Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka gopAladAsa jIvAbhAI paTela maMtrI, zrI jana sAhitya prakAzana samiti, amadAvAda mudraka jIvaNajI DAhyAbhAI desAI navajIvana mudraNAlaca, kALupura, amadAvAda deha rUpiyA prathama Atti sana 1930 dvitIya AvRtti sana 1940 prAptisthAna navajIvatA kAryAlaya amadAvAda ane muMbaI 2
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samitra kapUravijayajI mahArAja ane AzramanivAsI bhAI ramaNikalAla modI A pustaka lakhavAnI preraNAnA janmamA Apa baMnenA sAtvika sahakAranI smRtine sAru A pustaka Apa banene arpaNa karu chu Apane sukhalAla
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana paMDita sukhalAlajI saMpAdita tatvArthasUtra graMthanI bIjI AvRtti zrI puMjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha karatAM AnaMda thAya che. paMDita sukhalAlajIe pitAnA vivecanamAM jaina siddhAMtanA badhA muddA evA vistArathI tathA tulanAtmaka rIte rajU karyo che ke, zrI pUMjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha thatA temaja thanArA jaina AgamanA anuvAda mATe e pustaka saheje prAvezika pustakanI garaja sAre. e graMthanI prathama AvRtti gUjarAta purAtattva maMdira graMthAvalImAM gUjarAta vidyApITha dvArA prasiddha thaI hatI. tenI bIjI AvRtti zrI pUjAbhAI jainagraMthamAlAmAM prasiddha karavAnI rajA ApavA mATe gujarAta vidyApIThane AbhAra mAnavo ghaTe che. A AvRtti pahelI AvRttinuM mAtra punarmudraNa nathI. paMDita sukhalAlajIe A pustakanI hiMdI AvRtti vakhate zarUAtanA "paricaya' nAmanA lAMbA upodaghAtamAM keTalAMka carcAspada sthaLAnI bAbatamAM je sudhArA-vadhArA karyA che, te A anuvAdamAM zabdazaH utArI lIdhA che. te mATenI rajA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ khuzIthI ApIne A AvRttine vizeSa samRddha banAvavA devA mATe paMDitajIne A sthaLe AbhAra mAnuM chuM. pahelI AvRtti vakhate je mudraNadera gayA hatA, te A vakhate sudhArI lIdhA chee kahevAnI jarUra nathI. * paraMtu A AvRttinI vizeSatAnu kAraNa judu ja che. tatvArthasUtranI hiMdI AvRttimAM paMDitajIe be mukhya ane Avazyaka umerA karAvyA che. eka te "tatvArthasUtranAM sUtrane pATha anya pAThAtara sAthe alaga tAravI Ape che te; ane bIjo, pustakane aMte pAribhASika zabdanI vistRta sUci joDI che, te. e sUcine kAraNe e graMtha jaina darzana ane AcAranA saMdarbhakASa jevo banI gayA che. te baMne umerA A bIjI AvRttimAM karI lIdhA che. eTale pahelI AvRtti jenI pAse che, tene paNa A bIjI AvRtti saMgharavI upayogI thaI paDaze evuM mAnavuM che. prakAzaka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM. sukhalAlajInuM vaktavya [pahelI AvRttimAMthI] lagabhaga bAra varSa pahelAM huM mArA sahadaya mitra zrI ramaNikalAla maganalAla medI sAthe pUnAmAM hato te vakhate banee maLI sAhityanimINa viSe aneka ame nA vicAra deDAvyA pachI traNa graMtho lakhavAnI spaSTa kalpanA bAMdhI. zvetAMbara, digaMbara bane saMpradAyamAM divase divase vadhatI jatI pAThazALAo, chAtrAlaya ane vidyAlayamAM jainadarzananA zikSaNanI jarUriyAta jema jema vadhAre samajAvA lAgI hatI, tema tema baMne phirakAne mAnya evAM, navI DhabanAM, lokabhASAmAM lakhAyelAM jainadarzanaviSayaka pustakanI mAgaNuM paNa comerathI thavA lAgI hatI. e joI ame nakkI kareluM ke "tatvArtha' ane "sanmatitaka' e be graMthanAM te vivecano karavAM ane tene pariNAme trIjuM pustaka "jaina pAribhASika zabdakoza' e svataMtra lakhavu. amArI A prathama kalpanA pramANe tattvArthanA vivecananuM kAma ame baMnee AgrAmAM AjathI 11 varSa pahelAM zarU karyuM.