________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
चरिताळी
(
३८५ )
चळवळ
५ वह जिसके अर्थ व अभिप्राय की सिद्धि हो चुकी हो। चळकाणी (बी), चळकावरणौ (बो)-देखो 'चिळकाणी (बी)।
कृतकृत्य । ६ जो ठीक पूरा या खरा उतरा हो। चळकेतु-पु० पश्चिमोद्भवी एक पुच्छलतारा। चरिताळी-पु० (स्त्री० चरिताळी) १ चरित्र करने वाला, चळगत (ति)-स्त्री० १ चाल चलन, पाचगण । २ स्वभाव ।
चरित्रवान । २ अद्भूत, चरित्र वाला । ३ चकित करने ३ चरित्र । वाला । ४ पाखंडी, ढोंगी, धूर्त । ५ वीर ।
चळचत-वि० [सं० चलचित्र अस्थिर चित, चंचल । विक्षिप्त । चरित्त-देखो 'चरित्र'।
चळवळ-वि० १ चलायमान । २ विनलित । ३ कंपायमान । चरित्तपुरस (पुरुस)-पु० चरित्रवान व्यक्ति ।
__४ देखो चळचाल'। चरित्तपुलाय-पु० दोष सहित चरित्र वाला साधु (जैन)। | चळचळरणौ (बी)-क्रि० १ चलायमान होना । २ विचलित होना। चरित्तबुद्ध-पु० [सं० चारित्र-बुद्ध] चरित्र रूप में प्राप्त बोध । ३ कंपायमान होना। चरित्तबोहि-पु० चरित्र रूप में धर्म प्राप्ति ।
चळचाळ -वि० [सं० चलचाल] चंचल, अस्थिर, चल । चरितमोह (मोहरण)-पु० चरित्र का अटकाव ।
चलचित-वि० १ अस्थिर चित्त । २ चिंतातुरा । धरित्तलोय-पु० [सं० चारित्र लोक] सामायिकादि पांच चळ~~-पु० चकोर । -वि० अस्थिर, चलायमान । चारित्र रूप लोक (जैन)।
चळच्चळ-देखो 'चळचळ' । चरित्र (य)-पु० [सं०] १ स्वभाव, पाचरण, चाल-चलन । चलण-पु० [सं०] १ चलने का भाव । २ चाल. गति । ३ पैर,
२ करनी। ३ व्यवहार । ४ शील, संयम, सदाचार । चरण । ४ रस्म रिवाज। ५ प्रयोग उपयोग । ६ हरिन । ५ नैतिकस्तर । ६ लीला, माया । ७ आदत, टेव । ७ लहंगा, घाघरा । ८ ज्योतिष में वह गति जब दिन और ८ करतब, कार्य। ६ कर्त्तव्य । १० ढोंग, पाखंड । रात दोनों बराबर होते हैं। -सार-वि० प्रचलित । चिर ११ छल, कपट । १२ स्वांग। १३ अभिनय । १४ धूर्तता। प्रचलित । बढ़िया लोह । १५ नखरा । १६ बहाना । १७ पालन, रक्षा । चळरणी, चलणी-स्त्री० १ आटा, मेदा आदि छानने का १८ अनुष्ठान । १९ इतिहास, वृत्तांत । २० साहसिक उपकरण । २ प्रथा, परंपरा । ३ प्रचलन । प्रथा, रस्म । कार्य । २१ नाटक का पात्र । २२ दीक्षा । -नायक-पु० चळरण-देखो 'चळी' । किसी नाटक, कथानक या काव्य का प्रमुख नायक । वळणी (बी)-क्रि० १ बासी होना, सड़ना । २ विकृत होना। -बान-वि० सदाचारी, नेक, कर्तव्यनिष्ठ ।
३ छनना। चरी-स्त्री० १ पीतल आदि धातु का छोटा जल-पात्र । चलणी (बो)-क्रि० १ गतिमान होना । २ एक स्थान से दूसरे
२ मवेशियों के चरने हेतु छोड़ी गई जमीन । ३ चरित्र। स्थान को जाना, गमन या प्रस्थान करना । ३ हिलनाचरिय, चरीय, चरीह, चरीत चरितौ-देखो 'चरित्र' ।
डुलना । ४ प्रारंभ होना, छिड़ना । ५ प्रवाहित होना, चर-पु० [सं०] १ हवन के लिये पकाई हुई सामग्री। २ ऐसी बहना । ६ प्रचलित होना । ७ काम में आना, व्यवहार में
सामग्री पकाने का बड़ा पात्र, बड़ी चरी । ३ कड़ेदार मोटा। पाना । ८ तीर, गोली आदि छूटना । ९ मरना, अवसान पात्र । -सुकाळ, सुगाळ-वि० दानी, उदार ।
होना । १० कार्य निकलना, निभना । ११ प्रयुक्त होना, चहटियो-देखो 'चूटियो'।
व्यवहृत होना । १२ परंपरा बनना । १३ प्राचरण करना । वरू-देखो 'चरु' । -सुकाळ, सुगाळ = 'चरुसुकाळ' ।
१४ वितग्गा या भेंट करना । १५ टिकना, अधिक चरी-पु० अबोध बछड़ा।
काम देना। चर्या-स्त्री० क्रिया, प्राचरण ।
चलती-पु० (स्त्री० नलती) १ चलने वाला । २ चुस्त, चंचल । छळ, चल-पु० [सं० चल] १ शिव । २ विष्णु । ३ पारद, पारा। ३ प्रचलित ।
४ शरीर । ५ सेना ।६ स्वभाव, प्रकृति । ७ चलने की चळवळ (द्दळ)-पु० [सं० चलदल] पीपल का वृक्ष । क्रिया । ८ कंपकपी । ९ पवन । १० घबराहट विकलता। -वि०१ चंचल*। २ अधीर*। ११ सात प्रकार के चौघड़ियों में से छठा। १२ दोहे छन्द चळपत (पत्र)-पु० [सं० चलपत्र] पीपल का वक्ष । का १२वा भेद । -वि०१ अस्थिर, चंचल । २ चलायमान । चळविचळ-वि० १ घबराया हुअा । २ पातुर । ३ कंपित, डोलता हुअा । ४ निर्बल । ५ नाशवान । चळवळ-देखो 'चळविचळ' । ६ भयभीत।
चळवणी (बौ)-देखो 'चलणौ' (बो) । चळकरणो (बी)--देखो 'चिळकरणो' (बी) ।
चळवळ, (ल)-पु० [सं० चलतल] १ रक्त, खून । पळकरण-पू० घोड़ा, अश्व ।
२ देखो 'नळविचळ' ।
For Private And Personal Use Only