________________
આત્મવિજ્ઞાન અકારણ વિના મતલબે પણ એવી શત્રુતા યા મિત્રતા થવામાં પાછલા જન્મના સંચિત સંસ્કારના ઉદ્બોધનનું જ ફળ છે.
જીવ એક શરીરને ત્યાગ કરીને અર્થાત્ મૃત્યુ પામ્યા બાદ નવીન શરીર ધારણ કરે છે. એવી રીતે વારંવાર નવીન શરીર ધારણ કરવાના કામને શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં “ભવ” કહે છે. એ પ્રમાણે આ સંસારચકમાં જીવે અનેક ભવ કર્યા છે. એવા અનેકવાર થયેલા ભવમાં પ્રત્યેક જીવે અન્ય અનેક જીવોની સાથે વિવિધ ભામાં વિવિધ સંબંધથી સંબંધિત બની, રાગ-દ્વેષના સંસ્કારે પિતાના આત્મપ્રદેશમાં વાસિત કરેલા હોય છે. તે તે જેની સાથે રાગ-દ્વેષના ગાઢ સંબંધથી બની રહેલા મિત્રતા યા શત્રુતાના સંસ્કારની પરંપરા કેટલાય ભ સુધી ચાલુ રહે છે.
એમ પરંપરાગત આત્મામાં વાસિત બની રહેલ ભલાબુરા સંસ્કારના કારણે અન્ય ભામાં એકબીજા પ્રત્યે મિત્રતા - યા શત્રુતાની લાગણી પ્રગટ થવા દ્વારા એકબીજાનું ભલું–
બુરું કરવાની પ્રેરણું સ્વયં પ્રાપ્ત થ ય છે.
એવા સંસ્કારોના ફળસ્વરૂપ જગતના કેટલાય છે પિતાને કૌટુમ્બિક મનુષ્ય દ્વારા-જેમકે સગી માતા દ્વારા પુત્રને વધ થયાનાં, પુત્ર દ્વારા પિતાને વધ, અથવા સ્ત્રી દ્વારા પિતાના પતિને વધ થવાનાં અનેક ઉદાહરણો શાસ્ત્રોમાં જેવામાં આવે છે. તેવાં ઉદાહરણમાં બનેલી દુમનાઈના મૂળ કારણભૂત તરીકે જન્માંતરની શત્રુતાના સંસ્કારની