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 amArI vizALa yeAjanA pramANe ame kAma zarU karyu, ane iSTa sahAyakI AvatA gayA. paNa teo AvI sthira thAya te pahelAM ja eka eka pAchA judI judI dizAmAM pukhIonI peThe vIkharAI gayA ane chevaTe e AgrAnA mALAmAM huM ekale ja rahI gayA. ' tattvArtha''nuM AraMbhela kAya ane bIjA kAryo mArA ekalAthI thavAM zakaya ja na hatAM ane te game te rIte karavAM e nizcaya paNa cUpa besI rahevA de tema na hatA. sacAga ane mitrAnuM AkarSaNu joI huM AgrA cheDI amadAvAda AvyeA. tyAM meM sanmatitanu kAma hAthamAM lIdhu . ane tattvAnAM che cAra sutrA upara AgrAmAM je lakheluM te ema ne ema paDayuM rahyuM. ' bhAvanagaramAM I sa0 1921-22mAM sanmatitarkanuM kAma karatA tyAre vacce vacce tattvArthanuM adhUruM raheluM kAma manamAM Avatu ane mane vyAkula karI mUkatuM, mAnasika sAmagrI chatAM joItA sahAyaka mitrane abhAve me ' tattvArtha' 'nA vivecananI prathama nakkI karela vizALa ceAjanA manamAMthI dUra karI ane teTalA bhAra A kI; paNa e kAmanA nAda chUTayo ja na hatA. tethI tabiyatanA kAraNe jyAre vizrAMti levA bhAvanagaranI pAsenA vAlukaDa gAmamA gaye| tyAre pAchu - tattvArtha'nuM kAma hAthamA lIdhu ane tenI vizALa ceAjanAne TUMkAvI madhyama mAge kAma zarU karyuM. e vizrAMti daramiyAna jude jude sthaLe rahI kaIka lakhyuM. e vakhate lakhAyuM theDhu paNa tenI paddhati manamAM nizcita thaI gaI ane ekale hAthe paNa kAreka lakhI. zakavAnA vizvAsa utpanna thayA.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM te vakhate rahe ane lakhate hatI gUjarAtamAM, pati paNa prathama nakkI karelI TUMkAvI ja hatI, chatAM pUrva saMskAro eka ja sAthe kadI nathI kharI paDatA e mAnasazAstranA niyamathI huM paNa baddha ja hato, eTale AgrAmAM lakhavA dhArela ane zarU karela hiMdI bhASAne saMskAra mArA manamAM kAyama hato, tethI meM te ja bhASAmAM lakhavAnI zarUAta karI hatI be adhyAya hiMdI bhASAmAM lakhAyA-na lakhAyA tyAM te vacce rahela "sanmati'nA kAmanuM cakra pAchu cAluM thayu ane enA vege "tatvArtha'nA kAmane tyAM ja aTakAvyuM, sthUla rIte kAma cAlatuM na dekhAtuM, paNa mana te vizeSa ane vizeSa ja kAma karI rahyuM hatuM. tenuM mUrta rUpa pAchuM be varSa pachI kalakattAmAM rajAnA divasemAM thoDuM siddha thayuM ane cAra adhyA sudhI pahoMcyA. tyAra bAda mAnasika ane zArIrika aneka jAtanAM dabANa vadhatA ja gayAM eTale "tattvArthane hAthamAM levuM kaThaNa thaI paDayuM, ane ema ne ema traNa varSa pAchAM bIjAM ja kAmee lIdhAM I. sa. 1927nA unALAmAM rajA daramiyAna lIbaDI rahevAnuM thayuM tyAre vaLI "tattvArtha hAthamAM AvyuM ane thoDuM kAma AgaLa vadhyuM Ama lagabhaga cha adhyAya sudhI pahoMcyo. paNa mane chevaTe dekhAyuM ke have sanmatitarka'nuM kArya pUrNa karyA pachI ja "tatvArthane hAthamAM levAmAM e kAmane ane mane nyAya maLaze. A nizcayathI sanmatitarkanA kAmane bevaDA vegathI ApavA lAge. paNa ATalA vakhata sudhImAM gUjarAtamAM rahevAthI ane ISTa minA kahevAthI ema lAgyuM hatuM ke pahelA "tatvArtha' gUjarAtImAM bahAra pADavuM. A na saMskAra chUTa na hatuM ane jUnA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 saskAre hiMdI bhASAmAM cha adhyAya jeTaluM lakhAvyuM hatuM. hiMdImAMthI gUjarAtI jAte ja karavuM e zakaya ane iSTa chatAM te mATe vakhata na hateA; bAkInuM gujarAtImAM lakhu` teNe prathama hiMdI lakhela tenuM zuM ? yeAgya anuvAdaka meLavavA e paNa dareka dhAre tema sahelI vAta nathI. A badhI mUMjhavaNa hatI; paNa sadbhAgye ene! aMta AvI gayeA vidvAna ane sahRdaya mitra rasikalAla cheTAlAla parIkhe hiMdIne gujarAtImAM utAryu ane bAkInA cAra adhyAyeA me' gUjarAtImAM ja lakhI nAMkhyA. A rIte lagabhaga agiyAra varSa pahelAM zarU karela sakalpa chevaTe pUrA thayA. pahelAM tattvAtha upara vivecana lakhavAnI kalpanA thaI tyAre te vakhate nakkI karela ceAjanAnI pAchaLa dRSTi e hatI ke saMpUrNa jaina tattvajJAna ane jaina AcAranuM paddhati svarUpa eka ja sthaLe prAmANika rUpamAM enA vikAsakrama pramANe ja lakhAyeluM dareka abhyAsIne sulabha thAya, jaina ane jainetara tattvajJAnanA abhyAsIone naDatI paribhASAbhedanI dIvAla tulanAtmaka varNana dvArA tUTI jAya, ane atyAra sudhImAM bhAratIya dazanAmA ke pazcimIya tattvajJAnA ciMtanAmAM siddha temaja spaSTa thayela mahattvanA muddAo vaDe jaina jJAnakAza samRddha thAya e rIte tattvA'nuM vivecana lakhavu. A dhAraNAmAM tattvArthanI banne phirakAonI kAI paNa eka ja TIkAnA anuvAdane ke sArane avakAza na hatA, emAM badhI TIkAonA dahana uparAMta khIjA paNa mahattvanA jaina graMtheAnA tAraNane sthAna hatuM; paNa jyAre e vizALa yAjanAe madhyama mAnuM rUpa lIdhu tyAre ,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenI pAchaLa daSTi paNa TUMkAI, chatAM meM A madhyamamArgI vivecanapaddhatimAM mukhyapaNe nIcenI bAbato dhyAnamAM rAkhI che: 1. koI paNa eka ja graMthane anuvAda ke sAra nA lakhatAM temaja koI eka ja phirakAnA maMtavyanuM anusaraNa na karatAM je kAMI Aja sudhI jaina tattvajJAnane age vAMcavAvicAravAmAM AvyuM che, tene taTastha bhAve upayoga karI vivecana lakhavuM. 