcAMga-praNipAtAdi) zuddha hotA nathI. saMzuddhapraNAmAdi ja yoganAM bIja che. ahIM varNavelA kuzalacittAdi badhA samudAyarUpe athavA svataMtrarUpe dareka yoganAM uttamottama bIja che. kAraNa ke tenA viSayabhUta zrI jinezvaradevo anuttama (sarvottama) che. tethI te paramatAraka paramAtmAne vize kuzalacittAdi anuttama bIja che... ItyAdi samajI zakAya che. /ra1-8 upara jaNAvelA yoganA bIjanI prApti jyAre thAya che te samayane jaNAvAya che carame pudgalAvarte, tathAbhavyatvapAkataH / pratibandhojjhitaM zuddhamupAdeyadhiyA hAdaH // 21-9 // carama iti-ado hi etacca carame'ntye pudgalAvarte bhavati / tathAbhavyatvasya pAkato mithyAtvakaTukatvanivRttyA manAgmAdhuryasiddheH / pratibandhenAsaGgenojjhitamAhArAdisaMjJodayAbhAvAt phalAbhisandhirahitatvAcca / tadupAttasya tu svataH / pratibandhasAratvAd / ata evopAdeyadhiyA'nyApohenAdaraNIyatvabuddhyA zuddhaM / taduktam-'upAdeyadhiyAtyantaM saMjJAviSkambhaNAnvitam / phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetadIdRzam IchA" ra7-// "tathAbhavyatvanA paripAkathI chellA pudgalAvarta kALamAM phaLanI abhisaMdhithI rahita upAdeyabuddhithI A yoganuM bIja zuddha maLe che. (anyakALe koi paNa rIte AvuM zuddha yoganuM bIja prApta thatuM nathI.)" - A pramANe navamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke, tathAbhavyatva eka parizIlana 181 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (bhavyatvavizeSa)nA paripAkathI anAdikAlIna mithyAtvanI kaTutA dUra thavAnA kAraNe saheja mAdhurya Ave che tethI chellA pudgalaparAvartakALamAM ja zuddha evA yogabIjanI prApti thAya che. e yogabIjonI zuddhi; AhArasaMzA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA ane parigrahasaMjJA vagere saMjJAono udaya na hovAthI A lokanA ke paralokanA phaLanI abhisaMdhi(utkaTa icchA)nA abhAvanA kAraNe che. evI abhisaMdhinA kAraNe jo yoganAM bIjonuM grahaNa karavAmAM Ave to te yoganAM bIjo svayaM pratibaMdha(sukhano rAga vagere)nA sAravALAM bane che. pratibaMdhothI ujjita (rahita) nathI rahetAM. je bIjo(yogabIjo)nA kAraNe vastutaH pratibaMdhathI rahita(sarvathA mukta) banavAnuM che e yogabIjo pote ja rAga vagere pratibaMdhathI sahita hoya to kevI sthiti thAya - e ApaNane samajI zakAya evuM che. kAraNa ke je pANIthI kapaDAM dhovAnAM che, e pANI ja jo gaMduM hoya to kapaDAMnuM zuM thAya - e ApaNe barAbara samajI zakIe chIe. AthI ja A pratibaMdhothI ujijhata yoganAM bIjonuM upAdAna upAdeyabuddhithI arthAtu enAthI anyane dUra karI yogabIjo pratyenA AdarapUrvaka thAya che. A yogabIjanI AdaraNIyatAbuddhinA kAraNe te bIjo zuddha che. A vAtane jaNAvatAM yogadaSTisamuccayamAM (zloka naM. 25) pharamAvyuM che ke - "atyaMta upAdeyabuddhithI, AhArasaMjJAdi sarva saMjJAonA udayanA abhAvathI yukta ane bhavAMtargata phaLanI abhisaMdhithI rahita evuM yogabIjonuM A upAdAna saMzuddha che. arthAt tevA prakAranAM te te kAlAdi kAraNonI prApti thaye chate tathAsvabhAve jema phaLano pAka zarU thAya che, tema A yoganAM bIjo phaLAnukUla bane che." - ityAdinuM anusaMdhAna yogadRSTisamuccayathI karI levuM joie. //ra1-9AA yoganAM bIjo pratibaMdhothI rahita hoya to zuddha bane che - e jaNAvIne have te pratibaMdhasahita hoya to kevAM hoya che : te jaNAvAya che- pratibandhaikaniSThaM tu, svataH sundaramapyadaH / tatsthAnasthitikAryeva, vIre gautamarAgavat // 21-10 // pratibandheti-pratibandhe svAsaGge ekA kevalA niSThA yasya tattathA / ado jinaviSayakuzalacittAdi tatsthAnasthitikAryeva tathAsvabhAvatvAt / vIre vardhamAnasvAmini gautamarAgavad gautamIyabahumAnavad / asaGgasaktyaiva hyanuSThAnamuttarottarapariNAmapravAhajananena mokSaphalaparyavasAnaM bhavati iti vivecitaM prAk |26-10nI "potAnI AsaktimAtramAM niSThAvALuM A yoganuM bIja svarUpathI suMdara hovA chatAM zrI mahAvIra paramAtmAne vizenA zrI gautamasvAmInA bahumAnanI jema te sthAnamAM ja sthitine karAvanAruM che. (AgaLanA guNasthAnake laI jatuM nathI.)". A pramANe dazamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke zrI jinezvaradevone vize kuzalacitta.. vagere svarUpa je yoganAM 182 mitrA batrIzI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIja che te sarasa che - barAbara che... ityAdi svarUpa te te bIjo pratyenA svAsaMgane pratibaMdha kahevAya che. AvA prakAranA pratibaMdhanI niSThAvALuM yoganuM bIja hovAthI svataH suMdara ja che paraMtu evA bIjathI mumukSu je pahelA guNasthAnakAdi guNasthAnake hoya te guNasthAnake ja tenI sthiti rahe che. te vastune spaSTa karavA udAharaNa tarIke ahIM zrI gautamasvAmIne varNavyA che. bhagavAna devAdhideva zrI mahAvIraparamAtmAnI pratye zrI gautamasvAmIne bahumAnagarbhita rAga hato. paraMtu te svarUpathI suMdara(paramAtmA pratyeno rAga) hovA chatAM enI vidyamAnatAmAM zrI gautamasvAmIne AThamA guNasthAnakanI prApti na thaI. guNasthAnakanI sthiti ane svottaraguNasthAnakanI prApti : e bemAM ghaNuM ja aMtara che. ISTa sthAnanI prApti ane aprAptimAM jeTaluM aMtara che eTale e bemAM aMtara che. AthI samajI zakAze ke "A ja sAruM che' - AvA prakAranA AsaMgadoSathI yukta anuSThAna iSTaphaLanI prAptinuM kAraNa banatuM nathI. mAtra guNasthAnakanI sthitine TakAvI rAkhe che. asaMgasaktithI ja anuSThAna, uttarottara pariNAmanA pravAhanI pratye kAraNa banavA dvArA arthAt tAdaza anuSThAna tevA prakAranA pariNAmanA pravAhane utpanna karavA dvArA mokSaphaLanI prAptimAM paryavasita bane che... A pramANe A pUrve vistArathI graMthakArazrIe jaNAvyuM che. 21-10gA. sAmAnya rIte yoganAM bIjonuM upAdAna caramAvartakALamAM zakya bane che te jaNAvIne have te kALamAM paNa te cokkasa kyAre bane che te daSTAMtapUrvaka jaNAvAya che- sarAgasyApramattasya, vItarAgadazAnibham / abhindato'pyado granthi, yogAcAryeryathoditam // 21-11 // sarAgasyeti-adaH zuddhayogabIjopAdAnaM granthimabhindato'pi jIvasya caramayathApravRttakaraNasAmarthyena tathAvidhakSayopazamAdatizayitAnandAnubhavAt / sarAgasyApramattasya sato yatervItarAgadazAnibhaM sarAgasya vItarAgatvaprAptAviva yogabIjopAdAnavelAyAmapUrvaH ko'pi svAnubhavasiddho'tizayalAbha iti bhAvaH / thohita govA ra9-99o. Azaya e che ke caramapudgalaparAvartakALamAM paNa anAdimithyAdRSTi jIvoe jyAM sudhI graMthibheda karyo nathI, tyAM sudhI mithyAtvanI vidyamAnatA hovAthI te kALamAM paNa zuddhayogabIjonI prApti kaI rIte thAya che te praznanA samAdhAnane zlokathI jaNAvAya che. zlokArtha spaSTa che ke, rAgasahita evA apramattayatine(sAdhune) vItarAgadazA jema prApta thAya che tema graMthine bhedato na hovA chatAM A yoganuM bIja caramAvartakALamAM te te jIvone prApta thAya che. A zlokathI jaNAvelI vAtano Azaya e che ke caramapudgalAvartakALamAM tathAbhavyatvanA paripAkathI carama(zuddha) yathApravRtti pravRttIkaraNanA sAmarthyathI tevA prakAranA viziSTa kSayoeka parizIlana 183 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazamanA kAraNe atizaya AnaMda thato hovAthI A zuddhayogabIjanuM upAdAna, graMthibheda karyA vinA paNa thAya che. rAgasahita evA apramatta sAdhumahAtmAne vItarAgadazAnI (vItarAgatulya dazAnI) prApti thaye chate je niratizaya AnaMdano anubhava thAya che, evo yogabIjanA upAdAna vakhate mitrAdRSTimAM apUrva evo koI svAnubhavasiddha atizaya prApta thAya che. A viSayamAM yogAcAryo (AgaLanA zlokathI jaNAvavAmAM Avaze te) kahe che. 21-11 yogAcAryoe je kahyuM che te jaNAvAya che ISadunmajjanAbhogo, yogacittaM bhavodadhau / tacchaktyatizayocchedi, dambholinthiparvate // 21-12 // ISaditi-yogacittaM yogabIjopAdAnapraNidhAnacittaM / bhavodadhau saMsArasamudre / ISanmanAgunmajjanasyAbhogaH / tacchakterbhavazakteratizayasyodrekasyocchedi nAzakaM / granthirUpe parvate dambholirvajaM niyamAttadvedakAritvAd / itthaM caitatphalapAkArambhasadRzatvAdasyeti samayavidaH / / 21-12 / / "yoganuM citta; A bhavasamudramAM thoDA upara AvavA mATe Abhoga (mArga-jagyAupAya...) che, bhavamAM bhramaNane anukULa evI bhavazaktinA ucchedana karanAruM che ane graMthisvarUpa parvatane bhedavA mATe ja che." - A pramANe bAramA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke A yoganuM citta arthAt yoganA bIjanuM grahaNa karavA aMgenuM je praNidhAna (utkaTa nirNaya) che te praNidhAnayukta cittanuM svarUpa A zlokathI yogazAstranA jANakAronA jaNAvyA mujaba varNavyuM che. anAdikALathI AtmA bhavasamudranA taLiye hovAthI tene tAranAra koI prApta thayo na hato. taLiye beselAnI koIne khabara paNa na paDe. teo bacAvavA mATe bUma paNa pADe to te koine paNa saMbhaLAya nahi. AvI sthitimAM bhavasamudramAM DUbelA AtmAne saheja upara AvavA mATenA mArga upAya svarUpe A yoganA bIjanA upAdAna saMbaMdhI praNidhAnavALA yogacittanI prApti thAya che. ethI e AtmA bhavasamudrathI bahAra AvavA potAnI meLe thoDIghaNI mahenata karI zake tema ja bacAvavA mATe bUma paNa pADI zake, jethI tAraka sAmagrIno khUba ja saraLapaNe yoga prApta thAya che. tema ja atyAra sudhInA bhavabhramaNanuM ekamAtra kAraNa rAgAdithI yukta saMkliSTa citta che. e saMkleza ja bhavanI zakti che. eno uccheda-nAza A yoganuM citta kare che. rAgadveSanI tIvra pariNati svarUpa graMthi che. atyAra sudhI ene bhedavAnuM zakya banyuM na hovAthI e AtmapariNAma (graMthi) parvatajevo durbheda che, jene bhedavA mATe tAdaza pariNAmavALuM(praNidhAnavALuM) yoganuM citta vajajevuM che... e pramANe yogAcAryoe kahyuM che. A pramANe yoganA bIjanA upAdAna saMbaMdhI praNidhAnathI yukta citta, mokSasvarUpa phaLanA pAkanA AraMbha jevuM che arthAta ethI bhaviSyamAM 184 mitrA batrIzI Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cokkasa ja mokSanI prApti thaze - e pramANe AgamanA jANakAro kahe che... ityAdi upayogapUrvaka vicAravuM joie. /ra1-12I zrI jinezvaradevone vize kuzala citta.. vagere upara jaNAvelAM ja yoganAM bIja che.. evuM nathI; tenAthI anya paNa che - te jaNAvAya che AcAryAdiSvapi hotad, vizuddhaM bhAvayogiSu / na cAnyeSvapyasAratvAt, kUTe'kUTadhiyo'pi hi // 21-13 // AcAryAdiSvapIti-AcAryAdiSvapi AcAryopAdhyAyatapasvyAdiSvapi / etat kuzalacittAdi / vizuddhaM saMzuddhameva / bhAvayogiSu tAttvikaguNazAliSu yogabIjaM / na cAnyeSvapi dravyAcAryAdiSvapi / kUTe'kUTadhiyo'pi hi / asAratvAdasundaratvAt / tasyAH sadyogabIjatvAnupapatteH / / 21-13 / / bhAvayogI - pU. AcAryabhagavaMtAdine vize paNa A kuzala citta vagere saMzuddha che; bIjAne vize te vizuddha nathI; kAraNa ke je phUTasvarUpa (khoTA-AbhAsAdi svarUpa) che temanAmAM akUTapaNAnI buddhi asAra che." - A pramANe teramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke zrI jinezvaradevone vize jema kuzala cittAdi (namaskAra-paMcAMga praNAmAdi) vizuddha yogabIja che tema bhAvayogIsvarUpa arthAt tAttvika rIte guNone dharanArA evA pU. AcAryabhagavaMto, pU. upAdhyAyabhagavaMto ane pU. tapasvI mahAtmAo vagerene vize paNa je kuzala cittAdi che te paNa vizuddha evAM yogabIja che. paraMtu bhAvayogI evA AcAryabhagavaMtAdine choDIne bIjA je dravyAcAryAdi che temane vize kuzalacittAdi yogabIja nathI. je bhAvathI rahita ane tAttvika guNothI rahita che temane bhAvayogI mAnIne temane vize kuzalacittAdi dhAraNa karavAnuM ucita nathI. kAraNa ke kUTamAM akUTatvanI buddhi suMdara nathI. asAra buddhithI dhAraNa karelA kuzalacittAdimAM sadyogabIjatva anupapanna che - e samajI zakAya che. 21-13 pU. AcAryAdi bhagavaMtone vize kuzala cittAdi svarUpa yoganAM bIjothI atirikta yoganAM bIjo jaNAvAya che- zlAghanAdyasadAzaMsAparihArapuraHsaram / vaiyAvRtye gha vidhinA, tethvAzavizeSata: //ra1-14| zlAghaneti-zlAghanAdeH svakIrtyAryA'satyasundarAzaMsA prArthanA tatparihArapurassaraM / vaiyAvRttyaM ca vyApRtabhAvalakSaNamAhArAdidAnena / vidhinA sUtroktanyAyena / teSu bhAvayogiSvAcAryeSu / AzayavizeSatazcittotsAhAtizayAt / yogabIjam / / 21-14 / / eka parizIlana 185 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bhAvayogI evA pU. AcArya bhagavaMtAdine vize cittanA utsAhavizeSathI; zlAghAdinI kharAba AzaMsAno tyAga karavApUrvaka vidhi anusAra je vaiyAvRttva karAya che te yogabIja che." - A pramANe caudamA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke bhAvayogIsvarUpa pU. AcArya bhagavaMtAdinuM vaiyAvRttva karavuM : e yogabIja che. vaiyAvRttva karatI vakhate, potAnI kIrti ke yaza badhe phelAya che : evI je asad-kharAba icchA che teno tyAga karavo joie. arthAt e tyAganI mukhyatAe vaiyAvRttva ka2vuM joie. AvuM vaiyAvRttva vidhipUrvaka arthAt zAstramAM jaNAvyA mujaba yathAsamaye puruSAdine AzrayIne karavuM. arthAt prathama pU. AcAryabhagavaMtanuM tyAra bAda pU. upAdhyAyabhagavaMtAdinuM vaiyAvRttva karavuM... ityAdi zAstramAM jaNAvela vidhipUrvaka vaiyAvRttva karavuM. pU. AcAryabhagavaMtAdine, potAnAM bIjAM badhAM kAma paDatAM mUkIne teozrInA kAmamAM ja cittano upayoga rAkhI AhAra lAvI ApavAdi svarUpa vaiyAvRttva che. A vaiyAvRttva, cittanA atyaMta utsAha svarUpa AzayavizeSathI karavuM. nA chUTake, jema-tema, ke na karIe to kharAba lAgaze... ityAdi pariNAmathI na karavuM. anyathA te yogabIjasvarUpa pariNamaze nahi. AthI samajI zakAze ke vaiyAvRttva - e navI vastu nathI. varSothI ApaNe e karI ja rahyA chIe. paraMtu yogabIjasvarUpa vaiyAvRttva khUba ja agharuM che. pU. AcAryabhagavaMtAdi bhAvayogIo pratye bahumAnAtizaya pragaTe, tyAre ja A yogabIjanI prApti thai zakaze. A jagatamAM pU. AcAryabhagavaMtAdi bhAvayogIo karatAM koi ja adhika nathI - enI pratIti ja tAdeza bahumAnAtizayane jALavI rAkhe che. je divase paNa e bhAvayogIo karatAM A jagatamAM koi paNa mANasa koi paNa rIte zreSTha jaNAze te divase pU. AcAryabhagavaMtAdi pratye bahumAna naSTa thaze ane tethI tenAthI rahita vaiyAvRttva paNa yogabIja nahi bane... e spaSTa che. 21-14 yoganAM bIjAMtarane ja jaNAvAya che-- bhavAdudvignatA zuddhauSadhadAnAdyabhigrahaH / tathA siddhAntamAzritya, vidhinA sevAvi ca // 21-11|| bhavAditi-bhavAtsaMsArAdudvignatA iSTaviyogAdyanimittakasahajatyAgecchAlakSaNA / zuddho nirdoSa auSadhadAnAderabhigraho bhAvAbhigrahasya viziSTakSayopazamalakSaNasya bhinnagranthereva bhAve'pi dravyAbhigrahasya svAzrayazuddhasyAnyasyApi sambhavAt / tathA siddhAntamArSaM vacanamAzritya na tu kAmAdizAstrANi / vidhinA nyAyAttadhanasatprayogAdilakSaNena lekhanAdikaM ca yogabIjam / / 21-15 / / zlokArtha spaSTa che ke "bhavodvega, zuddha auSadhAdi pradAnano abhigraha ane vidhipUrvaka siddhAMtane AzrayIne lekhana vagere karavuM..." - e yoganAM bIja che. kahevAnuM tAtparya e che ke, anaMtopakArI zrI tIrthaMka252mAtmAdie A saMsArane anaMta duHkhamaya, duHkhaphalaka ane mitrA batrIzI 186 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkhaparaMparaka varNavyo che. bhUtakALanAM zubhAzubha karmanA yoge iSTanI prApti ane aniSTanI prApti thayA ja karatI hoya che. paraMtu koI koI vAra ISTaviyogAdinA kAraNe A saMsAra pratye udvega Avato hoya che. ISTaviyogAdinimittaka A bhavogane choDIne jemAM ISTaviyogAdi nimittabhUta nathI evo sahaja rIte saMsAranI asAratAne samajIne) bhavanA tyAganI icchA svarUpa je bhavoga che ? te yoganuM bIja che. nirdoSa-zuddha evA auSadhAdi(AhAra vastra pAtrAdi) ApavA aMge dravyathI abhigraha karavo... e yoganuM bIja che. A mitrAdaSTimAM graMthibheda thayo na hovAthI mohanIyakarmano kSayopazamavizeSa prApta thayelo nathI. tethI te svarUpa bhAvAbhigrahano ahIM saMbhava nathI. topaNa bhAvanA kAraNabhUta zuddha dravyane AzrayIne ahIM abhigraha hoya che. arthAt ahIM pradhAna dravyanikSepAne AzrayIne auSadhAdipradAnanA viSayamAM abhigraha(niyama) hoya che. RSioe upadezelA vacanane siddhAMta kahevAya che. tene AzrayIne paraMtu kAmazAstra ke arthazAstrAdine AzrayIne nahi, je lekhanAdi che te yoganuM bIja che. A lekhanAdi paNa nyAyathI upArjana karelA dhananA satyayoga(vAparavA) dvArA tema ja bhakti-bahumAnAdipUrvaka vidhithI karavuM joie. anyathA avidhipUrvaka karela lekhanAdi siddhAMtane AzrayIne paNa hoya toya te yoganuM bIja nathI... ityAdi barAbara samajI levuM joie. yogamArganI ArAdhanA karavAnI bhAvanAvALAe avidhinI bhayaMkaratA barAbara yAda rAkhavI joie. ra1-1panA lekhnaadikmevaahlekhanAdi yogabIja che. tyAM lekhanAdi padArthane jaNAvAya che lekhanA pUjanA dAnaM, zravaNaM vAcanodgrahaH / prakAzanAtha svAdhyAyazcintanA bhAvaneti ca // 21-16 // lekhaneti-lekhanA satpustakeSu / pUjanA puSpavastrAdibhiH / dAnaM pustakAdeH / zravaNaM vyAkhyAnasya / vAcanA svayamevAsya / udgraho vidhigrahaNamasyaiva / prakAzanA gRhItasya bhavyeSu / atha svAdhyAyo vAcanAdirasyaiva / cintanA granthArthatA'syaiva / bhAvaneti caitadgocaraiva / yogabIjam / / 21-16 / / lakhavuM (lakhAvavuM); pUjA karavI; pustakanuM pradAna karavuM; graMthanuM zravaNa karavuM; vAcanA levI, bIjAne jaNAvavuM; svAdhyAya karavo; arthanuM ciMtana karavuM ane bhAvanA karavI: A yoganAM bIja che." - A pramANe soLamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke RSi-maharSie prarUpelA siddhAMtane sArAM pustakomAM lakhavA ane lakhAvavAne 'lekhanA' kahevAya che. e pustakonI puSya-vastra vagerethI pUjA karavA svarUpa pUjanA che. pU. gurubhagavaMtane jarUra paDye pustaka... eka parizIlana 187 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagere (adhyayanAdi mATenAM sAdhana) ApavA svarUpa "dAna che. pU. gurubhagavaMta pAse vyAkhyAnanuM zravaNa karavA svarUpa zravaNa che. svayaM vyAkhyAnanI vAcanA levI, vidhipUrvaka tenuM grahaNa karavuM ane bhavya jIvone vize grahaNa karelA te te padArthane jaNAvavA... tene anukrame "vAcanA", "udmaha" ane "prakAzanA" kahevAya che. vyAkhyAnagraMthanI vAcanA vagere svAdhyAya prasiddha che. graMthanA arthane AzrayIne vyAkhyAnanI ja ciMtanA ahIM "ciMtanA' che. ane vAraMvAra te viSayanI ja paribhAvanAne bhAvanA kahevAya che. A rIte lekhanA pUjanA dAna zravaNa vAcanA udhraha prakAzanA svAdhyAya ciMtanA ane bhAvanA yogabIja che, je A pUrve lekhanAdi padathI sUcavyAM hatAM. ra1-16ll. avAMtara yogabIjo ja jaNAvAya che- bIjazrutau parA zraddhAntarvizrotasikAvyayAt / tadupAdeyabhAvazca, phalautsukyaM vinAdhikaH // 21-17 // bIjeti-bIjazrutau yogabIjazravaNe / parA utkRSTA zraddhA 'idamitthameva' iti pratipattirUpA / antavizrotasikAyAzcittAzaGkAyA vyayAt / tasyA bIjazruterupAdeyabhAvazcAdarapariNAmazca / phalautsukyamabhyudayAzaMsAtvarAlakSaNaM vinA'dhiko'tizayito yogabIjam / / 21-17 / / "cittanI AzaMkA dUra thavAthI yoganAM bIjo sAMbhaLavAmAM utkRSTa zraddhA janme che ane abhyadayAdi phaLanA phukya vinA yogabIjazravaNamAM adhika upAdeyabhAva Ave che. e zraddhA ane upAdeyabhAva yogabIja che." - A pramANe sattaramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke upara jaNAvelAM yogabIjonuM zravaNa karavAthI mitrAdaSTimAM yogInuM ajJAna dUra thatuM jAya che. tene laIne cittanI AzaMkAo paNa dUra thavAthI "A, A pramANe ja che.'... ityAdi svarUpe yogabIjanI pratipatti (abhyapagama-svIkAra) svarUpa utkRSTa evI zraddhA jAge che. mananI zaMkA dUra thavAthI zraddhA majabUta bane - e samajI zakAya che. mananI zaMkA ja zraddhAne vicalita ane malina banAve che. nizcala ane nirmaLa evI zraddhA yoganuM bIja che. yogabIjanAM zravaNano atyaMta AdarabhAva : e yoganuM bIja che. mitrAdaSTimAM bIjazrutimAM je parama upAdeyabhAva-AdarabhAva hoya che, enuM kAraNa e che ke tyAM phaLanI utsukatA hotI nathI. graMthakArazrIe tenuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke abhyadaya(A lokamAM mAnasanmAnAdi)nI AzaMsA ane utAvaLa(tvarA) svarUpa phalautsukya che. A loka saMbaMdhI koI paNa phaLanI icchA; autsukSmasvarUpa hoya e samajI zakAya che. tema ja kArya karatI vakhatanI tvarAutAvaLa paNa phaLanI utsukatAne jaNAvanArI hoya che. AvA prakAranI phalosukatA ahIM na 188 mitrA batrIzI Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAthI khUba ja svasthacitte mitrAdaSTimAM bIjazruti, parama AdarapUrvaka thAya che. e paNa yoganuM bIja che... ityAdi barAbara vicAravuM. 21-17nA mitrAdaSTinA yogIne je phaLa prApta thAya che, te jaNAvAya che- nimittaM satpraNAmAde, bhadramUrteramuSya ca / zubho nimittasaMyogo'vaJcakodayato mataH // 21-18 // nimittamiti-amuSya cAnantaroditalakSaNayogino jIvasya / bhadramUrteH priyadarzanasya / satpraNAmAderyogabIjasya nimittaM zubhaH prazastaH / nimittasaMyogaH sadyogAdisambandhaH / sadyogAdInAmeva niHzreyasasAdhananimittatvAjjAyate / avaJcakodayAdvakSyamANasamAdhivizeSodayAt / / 21-18 // "kalyANakArI jenuM svarUpa che, evA A yogIne sa...sAmAdinA nimittabhUta prazasta sadyogono saMyoga; avaMcakayoganA udayanA kAraNe prApta thAya che... - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. Azaya e che ke A pUrve jemanuM svarUpa varNavyuM che, e mitrAdaSTinA yogIo bhadramUrti arthAt jotAMnI sAthe priya bananArA evA priyadarzanavALA che. saTUNAmAdisvarUpa yoganAM bIjone prApta karyA pachI tenA kAraNabhUta sadyogAdinA saMbaMdhane teo prApta kare che. mokSanAM sAdhanonI prAptimAM sadyogAdi ja nimitta che. ane e sadyoga ane enA AzrayabhUta sadyogIonA kAraNe AtmA sa...sAmAdine karI zake che. mumukSu AtmAone A sadyogAdi svarUpa nimittano saMyoga prazastarUpa bane che ane tenI prApti avaMcakayoganA AvirbhAvathI thAya che. samAdhivizeSasvarUpa e yoganuM varNana have pachI karavAmAM Avaze. saTUNAmAdi (zuddhapraNAmAdi) yoganAM bIja che. e karavA mATe sadyogAdino saMyoga(saMbaMdhI Avazyaka che ane te avaMcakayoganA AvirbhAvathI prApta thAya che... ityAdi yAda rAkhavuM. ra1-18 avaMcakayoganuM svarUpAdi jaNAvAya che yogakriyAphalAkhyaM ca, sAdhubhyo'vaJcakatrayam / zrutaH samAdhiravyakta, iSulakSyakriyopamaH // 21-19 // yogeti-sAdhubhyaH sAdhUnAzritya / yogakriyAphalAkhyamavaJcakatrayaM yogAvaJcakakriyAvaJcakaphalAvaJcakalakSaNam / avyaktaH samAdhiH zrutaH, tadadhikAre pAThad / iSulakSyakriyopamaH zarazaravyakriyAsadRzaH / yathA zarasya zaravyakriyA tadavisaMvAdinyeva, anyathA tatkriyAtvAyogAt, tathA sadyogAvaJcakAdikamapi saMghoghavisaMvAgheveti mAvaH ra1- "sAdhumahAtmAne AzrayIne, anukrame yoga kriyA ane phaLa nAmavALA traNa avaMcakyoga; bANanI lakSya vadhavAnI kriyA jevA; avyakta samAdhi svarUpe prasiddha che." - A pramANe eka parizIlana 189 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ogaNIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke yogAvaMcaka; kriyAvaMcaka ane phalAvaMcaka: A traNa prakArano avaMcaka yoga che. yogAdine AzrayIne jenuM phaLa avazya prApta thAya che tene yogAvaMcakAdi yoga kahevAya che. sAmAnya rIte yoga, kriyA ane phaLa : A saMsAramAM ApaNe pAmatA ja hoie chIe. paraMtu te sAdhune AzrayIne na hovAthI avaMcakyoganI prApti thatI nathI. yoga sAdhu mahAtmAno thavo joie. vaMdanAdi kriyA teozrInI pratye thavI joIe ane te kriyAnuM phaLa paNa avazya prApta thavuM joie. dharmakriyA karavAnuM mana thAya tyAre pU. sAdhumahAtmAno yoga ja na maLe. evo yoga maLe to game te kAraNe teozrIne vaMdanAdi na karIe ane koI vAra karIe to jema-tema karIe... ityAdi kAraNe vivakSita phaLathI vaMcita rahIe - Avo anubhava to ApaNane pUratA pramANamAM che, jenA mULamAM avaMcakayoganA udayano abhAva che. mitrAdeSTimAM evuM banatuM nathI. sahajapaNe temane sadguruno yoga vagerenI prApti thAya che. enuM kAraNa avaMcaka yogano udaya(AvirbhAva) che. Ane ja avyaktasamAdhi kahevAya che. avyaktasamAdhinA adhikAramAM teno pATha hovAthI A traNa avaMcakayoga; avyaktasamAdhi tarIke prasiddha che. bANanA lakSyanI kriyA jevo avisaMvAdI avaMcaka yoga che. bANa jevI rIte cokkasa ja lakSya vadhe che, anyathA lakSya vIMdhAya ja nahi to te bANanI kriyA gaNAya ja nahi tema sadyogAvaMcakAdi yoga paNa sadguruyogAdine avazya prApta karAvanAra hovAthI avisaMvAdI ja che... ityAdi anyatrathI samajI levuM joie. //ra1-1lA sa-sAmAdinuM aMtaraMga ja kAraNa che, te jaNAvAya che- heturatrAntaraGgazca, tathA bhAvamalAlpatA / jyotsnAdAviva ratnAdimalApagama ucyate // 21-20 // heturiti-atra satpraNAmAdau / antaraGgazca hetuH / tathA bhAvamalasya karmasambandhayogyatAlakSaNasyAlpatA / jyotsnAdAviva ralakAntyAdAviva ratnAdimalApagama ucyate / tatra mRtpuTapAkAdInAmivAtra sadyo vInAM nimittatvernavopayo viti bhAvaH ra1-20|I. Azaya e che ke satpaNAmAdinuM nimitta; avaMcaka yoganA AvirbhAvathI prApta thanAra sogAdi che, te bAhya kAraNa che. paraMtu avaMcakayoga AtmapariNAmasvarUpa hovAthI tenA phaLa svarUpe prApta thanAra AtmapariNAma kayo che ke je satyabhAmAdinuM aMtaraMga nimitta che... A praznanuM samAdhAna A vasamA zlokathI karAya che. 190 mitrA batrIzI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokArtha spaSTa che ke A satpaNAmAdimAM aMtaraMga - mukhya hetu; bhAvamala arthAt karmanA saMbaMdha mATenI yogyatA svarUpa bhAvamalanI alpatA che. ratnanA malano apagama thavAthI jema ratnanI kAMti pragaTe che tema ahIM paNa karmabaMdha mATenI yogyatAno hrAsa thavAthI satkAmAdi svarUpa kArya utpanna thAya che. ratnanI kAMtine pragaTa karavA jema kSAra ApIne agnino tApa Apavo paDe che. tema ahIM paNa mRtyuTapAkAditulya sadyogAdi sasAmAdinI pratye nimittarUpe ja upayogI bane che. jyAM sudhI maLano vigama thAya nahi tyAM sudhI svabhAvasiddha kAMtino AvirbhAva nahIM thAya - e samajI zakAya che. bAhya nimitto paNa aMtaraMga maLanA prakSAlana dvArA ja svabhAvanA AvirbhAva mATe upayogI bane che, anyathA bAhya nimittono khAsa koi upayoga raheto nathI. ra1-2nA upara jaNAvela aMtaraMga hetunA samarthana mATe vyatirekamukhe jaNAvAya che. arthAt hetunI upasthitimAM kAryanuM sattva jaNAvIne have kAryanA abhAvamAM te hetuno abhAva che - e jaNAvAyache- satsu sattvadhiyaM hanta, male tIvra labheta kaH / agulyA na spRzet paGguH, zAkhAM sumahatastaroH // 21-21 // satsviti-satsu sAdhuSu sattvadhiyaM sAdhutvabuddhiM hanta tIvra prabale male karmabandhayogyatAlakSaNe sati ko labheta ? tato lAbhazakterayogAnna ko'pItyarthaH / aGgulyA paGguH sumahatastaroH zAkhAM na spRzet, tatprAptinimittasyoccatvasyArohazaktervA'bhAvAt, tadvatprakRte'pi bhAvanIyam / / 21-21 // zlokArtha khUba ja spaSTa che ke karmabaMdhanI yogyatA svarUpa maLa tIvra hoya to sAdhuone vize sAdhutvabuddhi koNa prApta kare ? kAraNa ke tAdeza buddhinA lAbha mATenI zakti tIvramalanI vidyamAnatAmAM hotI nathI. tethI te vakhate koIne paNa evI buddhino lAbha thAya nahIM. A vAtanuM samarthana karatAM zlokanA uttarArdhathI daSTAMtano upanyAsa karyo che. | suvizAla(atizaya unnata) vRkSanI zAkhAne koI pAMgaLo mANasa potAnI AMgaLIthI sparza nahIM kare. kAraNa ke te zAkhA sudhI pahoMcavA mATe je UMcAI joIe te paMgamAM nathI. athavA vRkSa upara caDhavA mATenI zakti paMgamAM nathI. vRkSa nAnuM hoya, tenA thaDane aDakavuM hoya, athavA tenI zAkhAne lAkaDI vagerethI aDakavuM hoya to hajI paMgu mANasa mATe e kathaMcit zakya che. paraMtu sumahAna vRkSanI zAkhAne potAnI AMgaLIthI aDakavAnuM hoya to koi paNa rIte e paMgu mANasa mATe to zakya nathI. AvI ja rIte prakRtamAM(cAlu viSayamAM) paNa samajI levuM joIe. karmabaMdhanI yogyatA svarUpa malanI tIvratA hoya to koIne paNa koI paNa rIte sAdhumahAtmAne vize sAdhutvanI buddhi nahi thAya... ityAdi spaSTa che. 21-21 eka parizIlana 191 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikRta vastunA samarthana mATe anvayanI pradhAnatAe daSTAMta jaNAvAya che- ___ vIkSyate svalparogasya, ceSTA ceSTArthasiddhaye / svalpakarmamalasyApi, tathA prakRtakarmaNi // 21-22 // vIkSyata iti-svalparogasya mandavyAdhezceSTA rAjasevAdipravRttilakSaNA ceSTArthasya kuTumbapAlanAdilakSaNasya siddhaye niSpattaye vIkSyate / na tu tIvrarogasyeva pratyapAyAya / svalpakarmamalasyApi puMsastathA prakRtakarmaNi yogabIjopAdAnalakSaNe / Izasyaiva svapratipannanirvAhakSamatvAt / / 21-22 / / A pUrve ekavIsamA zlokathI e samajAvyuM ke tIvramala hoya to sAdhuone vize sAdhupaNAnI buddhi nahIM ja thAya. have A zlokathI svalpamala hoya to yogabIjanuM upAdAna thaI zake che: e anvayadaSTAMtathI jaNAvAya che. "svalpa rogavALA mANasanI ceSTA ISTArthanI siddhi mATe thAya che ema jovA maLe che - tema svalpakarmamala hote chate prakRtakarmamAM paNa samajavuM." - A pramANe bAvIsamA zlokano akSarArtha che. Azaya e che ke jeo sarvathA rogarahita na hoya paNa maMdavyAdhivALA hoya to ya teonI rAjAnI nokarI vagere karavA svarUpa ceSTA, potAnA kuTuMbanuM bharaNa-poSaNa karavA svarUpa iSTanI siddhi mATe thAya che. paraMtu tIvrarogInI jema pratyapAya mATe thatI nathI. tIvrarogavALA mANaso nokarI-dhaMdhe jAya to uparathI potAnuM Arogya vadhAre bagaDavAthI potAnA kuTuMbanA bharaNa-poSaNanI vAta to dUra rahI paraMtu potAnI sAravAra karAvavAno ja prasaMga Ave. sarvathA rogarahita hoya to to sAruM ja che. paraMtu evuM to badhAne mATe na ja bane. ethI alpavyAdhivALAnI ceSTA pratyapAyanuM kAraNa banyA vinA jema ISTasiddhinuM kAraNa bane che. tema ahIM paNa jeo alpakarmamala - (karmabaMdhayogyatAsvarUpa mala)vALA jIvo yogabIjonA prahaNa svarUpa karma(kAya) mATe yogya che. teonI e pravRtti ISTasiddhi mATe thAya che. alpakarmamalavALA AtmAo ja pote svIkArelAM yogabIjono nirvAha karavA mATe samartha bane che.. ityAdi vicAravuM. 