________________
૧૯
સુખને અનુભવ કરતાં થકાં પણ તે યોગીન્દ્ર વૃત્તિની અધિક ઈચ્છા કરતા રહેશે. અને સાંસારિક અનેક દુ:ખેાની મધ્યે રહેવા છતાં આત્માનુભવરૂપી અમૃતના આસ્વાદથી પોતાને અત્યંત સુખી માનશે. માટે જ શાસ્ત્રકારો આપણને આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે સદા જાગૃત રહેવા પ્રેરે છે. માટે એ આત્મજ્ઞાનનું મહત્ત્વ આપણા ચિત્તમાં વસવુ જોઈ એ. આત્મજ્ઞાન વિના સંસારને-કમનેા નાશ શક્ય નથી. શ્રી હેમચદ્રસૂરીજી મહારાજે યોગશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે
आत्माज्ञान भवं दुःख, मात्मज्ञानेन हन्यते । તપસાવ્યમવિજ્ઞાન, નૈઋનું ન રાત્રે ॥
અર્થ-આત્માના અજ્ઞાનપણાથી જન્મેલું દુ:ખ, આત્મજ્ઞાન વડે નાશ પામે છે. તે વિના-અર્થાત્ આત્મજ્ઞાન વિનાના જીવા, તપશ્ચર્યા વડે પણ તે દુ:ખને છેદી શકતા નથી.
3
જ્ઞાન તે બે પ્રકારનાં છે. (૧) ભૌતિક જ્ઞાન અને (૨) આધ્યાત્મિક જ્ઞાન. દુન્યવી પદાર્થો અંગેનું, દુન્યવી સુખ દુઃખ અંગેનુ જે જ્ઞાન તે ભૌતિક જ્ઞાન છે. અને આધ્યાત્મિક જ્ઞાન અર્થાત આત્મા સબધી જે જ્ઞાન તે આધ્યાત્મિક જ્ઞાન છે.
અહિં સમજવું જરૂરી છે કે ભૌતિક સામગ્રીથી મનુષ્ય ભલે આનંદથી જીવી શકે, ભૂતલમાં કે ગગનમાં વિચરવાનો આનંદ મ્હાલી શકે, પરંતુ આધ્યાત્મિક અને નૈતિક સામર્થ્ય વિના કેવલ ભૌતિક સાધનોના ઢગલાથી વાસ્તવિક શાંતિને અનુભવ કે ભૌતિક આવિષ્કારાની પૂર્ણ સત્યતા કદાપી પ્રાપ્ત થવાની નથી. માટે સુખ પ્રાપ્તિના ઈચ્છુક મનુષ્યાએ આત્મવિજ્ઞાન મેળવવાને ઉત્સુક બની રહેવુ જોઈ એ. આત્મ સ્વરૂપને દર્શાવતા દાર્શનિક અભ્યાસ, અને દુનિયાના પ્રપચેાથી દૂર રહી આત્મધ્યાનમાં મગ્ન બની રહેનાર સંતપુરૂષોના સમાગમથી જ આત્મજ્ઞાન થઈ શકે છે.