2. mahAvidyAlaya ke kolejanA vidyArthIonI jijJAsAne anukULa Ave tema ja jUnI DhabathI bhaNatA vidyArthIone paNa mAphaka Ave e rIte sAMpradAyika paribhASA kAyama rAkhyA chatAM tene sarala karI pRthakkaraNa karavuM. 3. jyAM ThIka lAge ane jeTaluM ThIka lAge teTalA ja pramANamAM saMvAda rUpe ane bAkInA bhAgamAM saMvAda sivAya ja sIdhI rIte carcA karavI. 4. vivecanamAM sUtrapATha eka ja rAkha ane te paNa bhASyasvIkRta. ane jyAM jyAM mahattvane arthabheda heya tyAM e juduM paDatuM sUtra TAMkI ene artha nIce TippaNImAM Apa. arthadaSTie baMdha bese tevAM eka ke aneka sUtrane sAthe laIne temane artha lakho ane sAthe ja vivecana karavuM. tema karatAM viSaya lAMbe heya te tenA peTAbhAga pADI mathALAo dvArA vaktavyanuM pRthakkaraNa karavuM. 6. bahu prasiddha hoya tyAM ja ane bahu gUMcavADe Ubho na thAya tevI ja rIte jaina paribhASAnI janetara paribhASA sAthe sarakhAmaNI karavI. 7. kaI paNa eka bAbata para kevala tAMbaranA ke kevala digaMbaranAM ke bannenAM maLI aneka maMtavyo hoya tyAM keTaluM ane kahyuM levuM ane kayuM cheDavuM ene nirNaya sUtrakAranA AzayanA najIkapaNuM ane vivecananA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 parimANanI maryAdAne lakSyamAM rAkhI svataMtrapaNe karo ane koI eka ja phirakAne vaza na thatAM jaina tatvajJAnane agara te sUtrakArane ja anusaravuM. ATalI bAbato dhyAnamAM rAkhyA chatAM prastuta vivecanamAM bhASya, tenI vRtti, sarvArthasiddhi ane rAjavArtikanA ja aMzo vizeSapaNe Ave e svAbhAvika che; kAraNa ke e ja prathA mULa sUtranA AtmAne sparza karI spaSTa kare che. temAMye ghaNe sthaLe bhASyanuM ja prAdhAnya meM rAkhyuM che. kAraNa ke jema e jUnuM che tema paNa heI sUtrakAranA Azayane vadhAre sparzanAruM paNa che. prastuta vivecanamAM prathamanI vizALa janA pramANe sarakhAmaNI karavAmAM nathI AvI tethI e UNapa bahu thoDe aMze dUra karavA ane sarakhAmaNInI pradhAnatAvALI AjakAlanI rasaprada zikSaNapraNAlIne anusaravA sarakhAmaNInuM kArya paricayamAM karyuM che. dekhItI rIte paricayamAM karelI sarakhAmaNI vAMcanArane pramANamAM bahu ja ochI lAgaze e kharuM, paNa bArIkIthI abhyAsa karanArAo joI zakaze ke e eTale aMze nAnI lAge che teTalI ja te vadhAre vicAraNIya che. paricayamAM karAtI sarakhAmaNImAM lAMbI lAMbI vigate ane hakIkatone sthAna na ja hoya tethI sarakhAmaNanA mukhya muddAo pahelAM tAravI pachI saMbhavita bAbato vaidika ane bauddha darzana sAthe sarakhAvavAmAM AvI che ane vigate vicArI javA mATe te te darzananA graMthonAM sthaLe meTe bhAge sUcita kayI che. AthI abhyAsIne potAnI buddhi ajamAvavAne
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya 1. tattvArthasUtrakAra ucAsvAti janmavaMza ane vidyAvaza ema vaza e prakAranA che. jyAre kAInA janmanA itihAsa vicAravAnA hoya che, tyAre tenI sAthe leAhIne saMbaMdha dharAvatI tenA pitA, pitAmaha, prapitAmaha, putra, pautra, prapautra Adi paraparAnA vicAra karavA paDe che; ane jyAre kAI vidyA - zAstrane itihAsa jANavAnA hAya che, tyAre te zAstranA racanAra sAthe vidyAnA saMbaMdha dharAvanAra guru, guru, tathA ziSya, praziSya Adi guruziSya bhAvavALI paraparAnA vicAra Ave che. 1. A e vaze A paraparA ane Aya sAhityamAM hajAro varSa thayAM jANItA che. janmavaMza' arthAt cAnisaba'dha pradhAnapaNe gRhasthAzramasApekSa che, ane vidyAvaMza" arthAt vidyAsabaMdha pradhAnapaNe gurupara parAsApekSa che. A bane vAno ullekha pANinIyavyAkaraNasUtramA tA spaSTa che ja, vidyAyoninuMvadheyo yug" 4, rU, 774 pALinIyasUtra. eTale AvA be vazanI spaSTa kalpanA pANinIyathI paNa bahu ja jUnI che. 66 ta 1 }
