________________
A.-
-
-
પુણ્ય-પાપ સ્વરૂપે કર્મનું વિભાજિન
૧૩૯ તે તે પુણ્યફળસ્વરૂપ પ્રાપ્ત સામગ્રીથી નવું પુણ્ય પ્રાપ્ત કરી જવ પિતાના આત્માને ઉત્કર્ષ સાધે છે. અને જે પુણ્યને પચાવી ન શકાય તે તે પુણ્ય સ્વરૂપ પ્રાપ્ત સામગ્રીથી જીવ નવું પાપ બાંધી દુર્ગતિગામી બને છે.
ઉપરોક્ત કારણોને અનુલક્ષીને જૈન દર્શનકારોએ (૧) પુણ્યાનું બંધિ પુણ્ય અને (૨) પાપાનુબંધિ પુણ્ય, એ રીતે પુણ્યને બે પ્રકારનું દર્શાવ્યું છે. તેમાં પુણ્ય દ્વારા પ્રાપ્ત સામગ્રીથી નવું પુણ્ય ઉપાર્જન કરાવનાર પુણયને “પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય” કહેવાય છે. અને પુણ્ય પાર્જિત સામગ્રીથી નવા પાપ પાર્જક પુણ્યને “પાપાનુબંધિ પુણ્ય” કહ્યું છે.
ઉદયકાળમાં આત્માને સંસારી સુખેમાં વિરક્તદશા પ્રાપ્ત કરાવી મોક્ષમાર્ગની આરાધનામાં સહાયક બની રહેનાર પુણ્ય તે “પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય” છે. અને સંસારી. સુખમાં આસક્ત બનાવી પાપ પ્રવૃત્તિઓમાં પ્રવૃત્ત બનાવવાવાળું પુણ્ય તે “પાપાનુબંધિ પુણ્ય” છે. પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય તે ઉપાદેય (આચરણ કરવા લાયક) છે. અને પાપાનું. બંધિપુન્ય તે ત્યાજ્ય છે.
પુણ્યાનુબંધિ પુન્ય અને પાપાનુબંધિ પુન્ય એ બને પ્રકારે પુન્યના જ હોવા છતાં બન્નેમાં સંસ્કારની ભિન્નતાનું કારણ પુણ્યબંધના સમયે થતા ધર્મકાર્યોમાં વર્તતા અથવસાય જ છે. જેથી એક પુન્યશાલી આત્માની વૃત્તિ, સુકૃત્યે કરવાની બની રહે છે, જ્યારે બીજાની વૃત્તિ દુષ્ક કરવાની હોય છે.
