________________
AA
૧૭૦
આત્મવિજ્ઞાન રાગની સંભાવના નથી, ત્યાં શ્રેષની ઉત્પત્તિ સંભવે જ નહિં. અને દ્વેષની ઉત્પત્તિ વિના દુઃખ પણ સંભવે જ નહિં. રાગ તે પ્રીતિજનક છે. જ્યારે દ્વેષ તે અપ્રીતિજનક છે.
સારાં કે શુશોભિત કપડાં અગર અન્ય કઈ વસ્તુના ઉપભેગમાં જે તેની પ્રાપ્તિને હર્ષ હોય તે જ તે વસ્તુ, જીર્ણ થતાં બગડી જતાં અગર તેને સર્વથા વિયોગ થતાં દુઃખ થાય, અગર બગડી જવાનો કે નાશ થવાનો ભય રખાય.
જન્મમાં હર્ષ છે, તે તે હર્ષ જ મરણ ટાઈમે શેકનું કારણ છે. સ્વજનના જન્મ-મરણમાં જે હર્ષ-શેક થાય છે, તે પરાયાના માની લીધેલા જન્મ-મરણમાં થતું નથી. એજ બતાવી આપે છે કે સ્વજનમાં રાગ છે, અને પરજનમાં રાગને અભાવ છે. ત્યાં ભલે દ્વેષ ન હોય પણ રાગને અભાવ હેવાથી તે વસ્તુ પલ્ટાતાં દુઃખ થતું નથી. દુઃખ તે જેને તેના પ્રત્યે રાગ હોય તેને જ થાય છે.
પરણવામાં જ સુખ માનવારૂપ રાગવાળાને જ પરણિત દશા નષ્ટ પામી જવાના ભયનું, અગર પરણિતદશા ખંડિત થયાનું, અગર કુંવારાપણાનું દુઃખ છે. તેવી જ રીતે વિશાળ કુટુંબ, પુત્રની બહુલતા અગર અન્ય કોઈ પણ પ્રકારની અનુકૂળ સામગ્રીની પ્રાપ્તિમાં જેને રાગ છે, તેને તે તે સંગો અંગે ઉપર મુજબ દુઃખની જ વૃત્તિ ઉદ્દભવે છે.
જે જે સંગોમાં જેટલા જેટલા પ્રમાણમાં રાગ,
