________________
૧૬
આત્મવિજ્ઞાન
પ્રકારના પક્ષ પ્રમાણથી જ આત્મા અને પુનર્જન્મનુ અસ્તિત્વ માનવું જોઇએ.
અલ્પજ્ઞ આત્મા, પેાતાના અલ્પ જ્ઞાનના જ્યારે આગ્રહી અને છે, ત્યારે સાક્ષાત્ ભગવાન પણ તેના સંશયાને ટાળવા માટે અસમર્થ બને છે. સરળ હૃદયી માર્ગાનુસારી આત્માએ પણ આ હકીકતને સારી રીતે સમજી શકે તેમ છે. એવા એમાંના એકે કહ્યું છે કેઃ
अज्ञः सुखमाराध्यः सुखतरमाराध्यो विशेषज्ञ । ज्ञान लव दुर्विग्धः, ब्रह्माऽपि तं नरं न रंजयति ॥
આથી સિદ્ધ થાય છે કે કહેનાર સર્વજ્ઞ હાય તો પણ, શ્રવણુ કરનાર જો સ્વમતના આગ્રહી અને અલ્પજ્ઞ હાય તો તે સત્તુ વચન ઉપર પણ શ્રદ્ધા કરી શકતો નથી. સજ્ઞ વચન સત્ય છે, એવુ હૃદયથી તો તે સ્વીકારી શકતો જ નથી. યાવત્ નિઃશ ંસય બની શકતો નથી. એટલુ જ નહિં. પણ તે પોતાના મનથી વિરૂદ્ધ જતી સ`જ્ઞ ભગવાનની વાતોને ખાટી હાવાનું જાહેર કરે છે. પરંતુ જગતમાં જે વસ્તુ જેવા સ્વરૂપે છે, તેવા સ્વરૂપે તે વસ્તુને કદાગ્રહના વશે કોઈ ન માને તેથી કરીને તે વસ્તુ તે તે સ્વરૂપથી કદાપી નષ્ટ થઈ શકતી નથી.
જૈનદન, ચારવેદ, ઔદ્ધદર્શીન, સાંખ્યદર્શન, યાગ દન નૈયાયિકદર્શીન, એ દરેક દર્શનશાસ્ત્રો પરથી સ્પષ્ટ સમજાય છે કે શરીરથી ભિન્ન એવા આત્માનુ' અસ્તિત્વ, એક સત્ પદાર્થ તરીકે અવશ્ય છે. છતાં પણઃ