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArtha' e bhAratIya dArzanika vidyAnI jaina zAkhAnuM eka zAstra che tethI tenA ItihAsamAM vidyAvaMzane itihAsa Ave che. tatvArthamAM je vidyA tenA kartAe samAvI che, te temaNe pUrva guruparaMparAthI meLavI che ane tene vizeSa upayogI banAvavAnA hetuthI pitAnI daSTi pramANe amuka rUpamAM gaThavI che, temaja temaNe e vidyAnuM tattvArtha zAstramAM je svarUpa goThavyuM, te ja svarUpa kAMI AgaLa kAyama nathI rahyuM. tenA abhyAsIo ane tenA TIkAkAree pitApitAnI zakti pramANe potapotAnA samayamAM cAlatI vicAradhArAomAMthI keTaluMka laI e vidyAmAM sudhAre, vadhAro, puravaNI ane vikAsa karyo che; tethI prastuta paricayamAM tatvArtha ane tenA kartA uparAMta tatvArthanA vaMzavelArUpe vistarelI TIkAo temaja te TIkAonA kartAono paNa paricaya karAvavo prApta thAya che. tAdhigamazAstranA praNetA jaina saMpradAyanA badhA phirakAone pahelethI Aja sudhI eka sarakhA mAnya che. digaMbare temane potAnI zAkhAmAM thayelA ane tAMbare temane potAnI zAkhAmAM thayelA bhAnatA AvyA che. digaMbara paraMparAmAM e umAsvAmI" ane "umAsvAti' e nAmathI jANItA che; jyAre zvetAMbara paraMparAmAM phakta "umAsvAti e nAma jANItu che. badhA ja digaMbare atyAre emane tattvArthazAstranA praNetA umAsvAtine kuMdakuMdanA ziSya tarIke mAne che ane zvetAMbaremAM paNa thoDI ghaNuM evI saMbhAvanA 1. juo "svAmI samatabhadra pR0 14thI AgaLa, 2. "AyamahAgirestu ziSyo bahula-balissaho yamalabhrAtarau tatra - - - - -
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhAya che ke, prajJApanA sUtranA katI zyAmAcAryanA guru hAritagotrIya "svAti' e ja tatvArthasUtranA praNetA umAsvAti che. A baMne prakAranI mAnyatAo pramANabhUta AdhAra vinAnI heI, pAchaLathI pracalita thayelI jaNAya che; kAraNa ke dazamA saikA pahelAMnA keI paNa vizvasta digabarIya graMtha, padAvalI ke zilAlekha AdimAM e ullekha jovAmAM nathI Avyo ke jemAM umAsvAtine tatvArthasUtranA racanAra kahyA hoya, ane te ja umAsvAtine kuMdakuMdanA ziSya paNa kahyA heya. AvI matalabavALA je ulekho digaMbara sAhityamAM - - - - - - -- balissahasya ziSya: svAtiH, tattvArthAdayo pranthAstu tatkRtA eva saMbhAvyante / tacchiSyaH zyAmAcAryaH prajJApanAkRt zrIvIrAt ssttspttydhiza (26) mA !"--masAgarIya likhita paDhAvalI. 1. zravaNa belTelanA je je zilAlekhemAM umAsvAtine tatvArthanA racayitA ane kudaka danA ziSya kahyA che, te badhA ja zilAlekhe agiyAramA saikA pachInA che. juo "jenazilAlekha saMgraha" [mANekalAla pAnAcaMda graMthamAlA prakAzita) lekha naM. 40, 42, 43, 147, 50 ane 108 nadidhanI "paTTAvalI" paNa bahu ja apUrNa ane aitihAsika tathya vinAnI heI, tenA upara pUra AdhAra rAkhI zakAya tema nathI. vaLI te bahu prAcIna paNa nathI, ema 50 jugalakizorajIe potAnI parIkSAmAM siddha karyuM che. juo "svAmI samaMtabhadra" pR0 114 thI. tethI e ane enA jevI bIjI paTTAvalIomAM maLatA ulekhane paNa bIjA vizvasta pramANunA AdhAra sivAya etihAsika mAnI zakAya nahi.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAra sudhImAM levAmA AvyA che, te badhA ja dazamA- agiyAramA saikA pachInA che, ane temane jUne vizvasta AdhAra kAMI paNa dekhAtuM nathI. khAsa vicAravA jevI bAbata te e che ke, pAMcamAthI navamA sikA sudhImAM thayelA tattvArthasUtranA prasiddha ane mahAna digaMbarIya vyAkhyAkAroe potapotAnI vyAkhyAmAM kyAya paNa tattvArthasUtrane umAsvAtinuM raceluM spaSTapaNe kahyuM nathI, ane e umAsvAtine digaMbarIya, tAbarIya ke taTastha tarIke jaNAvyA ja nathI. jo ke zvetAMbarIya sAhityamAM AThamA saikAnA graMthamAM tatvArthasUtra vAcaka umAsvAtiracita hevAnA vizvasta ullekha maLe che ane e graMthakAranI daSTimAM umAsvAti zvetAMbarIya heya ema lAge che, paNa salamA, sattaramA saikAnI dharmasAgaranI tapAgacchanI paTTAvalI bAda karIe, te koI betAbarIya graMtha ke paTTAvalI AdimAM tattvArthasUtrapraNetA vAcaka umAsvAti, zyAmAcAryanA guru che e nirdeza sudhdhAM jaNAtuM nathI. vAcaka umAsvAtinI pitAnI ja racelI pitAnA kuLa ane gurunI paraMparAne darzAvatI jarA paNa saMdeha vinAnI tatvArthasUtranI prazasti Aja sudhI kAyama hovA chatAM, temanA " tattvArthazAstrakartAraM gRdhrapicchopalakSitam / vande gaNIndrasaMjAtamumAsvAmimunIzvaram" // A ane A matalabanA bI gApa digaMbarIya avataraNe koI paNa vizvasta ane jUnA AdhAra vinAnA che, tethI temane paNa chevaTanA AdhAra tarIke mUkI zakAya nahi. 1. vizeSa khulAsA mATe juo A paricayane aMte "puravaNI." 