Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) anusandhAna -66 zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi 2015
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU(ThANaMgasutta,529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusandhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA sampAdaka : vijayazIlacandrasUri av- 0DDA N zrIhemacandrAcArya .. kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2015
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 66 Adya sampAdaka : DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdaka : vijayazIlacandrasUri samparka: C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa, amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 E-mail:s.samrat2005@gmail.com prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAna : (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 phona : 079-26622465 . (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 / phona : 079-25356692 prati : 250 mUlya : Rs 150-00 mudraka : kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393) /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana saMzodhana eka vijJAna che; jJAnanA kSetranI vaijJAnika paddhati che. vijJAna eTale nitya-nUtana unmeSa pragaTAvanAruM jJAna. e kadI jUnuM na thAya. e kyAreya pUruM paNa, kadAca, na thAya. ane AmAM ja enI rocakatA che, romAMcakatA paNa. sAMco vijJAnI saMzodhanaparasta hoya che, tema sAco saMzodhaka vijJAnaparasta hoya che. tenA cittamAM satata pravartyA karatuM jJAna - kutUhala athavA jijJAsA, tene satata kAMIka navaM zodhavA preryA kare che; enaM saMzodhana jUnAmAMthI navaM khoLatuM rahe che, ane jUnAne navI - zodhaka najarathI jotAM zIkhavatuM rahe che. majA e ja che ke Ama karavAmAM ene-enI zodhaka dRSTine vyaktigata rAga ke dveSanAM AvaraNo naDatAM nathI. enI dRSTi tattva ke padArtha upara hoya che, tenuM pratipAdana ke prastuti karanAra vyakti upara nahi. ene satyanI khoja hoya che, anyane jUThA TharAvavAnI gaNatarI nahi. pratipAdaka vyakti kyAreka sAcI Thare, to ghaNIvAra tenuM pratipAdana jUTuM paNa Thare evaM bane. parantu saMzodhaka vaiyaktika rAga-dveSa thakI mukta hovAne kAraNe, tene tattva pAmavAno Ananda ja anubhavAya che; koIne khoTA TharAvavAno nahi. bache evaM ke koI vyaktinuM vidhAna, pratipAdana ke prastuti, navA cintana ke saMzodhanane kAraNe, galata TharI jAya, tyAre te vyaktine mAThu lAgI jatuM hoya che. ema mAnI le che ke AmaNe mane UtArI pADavA mATe ane khoTo dekhADavA mATe Ama kartuM che. Ama banavAnuM mukhya kAraNa, tevI vyaktimAM pravartatI rAga-dveSanI ane mArA- tArAnI granthio hoya che, ema kahI zakAya AvI vyaktino Azaya, kazuMka navaM pratipAdana/saMzodhana karavAne badale, potAnI AvaData ane ahamiyatanA pradarzanano vadhAre hoya che: svAbhAvika rIte ja, AvA lokomAM, 'mane AvaDe evaM koIne AvaDe nahi' evI, ane 'mArI bhUla koI ja kADhI zake nahi; kADhe to te mArI vAta samajyo ja nathI ema mAnavuM paDe' AvI mamata - mamatvagranthi prabaLa hoya evaM jovA maLe che. AvA lokomAM pANDitya avazya haze, paNa zodhakocita tATasthya nathI hotuM.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ame je saMzodhana karIe, ke pratipAdana, te upara koI sudhAro ke saMzodhana ke nuktecInI paNa karI na zake; karavI hoya to teNe te pahelAM amane batADavIvaMcAvavI joIe; ame maMjUra rAkhIe to ja te jAhera karavI joIe' - AvI, vicitra gaNI zakAya tevI, mAnyatA ke Agraha dharAvatA loko, hamaNAMhamaNAM, sulabha banI rahyA che. bahidRSTie khUba vikasita jaNAtA AvA mitro paNa, potAnI ahaMmanyatAnA zikAra banIne, antardRSTie sImita kema rahI jatAM haze ? e hajI samajamAM AvatuM nathI. joke e badhuM samajavAnI jarUra paNa nathI lAgatI. .. __ AvA mitro, vaizvika, bhAratIya ane gujarAtI sAhityajagatnA pravartamAna pravAho tathA paristhitithI, mahadaMze anabhijJa hoya che. temanI A anabhijJatAnuM kAraNa, AvA sAhitya sAthe temano samparka nathI hoto e che; ane A asamparkanuM kAraNa, temanI saMkucita sAmpradAyika mAnyatAo hoya che. sAmprata sAhityika pravAhonI vAta karIe to, ApaNI-gujarAtI-bhASAmAM 'pratyakSa', 'paraba', 'zabdasRSTi' jevAM vividha sAhityika sAmayiko prakAzita thAya che. temAM prakhyAta, lokapriya, vidvAna lekhako/sAhityakAronA lekho chapAya che. uparAnta, aneka sAhityika prakAronAM pustako paNa pragaTa thAya che. temAMthI vividha lekho ke pustako viSe samIkSAtmaka lekho tathA carcApatro paNa, A sAmayikomAM chapAtAM rahe che. e samIkSA ke avalokanamAM, samIkSya pustaka ke lekhamAM jaNAtI vizeSatAone to ujAgara karavAmAM Ave ja, paNa sAthe temAM rahela vigatadoSo, pratipAdana-doSo, nirUpaNazaithilya, bhASAdoSo, mudraNadoSo vagerenuM paNa vistArathI, sadRSTAnta nirUpaNa thatuM hoya che. emAM evI bhUlo nIkaLe ane te badala te lekhakane evI kaDaka AlocanAnA viSaya banavU paDe, ke sAmAnya vAcakane ema thAya ke 'AvaM karAtuM haze ? ane have pelA lekhaka A samIkSaka sAthe. bAkhaDI ja paDavAnA!' paNa nA, Aq kAMI thatuM nathI. kemake A pravRttimAM koIne vyaktigata dveSa, durbhAva ke asUyA, moTA bhAge, hotAM nathI. lekhaka A samIkSAne kheladilIthI svIkAre; jyAM pote sahamata na hoya tyAM prativAda paNa kare; te prativAda paNa te ja sAmayikamAM chapAya; ane chatAM banne vacce kaTutA bhAgye ja sarjAya; balke bannenI mitratAne koI ghobo na paDe.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvA tandurasta vivAda ke vAda-prativAdane kAraNe sAhityajagat ja raLiyAta thatuM hoya che e paNa eka lAbhaprada bAbata che. jo AvA pravAhonA samparkamA rahevAya, to ApaNI vaicArika udAratA ke vyApakatA ghaNI vadhe, ane saMkucita manovalaNo avazya nabaLAM paDe. savAla vyApakatA mATenI rucino che, samajaNano che. sAra e ke rAga-dveSathI para banIne, zAstrAdhyAsapUrvaka, saMzodhana karavAnI moja kaMIka anerI ja hoya che. emAM, pUrva sUrio pratyeno Adara tathA bahumAna akabaMdha rAkhyA pachIye, temanA kAmamAM koI kSati ke khAmI jaNAya, to te dekhADI zakAya che, ane tema karavU te, te pUrvasUrio pratyenA adakerA Adara- dyotaka paNa banI rahe che. vaLI emAM, samakAlIno pratyeno sadbhAva leza paNa ocho karyA vinA, emanI paNa bhUla kADhI zakAya che; ane temAM temanA pratyenI asUyA nahi, paNa sadbhAvanA ja pragaTa thatI hoya che. uttama kAma kare tenI bhUla thAya; e bhUlane kAraNe ke bhUla dekhADavAne lIdhe, temanA kAmanI uttamatA ghavAtI nathI, ke ema karavAmAM temanA kAmane nakAmuM ke nimna gaNavAnI mAnasikatA nathI hotI; paraMtu AvA uttama kAmamAM AvI ke ATalI paNa kSati na cAle - evI sadbhAvaprerita samaja ja hoya che. ... rAga-dveSa na hoya to ja Aq thaI zake. parantu koI dvArA thatA saMzodhanane, potAnA paranA dveSarUpa ke prahArarUpa mAnI levAnI, ane tethI te saMzodhanakartA pratye durbhAvayukta prativAda karavAnI manaHsthiti tathA paddhati, te to eka tarapha ApaNI avikasita / sImita dRSTine chatI karI Ape che, to bIjI tarapha saMzodhanavijJAnanA kSetra mATe ApaNAmAM jarUrI ke pUratI yogyatA na hovAnuM paNa saheje sAbita karI Ape che. astu. - zI.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutabhakti A aGkanA prakAzanamA zrImATuMgA jaina zve. mU. pU. saGgha - vAsupUjyasvAmI jaina derAsara, kiMgsa sarkala, mATuMgA, muMbaI me potAnA jJAnakhAtAmAMthI sampUrNa Arthika sahayoga Apela che. zrIsaGghanI zrutabhaktinI hArdika anumodanA.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA sampAdana ajJAtakartRkaM vairAgyakulakam saM. vijayazIlacandrasUri 1 prAcIna pAMca racanAo saM. vijayazIlacandrasUri 5 dravyaparyAyayuktiH / syAdvAdacarcA saM. muni trailokyamaNDanavijaya 18 zrIpArzvanAthasamasaMskRtastavaH saM. muni dharmakIrtivijayagaNi 36 zivamaNDanagaNiviracitaM vAgaDapadrapuramaNDanaAdinAthastavanam . . saM. amRta paTela 38 . mAnAGkanRpativiracitaM pUrNatallagacchIya-. zrIzAntisUrikRtaTIkopetaM vRndAvanakAvyam __ saM. muni trailokyamaNDanavijaya 43 mahopAdhyAyazrImeghavijayagaNikRta caturviMzatijinastavaH magasIpArzvastavanaM ca saM. sA. vinayasAgara 65 . zrIvijayasenasUrijI uparanA be patra-lekhA saM. muni suyazacandra ___ sujasacandravijaya 69 meghakumAranA bAramAsA saM. anilA dalAla 83 ambikAcaupaI saM. kirITa zAha 89 saM. 1912mAM sUratanA eka zrAvake lIdhela 12 vratanI TIpa saM. vijayajagaccandrasUri 91 svAdhyAya arhat pArzvano asalI samaya madhusUdana DhAMkI 117 jaina darzana kA nayasiddhAnta pro. sAgaramala jaina 120 jaina darzana kA nikSepasiddhAnta pro. sAgaramala jaina 131 ___ 'kajjamANe kaDe'mAM nayasammati muni trailokyamaNDanavijaya 135
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 siddhahemazabdAnuzAsana - prAkRta adhyAyagata keTalAMka udAharaNonAM sampUrNa padyo vihaMgAvalokana TraMkanoMdha 1. 'maskarin' parivrAjaka aMge 2. 'diTThA'si kaserumaI0 ' gAthA vize muni trailokyamaNDanavijaya 144 upA. bhuvanacandra 150 muni trailokyamaNDanavijaya 3. 'cUlikApaizAcI' aMge 4. 'sAdhuzrI pRthvIdharakArita - jinabhuvanastavanam' vize pUrti zuM mahattvapUrNa ? ApaNuM mantavya ke zAstranuM aidamparya ? : eka carcA vijayazIlacandrasUri vinanti adyAvadhi pragaTa thayelA vijJaptipatronA sUcIkaraNanuM kArya cAlu che. to 'vijJaptilekhasaGgraha mAM prakAzita vijJaptipatro sivAnA prakAzita vijJaptipatro aMge jaNAvavA vinanti. tenI sAbhAra noMdha levAze stutirUpa vijJaptiono AmAM samAveza nathI karavAno. 156 159 .161 162 164 165
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 ajJAtakartRkaM vairaagykulkm|| - saM. vijayazIlacandrasUri khambhAtanA zAntinAtha tADapatrIya granthabhaNDAranI, vividha laghukRtione samAvatI 133mA kramAGkanI pothImAM kyAreka jovA maLelI A laghu racanA, te vakhate utArI lIdhelI. koIka tIvra vairAgyAbhilASI vyaktinuM manomanthana AmAM baLakaTa ane hRdayavedhI rIte rajU thayuM che. eno sAra tAravatAM A racanA eka vairAgyapradhAna racanA hovAnuM kahI zakAya. zrIpuNyavijayajIe vairAgyakulaka' e nAme Ane oLakhAvI che. 1-11 gAthAomAM vairAgI jIva potAnA cittamAM jAgatA vividha dharmamanorathone varNave che. A manorathomAM temanA hRdayanI ucca cAritrapAlananI tIvra jhaGkhanA pratibimbita thaI che, je bhAre preraNAtmaka che. 11mI gAthAmAM kartA potAne 'sattva vinAno' gaNAvIne 'mAtra manoratha karyA karanAra, paNa pApamAM ja udyamI' evo potAno antaraGga paricaya Ape che. cittazodhananI A virala prakriyA lAge che. 12-19 gAthAomAM kartA, bAlya avasthAmAM ja, saMsAranI jaMjALathI sarvathA . ajANa evA je jIvoMe, saMsAra tyajyo che, saMyamapaMtha apanAvyo che, tenI utkaTa anumodanA kare che. 20-27mAM potAnI nirmAlyatAne AkarI rIte vagove che - vakhoDe che. to 28-34mAM 'jo te samaye huM paNa cetI gayo hota, saMsArathI viramI gayo hota to...' A zabdomAM pote naSTa karelI potAnI ja sambhavita sambhAvanAone kartA kose che. ane challe 35-39 gAthAomAM upasaMhArarUpe kartA lakhe che ke 'jeo mUDha che ane bacapaNamAM zramaNajIvana nathI apanAvatA, te loko potAnA A bhavane veDaphe che, ane parabhavane barabAda karatAM saMsAranA kaLaNamAM DUbI mare che.' '.. atyanta cintanapreraka ane vairAgyapoSaka kRti. 13mA saikAnI pothImAM te lakhAyelI che. tenA kartA ajJAta che. tA kaiyA taM sudiNaM sA sutihI taM bhave sunakkhattaM / jammi sagurupari(ra)taMto caraNabharadhuraM dharissamahaM ? // 1 // ajjaM cayAmi kallaM cayAmi bhavasayanibaMdhaNaM rajjaM / gihAmi ya paramapayakkaheu savvannuNo dikkhaM // 2 // .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 kaiyA khaNaM vibuddho virattasamayammi kAyamaNagutto / caraNakaraNANuyogaM dhammajjhayaNe aNuguNissaM ? // 3 // kaiyA uvasaMtamaNo kammamahAselakaDhiNakulisatthaM? / vajjaM piva aNavajjaM kAhaM gose paDikkamaNaM ? // 4 // kaiyA kayakAyavvo sumo suttatthaporisiM kAuM / veragamaggalaggo dhammajjhAmi vaTTissaM? // 5 // kaiyA Nu asaMbhaMto chaTTamatavavisesasasaMto / jugamittanihiyadiTThI goyaracariyaM pavajjissaM ? // 6 // kaiyA vi hasijjato niMdijjato ya bAlamUDhehiM / samamittasattucitto bhamijja bhikkhaM visohito ? // 7 // kaiyA N khaNavIsaMto dhammajjhayaNe samuTThio guNiuM / rAgaddosavimukko bhuMje suttovaeseNaM ? // 8 // kaiyA kayasuttattho saMsAregattabhAvaNA kAuM / sunnaharamasANesuM dhammajjhANammi ThAissaM ? // 9 // kaiyA Nu kameNa puNo phAsuyaesamma kaMdare giriNo / ArAhiyacaukhaMdho dehaccAyaM karIhAmi ? // 10 // iya sattasArarahio ciMtei cciya maNorahe navaraM / esa jio mahapAvo pAvAraMbhesu ujjamai // 11 // dhannA hu bAlamuNiNo bAlattaNayammi gahiyasAmannA / khaNa-rasiyanivvisesA jehiM na diTTho piyaviogo ||12|| dhannA hu bAlamuNiNo akayavivAhA aNAyamayaNarasA / addiTThadaiyasokkhA pavvajjaM je samallINA // 13 // dhannA hu bAlamuNiNo agaNiyapemmA aNAyavisayasuhA / avahatthiyajiyaloyA pavvajjaM je samallINA // 14 // dhannA hu bAlamuNiNo ujjuyasIlA aNAyagharasokkhA / viyammi vaTTamANA jiNavayaNaM je samallINA ||15|| dhannA hu bAlamuNiNo kuDuMbabhAreNa je ya nocchaiyA / jiNasAsaNammi laggA dukkhasayAvattasaMsAre // 16 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 dhannA hu bAlamuNiNo jANaM aMgammi nivvuDo kAmo / navi nAo pemmaraso sajjhAe vAvaDamaNehiM // 17 // dhannA hu bAlamuNiNo jAya cciya je jiNe samallINA / na ya Na(ja)nti kusuimagge paDikUle mokkhamaggassa // 18 // iya te muNiNo dhannA pAvAraMbhesu je na vati / sUDiMti kammagahaNaM tavakaDDiyatikkhakaravAlA // 19 // amhe uNa nIsattA sattA visaesu jovvaNummattA / pariviyaliyasattIyA tavabhAraM kaha vahIhAmo? // 20 // pemmamaummattamaNA paNaTThalajjA juyANakAlammi / saMpai viyariyasArA jiNavayaNaM kaha karIhAmo ? // 21 // sArIrabalummattA taiyA apphoDaNekkadullaliyA / na tave laggA enhi tavabhAraM kaha vahIhAmo? // 22 // agaNiyakajjAkajjA rAgaddosehiM mohiyA taiyA / jiNavayaNammi na laggA enhi puNa kiM karIhAmo? // 23 // jaiyA dhIe va(ba?)liM(li)yA kaliyA sattIe dappiyA hiyae / taiyA tave na laggA bhaNa enhi kiM karIhAmo ? // 24 // jaiyA niduradehA sattA tavasaMjamammi ujjamiuM / na ya taiyA ujjamiyA enhi puNa kiM karIhAmo? // 25 // jaiyA mehAjuttA sattA sayalaMpi AgamaM gahiyaM(u) / na ya taiyA pavvaiyA enhi vaDDA ya jaDDA ya // 26 // iya viyaliyanavajovvaNa-sattillA saMjamammi asamatthA / .... pacchAyAvaparaddhA purisA jhijjati cintA // 27 // jai taiyA viramaMto sammattamahAdumassa pArohe / ajjadiyahammi hoto satthaparamatthabhaMgillo // 28 // jai taiyA viramaMto suyanANamahoahissa tIrammi / uccito ajjadiNaM bhavvAI susIsarayaNAI // 29 // jai taiyA viramaMto ArUDho jiNacarittapoyammi / saMsAramahAjalahiM helAe ceva tIraMto // 30 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 jai taiyA viramaMto ArUDho jiNacarittapoyammi / ajjadiNaM rAyAhaM muNINa hoto na saMdeho // 31 // jai taiyA viramaMto vayarayaNaguNehiM vaDDiyapayAvo / rayaNAhivotti puriso hutohaM(huMto) savvANa vi muNINa // 32 // jai taiyA viramaMto rajjamahApAvasaMcayavihINo / jhatti khavito pAvaM tavasaMjamio aNaM pi // 33 // jai taiyA viramaMto tavasaMjamanANasohiyAbharaNo / . . . nANANa kiMpi nANaM pAvito aya(i)sayaM enhi // 34 // iya je bAlattaNae mUDhA na kariti kahavi sAmannaM / soyaMti aNudiNaM te jarAya gahiyAhamA purisA // 35 // emeva mahAmoheNa mohiyA mANusattaNaM lahiuM / paralogahiyaM na kuNaMti nehapAsehiM paDibaddhA // 36 // bahale saMsAravaNe tiNaggajalabiMducaMcale jiie| . baMdhai loe nehaM na yANimo keNa kajjeNa? // 37 // mAyAvAruNimatto mohamahAjAlapAsapaDibaddho / ' mayaNasarapUriyaMgo Dollai saMsArakaMtAre // 38 // jaha jaha baMdhai nehaM piyaputtakalattamittabaMdhe(dhU?)hiM / taha taha khuppai bahale saMsAre dukkhaghorammi // 39 / / * * *
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 prAcIna pAMca racanAo - saM. vijayazIlacandrasUri AdaraNIya DaoN. madhusUdana DhAMkIe eka mulAkAtamAM potAnI pAse sacavAelAM 3 jeroksa pAnAM ApyAM. Azare 14mA zatakamAM lakhAyelA jaNAtAM te pAnAMmAM keTalIka apabhraMza temaja bhASAmaya racanAo hatI, te badhI ahIM prastuta che. kayA bhaNDAranI pratinAM pAnAM haze teno to temane paNa have khyAla nathI. ghaNA bhAge pATaNabhaNDAranI hoI zake. ____ 1. prathama kRti 'zrIneminAtha vinati' che. 'drutavilambita'nA layamA 11 kaDInI A kRti che. 11mI kaDI indravajrAnA layamAM che. girinAranA nemijinanI temAM bhAvasabhara stuti thaI che. ka. 1,6mAM 'girinAra'no, 1, 3, 8, 11mAM 'neminAtha'no, 11mAM 'rAjImatI'no tathA 'mAtA zivAdevI'no ka. 3mAM gaiMda'gajendra(pada)kuNDa'no ullekha thayo che. ka. 5 pramANe prabhunI pratimA zyAma hatI tema jANavA maLe che. racanA bhASAmaya che, paNa temAM apabhraMzanI chAMTa spaSTa vartAya che. kavi bhagavAnane kahe che ke "tArA jevo cora A jagatamAM koI nathI thayo ! teM to bhAvikonAM mana corI lIdhAM !" (ka. 6). to ka. 7mAM kahe che ke "eka to A-giranArano DuMgara raLiyAmaNo che, ne pAcho tuM - nemiprabhu paNa sohAmaNo ! jANe amRtano kuNDa !" kartAno ullekha nathI, paNa bIjA kramAGkanI racanA sAthe A racanAnI padAvalInI samAnatA jotAM A racanA jayAnandasUrijIkRta hoya tema sambhave che. . . 2. bIjI kRti 'ArAsaNatIrthastavana' che. ArAsaNa te hAla- kumbhAriyAtIrtha. tenI tIrthamAla ke caityaparipATI jevaM A stavana zrIjayAnandasUrie racyuM che. AnI zabdapaddhati tathA chandapaddhati jotAM, prathama 'neminAtha vinati'nI racanA paNa A AcAryanI ja hoya ema mAnI zakAya. apabhraMzanI chAMTavALI paNa bhASAmaya A kRti 21 kaDI pramANa che. temAM 20 bhASAmAM ane 21mo zloka saMskRtamAM che. 1-11 ka.mAM tIrthapati neminAthanI stavanA thaI che, ka. 12mAM 'AdIzvarajI', 13mAM 'loDaNa pArzvanAtha', 16mAM 'zAntinAtha', 17mAM punaH zejatIrthane zobhAvanAra 'AdinAtha', 18mAM 'pArzvanAtha', 19mAM 'vIraprabhu' ane 20mAM ambAdevInI stavanA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 smaraNa che. A badhAM jinAlayo Aje paNa tyAM vidyamAna che. anusandhAna-66 jayAnandasUri tapagacchanA, 14 zatakanA prasiddha vidvAna AcArya che. 3. trIjI racanA paNa 'ArAsaNatIrthastavana' ja che. te apabhraMzamAM che. 'jayatihuaNa' stotranA chandolayamAM che. 11 padyo che. AmAM paNa, bhASAmaya stavananI jema ja, neminAtha, RSabhanAtha, loDaNa pArzva (2-3), tathA zAntinAtha (8), AdinAtha (9), pArzvanAtha ane vardhamAna (10), tathA ambAdevI ( 11 ) e ja krame jinabhavanono nirdeza thayo che. 'ArAsaNatIrtha' (1, 11) evo ullekha dhyAnAI. che. kartAno nAmollekha nathI, parantu A racanAnuM Antara - svarUpa ema mAnavA prere che ke A paNa jayAnandasUrinI ja racanA che. kavinI racanA - kSamatAno surekha paricaya, cothA padyamAM thayelA 'kaTare, arire, ari, bapure' e dvirukta prayogo thakI sAMpaDe che. 1 - 4. cothI kRti apabhraMzabaddha 25 padyeomAM vistarelI 'jIrAulipArzvastava' nAmanI che. 'jIrApallI' te hAla gujarAta - rAjasthAnanI sarahada najIka Avela prAcIna kSetra che. jIrApallI - jIrAvallI - jIrAvalI - jIrAulI Ama apabhraMza thayela che. A kSetramAM purAtana pArzva-pratimA, saikAo - pUrve pratiSThita che. tenI utpatti tathA A kSetramAM Agamana Adino vRttAnta camatkRtisabhara ane rocaka che. A pratimA mATI / veLunI banelI che. jaina saMghamAM tenuM mAhAtmya tathA AsthA ananya che. sarva bhayo ane upadravone zamAvanAra A pratimA manAI che. tenI stuti aneka kavioe satata karI che. A paNa tevI ja eka madhura ane kAvyasargasampanna racanA che. AnA racayitA, 25mA padyamAM nAma che tadanusAra, zrIdevasundarasUri jaNAya che. ttemano sattAsamaya 14mo zataka che. tapagacchanA te mahAprabhAvaka vidvAna AcArya hatA. jo ke tatkAlIna stotromAM sAmAnya rIte racayitA dvArA kRtinA ante potAno nAmollekha na karatAM gurubhagavantano ullekha karavAnI paripATI rahI che. tethI A stotra devasundarasUrijInA ziSya dvArA paNa racita hoI zake. 5. pAMcamI kRti, traNa ja pAnAM maLela hovAthI, apUrNa ja rahI jAya che. te prati jo maLe to AkhI kRti to maLe ja, uparAMta temAM lakhAyela AvI anya aneka racanAo paNa maLe. hAla to 26 pUrNa ane ane 27muM apUrNa - eTalAM padyo atre prastuta che. A racanA apabhraMzamAM che, ane te 'vairAgya' - bodhaka kRti che. 12 bhAvanAo, temAM saMsAranuM, AzravanuM svarUpa, mAnavajanmanI durlabhatA, pUrvanA uttama AtmAonAM udAharaNa, temAMthI bodha levAnI preraNA - A badho vairAgyotpAdaka viSaya AmAM supere varNavAyo che. AnA kartA jANI zakAtA nathI. 'vairAgyapreraNaM' evaM nAma
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 kalpita che. AmAM 1-11, 1-20, tathA te pachInAM padyomAM bhinna bhinna chando prayojAyAM che. ____DhAMkIsAhebanA mata pramANe A kRtio prAyaH apragaTa che. tethI te yathAmati sampAdita karIne ahIM pragaTa karavAmAM AvI che. A pAnAM ApavA badala DhAMkI sAhebano khUba AbhArI chu. (1) neminAtha-vinati // hariSu mAi nahI hiyaDai kimai, majha manuM girinAri ghaNauM ramai / laDahalocana nemi namaskarauM, jima na caugai mAhi calI phiriuM // 1 // sahaji sohagasuMdara sAmalu, kusumabANataNai kuli Amalau / su maI dIThau ThAkura ApaNau, nahia koi mani bhau chai pApanau // 2 // kariya kuMDi sanAnu gaiMdamai, bhariya bhAvi bhiMgAri suvarNamai / nhavaNa nemijiNesaranai karai, sivavadhU hiva sayaMvara maI varI (rai) // 3 // saghaNa sUMkaDi' kuMkuma kevaDI, vikala(ca?) caMpaka bauli vi mAlatI / kusumamAla visAla ramAvalI, karIa pUja huI mani muM ralI // 4 // dara na lIlavilAsa sakai kalA, jisaiM seva karauM prabhu sAmalA / alajayau bhavabhaMjana bhAvanA, karisu hauM nitu netra suhAmaNA // 5 // tujha samau jagi cora na ko huyau, bhavikanAM mana coriya naya rihiu / kahi kisiMu karisii kuDi bApuDI, majha manau girinAri rahiuM caDI // 6 / / iku su DUMgaraDau ralIAmaNau, anaya tUM jagadIsa suhAmaNau / amRtamai kuMDa netra nihAliya[iM], bhavataNAM savi saMkaTa TAliyaiM // 7 // gahagahaI giri-kaMdari kinarI, rahasiM rAsu ramaI surasuMdarI / sura karaiM nitu nATaka bhAvanA, guNa thuNaiM paramezvara neminA // 8 // naryanu caMdina caMda niraikarai, majha manoharu sukkha na saMbharai / ima kimai majha taI tana mohiuM, tujha kanhai jima nizcala huI rahiuM // 9 // 1. sukhaDa / 2. nayanarUpa candra vaDe candrane nirAkRta-parAbhUta kare /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 viSayazatru taNau mada gayau galI, jisi vaI AvaI pAsi na mUM valI(?) / mayaNamallataNau majhu bhau kisau, jau jinezvaranai mani hauM vasiu // 10 // devI sivAnaMdana neminAtha, rAjImatIvallabha vizvanAtha / mAgauM nahI gaMrAsu na siddhivAsu, mUM deva! deje nIyapAyavAsu // 11 // ___ iti zrIneminAthavInatI samAptA // (2) arAsaNatIrthastavana // rajata kAMcana sIsaka AgarA, jahiM manorama dIsaI dduuNgraa| navanavI jahiM khANi vakhANiyaI, jihiM taNA jagi biMba pramANiyaiM // 1 // jahiM manohara dIsaiM deharAM, sukRtanA chaI jANo seharAM / . . . su ji ArAsaNu tIthu vakhANisiuM, anai jIbhaDalI-phala mANisiuM // 2 // jiNi sujAdavavaMsu sumaMDiu, sabala kAma mahAbhaDu khaMDiu / pariharI jiNi rAjamatIsatI, siddhi vIsI jiha bhUI' mani zAsvatI // 3 // su ja nemIzvaru sahaji suhAmaNau, subhaga suMdara vizvavimohaNau / vimala nIlamaNi cchavi sAmalu, kuNa taNai na vasai mani nirmalau // 4 // su ji jinezvaru nayani nirIkhiyai, avasitau zubhakammu parIkhiyaiM / su ji jinottamu ima ni(ne?)miuM namiuM, bhavataNau bhau tehiM sahU gamiu // 5 // nhavaNa nirmala nIrihiM je karaiM, bhavataNAM savi kazmala te haraI / jihiM vilepanu aMgi vilepIyaI, durita-dAhu sahU tihiM lopiyaiM // 6 // vikaca caMpaka ketaka mAlatI, kamalamAla vizAla bahakkatI / .. ji taI leviNu [pU]jaiM sAmIA, sivavadhU varamAla tiM pAmiyA // 7 // navi navi stavani je jinanaiM tavaI, vikaTa saMkaTa dUri te pAThavaI / ji puNa gItivinoda tihAM ramaI, ti bhavarAni jinesvara no bhamaI // 8 // nayana te jima nAtha prasaMsiyaI, ja(jaM) paI pekhivi pApi nasiyaI / vacana te amRtapUra ghaNau dharaU(iM), ji guNa-saMstava sAmitaNau karaI // 9 // 3. garAsa, rAjyAdi / 4. vezyA / 5. bhoMya (?) / 6. bacelU / 7. bhavarUpa rAna-jaMgalamAM /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 hIyaDalauM majha harakhihiM gahagahiuM prabhu taNauM jahiM nAmu sadA rahiuM / paraghare karakarmma na te karaI, ji paI pekhivi puNu samuddharaI ||10|| bhavaha mAhi bhamI bhami hauM ruliu, sukRtasaMcai tUuM prabhu muM miliu / tima kimai hiva pUri namuM rulI, jima na deva bhamauM bhavi hauM valI // 11 // hiva yugAdijinezvara bheTivau, bhava parAbhavu lIlaI kheTivaMu / tasu nirUpa surUpu nirUpiyaI, dukhi na dAlidi deva! vigUpIyaI // 12 // hiva su loDaNa pAsu namaskarauM, bhavataNA savi pAtaka saMharauM / jiNi tuhAgali lADihiM lADiyai, tiNi kukarma mahAtaru moDIyai ||13|| jagatamaMDapamAhi phirIphirI, sakala biMba subhAvi namaskarI / bhavataNauM phalu Aju ji pAmiuM, capalu cittu anai puNa dAmi ||14|| navala e jihiM biMba karAviA, sukRta tehiM bhaMDAra bharAviA / vara kapUra taNI pari nirmalA, kimai naiva huI mani melhaNAM // 15 // bhavaNa zAMti taNaI hiva jAisiuM, namavi pUjivi sAmiu mAgisiuM / jima su rAkhiu deva pArevaDau, tima maI rAkhi na sevaka ApaNau // 16 // hiva su Adilu devu nihAlisiuM, bhavaNi jAivi pApa pakhAlisiuM / jiNa su setruju tIrtha vibhUsiI, anai karmaripUpari rUsisiuM // 17 // hiva namu prabhu pArzva mani smarI, jima bhavArNavu jAuM UtarI / jasu pratApi vighna sarve TalaiM, jima ti jaMbU' mehajalaI galaI // 18 // hiva su vIru vizeSirhi vAMdiyaI, jima ghaNauM jaga bhItari nIMdiyaI / abujha jeNa ghaNA pratibUjhivyA, samaila jIvaDalA savi jhivyA // 19 // iha aMbAvi achi varadevatA, sakala vighna haraI jinu sevatAM / . viSama kAryi vizeSihiM jo smarai, tasu taNAM saMkaTa savi saMharaI // 20 // iti zrI arAsaNatIrthastava // iti arAsaNatIrthavarastavaM bhaNati yaH zubhabhAvayuto navam / bhramati naiva janaH sa ghanaM bhavaM, katipayaistu bhavairlabhate zivam // 21 // iti zrIjayAnandasUriracitaM ArAsaNastavanam // 8. aTakAve / 9. jAMbUphala / 10. 'na Ave' ke 'na Adare' ke 'na vadhe' (?) / 11. malina / 12. zodhyA - zuddha karyA /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 (3) arAsaNatIrthastavana // vilasira kinnara mahuragIya jagaguru guNa maNahara gIi paDijjhaNi raNajhaNira kaMdari varaDuMgara / himagiri sehara dhavalatuMga jiNamaMdara suMdara siri ArAsaNa namaha tittha vara-bhatti niraMtara // 1 // nimmalakaMcaNa-rayaNa-ra(ru)ppa-sIsagapamuhANaM . jaM jagi sohai sayalasArakhANINa nihANaM / tahiM harisiNa viyasaMtanayaNa bhaviyaNa saMpattA paNamaha nemijiNiMdapAya jai sivasuharattA // 2 // aha puNa paNamiu risahanAha tihuaNa ANaMdaNu sirisittuMjayatittharAu marudevihu naMdaNu / . jAivi loDaNapAsabhavaNi paNamijjai pAso jasu payavaMdaNi hoi siddhisuhalacchivilAso // 3 // kaTare kaTare nayaNa caMga nIluppalasuvipula arire arire bhAla rayaNIva[i]maMjula / : ari ari naliNInAlasarala komala bhuajAmala bapure bapure kayaligabbha sukumAla supattala // 4 // jiNavararUva suvannavanna lAvannamahannavu jaM navi vanniu saMtu (sattu) kovi suravaranaradANavu / taMpi re kaviNu harisapUraromaMciakAyA nava nava raMgi namaha thuNaha pUaha pahupAyA // 5 // ajja huaM suvihANu ajja amiiNaM ghaNu vuTThau punnihiM jaggiu ajja ajja bhavadahabhara naTThau / ajja maNoraha phalia ajja kuladevaya tuTThA tihuyaNa surataru pAsapAya niyanayanihiM diTThA // 6 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 vici(ca)kila-pADala-baula-jAi-navamAlai-damaNagaketakidala-macakuMda-kuMda-sayavattaga-caMpaga / bahuviha ganhi kusumamAla gurubhattivasAgaya pUaha bhaviaNa pAsa jeNa vilasaha sivasaMgaya // 7 // caMdakalAmalasayalabiMba jaga tihiM varamaMDavi bhavabhayabhaMjaNa bhattisAramaha paNamavi paNamavi / nayaNANaMdaNi saMtibhavaNi jAivi jagasAmia vaMdiu pUia mukkhasukkha tumhi maggaha dhammi! // 8 // Adi[ji]Nesara paya namAmi jAiu tasu bhavaNe jo paDhamo jaNi satthavAhu sivapurapahagamaNe / jasu ArohaNi jaMti jhatti bhavaduhabharamuttA bhaviaNa nivvuinayari ThANi kevalisirijuttA // 9 // pAsajiNidaha calaNajuala paNamisu aha bhAviNa jhatti pasijjhahiM sayala cittacitia jasu nAmiNa / tihuaNa-vaMchia-kapparukkha bhuyaNattayasAmiyu paNamiu maI hiva vaddhamANa narabhavaphala pAmiu // 10 // barhi acchai aMbAvidevi jiNabhattipavittA jA pAlai jiNabhattaloa niyamahimiNa cittA / . iNa ArAsaNatittha thuttu samarahiM paDhiUNaM je te paramappau lahaMti bhavudahi tariUNaM // 11 // - iti zrIArAsaNamahAtIrthastavanam // __ (4) jIrApallI-pArzvanAthastavana // jaya siripAsajiNiMdacaMda sivapayasuhasaMgaya jaya dharaNiMdasuriMdacaMdanaraviMdanamiapaya / jaya kallANavilAsageha tihuaNajaNatAraga jaya jIrAulipuri paiTTha bhuvaNiTThapasAhaga // 1 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. anusandhAna-66 kadalIkomala-caraNakamala-vila(lu)ThaMtanarAmara vidaliakalimalabala tamAladalasAmalataNukara / tihuyaNanayaNANaMdakaMdakaMdalaNapauhara . jaya jaya jiNavara pAsanAha maNavaMchiasuhakara // 2 // nijjiyadujjayapaMcabANamada mANaagaMjia tajjiagajjirakohajoha maimohavivajjia / jiyatihuaNasujaNajAya jaya bhavabhayabhaMjaNa jIrApallIpuripaiTTha siripAsa niraMjaNa // 3 // . hariharabaMbhapuraMdariMdudiNayarakhaMdAia . je tuha guNaaviyANaehi devattiNa mannia / tevi hu vi(ti?) huaNa-nayaNacaMda bhavaduhaparitaMtA tAva jhAyaMti [tu]ha caraNajuala sivasuha kAmaMtA // 4 // sevaMtaha dharaNarAu maNavaMchia sAhai jasa sA[sa]NabhattI(tti)raseNa duriyAri nirohai / so saraNAgayakapparakkhu(rukkha) maha saraNa pavannaha maddau riubala daya karevi payakamala vilaggaha // 5 // paI tuTThai kivi siddhavijja [kivi] niraja ja siddhA kivi kivi laddhavisuddhabuddhi kivi riddhasamiddhA / kivi [vi]lasaMti lasaMtacitta riuvagga vighAiNa pAsa pasIyasu tA mamAvi maNavaMchiadANiNa // 6 // DAiNi sAiNi khittavAla karavAla karAlA bhUA peya pisAya jakkha rakkhasa veyAlA / vijjAsiddhi sumaMtataMtadevayagahatArA savve tesi pasanna pAsa paiM je kayasArA // 7 // tuha nAmiNa ji duTThakuTThakhayarogabhagaMdara sUlajaloyarakAsasAsaaisAraviva(vi)hajara / iya nAsai sayalAhivAhidevayakayapamuhA taha uvasagga samagga huMti bhaviahaM lahu vimuhA // 8 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 tAva karaMta kaNi?kaTThadappiTTha sudulahu riugaNa naTThA riTTha tuTTha tuhaM jA na jagappahu / ghuTuM hiTThamaNeNa jeNa niyasira tuha calaNe so lakkhijjai sayalasukkhalakkhiu taha bhuvaNe // 9 // dUri karijalanalaverivAhisivasivasahara(?)takkara dujjaNaduTThanariMdaviMdaraNa tesi na bhayakara / dukkhaviNiggahaparamamaMtu jIrAulimaMDaNu je samaraMtiha tuhabhihANu duriukkarakhaMDaNu // 10 // pikkhavi dukkha sutikkha nAha saMsAra asArau tuha paNamavi caraNakamala jANAmi asArau / tA karuNAkara haNavi dukkha bhavasayabhamasaMbhavu AsivadANaM kuNasu sukkha jaMtuhaM duhiM baMdhavu // 11 // laggA saggapavaggamagi(ggi?) duggaidalaNe pAlihi pAlihi ia vayaMtaha tuha payakamale / te savve vi jiNesa pAsa paI suhasaya pAmia tA maI keNa payaggalagga avahIrasi sAmia // 12 // sAmia jaiviM na juggao mi tahavi hu vilavaMtaha maha avI(vadhI?)raNu neva juttu tuha payaNusaraMtaha / jaMtuhaM baddhapainnao si saraNAgayarakkhaNu aha guruANa painnabhaMgasama na'nnohAvaNu // 13 // pattatiloyapahutta sattu tuhaM tihuaNarakkhaNi pAsa pasIyasu desu sukkha maha vaMchiabhakkhaNi / jujjai tuha jamanannatANu niyabhicca uva(vi)kkhiu ehohAvaNu sAmiANa jaM sevagu dukkhiu // 14 // hauM saraNujjhiu hauM anANu heuM veriviNijjiu hauM bhavaduhabharatattagattu haDaM nAhiNa vajjiu / aha kiM bahu vaieNa pAsa pabhaNemi u tattaM majjha samaM bhuvaNammi natthi karuNArasUghattaM // 15 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ anusandhAna-66 tuhaM asaraNa jia saraNu deu tuhaM tANu atANaha tuhaM ripughAyagu tuhaM duhaMtu tuhaM nAha aNAhaha / jai maI dINu tumegasaraNu vilavaMta'vahIrasi tA karuNAkara pAsa duhiapAlaga kaM pAlasi // 16 // sIsu na nAmiu kassa kassa ko ko va na [pa]tthiu kaha kaha laviu na dINu vayaNu ko ko va na acciu / ko ko na ya paDivannu saraNu mai mohaduhattiNa / kiMpi na pAviu tahavi tANu maiM paiM parimuttiNa // 17 // tA[ya] tuhaM guru tuhaM mai tumeva maha gai tuhaM baMdhavu tuhaM cakura(?cakkhu?) tuhaM mAya tAu tuhaM deu dayannavu / anu apAsiu saraNajuggu jagi duhabharapIDiu . tuha ceva hu saraNaM pavannu maiM pAlihi sAmiu ||18|| maNu maha cavalasahAvu deu tuha jhANi ni(na) lINaM vayaNu visaMtulu na tava kittikaraNikkadhurINaM / bahula pamAiNa taNu vi neva tava pUyaNi siarasu(?) jai kevalakaruNAraseNa tArasi taM tArasu // 19 // jaivi na juggau hauM jiNiMda punnihiM paricattau bahu aviNau gara - avari cattu nigguNa dahatattau(?) / tahavi dayAgara saraNa pattu dINau pAlihi maI jaM juggattaNamavi bhavei paI ceva pasannai // 20 // tuha sama juggAja(ju)gga ahava duhitahena joarhi (?) je kevalakaruNAraseNa tihuaNa vidhihu pAlihiM / jo junhAmaya rayaNi kannu varisaMtu nivArii . bhuvaNaha tAvu sa uccanIu kimu ThANu viyArai // 21 // pai saMtevi tiloyatAya saraNIkayanAho jaM pikkhemi sutikkhadukkhalakkhe hamasAho / tihaaNarakkhaNadikkhiassa tava juttamiNaM to jai caMdujjalakittisAru tuha nAhu haveMto // 22 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 tA sevagajaNakapparukkha! takkhaNi maha vaMchiu dehi suhaM savvAhivAhiriuvagga nivAriu / tauM have NaM lajja pAva dAyagu kira pAmai jaM appattamaNatthiatthu jAyagu cira vilavai // 23 // avihalapatthaNa! vinnaviu ia bhattirasAgai sevagajaNapaccakkha! pAsa! saMtu? tuhaM jai / namiu bala duviha jiNiu phuriAmalakevalu jaha ta(tu)ha tulla bhavAmi siggha taha kara mai nimmala // 24 // ia nIluppala-nIlakAyakara[pasara?] niraMtara phaNipatiphaNamaNikiraNabhAra[a]cchariadiaMtara / je taI nAha thuNaMti pAsa jIrAuli saMThiu Asiva suhasiri te bhajaMti acireNukkaMThiu / tuha tha(thu)ikara nara susiri devasuMdara suha bhaMjiu sivalacchImavi bhajahiM pAsa acireNukkaMThiu // 25 // .. iti zrIjIrApallIpArzvanAthastavaH // * (5) vairAgyapreraNam ___ namo jinAgamAya // paNamavi guNasAyara bhuvaNadivAyara jiNa cauva(vI)sa vi ikkamaNi / . appuM paDibohai moha nirohai kAi bhavabhedaNavasaNa // 1 // re jIva! nisuNi caMcalasahAva, milheviNu sayala vi bajjhabhAva / navabhediya pariggahu vivihajAlu, saMsAri atthi iMdiAlu // 2 // payi putta mitta gharagharaNi jAya, ihaloiya savvi vi suhasahAya / na bii atthi koi tuha saraNu mukkha!, ikkunha sahisi tirinarayadukkha // 3 // . acchau tA dUriNa pavaragehu, niyadehu vi na hu appaNauM ehu / iNi kAraNi mana kari mUDha! pAva(bu), sasi nivaDima hosii pacchayAvu(?) // 4 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ anusandhAna-66 mana racci ramaNi ramaNIya-dehi, vs-mNs-ruhir-ml-muttgehi| .. daDhadeviratta mAlavanariMdu, gayarajjapANu hua puhavicaMdu // 5 // . ikkeNa vi Asavi purisa mattu, aha paDai jhatti siDhilevi gattu / paMcAsavi sattau jujjhi hoi, tasu kA gai tti na muNauM loi // 6 // paMciMdiya visaya pasaMgaresi, maNu vayaNu kAyu navi saMvaresi / taM vAhasi kattiya galapaesi, jaM aTTha kamma navi nijjaresu(si) // 7 // aha satta naraya tiri meru paMca, assaMkhadIvasAyarapavaMca / / bAraha nava sagga paNuttarANi, ihaloyaha vitthara niuNu jANi // 8 // cauviha kasAyavisaharaNa maMtu, jiNavayaNu suNai je punnavaMtu / / ghaNa pulaiaMgi maNi saddahaMti, sivalacchivacchi te hAru huMti // 9 // vara hari kari raha bhaDa sajjarajju, pAvijjai bhavi bhavi bhUribhajju / navi labbhai dullaha puNa pavittu, arihaMta deva guru sAhu tattu // 10 // : iya bArasabhAvaNa savaNa suhAvaNa bhaNavi eva jIvahaM sarisu (?) / dulahuu maNuyattaNu dhammapavattaNu, dasa dilRtihiM bajjarisu // 11 // iha aNAya(i)mmi saMsAri tamaNAio, Asi golesu kammehiM mucchaaio| to aNaMtAu kAlAu pAvaDDio, taM nigoyAu bhaviyavvayAkaDDio // 12 // puDhavikAyAichakkAyakAyaTThio, NaMtakAlaM ca puNa maravi tattha TThio / to akAmeNa nijariyakammaMsao, taMsi kahakahavi u[ppa]nnu mANussao // 13 // cullagAIhiM diTuMtadasadullahe, jIva! saMpatti maNuyattaNe vallahe / jaM ji jiNadhamma sAmaggi mukkhaMkarI, sajji tuha jAi saggovare maMjarI // 14 // puNavi re jIva! sAmaggi evaMvihA, annajammammi mannAmi tuha dullahA / tA pamAeNa sA kIsa vihalijjae, maNuyabhavataruha dhammapphalaM lijjae // 15 // dahai gosIsusirikhaMDa chAraMkae, chagalagahaNaTThamerAvaNaM vikkae / kappataru toDi eraMDa so vAvae, jujji visaehiM maNuyattaNaM hArae // 16 // sumiNapattammi rajjammi so mucchae, salilasaMkaMtu sasi ginhiuM vaMchae / adhiya(?)khittesu dhannAI so kaMkhae, jujji dhammeNa viNu sukkhamAvikkhae // 17 // kiM tumaMdho si? kiMvA vi dhattUrio?, ahava kiM sannivAeNa AUrio ? / amayasama dhammu jaM visa va avamannase, visayavisa[meva] amayaM va bahu mannase // 18 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 tijji tuha nANavinnANaguNaDaMbarA, jalaNajAlAsu nivaDaMtu jiya! nibbharA / payaivAmesu kAmesu jaM rajjhase, jehiM puNa puNavi naMdhAnale (?) pacci (cca) se // 19 // asurasuraramaNibhogehiM ju na tuTThao, maNuyavisaehiM kiM hosi jiya! puTThao ? 1 ittha itthaMmi jiNabhaNiyasiddhaMtao, suNasu iMgAladAhassa diTTaMtao // 20 // jima tuhaM maNuriddhirhi visayasama (mi) ddhihiMtima jai dhammammi hoi jIya / tA sivu ukkaMThio karayali siM (saM) Thio suranarasuha aNusaMgi dua // 21 // so dhannao dhannao sAlibhaddu kayavannau annavi thUlabhaddu / te saraha saraha sagarAirAya, khayariMdanariMdihiM namiyAya // 22 // appeNavi kAraNi jhatti jehiM, veraggAUriyamANasehiM / chaMDeviNu gharapuraramaNisatthu, vau ginhavi sAhiyaparamaatthu // 23 // taM puNa piyaparibhavaMtADio vi, dAliddarogasayapIDio vi / 17 no vaggisi ghaTThilakuku (ku) ruvva, acchasi gajasUyaravva ? // 24 // kiM lohai ghaDiuM hiuM tujjha jaM muNiyaiM na tuha vi taNauM (? citta taNauM ? ) gujja / jaM pattaiMpi iya maraNAiM dukkhi, no phuTTai navi lakkhei mukkhi // 25 // paMcAsavi ajiya paiM ji dukkha, aNuhavasi tAiM taM ceva tikkha / jiNi jIvakaraMbau khaddha eva sa hiMsai savilaMbau sayayameva // 26 // jaM annajammi kaluNaM ruyaMta, paI mAriu nigghiNa jaMtu haMta / taM rAgarosa jara vi hara dehi ( etAvanmAtrameva prAptamidam / )
