________________
સુખ દુઃખ પ્રાપ્તિની સાચી સમજ બંધાતું હોવાથી જ્ઞાનીઓએ તે સુખ અને દુઃખમાં ભેદ ગણ્ય જ નથી. - ઈદ્રિયજન્ય સુખ અને દુઃખ, એ સર્વ, વાસના માત્ર છે. આ પદાર્થ મને પસંદ છે, અથવા તે ઉપકારી અને ઈષ્ટ છે. જ્યારે પેલે પદાર્થ મને પસંદ નથી, અથવા તે અનુપકારી અને અનિષ્ટ છે. એવા પ્રકારનો જે વિભ્રમ મનુષ્યને થાય છે, તેને જ વાસના કહેવાય છે. દેહાદિક પદાર્થ જીવને કંઈ ઉપકારક નથી, તેમ અપકારક પણ નથી. એટલે પરમાર્થથી તે તે ઉપેક્ષણીય છે. પરંતુ એવું પરમાર્થ તત્વજ્ઞાન જેને થયું નથી, એવા છે જ તેને ઉપકારક અને ઈષ્ટ, અથવા તે અપકારક અને અનિષ્ટ માને છે. વિશ્વમથી આવા સંસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે, તે ફક્ત વાસના છે. પણ સ્વાભાવિક નથી.
ઇન્દ્રિયજન્ય સુખ એ વાસના ન હોય તે એક વખત સુખમય અને બીજી વખત દુઃખમય ન લાગત. એટલે સુખદુઃખને ભાવ, વાસનાથી જ ઉત્પન્ન થાય. માટે ખરેખર રીતે સુખ અને દુઃખ એ દેહધારીની કલ્પના માત્ર છે. સમભાવસ્વરૂપ આત્માનું સ્વાભાવિક સુખ જ વાસ્તવિક સુખ છે. વાસનાને લીધે જ સુખમાં હસે છે, અને દુઃખમાં રડે છે.
પ્રતિકુળ સંગમાં અનિષ્ટતાના કારણે થતે દ્વેષભાવ, તે જ દુઃખજનક છે. પરંતુ તે દુઃખનું મૂળ કારણ તે અનુકૂળતાને રાગ છે. રાગના કારણે જ દ્વેષનું અસ્તિત્વ છે. જ્યાં
