________________
૧૧૬
આત્મવિજ્ઞાન તેજસ શરીરમાં અપચય અને ઉપચય તે થયા જ કરે છે. બાળક જેમ જેમ મોટું થતું જાય છે, તેમ તેમ તેનું તૈજસ શરીર, આખા શરીરમાં નવાં નવાં તૈજસ પુદ્ગલેથી બનતું રહી ફેલાતું જાય છે.
મૃત્યુ પામેલા પ્રાણિના બાહ્ય સ્થૂલ શરીરમાં તૈજસ શરીર હેતું નથી. મૃત્યકાળના અમુક ટાઈમ પહેલાં તેના બાહ્ય શરીરના અવયરૂપ હાથ પગમાં ફેલાયેલા તેજસ શરીરરૂપ ગરમી, ધીમે ધીમે હટવા માંડે છે, હાથ પગ ઠંડા પડે છે, ત્યારે મરનારના સંબંધીઓ સમજી શકે છે. કે મૃત્યુ નજીક છે. શરીરમાંથી જીવ ચાલ્યા જાય છે, એટલે મૃત શરીરના કોઈ પણ ભાગમાં લેશમાત્ર ગરમી રહેતી નથી. કારણ કે ગરમી રાખનાર તૈજસ શરીર તે જીવની સાથે જ ચાલ્યું જાય છે. તેવા સમયે હાથપગની નાડીઓનાં કંપનને કે હૃદયના ધબકારાને પૂરો ખ્યાલ પામી ન શકાય તે, ડૉકટર કે લેશિયાર વૈદ્યના અભાવે ગ્રામ્યલેકે મૃત્યુ પામતા મનુષ્યના મસ્તક ઉપર થીજું ઘી મૂકીને શરીરની ગરમીને તપાસે છે. તે દ્વારા શરીરમાં ગરમીને બિલકુલ અભાવ જણાય તે માની લે છે કે જીવ ચાલ્યા ગયે. કારણ કે ગરમીરૂપ તે તૈજસ શરીર, બાહ્ય શરીરમાં જીવ વિના એકલું ટતું નથી.
જૈનદર્શનમાં કથિત આ તૈજસશરીર અંગેની હકીકત વિજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ પણ સિદ્ધ થઈ ચૂકી છે. શરીરશાસ્ત્રીઓ, કહે છે કે ગરમીના પ્રમાણને નિયંત્રિત સખનાર એક યંત્ર
અવા.
