________________
૩ .
પુનર્જન્મની સાબિતિ સિદ્ધ કરતા પ્રત્યક્ષ પ્રસંગો ૩૦ અભાવમાં પણ તે તે વિષયને જીવ વિચારી શકે છે. અગર તે વસ્તુ ઇંદ્રિયગોચર થતાં જ તે વસ્તુને પૂર્વ અનુભવ તે આત્મામાં જાગૃત બને છે. તેવી રીતે એક ભવમાં અનુભવેલ. વિષય, બીજા ભાવમાં પણ યાદ આવી શકે છે. કારણ કે ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ અનુભવેલ વિષયેના સંસ્કારો આત્મામાં જ રક્ષિત થાય છે. તે સંસ્કાર મરણ બાદ અન્ય ભવમાં પણ આત્માની સાથે જ રહે છે. આ સંસ્કારો દેહમાં રક્ષિત નહિં થતાં આત્મામાં રક્ષિત થયેલા હોય છે. એટલે પદાર્થને ઇંદ્રિયથી પ્રત્યક્ષ રીતે અનુભવ કરવાવાળે તે આત્મા જ છે. નહિ કે ઇંદ્રિયે. એ ઈન્દ્રિયે તે અનુભવ કરવામાં આત્માનું સાધન છે. માટે સાધન બદલાઈ જાય પણ અનુભવ કરનાર : કંઈ બદલાતું નથી. તેથી ભિન્ન દેહને ધારણ કરનાર આત્મા, પૂર્વે અનુભવેલ વસ્તુને સંસ્કારો દ્વારા યાદ લાવી શકે છે. આવી રીતે સંખ્યાત–અસંખ્યાત કાળ સુધી ધારી રખાયેલા તે સંસ્કારને જૈનશાસ્ત્રમાં “વાસના” તરીકે ઓળખાવ્યા છે. આ વાસના દ્વારા ભવાંતરે પણ આત્માને જે વસ્તુસ્વરૂપ યાદ આવે તેને જાતિસ્મરણ જ્ઞાન કહેવાય છે. આ જાતિ
સ્મરણ તે પૂર્વે ઈન્દ્રિય પ્રત્યક્ષ અનુભવેલ વિષયોનું જ જ્ઞાન હેવાથી જેનદર્શનમાં તેને મતિજ્ઞાનને જ પ્રકાર ગ છે. જાતિસ્મરણને શ્રી પતંજલિએ પણ ચેગ શાસ્ત્રમાં આ રીતે સમજાવ્યું છે. “લસ્વર સાક્ષરિણા પૂર્વ જ્ઞાતિજ્ઞાનમ્ | રૂ. ૨૮. આની ઉપર વ્યાસભાષ્ય આ પ્રમાણે છે. તાતિય संस्कार साक्षात् करणात् पूर्व जातिज्ञानं उत्पद्यते योगिनः पर त्राप्येवमेव संस्कार साक्षात्करणात् परमजाति संवेदनम् ।
