________________
આત્માનું અસ્તિત્વ
માટે આત્મા જેવું કંઈક હાવુ જોઈએ, અને આત્માને એક સત્—શાશ્ર્વત પદાર્થ તરીકે સ્વીકારવા જોઈ એ, એ વાત તેમના ગળે ઉતરતી નથી. તેઓ કહે છે કે ધાન્ય અને ગાળ જેવી વસ્તુએ સડતી સડતી દારૂના રૂપમાં પિરણામ પામે છે, તેમ મસ્તકમાંથી ચૈતન્ય ઉત્પન્ન થાય છે. માટે જડપદાર્થથી જુદા એવા આત્મા નામના સ્વતંત્ર પટ્ટા હોવાનુ માનવુ તે જરૂરી નથી.
અજ્ઞાનતાનું સ્પષ્ટીકરણ :
આ બધાની સામે જવાબ આપવા માંગીએ તે એમ કહી શકીએ કે ચૈતન્ય એ જો પંચભૂતના ખનેલા જડ શરીરમાંથી જ પરિણમતુ હાય, એટલે કે ચૈતન્યનું ઉપાદાન કારણ જો જડ શરીર જ હોય, તે પ્રાણી, મરી ગયા પછી એ ચૈતન્ય કેમ જણાતું નથી ? મૃત્યુ પછી શરીર તે જેમનું તેમજ રહી જાય છે. એને કોઈ અંશ એ થઈ જતા નથી.
વળી શરીર એ જ જો ચૈતન્યનું ઉપાદાન કારણ હાય તે શરીરમાં જ્યારે વિકાર થાય છે, ત્યારે ચૈતન્યમાં પણ એવા જ વિકાર થવા જોઇએ; પણ અનુભવમાં એવુ કઈ જણાતુ નથી. વળી આનંદ, શેક, મૂર્છા, નિદ્રા ભય જેવા વિકારો ચૈતન્યમાં થાય છે, ત્યારે તેને અનુરૂપ વિકારો શરીરમાં પણ દેખાવા જોઇએ, પરંતુ એવું કંઇ દેખાતું નથી.
?
કે વળી એક જાડુ તેમ તેની
+
બીજો પણ વાંધા એ નડશે કે પ્રાણિ જેમ.. બુદ્ધિ પણ વધારે રહેતી હાવી જોઇએ.