21-2rA upara jaNAvyA mujabanI yogabIjopAdAnAdinI badhI avasthA jayAre prApta thAya che; te jaNAvAya che yathApravRttakaraNe, carame cedRzI sthitiH / tAto pUrvamavemapUrvAsattito vivuM 1ra9-2rUA. yatheti-yathApravRttakaraNe carame paryantavartini ca / IdRzI yogabIjopAdAnanimittA'lpakarmatvaniyAmikA / sthitiH svabhAvavyavasthA / apUrvasyApUrvakaraNasyAsattitaH sannidhAnAtphalavyabhicArAyogAd / 192 mitrA batrIzI Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaM caramaM yathApravRttikaraNaM / tattvataH paramArthataH / apUrvameva vidurjAnate yogavidaH / yata uktm-"apuurvaasnnbhAvena vyafmavAraviyotiH | tattvatoDapUrvamaveniti yooi vidu: IkA" ra1-2rUA. "AvA prakAranI sthiti chellA yathApravRtti-karaNa'nA kALamAM hoya che. apUrvakaraNanI nikaTamAM hovAthI vAstavika rIte A caramayathApravRttikaraNa; apUrva che - A pramANe yoganA jANakAro jANe che." - A pramANe trevIsamA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAno Azaya e che ke, AvA prakAranI avasthA arthAt yoganAM bIjonAM grahaNamAM nimittabhUta ane jIvanI karmAlpatAnI niyAmaka evI A avasthA bhavanA cheDe thanAra chellA yathApravRttakaraNanA kALa daramyAna hoya che. caramayathApravRttakaraNa (zuddhayathApravRttakaraNa); AtmAno pariNAmavizeSa che. graMthine oLakhavAnuM ahIM zakya bane che. AtmAnI A avasthA-sthiti, svabhAva-vyavasthA svarUpa che. sarvathA karmarahita zuddha svarUpa AtmAno svabhAva karmAlyatAnA kAraNe aMzataH Avirbhata thato hoya che. A carama yathApravRttikaraNa apUrvakaraNanI nikaTa hoya che. tethI cokkasa phaLaprada bane che. arthAt tethI phaLanI pratye vyabhicAra Avato nathI. AthI ja A chellA yathApravRttakaraNane yoganA jANakAro apUrvaja tarIke jANe che. A viSayamAM yogadaSTisamuccayanA zloka naM. 39 thI pharamAvyuM che ke - "apUrvakaraNanI nikaTa hovAthI vyabhicArano abhAva thavAnA kAraNe; A chelluM yathApravRttakaraNa tAttvika rIte apUrva che - e pramANe yoganA jANakAro kahe che." 21-23 anAdikALathI jIvane je prathama guNasthAnakanI prApti hatI te to nAmamAtrathI ja hatI. paraMtu have A mitrAdeSTimAM je prathama guNasthAnaka che, te tenA arthane anukULa che - e jaNAvAya che pravartate guNasthAnapadaM mithyAdRzIha yat / anvarthayojanA nUnamasyAM tasyopapadyate // 21-24 // pravartata iti-yadiha jinapravacane guNasthAnapadaM mithyAdRzi mithyAdRSTau puMsi pravartate'skhalavRttiyogaviSayIbhavati / tasya guNasthAnapadasya / nUnaM nizcitam / asyAM mitrAyAM dRSTau / anvarthayojanA yogArthaghaTanA / upapadyate / satpraNAmAdiyogabIjopAdAnaguNabhAjanatvasyAsyAmevopapatteH / taduktaM haribhadrasUribhiH-"prathamaM yadguNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / asyAM tu tadavasthAyAM mukhyamanvarthayogataH // 1 // " rUti ri-24nA je ahIM mithyASTine vize "guNasthAnaka padanI pravRtti thAya che, tenA arthanI saMgati A mitrAdaSTimAM cokkasapaNe upapanna bane che." - A pramANe covIsamA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke zrI jinezvaradevonA pravacanamAM, prathama guNasthAnaka mithyASTi AtmAne hoya che. A rIte mithyASTi AtmAmAM "prathama guNasthAnaka' padano prayoga (vyavahAra) eka parizIlana 193 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAya che. e padanA arthane mithyAdaSTi AtmAmAM ghaTAvavAnuM mitrAdaSTinI avasthAmAM ja zakya bane che. kAraNa ke e avasthAmAM satyabhAmAdi svarUpa yogIjone grahaNa karavA svarUpa guNonA bhAjana, te AtmAo bane che. tethI "guNasthAnaka' zabdano artha tyAre ja prApta thAya che. e pUrve to "guNasthAnaka padano prayoga thato hato paraMtu tyAre mithyASTimAM guNa na hatA. arthAt e vakhate arthanirapekSa (anvartharahitapaNe) ja mithyAdaSTi AtmAmAM "guNasthAnaka' padano prayoga karAto hato. tethI tyAM anvaryayojanA anupapanna hatI. upara jaNAvelI vigata jaNAvatAM pU. haribhadrasUri mahArAjAe yogadaSTisamuccayamAM (zlo.naM. 40) pharamAvyuM che ke - mithyAdaSTi nAmanuM je prathama guNasthAnaka che te sAmAnyathI ja AgamamAM varNavyuM che. mitrAdaSTinI to te avasthAmAM (mithyAtvAvasthAmAM) prathama guNasthAnakapaNuM mukhya - upacArarahitapaNe hoya che. kAraNa ke A avasthAmAM upara jaNAvyA mujaba satpaNAmAdi yogabIjo svarUpa guNo hovAthI "guNasthAnaka'padanA arthanuM anusaraNa che. arthAt nAnAM zAnamati guNasthAna (guNonuM sthAna - e guNasthAna) - A vyutpatyartha ghaTe che... ityAdi spaSTa che. 21-24o. prakAratarathI ukta vastunuM ja samarthana karAya che- vyaktamithyAtvadhIprAptirapyanyatreyamucyate / ghane male vizeSastu, vyaktAvyaktadhiyo rnu kaH // 21-25 // vyakteti-anyatra granthAntare vyaktamithyAtvadhIprApti mithyAtvaguNasthAnapadapravRttinimittatvena / iyaM mitrA dRSTirevocyate / vyaktatvena tatrAsyA eva grahaNAt / ghane tIve male tu sati / nu iti vitarke / vyaktAvyaktayordhiyoH ko vizeSaH ? duSTAyA dhiyo vyaktAyA avyaktApekSayA pratyutAtiduSTatvAnna kathaJcidguNasthAnatvanibandhanatvamiti bhAvaH / vicitratayA nigamasya bahubhedatvAt tadbhedavizeSAzrayaNena vA'nyatra tathAbhidhAnamiti paribhAvanIyaM sUribhiH / / 21-25 / / "bIjA graMthamAM prathama guNasthAnaka padanA vyavahAranuM(pravRttinuM) nimitta tarIke vyakta mithyAtvanI buddhine jaNAvAya che. te vastutaH A mitrAdaSTi ja che. kAraNa ke tIvra maLa hoya to vyakta mithyAtvabuddhi ane avyakta mithyAtvabuddhi e bemAM kayo vizeSa che? (arthAta koI vizeSa nathI)-" A pramANe pacIsamA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke mitrAdeSTimAM karmanI alpatA hovAthI tene laIne tyAM mithyASTiguNasthAne prathama guNasthAna padano mukhya-upacArarahitapaNe vyavahAra thAya che. e pramANe yogadaSTisamuccayamAM tema ja tene anusarIne ahIM paNa jaNAvyuM che. 194 mitrA batrIzI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu graMthAMtaramAM mithyASTi nAmanA guNasthAnake prathama guNasthAnaka tarIke je mukhya vyavahAra thAya che temAM nimitta tarIke arthAt te zabdanA pravRttinimitta tarIke vyakta mithyAtvanI buddhine jaNAvI che. te vastutaH mitrAdaSTi ja che. vyakti mithyASTi(mithyAtva)rUpe tyAM mitrAdRSTinuM ja grahaNa karyuM che. tIvra karmamaLa hote chate vyakta mithyAtvabuddhi ane avyakta mithyAtvabuddhi - e bannemAM kayo vizeSa che? arthAt e baMnnemAM koI pharaka paDato nathI. uparathI duSTa evI vyakta mithyAtvanI buddhi; avyakta mithyAtvanI buddhinI apekSAe atyaMta duSTa che. tethI te koI paNa rIte tIvra karmamaLanI vidyamAnatAmAM guNasthAnatvanuM kAraNa nahIM banI zake - e samajI zakAya che. jo A rIte "guNasthAnaka'padanI pravRttinA nimitta tarIke mitrAdaSTiprayojaka karmamaLanI alpatA ja hoya to te pramANe anyatra paNa jaNAvavuM joie ne? vyakta mithyAtvanI buddhinI prAptine te pramANe jaNAvavAnuM barAbara to na gaNAya ne? ityAdi zaMkAnuM samAdhAna karAya che. vicitratA nilAmI... ityAdi graMthathI. eno Azaya e che ke naigamanaya vicitra che. aneka rIte vastunuM svarUpa jaNAvavAmAM tatpara evA tenA ghaNA prakAra che. tenA prakAra-vizeSane AzrayIne anyatra vyakta mithyAtvabuddhinI prAptine guNasthAnakapadapravRttinimitta tarIke jaNAvI che... ItyAdi vidvAnoe vicAravuM joie. vyakta mithyAtvabuddhinI prAptine te te graMthamAM mithyAtvaguNasthAnapadapravRttinimitta svarUpe je varNavI che, tyAM mitrAdaSTine uddezIne ja varNana che. athavA naigamanayane anusarIne graMthakAre prakAratarathI tyAM mithyAtvaguNasthAnakapadanI pravRttinA nimittanuM varNana karyuM che... eTale prakRti vAtamAM baMnne rIte paNa virodha nathI. ra1-2pA mitrAdaSTimAM prApta thanArAM yoganAM bIjonuM vistArathI varNana pUrNa karIne have yoganA aMgabhUta prathama aMgasvarUpa yamane AzrayIne jaNAvAya che- yamaH sadyogamUlastu, rucivRddhinibandhanam / zuvA pakSaditIyAyA, yojAzaktamaso yathA ra0-radA utkarSAdapakarSAcca zuddhyazuddhyorayaM guNaH / mitrAyAmapunarvatthAna, varganAM samravartate ra1-27nA "zuklapakSanI bIjanA caMdramAnA yoganI jema sadyoga jenuM mULa che evo yama (pAMca mahAvrato...) rucinI vRddhinuM kAraNa che. zuddhinA utkarSathI ane azuddhinA apakarSathI mitrAdaSTimAM karmano pharIthI baMdha na thavAnA kAraNe e guNa(yamasvarUpa yogAMga) pravarte che." - A pramANe chavvIsamA ane sattAvIsamA zlokano artha che. chavvIsathI batrIsamA zloka sudhInA sAta zloko sugama che, ema jaNAvIne graMthakAra paramarSie tenI upara TIkAnI racanA karI nathI. eka parizIlana 195 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pUrve; mitrAdaSTimAM prApta thanAra yoganA aMga tarIke yamanI vAta jaNAvI hatI. mukhyapaNe pAtaMjaladarzanane AzrayIne e vAta jaNAvI hatI. svadarzanane AzrayIne e viSayamAM ahIM thoDo vicAra karI levo che. yoganI paribhASAmAM pAMca mahAvratone yama tarIke varNavAya che. mahAvratonA svarUpano vicAra karavAmAM Ave to samajAze ke yoganI pUrvasevAne pAmyA vinA yama"nI prApti zakya nathI. yogyatA vinA koI vAra e mahAvratonI prApti thaI jAya to ya te tenA vivakSita phaLa sudhI laI javA samartha banatI nathI. tethI kathaMci e prApti paNa aprAptitulya ja banI rahetI hoya che. yoganI pUrvasevA (gurudevAdi-pUjana, sadAcAra, tapa ane muktazleSa) svarUpa sadyoga, yamanuM mULa che. ane yama samyagdarzanasvarUpa tattvacinI vRddhinuM nibaMdhana (kAraNa) che. zuklapakSanI dvitIyAno caMdra khUba ja alpa samaya ane alpapramANavALo hoya che. paraMtu dinapratidina samaya ane pramANathI vRddhine prApta karatAM karatAM samasta kalAothI pUrNakalAvALo bane che. emAM mULabhUta kAraNa dvitIyAno caMdra che. evI ja rIte ahIM paNa yamasvarUpa yogAMga dvitIyAnA caMdra jevo che, je anukrame AThamI daSTi sudhI jIvane lai jAya che. mitrAdaSTimAM A yamasvarUpa guNa; karmanI apunabaMdhAvasthAnA kAraNe pravarte che. atyAra sudhI jIvane tathAsvabhAvAdinA kAraNe mithyAtvamohanIyAdi karmano utkRSTa baMdha cAlu hato. paraMtu evo utkRSTa karmabaMdha have bAkInA kALamAM kyAreya thavAno na hovAthI e guNa pravarte che. A sthiti zuddhinA utkarSathI ane azuddhinA apakarSathI prApta thAya che. sAmAnyathI ghAtakarmamalanA vigamathI zuddhi prApta thAya che. ane azuddhi, ghAtikarmanA saMbaMdhathI prApta thAya che. jema jema ghAtikarmono vigama thato jAya che tema tema zuddhino prakarSa(utkarSa) prApta thAya che ane azuddhino apakarSa thato hoya che. e mATe yoganI pUrvasevA svarUpa sadyoga khUba ja utkaTa sAdhana che. e sAdhananI upekSA karavAthI yogadaSTine pAmavAnuM zakya nahIM bane. ra1-26, 27LA sapuruSonA yogathI jema mitrAdeSTimAM guNanI prApti thAya che. tema koi vAra pApamitronA yoge guNAbhAsa paNa hoya che - e jaNAvIne tenI heyatA jaNAvAya che- guNAbhAsastvakalyANamitrayogena kazcana / nivRttI itvenAccattarazvarannima: f/ra0-28 "AgrahanI nivRtti thayelI na hovAthI AMtarika tAva jevo guNAbhAsa; koI vAra akalyANamitranA yoge mitrAdaSTimAM hoya che." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke mitrAdaSTimAM Ama to sarunA yoge, atyAra sudhIno je kadAgraha hato te ghaTato jAya che. paraMtu enI nivRtti saMpUrNapaNe ahIM thayelI nathI. bAhya rIte tAva na hoya, paNa e jema aMdara hoya che; tema A dRSTimAM bAhyadaSTie Agraha na jaNAto hoya to 196 mitrA batrIzI Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa AMtarika tAva jevo Agraha hovAthI koI vAra akalyANamitranA saMgathI (asadyogathI) guNAbhAsa paNa saMbhave che. ahIM yAda rAkhavuM joIe ke A dRSTimAM sadgurudevazrInA sadyogathI guNanI prApti thavAno AraMbha thayelo hovA chatAM atyaMtara javaranI jema Agraha hovAthI akalyANamitranA yogathI(asanA yogathI) guNanA badale guNAbhAsanI prApti thAya che. saddaguruno yoga thayA pachI paNa pUrvanA prabaLa paricayAdinA kAraNe koI vAra asano(akalyANamitrano) yoga thavAthI mokSanA sAdhanabhUta guNo guNAbhAsamAM pariNamatA hoya che. AvA vakhate varSono paricaya choDI devAnuM lagabhaga zakya banatuM nathI. akalyANamitro ApaNane je rIte nukasAna pahoMcADe che, eno khyAla AvyA pachI paNa enAthI dUra rahevAnuM ghaNuM ja kaparuM kAma che. anAdino Agraha to che ja ane emAM A akalyANamitrono yoga maLe. pachI to ApaNA hAthamAM kazuM ja rahetuM nathI. aMdara tAva hoya ane apathyAdino yoga maLe to dardInuM zuM thAya - e ApaNane khyAlamAM che ja. tyAM apathyathI dUra rahI zakanArA paNa ahIM akalyANamitrothI dUra rahI zakatA nathI. yoganA arthI jIvo e kAma karI zake to siddhino addhabhAga siddha thaI gayo che - ema kahI zakAya. mokSamArganI sAdhanAmAM vinone dUra karavAnI vAto karavAnA badale e vidgo upara vijaya prApta karavA mATe prayatnazIla banavuM joIe. kalyANamitro vipno upara vijaya prApta karAvanArA che. akalyANamitro vighnone dUra karavA prayatna karAvanArA che. sthiracitte jo eno vicAra karIe to e bemAM ghaNo moTo pharaka jaNAze. mitrAdaSTine pAmyA pachI paNa tArAdi daSTione prApta karavAmAM je vilaMbAdi thAya che - enuM pradhAna kAraNa A akalyANamitrano yoga che. deva ane gurunA yogamAM paNa akalyANamitrono yoga ApaNane keTalo game che - eno vicAra karavo khUba ja Avazyaka che. deva ane gurunA sadyogane sarvathA nirarthaka banAvavAnuM mukhya kAma ja akalyANamitranA yoganuM che. 21-28 mitrAdeSTimAM Agrahane laIne akalyANamitranA yoge guNAbhAsa hoya che - e vAta daSTAMtathI jaNAvAya che- mugdhaH sadyogato dhatte, guNaM doSaM viparyayAt / sphaTiko nu vidhatte hi, zoNazyAmasumatviSam // 21-29 // "sadyogathI mugdha jIvo guNane dhAraNa kare che ane asahyogathI doSane dhAraNa kare che. sphaTika lAlavarNavALA puSpanA sAMnidhyathI lAlapuSpanA varNa jevA vargane dhAraNa kare che ane zyAmavarNanA puSpanA sAMnidhyathI zyAmavarNavALA puSpanA varNa jevA vargane dhAraNa kare che." - eka parizIlana 197 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke vivekavizeSathI rahita evA mugdha jIvone kalyANamitra vagere sapuruSono yoga prApta thAya to teo viziSTa vivekAdi guNane dhAraNa karanArA bane che. tenA viparyayathI eTale ke akalyANamitro.. vagere asapuruSono yoga prApta thAya to avivekAdi doSane dhAraNa kare che. lAla ane kALA varNavALA puSpanA sAMnidhyathI sphaTika jema lAlAza ane kALAzane dhAraNa kare che tema mugdha jIvonI paNa te te avasthA samajI zakAya che. mitrAdaSTine pAmelA jIvo sAmAnyathI mugdha hoya che. prabuddha hotA nathI; ke jethI svayaM vivekI banI guNa-doSane dhAraNa kare ke parihare. sadasadyoganA kAraNe teone sAmAnyathI guNa ane doSanI prApti thatI hoya che. mukhya rIte mitrAdaSTimAM sadyoganuM mahattva ghaNuM che. e sadyogathI ja mitrAdaSTimAMthI anukrame tArAdi dRSTimAM javAnuM thAya che. anyathA to asadyogathI guNAbhAsa ja nahIM, pratipAta paNa thato hoya che... ityAdi spaSTa che. 21-2lA saMdyoganI mukhyatA dRSTAMtathI varNavAya che- yathauSadhISu pIyUSaM, drumeSu svardumo yathA / guNeSvapi satAM yogastathA mukhya iheSyate // 21-30 // auSadhIomAM jema amRta mukhya che, vRkSone vize jema kalpavRkSa mukhya che, tema guNone vize sapuruSono yoga A mitrAdaSTimAM mukhya manAya che..." - A pramANe trIsamA zlokano sAmAnyArtha che. eno Azaya samajI zakAya che. auSadhI ane vRkSomAM anukrame amRta ane kalpavRkSanI mukhyatA suprasiddha che tema yoganI sAdhanAmAM A mitrAdeSTine vize je je guNo prApta thAya che, te badhAmAM satpuruSono (kalyANamitrono) yoga mukhya-pradhAna manAya che. anAdikALathI A saMsAramAM paribhramaNa karatAM lagabhaga asapuruSono paricaya ApaNane thato Avelo. karmanI laghutAe koI vAra evo yoga prApta thayo tyAre teonI vAta gamI nahIM. tethI paramArthathI to sapuruSono yoga prApta thayo na hato. mitrAdaSTimAM A sadyoga anekAneka guNonI prAptinuM kAraNa banavAthI te badhA guNomAM paNa mukhya manAya che. anAdikALanI ajJAnadazAne dUra karI bodhano prAraMbha karAvanAra A saMyoga che. yogadaSTionA vikAsamAM sadyoganuM je mahattva che e ahIM samajI levuM joie. Aje lagabhaga enI upekSA karAya che. parama kalyANamitra evA sadguruno yoga paNa keTalo game che e eka prazna che, jeno prAmANikapaNe javAba ApavAnuM paNa zakya nathI. yoganI dRSTi tarapha daSTi hoya to ja sadyoganuM mahattva samajI zakAze. anyathA enI upekSA thavAnI ja che. mokSasAdhaka yoga paNa mokSanI icchA vinA mokSasAdhaka banatA nathI. sadagurunA yogathI mokSanI icchA AvirbhAva pAme che. 21-3nA 198 mitrA batrIzI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadyoganI mahattA ja varNavAya che- vinainaM matimUDhAnAM, yeSAM yogottamaspRhA / teSAM hanta vinA nAvamuttitIrSA mahodadheH // 21-31 // je matimUDha janone A sadyoga vinA yoganI uttama spRhA che temane mahAsamudrane nAva vinA ja taravAnI icchA che." - A pramANe ekatrIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya spaSTa che ke jemane samudrathI taravAnI icchA hoya ane nAva vinA taravAnI icchA kare to te jema zakya nathI tema sadgurunA yoga vinA je jIvo uttama evA yoganI spRhA kare to temane koI paNa rIte yoganI prApti zakya nathI. sAmAnya nadI taravI hoya ane nAva na hoya to taravAnuM zakya bane paNa mahAsamudra taravo hoya ane potAnI pAse nAva-sAdhana na hoya to te kaI rIte zakya bane ? mahAsamudrathI pAra UtaravAmAM je mahattva nAvanuM che, eTaluM ja mahattva, uttama evA yoganI prAptimAM A sadyoganuM che. jemanA darzana mAtrathI ja AtmA pavitra bane che, te satparuSonI sAtheno yoga; yoganI prAptimAM mukhya kAraNa che. bhavanitAraka kalyANamitra evA parama sadgurudevazrInI sAthe thayelo yoga, uttama evA yoganI spRhAne pUrNa kare che. ll11-31l prakaraNArthano upasaMhAra karAya che- tanmitrAyAM sthito dRSTau, sadyogena garIyasA / samAruhya guNasthAnaM, paramAnandamaznute // 21-32 // ziMA saranoThI sunA ra7-26-27-28-26-30-rU9-rUrI "tethI mitrAdaSTimAM rahelA jIvo zreSTha evAM sadyogathI guNasthAnakane prApta karI paramAnaMdane prApta kare che." - A pramANe batrIsamA zlokano artha che. ahIM yAda rAkhavuM joIe ke mitrAdaSTimAM sthira thayelA AtmAne zreSTha evA sadyogathI guNasthAnake ArohaNa karavAnuM sadbhAgya prApta thAya che. anAdikALathI Ama to AtmAne prathama guNasthAnaka to hatuM ja. paraMtu te guNahIna hatuM. sadyoganA kAraNe guNasaMpanna e guNasthAnaka mitrAdaSTimAM prApta thavAthI ahIM guNasthAnake ArohaNanI zarUAta thAya che. graMthibheda vakhatanA apUrvakaraNanI najIkanI A avasthA che. paramakalyANamitra evA saddagurudevazrInA paricayAdithI uttarottara guNasthAnakane prApta karI aMte paramAnaMdasvarUpa mokSane prApta karavA AtmA samartha bane che. mitrAdaSTinI A eka adbhuta vizeSatA che. zarIranI aMdara rahelA tAva jevA Agrahane bahAra AvatAM aTakAvanAro sadyoga che. sadyogane jALavI letAM AvaDe to mitrAdaSTimAMthI tArAdi daSTine pAmavAnuM khUba ja saraLa eka parizIlana 199 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bane che. ApaNane Aja sudhI sadyoga maLyo na hato evuM nathI. paraMtu game te kAraNe tene ApaNe jALavI na zakyA. zAsana game ane anuzAsana na game - A sthiti kharekhara ja ciMtAjanaka che. anuzAsananI arucine laine ja sadyoga nirarthaka jAya che. sadyoganuM sAkSAtphaLa ja anuzAsananI prApti che. mitrAdRSTine pAmelA jIvo e anuzAsanane prApta karI anukrame guNasthAnake ArUDha thai paramAnaMdane prApta karanArA bane che. aMte upara jaNAvyA mujaba sadyoganuM mahattva samajIne anuzAsanane prApta karavA dvArA ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. / / 21-32 // / / iti zrIdvAtriMzadddvAtriMzikAyAM mitrAdvAtriMzikA / / 200 analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // mitrA batrIzI Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve anaMtopakArI zrI arihaMta paramAtmAnA paramatAraka zAsananI ekamAtra ArAdhanAthI ja mokSanI prApti thAya che. e mokSakalakSI ArAdhanA karavAnI bhAvanA hovA chatAM dareka ArAdhaka mumukSu AtmAne tathAbhavyatyAdinA yoge ArAdhanAnI sAmagrI ekasarakhI maLI jatI nathI. maLelI sAmagrIno zrI vItarAgaparamAtmAnI paramatAraka AjJA mujaba upayoga karI letAM AvaDe to uttarottara viziSTa sAmagrInI prApti dvArA krame karI AtmAne mokSaprApti saraLa bane che. AtmAnA A vikAsakramanI vAta yoganI ATha dRSTiomAM samAI che. mitrAdi dRSTionI avasthAnuM varNana AraMbheluM che. A pUrve mitrAbatrIsImAM "mitrA' daSTinuM varNana karyuM che. A batrIsImAM tArA, balA ane dIprA : A traNa dRSTionuM varNana karAya che. bIjI "tArA'daSTimAM chANAnA agninA kaNa jevo bodha hoya che. yoganAM ATha aMgamAMthI bIjA "niyamanI prApti thAya che. yoganA aSAdi ATha guNomAMthI bIjA guNa svarUpe tattvajijJAsAnI prApti thAya che ane yoganA avarodhaka evA khedAdi doSomAMthI uga nAmano doSa jAya che. zauca saMtoSa svAdhyAya tapa ane IzvaranuM praNidhAna : A pAMca niyamonuM svarUpa varNavIne tenA phaLanuM varNana pAtaMjala yogasUtranA AdhAre karyuM che. A dRSTimAM avicchinna (akhaMDapaNe) yogakathAnI prIti thAya che. te eka tArAdaSTinI adbhuta siddhi che. azubha pravRttinA abhAve bhavano bhaya raheto nathI. potAnA vikala AcaraNathI trAsa pAme che. yogIonA vizuddha AcaraNane joIne A kaI rIte thAya. ityAdi prakAranI jijJAsA A dRSTimAM thatI hoya che ane potAmAM prajJAno abhAva che ema mAnIne ziSTa puruSonA vacananuM prAmANya A dRSTimAM bahumAnapUrvaka svIkArAya che. jethI trIjI balAdaSTine prApta karavA mATe khUba ja anukULatA maLe che... ItyAdinuM varNana nava zloka dvArA karAyuM che. dazamA zlokathI trIjI balAdaSTinuM varNana karAya che. kASThanA agninA kaNa jevo ahIM bodha hoya che. Asana nAmanuM trIjuM yoganuM aMga hoya che. yoganA viSayamAM kSepa nAmanA doSano abhAva hoya che ane yoganA guNamAMthI tattvazuzruSA nAmano guNa savizeSa prApta thAya che, je sAdhakane cothI daSTie laI javA mATenuM mahattvapUrNa sAdhana che. Asana, kSepAbhAva ane tattvazuzruSAnuM phaLa yogasUtramAM je rIte varNavyuM che, te pramANe jaNAvIne paMdaramA zlokathI A daSTimAM prApta thatI anuSThAnanI puSTatA jaNAvI che. soLamA zlokathI cothI dIprAdaSTinuM varNana zarU thAya che. ahIM dIpaprabhAsamAna bodha hoya che. utthAna nAmanA doSano abhAva hoya che. yoganA aA tarIke prANAyAmanI prApti thAya che ane tattvazravaNa svarUpa guNanI prApti thatI hoya che. ethI madhura vANInA siccanathI jema bIjono eka parizIlana 201 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = prAdurbhAva thAya che, tema ahIM yogabIjono prAdurbhAva thAya che. prANAyAmanuM svarUpa yogasUtramAM jaNAvyA mujabanuM jaNAvIne tenI yogAGatA kai rIte che - tenuM varNana ahIM vistArathI karyuM che. te prANAyAma yoganI sAdhanAmAM badhA mATe upayogI banato na hovAthI bhAvaprANAyAmanuM ahIM varNana karyuM che, je yoganI sAdhanAmAM anivArya e spaSTa rIte jaNAvyuM che. na - A dRSTimAM bhAvaprANAyAmanA kAraNe potAnA prANa karatAM paNa dharmanuM mUlya atyadhika che - e samajAya che. tethI dharma mATe prANano tyAga karavAnuM sattva pragaTe che... ityAdinuM varNana karIne bAvIzamA zlokathI tattvazravaNanuM phaLa varNavyuM che. Ama chatAM arthAt tattvazravaNa karavA chatAM ahIM sUkSmabodha prApta thato nathI. kAraNa ke ahIM veghasaMvedyapadanI prApti thatI nathI. sUkSmabodhanA prayojaka evA e vedyasaMvedyapadathI viparIta evuM aveghasaMvedyapada ja A dRSTimAM hoya che. A baMne padanuM spaSTa nirUpaNa ahIM karAyuM che. enA tAttvika ane atAttvika svarUpane jaNAvIne tethI AtmAnI je sthiti thAya che tenuM paNa varNana ahIM vistArathI karyuM che. aMte bhogasukhamAM Asakta banelA evA AtmAo A aveghasaMvedyapadanA kAraNe asat ceSTAothI potAnA AtmAne malina kare .che e jaNAvIne aveghasaMvedyapadane jItavAno upAya darzAvyo che. e mujaba satsaGga ane AgamanA yogane prApta karI; durgatiprada evA kaThora aveghasaMvedyapadane jItavA ApaNe sau prayatnazIla banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA... - A.vi. candraguptasUri 'ratnapurI' malADa (isTa) vai.va.10, tA. 13-05-2004 202 tArAditraya batrIzI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prArabhyate tArAditrayadvAtriMzikA / / mitrAnirUpaNAnantaraM tArAditrayaM nirUpayannAha mitrAdeSTinuM nirUpaNa A pUrve karyuM. have tArA, balA ane dIprA - e traNa daSTionuM nirUpaNa karAya che- tArAyAM tu manAk spaSTaM, darzanaM niyamAH zubhAH / anudvego hitArambhe, jijJAsA tattvagocarA // 22-1 // tArAyAmiti-tArAyAM punadRSTau / manAgISat spaSTaM mitrApekSayA darzanaM / zubhAH prazastAH / niyamA vakSyamANA icchAdirUpAH / tathA hitArambhe pAralaukikaprazastAnuSThAnapravRttilakSaNe'nudvegaH / tathA tattvagocarA tattvaviSayA jijJAsA jJAtumicchA / adveSata eva tatpratipattyAnuguNyAt / / 22-1 // "tArAdaSTimAM thoDuM darzana spaSTa hoya che; niyamo zubha hoya che; hitanA AraMbhamAM udvega hoto nathI ane tattvanA viSayamAM jijJAsA hoya che..." - A pramANe prathama zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke A pUrvenI batrIzImAM mitrAdaSTinuM nirUpaNa karyuM. A batrIzImAM tArA, balA ane dIprA dRSTinuM nirUpaNa karavAnuM che. emAM tArAdaSTinuM nirUpaNa A prathama zlokathI karAya che. mitrAdaSTimAM tRNanA agninA kaNa jevo bodha hovAthI darzana maMda hatuM. tenI apekSAe ahIM tArAdaSTimAM thoDuM spaSTa darzana che. kAraNa ke chANAnA agninA kaNa jevo bodha ahIM hoya che. yoganAM ATha aMgamAMthI bIjA niyama svarUpa aMganI prApti thAya che, jenuM svarUpa have pachI varNavAze. sAmAnyapaNe tenA, IcchA pravRtti sthiratA ane siddhine AzrayIne cAra prakAra che. prazasta e niyamonI prApti tArAdaSTimAM thAya che. yoganA bAdhaka evA khedAdi ATha doSomAMthI bIjo uga nAmano doSa A dRSTimAM hoto nathI. tethI paralokasaMbaMdhI prazasta anuSThAnanI pravRtti svarUpa hitAraMbhamAM ahIM anukrega hoya che. tema ja tattvane jANavAnI icchA svarUpa je jijJAsA guNa che; teno ahIM AvirbhAva thAya che. A pUrve tattva pratye dveSa siddha hovAthI tattvanI pratipatti(abhyapagama-svIkAra)ne anukULatA prApta thavAthI tattvajijJAsA tArAdaSTimAM hoya che. khedAdi ATha doSonuM varNana ane adveSAdi ATha guNonuM varNana A pUrve karyuM che. (juo batrIzI naM. 18 ane 20) tema ja "SoDazaka eka parizIlana'mAM vistArathI karyuM che. jijJAsuoe tyAMthI ja e jANI levuM joie. yogadaSTi eka parizIlanamAM paNa vistArathI e viSayamAM jaNAvyuM che. 22-1ii. eka parizIlana 203 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArAdaSTimAM yoganA bIjA aMgabhUtaniyamanI prApti thAya che. eniyamanuM svarUpavarNavAya che- niyamAH zaucasantoSau svAdhyAyatapasI api / devatApraNidhAnaM ca yogAcAryarudAhRtAH // 22-2 // niyamA iti-zaucaM zucitvaM, tadvividhaM, bAhyamAbhyantaraM ca, bAhyaM mRjjalAdibhiH kAyaprakSAlanam, AbhyantaraM maitryAdibhizcittamalaprakSAlanaM / santoSaH santuSTiH / svAdhyAyaH praNavapUrvANAM mantrANAM japaH / tapaH kRcchracAndrAyaNAdi / devatApraNidhAnamIzvarapraNidhAnaM sarvakriyANAM phalanirapekSatayA IzvarasamarpaNalakSaNam / ete yogAcAryaH pataJjalyAdibhirniyamA udAhRtAH / yduktN-"shaucsntosstpH-svaadhyaayeshvrprnnighAnani niyama:" ti [ra-rU2] IIrara-rA. zauca, saMtoSa, svAdhyAya, tapa ane devatAnuM praNidhAna : A pAMca niyama che - ema yogAcAryoe jaNAvyuM che - A pramANe bIjA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke - zucita svarUpa zauca che. bAhya ane AtyaMtara bhedathI e zauca be prakAranuM che. mATI ane pANI vagerethI kAyAnuM prakSAlana karavA svarUpa bAhya zauca (pavitratA) che ane AtyaMtara zauca maitrI, pramoda vagere bhAvanAthI cittanuM prakSAlana karavA svarUpa che. saMtuSTi svarUpa saMtoSa prasiddha che. praNava(kAM)pUrvaka maMtronA jApa svarUpa svAdhyAya che. kaccha ane cAMdrAyaNa vagere tapa che. kRSkRtapa ane cAMdrAyaNa tapa vagere tapanuM svarUpa bAramI yogapUrvasevA batrIzImAM jaNAvyuM che. (juo bAramI batrIzI, zlo.naM. 19-18..) tyAMthI enuM svarUpa yAda karI levuM joIe. laukika tapanuM e svarUpa che. lokottaraprasiddha tapanuM svarUpa tenI apekSAe juduM che. sAmAnya rIte pAMca niyamo lokamAM prasiddha hovAthI lokaprasiddha tapanuM ahIM varNana che. Ama paNa mitrAdi cAra dRSTio lokamAM paNa saMbhave che. tethI ahIM tArAdaSTimAM prApta thayelA niyamamAM aMtargata tapa, lokane AzrayIne jaNAvyo che. IzvarapraNidhAna svarUpa devatApraNidhAna che. jeTalAM paNa ApaNe satkarma karIe; te badhAMya satkarmonA phaLanI apekSA rAkhyA vinA tenuM paramAtmAne samarpaNa karavuM - e izvarapraNidhAna che. zauca saMtoSa svAdhyAya tapa ane izvarapraNidhAna : A pAMcane pataMjali vagere yogAcAryoe niyama tarIke varNavyA che. "zauca saMtoSa tapa svAdhyAya ane IzvaranuM praNidhAna : niyama che.' - A pramANe yogasUtramAM(2-32mAM jaNAvyuM che. 22-rA