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ anusandhAna-66 dravyaparyAyayuktiH / syAvAdacarcA - saM. muni trailokyamaNDanavijaya ___ dravya-paryAyone sambandhita aneka carcAne prastuta karatI A racanA sambhavataH mahopAdhyAya zrIyazovijayajI gaNikRta che. kRtino ekaarthii thato prArambha, viSayavastunI pasaMdagI, tarkonuM stara - A badhuM 'A racanA upAdhyAyajInI che' o vAtanI puSTi kare che. to granthagata azuddhio, nabaLI rajUAta, zailInI zithilatA - A badhA uparokta vAtanI viruddhamA jatA muddAo che. granthane samagrapaNe avalokatAM upAdhyAyajInI chApa upasatI jaNAtI nathI, paNa vAstavika nirNaya to tajjJo ja karI zake. ___A kRtinI mULa hastaprata kartAno nirNaya karavAmAM sahAyaka banI zake, paNa amane to tenI pratilipi ja maLI che. pratilipi jUnA phUlaskepa kAgaLa para karavAmAM AvI che. tenA para A mujabarnu lakhANa che : "zrIpAnasarathI muni zrIbhadraMkaravijayajIne zrAvaka bhogIlAla hAlAbhAI mAraphate mokalAvela presa kopI, poSa vadi 8 somavAreM". AmAM A pratilipine 'presakopI' tarIke oLakhAvI che, parantu vAstavamAM te atyanta azuddha pratilipimAtra che. atre tene yathAmati zuddha karIne sampAdita-prakAzita karavAno prayatna karyo che. zuddhIkaraNa lagabhaga mULa vAcanAmAM ja karI lIdhuM che. bahu thoDAka sthAne kauMsacihno prayojyAM che. granthakartA vidvAn munirAja Agamo tathA jaina zAstronA prakANDa abhyAsI haze te granthamA uddhata anekAneka zAstrapATho. parathI suspaSTa che. uddharaNonI saGkhyA ane kada banne aTaluM vadhAre che ke mULagrantha anI AgaLa jANe nAno lAge. kadAca kartAne Agamika-zAstrIya pAThonA tAtparyanuM spaSTIkaraNa ja iSTa che. uddharaNonAM sthAna ghaNI jagyAo pratilipimAM sUcavAyAM che. te granthakartAo pote sUcavyAM che ke anya koI vidvajjane te nakkI karavU agharuM che. khAsa to AvAM sthAnoo patrakramAGka apAyA che, te kaI pratanA te zodhavAnuM bAkI rahe che.. uddharaNomAM pATha yathAvat uddhRta nathI thayA, paNa temAMno bhAva sAcavIne jarUra mujabanA zabdo levAmAM AvyA che. atre mULa sandarbho tapAsIne temane yathAzakya zuddha karavAno prayatna karyo che, temaja upalabdha thayAM aTalAM mULa sthAna paNa noMdhyAM che. mULa pratamAM keTalAka sthAne TippaNI haze tathA pratanA ante TippaNyAtmaka uddharaNo haze, te pratilipi mujaba atre paNa apAyAM che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 kRtimAM anA nAmAbhidhAna pramANe dravya ane tenA paryAyone sambandhita ghaNI tArkika carcAo che. syAdvAdamAM paNa syAdvAda lAgu paDe ke nahi, dravya-paryAyasvarUpa, siddhomAM utpAdavyayadhrauvya aMge vibhinna mata, jIva ane karmano sambandha, dravyonA sva-para paryAyo A badhA vizenI carcAo rasaprada che. ___ante, AvI aka durlabha racanA prakAzamAM AvI ane ApaNA sudhI pahoMcI ano kharo yaza pUjya munivarya zrIdhurandharavijayajIne ghaTe che. AnI pratilipi atyAra sudhI teoo ja sAcavI hatI ane tenA prakAzana mATe anusandhAnane teoo ja ApI che. ane te mATe ApaNe sau temanA AbhArI chIo. ___granthanA ante puSpikAmAM AnuM nAma 'syAdvAdacarcA' jaNAvAyuM che, jyAre pratilipinA mathALe 'dravyaparyAyayukti' Aq zIrSaka che. tethI atre te banne nAmathI kRtino ullekha karyo che. aindavIyakalAgauraM', vIraM syAdvAdadezakam / natvA prakAzyate tattvaM, dravyaparyAyayauktikam // iha hi tAvajjainAnAM syAdvAdaprarUpaNA'vazyaMkartavyA, syAdvAdamantareNa vastusvarUpasyA'nupalakSyatvAt / anyavAdina ekAntaprarUpaNAM kRtvA'pi citrarUpa(pa)prAmANyaM vadanto vastuto'nekadharmapratipAdyayuktivRndaprAmANyamavatIrya pramANayanti / uktam - "syAdvAda eva sarvatra, yuktaH syAdvAdavAdinAm / teSAmekAntavAdastu, mithyAtvamiti gIyate // 40 // 2 // paDikamaNAsUtravRttau 16 patre iti prAyikaM vacanaM, na cet sarvatrA'pi syAdvAdasyA'bhISTatvAd bhavatAM, - puNyakartavyatve'vazyakRtye syAdvAdasyA'vazyaM yuktikadambasyA'GgIkAryatvAd bhavatAM pApakaraNamapi syAdvAdAntargataM mAnanIyaM syAt / pApakaraNaM tu jainAnAM sarvathA niSedhyate / na [hi?] 'syAdvAdasyA'pi syAdvAda' iti yuktiH pratya[vati]SThate, tarhi anavasthAdoSaH prasajyate / uktaM tatraiva - "syAdvAdo'pi na nirdiSTaH, pApakRtye kRtAtmabhiH / syAdvAdasyA'pi naikAnta-vAdaH syAdvAdinAM mataH // " 40 // 3 // 1. zuddham / 2. avahAre /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 etena kimuktam ? syAdvAdasya yatra yogyatA nA'sti, tatraikAntavAdo'pi na dUSaNAya / yaduktaM bhaga. za. 1 u. 3 - "atthittaM atthitte pariNamai, natthittaM natthitta(tte) pariNamai // " vyA0 - astitvamaGgulyAderaGgulyAdibhAvena sattvam / uktam - "sarvamastitva(sva)rUpeNa, pararUpeNa nA'sti ca / anyathA sarvabhAvAnA-mekatvaM samprasajyate // " . .. yathA mRdravyasya piNDaprakAreNa sattA / natthittaM- nAstitvaM paryAyAntareNA'stitvarUpe pariNamati / nAstitvamatyantAbhAvarUpa[m] / atyantamasataH sattvaM na kharaviSANavat / uktam - "nA'sato jAyate bhAvo, nA'bhAvo jAyate sataH / / asatastu kutaH siddhi-rantarikSAravindavat // " paryAyaH paryAyAntaratAM yAti, tadapi 1 prayogasA-jIvodyamena 2 visrasAabhrendradhanurvat sahajAt 3 svabhAvajIvodyamAbhyAM baddhaH paTa: jIrNaH syAd, bandhanamudyamaH(mAt) jIrNIbha[va]naM sahajAt / vRttau pa0 38, pannavaNA 5 pade vRttau [dravyAstikanayamatena] pariNAmo hyarthAntaragamanaM, na ca sarvathA vinAzaH pariNAmaH / paryAyAstikanayamatena punaH pariNamanaM pUrvasatparyAyeNa nAzaH, prAdurbhAvo'satA paryAyeNa paryAyAstikanayata iti / vastutastu vastuparicchityai dravyAdirUpeNA'sti, pararUpeNa nA'stIti sadasadvikalpajAlajalpanena syAdvAdaH bhASAvyavahArapathamavatArayituM sarvatrA'bAdhyayuktikAnAM jainAnAmiSTa eva / yatra yogyatA nA'sti saGgatimaGgati tatra syAdvAdo na syAd(diti) yuktiyuktaM syAdvAdasyA'pi syAdvAdatvam / atha kA yogyatA ? ityAha - SaNNAM dravyANAM pariNAmaparyAyeNopacArataH syAdvAdaH / uktam - "annonnaM pavisaMtA, ditA ogAha annamannassa / melaMtA vi aNiccaM, sagasagabhAvaM na vijahaMti // " [ ] 3. anyonyAbhAvena / 4. tAdAtmyAtyantAbhAvena vandhyAputro nA'sti zuddhanizcayAt / 5. vyavahAranaye / (antyaM TippaNaM kutra sambadhyate tad na jJAyate / )
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 21 tallakSaNaM - 1. ekasmin vastuni viruddhadharmadvayasamAvezaH syAdvAdaH 2. viruddhadharmadvayapratipAdanaparaH vakturabhiprAyavizeSaH syAdvAdaH 3. vastusvarUpapratipAdanaparaH zrutavikalpaH syAdvAdaH 4. anuyoga0 ekaikasmin vastuni sapratipakSAnekadharmasvarUpapratipAdanaparaH syAdvAdaH / asyArthaH - ekasmin jIvAjIvAdI viruddhaM yaddharmadvayaM nityAnityA-'stitvanAstitvopAdeyAnupAdeyA-'bhilApyAnabhilApyAdilakSaNaM tatpratipAdane- kathane pratyalaH zrutavikalpaH / syAdvAdaralAkare atrA'STAdaza doSA uddhartavyAH / vizeSAvazyake dravyalakSaNamAha - duH sattA, tasyA evA'vayavo vikAro vA dravyamavAntarasattArUpANi dravyANi / guNA rUparasAdayaH, teSAM samudAyo ghaTAdirUpo dravyam / yat paryAyayogyaM tadapi dravyaM rAjaparyAyArhakumAravat / svakIyAn guNAn paryAyAn vyApnoti tad dravyam athavA guNaparyAyavad dravyam / rAjapraznikavRttau [sUtra 199] dravyasya nityatvAt sakalakAlabhAvitvAdekarUpam / ..atha paryAyalakSaNAnyAha - paryeti- utpatti vipattiM ca prApnoti sa paryAyaH / uktam -. "anAdinidhane dravye, svaparyAyAH pratikSaNam / unmajjanti nimajjanti, jalakallolavajjale // " [ ] paryAyo dvidhA - 1. kramabhAvI 2. sahabhAvI vA / sahabhAvI guNaH, kramabhAvI paryAyaH / yathA''tmanaH sahabhAvinaH paryAyA vijJAnazaktyAdayaH, kramabhAvinaH sukhaduHkhaharSazokAdayaH paryAyAH / tasmAd dravya-paryAyayoH svarUpa[sya] bhinnatvAd vyavahAranaye bhinnAveva . dravyaparyAyau rAhoH zirovat kathaJcidbhedAbhedarUpau / nizcayanaye tu guNaguNinorabhedAdupacArAbhAvAt svataHsvarUpasya nityatvAd dravyaparyAyAvabhinnAveva / yaduktam - "Atmaiva darzanajJAna-cAritrANyathavA yateH / yat tadAtmaka evaiSa, zarIramadhitiSThati // " atha saMsArijIvAnAM utpAdavyayadhrauvyarUpaM gurulaghu agurulaghu SaTsthAna ... 1. rAjJaH praznA rAjapraznAH, te santi yasmin zAstre tad rAjapraznI[ya]nAmakam /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 patitahAnivRddhirUpaparyAyApekSayA pratisamayaM sambhavati tat sUtrAlApakena samarthayati (bhaga. za. 2 u. 1 khaMdAdhikAre) - "jIve NaM bhaMte! saaMte jIve aNaMte jIve ? khaMdayA! davvao NaM ege jIve saaMte / khittao NaM jIve asaMkhijjapaese asaMkhijjapaesogADhe, asthi puNa se aMte / kAlao NaM jIve na kadAi [na] AsI na kayAi [na] bhavissai jAva dhuve NaMtapa (niae?) sAsae akkhae avvae avaTThie Nicce, Natthi puNa se aMte / bhAvao NaM jIve aNaMtA NANapajjavA aNaMtA daMsaNaMpajjavA aNaMtA cArittapajjavA aNaMtA gurulahupajjavA aNaMtA agurulahupajjavA, natthi puNa se aMte / " tavRttiH - 'aNaMtA' ityArabhya 'iti vRttA'vityantoM'zaH lokpryaaysmbndhii| aNaMtA vaNNapajjava tti varNaparyAyAH varNavizeSAH ekaguNakAlatvAdayaH / gurulaghuparyavAH tadvizeSAH bAdaraskandhAnAm / agurulaghuparyavAH aNUnAM sUkSmaskandhAnAmamUrtAnAM vA iti vRttau / dhruva acalatvAt / niyata ekarUpatvAt / kAdAcitko'pi syAdata Aha - zAzvataH pratikSaNasadbhAvAt / sa ca niyatakAlApekSayA'pi syAdata Aha - akkhae tti akSayaH avinAzitvAt / ayaM ca bahutarapradezApekSayA'pi syAdata Aha- avyayastatpradezAnAmavya[ya]tvAt / ayaM ca dravyatayA'pi syAdata Aha - avaTThie tti avasthitaH paryAyANAmanantatayA'vasthitatvAt / kimuktaM bhavati ? nitya iti / aNaMtA NANa tti jJAnaparyAyA jJAnavizeSA buddhikRtA vA'vibhAgaparicchedAH / anantA gurulaghuparyAyA audArikAdizarIrANyAzritya / itare tu kArmaNAni(di)dravyANi jIvasvarUpaM cA''zrityeti / gurulaghuparyavAH kiyantaH ? ghanodadhi 1 ghanavAta 2 tanavAta 3 anyavAta 4 [5(?)] AkAzapratiSThitA pRthvI 6 sAgara 7 vaikriya-taijasazarIra 8-9 pudgaladravya 10 dravyakRSNalezyA 11 dravyazuklalezyA 12 audArikazarIra 13 AhArakazarIra 14 kAyayoga(gA) 15 ete / ke agurulaghavaH paryAyAH ? AkAza 1 kArmaNazarIra 2 dharmAstikAya 1. gurulaghuparyAyopetaM gurulaghu, agurulaghuparyAyopetamagurulaghu iti taijasadravyAsannaM gurulaghu, bhAvadravyAsannaM tvagurulaghu iti vizeSAvazyakezvadhiprastAve patra 13 / /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 3 adharmAstikAya 4 kAla 5 pudgala 6 jIva 7 samaya 8 karma 9 bhAva[kRSNa]lezyA 10 bhAvazuklalezyA 11 dRSTi 12 jJAna 13 ajJAna 14 saMjJA 15 kArmaNakAyayoga 16 manoyoga 17 vacanayoga 18 sAkAropayoga 19 bhramaNacitta 20 anAkAropayoga 21 paramANu 22 atItAddhA anAgatAddhA 23 rAjapraznikavRttau siddhakSetra 24 jyotiSkavimAnAdIni ete'gurulaghavaH / bhaga0 za0 1. u0 9 / tataH saMsArijIvAnAM nizcayenotpAdavyaya[vat]tvaM dravya-paryAyAbhyAM siddhm| siddhAnAM vyavahAreNa tUpacAreNaiva siddham / dravyabhAvakarmavarmanirmitAnAM sarvathA muktAtmanAmutpAdavyaya[va]ttvaM na, gurulaghuparyAyANAmabhAvAditi ced ? na, teSAmapi tatparyAyANAM sadbhAva AgamaprAmANyAt / bhaga0 zata0 1(2) udde 09(1) siddhasUtram - . "je vi ya NaM khaMdayA! [davvao] ege siddhe saaMte, khittao NaM siddhe asaMkhijjapaese asaMkhijjapaesogADhe atthi puNa se aMte, kAlao NaM siddhe sAdie apajjavasie nicce natthi puNa se aMte, bhAvao NaM siddhe aNaMtA NANapajjavA' aNaMtA daMsaNapajjavA jAva aNaMtA agurulahupajjavA natthi puNa : se aMte / " iti sUtraprAmANyAt siddhAnAmutpAdavyaya[vat]tvamiti ced ? na, siddhAntAparijJAnAt / kimucyate ? audArikAdayo gurulaghuparyAyAH vRttAvuktAste sambhavanti na siddhe, tadA jIvazabdena kiM (kasya) grahaNam tad vadantu bhavantaH / kArmaNAdikA gurulaghavaH / te hi tAdAtmyAvabhAsiparamAhlAdAkhaNDabodharUpe paramAtmani ..na sambhavanti / ucyate siddhasvarUpam - "kevalanANovauttA, jANaMtA savvabhAvaguNabhAve / pAsaMti savvao khalu, kevaladiTThIhi'NaMtAhiM // " [160] kevalajJAnopayuktA jAnanti- avagacchanti sarvabhAvaguNabhAvAn- sarvapadArthaguNaparyAyAn / prathamo bhAvazabdaH padArthavAcI dvitIyaH paryAyavAcI / sahabhAvino guNAH kramabhAvinaH paryAyAH / tathA pazyanti sarvaprakAraiH, khaluravadhAraNe, kevala.1. siddhamAzrityaitatpAThasyA'kRtAnyArthatvAt tadevArthe'numIyate / tadvRttipAThaH - jJAnaparyAyA [jJAnavizeSA] buddhikRtA vA'vibhAgaparicchedAH /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25. anusandhAna-66 dRSTibhiranantAbhiH kevaladarzanairiti panavaNA 21 pade [sUtra 64] / .. tathA anantakevalajJAnamanantaparyAyaparicchedAtmakaM jJeyAnAmAnaM syAt (mAnantyAt) / anantajJeyapazyattArUpaM darzanam / anantaparyAyAnIchA(nicchA?)rUpaM cAritram / anantagurulaghuparyAyANAM jJAtRtvenA'nantA gurulaghuparyAyAH upacArAt kArye anantA'gurulaghuparyAyAnAM(NAM) jJeyatvenA'nantAH "jANaMtA savvabhAvaguNabhAve" . iti sUtrAt / tathA cA'STakarmasamUlonmUlanenA'STau guNAH, tadAvaraNAnyaSTa karmANi, tadAvaraNakSaye sampUrNaguNabhAsaH, dIpa: kuNDakAcchAditastanmAtrAM bhuvaM prakAzayati, gRhagastanmAtramiti tatpramANam / "akkharassANaMto bhAgo niccugghADio ciTThai" tti jJAnasyA'nantatamo bhAgaH(go) nityodghATitaH, anye'zA darzanacAritrAgurulaghurUpavIryANAM tadAvRtyAvRtAH / jJAnasyopalakSaNaM cAritrAdInAm / sakalajJAnAvaraNakSayAt sakalavastvavabhAsi jJAnaM(na)guNaH 1 darzanAvaraNakSayAd yugapad darzanaguNaH 2 vedanIyakSayAdavyAbAdhaguNaH 3 mohanIyakSayAt kSAyikasamyaktvacAritraguNaH 4 AyuHkSayAdakSayasthitiguNaH 5 nAmakarmakSayAdaudArikAdizarIropAGgagurulaghuparyAyakSayAdarUpiguNaH 6 gotrakSayAdagurulaghuguNaH, gururuccairgotraM laghurnIceotraM tadatyantAbhAvaguNaH 7 antarAyakSayAt samagravIryasphuraNam 8 / uktam - "iha nANadasaNAvaraNa-veamohAunAmagoANi / vigdhaM kammaTThakkha(kha)e, aTTha guNA huMti siddhANaM // 1. anantaM kevalajJAnaM, jJAnAvaraNasaMkSayAt / / anantaM darzanaM cA'pi, darzanAvaraNakSayAt // kSAyike zuddhasamyaktve, cAritramohanigrahAt / (zuddhasamyaktvacAritre, kSAyike mohanigrahAt - guNasthAnakramArohaH) anantasukhavIrye ca, vedyavighnakSayAt kramAt // AyuSaH kSINabhAvatvAt, siddhAnAmakSayA sthitiH / nAmagotrakSayAt(devA')mUrtAnantAvagAhanA // iti senaprazne 88 // 2.3. nA'jJAtaM zraddhIyate nA' zrutaM samyaganuSThIyate iti kramaH tatraiva (ThANAM vR0) patre 16 /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 25 nANaM ca daMsaNaM ceva, avvAbAhaM taheva sammattaM / akkhayaTThii arUvI, agurulaghuvIriaM havai ||" ityanuyogadvAre bahu vaktavyam 19 patre kSAyikatvAnnityAzrayitvAnnityA guNAH / guNaguNinorabhedatvaM nizcayataH apracyutAnutpannasthiraikarUpatvaM (rUpaM) nityatvaM trikAle'pyekarUpaM vA; tarhi nityAnAmeSAM paryAyatvaM [na] sambhavanti (ti) / te hi kramabhAvinaH pariNAminazca / satyaM, sarvasaMsAra(ri)paryAyebhyaH pazcAtkrameNodbhUtAH (tA) jJAnAdiparyAyAH pariNAmina:(na) AtmanyabhedarUpA:(pA) nityAH, jJeyatApazyatA (ttA) diguNAnAM nityatvAt / . 6 / aparaM siddhAnAM jJAnaM sarvadA sarvaguNaparyAyavatparicchedarUpaM nityAnityaM bhinnAbhinnaM buddhikRtaM (tam), AkAzabaddhastu gatyA (AkAzavad vastugatyA?) 'nityameva 2(?) / tathA sarvavastuyugapatparicchedarUpaM nityaM 2 ( ? ) / AtmasthiratArUpaM sarvavyApArAnI (ni) cchArUpaM cAritraM kSAyikaM nityam 3 / anantAnAM gurulaghuparyAyANAM tanmayapariNamanAbhAvena pratibhUtvagrAhakazaktirUpaparyAyAvikalakalAprakaTanodbhUtaparamAhlAdarUpaM niraJjanamarUpitvaM siddham 4 / agurulaghu ( gurulaghu ? ) - paryAyANAmabhAvAdagurulaghutvaM nityam 5 / vighnAbhAvenA'vikalavIryollAsaH nityaH nizcayato'nAdyaparyavasitatvameSAM siddhAnAM nizcayataH syAdvAdasya yogyatAyA abhAvAdutpAdavyaya[vat]tvaM durghaTameva / teSAM syAdvAde manyamAne muktA'muktAH (muktA amuktA) doSamuktA doSayuktA jJAnino'jJAninazceti pratibandIyuktyA sAGkhyamatavat(d) mukto'muktazcA''tmA syAd bhavatAM jainAnAmapIti sapratipakSAnekadharmasamAzrayaH syAdvAdaH pUrvaprapaJcita eva / tata upacArAt sAMsArikaparyAyAnAM(NAM) jJeyatvalakSaNapariNamanena navapurANAdikartA kAlaH tatparyAyasamayakSaNalavamuhUrtavadanitya itivat siddhaM siddhAnAmutpAdavyaya[vat]tvam / atha kecana siddhajIvasya syAdutpAdavyaya [ vat ] tvaM yathA pudgalasya "egaguNakAlae duguNakAlae saMkhijjaguNakAlae evaM hINe vi" iti siddhAntamatamaGgIkRtya manyante, tat siddhAntAbhiprAyAparijJAnAt / tAvat pudgalasya zabdArtho vicAraNIyaH / pUraNagalanadharmaH pudgalaH / yataH pUraNagalanasvabhAvayogyatA pudgale eva, 'aNaMtA vaNNapajjavA jAva gaMdharasaphAsasaMThANapajjavA', varNA ekaguNakA [la]
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 tvAdayaH / jIvastu "avaNNe agaMdhe arase aphAse" iti prajJApanAyAM vyktmev| yathA - dharmAstikAyasya calanaguNaH 1 adharmAstikAyasya sthitiguNaH 2 AkAzasyA'vakAzaguNaH 3 kAlasya vartanAguNaH 4 jIvasyopayogaguNaH 5 pudgalasya grahaNaguNaH 6 / grahaNaM paraspareNa bandhanaM jIvenai(vasyau)dArikAdibhiriti vRttau bhaga0 zata0 2 udde0 1 / grahaNasAhacaryAnmocanamapi / tena pUraNagalanadharmA pudgalaH siddhaH / tathA ca pudgalasyaikaguNakAlatvAdayaH sAdayo'paryavasAnA bhavanti / dravyArthikanaye siddhaguNaparyAyAstAdAtmyarUpAH svasvarUpA eva / yathA katakakSodena samalajalasya malasyA'dhobhAvena svAbhAvikI svacchatA / asata utpAdAbhAvAd vyomAravindavat / tataH svarUpataH siddhAnAmutpAdavyaya[vat]tvaM du - tvameva / atha jIvakarmaNoranAdisambandhAd jIvasya svabhAvazakti-vibhAvazaktidvayaiH(zaktI) sadaiva' sarvatra' sahacAriNyau bhavata iti manyante ke'pi / tadayuktaM siddhAntAbhiprAyAparijJAnAt / nityasahajAnandaikAkhaNDAmRtarasamaya AtmA svabhAvasthaH / azuddhapariNAmo hi mohanIyAdikarmaparamANusaMyogajanyo vibhAvaH spaSTa eva / tato virodhavyAghAtazaGkugaNAvakAza eva / taduktaM paramAtmaprakAzavRttau - "AtmA zuddhadravyAthikanayena zuddho'pi. san anAdisantAnAgatajJAnAvaraNIyAdikarmabandhapracchAditatvAd vItarAganirvikalpasahajAnandaikasukhAsvAdamalabhamAno vyavahAranayena traso vA sthAvaro vA bhavati, tena jagatkartA bhaNyate / nA'nyaH ko'pi parakalpitaH paramAtmeti ayameva zuddhAtmopAdeyaH // " - 40 gAthA "dravyArthikanayena bhAvAbhAvarahito vItarAganirvikalpasadAnandaikasvabhAvasamAdhinA jinavarairdehe'pi dRSTaH // " - 44(43)gAthA "nizcayanayena karmaiva bandhaM ca mokSaM ca karoti, na tvAtmA kimapi, nityatvAt, nityasyA'kiJcitkaratvAt / yadyapyanupacaritAsadbhUtavyavahAreNa dravyabandhamazuddhanizcayena bhAvabandhaM mokSaM ca karoti, tathApi na zuddhapAriNAmikaparamabhAvagrAhakena(Na) zuddhanizcayena karoti // " - 65 gAthA "vyavahAreNa jIvasya bandhamokSau staH, nizcayena mokSo nA'stIti cet 1 sarvakAlam / 2. muktAvasthAdau / 3. anaadisNyogaanmohaadeH|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 . tadarthamanuSThAnaM vRthA / tatrottaraM - mokSo hi bandhapUrvakaH / sa zuddhanizcaye nA'styato mokSo'pyAtmano nA'sti / yadA zuddhanizcayena bandhaH, tadA sarvadaiva bandha eva // " - 69(68) gAthA / ___ "chadmasthAnAM sattAvalokanadarzanapUrvakaM jJAnaM bhavati tatra darzanacatuSTayamadhye dvitIyaM yadacakSurdarzanaM mAnasarUpaM nirvikalpaM bhavyasyaiva mohasya cAritrasya kSaye kSayopazamopazamalAbhe sati zuddhAtmAnubhUtirUpaM vItarAgasamyaktvaM zuddhAtmAnubhUtidhyAnena sahakArikAraNaM bhavati bhavyasyaiva, na tvabhavyasya, nizcayasamyaktvacAritrA bhAvAt // " - 61(?) gAthA "citte baddhe baddho, mukke mukko tti natthi saMdeho / appA vimalasahAvo, mayalijjai mayalae citte // " - 65(?) gAthA atha kecana vadanti - yadAtmA'zuddhatvena pariNamatItyullekhena kathaM nA''tmano'zuddhapariNAmo'pyAtmasvabhAva iti / tanna, svabhAvasya paryAyaH pariNAmo na bhavati / yaduktaM bhagavatyAM 12 zate udde0 2 - "bhavasiddhiyattaNaM bhaMte! jIvANaM kiM sabhAo pariNAmao ? jayaMtI! sabhAvao na pariNAmao // " etadvRttiH - "sabhAvao tti svabhAvataH pudgalAnAM mUrtatvavat / pariNAmao tti pariNAmenA'bhUtasya bhavanena puruSasya tAruNyavat / " iti / etena svabhAvaH jIvasahacAri(ya)viSvagbhAvasambandhena sarvadA'nutthAnarUpaH, pariNAmastu paramANusaMyoga-janyotthAnarUpaH / - panavaNAyAM 5 (13) pade pariNAmo hyarthAntaragamanam / tacca saMyogavizeSaH saMyogajanyopAdhiH / yathA nIropari bubudaH nIrapariNAmaH kathaM zuddhapariNAmaH(?) .sa zuddhasvabhAva iti sa tu kathanamAtraM yathA jIvasya bhavyatvaM svabhAvataH, na pariNAmata ityalaM prasaGgena / [siddha] siddhAnAM svato notpAdavyaya [iti]| 1 tato jAtaM jIvakarmaNoranAdisaMyogajanyapariNAmopAdhitvam / yaduktaM ThANAMgavRttau - 'egabaMdhe'tti bandhanaM bandhaH sakaSAyatvAd, dravyato bandho nigaDAdiH, bhAvataH karmaNA / ' ... 1. prApaNam / 2. bhavyatvaM siddhigamanakAraNaM, na tvanyat kiJcit / tatra satyapi bhavyatve siddhigamanakAraNe kiyatA kAlena nirlepa ? iti bhagavatIvRttau zate 12 u0 2 / atra yuktibhavyAbhAvo'bhavyaH svabhAvaniSedhaH / [spaSTatvArthaM jijJAsubhivRttireva draSTavyA / ]
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ . anusandhAna-66 nanu bandho jIvakarmaNoH saMyogA(go')bhipretaH / sa khalvAdimAnAdirahito vA syAditi kalpanAdvayam / tatra yadyAdimAniti pakSastadA ki pUrvamAtmA pazcAt karma 1 atha pUrvaM karma pazcAdAtmA 2 uta yugapat karmAtmAnau saMprasUyetA 3 miti trayo vikalpAH / tatra na tAvat pUrvamAtmasambhUtiH sambhAvyate nirhetukatvAt, kharaviSANavat / akAraNaprasUtasya vA'kAraNata evoparamaH syAt / athA'nAdirevA''tmA tathA'pyakAraNatvAnnA'sya karmaNA yoga upapadyate nabhovat / athA'kAraNe'pi karmaNA yogaH syAt tarhi sa muktasyA'pi syAditi / athA'sAvAtmA nityamukta eva tarhi kiM mokSajijJAsayA, bandhAbhAve ca muktavyapadezAbhAva evA''kAzavaditi / nA'pi karmaNaH prAk prasUtiriti dvitIyo vikalpaH saMgacchate, karturabhAvAt / na cA'kriyamANasya karmavyapadezo'bhimataH / akAraNaprasUtezcA'kAraNata . evoparamaH syAditi / yugapadutpattilakSaNaH tRtIyaH pakSo'pi na kSamaH, akAraNatvAdeva / na ca yugapadutpattau satyA'mayaM kartA, karmeda miti vyapadezo yuktaH, svyetrgovissaannvt| athA''dirahito jIvakarmayoga iti pakSaH / tatazcA'nAditvAdeva nA''tmakarmaviyogaH syAt / yaccA''dirahitajIvakarmayoge'bhidhIyamAne'nAditvAnnA''tmakarmaviyoga iti, tadayuktamanAditve'pi saMyogasya viprayogopalabdheH / jaha kAMcaNovalasaMjogo'NAdisaMtaigayA(o) vi / vocchijjai sovAyaM taha jogo jIvakammANaM // tathA'nAdeH santAna[sya] vinAzo dRSTaH, jIvA(bIjA)GkurasantAnavat / ___annayaramaNivvattiya kajjha bIyaMkurANa jaM vihiyaM / taccha(ttha)hao(?) saMtAno(No) kukkuDiaMDAiyANaM ca(va) // anAdibandhasadbhAve'pi mokSo bhavatIti 11 patre sthAnAGgavRttau // kecid vadanti - jIvasya dvau svabhAvau zuddhAzuddharUpau / zuddhena mokSaH, azuddhena saMsAraH ityapi na, tayoranyonyaM virodhAt, zItAtapayoriva, jIve na
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 ghaTa(Te?)te / yathA cetanAcetanasvabhAvau svarUpata ekasthAne'ghaTamAnavat / saMsArasya naranArakAdiparyAyaH svabhAvaH, jIvasya ca zuddhacaitanyasvabhAvaH, tayorekatrA'vasthAnaM durghaTam / ___ yathA zuddhahemnaH dvivyAdyazuddhabhAgajoTakayukte hInahInatarAdimUlyaM sambhavati / yathA [yathA] zuddhaM tathA tathA mUlyamadhikAdi syAt / sIsakasaMzodhitasyA'zuddhabhAgapRthagbhAvena zuddhasvabhAvaM sat zuddhameva hema bhavati / tathA jIvo'pyazuddhasaMyogajanyopAdhipariNAmapariNato'pyazuddhanizcayena naranArakAdiparyAyapariNato'zuddha eva / yadA tu jJAnakriyAsIsakaprAyasaMzodhito jIvo'nAdisaMyogadUrIkaraNe mUlasvabhAva eva / yathA dvayoraGgulyoH saMyoge naSTe'GgulI tiSThatIti(ta iti)| dazavaikAlikazrIhAribhadrIvRttau 22(62) patre - pariNAmaprapaJcaH(?) nityAnityaikAntapakSavyavacchedenA''tmAnaM pariNAminamabhidhitsurAha - evaM sato jIvassa vi, davvAdI saMkamaM paDuccA o / pariNAmo sAhijjati paccakkheNaM parokkhe vi // pUrvArdhaM pUrvavat / pazcArddhabhAvanA punariyam - na hyekAntadRSTA'pi dravyAdisaGkrAntirdevadattasya yujyate ityatastadbhAvAnyathAnupapattyaiva pariNAmasiddhiH / uktaM ca - . "nA'rthAntaragamo yasmAt sarvathaiva nacA''gamaH / pariNAmaH pramAsiddha I(i)STazca khalu paNDitaiH // "ghaTamaulisuvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zokapramodamAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // "payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAd vastu trayAtmakam // " nitya AtmA'nAdipariNAmabhAvAditi svabhAvato'nAjjha(dya)mUrtapariNAmitvAt I(i)ti gAthArthaH / ... "esa NaM bhaMte! jIve tItamaNaMtaM sAsayaM [samayaM dukkhI samayaM adukkhI] samayaM dukkhI vA adukkhI vA puci ca NaM karaNeNaM aNegabhAvaM aNegabhUtaM - pariNAmaM pariNamati / aha se vedaNijje(NNe) nijjiNe bhavati / tao pacchA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 anusandhAna-66 egabhAve egabhUte siyA ? haMtA go0 ! esa NaM jIve jAva egabhUe siyA, evaM paDuppannaM sAsayaM samayaM, evaM aNAgayamaNaMtaM sAsayaM samayaM // " - bhaga0 za0 14 u0 4 / - vRttau jIvasvarUpaM nirUpayannAha - "esa NaM bhaMte! jIve tti / eSa pratyakSo jIvo'tIte'nante zAzvate samaye samayamekaM duHkhI duHkhahetuyogAt samayaM cA'duHkhI sukhI(kha)hetuyogAd babhUva, samayameva [ca] duHkhI vA'duHkhI vA, vA-zabdayoH samuccayArthatvAd duHkhI ca sukhI ca taddhetuyogAt / na punarekadA sukha-duHkhavedanamastyekopayogatvAjjIvasyeti / evaMrUpazca sannasau svahetutaH kimanekabhAvaM pariNAmaM pariNamati punazcaikabhAvapariNAmaH syAt ? iti pRcchannAha - puvi ca NaM karaNeNaM ityAdi / pUrvaM ca ekabhAvapariNAmAt prAgeva karaNena kAlaH(la)svabhAvAditikA(dikA)raNasaMca(va)litasa(ta)yA zubhAzubhakarmabandhahetubhUtayA kriyayA'neko bhAvaH paryAyo duHkhitatvAdi(khitvAdi)rUpo yasmin sa tathA / tamanekabhAvaM pariNAmamiti yogaH / aNegabhUyaM ti anekabhAvatvAdevA'nekarUpaM pariNAma- svabhAvaM pariNamai tti atItakAlaviSayatvAdasya pariNatavAnprAptavAnI(ni)ti / "aha se tti / atha ta[d] duHkhitatvAjjha(dya)nekabhAvahetubhUtaM veyaNijja tti vedanIyaM karma upalakSaNatvAccA'sya jJAnAvaraNIyAdi vA(ca) nirjIrNaM- kSINaM bhavati / tataH pazcAt egabhAve tti eko bhAvaH sAMsArikasukhaviparyayAt svAbhAvikasukharUpo yasyA'sAvekabhAvo'ta eva ekabhUta- ekatvaM prAptaH siya tti babhUva karmakRtadharmAntaravirahAdI(di)ti praznaH / ihottarametadeva / evaM pratyutpannAnAgatasUtre'pI (tre apI)ti / " / panavaNAyAM vizeSapade 5me paryAyAdhikAraH - "jIvapajjavA ya ajIvapajjavA ya / jIvapajjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA aNaMtA ? go0! no saMkhejjA no asaMkhejjA aNaMtA / se keNadveNaM bhaMte / aNaMtA ? goo! asaMkhijjA NeraiyA asurA nAgA puDhaviAuteuvAukAIyA aNaMtA vaNassaIkAiyA asaMkhA biticauridiyA maNussA vaMtarA joisiA vemANiA aNaMtA siddhA sa(se) teNadveNaM go0! aNaMtA pajjavA [sUtra 103] // " / vRttiH - "tatra paryAyA guNA vizeSA dharmA ityanarthAntaram / audayi
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 31 kAdayazca jIvAzrayAstato jIvaparyAyA eva gamyate(nte) / audayiko bhAvaH pudgalavRttirapi / sambandhaparimANa(NA)vagamAya pRcchati - 'jIvapajjavA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA ?' ityAdi / vanaspatisiddhavarjA nairayikAdayo'saGkhyeyAH, manuSyetva(Sva)saGkhyeyatvaM saMmUcchimApekSayA, vanaspatayaH siddhAzcA'nantAstataH paryAyiNAmanantatvAt paryAyA anantAH / " "neraI(i)yANaM bhaMte! kevai(i)yA pajjavA ? goo! aNaMtA / se keNadveNaM bhaMte!, goo! neraiyAe neraI(i)yassa davvaTThayAe tulle paesaTThayAe tulle uggAhaNaTThayAe siya hINe siya tulle siya abbhahie Thiie siya hINe siya tulle siyamabbhahINa(abbhahie) [sUtra 104] / etadRttiH - "kenA'bhiprAyeNa bhagavataivaM nirvacanamavAci - nairayikA(ko) nairayikasya dravyArthatayA tulya iti ? ucyate - ekamapi dravyamanantaparyAyametanyAyapradarzanArtham / nArakajIvadravyamekasaGkhyAkaM nairayikasya dravyArthatayA tulyaH / paesaTThie tti nArakajIvadravyaM lokAkAzapradezapramANapradezamiti nArako nArakasya tulyapradeza evA'rthaH / dvividhaM dravyaM - pradezavadapradezavacca / tatra paramANurapradezaH, dvipradezAdikaM pradezavat / etaddvayaM pudgalAstikAye eva / zeSANi dharmAstikAyAdIni dravyANi niyamAssa(tsa)pradezAni / 'uggAhaNayAe tti siya hINe' ityAdi / nairayiko'saGkhyAtapradezo'parasya nairayikasya tulyapradezasya avagAhanaM- zarIrocchyaH sa evA'rthaH / tathA siya hINe tti syAcchabdaH prazaMsA'stitvavivAdavicAraNA'nekAntasaMzayapraznAdiSvartheSu / atrA'nekAntajjhoti(dyota)kasya grahaNam / syAddhIno'nekAntena hIna ityarthaH / syAttulyo'nekAntena tulyaH / syAdabhyadhiko'nekAntenA'bhyadhikaH / kathamiti ceducyate - yasmAd vakSyati - ratnaprabhAyAM nairayikANAM bhavadhAraNIyazarIrasya jaghanyenA'vagAhanAyA aGgalasyA'saGkhyeyo bhAga utkRSTataH 7 dhanUMSi 3 hastA 6 aGgulAni / uttarottarAsu pRthvISu dviguNadviguNaM yAvat saptamapRthvInairayikANAM jaghanyato'vagAhanA'GgulasyA'saGkhya(khyeyo) bhAgaH, utkRSTataH 500 dhanuHzatAni / tatra jai hINeti catuHsthAnapatitaM jJeyam / Thii(I)e siya hINe siya tulle siyamabbhahie tti / evamekanArakasyA'paranArako(kA)pekSayA dravyato ... dravyArthatayA pradezArthatayA ca tulyatvamuktam / kSetrato'vagAhanaM prati hInAdhikatvena
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32. anusandhAna-66 catuHsthAnapatitatvam / kAlato'pi sthitito hInAdhikatvena catuHsthAnapatitatvam / " "kevalanANI maNUse kevalanANissa maNUsassa davvaTTayAe tulle padesaTTayAe tulle uggAhaNaTThAe cauThANavaDie ThiIe tiThA (TThA) NavaDie vaNa (na) rasagaMdhaphAsapajjavehiM chaThA(TThA)NavaDie kevalanANapajjavehiM kevaladaMsaNapajjavehi ya tulle // " [ sUtra - 116] vRtti: - " kevalajJAnasUtre tu ogAhaNaTThAe tti kevalI (li) samudghAtaM pratItya / kevalisamudghAtagataH kevalI zeSakevalI (li)bhyo'saGkhyeyaguNA[dhikA]vagAhanaH, tadapekSayA zeSAH kevalI (li)no'saGkhyeyaguNahInAvagAhanAH, svasthAne tu zeSAH kevalinastristhAnapatitA iti / sthityA tristhAnapatitatvaM saGkhyeyavarSAyuSkatvAt / [ itaH paraM pannavaNA 5 padagata matijJAnAdeH paramANupudgalasya ca paryAyaparimANasambandhisUtrANi savRttikAni yathAvaduddhRtAni santi / tAnyatra na mudritAni - saM0] tathA matijJAnamabhavyAnAM nA'sti / gai 1 iMdiya 2 kAe 3 joe 4 vee 5 kasAya 6 lesAsu 7 / sammatta 8 nANa 9 daMsaNa 10 saMjaya 11 uvaoga 12 AhAre 13 // bhAsaga 14 paritta 15 pajjatta 16 suma 17 sannI 18 a hoi bhava 19 carime 20 / AbhiNibohiyanANaM maggijjaI esu ThANesu // matijJAnaM caturgatau prApyate 1 / paJcindriyeSveva prApyate / dvIndriyAdayo'samyaktvA, matyajJAnameva labhyate 2 / trasakAyeSveva matijJAnam, ekendriyatvena mithyAtvana utpadyante 3 / manovacanakAyatrikayogeSveva matijJAnaM prApyate, ekadvikayogayoge tu matyajJAnameva 4 / vedatraye'pi matijJAnam 5 / dvAdazakaSAye'nantAnubandhi 4 varjite matijJAnaM prApyate 6 / padmatejaH zuklalezyAsu matijJAnaM prApyate 7 / samyaktvavato matijJAnam 8 / matizrutAvadhimana: paryaveSu matijJAnaM, natu kevalajJAne vyucchinnaM matijJAnam 9 / cakSurdarzanAdi 4 viSaye(?) matijJAnam 10 / cAritriNo nizcayena matijJAnam 11 / sAkAre'nAkAre matijJAnam 12 / yasmin -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 samaye AhAra karoti tatrA''hArakaH, bhavAntare vakragatyAdau anAhArakaH, tatrA''hArakino matijJAnaM prApyate, anAhArakino matijJAnaM na labhyate 13 / bhASakasya matijJAnaM labhyate 14 / pratyekazarIriNo matijJAnaM prApyate, sUkSmANAM tu na 15 / paryAptAnAM matijJAnaM, na tvaparyAptAnAm 16 / [bAdarANAM matijJAnaM, na tu sUkSmANAm 17 / ] saMjJinAM matijJAnaM, na tvasaMjJinAm 18 / bhavyAnAmeva matijJAnaM prApyate, na tvabhavyAnAm 19 / anante'pi kAle yo mokSaM yAsyati sa caramazarIrI, tasya matijJAnam, anye bhavyatve'pi sAmagyaprApaNadoSeNa mokSaM na yAsyanti te'caramAsteSAM matijJAnaM na prApyate / uktam - "sAmaggIabhAvAo vavahArarAsIappe(ppa)vesAo / bhavvA vi te aNaMtA je siddhisuhaM na pAveMti // " 20 dvArairmatijJAnasya satpadaprarUpaNA kRtA AvazyakapIThikAyAm / "maiNANapajjavA suanANapajjavA ohiNANapajjavA maNapajjayaNANapajjavA kevalanANapajjavA / " [bhaga0 za0 8 u0 2] tadvRttiH - "paryAyadvAre kevaiyA [ityAdi] / matijJAnasya paryA(ya)vAvizeSA(Sa)dharmA-abhinibodhikajJAnaparyava:(vAH) / te ca dvividhA(:) svaparaparyAya: bhedAt / tatra ye'vagrahAdayo mativizeSAH kSayopazamai(ma)vaicitryAt te svaparaparyAyAH (svaparyAyAH), te cA'nantAH / katham ? ekasmAdavagrahAderanyo'vagrahAdiranantabhAgavRddhyA vizuddho'nyastvasaGkhyeyabhAgavRddhyA'paraH saGkhyeyaguNavRddhayA / saGkhyAtasya saGkhyAtabhedatvAdanantA vizeSAH tajjJeyasyA'nantatvAt pratijJeyamathavA matijJAnamavibhAgapalicchedairbuddhyA chidyamAnamanantaM khaNDaM bhavatItyevamanantAstataparyAyAH / ye padArthAntaraparyAyAste tasya paraparyAyAH, te ca svaparyAyebhyo'nantaguNAH, pareSAmanantaguNatvAt / nanu yadi te paraparyAyAstadA tasyeti vyapadeSTuM na yuktaM, parasambandhitvAt / atha te tasya, tadA na [para]paryAyAste vyapadeSTavyAH, svasambandhitvAt / atrocyate - yasmAt tatrA'sambaddhAste tasmAt teSAM paraparyAyavyapadezaH, yasmAcca * te parityajya-mAnatvena tathA svaparyAyANAM 'svaparyAyA ete' ityevaM vizeSaNahetutvena 'ita ArabhyA'sminnuddharaNe bahvI pAThacyutiH / abhyAsArthinA vRttirdraSTavyA - saM. /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 ca tasmi-nnupayujyante tasmAt tasya paryavA iti vyapadizyante / yathA'sambaddhamapi dhanaM svadhanamupayujyamAnatvAditi / anantAH zrutajJAnaparyAyAH svaparabhedAd dvedhA / tatra svaparyA[yA] ye zrutajJAnasya svagatA akSarazrutAdayo bhedAste cA'nantAH, kSayopazamavaicitryaviSayAnantA (ntyA) bhyAM zrutAnusAriNAM boddhA(dhA)nAmanantatvAt / [para]paryAyAstvanantAH sarvabhAvAnAM prati[tI]tAH / - ye manaHparyayajJAnasya kevalajJAnasya [ca] svaparyAyA ye svAmyAdibhedena svagatA vizeSAste cA'nantA anantadravyaparyAyaparicchedApekSayA'vibhAgapalicchedApekSayA ceti / alpabahutve matizrutAvadhimanaHkevalAnAM kevalajJAnaparyAyA anantaguNAH, sarvadravyaparyAyaviSayatvAt tasyeti bhagavatIzatake 8 uddezaH 3(2) AtmA 8 adhikAraH (?) / bhagavatIzatake 12 uddeza 10 // iti zrIsyAdvAdacarcApramANaM samAptam / granthAgraM 360 // TippaNAtmakAnyuddharaNAni patra-1 * pravacanoDDAharakSaNArthaM gurulAghavaparyAlocanena mRSA bhASamANaH sAdhurArAdhaka eva / "saccameyaM bhAsajAyaM bIyaM mosaM taIyaM saccAmosaM cautthaM asaccAmosaM / iccAi cattAri bhAsajjAyAI AuttaM bhAsamANe ArAhae No virAhae / " (prajJA0 bhASA pada 11) * paryAyA guNA dharmA vizeSA ityanarthAntaram / audayikakSAyopazamika kSAyikaupazamikA jIvaparyAyAH / audayikabhAvaH pudgalavRttiH / pannavaNA 5 pade / patra-4 * "jIve NaM bhaMte! iMdiAI paDucca [kiM poggalI] poggale ? goo! jIve
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 poggalI vi poggale vi / neraie poggalI vi poggale vi / siddhe No poggalI tti / " (bhaga0 za0 8 u0 10) vRttiH - "pudgalAH zrotrAdirUpA vidyante yasyA'sau pudgalI / puggala tti pudgala iti saMjJA jIvasya tatastadyogAt pudgala iti // " caramAH caramabhavavanto bhavyavizeSA ye setsyanti te caramA tadviparItA acaramA abhavyAH siddhAzca / kAyasthitisUtre caramo'nAdisaparyavasitaH / acaramo dvidhA - anA0.... -x
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 zrIpArzvanAthasamasaMskRtastavaH - saM. muni dharmakIrtivijaya gaNi A padanA racayitA kharataragacchapati zrIjinacandrasUrijInA ziSya zrIsamayarAjamuni che. A stavananI prata saM. 1635mAM lakhAyelI hovAne lIdhe tenI racanA saM. 1635nI sAlamAM athavA te pUrve thaI haze. jhulaNA chandamAM ke prabhAtiyAnA DhALamAM racAyelI A geya kRtimAM judAM judA vizeSaNo dvArA pArzvanAthaprabhunA guNonuM varNana karavAmAM Avela che. chellI gAthA 'harigIta'mAM che. sattaramA zatakamAM ja lakhAyelI 4 pAnAnI pratamAM cothA patramA A racanA lakhAyelI che. A pratanI jeroksa nakala pU. muni zrIdhurandharavijayajI ma. taraphathI prApta thaI che. vimalakulakamalaravikiraNanarapuMgavaM devadevaM susevAmi vAmAbhavaM / nIrakaNahIraharahAramahimAravaM malayamaMdaramahAsAradhIraM navaM // 1 // bhinnasaMsArasaMsaraNabahukAraNaM chinnachalabaMdhabhavabhogajalatAraNaM / bhImabhayabhUmiruhamattavaravAraNaM kalahakalikAlabhAvArigaNavAraNaM // 2 // kamalakomalamahAkAyaguNaparimalaM mohaharamiMdudalabhAlanissamabalaM / maMgamaMgalamahAvallisuMdarajalaM mUlamAyArasAdAradAruNahalaM // 3 // siddhiramaNIvaraM siddhanarakuMjaraM nIramaNarogasaMbhogaguNasuMdaraM / jIvasaMdehasaMdohadavasaMvaraM naMdikaranIlamaNitAladalasaMcaraM // 4 // *
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 37 cAruvaMdAruvAsavasurAsuranaraM garimagaMbhIrasAgaranirAmayagaraM / mArighorAricorAvalIbhayaharaM ___ nIramaNiraMgabahubhaMgamAyAvaraM // 5 // bhaMdavaravAriruhakharakiraNabaMdhuraM rAgahiMsAmahAtarutaruNasiMdhuraM / kunayakarikesariNamidirAmaMdiraM buddhisusamiddhamaMcAmi damicaMdiraM // 6 // iti bhAvasuMdara natapuraMdara! pArzvajina! tava varNanA samasaMskRtAcalavacanaracanairvyaraci rucirAkarNanA / gaNadhArizrIjinacaMdrasUrIzvarapadAmbujasevinA . munisamayarAjavineyakenA''nandadA bahubhAvinA // 9 // iti zrIpArzvanAthasamasaMskRtastavaH samAptaH // saMvat 1635 varSe azvayugmAse vijayadazamyAmalekhi paM0 nayakamalagaNivAcanArtham ||shriiH|| -x
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 zivamaNDanagaNiviracitam vAgaDapar3hapuramaNDana-AdinAthastavanam - saM. amRta paTela . [noMdha : zrIsomasundarasUrijInA praziSya ratnazekharasUrinA ziSya zivamaNDanagaNi dvArA A 24 padyanuM vAgaDapadrapuramA birAjamAna zrIAdinAtha prabhunuM stavana racAyuM che. kartAo ante karelA ullekhanA AdhAre temane potAnA gurubhagavanta tathA lakSmIsAgarasUrisomadevasarijI para UMDo AdarabhAva haze te dekhAI Ave che. te sivAya kartA aMge koI vizeSa hakIkata upalabdha thatI nathI. 'vAgaDapadrapura' o pATaNa pAse AvekheM 'vAgaDoda' hoI zake ? tyAM gopAla saGgapatio potAnA cha bhAIo sAthe AdIzvaranI pratimA padharAvI hatI tevI zloka 13mAM noMdha che.. ___ kRtinAM prathama 23 padyo bhujaGgaprayAtavRttamAM ane antima zloka zArdUlavikrIDita chandamAM che. kRtinA pratyeka padyamAM kartAnI vidvattA, kavitvazakti ane bhagavadbhakti jhaLake che. prAsAnuprAsane lIdhe kAvya ramaNIya banyuM che. ___ lAlabhAI dalapatabhAI jJAnamandiranA hastapratasaGgrahagata lA.da.bhe.sU. 3284 kramAGkanI saM. 1520mAM prAyaH kartAnA ziSyanA hAthe lakhAyelI 2 pAnAnI pratanA AdhAre kRtinuM sampAdana thayu che. prastuta kRtinI paM. zrIamRta paTele svahaste lakhelI pratilipinA AdhAre yathAmati saMzodhanapUrvaka atre A kRti prakAzita thaI che. mULa prata maLe to haju vadhAre zuddhIkaraNane avakAza che. -.] jayazrInivAsaikagehaM stuve'haM, jagatpUritehaM suvarNAbhadeham / yugAdIzadevaM zriyAM vAsudevaM ___ suparvAttasevaM smare vAmadevam // 1 // guNAmbhonidhe! vaktumIzo guNAnAM, sudhIH kaH kalau sambhavet tAvakAnAm /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 39 tathA'pyadbhutasvIyabhaktiprayuktaH, stuve tvAM vibho! mugdhabhAvAbhiyuktaH // 2 // bhavAbdhi tarItuM tarIzalpa(?)kalpAM, tavA''jJAM barIbharti yo nirvikalpAm / varIvartti taM svIkRtevA'tra lakSmIH, .. sarIsarti tasya sphuTaM kIrttilakSmIH // 3|| mahAmohayogena pUrvaM gariSThaM, na labdhaM kramAbjaM vibho! te variSTham / ataH krodha-kandarpa-lobhAdiyodhAH, prabho! hI nimajjanti mAM dhvastarodhAH // 4 // sphuradbhaktirAgena yastoSTuvIti, tathA ko'pi kopAt parAbobhavIti / iyaM te nutistatra cetaHpravRttiH, samAzobhate pApapaGktenivRttiH // 5 // bhRzaM sevitA muktaye jIvaloke, ___ harAdyAH samarthA mayA nA'valoke(?) / alaM yAcitA devaratnasya buddhyA, sukhaM dAtumete stavaH kiM trizuddhyA(?) // 6 // smRtiryasya janmaughakoTyarjitAni, chinatti kSaNAdapyaho'ghAni tAni / vibho nA'ci nA'nAvi nA'dhyAyi sa tvaM, mudhA hAritaM tena hI mAnuSatvam // 7 // yugAdau yugAdIza! sanmArgarIti stvayA sthApitA lumpitA karmabhItiH / ... atastvAM prabhuM devadevezabhAvaM, prapanno'smhaM tyaktarAgAdibhAvam // 8 // - prage yazcarIkarti te'rcA vizuddhAM, jarIhartyasau kazmalAlImazuddhAm /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 tvadagre narInartti deva! svabhaktyA, varIvartti saukhyendirA taM svazaktyA ||9|| na yAce vinA tvAM sphuraddevataddhi, tathA svarNarUpyAdinizzeSasiddhim / paraM prArthaye'haM prabho! bodhilAbhaM, zivazrI parIrambhasa~llagnakAmam // 10 // vibho ! duHkha- daurgatya- daurbhAgyaharttA, dhruvaM jIvaloke mano'bhISTakartA / tathA spaSTarduSTASTakarmoghabhettA, jaya tvaM yugAdivi (pra) bho! vizvavettA // 11 // mayA tvat paraH prApi no kaH kRpAluH, prabho! tvaM nuto nA'smyataH saMzayAluH / azaMsItibhAve bhavet svAmibhakti stato muktisArddhaM na me kA- vibhaktiH ? // 12 // kathA zrImatAM svaprazaMsAnivAsaH, sa gopAlasaGghAdhipaH zrIvilAsaH / SaTbandhunA'sthApi yenA''dimUrtti kintu sphuranmUrttimatsauvakIrttiH // 13 // sudhAnirmitevA'sti mUrttistvadIyA, anusandhAna-66 prabho! manyate zuddhabuddhirmadIyA / na cejjanmakoTyarjitaH pApatApa:, kathaM kSIyate darzanAt sapratApaH ||14|| nivAsaM hRdi tvaM yadA me vidhAsye ( vidhatse ?), tadA'haM prabho! nirmalatvaM prayAsye / kathaM jIvaloke sthiraM sthAtumISTe, tamazcakravAlaM sahasrAMzudRSTe ||15|| sadA dhIvaraiH sevitatvAt samudra stvamevA'syaho mauktikazrIddhabhadraH / .
