________________
આત્મવિજ્ઞાન સદાના માટે જ ઉપસ્થિત બની રહે છે તેની પ્રાપ્તિનું સુખ તે ભયની ચિંતામાં ગૌણ બની જાય છે.
આવી રીતે અનુકૂળ માની લીધેલી વસ્તુ તે કયારેક પ્રતિકૂલ ભાસે અને અનુકુળતાના ટાઈમમાં પણ તેના વિયેગને ભય પ્રાણીને સતત પડ્યા જ કરે છે. તેવી વસ્તુને સુખદાયી માનવી તેમાં શું જવની અજ્ઞાનતા નથી?
પ્રતિકુળતા સર્જક વસ્તુને સંગ તે પૂર્વકૃત પાપદયના કારણે જ હોવાથી તેનાથી અનુભવાતું દુઃખ તે વર્તમાનકાલીન છે. જ્યારે પૂર્વકૃત પુણ્યદયે પ્રાપ્ત સુખ તે પ્રાપ્ત વસ્તુના વિગ ટાઈમે દુ:ખજનક બની રહેતું હોવાના કારણે ભવિષ્યકાલીન દુઃખ છે. આમ પુણ્ય અને પાદિયમાં એકથી તે પાછળ દુઃખ છે, અને બીજાથી પહેલું જ દુઃખ છે. પહેલું દુઃખ ભેગવવા કરતાં, પહેલું સુખ પામીને પછી જોગવવાનું દુઃખ તે વિકટ બની રહે છે, એ સૌને અનુભવસિદ્ધ છે.
એ રીતે જે સંયોગોમાં યા જેની પ્રાપ્તિમાં પહેલું કે પછી પણ દુઃખ હોય તેને સુખ માની શકાય જ નહિ. જેથી પુણ્યજન્ય સુખસામગ્રી કે પાપજન્ય દુઃખસામગ્રી એ બનેને વસ્તુતાએ તે સુખ કહેવાય જ નહિં. માટે ઇદ્રિયજન્ય સુખ કે દુખમાં, કંઈ ભિન્નતા છે જ નહિં. કારણ કે સુખ ભોગવતાં દુઃખ આવી પડે છે. અથવા સુખને લઇને ઈદ્રિના અનુકુળ વિષ ભેગવતાં પાછું દુઃખરૂપ કર્મ