zauca-niyamanuM tenA phaLane AzrayIne nirUpaNa karAya che zaucabhAvanayA svAGgajugupsA'nyairasaGgamaH / sattvazuddhiH saumanasyaikAgryAkSajayayogyatA // 22-3 // 204 tArAditraya batrIzI Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zauceti-zaucasya bhAvanayA svAGgasya svakAyasya kAraNarUpaparyAlocanadvAreNa jugupsA ghRNA " azucirayaM kAyo nAtrAgrahaH kartavyaH" iti / tathA cAnyaiH kAyavadbhirasaGgamastatsamparkaparivarjanamityarthaH / yaH kila svayameva kAyaM jugupsate tattadavadyadarzanAt, sa kathaM parakIyaistathAbhUtaiH kAyaiH saMsargamanubhavati ? | taduktaM--"zaucAtsvAGge jugupsA parairasaMsargaH " [2-40] / tathA susattvasya prakAzasukhAtmakasya zuddhI rajastamobhyAmanabhibhavaH / saumanasyaM khedAnanubhavena mAnasI prItiraikAgryaM niyate viSaye cetasaH sthairyam, akSANAmindriyANAM jayo viSayaparAGmukhAnAM svAtmanyavasthAnaM yogyatA cAtmadarzane vivekakhyAtirUpe samarthatvam / etAvanti phalAni zaucabhAvanayaiva bhavanti / taduktaM - "susattvazuddhisaumanasyaikAgryendriyajayAtmadarzanayogyatvAni ceti" [2-41] / / 22-3 // zaucabhAvanAthI potAnA zarIra pratye jugupsA thAya che. bIjAnA zarIra sAthenA saMsargano abhAva thAya che. sattvanI zuddhi prApta thAya che. saumanasya, ekAgratA, indriyo upara vijaya ane yogyatA prApta thAya che." - A pramANe trIjA zlokano zabdazaH artha che. kahevAno Azaya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba zauca, bAhya ane AtyaMtara bhedathI be prakAranuM che. tenA abhyAsa(vAraMvAra sevana)thI je phaLa prApta thAya che; te A zlokathI jaNAvyuM che. bAhyazaucanI bhAvanAthI prApta thanAra phaLanuM varNana, A zlokanA pUrvAddhathI karyuM che ane uttarAddhathI ApyaMtara zaucabhAvanAthI prApta thanAra phaLanuM varNana karyuM che, jenuM tAtparya nIce jaNAvyA mujaba che. mATI ane pANI vagerethI potAnA zarIranI vAraMvAra zuddhi karavAmAM Ave to ya zarIra to sadAne mATe zuci(pavitra-zuddha) rahetuM ja nathI. tethI ja to tene vAraMvAra zuddha karavuM paDe che... ityAdi rIte zaucabhAvanAthI bhAvita banavAnA kAraNe potAnA zarIranA kAraNasvarUpanI vicAraNAthI sAdhakane zarIra pratye ghRNA utpanna thAya che. arthAt A kAyA apavitra che, eno Agraha (mamatva) rAkhavA jevo nathI... ityAdi pariNAma utpanna thAya che. tema ja bIjAnA zarIranI sAtheno saMparka paNa dUra thAya che. je potAnA zarIranI ja jugupsA rAkhe che te bIjAnA azuci zarIranI sAthe saMparka kai rIte kare ? arthAt na ja kare - e samajI zakAya che. A rIte sAdhaka ekAMtavAsane sevavA prayatnazIla banI jAya che, je zaucabhAvanAnuM phaLa che. "zaucathI potAnA za2I2mAM jugupsA ane bIjAonI sAthenA saMgano abhAva prApta thAya che.' '' - A pramANe yogasUtra(2-40)mAM jaNAvyuM che. bAhya zaucabhAvanAnuM phaLa varNavIne have zlokanA uttarArzvathI AvyaMtara zaucabhAvanAnuM phaLa varNavAya che. maitrI, pramodAdi bhAvanAthI citta nirmaLa bane che. klezathI rahita e citta sAttvikabhAvAnvita prakAzamaya ane sukhAtmaka hoya che. rajoguNa ane tamoguNathI teno abhibhava thato na hovAthI sattvazuddhi thAya che. khedano anubhava thato na hovAthI mAnasika prIti svarUpa saumanasya prApta thAya che. niyata(vicAraNIya) viSayamAM cittanI sthiratA svarUpa mananI eka parizIlana 205 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAgratA (kAgraya) prApta thAya che. indriyonA viSayothI parAbhukha thavAnA kAraNe AtmA svasvarUpamAM je sthiratA prApta kare che, te svarUpa indriyajaya prApta thAya che. svasvarUpamAM ramaNatA karavA svarUpa ja Indriyajaya che. A rIte AMtarmukha avasthA prApta thavAthI vivekakhyAti svarUpa AtmadarzanamAM AtmAne sAmarthya prApta thAya che. prakRtithI sarvathA bhinna svarUpe jayAre puruSanuM jJAna thAya che; tyAre vivekakhyAtisvarUpa Atmadarzana (AtmasAkSAtkAra) thAya che. A badhAM AtyaMtara zaucabhAvanAnAM phaLo che. "susattvazuddhi, saumanasya, ekAgratA, indriyajaya ane AtmadarzananI yogyatA zaucabhAvanAthI prApta thAya che.' - A pramANe yogasUtra(ra-41)mAM jaNAvyuM che, jeno Azaya upara jaNAvyo che. ll12-3. saMtoSAdi niyamanuM, tenA phaLane AzrayIne nirUpaNa karAya che- santoSAduttamaM saukhyaM, svAdhyAyAdiSTadarzanam / tapasoDasakSayoH siddhi, samAdhi: prathAnataH rara-4 santoSAditi-santoSAd svabhyastAd yogina uttamamatizayitaM saukhyaM bhavati, yasya bAhondriyaprabhavaM sukhaM zatAMzenApi na samam / tadAha-"santoSAdanuttamaH sukhalAbhaH" [2-42] / svAdhyAyAt svabhyastAdiSTadarzanaM narNamAnamannamatadevatAne mavati | tavAhi-svAdhyAyAdidevatAyo :' ri-44] I tapasa: svabhyastAt klezAdyazucikSayadvArAGgAkSayoH kAyendriyayoH siddhiH, yathetthamaNutvamahattvAdiprAptisUkSmavyavahitaviprakRSTadarzanasAmarthyalakSaNotkarSaH syAt / yathoktaM-"kAyendriyasiddhirazucikSayAttapasaH" [2-43] / praNidhAnata IzvarapraNidhAnAt samAdhiH syAd, IzvarabhaktyA prasanno hIzvaro'ntarAyarUpAn klezAn parihRtya samAdhimuvIdhayatIti | yathoC/-"samathasiddhirIzvarAinAti" ri-45] | tA:svAdhyAyezvaraprnnidhaanaanaaN trayANAmapi ca zobhanAdhyavasAyalakSaNatvena klezakAryapratibandhadvArA samAdhyanukUlatvameva zrUyate / yathoktaM-"tapaHsvAdhyAyezvarapraNidhAnAni kriyAyogaH [2-1] samAdhibhAvanArthaH kleshtnukrnnaarthti' ri-2) rara-jA "saMtoSathI uttama sukhanI prApti thAya che, svAdhyAyathI ISTanuM darzana thAya che, tapathI zarIra ane indriyonI siddhi thAya che ane izvarapraNidhAnathI samAdhi prApta thAya che." - A pramANe cothA zlokano akSarArtha che. enuM tAtparya e che ke sAmAnya rIte puNyayoge je sukhanI sAmagrI prApta thaI che tenAthI adhikanI icchAnA abhAvane saMtoSa kahevAya che. tenA vAraMvAra abhyAsathI uttama evuM Atmika sukha prApta thAya che. "saMtoSathI uttama sukhalAbha thAya che.' - A pramANe yogasUtramAM jaNAvyuM che. (juo sU.naM. 2-42) pUrve jaNAvyA mujaba maMtrajApasvarUpa svAdhyAya che. tenA prakRSTa abhyAsathI jApanA viSayabhUta abhISTa devatAnuM darzana (sAkSAtkAra) thAya che. je devatAne anulakSIne maMtrajApa karAya 206 tArAditraya batrIzI Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, te devatAnuM puNyadarzana tAdaza svAdhyAyathI prApta thAya che. "svAdhyAyathI ISTadevatAno saMprayoga thAya che' - ema yogasUtra(2-44)mAM jaNAvyuM che. sArI rIte abhyasta karelA tapathI rAgAdi kleza vagere azucino kSaya thAya che ane tenAthI zarIra ane indriyanI siddhi thAya che. arthAtu potAnI icchA mujaba zarIrane nAnuM moTuM vagere banAvavAnI zakti prApta thAya che ane indriyanA viSayamAM sUkSma, vyavadhAnasahita ane dUra rahelA evA paNa viSayone grahaNa karavAnuM sAmarthya prApta thAya che. "tapathI klezAdi azucino kSaya thavAthI kAyA ane indriyonI siddhi thAya che." - e pramANe yogasUtra(-43)thI jaNAvyuM che. AvA prakAranA zarIra ane indriyonA sAmarthyavizeSasvarUpa je kAyAdino utkarSa che; te svarUpa ja kAyA ane indriyonI ahIM siddhi che, je tapavizeSathI prApta thAya che. IzvarapraNidhAnathI samAdhi prApta thAya che. yogasUtramAM jaNAvyA mujaba izvarabhaktithI prasanna thayelA izvara; samAdhimAM aMtarAya svarUpa-avidyA, asmitA, rAga, dveSa ane abhiniveza : A pAMca klezone dUra karI samAdhine pragaTa kare che. "izvaranA praNidhAnathI samAdhinI siddhi thAya che....... e pramANe yogasUtra(2-45)mAM jaNAvyuM che. tapa, svAdhyAya ane IzvaranuM praNidhAna : A traNa zubha adhyavasAya svarUpa hovAthI avidyAdi klezasvarUpa kAryano pratibaMdha karavA dvArA te samAdhine anukULa che. A vastune jaNAvatAM yogasUtramAM (2-1 ane 2-2mAM). jaNAvyuM che ke "tapa, svAdhyAya ane IzvaranuM praNidhAna : e kriyAyoga che. samAdhinI bhAvanA (siddhi) mATe ane avidyAdi klezone sUkSma-patalA karavA mATe e kriyAyoga che. ahIM yAda rAkhavuM joie ke hita mita ane pathya evA AhArane grahaNa karI zIta-uSNa; sukha-duHkha... vagere kaMkonI sahanazIlatA sAthe Indriyono virodha karavA svarUpa tapa ja ahIM mukhyatve vivakSita che. zarIrane pIDA pahoMcADanArA te te (kuchu ke cAMdrAyaNAdi) tapanI vivalA ahIM mukhyapaNe karI nathI. svAdhyAya paNa kArapUrvakanA maMtrajApa svarUpa vivakSita che ane izvarapraNidhAna, niSkAmabhAve karAtA karmanuM izvarane samarpaNa karavA svarUpa ja vivakSita che. anAdikALanA klezonI maMdatA vinA samAdhinI siddhi thatI nathI. tethI klezonI alpatA karavAnuM Avazyaka che, je tapa svAdhyAya ane IzvaranA praNidhAnathI ja zakya che... ityAdi barAbara samajI levuM joIe. 22-4 upara jaNAvyA mujaba niyamanuM svarUpa samajIne tArAdaSTimAM rahelA jIvo te niyamane je rIte prApta kare che, te have jaNAvAya che- vijJAya niyamAnetAnevaM yogopakAriNaH / trateSa rasto dRSTo, mahicchAvui hi .rara-1// eka parizIlana 207 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAyeti-etAn zaucAdInniyamAnevaM svAGgajugupsAdi sAdhakatvena yogopakAriNaH samAdhinimittAn vijJAya / atra tArAyAM dRSTAveteSu icchAdikeSu hi niyameSu rato bhavet / tathAjJAnasya tathArucihetutvAt / tadatra kAcitpratipattiH pradarzitA / / 22-5 / / zauca, saMtoSa vagere yogamAM upakArI che - ema jANIne A tArAdaSTimAM icchA pravRtti vagere niyamane vize jIva tatpara bane.". A pramANe pAMcamA zlokano sAmAnya artha che. enuM tAtparya e che ke A tArASTimAM rahelA jIvane zauca vagere niyama svAMgajugupsAdinA sAdhaka hovAthI yogamAM upakArI arthAta samAdhinA sAdhaka che - evuM jJAna hoya che. tethI te; icchA pravRtti sthiratA ane siddhi svarUpa niyamamAM rata(tatpara) bane che. kAraNa ke tevA prakAranuM (yogopakAritvanuM) jJAna tevA prakAranI rucinuM (yogopakArInI rucinuM) kAraNa che. tethI A rIte tArAdaSTimAM thoDAghaNA aMze niyamono svIkAra thayelo jaNAvAya che. Azaya e che ke zauca saMtoSa tapa svAdhyAya ane IzvaranuM praNidhAna : A pAMca niyamono svIkAra sarvAze to ahIM zakya nathI. paraMtu avidyAdi klezone dUra karavA dvArA e niyamo samAdhinA sAdhaka che : eno khyAla AvavAthI A dRSTimAM IcchAdi rUpe e niyamono svIkAra thAya che. vastunI upayogitAnuM jJAna thavAthI vastunI ruci thAya ja ane ruci thayA pachI enI aMzataH paNa prApti mATe pUrato prayatna thAya enI pratIti A dRSTimAM rahelA AtmAone jovAthI thAya che. aprazasta yogomAM evo anubhava kaMIkeTalIya vAra ApaNe karyo che. paNa prazastayogamAM evo anubhava sauthI prathama A dRSTinI prAptithI zakya bane che... ItyAdi samajI levuM. mara-pA. A dRSTimAM bIjA je guNo prApta thAya che - te jaNAvAya che bhavatyasyAmavicchinnA, prItiyogakathAsu ca / yathAzaktyupacArazca, bahumAnazca yogiSu // 22-6 // bhavatIti-asyAM dRSTAvavicchinnA bhAvapratibandhasAratayA vicchedarahitA yogakathAsu prItirbhavati / yogiSu bhAvayogiSu yathAzakti svazaktyaucityenopacArazca grAsAdisampAdanena, bahumAnazca abhyutthAnaguNagAnAdinA / ayaM ca zuddhapakSapAtapuNyavipAkAdyogavRddhilAbhAntaraziSTasammatatvakSudropadravahAnyAdiphala iti dhyeyam rira-ddA , A dRSTimAM rahelA AtmAne yoganI kathAmAM akhaMDa prIti thAya che ane yogIone vize potAnI zaktine anusAra upacAra ane bahumAna hoya che....... A pramANe chaThThA zlokano sAmAnyArtha che. kahevAno Azaya e che ke tArASTimAM rahelA AtmAne yoganI kathAmAM vicchedathI rahita evI akhaMDa prIti thAya che. koI vAra saMyogavizeSanA abhAve yoganI kathAno yoga na maLe toya bhAva to tenAmAM ja hoya che. tethI ahIM yoganI kathAnI prIti bhAvapratibaMdhasAravALI 208 tArAditraya batrIzI Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoya che, jethI te prIti vicchedathI rahitapaNe niraMtara bane che. sadAne mATe yoganI kathAmAM prIti TakI rahe che. pravRttinA virahamAM paNa mana to yoganI kathAmAM ja hoya che. tethI ja bhAvayogIone(paramArthathI yogIone) vize potAnI zaktine ucita upacArane teo karanArA bane che. AhAra, vastra vagere ApIne sevA karavA svarUpa upacAra che. bhAvayogIone vize upacAra karavA pUrvaka teo bahumAna kare che. bhAvayogIone jotAMnI sAthe UbhA thavuM, temanA guNa gAvA... vagere svarUpa bahumAna che. A upacAra ane bahumAnanuM phaLa zuddhano pakSapAta; puNyanA vipAkanA kAraNe yogavRddhi ane lAbhAMtara(lambanI apekSAe vizeSano lAbha), ziSTasammatapaNuM ane zudraupadrava-roganI hAni vagere che. bhAvayogIono upacAra karavAthI ane temanI pratye bahumAna rAkhavAthI zuddhayoga ane yogIono pakSapAta karyo che - e samajI zakAya che. upacArAdithI puNyanA vipAka dvArA uttarottara yoganI vRddhi ane anya anyano lAbha thAya : e banavAjoga che. upacArAdine karanArAne ziSTapuruSo mAna Ape che tethI ziSTasammatatva prApta thAya che ane sAmAnya rogAdi svarUpa mudraupadravanI hAni tema ja zraddhAnvita upacAra vagerenI prApti thAya che. AthI spaSTa che ke bhAvayogIone vize karelA upacArAdi zuddhapakSapAtAdi phaLavALA che, je A tArAdaSTinI siddhi che. 22-6ll A dRSTimAM prApta thanArA guNAdinuM ja nirUpaNa karAya che- bhayaM na bhavajaM tIvaM, hIyate nocitakriyA / na cAnAbhogato'pi syAdatyantAnucitakriyA // 22-7 // bhayamiti-bhavajaM saMsArotpannaM tIvaM bhayaM na bhavati, tathA'zubhA'pravRtteH / ucitA kriyA kvacidapi kArye na hIyate, sarvatraiva dharmAdarAt / na cAnAbhogato'pyajJAnAdapyatyantAnucitakriyA sAdhujananindAdikA cAt rara-7nI A dRSTimAM bhavano tIvra bhaya raheto nathI. ucita kriyA sidAtI nathI. ajANatA paNa atyaMta anucitakriyA thatI nathI....... A pramANe sAtamAM zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke A tArAdaSTine pAmyA pachI A saMsArano bhaya raheto nathI. atyAra sudhI A saMsArano bhaya hato. saMsAranI bhayaMkaratA samajyA pachI teno bhaya pedA thAya ja. paraMtu have eno tIvra bhaya raheto nathI. kAraNa ke A dRSTimAM enA kAraNabhUta azubha pravRttino abhAva hoya che. azubha pravRttine kAraNe A bhayaMkara saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDeluM. azubha pravRttino abhAva thavAthI A saMsAramAM paribhramaNa karavAno have evo tIvra bhaya raheto nathI. pUrve upArjelAM azubha eka parizIlana 209 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmonA yoge saMsAramAM rahevAnuM to banavAnuM ja che. paraMtu azubha pravRttino abhAva thavAthI have lAMbo kALa saMsAramAM rahevuM nahIM paDe, tethI saMsArano evo tIvra bhaya raheto nathI. badhe ja, dharma pratye Adara hovAthI koi paNa kArya prasaMge ucita kriyA rahI jatI nathI. sarvatra aucityanuM Asevana thatuM hovAthI ucita kriyAnI hAni na thAya e samajI zakAya che. dharma pratye anAdarabhAva hoya to e rIte ucita pravRtti rahyA vinA nahIM rahe. zaktinA abhAva karatAM paNa AdaranA abhAvanA kAraNe ja vadhAre to ucita pravRtti rahI jatI hoya che. tArAdRSTi prApta thaye chate evuM banatuM nathI. Ano vicAra karIe to samajAze ke ApaNe hajI ghaNuM vicAravAnuM che. vartamAnanI ApaNI dharmakriyAomAM paNa jyAM ucita kriyA dekhAtI na hoya to sarvatra kAryamAM ucita kriyAno avakAza kyAMthI hoi zake ? AvI ja rIte ajJAnathI paNa atyaMta anucita evI sAdhujananI niMdAdi svarUpa anucita kriyAo A dRSTimAM thatI nathI. jANI-joine to A dRSTimAM rahelA AtmAo atyaMta anucita kriyA na ja kare; paraMtu anupayogAdithI paNa e AtmAo sAdhujanonI niMdAdi svarUpa anucita kriyAo karatA nathI. bIjI dRSTimAM prApta thayelI A siddhi eka adbhuta yogyatA che. dharma pAmavA mATenI yogyatAne prApta karavAnuM paNa saraLa nathI. 22-7 AThamA zlokathI paNa tArAdRSTimAM prApta thanArA guNAdinuM nirUpaNa karAya che-- svakRtye vikale trAso, jijJAsA saspRhAdhike / 3:loeevArthinAM vitra, yantAthIH parizrame / / 22-8 // svakRtya iti-svakRtye svAcAre kAyotsargakaraNAdau / vikale vidhi / trAsa 'hA virAdhako'ha'mityAzayalakSaNo'dhike svabhUmikApekSayotkRSTe AcAryAdikRtye jijJAsA 'kathametadevaM syAditi' saspRhA'bhilASasahitA / duHkhocchedArthinAM saMsAraklezajihAsUnAM / citre nAnAvidhe / parizrame tattannItiprasiddhakriyAyoge / kathantAdhIH / kathambhAvabuddhiH / kathaM nAnAvidhA mumukSupravRttiH kArtsnyena jJAtuM zakyata iti / tadAha--"duHkharUpo bhavaH sarva ucchedo'sya kutaH katham / citrA satAM pravRttizca sA'zeSA jJAyate tham ? ||9||" 22-8 / / "A dRSTimAM vikala evA potAnA AcArane vize trAsa thAya che; potAnI bhUmikAnI apekSAe adhika evA gurubhagavaMtonA AcArane vize tene pAmavAnI spRhA pUrvaka jijJAsA jAge che ane pAramArthika duHkhano(saMsArano) uccheda karavAnI icchAvALA yogIonA judA judA prayatno vize 'e samagra rIte kai rIte jANI zakAya :' evI buddhi thAya che...." - A pramANe AThamA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke A dRSTine pAmelA AtmAo jyAre paNa kAussagga(kAyotsarga) vagere kriyA kare tyAre jo koi vidhithI e rahita thai hoya to temane tArAditraya batrIzI 210 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trAsa thAya che; arthAt "hA ! huM virAdhaka banyo'... ityAdi prakArano Azaya utpanna thAya che. jANI-joIne to teo te te kriyAo vidhithI rahita banIne karatA nathI. paraMtu koI vAra anupayogAdinA kAraNe paNa vidhithI rahita thAya tyAre evA prakArano trAsa thAya che. potAnI bhUmikA karatAM utkRSTa evI pU. AcArya bhagavaMtAdinI parizuddha kriyAne joIne evI kriyAnI utkaTa icchA sAthe te te kriyA kaI rIte karI zakAya evI jijJAsA A dRSTimAM utpanna thAya che. mArAthI AvI kriyA thatI nathI ane A pU.A.bha. Adi mahAtmAo AvI kriyAo kevI rIte karI zake che... ityAdi jijJAsA ahIM utpanna thAya che. tema ja duHkhonA ucchedanA arthajano arthAt A saMsAranA klezono tyAga(dUra) karavAnI icchAvALA janono tenA upAya tarIke judA judA prayatnone joine A dRSTimAM rahelA AtmAone ema thAya che ke "A kaI rIte thAya arthAt badhA ja mumukSuonI kleza svarUpa saMsAranA uccheda mATenI saghaLIya pravRtti kaI rIte jANI zakAya'... ityAdi prakAranI buddhi thAya che. A vAtane jaNAvatAM yogadaSTi samuccaya'mAM (zlo.naM. 47) pharamAvyuM che ke "janma jarA ane maraNAdi svarUpa A samagra saMsAra duHkhasvarUpa che; eno uccheda kSamA vagere hetuthI(kayA hetuthI) kaI rIte thAya? duHkhasvarUpa bhavano uccheda karavAnI icchAvALA mahAtmAonI tene lagatI pravRtti judA judA prakAranI che. e badhI kaI rIte jANI zakAya". A pramANe bIjI dRSTimAM rahelA AtmAo vicAratA hoya che. A dRSTinI mahattvanI siddhi jijJAsA che. arthakAmane AzrayIne AvA prakAranI jijJAsA ApaNe anubhavIe chIe. paraMtu bhavanA ucchedanA viSayamAM AvI jijJAsA lagabhaga anubhavAtI nathI. eTaluM ja nahIM, e aMge je duHkhano anubhava thavo joIe e paNa kyAM anubhavAya che? bIjI tArAdaSTinI jijJAsAne AtmasAt karavA prayatna karyA vinA cAle evuM nathI. 22-8 duHkhocchedanA arthI janonI judI judI pravRttine jovAthI bIjI dRSTimAM rahelA AtmAne e badhI pravRttio kaI rIte jANI zakAya?' AvI zaMkA thavAnuM kAraNa jaNAvAya che nAsmAkaM mahatI prajJA, sumahAn zAstravistaraH / ziSTAH pramANamiha tadityasyAM manyate sadA // 22-9 // neti-nAsmAkaM mahatI prajJA'visaMvAdinI buddhiH, svaprajJAkalpite visaMvAdadarzanAt / tathA sumahAnapAraH zAstrasya vistarastattasmAt ziSTAH sAdhujanasammatAH pramANamiha prastutavyatikare, yattairAcaritaM tadeva yathAzakti sAmAnyena kartuM yujyata ityarthaH / ityetadasyAM dRSTau manyate sadA nirantaram / / 22-9 // "amArI prajJA moTI nathI ane zAstrano vistAra moTo che. tethI ziSTa puruSo ahIM pramANa che - A pramANe A dRSTimAM rahelA AtmAo mAne che." - A pramANe navamA zlokano artha eka parizIlana 211 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kahevAnuM tAtparya e che ke - A dRSTine prApta karI lIdhelA AtmAo vAstavika rIte ema mAne che ke ApaNI buddhi moTI nathI arthAt avisaMvAdinI buddhi nathI. kAraNa ke potAnI prajJAthI kalpelA arthamAM visaMvAda jaNAya che. tethI ApaNI buddhi moTI nathI. tenI sAme zAstrano vistAra ghaNo ja moTo - apAra che, jeno potAnI buddhithI pAra pAmI zakAya evo nathI. : tethI duHkhanA ucchedanA arthI janonI sakala pravRttine jANavAdinA viSayamAM sAdhujanone saMmata evA ziSTapuruSo ja pramANabhUta che. arthAt e ziSTa puruSonuM je AcaraNa che evuM ja AcaraNa sAmAnyathI ka2vAnuM yogya che H A pramANe A dRSTimAM rahelA AtmAo niraMtara mAne che. potAnI buddhino jene khyAla che ane zAstranI apAratAno paNa jene paricaya che, e badhAne ziSTapuruSonuM prAmANya samajAvavAnI AvazyakatA nathI. ApaNI buddhi alpa ane zAstra apAra che - emAM koi saMdeha nathI. je koi paNa savAla che te ziSTane pramANa mAnavAno che. A dRSTimAM e savAla paNa hoto nathI. utkaTa jijJAsA; ziSTa pratyenI agAdha zraddhA ane potAnI buddhinI alpatAno khyAla Avavo... ityAdi A dRSTinI vizeSatA che, jenA yoge trIjI dRSTinI prApti saraLa bane che. 22-9 trIjI balAdRSTinuM nirUpaNa karAya che-- sukhasthirAsanopetaM, balAyAM darzanaM dRDham / parA ca tattvazuzrUSA, na kSeSo yonovaraH 522-10nI sukhamiti - sukhamanudvejanIyaM sthiraM ca niSkaMpaM yadAsanaM tenopetaM sahitam uktavizeSaNaviziSTasyaivAsanasya yogAGgatvAt / yatpataJjaliH- " (tatra) sthirasukhamAsanamiti [ 2-46 ] " / balAyAM dRSTau darzanaM dRDhaM kASThAgnikaNodyotasamamiti kRtvA / parA prakRSTA ca tattvazuzrUSA tattvazravaNecchA jijJAsAsambhavAt / nakSepo yogagocarastadanudvege udvegajanyakSepAbhAvAt / / 22-10 / / "sukhakAraka ane sthira evA AsanathI yukta dRDha darzana(bodha) balAdaSTimAM hoya che. tema ja A dRSTimAM zreSTha evI tattvaviSayiNI zuzruSA ane yoganA viSayamAM kSepano abhAva hoya che..." A pramANe dazamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAno Azaya e che ke A balA nAmanI trIjI dRSTimAM yama ane niyama vagere ATha yoganAM aMgomAMthI 'Asana' svarUpa trIjA aMganI prApti thAya che. AsanasvarUpa e yoganuM aMga sukhakAraka arthAt tenAthI udvega na thAya evuM hovuM joie; tema ja sthira-niSkapa hovuM joie. sukha-sthira ja Asana yoganA aMga tarIke varNavAya che. yogasUtramAM sUtrakAra pataMjalie jaNAvyuM che ke; jenAthI sukhano lAbha thAya che te sthira evA Asanane Asana kahevAya che. (juo sa.naM. 2-46) padmAsana, vIrAsana ane bhadrAsana vagere Asana prasiddha che. yogamArgamAM manavacanakAyAnI sthiratA jethI prApta thAya tArAditraya batrIzI 212 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, tene sAmAnyathI Asana kahevAya che. Asana evuM to na ja hovuM joie ke jethI ApaNe yogamArgamAMthI khasI jaIe. Asanano upayoga sthiratA mATe che. A trIjI balAdaSTimAM, mitro ane tArA daSTimAMnA darzana karatAM daDha darzana hoya che. kAraNa ke ahIM kASThanA agninA kaNa jevo bodha hoya che, je tRNa ane chANAnA agninA kaNa jevo bAdha karatAM viziSTa che - e samajI zakAya che. jijJAsAnA kAraNe thayelI hovAthI tattvazravaNanI icchA; ahIM utkaTa hoya che. tema ja yoganA viSayamAM uga na hovAthI ahIM yoganA viSayamAM; ugathI utpanna thanAro kSepa nAmano doSa hoto nathI. je kriyA karavAnuM nizcita karyuM hoya te kriyA karatI vakhate vacce vacce tenAthI bIjI kriyAmAM citta jAya tyAre kSepadoSa utpanna thAya che, jenuM kAraNa uga che. A padoSanA kAraNe kriyAmAM sAtatya rahetuM nathI. phaLanI siddhimAM kriyAnuM sAtatya Avazyaka che. A daSTimAM yoganA viSayamAM kSepa nAmano doSa na hovAthI kriyAnuM sAtatya jaLavAya che. yoganA pratibaMdhaka ATha doSonuM varNana SoDazakaprakaraNamAM vistArathI che. ll22-10nI A dRSTimAM yoganAM aMgomAMthI trIjA aMga AsananI siddhi thAya che. tenA upAyane have jaNAvAya che asattRSNAtvarAbhAvAt, sthiraM ca sukhamAsanam / prayatnazlathatAnantyasamApattibalAdiha // 22-11 // asaditi-asattRSNAyA asundaralAlasAyAstvarAyAzcAnyAnyaphalautsukyalakSaNAyA abhAvAt sthiraM sukhaM cAsanaM bhavati / prayatnasya zlathatA'klezenaivAsanaM badhnAmItIcchAyAmaGgalAghavena tannibandhaH, Anantye cAkAzAdigate samApattiravadhAnena manastAdAtmyApAdanaM duHkhahetudehAhaGkArAbhAvaphalaM tabalAdiha balAyAM daTo bhavati | yathoC/-"pratithiIna--(7)samAppiA " ri-47] rara-11A. "asat tRSNA ane tvarAno abhAva hovAthI prayatnanI zithilatA ane AtaMtyanI samApattinA sAmarthyathI sthira ane sukhakara Asana balAdaSTimAM thAya che." - A pramANe agiyAramA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke A balAdaSTimAM asuMdara (asa) evI lAlasAno abhAva hovAthI tema ja uttarottara bIjA bIjA phaLanI utsukatA svarUpa tvarAno abhAva hovAthI sthira ane sukhakara Asana siddha thAya che. "koI paNa kleza vinA ja Asana karuM AvI icchA hovAthI ahIM zarIranI laghutAthI Asana thAya che. tethI prayatna(zarIranI ceSTAvizeSa)nI zithilatA hoya che. arthAt khUba ja saraLatAthI Asana thatuM hovAthI te sukhakara bane che. tema ja AkAzAdinA AmaMtyamAM mana ekAkAra bane che tethI te svarUpa AtaMtyanI samApatti ahIM hoya che. tethI duHkhanA kAraNabhUta ahaMkArano abhAva thAya che. duHkhanuM kAraNa, zarIrano ahaMkArabhAva che. mana AkAzAdinA eka parizIlana 213 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmaMtyamAM tadAkAra hovAthI zarIrano adhyAsa raheto nathI. tethI yogasUtra(2-47)mAM jaNAvyA mujaba "prayatnanI zithilatA ane AnaMyanI samApatti A baMnnenA kAraNe A trIjI balAdaSTimAM sthira sukhAsananI siddhi thAya che... ityAdi barAbara samajI levuM joie. //22-11| sthira sukhAsananI siddhinuM phaLa varNavAya che ato'ntarAyavijayo, dvandvAnabhihatiH parA / kRSToSaparityA:, pradhAnapura:sara: rara-12A. ata iti-ato yathoktAdAsanAdantarAyANAmaGgamejayAdInAM vijayaH / dvandvaiH zItoSNAdibhiranabhihatirduHkhAprAptiH parA AtyantikI 'tato dvandvAnabhighAta' [2-48] ityukteH / dRSTAnAM ca doSANAM manaHsthitijanitaklezAdInAM parityAgaH praNidhAnapurassaraH prazastAvadhAnapUrvaH // 22-12 / / "upara jaNAvelA sthira-sukhAsananA kAraNe; zarIranA kaMpanAdi svarUpa aMtarAyono vijaya, zIta-uSNa... ityAdi DhaMDhothI duHkha na pAmavA svarUpa zreSTha anabhihati ane praNidhAnapUrvaka mananA saMklezAdino parityAga thAya che." - A pramANe bAramA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke A dRSTimAM sthira sukhAsananI siddhi thavAthI zarIramAM kaMpa(dhrujArI) nathI thato. tAtparya e che ke yoganI sAdhanAmAM pravRtti karatI vakhate yogArthIe dhyAna rAkhavuM joie ke e pravRttimAM sthiratA AvavI joIe. e pravRtti vakhate, tenA AraMbha pUrve jo laukika pravRtti vadhAre karI hoya to zarIra thAkeluM hovAthI zarIra kaMpAyamAna thAya che. tethI jema bane tema laukika pravRtti ochI karI AsananI sthiratA prApta karI aMgamejaya (zarIranuM kaMpana) upara vijaya meLavI zakAya che, je A dRSTimAM prApta thanAra AsanasiddhinuM phaLa che. tema ja A daSTimAM AsananI siddhinA kAraNe zIta-uSNa; mAna-apamAna ane harSaviSAda... ityAdi kaMdothI duHkhanI prApti thatI nathI. kAraNa ke yogArthIne AsananA kAraNe pIDA nathI ane asat tRSNA nathI. duHkhanI aprApti svarUpa anabhihati zreSTha che, cirakALasthAyinI che. AvI ja rIte mananA prazasta avadhAna(upayogavicAraNA)pUrvaka doSono parityAga thAya che. mananI sthitinA kAraNe je kleza vagere dekhItA doSo udbhavatA hatA teno parityAga; AsananI sthiratA ane sukharUpatAnA kAraNe thAya che. "tato jAmiyataH 2-48' - A yogasUtramAM upara jaNAvyA mujaba jaNAvyuM che. zarIranI sthiratA, dhaMdhonI sahiSNutA ane mananI prazastabhAvamAM ekAgratApUrvaka klezAdi daSTa doSono parityAga : e A dRSTimAM thatI AsanasiddhinuM phaLa che. rara-1ro zukrUSAnuM svarUpa varNavAya che- 214 tArAditraya batrIzI Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAntAjuSo vidagdhasya, divyageyazrutau yathA / yUno bhavati zuzrUSA, tathA'syAM tattvagocarA // 22-13 // kAnteti-kAntAjuSaH kAminIsahitasya vidagdhasya geyanItinipuNasya divyasyAtizayitasya geyasya / kinnarAdisambandhinaH zrutau zravaNe yathA yUno yauvanagAmino kAmino bhavati zuzrUSA, tathA'syAM balAyAM tatvoparI zukUvA rara-1rU. manohara evI patnIthI sahita ane vicakSaNa evA yuvAnane divyagIta sAMbhaLavAnI jema icchA hoya che tema A balAdaSTimAM tattva sAMbhaLavAnI icchA hoya che." - A pramANe teramA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke ramaNIya strInuM sAMnidhya hoya, pote gItagAnano nipuNa hoya ane yuvAna hoya : evA kAmI(viSaya-rasika)ne kinnarAdi devonA divyagItane sAMbhaLavAnI jevI icchA hoya che evI tattva sAMbhaLavAnI icchA(zuzruSA) A trIjI daSTine pAmelA AtmAne hoya che. anAdikALathI A saMsAramAM paribhramaNa karatAM je sAMbhaLavA maLyuM na hatuM e tattvanA zravaNamAM atyaMta prIti thAya : e samajI zakAya che. bhAvanI duHkhagahanatAne jANyA pachI enA ucchedanAM sAdhanonI prApti mATe tattvazravaNa sivAya bIjo koI upAya nathI. dhanAdinI icchAvALAne jema dhaMdhAdinI vAtane sAMbhaLavAnI icchA hoya che tema ahIM tattvazravaNanI icchA hoya che. bhavasvarUpa gahana duHkhanA ucchedano upAya ahIM tattva che. A dRSTimAM niraMtara ene sAMbhaLavAnI utkaTa icchA hoya che. rogIne game tevI paNa sukhanI anukULatAmAM jema roganA ucchedanA upAyanI vAta sAMbhaLavAnI icchA hoya che tema ahIM paNa bhavarogIne tenA ucchedanA upAyane sAMbhaLavAnI tIvra icchA hoya che. bhavaroga roga lAge to A dRSTimAM uddabhavanArI zuzruSA prApta karavAnuM khUba ja saraLa bane. 22-1all zuzruSAnA abhAvamAM ane bhAvamAM(vidyamAnatAmAM) zuM thAya che, te jaNAvAya che- abhAve'syAH zrutaM vyarthaM, bIjanyAsa ivoSare / zratAmAveDa imAveDacA, ghuvaH zarmakSayaH punaH rara-14 abhAva iti-asyA uktalakSaNazuzrUSAyA abhAve / zrutamarthazravaNaM vyartham, USara iva bIjanyAsaH / zrutAbhAve'pyarthazravaNAbhAve'pyasyA uktazuzrUSAyA bhAve puna dhuMvo nizcitaH karmakSayaH / ato'nvayavyatirekAbhyAmiyameva pradhAnaphalakAraNamiti bhAvaH / / 22-14 // zlokano artha spaSTa che ke "sAMbhaLavAnI icchAno abhAva hoya to; Ukhara bhUmimAM vAvelA bIjanI jema sAMbhaLavAnI pravRttinuM phaLa zrama sivAya bIjuM koI nathI ane artha eka parizIlana 215 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMbhaLavAnI pravRttino abhAva hoya to paNa sAMbhaLavAnI icchA hoya to cokkasa ja karmakSaya thAya che....... kahevAno Azaya e che ke A zuzraSA bodhasvarUpa pANInI prApti mATe pANInI sera-saravANI jevI che. jyAM paNa bhUmimAM evI saravANI hoya tyAM khodavAthI niraMtara pANIno pravAha prApta thayA ja kare che. paraMtu jayAM evI saravANI na hoya tyAM khodavAthI jema pANI maLatuM nathI ane mAtra zrama ja prApta thAya che tema ahIM paNa zuzruSAnA abhAve zravaNa nirarthaka bane che. tenuM koI ja phaLa prApta thatuM nathI. koI vAra zuzruSA hovA chatAM saMyogavaza zravaNanI pravRttinA abhAvamAM paNa karmakSaya svarUpa phaLa; nizcita ja prApta thAya che. AthI samajI zakAze ke zuzruSAnA bhAvamAM phaLanI prApti thAya che ane tenA abhAvamAM phaLanI prApti thatI nathI. anukrame A anvaya ane vyatirekathI bodhAdi svarUpe phaLanI prAptimAM A zuzruSA ja mukhya kAraNa che. zravaNanA abhAvamAM paNa ene TakAvI rAkhavI joie ke jethI karmakSaya to thayA kare! Aje lagabhaga tadana viparIta dazA che. zuzruSAnA abhAvamAM paNa zravaNanI pravRtti cikAra che. sAMbhaLavA khAtara sAMbhaLavAthI koI lAbha nathI. hajAmanI pAse sUtAM sUtAM kathAnuM zravaNa karanAra rAjA-mahArAjAnI jema sAMbhaLavAthI zuzruSAnA abhAve bodhanI prApti zakya nahIM bane. bodhanI keTalI AvazyakatA che ? e A dRSTine pAmelAne samajAvavAnI AvazyakatA nathI. teo sArI rIte e samaje che. ajJAna jevuM koi duHkha nathI, enI pIDAno jeNe anubhava karyo hoya te tene dUra karavA prayatna karyA vinA na ja rahe- e samajavAnuM agharuM nathI. 