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma phebuArI - 2015 apApa:* paraM varttase kautukaM tat, tato'pyAzritastAryate citrametat // 16 / / madakrodhakandarparogAdyanarthA strilokItale vairiNo ye samarthAH / tava dhyAnamAtreNa te yAnti nAzaM, . mRgAH siMhanAdAd yathA niHprakAzam // 17 // mayA'dya prabho! cintitArthapradAyI, samAsAdi cintAmaNiH sAtizAyI / ataH saMzrayante vibho! me samagrAH, parAH sampadaH sarvabhAvAdudagrAH // 18 // padAmbhoruhe saMzrite saMsRtau te, nimajjanti kiM bhavyamAH same te / mahAsAgare yAnapAtropayuktAH, __ kathaM potavAhAH patantyarthayuktAH // 19 // svabhaktyA prabhuM tvAM budhA ye stuvante, durApaM zivazrIsukhaM te labhante / na kiM prArthitaH pArijAto'rthijAtaM, kRtArthaM vidhatte kadA niHsvatArtam // 20 // jagatyAM jagatsRSTito vizvakartA, tathA'jattva(jo'sya)tastvaM prabho lakSmibhartA / vibho! zaGkaraH saMskRtevidyase tvaM, .. samagrArthasArthoktitaH sarvavit tvam // 21 // mama tvaM gurustvaM suhRt tvaM ca mAtA, matistvaM gatistvaM dhutistvaM ca netA / yazastvaM ratistvaM dhanaM tvaM janetA, prapanno'smyahaM tvAmato mugdhacetAH // 22 // / apagatA Apo yasmAt sa apApaH, samudro'pyapApa iti virodhaH, a-pApa iti tatsamAdhAnam / - saM0
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 . sRtaM me dhanairbhUribhiH kIrttivRddhyA, sutastryAdibhAvaistathA rAjyaRdhyA / paraM tiSThatu svAmibhAvena me tvaM, hRdi prArthaye tvAmidaM nAtha! tattvam // 23 // stutvaivaM gururatnazekharavibhAvidyotitAGgadyute!, lakSmIsAgara-somadevajagatIsambodhakSityudyute! / zrImadvAgaDapadrabhUmiramaNIbhAlasthalIbhUSaNa!, tvAM yAce zivamaNDanA'khyapadavIM zrIAdinAthaprabho! // 24 // -x
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 43 mAnAtRpativiracitaM pUrNatallagacchIya-zrIzAntisUrikRtaTIkopetaM vRndAvanakAvyam - saM. muni trailokyamaNDanavijaya saMskRta kAvyasAhityano aeka prakAra 'khaNDakAvya' che. khaNDakAvyamAM mahAkAvyanI jema vyaktinA samagra jIvanakALanuM ke lAMbA samaya sudhI cAlatI ghaTanAnuM varNana hotuM nathI. temAM to phakta ekAda nAnakaDA prasaGganuM ke vastu- bayAna ja hoya che. tethI te kAvyano eka TukaDo ja gaNAya che. khaNDakAvya, lakSaNa paNDita vizvanAtha Aq jaNAve che : "khaNDakAvyaM bhavet kAvyasyaika-dezAnusAri yat" (sAhityadarpaNa - 6.309) arthAt khaNDakAvyamAM mahAkAvyanA ekadeza-ekAda ghaTanA ke vastunuM ja vizeSa varNana hoya che. prastuta vRndAvanakAvya paNa eka khaNDakAvya jagaNAya che. jaina saMskRta sAhityano itihAsa - khaNDa 2, prakaraNa 35mAM (le. - hIrAlAla ra. kApaDiyA, pra. - muktikamala jaina mohanamAlA, 1968) jaNAvyA mujaba je 8 ajaina khaNDakAvyo para jaina munioo TIkAo racI che, temAM Ano samAveza thAya che. . . kula 52 zloko dharAvatA A kAvya, viSayavastu A pramANe che : zloka 1-3. viSNustuti 4-6. baladevastuti 7-11. kavinA pitA ugrasena rAjAnuM guNavarNana 12. kAvyano upanyAsa 13-14. kRSNa-baladeva- vRndAvanagamana 15-28. varSAvarNana 29-33 kRSNazobhAvarNana 34-36. baladevazobhAvarNana 37-51. baladeve kRSNaMne uddezIne karelu udbodhana 52. upasaMhAra. ____ A samagra kAvya yamakamaya che. zloka 1-31, 34-37, 40-52 mAM prathama ane dvitIya caraNanA temaja tRtIya ane caturtha caraNanA antima 4-5 varNa sarakhA che, jyAre zloka 32-33, 38-39 anya prakArano yamaka dharAve che. samagra kAvya avalokatAM kartAnA vaiduSya, zabdazAstra para prabhutva, kalpanAzakti va. pratye ahobhAva janme tema che. - kAvyanA kartA ugrasenanRpatinA putra che. temanuM mULa nAma to ajJAta che, paNa
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 anusandhAna-66 sAhityakSetre teo 'mAnAGka' nAmathI oLakhAya che. 'meghAbhyudaya' nAmanuM yamakamaya khaNDakAvya paNa temanI ja racanA gaNAya che. gItagovindakAvya para teoo TippaNa paNa lakhyuM che. (Jayadeva's Gitagovinda with king Mananka's commentary pra. lA. da. vidyAmandira, 1965). mAlatImAdhava para temaNe TIkA racI hovAnuM paNa manAya che. I.sa. nI 12mIthI 94mI sadI vacce temano sattAkALa gaNAya che. paNa TIkAkAra zAntisUrino sattAsamaya I.sa. nI 11mI sadI dhyAnamAM letAM mAnAGkano sattAsamaya te pUrve hovo joI. - vRndAvanakAvya para anya TippaNo lakhAyAM haze ane prasiddha paNa thayAM ho, te vize jhAjho khyAla nathI. paNa jainamunioo racelAM traNa vivaraNo vize jai. saM. sA. i. - prakaraNa 35mAM ullekha che. 1. pUrNatallagacchIya vardhamAnasUriziSya zAntisUri viracita 2. vRddhagacchanA ratnaprabhasUrinA ziSya lakSmInivAse vi.saM. 1496mAM racelI mugdhAvabodha TIkA 3. jinaratnakoza - vibhAga 1, pR. 365mAM ullikhita rAmarSinI vRtti. A traNe TIkA adyAvadhi aprakAzita hovAnuM jANavAmAM che. temAMthI zrIzAntisUriviracita TIkA atre prakAzita thaI rahI che. prakhara naiyAyika, dArzanika ane nyAyAvatAravArtikavRttinA kartA temaja mahAkavi dhanapAlanI tilakamaJjarI para TippaNa lakhanArA zAntisUri ja A kAvya para TIkA racanAra zAntisUri che. temaNe vRndAvanakAvyanI vRttinA prArambhamAM ja mandabuddhi jIvonA bodha mATe vRndAvana vagere pAMca yamakamaya durgama kAvyo para TIkA racavAnI pratijJA karI che. A pAMca kAvyonAM nAma tyAM jaNAvAyAM nathI. paM. lAlacandra bhagavAnadAsa gAndhIe 'jesalamerabhANDAgArIyagranthAnAM sUcI' mAM A kAvyonAM nAma vRndAvana, ghaTakharpara, meghAbhyudaya, zivabhadra ane candradUta jaNAvyAM che. jyAre pro. hIrAlAla kApaDiyAo jai.saM.sA.i.mAM candradUtanI jagyAe rAkSasakAvya gaNAvyuM che. vAstavamAM zAntisUrijI mahArAjane vRndAvanAdi 5mAM 'candradUta' abhipreta haze ke 'rAkSasa' te ApaNe nathI jANatA. paNa temaNe uparokta chaJe khaNDakAvyo para TIkA racI che te hakIkata che. jai.saM.sA.i.mAM jambUnAga kavinA 23 zlokapramANa 'candradUta' nAmanA yamakamaya khaNDakAvyano paricaya nathI apAyo, tethI tyAM 5 ja kAvyono ullekha maLe che. A zAntisUri nyAyAvatAravArttikakAra zAntisUrithI abhinna che ane temano sattAsamaya vi.saM. 1050-1175 vacce che se vAta paM. zrIdalasukha mAlavaNiyAo nyAyAvatAravArtikavRttinI prastAvanAmAM (pra. sarasvatI pustaka bhaNDAra, amadAvAda, 2002) pramANabhUta rIte sAbita karI ApI che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 vRndAvanakAvyanI zrIzAntisUriviracita vRttinI vi.saM. 1516mAM lakhAyelI oka hastapratano ullekha jai.saM.sA.i. - bhAga-2, prakaraNa 35mAM che. paNa te prata upalabdha na thatAM, haMsavijayajI jaina zAstrasaMgraha-vaDodarA, DA.1, pra.naM. 10, pR. 8 - e hastaprata parathI prastuta sampAdana karavAmAM AvyuM che. prata anumAnataH 20mA saikAmAM lakhAyelI che. pratamAM azuddhio ghaNI che, paNa arthasaGgatine AdhAre yathAmati zuddha karIne atre sampAdana karyu che. jyAM saheja paNa saMzaya lAgyo tyAM ja kauMsamAM zuddha pATha sUcavyA che, te sivAya sIdhA mULa vAcanAmAM ja sudhArA karyA che. __ kailAsasAgarasUri-jJAnamandira-kobAmAM tapAsa karatAM zrIzAntisUriracita 6 kAvyonI TIkAmAMthI vRndAvanakAvya sivAyanI TIkAo pragaTa jaNAI che. saMskRtasAhityarasikone A kAvya ane tenI sugama TIkA AhlAda Apaze tevI khAtarI saha... vRndAvanakAvyam - saTIkam vardhamAnaM sudhAmAnaM devendraiH kRtasakriyam / vardhamAnaM mahAmAnaM natvA dezitasatkriyam // 1 // vRndAvanAdikAvyAnAM yamakairatidurvidAm / vakSye mandaprabodhAya paJcAnAM vRttimuttamAm // 2 // Adau tAvat kAvyakaraNe pravartamAna ugrasenatanayo mAnAGko maGgalapratipAdanAya ziSTasamAcAraparipAlanArthaM ceSTadevatAyai viSNave namaskAramAha - . varadAya namo haraye patati jano yaM smarannapi na moharaye / .. bahuzazcakranda hatA manasi ditiryena daityacakraM dahatA // 1 // tasmai haraye- viSNave namo'stu- namaskAro bhavatu / kIdRzAya ? varadAya / varaM- vAJchitArthaM sevakAya dadAtIti varadastasmai / yaM hariM janoloko na patati- na gacchati / kva ? moharaye / ajJAnavege mUDho na bhavatItyarthaH / kiM kurvan ? smarannapi- dhyAyannapi, tiSThatu pUjAdikam / yena hariNA hatA- duHkhitA satI manasi- citte cakranda-AkranditavatI / katham ? bahuzo'tizayena / ditirdAnavamAtA / kiM kurvatA? dahatA- bhasmasAt
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anusandhAna-66 kurvatA / kiM tat ? daityacakraM - daityavRndam / avazyameva hi putravinAze mAturduHkhAd rodanaM bhavatIti // 1 // svamiva bhujaGgavi zeSaM vyupadhAya svapiti yo bhujaGgavizeSam / navapallavasamakarayA zriyormipaGktyA ca sevitaH samakarayA // 2 // tathA yo hariH svapiti - zete / kva ? gavi - samudrajale / kiM kRtvA ? vyupadhAya - gaNDopadhAnIkRtya / kam ? bhujaGgavizeSaM- sarparAjam / kiMnAmAnam ? zeSaM- zeSAbhidhAnam / kamiva ? bhujamiva - bAhumiva / sthUlatvAd diirghtvaacc| kimbhUtam ? svamAtmIyam / kathambhUto hariH ? sevita - Azrita: / kayA ? zriyA - lakSmyA / kIdRzyA ? navapallavasaMmakarayA / navapallavaiH samau karau yasyAH sA navapallavasamakarA, tayA / raktatvena komalatvena ca nUtanakisalayatulyahastayA / na kevalaM zriyA sevitaH UrmipaGktyA cakallolamAlayA ca / kIdRzyA ? samakarayA / saha makarairjalacarajantuvizeSairvartate yA sA samakarA, tayA samakarayA // 2 // yena ca balirasuro'dhaH kSiteravasthApitaH surairasurodhaH / pRthukaH sannibhavadanaH cikSepa ca yaH sarojasannibhavadanaH ||3|| tathA yena ca hariNA kSiterbhUmeradho'dhastAdavasthApito- nihitaH / ko'sau ? asuro - dAnavaH / kiMnAmA ? baliH / kIdRza: ? surairdevaiH zakrAdibhirasurodho na sukhena rudhyate - dhriyate nivAryate vA'tibalatvAdityasurodhaH / tathA yo harizcikSepa ca- preritavAn / kiM tat ? ana:- shkttm| ka iva ? ibhavat- karIva / yathA karI zakaTaM kSipati, tathA zakaTarUpamasuraM kSiptavAnityarthaH / kimbhUtaH san ? pRthuko - bAlaH san / tathA sarojasannibhavadana:- padmatulyamukhaH / cakAraH sarvatra samuccaye / zlokatrayeNA''dikulakam // 3 // sAmprataM haribhrAtRtvena pUjyatvAdatra kAvye varNanIyatvAcca balabhadrasya stutimAha staumi ca lAGgalavantaM devaM yaH saMyuge calAGgalavaM tam / kapimakarodasurahitaM dvividaM dRDhamuSTitADanAdasurahitam // 4 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 taM devaM suraM staumi - vande / kimabhidhAnam ? lAGgalavantam / lAGgalaM- halaM vidyate yasyA'sau lAGgalavAn, taM balabhadram / yo halI saMyugesaGgrAme'karot- cakAra / kam ? kapiM - vAnararUpaM dAnavam / kimabhidhAnam ? dvividaM dvividanAmAnam / kathambhUtamakarot ? asurahitam / asubhiH prANai rahitaM- tyaktaM, nirjIvamityarthaH / kIdRzam ? asurahitam / asurebhyo - dAnavebhyo hito'nukUlo'surahitastam / tathA calAGgalavam / calAzcaJcalAH savyApArA yuddhakSamA vA aGgalavA - hastapAdAdayo yasya sa calAGgalavastam / kasmAdasurahitamakarot ? dRDhamuSTitADanAd - nibiDamuSTiprahArAd hetoH // 4 // - ApAnaparamparayA bheje yaM revatI jitaparaM parayA / bibhratamAlAnAbhau bAhU magnakusumAzca mAlA nAbhau // 5 // 47 tathA yaM balabhadraM revatI balabhadrabhAryA bheje- siSeve / kayA ? ApAnaparamparayA- madhupAMnasantatyA / kIdRzyA ? parayA- utkRSTayA / kIdRzaM balam ? jitaparam / jitA - abhibhUtAH pare - zatravo mahAbalatvAd yena sa yathoktastam / kiM kurvantam ? bibhrataM dhArayantam / kau ? bAhU - bhujau / kIdRzau ? AlAnAbhau / AlAnasyevA''bhA - chAyA - zobhA yayostau tathoktau / hastibandhanastambhatulyau pralambatvAt sthUlatvAcca / tathA mAlAzca- srajazca bibhrantam / kIdRzIH ? magnakusumA:- praviSTapuSpAH / kva? nAbhau // 5 // I yo rUDhamadAruNayA tanvA praNataM prati dviSamadAruNayA / karSitadAnavakulayA vibabhau gandhavijitebhadAnabakulayA // 6 // yazca balo vibabhau - vizeSeNa zuzubhe / kayA ? tanvA - zarIreNa / kIdRzyA ? rUDhamadAruNayA / rUDhamadena - purAtanamadyenA''ruNA- raktA nirantaraM pAnAt sA tathoktA tayA / tathA'dAruNayA - araudrayA / kaM prati ? dviSaM pratizatruM lakSyIkRtya / kIdRzam ? praNataM - praNAmaparam / tathA karSitadAnavakulayA / karSitaM- vinAzitaM dAnavakulamasuravRndaM yayA sA tathoktA tayA / tathA gandhavijitebhadAnabakulayA / ibhadAnaM ca karimado bakulAni ca bakulapuSpANi / gandhena- Amodena vijitAnyabhibhUtAni ibhadAnabakulAni yayA sA tathoktA tayA / madagandhavAsitatvAt svabhAvasugandhitvAcca // 6 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48. anusandhAna-66 adhunA pitRbhaktyA svakIyapitRguNavarNanamAha - grahapatiriva himahInaH kAntyA'bhUdugrasena iti hi mahInaH / prakRtibhirarihetIha svayaMvRtaH saMhatAbhirarihetIhaH // 7 // 1 iha - jagati mahIno - rAjA'bhUd- babhUva / kiMnAmA ? ugrasena ityugrasenAbhidhAno hirvyaktam / kIdRza iva ? grahapatiriva - candratulyaH / kayA ? kAntyA - kAntatvena / kIdRzo grahapatiH ? himahIna:- tuSArarahitaH / kathambhUta ugrasenaH ? [ iha ] svayaMvRta- Atmanaiva parivArito bahuguNatvAt / kAbhiH ? prakRtibhiramAtyAdibhiH / kIdRzIbhiH ? sNhtaabhiHprsprsmbddhaabhiH| kutaH svayaMvRtaH ? ariheti / arInM - zatrUn hantItyariheti to: / tathA arihetIhaH / arAni (Ni) vidyante'syA'ri - cakraM, tad hetipraharaNaM yasya so'rihetirharistasyaivehA - ceSTA yasya sa tathokto viSNusamavyApAra ityarthaH / yadvA'rINi ca tAni hetayazca arihetayastairIhate - ceSTate iti arihetIhazcakra-: praharaNavyApAraH // 7 // balabhidarIbhAgAnAM jetA vindhyarkSavaddarIbhAgAnAm / zaukyAdAzArhasya prabhavo yazasaH samazca dAzArhasya // 8 // kIdRzo yo ? balabhid / balaM - sAmarthyaM bhinatti - vidArayatIti balabhit - zaktinAzakaH / keSAm ? arIbhAgAnAm / arIbhA:- zatrugajAste evA'gAH- parvatA mahattvAd durjeyatvAccA'rIbhAgAsteSAm / tathA jetA - parAbhavitA / keSAm ? vindhyarkSavaddarIbhAgAnAm / vindhyazca RkSavAMzca vindhyarkSavantau girivizeSau / tayordarIbhAgA:- kandarapradezA viSamatvAd durjeyAsteSAM tatrasthArilokAnAm / tathA prabhavo - janakaH / kasya ? yazasaH - kIrteH / kIdRzasya ? AzArhasya | AzA - dizo'rhati - pUjayati maNDayati vA''zArhaH tasya / kuta: ? zauklyAt - zubhratvAt / tathA samazca - tulyazca / kasya ? dAzArhasya - viSNoH // 8 // yo bhokteva sudhAyA varNakavi: zAsitA ca yo vasudhAyAH / yasya parAmudadhInAM taTeSu kIrtiM pracakSate mudadhInAm // 9 // yazcograsena: zAsitA - rakSakaH / kasyA ? vasudhAyA:- pRthivyA: / ka
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 49 iva ? bhokteva / kasyAH ? sudhAyAH / amRtasya deva ityarthaH / tathA varNakaviracunditA(ninditA?)rthakartA yasya cograsenasya kIrtiyazaH pracakSate / kIrtivAdanaMvA(kIrtirvA dAnam?) / kIdRzIm ? praaNprkRssttaam| keSu ? taTeSu- rodhaHsu / keSAm ? udadhInAM- samudrANAm / kimbhUtAnA(tAm) ? mudadhInAm / mudo- harSasyA''dhInA- AyattA mudadhInA tAM, harSayuktAmityarthaH / samudraparyantA yasya dAnaM kIrtirvetyarthaH // 9 // bharata iva vibhAvasavaH sarveSAM prANinAmatha vibhAvasavaH / yasmin vasudhAmavati sthirA babhUvuH samAzca vasudhAmavati // 10 // tathA yasminnugrasene vasudhAM- pRthivImavati- rakSati sati / kIdRze ? vibhau- prabhau / vibhAvasavo- agnayaH sthirA- acalA babhUvurnityajvalitA ityarthaH / athA'nantaramasavaH- prANAzca sthirA babhUvuH / akAle na mRtyurityarthaH / tathA samAzca- varSANi ca sthirA babhUvuH- paripUrNAH saJjAtAH / na dinApAtAdUnA ityarthaH / yadi vA asavaH kIdRzAH ? samAH / saha mAbhirlakSmIbhirvartante iti samAH / ayamarthaH- asavo lakSyazca sthirA- acaJcalAH saJjAtAH / keSAm ? sarveSAM prANinAm- sakalajantUnAm / yAgAdidharmakaraNazIlatvAt / kasminniva? bharata iva / yathA bharatacakravartini prabhAvagnyAdayaH sarve sarvajantUnAM sthirA babhUvurityarthaH / kIdRze bharate ugrasene ca ? vasudhAmavati / vasUni ca ratnAni dhAma- tejazca vasudhAmAni / tAni vidyante yasya sa tathoktastasminniti // 10 // anukatya ragho rAjJaH pratyAkhyAtAsanaH prabhuraghorAjJaH / - yogibhirityastamitaH kezavamApnomi nAthamityastamitaH // 11 // ... yazcograseno'stamitaH- vinaSTo mRta ityarthaH / kasmAddhetoH ? taM kezavaM nAtha- harisvAminamApnomIti hetoH / ya: kezava itya:- jJeyaH / kaiH ? yogibhirdhyAnArUDhaiH / kimbhUtaH sannugrasena ? ito- gataH, saMsArAditi gamyate / ito'smAt sthAnAd vA / kIdRzaH ? pratyAkhyAtAsana:- tyaktabhojanaH / tathA'ghorAjJo- araudrazAsanaH / tathA prabhuH- svAmI / kiM kRtvA'stamitaH ? anukRtya- anukAraM kRtvA, prajApAlanAdibhiH sadRzo bhUtvA / kasya ? rAjJonRpasya / kinAmnaH ? ragho:- dilIpasUnoH // 11 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 tasyeyamakAryebhyazcyutena tanayena racitayamakA''ryebhyaH / .. dattA vAk svA kRtinA mAnAGkena harisaMzrayA svAkRtinA // 12 // tasyograsenasya rAjJastanayena- putreNa dattA- samarpitA / kA'sau ? vAk- kAvyarUpA vANI / kimbhUtA ? svA- AtmIyA / tatheyaM pratyakSA / tathA harisaMzrayA- harinAyakAdhArA / kIdRzena tanayena ? kRtinA- paNDitena / tathA mAnAGkena- mAnacihnana / tathA svAkRtinA- zobhanAkAreNa / surUpeNetyarthaH / tathA cyutena- naSTena / kebhyaH ? akAryebhyaH / paradrohAdyakAryarahitenetyarthaH / kebhyo dattA ? Aryebhya:- ziSTebhyaH / vAk kIdRzI ? racitayamakAkRtasadRzAkSaranyAsA // 12 // atha jagmatururu mattau vayasA vRndAvanAntaraM rurumat tau / .. harirAhitakumudasitaH snigdhatarAGgastathA halI kumudasitaH // 13 // athA'nantaraM tau- haribalau vRndAvanAntaraM- vRndAvanAbhidhAnavanamadhyaM jagmatuH- gatavantau / kIdRzam ? uru- vistIrNam / tathA rurumat / ruravomRgavizeSA vidyante yasmin tat tathoktam / tau kIdRzauM mattau- madayuktau / kena? vayasA- tAruNyAvasthayA / kIdRzo hariH ? kIdRzazca balaH ? hariHviSNurAhitakumut / AhisAtkRtA ko:- pRthivyA mut- harSo yena sa tathoktaH / tathA'sitaH- kRSNaH / tathA snigdhatarAGgaH / snigdhataramatizayasnigdhaM dIptimadaGgazarIraM yasya sa tathoktaH / tathA halI- balaH kumudasitaH- kairavazubhraH / / 13 / / udadhipayonirghoSaM tatra nivezyA'cyuto'payoni?Sam / avi(va)cintitakaMsabalazcacAra bheje ca yAmunaM kaM sabalaH // 14 // acyuto- harizcacAra- babhrAma / kva ? tatra- vRndAvanamadhye / na kevalaM cacAra, bheje ca- siSeve ca / kiM tat ? kaM- jalam / kimbhUtam ? yAmunaM- kAlindIsatkam / kathambhUto'cyutaH? avi(va)cintitakaMsabalaH / avi(va)cintitamagaNitaM kaMsasyA'surasya balaM- sainyaM sAmarthya vA yena sa tathoktaH / tathA sabalo- balabhadrasahitaH / tathA apayoniH / apagatA yoniHkAraNaM yasya sa tathoktaH / kiM kRtvA cacAra ? nivezya- sthApayitvA / kam ? ghoSaM- gokulam / kIdRzam / udadhipayonirghoSam / udadhipayasa iva samudrajalasyeva nirghoSa:- zabdo madhyamAnadadhyAderyasmin tat tathoktam // 14 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 priyasuhRdAmodarayorlalatoratha rauhiNeyadAmodarayoH / kRtapazuvRndAvanayodharmaH kSayamApa dayitavRndAvanayoH // 15 // atha- anantaraM dharmo- grISmaH kSayaM- vinAzamApa- lebhe / kayoH ? rauhiNeya-dAmodarayoH- balabhadra-kRSNayoH / kIdRzayoH ? priysuhRdaamodryoH| priyasuhRdAM- vallabhamitrANAmAmodaM- samanto (samantato) harSaM rAtau dattastau tathoktau tayoH / kiM kurvatoH ? lalato:- krIDatoH / tathA kRtapazuvRndAvanayoH / kRtaM pazuvRndasya- gosaGghAtasyA'vanaM- rakSaNaM yakAbhyAM tau tathoktau tayoH / tathA dayitavRndAvanayoH / dayitaM- priyaM vRndAvanaM- vanavizeSo yayostau tathoktau tayoH // 15 // kSobhamagAdabhrANAM stanitaividyutvatAmagAdabhrANAm / munirapi nIrAgamanAH saritazcA''san pravRttanIrAgamanAH // 16 // munirapi- yatirapyAstAM sarAgamanAH / kSobhaM- calanamagAt- jagAma / "sakAmo babhUvetyarthaH / kIdRzaH ? nIrAgamanAH / nIrAgaM- gatarAgaM manaH- cittaM yasya sa tathoktaH / kaiH ? stanitaiH- garjitaiH / keSAm ? abhrANAM- meghAnAm / kIdRzAnAm ? vidyutvatAM- sataDitAm / tathA agAdabhrANAma, agA ivagiraya ivA'dabhrA- mahAnto'gAdabhrAsteSAm / na kevalaM muniH kSobhamagAt, saritazcanadyazcA''san- babhUvuH / kIdRzyaH ? pravRttanIrAgamanAH- prasRtajalapravAhAH // 16 // aindraM ke darpasya prathamoheturbabhUva kandarpasya / strIhRdayAnyabhinadataH sa zaraiH prApya suhRdo ghanAnabhinadataH // 17 // babhUva- AsIt / kiM tat ? kaM- jalam / [kIdRzam ? aindramindrasambandhi / ] kimbhUtam ? hetuH- kAraNam / kasya ? darpasya- madasya / kasya? kandarpasya- kAmasya / kIdRzo hetuH ? prathama- AdyaH / atoasmAddhetoH / tathA'bhinadat- vidAritavAn / kaH ? sa- kandarpaH / kAni? strIhRdayAni- vanitAnAM manAMsi / zaraiH- bANaiH / kiM kRtvA ? prApyaAsAdya / kAn ? meghAn- ghanAn / kIdRzaH ? suhRdo- mitrANyupakAritvAt / kiM kurvataH ? abhinadato- dhvanataH // 17 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. anusandhAna-66 vidyud gaurI hAvAnakRteva ghaneSvabhUcca gaurIhAvAn / sulabhabalAkAyeSu glapitaciraproSitAbalAkAyeSu // 18 // vidyut- taDit / gaurI- suvarNavarNA / hAvAn- mukhavikArAn vilAsAn vA / akRteva- cakAreva / keSu ? ghaneSu- megheSu / na kevalaM vidyud hAvAn cakAra, gauzca jAtitvAd vRSabha ityarthaH, IhAvAn- cessttaavaanbhuudbbhuuv| kIdRzeSu megheSu ? sulabhabalAkAyeSu / sulabha:- suprApo balAkAnAMpakSivizeSANAmAya- Agamo lAbho vA yeSu te tathoktAsteSu / tathA glapitaciraproSitabalAkAyeSu / glapitA:- kheditAzciraM proSitAbalAnAM- gatabhartRstrINAM kAyA:- zarIrANi yaiste tathoktAsteSu // 18 // jAtyA sajjAlakayA yUthikayA cA''ptayuvatisajjAlakayA / kamalAni sasarjA''bhyAM bhramaraH kRSTo balAditi sasarjAbhyAm // 19 // bhramaraH- aliH sasarja- tyaktavAn / kAni ? kamalAni- pdmaaniH| kimbhUtaH ? kRSTa- AkRSTaH san / katham ? balAd- vegAt / kAbhyAm ? AbhyAM- jAtiyUthikAbhyAm / kIdRzIbhyAm ? sasarjAbhyAM- sarjavRkSasahitAbhyAm / kasmAditi hetoH / yato jAtyA, kIdRzyA ? sajjAlakayA / santizobhanAni jAlakAni- gucchAni yasyAH sA tathoktA [tayA] / tathA yathikayA ca kIdRzyA ? AptayuvatisajjAlakayA / AptA:- prAptA yuvatInAM- strINAM sajjA:- praguNA alakAH- kuTilakezA yayA sA tathoktA tayA // 19 // vyApya dizo daza nibhRtaH kSaNamapi tasthau na zAsanAdazanibhRtaH / saMzamitAgabalasya dhvanan ghanaughaH samaprabho gavalasya // 20 // kSaNamapi- stokakAlamapi ghanaugho- meghasaGghAto na tasthau- na sthitaH / kiM kurvan ? dhvanan- garjan / kimbhUto na tasthau ? nibhRto- niHzabdaH / kasmAt ? zAsanAt- AdezAt / kasya ? azanibhRtaH- indrasya / kiM kRtvA? dhvanan vyApya- AcchAdya / kA? dizaH- kakubhaH / kiyatI: ? daza / yadvA nibhRto- nitarAM jalapUrNaH / kIdRzo'zanibhRtaH ? sNshmitaagblsy| samyak zamitam- apanItamagAnAM- girINAM balaM- sAmarthya pakSacchedAd yena sa tthoktstsy| kIdRzo ghanaughaH ? samaprabhaH- tulyavarNaH / kasya ? gavalasyamahiSazRGgasya, kRSNa ityarthaH // 20 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 bhramara! daza kadambarajastvamitIva vadana(n) svanAdazakadambarajaH / hantuM vibhramarahitAM nalinI pathikAGganAM ca vibhramarahitAm // 21 // ambarajo- megho'zakat- samartho'bhUt / kiM kartum ? hantuM vinAzayitum / kAm ? nalinI- padminIm / kIdRzIm ? vibhramarahitAm / vayazca pakSiNo haMsAdayo bhramarAzca bhRGgAstebhyo hitAmanukUlAM, chAyAmadhudAnAdinA / tathA pathikAGganAM ca- gatabhartRkAM ca, hantumazakyatvAt / kIdRzIm ? vibhramarahitAM- vilAsahInAm / kiM kurvanniva ? dhuva(vada)nniva / kasmAd ? svanAt- zabdAt / kiM vadan ? iti- etat - he bhramara!- bhRGgaH, tvaM dazabhakSasva / kiM tat ? kadambarajaH- kadambapuSparAgam // 21 // jyotsnA'laM ghanamalinA na babhau kriyate sma kuTajalaGghanamalinA / balavAnavapU rohan hRdyAsa nadItaTAMzca navapUro'han // 22 // jyotsnA- candrakAntirghanamalinA- meghakRSNA satI alamatyarthaM na babhau- na zuzubhe / tathA kriyate sma- kRtam / kiM tat ? kuTajalaGghanam / kuTajapuSpANAM laGghanamatikramaNaM gamanaM vA / kena ? alinA- bhramareNa / tathA avapuH- anaGga Asa- babhUva / kva ? hRdi- manasi / kiM kurvan ? rohan- prAdurbhavan ca tanvA / kIdRzaH ? balavAn- zaktimAn / . tathA navapUro- navajalapravAho'han- hatavAn- pAtitavAn / kAn ? nadItaTAn- saridrodhAMsi / caH samuccaye // 22 // zikhiSu samutsu kamanaso gatiharamujjhati ca khe samutsukamanasaH / vyamucannapavanajavanA vApIhaMsAH sthitAzca na pavanajavanAH // 23 // ... vyamucan- tyaktavantaH / ke ? haMsA:- cakrAGgAH / kA ? vApI:sarasIH / kIdRzIH ? apavanajavanAH / vane- jale jAtAni vanajAni- padmAni, teSAM vanaM- khaNDo vanajavanam / apagataM- bhraSTaM vanajavanaM- padmakhaNDo yAsu tAstathoktAstAH / na kevalaM vyamucan, [na] sthitAzca- na sthiti kRtavantaH / kIdRzAH ? pavanajavanA- vAyusamavegAH / keSu satsu ? zikhiSu- mayUreSu / kIdRzeSu ? samutsu- saharSeSu / tathA khe- AkAze sati / kiM kurvati ? . ujjhati- muJcati / kiM tat ? kaM- jalam / kIdRzam ? gatiharaM- gamanavinAzi /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54. anusandhAna-66 kasya ? anasaH- zakaTasya / haMsAH kathambhUtAH ? samutsukamanasaHutkaNThitacittAH // 23 // . zabdo'nAdeyAnAM kaluSatayA no zazAma nAdeyAnAm / pheno vA nIrANAmAkRSTobhayataTAntavAnIrANAm // 24 // - no zazAma- nopazamaM jagAma / ko'sau ? zabdo- nAdaH / tathA pheno vA- DiNDIrazca / keSAm ? nIrANAM- jalAnAm / kIdRzAnAm.? naadeyaanaam| nadyAM bhavAni nAdeyAni teSAM saritaH satkAnAm / tathA anAdeyAnAm- agraahyaannaam| kayA ? kluSatayA- malinatayA / tathA''kRSTobhayataTAntavAnIrANAm / AkRSTAH- pAtitA ubhayataTAntebhyo- rodhadvayAntebhyo vAnIrA- vetasA yaistAni tathoktAni teSAm // 24 // prApya sakhadyotAyAM nizi vidyujjitamarutsakhadyotAyAm / priyatamasadanaM gehAdabalA bhayamutsasarja sadanaGgehA // 25 // abalA- vanitA bhayaM- trAsamutsasarja- tatyAja / kiM kRtvA ? prApya- AsAdya / kiM tat ? priyatamasadanam- abhISTagRham / kasmAd ? gehAt- svagRhAt / kimbhUtA satI ? sadanaGgehA satI / vidyamAnA'naGgehAkAmaceSTA yasyAH sA tathoktA / kasyAm ? nizi- rAtrau / kIdRzyAm ? sakhadyotAyAm / saha khadyotaiH- jyotiriGgaNairvartate yA sA tathoktA tasyAm / tathA vidyujjitamarutsakhadyotAyAm / vidyutA- taDitA jito- abhibhUto marutsakhasya- agne?to- dIptiryasyAM sA tathoktA tasyAm // 25 // parvatakaTakezAnAM nIparajaHkapilakumbhakaMTakezAnAm / kuJjanadInagajAnAM harSo jajJe mahAnadInagajAnAm // 26 // harSoM jajJe- pramodo jAtaH / kIdRzaH ? mahAn- guruH / keSAm ? adInagajAnAM- satejaHkariNAm / kIdRzAm ? parvatakaTakakezAnAMgiriprasthasvAminAm / tathA nIparajaHkapilakumbhakaTakezAnAm / nIparajasAkadambareNunA kapilA:- piGgalAH kumbhakaTakezA:- ziraHpiNDakapolavAlA yeSAM te tathoktAsteSAm / tathA kuJjanadInagajAnAm / kuJjAni ca gahvarANi, nadyazca sarito, nagAzca parvatAste tathoktAsteSu jAtAH kuJjanadInagajAsteSAm // 26 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 vividhopalarAzikharaM pidadhe govardhanaM tRNairAzikharam / kAlo'gaM dhArAvAnakarot kuTajazikhinAM ca gandhArAvAn // 27 // agaM- girim / kimabhidhAnam ? govardhanaM- govardhananAmAnam / kAlaH kartA pidadhe- AcchAditavAn / kIdRzaH kAlaH ? dhArAvAn / dhArA vidyante'sya dhArAvAn / jalavRSTiprapAtayukto varSAkAla ityarthaH / kaiH ? tRNaiH / kathaM pidadhe ?. AzikharaM- ziraHparyantam / kathambhUtamagam ? vividhoplraashikhrm| nAnAvidhaprastarakUTakaThoram / na kevalaM pidadhe, akarocca / kAn ? gandhArAvAn / gandhAzcA''rAvAzca tAnAmodazabdAn / keSAm ? kuTajazikhinAm / kuTajAnAM gandhAn mayUrANAM ca zabdAnityarthaH // 27 // kaNikAbhirapAM sukharA vRndAvanamArutA vavurapAMzukharAH / yamunA navamudakapaTaM bheje vrajalokamAzritA mudakapaTam // 28 // vRndAvanamArutA- vRndAvanasya vAtA vavuH- vAnti sma / kIdRzAH? sukharAH / sukhaM rAnti- dadatIti sukharA:- zarmadAH / kAbhiH ? kaNikAbhi:lezaiH / kAsAm.? apAM- jalAnAM, zItalatvAt / tathA apAMzukharAH / na pAMzubhiH kharA:- kaThorAH / yamunA- kAlindI navaM- nUtanamudakapaTaM- jalameva vastraM bhejesiSeve / tathA mud- harSa AzritA- AzliSTA / kam ? vrajalokaMgokulajanam / kIdRzam ? akapaTam / na vidyate kapaTa- mAyA yasya sa . tathoktastamRjumityarthaH / vrajaloko hRSTo babhUvetyarthaH // 28 // atapanavasude vasu tau vajrasya sAbhre tato'hni vasudevasutau / amRtasamadhunIpavanaM vRndAvanamavizatAM samadhunIpavanam // 29 // . tato'nantaraM tau vasudevasutau- viSNubalau vRndAvanamavizatAM- praviSTau / kIdRzam ? samadhunIpavanam / samadhUni- puSparasasahitAni nIpAnAM- kadambAnAM vanAni yatra tat tathoktam / tathA'mRtasamadhunIpavanam / amRtena- pIyUSeNa samaH- samAnaH zItatvAt surabhitvAcca dhunIpavano- nadIvAto yatra tat tathoktam / kasmin ? ahni- divase / kIdRze ? sAbhre- sameghe / tathA'tapanavasude / na tapanasya- Adityasya vasUn- razmIn dadAti meghAvRtatvAditi tat tathoktaM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 anusandhAna-66 tasmin / ravikiraNarahite ityarthaH / tau kIdRzau ? vasu / dravyamupabhogyatvAt prasiddhatvAd vA / yadvA ratnaM pradhAnatvAt / kasya ? vrajasya gokulalokasya // 29 // - zikhisarvasvadharasya dve priyatAM jagmaturhareH svadharasya / bhramarakadambakaravahA veNuH prAvRT tathA kadambakaravahA ||30|| dve- veNu - prAvRSau priyatAM jagmatuH - ubhe priye babhUvatuH / kasya ? hare:- viSNoH / kIdRzasya ? svadharasya - zobhanauSThasya / tathA zikhisarvasvadharasya / zikhinAM sarvasvaM picchAni dharati - bibhartIti sa tathoktastasya mayUrapicchadhAriNa ityarthaH / ekastAvad veNuH- vaMzaH / kIdRza: ? bhramarakadambakaravahA / bhramarANAM - bhRGgANAM kadambakaM- vRndaM, tasya ravaH- zabdaH, taM hanti - jayatIti sa tathoktaH / atimadhuratvAd bhramararutajetetyarthaH / tathA prAvRT kIdRzI ? kadambakaravahA / kadambapuSpANyeva karau - hastau, karaM- daNDaM vA vahatibibhartIti sA tathoktA / kadambapuSpayuktetyarthaH // 30 // aMsAdAmodasya sthAnamavastraMsi nIpadAmodasya / zrIrlalitamatho vrajataH kA'pi babhUvA'sya muSTikamatho vrajataH // 31 // 1 kA'pi zrIrapUrvA zobhA babhUva - AsIt / kasya ? asya- hare: kIdRzasya ? muSTikamathaH / muSTikaM dAnavaM mathitavAn- hatavAn muSTikamat tasya / kiM kurvataH ? vrajataH - gacchataH / katham ? lalitaM- savilAsam / kasmAd vrajataH ? gokulAt / atho'nantaraM kiM kRtvA vrajataH ? udasyautkSipyordhvakRtya / kiM tat ? nIpadAma - kadambapuSpamAlAm / kIdRzam ? sthAnam- AzrayaH kasya ? Amodasya- gandhasya / tathA avastraMsi - adhaHpAti / kasmAd ? aMsAt- skandhAt // 31 // ghRtakamadhurairmadhurairbhramarebhyo muditaballavakulairbakulaiH / kSatakezizirAH zizirAH sthalIryutAH prAyazo ( prApa so ) - 'stasurabhIH surabhIH // 32 // sa- viSNuH prApa prAptavAn / kAH ? sthalI :- sthalAni / kIdRza: ? astsurbhiiH| astA kSiptA apanItA surANAM devAnAmasurebhyo
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 bhI:- bhayaM yena sa tathoktaH / tathA kSatakezizirAH / kSataM- vinAzitaM keziziro- dAnavakezimastakaM yena sa tathoktaH / kIdRzIH sthalI: ? zizirAHzItalAH / tathA surabhI:- zobhanagandhAH / tathA yutA- yuktAH / kaiH ? bakulaiH- bakulapuSpaiH / kIdRzaiH ? dhRtakAmadhuraiH / dhRtA kAmasya dhurAdhUrbhAro yaistAni taiH / anaGgavardhakairityarthaH / tathA madhuraiH / madhu- puSparasaM rAnti- dadatIti madhurANi taiH / kebhyaH ? bhramarebhyaH- bhRGgebhyaH / tathA muditbllvkulaiH| muditAni- hRSTAni ballavAnAM- gopAnAM kulAni- vRndAni yeSu tAni tathoktAni taiH / vikasitabakuladarzanAd ballavasaGghAto hRSTa ityarthaH // 32 // tA vRSabharaNAbharaNA tena yutAH svayamivA'JjanabhasA nabhasA / rejuH sutarAM sutarAM yamunAmabhitaH savajhulalatA lalatA // 33 // ___ tA:- sthalyo rejuH- zuzubhire / katham ? sutarAmatizayena / kIdRzyaH ? tena- hariNA yutAH- sahitAH / tathA vRSabharaNAbharaNAH / vRSabhAnAM raNa:saGgrAma AbharaNaM yAsu tAstathoktAH / ka iva ? svayamiva- Atmeva / hareryathA''tmA rAjate / kathambhUtaH ? yutaH / kena ? nabhasA- AkAzena / kIdRzena ? aJjanabhasA / aJjanaM bhasti- nirbhartsayati kRSNatvenetyaJjanabhastena / kRSNavarNenetyarthaH / hariNA'pyaJjanabhasA / kIdRzena tena ? lalatA- kriiddtaa| katham ? abhitaH- lakSIkRtya / kAm ? yamunAM- kAlindIm / kIdRzIm ? sutarAm / sukhena tIryate iti sutarA tAM sukhottarAm / sthalIH kIdRzyaH ? savAlalatAH / vaJjalAzca vetasA latAzcA'zokalatAdayo vaJjalalatAH / saha tAbhirvartante yAstAH savaJjulalatAH / kRSNatvaM sthalInAM darzitam // 33 // zreSThapadArohiNyAH suto'pyalayamahimA''padA rohiNyAH / prApya zarIraM tuGgAM dyutiM ca sa ivA''gataH zarI rantuM gAm // 34 // .....suto'pi- putro'pi rantuM- krIDitumAgata- iyAya sa- balabhadraH / kasyAH sutaH ? rohiNyAH / kIdRzyAH ? zreSThapadArohiNyAH- mahApadasthAyAH paTTamahAdevyA ityarthaH / sutaH kIdRzaH ? alayamahimA- antikrmnniiymaahaatmyH| kayA ? ApadA- vipadA dAnavAdikRtayA / ka ivA''gataH ? zarIva- kAma ivA''gatavAn / kAm ? gAM- pRthivIm / kiM kartum ? rantum /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ - anusandhAna-66 kAmasyA'mUrtatvAt kathamAgata iti cedAha - kiM kRtvA ? prApyaAsAdya / kiM tat ? zarIraM- deham / na kevalaM zarIraM, dhurti ca- dIptiM ca / kIdRzIm ? tuGgA- mahatIm / mUrta iti // 34 // nivulavatIM kakubhAnAM samo matikSAntidIptibhiH kakubhAnAm / aMsena svanavadyAM srajaM vahannapipadalikulaM svanavad yAm // 35 / / yugmam // kiM kurvannAgataH ? vahan- dhArayan / kAM tAm ? srajaM- mAlAm / kena ? aMsena- skandhena / keSAM srajam ? kakubhAnAM- kakubhasumAnAm / kIdRzIm ? nivulavatIM- nivulapuSpavatIm / tathA svanavadyAm / suSThazobhanAm, anavadyAM- nirdoSAm / yAM- srajamapipat- papau / kiM tat ? alikulaM- 'bhramaravRndam / kIdRzam ? svanavat- zabdAyamAnam / kIdRzo balaH? samaH- tulyaH / keSAm ? kakubhAnAM- brahmapRthivInakSatrANAm / kAbhiH? mati-kSAnti-dIptibhiH / yathAsaGkhyaM buddhyA brahmatulyaH, kSamayA pRthvIsamAnaH, kAntyA candrAdisamaH // 35 // dRSTyoddhavalAsitayA limpanniva diGmukhAni dhavalAsitayA / bahudhA''pa vane cchAyAM prAvRSi meghAnuyAtapavanecchAyAm // 36 // bala Apa- prApa / kiM kurvanniva ? limpanniva- upacinvanniva / kAni ? diGmukhAni- AzAvivarANi / kayA ? dRSTyA- dRzA / kIdRzyA? uddhavalAsitayA / uddhave mantriNi lAsitA- snigdhA preritA vA tayA / yadvA kayA kRtvA limpanniva ? uddhavalAsitayA / uddhavaiH- akSivilAsairlasatikrIDatIti uddhavalAsI, tasya bhAva uddhavalAsitA tayA / vilAsakrIDayetyarthaH / kAmApa ? chAyAm- AtapAbhAvaM zobhA vA / kva ? vane- kAnane / tathA dRSTyA kimbhUtayA ? dhavalAsitayA- zubhrakRSNayA / kathaM chAyAmApa ? bahudhAanekaprakArAM, ghanAdibhedena / kasyAm ? prAvRSi- varSAsu / kIdRzyAm ? meghaanuyaatpvnecchaayaam| meghAnuyAtasya ghanAnusRtasya pavanasyecchA- viharaNavAJchA, meghAnuzritapavanecchA- vAJchA lokAnAM yatra sA tathoktA tasyAm // 36 // atha sa valakSo bhAnAM patiriva kartAramaribalakSobhAnAm / musa(za)lIdaM turagahanaM vIkSya giriM prAha kuTajadanturagahanam // 37 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 athA'nantaraM sa muzalI-balaH prAha- uktavAn / kIdRzaH ? valakSodhavalaH / ka iva ? bhAnAM- nakSatrANAM patiriva- candra iva / kiM kamAha ? idaM- vakSyamANaM turagahanaM- azvadAnavaghnaM, harimityarthaH / kIdRzam ? kartAraMvidhAtAram / keSAm ? aribalakSobhAnAM- zatrusainyatrAsAnAm / kiM kRtvA ? vIkSya- dRSTvA / kam ? giriM- govardhanam / kIdRzam ? kuTajadanturagahanam / kuTajapuSpairdanturANyudgatadantAnIva viSamonnatAni vA gahanAni- gahvarANi yasya sa tathoktastam // 37 // vidadhacchaM nazchannaH kuTajaiH kSarati pragItagopo'go'paH / prasvanadabhro'dabhraH sRSTivizeSo'yamatuladhAturdhAtuH // 38 // ayamago- giriH kSarati- sravati / kA ? apo- jalAni / kiM kurvan ? vidadhat- kurvan / kiM tat ? zaM- sukham / keSAm ? naHasmAkam / kIdRzaH ? channa:- AvRtaH / kaiH ? kuTajaiH- kuTajavRkSaiH / tathA pragItagopaH / prakarSeNa gItA- gAyanto gopA- gopAlA yatra sa tathoktaH / tathA prasvanadabhraH / prakarSeNa svanantaH- zabdAyamAnA abhrA- meghA yatra sa tathoktaH / tathA'dabhraH- mahAn / tathA sRSTivizeSo- viziSTasargaH / kasya ? dhAtuH* brahmaNaH / tathA'tuladhAtuH / atulA ananyasamA dhAtavo yatra sa tathoktaH // 38 // - pazya zyAmAzyAmA vanasthalI bhAti balavadRzyA dRzyA / pradarA dhArAdhArA dhvananti meghAzca zirasi hantehante // 39 // he hare! pazya- avalokaya / kim ? bhAti- zobhate / kA? vanasthalI- vRkSAdisthalam / kIdRzI ? zyAmAzyAmA / zyAmAbhiH- priyaGgalatAbhiH zyAmA- kRSNA zyAmAzyAmA / tathA balavadRzyA / balavanto- balayuktA RzyA- mRgavizeSA yasyAM sA tathoktA / tathA dRzyA- ramaNIyA / na kevalaM sthalI bhAti, iha girau zirasi- zikhare hanta- aho! dhvananti ihante ca- ceSTante ca / garjanAdivyApAraM kurvantItyarthaH / ke ? meghAghanAH / kIdRzAH ? pradarAH / prakarSeNa daranti- dArayanti pradarA- duHkhotpAdakAH / * tathA dhArAdhArAH / tathA dhArANAM- jaladaNDAnAmAdhArA- AzrayA dhArAdhArAH / - yadvA pAThAntaraM yasya zyAmAzyAmeti / yasyA'gasya vanasthalI bhAti,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 so'yaM girirapaH kSaratIti proktana zlokena sambandhaH // 39 // anusandhAna-66 azmasu kaM daladazanairudvamati darImukhaizca kandaladazanaiH / dayito 'cyuta! he mama yaH tava ca ravIndvoryathA'calo hemamayaH ||40|| 1 yazca girirudvamati- udgirati / kiM tat ? kaM- jalam / kiM kurvat ? dalat- sphuTat / keSu ? azmasu - dRSatsu / kathamudvamati ? azanai:- zIghram / kaiH ? darImukhaiH kandaracanaiH / kIdRzaiH ? kandaladazanaiH / kandalAnyevaM dazanA- dantA yeSAM tAni tathoktAni taiH / kIdRzo'gaH ? dayito- vallabhaH / kasya ? tava - tubhyaM mama ca mahyaM ca he'cyuta! - hare! / kayoriva kaH ? yathA ravIndvoH - sUryacandrayordayito bhavati / kaH ? acalo - giriH / kimbhUtaH ? hemamaya:- suvarNasatkaH / merurityarthaH // 40 // zakunipatAkAzabalaM ghanavRndaM cakSuSA patA''kAzabalam / rUpaM hArItAnAM zriyaM vanAnAM ca mattahArItAnAm // 41 // 1 he hare ! cakSuSA patAkA (pata ? - ) avalokaya / kiM tat ? ghanavRndaM - meghasaGghAtam / kIdRzam ? zakunipatAkAzabalam / zakuntaya eva balAkApakSiNa eva patAkA- vaijayantI, zubhratvAt, tayA zabalaM- karburam / tathA''kAzabalam / AkAze- gagane balaM- sAmarthyaM yasya tat tathoktam / na kevalaM ghanavRndaM, pata rUpaM - svabhAvaM ca / kIdRzam ? hAri- manoharam / keSAm ? vanAnAM - kAnanAnAm / kIdRzAnAm ? itAnAM prAptAnAm / kAm ? zriyaM - puSpAdisamRddhi zobhAM vA / tathA mattahArItAnAm / mattA:- kSIbA hRSTA vA hArItAH pakSivizeSA yeSu tAni tathoktAni teSAm // 41 // pUrvaM sma hare ! zeSe yAn meghAn vIkSya bhUzramahare zeSe / janitaratirasAvasi tairAdAya taDidguNArNavarasAvasitaiH // 42 // asau - tvaM janitaratiH- utpAditaprItirasi- bhavasi / he hare ! - acyuta ! | kaiH ? tai:- meghaiH / kIdRzaiH ? asitaiH- kRSNaiH / kiM kRtvA ? AdAya - gRhItvA / kau ? taDidguNArNavarasau- vidyuddorakasamudrajale / samudrajalasya kRSTa(SNa)tvAt tadvarNairityarthaH / yAn meghAn- ghanAn vIkSya- dRSTvA pUrvaM - purA zeSe sma - tvaM zayitavAn / kasmin ? zeSe - nAgarAje AdhAre / zeSasyoparItyarthaH / I 1
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 bhUzramahare- -pRthvIkhedanAzake / tasyAstatra sthitatvAt // 42 // digasAvaryamadayitA yAmyA dhruvamayamRtuzca vaya! madayitA / yadiyamudagratameSu prAptA jaladeSu ravimudagratameSu // 43 // he varya! - pradhAna! hare!, digasau- AzeSA / kathambhUtA ? yAmyAdakSiNA dhruvaM- nizcitamaryamadayitA- sUryapriyA / tathA RtuzcA'yaM prAvRT madayitA- madakArI / yad- yasmAdiyaM- yAmyA dik prAptA / kam ? ravimAdityam / kIdRzam ? udagratam- udIcyAM raktamAsaktam / keSu satsu ? eSu jaladeSu megheSu / kIdRzeSu ? udagratameSu- udbhaTeSu- garjAdiyukteSu // 43 // kArmukavalayamanUnaM dizasi yatastoSito'si balayama! nUnam / ityAzAmukharatayA ghanarAjyA haririvocyate mukharatayA // 44 // ucyate iva- bhaNyate iva / ko'sau ? hariH- indraH / kayA ? ghanarAjyA- meghapaGktyA / kIdRzyA ? AzAmukharatayA / AzAnAM- dizAM mukhAni- vaktrANi, teSu ratA- AsaktA sthitA [vA] tayA / kayA kRtvocyate? mukharatayA- vAcATatayA / kimucyate ? iti- etat / he balayama!- indra!, yatastvaM dizasi- dadAsi / kiM tat ? kArmukavalayaM- cApavalayam / kIdRzam ? anUnaM- paripUrNam / katham ? nUnaM- nizcitam / atastoSito'siharSamutpAdito'si // 44 // na tavopari baheNa grathitAbharaNasya gopaparibarheNa / chAyAmasitA''pa ghanaH suracApAGkaH parairakasitApaghanaH(na! ?) // 45 // he asita !- kRSNa!, na chAyAM - na zobhAmApa- lebhe / ko'sau ? ghano- meghaH / kIdRzaH ? suracApAGka- indradhanuzcihnaH / kathambhUtaH ? paraiHzatrubhirakasitApaghanaH(na!) / akasitAni- asAritAni akarSitAni vA [apaghanAni?-] aGgAni- hastapAdAdIni yasya sa tathoktaH / tasyA''mantraNam / kasya chAyAm ? tava- bhavataH / kIdRzasya ? grathitAbharaNasya- kRtabhUSaNasya / .kva ? upari / kena katro (karnA?) gopaparibaheNa- gopAlaparisareNa / kena kRtvA ? baheNa- mayUrapicchena // 45 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 hRtagiridhAturasaM gA ruddhvA tava bhujasamormi dhAturasaGgA / . . . kUlAni khanad yamunA vahati jalaM sarpati ca khanadyamunA // 46 // yamunA- kAlindI jalam- udakaM vahati / kiM kurvat ? khanadvidArayat / kAni ? kUlAni- rodhAMsi / kIdRzaM jalam ? hRtagiridhAturasam / hRta- AkRSTo giridhAtUnAm- adrigairikAdInAM raso- jalaM rasA vA bhUmiryena tat tathoktam / kiM kRtvA vahati ? ruddhvA- AvRtya / kAH ? gAH- pazUn dizo vA / bhagnagopracAraM vyAptadikkaM vA / tathA bhujasamormi- bAhutulyakallolaM, kRSNatvAd dIrghatvAcca / kasya ? tava- bhavataH / kathambhUtasya ? dhAtuHsraSTuH / yamunA kIdRzI ? asaGgA- askhalanA / na kevalaM yamunA jalaM vahati, khanadI ca- gaGgA amunA- yamunAjalena sarpati ca- prasarati ca / mahatI bhavatItyarthaH // 46 // pavanairaja! sAdhvastaM bibhrANAM nIpamAtmarajasA dhvastam / pazyaikAntataralatAM sthalIM gatAM barhiyogakAntataralatAm // 47 // he'ja!- hare! pazya- avalokaya / kAm ? sthalIm / kIdRzIm ? gatAM- prAptAm / kAm ? ekAntataralatAm / ekAntena- nizcayenaikAnte- vijane vA taralatA- caJcalatA, ramyatetyarthastam / tathA bahiyogakAntataralatAm / bahiyogena- mayUrasambandhena kAntatarA- aticAravo latA:- campakalatAdyA yasyAM sA tathoktA tAm / tathA bibhrANAM- dhArayamANAm / kiM tat ? nIpaMkadambapuSpANi, jAtitvAt / kIdRzam ? astaM- kSiptam / kaiH ? pavanaiHvAtaiH / tathA sAdhu- zobhanam / tathA AtmarajasA- AtmIyaparAgena dhvastaMvyAptam // 47 // vasane saMstava na navA jetumalaM taDidamoghasaMstavana! navA / madhukaravizvasitAni smitamiha kuTajAni janitavizva! sitAni // 48 // tava vasane- bhavato vastre, he'moghasaMstavana!- saphalastute!, na navA jetumalam- api tu jetumanukartumalaM- samarthA / kA'sau ? taDid- vidyut / kIdRzI ? navA - nUtanA / kathambhUtaH ? san- zobhanaM(na!?) / tathA janitavizva!- utpAditabhuvana! / iha- girau kuTajAni
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 phebruArI - 2015 kuTajapuSpANi smitaM- hAsa iva, zubhratvAt / kIdRzAni ? madhukaravizvasitAni / madhukarANAM bhramarANAM vividhaM nAnAprakAraM zvasitaM - prANanaM jIvanaM madhu vA yeSu tAni tathoktAni / tathA sitAni - zubhrANi // 48 // mArutavegAd guNavannavazazikhaNDAnAM zuklApAGgaviDambitanavazazikhaNDAnAm / [saGghAH] zikhinAM prAptAH zaM kekAyante sthalaghanamiti manvAnAH zaGke kAyaM te // 49 // zikhinAM - mayUrANAM saGghAH- saGghAtAH kekAyante - zabdAyante / ki kurvANAH ? manvAnAH- manyamAnAH / he guNavan! - zauryAdiguNayukta! hare ! / kam ? kAyaM - zarIram / kasya ? te tava / kathaM manvAnAH ? sthalaghanamitisthalImagha(sthalamegha?)miti - evaMprakAramahamevaM zaGke - manye / kIdRzAH saGghAH ? prAptAH / kiM tat ? . zaM- sukham / kIdRzAnAM zikhinAm ? avazazikhaNDAnAm / avazaHasvAdhIna ucchRGkhalaH zikhaNDaH- picchakalApo yeSAM te tathoktAH teSAm / kasmAt ? mArutavegAd- vAyurayeNa / tathA shuklaapaanggviddmbitnvshshikhnnddaanaam| zuklApAGgaiH- dhavalanayanaparyantairviDambitAni - anukRtAni navAninUtanAni zazikhaNDAni - candrakalA yaiste tathoktAsteSAm // 49 // pazya zilAH zaile'sminnuccAvacasAnau yAntyunmukhabarhiNatAmuccA vacasA nau | amunA zasitaripustrIzRGgAro hi tvaM yAcita ivA'mbunAdaiH zRGgArohitvam // 50 // he hare ! pazya - avalokaya / asmin - zaile- govardhane zilAdRSado yAnti- gacchanti / kAm ? unmukhabarhiNatAM - mUrdhavakramayUrayuktatvam / kIdRzyaH ? uccA- ucchritAH / kIdRze zaile ? uccAvacasAnau / uccAucchritA avacA - nIcA: sAnavaH- prasthA yasmin sa tathoktastasmin / kena kRtvA ? vacasA- vacanena / kayoH ? nau- AvayoH / meghagarjitAzaGkayA / tathA yAcita iva - prArthita iva / kaH ? tvaM bhavAn / kena ? amunA - govardhanena / zRGgArohitvaM- zikharArohaNam / kaiH kRtvA yAcitaH ? ambunAdaiH- vahajjalazabdaiH / kIdRzastvam ? zasitaripustrIzRGgAraH / zasita:'apanIto ripustrINAm- arivanitAnAM zRGgAra - AbharaNAdivibhUSA yena sa tathoktaH, vinAzitazatrutvAt / hiH svArthe yasmAdarthe vA // 50 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 anusandhAna-66 nadati jaladainidAghe sAraGgo'pAste bibhrati ketakamavaneH sAraM gopAste / sampratyudyamakAlo na vAhinIpAnAM tvanmukhasurabhINAM zrInavA hi nIpAnAm / / 51 / / sAraGgaH- cAtako nadati- rauti / kva sati ? nidAghe / kathambhUte ? apAste- nirAkRte / kaiH ? jaladaiH- meghaiH / * tathA te- tava gopA- gopAlA bibhrati- dhArayanti / kiM tat ? . ketakaM- ketakIpuSpam / kIdRzam ? sAraM- pradhAnam / kasyA ? avane:pRthivyAH / tathA samprati- adhunA na bhavati / ko'sau ? udyamakAlaHabhiyogasamayaH / keSAm ? vAhinIpAnAM- senApatInAm / hiH- yasmAt / navAnUtanA / kA'sau ? zrIH- zobhA / keSAm ? nIpAnAM- kadambAnAm / kIdRzAnAm ? tvanmukhasurabhINAM- bhavadvastu(katra)sugandhInAm / varSAM(?) sUcanAt // 51 // ityAha pItavAsasamAyatanetrastaM kaMsAsurAt pazumatAmAyatane'trastam / : / hasitAnAM vimalatayA sa halI lAjAnAM chAyAM vikiran dazanaiH saha lIlAjAnAm // 52 // sa halI- balabhadra Aha- brUte sma / kiM tat ? iti- pUrvoktam / kamAha? taM pItavAsasaM- harim / kIdRzo balabhadraH ? AyatanetraH / AyatedIce netre- locane yasya sa tathoktaH / kIdRzaM harim ? atrastam- abhItam / kasmAt ? kaMsAsurAt- kaMsadAnavAt / kva ? Ayatane- sthAne / keSAm ? pazumatAM- gosvAminAm / kiM kurvannAha halI ? vikiran- vikSipan tiraskurvan / kAm ? chAyAM- zobhAm / keSAm ? lAjAnAm- akSatAnAm / kayA kRtvA? vimalatayA- nirmalatayA / keSAm ? hasitAnAM- hAsAnAm / kathambhUtAnAm ? lIlAjAnAm / lIlAsu jAtAni lIlAjAni- vilAsajanitAni teSAm / kaiH ? saha dazanaiH- dantaiH sAkam / hAsanairmalyena dantaiH sthalajazobhAM jayannityarthaH // 52 // vRndAvanAkhyakAvyasya kRtvA vRttiM sunirmalAm / yadarjitaM mayA puNyaM tena nirvAntu dehinaH // zrIpUrNatallagacchasambandhi-zrIvardhamAnAcArya[svapada]sthApitazrIzAntisUriviracitA vRndAvanakAvyavRttiH samApteti ||ch||
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 mahopAdhyAya-zrImeghavijayagaNikRta caturviMzatijinastava: magasIpArthastavanaM ca - saM. sA. vinayasAgara sAhityavAcaspati zrIvinayasAgaramahodaye keTalAka vakhata pUrve mokalelI A be laghu racanAo, temanI ciravidAya pachI, temane smaraNAJjalirUpe prakaTa karavAmAM Ave che. vijJaptipatronA kAryamAM beeka varSa vahI javAne kAraNe AnuM prakAzana vilambathI thAya che. vinayasAgarajI satata navanavI racanAo 'anusandhAna' mATe mokalatA rahyA. chellAM beeka varSo daramiyAna ja, temanI thAkatI tabiyatane lIdhe te pravAha baMdha thayelo. upAdhyAya meghavijayajI te hIravijayasUri-parivAranA eka prakANDa paNDitavara hatA. aneka zreSTha ane vidvattAsabhara granthonA te praNetA hatA. keTalAMka stotro tathA vijJaptipatro paNa temaNe sA che. tevU ja eka apragaTa stotra tathA eka bhASA-stotra atre pragaTa thAya che. A kRti teoe koI pratamAthI utArelI che. paNa te prata upalabdha na hoI temaNe jema lakhI mokalI temaja-yathAvat atre chapAya che. caturviMzatijinastavaH zrImagasIpArzvanAthAya namaH // devAdhidevAdhikabhAgyalakSmI nAbheyanAbheyarucastanoste / bhAvena bhAve na vibhAvayeta kenAdhikenAdhijagatsatAno // 1 // rAjIva-rAjIvanameva zobhA mA yAti mAyAtigavakrajAM te / tArAjitArAjitadeva saiSA sAMke zazAGke zarado'pi na syAt // 2 // yUnAM mayUnAM mahitAlirasya mattAnamattA na yazobhyagAsIt / geyaM na geyaM narazaMbhavo'rhan deyAn mude'yAnmunicitasImam // 3 // mAnAdimAnAdikaSAyapaGktirmoTAbabhohAvazinAM yayAstA / sAtAnyasAtAnyabhinandanAjJA kAmAnnikAmAnniritA kSaNotu // 4 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 mArAdamArAdamarezvare'pi tenAhatenAha kRtA tvayA'smin / / devApi devApi yazaH zivAgradhAmnA sudhAmnA sumatIza vizve // 5 // .. sausIma sausImayutaM vacaste tApopatApopazame samartham / vande zivaM dezitasarvabhAvaM mAnopamAnopacitaM hitaM me // 6 // kA moda kAmodanazoSadharma pArzvaH supArzvaH sumanomanasthaH / pRthvIja pRthvIjanitoSmanAzaH zobhA yazobhAyakaro mamA'stu // 7 // rAjJA narAjJAnaharAMhipa sallakSma sallakSmaNayA prasUtaH / . .. dehobhadeho manasAbhidhAryaH susthAma susthA mahasenasUnoH // 8 // rAmAja! rAmAjanavibhramAdyA jeyA bhaje yA'bhayadA nijaM tvAm / yogAbhiyogAbhigamena yenA'nAbAdhanA bAdhata eSa mohaH // 9 // yasyA'bhayasyAbhavameva dattAnandAsu nandAsutapUjanAsu / rAgonurAgonudamuSyamuSyaH zobhArasau bhAratikRd vibhAti // 10 // duHkhAnyaduHkhAnyavazAnyapAraM kAme na kAmena kadarthanA'bhUt / tenAtha te nAtha samIpamAgA mArakSamA rakSaka viSNujanma! // 11 // devo mude vo munayastrilokIdIpo nadIpo nayanimnagAnAm / sadbhAva sadbhA vasupUjyarAjajanmArajanmA rajavikriyAsu // 12 // kArAprakArA prasabhaM nigodamadhye yamadhyeyajane na sehe / bAdhAnabAdhAnatayAtha sAGge-lInA vilInA vimalAtha natyA // 13|| kA nAmakAnAmabhavanna lakSmI rAjyAdirAjyAditazAstravAyA(cA?) / dAnaM tadAnantapadoravarNi-nA kena nAke naramaNDale nA // 14 // cAritracAritrayake tamisrahInA mahInAma babhUva yasyAH / bhAnuprabhAnu prabhudharmanAtha sAtattva sA tattvadanantakAnteH // 15 // zAnte nizAnte'nizamaMhipadma natyA jina tyAjitameva meM'haH / manyehamanyeha vidhAsyate mAM sevA svasevAzvapunarbhavastham // 16 // bhAvasvabhAva svavadhUkaTAkSAM tAkSobhitAkSo bhidurAstravandhaH / vidyAmavidyAmaha kunthunAtha zarmA sazarmA satataM pradeyAt // 17|| kAyo nikAyo nivasad guNI(NA?)nAM dAnaM nidAnaM nitamAM sukhAnAm / mAnaM vimAnaM vigadAgamAnA-mAnandamAnandayatorabhartuH // 18 // .
