________________
૨૮
આત્મવિજ્ઞાન વળી બૌદ્ધોના પ્રધાન ધર્મગ્રંથ “મા”ને - “રષ્નાય” નામે ૨૪ મા અધ્યયનના પહેલા બ્લેકમાં કહ્યું છે કે – मनुजस्स क्मत चारिनो, तण्डा वड्ढ ति मालुवा विय । सोप्लुवती हुराहुरं, फलमिच्छं व वनरिंम वानरो ॥१॥
ભાવાર્થ –જેનું ચિત્ત પ્રમત્ત છે, તે મનુષ્યની તૃષ્ણ, માળવાની લતાની જેમ વૃદ્ધિ પામે છે. વનમાં ફળને ઢંઢવાવાળા વાંદરા જેમ હંમેશાં એક વૃક્ષથી બીજા વૃક્ષ પર કુદતા જ રહે છે, તેવી રીતે ઉપરોક્ત વ્યક્તિને પણ વારંવાર જન્મ થાય છે.
મુસલમાનમાં એક ધ્યાની સાધક સંપ્રદાય “સુફી” છે. તે વેદાંતી મુસલમાન છે. આ પંથમાં તે જન્માંતરના વિષયમાં - સુસ્પષ્ટ ઉપદેશ પ્રચલતિ છે. આ પંથમાં એક પ્રધાન આચાર્ય - જલાલુદીનરૂમી થઈ ગયા છે. તેમણે પોતાના “મસનવી" - ગ્રંથમાં જીવન વિવર્તનનું વર્ણન ઘણી જ સુંદરતાથી કર્યું
છે. તે કહે છે કે જીવ, પહેલાં સ્થાવર થઈ જન્મ લે છે. - ત્યાંથી વિવર્તન ગતિના અનુસાર ઊપ્લિજ થાય છે. કંઈયુગ
સુધી ઉપ્લિજની દેહમાં રહીને તે પશુનિમાં પ્રવેશ કરે છે. -ત્યાંથી વિવર્તન ગતિ દ્વારા તે મનુષ્ય થાય છે. અને ધીરે ધીરે ઉન્નત બનીને દેવતા બને છે. પરંતુ મનુષ્યની ચરમ સીમા કંઈ દેવત્વ જ નથી. અંતમાં તે ભગવાનની સાથે જઈ મળે છે. તે સમયે તેની જે મહિમા પ્રતિષ્ઠિત થાય છે, તેની કલ્પના પણ કહી શકાતી નથી.