22-14ll kSepanA abhAvanuM phaLa jaNAvAya che yogArambha ihAkSepAt, syAdupAyeSu kauzalama / 3thamAne taro tRSTA, parasevena vInatA rara-7/ yogeti-iha balAyAmakSepAdanyatra cittAbhyAsAdyogArambhe upAyeSu yogasAdhaneSu kauzalaM dakSatvaM bhavati, uttarottaramativRddhiyogAditi bhAvaH / upyamAne tarau payaHsekena pInatA dRSTA, tadvadihApyakSepeNaivamatipInatvalakSaNamupAyakauzalaM syAd / anyathA pUrNapayaHsekaM vinoptasya taroriva prakRtAnuSThAnasya kaarymevaakauzaltattakSaNaM cAhiti bhAva: rara-11 A balAdaSTimAM kSepano abhAva hovAthI yoganA AraMbhamAM tenAM sAdhanonA viSayamAM kuzaLatA prApta thAya che. vavAtAM vRkSomAM pANInA siMcanathI puSTatA dekhAya che." - A pramANe paMdaramA zlokano akSarArtha che. kahevAnuM tAtparya e che ke yoganI sAdhanAmAM avarodha karanArA evA ATha doSomAM trIjo kSepa nAmano doSa che, jeno abhAva A trIjI dRSTimAM hoya che. AraMbhelI kriyAne choDIne bIjI bIjI kriyAmAM je citta jAya che tene kSepa nAmano doSa kahevAya che. A doSane laIne kriyAmAM sAtatya rahetuM nathI, ane tethI AraMbhelI kriyA ISTanI 216 tArAditraya batrIzI Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhinuM kAraNa banatI nathI. A dRSTimAM e doSano abhAva hovAthI cittano nyAsa AraMbhelI kriyAmAM ja hoya che. anya kriyAomAM cittano nyAsa na hovAthI yoganA AraMbhamAM sAtatya jaLavAya che, jethI yogasAdhaka upAyomAM kauzalya prApta thAya che. e kuzaLatAnA kAraNe yoganI sAdhanAmAM uttarottara vRddhi thAya che. zlokanA uttarArdhathI daSTAMta dvArA ukta vAtanuM ja samarthana karyuM che. vavAtAM vRkSone pANI siMcAya to te vRkSo puSTa (moTA) thAya che. tenI jema ja yoganI sAdhanA kSepanA abhAvanA kAraNe ja atyaMta puSTa bane che. te svarUpa ahIM upAyanI kuzaLatA che. anyathA pANInA siMcana vinA jema vRkSo kRza bane che arthAt sukAya che; tema AraMbhela yoganuM anuSThAna akuzaLatA svarUpa kRzatAne pAme che. AthI samajI zakAze ke kSepa nAmano doSa AraMbhelA anuSThAnane kRza banAvanAro che. e doSanA abhAve A balAdRSTimAM anuSThAna puSTa bane che. pANInA siMcana vinA thanArI vavAtA vRkSanI sthitino jene khyAla che; te padoSanI bhayaMkaratAne samajI zake che. ApaNe ja AraMbhelA kAryanA phaLathI ApaNane dUra rAkhavAnuM kArya padoSa kare che, jeno abhAva A balAdeSTimAM che. A rIte balAdaSTinuM varNana ahIM pUrNa thAya che. ll12-1pI. cothI dIprAdaSTinuM varNana karAya che prANAyAmavatI dIprA, yogotthAnavivarjitA / tattvazravaNasaMyuktA, sUkSmabodhamanAzritA // 22-16 // prANAyAmavatIti-prANAyAmavatI prANAyAmasahitA dIpA dRSTiH / yogotthAnena vivarjitA prazAntavAhitAlAbhAttattvazravaNena saMyuktA zuzrUSAphalabhAvAt sUkSmabodhena vivarjitA vedyasaMvedyapadAprApteH / / 22-16 / / "prANAyAmavALI yoganA utthAnathI varjita, tattvazravaNathI saMyukta ane sUkSmabodhathI rahita evI cothI dIprAdeSTi che." - A pramANe soLamA zlokano sAmAnya artha che. eno Azaya e che ke yoganAM yama niyama Asana ane prANAyAma... vagere ATha aMgomAMthI cothA prANAyAma svarUpa yogAMgathI sahita A dIprAdaSTi che. tema ja kheda uga kSepa ane utthAna vagere, yogAvarodhaka ATha doSomAMthI cothA utthAnadoSathI rahita A daSTi hoya che. kAraNa ke prazAMtavAhitAnI ahIM prApti thayelI hoya che. adveSa, jijJAsA ane zukrUSA... vagere yogaguNomAMthI cothA guNa svarUpe tattvazravaNanI ahIM prApti thAya che. kAraNa ke A pUrve trIjI dRSTimAM tAttvika zuzruSAnI prApti thaI hovAthI tenA phaLasvarUpe cothI daSTimAM tattvazravaNanI prApti thAya che. Ama chatAM A dRSTimAM sUkSmabodha hoto nathI. kAraNa ke ahIM vedyasaMvedyapadanI prApti thatI nathI. sUkSma bodha, vedyasaMvedyapadanI prAptithI ja prApta thAya che. ahIM nAmathI ja varNavelA prANAyAmAdinuM varNana have pachI karAze. 22-16ll eka parizIlana 217 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANAyAmanuM varNana karAya che- recakaH syAd bahirvRttirantarvRttizca pUraka: / kumbhakaH stambhavRttizca, prANAyAmastridhetyayam // 22-17 // recaka iti-bahirvRttiH zvAso recakaH syAd / antarvRttizca prazvAsaH pUrakaH / stambhavRttizca kumbhakaH / yasmin jalamiva kumbhe nizcalatayA prANo'vasthApyate / ityayaM tridhA prANAyAmaH prANagativicchedaH / yadAha" ( tasminsati) zvAsaprazvAsayorgativicchedaH prANAyAmaH" iti [ 2-49 ] / ayaM ca nAsAdvAdazAntAdidezena SaDviMzatimAtrAdipramANakAlena / saGkhyayA ceyato vArAn kRta etAvadbhizca zvAsaprazvAsaiH prathama udghAto bhavatItyAdilakSaNopalakSito dIrghasUkSmasaMjJa AkhyAyate / yathoktaM - " sa tu bAhyAbhyantarastambhavRttirdezakAlasaGkhyAbhiH paridRSTo dIrghasUkSmasaJjJa (sUkSmaH) iti" [2-50] / bAhyAbhyantaraviSayo dvAdazAntahRdayanAbhicakrAdirUpa eva paryAlocyaiva sahasA taptopalanipatitajalanyAyena yugapat stambhavRttyA niSpadyamAnAt kumbhakAttatparyAlocanapUrvakatvamAtrabhedena ca caturtho'pi prANAyAma iSyate / yathoktaM - "bAhyAbhyantaraviSayAkSepI caturtha" kRti [2-11] ||22-17|| "bAhyavRtti zvAsane recaka kahevAya che; AvyaMtara vRtti prazvAsane pUraka kahevAya che ane staMbhavRtti e baMnnene kuMbhaka kahevAya che - A rIte traNa prakArano prANAyAma kahevAya che." A pramANe sattaramA zlokano zabdazaH artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke - yoganA trIjA aMga AsananI siddhi thayA pachI zvAsa-prazvAsanI svAbhAvika gatino je abhAva thAya che; tene prANAyAma kahevAya che. bahAranA vAyune aMdara levo tenuM nAma zvAsa che ane udaramAM(peTamAM) rahelA vAyune bahAra kADhavo tenuM nAma prazvAsa che. te zvAsa-prazvAsano je abhAva te prANAyAma che. pUrakaprANAyAmamAM zvAsano abhAva hoya che ane recakaprANAyAmamAM prazvAsano abhAva hoya che. arthAt baMnne prANAyAmamAM eka-ekano abhAva hoya che. baMnneno abhAva na hovAthI yadyapi tene prANAyAma kahI zakAya nahIM, paraMtu baMnne sthAne zvAsa ane prazvAsanI svAbhAvika gatino abhAva hovAthI te apekSAe tene prANAyAma kahevAya che - ema tenA jJAtAo kahe che. 218 prazvAsa dvArA svAbhAvika prANagatino je abhAva che; tene bAhyavRtti recaka kahevAya che. zvAsa dvArA je prANanI gatino abhAva che; te AvyaMtaravRtti pUraka che ane prayatnathI eka sAthe zvAsa-prazvAsano je abhAva che tene staMbhavRtti kuMbhaka kahevAya che, je hote chate ghaDAmAM nizcalapaNe rakhAtA pANInI jema prANane sthApana karAya che. A rIte traNa prakAra vaDe prANanI gatino viccheda karAya che tethI prANAyAma traNa prakArano che. A viSayanuM varNana karatAM yogasUtra(2-49)mAM jaNAvyuM che ke - pUrve jaNAvelA Asanano pUrNa lAbha thaye chate zvAsa-prazvAsanI svAbhAvika gatino abhAva thAya che, tene prANAyAma kahevAya che. . tArAditraya batrIzI Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A prANAyAma; nAsikAthI bAra AMgaLa vagere deza vaDe; chavvIsamAtrAdi (ahIM chatrIzamAtrAdi Avo pATha hovo joie) pramANayukta kAla vaDe ane ATalI vAra (amuka vAra) ityAdi saMkhyAnA pramANa vaDe karAyo che. arthAt te deza, kALa ane teTalI vArane(saMkhyAne) AzrayIne zvAsa-prazvAsathI prathama ughAta thAya che... ityAdi svarUpe jaNAto e prANAyAma dIrghasUkSma tarIke varNavAya che. Azaya e che ke jyAre yogI prANAyAma kare che tyAre prathama dezane AzrayIne tenI parIkSA kare che. nAsikAnA agrabhAgathI eka AMgaLa pradeza upara rU rAkhI bAhyavAyuviSayaka recaka prANAyAmanI parIkSA karavI ke rU sudhI vAyu pahoMce che ke nahIM? rU hAle to nizcaya thAya ke ahIM sudhI bAhyavAyu sthiratApUrvaka vahe che. tyAra pachI eka veMta dUra rU rAkhI parIkSA karavI. ema karatAM jayAre bAra aMgula paryata recaka sthira thai jAya tyAre te dIrghasUkSma kahevAya che. AvI ja rIte kIDInA sparza jevA sparzathI AtyaMtara pUrakanI parIkSA karavI. e vAyu nAbhicakra sudhI jAya tyAre te (pUraka) dIrghasUkSma kahevAya che. dezane AzrayIne prANAyAmanI parIkSA upara jaNAvyA mujaba karyA pachI kALane AzrayIne tenI parIkSA karavI. ATalI mAtrA sudhI te recaka pUraka sthira rahe che. eno khyAla e parIkSAthI Ave che. hAthane jAnu (DhIMcaNa) uparathI cAre tarapha pheravIne eka capaTI vagADavAmAM jeTalo samaya jAya che; te samayane eka mAtrA kahevAya che. AvI chatrIza mAtrA sudhI vadhato prANAyAma sthira thAya tyAre tene dIrghasUkSma kahevAya che. A rIte deza ane kALane AzrayIne prANAyAmanI parIkSA karyA pachI saMkhyAne AzrayIne tenI parIkSA karavAmAM Ave che. amuka pramANa zvAsa-prazvAsathI prathama ughAta thayo. ATalA zvAsaprazvAsathI bIjo ughAta thayo.. ityAdi rIte saMkhyAne AzrayIne prANAyAmanI parIkSA karAya che. Urdhvagamana karato prANa jyAre nIce sthira thAya tyAre tene uddAta kahevAya che. bAra mAtrA kALa parvatanI e avasthAne prathama ughAta kahevAya che. covIza mAtrA kALa parvatanI e avasthAne bIjo uddAta kahevAya che ane trIjo uddAta; chatrIza mAtrA kALanI e avasthAthI thAya che, A pramANe deza kALa ane saMkhyAthI parIkSA karAyela ane abhyAsathI parivardrita thayelo je prANAyAma che, tene dIrghasUkSma prANAyAma kahevAya che. jema pIMjelo rUno Dhagalo pasarIne lAMbo ane sUkSma thaI jAya che. tema ja ahIM paNa deza kALa ane saMkhyAdithI parIkSita ane parivartita prANAyAma dIrdha-sUkSma thAya che. A viSayanuM nirUpaNa yogasUtra(2-50)mAM karyuM che, jeno artha upara jaNAvyo che. A zlokamAM upara jaNAvyA mujaba prANAyAma traNa prakArano che. sAmAnya rIte kramika bhUmikAnI apekSAe e nirUpaNa che. paraMtu yogInI vizeSa yogyatAe tapelA paththara upara paDatAMnI sAthe jaLa jema zoSAI jAya che tema ekAeka dezakALanI apekSAe parIkSA vinA ja kuMbhaka prANAyAma thAya che. te caturtha prANAyAma che. bAra aMgula jeTalo je, nAsikAthI mAMDIne deza svarUpa pUrakano bAhyaviSaya che ane hRdayathI mAMDIne nAbhicakrAdi sudhInA deza svarUpa je eka parizIlana 219 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvyaMtara viSaya recakano che, tenI parIkSA vinA ekadama (sahasA e bAhyAbhyatara viSayanA vicAra vinA) tapelA paththara upara paDelA pANInA nyAye khaMbhavRttithI thatA kuMbhaka prANAyAmane laine caturtha prANAyAma manAya che. arthAt je kuMbhakano pUrakarecakasaMbaMdhI dezakALAdinI parIkSA karyA vinA ekadama ja AraMbha karAya che te caturtha kuMbhaka prANAyAma che ane je, pUraka-recakanA viSayanI parIkSA karavA pUrvaka AraMbha karAya che, te tRtIya kuMbhaka prANAyAma che. e baMnnemAM pUrvokta rIte viSayanA paryAlocana ane aparyAlocanane laIne bheda che. ahIM A zlokanI TIkAmAM cittaraviSayo Avo pATha che. tyAM vANiTccAraviSayo Avo pATha hovo joie. tema ja hRdayanAmivihipa va paryA.. ItyAdi pATha che. tyAM dayanAmipiviparyA.. ityAdi pATha hovo joIe - ema mAnIne upara jaNAvyA mujaba TIkAno artha jaNAvyo che. "vAIiTccattaraviSayAsethI caturtha" rUtti (ra-11) A yogasUtramAM jaNAvyA mujaba caturtha prANAyAmanuM svarUpa upara jaNAvyuM che. e sUtrano paramArtha jaNAvatAM "pAtaMjala darzana prakAza'mAM bIjI rIte paNa trIjA cothA prANAyAmanuM svarUpa varNavyuM che, je upara jaNAvelA svarUpathI juduM che. A viSayanuM tattva to tenA jANakAro pAsethI samajI levuM joie. 22-17nA prANAyAmanuM prayojana jaNAvAya che dhAraNAyogyatA tasmAt, prakAzAvaraNakSayaH / anyairuktaH kvaciccaitad, yujyate yogyatAnugam // 22-18 // dhAraNeti-tasmAtprANAyAmAd dhAraNAnAM yogyatA, prANAyAmena sthirIkRtaM cetaH sukhena niyatadeze thAta ti | taku-"ghArA(su) gha yogyatA manasa: ri-dharU rUti | tathA prAzaya vittajvatiya yadAvaraNaM klezarUpaM tatkSayaH / taduktaM-"tataH kSIyate prakAzAvaraNamiti" [2-52] / ayamanyaiH pataJjalyAdibhiruktaH / bhagavatpravacane tu vyAkulatAhetutvena niSiddha eva zvAsaprazvAsarodhaH, yathAyogasamAdhAnameva pravRtteH zreyastvAt, prANarodhapalimanthasyAnatiprayojanatvAt / taduktaM-"ussAsaM Na NiruMbhai Abhiggahio vi kimu aceThThA / pasajjamaraNaM nirohe muhumussAsaM ca jayaNAe / / 1 / " etacca pataJjalyAdyuktaM kvacitpuruSavizeSe yogyatAnugaM yogyatAnusAri yujyate, nAnArucitvAdyoginAM, prANAyAmarucInAM prANAyAmenApi phalasiddheH svarucisampattisiddhasyotsAhasya yogopAyatvAt / yathoktaM yogabindau-"utsAhAnnizcayAddhairyA santoSAttattvadarzanAt / munerjanapadatyAgAt SaDbhiogaH prasidhyati / / 1 / / " iti / tasmAdyasya prANavRttinirodhenaivendriyavRttinirodhastasya tadupayoga iti tattvam / / 22-18 // "tethI(prANAyAmathI) dhAraNAnI yogyatA prApta thAya che tema ja prakAzanA AvaraNabhUta klezono kSaya thAya che. AvA prakArano prANAyAmapataMjalivageree varNavyo che te, koiyogIvizeSanI yogyatAne anulakSIne yogya che, sarvatra e yogya nathI." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. 220 tArAditraya batrIzI Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eno kahevAno Azaya e che ke prANAyAmanI siddhi thavAthI citta sthira thAya che ane tethI sthira thayelA e cittane sukhethI niyata karelA deza(viSaya)mAM dhArI zakAya che. A rIte prANAyAmathI dhAraNAnI yogyatA prApta thAya che tema ja sAttvika sattvaguNapradhAna) cittamAM je vivekajJAna svarUpa prakAza che; tenA AvaraNabhUta avidyAdi klezono kSaya thAya che. A pramANe yogasUtramAM paNa varNavyuM che. (juo sU.naM. 2-53 ane 2-para) AvA prakAranA prANAyAmane pataMjali vageree yoganI siddhi mATe varNavyo che. paraMtu bhagavAna zrI jinezvara devonA pravacanamAM to e prANAyAma vyAkuLatAmAM kAraNa hovAthI zvAsaprazvAsano nirodha niSiddha ja che. manavacanakAyAnA yogonI samAdhi TakI rahe evI pravRtti ja kalyANane karanArI che. zvAsano virodha karavA svarUpa vyAghAta(svAdhyAyAdi vyAghAta)nuM koI ja prayojana nathI. zrI AvazyakasUtranI niyuktimAM; e viSayamAM varNavyuM che ke - kAussagnamAM Ubho rahelo navo sAdhaka ucchavAsane rUMdhe nahi; to pachI ceSTA sahita kAyotsarga karanAranI to vAta ja kyAMthI hoya? arthAt te to ucchavAsane na ja rUpe; kAraNa ke zvAsane sadaMtara rokavAthI turaMta ja maraNa Ave che. tethI kAusagnamAM rahelo sAdhaka sUkSma ucchavAsane jayaNAthI choDe. Ama chatAM pataMjali vageree je jaNAvyuM che te koI puruSavizeSamAM tenI yogyatA pramANe yogya che. kAraNa ke yogIonI ruci bhinna bhinna hoya che. ukta prANAyAmanI rucivALA jIvone prANAyAmathI paNa phaLanI siddhi thAya che. potAnI rucinA kAraNe sArI rIte siddha thayelo utsAha yogano upAya che. "yogabiMdu(411)mAM e aMge jaNAvyuM che ke - "utsAha, nizcaya, dhairya, saMtoSa, tattvadarzana ane janapadano tyAga : A chathI yoganI prApti thAya che. varSollAsane utsAha kahevAya che; kartavyanA ja ekamAtra pariNAmane nizcaya kahevAya che; saMkaTa paDe paNa pratijJAthI vicalita na thavA svarUpa dhairya che; AtmAmAM ramaNatA svarUpa saMtoSa che; "yoga eka ja paramArtha che - AvI samAlocanAne tattvadarzana kahevAya che ane bhavanuM anusaraNa karanArA lokavyavahArano tyAga karavo - e janapadatyAga che. e cha upAyothI yoganA arthI janone yoganI prApti thAya che. AthI samajI zakAze ke prANavRttinirodha(prANAyAma)thI ja jene indriyonI vRttiono nirodha prApta thAya che; tene prANAyAmano upayoga che. paraMtu prANAyAma vinA ja jene indriyavRttinirodha prApta thAya che tene teno (prANAyAmano) koI ja upayoga nathI.. ityAdi barAbara samajI levuM. 22-18 bhAvane AzrayIne prANAyAmanuM svarUpa varNavAya che- recanAd bAhAbhAvAnAmantarbhAvasya pUraNAt / kumbhanAnizcitArthasya prANAyAmazca bhAvataH // 22-19 // eka parizIlana 2 21 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ recanAditi-bAhyabhAvAnAM kuTumbadArAdimamatvalakSaNAnAM recanAt / antarbhAvasya zravaNajanitavivekalakSaNasya pUraNAt / nizcitArthasya kumbhanAt sthirIkaraNAcca / bhAvataH prANAyAmo'yamevAvyabhicAreNa yogAGgagam / ata evoktaM - " prANAyAmavatI caturthAGgabhAvato bhAvarecakAdibhAvAditi" / / 22-19 / / "bAhyabhAvonA recanathI, atyaMtarabhAvanA pUraNathI ane nizcita arthanA kuMbhanathI je prANAyAma thAya che tene bhAva-prANAyAma kahevAya che." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke - pataMjali ityAdie jaNAvela prANAyAma; upara jaNAvyA mujaba badhA mATe jo yoganuM aMga bane nahIM to ahIM dIprArdaSTimAM prApta thanAra yoganA aMga tarIke tenuM varNana karavAnuM prayojana nathI - ema lAge; paraMtu anyAbhimata prANAyAmanuM varNana karIne svAbhimata prANAyAmanuM(bhAvaprANAyAmanuM) A zlokathI varNana karAya che. A bhAvaprANAyAma badhA mATe sarvathA upayogI hovAthI yoganuM avyabhicArI aMga che. potAnuM kuTuMba, strI ane dhana vagere saMbaMdhI je mamatvabhAva che; tene bAhyabhAva kahevAya che. bhAva prANAyAmamAM tenuM recana karAya che. trIjI dRSTimAM karelA tattvazravaNathI utpanna thayela heyopAdeyanA tema ja bhakSyAbhathyAdinA viveka svarUpa ahIM AtyaMtarabhAva che. tenA pUraNane ahIM bhAvapUraNa tarIke varNavyuM che ane 'prANo karatAM atyaMta zreSTha dharma che.'... ityAdi prakAranA nizcayathI nizcita thayelA dharmane (nizcitArthane) sthira karavA svarUpa; ahIM kuMbhana che. A bhAvane AzrayIne prANAyAma che, je avyabhicArI yogAMga che. arthAt cothI dRSTimAM badhAne ja AvA bhAvaprANAyAmanI prApti thayelI hoya che. AthI ja yogadRSTi samuccayanA zlo.naM. 57nI TIkAmAM paNa pharamAvyuM che ke - "A dIprAdeSTi prANAyAmavALI che. kAraNa ke emAM bhAvarecaka AdinA kAraNe cothA yogAMga(prANAyAma)no sadbhAva hoya che, arthAt bhAvaprANAyAma hoya che." AtmA ane tenA guNone anulakSIne je koi vicAraNA karAya che; tene sAmAnya rIte aMtarbhAva ane enAthI bhinna bhAvone bAhyabhAva kahevAya che. mokSanI prApti mATe bAhyabhAvothI dUra thavAnuM ane AvyaMtarabhAvone prApta karavAnuM khUba ja Avazyaka che. anAdikALathI abhyasta karelA bAhyabhAvone dUra karavAnuM ghaNuM ja kaparuM che ane sarvathA aprApta jevA AtyaMtara bhAvone meLavavAnuM paNa eTaluM ja kaparuM che. 'prANathI paNa adhika dharma che.'... ityAdi nizcayane sthira karyA vinA bAhyabhAvonuM recana ane AtyaMtara bhAvonuM pUraNa zakya nathI. bhAvaprANAyAmamAM mumukSu AtmAone bAhyabhAvonA recananI; AvyaMtara bhAvonA pUraNanI ane tAdaza nizcitArthanA kuMbhana(sthirIkaraNa)nI avasthA prApta thAya che... ityAdi barAbara samajI levuM joie. 22-19 bhAvarecakAdinA guNonuM varNana karAya che-- 222 prANebhyo'pi gururdharmaH, prANAyAmavinizcayAt / prALAMstyanti dharmArtha, na dharma prAnaso 22-20 // tArAditraya batrIzI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prANebhyo'pIti-prANebhyo'pIndriyAdibhyo'pi gururmahattaro dharmaH / ityato bhAvaprANAyAmato vinizcayAd dharmArthaM prANAMstyajati, tatrotsargapravRtteH / ata eva na dharmaM tyajati prANasaGkaTe prANakaSTe .rara-20|| zlokArtha spaSTa che ke bhAvaprANAyAmanA kAraNe; "prANo karatAM paNa dharma zreSThatara che." - A pramANe nizcaya thavAthI A dRSTimAM mumukSuo dharmanA arthe prANono tyAga kare che. paraMtu prANo upara saMkaTa Ave to ya dharmano tyAga karatA nathI. eno Azaya e che ke bhAvaprANAyAmanA kAraNe A cothI daSTimAM dharmanuM mahattva samajAya che. atyAra sudhI ApaNane zreSThamAM zreSTha ApaNA potAnA prANa lAgatA hatA. pAMca indriyo, manavacanakAyAnA traNa baLa ane AyuSya tathA zvAsozvAsa: A daza prANo che. yathAyogya jIvamAtrane koIne koI prANa hoya che. saMjJIpaMcendriya paryApta avasthAne pAmelA jIvane daza prANa hoya che. AvA prakAranI avasthAmAM jayAre cothI dRSTi prApta thAya che; tyAre e prANo karatAM paNa mahattara(zreSThatara) A dharma jaNAya che. cothI daSTino sAra ja e nizcaya che. ethI dharma mATe e mumukSu AtmAo prANano tyAga kare che. kAraNa ke utsargathI teo pravRtti kare che. prANanI apekSA rAkhe to game tyAre paNa utsargathI karAtI pravRttino tyAga karavAno ja prasaMga Avaze. tethI ja game tevA prANanA saMkaTamAM paNa teo dharmano tyAga karatA nathI. kaSTa veThIne paNa dharmanI pravRtti utsargathI karatA hoya che. prathama guNasthAnakanI A cothI daSTi chellI dRSTi che. "prANa karatAM dharma mahattara che'- Avo nizcaya ja A dRSTino sAra che. e nizcaya na hoya to pAMcamI... vagere daSTio kaI rIte prApta thAya? je dharmathI; zarIrAdinA mULabhUta karmano uccheda(nAza) karavAno che e dharma karatAM; karmanA yoge prApta thayelA zarIrAdi zreSTha lAge to tenA mULabhUta karmano uccheda na ja thAya - e samajI zakAya che. lokottaradharmanI pUrvabhUmikAno sparza karyA vinA lokottaradharmanI sAdhanA ApaNane siddhi sudhI pahoMcADe emAM bahu tathya nathI. dharmanuM vAstavika mUlya samajyA vinA ja dharma karAya to tenA vAstavika phaLane prApta karavAnuM zakya nathI. "je marelAne paNa anusare che te dharma eka ja mitra che. bIjuM badhuM to zarIranA nAzanI sAthe ja nAza pAme che...' ityAdi tattvazravaNanA prabhAve A dRSTimAM dharmanI mahattA samajAya che ane tethI mumukSujano svabhAvathI ja teno svIkAra cothI dRSTimAM kare che. cothI dRSTinI e eka adbhuta siddhi che. e tattvazravaNanA kAraNe lokottara dharmanI prApti mATe ghaNI ja anukULatA prApta thAya che. ll22-2nA tattvazravaNanA guNanuM varNana karAya che puNyabIjaM nayatyevaM, tattvazrutyA sadAzayaH / bhavakSArAmbhasastyAgAd, vRddhiM madhuravAriNA // 22-21 // eka parizIlana 223 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puNyabIjamiti evaM dharmasya prANebhyo'pyadhikatvapratipattyA, tatrotsargapravRttyA / tattvazrutyA tathAtattvazravaNena / madhuravAriNA / sadAzayaH zobhanapariNAmaH / bhavalakSaNasya kSArAmbhasastyAgAt / puNyabIjaM vRddhiM nayati / yathA hi madhurodakayogatastanmAdhuryAnavagame'pi bIjaM prarohamAdatte, tathA tattvazruteracintyasAmarthyAtattvaviSayaspaSTasaMvittyabhAve'pi atattvazravaNatyAgena tadyogAt puNyavRddhiH syAdeveti bhAvaH / / 22-21 // A cothI dRSTimAM bhavasvarUpa khArA pANIno tyAga karavAthI suMdara-zubha AzayavALo AtmA mIThA pANInI jema tattvazravaNathI puNyanA bIjane vadhAre che..." - A pramANe ekavIsamA zlokano artha che. Azaya e che ke prANI karatAM dharma adhika che ema samajIne utsargathI dharmanI pravRtti karavA vaDe dharmanI adhikatAnI(mahattaratAnI) pratipatti(svIkAra) karavAthI; suMdara pariNAma che jenA evA AtmAo A cothI dRSTimAM bhavasvarUpa khArA pANIno tyAga kare che, jethI tattvazravaNasvarUpa mIThA pANI vaDe puNyasvarUpa bIjanI vRddhi kare che. jema madhura pANIthI bIjanI vRddhi thAya che, vRkSanA bIjane madhura pANIno yoga maLavAthI tenA mAdhuryano anubhava na hoya to paNa bIjanI vRddhi thaI ja jAya che, tema tattvazravaNanA aciMtya sAmarthyathI; tattvanA viSayanuM spaSTa saMvedana na hoya to ya atattvazravaNano tyAga karavAnA kAraNe tattvazravaNanA yoge puNyanI vRddhi thAya che ja. tattvaviSayaka spaSTa avagama na hoya to ya atattvazravaNano tyAga karavAthI puNyavRddhi thAya che. AthI samajI zakAze ke puNyavRddhinuM bIja (kAraNa) atattvazravaNano tyAga che. atyAra sudhInA ApaNA saMsAranuM mukhya kAraNa paNa atattvazravaNa che. atattvanI jijJAsA, tenI zuzruSA ane tenuM zravaNa lagabhaga akhaMDapaNe cAlu che, jenA yoge bhavasvarUpa khArA pANIno tyAga paNa na thayo. tattvazravaNa svarUpa madhura pANInA abhAve; yoganAM bIjono praroha paNa na thayo. cothI dRSTimAM e madhura pANInA yogathI puNyabIjo vRddhine pAme che. AtmA ane tenA guNone anulakSIne je zravaNa karAya che, tene tattvazravaNa kahevAya che. AnAthI bhinna vastune anulakSIne je koI zravaNa karAya che, te badhuM ja atattvazravaNa che. AthI ja A cothI dRSTimAM bhavasvarUpa khArA pANIno tyAga karavAnuM Avazyaka che. anyathA tattvazravaNasvarUpa madhura pANInA yogano saMbhava nathI raheto. A samagra saMsAra khArA pANI jevo che. emAM koI tattva nathI. tethI tenA zravaNAdino tyAga karI mAtra tattvazravaNamAM ja ruci keLavavI joIe, je A cothI daSTimAM zakya bane che. enA yoge puNyabIja(yoganA bIja) vRddhine prApta kare che. AmAMthI ja AgaLa jatAM pAMcamI daSTimAM atyaMta suMdara evA lokottara dharmanI sAdhanAno prAraMbha thAya che. bIjanA prarohamAM madhura pANInA mahattvano khyAla jene che tene A tattvazravaNanuM mahattva samajatAM vAra nahIM lAge. tattva pratye prIti hoya to tattvazravaNamAM koI takalIpha nathI.i22-2 224 tArAditraya batrIzI Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvazravaNanuM ja phaLa varNavAya che- tattvazravaNatastIvA, gurubhaktiH sukhAvahA / samApattyAdibhedena, tIrthakRddarzanaM tataH // 22-22 // tattveti-tattvazravaNataH / tIvA utkaTA / gurau tattvazrAvayitari bhaktirArAdhyatvena pratipattiH / sukhAvahobhayalokasukhakarI / tato gurubhakteH samApattyAdibhedena tIrthakadarzanaM bhagavatsAkSAtkAralakSaNaM bhavati / taduktaM-"gurubhaktiprabhAveNa tIrthakRddarzanaM matam / samApattyAdibhedena nirvANaikanibandhanam / / 1 / / " samApattiratra dhyAnajasparzanA bhaNyate, AdinA tannAmakarmabandhavipAkatadAvApattyupapattiparigrahaH // 22-22 // tattvazravaNathI sukhane karanArI utkaTa evI gurubhakti prApta thAya che ane tethI samApatti... vagere prakAre zrI tIrthaMkara paramAtmAnuM sAkSAt darzana thAya che." - A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke tattvazravaNa karavAthI sAMbhaLanArane potAnA paramaISTasiddhinI sAdhanAnuM cokkasa jJAna thAya che. tethI tevuM jJAna ApanArA ane tattvanuM zravaNa karAvanArA paramatAraka gurudevazrInI pratye utkaTa koTino bhaktibhAva janme che. tene laine A paramatAraka gurudevazrIno; ArAdhyasvarUpe mumukSu A dRSTimAM svIkAra kare che. ArAdhyasvarUpe je pratipatti (aMtarathI svIkAra) che tene bhakti kahevAya che. A bhakti A loka ane paraloka : ubhaya lokamAM sukha-hitane karanArI che. evI utkaTa bhakti tattvazravaNathI cothI dRSTimAM prApta thAya che. e gurubhaktithI samApatti vagere prakAre bhagavAna zrI tIrthaMkara paramAtmAnuM sAkSAta darzana prApta thAya che. e pramANe yogadaSTisamuccayamAM (glo.naM. 64) jaNAvatAM pharamAvyuM che ke - gurubhaktiprabhAvathI arthAt tene laIne upArjana karelA zubhakarmathI samApatti vagere prakAre zrI tIrthaMkara paramAtmAnuM darzana mAnavAmAM AvyuM che, je mokSanuM cokkasa kAraNa che. ahIM je zrI tIrthaMkaraparamAtmAnuM darzana; samApatti vagere prakAre thAya che - ema jaNAvyuM che tyAM samApatti dhyAnaja sparzanAsvarUpa che. paramAtmAe upadezelA paramatAraka tattvazravaNathI zrotAne niraMtara paramAtmAnuM puNyasmaraNa thAya che. e rIte satata paramAtmadhyAnathI dhyeyasvarUpe paramAtmAnI sAthe je tanmayatA prApta thAya che te svarUpa ja ahIM samApatti che. tema ja A tattvazravaNathI samyagdarzanAdinI prApti dvArA zrI tIrthakara nAmakarmano baMdha thAya che, teno vipAka anubhavAya che ane tIrthaMkarapaNAnI prApti thAya che. te svarUpe zrI tIrthaMkara paramAtmAnuM darzana; A daSTimAM tattvazravaNathI thAya che. jenA mULamAM utkaTa gurubhakti kAma kare che. e spaSTa