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 67 vizvasya vizvasya hRtaM sukhasvaM yenAnayenAnatayogabhAjaH / tenApitenApi mano'tra mohamalle namalle narakAntakArin // 19 // mAyAramAyA ramaNIsukhAdyA muktA hi muktAhitasauhadena / pAyAdapAyAdayi ! suvrato'rhan mAmuttamAmuttamasAM vibhettA // 20 // dAyaM vidAyaM vijayasya sUno dehIza dehI zaraNe tavAsmi / bhAvAdabhAvAdava saMprasIda pAtaH kRpAtaH kRtivandhakAryA // 21 // yoSAbhayoSAbhara sUrya neme rAgAdarAgAdamRte tavAgre / tAM medutAM meduratAM prayaccha yannobhayanno bhavajaM praduSyAt // 22 // sadbhUvasadbhavalayezasevya nAmAGga vAmAGgajasevitastvam / yAto mayAto mananaprakAzaH zaMbhAvi sambhAvitamapyavazyam // 23 // bhAvitribhAvi trizalAGgajanma devastu devastutapAdapadma! / sA bhogasAbhoga zivAptaye me kalpadrukalpa drutameva bhUyAH // 24 // tenAvRtenA vRSabhAdidevAH, sanmAni sanmAnitazAsanA naH / sAtAnasAtAnayanA dizantu, siddhyA yasiddhyAyatabodhabhAvam // 25 // ko hetuko hetussaH kuzAstre tadbhAva tadbhAvaya jainavAkyam / sampadya sampadyazasI yataste mokSAgamokSAgaNitazriye syAt / / 26 / / bhAratyabhAratyasukhAni hatvA vINApravINA pratanotu buddhim / tIrthezatIrthe satatAnuraktA medhAvimedhAvidhisiddhihetuH // 27 // evaM zrIjinanAyakAH stutipathaM nItAzcaturviMzatiH - zrInAbheyamukhAH sukhAya sumukhA devAryadevAntimAH / sUrizrIvijayaprabhaprabhupadaprAptodaye santvamI meghAkhye sakRpAH kRpAdivijayaprAjJenduziSye mayi // 28 // iti caturviMzatijinastavaH / magasI-pArzvanAtha stavanam zrI magasIpura pAsa Asa pUraNa suvilAsa mahimA mahimanidhAMna dhyAna guNano AvAsa /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 praNamyAM pApa palAya jAya rAya mAMnaiM AMNa maMgala kamalA kula kalola tribhuvanano bhAMNa // 1 // dharaNesara nAgiMdadeva paumAvai mAya ahanisa sevaiM bhAvasuM e bhagavAnanA pAya / sevakanI sobhA karaI o dhana dhanna samappaI dujjaNa kora marora rora jana rajjaI thappaI // 2 // avicala kIrati tAsa khAsa AgAsa agAsaiM . ' jinavara nAma jaMpata saMta triNa bhuvane bhAsaI / duTTha mahAbhaya aTTha kaTThabhara dUraiM nAsaiM amara taNI pari bhoga loga pAmaI ullAsaI // 3 // hayavara gayavara gAjatA o chAjhaI darabAraI guNiaNa gAvaI gIta prIti pasaraiM jagasAraI / bhIma bhavodadhi jinavarU me pravahaNa jima tAraiM nirmala rUpa anUpa bhUpa sahu jina saMbhAraiM // 4 // pAsa yakSa vairuTTadevi jaya vijayA devI, sesanAga bahurAgasuM je ahaniza rahaI sevI / meghavijaya kahaiM nitta citta dhyAu prabhu eha. saMpada padavI rAjalacchi pAmau sasaneha / / 5 / / iti magasIpArzvastavanam //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 paM. jayavijaya ane vA. kalyANavijaya dvArA preSita zrIvijayasenasUrijI uparanA be patra-lekho - saM. muni suyazacandra-sujasacandravijaya . [noMdha : vijayasenasUri mahArAjanA jIvananI eka mahattvapUrNa ghaTanAnu, saMkSepamAM temaja vistArathI, varNana karatI be racanAo ahIM ApI che. racanAo saM. 1656nI che, tethI o ja varSamAM A ghaTanA ghaTI hoya tema samajavU yogya lAge che. hIravijayasUri-potAnA guru saM. 1652 mAM svarge saMcaryA. tyAra bAda senasUri gacchapati thayA. paNa temane potAnA gacchanA bhAvI aMge tIvra cintA haze eTale temaNe AgAmI gacchapati ke paTTadhara kone banAvavA te viSe cintana ane prayatna zaru karyA haze. gacchamAM yogya, vidvAna ane guNavanta, ziSyo ke upAdhyAyo/paNDitonI saMkhyA moTI hatI ja. temAMthI niSpakSapaNe kone pasaMda karavA, ane konA thakI A gaccha salAmata, akhaNDa ane samRddha rahevAno, te vAtano nirNaya thAya to ja temanI cintA saphala thAya. . ___A mATe temaNe potAnI matikalpanA para madAra na rAkhyo. pote niSpakSa nirNaya levAne sakSama hatA, ane temano nirNaya AkhA gacchane mAnya banavAno tenI khAtarI paNa hatI, chatAM temaNe jAte koI nirNaya na letAM pAramparika paddhati ke prakriyA Alambana lIdhuM. - guruparamparA e hatI ke gacchanAyaka guru 90 lagabhaga divasanI sUrimantrArAdhanA kare, ekAntamAM, eka ja sthAne. tenA prabhAve sUrimantranA adhiSThAtA deva 'gaNipiTaka . yakSarAja' temane darzana Ape ane kAma pUche, tyAre guru temane pUche ke mArA uttarAdhikArI tarIke koNa yogya jaNAya che te sUcavo. tenA javAbamAM te deva je muninuM nAma sUcave te gacchapati tarIke manonIta thAya. hIrasUri dAdAe vijayasenasUrinI niyukti A rIte karelI. tethI teo paNa te paddhatine anusaryA. teo lADola gAme padhAryA che. tyAM cha? (2 upavAsa), aTThama (3 upavAsa), upavAsa, Ayambila, nIvI vagere tapa sahita traNa mAsa sudhI temaNe mantrArAdhanA karI. te daramyAna zrAvakasaMghe dhUpa-dIpa-amAripravartana Adi dharmakRtyo tathA pUjAkarma dvArA temanI sAdhanAmAM baLa pUryu. traNa mAsane ante yakSarAja sAkSAt AvyA ane
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 "SI. 'vidyAvijaya'ne bhAvI paTTadhara banAvavAnI bhalAmaNa karI. A vidyAvijayajI te vijayadevasUri, jemane nAme 'devasUra' evI gacchane khyAti sAMpaDI. atre ApavAmAM Avela be kRtio paikI vistRta varNanAtmaka kRtimAM zaruAtanA pAMca dahA ane 11 kaDIomAM A aitihAsika ghaTanA- Alekhana thay che. te pachInI samagra racanA jesaMgajI eTale ke vijayasenasUrinA guNavarNanathI ja sabhara che. banne kRtiomAM temane 'jesaMgajI' nAme ja ullekhavAmAM AvyA che. temanuM nAma te hatuM, te nAme ja temanA guru temane bolAvatA, ane saMgha paNa temane te nAme ja varNavato. bIjI DhALamAM pitA kamA ane mAtA koDAIno paNa ullekha maLe che. be paikI prathama, vistRta kRti te vastutaH 'patra'-lekha che. trIjI, kharI rIte cothI, DhALanA Arambhe lekhaka kavi gurune 'trambAvatI' padhAravAnI vinaMti kare che. arthAt khambhAtamAM vicaratA kavi lADolamA ghaTelI ghaTanAnu ahevAlAtmaka bayAna ApavApUrvaka A patra gurune pAThavatA jaNAya che. varNana parathI ema lAge ke kavi te prasaMga banyo tyAre tyAM-lADolamAM hAjara hovA joIe. athavA to te prasaMga jANyo hoya ane varNanane kAvyabaddha ke patrabaddha karyu hoya e paNa zakya che. chellI DhALamAM 13 mI kaDImAM vijayadevasUri evaM nAma spaSTa noMghela che te jotAM lADolano prasaMga 1656 pUrve ja banyo hoya ane te pachI bahu najIkanA samayamAM vidyAvijayane AcAryapada ApIne vijayadevasUrirUpe sthApI dIdhA hoya, te vAta vadhu sambhavita lAge che. te vinA 1656nA patramA Avo ullekha na thaI zake.. banne patralekho saM. 1656nA ja lakhAyelA hovA- te patronI antima DhALanI kaDIomAM ja spaSTataH noMdhAyeluM che. vistRta patra vAcaka kalyANavijayaziSya jayavijaye khambhAtathI pAThavyo che, ane laghu patra vA. kalyANavijaye sUratathI pAThavyo che. eka ja varSanA judA judA mahinAmAM, judA judA kSetrethI, guru ane ziSya banne, eka ja viSayane varNavatA patra lakhe, te paNa eka vilakSaNa bAbata gaNAya. A banne patronI jeroksa muni suyaza-sujasacandravijayajIne lA.da. vidyAmandiramAthI tyAMnA saMcAlaka jitubhAI paNDita dvArA prApta thaI che, ane te parathI temaNe sampAdita karelI vAcanA atre prastuta che. - zI.]
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 71 (1) e~ namaH // rAga-desAkha // dUhA : svastizrI jinavara taNA, padapaMkaja praNamevi, lekha likhuM suhaguru bhaNI, mani dharI sarasati devi. 1 gujjara dhara sohAkarU, nayara nirupama nAma, lADula atihiM prasiddha chai, sakala-lacchi-sukhadhAma. 2 ghaNuM karhisiuM alakApurI, samavaDi sobhA jANi, dharamavaMta zrAvaka vasai, vahi sira jiNavara ANi. 3 zrIvijayasenasUrIsarU, saMgha mani pUrai Asa, sayala desa pAvana karI, rahai tihAM guru caumAsi. 4 sAsanapati saMgha hita bhaNI, karai anopama kAja, parama-paTodhara thApiMvA, dhyAna dharai munirAja. 5 // desAkhanI cAla // sakala sajAI pUraNa karI, maniM dharI ANaMda, sUrimaMtra ArAdhavA, dhyAna baisai muNiMda. 1 bhAvi paTodhara cItavI, dRDha Asana kIdha, jApa japai nizcala thaI, hoi ekamanAM sIdha bhAvi paTodhara cItavI [AMcalI] kRSNAgara-dhUSa mahamahai, mRgamada ghanasAra, zrIgurubhagati karai bhalI, zrAvaka suvicAra, ____ bhAvi paTodhara..... 2 mAri nivArI desamAM, dAkhI sAhi pharamAna', vyasanAdika save TAlIAM, deI bahumAna. 3 sAmIvacchala hui nita navAM, dIi dAna pravAha, ghari ghari uchava ati ghaNAM, karai mani ucchAha. 4 chaTTha-aThama-nIvI tapa karai, AMbila upavAsa, iNI pari maMtra upAsatAM, huA traNa mAsa. 5
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 maMtrAdhipa sUriM jANIuM, tapa taNuM parimANa, calatakuMDala-bhUSaNadharo, tejaiM karI bhANa. 6 prakaTa rUpa karI ApaNuM, AvI jakhyarAja, nizcala mana nirakhI kahai, praNamI gurupAya. 7 .. huM tuThau tapagachadhaNI, karuM sAnidhi Aja, je tuma mani manoratha achai, karuM te subha kAja. 8 vidyAvijaya vAsava samu, munimaMDalImAMhiM, .. dIThau maI guNi Agalu, dIjai padavI tAMhiM. 9 dina dina udaya hosai ghaNu, jima caDhatu diNaMda, vacana kahI sura sAMcaY, dharai harakha murNida. 10 neU divasa tapa-japa karI, pArI tatakhyaNa dhyAna, mahola padhArai jesaMgajI, karai sura nara mAna. 11 / / desa desaI vadhAmaNI, prasarI pura gAmi, ... raMgaI saMgha Avai ghaNA, disa disathI tAMma. 12 pUjai praNamai bhAvasiuM, karai uchava sAra, dina dina gurumahimA ghaj, hui jaya-jayakAra. 13 // prathama DhAla // rAga - AsAurI sIdhuo // dUhA : jesaMgajI mukha joyatA, hiaDUM karai hIMsora, nalinI jima ravi dIThaDai, jima valI caMda cakora. 1 sakalasUrisiromaNI, samatAvelIkaMda, jesaMgajI guru vaMdii, nita ghari hui ANaMda. 2 . jesaMgajI guNamAlatI, mujha manamadhukara lIna, harakhaI guMjArava karai, dina dina hovata pIna. 3 cAla - AsAurInI // zrImatI tatra guru guNani(nI)lu, jANi sohama sama avatArojI, tArojI, bhaviaNanaiM bhavasAyarujI, .
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 73 sAha kamA kuli maMDaNu, mAtA koDAi-kukhi avatarIojI, bharIojI, sakala guNe karI gachapatI(ti)jI. 1 mUrati mohanavelaDI, ati suMdara mastaka sohaijI, mohaijI, ardha sasI sama nilavaTIjI, subhakara zravaNa nihAlIi, ANaI mayaNa taNA hIMcolAjI, lolAjI, eka jate[bhe] kima vraNavIIjI. 2 mayaNabANa jisI bhamuhaDI, valI nAsA ati aNIAlIjI, ralIAlIjI, AMkhi jisI kajapAMkhaDIjI, jIbha amIanu kaMdalu, jUo vadana anopama caMdajI, amaMdajI, bhavikacakora ANaMdakarujI. 3 daMtapaMti hIrA jasI, vara adhara pravAlI raMgojI, caMgojI, mukhanisvAsa caMpakasamujI, kapolaphalaka vikasI rahyAM, jANaI airAvaNa gajakerAMjI, merAMjI, dekhI nayaNa ANaMdIyAjI. 4 kaMTha te kaMbu sarisu kahUM, AjAnu pralaMba bhu[ja]daMDajI, akhaMDajI, jasa pratApa jagamAM ghaNujI, kamalanAla jisI bAhaDI, anaiM AMgulaDI ati saralIjI, nahIM viralIjI, kuMalI tarupallava jisIjI. 5. hRdayakapATa sughaTa ghaDyuM, atiunnata naI suvisAlajI, AbAlajI, sura nara bhedI navi sakaijI, nAbhi gaMbhIra radai manoharu, jANi kamalAtaNuM nivAsajI, ... AsajI, pUrai tribhuvanajana taNIjI. 6 caraNakamala ati dIpatAM, jANi avicala merugiriMdajI, suriMdajI, cAli jima gaja malapatuMjI, lakhyaNa batrIsa aMgai dhAra]i, vidyAI suragura tolaijI, bolaijI, vANI mukhi amRta jisIjI. 7 kanakavaraNa sohai sadA, ati suMdara tanu sukumAlajI, AlajI, rUpataNu e gaNadharujI,
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 anusandhAna-66 sIlasanAha aMgaI dharaI, vali moharAyabala jIpaijI, dIpaijI, tapatejai jima dinakarujI. 8 jANI yogya guru hIrajI, jeNiM parama paTodhara kIdhajI, dIdhajI, nija saMpada saMghalI bhalIjI, . zrIvijayasenasUrirAjIo, jasa senA ati balavaMtIjI, ___ kalavaMtIjI, kIrati cihuM khaMDi vistarIjI. 9 ANA sahuko sira dharai, koi vAdI vAda na maMDaijI, chaMDaijI, sIha thakI jima gajatatIjI, jesaMgajI abhinavu hIralu, bhalu parikhyu akabarabhUpajI, surUpajI, ridayakosamAM rAkhIijI. 10 ima sakala guNe karI sobhatu, jasa mahimA ati abhirAmajI, nAmajI, japai niraMtara bhaviaNojI, . zrIvijayasenasUrIsarU, save suMdara parIkara sahI tajI, ___ mahItajI, sura-nara-vidyAdharapatIjI. 11 adhika harakha manamAM dharI, valI karI mani ati ullAsajI, dAsajI, caraNareNu samANaDujI, dvAdasavrata vaMdana karI, bahU hIaDai ANaMda pUrIjI, sUrIjI, kara joDI vinati karuMjI. 13 yataH ihAM khema-kuzala achai, surcigurucaraNaprasAdaiMjI, AlhAdaiMjI, dharmakArya savi hui bhalAMjI, tuma tanu khema-kuzala taNA, ura dharmadhyAna suvizeSajI, lekhajI, dIjai nija sevaka bhaNIjI. 14 DhAla - bIjI // rAga-rAmagirI // dUhA : jesaMgajI guNa UjalA, gaMgAjaladhI joi, jaya jaMpai maniM cIMtIi, kAyA niramala hoi. 1 jesiMgajI guNavelaDI, mani cIMtita phala diti, jaya kahi mujha mana-maMDapai, moda karai prasaraMti. 2
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 75 anudina samaruM hiaDalai, jesaMgajI tuma nAma, pApa-tApa save upasamai, sIjhai vAMchita kAma. 3 DhAla // suguru avadhAru eka vInatI re, zrIvijayasenasUrIrAya re, gacha gacha gachapatIchai ghaNA re, paNa te mujha dIThA na sohAya re, jesaMgajI vAMdevA mana morUM ramai re, valI valI bhamai tuma pAsi re, madhukara mohayu jima mAlatI re, nirakhI nirakhI pAmaiM ullAsa re. 1 jesaMgajI vAMdevA mana morUM ramai re [AMcalI] mukhi naI jApU re guNa tuhma taNA re, nita UThI karuM huM praNAma re, tuhmani Upara aNurAgaDau re, avarasiuM nahIM mujha kAma re. 2 rAti-divasa nAma UcaruM re, nita vahuM ridaya majhAri re, dIThA viNa toSa na Upajai re, vAlhesara jesaMgajI gaNadhAra re. 3 jeNiM naI rayaNAyara sevIu re, te nara kima vAhalIyA'2 sevaMti re, jeNinaI amRta AsavAdIyAM re, te kima kuhI3 kAMjII rAcaMti re. 4. jeNinaI ciMtAmaNI pAmiu re, kAca kuNa lIi nija hAthi re, jeNinaI [re] surataru sevio re, kuNa te dIi bAula bAtha re. 5 jesaMgajI vAMdevA ju valI pAmIi re, tu kuNa namaI avara sUrIsa re, caMpaka-gulAla kusuma lahI re, AulI" kuNa vAhai nija sIsa re. 6 tuhamanaiM vAMdevA kAjaiM alajayuM re, pUraiM prasarai morUM citta re, tima ju prasaraMtI vA'lA pAMkhaDI re, tu huM UDI milauM nita nitta re. 7 dhyAna tuhmAruM morai ciMtaDai, guNa suNatAM sukha thAya re, * nAma pavitra japai jIbhaDI re, nayaNAM jovA valI valI dhAya re. 8 Api na haMsA torI pAMkhaDI re, vAsaga tUM Api na jIha re, jaInaI praNamI guNa gAIi re, saphala karUM mujha dIha re. 9 karuMnaiM vidhAtA tujhanaI luMchaNAM re, ghaDIu jeNi suhagurughATa re, jaganaI te bhUSaNa jesaMgajI thayuM re, sohAviu hIra taNuM pATa re. 10 jesaMgajI guru guNa tAharA re, hIaDai na vasIalA' jAhare, .... pasUa taNI paraI jANIi re, janama gayu mudhAM tAha22 re. 11
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___anusandhAna-66 hejaiMnaiM hIaDUM vAlA Ulasai re, jesiMgajI tuma taNi nAmi re, megha gAjaMtai jima moranaM re, caitra mAsaiM jima te ArAma23 re. 12 . mAMDIjai sarasava aTalu re, pAlIjai meru samAna re, zrIguru taNuM re sanehalu re, jima te jeTha mAsiM UdhAMNa re. 13 neharayaNa rUDaI rAkhIi re, jima na paDai te vIsAra re, chala25 joInai corai rakhe re, durijana cora saMsAra re. 14 . rakhenaiM vIsAruM vAlhA vInatI re, tumha tu karuNA paragala dhAra6 re, thoDai ni kahaI ghaNuM jANivU re, likhata na Avai pAra re, 15 gAma-nayara pura desamAM re, jihAM ApaNuM nahIM koi re, jaya jaMpai. nAMma tuma taNu re, saghalai sakhAI hoi re. 16 .. DhAla - trI(tR)tIyA ||ch| rAga-guDI // dUhA : jesaMgajI guNa tAharA, guNata na Avai pAra, guNatAM suraguru mUMjhIi, ura" kavi kuNa vicAra. 1 valI valI joU vATaDI, jaya jaMpai guNagAna, adhara adhyAtama melIyAM, jesaMgajI tuma dhyAni. 2. jesaMgajI tuma vInavaM, sIMcani darasana meha, durita tApa savi upasamai, vAdhai adhika saneha. 3. suhagurujI mAnu re mAnu re bola0 parama paTodhara hIranAjI, vInataDI avadhAri nayarI traMbAvatI IhAM achaijI, amarApurI aNuMsAri jesaMgajI, Ava ANaiM re desa, [jesaMgajI], pagi pagi nayara nivesa, jesaMgajI, vallabha tuhma upadesa, jesaMgajI, hosai lAbha visesa. jesaMgajI, Avu ANi re desa [AMcalI] 1 poDhAM maMdira mAlIyAMjI, uMcAM pola pagAra, vANija karai vyApA]rIAjI, jihAM nahIM cora vakhAra8. 2 jinaprAsAda sohAmaNAjI, uttaMga ati abhirAma, dhramasAlA citrakAriNIjI, bhaviaNajana vizrAma. 3 .
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 dhanada samA dhanavaMta vasaijI, susanehI bahu loka, ghari ghari nArI padaminIjI, mudita sadA gatazoka. 4 zrIjinavacanaI rAtaDAjI, zrAvaka samakitadhAra, dAna mAna guNe AgalAjI, subhikhya jihAM suvihAra. 5 rayaNAyara rayaNi bharyujI, gAjai guhira gaMbhIra, vividha kriyANAM32 Uta[ra]ijI, pravahaNa vahii jasa tIra. 6 vADI vana rulIAmaNAMjI, pagi pagi niramala nIra, drAkhaI maMDapa chAhIyojI, madhura lavai pika kIra34. 7 kadalI nAgaravelInAjI, maMDapa sohai jAMhiM, caMdana caMpaka ketakIjI, mAragi sItala chAMhiM. 8 dUdhaI pAya pakhAlasiuMjI, aracUM sovraNa phUli, caMdana chaMTA devArasiuMjI, patharAvU paTakUla. 9 kamalA samarai kAnhanaiMjI, sItA samarai rAma, damayaMtI nalarAyanaiMjI, tima bhaviaNa tuhma nAma. 10 nAdaI sura nara mohIyAjI, mAnasarovari haMsa, jesaMgajI jaga mohIojI, jima gopI harIvaMsi. 11 meha hui saghalai varIsaNAjI, na jUi ThAma-kuThAma, selaDI sIMcai sara bharaijI, sIMcai aratha ArAma. 12 - 'Aka dhaMtUrA kima gamaijI, je AMbArasalINa, kuNa kara ghAlai kairaDai6, caMdana dIThAM jeNi. 13 . je alaju milavA taNujI, te kima Talai saMdesi, ... jala pIjai supanaMtaraiMjI, trasa chIpai kisaresi. 14 mAta-pitA-baMdhava thikIjI, vallabha prANaAdhAra, tuma sarIkhA vAlhesarajI, avara na ko saMsAri. 15 tuhama guNasaMkha na pAmIijI, mujha mukhi rasanA eka, kAgala misi nahIM teTalAMjI, kima likhIi tuma lekha. 16 bhavika jUi tuma vATaDIjI, kIjai para UpagAra, jaya jaMpai sumayA karIjI, paudhAru gaNadhAra. 17 // iti lekhe cuthI DhAla // cha /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 . .. // rAga-mevADau dhanyAsI // dUhA : jaMgamatIratha jesaMgajI, thAvaratIratha saji, jaya jaMpai nita vaMdIi, vAraNa bhavaha nikuMja. 1 vana vADI taruara ghaNA, paNi koili mani aMba, . tima jesaMga majha mani vasyuM, jima cakavI ravIbiMba. 2 mahIali sUri achai ghaNA, paNi taI vAlI lIha, .. jaya jaMpai jesaMgajI, kumatimataMgajasIha. 3 DhAla // . . zrIhIravijayasUriMda, tasa pArTi gayaNadiNaMda, pApatimiraharujI, jesaMgajI gaNadharUjI. 1 dhinna divasa velA dhinna, vAMdIi guru suprasanna, sakala sUrIsarujI, mahA munIsarujI. 2 sahiguru na vIsarIAMha, vilaguachu tuma bAha, bhavabhaya vArIijI, pAra UtArIijI. 3 jANajo avicala neha, chAMDaI na chUTai teha, karuNA kIjIijI, zivasukha dIjIijI.. 4 / / tuM jagi savAI hIra, jesaMgajI guNadhIra, . lekha vicArIijI, sevaka saMbhArIijI. 5 kAgala ju mahIala thAi, lekhaNi ju hui vaNarAi, jaladhi masibhAyaNUMjI, tu tuma guNa gaNUMjI. 6 kahayuM adhika ochU jeha, premataNi vasi valI teha, khamajo bolaDAjI, neha hui gahilaDA~jI. 7 vAcakavibhUSaNa jANa, rUaDUM te nAma kalyANa, subhagasiromaNIjI, aciMta ciMtAmaNIjI. 8 jayavijaya pabhaNaiM dAsa, pUrIi bhavIaNa Asa, vayaNa avadhArIijI, vegi padhArIijI. 9 AvatA ko kahi Aja, jesaMgajI gururAja, samatArasa bhayuMjI, suvihita parivaryujI. 10
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 dIjai vadhAi tAsa, maNi rayaNa sovraNarAsa, guru bhagati karIjI, mani UlaTa dharIjI. 11 mujha mani manoratha pUga, havaI TalI bhavabhayalUga", zrIgurudarasaNijI, jima ghana varasaNaiMjI. 12 thirapAlasuta sukhakaMda, thApio paTi murNida, zrIvijayadevasUrIsarujI, sayala saMgha sukhakarujI. 13 imaM vInavai tuma bAla, jANajo vaMdana trikAla, sevaka jana taNIjI, AsA pUraNIjI. 14 saMvata sola vakhANa, chappanA (1656) varSa pramANa, phAguNa niramalujI, caudisi dina bhalujI. 15 maI racyu lekha UdAra, bhaNi guNi jaya-jayakAra, pratipuM tihAM lagaiMjI, ravi-sasi jihAM lagaiMjI. 16 // zrIvijayasenasUrilekhakRto gaNi jayavijayena likhito'pi ca gaNi vivekavijayapaThanArtham // kalyANamastu // 1. phuramAna = pharamAna 2. . tAMhiM = tyAM 3. hIMsora = harSanAda 4. nilavaTI = kapATa, lalATa 5. jabhe = jIbhathI 6.. ' vraNavIi = varNavIza 7. kaMbu = zaGkha 8. sanAha = bakhatara 9. mahI(hi)ta = pUjAyela 10. suci = pavitra 11. hiaDalai = hRdayamAM 12. vAhalIyA = vheLu .13. kuhI = kohavAyelI - 14. Auli = AvaLa zabdakoza 15. alajayuM = utkaNThA 16. vA'lA = vAhalA / 17. vAsaga = vAsukI nAga 18. karuMnai = karUM ne 19. lUMchaNA = ovAraNA 20. vasIalA = vasyA 21. jAha = jenA 22. mudhAM = phokaTa 23. ArAma = bagIco. 24. vIsAra = bhUlI jaq 25. chala = kapaTa 26. paragaladhAra = ghaNI dhAre 27. ura = bIjA 28. cakhAra = dhutArA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 29. dhramasAlA = dharmazALA 30. subhikhya = sukALa 31. guhira = UMDu 32. kriyANAM = kariyANA 33. chAhIyA = chavAyA 34. pika kIra = koyala popaTa 35. varIsaNA = varasavaM 36. kairaDai = keranA jhADamAM 37. sa = tarasa 38. kisaresi = kevI rIte 39. paudhAru = padhAro 40. vilaguachu = vaLagu chu 41. bhAyaNUM = bhAjana 42. tu = to 43. gahilaDA = ghelo 44. lUga = lU . (2) ____OM namaH || rAga - AsAuri sIMdhuo // dUhA : viveka kahi sura-nara bahu, padapaMkaja praNamaMti, pATi paTodhara thApivA, zrIguru dhyAna dharaMti. 1 morai aMgaNi thulabhadra AvyA re bahanI e DhAla // svastizrI gujjara dhara-dharaNI, jihAM vicarai guru,guNavaMta, yugahapradhAna vijayasenasUrI, dina dina mahimAvaMta. 2 jesaMgajI Avo ANai desi, ahma vAhAlu tuma upadesa ke gurujI, ima bhagati lekha lakhesa jesaMgajI, avadhAro mujha saMdesa ke gurujI. 3 . Avo ANai desi [AMcalI] nayara anopama lADoli kahIi, jIhAM guru baiThA dhyAni, upavAsa AMbila nIvI tapai.sUrI, maMtra sAdhai pradhAna. 4 jesaMgajI..... dezamAMhi abhayadAna devAri, jApa japai bhagavaMta, kRSNAgara tihAM dhUpa ukhevai, ArAdhai sUrimaMta. 5 jesaMgajI..... guNe Ako sura tI[hAM] Avyo, vANI bolai jakhyarAja, je kAji tujhe mujhanaI samaryo, te hoyo vaMchita-kAja. 6 jesaMgajI..... vibudha vidyAvijaya guNavaMta, tehanaI nija pada Api, dina dina adhika udaya chai ehanu, saMghahitanaiM surataru thApi. 7 jesaMgajI.... parataki' rUpa dekhADI praNamI, sura puhato nija ThAmi, sUrIsvara teNe vacane harakhyA, karai jinasAsana kAma. 8 jesaMgajI.....
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 jinaprAsAda uttaMga manohara, upadrava nahIM lavalesa, bhavya prANI bahu dharama karaMtA, ehavo chi A desa. 9 jesaMgajI..... zI(sI)tA mani jima rAma ja vasio, gautama mani mahAvIra, tima tuM morA cittamAM vasio, suMdara sAhasadhIra. 10 jesaMgajI..... vasaMta AvaI jima koyala harakhai, caMda dekhI re cakora, tima tuM jaladhara ahiAM AvaI, harakhai bhavijana-mora. 11 jesaMgajI..... ravi UdaI jima paMkaja vikasai, cakravAkI harakha na mAya, tima tujha dIThi mujha mana visai, jotAM tripati na thAya. 12 jesaMgajI..... cAtuka jima ghanAghana samarai, satI samarai bharatAra, tima huM torA guNagaNa samarI, saphala karuM avatAra. 13 jesaMgajI..... zazI dIThi jiuM jalanidhi ulasai, mehi vana ulasaMti, tujha dekhi mujha mAnasa ulasai, vasio morai citta. 14 jesaMgajI..... malayAcala jima caMdanaI bhario, rohaNagiri maNidhAma, tima tuM niramala guNe kari bhario, sukhakaru tAharuM nAma. 15 jesaMgajI.... manohara madhUI kAma dIpAvyo, samudra dIpAvana caMda, tima ti hIrajIpATa dIpAvyo, mohanavallIkaMda. 16 jesaMgajI..... kaMsavidAraNa viSNu vikhyAto, ahanisi akala abIha, tima tuM sUrI(ri)ziromaNi jANuM, madanavidAraNa sIha. 17 jesaMgajI..... hRdayabhUSaNa navasara hAra, sirabhUSaNa avataMsa, karabhUSaNa bAjubaMdha raMgIlA, tuM bhUSaNa usavaMsa. 18 jesaMgajI..... colamaji(jI)Thanao raMga ja rAto, ravi rAto parabhAti, caraNakamala huM torai rAto, jasI paTolaire bhAti. 19 jesaMgajI..... morai mani tuM sahaguru vasIo, avara nA nAmuM sIsa, tujha dIThiM duHkha dUri jAi, pocai manaha jagIsa. 20 jesaMgajI...... akSara bAvana guNa re aneka, lakhatAM nAvai pAra, torA guNa to varNavi na sakai, jIhAM hoi hajAra. 21 jesaMgajI..... mati anusAraiM mai subha vAraI, lekha ja lakhIo eha, vI(vi)stArInaiM vAMcI joyo, dharayo dharama saneha. 22 jesaMgajI.....
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ - anusandhAna-66 / saMvata solachappannA(1656) varaSe, poSa sudi trija jANi, sUrati nayariM vinatI kIdhI, cita dharo prema ja ANi. 23 jesaMgajI..... jihAM lagai ravi-sasI gaganaI virAjai, sAyara na lopai lIha', tihAM lagi tuM ciraMjIve gurujI, praNamuM hUM nisadIha. 24 jesaMgajI..... kalyANakaraNa zrIkalyANavijaya, guru-sevaka praNamai pAya, . kahai dRSTa lekhi gurujI padhArai, sayala saMgha sukha thAya. 25 jesaMgajI..... // iti zrIzrIzrIzrIzrIvijayasenasUrIsva(zva)rANAM lekhaH samAptaH // ___gaNi guNavijayalakhitam / zrAvikA jayaMtabAI paThanArtham // zabdakoza 1. parataki = pratyakSa 2. paTolai = paToLAmAM 3. jIhAM = jihvA . 4. lIha = maryAdA __eka noMdha 'jaina paramparAno itihAsa-4' (pRSTha 226 tathA 290) pramANe, saM. 1655mAM vijayasenasUrinuM comAsu amadAvAdamAM thayu. te Utarye 1656mAM mAgazaramAM vidyAvijayajIne paM. pada Apyu. te pachI lADola. jaI 3 mAsanI sUrimantranI ArAdhanA dvArA devane pratyakSa karyA ane pachI vidyAvijayajIne upAdhyAyapada ApyuM. te pachI vaizAkha zuda 4the khambhAtamAM temane sUripada ApI 'vijayadevasUri'nAme jayavijayajInA patramA 'rahai guru caumAsi' ema nirdeza maLe che, Ano artha teo | lADolamA 4 mahinA rokAyA hatA - evo thaI zake; cAturmAsa karyu ema na kahI zakAya, ema lAge che. bIjuM, AcAryapada vaizAkhamAM thayuM che, ne atre pragaTa thatA beya patro poSa ane ullekha paNa jovA maLe che. to padavI ane nAmAbhidhAna thayA pUrvenA patromAM Avo ullekha kevI rIte thayo haze ? ema aTakaLa thAya ke patro saM. 1656nA nahi, paNa 1657nA hovA joIe; athavA to kAI lekhana-kSati hovI joIe. e sivAya koI khulAso sUjhato nathI. . - zI.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 meghakumAranA bAramAsA - saM. anilA dalAla 'bAramAsA'no kAvyaprakAra madhyakAlIna sAhityamAM khUba kheDAyo che. anuM mukhya lakSaNa 'viraha-kAvya' che. Rtu pramANe dareka mAsamAM nAyaka ke nAyikAnA viraha sAthe karuNarasanuM nirUpaNa hoya che. jaina sAhityamAM nemi-rAjula ane sthUlibhadrakozAnA kathAnakanA AlambanathI bAramAsAnI ghaNI racanAo thaI che. ahIM kAvyane ante upadezavacano temaja saMyama taraphanI gati nirdezAya che. 'meghakumAra bAramAsA'mAM meghakumAranA manamA zrIvIrajinanA upadezathI vairAgya udbhavyo che tyArathI Arambha thAya che. vhAlA putrane mAtA vinaMtI kare che ke bAra mAsa sudhI saMsAra-jIvananA anubhavo laI pachI saMyama-pathe viharavAnuM nakkI karane, 'susanehA naMdana!'. mAtA pratyeka mAsa pramANenA sAMsArika jIvananI gatividhi, mohaka varNana kare che; putra pratyuttaramAM te varNananI tulanAmAM barAbara sAmenA abhigamane, saMyamajIvanananI Antarika upalabdhio ane samRddha arthapUrNatAne udghATita karato jAya che; saMyamajIvananI garimAne sundara zailImAM Alekhe che. antamAM ApaNe joI chIo ke potAne lAgelA nirvedanA gADha raMgamAMthI meghakumAra jarAye calita thatA nathI, ane mAtAnI anumati laI saMyamamArge prayANa kare che. 'bAramAsA' kAvyasvarUpamA paramparA pramANe AvatAM prakRtivarNana, nagaravarNana ke nAyikAnA saundaryavarNana A kRtimAM thoDA pramANamAM jovA maLe che; kavino jhoka vadhAre to bodhAtmakatA upasAvavAno che. . kRtinA kartA devajIRSinA ziSya dharmasiMha che, temanA nAme ghaNI mudritaamudrita racanAo maLe che. prastuta racanA adyAvadhi amudrita hovA jaNAyAthI atre saMmpAdita karI che. . sampAdana mATe AdhArabhUta prata lAlabhAI dalapatabhAI vidyAmandiranA hastapratasaMgrahanI che. kra. 8540. traNa pAnAnI A pratamAM A kRti pUrI thayA bAda jIva-pudgala-kALanA alpabahutvane lagatI copAI ane teno artha apAyA che. pratanA lekhaka verAgI haridAsa jaNAya che. prata sampAdanArthe ApavA badala kAryavAhakono AbhAra.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... anusandhAna-66 // rAga-sAraMga // hIDolanAnI desI zrIjinavara payakamala praNamI, pAmI sahiguru pasAya; gAMuM meghakumAra kerA, bAramAsa uchAya..... 1 rAyagiha nayari rAya zreNika, dhAraNI tasa ghari nAri; . tAsa naMdana mukula caMdana, nAmi meghakumAra..... 2. . zrI vIrajinanA caraNa vaMdyA, pAmyA mani vairAga; . mAtani jaI vInavai, tava mAta kahi dharI rAga..... 3 . susanehA naMdana mAno re meghakumAra... o AMcalI. dUho : rAga dharI mAtA kahi, sAMbhali meghakumAra; bAramAsa khelI karI, pachi lejyo saMyamabhAra..... 4 citta pramodai caitra mAsi, khelo bAga majhAri; macakuMda pADala mAlatI, tihAM madhukari re guMjAra..... 5 sAra nIra sugaMdhi sItala, svAda trividha samIra; teNi dina sAdhuni malIna gAtrai, ahonisa rahivU vIra.... 6 susanehA naMdana mAno re meghakumAra..... dUho : saMyama sundara prema rasa, navavidhi sIyala vAM(bA)ga; kRpA kamala vara cetramai, mAi khelUM jalaM vairAga..... 7 . vaizAkha phUlyo phUTaro, drUma dhasyo bhara saNagAra; koyala madhurA svara kari, rasa sarasa lahi sahikAra..... 8 kezara kastUrI kapUra caMdana, ghola laIna zarIra; ambara saghana khaNDa sarasA, teNi dina jamo mAharA vIra..... 9 susanehA naMdana mAno re meghakumAra..... dUho : dharma taruvara satyaphala, koyala dayA subhAkhi; candana ghola vairAga rasa, teNi TADho mAsa vaizAkha..... 10 jeTha mAsi dina tapi, teNi tapai komala kAya; nIramala vAsita nIra joii, joii sItala chAya..... 11 .
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 paraghari gocarI karIni pIvA, uSNa jala vidhisAra; tuma sakomala kema bhAvi, mAno jI bola bicyAra..... 12 susanehA naMdana mAno re meghakumAra...... dUho : jina vacana sItala taru, jinaguNa jala sukhadAya; soya jala pItAM jhIlatAM, jeTha tapaI nahIM mAya..... 13 AsADha mAsi megha kerI, ghaTA ghana varasaMta; vIjalI jhamaki viraha camaki, mora mukha vikasaMta.... 14 pIu pIu zabda suNata paMthI, Avi ghari ulasaMta; teNi dina nija ghara choDI naMdana, kiuM paradeza vasaMta.... 15 susanehA naMdana mAno re meghakumAra..... dUho : paradezI saMsAra hi, jinadharma huI thiravAsa; vallabha mandira soochi, teNi bhalo AsADho mAsa..... 16 zrAvaNa Ayo rUpa lAyo. jharamara varasi mehaH paya pAvaDI sari lAla lobaDi, bhIji navalI deha; pIu pIu zabda z2agAvI cAtuka, vallabha upari neha..... 17 dharA pallava jalada gaji, mayaNa biMdu varasaMta manaraMga vadhi vIra teNi dina, rAkhaq thira karI citta..... 18 . susanehA naMdana mAno re meghakumAra....... dUho : thira citta hi sItamai, vallabha jinasuM raMga; zrAvaNa. mAsi sAdhunaI, mAi dina dina ucharaMga..... 19 paMcarUpI bhAdravai, varabharyAM sara jaladhAra; drumalatA lalitAMkuraMkIta, bhUmi raMga apAra..... 20 / raMga mujha tujha vadana nIrakhi, tuM manamohana veli; prANajIvana paramavallabha, bhAdravi bhara kheli..... 21 . susanehA naMdana mAno re meghakumAra....
