________________
આત્મવિજ્ઞાન અર્થાત્ એ રીતે પિતાના સંસ્કાર સાક્ષાત્ થઈ જવાથી યેગી પુરૂષ પિતાના પાછળના જન્મવૃત્તાંતને માલુમ કરી લે છે. વળી બીજાઓને પણ સંસ્કારને સાક્ષાત્ થઈ જાય તે તે પણ પાછલા જન્મના વૃત્તાંતને માલુમ કરી શકે છે. સારાંશ એ છે કે જાતિસમરણ થવાને ઉપાય સંસ્કારની ભેટ છે.
વળી આમાં એમ પણ બને છે કે અમુક કાળે ભૂતકાળની ઘટના યાદ આવે, બાદ ભૂલાઈ પણ જાય. વળી એમ પણ બને કે અમુક વર્ષોની કે પહેલાંની વાત યાદ આવે અને પછીના વર્ષોની કે પછીના ભવની વાત સ્મૃતિમાં ન પણ રહે. આમાં મતિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના પશમની વિચિત્રતા જ કારણ રૂપ છે. હવે જાતિસ્મરણ શી રીતે થાય છે, તે અંગે કહે છે: ब्रह्मचर्येण तपसा, सद्वेदाध्यनेन च । विद्यामंत्राविशेषण, सत्तीसेवनेन च ॥ पित्रोः सम्यगुपस्थानाद्, ग्लानभैषज्य दानतः ।। देवादि शोधनाच्चैव, भवेजाति स्मरः पुमान् ॥
ભાવાર્થ–બ્રહ્મચર્ય, તપ, સદુ આગમ અભ્યાસ, વિધા, મંત્રવિશેષ, સત્ તીર્થનું સેવન, માતપિતાનું સમ્યફ પૂજન, ગ્લાનાદિને ઔષધદાન, અને દેવ-ગુવાદિકની શુદ્ધિ. ઈત્યાદિથી જીવ, પૂર્વભવનું સ્મરણ કરનાર થાય છે. આ ગવિશેષ જ જાતિમરણ જ્ઞાન થવામાં અંતરંગ કારણે