che ke gurubhagavaMta pratyenI bhakti paramagurunA darzananuM prabaLa kAraNa che. 22-22aa. eka parizIlana 225 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamavatI... ityAdi (glo.naM. 16) zlokamAM jaNAvyuM che ke A daSTimAM sUkSmabodha hoto nathI. (sUkSmavozamanAtA) have tenuM kAraNa jaNAvAya che karmavajravibhedenAnantadharmakagocare / vedavedapakane, cothe sUkSmatvamatra na ra2-2rUA. karmeti-kamava vajramatidurbhedatvAt tasya vibhedenAnantadharmakaM bhedAbhedanityatvAnityatvAdyanantadharmazabalaM yadvastu tadgocare vastunastathAtvaparicchedini / vedyasaMvedyapadaje bodhe sUkSmatvaM yattadatra dIprAyAM dRSTau na bhavati, tadadhobhUmikArUpatvAdasyAH / taduktaM- bhavAmbhodhisamuttArAt karmavajravibhedataH / jJeyavyAptezca varjeina sUkSmatve nAyamatra tu II9ll" /22-23/l. "karmasvarUpa vajanA vibhedathI; vedyasaMvedyapadanA kAraNe utpanna thanAra; anaMtadharmAtmaka vastune te svarUpe grahaNa karanAra bodhamAM sUkSmatva manAya che. e sUkSmatva A dRSTi hoya tyAre hotuM nathI...' - A pramANe trevIsamA zlokano sAmAnyartha che. eno Azaya spaSTa che ke anAdikALathI AtmAnI sAthe kamano saMyoga che. e karmo atyaMta durbhedya hovAthI vajajevAM kaThora che. AtmAnA vizuddha pariNAmathI jyAre eno vibheda thAya che; arthAt pharI pAchA na baMdhAya te rIte teno nAza thAya tyAre vedyasaMvedyapadamAM A sUkSma bodhanI prApti thAya che. bheda-abheda, nityatva-anityatva vagere anaMta dharmathI vyApta evI vastune te svarUpe grahaNa karanAra bodhamAM ja sUkSmatva manAya che. arthAt tevo bodha ja sUkSma bodha che, je bodha A diprASTimAM hoto nathI. kAraNa ke vedyasaMvedyapadanI apekSAe A dRSTinI bhUmikA thoDI nIcI che. A dRSTimAM evo karmavibheda(graMthibhedo thato nathI. A vAtane jaNAvatAM yogadaSTisamuccayamAM (zloka naM.66) pharamAvyuM che ke sUkSma bodha; lokottara pravRttino hetu hovAthI bhavasamudrathI tAranAro hoya che. karmanA; pharI pAchA baMdhAya nahIM te rIte thayelA vibhedathI te prApta thAya che ane anaMtadharmAtmaka vastune te svarUpe te jaNAvanAro hoya che. arthAt saMsArasAgarathI pAra utAranAra; karmanA vibhedathI utpanna thanAra ane samagrarUpe zeya vastune grahaNa karanAra sUkSma bodha che. AvA prakArano sUkSma(nipuNa-paTu) bodha A dRSTimAM ane enI pUrvenI dRSTimAM hoto nathI. kAraNa ke tyAM ane ahIM graMthino(rAga-dveSanI tIvrapariNatino) bheda thayelo nathI. enA bheda pachI ja sUkSma bodha hoya che. 22-23 vedasaMvedyapadano paNa pahelI cAra daSTimAM abhAva hovAthI tyAM sUkSma bodhano abhAva hoya che, te jaNAvAya che avedyasaMvedyapadaM, catasRSvAsu dRSTiSu / pakSicchAyAjalacarapravRttyAbhaM yadulbaNam // 22-24 // 226 tArAditraya batrIzI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avedyeti--Asu mitrAdyAsu catasRSu dRSTiSu yadyasmAdavedyasaMvedyapadamulbaNamadhikaM / pakSicchAyAyAM jalasaMsarginyAM jaladhiyA jalacarapravRttirivAbhA vedyasaMvedyapadasambandhinI yatra tattathA / tatra hi na tAttvikaM vedyasaMvedyapadaM, kiM tvAropAdhiSThAnasaMsargitayA'tAttvikam / ata evAnulbaNamityarthaH / etadapi caramAsu caramayathApravRttakaraNena evetyAcAryAH / tadidamabhipretyoktam - "avedyasaMvedyapadaM yasmAdAsu tatholbaNam / pakSicchAyAnatavarapravRttvAmamataH param ||9||" ||22-24|| "jethI; pakSIonI chAyAmAM jalacara-matsyAdi-jIvonI pravRtti jevuM prabaLa evuM aveghasaMvedyapada pahelI cAra dRSTimAM hoya che. (tethI tyAM sUkSma bodha hoto nathI.)" - A pramANe covIsamA zlokano artha che. tAtparya e che ke mitrA, tArA ane balA dRSTimAM tema ja A cothI dIprAdeSTimAM khUba ja prabaLa(adhika) aveghasaMvedyapada hoya che. e aveghasaMvedyapada; jaLamAM paDatI AkAzamAM UDatA paMkhInI chAyAmAM, pakSInI buddhie tene grahaNa karavAnA AzayathI jalacara jIvo-matsya vagere je pravRtti kare che, tenA jevuM che. pANImAM pakSI nathI, paraMtu pakSInI chAyA ja che. ene paMkhI mAnIne jalacara jIvo ene grahaNa ka2vAnI pravRtti kare che paraMtu e jema tAttvika nathI tema ja ahIM paNa vedyasaMvedyapada tAttvika nathI. paNa Aropano viSaya hovAthI atAttvika che. AthI ja A cAra dRSTiomAM te(vedyasaMvedyapada) atyaMta maMda-avyakta hoya che. sAmAnya rIte je vastu jenA jevI hoya che te vastune tenA koi dharmane laine te rUpe jaNAvAya che tyAre te vastumAM teno Aropa karavAmAM Ave che. jema AhlAdakatva, vartulatva ane suMdaratvAdi dharmane laine mukhamAM caMdrano adhyavasAya karAya che, te Aropa che tema ahIM paNa sUkSmabodha na hovA chatAM tenA jevuM jaNAya che. tethI vedyasaMvedyapadano pahelI cAra dRSTiomAM Aropa karAya che. AropanuM adhiSThAna sAdRzya che. jemAM jeno Aropa karAya che temAM te atAttvika hoya che... ityAdi adhyApakAdi pAsethI samajI levuM joie. AvuM atAttvika paNa vedyasaMvedyapada pahelI cAra dRSTiomAM caramayathApravRttakaraNa(zuddha yathApravRttakaraNa)nA kAraNe che - ema yogAcAryo kahe che. 'yogadRSTisamuccaya'nA zlo.naM. 67 thI A viSayamAM jaNAvyuM che ke - je kA2Ne A pahelI cAra dRSTiomAM je aveghasaMvedyapada che te pakSInI chAyAmAM pakSInI buddhie thatI jalacara jIvonI pravRtti jevuM atyaMta prabaLa che. tethI ahIM veghasaMvedyapada tAttvika nathI. kAraNa ke graMthibheda ahIM thayelo nathI. atAttvika paNa e vedyasaMvedyapada; carama yathApravRttakaraNane kAraNe che - ema yogAcAryo kahe che. 22-24 prathama cAra dRSTiomAM atAttvika vedyasaMvedyapada hoya che. emAM vedyasaMvedyapadanuM svarUpa varNavAya che-- eka parizIlana vedyaM saMvedyate yasminnapAyAdinibandhanam / padaM tad vedyasaMvedyamanyadetadviparyayAt // 22-25 / / 227 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedyamiti-vedyaM vedanIyaM vastusthityA tathAbhAvayogisAmAnyenAvikalpakajJAnagrAhyamityarthaH / saMvedyate kSayopazamAnurUpaM nizcayabuddhyA vijJAyate / yasminnAzayasthAne / apAyAdinibandhanaM narakasvargAdikAraNaM syAdi(hiMsAhiMsAdi) / tadvadyasaMvedyaM padam, anyadavedyasaMvedyapadametadviparyayAduktalakSaNavyatyayAt / yadyapi zuddhaM yathAvadvedyasaMvedanaM mASatuSAdAvasambhavi, yogyatAmAtreNa ca mitrAdidRSTiSvapi sambhavi, tathApi vedyasaMvedyapadapravRttinimittaM granthibhedajanito rucivizeSa eveti na doSaH / / 22-25 / / "je AzayavizeSamAM apAyAdinA kAraNabhUta vedyano(jANavAyogyano) anubhava thAya che; te AzayavizeSane vedasaMvedyapada kahevAya che. enAthI viparIta svarUpavALuM bIjuM(anya) avedyasaMvedya pada che." - A pramANe pacIsamA zlokano sAmAnya artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke - tevA prakAranA vAstavika) bhAvayogI sAmAnya vaDe arthAt dareka bhAvayogI vaDe vastunA vAstavika svarUpathI koI paNa prakAranA vikalpathI rahita evA jJAnano je grAhya-viSaya che tene vedya kahevAya che. apAyAdibhUta naraka-svargAdinuM je kAraNa hiMsA-ahiMsAdi che te badhA apAyAdinA nibaMdhana kahevAya che. apAyAdinA nibaMdhanabhUta vedyanuM potAnA kSayopazama mujaba nizcayAtmaka je jJAna che tene te vedyanuM saMvedana kahevAya che. ahIM apAyAdinA nibaMdhana tarIke hiMsAhiMsAdi jaNAvyA che. yogadaSTisamuccaya zlo.naM. 73nI TIkAmAM strI vagere jaNAvyA che. e mujaba ahIM naravazvavihAranuM sahi Avo pATha sudhArI zakAya che. je Azaya(AtmapariNAma)vizeSamAM upara jaNAvyA mujaba apAyAdinA kAraNabhUta vedyanuM saMvedana thAya che, tene vedyasaMvedyapada kahevAya che. enAthI anya je avedyasaMvedyapada che te upara jaNAvelA svarUpathI viparIta svarUpe samajavuM. arthAt tyAM tAdaza vedyanuM saMvedana hotuM nathI. AvA yathAvat vedanA zuddha saMvedanane laIne ja vedasaMvedyapadano vyavahAra thato hoya arthAta vedyasaMvedyapadanI vyavahArasvarUpa pravRttinuM nimitta tAdaza saMvedanane mAnavAnuM hoya to mahAmuni zrI mAtuSAdimAM tAdaza saMvedana na hovAthI teozrImAM vedyasaMvedyapadane nahi mAnavAno prasaMga Avaze. enA nivAraNa mATe tAdaza saMvedananI yogyatAne ja vedyasaMvedyapadanA vyavahAranuM nimitta mAnavAmAM Ave to mANatuSAdi mahAtmAomAM tevA prakAranI yogyatA hovAthI vedasaMvedyapada mAnavAmAM koI doSa nathI. paraMtu evA prakAranI yogyatA to mitrAdi cAreya dRSTiomAM paNa saMbhave che. tethI pahelI cAra daSTio vakhate paNa vedyasaMvedyapada mAnavAno prasaMga Avaze. A rIte baMnne rIte yadyapi doSa che, paraMtu vedyasaMvedyapadanI pravRttinuM nimitta; tAdaza saMvedana ke tenI yogyatA manAtuM nathI paNa graMthibhedanA kAraNe utpanna rucivizeSa manAya che. tethI koI doSa nathI. kAraNa ke mASatuSAdi mahAtmAomAM tAdezarucivizeSa che ane mitrAdi cAra daSTiomAM graMthibheda thayelo na hovAthI tAdeza rucivizeSa tyAM nathI. vedyanuM saMvedana jyAM che, tene vedasaMvedyapada 228 tArAditraya batrIzI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahevAya che - A pramANe "vedyasaMvedyapadano vyutpatyartha che, zabdanI pravRttimAM e nimitta nathI. koI vAra pravRttinimitta ane vyutpattinimitta baMnne judA paNa hoya che... ityAdi enA jANakAro pAsethI samajI levuM joie. ll22-2pA. trevIsamA zlokamAM vedasaMvedyapadamAM sUkSmabodha hoya che - e pramANe jaNAvyuM che, tenuM kAraNa jaNAvAya che- apAyazaktimAlinyaM, sUkSmabodhavighAtakRt / na vedyasaMvedyapade, vajrataNDulasannibhe // 22-26 // apAyeti-apAyazaktimAlinyaM narakAdyapAyazaktimalinatvaM sUkSmabodhasya vighAtakRd, apAyahetvAsevanakliSTabIjasadbhAvAttasya sajjJAnAvaraNakSayopazamAbhAvaniyatatvAt / na vedyasaMvedyapade uktalakSaNe vajrataNDulasannibhe / prAyo durgatAvapi mAnasaduHkhAbhAvena tadvadvedyasaMvedyapadavato bhAvapAkAyogAd / etacca vyAvahArikaM vedyasaMvedyapadaM bhAvamAzrityoktaM / nizcayatastu pratipatitasaddarzanAnAmanantasaMsAriNAM nAstyeva vedyasaMvedyapadabhAvaH / naizcayikatadvati kSAyikasamyagdRSTau zreNikAdAviva punartugatyayogena taptalohapadanyAsatulyAyA api pApapravRttezcaramAyA evopapatteH / yathoktam-"ato'nyaduttarA svasmAt pApe karmAgaso'pi hi taptalohapadanyAsatulyA vRttiH kvacidyadi / / 1 / / vedyasaMvedyapadataH saMvegAtizayAditi / caramaiva bhavatyeSA punarvatyayota: ra." ti rara-raddA. "vajanA cokhA jevA vedyasaMvedyapadamAM; sUkSma bodhanA vighAta karanAruM apAyanI zakti svarUpa mAlinya hotuM nathI." - A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke cothI daSTimAM prANAyAmanI prApti vagere thavAthI aneka vizeSatAonI upalabdhi thatI hovA chatAM tyAM sUkSmabodhanI prApti thatI nathI. kAraNa ke tyAM vedyasaMvedyapadanI prApti thatI nathI - e A pUrve jaNAvyuM che. e jANyA pachI svAbhAvika rIte ja jijJAsune zaMkA udbhave che ke vedyasaMvedyapadamAM ja sUkSmabodhanI prApti thAya che ane anyatra e thatI nathI - enuM kayuM kAraNa che ? e zaMkAnuM samAdhAna A zlokathI karAya che. eno Azaya e che ke sUkSmabodhano vighAta karanAruM apAyazaktinuM mAlinya che. narakAdisvarUpa apAyane prApta karAvanAra te te karmonA baMdhanI je yogyatA che te svarUpa apAyanI zakti che. e ja AtmAnuM malinatvache. jyAM sudhI apAyanA hetunuM Asevana karAvanAra kliSTa bIjono sadbhAva che tyAM sudhI jJAnAvaraNakarmanA kSayopazamano abhAva hoya che. vajanA cokhA jevuM vedyasaMvedyapada che. game teTalo agnino tApa ApavAmAM Ave topaNa vajanA cokhAmAM jema pAkano saMbhava nathI, tema vedyasaMvedyapadanI prAptimAM apAyazaktinuM mAlinya hotuM nathI. eka parizIlana 2 29 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koi vAra bhUtakALamAM baMdhAyelA azubha karmanA yoge prApta thayela nakAdigatimAM paNa mAnasika duHkhono abhAva hoya che. tethI vedyasaMvedyapadavALA (pAMcamI... vagere dRSTivALA) AtmAone bhAvapAka (kaSAyAdino udaya) thato nathI. A vAta vyavahAranayane AzrayIne karI che. arthAt vyavahAranayane abhimata vedyasaMvedyapadasvarUpa bhAvane AzrayIne e vAta karI che. nizcayanayane abhimata evA vizuddha veghasaMvedyapadanI apekSAe to jeo samyagdarzanathI paDelA anaMtasaMsArI che, temane veghasaMvedyapadabhAva ja nathI. nizcayanayasaMbaMdhI veghasaMvedyapadavALA kSAyika samyagdaSTi zreNika mahArAjAdimAM to pharIthI durgatimAM teo gayA na hovAthI tapelA loDhA upara paga mUkavA jevI paNa pApapravRtti chellI ja hatI. e viSayamAM yogadRSTisamuccayamAM (zlo.naM. 70-71) pharamAvyuM che ke - "aveghasaMvedyapadathI anya vedyasaMvedyapada chellI cAra dRSTimAM(sthirAdidaSTimAM) hoya che. A vedyasaMvedyapadathI prAyaH pApakarma-hiMsAdimAM pravRtti thatI nathI. koi vAra bhUtakALamAM bAMdhelA karmanA vipAkathI pApakarma-hiMsAdimAM je paNa pravRtti thAya te tapelA loDhA upara paga mUkavA jevI atyaMtakaMpasahita nAchUTake hoya che ane saMveganA sAravALI hoya che. vedyasaMvedyapadathI saMvega(tIvra mokSAbhilASA-nizcalazraddhA)nA atizayathI e pApanI pravRtti chellI ja hoya che. kAraNa ke zreNika mahArAjAdinI jema pharIthI temane durgatino yoga thato nathI..." A vAta nizcayanayane abhimata evA kSAyikasamakitI AtmAonA vedyasaMvedyapadane AzrayIne samajavI joie. vyavahAranayane AzrayIne paNa A vedyasaMvedyapada ja sAruM che. kAraNa ke e vakhate e hote chate prAye karI durgatimAM paNa mAnasika duHkhano abhAva hoya che. u52 jaNAvyA mujaba vajataMDulanI jema bhAvane AzrayIne pAka thato nathI... ityAdi barAbara samajI levuM joie. II22-26 // aveghasaMvedyapadamAM sUkSmabodha hoto nathI paNa sthUlabodha ja hoya che. tenuM kAraNa jaNAvAya che-- tacchaktiH sthUlabodhasya, bIjamanyatra cAkSatam / tatra yatpuNyabandho'pi hantApAyottaraH smRtaH // 22-27 // tacchaktiriti - anyatra cAvedyasaMvedyapade tacchaktirapAyazaktiH sthUlabodhasya bIjamakSatamanabhibhUtaM / tatrAvedyasaMvedyapade yadyasmAt puNyabandho'pi hantApAyottaro vighnanAntarIyakaH smRtaH / tatastatpuNyasya pApAnundhitvAt // 22-27 // "aveghasaMvedyapadamAM apAyazaktisvarUpa; sthUlabodhanuM bIja akSata hoya che. te aveghasaMvedyapadamAM je kA2Ne puNyabaMdha paNa apAyottara(apAyavALo) thAya che, tethI te puNyabaMdha pApAnubaMdhI hoya che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. enuM tAtparya spaSTa ja che ke vedyasaMvedyapadathI anyatra aveghasaMvedyapadamAM narakAdi apAyane prApta karavAnI yogyatA akSata tArAditraya batrIzI 230 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale ke abhibhUta thayelI nahi evI anabhibhUta hoya che. tethI skUlabodhanA bIja svarUpa e apAyanI zakti, sUkSma bodhano pratibaMdha karavAnuM kArya kare che. A avedyasaMvedyapadamAM je paNa puNyabaMdha thAya che, te bhaviSyamAM prApta thanArA vidgaapAyathI saMbaddha manAya che. tethI te puNyabaMdhane pApAnubaMdhIrUpe varNavAya che. ahIM vedyasaMvedyapadathI bhinna evA avedyasaMvedyapadane AzrayIne sAmAnyathI varNana karyuM che. vizeSathI; AgaLanA zloko dvArA varNavelA arthanuM anusaMdhAna karI enA tAtparyane samajI levuM joIe. pApAnubaMdhI puNyabaMdhanuM prayojaka mAtra avedyasaMvedyapada ja nathI. bIjI paNa sAmagrI enI prayojaka che... ityAdi anyatra anusaMdheya che. 22-2thI avedyasaMvedyapadanI vidyamAnatAmAM skUlabodha hoya che tenuM kAraNa ja prakArAMtare jaNAvAya che- pravRttirapi yogasya, vairAgyAnmohagarbhataH / prasUte'pAyajananImuttarAM mohavAsanAm // 22-28 / / pravRttirapIti-tatreti prAktanamatrAnuSajyate / tatra mohagarbhato vairAgyAd yogasya pravRttirapi sadgurupAratantryAbhAve'pAyajananImuttarAM mohavAsanAM prasUte / mohamUlAnuSThAnasya mohavAsanA'vandhyabIjatvAd / ato'tra yogapravRttirapyakiJcitkarIti bhAvaH / / 22-28 / / avedyasaMvedyapadamAM yoganI pravRtti paNa mohagarbhita vairAgyathI uttarottara apAyane utpanna karanArI mohavAsanA(saMskAra)ne utpanna kare che." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano artha che. eno Azaya samajI zakAya che ke avedyasaMvedyapadanI vidyamAnatAmAM graMthino bheda thayelo na hovAthI vairAgya mohagarbhita hoya che. e vairAgyanA kAraNe thatI yoganI pravRtti paNa; jo sadgurudevazrInuM pAtaMtrya na hoya to apAya(narakAdi gamana)ne utpanna karanArI uttarottara mohavAsanAne utpanna kare che. kAraNa ke sadgurudevazrInuM pAtaMtrya na hoya to mohamUlaka anuSThAna mohanA saMskAranuM avaMdhya(cokkasa ja phaLane utpanna karanAra) kAraNa che. AthI ahIM avedyasaMvedyapadamAM yoganI pravRtti akiMcitkara che. arthAta e kare ke na kare tethI koI lAbha nathI. AvI sthitimAM paNa sadguruparataMtryano yoga meLavI laIe to je yoganI pravRtti mohavAsanAne utpanna karatI hatI; te ja pravRtti mohanA unmelananuM kAraNa banI jAya. avedyasaMvedyapadathI vedyasaMvedyapadane pAmavA mATe sadgurudevanA pAtaMtryane choDIne bIjo kayo upAya che? mohotpAdaka mohanAzaka bane : e eka adbhuta camatkAra che; sagurudevazrInA pArataMtrano... /22-28 sakrupAtaMtryasahita ane tenAthI rahita evA avedyasaMvedyapada vakhate je puNyabaMdhAdi thAya che - te jaNAvAya che- eka parizIlana 231 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avedyasaMvedyapade, puNyaM niranubandhakam / bhavAbhinandijantUnAM, pApaM syAtsAnubandhakam // 22-29 // avedyeti-avedyasaMvedyapade puNyaM niranubandhakamanubandharahitaM syAt / yadi kadAcinna syAt pApAnubandhi / sAnubandhe tatra granthibhedasya niyAmakatvAt / bhavAbhinandinAM kSudratvAdidoSavatAM jantUnAM pApaM sAnubandhakamanubandhasahitaM syAt / rAgadveSAdiprAbalyasya tadanubandhAvandhyabIjatvAt / / 22-29 / / "avedyasaMvedyapadamAM anubaMdha vinAnuM puNya baMdhAya che ane bhavAbhinaMdI jIvone anubaMdhasahita pApano baMdha thAya che." - A pramANe ogaNatrIsamA zlokano artha spaSTa che. kahevAno Azaya e che ke vedyasaMvedyapadathI bhinna avedyasaMvedyapada che. sAmAnyathI e pada graMthino bheda thavAnI pUrvAvasthAmAM hoya che. pahelI cAra dRSTiomAM ane bhavAbhinaMdIpaNAmAM avedyasaMvedyapada hoya che. pahelI cAra daSTiomAM bhavAbhinaMdI jIvo na hovAthI e jIvone jyAre paNa koI vAra pApAnubaMdhI puNyabaMdhana thAya to te vakhate puNyabaMdha; anubaMdhathI rahita hoya che. sAnubaMdha (puNyAnubaMdhI) puNya to graMthibhedathI thAya che. arthAt evA puNyabaMdhano niyAmaka graMthibheda che. bhavAbhinaMdI jIvone; yAMcAzIlatva dInatva mAtsarya bhaya zakatva ane sarvatrAbhiniveza... ityAdi doSonA kAraNe rAgadveSAdinI prabaLatA hovAthI pApano baMdha sAnubaMdha (pApAnubaMdhI) thAya che. kAraNa ke pApAnubaMdhI pApanuM avaMdhya bIja; rAgadveSAdinI prabaLatA che. bhavAbhinaMdI jIvomAM evI rAga-dveSAdinI prabaLatA ghaNI ja hoya che. kRpaNa, mAMgaNa, dina, bIjAnA kalyANathI duHkhI, bhayavAna, mAyAvI, mUrkha ane sarvatra atattvanA abhinivezI : A badhA jIvo bhavAbhinaMdI arthAt saMsAra pratye bahumAnavALA hoya che. e jIvono bodha asatpariNAmathI anuviddha hoya che. tethI ja viSayukta annanI jema e suMdara hoto nathI. AvA prakAranA avedyasaMvedyapadavALA viparyAsane ja prApta karatA hoya che, hitAhitanA vivekathI rahita hoya che, mAtra vartamAnakALane jonArA teo pade pade khedane pAme che. 22-29o. bhavAbhinaMdI evA avedyasaMvedyapadavALA jIvo kevA hoya che : te jaNAvAya che- kukRtyaM kRtyamAbhAti, kRtyaM cAkRtyameva hi / atra vyAmUDhacittAnAM, kaNDUkaNDUyanAdivat // 22-30 // kukRtyamiti-kukRtyaM prANAtipAtAdikRtyaM karaNIyamAbhAti / kRtyaM cAhiMsAdi akRtyameva hi anAcaraNIyameva / atrAvedyasaMvedyapade vyAmUDhacittAnAM mohagrastamAnasAnAM kaNDUlAnAM kaNDUyanAdivad / AdinA kRmyAkulasya kuSTino'gnisevanagrahaH / kaNDUyakAdInAM kaNDvAderiva bhavAbhinandinAmavedyasaMvedyapadAdeva viparyayadhIriti bhAva: rara-rU 232 tArAditraya batrIzI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ahIM avedyasaMvedyapadamAM vyAmUDhacittavALA AtmAone; khaMjavALanA rogIne khaMjavALamAM jema viparIta buddhi thAya che tema kukRtya kRtya ane kRtya akRtya jaNAya che." - A pramANe trIsamAM zlokano artha che. eno Azaya samajI zakAya che ke avedyasaMvedyapadavALA bhavAbhinaMdI jIvonuM citta bAmUDha hoya che. arthAta mohathI grasta hoya che. tethI temane prANAtipAta asatya... vagere kukRtyo, kRtya(karavA yogya) lAge che ane ahiMsAdi kRtyo anAcaraNIya(karavA mATe ayogya) lAge che. khaMjavALano roga jene thayo hoya tene jema khaMjavALavAnI pravRtti akRtya hovA chatAM kRtya lAge che; tema ja kRmithI AkuLa-vyAkuLa banelA koDhanA rogIne jema agninA sevanamAM kartavyatvanI buddhi thAya che tema ahIM bhavAbhinaMdI AtmAone kRtyAdine vize atyavAdinI buddhi thAya che. bhavAbhinaMdI jIvone avedyasaMvedyapadanA kAraNe ja evI viparIta buddhi thAya che. nUpUrvanAvid AnuM tAtparya varNavatAM yogadaSTi samuccayanI TIkAmAM (zlo.naM. 81) kathAnaka jaNAvyuM che. koI khaMjavALano rogI hato. khaMjavALavAnA atirekathI enA nakha paNa khalAsa thaI gayA. eTale te ghAsanI saLI vagerethI khaMjavALato hato. paraMtu eka vAra khaMjavALavA mATe tene ghAsanI saLI maLI nahIM. evAmAM jenI pAse ghAsano pULo che evA vaidyanuM tene darzana thayuM. teNe tenI pAse ghAsanI saLI mAMgI. teNe tene te ApI paNa kharI. tethI te khuza thayo. saMtuSTa thayelA teNe vicAryuM ke - kharekhara A dhanya puruSa che ke jenI pAse khaMjavALavA mATe ATalI ghAsanI saLIo che. Ama manamAM ciMtavIne teNe te vaidya musApharane pUchyuM ke kyAM ATalI cikAra pramANamAM ghAsanI saLIo maLe che? tyAre teNe te rogIne kahyuM ke - 'lAdezamAM maLe che, paraMtu tAre enuM zuM kAma che?" tethI khaMjavALanA rogIe kahyuM ke - "mAre khaMjavALavA mATe joIe che." A sAMbhaLIne vaidyapathike tene kahyuM ke - "A ghAsanI saLInuM kAma ja nahIM paDe. sAta divasamAM ja tArI khaMjavALa dUra karI dauM! triphaLAno prayoga zarU kara." tyAre te vAta sAMbhaLIne rogIe kahyuM ke - jo khaMjavALa ja dUra thaI jAya, to khaMjavALavAno AnaMda jato rahe, pachI jIvavAnuM ja vyartha bane ! tethI triphaLAnA prayoga vaDe saryuM ! kathAnakano Azaya spaSTa che ke khaMjavALanA rogIne jema khaMjavALavAnI buddhinI nivRtti thatI nathI, paNa uparathI vadhyA ja kare che tema A bhavAbhinaMdI evA avedyasaMvedyapadavALA AtmAonI bhogecchAnI nivRttimAM buddhi thatI nathI paNa uparathI vadhyA ja kare che, jethI vRddhAvasthAmAM paNa auSadhAdinuM sevana karI teo bhogecchAne vadhAryA karatA hoya che. e/22-30mAM upara jaNAvyA mujaba bhavAbhinaMdI jIvone jethI viparIta buddhi thAya che tethI teo je kare che te jaNAvAya che. arthAt viparIta buddhinuM phaLa varNavAya che- ete'sacceSTayAtmAnaM, malinaM kurvate nijam / baDizAmiSavattucche, prasaktA bhogaje sukhe // 22-31 // eka parizIlana 233 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eta iti-ete bhavAbhinandino'sacceSTayA mahArambhAdipravRttilakSaNayA nijamAtmAnaM malinaM kurvate, karmarajaHsambandhAt / baDizAmiSavad matsyagalamAMsavat / tucche'lpe raudravipAke prasaktA bhogaje bhogaprabhave suve rira-rU9I! A bhavAbhinaMdI jIvo, mAchalAne pakaDavAnA kAMTAmAM rahelA mAMsanA kaTakA jevA atyaMta tuccha evAM bhogajanyasukhomAM atyaMta Asakta banelA; asat ceSTAdvArA potAnA AtmAne malina kare che. eno Azaya spaSTa che ke baDizAmiSanI jema alpa-tuccha ane khUba ja bhayaMkara vipAka(phaLa)vALA; bhogathI utpanna thatA sukhamAM khUba Asakta banelA bhavAbhinaMdI jIvo; mahAraMbha ane mahAparigrahAdinI duSTa pravRtti dvArA potAnA AtmAne kamarajanA saMbaMdhathI malina kare che. bhavAbhinaMdI jIvo prANAtipAtAdi asatyavRtti dvArA avicArI kAryo vaDe potAnA AtmAne pApasvarUpa dhULathI malina kare che. karmabhUmimAM dharmanA kAraNabhUta manuSyajanmane pAmIne paNa dharmanA bIjAdhAnAdine vize prayatna karatA nathI ane tuccha evA bhogonI pravRttimAM Asakta banI satu ceSTA(dharmasAdhanA)no tyAga kare che. A dAruNa ajJAnadazAno vipAka che... ityAdi yogadaSTisamuccayathI (zlo.naM. 82-83-84thI) vicAravuM joIe. ll12-31 avedyasaMvedyapadanA nirUpaNano upasaMhAra karAya che- avedyasaMvedyapadaM, satsaGgAgamayogataH / tatipradaM , paramAnamicchatA rara-rU2I avedyeti-yato'syAyaM dAruNo vipAkastattasmAdavedyasaMvedyapadaM durgatipradaM narakAdidurgatikAraNaM / satsaGgAgamayogato viziSTasaGgamAgamasambandhAt / paramAnandaM mokSasukhamicchatA jeyam / asyAmeva bhUmikAyAmanyadA jetumazakyatvAd / ata evAnuvAdaparo'pyAgama iti yogAcAryA ayogyaniyogAsiddheriti / / 22-32 / / je kAraNathI A avedyasaMvedyapadano dAruNa vipAka che, "tethI durgatine ApanAra evA avedyasaMvedyapadane; paramAnaMdanI icchAvALAe satsaMga ane AgamanA yoge jItavuM joie..." - A pramANe batrIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke pUrve jaNAvyA mujaba A avedyasaMvedyapada atyaMta kaThora ane dAruNa vipAkavALuM che. tethI te narakAdi durgatimAM laI janAruM che. jemane paramAnaMda svarUpa mokSanI(mokSasukhanI) icchA hoya teoe tene jItavuM joie. e avedyasaMvedyapadane jItavA mATe satsaMga ane Agama : e baMnnenA yoga sivAya bIjuM koI sAdhana nathI. pU. sAdhubhagavaMto pAse ucita rIte AgamanuM puNyazravaNa karavAmAM Ave to avedyasaMvedyapadano parAbhava karI zakAya che. ApaNe pU. sAdhubhagavaMto pAse jatA nathI - evuM nathI ane AgamanuM zravaNa karatA nathI - evuM paNa nathI. paraMtu sAdhumahAtmAono saMga AgamanA puNyazravaNa mATe karavo joie ane AgamanuM puNyazravaNa sAdhumahAtmAnI pAse ja 234 tArAditraya batrIzI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavuM joIe. eno khyAla ApaNe lagabhaga rAkhatA nathI. AgamanuM jJAna AgamanA zravaNathI meLavavuM joIe ane AgamanuM zravaNa pU. sAdhumahAtmA pAse vidhipUrvaka karavuM joie, jethI avedyasaMvedyapadane jItavAnuM khUba ja saraLa bane. Ama to avedyasaMvedyapada pahelI traNa dRSTiomAM paNa hatuM, paraMtu tene jItavA mATenI bhUmikA A cothI daSTimAM ja prApta thAya che. e pUrve evI bhUmikA ja na hovAthI tyAM tene jItavAnuM koI paNa rIte zakya nathI ane A cothI daSTimAM to evI bhUmikA taiyAra hovAthI avedyasaMvedyapadane jItavAnuM sahaja ja bane che. AthI samajI zakAze ke ahIM cothI dRSTimAM avedyasaMvedyapadane jItavAnA upadezanI AvazyakatA nathI ane e pUrve eno upadeza nirarthaka bane che. AthI ja AvA prasaMge Agamane pravartaka na mAnatA anuvAdaparaka manAya che. prasiddha arthane jaNAvavuM e anuvAda che ane aprAptanI prApti mATe upAya jaNAvavo : e upadeza che. Agama upadezaka ja hoya che - evuM nathI. kvacit e anuvAdaparaka paNa hoya che - ema yogAcAryo varNave che... aMte graMthakAra paramarSie jaNAvelI dizAe satsaMga ane AgamanA yoge avedyasaMvedyapadane jItIne ApaNe sau paramAnaMdanA bhAjana banI rahIe e ja eka abhyarthanA. 22-3rA // iti zrIdvAtriMzadvAtriMzikAyAM tArAditrayadvAtriMzikA // analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // eka parizIlana 235 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizIlananI pUrve cothI daSTine pAmyA pachI pAMcamI daSTine pAmavA mATe je kutarkagraha naDe che, tenuM svarUpa varNavIne tenI nivRttino upadeza A batrIzImAM karAyo che. A batrIzInA nAmathI temAM varNavelA viSayano sAmAnyathI khyAla AvI jAya che. cothI daSTimAM sUkSmabodha hoto nathI. kAraNa ke tyAM avedyasaMvedyapada hoya che. tene jItyA vinA pAMcamI daSTi prAyogya sUkSma bodha prApta thato nathI. avedyasaMvedyapadane jItavAnA upAya svarUpe ahIM kutarkagrahanivRttinuM nirUpaNa karAya che. A batrIzInA prAraMbhamAM ja kutarkanI bhayaMkaratA samajAvatAM jaNAvyuM che ke zama, jJAna ane zraddhAno sarvathA vinAza karanAro kutarka che. zama, jJAna ane zraddhAnuM mahattva mumukSuone samajAvavAnI kharekhara ja AvazyakatA nathI. teo te sArI rIte samaje che. mumukSu AtmAoe kutarkamAM abhiniveza rAkhyA vinA zrata, zIla ane samAdhimAM te rAkhavo joIe. ahIM kutarkanI bhayaMkaratA jaNAvIne tenuM svarUpa varNavyuM che. arasaparasa yuktionuM AdAna-pradAna karyA pachI chelle svabhAvavAdanA zaraNe kutarka laI jAya che. svabhAvavAdanA kAraNe taddana ja apratItikara svabhAvanI siddhi paNa kutarkathI thatI hoya che... ityAdinuM varNana sAmAnyathI 8 thI 12mA zloka sudhInA zlokathI karavAmAM AvyuM che. enAthI kutarkanI viSamatAno spaSTa khyAla Ave che. atIndriya arthanI siddhi mATe kutarkano koI ja upayoga nathI : e vAtane bAramA zlokathI jaNAvIne teramA zlokamAM atIndriyArthanI siddhi mATe zAstra ja eka upAya che - tema jaNAvyuM che. tyAra pachI tAttvika rIte mokSaprApaka mArganA nirUpaNane laIne zAstramAM koI bheda nathI, tethI mokSamArgamAM paNa koI bheda nathI ane sarvajJa paramAtmAmAM paNa koI bheda nathI... ityAdinuM varNana lagabhaga daza zlokothI vistArapUrvaka karyuM che. te badhAmAM bheda na hovA chatAM sarvajJaparamAtmAonI dezanAmAM je pharaka vartAya che; tenuM ja kAraNa che tenuM varNana karatI vakhate buddhi, jJAna ane asaMmoha: A traNa prakAranA bodhanuM nirUpaNa karyuM che. buddhi vagere pUrvakanAM te te anuSThAnonA phaLanuM varNana karatI vakhate zrutazaktine muktinA kAraNa tarIke varNavI che. sAkSAtu ke paraMparAe koI paNa anuSThAna mokSanuM kAraNa banatuM hoya to temAM zrutazaktino samAveza mukhyapaNe hetu hoya che. zrI sarvajJaparamAtmAonI dezanA A rIte buddhi vagerenA kAraNe bhinna jaNAtI hovA chatAM prApya mokSa eka hovAthI teno mArga paNa eka che... ityAdi vastu khUba ja sarasa rIte varNavI che. jIvanI yogyatA mujaba bIjAdhAnAdi mATe zrI sarvajJabhagavaMto te te nayonI pradhAnatAe dezanA ApatA hoya che. mokSa ke mokSamArganA bhedanA kAraNe nahIM. 