2. juo A paricayamAM AgaLa pA. 20 upara nodha naM. 1.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 guruziSyabhAva paratve agara teA geAtra paratve ATalI bhramaNA krama cAlI haze, e eka Azraya kAraka krAyaDe che. paNa jyAre pUrva kAlIna 'sAMpradAyika vyAmAha ane aitihAsika dRSTinA abhAva tarapha dhyAna jAya che, tyAre e kAyaDA ukelAI jAya che. vAcaka umAsvAtinA itihAsa viSe emaNe pAte ja racelI nAnakaDI zI prazasti e eka ja sAcu' sAdhana che. temanA nAmanI sAthe joDAyelI khIjI ghaNI hakIkatA ane sauMpradAyanI paraparAmAM cAlI Ave che, paNa te badhI hajI parIkSaNIya heAI, temane akSarazaH vaLagI rahI zakAya nahi. temanI e TUMkI prazasti ane tenA sAra A pramANe cheH tr 'vAcakamukhyasya zivapriyaH prakAzayazasa praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandikSamaNasyaikAdazAGgavidaH // 1 // vAcanayA ca mahAvAcakakSamaNa muNDapAdaziSyasya / ziSyeNa vAcakAcAryamUlanAmnaH prathitakIrteH // 2 // nyagrodhikAprasUtena viharatA puravare kusumanAmni | kaumISaNinA svAtitanayena vAtsIsutenArthyam // 3 // advacanaM samyaggurukameNAgataM samupadhArya / dukhArte ca durAgamavihatamatiM lokamavalokya // 4 // idamucairnAgaravAcakena sattvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // yastattvAdhigamAkhyaM jJAsyati ca kariSyate ca tatrotam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM prApsyatyacireNa paramArtham " // 6 // 1. jemake digaMbaromA gRkapiccha, Adi tathA zvetAMbarAmAM pAMcaso graMtha racanAra Adi.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jemanA dIkSAguru agiyAra aMganA dhAraka "ghoSanaMdI" kSamaNa hatA, ane praguru arthAta gurUnA guru vAcakamukhya zivazrI" hatA; vAcanAthI eTale vidyAgrahaNanI dRSTie jemanA guru mUla'nAmaka vAcakAcArya ane praguru mahAvAcaka "muMDapAda' kSamaNa hatA; jeo gAtre "kaubhISaNi" hatA; jeo "svAti pitA ane vAlmI' mAtAnA putra hatA; jemane janma nyobikAmAM thayo hato, jeo "uracanAgara ' zAkhAnA hatA, te umAsvAti vAcake gurupara parAthI prApta thayela zreSTha 1. uccanagara zAkhAnuM prAkRta karanAra evuM nAma maLe che. A zAkhA kaI gAma ke zaheranA nAma uparathI prasiddha thaI haze ema to cokhkhuM dekhAya che. e gAma kayuM nagara e nakkI karavuM kaThaNa che hiMdustAnanA aneka bhAgemA nagara nAmanA, ke jene cheDe nagara nAma hoya evA nAmanA aneka zahero ane gAma che. vaDanagara e gujarAtanuM jUnuM ane jANItuM zahera che. vaDane artha moTuM ane moTuM eTale kadAca UMcuM evA paNuM artha thAya. vaLI vaDanagara e nAma paNa kaI pUrva dezanA te agara tenA jevA nAmanA zahera uparathI, gujarAtamAM levAmAM AvyuM che, evI paNa vidvAnanI kalpanA che. eTale uccanAgara zAkhAne vaDanagara sAthe ja saMbaMdha che ema bhAra daI kahI na zakAya. uparAMta je kALamAM uccanAgara' zAkhA uddabhavI, te kALamA vaDanagara hatu ke nahi, ane hatu to tenI sAthe janene saMbadha keTaluM hatuM, e paNa vicAravAnI bAbata che. unAgara zAkhAnAM uddabhavasamayane jainAcAryone mukhya vihAra gaMgA jamunA taraka hovAnA pramANe maLe che. tethI vaDanagara sAthe uccanAgara zAkhAne saMba dha hovAnI kalpanA sabaLa nathI rahetI. kaniMgahAma A viSe lakhe che ke, "A bhaulika nAma uttarapazcima prAMtanA atyAranA bulaMda zaheramAM AvelA UMcAnagara nAmanA kilA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AhaMta upadezane barAbara dhAraNa karI, temaja tuccha zAse vaDe haNAyela buddhivALA ane dukhita lene joIne, prANIonI anukaMpAthI prerAI A spaSTatAvALuM "tatvArthAdhigama" nAmanuM zAstra vihAra karatAM karatAM "kusumapura" (pATaliputra) nAmanA mahAnagaramAM racyuM. je A tatvArthazAstrane jANaze, ane temAM kaheluM AcaraNe, te mAnAmaka paramArthane