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86. anusandhAna-66 dUho : paMca mahAvrata premasuM, dharI mani uchAya; bhAdravi jinavacana sundara, saMbhalAvU sukhadAya.... 22 mAsa Aso AvIyo, ghari ghari raMga apAra; dIpamAlikA parva Avai, Avi ghari vahuAri.... 23 vahu AvaI ni mATa lAvai, harakha pAmai mAya; vacana nandana mAta kelaM, mAnojI IchAnA rAya..... 24 . susanehA nandana mAno re meghakumAra...... . dUho : saMyama sundara sundarI, vallabha lIlavilAsa; citta dharUM sA vallabhA, teNi sundara AsomAsa..... 25 kArtika mAsi kRpAsAgara, Avai annapravAha; ucchAha pAmai medinI, mohanI manya lagAya.... 26 . gAya gIta suraMga sundara, sarasa bhojana sAra; sAjana poSo mA saMtoSo, haM vInavaM vAraMvAra.... 27 ___susanehA nandana mAno re meghakumAra.... dUho : vallabha zrIjinarAjanI, madhurasa komala bhAsa; Atama amRta sIcIiM, teNai kArtike lIlavilAsa..... 28 mAgasirai nija mAtalaDI, nirakhaI naMdako rUpa; jU canda darzana kamala vikasai, tyu ridhya phUla anupa..... 29 muktAphalake hAra sobhi, mudrikAsu ratana sajana; AsA pUrI sAjana, mAnojI vIra vacana..... 30 susanehA nandana mAno re meghakumAra.... dUho : satya vacana mukhi bolIiM, kIjaI paraupagAra; mAgasira mAsi sAdhunai, mAi sobhi o saNagAra..... 31 posa mAsi posII, vara komala navalI kAya; uSNa bhojana sAka sarasA, jamo karI pasAya..... 32
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 uSNa jala aMghola marajana, tela phUla caMpela; mukhavAsa ghola taMbola komala, posIiM sarIrakI veli..... 33 susanehA nandana mAno re. meghakumAra..... dUho : sarIraveli iuM sIcIiM, tapa saMyama rasa sAra; krodha kaSAya nIvArIiM, teNi posa mAsa sukhakAra..... 34 . . mAgha mAsi mohola kerAM, achi sukha apAra; nIla pItasu paMca varaNI, paMbharI suvicAra..... 35 saMsAranA sukha dekho nandana, haTha ma karo vIra, teNi dina sAdhuni vihAra karatAM, sIta) vAhi sarIra..... 36 susanehA nandana mAno re meghakumAra..... dUho : vrata mandira saMyama siri, sejya saMtoSasukha surAga; Una mandira mai khelati, mAi sIta na lagi mAgha..... 37 phAguNa mAsa vasaMta pragaTyo, rasIkake mani raMga; phAga gAvi phUTarAM, kari dharI sundara caMga..... 38 mAla lAla gulAla dIlai, laita cUA caMda; manavallabha mitra sarasA, horI ho khelojI nanda..... 39 susanehA nandana mAno re meghakumAra...... . dUho : gyAna gulAli dharmasyuM, vallabha jinasyuM raMga; phAguNa saMgha vasaMtamai, jina guNa gAuM sudhaMga.... 40 o bAramAsa racanAvalI, sAMbhaLI meghakumAra; je raMga lAgo cittasyuM, te na utari re lagAra..... 41 mAta anumati lei karInai, lIdho saMyama bhAra; anuttara sukha pAmIA, zrImunivara meghakumAra..... 42 guNavaMtA suhigura, megha muni sukhakAra; o bAra mAsa megha murNida kerA, sAMbhali suvicAra; . bhaNai guNai mani premasuM, saMpati lahai te sAra..... 43
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 mujha sahiguru muni devajI, mi pAmI tAsa pasAya; bAramAsa megha aNagArajInA, gAyA mani uchAya..... 44 dharmasiMgha muni bhaNai bhAvai, udayapuri majhAri, zrI jInazAsana ciraM pratapo, saMgha sahu jayakAra..... 45 / / iti zrI meghakumAranA bAramAsa sampUrNaH vairAgI harIdAsa C/o. 34, prophesarsa kolonI, .. navaraGgapurA, amadAvAda-1
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI- 2015 ambikAcaupaI - saM. kirITa zAha giranAratIrthanI adhiSThAyikA devI ambikAnI stutisvarUpa 11 kaDInI A racanAnA kartA 'puNyamuni' nAmanA jaina sAdhu che. gujarAtI sAhitya koza : khaNDa 1, madhyakAla pR. 246 para puNyamuninA nAme 'ambAstotra' nAmanI oka kRti noMdhAI che. te jo Aja kRti hoya to, tyAM A kRtinI I. 1447 mAM lakhAyelI prata noMdhAyelI hovAthI, A kRti te pUrve racAyelI che ama samajI zakAya. 89 ambikAdevIne sambandhita kRtio alpa saGkhyAmAM maLe che. temAM A kRtinA prakAzanathI akano umero thAya che. kRtinI racanAzailI saraLa ane bhAvavAhI che. * kRtinA sampAdanamAM AdhArabhUta prata lAlabhAI dalapatabhAI vidyAmandira amadAvAdanA hastapratasaGgrahanI che. kra. - lAdabhesU 29049. pratamAM 4 pAnAM che ane be kRtio che : 1. cauzaraNam, 2. ambikAcaupaI. pratinA lekhaka sUryavijaya upAdhyAya che. ane zrAvikA araghAdenA vAMcana mATe A prata lakhI che. // 60 // zrIambikAyai namaH // aMbika jaya jaya mAya, praha uThI samaruM tuja pAya; jima manavaMchita pAmu siddhi, valIya viseSai nava nava buddhi // 1 // gaDha giranAra taNI sAmiNI, pUrai Asa sadA amha taNI; siMgha caDhI sAmiNi saMcarai, bhagata lokanI bhAva viharai // 2 // duhuM kara aMbAluMbI pavitta, duhuM kara subhakara vibhakara putta; saphala aMbatali nivasai mudA, nemi jiNesara pUjai sadA ||3|| dhaNa-kaNa- -kaMcaNa copaDa (da) cIra, cAru bhojana madhurA nIra; sahaja suraMga aMga varabhoga, tuja prasAdi navanava saMyoga // 4 // bAluM bholuM kAluM bhaNuM, aMbika mAi khamau amha taNuM; tuM mAtA chai tribhuvana taNI, sAra karau mAi amhanai ghaNI // 5 // . -
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 . . anusandhAna-66 rAti divasI mani tAhari Asa, managamatAM syuM dejyo vAsa; TAlau aMtarAya AMmalA, durjana duSTa karauM sAMmalA // 6 // mAna mahata jasa kIrati sAra, sukha saMbhoga taNau nahi pAra; vairiyaDA savi dUrai damuM, tujha prasAdi manaraMgai ramuM // 7 // vATa-ghATa vana visamai ThAmi, saMkaTa bhAjai tAharaI nAmi; cora-caraDa savi dUrai Talai, manacItavyA manoratha phalaI // 8 // tuM aMbA tuM padamAvatI, tuM cakkesari tuM bhAratI; tuM kamalA tuM solai satI, sAsaNadevati tuM mahAsatI // 9 // .. tuM tau tribhuvana mAhe sAra, tAharau koi na lAbhai pAra; je jaNa samaraI tAharu nAma, pahucai tehanaI savi abhirAMma // 10 // suranara kiMnara asura muNiMda, tuja guNa samaraI sayala suriMda; iNa pari vInavai puNya muNiMda, hI devI namo ANadi // 11 // // itizrI giranAra parvAtAdhiSTAyikA aMbAvi caupai // zrIsUryavijayopAdhyAyaiH paThanArthaM zrA. araghAde / zubhaM bhUyAt / C/o. kirITa grAphiksa vRndAvana zopiMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda-380001
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 saM. 1912mAM sUratanA eka zrAvake lIdhela 12 vratanI TIpa - saM. vijayajagaccandrasUri (DelAvALA) // zrI gurubhyo namaH, zrI paramAtmane namaH // __ prathama devatA zrIarihanta, aDhAra doSa rahita, ehavA je arihaMta tehanA cyAra nikSepA, 4 te kima, prathama nAmanikSepo // 1 // thApanAnikSepo // 2 // dravyanikSepo // 3 // bhAvanikSepo // 4 // nAmajiNA jiNanAmA, ThavaNajiNA puNa jiNaMdapaDimAo / davvajiNA jiNajIvA, bhAvajiNA samoasaraNatthA // 1 // asyArthaH - prathama nAmanikSepo te syuM kahiiM, zrIriSabhadeva-mahAvIra pramukha jinanAma che te nAmanikSepo kahiiM // 1 // thApanAnikSepo teM syuM, prabhunAM biMba, prabhunAM pagalA pramukha thApanA jogya je vastu tehane thApanAnikSepo kahiye // 2 // - dravyanikSepo te syuM, kRSNa zreNika pramukha je jina thAnAra che, ehavA jIvadravya te je tIrthaMkara siddha thayA te paNa dravyanikSepo kahiiM // 3 // bhAvanikSepo te syuM, vartamAnakAle samovasaraNe birAjamAna viharamAna 20 tIrthaMkara che te bhAvanikSepo kahiiM // 4 // ehave cyAra nikSepe siddha je thayA, rAga dveSathi vimukta thayA, potAnA ...guNanA bhogi, parabhAvanA abhoktA, svasattAdharma jehane pragaTa thayo che, ehavA je arihaMta deva, tehane devabuddhe AdaruM // guru te susAdhu, paramparAgata sudhi(zuddha) saddahaNAnA dhaNi, paMca mahAvratanA pAlaNahAra, sAdhu guNe virAjamAna hoiM, te zuddha guru jANuM / tathA kAla pramANa(Ne) yati hoiM, te yathAzakti saMjamanA pAlaNahAra, jinamAraganA upadezaNahAra, ehavA vartamAnakAla pramANe yati hoiM, ehavA gurubuddhiiM AdaraM // dharma zrIvitarAgano bhAkhyo dayAmUla, je ANAmUla te zuddhaM ahiMsaka
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 anusandhAna-66 rUpaM ehavo dharma, tehane dharma kari jANu / ehathi viparita dharma tehane dharma kari na sahu~ / ehathi bIjA kudeva harihara-brahmAdika, te saMsArAtilipta zarIra kuceSTAI vyApta ehavA je deva te kudeva / / kuguru jogi saMnyAzi, karpari brAhmaNa, kuliMgadhAri, tathA striyAdike yukta, tathA dravyaliMgi jehathI saddahaNA na mile te kuguru kahiye, ehavA deSi[khI] Adaru nahi // 2 // ___diSyaNe(dAkSiNye) namaskAranI jayaNA, paNa sugurupaNe nAdaru / bIjA mithyAtvInA dharmakaraNi zuddhadharma jANi anumodu nahi / tehanA maMtra camatkAra kaSTa dekhi prazaMsA na karu, dASyaNe jayaNA, kAraNe jayaNA / eNi rite kudeva kuguru kudharma na Adaru // vali e traNe mithyAtva TAlavAno khapa karu / ghara saMbaMdhi deva deraDinI jayaNA, paNa tAraNabuddhe niSedha / laukika devagata te. ThAkora, mahAdeva pramukha // 1 // laukika guru gata te saMnyAsi pramukha // 2 // laukika parvagata te holi dIvAlI, derADi, rAkhaDI pramukha lau0 parvagata, e traNe mithyAtva TAlavAno khapa karu // 3 // lokottara kahe che - lokottara devagata te bhagavaMtane ihaloka arthe mAnaveM / te lokottara devagata // 1 // susAdhune ihalokArthe vAMdavU, paDilabhavU te loko0 sugurugata kahiI // pajusaNa pramukha tathA 8-14-10 pramukhane dine ihalokArthe tapa kare, mAnatA kare te lokottara parvagata // 3 // ___ eNi 3 mithyAtva TAlavAno khapa karu / evaM mithyAtva 6 thayA te TAlavAno khapa karu // tathA pAMca mithyAtva lakhie chiI - abhigrahika 1 anabhigrahika 2 abhiniveza 3 saMsaika 4 anAbhogika 5 e pAMca che / te mAMhi abhigrahika te syUM kahiiM, je nija potAni mati tehano abhigraha Akare rIte [te] abhigrahika mithyAtva // 1 // biju anabhigrahika te syuM, je prANine sarve devo sarve gurA / arihaMta
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 te piNa deva, hariharabrahmAdika te piNa deva, ema deva sarvane eka jAMNe, te anabhigrahIka mithyAtva // 2 // trIga~ abhiniveza te syuM, koi jAti yA kSayopazamathI koika vAte chatuM jANato hoya [ke] jaina mata sAco cha / paNa potAnA AkarA kadAgraha vaza thakI tathA anAdinu e jIvane mithyAtvarUpa zalya, tehanA vaza thakI e sAcuM jANe che, piNa juThu bole che, bolato mana thakI zaMkA na pAme, boTikanI pare, e trIga~ mithyAtva // 3 // cothu saMsaika mithyAtva te syuM, zrIjinavacana AgamarUpa je bhAva siddhAMtane viSe arihaMte prarupyA che / te AgamanA rahasya-bhAva sAMbhali manane vize zaMkA ANe : e je sukSamabhAva bhagavaMte je prarupyA che, te sAcA ke juThA haze ? e bhAva kuNa joi AvyuM che ? ehavi zaMkA ANavi te saMsayika mithyAtva kahiye // 4 // anAbhogika te syUM kahiye, je avyaktadazA samagra hoi te tathA samagra prakAre svaguNa vIryollAsa e cetanane che ane je je aMze pragaTa nathi thayo, te te aMze avyakta che / ane e cetana dravyano mUla svabhAva vyakta che, ane avyaktapaNe rahe che, te sarva karmani upAdhi / mAre je je svaguNamAM uNAsa te te guNe avyakta kahiye, mATe jeTali zuddha dasAi, zuddha deva, zuddha guru, zuddha dharmano zuddha zraddhAbhAsanamA nathI AvyuM te anAbhogika mithyAtva kahIiM // 5 // e pAMca mithyAtva TAlavAno khapa karu, jANIne Adaru nahi / / have daza saMjJA kahe che - dharmane adharma karI jANe, te dhamme adhammasannA // 1 // adharmane dharma mAne, nAye ghoi, bAhya zarIra pavitra rAkhe, te * 'adhamme dhammasannA kahIiM // 2 // zuddha je jaina mArga tehane unmArge karI mAne, te magge umaggasannA // 3 // unmArga je mithyAmArga tehane mArga karI jANe, te umagge maggasaMjJA. kahIiM // 4 // bhalA je sAdhu pravacana-mArgAnusArI zuddhopadezaka, tehane asAdhu karI mAne te sAdhuiM asAdhusaMjJA kahI // 5 // yogI sanyAsI kuliMgI tehane viSe sAdhupaNuM jANe, tathA dravyaliMgi tehane bAdhya(bAhya)kriyA dekhADatA sAdhupaNe paraNamyA na hoi, tehavAmAM je sAdhupaNu jANavU te asAdhui sAdhusaMjJA kahIi // 6 //
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 . anusandhAna-66 ekendriyAdika jIva sUkSma ApaNI carama(carma)dRSTiM nAve, mATe koi . mithyAdRSTinA udayathI jIvanI saddahaNA nAve te jIve ajivasaMjJA // 7 // ajIva acetana pudgala jaDa, tehane jIva karI mAne e ajIve jIvasaMjJA kahiiM // 8 // ___muktane amukta mAne, te kima ? je kriyA-anuSThAna karato e cetana karmamalarUpa je meMla tehathI vimukta thAya, tehaneM keTalAeka jIva amukta mAne, ajJAnane balai te mukte amuktasaMjJA kahIi // 9 // amukti mukti te syu ? te kaheM chaI / je saMsArA'tirakta, saMsArika je bhoga viSayAdika tehane viSe.satA rahe , ane manamAM jANe che je amhe mukti pAmIsyuM (paNi) ima nathI jANatA, je navAM karma baMdhAi che te / tathA siddha pohatA mukta thayA tehaneM phirine saMsAra mAne / tathA keTalAeka ajJAnanA vaza thakI jIvane mukti nathI mAnatA, tathA yAga pramukhe jIvahiMsA karIne te jIvane mukti mAne che. te amukte muktasaMjJA kahIi // 10 // e daza mithyAtva TAlavAno khapa karu / eNi pareM sarva mili 21 saMkhyAi mithyAtva thayA te yathAzakti TAluM / e mithyAtva ekavIsa miTe tivAre samakita rUpa guNa e jIvane upaje te samakita 8 guNa chai te lakhii ch| nissaMkiya 1, nikaMkhIya 2, nivittigachA 3, amuDhadIThI a 4 / uvavUha 5, thirikaraNe 6, vacchalla 7, pabhAvaNe aTha 8 // 1 // e ATha guNa jANavA / te madhye prathama nissaMkA - te jinaAgamame sUkSma artha kahyA, te sAcA karI saddahai, paNi zaMkA saMdeha nANeM / te prathama bhaMga // 1 // bIjo ni:kaMkhAguNa - te mithyAtva kumatanI vaMchA na karavI te // 2 // trIjo nivitigicchA guNa - je muktikaraNI [te] zubhaphala cha ja tathA azubhaphala pudgalakaraNino cha ja / ane puNyaudaya zubha saMyoga milyA khuzI hoi, paNa te ahaMkAra karavo nahI / pApaneM udayeM asukha je duHkhasaMyoga milyA, dilagIra thAvo nahI / karaNino phala cha ja imA koya saMdeha rAkhavo nahI e 3 bheda / / have cotho bheda - zubha amUDhadiTThi guNa - je Agamame sUkSma nigodanA tathA SaT dravyanA sUkSmavicAra sAMbhalatA muMjhAvavo nahi / je dhArI zake tetalo dhaare| je na dhArI zamaiM tene saddahai // 4 // uvavUha guNa pAcamo - je iNi ApaNA jIvameM anaMtaguNa che jJAnAdika, te chupAvavo nahI / zuddha sattA jehavI che tehavI khivii|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 rAgadveSa aMjJAnI(na) karmanI upAdhi che / jIva e upAdhithI nyAro cha / e pAMcamo samakItano guNa // 5 // chaThTho thirakaraNa guNa - je potAnA pariNAma [te] gyAna dhyAnameM thira karavA, DagAvavA nahI / athavA bhavyajIva koi prANI dharmathI paDato hoya tehane sAhajya' dehane, upadeza deine thira karavA, te chaTho guNa kahii // 6 // have sAtamo vacchallaguNa kahii chai / je jIvasyuM gyAna dhyAna paDikamaj tapa bhelA mali kIjIi / saddahaNApaka hoI, tehane sAhajya deineM / ApaNA sAmI cha, tehanI bhakti kIjeM, te vacchallatA kahIjeM / athavA e ApaNA jIvanA sAhamI te jJAnAdika guNa cha, tehane poSavA je gyAnadhyAnano ghaNo abhyAsa karavo te vacchallatA guNa jANavo // 7 // AThamo prabhAvaka guNa / je bhagavaMtanA dharmanI prabhAvanA mahimA ghaNo karavo / dAna zIla tapa pUjAi karI mahimA ghaNI krvii| athavA iNi ApaNA jJAnAdi guNa vadhAravA e prabhAvaka guNa jANavA // 8 // e samakItanA 8 guNa jANIne AcaravAno khapa karu // have samakitanAM pAMca lakSaNa kahe chei / pahilo upazamabhAva lakSaNa - je vivekI prANi prAi kaSAya na karai / ane jo kaSAyanA udaye kaSAya upajaI to piNa pAcho vAle // 1 // bIju saMvega lakSaNa - je indriyanAM sukha jIve anaMtI vAra bhogavyAM, te duHkhakAraNa chai / eka cidAnaMda mokSame atIhI sukha, te ApaNA karI jANe, ane tenI ihA rAkhe e saMvega jANavo // 2 // trIjuM nirveda lakSaNa - je saMsArathI, dhanathI, zarirathI udAsapaNe rahe, te niraveda jANavU // 3 // cothu dayA lakSaNa - sarva jIva Apa sarikhA jANI dayA dravyabhAva beya karavI te dayA lakSaNa jANavU // 4 // pAMcamU AstA lakSaNa - je bhagavaMtanA dharma upari zuddha pratIti raakheN| bhagavaMte jima AgamamAMhi AjJA kahi tima saddaheM // 5 // e samakitanAM pAMca lakSaNa kahyA te Adaru // varasa prati dehare deva arihaMtanI aSTaprakArI chatI zakti chati yogavAII pUjA karu / dina prati chati zakti chatI yogavAII deva jUhAru / tathA bhAve izAna kuNe (khuNe) sAhamA thaineM deva jUhAravAno khapa karu / susAdhunI yogavAII guru vAMdu / te na hoi to pUrvadizAmAM simaMdhara gaNadharAdi vAMdavAno khapa karuM. dina prati nokArasI paccakhAMNa jAvajIva lage karu te nokArasI 1. sahAya / 2. AsthA, AstikatA / 3. jogavAIe /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 . anusandhAna-66 vIsare to te divase tathA bIje divase nIlavaNa na khAvI / dina prati nokaravAlI eka gaNavI / te na gaNAi to mAsa eke Agala-pAchala thaine 30 gaNI pahoMcAIM / rogAdi kAraNai jayaNA / tathA paramAdaneM vasaiM niyama bhAMgo jAj to bIjai divasa nIlavaNa na khAvI / . varasa eka prati devadravya rukA 0 // (aDadho) sAdhAraNa rukA 0 / (pA) jJAnadravya rukA 0 / gurudravya rukA 0 / sAdhavIdravya 0 / zrAvaka zrAvikA 0|| jIvadayA / je mali kSetra 8 rukA 21, AMka pramANai mukuM // dehareM mUlagabhArai moTakI daza AzAtanA TAluM te kai - taMbola // 1 // pAMNI // 2 // bhojana // 3 // pejA // 4 // maithuna // 5 // thukavU // 6 // mAtaru // 7 // vaDInIti // 8 // jUvaTuM // 9 // sUrbu // 10 // ehavI moTI [daza] AzAtanA TAluM / tathA corAsI AzAtanA paNa jAMNi TAlavAno khapa. karuM // tathA chatI zakti chatI yogavAIiM paDikamaNAM mAsa ekai 2 karuM / eka mAseM na thAi to bIje mAseM karI pucAIM / e rIte lIdhA niyama potAnA pAluM // samakita saDasaTha bola AgamathI nAmathI likhii chai ||shrii|| cau saddahaNA 4 tiliMgaM 3 dazaviNao 10 tizuddhi 3 paMca doSaM 5 aTha pabhAvaNa 8 bhUSaNa 5 lakkhaNa paMcaviha 5 saMjuttaM // 1 // chavvihajayaNA 6 AgAra 6 chabbhAvaNa bhAviyaM ca 6 chaThANaM 6 iha sattasaThi daMsaNe bheyavizuddhaM ca samattaM // 2 // dvAra gAthA // cAra saddahaNA 4, traNa liMga 3, daza vinaya 10, traNa zuddhi 3, pramukha gAthAthI saDasaTha bheda gaNI levA te madhye keTalAka to pUrve lakhyA chaI tethI jANavA / have samakitano svarUpa pannavaNAsUtrathI lakSaNa gAthAbandhena aah| yathA paramatthasaMthavo vA, sudiThIparamatthasevaNA vA vI / vAvannakudaMsaNavajjaNA ya sammatta-saddahaNA // 1 // asyArthaH - SaTdarzananA mata jUdA 2 dekhi bhUlavU nahi / paramArtha
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 Sadravya, navatatva, guNaparyAya, mokSanuM svarUpa etalo paramArtha sUkSma artha chaI, te jANavAno ghaNo paricaya-abhyAsa kare athavA jANavAni ghaNI cAhanA kare / ane sudiThI kahaitA bhali rIte dIThA jANyA che paramArtha-SaTadavya-mokSa jiNe te gurunI sevA karaI / eTale jJAnI guru dhAravA / 'vAvanna' kahitAM jinamata nAma dharAvI kSetrapAla gogo pramukhane mAneM che, samakita vinA che, mATe tehane vaneM / ane kudarzanI- anyamati, tehano saMga varje, ehavA je pariNAma, te samakItanI saddahaNA kahIiM // valI samakita vAste gAthA kaheM che - virayAo sAvajjAo, kasAyahINA mahavvayadharA vI / sammaddiThI-vihuNA, kayAvi mukkhaM na pAvaMti // 1 // artha : sAvadha ArambhathI viramyA cha, kasAya pAtalA che, zubha paMcamahAvrata pAlai, utkRSTI kriyA kareM, paNa samakIta vinA te jIva kivAreM mukti pAme nahi / te mATe samakitano jIveM vizeSe khapa karavo // - gAthA - nayabhaMgapamANehiM, jo appA sA(A?)yabhAveNa / jANai mokkhasarUvaM, sammadiThI ya so neo // 1 // artha : nayeM karI, bhaMge kari, ane pramANe karI, jeNe ApaNo AtmA jANe, olakheM, syAdvAda ATha paH jANe, ane syAdvAdapaNe mokSa naiM karmAvasthAne jANa / paravastuneM heya jANe, olakhai / jIvaguNa upAdeya jANe / tehane samakIta jANavo / e samakIta mUlavrata ratna sarikho jANine AdaraM / yathAzakti AdaravAno khapa karu / e samakitanuM lakSaNa sarUpa lezataH lakhyuM che / piNa e samakitanuM lakSaNa / cha chiDi cyAra AgAra sahita pAlavAno khapa karI pAluM / te cha chiMDI lakhii - . rAyAbhiogeNaM rAjA pramukhane paravasipaNa. 1 gaNAbhiogeNaM gaNa te samuha - kahiI, te pAMca janasamuhane paravasipaNa. 2 balAbhiogeNaM te syuM kahiiM? koi balAtkAre karAve. 3 devAbhiogeNaM te syuM kahiiM ? koi mithyAtvI devatA pIDai. 4 guruniggaheNaM ka. mAtApitAdevagurunA kaSTa TAlavA bhaNI tathA tenA AgrahathI. 5 vittIkaMtAreNaM kahitA AjIvikAne arthe, dukAlAdikane arthe. 6 * 1. lIlotarI-zAkabhAjI phaLa vagere /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 e cha chiMDIi karI mAharu samakita bhAMjeM nahI / mithyAtvanI karaNI nAca(da)ravA yogya che, te e cha chiMDIi karI AdaravI paDe to mAharu samakita mUlavrata bhAMge nahI / 4 AgAre karI samakita pAluM / te cyAra AgAra likhii chai; annatthaNAbhogeNaM 1, sahassAgAreNaM 2, mahattarAgAreNaM 3, savvasamAhivattIAgAreNaM . 4, e 4 AgAra sahita pAlavu e AgAraiM mAharu samakita bhAMje nhii| . e samakita mUlavratanAM 5 aticAra chai / te lakhii cha : .. zaMkA 1 kaMkha 2 vigicchA 3 paMsasa 4 taha saMthavo 5 kuliMgisu / sammattassa aiAre, paDikkamme desiyaM savvaM // 1 // iti vacanAt prathama zaMkA - te jinavacana AgamarUpa, tehane virSe zaMkA kIdhI 1, bIjo kaMkha - te paradarzanI chai tehano dharma saddahavo, tehanA dharmanI vAMchanA kIdhI 2, trIjo vitigicchA - te e jinadharmano phala haze kiM vA nahi hoyeM 3, cotho mithyAtvInI prazaMsA - te mithyAtvI- dharma kaSTa dekhI vakhANaI 4, pAMcamo mithyAtvIsu saMlApa - te karavo te dharmabuddhi AlApasaMlApa karavo / e pAMca aticAra te jANuM, paNa Adaru nahI / dAkSiNye, jayaNA, paNa jAMNI karuM nhii| jANIne karu to aNAcAra, mATe aNAcAra te TAluM / aneM thAi kadI ajANatAM, to te aticAra lAgeM / tivAre te aticAra TAlavAno khapa karUM / ehave aticAre zuddha samakIta vrata uccarI pAlavAno khapa karuM // 5 // e vrata uccaravo te pAMcanI sAkhe te yathA- ari je ghanaghAtI karmanA vidAranAra tathA rAgadveSarUpI veMrI jItyA jeNe te arihaMtanI zAkhi 1 / siddhasakhiyaM - siddha je sakala saMsArAvasthAthI muMkANA / ATha karmanI ekaso aThAvana prakRtino kSapakazreNi tehano kSaya karI, ayogIiM, alezIiMpaNu bhajIne mokSanA apUrva mArge thaine avinAzIpaNe jainaiM siddha upanA, avyAbAda sukhane varyA, sAdi anaMta bhAge vartatA, tathA anAdi anaMteM vartatA, anaMtA siddha sakala cetana dravyanA adhyavasAyAdi jANatA dekhatA, potAnA anaMtA jJAnadarzanAdika je guNa che, te guNa svasattApaNe bhogavatAM, nirvikArapaNe rahyA chai ehavA je siddha tehanI sAkhe 2 / sAhusakkhiyaM - je sAdhu sattAvIza guNai birAjamAna, paMca
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 99 mahAvratanA pAlaNahAra, paMca samiti[e] samitA, traNa gupte guptA, cha kAyanA rakSaka, sarva prANIthI maitrIbhAva ciMtavatA, parama samatArasanA bhaMDAra, upazamarasanA kaMda, bAvIza parisahanA khamanAra, zuddhAhAranA gaveSaNahAra "alabdhe tapaso vRddhiAH], labdhe syAddehadhAraNA", svazarIrathI paNa mUrchA nathI rAkhatA, bAhya ane AbhyaMtara gAMTha nathI dharatA, mudhAjIvIpaNe vicareM che, ehavA je muni nigraMtha, zuddha pravacanamArgAnusAri kriyAi, sadA upayoga zuddha che jehano ehavA sAdhunI zAkhi 3 / gurusakkhiyaM - samaya kSetra kAla pramANe yathAzakti vrata pAlatA, dharmopadezaka, vIra vANInA kathaka, paMcama kAleM bakuza kuzIla cAritra che te pramANe kriyAnuSThAna karatA, e upadezaka je guru tehanI zAkha 3 / devasakkhiyaM - te deva samakita deva, tathA zAsananA adhiSThAtA deva, tathA dharmIjanane sAdhanA denAra ehavA je deva tehanI zAkhe 4 / appasakkhiyaM - te potAnI zAkhi, AtmAne ullAse karavU mATe AtmAnI zAkhi 5 / e pAMca zAkhi samakita sudhu (zuddha) pAlu, e samakita mUla vrata lezataH saMpUrNaH // zrI // .' atha pahilaM prANAtipAta viramaNa vrata duvidha trividhe AdaraM / prANi te jIva, tehano je atipAta, te ghAta karavo te prANAtipAta kahIiM / tihAM prathama jIvanA 2 bheda chai : trasa 1, thAvara 2 / e bi madhyethI thAvara jIvanI to jayaNA / have trasane virSe 4 bheda - beM(i)drI 1 teMidrI 2 cauriMdrI 3 paMciMdrI 4 / e basa kahIiM, te madhye AraMbheM jayaNA / havai saMkalpIneM, tathA niraparAdhI nirapekhapaNe trasa jIva haNuM nahI / kiramIA, saramIA, vAlAdika je jIva upajai che zarIrane viSe, te AzrI jayaNA / (te) syA mATe ?- je zarIrane virSe pIDA upajeM, tathA sahejeM piNa auSadha khAvA paDai, karavA paDai, tivAre te auSadhane yogeM te jIvano nAza thAi tehanI jayaNA / tathA rogAdi kAraNeM jalo mukAvavI paDe to tehanI jynnaa| paNi jANIne bAdara jIva dRSTi Ave te haj - nahI, ane haNAvaM paNi nahI / jIva bAdara, piNa trisa anai zarIre laghu dRSTigocara nAve tehavAnI jayaNA, ajANe hiMsA thAi to jayaNA // have e prathama vratanAM * pAMca atIcAra che / gAthA - ... vahabaMdha chavicchee, aibhAre bhattapANavicchee / : paDhamavayassa aiyAre, paDikkame desiyaM savvaM // 1 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100. anusandhAna-66 asyArtha : Dhora mANasaneM kAThi baMdhane bAMdhavo nahI / nirdayapaNe marmane ThikANe Akaro ghAta jehathI tehano prANatyAga thAya tehavA ghAte na haNavo / chavicheekarNa te Dhora pramukhonA karaNa-kavalAdika chedavA, tathA samAravA, eM atIcAra na karu / piNa gharanAM bAlaka pramukha-tehanA nAka-kAna pramukha viMdhAvavA tehanI jayaNAM, tathA kuTuMbArthe tathA dAkSiNye jayaNA / upadeza-nirdeza devo tehanI jayaNA 3 / atibhAra-lobhane vaze thoDo bhAra kahIne jhAjho bhAra bharavo te aticAra / eTalo AgAra - vIsa maNa kahIne 22 maNa lage bharu tehanI jayaNA bIjo paracUraNa bhAranI jayaNA 4 / bhAtapANIno viccheda- te koine lAMghaNa karAvavI tathA poteM koine detAM aMtarAya karavo - nA kahavI te aticAra / gharamAM tathA laheMNa deNeM jayaNA 5 / e pAMca aMticAra pahilA vratanA jANavA, paNa AdaravA nahi / mATe e pAMce TAlavAno khapa karu / e prathama vrata / ___ atha dvitIya vrata prArabhyate / atra zrIbIje mRSAvAda vrata duvidha trividhe AdarUM / te mRSAvAdeM sUkSma bolavU tehanI jayaNA / piNa pAMca moTakA jUThAM na bolavAM / te kima ? kanyAlIka te suM ? kanyA nAhI te moTI khevii| kurUpanuM svarUpa kahiMduM 1 / bIjuM gavAlIka te gavApramukha alpa dugdhA hoi ane ghaNuM kahe, 2 / trIjuM bhUmAlIka te bhUmino juTho bolavo 3 / thApaNi moso te thApiNa rAkhIne jUTho bolavo 4 / kUDI sAkhi te khoTI sAkhi bharavI 5 / e pAMca moTakA jUThAM vaMchAi (ThagAi) te na boluM / ghara arthe bolavU paDe (to) tehanI jayaNA / tathA dAkSiNye jayaNA / hAsya vinode juTho bolavU tehanI jayaNA / tathA anukaMpAe bolavU paDe to piNa jayaNA / paNa mAsaM (?) nAkhyA puge tyAM sudhI e juThAM na boluM, lAcAre jayaNA / have e vratanA pAMca aticAra chai te TAlavA mATe likhiI cha - sahasArahassadAre - sahasAtkAri ayukta achatuM Ala didhu 1 / pIAro (priyAno) marma rahasya prakAzavo 2 / sva-dArAmaMtra bheda kIdho, potAnA pati sAthai maMtra bheda kIdho 3 / juTho upadeza dIdho 4 / kUDo kAgala lakhavo 5 / e pAMca aticAra chai te jANavA, paNa AdaravA nahi / mATe TAluM / e TAlavAno khapa karu / iti dvitIyA'NuvrataM // 2 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 101 ___ agre atha tRtIya vrata prArabhyate / trIjai thula adattAdAna viramaNa vrate, koinuM khAtra khaNI vATa pADI, gAMThaDI choDI, jiNai adattai loka viruddha thAya, rAjadaMDa upajeM, tehavi moTakI corI na karu, na karAvaM / cora dhADi tathA corIno saMketa paNa na karUM / tathA dAMNacori varasa prati rakama 1000 no lAgo thAya tAM sudhInI jayaNA / nI(ni) svanizrAiM tathA kuTuMbArthe karu tehanI jayaNA / paDi vastu lAdhe te dhaNI jANuM to dhaNIne ApuM / dhaNI na mile to ardha dharmasthAnakai kharacaM, ardha pote raakhN| kadApi dhaNInI vastu ghaNI gai hoya to ane thoDI lAdhI hoya to, dhaNIne kahetAM dukha nAve, to arddha dharma ThekANe kharacaM, arddha pote rAkhuM / sUkSma corI tathA gharanI corInI jayaNA / bhUmi khaNatAM jo nidhAMnAdi nIkale to arddha dharma ThekANe kharacI, arddha gharamA rAkhaM, paNa nikevala potA AzrI hoya to / trIjA vratane viSe pAMca aticAra che, te jANuM piNa Adaru nahi / te aticAra 5 pAMca lakhiiM chai / coranuM ANuM jANuM te vastu leuM nahi, ajANatA levAi tehanI jayaNA 1 / jaDIyA tathA sonAnI vastu madhye bhelasaMbhela piNa TAlavAno khapa na karu 2 / corane saMbala pramukha na devU 3 / rAjyaviruddha na karavU 4 / kUDA tolA kUDAM mAnamApalA te na karavAM 5 / e pAMca aticAra TAlavAno khapa karu / eNI pere vrata lIdhuM te paalu| iti zrI tRtIyavrataparimANa jANavU // 3 // ... atha caturtha aNuvrata likhyate / cothu maithuna viramaNa aNuvrata, jAvajIva kAyAiM karI parastrI- zIla pAlavU / mana vacananI tathA paravazatAe jayaNA / tathA potAnI strIno divase niSedha, paNa ha(va?)rakha madhye divasa 5 moklaa| rAtre vAra 2 / tathA paravI 5 pAlaQ / tathA vivAha tathA Adeza-nirdeza devo paDe tehanI jayaNA / hAsyAdike vacana bolavA paDe tehanI jayaNA / kAyAe karI soya dorAne AkAre lakhyA pramANe pAlavU / . have e cothA vratane viSe pAMca aticAra che te jANuM piNi AdaravA nhi| te 5 aticAra likhii chai : aparigrahitA tevI strI vesyA kuMvArI / itara te parapuruSe bhADe raakhelii| anaMgakrIDA te hAsya vinodAdika kAmaceSTA / bAhirathI' mUla vinA te / vivAha te parAyA vivAha joDeM / tIvra anurAga te 1. mUlya /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 ... anusandhAna-66 kAmabhoga tIvrAbhilASa / e 4 vratanA 5 aticAra TAlavAno khapa karu / devasaMbaMdhi tathA para manuSyasaMbaMdhi tiryaMcasabaMdhI maithuna kAyAI karI na Adaru / mana vacana svapnanI jayaNA / balAtkAre mAru na cAle tehanI jayaNA / e rIte cothu vrata pAlavAno khapa karu // 4 // . atha paMcama aNuvrata prArabhyate / pAMcame sthUla parigraha parimANa viramaNa vrate tathA icchA-parimANe dhana roka rupaiA 2,00,00 jhavera maNi mANika moti pramukha thaI greheNu sarva malinai je hivaNAM pAsai chaI te sudhAM ghara saMbaMdhI potAM AzrIne 25 hajAra sudhI rAkhavU, te uparAMti navaM na karavU / kuTumbanai arthe Adeza upadeza devAni jayaNA / .... paravAluM sera 10, kayarabo sera 5, dhAna sarva thaini jAti milIne maNa 1500 pote rAkhaq / koI bhelA rahitAM adhikAnI sArasaMbhAla karavI paDe tehanI jayaNA / hala kSetra vADi karavA niSedha / temAM 1 vADI navI karAvavAnI jayaNA / paNa devapUjAnimitta phula jhADa pramukha vAvaravAnI paNa jayaNA / ghara 10 hATa 15nI jayaNA / tathA bhADe graheNe levAni jayaNA / tathA navAM gharahATa baMdhAvavAMni ranI jayaNA / paDyuM AkhaDyuM samAravAnI jayaNA / ghara sarva hATa sarve malI rupu tolA 100, sonu tolA 500 pote rAkhaM ane lahiNe deNe Ave tenI jayaNA / kAMsA kuTa sapta dhAtu sarva miline maNa 1000 rAkhuM / kuTuMbane arthe pedhuM karAvavAni jayaNA / varasa prati navaM karAvaq paDai to maNa 300 sudhI jayaNA cha / bIjo gharavAkhara rakama 2000 no potAne arthe rAkheM / svajanAdikano vAvaravAnI jayaNA / ___catupada potAnI nizrAiM rAkhavAnI vidhi : gAi 20, bhesa 20, bakarI 10, velA sahita balada rAkhavA 10, ghoDI 5, ghoDA 20 upara rAkhavA. niSedha / tathA svajanAdikanA hoi tehaMnI sArasaMbhAla karavI paDe tehanI jayaNA / hAthii caDavA niSedha, paNa 1 mokalo / pAlakhI potAnI 2 nI jayaNA ane pArakI pAlakhIi besavAnI jayaNA / tathA balada poThI 5, ghoDAgADI 5, vesara 2, uMTa 5. Doli 5, ratha 5, vahela 10 gADA 10 pramukha potAnI nizrAiM rAkhavAnI jayaNA / tathA dharmakAraNai rAkhavAM paDe to jayaNA, uparAMti niSedha / vANotara rAkhavAnI jayaNA /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 103 kuMkuMkesara 20, hiMgalo 20, pAro 10, elacI 20, laveMga 10, jAyaphala 10, jAvaMtrI 10, taja 10, pipalImula 20, suMThi ma. 2, mari ma. 2, sopAri ma. 5, pramukha sarve jAtinuM kiriyANu maNa 10 rAkhaq uparAMti niSedha / ghRta maNa 10, gola maNa 10, khAMDa maNa 100, sAkara maNa 5, tela maNa 20 sarva jAtinuM svanizrAiM rAkhuM / svagharanAM svajanAdikanAM sArasaMbhAla karavi paDe tehanI jayaNA / svanizrAiM vastra pahiravAnAM joDA 100 rAkhavA, adhikA niSedha / e rAkhyAthI adhikAM laheNedeNe Ave tenI jayaNA / e sarva kAyamya(ma)nI jayaNA che / ane vareM vareM tetalI adhikanI paNa jayaNA / have 5 vratanA pAMca aticAra che te jANavA, piNa AdaravA nahi / te TAlavAno khapa karuM / te lakhii cha / dhaNadhanna khittavatthu, ruppasuvanna kuviya parimANe / dupae caupayaMmI, paDi0 // asyArtha - dhanadhAnyapramANAtikrama, kSetravastupramANAtikrama, rUpyasuvarNapramANAtikrama, kupadapramANAtikrama, dvipadacatupadapramANAtikrama e rIte pAMca aticAra jANavAM / piNa e aticAra TAlavAno khapa karUM // e rAkhyA pramANe paMcama vrata yathAzakti pAluM // - ' atha SaSThama vrata likhyate / atha SaSTadigparimANa vrata likhii chai / chaThe digaviramaNa vrate nijavAsathakI ti disi ane vidisi pratyeki pratyeki gAu 1000, uMcu gAu 10, nIcaM gAu 10 sudhI mokalu / ethi uparAMta jAvA nissedh| jalavaTeM gAu 5000 mokalaM / rAjaka devaka tathA dharmakAraNe 10 upara besavAnI jayaNA / sapharivAhaNe caDavA niSedha / bhAvanagara ghoghA lagaNa jAvAnI tathA kAraNe jayaNA / moTA . sapharivAhaNe jovAnI jayaNA / chaThA vratanAM 5 aticAra jANuM / piNa AdaravA nahi / te likhii ch| urddhadisi gAu 10, adhodisi gAu 10, tichidisi gAu 1000 pramANa rAkhyAthI upayoga vinA adhika javAya to aticAra / tathA pramANa rAkhyo hoiM
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 104 anusandhAna-66 temAhithI eka gamA ghaTADIne bIji disi vadhAre to te aticAra TAle / tathA mArge hiDatAM upayoga pUro nAveM ane pAcho na vale to aticAra 5 / e pAMca aticAra TAlane chaThTho vrata pAlavAno khapa karuM // iti SaSTa vrata saMpUrNa // ___atha saptama vrata-vivaraNa prArabhyate / sAtame bhogopabhoga viramaNa vrate dina . prati cauda niyama saMbhAru / hivaNA vismRti doSa, zakti nathI / tIkSNa upayogeM saMbhAravAnI khapa rAkhavI / sAMje saMkhe' / rogAdi kAraNe jayaNA / tathA pramAda doSaM niyama saMbhAravA saMkhepavA visareM to bije dina nIlavaNa vAvaravi nahi te niyama likhIi cha // gAthA baMdhena Aha - . . sacitta 1 davva 2 vigai 3 vANaha 4 taMbola 5 vattha 6 kusumeSu 7 / vAhaNa 8 sayaNa 9 vilevaNa 10, baMbha 11, disi 12 nhANa 13 bhattesu 14 // asyArtha : sacita vastu dravya 75 / vigaya 5 / vANahi- pagarakhAM joDa 5, gayAM tathA vecAtA letAM pahiri jovA paDeM tehanI jayaNA / tathA taMbola sera 0 // vAvaravAnI jayaNA / 5 vastra veSanI jayaNA / [kusuma] 2 sahaje sugavA, nIhAranI jayaNA tathA tapapramukhai jayaNA tathA rogAdikAraNe jayaNA / vAhaNabahilagADI 5,poThIuMTa 8,ghoDAnI 10jAti, Doli 5,dina prati mokalA / zayyA samudAye sahita mokalAM / svajanakuTuMbAdikane ghare gayAMnI jayaNA / AsaNa besaNa patharaNuM kASTa pachara gAThaDiM pramukhanI .jayaNA / vilepana sarva jAtinuM thaIne zera mokaluM / brahmacarya kAyAI pAlaM, manavacana Asana zayana svapnAdikani jayaNA / disividisi gAu, uMcu-gAu, nIcuM-jAvU tathA jalavaTe thalavaTe kAgala pramukhani jayaNA / dina pratya nhANa-, dina prateM aghola- / lokIkakArye tathA dharmakArye jayaNA / bhAta dina prateM seMve, svazarIra nimitte vAvaratuM / tathA pANI ghaDA_pIvAneM, ghaDA-vAvaravAne, aMgholane gAgari nhANane gAgari _ / vali lokAcArI, nadI, talAva, kUA, vAvi, draha pramukheM aMgholavAnI jayaNA / mAsa prati dhoNInI jayaNA / varasAtanuM pANI jhAlaM, ghari galine vAvaru / tathA talAva kUA draha vAva nadinuM pANI vAvaruM / vivAha tathA sAhamivAtsalyAdika mADyai kArye e rAkhyA thakI adhika jala vAvaravAnI jayaNA, bIjA piNa dharmAdi kAraNe jayaNA // e rIte cauda niyama jANavA // eNI rIte e 14 niyama AtmAne saMvaranuM kAraNa / vizeSa Azrava che
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 105 tehane rokavU / te kAraNe e niyama vizeSa pariNAma zuddhai dhAravA ane sNkssepvaa| atha nIlavaNani vigata li0 - nAliyara lIlA ToparAM 1, khaDabujAni jAti 2, kerini jAti 3, tUriyAnI jAti 4, colAnI jAti 5, pApaDinI jAti 6, guAraphali 7, vAlola 8, goTA-niMDasanI jAti 9, kArelAnI jAti 10, methInI jAti 11, tAMdalajAnI jAti 12, kATho]lAnI jAti 13, dUdhi jAti 14, nibUnI jAti 15, pAMnanI jAti 16, kelAnI jAti 17, anAzanI jAti 18, khAraikI boranI jAti 19, aMjiranI jAti 20, khejaDanI jAti 21, khATAM boranI jAti sarva 22, mogarAnI jAti 23, segaThAnI jAti siMga 24, taDabucanI jAti 25, phAlasAnI jAti 26, dADamanI jAti 27, nilI drAkha 28, bhIDAnI jAti 29, sitAphalanI jAti 30, DoDinI jAti 31; nilA ciNA (lIlAcaNA)nI jAti 32, jUArano pohoka 33, kAkaDinI jAti 34, vaTANAnI siMga 35, selaDI 36, ajhunAM pAMtarA 37, makAi DoDA 38, karamadAM 39, jAMbunI jAti 40, phUdano 41, vAlola 42, bharuci bhAji 43, paravala 44, gIloDAM 45, nilA(lIlA) maracA [46] bhAjI poinI 46(47), bhemaDAnI 47(48), kAliMgaDAM 48(49), kothamIra 49(50), cimaDAnI jAti 51, phAnasa 52, kAkaDa 53, kerAM 54, peMpara sopArI 55, AMbalA 56, cikaNa 57, mUlAnAM pAtrAM 58, jAMbu 59, sIghoDA [60], koThAM ane koThaMbaDA kAMcAM-nIlAM-sacita niSedha 61, AMbalI 62, kolAMnI jAti 63, galakA 64, dhAna palAlelu 65, dAtaNa Avala bAvalane vajaradaMDI, .... jI 10 e rAkhAmAMthI TAlavAno khapa karu / e nIlotari mokalI, bAkI sarva niSedha / rogAdikAraNe jayaNA / tathA bhelasaMbhele jayaNA / jANyAM pachI na khAvI, e lakhA pramANe khAvi / ____have Agala dhAMnanI jAti, dhAMnani saMkhyA likhyatai / gahunI jAti 1, maganI jAti 2, bAjarinI jAti 3, cokhAnI jAti 4, cINA(caNA)nI jAti 5, colAnI jAti 6, tUvaranI jAti 7, jvAranI jAti 8, aDada 9, maTha 10, baraMTI 11, javanI jAti 12, tilanI jAti 13, vAlanI jAti 14, vaTANAnI jAti 15, kUlathanI jAti 16, caNAnI jAti, gokharu 17, methi 18, kodarA 19, lAMga 20, guAranI jAti 21, valadANA 22, rAI 23, asAliyo 24,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 anusandhAna-66 mAlakAMgaNi 25, bAvaTo 26, eraMDi 27, dhAMNA 28, sUyA (vA) 29, ityAdi dhAna mokalAM // te dhAMnamAMhi dAMNA tehanI jayaNA / tathA kAla dukAle~ tathA desa pradezaiM bIjAI dhAMnanI jayaNA / piNa avazya kAraNa tathA rogAdikaiM / atha bAvisa abhakSa vivaraNaM pipala 1, pIparaDI 2, ubaranAM phalaM 3, vaDanAM phala 4, kaTuMbara 5, uSadhamAMhi bhale tehanI jayaNA / 6 tathA madha uSadha veSadhe rogAdika kAraNe jayaNA anyathA niSedha / 7 madIrA, 8 mAMsa, niSedha 9, tathA mAMkhaNa uSadha veSadhe be ghaDI sudhI mokaluM, te uparAMti niSedha / 10 hima, 11 viSa madhye aphINa, vacchanAga somala uSadha veSadhe mAMhi bhalai tathA rogAdika kAraNe jayaNA; bAkI niSedha / 12 kaharA, 13 mATi 14 bhela saMbhele jayaNA / mIThu tathA sarva khAra miline varasa madhye maNa 20nI jayaNA / svajana arthe tathA Adeza nirdeza devA paDe tehani jayaNA / tathA deza paradezai vAvaravuM paDe tehani jayaNA / 15 rAtribhojanamAM varasa madhye dina 4 mokalAM che| lagabhaga velAMnI jayaNA / tathA kAraNa jayaNA / zeSa dine niSedha / rAtrinuM rAMdhyaM anna tathA pakavAnanI jayaNA / 16 bahubIja, 17 anaMtakAya / 18 golIyAM gerI kerAM pIrIyA sukA lIMbu maruyA 3 divasa mIthavA maracA khaTAsamAM nAMkhela tathA je khaTAzamAM nAMkhI hoya tenI jayaMNA / e uparAMta athANuM TAlavAno khapa karu / 19 gholavaDA, 20 rIMgaNA, 21 ajANyA phala, 22 tuccha phala, 23 te madhye nIlotari je mokali rAkhi che, te madhye hoI tehani jayaNA / zeSa niSedha | 24 calita rasa kAlAtIta sUkhaDI pramukhano niSedha / ajANatAnI jayaNA / piNa te TAlyAno khapa karu / 25 pahilA dinanuM rAMdheluM anna je vAsI thayuM te niSedha tathA kaThola madhye chAsa dahi pramukha na vAvaruM e rIte abhakSya TAlavAno khapa karu / agre anaMtakAya, atha batrIsa anaMtakAya likhyate 1 Adu 1, mulA 2, gAjara 3, sUraNa 4, vajrakaMda 5, nili halidrA 6, kacuro 7, satAvari 8, varihAli 9, velI 10, kuMArI 11, galo 12, thohari 13, lasaNa 14, vaMsakarelAM 15, lUNI 16, loDhaM 17, gIrakaraNi 18, kisalaya sarvA 19, SUrasUAM 20, thega 21, nIlimotha 22, sUara vAlola
