________________
આત્મવિજ્ઞાન
આ કર્મ સ્વરૂપે પરિણામ પામેલ પુદ્ગલ દ્વારા જ હોઈ, કર્મથી સંબંધિત બની રહેલ પ્રાણિયેનું સુખતે પરાધીન જ છે. જેમ બેડીથી જકડાએલ કેદી પરાધીન છે, તેમ કર્મસહિત જીવની સર્વ અવસ્થા પરાધીન છે. અનંતશક્તિના માલિક જીવની સ્વતંત્રતા, આ કર્મરૂપે પરિણામ પામેલ પુદ્ગલથી આચ્છાદિત બની રહે છે.
તેમ છતાં ભાગ્યવાન આત્માઓની અજ્ઞાનતાને સગુરૂ દ્વારા ધ્વંસ કરાતાં જીવને પિતાની અસીમ શક્તિનો અને કર્મથી બની રહેલ પરાધીનતાને ખ્યાલ આવી જવાથી પિતાના સ્વાધીનસુખની પ્રાપ્તિ માટે ઉત્સાહ પ્રગટે છે.
જડ પદાર્થના અણુમાં જે શક્તિ છે, તેના કરતાં પણ ચેતનના એક એક અણુમાં અનંતાનંતગણી શકિત છે. ચેતનના અણુ એટલા બધા શક્તિધારક છે કે જડના ગમે તેવા આગુને પણ ક્ષણમાત્રમાં શક્તિહીન બનાવી શકે છે. પરંતુ પુગલ સાથે (કર્મ સાથે) ક્ષીર નરવત્ સંબંધિત બની રહેલા ની શક્તિ, તે કર્મઆણું સમૂહથી અવરાઈ ગયેલી હેઈ, તેના સ્વાભાવિક ગુણે ઝળહળી શકતા નથી. એ કારણથી પિતાના સ્વાભાવિક અને શાશ્વત સુખથી જીવ વંચિત બની રહે છે. અને પુદ્ગલના સંગથી વર્તતી નવર અને પરાધીન સામગ્રીના આધાને જ તેનું (જીવનું) જીવનચક્ર ચાલ્યા કરે છે. એટલું જ નહિ, પણ તેવા પરાધીન સુખને જ સાચું સુખ સમજી લઈ તેની જ આકાંક્ષાને સ્વપ્નમાં હાલતે જીવ, વધુને વધુ રીતે પુદ્ગલની જાળમાં ફસાતે રહે છે.