236 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batrIzInA aMte anumAnane ja mukhya pramANa tarIke mAnanArAne je viSamatA prApta thAya che tene khUba ja sArI rIte jaNAvI che. zrutazaktinI sAme tarkazakti taddana ja sAmarthyahIna che - e khUba ja spaSTa rIte samajAvIne kutarkathI dUra rahevA prayatnazIla rahevAnI hitazikSA ApavAmAM AvI che. ahIM je jaNAvyuM che eno AdhAra laine koi ema mAnatA hoya ke kapilAdi sarvajJa hatA ane temanA darzanamAM paNa muktinI prApti thaI zake che; to te sAcuM nathI. kapilAdinI sarvajJatAne siddha karavAnuM zakya nathI. ATaluM yAda rAkhI kutarkanI nivRtti dvArA chellI cAra dRSTione prApta karI ApaNe sau paramAnaMdanI saMpadAnA svAmI banI rahIe - e ja eka zubhAbhilASA... - A.vi. candraguptasUri muMbaI - lAlabAga a.va. 2 : ravivAra eka parizIlana 237. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha prArabhyate kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA / anantaramavedyasaMvedyapadaM jeyamityuktam, atra tajjayenaiva kutarkanivRttirbhavati, saiva cAtyantamAdaraNIyetyAha A pUrve bAvIsamI tArAditraya batrIzImAM avedyasaMvedyapada jItavuM joIe; te jaNAvyuM che. tenA jayathI ja kutarkanI nivRtti thAya che. te kutarkanI nivRtti ja atyaMta Adara karavA yogya che - e ahIM jaNAvAya che- jIyamAne'tra rAjIva, camUcaraparicchadaH / nivartite svataH zAM, tarvaviSama : ra3-1 jIyamAna iti-jIyamAne'trAvedyasaMvedyapade mahAmithyAtvanibandhane pazutvAdizabdavAcye / svata evAtmanaivAparopadezena zIghraM / kutarka eva viSamagraho dRSTApAyahetutvena krUragrahaH / kutarkasya viSamagrahaH kuTilAvezarUpo vA nivartate / rAjJi jIyamAna iva camUcaraparicchadaH // 23-1 // "rAjA jitAye chate; tenI senA ane guptacara puruSono parivAra jema nivRtta thAya che arthAt jitAya che tema A avedyasaMvedyapada jitAye chate kutarkasvarUpa viSamagraha tarata ja potAnI meLe nivRtta thAya che." - A pramANe pahelA zlokano artha che. eno Azaya e che ke mahAmithyAtvanuM kAraNa A avedyasaMvedya pada che. jene anyatra pazutva (pazupaNuM)... vagere zabdothI varNavyuM che. vivekazUnya evI ajJAnadazA A padamAM cikAra che. AvA avedyasaMvedyapadane jItavAmAM Ave to kutarkasvarUpa viSamagrahanI nivRtti tarata ja ApameLe thAya che; arthAt tene dUra karavA mATe gurnAdikanA upadezanI AvazyakatA rahetI nathI. graha jevo graha hovAthI ahIM kutarkane viSamagraha svarUpe varNavyo che. kAraNa ke rAhu vagere daSTa apAyanA kAraNa sUcaka) hovAthI te jema kUragraha che tema A kutarka paNa pratyakSa apAyano kAraNa hovAthI viSama graha che. athavA kutarkano viSamagraha arthAt kuTila Aveza; A avedyasaMvedyapadane jItavAthI tarata jasvayaM nivRtta thAya che. arthAt ene dUra karavA bIjo koI prayatna karavo paDato nathI. rAjAne jItyA pachI tenI senA vagere parivArane jItavAno koI ja prayatna karavo paDato nathI. tema ahIM paNa avedyasaMvedyapadane jItavAnA prayatnathI ja kutarkaviSamagrahanI nivRtti thAya che. ra3-1 kutarkanuM svarUpa varNavAya che- zamArAmAnalajvAlA, himAnI jJAnapaGkaje / zraddhAzalyaM smayollAsaH, kutarkaH sunayArgalA // 23-2 // 238 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zati-vya: rirU-rA. "zlokArtha spaSTa che. enuM tAtparya paNa samajI zakAya che ke zamasvarUpa bagIcAne bALI nAkhavA mATe agninI javAlA jevo kutarka che. viSaya-kaSAyanI pariNatinA abhAvanI avasthAne "zama' kahevAya che. anAdikALathI e pariNatinA kAraNe saMtapta AtmAne zamanA kAraNe saMtApane dUra karavAnuM zakya bane che. grISmaRtunA tApathI pIDAtA AtmAne bagIcAmAM jema zItalatA prApta thAya che tema ahIM zamanA kAraNe AtmAne zItalatAno anubhava thAya che. A zamasvarUpa ArAmane bALI nAkhavAnuM kAma kutarka kare che. zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacanamAM zaMkA paDe athavA temAM viparyaya thAya tyAre tenI apramANatA siddha karavA mATe kutarka karavAmAM Ave che, jenA mULamAM potAnI vAta pratyeno rAga ane zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacana pratyeno dveSa paDelo hoya che; je zamano nAza kare che. jJAnasvarUpa kamaLanA vikAsa mATe kutarka himajevo che. kamaLa khIlavAmAM hoya tyAre hima paDe to te jema khIlatuM nathI, tema pU. paramatAraka gurudevazrI pAsethI jJAna prApta karavAnA avasare kutarka karavAthI jJAnano vikAsa aTakI jAya che. zraddhA mATe zalya jevo kutarka che. kutarka karavAthI sAmI vyakti pratye zraddhAno abhAva jaNAya che. zraddhA hoya to teno nAza thatAM vAra lAgatI nathI. zarIramAM zalya hoya to te jema prANaghAtaka bane che tema zraddhAsvarUpa prANano ghAta kutarkathI thAya che. dharmano prANa zraddhA che. eno ghAta kutarkathI thAya che. jJAnanA ajIrNa svarUpa smaya(ahaMkAra-gavIne ullasita (vadhAravuM) karanAra kutarka che. ApaNA karatAM mahAjJAnI hovA chatAM ApaNe enI apekSAe viziSTa jJAnI chIe e siddha karavAnuM kArya kutarkanuM che. taddana Rju ane sunItipUrNa mArga hovA chatAM e mArge cAlavA nA de ane temAM avarodha Ubho kare evo kutarka che. sunayasvarUpa dvArane aTakAvI rAkhavA mATe kutarka nakucAnuM kArya kare che... ityAdi samajI zakAya evuM che. l23-rA. upara jaNAvyA mujaba kutarkanuM svarUpa bhayaMkara che; tethI je karavuM joIe te jaNAvAya che- kutarke'bhinivezastanna yukto muktimicchatAm / yuWpunaH zrate zAnta, samAthI zuddhacetasAm parirU-rUA. kutarka iti-zrute Agame / zIle paradrohaviratilakSaNe / samAdhau dhyAnaphalabhUte // 23-3 / / pUrve jaNAvyA mujaba agninI javAlAdi svarUpa kutarka hovAthI mokSanI icchAvALA saMnyAsIone kutarkamAM abhiniveza(Agraha) rAkhavo e ucita nathI. paraMtu zrata, zIla ane samAdhimAM evo abhiniveza rAkhavo e mahAtmAone mATe yukta che." - A pramANe trIjA zlokano artha che. enuM tAtparya spaSTa che. mokSanA arthI jano mATe Avo kutarkano Agraha rAkhavo eka parizIlana 239 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e yukta nathI. mokSanI icchAvALA mahAtmAoe to AgamamAM; paradrohavirati svarUpa zIlamAM ane dhyAnanA phaLabhUta samAdhimAM abhiniveza rAkhavo joie. ahIM yAda rAkhavuM joie ke sAmAnyathI abhinivezamAtra rAkhavo nA joie. paraMtu kutarkanA abhinivezane dUra karavA mATe AgamAdinI pratye abhiniveza rAkhyA vinA bIjo koI upAya nathI. mithyAtvaguNasthAnake cothI daSTimAM kutarkagrahanI nivRtti thAya; pachI ja pAMcamI daSTi prApta thAya che. e vakhate AgamAdinI pratyeno abhiniveza svataH dUra thAya che. zrutano artha Agama prasiddha che. zIlano artha paradrohanI nivRtti (virati) A pramANe karyo che, je sadaiva smaraNIya che. zIlano artha sadAcaraNa prasiddha che. zrI vItarAgaparamAtmAdino droha karavAmAM na Ave to asadAcArathI dUra rahI zakAya. jayAre paNa ApaNe asad AcaraNa karIe chIe tyAre te devAdhidevAdinA drohane laIne karatA hoie chIe. eno vicAra karavAthI samajI zakAze ke paradrohanI virati svarUpa ja zIla (sadAcaraNa) che ane samAdhi dhyAnanA phaLa svarUpa che. dhyAnanA viSayano jJAnathI abhinnarUpe je pratibhAsavizeSa che; tene samAdhi kahevAya che. dhyAna ane samAdhinuM svarUpa pAtaMjala yogasUtrAdithI samajI levuM. ra3-3 kutarkamAM abhiniveza yukta nathI : A vAta bIjA lokonA vacanathI jaNAvAya che uktaJca yogamArga staponidhUtakalmaSaiH / bhAviyogihitAyoccairmohadIpasamaM vacaH // 23-4 / / uktaM ceti-uktaM ca nirUpitaM punaH / yogamArgajJairadhyAtmavidbhiH pataJjaliprabhRtibhiH / tapasA nirdhUtakalmaSaiH prazamapradhAnena tapasA kSINamArgAnusAribodhabAdhakamohamalaiH / bhAviyogihitAya bhaviSyadvivAdabahulakalikAlayogihitArtham / uccairatyarthaM / mohadIpasamaM mohAndhakArapradIpasthAnIyaM / vaco vacanam / / 23-4 / / tapathI jeoe mohasvarUpa AtmamaLane dUra karyo che evA, yogamArganA jJAtAoe bhaviSyamAM thanArA yogIonA hita mATe mohasvarUpa aMdhakArane dUra karavA ujjavaLa dIpakasamAna evuM vacana kahyuM che." (je pAMcamAM zlokathI jaNAvAze.) - A pramANe cothA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke prazamabhAvanA prAdhAnyathI tapa karavA vaDe mArgAnusArIbodhano bAdhaka evo mohamaLa jemano kSINa thayo che - evA adhyAtmanA jANakAra pataMjali vageree bhaviSyanA vivAdapUrNakalikAlanA yogI janonA hita mATe je kahyuM che, te vacana; mohasvarUpa(ajJAnasvarUpa) aMdhakArane sArI rIte dUra karavA mATe pradIpajevuM che, je AgaLanA zlokathI jaNAvAze. ahIM e vicAravuM joIe ke pataMjali vagerene ahIM yogamArga(adhyAtma)nA jANakAra tarIke varNavyA che. temane je mArgAnusArI bodha prApta thAya che temAM mohamaLano kSaya kAraNabhUta che ane mArgAnusArI bodhanA bAdhaka evA mohamaLanA kSayanuM kAraNa tapa che, je prazamapradhAna 240 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. mArgAnusArI bodhamAM bAdhaka evA mohamaLano kSaya prazamapradhAna tapathI ja thAya che. viSayakaSAyanI pariNatinuM jyAM prAdhAnya hoya evA tapathI e mohamalano kSaya thaI zakato nathI. pataMjali vagere adhyAtmanA jANakArone mArgAnusArI bodhaprApta thavA chatAM mArganA bodhamAM emane avarodha naDyA - e mAnyA vinA cAle evuM nathI. mukhyapaNe AtmAne ekAMte nitya apariNAmI ane aupacArika baMdha... vagere mAnyatAne e loko varelA hatA, je zrI tIrthaMkara paramAtmAe upadezelA paramatAraka mArgane anusaranArI na hatI. tethI ja A pUrvenI batrIzIomAM yathAsthAne tenI ayuktatA graMthakAra paramarSie jaNAvI che... ityAdino vicAra karyA vinA A zlokano paramArtha vAstavika rIte samajI nahi zakAya. maryAdAnuM pAlana e vADAbaMdhI nathI. zrI vItarAgaparamAtmAnA vacanane ja satya mAnavA e saMkucitatA nathI. asatyane asatya mAnavuM e kSudratA nathI. asane na svIkAravuM e tucchatA nathI. asaddanuM nirAkaraNa e sAMpradAyika jhanUna nathI ane tAttvika pakSapAta e dRSTirAga nathI. vADAbaMdhI, saMkucitatA, kSudratA, tucchatA, sAMpradAyika jhanUna ane dRSTirAga vagerene dUra karavAno ekamAtra upAya zrI vItarAgaparamAtmAnA paramatAraka vacana pratyeno atUTa vizvAsa che - e mumukSu AtmAoe niraMtara yAda rAkhavuM joie. vADAbaMdhI, saMkucitatA... ityAdinA nAme maryAdAdinuM atikramaNa karavuM e keTaluM ucita che... ityAdi svastha citte vicAravuM. 23-4 mohAMdhakArane dUra karavA mATe dIpakasamAna je vacana che te jaNAvAya che vAdAMzca prativAdAMzca, vadanto nizcitAMstathA / tattvAntaM naiva gacchanti, tilapIlakavad gatau // 23-5 // vAdAMzceti-vAdAMzca pUrvapakSarUpAn / prativAdAMzca paropanyastapakSaprativacanarUpAn / vadanto buvANAH / nizcitAnasiddhAnaikAntikAdihetvAbhAsanirAsena / tathA tena prakAreNa tattacchAstraprasiddhena sarve'pi darzanino mumukSavo'pi / tattvAntamAtmAditattvaprasiddhirUpaM / na naiva gacchanti pratipadyante / tilapIlakavat tilapIlaka iva / niruddhAkSisaJcArastilayantravAhanaparo yathA hyayaM nityaM bhrAmyannapi niruddhAkSatayA na tatparimANamavabudhyate, evamete'pi vAdinaH svapakSAbhinivezAndhA vicitraM vadanto'pi nocyamAnatattvaM pratipadyante iti // 23-5 / / "doSathI rahitapaNe cokkasa evA vAda ane prativAdane bolanArA(karanArA) suprasiddha evA tattvanA sArane; talane pIlanAranI jema, gati hovA chatAM pAmI zakatA nathI." - A pramANe pAMcamA zlokano zabdazaH artha che. eno Azaya e che ke sAmAnya rIte koI paNa viSayamAM matabheda paDe tyAre arthanirNaya mATe vAda-vivAda thatA hoya che. temAM pUrvapakSanI vAtanuM samarthana karanAra vAda hoya che ane tenuM viruddha je vacana che tene prativAda kahevAya che. eka parizIlana 241 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvA vAda ane prativAdane nizcitarUpe bolanArA arthAt e vakhate koI paNa hetvAbhAsa svarUpa doSa AvI na jAya e rIte doSanA nivAsapUrvaka bolanArA evA vAdI ane prativAdIo tema ja mumukSuo paNa potapotAnA te te zAstrane anusarIne bolatA hovA chatAM suprasiddha AtmAdi tattvane jANI zakatA nathI. AsapAsa jue nahi - e AzayathI jenI AMkho upara niyaMtraNa karAyuM che evA baLada vagere ghANImAM joDAIne nitya pharatA hovA chatAM jema tyAMne tyAM ja hoya che. AMkho upara AvaraNa hovAthI nitya pharavA chatAM te keTaluM cAlyo ene jANI zakato nathI. basa! AvI rIte A vAdI prativAdIo vagere potapotAnA pakSamAM abhinivezathI aMdha banelA vicitra bolanArA paNa; sAmI vyakti dvArA jenuM samarthana karAya che evA tattvano svIkAra karatA nathI. asiddha anaikAMtika ane viruddha... vagere hetvAbhAsa che, je hetu jevA jaNAya che. jemAM sAdhya siddha karAya che, tene pakSa kahevAya che. je siddha karAya che te sAdhya che. jenA kAraNe siddha thAya che te hetu che ane je duSTa hetu che te hetvAbhAsa che. parvata agnivALo che. kAraNa ke tyAM dhumADo che. ahIM parvata pakSa che, agni sAdhya che ane dhumADo hetu che. je pakSamAM hoto nathI; evA duSTa hetune asiddha kahevAya che. jema jala agnivALuM che, kAraNa ke tyAM dhumADo che. ahIM dhumADo asiddha che. je pakSa ane vipakSa(sAdhyAbhAvavALo) baMnnemAM hoya che te hetu anaikAMtika che. jema parvatamAM dhumADo che; kAraNa ke tyAM agni che. ahIM agni hetu anaikAMtika che, kAraNa ke te parvata ane tapeluM loDhuM baMnnemAM che.. ityAdi adhyApaka pAsethI barAbara samajI levuM. ahIM to sAmAnyathI ja jaNAvyuM che. 23-pA. kutarkamAM abhiniveza yukta nathI e ja jaNAvAya che vikalpakalpanAzilpaM, prAyo'vidyAvinirmitam / tathyonanAmayazAtra, gurutaH minena tat rarU-dA vikalpeti-vikalpAH zabdavikalpA arthavikalpAzca teSAM kalpanArUpaM shilpN| prAyo bAhulyena / avidyAvinirmitaM jJAnAvaraNIyAdikarmasamparkajanitaM / tadyojanAmayastadekadhArAtmA cAtra kutarkaH / tat kimanena mumukSUNAM duSTakAraNaprabhavasya satkAryAhetutvAt / / 23-6 / / "prAyaH vikalponI kalpanAnuM zilpa avighAthI vinirmita hoya che ane vikalponI kalpanAnI yojanAmAM tatpara kutarka hoya che. tethI ahIM yogamArganI sAdhanAmAM tenAthI saryuM." - A pramANe chaThThA zlokano artha che. enuM tAtparya e che ke vikalpo be prakAranA che. zabdavikalpo ane arthavikalpo. zabdanI ane arthanI mukhyatAe jayAre tenA svarUpanI zUnyatA pratIta thAya che; tyAre tyAM anukrame zabdavikalpa ane arthavikalpa hoya che. sAmAnya rIte A vaMdhyAno putra 242 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAya che... ityAdi sthaLe zabdavikalpa hoya che ane AtmA ekAMte nitya che ke anitya che?... ityAdi sthaLe arthavikalpa che. bahulatayA AvA vikalponuM kalpanAzilpa(racanA) jJAnAvaraNIyAdi karmanA udayathI thatuM hoya che. kutarka to vikalponI yojanAnA svarUpavALo hovAthI arthAt vikalponA pravAha svarUpa hovAthI mumukSu AtmAo mATe te taddana nirarthaka che. kAraNa ke jenuM upAdAna(prakRti) kAraNa duSTa che te satkAryano hetu na banI zake. 23-6l kutarkanI ayuktatA spaSTa karAya che- jAtiprAyazca bAdhyo'yaM prakRtAnyavikalpanAt / hastI hantItivacane prAptAprAptavikalpavat // 23-7 // jAtiprAyazceti-jAtiprAyazca dUSaNAbhAsakalpazca / bAdhyaH pratItiphalAbhyAmayaM kutarkaH / prakRtAnyasyopAdeyAdyatiriktasya aprayojanasya vastvaMzasya vikalpanAt / hastI hantIti vacane hastyArUDhenokte prAptAprAptavikalpavannaiyAyikacchAtrasya / yathA hyayamitthaM vaktAraM prati-"kimayaM hastI prAptaM vyApAdayati ? utAprAptam ? Aye tvAmapi vyApAdayed, antye ca jagadapIti vikalpayanneva hastinA gRhIto miNThena kathamapi mocitaH / tathA tathAvidhavikalpakArI tattaddarzanastho'pi kutarkahastinA gRhItaH sadgurumiNThenaiva mocyata tti rirU-chA. dUSaNAbhAsa jevo A kutarka pratIti ane phaLathI bAdhya bane che. kAraNa ke "hAthI haNe che' - A pramANe kahyA pachI te prAptane haNe che ke aprAptane haNe che?' AvA prakAranA vikalpanI jema prakRtAnya(aprastusta)ne laIne kalpanA karAya che." - A pramANe sAtamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke - sAmAnya rIte bIjAnI vAtane asatya puravAra karavAnA irAde kutarka karavAmAM AvatA hoya che. bIjAnI vAtamAM koI doSa na hovA chatAM temAM doSanuM uddabhAvana karavA svarUpa kutarka che. tethI te kharI rIte to dUSaNa na hovA chatAM bIjAnI vAtamAM je dUSaNa jaNAvAya che te vastutaH dUSaNAbhAsasvarUpa(jAtiprAya:) hoya che. AvA kutarkathI je jaNAvAya che tenAthI viparIta ja prAyaH pratIti thatI hoya che. tethI pratItinA kAraNe teno bAdha thato hovAthI kutarka ja bAdhya bane che. je phaLanI icchAthI kutarka prayukta hoya che te phaLa prApta thatuM na hovAthI vivakSita phaLano paNa bAdha thAya che. tene laIne kutarka paNa bAdhya bane che. A rIte pratIti ane phaLa : baMnnene laine kutarka bAdhya bane che. kAraNa ke prastuta vAtane choDI daIne aprastuta vAtane anulakSI tyAM vikalpa karAya che. prakRti (nirUpaNanI viSayabhUta) vAtane choDIne bIjI vAtane anulakSI arthAt upAdeya, heya ane zeyAdithI bIjI bIjI vAtane eka parizIlana 243 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anulakSI jenuM koI prayojana nathI evA, vastunA aMzanI kalpanA ahIM karAya che. A vAtane spaSTa karatAM zlokanA uttarArdhathI daSTAMta jaNAvyuM che, jenuM tAtparya nIce jaNAvyA mujaba che. hAthI upara beselA mahAvate nyAyanA vidyArthIne kahyuM ke "hAthI haNe che." tyAre te vidyArthIe kahyuM ke hAthIne je aDake che tene haNe che ke nahi aDakanArane haNe che? jo hAthI prAptane sparza karanArane) haNe to tane paNa haze ane jo aprAptane haNe to tArA sivAya samagra vizvane haNe.' - A pramANe bolatA evA e nyAyanA vidyArthIne hAthIe pakaDyo. tyAre mahAvate mAMDa choDAvyo. AthI samajI zakAze ke kutarka; pratIti ane phaLa : baMnnethI bAdhya che. tene karavAnuM koI paNa rIte ucita ja nathI. Ama chatAM te te darzanane mAnanArA evA tAdeza vikalpane karanArAne jyAre kutarkasvarUpa hAthI grahaNa kare che, tyAre teone sadguru svarUpa mahAvata choDAve che. e paramatAraka sadgurubhagavaMtanI karuNAno koI pAra nathI. 23-chA. kutarkanuM svarUpa jaNAvAya che. arthAt tene jANavAno upAya jaNAvAya che- svabhAvottaraparyanta, eSo'trApi ca tattvataH / nArvAgdRgjJAnagamyatvamanyathAnyena kalpanAt // 23-8 // svabhAveti-eSa kutarkaH / svabhAvottaraparyantaH / atra ca "vastusvabhAvairuttaraM vAcyam" iti vacanAd / atrApi ca svabhAve nArvAgdRzazchadmasthasya jJAnagamyatvaM tattvataH / anyathA klRptasyaikena vAdinA svabhAvasyAnyenAnyathAkalpanAt // 23-8 / / "chelle svabhAvasvarUpa uttaravALo A kutarka che. e svabhAva paNa tattvathI(vAstavika rIte) chadmasthonA jJAnathI jANI zakAya evo nathI. kAraNa ke eka kalpelA svabhAvathI judI rIte te svabhAva bIjA vaDe kalpAya che." - A pramANe AThamA zlokano akSarArtha che. eno Azaya e che ke vAdI je vAta kare enA uttararUpe prativAdI kutarkathI vAta kare; enI sAme vAdI pAcho kutarka kare; tenI sAme paNa prativAdI pAcho kutarka kare.. Ama kutarkanI hAramALA cAle. aMte thAkIne "A pramANe eno svabhAva che.' ema kahIne kutarkanI paraMparAne aTakAvAya che. AthI samajI zakAze ke "svabhAva che aMte uttara jemAM evo A kutarka che. anyatra e pramANe jaNAvyuM che ke "vastunA svabhAvathI uttara jaNAvavo...' - yadyapi e rIte vastunA svabhAvathI uttara ApavAmAM koI doSa nathI. kAraNa ke agni uSNa che, jala zIta che... ityAdimAM hetu tarIke svabhAvane jaNAvAya che; paraMtu sarvajanaprasiddha pratyakSasiddha vastumAM svabhAvasvarUpa uttara ApavAmAM doSa nathI, paNa jayAM eke jaNAvelA svabhAvane bIjo bhinna svarUpe jaNAve tyAre chabastha AtmAo vAstavika rIte te te vastunA tathA 244 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svabhAvane potAnA jJAnathI jANI zakatA nathI. tethI aprasiddha atIndriya arthanA jJAna mATe svabhAvasvarUpa uttara kutarkane ja jaNAve che... ityAdi spaSTa che. 23-8 // tathAhi-- bIjI rIte kalpelA svabhAvane tenAthI viparIta rIte bIjo vAdI svabhAvanI kalpanA kare che te jaNAvAya che. arthAt AThamA zlokamAM uttarArdhvathI jaNAvelI vAta spaSTa karAya che-- apAM dAhasvabhAvatve, darzite dahanAntike / vipraoTeDathayAne, svArthazao: muittaram ? ||rarU-1|| apAmiti - apAM zaityasvabhAvatvavAdinaM prati apAM dahanAntike dAhasvabhAvatve darzite / adhyakSavirodhaparihArAt / viprakRSTe'pyayaskAnte svArthazakterlohAkarSaNazakterviprakarSamAtrasyAprayojakatvAt kimuttaram ? anyathAvAdinaH svabhAvasyAparyanuyojyatvAdvizeSasyAvinigamAt / taduktam - " ato'gniH kledayatyambu sannidhau dahatIti ca / abagnisannidhau tatsvAbhAvyAdityudite tayoH || 1 || kozapAnAdRte jJAnopAyo nAstyatra yuktitaH / viprakRSTo'pyayaskAntaH svArthakRddRzyate yataH // 2 / / / / 23-9 / / "dUravartI lohacuMbaka loDhAne kheMcavAnuM kArya karato hovAthI; agni samIpe pANIno svabhAva bALavAno che - ema jaNAvavAmAM Ave to tenI sAme kayo uttara che ?'' - A pramANe navamA zlokano artha che. eno Azaya e che ke pANIno svabhAva zIta che; A pramANe jaNAvanArA vAdInI pratye kutarka karanAra prativAdI ema kahe ke agninI samIpamAM pANIno svabhAva bALavAno che, to tene kayo uttara che ? kAraNa ke; A avasare vAdI ema kahe ke pANIno svabhAva to zIta ja che. paraMtu tyAM agni najIka hovAthI ane pANI dUra hovAthI pANIno zIta svabhAva jaNAto nathI. tyAre tenA anusaMdhAnamAM prativAdI jaNAve ke svabhAva mATe e niyama nathI ke e (pANI vagere) dUra na hovuM joie. dUra rahelo lohacuMbaka tenA svabhAva mujaba loDhAne kheMce che. tethI pratyakSavirodhano parihAra thai zake che. viprakarSamAtra(dUra hovuM te) svabhAva mAnavAmAM virodhI nathI. arthAt svabhAva nahi mAnavAmAM e prayojaka nathI. tethI ayaskAMta(lohacuMbaka)nI jema agninI samIpe pANIno svabhAva bALavAno che - A pramANe kutarkavAdInA kathanamAM kayo uttara ApI zakAya ? kAraNa ke svabhAvasvarUpa uttaramAM praznottara hotA nathI. pANInA zaityasvabhAvamAM ane dAhasvabhAvamAM koi prabaLa pramANa nathI. A vAtane jaNAvatAM yogadRSTi samuccayamAM (zlo.naM. 93-94) pharamAvyuM che ke-- arvAgdaSTivALA-chadmastho adhikRta(cokkasa) eka svabhAva kayo che te jANI zakatA nathI. tethI agni bhIMjave che - A pramANe kahIne pratyakSathI bAdhadoSa hovAthI tenA parihAra mATe te kahe ke pANInA saMnidhAnamAM. tema ja pANI bALe che - A pramANe kahIne; thatA pratItinA eka parizIlana 245 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdhanA parihAra mATe kahe ke agninA saMnidhAnamAM. A pramANe agni ane pANIno tevo svabhAva jyAre paravAdI jaNAve... tyAre- zuSkatarkayuktithI agni ane pANInA svabhAvane jANavA mATe sogaMda khAvA sivAya bIjo koi ja upAya nathI. AvA prasaMge koi ema kahe ke "agni ane pANI dUra hovAthI anukrame pANI ane agninA sAMnidhyamAM bALato nathI ane bhIMjavatuM nathI." AnA javAbamAM kutarkavAdI viprakRSTa ayaskAMtanuM dRSTAMta Ape che, jeno Azaya A pUrve upara jaNAvyo che. lokamAM paNa e mujaba prasiddha che. ayaskAMta(lohacuMbaka) dUrathI ja kheMce che, najIkathI nahi. loDhAne ja kheMce che, tAMbAne nahi. kheMce ja che, kApato nathI... AthI samajI zakAze ke chadmastha AtmAne vivakSita eka svabhAvanA jJAna mATe koi ja upAya nathI. agni vagerenA bhIMjavavAdi svabhAvanI kalpanAno bAdha kai rIte thAya ? arthAt koi paNa rIte e kArya (kalpanAno bAdha) koithI paNa nahIM thAya. / / 23-9 // kutarkano bAdha karavA mATe jaNAvelA upAyanuM nirAkaraNa karAya che-- dRSTAntamAtrasaulabhyAt, tadayaM kena bAdhyatAm / svamAvavAdhane nAtuM, vyatvanA gauravAvim ||2rU-10nI - dRSTAnteti-dRSTAntamAtrasya saulabhyAt / tattasmAd / ayamanyathAsvabhAvavikalpakaH kutarkaH kena vAryatAm ? / agnisannidhAvapAM dAhasvabhAvatve kalpanAgauravaM bAdhakaM syAdityata Aha-svabhAvasyopapattisiddhasya bAdhane kalpanAgauravAdikaM nAlaM na samarthaM, kalpanAsahasreNApi svbhaavsyaanythaakrtumshkytvaad| ata eva na kalpanAlAghavenApi svabhAvAntaraM kalpayituM zakyamiti draSTavyam / atha svasya bhAvo'nAgantuko dharmo niyatakAraNatvAdirUpa eva, sa ca kalpanAlAghavajJAnena gRhyate, anyathAgRhItazca kalpanAgauravajJAnena tyajyate'pIti cenna, gaurave'pi aprAmANikatvasya durgrahatvAt prAmANikasya ca gauravAderapyadoSatvAditi dik ||23-10|| 246 "kutarkathI bIjI rIte svabhAvanI kalpanA karavAmAM badhA ja prakAranAM dRSTAMto sulabha hovAthI te kutarkane koNa nivAre ? (vAdhyatAm nA sthAne zlokamAM vAryatAm Avo pATha hovo joie.) svabhAvano bAdha ka2vAmAM kalpanAgaurava vagere samartha nathI." - A pramANe dazamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke jagatprasiddha che ke agnino dAhakatva svabhAva che ane pANIno zItasvabhAva che. Ama chatAM kutarkathI pANInA sAMnidhyamAM agnino zaitya svabhAva che ane pANIno agninA sAMnidhyamAM dAhakatva svabhAva che... ityAdi siddha karavAmAM aneka prakAranAM dRSTAMto sulabha hovAthI anyathA (lokaprasiddhathI judI rIte) svabhAvanI kalpanA karanAra kutarkane koNa aTakAvI zake ? arthAt koi aTakAvI na zake. kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evA kutarkane anyathAsvabhAvanI kalpanA karatAM aTakAvavA mATe ema kahevAmAM Ave ke kalpanAgaurava ane lAghavajJAna... vagere aTakAvI zake che. paraMtu anyathAsvabhAvanI kalpanAno bAdha karavAnuM sAmarthya kalpanAgaurava... vageremAM nathI. kAraNa ke hajAro kalpanAthI paNa svabhAvamAM parivartana azakya che. Azaya e che ke pANInA ane agninA sannidhAnamAM anukrame agninA ane pANInA zaitya ane dAhakatva svabhAvanI kalpanA karavAnI apekSAe agni ane pANInA anukrame dAhakatva ane zaitya svabhAvanI kalpanA karavAmAM aucitya che - A pramANe kahevAmAM Ave to paNa mAtra kalpanA karavAthI svabhAvamAM parivartana zakya nathI. tethI ja agni ane pANInA anukrame dAhakatva ane zaitya svabhAvanI kalpanA karavAmAM lAghava che... AvA prakAranA kalpanAlAghavathI paNa; je jeno svabhAva che teno tenAthI bIjA svabhAvanI kalpanA karavAnuM zakya nathI. yadyapi - "je svabhAva sahaja che temAM kalpanA karavAthI parivartana zakya nathI - e vAta mAnI laIe; paNa potAno bhAva eTale ke niyatakAraNatAdi svarUpa te te kALe utpanna thanAra dharma - e svabhAva che. e svabhAvanI kalpanA karatI vakhate kalpanAnA lAghavanA jJAnathI tevA prakAranA svabhAvanI kalpanA karAya che ane tyAre kalpanAnA gauravanA jJAnathI bIjI rIte kalpalA svabhAvane mAnavAmAM Avato nathI. e mujaba pANI ane agnino anukrame zaitya ane dAhakatva svabhAva mAnavAmAM Ave che ane anukrame tenAthI viparIta evo dAhakatva ane zaitya svabhAva mAnavAmAM Avato nathI. kAraNa ke tyAM kalpanAnuM gauravajJAna bAdhaka bane che." - A pramANe kahI zakAya che. paraMtu tevA prakAranuM gaurava aprAmANika che." e samajavAnuM zakya banatuM nathI; ane jo e gaurava prAmANika hoya to te doSAvaha nathI. kAraNa ke prAmANika gaurava doSAvaha nathI... ityAdi anyatra anusaMdheya che. ahIM to mAtra dizAsUcana ja che. 23-10nA anyathAsvabhAvanA vikalpaka evA kutarkane je rIte daSTAMta sulabha bane che te spaSTa karAya che dvicandrasvapnavijJAnanidarzanabalotthitaH / dhiyAM nirAlambanatAM, kutarkaH sAdhayatyapi // 23-11 // dvicandra iti-dvicandrasvapnavijJAne eva nidarzane udAharaNamAtre tabalAdutthitaH kutarkaH / dhiyAM sarvajJAnAnAM / nirAlambanatAmalIkaviSayatAmapi sAdhayati / / 23-11 // "zlokArtha spaSTa che ke, "be caMdra ane svamanA vijJAna svarUpa udAharaNanA baLe utpanna thayelo kutarka saghaLAM ya jJAnonI asaviSayatAne paNa siddha kare che." Azaya e che ke daSTAMtanA baLe kutarka game te vastune siddha karI zake che. AMkhanA rogIne AkAzamAM be caMdra dekhAya che, eka parizIlana 247 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraMtu AkAzamAM be caMdro hotA nathI, tema ja svapramAM ApaNane aneka viSayo dekhAtA hoya che, paraMtu temAMno eka paNa viSaya hoto nathI - e spaSTa che. A rIte dvicaMdrajJAna ane svapravijJAna - A bene daSTAMta banAvIne kutarka, jJAnane nirAlaMbana siddha karI zake che. eno kahevAno Azaya e che ke jJAna ja eka sad che. temAM pratIya mAna(jaNAtA) ghaTa paTa vagere viSayo asat che. je jJAnamAM pratIyamAna che, te asat che. dvicandrAdijJAnamAM pratiyamAna dicandrAdi jema asat che tema bAhya ghaTa paTa... vagere jaNAtA viSayo asat che. A rIte badhA ja jJAnanA viSayo asat che - e siddha karI zakAya che. tethI jJAnamAtramAM alIka(asat, asatya)viSayatA paNa kutarka siddha karI zake che... ityAdi samajI zakAya che. 23-11, kutarkathI upara jaNAvyA mujaba game tenI siddhi thAya che tethI tenA vaDe tattvasiddhi thatI nathI; tattvasiddhimAM tenuM koI prayojana nathI, te jaNAvAya che- tatkutarkeNa paryAptamasamaJjasakAriNA / atIndriyArthasiddhyarthaM, nAvakAzo'sya kutracit // 23-12 // taditi-tadasamaJjasakAriNA pratItibAdhitArthasiddhyanudhAvinA paryAptaM kutarkeNa / atIndriyArthAnAM dharmArthAnAM siddhyarthaM nAsya kutarkasya kutracidavakAzaH / / 23-12 // kutarkathI game tenI siddhi thAya che; tethI asamaMjasane karanArA kutarkathI saryuM. atIndriyArtha(dharmAdi)nI siddhi mATe kutarkane kyAMya avakAza nathI." - A pramANe