________________
૧૯૬
આત્મવિજ્ઞાન વિષ છે. જ્યારે “નાદું તુ મમ” એ અહંતા અને મમતાને હણનાર જાંગુલી મંત્ર છે. આ જાંગુલી મંત્રને ઉપયોગ કરનાર વિવેકીજને જ રાગ-દ્વેષથી બચી જઈ આત્મિક શાંતિને અનુભવે છે. આ રાગ દ્વેષસ્વરૂપ ભાવથી વિરામ પામવું તેને જ ચારિત્ર કહેવાય છે.
રાગ દ્વેષની વૃત્તિથી જ અભામાં કર્મનો પ્રવાહ વૃદ્ધિ પામી સંલગ્ન બની રહે છે. અને કાળપરિપકવતાએ તે સંચિત કર્મ, પ્રારબ્ધસ્વરૂપે જીવને પિતાનો સ્વભાવ દર્શાવવાનું શરૂ કરે છે. તે સમયે પુનઃ જીવ રાગ-દ્વેષી બની રહેતા હોવાથી ફેર નવાં કર્મોનું આગમન આત્મામાં થવા પામે છે. વળી પણ તે કર્મના પરિપાક અનુસાર નવાં રાગાદિ ભાવોની સૃષ્ટિ, જીવમાં પેદા થાય છે. જ્યાં સુધી જીવ, પિતાના વિવેક અને ચારિત્રથી રાગાદિ ભાવેને નષ્ટ કરી શકતા નથી, ત્યાં સુધી એ પ્રમાણે રાગાદિ ભાવ અને કર્મના સંબંધનું ચક ચાલુ જ રહે છે.
સારાંશ એ છે કે જીવની રાગ-દ્વેષાદિ વાસનાઓ. અને કર્મબન્ધની ધારા, તે બીજ–વૃક્ષને સંતતિની માફક અનાદિ કાળથી ચાલુ છે. કર્મના ઉદય સમયે રાગ અને દ્વેષ ઉત્પન થાય છે. અને તકાળે જીવની જે આસકિત હોય છે, તે જ ન કર્મ બંધ કરાવે છે.
આ પ્રમાણે જ્યારે પૂર્વબદ્ધ કર્મથી રાગાદિ, અને રાગાદિથી નવાં કર્મ બંધાતાં જ રહેતાં હોય તે તે પછી -રાગાદિ ભાવ અને નવા કર્મસંબંધનું ચક કયારે ય પણ
