________________
જીવની વિવિધ દશા સર્જક તત્વ
૧૨૭ પાસે ખડા રહેનારાઓ ટગર ટગર જોયા કરે, છતાં કેઈનું કાંઈ પણ ન ચાલે. જગતની કોઈપણ સત્તા તેને રોકી શકે નહિં. આ શું ? અનેક મહદ્ધિ કે, ચક્રવર્તીએ વિગેરે આમ ચાલ્યા ગયા. તેનું શું કારણ? સાધનસામગ્રીની તેમને ન્યૂનતા હતી? નહિ, નહિ, માનવું જ પડશે કે છતી સારવારે, છતી સામગ્રીએ પણ જીવનલીલા સંકેલાઈ જવામાં કંઈક અદ્રશ્ય કારણ છે જ. એ કારણ તે અન્ય કંઈ નહિં પણ કર્મ” જ છે.
સંસારમાં વર્તતા સમસ્ત જીવનું આત્મત્વપણું સમાન હેવા છતાં કોઈ દેવ છે, કોઈ જાનવર છે, કોઈ મનુષ્ય છે. એમ વિવિધભેદે એમાં વિચિત્રતા છે.
વળી મનુષ્યત્વ સર્વ મનુષ્યમાં સમાન હોવા છતાં કેઈ સત્તાધીશ અગર શ્રીમંત છે, તે કઈ રંક છે. કેઈ પંડિત છે, કઈ મૂર્ખ છે. કેઈ રોગી છે. કેઈ નિગી છે. કેઈ સ્વરૂપવાન છે, કઈ બેડોળ યા કુરૂપી છે.
વળી અનેકનાં ઉદ્યમ, સાહસ, પ્રતાપ વિગેરે સમાન હેવા છતાં અમુકને જ ઈચ્છિત કાર્યસિદ્ધ થાય છે. જ્યારે કેટલાકને નિષ્ફળતા જ સાંપડે છે. આ રીતની વિવિધતા કહેવામાં પણ કેઈક તત્ત્વ માનવું જ પડશે. અને એ તત્ત્વ તે અન્ય કંઈ નહિં પણ “કર્મ, જ છે. કર્મની સત્તા ઘણું પ્રબલ છે. કેઈનું ત્યાં ચાલી શકતું નથી. કર્મથી જ આત્મા દુઃખી થઈ રહ્યો છે.