jaladI meLavaze." A prazastimAM aitihAsika hakIkata sUcavanAra mukhya cha muddA che. 1. dIkSAguru ane dIkSAgurunuM nAma ane dIkSAgurunI gyatA, 2. vidyAguru ane vidyAmagurunuM nAma, 3. gotra, pitA ane mAtAnuM nAma, 4. janmasthAnanuM ane graMtharacanA sthAnanuM nAma, 5. zAkhA ane padavInuM sUcana, 6. graMthakartA ane graMthanuM nAma. je prazastine sAra upara Apyo che, ane je atyAre bhASyanA aMtamAM maLI Ave che, te prazasti umAsvAtinI pitAnI racelI nathI ema mAnavAne kazuM ja kAraNa nathI. che. harmana jekebI jevA vicArake paNa e prazastine umAsvAtinI ja mAne che. tethI emAM je hakIkata noMdhAyelI che, tene ja yathArtha mAnI, te uparathI vAcaka umAsvAti viSenI sAthe maLatuM Ave che." juo, Arkiyolojikala sarve opha iDiyA riporTa velyuma 14, pR0 147 nAgatpattinA nibaMdhamAM rA, rA. mAnazaMkara nAgara zabdane saMbaMdha darzAvatA aneka nagara nAmanA gAmano ullekha kare che, eTale e paNa vicAranI sAmagrImAM Ave che. juo, "chaThThI gujarAtI sAhitya pariSadane riporTa: 1. juo tatvArthasavanA temanA jamanA anuvAdane upadudhAta
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ digaMbara, zvetAMbara paraMparAmAM cAlI AvatI mAnyatAone khulAso karavo e atyAre rAjamArga che. upara tAravela cha muddAo paikI pahele ane bIje muddo kuMdakuMda sAthenA digaMbarasaMmata umAsvAtinA saMbaMdhane khe pADe che. kuMdakuMdanAM maLI AvatAM aneka nAmeAmAM evuM eke nAma nathI je umAsvAtie darzAvela pitAnA vidyAguru ane dIkSAgurunAM nAmeAmAM AvatuM hoya. eTale kuMdakuMnne umAsvAti sAthe vidyA agara dIkSAnI bAbatamAM guruziSyabhAva saMbaMdha hatA, e kalpanAne sthAna ja nathI. temaja ukta prazastimAM umAsvAti vAcakaparaMparAmAM thavAnuM ane uccanAgarazAkhAmAM thavAnuM spaSTa kathana che, jyAre kuMdakuMda nadisaMghamAM thavAnI digaMbara mAnyatA che; ane uccanAgaranAmanI koI zAkhA digaMbara saMpradAyamAM thaI gaI hoya ema adyApi jANavAmAM AvyuM nathI. tethI digaMbara paraMparAmAM kuMdakuMdanA ziSya tarIke manAyelA umAsvAti je kharekhara aitihAsika vyakti hoya, te paNa teoe tatvArthIdhigamazAstra racyuM hatuM e mAnyatA ja vizvasta AdhAra vinAnI he I pAchaLathI badhAyelI hoya tema lAge che. ukta muddAomAM trIjo muddo svAbhAcArya sAthenA umAsvAtinA saMbaMdhanI zvetAMbarIya saMbhAvanAne khetI pAke 1. juo, svAmI samatabhadra pR. 158thI. temaja juo A paricaya ane puravaNa'. 2. juo, A paricaya" pAna 3, noMdha 1 tathA A paricayane ane "puravaNuM.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ che; kAraNa ke vAcaka umAsvAti pitAne kaubhISaNi kahI potAnuM kaubhISaNa gotra sUcave che, jyAre zyAmAcAryanA guru tarIke padAvalImAM dAkhala thayela "svAti" "hArita gotranA varNana vAyela che. vaLI tattvArthanA praNetA umAsvAti vAcakavaMzamAM thayelA hovAnuM ukta prazasti spaSTa kahe che, jyAre cAmAcArya ke temanA guru tarIke nirdezAyela svAti nAma sAthe vAcakavaMzasUcaka keI vizeSaNa paTTAvalImAM dekhAtuM nathI. A pramANe ukta prazasti eka bAju digaMbara ane zvetAMbara paraMparAmAM cAlatI brAMta kalpanAonuM nirasana kare che, ane bIjI bAju te graMthakartAne Traka chatAM sAce itihAsa pUro pADe che. vAcaka umAsvAtinA samaya viSe ukta prazastimAM kaze ja nirdeza nathI, temaja samayanuM cokkasa nirdhAraNa karI Ape tevuM bIjuM paNa koI sAdhana hajI prApta samaya thayu nathI AvI sthitimAM paNa e viSe kAMIka vicAra karavA mATe traNa bAbane ahIM upayoga karavAmAM Ave che. 1. zAkhAnirdeza, 2. jUnAmAM jUnA TIkAkAre samaya, ane 3. anya dArzanika graMthonI sarakhAmaNuM. 1. prazastimAM je "nizANA' ne nirdeza che, te zAkhA kyAre nIkaLI e nizcayapUrvaka kahevuM kaThaNa che, chatAM kapasUtranI sthavirAvalimAM "3aaaa' zAkhA Ave 1. "cinu sAruM ja veri ciMra mArA -naMdisUtranI sthavirAvalI pUruM ja,