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 . . 107 23, khIloDAM 24, amRtaveli 25, bhUmiruha 26, TaMkavAthalo 27, pallaMka 28, viruha kunI AMbali 29, AlU 30, piMDAluM 31, chedyo thako uge te 32 / sUkSma nIlaphUlanI tathA auSadhAdi kAraNe jayaNA / e rIte 32 batrIsa anaMtakAya TAluM / ____ atha cAra AhAra, tehanI vigata - (1) asana madhye - dhAna, pakavAna, mAMDAdika, loTa, ghI, tela, dudha, chAsi, soAM, koThavaDI, virahAli, jIru, isabagulla, hIMga, vesaNa, siMdhava, rAba, odana sAthuo, AmalAM pramukha etalA asanamAM jANavA 1 / (2) pANI jAti - pANI khArAM, mIThA, kuA, talAva, nadi, koThimAnAM, TAMkAnAM, kAMjino pANi, javano pANi, kayara(kera)no pANi, kAkaDano pANi, e pANinI jAti 2 / (3) khAdimanI jAti - sekyAM dhAna sarva, cAroli, akhoDa(akharoTa), badAma, drAkha, nimajAM, pIstA, khAreka, khajura, ToparAM, khalelI, pramukha sarva mevo, guMda, AMbA pramukha sarva phala e khAdima 3 / (4) livaMga, sopArI, pAMna, sUMThI, haraDai, pIpara-marI, ajamo, kAyaphala, taja, jAvaMtri, elaci pramukha sarva svAdima jANavA 4 // _____ atha aNAhAra vastu - laghunIti, liMbaDo-paMcAMga, galo, kaDu, kariAtu, trAhimAna, triphalAM, elIo pramukha aniSTa vastu icchA pAkhe levo te sarva aNAhAramAM jANavU / tathA gaMdhIANa madhye - kvAtha, bUkI goli, cUrNa-pAka, Asava Adi dei, vaidane kaheNe kari oSadhe sariranI asamAdhaI mokalUM / piNa sAvadha oSadhavastu pariharavAno khapa karuM / e cyAra AhAra / atha pannara karmAdAna vivaraNa lakhii chai / te madhye iMgAlakarma pahilaM - lihAlA, iTavAha, cUnAnI bhAThI, nalIA pramukha vyApAra karavA karAvavA niSedha / gharakAme vecAtu levAne rukma (rakama) 1000 tAi levAnI jynnaa| gRhAdika navo karAvavo paDe tivAre adhikAyanI jayaNA / dina prate 3 cUlA saMdhUkhavA / varasa prate sAta dhAta thaine rupaiyA gharArthe 3000nuM galAvaq / dharma kAraNe vizeSai galAvavAnI jayaNA / mAsa prati talavU maNa 2, mAsa madhye sekavU maNa 0, bhADabhuMjAnA vyApAra niSedha / dhAna pramukha ghara arthe sekAvavAnI - jynnaa| tathA svajana kuTumbAdikane arthe adhikanI jayaNA, varasa prate vastU
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 anusandhAna-66 nikharAvaq raMgAvaq gaja 500 / kuTuMbArthe jayaNA / vyApAra arthe niSedha / tathA nIkharAvatuM raMgAvaq aneM ruDuM na thayuM to te vecavAnI jayaNA / ane vali bijUM raMgAvavAni jayaNA / pAka Asava cUrNa karI vecavA niSedha, paNa khArano mINano Aso kADhI ru.1000nI jayaNA / gRhakArye tathA dAkhiNe jayaNAM varasa prati dhUpela maMNa 0 / cUu sera 1 mokaluM / uMbI puhaka pApaDI pramukha niSedha / dharma kAraNe jayaNA, ghara kAme jayaNA, vyApAre niSedha / kuMbhAra kUTa varasa prati rUpaiA nI jayaNA / rAMdhavaM AjIvikA heteM niSedha / potAne ghareM tathA sagAsaMbaMdhImAM tathA malatAprItAne ghare rAMdhyAnI jayaNA / tathA ghATa sagAsaMbaMdhIne arthe ghaDAvavAnI jayaNA, dharmArthe ghaDAvyAnI jayaNA // e rIteM pahilaM karmAdAna varajuM 1 // ____ have vaNakarma bIjUM - vaNakarma kahii chai / phUla phala kaMda pAMdaDAM chedi vecavA niSedha / kAraNe svajanAdika kAraNe; parakAraNe, dharmakAraNe vecAtu levAnI jayaNA / mAsa prati dalavU niSedha, dalAvaq maNa 10 / khAMDavU niSedha / khaMDAvaq maNa 20 / hAthe bharaDavU niSedha / bharaDAvaq.maNa 10 / hAthe sekaQ [niSedha], sekAvaq maNa 1 / vivAhAdikArye tathA dharmakAryeni jayaNA / upadeza nirdeza koi pUche to tehaneM kahevU paDe tehani jayaNA / varasa prati khAruM syAka sacitanI sukavaNa maNa 25nI jayaNA / dina prati nilu zAka sera 25nI jayaNA / mANasane jamavA teDyAM ane adhika vavarAi to jayaNA / vivAhAdika kArya mADyeM tathA dharmakArye adhikani jayaNA, AvyA gayAnI jayaNA 2 / - zADIkarma trIju - gADAM, vahila (vela), poThI, [uTa]-oTha, DolI pramukha vAhaNa vecavAM-vecAvavA niSedha, paNa gharanuM vecavAnI jayaNA / lehaNe deNe koi pAsethI Ave te vecavAnI jayaNA / jAve Avave bhADo karavAnI jayaNA / e karmAdAna varjaveM / ____ bhADIkarma cothu - balada uMTa ghoDA pramukha tehano vyApAra niSedha, pote bhADe karavAnI jayaNA / koi milatAM saMbaMdhI tathA kuTuMbane arthe muha dAkhaNe (dAkSiNye) bhADe karI ApavAnI jayaNA / svajanAdikanA ghara hATa bhADe ApavAnI jayaNA / e cotho karmAdAna / have pAMcamuM karma kahiI / phoDIkarma pAMcamuM - sarovara, kUA, talAva,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 phebruArI - 2015 vAvi, khAMNa, khANi mATinI khAMNi khaNavA-khaNAvavA niSedha / gharArthe 10 nI jayaNA / dharmahete tathA Adeza nirdezanI jayaNA / mATI TopalA 20 mAsa prate mokalA / vIraDA cUlAnI jayaNA / potAne arthe svajanane arthe gharapramukhane virSe TAMkA karAvavA paDe tehani, navAM ghara karAvavAM, bhiMtanA pAiyA pramukha bhUmikA khaNAvavI paDe tehanI jayaNA / e rIte pAMcamu karmAdAna 5 / have pAMca vANijya che te mAhi pahile vANijyai daMtavANijya, karmAdAna 6 charcha - daMtAdikano vyApAra potAnI AjIvikA heteM AgareM jai voharavA niSedha / tathA vyApAra arthe piNa dAMta voharavA niSedha / lahiNe deNe Ave tehanI jayaNA, te vecAvavAnI jayaNA / tathA gharakAMmeM, dharmakAraNe levAnI jayaNA / tathA gharamA hoi te vecavAnI jayaNA / e chaThaM karmAdAMna jANavU 6 / lakha-vANijyaM karmAdAna 7muM - lAkha maNazila hariyAla TaMkaNakhAra gali pramukha sAvadha vizeSa tehanoM vyApAra niSedha / gharakArye sarva thaine maNa 2 levAnI jayaNA varasa prati / tethI uparAMta niSedha / tathA gharakAmaiM koi bIjo rAkhato hoi to te vecavAnI jayaNA / e sAtamu karmAdAna 7 / . have AThamu rasavANijya likhyate - : madha, madya, mAMsa, mAMkhaNa, mINa pramukhano vyApAra niSedha / ghara kAraNe madha sera 10, me(mI)Na sera 10 nI jayaNA / mAMkhaNa te rogAdi kAraNe jayaNA, oSaddhaveSadhe jayaNA / tathA chAzi pramukha madhye hoya tehanI jayaNA / varasa prati ghI maNa 25, tela maNa 25, gola maNa 10, sAkara maNa 50, khAMNa maNa 50, mIDhuM maNa 5, uparAMta niSedha / svajana kuTuMbane artha rAkhavAnI jynnaa| moha dAkhaNe(dAkSiNye) rAkhyanI jayaNA / tathA ghara madhye bIjA koirnu hoya tehanI sArasaMbhAle jayaNA / mAMDyA kArya vivAhAdikeM adhikanI jayaNA, tathA dharmArthe sAhamIvAtsalyAdi kArye piNa jayaNA / e rIte karmAdAna aSTama varjaq / __kezavANijya navamuM likhyate - dvipada mANasa dAsa dAsi tathA catuSpada gAya bheMsa pramukha kayavikraya leiMne vecavA niSedha / lahiNe deNe catuSpada Ave te vecavAnI jayaNA, ghara arthe rAkhavAnI jayaNA, anukaMpAiM rAkhavAnI jynnaa| .. e navamuM karmAdANa varajaq / viSa vANijya 10 - viSa loha hathiyAra pramukhano vyApAra niSedha / ghara
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 .. anusandhAna-66 kAme levAnI jynnaa| paNa nitya kodADI, pAvaDA, cAMcu, yAna, rAjapramukha 5 mokalAM / AraMbhe jayaNA / e viSavANijya 10 / have 5 sAmAnya lakhii cha / yaMtrapillaNa karma igyAra{ 11 likhyate - ghAMNI, gharaTI, ukhala, mUsala, nIsA, kohalu, carakhA pramukhano vyApAra niSedha / piNa potAne kAje dinaprataI gharaTisa..... ukhala 2, musala 2, khAMmaNI 2, kAtara 5, pAli 5, sUDi 5 cUletarA 2 nI jayaNA / selaDIno rasa kADhavo parArthenI jayaNA / tathA rogAdikAraNe uSadhAdikAraNe Asava pAka karavAnI jayaNA / kuTuMbane virSe e rAkhyA 3 te mAMhelAM devA paDe, levAM paMDe tehani jayaNA / vyApArane arthe adhikAM niSedha / ghara arthe adhikanI jayaNA / e rIte yaMtrapIlaNa karmAdAna varajUM 11 / / nilaMchaNa karmAdAna - khaSIkarma - kAna nAka dvipada catupadanA karNa kaMbala samarAvavA niSedha / potAnA svajana saMbaMdhInA bAlaka puruSanA kAna nAka vIdhAvavA paDeM tehanI jayaNA / tathA Adeza nirdeza devAnI jayaNA, dharmArthe jayaNA / e nilaMchaNakarma jANavU 12 / ' vanadAvakarma - dava palevaDaM lagADavA lagaDAvavA niSedha / aMgIThI(ThA) tApane vAste potAne hete tathA kuTuMbAdikane arthe nitya prabhAta tApaNA pramukhanI jayaNA / bAkI niSedha / uSadha hete bhaThI lagADavAnI jayaNA, zeSa niSedha / e teramuM karmAdAna 13 / saradrahakarma caudamuM - talAva, kUA, draha, TAMkA, khaMDokhali, gaDhavU pramukha soSavA soSAvavA niSedha, saMkhArAnI jayaNA / thoDe pANii pANIye chAMTavAnuM yatna karavU / tathA potAnA gharanAM TAMkA TAMkalI kuvA gaDhavU galAvavAM paDe tehanI jayaNA / dharma heteM tIrthAdikeM jayaNA / e caudamu 14 / . ____ asatIpoSakarma panaramuM - mAMjAra, muragAM, mora, zuDA, svAna, napuMsaka, pArevA, carukalAM, menAM pramukha kriDArthe rAkhavA rakhAvavAM niSedha / poSavAM poSAvavAM dharmanI buddhi niSedha / anukaMpA hetui jayaNA / niddhaMdhasapaNoM heteM niSedha che tehanI jayaNA / anAtha jANI tathA dIna bApaDAM pazu jAMNI azanAdika hetu te jayaNA 15 / e varajavU / e likhyAM che te prapANai pannara karmAdAna pApanAM mUla jANIne e
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 111 pariharavAno khapa karavo / 15 karmAdAna tajavAM / / atha vyApAranI vigata likhii chai / sUtrano, runo, vyAjavaTAno, copaDano, dhAMnano, jalavaTano tathA thalavaTano e sarva vyApAra thaine rupaiyA - - - - mokalo / varasa prati sUAvaDa kAraNe 1 karavAnI jayaNA / dina prati cUlA 2 saMdhUkhAnI jayaNA / agni koi mAMge tehane ApavAnI jayaNA / dala, dalAvavRM, khAMDavaM, khaMDAva, bharaDavU, bharaDAva, mAsa madhye maNa 10 AraMbhe jayaNA / pAMca pani niSedha / sAhamivacchalAdika dharma kAraNe jayaNA / vivAhAdikAya jayaNA / lIMpaNa mAsa prate 4 mokalAM, kAraNavizeSe adhikanI jayaNA / lAkaDAM chAMNA iMdhaNa thai rupaiyA 100 varasa prate jayaNA / dholi khaDI, kalicuno karoThi thaine maNa 10 mAsamAsa prateM [jayaNA] / paMcaparvI etale mAsa prati dina 5 nIlavaNa na vAvaravI / temAM kerI keluM mokaluM / bhelasaMbhela rogAdi kAraNani jayaNA / ___varasa prateM AmalAM, kaMkoDI maNa 0l, sAbu sera 20, AriThA maNa 0||, nI jayaNA / kasAI, vAgharI, moci, DheDha pramukhane hAthe karIne vyAje dokar3A ApavA niSedha, kasAi, vAgharIne apAvavA niSedha / varasa prateM vivAha kArya tathA svajana saMbaMdhInai Adeza nirdeza devAnI jayaNA / svajanAdikanAM vivAhAdika hoI, tathA mohadAkSiNya hoiM tehanA vivAhAdikane viSaM agresari tharbu paDe tehanI jayaNA ityAdi jJeyaM / ___atha snAnavidhi likhyate - AmalAM, chAsanI khela, caNAno, tuvarino, gahuno, magano, cokhAno, bAjarino ATo, mATI pramukha snAna karavAno AgAra / tela pramukhanA e.[AgAra] mokalA mAse 15 sera uparAMta niSedha / khAMDa liMbunI jayaNA ityAdi / _____ atha abhyaMgaNavidhi likhyate - dhupela, tela, sarasiuM, eraMDiu, mogarela, lAkhela khAMpaNa pramukha sera 15 uparAMta niSedha, kAraNe jayaNA // ityAdi / .. udvartana vidhi likhyate - gehuM, ciNA, tuari, ityAdikano loTa haladra pramukha sera 15 uparAMta niSedha, kAraNe jayaNA / e rIte jANavU /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 .. anusandhAna-66 atha majjanavidhi - gAgara 5 uparAMta niSedha jANavU potAni dehaiM, kAraNe jayaNA ityAdi / atha vastravidhi likhyate - veSa - pUrve rAkhyA chai te uparAMta nahi / ityAdi pUrvato jJeya / / vilepanavidhi - kesara, sUkaDi(sukhaDa), malayAgaruM, gulAba, agara, kiriyAtu, java, liMbu, gahulA, upalI, sUThi, kaMkoDI, kapUrakAcalI e rAkhyA pramANe vilepananI jayaNA / uparAnta nahi / rogAdi kAraNai vizeSa vilepananI jayaNA ityAdika jJeyaM / AbharaNavidhi likhyate - veliuM, veMTI, sAMkali, mAdaliyAM, chalAM, tAMti, utarI, bAjubaMdha pramukha AbhUSaNa sarva miline rupaiyA hajAra 10,000nuM pahiravU / tehathI uparAMti gaheNuM pehiravA niSedha / tathA gRhame potAnA vinA kuTuMbAdikanu, tathA koi mehalI jAi te rAkhavAnI jayaNA / tathA svajanAdike AbhUSaNa rAkhavA sUpyo [hoya] te piNa paheravAnI jayaNA / tathA dharmAdikArye vizeSa bhaktiI peravAnI jayaNA / ityAdi AbharaNavidhi / __ atha dhUpavidhi likhyate - agara, lobAna, gugala, kiMdaru, kapUra, zilAjita pramukha bhalo dhUpa vAvalaM mAsa prate sera 5 uparAMti niSedha / devapUjA arthe, dharmakArye vizeSa bhaktii dhUpanI jayaNA / tathA rogAdi kAraNe sarvanI jayaNA / ityAdi jJeyaM / ____ atha dAtaNavidhi - liMbaDo, jeThImadha, AkaDo, cUNanI, karAMThino, siMghatarAnI boraDino dAtaNa pUrve rAkhyAM che te vAvaravAM, netaranI vAvaru zeSa niSedha, ityAdi dAtaNavidhi hu~ / atha athANu - sUkAM nirdoSa sarva mokalAM / rAitAM sUkAM mokalAM / bolAno niSedha / e rIte vrata pAlavAM / ____ atha sukhaDInI jAti likhyate - sevaiyA lADuAnI jAti 1 sevanuM dala 2 khAjalAnI jAti 3 phINAM 4 dahitharAnI jAti 5 sAMkalinI jAti 6 maganA lADu 7 dhArAnI 8 gAMThiyA 9 jalebI 10 hesami 11 marakI 12 sUtarapheNI 13 baraphI 14 haluo 15 amRtapAka 16 mAMDI 17 ghebara 18 mesura 19 cUramAnI jAti 20 moticUra 21 caNAnu dala 22[?23] motIyA lADu 24 auSadhiA lADu sarvajAtinAM 25 guMdavaDAM 26 pAti sarvajAtinI mokalI 27
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 113 dahivaDA 28 purI 29, kuleranI jAti 30 peDAM 31 phAphaDAnI jAti 32 sAkaradala 33 tanamanIA pAka 34 anarasA 35 khArakIyA 36 guladhANinI jAti 37 revaDI 38 chuTuM dala 39 sATA 40 kharamA 41 kAkarIyA 42 lAkhaNasAhI 43 sakarapArA 44 jAlaro talanA lADuA 45 talelA pahuA 46 cokhAnA nolIyA 47 gaNAnI jAti 48 dahivaDAnI jAti 49 saMjUrI 50 mAvo 51 cAMdakhAnI 52 sAkariyA caNA 53 elacI dANA 54 sakaralAkaDI 55 tathA bIjAI ramakaDAM pramukha, patAsA pramukha, sIro lApasI pramukha, ityAdika pakavAnanI jAti mokalI / zeSa niSedha / deza pradeza gayeM e rAkhyAthI uparAnta pakavAna jANine khAvAM niSedha, ajANe sukhaDImAM bhelasaMbhele Ave tehanI jynnaa| ityAdi parimANa / etavratasya atIcAra likhyate - have sAtamA vratanA 5 aticAra TAlavAno khapa karu / te kima? sacitta vastu TAlavAno khapa karuM 1, acita vastu sacitta sAthe pratibaddha 2, apakva AhAra 3, dupakvAhAra 4, tucchoSadhanuM bhakSaNa 5 e sAtamA vratanAM 5 aticAra TAlI yathAzakti pramANe pAlavU ityAdi / e rIte vrata pAlavo yathAzakti // ... atha aSTama vrata kiMcit vivaraNaM - AThame anarthadaMDa viramaNa aNuvrate - ArtadhyAna, raudradhyAna, rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhakti(kta)kathA e 4 vikathA TAlavAno khapa karuM / juvaTuM ramavU niSedha / seja(zataraMja) sogaThAM kAkarIiM ramavA niSedha / Adeza devAnI jayaNA / tathA mAkaDAM, hAthI, malla jhujhatA dekhavAne oderIne jovA niSedha / pATI, bajANIyA, bhavAiyA, golATIyA, satI, cora, mArI / to uderI jovA niSedha / poli khaDakImAM athavA koine ghera gayA tihAM ramatA hoi te jovAnI jayaNA / tathA koi muo hoi te rudana karatAM hoi te uMderine jovA jAvU nahi / polimAM jayaNA, citta na rahe maatte| jihAM haIye tihAthI varasa prate tophAna vAra 20 tAi jovAnI jayaNA, uparAMti niSedha / varaghoDA pramukha uderI jovA anya gRhe jai vAra 20 varasa pratai mokalAM / potAnA gharanI karavAnI to jayaNA / anya 20 jovA uparAMti niSedha / sagAsaMbaMdhI milatAMnI jynnaa| tathA mArge jAtA AvatAM tophAna dekhuM tathA beThAM dekhuM tenI jayaNA paNa uderI lakhyAM pramANe /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 anusandhAna-66 pApopagaraNa pAlI, sUDi, cUletaru, kohADA, koDAlA, tAvaDA, pAvaDA, kosi, lohanAM zastra agni pramukha anya lokane na ApuM / svajana kuTuMba pADosine chuTuM tihA ApavAnI jayaNA / e AThamA vratanAM 5 aticAra che, te TAlavAno khapa karu / hAsya kaMdarpa na dIpAvavo 1, netrAdika viTaceSTA na karavI 2, asaMbaddha bahu bhASita na bolavU 3, adhikaraNa ghaNAM ekaThAM karI na rAkhuM 4, bhogAtirikta thoDaM joiI te ghaj na levU 5 / e rIte AThamo vrata pAlavAno khapa karu ityAdi / .. __ atha navama sAmAyika vrata prArabhyate / tatra navamaiM sAmAyika vrata - tihA sAmAyika lIdhe thakai sAmAyikanA 32 doSa mana vacana kAyAnA maline, te doSa rahita pAlavAno khapa karu / tihAM mAsa prate pratikramaNAM 2 karu / mAsa prateM sAmAyika 5 karavA / te dina 30 mai eke ocho dina thAi toya mAsa ekeM pUrA sAmAyika karine pohacADuM / te na puMhacAi to jeTalA ochA rahe teTalA dina sacitta tathA ghI na khAveM / rogAdikAraNe paravasaiM azucipaNe jayaNA / tathA gAmAntara gayA mAsamAM sAmAyika ochAM thAiM 5 mAM, paNa pUrAM na paDe tehanI jayaNA / zarIra zuddhapaNe aMtarAyarahitapaNe mAsa 1mAM sAmAyika 5 karavAM / have e navamAM vratamA 5 aticAra TAlavAno khapa karu / 1. manaduSpraNidhAMna 2 vacanaduHpraNidhAMna 3 kAyaduHpraNidhAna 4 sAmAyika kAla puMhatA vinA pAravU 5 sAmAyika zUnyapaNe Adaryu e pAMca aticAra jA, piNa Adaru nahi / e rite navamuM sAmAyika vrata pAluM // .atha dezAvakAzika vrata likhyate - dazame dezAvakAzika zikSAvrate dina prate cauda niyama prabhAte saMbhAravAno sAMjheM saMkhepavAno khapa karu / tIrachu 4 disividisi gAU_UMcaM gAu_nIcuM gAu_e rItai chaThThA vratamAM mokalu rAkhyuM che te pramANe ihAM / e vrata nitya saMbhAraveM tathA dizA saMkhepI varasamAM 2 divasanAM disAvasAgika karu / _dazamA vratanA 5 aticAra TAlavAno khapa karu / 1. niyama uparAMtathI vastu aNAvavI nahi, 2. niyama uparAMta zabda na karavo, 3. niyama uparAMta vastu mokalavI nahi, 4. niyama uparAMta pudgalano prakSepa na karavo, [5. niyama uparAMta rUpa dekhADavU] e pAMca aticAra jANuM, piNa Adaru nahi / e rItai
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 dazama vrata vivaraNa jANavuM // atha ekAdazamaH / atha ekAdazamaH vrata prAraMbhya [te] igyAramo poSadhopavAsa zikSAvrateM varSamadhye poSaha 1 ahoratto karavo / na thAya to divasanA 2 poSadha puhacADavA / zeSa karavAno khapa karUM, kAraNa jayaNA / 1 115 ikyAramAM vratanA pAMca aticAra TAlavAno khapa karu. 1 saMthArAnI bhUmikA joi nahi. 2 uccAra te laghunIti - vaDInItinI bhUmikA joi nahi. 3 tathA pUMjI nahi. 4 tathA paDilehI nahi. 5 tathA bhojananI ciMtA kIdhI, e pAMca aticAra varjavAno khapa karu | aticAra jANuM, piNa Adaru nahi iti ekAdazama: vrataH // atha dvAdazamavrata likhyate - bArame atithi- saMvibhAga zikSAvrataraM varasa prateM 1 atithisaMvibhAga karavA / sAdhusAdhvIno yoga na mile to sudharmI zrAvaka tathA zrAvikAnI bhakti karuM / bAramA vratanA 5 aMticAra jANuM piNa Adaru nahi / 1 mahAtmA Avyai saMcitta vastu DhAMkI 2 pIyArI (parAI) vastu kIdhI 3 sacitta vastu upara mUMkI 4 matsara dharI dAna dIdhuM 5 kAla atikramAvIne yatine vahoravA teDyAM / e. pAMca aticAra bAramA vratanAM TAlavAno khapa karUM / iti dvAdazamavrataM saMpUrNaM // : zrIrastu // zrI // iti dvAdazavrata samAptaM paphANa ( ? ) tathA eNi vidhi zrI samyaktvamUla bAra vrata sudhAM pAlavA / divasanAM niyama visare to bIjeM divasai karavA / mAsanA niyama visare to bijeM mAseM kari pahucADuM / varasanA niyama visare to bIjeM varaseM kari puhacADuM / e niyama lIdhA visare to dina 2 nIlavaNa na khAvI / e TIpa varasa 1 madhye ekavAra vAMcavI tathA vacAvavI / tathA jo pramAda vasyai varasamAM 1 vAra e TIpa na vAMcI, na vaMcAvI [to.] jivAre sAMbhare tivAre dina 1 nIlavaNa na khAvI / tathA bAravratamAM je je parimANa lakhyAM caiM te pramANeM yathAzakti karI pAluM / dukA rAja devakeM tathA zarIrane asvAsthyapaNeM jayaNA / ehamAM vastunuM parimANa rAkhyuM chai te mAhethI piNa saMkhepavAno khapa karu / jinAjJAyeM tahatti karu | '"tameva sacvaM nizaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM " e mArganI zraddhA rAkhuM / bIjo mArga ghaTamAM na racAvuM / e TIpa pramANa jANatA ajANatA kisyoi doSa lAge te mana vacana kAyAe karI micchAmidukkaDam ityAdi // zrI //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 anusandhAna-66 arihaMto maha devo, jAvajjIvaM susAhuNo gurunno| jiNapaNNattaM tattaM, iya sama(mma)ttaM mae gahiyaM // 1 // . likhitaM sA. vallabhadAsa vanamAlidAsa jJAte vaNika zrIsuratanAM rahevAsi ThekANuM zahIyedaparAnI coki zeri madhye saMvata 1912nA phAgaNa sudi 13 budhe / [noMdha : A 12 vratanI TIpa koI hastapratamAMthI utArIne sampAdakazrIeM amane mokalI hatI, te yathAzakya sAmAnya sudhArA sAthe ahIM yathAvat ApavAmAM Avela che. -saM.] * * *
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ phechuArI - 2015 117 arhat pArthano asalI samaya - madhusUdana DhAMkI kalpasUtra antargata 'jinacarita'mAM jinAMtarA-prasaMge mahAvIra ane pArzva vacce 250 varSano gALo batAvyo che. digambara sampradAyamAM paNa paJcastUpAnvayI AcArya vIrasenanA ziSya jinasenanA ziSya guNabhadra (prAya: navama zatI uttarAdha)nuM kathana paNa evaM ja che. Ama banne pradhAna jaina sampradAya, kathana samAna ja che. ane Aje to o ja mAnyatA sarvasvIkRta che. parantu mane to ghaNAM varSothI o miti zaMkAspada lAgelI je aMgenAM mukhya kAraNo nIce mujaba hatAM : (1) uttarAdhyayana sUtranA 'kezIgautamIyam' adhyayana anusAra arhat pArzvanA sAkSAt ziSya 'kezI' ane bhagavAna mahAvIranA paTTaziSya gautama vacce zrAvastInA tindukavanamAM thayela saMvAdavALI ghaTanA se sUcita kare che ke pArzva jyeSTha jarUra hatA, paNa thoDAka dazakA pUratA ja. 250 varSa jeTaluM antara asambhavita che. (2) vyAkhyAprajJaptimAM pArzvanAthanA ziSyo sAthenI vAtacItamAM mahAvIra je rIte ane je AdarapUrvaka - arahA puruSAdAnIya pAsa - ema udbodhana kare che, tenAthI ovI chApa UThe che ke mahAvIra pArzvane jANe che, ane banne vacce kALanI dRSTile lAMbu antara nathI. (3) mahAvIranA mAtApitA 'pApitya' hatA. sambhava che ke teo * pArzvanAthanA sAkSAt upAsaka-ziSyo hoya. . A anumAnane puSTa karatuM aka anya ane joradAra pramANa hamaNAM ja dhyAnamAM AvyuM che, je have ahIM prastuta karuM chu. . vArANasInA rAjA azvasena ane vAmA(devI)nA putra pArzvanA lagna kuzAgrapuranA rAjA 'pasenadI' (prasenajIta)nI kuMvarI 'prabhAvatI' sAthe thayelA. 'pasenadI'nA putra bimbisAre (zreNika, seniya) rAjagRhanI sthApanA karelI ane . te gautama buddha ane jJAtRputra mahAvIra banneno ziSya hato. A paristhitimAM A
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 badhA ja ekakAlika Thare che. (4) uttara pradeza ane magadhanI a kALanI nagarIo purAtattvanA pramANothI IsvIsana pUrve 8mA / 7mA saikAnI laI chaThThA saikA sudhImAM sthapAyelI. vArANasI I.sa. pUrve 1000 varSa jeTaluM jUnuM TharyuM nathI.. have ahIM vaMzavRkSo prastuta karavAthI uparanAM kathano spaSTa thaze. (vArANasI) (kuzAgrapura) (ugravaMza) azvasena ane vAmA pasenadI I pArzva ane prabhAvatI T anusandhAna- 66 bimbisAra ( rAjagRha sthApaka) (buddha ane mahAvIranA samakAlIna) zakumAra zra ( gautamanA jyeSTha samakAlIna) Ama badhA ja sthAnakoNathI jotAM arhat pArzva ane arhat vardhamAna mahAvIra vacce thoDAka ja dazakanuM vAstavika antara hoya tevuM spaSTa bhAse che. paramparAvAdIone alabatta potAno mata badalavAnuM kahI na zakAya. A toM kevaLa itihAsanA abhyAsIo mATe ja noMdharUpeM ahIM lakhyuM che. pIpalsa plAjhA, chaThe mALe, memanagara phAyara sTezana pAse, amadAvAda - 9 sampAdakanI noMdha DaoN. DhAMkInuM anveSaNa itihAsa ane purAtattvanI dRSTithI thayuM che. te banne vidhAo, adyAvadhi upalabdha pramANone ja mukhya AdhAra mAne che; paramparA prApta zAstrIya sAkSyone, jarUra paDe tyAM/tyAre ja, te paNa gauNa, sAkSyalekhe te svIkAre che. prasenajita rAjA eka karatAM vadhu thayA hovAnuM jaina-bauddha grantho thakI nakkI thAya che. prabhAvatInA pitA kuzAgra ( ke kuzasthala ? ) nA rAjA hoya, to anya prasenajita
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 119 zrAvastInA rAjA tarIke paNa noMdhAyelA maLe che. seNiyanA pitA prasenajita karatAM prabhAvatInA pitA prasenajita judA - purogAmI na hoI zake ? kezIsvAmIne pArzva - ziSya tarIke 'uttarAdhyayana' mAM varNavyA hovAnI vAta sAcI che. paNa vyAkhyAkAro teno artha 'paramparAprApta ziSya' ema ja kare che, ane te arthano asvIkAra karavAnuM zakya kema bane ? bIjuM, seNiya ane prabhAvatI banne eka ja pitAnAM santAna hoya, to arhat pArzva ane seNiya sALA - banevI banyA gaNAya. AvA sambandhano achaDatoye nirdeza koI granthamAM maLayo nathI. balke seNiya - patnI cellaNA ane arhat vIra vardhamAna bhAI- bahena (mAmA - phoInAM santAna) che, te hisAbe seNiyanI vaya eTalI badhI adhika hoya tema mAnavuM muzkela banaze. je hoya te. DaoN. DhAMkI to satata saMzodhanazIla pratibhA che. teo 86 varSe ane sAva nAdurasta dehasthitimAM paNa AvuM saMzodhanAtmaka cintana tathA UhApoha karatA rahe che, te bahu ja mahattvanI vAta che. 'mArI vAta badhA mAne' evo haThavAda temaNe dAkhavyo nathI. temano Azaya AvA mudde vadhu zodha thAya ane vadhu pramANo meLavIne tathya sudhI pahoMcAya teTalo ja. che. - zI.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 - anusandhAna-66 jaina darzana kA nayasiddhAnta - pro. sAgaramala jaina kathana kA vAcyArtha aura naya : ____ zabdoM athavA kathana ke sahI artha ko samajhane ke lie yaha Avazyaka hai ki zrotA na kevala vaktA ke zabdoM kI ora jAye, apitu usake abhiprAya ko bhI samajhane kA prayatna kare / aneka bAra samAna padAvalI ke vAkya bhI vaktA ke abhiprAya, vaktA kI kathanazailI aura tAtkAlika sandarbha ke AdhAra para bhinna artha ke sUcaka ho jAte haiM / vaktA ke abhiprAya ko samajhane ke lie jaina AcAryo ne naya aura nikSepa aise do siddhAnta prastuta kiye hai / naya aura nikSepa ke siddhAntoM kA mUlabhUta uddezya yahI hai ki zrotA vaktA ke dvArA kahe gaye zabdoM athavA kathanoM kA sahI artha jAna sake / naya kI paribhASA karate hue jaina AcAryoM ne kahA hai ki 'vaktA ke kathana kA abhiprAya' hI 'naya' kahA jAtA hai / kathana ke samyak arthanirdhAraNa ke lie vaktA ke abhiprAya ko evaM tAtkAlika sandarbha ko dhyAna meM rakhanA Avazyaka hai / nayasiddhAnta hameM vaha paddhati batAtA hai, jisake AdhAra para vaktA ke Azaya evaM kathana ke tAtkAlika sandarbha (Context) ko samyaka prakAra se samajhA jA sakatA hai / jaina darzana meM naya aura nikSepa kI avadhAraNAeM syAdvAda aura saptabhaMgI ke vikAsa ke bhI pUrva kI hai / tattvArthasUtra ke prathama adhyAya meM hameM naya evaM nikSepa kI hI avadhAraNAe~ spaSTa rUpa meM upalabdha ho jAtI haiM, jabaki vahA~ syAdvAda aura saptabhaGgI kI spaSTa avadhAraNA anupasthita hai| tattvArtha ke pA~caveM adhyAya kA 'arpitAnarpite siddhe'* sUtra bhI mUlataH nayasiddhAnta arthAt sAmAnya evaM vizeSa dRSTi kA hI sUcaka hai / Agamika vibhajyavAda evaM dArzanika nayavAda kI avadhAraNA ke AdhAra para hI Age syAdvAda aura saptabhaMgI kA vikAsa huA hai / yadi hama gambhIratApUrvaka dekheM to jainoM ke naya, nikSepa, syAdvAda aura saptabhaGgI - ina sabhI siddhAntoM kA sambandha bhASA-darzana evaM artha-vijJAna (Science of meaning) se hai / * arpitAnarpitasiddheH - tattvArtha0-5 /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 121 nayoM kI avadhAraNA ko lekara jainAcAryoM ne yaha prazna uThAyA hai ki yadi vaktA kA abhiprAya athavA vaktA kI kathanazailI yA abhivyaktizailI hI naya hai to phira nayoM ke kitane prakAra hoMge? isa prazna kA uttara dete hue AcArya siddhasena dvArA kahA gayA hai ki jitane vacanapatha (kathana karane kI zailiyA~) ho sakatI hai, utane hI nayavAda ho sakate haiM / vastutaH nayavAda bhASA ke artha-vizleSaNa kA siddhAnta hai / bhASAyI abhivyakti ke jitane prArUpa ho sakate haiM utane hI naya ho sakate haiM, phira bhI moTe rUpa se jaina darzana meM do, pA~ca aura sapta nayoM kI avadhAraNA milatI hai / yadyapi ina sAta nayoM ke atirikta nizcaya naya aura vyavahAra naya tathA dravyArthika naya aura paryAyArthika naya kA bhI ullekha jaina granthoM meM hai, kintu ye naya mUlataH tattvamImAMsA yA adhyAtmazAstra se sambandhita hai| jabaki naigama Adi sapta naya mUlataH bhASA-darzana se sambandhita hai| naya aura nikSepa donoM hI siddhAnta yadyapi zabda evaM kathana ke vAcyArtha (Meaning) kA nirNaya karane se sambandhita hai, phira bhI donoM meM antara hai / nikSepa mUlataH zabda ke artha kA nizcaya karatA hai, jabaki naya vAkya yA kathana ke artha kA nizcaya karatA hai / jaina darzana meM nayoM kA vivecana tIna rUpoM meM milatA hai - (1) nizcayanaya aura vyavahAranaya (2) dravyAthikanaya aura paryAyArthikanaya tathA (3) naigamAdi saptanaya / bhagavatIsUtra Adi AgamoM meM nayoM ke prathama evaM dvitIya vargIkaraNa hI varNita haiM, jabaki samavAyAGga, anuyogadvAra, nandIsUtra evaM tattvArthasUtra meM nayoM kA tRtIya vargIkaraNa naigamAdi ke rUpa meM pAyA jAtA hai, isakA bhASyamAnya pATha naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra evaM zabda aise pA~ca nayo kA ullekha karatA hai, jabaki sarvArthasiddhimAnya pATha naigama Adi sAta nayoM kA ullekha karatA hai / nizcaya aura vyavahAra naya mUlataH jJAnaparaka dRSTikoNa se sambandhita hai / ve vastusvarUpa ke vivecana kI zailiyA~ hai, jabaki dravyArthika aura paryAyarthika naya vastu ke zAzvata pakSa aura parivartanazIla pakSa kA vicAra karate hai / sapta nayoM kI carcA meM jahA~ taka naigamAdi prathama cAra nayoM kA prazna hai ve mUlataH vastu ke * sAmAnya aura vizeSa svarUpa kI carcA karate haiM / jabaki zabdAdi tIna naya
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ - anusandhAna-66 vastu kA kathana kisa prakAra se kiyA gayA hai yaha batAte hai| nizcayanaya aura vyavahAranaya jJAna kI prApti ke tIna sAdhana haiM - (1) aparokSAnubhUti, (2) indriyajanyAnubhUti aura (3) buddhi / inameM aparokSAnubhUti yA. AtmAnubhUti nizcayanaya kI aura indriyAnubhUti yA buddhi vyavahAranaya kI pratIka hai / tattvamImAMsA meM sat ke svarUpa kI vyAkhyA pramukha rUpa se nizcaya aura vyavahAra ye do dRSTikoNo ke AdhAra para hotI hai / jaina darzana ke anusAra sat apane Apa meM eka pUrNatA hai, anantatA hai / indriyAnubhUti, buddhi, bhASA aura vANI, apanI-apanI sImA ke kAraNa ananta guNadharmAtmaka sat ke ekAMza kA hI grahaNa kara pAte haiM, yahI ekAMza kA bodha naya kahalAtA hai| dUsare zabdoM meM sat ke ananta pakSoM ko jina-jina dRSTikoNoM se dekhA jAtA hai, ve sabhI naya kahalAte hai| nayo kA svarUpa jaina dArzanikoM kA kahanA hai ki sat kI abhivyakti ke lie bhASA ke jitane prArUpa (kathana ke DhaMga) ho sakate haiM, utane hI naya, vAda, athavA dRSTikoNa ho sakate haiM / vaise to jaina darzana meM nayoM kI saMkhyA ananta mAnI gaI hai, lekina moTe tora para nayoM ke do bheda kiye jAte hai - jinheM 1. nizcayanaya aura 2. vyavahAranaya kahate haiM / nizcayanaya aura vyavahAranaya meM sabhI nayoM kA antara bhAva ho jAtA hai| bhagavatIsatra meM ina donoM nayoM kA pratipAdana baDe hI rocaka rUpa meM kiyA gayA hai - gautamasvAmI bhagavAna mahAvIra se pUchate haiM ki bhagavan pravAhI gur3a meM kitane rasa, varNa, gandha aura sparza hote hai ? mahAvIra kahate haiM, ki gautama maiM isa prazna kA uttara do nayoM se detA huuN| vyavahAranaya se to vaha madhura kahA jAtA hai, lekina nizcayanaya se usameM pA~ca varNa, pAca rasa, do gandha aura ATha sparza hote haiM / vastutaH nizcaya aura vyavahAra dRSTiyoM kA vizleSaNa yaha batAtA hai ki vastutattva na kevala utanA hI hai, jitanA indriyoM ke mAdhyama se vaha hameM pratIta hotA hai athavA buddhi usake svarUpa kA nizcaya kara pAtI hai / satsvarUpa ko samajhane ke lie indriyAnubhUtijanya jJAna aura buddhijanya jJAna usake vyAvahArika pakSa ko hI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 123 pakar3a pAte haiM, kyoMki buddhi bhI bhASA para AdhArita hai aura bhASA kA zabdabhaNDAra atisImita hai / isI prakAra aparokSAnubhUti bhI yA Atmika anubhUti bhASA aura buddhi se nirapekSa hotI hai| jise antardRSTi yA prajJA kahA jAtA hai / nizcayanaya aparokSAnubhUti para aura vyavahAranaya indriyAnubhUti aura bauddhika jJAna para nirbhara karatA hai| jisa prakAra vyavahAranaya bhI indriyAnubhUti aura bauddhika vimarza donoM kI apekSA rakhatA hai| jisa prakAra jaina darzana meM jJAna aura usakI abhivyakti ke indriyAnubhUtijanya jJAna, bauddhikajJAna aura AtmikajJAna aise jJAna ke tIna vibhAga bhI kiye gaye haiM, ThIka isI prakAra bauddha darzana ke vijJAnavAda meM bhI parikalpita, paratantra aura pariniSpanna aise jJAna ke tIna bheda kiye gaye haiM / bauddha darzana kA zUnyavAda bhI ise mithyA saMvRti, tathya saMvRti aura paramArtha aise tIna rUpoM meM vyakta karatA hai| AcArya zaGkara ne bhI inheM hI pratibhAsika satya, vyavahArika satya aura pAramArthika satya aise tIna vibhAgoM meM bATA hai| indriyAnubhUti aura bauddhika jJAna vyavahAra pakSa ko pradhAnatA dete hai, ataH inako milA dene para do vidhAe~ hI zeSa rahatI hai - vyavahAra (vyavahAranaya) aura paramArtha (nizcayanaya) / pAzcAtya-paramparA meM jJAna kI hI vidhAe~ - nizcayanaya aura vyavahAranaya na kevala bhAratIya darzanoM meM, varan pAzcAtya darzanoM meM bhI pramukha rUpa se vyavahAra aura paramArtha ke dRSTikoNa svIkRta rahe haiM / Do. candradhara zarmA ke anusAra bhI pazcimI darzanoM meM bhI vyavahAra aura paramArtha dRSTikoNoM kA yaha antara sadaiva hI mAnA jAtA rahA hai| vizva ke sabhI mahAna dArzanikoM ne ise kisI na kisI rUpa meM svIkAra kiyA hai / herAkliTasa ke Kato aura Ano, pAraramenIDIja ke mata (Opinion) aura satya (Truth), sukarAta ke mata meM rUpa aura AkAra (Word and Form), pleTo ke darzana meM saMvedana (Sense) aura pratyaya (Idea), arastU ke padArtha (Matter) aura cAlaka (Mover), spinojA ke dravya (Substance) aura paryAya (Modes), kAMTa ke prapaMca - (Phenomenal) aura tattva, hegala ke viparyaya aura nirapekSa tathA DraDale ke AbhAsa (Appearance) aura sat (Reality) kisI na kisI rUpa meM usI vyavahAra aura paramArtha kI dhAraNA ko spaSTa karate hai / bhale hI inameM nAmoM
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 ... anusandhAna-66 kI bhinnatA ho, lekina unake vicAra inhIM do dRSTikoNoM kI ora saMketa karate haiN| yahA~ yaha jAna lenA cAhie ki jahA~ taka vyavahAra kA prazna hai, usake jJAna ke sAdhana indriyA~, mana aura buddhi haiM, aura ye tInoM sImita aura sApekSa haiM / isalie samasta vyavahArika jJAna sApekSa hotA hai / jaina dArzanikoM kA kathana hai ki eka bhI kathana aura usakA artha aisA nahIM hai jo nayazUnya ho, sArA jJAna dRSTikoNoM para AdhArita hai, yahI dRSTikoNa mUlataH nizcayanaya aura vyavahAranaya kahe jAte haiM / tattvajJAna ke kSetra meM nizcayanaya aura vyavahAranaya kA artha : ___tattvajJAna ke kSetra meM nizcayadRSTi sat ke usa svarUpa kA pratipAdana karatI hai, jo sat kI trikAlAbAdhita svabhAvadazA aura svalakSaNa hai, jo paryAya yA parivartanoM meM bhI sattA ke sAra ke rUpa meM banA rahatA hai / nizcayadRSTi abhedagAmI sattA ke zuddhasvarUpa yA svabhAvadazA kI sUcaka hai aura usake paranirapekSa svarUpa kI vyAkhyA karatI hai| jabaki vyavahAranaya pratIti ko AdhAra banAtI hai, ataH vaha vastu ke para-sApekSa svarUpa kA vivecana karatA hai / nizcayanaya vastu yA AtmA ke zuddha svarUpa yA svabhAva lakSaNa kA nirUpaNa karatA hai jo para se nirapekSa hotA hai / jabaki vyavahAranaya para-sApekSa pratIti rUpa vastusvarUpa ko batAtA hai / AtmA karma-nirapekSa zuddha, buddha, nitya, mukta hai - yaha nizcayanaya kA kathana hai, jabaki vyavahAranaya kahatA hai ki saMsAradazA meM AtmA karmamUla se lipta hai, rAga-dveSa evaM kASAyika bhAvoM se yukta hai| pAnI sva-svarUpataH zuddha hai yaha nizcayanaya hai / pAnI meM kacarA hai, miTTI hai vaha gandA hai yaha vyavahAranaya hai / tattvajJAna ke kSetra meM vyavahAradRSTi sattA ke usa pakSa kA pratipAdana karatI hai, jisa rUpa meM vaha pratIta hotI hai / vyavahAradRSTi bhedagAmI hai aura sat ke Agantuka lakSaNoM yA vibhAvadazA kI sUcaka hai / sat ke parivartanazIla pakSa kA prastutIkaraNa vyavahAranaya kA viSaya hai / vyavahAranaya deza aura kAla sApekSa hai / vyavahAradRSTi ke anusAra AtmA janma bhI letI hai aura maratI bhI hai, vaha bandhana meM bhI AtI hai aura mukta bhI hotI hai /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 phebruArI - 2015 AcAradarzana ke kSetra meM vyavahAranaya aura nizcayanaya kA antara : jaina paramparA meM vyavahAra aura nizcaya nAmaka do nayoM yA dRSTiyoM kA pratipAdana kiyA jAtA hai / ve tattvajJAna aura AcAradarzana - donoM kSetroM para lAgU hotI haiM, phira bhI AcAradarzana aura tattvajJAna ke kSetra meM nizcayadRSTi aura vyavahAradRSTi kA pratipAdana bhinna-bhinna artho meM huA hai / paM. sukhalAlajI isa antara ko spaSTa karate hue likhate haiM ki jaina paramparA meM jo nizcaya aura vyavahAra rUpa se do dRSTiyA~ mAnI gaI haiM, ve tattvajJAna aura AcAra - donoM kSetroM meM lAgU kI gaI haiM / sabhI bhAratIya darzanoM kI taraha jaina-darzana meM bhI tattvajJAna aura AcAra - donoM kA samAveza hai / nizcayanaya aura vyavahAranaya kA prayoga tattvajJAna aura AcAra - donoM meM hotA hai, lekina sAmAnyataH zAstrAbhyAsI isa antara ko jAna nahIM pAtA / tAttvika nizcayadRSTi aura AcAraviSayaka nizcayadRSTi - donoM eka nahIM hai / yahA bAta ubhayaviSayaka vyavahAradRSTi kI bhI hai / tAttvika nizcaya dRSTi zuddha nizcaya dRSTi hai, aura AcAraviSayaka nizcaya dRSTi azuddha nizcayanaya hai / isI prakAra tAttvika vyavahAra dRSTi bhI AcAra sambandhI vyavahAra dRSTi se bhinna hai / yaha antara dhyAna meM rakhanA Avazyaka hai| dravyArthika aura paryAyarthika naya : ... jaina darzana ke anusAra sattA apane Apa meM utpAda, vyaya aura dhrauvya yukta hai / usakA dhrauvya (sthAyI) pakSa aparivartanazIla hai aura usakA utpAda-vyaya kA pakSa parivartanazIla hai / sattA ke aparivartanazIla pakSa ko dravyAthika naya aura parivartanazIla pakSa ko paryAyAthika naya kahA jAtA hai| pAzcAtya darzanoM meM sattA ke usa aparivartanazIla pakSa ko Being aura parivartanazIla ko Becoming bhI kahA gayA hai| sattA kA vaha pakSa jo.tInoM kAloM meM eka rUpa rahatA hai, jise dravya bhI kahate hai, usakA bodha dravyArthika naya se hotA hai / aura sattA kA vaha pakSa jo parivartita hotA rahatA hai, use paryAya kahate hai, usakA kathana paryAyArthika naya hI hai / jJAnamImAMsA kI dRSTi se yaha parivartanazIla pakSa bhI do rUpoM meM kAma karatA hai, jinheM svabhAvaparyAya * aura vibhAgaparyAya ke rUpa meM jAnA jAtA hai / jisameM svabhAvaparyAyavasthA ko
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 __ anusandhAna-66 prApta karanA hI usakA naitika Adarza hai / svabhAva paryAya tattva ke nijaguNoM ke kAraNa hotI hai, evaM anya tattvoM se nirapekSa hotI hai, isake viparIta vibhAga paryAya anya tattva se sApekSa vibhAva paryAya hotI hai / AtmA meM jJAtA draSTA bhAva yA jJAtA draSTA kI avasthA svabhAva paryAya rUpa hotI hai / krodhAdibhAva vibhAva paryAyarUpa hote hai / parivartanazIla svabhAva evaM vibhAva paryAyoM kA kathana vyavahAra naya hotA hai / jabaki sattArUpa AtmA ke jJAtA draSTA nAmaka guNa kA kathana nizcaya naya se hotA hai / naigama Adi saptanaya : yaha vargIkaraNa apekSAkRta eka paravartI ghaTaka hai / tattvArthasUtra ke bhASyamAnya pATha meM naigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra aura zabdanaya aise pA~ca bheda kiye gaye haiM / ye pA~coM bheda digambara paramparA ke SaTkhaNDAgama meM bhI ullekhita hai / tattvArthasUtra ke bhASyamAnya pATha meM usake pazcAt naigamanaya ke do bheda aura zabdanaya ke do bheda bhI kiye gaye hai / paravartIkAla meM zabdanaya ke ina do bhedoM ko mUla-pATha meM samAhita karake sarvArthasiddhimAnya pATha meM nayoM ke naigama Adi sapta nayoM kI carcA bhI kI gaI hai| digambara paramparA isa sarvArthasiddhimAnya pATha ko AdhAra mAnakara ina sAta nayoM kI hI carcA karatI hai| vartamAna meM to zvetAmbara aura digambara donoM hI paramparAoM meM ina saptanayoM kI carcA hI mukhya rUpa se milatI hai / ina sAta nayoM meM naigama, saMgraha, vyavahAra aura RjusUtra ina cAra nayoM ko arthanaya arthAt vastusvarUpa kA vivecana karane vAle aura zabda, samabhirUr3ha aura evaMbhUta ina tIna nayoM ko zabdanaya arthAt vAcya ke artha kA vizleSaNa karane vAle kahA gayA hai| arthanaya kA sambandha vAcya-viSaya (vastu) se hotA hai / ataH ye naya apane vAcya viSaya kI carcA sAmAnya aura vizeSa ina pakSoM ke AdhAra para karate hai| jabaki zabdanaya kA sambandha vAcyArtha (Meaning) se hotA hai / Age hama ina naigama Adi saptanayoM kI saMkSepa meM carcA kareMge / naigamanaya - ina saptanayoM meM sarvaprathama naigamanaya AtA hai| naigamanaya mAtra vaktA ke saMkalpa ko grahaNa karatA hai| naigamanaya kI dRSTi se kisI kathana ke artha kA nizcaya usa saMkalpa athavA sAdhya ke AdhAra para kiyA jAtA