bAramA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa ja che ke upara jaNAvyA mujaba dRSTAMtanA baLe kutarkathI game tene siddha karI zakAya che. tethI je artha pratItithI bAdhita thAya che; evA paNa arthane siddha karavAmAM tatpara evA asamaMjasa kArya karanAra kutarkanI koI ja AvazyakatA nathI. atIndriya dharma ane mokSAdinI siddhi mATe koI paNa sthAne kutarkane avasara ja nathI. je je artho pratyakSasiddha che; enI siddhi mATe vastutaH koInI ja AvazyakatA nathI. paraMtu je je atIndriya dharmAdi svarUpa artha che; enI siddhi mATe kharekhara ja pramANavizeSanI apekSA che. paNa tyAM kutarka tadana ja nirarthaka che. kAraNa ke enAthI, pratItithI bAdhita thayelA evA paNa arthanI siddhi karI zakAya che ane tethI mumukSu AtmAonA azraddhAmalanuM prakSAlana thavAnA badale te mala vadhavA mAMDe che. ll13-12 atIndriya arthanI siddhi mATe kutarkano avakAza nathI to tenI siddhi mATe kono avakAza che - A AzaMkAmAM jaNAvAya che- 248 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstrasyaivAvakAzo'tra, kutarkAgrahatastataH / zIlavAn yogavAnatra, zraddhAvAMstattvavid bhavet // 23-13 // zAstrasyeti-atrAtIndriyArthasiddhau zAstrasyaivAvakAzaH, tasyAtIndriyArthasAdhanasamarthatvAcchuSkatarkasyAtathAtvAt / taduktaM-"gocarastvAgamasyaiva tatastadupalabdhitaH candrasUryoparAgAdisaMvAdyAgamadarzanAt / / 1 / / " tatastasmAt kutarkAgrahato'tra zAstre zraddhAvAn zIlavAn paradrohaviratiyogavAn sadA yogatatparastattvaviddharmAdyatIndriyArthadarzI bhavet / / 23-13 / / "atIndriyArthanI siddhimAM zAstrano ja avakAza che; tethI kutarkanA grahane karyA vinA zAstranA viSayamAM; zIlavAna yogavAna ane zraddhAvAna tattvanA jANakAra bane che." - A pramANe teramA zlokano artha che. enuM tAtparya samajI zakAya che ke atIndriya padArthonI siddhinuM sAmarthya zuSkatarkamAM nathI. e sAmarthya mAtra zAstramAM hovAthI atIndriya padArthonI siddhi mATe zAstrano ja avakAza che. yogadaSTi samuccayamAM(zlo.naM. 99) A aMge pharamAvyuM che ke - atIndriya artha Agamano ja viSaya che. kAraNa ke AgamathI ja atIndriya arthanI upalabdhi thAya che. sUryagrahaNa ane caMdragrahaNAdi svarUpa je laukika(lokaprasiddha) artha che tenuM yathArthajJAna Agama karAve che. e rIte bIjA paNa dharmAdi svarUpa atIndriya arthanI siddhi AgamathI ja thaI zake che. tethI kutarkagraha karyA vinA jeo paradrohathI virAma pAmelA che; yogamAM sadA tatpara che ane prAjJa che; teo zAstranA viSayamAM atIndriya dharmAdi arthanA jJAtA thAya che. zAstranA viSayabhUta atIndriya arthanA pAramArthika jJAna mATe paradrohano tyAga karavo Avazyaka che. zAstranuM jJAna gurubhagavaMtanI pAsethI prApta thAya che. bIjAno(gurnAdino) je droha kare che, tene pU. gurnAdika jJAnanuM pradAna karatA nathI. tema ja jeo yogatatpara nathI ane sadA viSayopabhogamAM tatpara hoya che, te lokone paNa pU. gurnAdika tevA prakAranA zAstranuM jJAna ApatA nathI. kAraNa ke jJAna virati mATe che, avirati mATe nathI. zAstranuM jJAna prApta karavA mATe zraddhAvad jJAnanI(buddhinI) apekSA che. buddhi sArI hovA chatAM ghaNI vAra zraddhAnA abhAve mArganuM jJAna prApta thatuM nathI. AthI ucita ja che ke atIndriya padArthanI siddhi mATe zIlAdimAna banavuM joIe. ra3-1all nanu zAstrANAmapi bhinnatvAtkathaM zAstrazraddhApi syAdityata Aha atIndriya arthanI siddhi mATe zAstra sivAya bIjo koI upAya nathI. paraMtu zAstro ja kaMIkeTalIya jAtinAM che. tethI bhinna bhinna zAstromAM zraddhA kaI rIte thAya? - A zaMkAnuM samAdhAna karAya che- tattvataH zAstrabhedazca, na zAstRNAmabhedataH / modastamuhInAM, tajevAzraya tataH ra3-14|| eka parizIlana 249 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvata iti-tattvato dharmavAdApekSayA tAtparyagrahAt zAstrabhedazca nAsti / zAstRNAM dharmapraNetRNAmabhedataH / tattannayApekSadezanAbhedenaiva sthUlabuddhInAM tadbhedAbhimAnAd / ata evAha-tatastasmAttadadhimuktInAM zAstRzraddhAvatAM tadadAzrayaNaM zAstRbhedAGgIkaraNaM moho'jJAnaM / nirdoSatvena sarveSAmaikyarUpyAt / tduktN"na tavato mitra-tA: sarvajJA vadavo yata: | mohastavadhimukkInAM tajevAzraya tata: IkA" IrarU-14|| zAstrakAraparamarSiomAM koI bheda na hovAthI tattvane AzrayIne teozrInAM banAvelAM zAstromAM paNa koI bheda nathI tethI zAstrakArazrImAM jemane zraddhA che; evA mumukSuo jo zAstrane bhinna bhinna mAne to te temanuM ajJAna che." - A pramANe caudamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke tattvane AzrayIne arthAt dharmavAdanI apekSAe tAtparya grahaNa karavAnA kAraNe kharI rIte zAstramAM koI bheda nathI. badhAnuM tAtparya eka ja che. dharmanA praNetAomAM koI bheda na hovAthI dharmanA tAtparyamAM bheda nathI. dharmapraNetAo jIvavizeSanI yogyatA mujaba te te nayasApekSa dezanA ApatA hovAthI; te dezanAnA bhedanA kAraNe koI vAra dharmanA praNetAomAM bheda jaNAya. paNa te vAstavika nathI AbhimAnika che. AthI ja A zlokanA uttarArdhathI jaNAvAyuM che ke zAstra ane tenA praNetAomAM upara jaNAvyA mujaba vAstavika bheda na hovAthI jemane zAstrakArazrInI pratye zraddhA che; e zraddhALuo jo zAstrakartAomAM bheda svIkAre to te temano moha(ajJAna) che. arthAt te te zAstrakartAomAM bhedano svIkAra mohathI thAya che. mohajanya tAdeza bhedAzrayaNa prAmANika nathI. ra3-14 zAstrakartAomAM bheda nathI : enuM kAraNa jaNAvAya che sarvajJo mukhya ekastatpratipattizca yAvatAm / sarve'pi te tamApannA, mukhyaM sAmAnyato budhAH // 23-15 // sarvajJa iti-sarvajJo mukhyastAttvikArAdhanAviSaya ekaH, sarvajJatvajAtyavizeSAt / taduktaM-"sarvajJo nAma yaH kazcit pAramArthika eva hi / sa eka eva sarvatra vyaktibhede'pi tattvataH / / 1 / / " tatpratipattiH sarvajJabhaktizca yAvatAM tattaddarzanasthAnAM te sarve'pi budhAstaM sarvajJaM mukhyaM sAmAnyato vizeSAnirNaye'pyApannA AzritAH, niratizayitaguNavattvena pratipatte vastutaH sarvajJaviSayakatvAd guNavattAvagAhanenaiva tasyA bhaktitvAcca / yathoktaM-"pratipattistatastasya sAmAnyenaiva yAvatAm / te sarve'pi tamApannA iti nyAyagatiH parA IkA" ra3-. sarvajJa mukhyapaNe eka che. te te darzanamAM rahelA jeTalA paNa prAjJo sarvajJanI bhakti kare che te badhA mukhya eka ja sarvajJane sAmAnyathI AzrayIne rahelA che." - A pramANe paMdaramAM zlokano artha che. eno Azaya e che ke tAttvika-ArAdhanAnA viSaya svarUpa (ArAdhya) sarvajJa eka ja che. kAraNa ke sarvajJasvarUpe ArAdhanAnA viSaya banelA badhA sarvajJonI sarvajJatvajAti 250. kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna - eka ja che. A vAtane jaNAvatAM yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM. 103) pharamAvyuM che ke - "zrI arihaMta paramAtmAdi je koI paNa pAramArthika ja sarvajJa che, te tAttvika rIte RSabhAdi nAmano bheda (vyaktino bheda) hovA chatAM eka ja che." te te darzanamAM rahelA jeTalA paNa prAjJa puruSo zrI sarvajJaparamAtmAnI pratye bhakti Acare che; te badhA ja prAjJa puruSo, vizeSane AzrayIne koNa sarvajJa che... ityAdino nirNaya na hovA chatAM sAmAnyathI mukhya evA sarvajJaparamAtmAno ja Azraya karIne rahelA che. utkRSTamAM utkRSTa evA guNavAna hovAthI paramAtmAnI je bhakti karAya che, te vastutaH zrIsarvajJaviSayaka hoya che. sarvotkRSTa guNavattAnuM avagAhana karI (sarva prakAre jANIne) paramAtmAne zrI sarvajJa tarIke svIkAravA e ja paramAtmAnI bhakti che. yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM. 104) A aMge jaNAvyuM che ke - jeTalA paNa paradarzanIo sAmAnyathI sarvajJa paramAtmAnI pratipatti kare che, te badhA ja mukhya zrI sarvajJa paramAtmAnA ja Azraye rahelA che. A ja zreSTha nyAyAnusaraNa che. A rIte sarvajJane sarvajJa tarIke svIkAryA vinA sarvajJanI pratipatti siddha nahIM bane. 23-1pa anyadarzanakAro potapotAnA darzanamAM rahevA chatAM sAmAnyathI teo sarvazanI pratipatti kare che; arthAt badhA ja sarvajJano svIkAra sAmAnyathI kare che; ema jaNAvIne have vizeSathI sarvajJane sarvajJa tarIke koI ja svIkArI zakatA nathI : e jaNAvAya che na jJAyate vizeSastu, sarvathA'sarvadarzibhiH / ato na te tamApannA, viziSya bhuvi kecana // 23-16 // neti-vizeSastu sarvajJajJAnAdigatabhedastu / asarvadarzibhizchadmasthaiH / sarvathA sarvaiH prakAraiH / na jnyaayte| ato na te sarvajJAbhyupagantAraH / taM sarvajJamApannA AzritAH / viziSya bhuvi pRthivyAM kecana / taduktaM"vizeSastu punastasya kAtsnyenAsarvadarzibhiH / sarvairna jJAyate tena tamApanno na kazcana // 1 // " / / 23-16 / / "chadmastha AtmAo badhI rIte sarvajJanA jJAnAdimAM rahelA vizeSane jANatA nathI. tethI teo vizeSarUpe sarvajJa paramAtmAno Azraya karanArA nathI. A pRthvI upara paramAtmAne vizeSa svarUpe AzrayIne rahelA hoya evA koI paNa chadmastha AtmAo nathI." - A pramANe soLamA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke prastha AtmAone evuM viziSTa jJAna na hovAthI zrI sarvajJa bhagavaMtonA jJAnAdi guNone sarva prakAre vizeSadharmanA grahaNa pUrvaka jANI zakavA teo samartha banatA nathI. tethI sarvajJa paramAtmAnA vizeSa dharmonuM jJAna na hovAthI chabastha jIvo paramAtmAne sAmAnya svarUpe ja svIkAre che. vizeSa svarUpe sarvajJaparamAtmAne sarvajJa tarIke svIkAranArA A pRthvImAM chabastha evA koI nathI. eka parizIlana 251 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e vAtane jaNAvatAM yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM. 105) pharamAvyuM che ke "sarvajJa bhagavaMtomAM bheda che ja - A pramANe, badhA ja asarvadarzI evA chabastho sarva prakAre jANI zakatA nathI. tethI vizeSa svarUpe zrI sarvajJa paramAtmAne AzrayIne ArAdhanA karanAra asarvadarzI koI nathI." 23-16ll ataH sAmAnyapratipattyaMzena sarvayogiSu pariziSTA tulyataiva bhAvanIyetyAha AthI sarvadarzanomAM rahelA yogIjano(mumukSu) sAmAnya svarUpe sarvajJanI pratipatti kare che - e aMzane laine te badhAmAM tulyatA bhAvavI joIe : e jaNAvAya che sarvajJapratipattyaMzamAzrityAmalayA dhiyA / nirvyAjaM tulyatA bhAvyA, sarvatantreSu yoginAm // 23-17 // sarvajJeti - sarvajJapratipattyaMzamAzritya / amalayA rAgadveSamalarahitayA / dhiyA buddhyA / nirvyAjamaucityena sarvajJoktapAlanaparatayA tulyatA bhAvyA / sarvatantreSu sarvadarzaneSu / yoginAM mumukSUNAM / taduktaM"tasmAtsAmAnyato'pyenamabhyupaiti ya eva hi / nirvyAjaM tulya evAsau tenAMzenaiva dhImatA / / 1 / / / / 23-17 / / nirmaLa buddhie nircAjapaNe sarvajJaparamAtmAnI pratipattinI apekSAe sarvadarzanomAM yogIonI tulyatAnuM paribhAvana karavuM joie..." - A pramANe sattaramA zlokano artha che. kahevAno Azaya e che ke rAga dveSa ane moha svarUpa, buddhinA malathI rahita evI nirmaLa buddhie tema ja aucityapUrvaka potAnI bhUmikA mujaba) zrI sarvajJa bhagavaMtonA paramatAraka vacananA pAlananI tatparatA vaDe sarva darzanomAM rahelA mumukSuo sAmAnyasvarUpe sarvajJaparamAtmAnI pratipatti kare che. te aMzane AzrayIne te badhAmAM tulyatAnuM paribhAvana karavuM joie. yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM. 106) A aMge jaNAvyuM che ke- tethI sAmAnyathI paNa zrI sarvajJaparamAtmAne; je koi chabastha (asarvadarzI) mAne che, te aucityapUrvaka zrI sarvajJavacananA pAlanamAM tatpara evA AtmA; buddhimAno mATe zrI sarvajJaparamAtmAnI pratipattinA aMzane laIne tulya ja che. A zlokamAM ane yogada0-106mAM je jaNAvyuM che; temAM thoDo pharaka che. te tenA jANakAro pAsethI jijJAsuoe samajI levo joie. arthanI dRSTie mUla svArasyamAM khAsa pharaka paDato nathI. zAbdika yojanAmAM anvayanI dRSTie thoDo pharaka paDe che. ra3-1thI avAntarabhedastu sAmAnyAvirodhItyAha sAmAnyasvarUpe sarvajJapratipattinA aMzane laIne sarvajJopAsakomAM tulyatA hovA chatAM vizeSa svarUpe tulyatA na hovAthI tulyatA(sAmAnya)mAM virodha nathI. arthAt e vizeSa bheda sAmAnyano virodhI nathI, e jaNAvAya che- 252 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUrAsannAdibhedo'pi tadbhRtyatvaM nihanti na / jo nAmAviSevena, mitrAcArepi pramuH ||2rU-18|| dUreti-dUrAsannAdibhedastu tadbhRtyatvaM sarvajJopAsakatvaM na nihanti / ekasya rAjJo nAnAvidhapratipattikRtAmapi ekabhRtyatvAvizeSavat prakRtopapatteH / bhinnAcAreSvapi tathAdhikArabhedena nAnAvidhAnuSThAne yogiSu nAmAdInAmarhadAdisaJjJAdInAM bhedenaikaH prabhurupAsyaH / taduktaM - " yathaivaikasya nRpaterbahavo'pi samAzritAH / dUrAsannAdibhede'pi tadbhRtyAH sarva eva te || 1 || sarvajJatattvAbhedena tathA sarvajJavAdinaH / sarve tattattvagA jJeyA bhinnAcArasthitA api || 2 || na bheda eva tattvena sarvajJAnAM mahAtmanAm / tathAnAmAdibhede'pi mAvyate tanmahAtmamiH ||rU||" ||23-18|| "dUra ane Asanna vagere bhedane laine paNa tenA mRtyatvanI(sarvajJopAsakatvanI) hAni thatI nathI. judA judA paNa anuSThAnavALA yogIjanone viSe upAsya(ArAdhya) tarIke nAmAdinA bhedathI eka ja prabhu che." - A pramANe aDhAramA zlokano artha che. kahevAno Azaya spaSTa che ke; eka ja svAmInA aneka sevaka hoya che. pota-potAnI yogyatAnusAra koi dUra hoya, koi pAse hoya athavA koi vacce hoya topaNa dareka sevakamAM tatkRtyatva(tatsavakatva) arthAt ekasvAmikatvasvarUpa sAmAnya dharma hoya che ja. dUratvAdi vizeSane laine ekasvAmikatvasvarUpa sAmAnya dharmano nAza thato nathI. AvI ja rIte te te darzanomAM rahevA chatAM yogIjanomAM 'sarvajJopAsakatva' svarUpa sAmAnyadharma haNAto nathI. eka rAjAnI judA judA prakAranI sevA karanArA aneka sevakomAM jema ekanuM mRtyatva (ekasvAmikatva) saMgata che tema ahIM paNa ekasarvajJopAsakatva te te mumukSuomAM saMgata che. yogadRSTi samuccayamAM (zlo.naM. 107 thI 109) e vastunuM varNana karatAM pharamAvyuM che ke - "jema koi eka rAjAnA, pAse athavA dUra vagere bhedathI nImelA ghaNA sevako judA judA hovA chatAM te badhA eka ja rAjAne AzrayIne rahelA che; tema sarvajJatattva pUrve jaNAvyA mujaba eka hovAthI; te badhA sarvajJaparamAtmAnA matanuM avalaMbana lenArA; judA judA AcAramAM rahelA hovA chatAM sarvajJatattvane anusaranArA ja jANavA. AthI samajI zakAze ke bhAvasarvaza mahAtmAomAM paramArthathI koi bheda nathI. teozrInA nAma Adino bheda hoya to ya temAM koi bheda nathI... ityAdi buddhimAnoe vicAravuM joie." / / 23-18 / / zrI sarvajJaparamAtmA eka ja che H e siddha karavA zAsragarbhita yukti jaNAvAya che-- eka parizIlana deveSu yogazAstreSu, citrAcitravibhAgataH / mavirjInamadhyevuM, yukhyate tamevataH / / 23-16|| 253 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deveSviti-evamiSTAniSTanAmabhede'pi / tadabhedatastattvataH sarvajJAbhedAt / yogazAstreSu sauvAdhyAtmacintAzAstreSu deveSu lokapAlamuktAdiSu / citrAcitravibhAgato bhaktivarNanaM yujyate / taduktaM-"citrAcitravibhAgena yacca deveSu varNitA / bhaktiH sadyogazAstreSu tato'pyevamidaM sthitam / / 1 / / / / 23-19 / / ISTa-aniSTa nAmAdino bheda hovA chatAM sarvajJa paramAtmAmAM koI bheda na hovAthI yoganuM nirUpaNa karanArAM zAstromAM judA judA prakAranI ane eka prakAranI ema vibhAga karIne devonI bhaktinuM varNana karyuM che - e saMgata thAya che." - A pramANe ogaNIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke ziva kapila buddha aha... ityAdi sarvajJanAmomAM bheda hovA chatAM upAsyabhUta sarvajJaparamAtmA eka ja che. AthI ja adhyAtmanA nirUpaka salphAstromAM adhyAtmanI vicAraNA vakhate devasaMbaMdhI bhaktinuM varNana karatAM citro ane acitrA bhakti jaNAvI che. eno Azaya e che ke sarvajJaparamAtmAnI acitrA eTale ke eka svarUpanI bhakti che ane lokapAlAdi devonI citrA eTale ke judA judA prakAranI bhakti che. lokapAlAdi devonI jema sarvajJaparamAtmAomAM paNa bheda hoya to teozrInI paNa bhakti citrA (bhinna bhinna prakAranI) batAvavI joie. arthAt citrA ane acitrA rUpe vibhAga karIne bhaktinuM nirUpaNa karavuM nA joie. Ama chatAM citrAdisvarUpe vibhAga karIne; adhyAtmaciMtA zAstromAM bhaktinuM varNana karyuM che. tethI siddha thAya che ke lokapAlAdi devonI jema sarvajJaparamAtmAomAM bheda nathI. teozrI eka ja che ane tethI adhyAtmaciMtA zAstromAM citrAcitrA svarUpa bhaktinuM varNana karyuM che; e yukta ja che. yogadRSTi samuccayamAM (zlo.naM. 110) A vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke, "sadyogazAstromAM devone vize citrAcitrarUpe vibhAga karIne bhaktinuM varNana karyuM che. te kAraNe paNa A prastuta vastu(sarvajJaparamAtmAomAM bheda nathI te) barAbara che. ra3-19ll citrAdi bhakti kayA devone vize hoya che, te jaNAvAya che saMsAriSu hi deveSu, bhaktistatkAyagAminAm / tavatIte punatattva, takatItArtha vinAm sararU-20 saMsAriSviti-saMsAriSu hi deveSu lokapAlAdiSu / bhaktiH sevA / tatkAyagAminA saMsAridevakAyagAminAM / tadatIte punaH saMsArAtIte tu tattve tadatItArthayAyinAM saMsArAtItamArgagAminAM yoginAM bhaktiH /ra3-20| saMsArI lokapAlAdi devone vize; temanA(saMsArI devonA) samudAyamAM jemane janamavAnuM che; evA jIvone bhakti hoya che. saMsArathI para evA mokSatattvamAM to jeo mokSamArgagAmI che evA yogIjanone bhakti hoya che." - A pramANe vIsamA zlokano artha che. bhAvArtha spaSTa 254 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke sAmAnya rIte jene je iSTa hoya te tenI prAptimAM sahAya karanAra AlaMbanamAM ja bhaktibhAva rAkhe ane e mujaba enI sevA-suzruSA kare - e samajI zakAya che. saMsAramAM ja jemane rahevAnuM che; evA jIvone saMsArI devo pratye bhakti hoya che ane saMsArathI pAra pAmelA zrI sarvajJaparamAtmA pratye to jeo mokSamArge cAlI rahyA che tevA jIvone bhakti hoya che - A vAta niraMtara yAda rAkhavI joie. ApaNI manodazAno cokkasa khyAla ethI AvI zake che. karmakSayasvarUpa muktAvasthA eka ja svarUpavALI hovAthI tene uddezIne karAtI bhakti paNa eka ja prakAranI che. 23-2nA lokapAlAdi saMsArI devo pratyenI bhakti ane muktadevo pratyenI bhakti : e bemAM je vizeSa che; te jaNAvAya che citrA cAdyeSu tadrAgatadanyadveSasaGgatA / acitrA carame tveSA, zamasArAkhilaiva hi // 23-21 // citrA ceti-citrA ca nAnAprakArA ca / AdyeSu sAMsArikeSu deveSu / tadrAgatadanyadveSAbhyAM svAbhISTadevatArAgAnabhISTadveSAbhyAM saGgatA yuktA, mohagarbhatvAd / acitrA ekAkArA carame tu tadatIte tu / eSA bhaktiH / zamasArA zamapradhAnA akhilaiva hi, tathAsammohAbhAvAditi / / 23-21 // "saMsArI lokapAlAdidevone viSe; temanI pratyenA rAgathI ane temanAthI bhinna (aniSTa) evA devanI pratyenA dveSathI saMgata evI aneka prakAranI bhakti hoya che. mukta devone vize to badhI ja zamanA sAravALI eka ja prakAranI bhakti hoya che." - A pramANe ekavIsamA zlokano artha che. eno Azaya samajI zakAya che ke sAMsArika devone viSe bhakti aneka prakAranI hoya che. te te ISTa devanI pratye rAga hovAthI ane te te devathI bhinna evA aniSTa devanI pratye dveSa hovAthI e bhakti rAga-dveSathI saMgata che. kAraNa ke e mohagarbhita che. saMsArAtIta mukta devone viSe to bhakti eka prakAravALI hoya che. e saMpUrNa bhakti; viSayakaSAyanI pariNatithI rahita hovAthI zamanA prAdhAnyavALI hoya che. kAraNa ke ahIM tevA prakArano saMmoha hoto nathI. 23-21 sAmAnya rIte te te devonI bhakti aneka prakAranI hoya che tema sarvajJa paramAtmAnI bhakti paNa aneka prakAranI dekhAya che; kAraNa ke eka pUjAmAM paNa aneka prakAra vihita che. paraMtu tyAM ekamAtra mokSaprAptino adhyavasAya hovAthI eka uddezane laine bhakti eka ja prakAranI che. AthI samajI zakAya che ke AzayavizeSane AzrayIne te te anuSThAno phaLanAM janaka banatAM hoya che - e vAtane have spaSTa karAya che- eka parizIlana 255 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iSTApUrtAni karmANi, loke citrAbhisandhitaH / phalaM citraM prayacchanti, tathAbuddhyAdibhedataH // 23-22 // iSTApUrtAnIti-iSTApUrtAni karmANi loke citrAbhisandhitaH saMsAridevasthAnAdigatavicitrAdhyavasAyAt / mRdumadhyAdhimAtrarAgAdirUpAt / tathA buddhyAdInAM vakSyamANalakSaNAnAM bhedataH phalaM citraM nAnArUpaM prayacchanti / vibhinnAnAM nagarANAmiva vibhinnAnAM saMsAridevasthAnAnAM prApterupAyasyAnuSThAnasyAbhisandhyAdibhedena vicitratvAt / taduktaM-"saMsAriNAM hi devAnAM yasmAccitrANyanekadhA / sthityaizvaryaprabhAvAdau sthAnAni pratizAsanam / / 1 / / tattasmAtsAdhanopAyo niyamAccitra eva hi / na bhinnanagarANAM syAdekaM vartma kadAcana //rA" rirU-22 lokamAM, bhinna bhinna AzayathI thatAM iSTa ane pUrva karmo buddhi vagere bhedathI judA judA phaLane Ape che." A pramANe bAvIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke AzayavizeSanA kAraNe phaLavizeSa prApta thAya che. tethI saMsArI devonI judA judA prakAranI bhaktithI judA judA phaLanI prApti thAya che - A vAta lokaprasiddha daSTAMtathI samajAvI che. yajJanA Ayojakoe; maMtrasaMskAro vaDe brAhmaNonI samakSa bIjA lokone je suvarNAdi ApyuM che tene iSTakarma kahevAya che ane vAvaDI kUvAtalAva devakulikA annapradAna.. vagere kAmone pUrtakarmo kahevAya che. saMsArI devanA sthAna aizvarya prabhAva ane sthiti... vagere saMbaMdhI adhyavasAya vizeSanA kAraNe thanArAM ISTApUrvakamathI arthAt mRdu madhya ane adhimAtra (maMdamadhyama ane utkRSTa) rAgAdi svarUpa tAdaza adhyavasAyavizeSathI thanArAM ISTApUrta karmothI; buddhi jJAna ane asaMmohanA kAraNe judAM judAM phaLa prApta thAya che. judAM judAM nagaronI jema judAM judAM devonA sthAnAdinI prAptinAM upAyabhUta anuSThAno adhyavasAyanA bhedathI bhinna bhinna che. jema judAM judAM nagaromAM javAno mArga eka nathI. tema judAM judAM devasthAnonI prAptino upAya paNa eka nathI. e vAtane jaNAvatAM yogadaSTi samuccayamAM pharamAvyuM che ke (juo glo.naM. 113-114) lokapAlAdi saMsArI devonI sthiti, aizvarya, prabhAva, svAbhAvika rUpa vagerene laIne temanAM vimAno vagere dareka lokamAM je kAraNathI judAM judAM che tethI saMsArI devonA sthAnane siddha karavAnA upAyo paNa cokkasa ja aneka prakAranA ja hoya che. bhinna bhinna nagarono mArga, koI paNa rIte eka na ja hoya ane jo hoya to; te te nagaromAM bhinnatva saMgata thaze nahIM. ll23-22aa. buddhi vagerenA kAraNe eka ja prakAranA anuSThAnathI juduM juduM phaLa prApta thAya che. tyAM buddhi vagerenuM svarUpa varNavAya che- buddhirjJAnamasammohastrividho bodha iSyate / ratnopalambhatajjJAnatadavAptinidarzanAt // 23-23 // 256 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiriti-buddhistathAvidhoharahitaM zabdArthazravaNamAtrajaM jJAnaM / yadAha-"indriyArthAzrayA buddhiH" / jJAnaM tathAvidhohena gRhItArthatattvaparicchedanaM / tadAha-"jJAnaM tvAgamapUrvakam" / asammoho heyopAdeyatyAgopAdAnopahitaM jJAnaM / yadAha-"sadanuSThAnavaccaitadasammoho'bhidhIyate" / evaM trividho bodha iSyate svasvapUrvANAM karmaNAM bhedasAdhakaH "tadedAtsarvakarmANi bhidyante sarvadehinAm" iti vacanAt / ratnopalambhatajjJAnatadavAptInAM nidarzanAt / yathA hApalambhAdibhedAdalagrahaNabhedastathA prakRte'pi bujhyAdibhedAdanuSThAnabheda iti / / 23-23 / / ratnano upalaMbha, ratnanuM jJAna ane ratnanI prAptinA dRSTAMtathI anukrame buddhi jJAna ane asaMmoha svarUpa bodhanA traNa prakAra che. arthAt traNa prakArano bodha che." - A pramANe trevIsamAM zlokano sAmAnyartha che. enuM tAtparya e che ke tevA prakAranI vicAraNAthI(UhathI) rahita mAtra zabdArthazravaNathI utpanna thayelA jJAnane buddhisvarUpa bodha kahevAya che. enuM svarUpa varNavatAM yogadaSTi samuccayamAM (glo.naM. 121) pharamAvyuM che ke mAtra indriyanA kAraNe je arthanuM jJAna thAya che, te buddhi che. tIrthayAtrAe jatA evA lokone joine tyAM javAnuM mana thAya. e vakhate bIjo koI vicAra na Ave. zA mATe tIrthayAtrAe javAnuM? tIrthayAtrA aMgeno vidhi kayo che? ane tIrtha kone kahevAya?... ityAdi vicAraNAthI rahita je tIrthayAtrAe javAno bodha che te buddhisvarUpa bodha che. buddhithI grahaNa karelA arthanA tattvano pariccheda karavA svarUpa jJAna che, je tevA prakAranI vicAraNAthI thAya che. e pramANe yogadaSTi samuccayanA zlo.naM. 121mAM jJAnanuM svarUpa jaNAvatAM pharamAvyuM che ke AgamapUrvakanA bodhane jJAna kahevAya che. tIrthayAtrAnA vidhinA jJAnanI jema A jJAna AgamapUrvaka hoya che. heya ane upAdeyanA anukrame tyAga ane upAdAna(grahaNa karavuM)thI saMbaddha jJAnane asaMmohasvarUpa bodha kahevAya che. e mujaba yogadaSTi samuccayamAM pharamAvyuM che ke - sadanuSThAnavALuM A jJAna asaMmohasvarUpa bodha che, je bodharAja tarIke prasiddha che. A pramANe traNa prakArano bodha manAya che, je potapotAnI (te te bodhanI) pUrve rahelAM karmono (anuSThAnono) bhedaka bane che. kAraNa ke "badhA jIvonAM badhAM anuSThAno te bodhanA bhedathI bhinna bane che." - A pramANe vacana che. (yogadaSTi samuccaya zlo.naM. 120) ratnano upalaMbha, ratnanuM jJAna ane ratnanI prAptinA daSTAMtathI traNa prakAranA bodhanuM svarUpa samajI levuM. ratnano upalaMbha (jovuM vagere), ratnanuM jJAna (jANavuM) ane ratnanI prAptinA kAraNe jema tenA grahaNamAM pharaka paDe che tema ahIM paNa buddhi, jJAna ane asaMmohanA kAraNe anuSThAnamAM bheda paDe che. 23-23 je anuSThAnane laine asaMmohasvarUpa bodharAjanI prApti thAya che; te sadanuSThAnanuM lakSaNa jaNAvAya che- AdaraH karaNe prItiravighnaH sampadAgamaH / jijJAsA tajjJasevA ca, sadanuSThAnalakSaNam / / 23-24 // eka parizIlana 257. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ Adara iti-Adaro yalAtizaya iSTAptau / karaNe prItirabhiSvaGgAtmikA / avighnaH karaNa evAdRSTasAmarthyAdapAyAbhAvaH / sampadAgamastata eva zubhabhAvapuNyasiddheH / jijJAsA iSTAdigocarA / tajjJasevA ceSTAdijJasevA / cazabdAttadanugrahaH / etatsadanuSyanalakSaNaM tadanubandhasAratvAt / / 23-24 / / Adara, karavAmAM prIti, vidgono abhAva, saMpadAnuM Agamana, jijJAsA, tajjJanI sevA ane tajjJono anugraha: A sadanuSThAnanuM lakSaNa che." - A pramANe covIsamA zlokano artha che. eno Azaya spaSTa che ke sadanuSThAnavALuM jJAna asaMmohabodhasvarUpa che. upara jaNAvelA Adara vagere sadanuSThAnanAM lakSaNa (paricAyaka) che. anuSThAna sad bane e mATe Adara vagere lakSaNo AtmasAt karavAnuM Avazyaka che. anuSThAna karatI vakhate je prayatnAtizaya dekhAya tene Adara kahevAya che. sadanuSThAnanuM A prathama lakSaNa che. ApaNI zakti karatAM paNa vadhAre karavAnuM mana thAya tyAre samajavuM ke ApaNane kriyA pratye Adara che. AdaranuM A svarUpa khUba ja pratIta che. ApaNane prazasta ke aprazasta kriyA pratye jyAre Adara hoya che tyAre khUba ja utkaTa prayatnathI e kriyA(anuSThAna) ApaNe karatA hoIe chIe. nAnA bALakomAM A khUba ja spaSTapaNe jovA maLe che. moTAo je je pravRtti karatA hoya; te pravRtti karavAnuM temane mana thAya tyAre potAnI zakti bahAranI e pravRtti teo khUba ja ullAsathI karatA hoya che. tyAre teo potAnI zaktino paNa vicAra karatA nathI. mumukSu AtmAone vihita anuSThAna pratye Avo Adara hovo ja joIe. jenI utkaTa icchA hoya temAM te icchAnA yoge utkaTa prayatna thAya - e samajI zakAya che. AvA vakhate koI paNa anuSThAnamAM potAnI zaktino ja vicAra karavAthI yoganI sAdhanAmAM AgaLa vadhavAnuM kaI rIte zakya bane ? zakti chupAvavI; zaktinA pramANamAM kArya na karavuM ane "zakti uparAMta karIe to AgaLa jatAM pravRtti sAva ja baMdha thaI jaze' - evI vicAraNA karavI... A badhAM lakSaNo AdaranA abhAvane sUcavanArAM che. avidhi, dravyanI azuddhi, kSetranI upekSA, kALanI avagaNanA ane bhAvavihInatA... vagere cihno anAdarabhAvanAM che. yogamArganI sAdhanAmAM anAdara jevuM koI pApa nathI. e anAdarathI sadanuSThAnanI prApti thatI nathI. paraMtu sadbhAgya prApta thayela anuSThAna asad bane che. tethI ISTa-mokSAdinI prApti mATe prayatnAtizaya karavA svarUpa Adarano Adara karyA vinA cAle evuM nathI. sadanuSThAnanuM bIjuM lakSaNa karavAmAM prIti (rati)' che. anuSThAna karavAnA prasaMge je prIti arthAt atyaMta Asakti utpanna thAya che; tene sadanuSThAnanuM bIjuM lakSaNa karavAmAM prIti) kahevAya che. AdarapUrvaka prAraMbhelAM te te anuSThAnonI pravRtti vakhate game tevI pratikULatA Ave; topaNa tenI pratyenI prIti banI rahe to te anuSThAnanI sadanuSThAnatAne jaNAve che. zrI vItarAgaparamAtmAe upadezelAM paramatAraka anuSThAno teozrInI paramatAraka AjJAnusAra karIe to 258 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikULatA Ave ya kharI; paraMtu te anuSThAna karatI vakhate sadanuSThAnanA yogIjanone arati thatI nathI ane prIti banI rahe che. kAraNa ke sAdhakane siddhinI samIpa ke samIpatarAdi avasthAne prApta karavAthI rati anubhavAya che. jayAM rati hoya tyAM prIti jaLavAtI hoya che. sadanuSThAnanuM trIjuM lakSaNa avipna che. anuSThAna karatI vakhate; adaSTavizeSanA sAmarthyathI je apAyano abhAva thAya che, te apAyAbhAvane avipna kahevAya che. sadanuSThAnamAM vighna AvatuM nathI. vizuddha anuSThAnanA sAmarthyathI kliSTa karmanI nirjarA thAya che ane suMdara vipAkavALA puNyanI prApti thAya che. A pUrve anuSThAna karatI vakhate vipna AvatAM hatAM ane anukULatA maLatI na hatI. paraMtu have evuM banatuM nathI. sadanuSThAnanA prabhAve vipnano abhAva thAya che. ApaNe je koI paNa anuSThAna karavAnuM vicArIe tyAre koI vighna na Ave ane anukULatA maLI rahe to e ApaNA sadanuSThAnane sUcave che. A pramANe pApanI pravRtti vakhate ApaNane ghaNI vAra jovA maLe che. pApano vicAra Ave ane vinA vipna pUratI anukULatA maLI rahetI hoya che. AvuM ja sAdhakane sAdhanAmArge banatuM hoya che. sadanuSThAnanA svAmIne sadanuSThAnamAM vighna AvatuM nathI. eno artha e che ke sadanuSThAna vakhate bhUtakALanA koI kliSTa karmanA udayathI vighna Ave to te vighnarUpa banatuM nathI. kAraNa ke evI sthitimAM paNa temanI yoga-sAdhanA avirata cAlyA ja kare che. AthI samajI zakAze ke duHkha ke duHkhanAM kAraNa e viddha nathI. paraMtu sAdhanAmAM jenAthI avarodha Ave te vipna che. teno abhAva - e sadanuSThAnanuM lakSaNa che. saMpadAno lAbhaAgama) : A sadanuSThAnanuM cothuM lakSaNa che. tethI ja zubhabhAvasvarUpa puNyanI siddhi thatI hoya che. sAdhakane sadanuSThAnanI prApti thavAthI uttarottara zubhabhAvasvarUpa puNyanI siddhi thavAthI koI paNa sAdhananI nyUnatA vartAtI nathI. game tevI viSama sthitimAM paNa sAdhanAno pratibaMdha thato nathI. e ja aviSma ane saMpadAgamanI avasthA che. sAdhakanI sAdhakatA vastutaH sAdhananI apekSAmAM nathI. vidyamAnane sAdhana banAvatAM AvaDe to siddhi dUra nathI. saMpadAnA AgamanathI(lAbhathI) mumukSuone uttarottara yoganI vRddhi thAya che. e vakhate sAthenA sAdhako je rIte yoganI parizuddha sAdhanA karI rahyA hoya che, e rIte yoganI sAdhanA pote karI zakato nathI - evuM jayAre jayAre sAdhakane jaNAya, tyAre tyAre A kaI rIte bane? zuM karuM to yoganI parizuddha sAdhanA karavA huM samartha banuM?... AvA prakAranI jijJAsA thAya che. A sadanuSThAnanuM pAMcamuM lakSaNa che. sArA anuSThAnane ke sArA yogIone joine AvI jijJAsA thAya to ApaNuM e anuSThAna sadanuSThAna che - ema samajI zakAya che. vartamAnamAM evI jijJAsA lagabhaga jovA na maLe. vizuddha sAdhanAdine joyA pachI paNa jenI jevI zakti, zakti mujaba badhuM thAya... ema vicArI lagabhaga upekSA ja karAya che, je sadanuSThAnanA abhAvane jaNAve che. jijJAsA ApaNA anuSThAnane parizuddha banAvI uttarottara yoganI sAdhanAne vizuddha banAve che. eka parizIlana 259 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tajJasevA' A sadanuSThAnanuM chaThThuM lakSaNa che. ahIM 'tannisevA' Avo paNa pATha jovA maLe che. baMnnenuM tAtparya sAmAnyathI eka ja che. upara jaNAvyA mujaba iSTa-mokSa ane aniSTasaMsAranA anukrame saMyoga ane viyoganI jijJAsA thayA pachI tenA svarUpAdinA jANakAranI sevA karavI : e sadanuSThAnanuM chaThThuM lakSaNa che. ApaNA anuSThAnamAM je koi khAmI hoya te jaNAvIne tene dUra karavAnA upAyone jaNAvavA dvArA iSTAdinA jANakAro ApaNA anuSThAnane vizuddha banAve che. evA tajjJonI sevA karavAnuM Ama saraLa che, paraMtu lagabhaga e zakya banatI nathI. ApaNA karatAM vadhAre jANakAra evA AtmAonuM aMtarathI pArataMtrya aMgIkAra karavAnuM ghaNuM ja kaparuM kAma che. ahIM zlokamAM sadanuSThAnanA lakSaNa tarIke 'tajJono anugraha' A sAtamA lakSaNane ca zabdathI varNavyuM che, jeno Azaya spaSTa ja che. sarvathA aparicita evA yogamArge pagale pagale skhalanA thavAno pUrato saMbhava che. evA saMyogomAM tajJono anugraha, yogamArgamAM skhalanA vinA anavarata prayANa karAve che. : Adara vagere sAta lakSaNothI lakSita anuSThAna ja sadanuSThAna che, je asaMmohadazAmAM prApta thatuM hoya che. viziSTa koTinI karmanI laghutA vinA ahIM sudhI pahoMcavAnuM zakya ja nathI. yogamArgamAM ApaNuM sthAna kyAM che ane ApaNe kyAM javAnuM che H eno spaSTa khyAla AvI jAya to ApaNI sAdhanA vegavaMtI bane. sadanuSThAnanAM lakSaNo jotAM to ema ja lAge ke hajI sAdhanAnI zarUAta ja thai nathI, tyAM to sAdhanAnI samApti thai nA hoya evI rIte ApaNe jIvI rahyA chIe ema ja lAge ! // 23-24 // buddhi, jJAna ane asaMmohapUrvakanAM te te anuSThAnonI bhinnatA varNavIne have te te anuSThAnonuM phaLa varNavAya che-- bhavAya buddhipUrvANi, vipAkavirasatvataH / karmANi jJAnapUrvANi, zrutazaktyA ca muktaye // 23-25 // bhavAyeti-buddhipUrvANi karmANi svakalpanAprAdhAnyAcchAstravivekAnAdarAt / vipAkasya virasatvato bhavAya saMsArAya bhavanti / taduktaM - " buddhipUrvANi karmANi sarvANyeveha dehinAm / saMsAraphaladAnyeva vipAkavirasatvataH / / 1 / / " jJAnapUrvANi ca tAni tathAvivekasampattijanitayA zrutazaktyA amRtazaktikalpayAmuk niHzreyasAya / yaduktaM-"jJAnapUrvANi tAnyeva muktyaGgaM kulayoginAm / zrutazaktisamAvezAdanubandhaphalatvataH ||9||" ||23-25 // "buddhipUrvakanAM karmo(anuSThAno) vipAkanI virasatAnA kAraNe saMsAra mATe thAya che ane jJAnapUrvakanAM karmo zrutanA sAmarthyanA kAraNe mukti mATe thAya che - A pramANe pacIsamA zlokano artha kutarkagrahanivRtti batrIzI 260 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kahevAno Azaya e che ke buddhi vagerenA kAraNe jema anuSThAnamAM bheda che tema tenA phaLane AzrayIne paNa anuSThAnamAM bheda che - e vAta te te anuSThAnanA phaLanuM varNana karavA dvArA sUcavI che. buddhipUrvakanAM karmo saMsAramAM paribhramaNa karAvanArAM ja bane che. kAraNa ke buddhipUrvakanAM kamamAM potAnI kalpanAnuM ja prAdhAnya hoya che. AgamanuM prAdhAnya hotuM nathI. mAtra potAne je ThIka lAge tema te anuSThAno karAya che. e anuSThAnomAM; zAstramAM varNavelA heyopAdeya vagerenA vivekano Adara karavAmAM Avelo hoto nathI. tethI vipAkanI virasatAne kAraNe buddhi(indriyamAtrathI ja utpanna jJAnIpUrvakanAM anuSThAno saMsAramAM paribhramaNa karAvanArAM ja bane che. yogadaSTi samuccaya'mAM (zlo.naM. 124) A vAtane jaNAvatAM pharamAvyuM che ke "A lokamAM badhA prANIone buddhipUrvakanAM anuSThAno; zAstrapUrvaka na hovAthI saMsArasvarUpa ja (bhavabhramaNa ja) phaLane ApanArAM bane che. kAraNa ke cokkasa ja te virasavipAkavALA hoya che." jJAnapUrvakanAM e karmo mukti mATe thAya che. kAraNa ke tevA prakAranA viveka svarUpa saMpattithI utpanna thayelI ane amRtazaktidevI zrutazaktithI e anuSThAna thayelAM hoya che. tethI jJAnapUrvakanAM (AgamapUrvakanA jJAnane jJAnasvarUpa bodha kahevAya che.) e karmothI niHzreyasamokSanI prApti thAya che. yogadaSTi samuccayamAM A aMge pharamAvyuM che ke- jJAnapUrvakanAM e ja anuSThAno muktinAM aMga bane che. kulayogIone amRtanI zakti jevI zrutazaktinA anuvedhathI uttarottara anubaMdha dvArA e anuSThAno mokSanuM aMga bane che. AthI samajI zakAze ke jJAnapUrvakanAM anuSThAno kulayogIone ja prApta thAya che. je yogIonA kuLamAM janmyA che ane temanA dharmanuM anusaraNa kare che, temane kulayogI kahevAya che. e yogIo je anuSThAna kare che, temAM zrutazaktino anuvedha (eka rasathI samAveza) hoya che. evI amRtazakti jevI zrutazaktino samAveza na hoya to te kulayogIomAM mukhya kulayogitva ja hotuM nathI. jJAnapUrvakanA A anuSThAnanA kAraNe uttarottara zubhAnubaMdhanI prApti thavAthI kulayogIone e anuSThAno muktinAM aMga bane che. tAttvika anubaMdho mutyaMgasvarUpa ja hoya che. je anubaMdha mokSanAM aMga na bane e vastutaH anubaMdha ja nathI. ra3-2pA asaMmohasvarUpa bodhapUrvakanA anuSThAnanuM phaLa varNavAya che- asammohasamutthAni, yoginAmAzu muktaye / bhede'pi teSAmeko'dhyA, jaladhau tIramArgavat // 23-26 // asammoheti-asammohasamutthAni tu karmANi / yoginAM bhavAtItArthayAyinAm / Azu zIghraM na punanipUrvakavadabhyudayalAbhavyavadhAne'pi muktaye bhavanti / yathoktam-"asammohasamutthAni tvekaantprishuddhitH| nirvANaphaladAnyAzu bhavAtItArthayAyinAm // 1 // prAkRteSviha bhAveSu yeSAM ceto nirutsukam / eka parizIlana 261 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavabhogaviraktAste bhavAtItArthayAyinaH / / 2 / / " bhede'pi guNasthAnapariNatitAratamye'pi teSAM yoginAmeko'dhvA eka eva mArgaH / jaladhau samudre tIramArgavad dUrAsannAdibhede'pi tattvatastadaikyAt / prApyasya mokSasya sadAzivaparabrahmasiddhAtmatathatAdizabdairvAcyasya zAzvatazivayogAtizayitasadbhAvAlambanabRhattvabRhakatvaniSThi tArthatvAkAlatathAbhAvAdyarthAbhedenaikatvAttanmArgasyApi tathAtvAt / taduktam-"eka eva tu mArgo'pi teSAM zamaparAyaNaH / avasthAbhedabhede'pi jaladhau tIramArgavat / / 1 / / saMsArAtItatattvaM tu paraM nirvANasajJitam / tathaikameva niyamAcchabdabhede'pi tattvataH / / 2 / / sadAzivaH parambrahma siddhAtmA tathateti ca / zabdaistaducyate'nvarthAdekamevaivamAdibhiH // 3 / / tallakSaNAvisaMvAdAnnirAbAdhamanAmayam / niSkriyaM ca paraM tattvaM yato janmAdyayogataH // 4 / / jJAte nirvANatattve'sminnasammohena tattvataH / prekSAvatAM na tadvaktau vivAda upapadyate III" pArarU-2ddA "asaMmoha (sadanuSThAnavALuM jJAna)nA kAraNe utpanna thayelAM karmo (anuSThAno) yogIjanone zIgha mukti mATe thAya che. paraspara te yogIjanomAM bheda hovA chatAM, samudramAM tIramArganI jema temano mArga eka ja che." - A pramANe chavvIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke Adara, karavAmAM prIti ane avipna ItyAdi lakSaNothI lakSita evAM sadanuSThAnavALA bodhanA kAraNe utpanna thayela anuSThAna (asaMgAnuSThAna) yogIjanone arthAt bhavAtItArthAyI janone zIgha mokSa mATe thAya che. jJAnapUrvakanAM karmo; abhyadaya svarUpa lAbha karAvavA dvArA vilaMbathI jema mokSa mATe thatAM hatAM tema, asaMmohapUrvakanA anuSThAnamAM banatuM nathI. yogadaSTisamuccayamAM (zlo.naM. 126-127) pharamAvyuM che ke "asaMmohanA kAraNe utpanna thayelAM karmo, ekAMta parizuddhinA kAraNe bhavAtItArthayAyI arthAt samyakuparatattva(mokSa)nA jANakArone zIdhra nirvANaphaLane ApanArAM bane che. zabda, rUpa, rasa.... vagere viSayomAM jemanuM citta utsukatAthI rahita che, evA bhavabhogathI virAma pAmelA jIvone bhavAtItArthayAthI kahevAya che. kAraNa ke bhavano cittamAM sparza nathI. guNasthAnakanI pariNatimAM bheda hovA chatAM te yogIjanono mokSamArga to eka ja che. samudramAM tIramArga jema eka ja che tema ahIM mokSamArga paNa eka ja che. samudramAM koI dUra hoya che, koI pAse hoya che. koI vacce hoya che. e rIte emanAmAM bheda hovA chatAM te badhA tIre jatA hovAthI te badhAnA mArga tIramArgasvarUpe eka che. evI ja rIte bhavAtItArtha(mokSa)yAyI mumukSu AtmAonI guNasthAnakanI pariNatimAM taratamatA hovA chatAM temano mokSamArga eka che. kahevAno Azaya e che ke prANa-gaMtavya sthAna mokSa eka ja che tethI teno mArga paNa eka che. sadAziva, parabrahma, siddhAtma ane tathAtA vagere zabdathI vAcya mokSa che. jyAM sadAne mATe ziva che, te mokSa sadAziva che. arthAt zAzvatazivayogasvarUpa(sadAziva) mokSa che. parabrahma eTale ke atizayitazreSTha bRhatva ane bRhakatvathI saMbhAvanuM AlaMbana. mokSa mahAna che ane anyane mahAna banAve 262 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che, tethI AtmAne mokSaprApti mATe te zreSTha AlaMbana che. parama-zreSTha saddabhAvanA AlaMbana svarUpa bRhatva ane bRhakatvAtmaka paramabrahma (zuddha AtmA) che. jemanAM saghaLAM ya prayojano siddha thayAM che evA AtmAone siddhAtmA kahevAya che. teozrInI e avasthA mokSasvarUpa che. tema ja mokSaprApti mATenI yogyatA anAdikALathI AtmAmAM hovAthI AtmAnI e avasthAne tathAtA kahevAya che. judI judI rIte sadAziva vagere zabdo dvArA ahIM nirvANapadanuM ja varNana karyuM che. arthanI apekSAe mokSa eka ja hovAthI samudramAM tIramArganI jema mokSamArga paNa eka ja che. yogadaSTisamuccayamAM (zlo.naM. 128 thI 132) e vAtane anulakSIne pharamAvyuM che ke - "te bhavAtItArthayAyI janone, guNasthAnakanI pariNatimAM bheda hovA chatAM zamaniSTha mokSamArga, samudramAM tIramArganI jema eka ja che." 128 "zabda(nAma)no bheda hovA chatAM zreSTha nirvANa nAmanuM saMsArAtItatattva; niyame karI eka ja che." I12lA "sadAziva, paraMbrahma, siddhAtmA ane tathAtA... ItyAdi zabdo dvArA nirvANa svarUpa tattvanuM nirUpaNa karAya che. tyAM zabdomAM bheda hovA chatAM te te zabdanA arthane anusAra te nirvANatattva eka ja che." II13nA kAraNa ke "te te zabdonA arthanI sAthe tenA(nirvANanA) lakSaNano visaMvAda Avato nathI. mokSa nirAbAdha che, dravya ane bhAva rogathI rahita che ane tyAM kartavyano abhAva hovAthI tema ja koI kAraNa na hovAthI te paratattva niSkriya che, jethI tyAM janmAdino yoga nathI." 131. AthI spaSTa che ke "asaMmohasvarUpa bodha vaDe AvA prakAranA nirvANatattvane jANI lIdhA pachI vastutaH nirvANatattvanI sevAmAM buddhimAnane vivAda utpanna thato nathI. jo Ama chatAM vivAda jAge to temAM buddhimattA nathI - ema samajavuM joIe."||13rA A pramANe yogadaSTisamuccayamAM jaNAvyuM che. ll13-26ll upara jaNAvyA mujaba sarvajJaparamAtmAmAM bheda nathI; to te te sarvajJanI vANImAM bheda kema che, te jaNAvAya che tasmAdacitrabhaktyApyAH, sarvajJA na bhidAmitAH / citrA gIrbhavavaidyAnAM, teSAM ziSyAnuguNyataH // 23-27 // tasmAditi-tasmAt sarveSAM yoginAmekamArgagAmitvAd / acitrabhaktyA ekarUpayA bhaktyA / ApyAH prApyAH sarvajJAH / na bhidAmitA na bhedaM prAptAH / taduktaM-"sarvajJapUrvakaM caitanniyamAdeva yatsthitam / Asanno'yamRjurmArgastadedastatkathaM bhavet / / 1 / " kathaM tarhi dezanAbheda: ? ityata Aha-teSAM sarvajJAnAM bhavavaidyAnAM saMsArarogabhiSagvarANAM / citrA nAnAprakArA gIH / ziSyAnuguNyato vineyAbhiprAyAnurodhAt / yathA vaidyA bAlAdIn prati naikamoSadhamupadizanti, kiM tu yathAyogyaM vicitraM, tathA kapilAdInAmapi kAlAntarApAyabhIrUn ziSyAnadhikRtyopasarjanIkRtaparyAyA dravyapradhAnA dezanA, sugatAdInAM tu eka parizIlana 263 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhogAsthAvato'dhikRtyopasarjanIkRtyadravyA paryAyapradhAnA dezaneti / na tu te'nvayavyatirekavastuvedino na bhavanti, sarvajJatvAnupapatteH / taduktaM-"citrA tu dezanaiteSAM syAdvineyAnuguNyataH / yasmAdete mahAtmAno navavyAdhimaSavarA: III" rarU-ra7I. badhA yogIo ekamArgagAmI hovAthI ekasarakhI bhaktithI prApta karI zakAya evA sarvajJomAM bheda nathI. bhavanA rogane dUra karavA mATe vaidya jevA e sarvajJonI dezanA ziSyane anukULa bhinna bhinna prakAranI hoya che." - A pramANe sattAvIsamA zlokano artha che. teno Azaya spaSTa che ke upara jaNAvyA mujaba samudramAM tIramArganI jema badhA ja yogIjano cittazuddhisvarUpa eka ja mArgagAmI hovAthI teo eka ja prakAranI bhaktithI sarvajJane prApta karI zake che. tethI sarvajJaparamAtmA bhedane prApta karI zakatA nathI arthAt eka ja mArgathI prApya evA sarvajJomAM bheda nathI. A vAtanuM nirUpaNa karatAM yogadaSTisamuccayamAM (zlo.naM. 133) jaNAvyuM che ke - jethI sarvajJapUrvaka A nivaNatattva prApta thAya che, asarvajJone enI prApti thatI nathI - e cokkasa che to A nirvANano sarvajJasvarUpa nikaTano saraLamArga bhinna kaI rIte hoya? arthAt na ja hoya - e samajI zakAya che." jo A rIte mokSamArga eka ja che to temanI dezanAmAM bheda kema che - enuM samAdhAna karatAM zlokanA uttarAddhamAM jaNAvyuM che ke te bhavanA rogane dUra karanArA zreSTha vaidya samAna zrI sarvajJaparamAtmAonI dezanA ziSyone AzrayIne bhinna bhinna prakAranI hoya che. jema koI vaidya bAla yuvAna ane vRddhAdi rogIone eka ja prakAranuM auSadha jaNAvatA nathI paraMtu temanI prakRti Adine anurUpa davA jaNAve che, evI ja rIte kapilAdinI dezanA paNa te te jIvone AzrayIne bhinna bhinna prakAranI che. kAlAMtare maraNAdi svarUpa apAyathI bhayabhIta thanArA jIvone AzrayIne paryAyane gauNa banAvI dravyanA prAdhAnyanI dezanA kapilAdie potAnA ziSyone ApI. AvI ja rIte bhogamAM AsthAvALA jIvone AzrayIne dravyane gauNa banAvI paryAyanI pradhAnatAne jaNAvanArI dezanA dvArA viSayAdinI anityatAne jaNAvavAnuM kArya buddhAdie karyuM. te loko dravya ane paryAyanA anvaya-vyatirekane (saMbaMdha-saMbaMdhAbhAvane) jANatA na hatA evuM na hatuM. kAraNa ke tema hoya to temanA sarvajJatvanI anupapatti thaze. A viSayamAM yogadaSTisamuccaya'nA zlo.naM. 134thI jaNAvyuM che ke kapilAdinI je "AtmA nitya che'.. "AtmA anitya che'.. ityAdi dezanA che; te tevA tevA prakAranA ziSyone anusarIne che. paraMtu dravyaparyAyanA anvayavyatirekanA jJAnanA abhAvane kAraNe tevA prakAranI teonI dezanA nathI. anyathA teone sarvajJa mAnI zakAze nahi. kAraNa ke bhavavyAdhine dUra karavA mATe mahAvaidyasamAna teo jo sarvajJa che to temanI dezanA ajJAnamUlaka na hoya... e samajI zakAya che. 23-27 264 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaNAvyA mujaba ziSyone anusarIne sarvajJa bhagavaMtonI dezanAmAM bheda che tema ja bIjI rIte paNa temAM bheda che, te jaNAvAya che- tayaiva bIjAdhAnAde, ryathAbhavyamupakriyA / acintyapuNyasAmarthyAdekasyA vA vibhedataH // 23-28 // tayaiveti-tayaiva citradezanayaiva / bIjAdhAnAderbhavodvegAdibhAvalakSaNAt / yathAbhavyaM bhavyasadRzam / upakriyA upakAro bhavati / yaduktaM-"yasya yena prakAreNa bIjAdhAnAdisambhavaH / sAdhu bandho bhavatyete tathA tasya jagustataH / / 1 / / " ekasyA vA tIrthakaradezanAyA acintyapuNyasAmarthyAdanirvacanIyaparabodhAzrayopAttakarmavipAkAdvibhedataH zrotRbhedena vicitratayA pariNamanAdyathAbhavyamupakriyA bhavatIti na dezanAvaicitryAtsarvajJavaicitryasiddhiH / yadAha-"ekApi dezanaiteSAM yadvA zrotRvibhedataH / acintyapuNyasAmarthyAttathA citrAvabhAsate / / 1 / / yathAbhavyaM ca sarveSAmupakAro'pi tatkRtaH / jAyate'vandhyatApyevamasyAH sarvatra susthitA / / 2 / / " //rarU-28. te bhinna bhinna prakAranI ja dezanA vaDe bhavya jIvone potAnI yogyatA pramANe bhavoDhegAdi svarUpa yoganAM bIjonuM AdhAna thavAthI upakAra thAya che - A pramANe zlokanA pUrvArdhano artha spaSTa che. e mujaba yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM.135) pharamAvyuM che ke "je jIvone je, AtmAdinI nityatA vagere saMbaMdhI dezanAthI yoganAM bIjonuM sAnubaMdha (uttarottara guNanI vRddhivALuM) AdhAna thAya che; te pramANe te jIvone sarvajJabhagavaMtoe dezanA ApI." sarvajJabhagavaMtonI dezanAnA bhedanuM bIjuM paNa kAraNa jaNAvAya che - rinya. ityAdi zlokanA uttarArdha dvArA; jeno Azaya spaSTa che ke zrI tIrthaMkaraparamAtmAnI dezanA eka ja hovA chatAM aciMtya puNyasAmarthyathI arthAt jenuM nirUpaNa na karI zakAya evA; bIjA jIvone samyagdarzanAdina nimittabhUta; pUrvabhavamAM upArjelA zrI tIrthakara nAmakarmanA vipAkane laIne zrotAonA bhedathI e paramatAraka dezanA temane judI judI rIte pariNamatI hovAthI bhavyatvane anurUpa upakAra thato hoya che. tethI dezanA vicitra - judA judA prakAranI jaNAya che. eTalA mAtrathI sarvajJomAM bhedanI siddhi thatI nathI. e pramANe yogadaSTi samuccayamAM (zlo.naM. 136137) jaNAvyuM che ke - zrI sarvajJa paramAtmAonI eka paNa dezanA; aciMtya puNyanA sAmarthyathI zrotAonA bhedane laIne tathAbhavyatvane anusAra te te rUpe pariNamatI hovAthI bhinna bhinna prakAre jaNAya che. ATalAmAtrathI evI dezanAthI koI guNa-lAbha nathI - ema kahevAnuM ucita nathI; kAraNa ke bhavyatvane anusAra te dezanAthI upakAra paNa thAya che. pUrve jaNAvyA mujaba bIjAdhAnAdinA kAraNe te te dezanA niSphaLa paNa nathI, saphaLa che tethI sarvatra e susthita che... ityAdi vicAravuM joIe. ra3-28 eka parizIlana 265 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prkaaraantrmaahdezanAno bheda je kAraNathI jaNAya che te prakAramaMtarathI jaNAvAya che- citrA vA dezanA tattannayaiH kAlAdiyogataH / yanmUlA tatpratikSepo'yukto bhAvamajAnataH // 23-29 // citreti-vA'thavA / tattannayai rdravyAstikAdibhiH / kAlAdiyogato duHSamAdiyogamAzritya / yanmUlA yadvacanAnusAriNI / citrA nAnArUpA dezanA kapilAdInAmRSINAM / tasya sarvajJasya pratikSepaH / bhAvaM tattaddezanAnayAbhiprAyamajAnato'yuktaH / AryApavAdasyAnAbhogajasyApi mahApApanibandhanatvAt / taduktaM"yadvA tattatrayApekSA tattatkAlAdiyogataH / RSibhyo dezanA citrA tanmUlaiSApi tattvataH / / 1 / / tadabhiprAyamajJAtvA na tato'rvAgdRzAM satAm / yujyate tatpratikSepo mahAnarthakaraH paraH // 2 // nizAnAthapratikSepo yathAndhAnAmasaGgataH / tadedaparikalpazca tathaivArvAgdRzAmayam / / 3 / / na yujyate pratikSepaH sAmAnyasyApi tatsatAm / AryApavAdastu punarjihvAcchedAdhiko mataH / / 4 / kudRSTyAdi ca no santo bhASante prAyazaH kvacit / nizcitaM sAravaccaiva kiM tu sattvArthakRtsadA / / 5 / / " / / 23-29 / / "jenA AdhAre te te nayathI kAlAdine AzrayIne bhinna prakAranI dezanA kapilAdinI pravartelI che, tenA bhAvane na jANanAra mATe teno pratiSedha karavo yukta nathI." - A pramANe aThThAvIsamA zlokano akSarArtha che. kahevAno Azaya e che ke pUrvokta rIte zrotAonA vibhedathI sarvajJa bhagavaMtonI dezanAmAM bheda jaNAya che. athavA te dravyAstikAdi nayonI apekSAe ane duHSamAdikALane AzrayIne e dezanAo kapilAdie ApelI. te bhinna bhinna prakAranI dezanA je vacananA AdhAre pravartelI che, te vacanAdi bhAvone je jANatA nathI teoe te dezanAnA dezaka sarvajJaparamAtmAnI pratiSedha(khaMDana) karavo e ucita nathI. kAraNa ke ajJAnamUlaka paNa karelo AryApavAda mahApApanuM kAraNa bane che. e vAtane jaNAvatAM yogadRSTi samuccayamAM (zlo.naM. 138 thI 142) pharamAvyuM che ke, "athavA dravyAstikAyAdi te te nayonI apekSAe duHSamAdi kALane AzrayIne kapilAdi RSiothI pravartelI dezanA bhinna bhinna prakAranI che. e dezanA paNa sAva AdhAra vinAnI nathI. kAraNa ke te paNa tattvathI sarvajJamUlaka che. (138)" "tethI sarvajJa paramAtmAno abhiprAya jANyA vinA sthUladaSTivALA pramAtA(prAmANika)one; mahAnarthane karanAro sarvajJapratiSedha karavAnuM ucita nathI. (139)" "jema dRSTithI vikala evA aMdhapuruSone caMdramAno virodha karavAnuM ucita nathI : jema ke caMdramAM goLa nathI, vAMko nathI, corasa che... ityAdi rIte caMdramAnA bhedo(vizeSa dharmo)nI parikalpanA karavAnuM aMdha puruSo mATe ucita nathI; tema sarvajJa-paramAtmAmAM bhedanI parikalpanA karavAnuM agdaSTivALA chadmastho mATe ucita nathI. II14LA" sAmAnyathI koi 266 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa mANasano parikSepa yukta nathI. to pachI munionA apavAda aMge pUchavAnuM zuM? e munionA sarvajJapaNAnA paribhava svarUpa AryApavAdathI; tevA prakAranuM mahApApa thavAnA kAraNe jIbha kapAyAthI paNa adhika doSa manAya che. 141" A kharAba-niMdanIya che. ityAdi kusya saMto-munio bolatA nathI. paraMtu nizcita kAmanuM(sArthaka) bIjAnA upakAranuM kAraNabhUta evuM sadAne mATe bole che. 14rA"... ityAdi yogadaSTi samuccayaprakaraNathI samajI levuM joIe. ra3-2lA tasmAtsarvajJavacanamanusRtyaiva pravartanIyaM, na tu tadvipratipattyAnumAnAdyAsthayA stheyaM, tadananusAriNastasyAvyavasthitatvAdityatrabhartRharivacanamanuvadannAha AthI spaSTapaNe samajI zakAze ke sarvajJa paramAtmAomAM tAttvika rIte koI bheda nathI; tethI teozrInA paramatAraka vacananuM anusaraNa karIne ja pravartavuM joIe. paraMtu teozrInA viSayamAM vivAda karIne anumAnAdimAM AsthA karI tenA Azraye rahevuM nA joIe. kAraNa ke sarvajJa paramAtmAnA paramatAraka vacananuM anusaraNa nahIM karanAra anumAna pote ja vyavasthita nathI - A vAtanuM samarthana bhartuharinA vacanathI karAya che yatnenAnumito'pyarthaH, kuzalairanumAtRbhiH / 3mayuranyaracarthavopapadyate rarU-rUA. yatneneti-yatnenAsiddhatvAdidoSanirAsaprayAsenAnumito'pyarthaH / kuzalairvyAptigrahAdidakSairanumAtRbhirabhiyuktatarairadhikavyAptyAdiguNadoSavyutpattikairanyairanyathaivAsiddhatvAdinaivopapadyate // 23-30 // kuzaLa evA anumAna pramANavAdIo dvArA prayatnapUrvaka anumAna pramANathI siddha karelo paNa artha; enA karatAM adhika kuzaLa evA anumAnapramANavAdIo dvArA bIjI ja rIte upapanna bane che." - A pramANe trIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke vyAtigrahaparAmarza... vageremAM jeo kuzaLa che; evA anumAnakartAo dvArA khUba ja dhyAna rAkhIne asiddhi bAdha vyabhicAra...vagere doSonI prAptino prasaMga AvI na jAya e rIte prayatnapUrvaka karelA anumAnathI siddha thayelA paNa arthane; e anumAnakartAo karatAM jeo adhika jJAnI che evA kuzalatara anumAnapramANanA vidvAno taddana viparIta rIte ja siddha karatA hoya che. tethI atIndriya arthanI siddhi mATe sarvajJabhagavaMtanA vacana sivAya bIjuM koI ja vizvasanIya pramANa nathI. 23-30nA abhyuccayamAha atIndriya arthanI siddhi mATe upara jaNAvyA mujaba anumAna pramANamAM AsthA rAkhavAnuM nirarthaka che. e vAtanA samarthana mATe kAraNAMtara jaNAvAya che. arthAt uktArthamAM yuphatyaMtara jaNAvavA svarUpa abhyazcaya kahevAya che- eka parizIlana 267 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAyeran hetuvAdena, padArthA yadyatIndriyAH / sAjonatAvatA prAkSa, kRtaH cAreSa nizA: rarU-rUkAI jJAyeranniti-hetuvAdenAnumAnavAdena / yadi atIndriyA dharmAdayaH padArthA jJAyeran / tadA etAvatA kAlena prAjJaistArkikaisteSu atIndriyeSu padArtheSu nizcayaH kRtaH syAd, uttarottaratarkopacayAt / / 23-31 / / anumAnavAdathI jo atIndriya padArtho jaNAtA hota to ATalA kALamAM buddhimAno dvArA teno nizcaya thaI gayo hota." - A pramANe ekatrIsamA zlokano akSarArtha che. eno kahevAno Azaya e che ke Aja sudhImAM anaMto kALa vItyo che. A kALamAM anaMtA tArkiko thaI gayA che. paraMtu atyAra sudhI atIndriya padArthono nirNaya teothI thayo nathI. anumAnathI ja jo atIndriya padArthono nirNaya thaI zakato hota to uttarottara tArkikonA prabaLa tarkathI teno nirNaya kyAranoya thaI gayo hota. AthI spaSTa che ke atIndriya padArthono nirNaya anumAna dvArA zakya nathI, sarvajJaparamAtmAnA paramatAraka vacanathI ja e zakya che. 23-31II prakaraNArthano upasaMhAra karAya che- tatkutarkagrahastyAjyo, dadatA dRSTimAgame / prAyo dharmA api tyAjyAH, paramAnandasampadi // 23-32 // taditi-tattasmAt kutarkagrahaH zuSkatarkAbhinivezaH tyAjyo dRSTimAgame dadatA / paramAnandasampadi mokSasukhasampattau prAyo dharmA api kSAyopazamikAH kSAntyAdayastyAjyAH / tataH kutarkagrahaH sutarAM tyAjya eva / kvacidapi grahasyAsaGgAnuSThAnapratipanthitvenAzreyastvAditi bhAvaH / kSAyikavyavacchedArthaM prAyograhaNaM / tadidamuktaM-"na caitadevaM yattasmAcchuSkatarkagraho mahAn / mithyAbhimAnahetutvAttyAjya eva mumukSubhiH / / 1 / / grahaH sarvatra tattvena mumukSUNAmasaGgataH / muktau dharmA api prAyastyaktavyAH kimanena tat / / 2 / / " iti //rarU-rUrI. tethI AgamamAM daSTi ApanAre kutarkano tyAga karavo joie. kAraNa ke paramAnaMdasvarUpa mokSanI saMpattimAM prAyaH dharmano paNa tyAga karavAno hoya che; tethI kutarkono to tyAga avazya karavo joIe." - A pramANe batrIsamA zlokano artha che. kahevAnuM tAtparya e che ke; AgamamAM ja jeo dRSTi ApatA hoya athatu AgamanA ja anusAra jeo pravRtti karatA hoya teoe zuSkatano abhiniveza tyajavo joie. koI paNa vastuno svIkAra karavAnI bhAvanA na hoya ane mAtra tenA nirAkaraNa mATe tarkanuM pratipAdana karAya, tyAre te tarkane zuSkatarka kahevAya che. evA zuSkatarkano Agraha; AgamamAM ja jemanI daSTi sthira che evA AtmAo mATe ucita nathI. zrI sarvajJaparamAtmAnA paramatAraka vacana svarUpa Agama karatAM potAnA jJAna pratye jayAre vadhAre vizvAsa hoya che tyAre A zuSkatakano abhiniveza janme che. 268 kutarkagrahanivRtti batrIzI Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgaparamAtmAnI paramatAraka AjJA mujabanI ArAdhanAthI prApta thayelA kSayopazamabhAvanA kSamA mukti Arjava... vagere dharmo paNa, mokSasukhanI prApti vakhate jyAre tyAjya bane che, tyAre kutarka to cokkasa ja tyAjya koTino che - e samajI zakAya che. koi paNa vastune vize(zubhAzubhaviSayamAM) graha(Agraha), asaMgAnuSThAnano pratipaMthI(virodhI-pratibaMdhaka) che. zlokamAM prAyo dharmA... ahIM prAyaH pada kSAyikabhAvanA dharmono vyavaccheda ka2vA mATe che. arthAt mokSasukhanI prAptimAM badhA dharmo tyAjya banatA nathI. paraMtu kSayopazamabhAvanA dharmo tyAjya bane che, kSAyikabhAvanA dharmo tyAjya banatA nathI - e arthane jaNAvavA mATe prAyaH pada che. yogadRSTisamuccayamAM (zlo.naM. 147-148) e viSayamAM pharamAvyuM che ke - "je kAraNathI prAjJapuruSo dvArA Aja sudhI atIndriya padArthono nirNaya karAyo nathI tethI zuSkatarkagraha atyaMta bhayaMkara che. mithyAbhimAnanuM kAraNa hovAthI mokSanI icchAvALAe zuSkatarkagrahano tyAga karavo joie." (147) paramArthathI koi paNa vastumAM Agraha rAkhavo : e mumukSuo mATe asaMgata che. kAraNa ke muktimAM prAye dharmo paNa tyajavAnA che, to pachI A kutarkagrahathI zuM ? arthAt e to koi paNa saMyogomAM karavo nA joie. AthI spaSTapaNe samajI zakAze ke anumAnanA vidvAno je rIte atIndriya padArthono nirNaya karavA mATe zuSkatarkano Azraya kare che te zraddheya nathI. atIndriya arthonA nirNaya mATe sarvajJaparamAtmAnA paramatA2ka vacanane choDIne bIjo koi upAya nathI. aMte kutarkano tyAga karIne zrI sarvajJaparamAtmAnA paramatAraka vacanane anusarIne pAMcamI dRSTine pAmavA ApaNe sau prayatnazIla banI rahIe e ja eka zubhAbhilASA. II23-32 // // iti zrIdvAtriMzaddvAtriMzikAyAM kutarkagrahanivRttidvAtriMzikA // eka parizIlana analpAnativistAramanalpAnatimedhasAm / vyAkhyAtamupakArAya candraguptena dhImatA // 269 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Vejas Printers AHMEDABAD M. 98253 47620