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 che e zAkhA AryazAMtizreNikathI nIkaLelI che. AryazAMti zreNika AryasahastIthI cothI peDhIe Ave che. AryasahastInA ziSya susthita supratibaddha ane temanA ziSya dina, dinA ziSya dina ane dine ziSya zAMtizreNika noMdhAyela che. zAtizreNika e AryavAnA guru je AryasiMhagiri, temane gussAI thAya; eTale teo AryajanI pahelI peDhImAM Ave che. AryasahastIne svargavAsasamaya vIrAta ra91 ane vajane svargavAsa samaya vIrata pa84 noMdhAyelo maLe che, eTale suharatInA svargavAsasamayathI vajanA svargavAsa samaya sudhInAM 293 varSamAM pAMca peDhIo maLI Ave che. A rIte sarerAza ekaeka peDhIno sATha varSa kALa letAM suhastIthI cothI peDhIe thanAra zAMtizreNikane prAraMbhakALa lagabhaga vIrAta 471 ne Ave. A vakhata daramiyAna ke ceDuM AgaLa pAchaLa zAMtizreNikathI uccanAgarI zAkhA nIkaLI haze. vAcaka umAsvAti, zAMtizreNikanI ja uccanAgara zAkhAmAM thayA che ema mAnI laIe, ane e zAkhA nIkaLyAne upara aTakaLa karela samaya svIkArI AgaLa cAlIe, to paNa e kahevuM kaThaNa che ke, vAcaka umAsvAti e zAkhA nIkaLyA pachI kyAre thayA? kAraNa ke pitAnA dIkSAguru ane vidyAgurunAM je nAme prazastimAM temaNe 1. "therehiMto NaM ajasatiseNiehito mADarasaguttehiMto etya gaM 3rAnA sANA nirAyA"! mULa kalpasUtrasthavirAvali, pR. 55 AryazAtipreNikanI pUrva paraMparA jANavA mATe ethI AgaLanAM kalpasUtra'nA pAnAM juo.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 ApyAM che, temAMnuM eke kalpasUtranI sthavirAvalimAM ke ocha kAI tevI paTTAvalImAM AvatuM nathI. eTale umAsvAtinA samaya viSe sthavirAvalinA AdhAre kAMI kahevuM heAya te vadhAremAM vadhAre eTaluM ja kahI zakAya ke, teo vIrAT 471 arthAt vikrama saMvatanA prArabanI lagabhaga kyAreka thayA che, te pahelAM nahi AthI vizeSa mAhitI atyAre adhakAramAM che. 2. e aMdhArAmAM taddana A prakAza nAkhe evuM eka kiraNa tattvArthasUtra uparanA jUnA TIkAkAranA samayanuM che; je umAsvAtinA samayanI anizcita uttarasImAne maryAdita kare che. svApaNa manAtA bhASyane aAda karIe, te tattvArthasUtra upara je sIdhI TIkAe atyAre maLe che, te badhImAM pUjyapAdanI - 'sarvAM siddhi jUnI che. pUjyapAdanA samaya vidvAnee vikramane pAMcame chaThThI sakA nidhAyA che; eTale sUtrakAra vAcaka umAsvAti vikramanA pAMcamA saikA pahelAM kyAreka thayA che, ema kahI zakAya. uparanI vicArasaraNI pramANe vAcaka umAsvAtinA vahelAmAM vahelA samaya vikramane pahele saiA ane meDAmAM mATe samaya vikrama pachI trIjo-ceAthe saikA Ave che. A traNaso-cArase varSanA gALAmAMthI ja umAsvAtine nizcita samaya zeAdhavAnuM kAma bAkI rahe che. 3. samaya viSenI A sabhAvanAmAM ane bhAvI zeAdhamAM upayAgI thAya evI keTalIka vadhu vigatA, je temanA tattvA sUtra ane bhASya sAthe dazanAMtara temaja jaina AgamanI sarakhAmaNI mAMthI kUlita thAya che, te paNu ahIM ApavAmAM Ave che. e vigate samayanA ceAkkasa niya adhavAmAM sIdhI rIte
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAre sahAyaka thaI zake tema nathI. chatAM je bIjA sabaLa pramANe maLI Ave, te e vigatene kImatI upayoga thavA viSe te kazI ja zaMkA nathI. atyAre te e vigate paNa ApaNane umAsvAtinA upara aTakaLela samaya tarapha ja laI jAya che. 1. jaina Agama "uttarAdhyayana' e kaNAdanAM sUtre pahelAMnuM hoya evI saMbhAvanA paraMparAthI ane bIjI rIte rahe che. kaNAdanAM sUtro IsavIsana pUrve pahelA sikAnAM bahudhA manAya che. jenA Agamene AdhAre racAyelAM tatvArthasUtrAmAM - traNa sUtro evAM che ke, jemAM uttarAdhyayananI chAyA uparAMta kaNadasUtronuM sArazya dekhAya che. e traNa sutrAmAM paheluM dravyanA, bIjuM guNane ane trIjuM kALanA lakSaNa paratve che. uttarAdhyayananA adhya. 28, gAmAM dravyanuM lakSaNa, "jumo ra"--ALAnAmAtrayo dama 1 arthAta je guNene Azraya te dravya,' eTaluM ja che. kaNAda dravyanA lakSaNamAM guNa uparAMta kriyA ane samAyikAraNatAne dAkhala karI kahe che ke, "riyApuNavatta samavacivANamiti vyiA " -1, 1,5 arthAta je kriyAvALuM, guNavALuM temaja samavAyI kAraNa haiya, te dravya che.' vAcaka umAsvAti uttarAdhyayanakathita guNapada kAyama rAkhI, kaNAdanA sUtramAM dekhAtA kriyAzabdanI jagyAe jainaparaMparAprasiddha paryAya zabda mUkI, dravyanuM lakSaNa AMdhe che ke, "pacave vya" 1, rUpa athIta je guNa tathA paryAyavALuM hoya te dravya. uttarAdhyayananA adhya. 28, gA. 6 mAM guNanuM lakSaNa, "UAravarNima guor_gvecAbitA junA 1 arthAta je eka