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 127 hai jise vaktA vaha batAnA cAhatA hai / naigamanaya sambandhI prakathanoM meM vaktA kI dRSTi sampAdita kI jAnevAlI kriyA ke antima sAdhya kI aura hotI hai| vaha karma ke tAtkAlika pakSa para dhyAna na dekara karma ke prayojana kI ora dhyAna detI hai / prAcIna AcAryoM ne naigamanaya kA udAharaNa dete hue batAyA hai ki jaba koI vyakti stambha ke lie kisI jaMgala se lakar3I lene jAtA hai aura usase jaba pUchA jAtA hai ki bhAI tuma kisalie jaMgala jA rahe ho ? to vaha kahatA hai maiM stambha lene jA rahA hU~ / vastutaH vaha jaMgala se stambha nahIM apitu stambha banAne kI lakar3I hI lAtA hai / lekina usakA saMkalpa yA prayojana stambha banAnA hI hai / ataH vaha apane prayojana ko sAmane rakhakara hI vaisA hI kathana karatA hai| hamArI vyAvahArika bhASA meM aise aneka kathana hote haiM jaba hama apane bhAvI saMkalpa ke AdhAra para hI vartamAna vyavahAra kA pratipAdana karate haiM / DAkTarI meM par3hane vAle vidyArthI ko usake bhAvI lakSya kI dRSTi se DAkTara kahA jAtA hai / naigamanaya ke kathanoM kA vAcyArtha bhUta para AdhArita bhaviSyakAlIna sAdhya yA saMkalpoM ke AdhAra para hotA hai| jaise - pratyeka bhAdrakRSNA aSTamI ko kRSNajanmASTamI kahanA / yahA vartamAna meM bhUtakAlIna ghaTanA kA upacAra kiyA gayA hai / . saMgrahanaya - bhASA ke kSetra meM aneka bAra hamAre kathana vyaSTi ko gauNa kara samaSTi ke AdhAra para hote haiN| jainAcAryoM ke anusAra jaba vizeSa yA bhedoM kI upekSA karake mAtra sAmAnya lakSaNoM yA abheda ke AdhAra para koI kathana kiyA jAtA hai to vaha saMgrahanaya kA kathana mAnA jAtA hai / udAharaNa ke lie jaba koI vyakti yaha kahe ki 'bhAratIya garIba hai' / to usakA yaha kathana vyaktivizeSa para lAgU na hokara sAmAnyarUpa se samagra bhAratIya janasamAja kA vAcaka hotA hai| prajJApanAsUtra meM yaha prazna uThAyA gayA hai ki jAtiprajJApanIya bhASA satya mAnI jAye athavA asatya mAnI jAye yA vyaktivizeSa ke AdhAra para satya yA asatya mAnI jAye / jAtiprajJApanIya bhASA meM samagra jAti ke sambandha meM guNa, svabhAva Adi kA pratipAdana hotA hai, kintu aise kathanoM meM apavAda kI sambhAvanA se inkAra bhI nahIM kiyA jA sakatA / sAmAnya yA jAti ke sambandha meM kiye gaye kathana kabhI vyakti ke sambandha meM satya bhI
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128. anusandhAna-66 hote hai aura kabhI asatya bhI hote haiM / ataH yaha prazna bhI uTha sakatA hai ki yadi usa kathana ke apavAda upasthita haiM to use satya kisa AdhAra para kahA jAya / udAharaNa ke lie yadi koI kahe ki striyA~ bhIrU (Darapoka) hotI haiM to yaha kathana sAmAnyatayA strIjAti ke sambandha meM to satya mAnA jA sakatA hai kintu kisI strIvizeSa ke sambandha meM yaha satya hI ho, aisA Avazyaka nahIM hai / ataH saMgrahanaya ke AdhAra para kiye gae kathana jaise - bhAratIya garIba haiM athavA striyA~ bhIru hotI haiM, samaSTi ke sambandha meM hI satya ho sakate haiM, unheM usa jAti ke pratyeka sadasya ke bAre meM satya nahIM kahA jA sakatA hai / yadi koI isa sAmAnya vAkya se yaha niSkarSa nikAle ki sabhI bhAratIya garIba haiM aura biDalA bhAratIya hai, isalie biDalA garIba hai, to usakA yaha niSkarSa satya nahIM hogA / sAmAnya yA samaSTigata kathanoM kA artha samudAya rUpa se hI satya hotA hai / yaha samaSTi yA jAti ke pRthakpRthak vyaktiyoM ke sambandha meM satya bhI ho sakatA hai aura asatya bhI ho sakatA hai| saMgrahanaya hameM yahI saMketa karatA hai ki samaSTigata kathanoM ke tAtparya ko samaSTi ke sandarbha meM hI samajhane kA hI prayatna karanA cAhie aura usake AdhAra para usa samaSTi ke pratyeka sadasya ke bAre meM koI niSkarSa nahIM nikAlanA cAhie / vyavahAranaya - vyavahAranaya sAmAnyagarbhita vizeSa para bala detA hai| vyavahAranaya ko hama upayogitAvAdI dRSTi bhI kaha sakate haiN| vaise jaina AcAryoM ne ise vyaktipradhAna dRSTikoNa bhI kahA hai / arthaprakriyA ke sambandha meM yaha naya hameM yaha batAtA hai ki kucha vyaktiyoM ke sandarbha meM nikAle gae niSkarSoM evaM kathanoM ko samaSTi ke artha meM satya nahIM mAnA jAnA cAhie / sAtha hI vyavahAra naya kathana ke zabdArtha para na jAkara vaktA kI bhAvanA yA lokaparamparA (abhisamaya) ko pramukhatA detA hai / vyavahAra bhASA ke aneka udAharaNa haiM / jaba hama kahate haiM ki ghI ke ghar3e meM laDDa rakhe haiM yahA~ ghI ke ghar3e kA artha ThIka vaisA nahIM hai jaisA ki miTTI ke ghar3e kA artha hai| yahA~ ghI ke ghar3e kA tAtparya vaha ghar3A hai jisameM pahale ghI rakhA jAtA thaa| RjusUtranaya - RjusUtranaya ko mukhyata: paryAyArthika dRSTikoNa kA
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 pratipAdaka kahA jAtA hai aura use bauddha darzana kA samarthaka batAyA jAtA hai / RjusUtranaya vartamAna sthitiyoM ko dRSTi meM rakha kara koI prakathana karatA hai / udAharaNa ke lie 'bhAratIya vyApArI prAmANika nahIM haiM' yaha kathana kevala vartamAna sandarbha meM hI satya ho sakatA hai / isa kathana ke AdhAra para hama bhUtakAlIna aura bhaviSyakAlIna bhAratIya vyApAriyoM ke caritra kA nirdhAraNa nahIM kara sakate / RjusUtranaya hameM yaha batAtA hai ki usake AdhAra para kathita koI bhI vAkya apane tAtkAlika sandarbha meM hI satya hotA hai, anyakAlika sandarbhoM meM nahIM / jo vAkya jisa kAlika sandarbha meM kahA gayA hai, usake vAkyArtha kA nizcaya usI kAlika sandarbha meM honA cAhie / 1 - - 129 zabdanaya nayasiddhAnta ke uparyukta cAra naya mukhyataH zabda ke vAcya viSaya (artha) se sambandhita hai, jaba ki zeSa tIna nayoM kA sambandha zabda ke vAcyArtha (Meaning) se hai / zabdanaya yaha batAtA hai zabdoM kA vAcyArtha unakI kriyA yA vibhakti ke AdhAra para bhinna-bhinna ho sakatA hai| udAharaNa ke lie 'banArasa bhArata kA prasiddha naMgara thA' aura 'banArasa bhArata kA prasiddha nagara hai! ina donoM vAkyoM meM banArasa zabda kA vAcyArtha bhinnabhinna hai / eka bhUtakAlIna banArasa kI bAta kahatA hai to dUsarA vartamAna kAlIna / isI prakAra 'kRSNa ne mArA' - isameM kRSNa kA vAcyArtha kRSNa nAmaka vaha vyakti hai jisane kisI ko mArane kI kriyA sampanna kI hai / jabaki 'kRSNa ko mArA' isameM kRSNa kA vAcyArtha vaha vyakti hai jo kisI ke dvArA mArA gayA hai / zabdanaya hameM yaha batAtA hai ki zabda kA vAcyArtha kAraka, liGga, upasarga, vibhakti, kriyA-pada Adi ke AdhAra para badala jAtA hai / samabhirUr3hanaya - bhASA kI dRSTi se samabhirUr3hanaya yaha spaSTa karatA hai ki abhisamaya yA rUr3hi ke AdhAra para eka hI vastu ke paryAyavAcI zabda yathA - nRpa, bhUpati, bhUpAla, rAjA Adi apane vyutpattyartha kI dRSTi se bhinnaMbhinna artha ke sUcaka haiM / jo manuSya kA pAlana karatA hai, vaha nRpa kahA jAtA hai / jo bhUmi kA svAmI hotA hai, vaha bhUpati hotA hai / jo zobhAyamAna hotA hai, vaha rAjA kahA jAtA hai / isa prakAra paryAyavAcI zabda apanA alagaalaga vAcyArtha rakhate hue bhI abhisamaya yA rUr3hi ke AdhAra para eka hI
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 __ anusandhAna-66 vastu ke vAcaka mAna lie jAte haiM, kintu yaha naya paryAyavAcI zabdoM yathA - indra, zakra, purandara meM vyutpatti kI dRSTi se artha-bheda mAnatA hai| . evaMbhUtanaya - evaMbhUtanaya zabda ke vAcyArtha kA nirdhAraNa mAtra usake vyutpattiparaka artha ke AdhAra para karatA hai / udAharaNa ke lie koI rAjA jisa samaya zobhAyamAna ho rahA hai usI samaya rAjA kahA jA sakatA hai| eka adhyApaka usI samaya adhyApaka kahA jA sakatA hai jaba vaha adhyApana kA kArya karatA hai / yadyapi vyavahAra jagata meM isase bhinna prakAra ke hI zabdaprayoga kiye jAte haiN| jo vyakti kisI samaya adhyApana karatA thA, apane bAda ke jIvana meM vaha cAhe koI bhI pezA apanA le, 'mAsTarajI' ke hI nAma se jAnA jAtA hai / isa naya ke anusAra jAtivAcaka, vyaktivAcaka, guNavAcaka, saMyogI-dravya-zabda Adi sabhI zabda mUlataH kriyAvAcaka hai / zabda kA vAcyArtha kriyAzakti kA sUcaka hai / ataH zabda ke vAcyArtha kA nirdhAraNa usakI kriyA ke AdhAra para karanA cAhie / isa prakAra hama dekhate haiM ki jaina AcAryoM kA naya-siddhAnta yaha prayAsa karatA hai ki para vAkya prArUpoM ke AdhAra para kathanoM kA zrotA ke dvAra samyak artha grahaNa kiyA jAya / vaha yaha batAtA hai ki kisI zabda athavA vAkya kA abhipreta artha kyA hogA / yaha bAta usa kathana ke prArUpa para nirbhara karatI hai jisake AdhAra para vaha kathana kiyA gayA hai / nayasiddhAnta yaha bhI batalAtA hai ki kathana ke vAcyArtha kA nirdhAraNa bhASAyI saMracanA evaM vaktA kI abhivyakti zailI para AdhArita hai aura isalie yaha kahA gayA hai ki jitane vacanapatha haiM utane hI nayavAda hai / naya-siddhAnta zabda ke vAcyArtha kA nirdhAraNa aikAntika dRSTi se na karake usa samagra pariprekSya meM karatA hai jisameM vaha kahA gayA hai / -x
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 jaina darzana kA nikSepasiddhAnta - 131 nAma 2. sthApanA 3. dravya aura 4. bhAva / pro. sAgaramala jaina 1 jaina darzana meM zabda ke vAcyArtha kA nirdhAraNa karane ke lie eka pramukha siddhAnta prastuta kiyA gayA hai - use nikSepa kA siddhAnta kahate hai nikSepa ke artha ko spaSTa karate hue upAdhyAya yazovijayajI kahate haiM ki jisase prakaraNa (sandarbha) Adi ke anusAra apratipatti Adi kA nirAkaraNa hokara zabda ke vAcyArtha kA yathAsthAna viniyoga hotA hai, aise racanAvizeSa ko nikSepa kahate haiM / laghIyastraya meM bhI nikSepa kI sArthakatA ko spaSTa karate hue yaha kahA gayA hai ki nikSepa ke dvArA aprastuta artha kA niSedha aura prastuta artha kA nirUpaNa hotA hai / vastutaH zabda kA prayoga vaktA ne kisa artha meM kiyA hai isakA nirdhAraNa karanA hI nikSepa kA kArya hai / hama 'rAjA' nAmadhArI vyakti, nATaka meM rAjA kA abhinaya karane vAle vyakti, bhUtapUrva zAsaka aura vartamAna meM rAjya ke svAmI sabhI ko 'rAjA' kahate haiM / isI prakAra gAya nAmaka prANI ko bhI gAya kahate haiM aura usakI AkRti ke bane hue khilaune ko bhI gAya kahate hai / ataH kisa prasaGga meM zabda kisa artha meM prayukta kiyA gayA hai isakA nirdhAraNa karanA Avazyaka hai / nikSepa hameM isa arthanirdhAraNa kA prakriyA ko samajhAtA hai / paM. sukhalAlajI saMghavI apane tattvArthasUtra ke vivacana meM likhate haiM ki "samasta vyavahAra yA jJAna ke lena-dena kA mukhya sAdhana bhASA hai / bhASA zabdoM se banatI hai| eka hI zabda prayojana yA prasaGga ke anusAra aneka artho meM prayukta hotA hai / pratyeka zabda ke kama se kama cAra artha 'milate haiN| ve hI cAra artha usa zabda ke artha - sAmAnya ke cAra vibhAga haiN| ye vibhAga hI nikSepa yA nyAsa kahalAte haiM / inako jAna lene se vaktA kA tAtparya samajhane meM saralatA hotI hai / " jaina AcAryoM ne cAra prakAra ke nikSepoM kA ullekha kiyA hai| -- 1. nAmanikSepa - vyutpattisiddha evaM prakRta artha kI apekSA na rakhane vAlA jo artha mAtA-pitA yA anya vyaktiyoM ke dvArA kisI vyakti yA vastu
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 anusandhAna-66 ko de diyA jAtA hai vaha nAmanikSepa hai / nAmanikSepa meM na to zabda ke vyutpattiparaka artha kA vicAra kiyA jAtA hai, na usake lokapracalita artha kA vicAra kiyA jAtA hai, aura na usa nAma ke anurUpa guNoM kA hI vicAra kiyA jAtA hai / apitu mAtra kisI vyakti yA vastu ko saMketita karane ke lie usakA eka nAma rakha diyA jAtA hai| udAharaNa ke rUpa meM kurUpa vyakti kA nAma sundaralAla rakha diyA jAtA hai / nAma dete samaya anya arthoM meM pracalita zabdoM, jaise sarasvatI, nArAyaNa, viSNu, indra, ravi Adi athavA anya artho meM apracalita zabdoM jaise Dittha, riMkU, piMkU, monu, Tonu Adi se kisI vyakti kA nAmakaraNa kara dete haiM aura usa zabda ko sunakara usa vyakti yA vastu meM saMketa grahaNa hotA hai / nAma kisI vastu yA vyakti ko diyA gayA vaha zabda saMketa hai - jisakA apane pracalita artha, vyutpattiparaka artha aura gaNaniSpanna artha se koI sIdhA sambandha nahIM hotA hai| yaha smaraNa rakhanA cAhie ki nAmanikSepa meM koI bhI zabda paryAyavAcI nahIM mAnA jA sakatA hai kyoMki usameM eka zabda se eka hI artha kA grahaNa hotA hai / .... sthApanAnikSepa - kisI vastu kI pratikRti, mUrti yA citra meM usa mUlabhUta vastu kA AropaNa kara use usa nAma se abhihita karanA sthApanAnikSepa hai / jaise jina-pratimA ko jina, buddha-pratimA ko buddha aura kRSNa kI pratimA ko kRSNa kahanA / nATaka ke pAtra, pratikRtiyA, mUrtiyA~, citra - ye saba sthApanAnikSepa ke udAharaNa hai| jaina AcAryoM ne isa sthApanAnikSepa ke do prakAra mAne haiM - 1. tadAkAra sthApanAnikSepa aura 2. atadAkAra sthApanAnikSepa / vastu kI AkRti ke anurUpa AkRti meM usa mUla vastu kA AropaNa karanA yaha tadAkAra sthApanAnikSepa hai / udAharaNa ke rUpa meM gAya kI AkRti ke khilaune ko gAya kahanA / jo vastu apanI mUlabhUta vastu kI pratikRti to nahIM hai kintu usameM usakA AropaNa kara use jaba usa nAma se pukArA jAtA hai to vaha atadAkAra sthApanAnikSepa hai / jaise hama kisI anagar3ha prastarakhaNDa ko kisI devatA kA pratIka mAnakara athavA zataraMja kI moharoM ko rAjA, vajIra Adi ke rUpa meM parikalpanA kara unheM usa nAma se pukArate haiM /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 133 dravyanikSepa - jo artha yA vastu pUrva meM kisI paryAya, avasthA yA sthiti meM raha cukI ho athavA bhaviSya meM kisI paryAya avasthA yA sthiti meM rahane vAlI ho use vartamAna meM bhI usI nAma se saMketita karanA - yaha dravyanikSepa hai / jaise koI vyakti pahale kabhI adhyApaka thA, kintu vartamAna meM sevAnivRtta ho cukA hai use vartamAna meM bhI adhyApaka kahanA athavA usa vidyArthI ko jo abhI DAkTarI kA adhyayana kara rahA hai DAkTara kahanA athavA kisI bhUtapUrva vidhAyaka ko tathA vartamAna meM vidhAyaka kA cunAva lar3a rahe vyakti ko vidhAyaka kahanA - ye sabhI dravyanikSepa ke udAharaNa haiM / lokavyavahAra meM hama isa prakAra kI bhASA ke anekazaH prayoga karate haiM, yathA - vaha ghar3A jisameM kabhI ghI rakhA jAtA thA, vartamAna kAla meM cAhe vaha ghI rakhane ke upayoga meM na AtA ho phira bhI ghI kA ghar3A kahA jAtA hai / bhAvanikSepa - jisa artha meM zabda kA vyutpatti yA pravRtti nimitta samyak prakAra se ghaTita hotA ho vaha bhAvanikSepa hai, jaise - kisI dhanADhya vyakti ko lakSmIpati kahanA, sevAkArya kara rahe vyakti ko sevaka kahanA Adi / - vaktA ke abhiprAya athavA prasaGga ke anurUpa zabda ke vAcyArtha ko grahaNa karane ke lie nikSepoM kI avadhAraNA kA bodha honA Avazyaka hai / udAharaNa ke rUpa meM kisI chAtra ko kakSA meM praveza karate samaya kahA gayA 'rAjA AyA' isa kathana kA vAcyArtha, kisI nATaka ke maMca para kisI pAtra ko Ate hue dekhakara kahA gayA 'rAjA AyA' isa kathana ke vAcyArtha se bhinna hai| prathama prasaGga meM rAjA kA vAcyArtha 'rAjA' nAmadhArI chAtra hai, jabaki dUsare prasaGga meM rAjA zabda kA vAcyArtha hai - rAjA kA abhinaya karane vAlA pAtra / Aja bhI hama 'mahArAjA-banArasa' aura - mahArAjA gvAliyara' zabdoM kA prayoga karate haiM / kintu Aja ina zabdoM kA vAcyArtha vaha nahIM hai jo san 1947 ke pUrva thA / vartamAna meM ina zabdoM kA vAcyArtha dravyanikSepa ke AdhAra para nirdhArita hogA, jabaki san 1947 ke pUrva vaha bhAvanikSepa ke AdhAra para nirdhArita hotA thaa| 'rAjA' zabda kabhI rAjA nAmadhArI vyakti kA vAcaka hotA hai| to kabhI rAjA kA abhinaya karane vAle pAtra kA vAcaka hotA hai| kabhI
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 ... anusandhAna-66 vaha bhUtakAlIna rAjA kA vAcaka hotA hai to kabhI vaha vartamAna meM zAsana karane vAle pAtra kA vAcaka hotA hai / nikSepa kA siddhAnta hameM yaha batAtA hai ki hameM kisI zabda ke vAcyArtha kA nirdhAraNa usake kathana-prasaGga ke anurUpa hI karanA cAhie / anyathA arthabodha meM anartha hone kI sambhAvanA banI rahegI / nikSepa kA siddhAnta zabda ke vAcyArtha ke samyak nirdhAraNa kA siddhAnta hai, jo ki jaina dArzanikoM kI apanI eka vizeSatA hai| .. Clo. prAcya vidyApITha, - zAjApura (ma.pra.) -x
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 'kajjamANe kaDeM mAM nayasammati CHASS 135 muni trailokyamaNDanavijaya 'kajjamANe kaDe' (kriyamANaM kRtam) A vAta kayA nayane sammata hoi zake te vize atre vicAraNA karavAno upakrama che. A siddhAntanA jamAlio karelA apalApanI kathA to prasiddha ja che, ' tethI te aMge vadhu na lakhatAM sIdhI nayavicAraNA ja karIo. nizcayanayanI apekSAo koIpaNa kriyA kSaNika ja hoya che. matalaba ke kriyAmAtra kSaNavAramAM utpanna thaI, potAnuM kArya pedA karIne, te ja kSaNe nAza pAmI jAya che. be ke tethI vadhu kSaNo sudhI oka ja kriyA pravarte, te A nayanA mate zakya ja nathI. ApaNe je kriyAne dIrghakAlika samajIo chIo, te vAstavamAM aneka kSaNika kriyAono samUha ja hoya che. ApaNI dRSTinI sthUlatAne lIdhe ApaNe a samUhagata kriyAone alaga-alaga nathI joI zakatA, ane tethI ApaNe o kriyAsamUhane oka ja kriyA gaNI laIo chIo. aTaluM ja nahIM, o dareka kSaNika kriyAthI janya phaLa paNa juduM juduM ja hoya che. paNa ApaNe oTaluM sUkSma nathI samajI zakatA ane oTale ja ApaNe ghaNI badhI kSaNika kriyAo pachInI kSaNika kriyAthI janya je kArya ApaNI sthUla dRSTimAM jaNAya, tene ja te tamAma kSaNika kriyAonuM kArya gaNI laIo chIo. A vAtane oka udAharaNa dvArA samajIo : oka kumbhAra ghaDo banAvI rahyo che. tenI A ghaTotpAdana prakriyAno Arambha teNe mATIno piNr3a laIne cAkaDe mUkyo one gaNIo ane samApti ghaDAnI niSpattine samajIo to A be Arambhabindu ane samAptibindu vacce ghaNo lAMbo kALa vyatIta thAya che. A tamAma kALaM ApaNI sthUla dRSTi ghaTaniSpAdanano kALa che, kemake ApaNe ghaDAne ja A samagra kriyAkalApanA phaLa tarIke gaNI lIdho che. parantu jo ApaNe thoDIka kALajI rAkhIne tapAsIzuM to jaNAze ke A kriyAnI pratyeka kSaNe mATIno piNDa badalAto rahyo che. te piNDa vacce amuka kSaNo sudhI
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ___ anusandhAna-66 parivartana pAmato nathI, pachI acAnaka oka kSaNe badalAya che, vaLI pAcho aparivartanazIla bane che - Aq to thatuM nathI. pratyeka kSaNe te navAM navAM parivartana pAmato ja rahe che, ane te mATe javAbadAra che pratyeka kSaNe thatI navI navI kriyA. pahelI kSaNe thatI prakriyA mATInA piNDane thoDoka badale che, bIjI kSaNika prakriyA vaLI ora badalAva lAve che. ane kAryakAraNabhAvanI A zaGkalA ja oka ovI kSaNika kriyAne janma Ape che ke je ghaDAne utpanna karI Ape che. A avAntara parivartanomAMthI je parivartano ApaNe samajI zakIo tene ApaNe zivaka, sthAsa, koza, kuzUla va. nAma ApIo chIo. vaLI, kumbhAra je kriyAo kare te vakhate anA manamAM ghaDAno ja abhilASa hoya che, tethI ApaNe te tamAma kriyAone ghaTajanaka gaNIo chIo. paNa vAstavika rIte to ghaTajanaka to aka antima kriyA ja hoya che, o pahelAMnI tamAma kriyAo to ghaTanI pUrva avasthAonI janaka hoya che, ghaTanI nahi.. DhUMkamAM nizcayanayanI dRSTile dareka kriyA kSaNika ja hoya che ane me dareka kriyA svatantra kAryane janma Ape che. . prazna se thAya ke kSaNika kriyAthI janya phaLarUpa kArya, kSaNika kriyAnA samaye ja janme cha ke kSaNika kriyAnA pachInA samaye ? ApaNI sAmAnya buddhi ama kaheze ke kriyA pUrI thAya (matalaba ke kAryanI kriyamANatA samApta thAya) aTale kArya janme che. arthAt kriyAkSaNanI pachInI (-kriyamANatA na hovAnI) kSaNe kArya janme che. paNa kSaNikakriyAvAdI nizcayanaya oma kaheze ke kriyA cAlu thAya te ja kSaNe kriyAnI pUrNAhuti paNa thAya che ane tyAre ja te kriyAthI janya kArya janmI jAya che. kriyA pUrI thAya te kSaNathI pachInI kSaNe je kArya janme tene te kriyAjanya kema kahevAya ? kemake kAraNa hoya tyAre kAryanI utpatti hoya ane kAraNa na hoya tyAre kAryanI utpatti na hoya' AvI vyavasthA che. have jo kriyA nAza pAmI jAya tyAre kArya janme to kriyA a kArya, kAraNa ja nahIM gaNAya, kemake o nahotI tyAre paNa kArya janmyuM. ane to to kAryanI utpatti mATe kriyA karavAnI jarUra ja nahIM rahe. vaLI, je kSetramA kriyA thatI hoya anAthI judA kSetramA kArya utpanna thAya o zakya nathI ja, pachI juduM kSetra kriyAkSetrathI game teTaluM pAse kema
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 137 na hoya? ane jo kAraNakSetra ane kAryakSetra judAM na hoi zake, to kAraNakSaNa ane kAryakSaNa judI kema hoI zake ? je kSaNe kAraNarUpa kriyA che te kSaNe kAryarUpa phaLa na janme, parantu kriyA naSTa thaI jAya pachI kAraNAbhAva hoya o kSaNe kArya janme, AvI vyavasthA to kevI rIte svIkArAya ? mATe kriyA potAnA astitvanI kSaNe ja kArya janmAve che te svIkAravU paDaze. . Ano sUcitArtha se thAya ke vastunI utpAdanaprakriyA je kSaNe pravarte che, te ja kSaNe vastu utpanna thAya che. arthAt je vastu je kSaNe karAI rahI che - "kriyamANa' che, te ja vastu te ja kSaNe karAI cUkI che - 'kRta' che. prabhu vIre karelI 'kajjamANe kaDe'nI prarUpaNA A nayavicAraNAthI saMgata bane che. ____ A vicAraNAnA anya phalitArtho nIce mujaba cha : 1. nizcayanaya mujaba caramakSaNe pravartatI kriyA ja kAryajanaka hoya che, te pUrvenI kSaNika kriyAo nahIM. tethI A naya oka caramakSaNanI kriyAne ja kAraNa ... gaNe che, te pUrvenI kriyAo tenA mate kAraNa nathI gaNAtI.' 2. kriyamANa kRta ja hoya che, paNa kRta sAdhyatAvasthAmA kriyamANa paNa hoya che ane siddhatAvasthAmA kriyamANa nathI paNa hotuM. 3. "kriyamANa'thI sAdhyatA sUcavAya che ane 'kRta' siddhatA sUcave che. tethI sAdhyatA-siddhatA vacceno virodha 'kajjamANe kaDe' prarUpaNAne mithyA Therave che. paNa A nayanA mate sAdhyatA 'sAdhyatAviziSTasiddhatA' rUpa ja hoya che, tethI uparokta virodha nathI raheto. 4. kriyA (kAryanI utpAdanaprakriyA) ane niSThA (kAryanI samApti) o be * judI bAbata che, paNa kriyAkAla ane niSThAkAla meka hoI zake che. __ * * * vyavahAranaya lokavyavahAra, pratyakSadarzana va. para dhyAna Ape che. tethI te ama kaheze ke kumbhAra lAMbA samaya sudhI prayatna kare tyAre ghaDo janme che. * A badho vakhata teNe ghaDo banAvavAnI ja mahenata karI hoya che, tethI te ghaTotpAdananI ja prakriyA che.5 A kriyA cAlu hoya tyAre tame kumbhArane pUchazo ke "ghaDo banI gayo ?" to te ama kaheze ke "nA, ghaDo banAvavAnuM cAlu
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 .. anusandhAna-66 che." Ano artha o che ke ghaDo jyAre 'kriyamANa' hoya che, tyAre 'kRta' nathI hoto. kemake je banI rahyaM che te 'banI gayevaM' kevI rIte kahevAya ? . vaLI, 'kriyamANa'thI vartamAnakALa sUcavAya che, jyAre 'kRta' atItakALanuM sUcaka che, to be bhinna kALane aka kevI rIte gaNAya ? ghaDo banAvavAnI prakriyA pUrI thAya tyAre ja ghaDo janme che. mATe kriyAkALa o kriyAkALa che ane niSThAkALa o niSThAkALa che, banne aka na gaNI zakAya. tethI 'kriyamANa' vastu 'kriyamANa' ja rahe che, 'kRta' nathI banatI ane 'kRta' 'kriyamANa'' hoya te paNa sambhavita nathI. . DhUMkamAM, A mate 'kajjamANe kaDe' me siddhAntanI saMgati zakya nathI. hamaNAM aka ThekANe A aMge eka pUjya mahAnubhAva dvArA thoDIka judI rajUAta thayelI jovA maLI. A rajUAta anusAra 'kajjamANe kaDe' A vacana nizcayanaya ane vyavahAranaya bannene sammata che. taphAvata aTalo che ke aka kSaNanI kriyAnI vAta hoya tyAre A nizcayanayane sammata vacana che, ane jyAre dIrghakAlika kriyAnI vAta hoya tyAre vyavahAranayane sammata vacana che.. A mATenI tyAM karavAmAM AvelI mukhya dalIlo nIce mujaba che : 1. saMthAro pAtharavo o oka dIrghakAlIna prakriyA che. jamAlio "saMthAro patharAI gayo ?" ama pUchyuM tyAre saMthAro pUrepUro patharAyo nahoto ja, pAtharavAna cAlu hatuM. mATe ziSye te vakhate Apelo "patharAI gayo" avo javAba kayA nayane sammata gaNavo ? A javAba nizcayanayane to sammata nathI ja, kemake nizcayanaye to saMthAro caramasamaye ja patharAya che, te pUrve nahIM. ane jamAlio pUchyuM tyAre carama samaya to nahoto ja. mATe vyavahAranayathI ja A vAkyane saMgata gaNI zakAya.. tethI carama samayanA abhiprAye jo patharAtA saMthArAne 'patharAyelo' ama bolo to nizcayanayanI saMmati jANavI ane te pUrvenA samayomAM vyavahAranayanI saMmatithI AvA prayogo thAya che. 2. sADIno oka bhAga baLato hoya to paNa 'sADI baLI maI' Aq kathana,
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 139 RjusUtranaya (nizcayanaya) nA mate sADInA oka bhAgamAM AkhI sADIno upacAra karIne ja zakya bane che. oTale jyAre Avo upacAra na hoya tyAre 'baLI rahelI sADI baLI gaI che' AvA vacanamAM RjusUtranI saMmati na hovAthI vyavahAranayanI saMmati ja mAnavAnI rahe che. athavA saMthAro lagabhaga patharAI gayo hoya tyAre paNa saMstIrNatvano vyavahAra thavAmAM, te ja kALe saMthArAno je aka deza saMstIryamANa hoya, ane ja saMstIrNa jaNAvavAno abhiprAya hoto nathI. kAraNa ke 'Avo ane sUo' Avo abhiprAya amAM saMgata thaI zakato nathI... Akho saMthAro patharAI gayo hovAnuM jaNAvavAno abhiprAya ja amAM hoya che, o mATe upacAra Avazyaka banI rahe che. je upacArabahula vyavahAranayane ja saMmata hovAthI AvA 'kriyamANaM kRtaM' prayogamAM vyavahAranayanI saMmati mAnavI ja paDe che. * * 'kajjamANe kaDe' se vAta dIrghakAlIna kriyAne apekSIne vyavahAranaye sammata banI zake che se aMge upara rajU thayelI dalIlo thoDoka vicAra mAMgI le tevI jaNAMya che jeTalA aMze saMthAro patharAI cUkyo hoya aTalA aMzamAM AkhA saMthArAno upacAra karavo vyavahAranayanA mate avazya zakya che. paNa ovo upacAra karyA pachI paNa 'saMthArAno oka bhAga patharAI rahyo che' ovA vAkyaprayogane badale 'saMthAro patharAI rahyo che' ovo ja vAkyaprayoga te karI zakaze. 'saMthAro patharAI gayo che' Avo vAkyaprayoga, saMthAro patharAI rahyo hoya ovA kALe karavo, te akalA vyavahAranayamate zakya ja nathI banato. kemake nathI te kriyAkALaniSThAkALano abheda svIkArato ke nathI te vartamAnatva - atItatvano aka ja jagyAa anvaya svIkArato. svayaM te mahAnubhAve paNa vyavahAranayamate kriyAkALaniSThAkALano abheda ke vartamAnatva - atItatvano avirodha siddha nathI karyo. te vagara to 'kajjamANe kaDe' mAM vyavahAranayanI saMmati pramANabhUta kaI rIte gaNI zakAya ? 3. - * jamAlinA ziSyanA javAbanI saMgati nizcayanayamate kaI rIte thaI zake te aMge ApaNane vizeSAvazyaka mahAbhASya - gAthA 2330nI maladhArIya TIkAmAM
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 .. anusandhAna-66 sUcana maLe che. tadanusAra nizcayanayanA mate kriyAkALa-niSThAkALano abheda hovAthI, saMthArAno je bhAga vartamAnasamaye patharAI rahyo che, te bhAga patharAI cUkelo ja che. ane saMthArAnA te patharAI cUkelA bhAgamAM vyavahAranayathI AkhA saMthArAno upacAra karIne RjusUtranaya(nizcayanayavizeSa)nI apekSAo 'saMthAro patharAI cUkyo che' avo prayoga karI ja zakAya che. nizcayanayamate anupacarita saMthAro bhale carama samaye ja patharAto hoya, paNa vyavahAranayathI saMthArAnA aka bhAgamAM saMthArAno upacAra karIne tene nizcayanayamate acarama samaye paNa patharAto samajI ja zakAya che. jo ke RjusUtranayamate upacAra zakya nathI hoto. tethI upacAra karavA pUratuM tene upacAramUlaka vyavahAranayarnu avalambana levu paDe che. paNa tema karyA pachI kriyAkALa-niSThAkALano abheda svIkAravAnI bAbatamAM to te svatantra ja che. A ja vAtanuM anya udAharaNa joIo. bhagavatIjI - zataka 1, uddeza 1, sUtra 8mAM zrI gautamasvAmIjIo prabhu vIrane pUchyuM che ke "se nUNaM bhaMte! calamANe calie ?" (he bhagavAna! je (karma) calAyamAna hoya tene calita kahevAya ?)Ano javAba ApatAM prabhu vIre nizcayanayanA Azraye pharamAvyuM che ke "haMtA goyamA! calamANe calie" (hA gautama! je calAyamAna hoya te calita hoya che.) A padArthane spaSTa rIte samajAvatAM TIkAkAra zrIabhayadevasUrijI mahArAje jaNAvyuM che ke "paTanI utpAdanaprakriyAnA prArambhamAM prathama tantuno praveza thAya o sAthe ja paTa utpadyamAna paNa bane che ane utpanna paNa bane che. jo prathama tantunA pravezasamaye paNa paTa utpanna na thAya, to me pravezanI kriyA to vyartha banaze ja, paNa paTa kyAreya utpanna na thAya evI Apatti paNa Avaze. kema ke jo kriyAnI prathama kSaNe e utpanna nathI thato, to pachInI kSaNoo paNa o utpanna nahIM ja thAya. kemake prathamakSaNa ane pachInI kSaNo vacce koIka tAttvika taphAvata to cha ja nahIM. mATe prathama tantunA pravezakAle ja paTa kaMIka aMze utpanna thaI ja gayo che, ane eTalo aMza anya kSaNonI kriyA dvArA utpanna nathI ja thato ama svIkAravU paDaze. jo ke paTanI A utpatti utpadyamAnatAthI viziSTa hoya che, aTale paTa lokavyavahAramA utpanna nathI gaNAto. paNa nizcayanaye to o utpanna ja che. a ja rIte udayAvalikAnA prathama samaye kAMIka
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 141 aMze calAyamAna karma nizcayanayathI to 'calita' ja gaNAya che." A ja vAta saMthArAnA dRSTAntamA lAgu pADIo to saMthArAno aka deza patharAto hoya to paNa nizcayanayanA mate to saMthAro teTalA aMze patharAyelo ja che. ane tethI 'saMthAro patharAI gayo che' ama bolI ja zakAya. paNa anI nizcayanayanI dRSTi ja saMgati zakya che. akalA vyavahAranaye nahIM ja. juo - - "kriyamANamakRtamityapi bhagavAn kathaJcid vyavahAranayamatena manyate eva, paraM 'calamANe calie, uIrijjamANe uIrie' ityAdisUtrANi nizcayanayamatenaiva pravRttAni / " (vizeSAvazyakabhASya-gAthA 2324 maladhArIya TIkA) ___ "vyavahAranayazcalitameva calitamiti manyate, nizcayastu caladapi calitamiti" (bhagavatIjI - zataka 1, uddeza 1, sUtra 9 TIkA) kriyamANametannaye na kRtam / na ca vartamAnatvamatItatvaM caikatra vyavahArasiddham / " (-nayarahasya) TraMkamAM, dIrghakAlIna kriyAnI apekSAo paNa vyavahAranayathI upagRhIta nizcayanayanA avalambanathI ja 'kajjamANe kaDe'nI saMgati zakya che, pUrvokta rajUAta jaNAve che tema akalA vyavahAranayanA mate nahIM. - sADIno cheDo baLato hoya ane te sADInA aka dezamAM AkhI sADIno upacAra na karIo to RjusUtranayanA mate 'sADI baLI gaI' ama nahIM kahevAya, vyavahAranaye ja ama kahI zakAze - A matalaba dharAvatI dalIlanI vicAraNA lagabhaga upara AvI ja gaI che. chatAM paNa oka prazna thAya che ke te mahAnubhAva kahe che tema aeka dezamAM AkhI sADIno upacAra na karIo to, vyavahAranaya paNa 'sADI baLI rahI che' ke 'sADI baLI gaI' AvA prayogomAM saMmati Ape kharo ? vaLI, mahAbhASyakAra bhagavanta svayaM gAthA 2329mAM pharamAve che ke "prabhu vIranAM vacanone anusarIne RjusUtranayanI apekSAo ja sADIno aka cheDo baLato hovA chatAM 'sADI baLI gaI' Avo prayoga zakya che, te sivAya nahIM." to vyavahAranayanA svatantra mate AvA prayoganI saMgati karavAnI kalpanA paNa kema karI zakAya ?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 jo ke pUrvokta rajUAta anusAra kriyA pUrI thavAmAM bahu ja thoDo kALa bAkI rahyo hoya tyAre lokavyavahAramA 'ghaDo thaI gayo, rasoI banI gaI, saMthAro patharAI gayo' AvA vAkyaprayogo thatA ja hoya che. paNa AvA prayogonA AdhAre vyavahAranayane 'kajjamANe kaDe' sammata che ama sAbita na karI zakAya. kemake AvA prayogo vakhate kriyAnI zIghra samApti vivakSita hovAthI vastunI kriyamANatA ane kriyAnI avaziSTatA gauNa thaI jAya che, ane tethI vastuno 'kRta' tarIke vyavahAra thAya che. mATe AvA prayogomAM 'kaDe' hoya che, 'kajjamANe kaDe' nahIM. parantu jo AvAM sthAnoo vastunI kriyamANatAne dhyAnamA laIo to to tyAM kRtatvano vyavahAra, pUrve jaNAvyuM tema, vyavahAranayathI upagRhIta nizcayanayanA mate ja thaI zake, svatantra vyavahAranayanI amAM saMmati nahi hoya. dhyAnamA rAkhavA jevI vAta o paNa che ke vyavahAranaya lokavyavahArAnurodhI avazya che, paNa aTalA mAtrathI saghaLoye lokavyavahAra 'vyavahAranaya' nathI banI jato. lokavyavahAranA 'mAruM zarIra, dharmAstikAyAdi pAMcanA pradezo' jevA keTalAya vAkyaprayogo anya nayonI apekSAo paNa hoya che. mATe lokavyavahAramAtrathI koI paNa padArtha vyavahAranayasammata banI ja jAya aq nathI hotuM. A samagra carcAno sAra aTalo ja che ke kajjamANe kaDe' o siddhAnta svatantra vyavahAranayamate sammata thaI zake ke nahIM te aMge punaH cintana Avazyaka che. bahuzruta bhagavanto A bAbatamA prakAza pAthare tevI vinanti. TippaNa 1. jamAlinA vistRta caritra mATe juo bhagavatIjI - zataka 9, uddeza 6 2. A vicAraNAmAM mukhya AdhAra A sAhityano rahyo che : vizeSAvazyakamahAbhASya - gAthA 2307 thI 2332 ane anI maladhArIya TIkA, bhagavatIjI - zataka 1, uddeza 1, sUtra 8-9 ane anI abhayadevasUrikRta TIkA, nayopadeza zloka 31,32 - saTIka ane nayarahasya gata 'kajjamANe kaDe'nI carcA. 3. A dalIla uparokta sAhityamAM sAkSAt nathI apAI, paNa vistArabhaye ahIM na noMdhAyelI dalIlomAMthI ane phalita karI zakAya che. .
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 143 4. kurvadrUpatvAccaramakAraNameva kriyAnayAbhimataM kAraNaM yuktaM, nA'nyat / -nayarahasya. 5. A ja kAraNe vyavahAranaya caramakSaNa pUrvenAM kAraNone paNa kAraNa tarIke svIkAre che. 6. yo yo dAhyasya paTAderdezastantvAdiH samaye samaye'gnibhAvameti- dahyate ityarthaH, tattaddezarUpaM vastu tasmin samaye dahyamAnaM bhaNyate, tathA dagdhamapi tadeva vastu tasminneva samaye bhaNyate / ato dahyamAnameva dagdham / yattu dezamAtre'pi dagdhe "saGgATI me dagdhA' iti tvaM vadasi, tat saGghATyekadeze'pi saGghATIzabdopacArAditi mantavyamiti / 7. atropacAramUlavyavahAranayopagRhItasya sUtranayasya pravRttirityuktaM bhavati - nayopadeza - 32 TIkA 8. tatra yo'sAvAdyazcalanasamayastasmiMzcaladeva taccalitamucyate / kathaM punastad vartamAnaM sadatItaM bhavatIti?, atrocyate, yathA paTa utpadyamAnakAle prathamatantupraveza utpadyamAna evotpanno bhavatIti / utpadyamAnatvaM ca tasya prathamatantupravezakAlAdArabhya paTa utpadyata ityevaM vyapadezadarzanAt prasiddhameva / utpannatvaM tUpapattyA prasAdhyate / tathAhi, utpattikriyAkAla eva prathamatantupraveze'sAvutpannaH / yadi punarnotpanno'bhaviSyat tadA tasyAH kriyAyA vaiyarthyamabhaviSyat, niSphalatvAd / utpAdyotpAdanArthA hi kriyAH bhavanti / yathA ca prathame kriyAkSaNe nAsAvutpannastathottareSvapi kSaNeSvanutpanna evA'sau prApnoti / ko hyuttarakSaNakriyANAtmani rUpavizeSo? yena prathamayA notpannastaduttarAbhistUtpAdyate / ataH sarvadaivA'nutpattiprasaGgaH / dRSTA cotpattiH, antyatantupraveze paTasya darzanAd / ataH prathamatantupravezakAla eva kiJcidutpannaM paTasya, yAvaccotpannaM na taduttarakriyayotpAdyate, yadi punarutpAdyeta tadA tadekadezotpAdana eva kriyANAM kAlAnAM ca kSayaH syAt, yadi hi tadaMzotpAdananirapekSA anyAH kriyA bhavanti tadottarAMzAnukramaNaM yujyate nA'nyathA / tadevaM yathA paTa utpadyamAna evotpannastathaivA'saGkhyAtasamayaparimANatvAdudayAvalikAyA AdisamayAt prabhRti caladeva karma calitam /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 anusandhAna-66 siddhahemazabdAnuzAsana - prAkRta adhyAyagata keTalAMka udAharaNonAM sampUrNa padyo - muni trailokyamaNDanavijaya siddhahemazabdAnuzAsana - prAkRta adhyAyamAM nirUpita prAkRtabhASAonA niyamomAMthI keTalAkane udAhRta karavA zrIhemacandrAcArye te samaye pracalita prAkRta sAhityamAMthI udAharaNo prastuta karelAM che. atyAre upalabdha sAhityamAMthI A udAharaNonAM mUla srota zodhavAna, upalabdha sAhityanI vizALatAne kAraNe muzkela bane che. ghaNuM sAhitya lupta thaI gayuM che se paNa muzkelI kharI. vaLI, jyAM padyanA vacalA aka-be zabdo levAyA hoya tyAM to mUla sthAnanI oLakha asambhavaprAya gaNAya. chatAM kRtionI mUlyavattA, svIkRti, prasiddhi, paurvAparya va. nakkI karavAmAM Avo prayAsa ghaNo mUlyavAna nIvaDe che. vebara, pizela, nItI dolcI, Do. kulakarNI, paM. zrIvajrasenavijayajI, prA. vijaya paNDyA va.a A dizAmAM karelA prayAsonI noMdha, teoo zodhelAM mUla sthAna va. ne lagato Do. harivallabha bhAyANIno mUlyavAna lekha anusandhAna - 2, pR. 25-49 para prakAzita thayo che. teoo svayaM paNa ghaNAM mUla sthAna zodhI ApyAM che. prastuta lekha me dizAmAM ja aka vadhu prayAsa che. khambhAtanA zrIzAntinAtha jaina tADapatrIya jJAnabhaNDAramA vi.saM. 1224nA varSe lakhAyelI haima prAkRtavyAkaraNanI tADapatra prati che.* kalikAlasarvajJanI hayAtImAM ja lakhAyelI A prata pAThazuddhinI dRSTio to mahattvanI che ja, paNa temAM pratilekhaka dvArA athavA koIka vidvAna dvArA karavAmAM AvelAM TippaNo paNa bahumUlya che. tethI saM. 2045mAM khambhAtamAM sthiratA daramyAna pUjyapAda gurubhagavanta A. zrIvijayazIlacandrasUrijI mahArAje prata ukelIne pAThazuddhi temaja TippaNonI noMdha taiyAra karI hatI. _ A TippaNomAM ghaNe ThekANe TippaNakAra vidvAne udAharaNonAM mUla * pratanI puSpikA : saMvata 1224 varSe bhAdrapada zudi 3 buddhe mahaM0 caNDaprasAdena sutayazodhavalasyA'rthe likhitA /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 145 sampUrNa padyo noMdhyAM che. pAThazuddhinI dRSTi to A padyo mahattvanAM che ja, paNa upara je prayAsa aMge vAta karI te rIte paNa temanuM mahattva orcha nathI. atyAre udAharaNonAM mUla sampUrNa padyo keTaleka ThekANe mUla prAkRta vyAkaraNamA ja pravezI gayAM che;* to bhAyANIsAhebe je sAmagrI saGkalita karIne ApI che, tenA AdhAre paNa ghaNAM mUla padyo ApaNane sAMpaDe che. to paNa A TippaNImAMthI lagabhaga 18 jeTalAM mUla padyo navAM jaDe che. atyAra sudhI ajJAta rahelAM 18 padyo oka sAthe maLe te keTalI AnandadAyaka vAta che ! A sampUrNa padyo upalabdha thatAM teTalAM udAharaNonAM mUla srota zodhavA to sahelAM banaze ja; paNa AmAMthI je padyo kAlakavalita kRtionAM haze, te to punarjIvita ja gaNavAnAM ! padyonI noMdha atre vyAkaraNanA sUtrakrame ApI che. padyonI saMskRta chAyA karavAmAM pUjya munirAja zrIkalyANakIrtivijayajI ma.no amUlya sahayoga maLyo che. sUtra 1. 84 diTikkathaNavaDhe Amba(?)lavaliavAmorU-vallarIlaMghieyarorujuaM / taMsaTThiyadarapariatti-aMgadiTThikkathaNavaDheM // (Ambala(?)valitavAmorU-vallarIlavitetaroruyugam / tryasrasthitadaraparivartitAGgadRSTaikastanapaTTam // ) sUtra 2.120 harae mahapuMDarie paume ca mahApaume tegicchI kesarI dahe ceva / harae mahapuMDarie puMDarie ceva u dahAo // (padmazca mahApadmaH tegicchI kesarI hudazcaiva / . hRdazca mahApuNDarIkaH puNDarIka eva tu drahAH // ) * jemake sUtra 6mAM mUla udAharaNa to 'gUDhoaratAmarasANusAriNI' aTaluM ja hatuM. tene badale prAkRtavyAkaraNanI mudrita vAcanAomAM A udAharaNa- mUla padya 'rakkhau vo romalayA0' (gauDavaho-188) AkhaM jovA maLe che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 .' anusandhAna-66 sUtra 2.129 ciMva bva kUrapikkA bAlA lAyaNNanihI ahiNavachallivva mAuliMgassa / ciMca vva kUrapikkA jaNei lAlAulaM hiayaM // (bAlA lAvaNyanidhirabhinavatvagiva mAtuliGgasya / - amlIva ISatpakvA janayati lAlAkulaM hRdayam // ) sUtra 2.190 NAI karemi rosaM NAI karemi rosaM ciMtiakaraNeNa tassa mnnkhe| kAyavvesu kuNaMtI no jANaM kattha vaccissaM // .. (na karomi roSaM cintitakaraNena tasya manaHkhedam / kartavyeSu kurvantI na jAnAmi kutra vrajiSyAmi // ) sUtra 2.196 de pasia tAva suMdari de pasia tAva suMdari puNo vi sulahAi~ bhUsiavvAiM / esA mayacchi! mayalaMchaNujjalA galai chaNarAI // (de (-sammukhIbhava) prasIda tAvat sundari! punarapi sulabhAni bhUSayitavyAni / eSA mRgAkSi! mRgalaJchanojjvalA galati kSaNarAtriH // ) sUtra 2.198 taM pi hu acchinnasirI taM pi hu acchinnasirI sevijjai taM pi vAraNArIhiM / tuha kaDaA riunayarassa bhijjae nAha! na tilo vi // (tadapi khalu acchinnazrIH sevyate tadapiM vAranArIbhiH / tava kaTakAd ripunagarasya bhidyate nAtha! na tilamapi II) sUtra 2.198 taM khu sirIe rahassaM taM khu sirIe rahassaM jaM sucariamaggaNikkarasio vi / . appANamosaraMtaM guNehiM loo na lakkhei // (tat khalu zriyAH rahasyaM yat sucaritamArgaNaikarasiko'pi / AtmAnamapasarantaM guNebhyo loko na lakSayati // ) sUtra 2.217 aNukUlaM vottuM je aNukUlaM vottuM je dAuM aivallahaM pi vese vi / / kuviraM ca pasAeuM sikkhau loo tumAhito // .
