________________
૯o
આત્મવિજ્ઞાન રોમન સમ્રાટે સ્વીકારેલે પુનર્જન્મને સિદ્ધાંત -
મન તત્વજ્ઞાની સમ્રાટ માર્કસ એરિલિયસે ઈ. સ. ૧૬૧ થી ઈ. સ. ૧૮૦ સુધી શાસન કર્યું હતું. એના મૃત્યુ બાદ કેટલીયે શતાબ્દિ પછી એના લેખની હસ્તપ્રત મળી આવી હતી, એ પુસ્તકરૂપે પ્રગટ થઈ છે. “સુપ્રસિદ્ધ રામન તત્ત્વજ્ઞાની સમ્રાટ માર્કસ ઓરેલિયસનું આત્મચિંતન નામે ગુજરાતી અનુવાદ રૂપે પણ તે પુસ્તક સન. ૧૯૫૬ માં પ્રકાશિત થયું છે.
તેણે એક એવી પણ નોંધ લખી છે કે આપણે મીણમાંથી જેવી ઇચ્છીએ તેવી મૂર્તિઓ બનાવીએ છીએ. પ્રકૃતિ પણ જાતજાતની વસ્તુઓ બનાવે છે, બગાડે છે, અને બગડેલી ચીજોમાંથી ફરીથી નવી નવી રચના કર્યા કરે છે. હમણાં જે ઘોડો બન્યા હોય, એ છેડા સમય પછી એક ઝાડ રૂપે પણ ઉગી નીકળે છે. પાછળથી ઝાડ તે માણસના રૂપમાં પણ ફેરવાઈ જઈ શકે છે. સૌને અ૫ વખત મત્યે છે. લાકડામાંથી એક પેટી બનાવવામાં આવે છે. એ જૂની થઈ જાય ત્યારે એને તોડીને પાછા લાકડાના ટુકડા કરવામાં આવે છે. પણ પિટી ચૂપ રહે છે. પિતાનામાં થયેલા ફેરફારની બાબતમાં એ નથી હર્ષ પ્રગટ કરતી કે શેક દર્શાવતી. એ રીતે તમે પણ મૃત્યુ પાસે આવે ત્યારે ચિંતા ન કરશે. ઉદાસ ન રહેશે. એ જ મોટું જ્ઞાન છે.
વળી તેણે એવું પણ નેવું છે કે જવ (આત્મા )
