________________
આત્મવિજ્ઞાન
તતિ ઃિ ” અર્થાત્ પૂર્ણ સ્વભાવથી “પુત”, અને ગલન સ્વભાવથી “લ” એમ બે અવયના મેળથી આ પુદુંગલ શબ્દ બન્યું છે.
પુદ્ગલદ્રવ્ય તે વર્ણ–ગધ –રસ અને સ્પર્શયુક્ત હવાથી ઇંદ્રિયગમ્ય છે. વિવિધ અવસ્થાઓ પૈકી અમુક અવસ્થાવસ્થિત પુદ્ગલે તે વર્ણાદિસહિત છતાં પણ તે વર્ણાદિની સૂફમતાના કારણે, છદ્મસ્થ (અસર્વજ્ઞ) જીવને ઇદ્રિયગમ્ય થઈ શકતાં નથી. તે પણ તેવા પગલેથી થતી
સામૂહિક ક્રિયાઓ દ્વારા તે પદાર્થો દષ્ટિગોચર સ્વરૂપને પામી * શકતા હોવાથી તેઓનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થાય છે. આ પદુકે ગલિક પદાર્થો આ વિશ્વમાં અગણિત છે. અને તે સંસારી
જીવોને અમુક અમુક પ્રવૃત્તિ કરવામાં ઉપયોગી બને છે. * જીવને આરામ અને શાંતિ આપે એવી અવસ્થાવત પુદ્ગલે પણ હોય છે. અને અશાંતિકારક અવસ્થાવત પગલે પણ હોય છે. અવરથાઓની ભિન્નતાના હિસાબે દરેક અવસ્થાવત પુદ્ગલેને વિવિધ સંજ્ઞાથી જગત ઓળખે છે. પૌષ્ટિક એવા ખાદ્ય પદાર્થો અને પીણાં તે પુગલ જ છે. વિષ અને શરાબ તે પણ પુદ્ગલ જ છે. મેટર, ટ્રેન, એરપ્લેન એ પણ પુદ્ગલ જ છે. વસ્ત્ર–પાત્ર એ પણ પુદ્ગલે જ છે. -એટમ બોમ્બે હાઈડ્રોજનઓ તથા અન્ય પ્રાણઘાતક શસ્ત્રો એ પણ પુદ્ગલ જ છે. અરે ! પ્રાણિઓનું શરીર, શબ્દ, વિચાર અને ઉશ્વાસ એ પણ પુગલ જ છે. અવસ્થાની દૃષ્ટિએ પુદ્ગલમાં જેમ વિવિધતા છે, તેમ પ્રાણિને ગુણ અને