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 147 (anukUlaM vaktuM yad dAtumativallabhamapi dveSye'pi / kupitaM ca prasAdayituM zikSatAM lokastvattaH // ) sUtra 3.16 diabhUmisu dANajalolliAiM diabhUmisu dANajalolliAI kAlammi jAI uttAI / tAI tuha nAha! rohaMti saMpayaM vihavabIAI // * (dvijabhUmiSu dAnajalArdritAni kAle yAnyuptAni / tAni tava nAtha! rohanti samprati vibhavabIjAni // ) sUtra 3.85 savvassa vi esa gaI savvANa vi patthivANa esa mahI savvassa vi esa gaI savvANa vi patthivANa esa mahI / na uNikkavikkamarasA havaMti siribhAiNo purisA // (sarvasyA'pyeSA gatiH sarveSAmapi pArthivAnAmeSA mahI / na punarekavikramarasA bhavanti zrIbhAjaH puruSAH // ) sUtra 3.85 esa sahAo ccia sasaharassa esa sahAo ccia sasaharassa khINassa vaMkimA jaM se / riddhIiM paMjalA huMti suvurisA na uNa vivayAsu // (eSa svabhAvazcaiva zazadharasya kSINasya vakrimA yat tasya / RddhyA prAJjalA bhavanti supuruSA na punarvipatsu // ) sUtra 3.87 aha moho paraguNalahuayAi aha moho paraguNalahuayAi jaM kira guNA payada'ti / appANaM gAravaM cia guNANa guruattaNanimittaM // (asau mohaH paraguNalaghukatayA yat kila guNAH pravartante / Atmano gauravaM caiva guNAnAM gurutvanimittam // ) sUtra 3.105 unnama na ammi kuviA unnama na ammi kuviA avaUhasu kiM muhA pasAesi / tuha mannusamuppanneNa majjha mANeNa vi na kajjaM // (unnama nA'smi kupitA avagRhasva kiM mudhA prasAdayasi ? / tava manyusamutpannena mama mAnenA'pi na kAryam // )
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ .148 . ' ' anusandhAna-66 sUtra 3.105 jeNa haM viddhA jammatarAI satta vi calaNe jIeNa mayaNa! agghissaM / jai taM pi teNa bANeNa vidhase jeNa haM viddhA // (janmAntarANi saptA'pi caraNau jIvena madana! arghiSyAmi / - yadi tamapi tena bANena vidhyeyenA'haM viddhA // ) sUtra 3.105 ahayaM kayappaNAmo sIsatteNovagayA saMpayamidaggibhUiNo jss| ahayaM kayappaNAmo sa mahAbhAgo'bhigamaNijjo / (ziSyatvenopagatAH sAmpratamindrAgnibhUtI yasya / ahaM kRtapraNAmaH sa mahAbhAgyo'bhigamanIyaH // ) sUtra 3.135 tisu tesu alaMkiyA puhaI vihalaM jo avalaMbai AvaipaDiaM ca jo samuddharai / saraNAgayaM ca rakkhai tisu tesu alaMkiyA puhaI // (vihvalaM yo'valambate Apadi patitaM ca yaH saMmuddharati / zaraNAgataM ca rakSati tribhiretairalaGkRtA pRthivI // ) sUtra 3.141 bahujANaya rUsiuM. sakkaM hiyaaTThiamannuM khua aNaruDDamuhaM pi maM pasAyaMtaM / avaraddhassa vi na hu de bahujANaya! rUsiuM sakkaM // - (hRdayasthitamanyuM khalu anUrdhvamukhImapi mAM prasAdayataH / aparAddhasyA'pi naiva te bahujJAyaka! roSituM zaknomi // ) sUtra 4.264 bhayavaM titthaM pavatteha ee devanikAyA bhayavaM boheti jiNavariMdaM tu / "bhadda! jagajjIvahiaM bhayavaM! titthaM pavatteha" // (ete devanikAyA bhagavantaM bodhayanti jinavarendraM tu / "bhadra! jagajjIvahitaM bhagavan! tIrthaM pravartaya // ") taha A uparAnta haima prAkRtavyAkaraNanI aka prAcIna hastapratamAM paNa TippaNamAM cAra navAM padyo maLyAM -
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI- 2015 sUtra 3.41 ammo bhaNAmi bhaNie ayi dIharAI suNhe sIse dIsaMti pattAI / ammo bhaNAmi bhaNie tumhANa vi paMDarA piThThI // ( ayi dIrghANi snuSe! zIrSe dRzyante patrANi / amba! bhaNAmi bhaNite yuSmAkamapi pANDuraM pRSTham // ) sUtra 3.73 imiA vANiadhUA imiA vANiadhUA majjha kae mukkajIvio ya somittI / niSphalavUDhabhuyabharo navara mae ceya lahuIkao || (imA vANijaduhitA mama kRte muktajIvitazca saumitriH / niSphalavyUDhabhujabharaH kevalaM mayA caiva laghUkRtaH // ) sUtra 3.87 tAo eAo mahilAo 149 tAo Ao mahilAo mANunnaya (yaM) dei maM avamANaM / aNusarisaM ti bhaNaMtI AhaMtUNa paDiyathirattaNucchaMgaM // (tA etA mahilA mAnonnataM dadati mAmapamAnam / anusadRzamiti bhaNantyaH AhatvA patitasthiratvotsaGgam (?) II) sUtra 3.87 aha Ne hiaeNa hasai mAruyataNao saMkhohiamayaraharo saMbhaMtuvvattadiTTharakkhaso loo / velAyaDamujjhato aha Ne hiyaeNa hasai mAruyataNao | (saMkSobhitamakaradharaH sambhrAntodvRttadRSTarAkSaso lokaH / velAtaTamujjhan asAvasmAn hRdayena hasati mArutatanayaH // ) -x
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 anusandhAna-66 vihaMgAvalokana - upA. bhuvanacandra anusandhAnano 60mo aMka 'vijJaptipatra vizeSAGka rUpe pragaTa karavAnuM sampAdakazrIe vicAreluM, tene sthAne vizeSAGkanA cAra bhAga karavA paDyA (6063-64-65). dareka aGka pUrvanA aGkathI moTo thato gayo. jaina sAhityanA eka peTAprakAra samA vijJaptipatro (vi.pa.) ekatra karavAnuM ane sampAdita karavAnuM (ane hajI sudhI na thayelaM) A moTuM kAma A nimitte thavA pAmyuM che. vi.patro bhegAM karavAnU kAma mULamAM ja kaDAkUTavALu che. e patrone ukelI-vAMcIsamajI vAcanA taiyAra karavI e kAma paNa zArIrika-mAnasika zrama ane samaya mAgI le. chanda, alaGkAra, kalpanAvihAra, aitihAsika sandarbho, kUTakavitA, citrabandha, vyAkaraNanA kaThina/apracalita prayogo - Avu badhuM vi.pa.mAM ThasoThasa bhareluM hoya. judA judA pradeza ane samayanI bhASAo prayojAI hoya. patrone kSati pahoMcI hoya, lipikAra dvArA lekhanasamaye bhUlo thaI hoya - vi.pa.nA sampAdake AvA praznono sAmano karavAno hoya che. mATe, A je kAma thayuM che tene mAtra saGgraha-saMkalananuM kAma koI samajI le to temAM tenI A kSetranI ajJatA ja pragaTa thAya. dareka vi.pa.no paricaya/sArAMza te te sampAdaka dvArA apAyo che. te uparAnta anusandhAnanA sampAdakajIe pratyeka vi.pa. upara abhyAsanoMdha lakhI che. AnAthI A saGgrahanI sArthakatA vadhI che. vi.pa.no viSaya sImita hoya che, racanAzailI ke mALakhaM paNa paramparAgata rUpe nizcita hoya che. tema chatAM kavioe sAhityanA uttama namUnA bane evaM rUpa A vi.pa.ne ApyuM che. varNya viSaya eka samAna hovA chatAM eka bIjAne bhUlAve evAM nAvInyapUrNa varNano dvArA vidvAna munioe patrone rasamaya banAvyA che - beThI nakalano ke nIrasa ekavidhatAno to prazna ja Ubho thato nathI. prabhustuti, nagaravarNana, guruparamparA, paryuSaNa-cAturmAsanA vRttAnta, kSamApanA, vinanti - vi.pa.nAM A sAmAnya viSayavastu che. guru, rAjA, nagara, nagarajano,
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 151 zreSThio, parvato ityAdinuM dastAvejI varNana vi.pa.mAM maLe. AthI, bhASA, itihAsa, prajA, saMskRti va.nA saMzodhaka vidvAnone mATe vi.patro mahattvanI AdhArabhUta sAmagrI pUrI pADe. jaina saMgha mATe mahattvanI gaNAya evI, A vi.patromAMthI tarI AvatI keTalIka 'hakIkato' para najara nAkhIe : - upadhAnano ullekha lagabhaga badhA jUnA vi.pa.mAM che. upadhAna cAturmAsa daramyAna thatA hatA - e tathya A patromAMthI UpasI Ave che. - dainika vyAkhyAnano samaya sUryodayaveLAno hato. - prAyaH sarva vi.pa.mAM Agama AdhArita vyAkhyAnano ullekha che. caritravAcanano nathI. - kalpasUtranAM nava vyAkhyAna thatAM. - paryuSaNanA kartavyoMmAM yAcakone dAna ApavAnI praNAlikA hatI. - svapnadarzana ke tenI uchAmaNIno ullekha koI paNa patramA nathI. - vijJaptipatro, upayogI hoI tenI nakalo thatI. keTalAka vi.pa. AvI nakala rUpe maLe che, mULa patra aprApya che. - amuka patronA kAcA kharar3A maLyA che, mULa patra nathI maLyA. - koI koI patro eka grantha jevU svarUpa dharAve eTalA vizAla che. aGka 64 A khaNDamAM 25 vi.pra. prakAzita che. sarvaprathama vi.pa. eka prAcIna bRhatkAya vi.pa.no eka bhAga che. anu.nA sampAdakajIe A vi.pa.nA bArAmAM paryApta chaNAvaTa karI che. Ano eka hisso 'gurvAvalI' nAme prasiddha che, jemAM 500 zloka che. stotro rUpe bIjo thoDo bhAga chUTo chavAyo maLe che. ahIM 162 . jeTalA zloko pahelIvAra prakAzamAM Ave che. A badhuM mULa vi.pa.nI samaye samaye thatI rahelI pratilipio rUpe maLe che. vikramanA pandaramA saikAmAM racAyela e adbhuta patranI mULa prati maLavAnI to have koI zakyatA ja nathI. pR. 15, zlo. 27 no uttarArdha Ama vAMcIe to artha bese che : tarasA sAratattvAptiM vitarehitadAyakaH / e ja pRSThamAM nIcethI bIjI paMkti Ama hoI
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 152 ___ anusandhAna-66 zake - 'zivamAM mAM vazinaM naya vi-bhava !'. pR. 17, paM. 5- tattattathA kuru kubodha0, paM. 6mAM 0'khiladhAmadhAma[n], paM. 11mAM didviSato hi..... ATalo pATha kalpI zakAya che, AgaLano pATha khaNDita che. pR. 18, paM. nIcethI 6 - 0yogAddadhatA. pR. 19, paM. 5 - zamaM. pR. 19, paM. 16 - naya sphurad0. pR. 23, paM. 10 - tvaM yetiSe. paM. 12 - jJAna ! paM. 28 - paradhyeye. pR. 25, paM. nIcethI 3 - gatAmaya !. AvI pAThazuddhi vAcana karatAM sUjhI che. kra. 2 vALo vi.pa. atyanta azuddha che, parantu racayitAnI vidvattA to pratibimbita thAya che ja. kra. 3- vi.pa. viziSTa che. pratyeka zlokano pUrvArdha prAkRtamAM ane uttarArdha saMskRtamAM che. racayitA che upA. vinayavijayajI mahArAja. prakhara pratibhAnA svAmI upAdhyAyajI AvA patramA koika navo unmeSa dAkhavyA vinA kema rahe ? 'AnandavijJapti' nAmaka vi.pa. (kra. 4) vi.patro lakhanArane upayogI thavA lakhAyo hoya evaM lAge che. athavA kavie lakhavA dhArelA vi.pa.no kharaDo paNa hoI zake. zloka 50 no uttarArdha 'iti vA' karIne bIjI vAra lakhyo che. zlo. 15 (52)mAM uttarArdhamAM paNa 'zramaNA' zabda che tyAM'zramaNyaH' hovU ghaTe, kAraNa ke tyAM 'sarvA' evaM strIliGgI vizeSaNa paNa che ja. zlo. 17 (54)mAM 'prasadyaM prasAdya me'nA sthAne 'prasadya prasAdyaM me' evo pATha hovAnI zakyatA che. vi.pra. kra. 5 nAno hovA chatAM pragalbha pANDityano paricaya ApI jAya che. kra. 6vALo vi.pa. prauDha pANDitya ane sa-rasa kAvyatattvathI manohara banyo che. kra. 5 vALo patra, hakIkatamAM vi.pa.nA uttararUpe gacchapati dvArA lakhAyela prasAdapatra che. 7mA kra. no patra, tenA sampAdako kahe che tema, vi.pa. lakhanArane upayogI aMzo rUpe lakhAyo che. kavitva dhyAnAkarSaka che. 'gururbrahmA gururviSNuH' e jANItA zlokano vistAra ko hoya evA gurustutinA 5-6 zloka AmAM che ke je stuti rUpe pracalita thaI zake. kavie AmAM gurunI kAyA sAMgopAMga varNana karavAnI navInatA dAkhavI che - je agharaM hovA chatAM kavie kuzaLatAthI
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 . ... 153 pAra pADyuM che. 'gurunAM netronuM varNana 15 jeTalA zlokomA thayuM che. pR. 108, zlo. 2 mAM datizapyAna (?) che tyAM datizayavAn' pATha vicArI zakAya. zlo. 3mAM pahelu caraNa A rIte zuddha karI zakAya : nemi jinaM yaM praNamanti devAH / pR. 101, zlo. 57mAM 'paripATyA gataM' ne sthAne 'paripATyAgataM' vAMcaq joIe. pR. 117, paM. 9mAM rAgna-gurvA0 e rIte pATha besADI zakAya che. traNa patro ane patronA kharar3Ao (kra. 8-17) vAMcatAM majAnI kavitA vAMcyAnI lAgaNI thAya. ekanA eka viSayane vidvAna kavi-munioe keTakeTalAM lAr3a laDAvyA che ! pR. 138, paM. 6 - 'tvadgANI' che tyAM tvadvANI' samajavU joIe. nIcethI paM. 11 'sthalyAvivA0' che tyAM 'sthalyAmivA0' sAco pATha bane. pR. 139, paM. 1 - 'kRtAnsAbharaiH' ne badale 'kRtAzAbharaiH' saMgata bane. paM. 8mAM 'sAdhAraNIyA' che te vAcanabhUla jaNAya che. sAdhAraNAyAH (strI. nuM Sa. e.va.) hovU ghaTe. nIce antima paMktimAM sUtasthayA (?) ema zaGkAyukta pATha che. tyAM pATha barAbara ja lAge che. sUta (sArathi) pAse rahela dorar3A var3e baLado sIdhA rastA para lavAya, tema - AvI arthasaMgati cha ja. pR. 140, paM. 5 - 'viracaya (?)' ne sthAne 'viracitakleza0' evo samAsa svIkArIe to artha bese. kra. 18 nA vi.pa.mAM saMskRta,gujarAtI,rAjasthAnI,cAraNI jevI bhASAo vaparAI che. patra vistRta, varNanapracura che. pR. 145, paM. 16- 'mAMTe' ne badale 'mAhe', pR. 147, paM. nIcethI 2 - 'Thaddha' che tyAM 'chaTTa' hovA samajAya che. pR. 148, paM. 12 - 'Avara' nahi paNa 'avara' joIe. pR. 149, paM. 14 'dhaNa' che tyAM ghaNa haze. kra. 19nA patra gujarAtImAM che. kra. 20 no vi.pa. paNa Avo ja che. saMskRta bhAga ocho, dezI chanda ane DhALano upayoga vadhAre thayo che. pR. 185 para 'gUDhA' che. gUDhA eTale samasyA jevA dUhA. ahIM amuka gUDhAnA uttara sampAdake zodhIne ApyA che. gUDhA 1 no javAba che : 'sirohI'. 'dadhisutA' = lakSmI, paNa tenuM bIjuM nAma 'siyaha magUko.mAM maLe che. candrapriyA = rohiNI. ane muktAhAra hRdaya para dhAraNa karAya mATe 'hIyaDuM'. A traNa zabdonA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 anusandhAna-66 prathamAkSarathI 'sirohI' maLe. A vi.pa. sirohI mokalAyo che. gU. 2 no artha 'jIva' apAyo ja che. gU. 3no javAba che : sevaka. vaka (baka) pakSI. seka = tApa. seva = bhojananI vastu. gU. 4 no javAba 'darasaNa' barAbara che. gU. 5 no javAba 'kIkI' sampAdake Apyo che. gU. 6no javAba 'savI' (badhuM) che. ulaTA vIsa akSara eTale 'savI' - 'amane savI (badhuM) lakhajo.' gU. 7no artha paNa 'darasaNa' Ave che. 'darabAra'no ardhabhAga 'dara'. kAgaLano tAta eTale janaka saNa (zaNa) che. zaNamAMthI kAgaLa banato.hato. ante zrAvaka-zreSThionAM nAmo dhyAna kheMce che. zrAvakoe lakhela lakhANamAM bhASAnI azuddhatA ghaNI che je tyAranA samAjamAM zikSaNa- pramANa ochu hatuM te darzAve che. ___ 20-21-22 kra. vALA vi.patro mukhyatve gujarAtI che. chanda, dezI DhALo, dUhA, rasabharyAM varNano vagere thakI AvA patro eka sAhityakRti kevI rIte bane che te A patro vAMcavAthI samajAze. pR. 216, paM. 12 - 'rayaNA giranAra-tana' chapAyuM che te lipyantara karatI vakhate thayelI vAcanabhUla che. 'rayaNAgiranA ratana' ema vAMcaveM joituM hatuM. pR. 218, pR. 13 - jinasara che tyAM pATha truTita che. jina sara[dAra] evo pATha vicArI zakAya. pR. 220, paM. nIcethI 2-mAM vAcanabhUla jaNAya che. 'Dagaga gayaMda Digamagata, thaga thaga tharakIya' ema vAMcavAthI artha bese che. 'tkAsana' che tyAM 'Asana' jevo zabda hovAno sambhava. ha.pra. tapAsavI paDe. ___ cANasmA ane ghANerAvanAM varNano sArI vigato Ape che. racayitA mAravAr3I ane cAraNI bhASAnA paNa khAsA jANakAra che. taLapadAM rAjasthAnI, urdU ane cAraNI zabdo AmAM puSkaLa che. vAcanabhUlo thakI paNa bhrAmaka zabdo sarjAvA pAme ema bane. jemake, pR. 229, paM. 3mAM 'chiba' che, paNa ahIM 'chabi' zabda sthAnaprApta che. chabi sahirakI = zaheranI chabI. A vi.pa. mAM gAhir3a, gAhir3a gAta jevA zabdo te te bhASAnA abhyAsIo mATe rasaprada bane. vAraMvAra Avelo bIjo zabda cha : sAMma-dhrama, sAMdhrama, sAMma-sudharma. uNihAra, ThukarAnI jevA zabda bhASAnA niyamonAM udAharaNa banI zake. uccAraparivartana kevI rIte sthAna le che te dhyAnamA hoya to AvA
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 155 zabdo samajAya. vi.pa. 23mAM pR. 249 'apa karapa karana jadhapura vega padhArasI' jevA lakhANa te samaye sahaja hatA. kAno-mAtrA-mIMDI svayaM samajIne bolI ke lagADI levAnA rahe. kyAreka AvAM lakhANothI kevI gerasamaja thAya te vize eka jUnI ramUjI vArtA cAlI Ave che : kAgaLamAM lakheluM hatuM - 'saThaajamaragayacha'. eka bina-anubhavI juvAniyAe vAMcyu - 'seTha Aja marI gayA che'. raDAroLa thaI gaI. seTha pAchA AvyA tyAre kharI vAtanI samaja par3I ke seTha ajamera gayA hatA. vi.pa.mAM 'apa karapa....' paMkti che te kAnomAtrA va. umerIne Ama vaMcAyaH 'Apa kirapA karIne jodhapura vege padhArasI.' challA be.patro zrAvakoe lakhelA che. kra. 24 no patra taiyAra karavAmAM sAdhue madada karI hoya evaM bane, paNa kra. 25 no vi.pa. zrAvake ja potAnA upakArI gurubhagavantane bhaktibhAve lakhyo che ane temAM maganIrAma nAmanA kavie madada karI che. jaina derAsara nAnI khAkhara-370435 ji. kaccha, gujarAta
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-66 TuMkanoMdha : - muni trailokyamaNDanavijaya 1. 'maskarin' pabriAjaka aMge .. hamaNAM DaoN. nIlAJjanA zAha likhita "saMskRta granthomAM maLatA 'maskarin' zabda vize vicAra" o lekha vAMcavAno thayo. (pra. Journal of the Gujarat Research Society - Vol. 57, July-December, 2012, page - 5863) A lekhamAM 'maskarin' zabdanI vividha vyutpattio vize vicAra karavAmAM Avyo che. tyArabAda A aMge A.L. Basham nuM History & Doctrines of the Ajivikas pustaka paNa joyu.* paM. zrIkalyANavijayajI-likhita 'zramaNa bhagavAn mahAvIra' ** gata 'AjIvakamata-digdarzana' prakaraNamAM paNa A aMge ghaNI upayogI mAhitI apAI che. atre A traNe sthAne apAyelI mAhitI temaja anya thoDIka sAmagrIne AdhAre 'maskarin' zabdanA mUla aMge vicAra karavAno upakrama che. pANinIya aSTAdhyAyInA sUtra 6.1.154 "maskara-maskariNau ca veNuparivrAjakayoH"mAM maskarin zabdano ullekha che. upalabdha saMskRta sAhityamAM maskarin zabdano A sauthI prAcIna ullekha gaNAya che. A sUtra mujaba 'maskara' oTale 'vaMzadaNDa' ane 'maskarI' aTale 'vaMzadaNDa laIne pharato parivrAjaka avA artho phalita thAya che. paNa mahAbhASyakAre atre cokhavaTa karI che ke "na vai maskaro'syA'stIti parivrAjakaH / kiM tarhi ? 'mA kRSata karmANi, zAntirvaH zreyasI'tyAha ato maskarI parivrAjakaH / " (maskara hovAmAtrathI 'maskarI' nathI kahevAtA, paNa "tame karmanuM AcaraNa na karazo, zAnti ja tamArA mATe zreyaskara che" ama bolatA hovAthI 'maskarI' kahevAya che.) kAzikAkAra paNa kahe che, "mA karaNazIlo maskarI karmApavAditvAt parivrAjaka ucyate / " pANinIya vyAkaraNanI anya vRttio paNa A ja artha darzAve che. DhUMkamAM, vaiyAkaraNonA * . pra. motIlAla banArasIdAsa, I.sa. 2009 ** pra. zAradAbahena ejyukezanala risarca senTara, I.sa. 2002 .
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI- 2015 mate karmaniSedhaka parivrAjakanA arthamAM 'mAG + kR' nA AdhAre 'maskarin' zabda nipAtita thAya che. 157 'maskarI' zabda aMgenI A mAnyatA pAchaLathI aTalI sthira banI ke amarakoza, halAyudhakoza, abhidhAnacintAmaNi va. kozomAM noMdhAyelA parivrAjaka - arthaparaka 'maskarI' zabdanI vyutpatti kozonA TIkAkAro 'maskaro veNudaNDaH so'syA'stIti maskarI' athavA 'mA kartuM karma niSeddhuM zIlamasya' avA matalabanI ja Ape che. alabatta, je parivrAjako 'maskarI' tarIke oLakhAtA hatA, te parivrAjako daNDadhArI ane karmaniSedhaka hovAthI A vyutpatti khoTI to nathI ja; paNa 'maskarI' zabda kharekhara A parivrAjako mATe vaparAto thayo tenuM mULa kAraNa daNDadhAraNa ke karmaniSedha nathI jaNAtuM. 'karmaniSedha' kharekhara to niyativAda sUcave che. " tame karma karazo nahi, zAnti ja tamArA mATe zreyaskara che." A kathana puruSArthanI nirarthakatA sUcave che. A hisAbe joIo to maskarIo kharekhara to niyativAdI che. AcArAGgasUtranA TIkAkAra zIlAGkAcArye maskarIone niyativAdI ja gaNAvyA che.' have a to prasiddha ja che ke gozAlaka maGkhaliputta niyativAdanA pravartaka hatA. tethI gozAlakano gotravAcI 'maGkhali' zabda ja 'maskarI' zabdanuM mULa lAge che. AptamImAMsA paranI vidyAnandasvAmI kRta aSTasahasrIvRtti (zloka 1) mAM paNa gozAlakanuM ja 'maskarI' tarIke sUcana che. 'ma' a jAtivizeSavAcI nAma che. A jAtinA loko citrapaTa hAthamAM laIne pharatA ane lokone se dekhADIne ane tene anurUpa gIta gAIne, loko pAsethI dhana meLavI gujarAna calAvatA. ' gozAlakanA pitA A jAtinA hatA. ane tethI te 'maGkhali' tarIke oLakhAtA. gozAlaka pote paNa pUrvAvasthAmAM a tez2a gujarAna calAvatA, tethI te 'maGkhali' athavA to pitAnA nAme 'maGkhaliputta' tarIke oLakhAtA. uttarAvasthAmAM gozAlake tIrthapravartana kayuM, tyAre temanI paramparA, jema nirgrantha mahAvIranI paramparA 'nirgrantha' tarIke oLakhAI tema, 'maGkhali' tarIke oLakhAI haze . A zabdanuM uccAraNa keTaleka ThekANe 'makkhali' tarIke paNa 4
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 - anusandhAna-66 thatuM hatuM. A zabdane magadhanA loko potAnI lAkSaNika bolImAM 'peskadi (pekkhai, prekSate)', 'Acaskadi (-Acakkhai, AcakSate)' nI jema 'maskali' tarIke bolatA hatA.6 pachInA kALamAM jema aneka prAkRta zabdo najIvA varNaparivartana sAthe saMskRtabhASAmA pravezyA tema 'maskali' paNa 'maskarin' tarIke saMskRtamAM sthAna pAmyo haze. A ja kAraNa che ke zIlAGkAcArya niyativAdI tarIke 'maskarin'ne jaNAve che, je amane abhipreta 'maGkhali'- ja. saMskRta rUpAntara che. banI zake ke vyutpattikArone 'maMkhali' ke 'makkhali' zabdanI 'maskarI' sudhInI A yAtrA dhyAnabahAra rahI hoya ane tethI teoo A zabdane judI rIte vyutpAdita karyo hoya. athavA to ghaNI vakhata rUDha zabdone phakta prakRti-pratyaya vibhAga darzAvavA pUratA ja vyutpAdita karavAmAM AvatA hoya che, tema atre paNa banyuM hoya. ___ A bAbate vadhAre prakAza pADavA tajjJane namra vinanti. TippaNa: 1. padArthAnAmavazyantayA yadyathAbhavane prayojakakI niyatiH... iyaM ca maskariparivrANmatA nusAriNI prAyaH - 1.1.3 AcArAGgavRttiH 2. juo abhidhAnarAjendrakozagata 'maGkha' zabda. 3. bhagavatIjI 541 4... Ama aTale samajI zakAya ke AjIvaka sampradAya gozAlaka pUrve paNa vidyamAna hato. gozAlaka tejolezyAlabdhidhArI ane nimittazAstravedI hovAthI AjIvaka sampradAyanA mukhI banyA hatA. temaNe niyativAda jevo mahattvano siddhAnta paNa AjIvakone Apyo hato. AcAra-vicAraNAmAM paNa temaNe keTalAka mahattvanA pheraphAra karyA hatA. paNa tamAma AjIvakoo te badhI vAto yathAvat svIkArI hoya o sAMyogika pramANothI nathI jaNAtuM. sambhavita che ke gozAlakanI ziSyasantati kadAca A ja kAraNe 'maGkhali' tarIke oLakhAtI hoya ane o rIte anya AjIvakothI judI paDatI hoya. juo "zramaNa bhagavAn mahAvIra" gata 'AjIvakamatadigdarzana'. 5. A uccAraNa mATe bauddha zAstromAM maLatI kAlpanika rasaprada kathA mATe juo His tory & Doctrines of the Ajivikas - Page 37.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebuArI - 2015 159 6. juo siddhahema-aSTamAdhyAya pAda 4-sUtra 289 gata udAharaNa 'maskalI'. 7. "prAkRta bhASAmAM A zabda maMkhali tarIke, pAlimAM makkhali tarIke ane saMskRtamAM maskarI tarIke prayojAyo che." - Do. nIlAMjanA : "bauddhoMne isa vizeSaNa ke eka deza 'maMkhali' kA gozAlaka ke liye hI prayoga kara DAlA aura pichale lekhakoM ne usakA saMskRta rUpa 'maskarin' banAkara use 'parivrAjaka zabda kA paryAya banA liyA" - paM. zrIkalyANavijayajI "The name (Makkhali Gosala) appears thus in the Pali Canon. In Buddhist Sanskrit works it usually becomes Muskarin Gosala". - A.L. Basham 2. 'divA'si kasekamaI.' gAthA vize zrIAcArAGgasUtranA 'lokavijaya' adhyayananA cothA uddezAnA sUtra 85 nI zIlAGkAcAryakRta TIkAmAM nIcenI gAthA uddhRta thaI cha : ___ "diTThA'si kaserumaI, aNubhUyA'si kaserumaI / pIyaM ciya te pANiyayaM, vari tuha NAma na saNaM // " . A gAthAnI chAyA zrIsAgarajI mahArAje A pramANe karI cha : "dRSTA'si udAramate!, anubhUtA'si udAramate! / pItameva te pAnIyaM, varaM tava nAma na darzanam // " zrutasthavira muni zrIjambUvijayajI mahArAje I.sa. 1978mAM saMzodhita * karAvIne chapAvelI AcArAGgaTIkAmAM (pra. motIlAla banArasIdAsa, dilhI) paNa A chAyA yathAvat rAkhavAmAM AvI che. temAM koI sudhAro sUcavAyo nathI. .. vAstavamAM joI to A gAthA je sandarbhe prayojAI che, te sandarbha dhyAnabahAra javAne lIdhe AvI chAyA thaI hoya te sambhavita che. ane tethI ja 'kaserumaI' o nadInuM nAma che ama na samajAvAne lIdhe 'udAramati' aq tenuM arthaghaTana thayuM che. jaina paramparAno itihAsa - bhAga 1, pRSTha 194 para AcArya vajrabhUtinA prakaraNamAM A gAthAno vyavahAra-bhASyavRttigata sAco sandarbha jaDe che. vyavahArasUtrabhASya-gAthA 58, 59nI vRttimAM jaNAvyA mujaba -
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 anusandhAna-66 - AcArya vajrabhUtinI kAvyazakti ajaba hatI. temanAM kAvyo gujarAtabharamAM prasiddha thayAM hatAM, aTaluM ja nahIM, rAjAonA antepuranI rANIo paNa temanAM kAvyo rasapUrvaka gAtI hatI. bharUcanA rAjA nabhovAhananI rANI padmAvatIne AvA mahAkavi AcAryanAM darzana karavAnI hoMza jAgavAthI, te bheTaNuM laIne dAsI sAthe AcAryanI vasatimAM gaI. ___ AcArya pote karmayoge kadarUpA, dUbaLA ane ziSyaparivArathI rahita hatA. temano dekhAva prabhAva vagarano hato, tethI rANIo temane oLakhyA paNa nahIM.. ' ane jyAre dAsInA kahevAthI tene oLakhANa paDI tyAre te potAMno abhiprAya sAGketika rIte jaNAvatAM bolI ke - "diTThA si kaserumaI0" (he kaserumatI nadI! tane joI paNa kharI ane tAruM pANI paNa pIdhuM. tAruM pANI ja sAruM che, paNa tAruM darzana sAruM nathI.) kaserumatI nadI bharucanI AjubAju kyAMka haze, jenuM pANI mIThaM : haze, paNa dekhAva sAro nahIM hoya. anI jema vajrabhUti AcAryanAM kAvyo sArAM che, paNa darzana sArUM nathI ama A anyoktino bhAva che. dUrathI DuMgarA raLiyAmaNA! - enI jema. ___ AcArAGgaTIkAmAM A gAthA gocaracaryA sandarbha uddhRta che, ke sAdhu koI mahAdhanavAna gaNAtA gRhasthane tyAM bhikSArthe jAya ane tevA gRhasthane tyAM paNa koIka kAraNasara AhAra-pANI na maLe, to paNa te sAdhu gRhasthane ninde nahIM, matalaba ke o gRhasthane spaSTa ke aspaSTa bhASAmAM upAlambha na Ape. jemake - te sAdhu gRhasthane ama na kahe ke - "diTThA si kaserumaI0", A gAthAthI vyakta thato upAlambha spaSTa ja che ke bhAI! tAruM nAma to ghaNuM sAruM che, paNa ghare AvIne joIo to khabara paDe ke nAma ja sAruM che, kAma nahIM. ane Avo upAlambha na ApavAnI zIkhAmaNa AcArAGgaTIkAmAM ApavAmAM AvI che. dazavaikAlikasUtra - gAthA 5.1.24nI agastyasiMhasUri kRta cUrNimAM paNa prastuta sandarbhe A ja gAthAno nirdeza che.. DhUMkamAM, 'kaserumaI'nI chAyA 'udAramati' nahIM, paNa 'kaserumatI' ja thaze, kemake te vizeSa nAma che.
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 161 3. 'cUlikApaizAcI' aMge zrIhemacandrAcArye prAkRtavyAkaraNanA cothA adhyAyanA 325-328 sUtromAM cUlikApaizAcI bhASAnAM lakSaNo jaNAvyAM che. bhASAnuM nAmakaraNa ja sUcave che tema A bhASA paizAcIno ja aka upaprakAra che. paizAcInA kaikayapaizAcI, zaurasenapaizAcI va. anya upaprakAronI jema A upaprakAra koI pradezavizeSa sAthe saMkaLAyelo nathI. tethI A bhASA kyA bolAtI haze te aMge vidvAnomAM avaDhava jaNAya che. prAkRta sAhitya kA itihAsa (-DaoN. jagadIzacandra jaina, pra. caukhambA vidyAbhavana, vArANasI, I.sa. 1985)mAM pRSTha 40 para A aMge A mujaba TippaNI che : "cUlika, cUDika athavA zUlikoM kA nAma tukhAra, yavana, pahlava aura cIna ke logoM ke sAtha ginAyA gayA hai / bAgacI ke anusAra yaha bhASA sogaDiyana logoM dvArA uttara-pazcima meM bolI jAtI thii|" parantu vAstavamA 'cUlikApaizAcI' koI pradezavizeSa ke jAtivizeSa sAthe joDAyelI bhASA nathI. anA AvA nAmAbhidhAna pAchaLanuM kAraNa taddana judUM ja che. khambhAtanA zrIzAntinAtha jaina tADapatrIya jJAnabhaNDAramA siddhahema-prAkRta vyAkaraNanI prAcIna tADapatrIya prata che. A pratamAM koIka vidvAne bahumUlya TippaNo noMdhyAM che. jemAM 'cUlikApaizAcI' paranuM TippaNa A pramANe cha : "dazarUpake cUlikAnAma prakaraNam / tatra yAni pAtrANi paizAcikabhASayA bhASante, teSAM paizAcikabhASAyAmidaM lakSaNam / cUlikAyA: cUlikArUpaM vA paizAcikaM tatra / " . arthAt dazarUpakamAM 'cUlikA' nAmanuM prakaraNa Ave che. temAM je pAtro paizAcika bhASAmAM bole che, teonI paizAcikabhASAmAM A lakSaNa che. cUMlikAnuM ke cUlikArUpa paizAcika avo teno artha che. mahAkavi dhanaJjayaracita 'dazarUpaka mAM cUlikA nAmano sandarbha prathama prakAzanA 61mA zlokamAM maLe che. "antarjavanikAsaMsthaizcUlikA'rthasya sUcanA". dhanikakRta TIkAmAM Ano artha ama jaNAvAyo che ke "nepathyapAtreNA'rthasUcanaM
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 . anusandhAna-66 cuulikaa"| Ano matalaba avo samajI zakAya ke nATakanA prastutIkaraNa daramyAna nepathyamAM rahelAM pAtro arthasUcana mATe jo paizAcika bhASA prayoje to teonI paizAcI bhASAmAM AvAM lakSaNo hoya che. ane te bhASA 'cUlikA' (-arthasUcana)mAM prayojAyelI hovAthI 'cUlikApaizAcI' tarIke oLakhAya che. . 'cUlikApaizAcI' aMgeno A ullekha aka navI ja vicAraNA prere che. vidvajjano A vize vizada prakAza pADe tevI namra vinanti. . .. 4. sAdhuzrIpRthvIdharakArita-jinabhuvanastavanam vize. .. anusandhAna-55, pRSTha 15-22mAM mantrI pethaDazAha kArita jinamandiro ane te te jinamandiramA pratiSThita mULanAyakonuM varNana karatuM stavana prakAzita - thayuM che. (saM. - pU.A. zrIvijayazIlacandrasUrijI ma.) A stavananI sampAdakIya bhUmikAmAM A stavana ajJAtakartRka hovAno nirdeza thayo che. sampAdana mATe upayogamA levAyelI pratamAM puSpikA ke anya koI nirdeza na hovAthI stavana kayA samaye racAyuM haze te paNa anirNIta rahyaM che. . - parantu tAjetaramA zrImunisundarasUriviracita gurvAvalI (pra. yazovijaya jaina granthamAlA, vArANasI, vIra ni.saM. 2437) tapAsatAM A stavana temAM jovA maLyuM. A stavana tyAM zrImunisundarasUrijI dvArA uddhRta thayuM che. stavananA ... racayitA tapagacchapati zrIsomatilakasUrijI (zrIjagaccandrasUrijI - zrIdevendrasUrijI .. - zrIdharmaghoSasUrijI - zrIsomaprabhasUrijI - zrIsomatilakasUrijI) che. jeo pRthvIdhara (-pethaDazA) mantrInA pratibodhaka zrIdharmaghoSasUrijInA praziSya che. temano sattAsamaya vi.saM. 1355-1424 che. tethI A stavana 14mI sadInA ante ke 15mI sadInA prArambhe racAyuM hoya tema mAnI zakAya. stavananI banne vAcanA sarakhAvatAM anusandhAnagata vAcanAmAM keTalAka sudhArA jaNAya che :
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 zloka & : ng 8 : : 0 : : : : : azuddha pATha zuddha pATha praNasya huSA praNazyadruSA vo'rajinazca vIrajinazca saMkhoDe khaNDohe DaNDAnake candrAnake sacaramaH sa caramaH nagare ghoraMgale nagare'thoruMgale vaThapadra0 vaTapadra0 Dhorasamudra0 Dhorasamadra0 nAbheyo jina(?) vaTa0 nAbheyo vaTa0 0purayoH zrInAbhi(?) zcandra0 0purayozcandra0 15 trikSadAM(?) trikSaNaM banne vAcanAmAM keTalAka sAmAnya pheraphAravALA pAThAntaro - zloka anu. vAcanA gurvAvalIvAcanA 0pAlasyA'tha ca 0pAlasyA'pyatha 0Svaho 0Svatho viMzatyabhyadhi0 viMzatyAbhyadhi0 sajIrApure sa jIrApure 0DAhaDapura0 0dAhaDapura0 maGgalAdye 0maGgalAkhye 0stathendrI0 stathaindrI0 tAlhaNapure0 tANapure0 hastinAdye hastanAdye hude STakkArakAyAM STakArikAyAM cArUpe cArUpye 2 0 w w our 0drahe zraye zriye 0yute 0yutaH
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 . .. . anusandhAna-66 pUrti anusandhAna-61, patra kra. - 53, pR. 227-228 para zrIvijayaprabhasUrijI dvArA preSita prasAdapatrI chapAI che. te patrano chello amuka bhAga tyAM chapAyo nathI. te apragaTa aMza hamaNAM maLI AvatAM patra pUrNa thaI zakela che. te apragaTa aMza nIce mujaba che - kali(vi)kulavarNanIyAnavadyahadyapadyasandabhitaM pArvaNapatraM prAptaM samavagataM ca tatprameyaM kiM cAsmAkaM u0 zrIvinItavijayagaNiprabhRteranunatirnatirvA samavaseyA'vasAyayitavyAcakSe pareSAM pAripAzvikAnAM amukagaNiprabhRteH kiM cAsmAkInA dharmAzIrvAcyA sakalasaGghasya zrIparameSThino'smannAmagrAhaM namikarmIkAryA / saubhAgyapaJcamIkarmavATyAmitimaGgalam / zrIrastu // zubhaM bhavatu // cha /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___165 phebruArI - 2015 zuM mahattvapUrNa ? ApaNuM mantavya ke zAstranuM aidamparya ? : eka carcA - vijayazIlacandrasUri tAjetaramA prakAzita eka pustaka "batrIzInA sathavAre-kalyANanI pagathAre-7" jovAmAM Avyu. ghaNA bhAge to tenA lekhaka mahodayanI sUcanAthI ja, koI vyakti AvIne ApI gaI. temAM chevADAnAM pRSThomAM "eka patra'' chApela che, te jovA maLyo. prAyaH te vaMcAvavAnA hetusara ja pustaka A rIte mokalyuM haze. patra anya vyakti upara, te paNa ghaNA mahinA agAU, lakhAyelo cha, tethI tenA muddA paratve javAba ApavAnu ke carcA karavAnuM amArA mATe anAvazyaka che. amane eka ja vAta khaTake che, ane te e che ke - - jaina zAsananA koI siddhAnta ke saiddhAntika muddA para, koI ekaamuka vyakti ja cintana karI zake, te ja lakhI ke pratipAdana karI zake; ane temanA mata ke pratipAdanathI judI vAta, koI, temane pUchyA ke jaNAvyA sivAya, karI na zake, kare to te jANe ke gunegAra gaNAya !; A paddhati to kevI rIte mAnya gaNI zakAya ? .. - evaM cokkasa bane ke teonuM pratipAdana sAcuM hoya, ane pratividhAna ke ju, cintana karanAranI vAta khoTI dizAnI hoya; paNa to, sujJapuruSa hoya to, te vyaktinA vidhAnamAM ke cintanamAM kyAM / kaI saiddhAntika khAmI che te darzAve; paNa ADATeDA aprastuta muddAne pradhAna viSaya na banAvI mUke. - AgamonA pAyAnA siddhAnto paratve, te siddhAntone anyathA karI mUke tevU cintana/vidhAna karavAnI potAne chUTa, ekAdhikAra; ane te bIjA (potAnA hoya teTalA ja nahi) koIne darzAvyA vagara chApI paNa zakAya - temAM kyAMya sabhya ke ziSTa paramparA ADe na Ave; paNa anya koI jo te vAtane anyathA TharAvavAno prayAsa kare, to tenAthI tema na karAya; batAvyA vinA na ja chapAya, A kevI paddhati ? kevI mAnyatA ?
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 . anusandhAna-66 - teonI jema, amAro kyAreya evo dAvo nathI ke amAruM cintana sAcuM ja che - akATya che. amAro to, amArA atimanda kSayopazamane AdhAre paNa, prabhuzAsananI durgama paNa zreSThatama vAtone samajavAno prayAsamAtra che. tema karavA jatAM jo anyanI vAta barAbara na lAge to te aMge TippaNI na ja karI zakAya, evo koI niyama to cha nahi. ane chatAM, amArAM te cintanomAM je kAMI paNa khAmI batADavAmAM Ave teno svIkAra karavAnI sajjatA cha ja - hovI ja joIe. ame "hAthI cale bajAra...." evaM kahevA jevI nimna ke akRtajJa bhUmikAmAM nathI ja. hajI paNa amArI namrapaNe prArthanA che ke je je muddA viSe lakhavAmAM AvyuM che, Ave, te lakhANamAMnA pratipAdana ke pratividhAna- nirasana avazya karo. pahelAM paNa kaheluM, pharI paNa kahIzuM ke "vAde vAdeM jAyate tattvabodhaH". parantu chAziyAM karavAthI ane tene 'coyaNA-paDicoyaNA'nAM rUpALAM nAma ApI devAmAtrathI kAMI vyagra manaHsthitine chUpAvI nathI zakAtI. rahI vAta upAdhyAya bhuvanacandra ma.nI madhyasthatAnI. pahelI vAta to e ke A koI vivAda ke kleza to nahoto. ke jemAM niveDo lAvavA mATe 'madhyastha' ne lAvavAnA thAya. A to amArA eka lekhanA javAbarUpe 'batrIzI'nA eka pustakamAM tenA lekhakamahodaye jarA vicitra lAge tevI TIkA karI hatI, tethI amArA pratipAdana paratve amArA manamAM vahema jAgyo ke AmAM kAMI kSati haze ? zAstraviruddha pratipAdana to nahi thaI gayaM hoya ? AthI amArAM pratipAdanonI kharAI nakkI karavA ame te banne taraphanAM pratipAdano bhuvanacandrajI ma.ne tathA eka anya gacchanAM viduSI zAstrAbhyAsI sAdhvI ma.ne mokalyA. te bannee amArAM pratipAdano paratve samarthanAtmaka sUcanA mokalI, je amArA mATe AzvAsaka banI rahI. bAkI, te lekhakazrIne UtArI pADavAno ke khoTA darzAvavAno u. bhuvanacandrajIno Azaya tyAre paNa nahoto, Aje paNa nathI. teo spaSTa che ke jJAnanA kSetramA AvA mata-matAntara thatAM ja hoya che, ane thavAM ja joIe: to ja kazaMka tattva sAMpaDe. amArA kAraNe te upAdhyAyazrIne ajugatA - patra-AkSepo veThavAnA AvyA te mATe ame temanA pratye dilagIrI darzAvIe chIe. punaHmudrita AgamAdi granthomAM pUrva sampAdakanuM nAma na lakhavA aMge karavAmAM Avela TippaNI viSe Takora che te aMge paNa spaSTatA karavI joie.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI- 2015 AgamonuM sampAdana-prakAzana AgamoddhAraka zrIsAgarajI ma.e kareluM che te sarvavidita che. de.lA., Agamodaya samiti va saMsthAo dvArA prakAzita grantho mahadaMze teo dvArA ja taiyAra thayelA che te paNa badhA jANe che. temaNe potAnI alpatAne prAdhAnya ApIne saM tarIke potAno nAmollekha na karyo hoya, toye pote lakhela prastAvanAmAM temaNe potAnuM nAma nirdezeluM hoya ja che. 167 AjanA AgamonA abhyAsu jano AgamoddhArakajInAM sampAdano vAMcIbhaNIne, moTAbhAge, taiyAra thayA hoya che. teone khyAlamAM hoya ja ke AnA sampAdaka koNa che. sAmAnya saujanya ke kRtajJatAno ke chevaTe vyavahArano paNa takAjo e che ke te vyaktie bhale pote nAma na lakhyuM, paNa punaH mudrake kyAMka ne kyAMka temano nAmollekha karavo te aucityapUrNa gaNAya. A punarmudrakoe potAnAM, dAtAonAM, prerakanA tathA gurujanonAM nAmo, prazastio vagere vigatavAra chApyuM, paNa peluM nAma 'mULa prakAzanamAM nAma na hovAthI ame na lakhyuM' ema vicArIne- kahIne TALyuM. A amane na jacyuM, to ame te mudde TippaNI lakhI. tethI te punaH mudraka mahArAjazrIne mATuM lAgela, to te mudde 'micchAmi dukkaDaM 'no patra paNa pAThavyo. parantu temAM paNa, temano potAnA prakAzanamAM karelo dAvo "AvazyakasaMzodhanapurassaram", te taddana khoTo hovAnuM sUcana to ame kayuM ja hatuM. nAmollekha karavA jeTalI udAratAnI apekSA bhale na rAkhIe, paNa jemAM jarA paNa saMzodhana-sudhArA karyA ja na hoya, prUphanI bhUlo sameta badhuM yathAvat phoTosTeTa dvArA chapAvyuM hoya, te mATe Avo dAvo thAya te kema mAnya bane ? A mudde sAgara-samudAyanA A. nayacandrasAgarajIe chapAvelA zabdo jovA yogya che : sAgarajI ma. dvArA mahAmahenate sampAdita pratone AjanI vagara mahenatanI ophaseTa paddhati dvArA chapAvI pUjyapAda sAgarajI ma. ke pUjyazrInI preraNA dvArA sthApita (prakAzaka) saMsthAne ( zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa dvArA punaHprakAzita grantho) sadaMtara bhUlI gayA che. abhyAsune upayogI upodghAta, granthaparicaya, prastAvanA, anukramaNikA vigere kADhI nAkhela che." 44 4 ATalI spaSTatA paryApta jaNAya che, ane 'bejavAbadAra' kone gaNAya te have svayaMspaSTa thaI jAya che. batrIzInI uparokta copaDImAM chelle 'eka vizeSa vAta' evA zIrSakamAM
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 . anusandhAna-66 amArA munirAje karela vicAraNAne "emanA kSayopazamanI atimandatAnA varavA . pradarzana" tarIke varNavela che. saiddhAntika rIte pratyuttara ApavAnI akSamatA ke anudAratAjanita anicchA Avo bAlajanocita javAba ApavA prerI ja zake. potAnI khyAtinA jore koIne paNa A rIte UtArI pADavAnuM zakya jarUra che, paNa te zAsanazailI nathI, tethI mAnya paNa na ja bane, te paNa samajavAyogya che. astu. keTalAka mitra munirAjo taraphathI be prazno amArI sAme vAraMvAra mUkavAmAM AvyA che : 1. tamAre 'anusandhAna mAM lekha chApavAne badale te lekhakazrI upara te mokalavo joito hato. 2. have temanI vAtano javAba tamAre Apavo joIe; na Apo to tamArI vAta barAbara na hovA sthApita thaze. .. pahelI vAtano javAba e che ke amAre te lekhakazrI joDe koI saMgharSa ke vivAda to hato nahi, che nahi. temaNe potAnA saMskRta-gujarAtI nibandhAtmaka pustakamAM koI eka bAbate prarUpaNA karI, te vAMcatAM amone temAM kAMIka ThIka na lAgyu; zAstramaryAdAne binaanurUpa lAgyuM, to te viSe ame amAru cintana rajU kayeM. a temane pUchIne ke batAvIne ja chapAvaq - evo Agraha koI na rAkhI zake. teoe potAnI navI prarUpaNAo chapAvI te svapakSa sivAyanA koI anyane batAvI nathI ja; to amAre temane batAvavI joIe evo Agraha zA mATe? hA, zAstrArtha athavA saMgharSa hota to jarUra tema karavU ucita banata. zAstrIya pratipAdano aMge vicAraNAtmaka lakhANo to koI paNa lakhI zake che. ane ame te chapAvyaM te, te lakhANa/cintana temanA sudhI pahoMce te bhAvathI ja; vadhumAM zAstrIya muddA paratve abhyAsI jIvo galata mAnyatA svIkAratAM aTake ke punarvicAra kare te AzayathI. bAkI, kharI rIte kahIe to ame temanA upakRta chIe. temaNe zAstranA padArtha viSe navaM ja cintana kayeM, to ame te samajavA prerAyA, ane to amane thoDoghaNo khyAla je Avyo te lakhavA prerAyA. temanI cintanakSamatAne dhanyavAda ja ApavA ghaTe. te lekhakazrIne ema lAgyuM che ke ame temane Adara nathI Apyo;
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 phebruArI - 2015 AdarasUcaka kazuM lakhyuM nathI. Ano javAba to zuM Apavo ? ame temane mATe anAdarabharyo eka paNa zabdaprayoga nathI karyo, 'bejavAbadAra' jevA zabdo nathI vAparyA, te tarapha have sahunuM lakSya jaq joIe. vAstavamAM to temanA pratye, temanA jJAna temaja cintanakSamatA pratye Adara hato te kAraNe ja temano te nibandha (hA nibandha; 'zAstra' nahi ja) ame joyo, vAMcyo, ane temAM jaNAyelA cintanIya muddAo paikI aka muddA para vaLatuM cintana karyu. bAkI to keTalAMya pustako, patro, lakhANo ApaNe tyAM chapAtAM rahe che; te vAMcavAnI paNa jagyA nathI hotI, to tenA viSe cintana karIne kAMIka lakhavAnI to vAta ja zAnI hoya? teone to garva thavo joIe ke "mArA nibandhanA cintanamAM kAMIka dama che tethI ja A anya pakSanA sAdhune paNa te para cintana karavA mana thayuM mArA cintana pratyenA AdarabhAva vagara koI AvaM na kare." ___jarA judI rIte kahIe to, mULe te lekhakazrInAM vidhAnonuM khaNDana karavAno amAro uddeza hato ja nahi. ame to 'sanmatitarka'nI oka gAthAnA artha- cintana karatA hatA. cintana daramiyAna UhApoha karatAM o gAthAnA nyAyapaMcAnana abhayadevasUri, mahopAdhyAya zrIyazovijayajI ane paM. sukhalAlajIo karelA artho karatAM juduM tAtparya jaNAyuM to te aMge aka lakhANa taiyAra karyu. te vakhate A. zrIabhayazekharasUrijIo paNa A gAthAnA tAtparya vize cintana rajU kayuM che te jANamAM AvatAM te paNa tapAsyuM ane lakhANamAM sAMkaLI lIdhuM. svAbhAvika rIte kazaMka navaM cintana rajU karIo to jUnAM cintanonuM avalokana karavA thAya ja. ane oma ja thayuM hatuM. AmAM koInA paNa apamAnano irAdo hato ja nahi. parantu te lekhakazrIe amArA dvArA thayela cintanane potArnu apamAna * samajIne, ahaMkAra temaja tucchakArapUrvaka, batrIzInA agAUnA bhAgamAM je TippaNI karI, te chapAvatAM pUrve amane jaNAveluM ke pUcheluM nathI. eTale A prakAranI pahela temaNe karI che, ame to, pachI, amArA hAthe zAstrIya padArtha- viparIta pratipAdana nathI thayuM tenI khAtarI mAtra karI che, ane te hetuthI ja, pachIthI, prakAzita karyu che. - bIjA praznano javAba to A lekha ja gaNAya.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 - anusandhAna-66 upara ame 'zAsanazailI'nI vAta karI. zAsanazailI eTale zuM ? zAsanazailI eTale parasparane UtArI pADe tevI saMgharSAtmaka paddhatine badale paraspara pratyenA ane parasparanA mata pratyenA AdarapUrvaka, je te mudde khaNDanamaNDanAtmaka svastha vimarzanI prakriyA. AmAM eka khoTo paDe ane eka sAco - evI hAra-jItanI bhAvanA na hoya; paNa zAsana ane zAstrane sAcA TharAvavAnI ane tene anukUla niSkarSa pAmavAnI ja khevanA hoya. AmAM "ame ja sAcA, amane ja AvaDe, amAro ja AvI bAbatomA adhikAra; bIjAne na ja AvaDe athavA to khoTA ja hoya" - AvA Agraha, pUrvagraha ke gurutAgranthiprerita tuccha bhAva na hoya, parantu anAgrahabhAva hoya, 'mAruM ja sAcuM' ema nahi, paNa 'sAIM te mArUM' evo namra, vivekapUrNa, ane zAstronA tAtparya sudhI pahoMcavAno bhAva hoya. emAM nAnI vyakti paNa potAnI khAmI dekhADe to tenA pratye kRtajJabhAva vyakta thato hoya, anudAratA ke tucchatA nahi. emAM potAnI khAmI nIkaLe tenI cintA na hoya, zAstramaryAdA sAcavavAnI ja tamannA hoya. emAM koIe dekhADelI bhUla sAva khoTI-avAstavika hoya to paNa tenA mATe hInabhAva na lAvatAM, mArI vAta pratye teNe prayatna karyo teno santoSa hoya, eTaluM ja nahi, te kyAM khoTo che te tene samajAvavAnI tatparatA hoya. 'ati manda kSayopazamavALo' ema kahIne tene UtArI pADavAnI pravRtti to, kyAreka, ApaNI ja akSamatAnI sUcaka banI zake. mitra munivaronAM sUcanone anulakSIne ATaluM vistArathI amAruM dRSTibindu samajAvyuM che. AmAM koIno paNa anAdara, gauravabhaGga ke khaNDana karavAno Azaya tasubhAra nathI. tema chatAM koIne paNa tevU lAge, athavA A lakhANathI nArAjagI thAya, to te sarva pratye amArA hRdayapUrvakanA micchAmidukkaDaM che. te lekhakazrI pratye paNa, ajANatAM ja temane Thesa pahoMcADI dIdhI te badala, ame kSamAprArthI chIe. amArA koI paNa cintana/vidhAnamAM zAstramaryAdAno lopa thAya tevI vAta jaNAya to te pratye, koI paNa vyakti, amAjhaM dhyAna dorI zake che. amArI bhUla svIkAratAM ane sudhAratAM amane Ananda ja thaze, aNagamo nahi. eka spaSTatA karavI jarUrI jaNAya che : pUrva maharSioe je paNa
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ phebruArI - 2015 171 vicAraNA karI, tenA viSe tarka karyA, te badhuM ja 'zAstravacana'ne ane 'zAstranA aidamparya'ne kendramA rAkhIne ja kayuM che. zAstra dvArA samarthana na sAMpaDe evA eka paNa tarkane, te game eTalo zreSTha lAgato hoya toya, te maharSioe mahattva Apela nathI. zAstra-asamarthita tarka to kutarka ja banI rahe, evI emanI spaSTa samajaNa hovI joIe. amArA dvArA rajU thatI vicAraNAomA antima satya ke AkharI mukAma 'zAstravacana' ja hoya che ane haze. zAstranirapekSa rIte bauddhika kSayopazamanI nIpaja samA tarkanI prarUpaNAne zAsanazailI svIkArI zake nahi, evI amArI namra samajaNa che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 anusandhAna-66 AvaraNacitra-paricaya sarasvatIdevInI pratimA . dakSiNa gujarAtamAM prAcIna jhaghaDiyAjI tIrtha che. tyAMnA bhavya jaina mandiramA raGga-maNDapanI bahAra cokImAM nirmita 2 paikI 1 devakulikAmAM A pratimA pratiSThita che. A pratimA UbhI pratimA che, ane te vINApustaka-kamaladhAriNI bhagavatI sarasvatI devInI pratimA che. 12mA zatakanI A pratimAnI AkRti atyanta sohAmaNI, divya, nayana-mano-vallabha che. pratimAnA 2 hAthamAM kamalapuSpo che, jamaNo hAtha varadamudrAmAM che, ane DAbA hAthamAM nAnIevI pothI che. to paga pAse haMsa paNa joI zakAya che. joke tyAM to A pratimAne 'cakrezvarIdevI' tarIke oLakhavAmAM Ave che. 'sarasvatIdevI' hovA chatAM, ane te tarapha dhyAna doravA chatAM, tyAM tenI oLakha badalavA koI taiyAra nathI. tenA para lakhela akSarolekha suvAcya che, ane te A pramANe che : "saM. 1120 mAgha su. 14 zrI pRthvIpAlena kAritA // " svayaMspaSTa A lekhane tyAM A rIteM ukelavAmAM Avyo cha : "1200 varSe, pAleja" // ane A ja pramANe tyAMnA Adhunika zilAlekhomAM teno paricaya paNa AlekhAyelo jovA maLyo che. itihAsa vikRta zI rIte thAya, te A udAharaNathI samajI zakAya tema che. ___ bhavatu. paNa amAre to A varSe A divya sarasvatI-pratimAnAM darzana thavAthI, amArI tIrthayAtrA saphala thaI gaI ! prathama AvaraNa para pratimAnI tasavIra, ane cothA AvaraNa para te pratimAnI palAMThI para utkIrNa lekhAkSaronI tasavIra Apela che.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
_