________________
આત્મ વિજ્ઞાન
ભાગ પહેલો આત્મશક્તિનું આચ્છાદક તત્વ
આ વિશ્વની વ્યવસ્થામાં જીવ, અને અજીવ (જડ– પુદ્ગલ) એ બે તત્વને મુખ્ય હિસ્સો છે. પુદ્ગલ સિવાય, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય અને કાળ, એ ચાર જડ દ્રવ્યનું પણ જૈનદર્શનની માન્યતાનુસાર વિશ્વમાં અસ્તિત્વ હોવા છતાં દશ્ય જગતની વિવિધતાનું સર્જન તે જીવ અને પુદ્ગલ દ્વારા જ થાય છે. દુનિયામાં પુગલનું અસ્તિત્વ નહી હોતાં એક માત્ર આત્મા–જીવ યા ચેતનનું જ અગર જીવ નહિં હોતાં એક માત્ર પુગલનું જ અસ્તિત્વ હેત તે આ દસ્ય જગત જ હોત નહિ. જીવના પ્રયત્ન વડે જ પુગલમાંથી વિવિધ અવસ્થાવત દશ્ય જગત સર્જાય છે. દૃષ્ય જગતમાં પુદ્ગલની ઊપગિતા પણ વિવિધ રીતે જોવામાં આવે છે.
પુદ્ગલ” શબ્દ એ જૈનદર્શનને પારિભાષિક શબ્દ છે. આધુનિક વિજ્ઞાનમાં જેને જડપદાર્થ (મેટર) કહે છે, તેને જ જૈનદર્શનમાં પુદ્ગલ સંજ્ઞાથી ઓળખાવેલ છે. આ પુદ્ગલ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ એ છે કે –“પૂર પુર ચિ
આ. ૧
