________________
આત્મવિજ્ઞાન પણ બની રહેલું નથી. વળી વારંવાર શરીરને બદલતે રહેતા આત્મા પુનઃ પુનઃ ધારાબદ્ધ પૂર્વના શરીરને જ પ્રાપ્ત કરે એ પણ એકાંત નિયમ નથી. છતાં દરેક છે માટે એવું તો અવશ્ય બન્યું છે કે વિવિધ પ્રકારે દશ્યમાન શરીરે પૈકી પ્રત્યેક જાતના શરીરમાં દરેક જીવે, પૃથ–પૃથક સમયે પણ અન તીવાર જન્મ-મરણ કર્યા છે.
ખાણમાં થતાં ખનીજે, જળાશયાદિનાં જળ, વિવિધ જાતની અગ્નિએ, પવને, વનસ્પતિઓ, શરીર અને જીભ, એ બેઈન્દ્રિય ધારક અળસીઓ આદિ જતુઓ, શરીરજીભ-નાસિકા એ ત્રણ ઇંદ્રિય ધરાવતા કાનખજુરા, માંકડ, જુ, કીડી, મંકેડી, ઉધઈ, ઈયળ, ઘીમેલ આદિ જો તથા શરીર-જીભ-નાસિકા-ચક્ષુ એ ચાર ઈન્દ્રિયવાળા વિંછુ બગાઈ, ભમરા, ભમરી, તીડ, માખી, ડાંસ, મચ્છર, કંસારી, ખડમાંકડી વિગેરે, અને શરીર-જીભ-નાસિકા, ચક્ષુ તથા કાન એ પંચેન્દ્રિયવાળા શરીરધારીમાં માછલાં વગેરે જળચરે, વિવિધ જાતનાં પશુઓ તથા પક્ષીઓ, મનુષ્ય, દેવે અને નારકે આદિના વિવિધ શરીરમાં તે તે પ્રકારની સંજ્ઞાથી ઓળખાવવા સ્વરૂપે દરેક જીવે અનંતીવાર જન્મ-મરણ કર્યા છે.
દરેક જીવને આ રીતના સર્વ પ્રકારના સંગ અને વિયેગની સ્મૃતિ નહિં હેવા માત્રથી તે હકીક્તને કંઈ અસત્ય ઠરાવી શકાતી નથી. વર્તમાનકાલીન મનુષ્યદેહધારી જીવને પોતાની માતાના ઉદરમાં નવ નવ મહિના સુધી