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyanA Azrita hoya te guNa, eTaluM ja che. kaNadanA guNalakSaNamAM vizeSa umere dekhAya che. te kahe che ke, "dravyAzravyaguNavAn saMyogavibhAgeSvakAraNamanapeza iti guNalakSaNam" 1, 1, 165 athata badravyane Azrita, nirguNa, ane sAgavibhAgamAM apekSa chatAM je kAraNa na thAya, te guNa umA svAtinA guNalakSaNamAM uttarAdhyayananA guNalakSaNa uparAMta kaNAdanA guNalakSaNamAMne eka nirguNa e aMza che te kahe che ke, "cAyA nir Tre" , 60 arthAta "je dravyanA Azrita ane nirguNa hoya te guNa.' uttarAdhyayananA adhya0 28, gA. 10 mAM kAlanuM lakSaNa "vattAchaLa pA"-vartanAtraNa vAra arthAta "vartanA te kAlanuM svarUpa. eTaluM ja che. kadanA kAlalakSaNamAM vartana pada te nathI ja, paNa bIjA zabdo sAthe apara ane para zabda dekhAya che. "mira yuSira kSimiti zAritti" 2, 2, 6. umAsvAtita kAlalakSaNamAM vartana : pada uparAMta je bIjA pada dekhAya che, temAM paratva ane aparatva e be zabdo paNa che. jemake "vanA dinAka ricA paratvAparatve ca kAlasya" 5, 22 / upara ApelAM dravya, guNa ane kAlanAM lakSaNavALA tatvArthanAM traNa sUtrane uttarAdhyayana sivAya kaMI jUnA zvetAMbarIya jaina Agama aMgane uttarAdhyayana jeTaluM ja zAbdika AdhAra hoya ema adyApi jovAmAM nathI AvyuM; paraMtu vikramanA pahelA-bIjA saikAmAM thayelA manAtA kuMdakuMdanAM prAkRta vacane sAthe svArthanAM saMskRta sUtronuM kyAMka pUrNa sAdasya che ane kayAMka bahu ja DuM che. zvetAMbarIya sutra
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAThamAM dravyanAM lakSaNavALAM be ja sUtro che: "kavidhrauvyazu sA" 121. "gupacavat saca" 5, rUchA e be uparAMta dravyanA lakSaNa para eka trIjuM sUtra digaMbarIya sUtrapAThamAM cheH "sat triphaLama" 1, ra1. A traNe digaMbarIya sUtrapAThamAMnAM sUtre kuMdakuMdanA "paMcAstikAyanI nIcenI prAkRta gAthAmAM pUrNapaNe vivAmAna cheH "davvaM salakkhaNiya uppAdavvayadhuvattasaMjutta / guNapajjayAsayaM vA jaM taM bhaNNati savvaNhU" // 10 // A uparAMta kuMdakuMdanA prasiddha graMtha sAthe tatvArthasUtronuM je zAbdika ane vastugata mahattvanuM sAdasya che, te Akasmika to nathI ja, 1 . upalabdha vegasutranA racayitA pataMjali manAya che. vyAkaraNa mahAbhASyanA katI pata jali ja pegasUtrakAra che ke bIjA keI pataMjali, e viSe Aje kAMI nizcaya nathI. je mahAbhASyakAra ane rogasUtrakAra pataMjali eka haya, te coga vikramanI pUrve pahelA bIjA saikAnA che, ema kahI zakAya. gasutranuM vyAsabhASya kyAranuM che, te paNa nizcita nathI; chatAM vikramanA trIjA saikAthI prAcIna hoya ema mAnavAne kAraNa nathI. yegasutro ane temanA bhASya sAthe tatvArthanAM sUtre ane temanA bhASyanuM zAbdika temaja Arthika sAdasya ghaNuM che ane AkarSaka paNa che; chatAM e bemAMthI keI eka upara 1. AnA vizeSa vistAra mATe juo mAru lakheluM hindI 'cogadarzana, prastAvanA putra para thI.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 bIjAnI asara che ema khAtarIthI kahevuM zakaya nathI. kAraNu ke, tattvArthInAM sUtra ane bhASyane yAgadarzanathI prAcIna evA jaina aMga graMthAnA vArasA maLelA che; temaja yeAgasUtra ane temanA bhASyane jUnI sAMkhya, yAga temaja bauddha Adi paraMparAAne vArasA maLelA spaSTa lAge che; tema chatAM tattvArthanA bhASyamAM eka sthaLa evuM che ke, je jaina aga graMthAmAM atyAre upalabdha nathI, ane cegasUtranA bhASyamAM che. pahelAM nirmita thayeluM AyuSa echuM paNa thaI zake arthAt vacce tUTI paNa jAya ane tUTI na paNa zake, evI carcA jaina aMga prathAmAM che. paNa e carcAmAM AyuSa tUTI zakavAnA pakSanI upapatti karavA mATe bhInA kapUDA ane sUkA ghAsanA dAkhalA aga grantheAmAM nathI. tattvAnA bhASyamAM e ja cAMne prasaMge e mane dAkhalA apAyelA che, je cegasUtranA bhASyamAM paNa che. A dAkhalAmAM khUkhI e che ke, ane bhASyanuM zAbdika sAdRzya paNa ghaNuM che. ahIM' eka vizeSatA che ane te e ke, yeAgasUtranA bhASyamAM nahi evA gaNitaviSayaka trInge dAkhazeA tattvA sUtranA bhASyamAM che. ane bhASyanA pATha kramazaH A pramANe che: tattvArthasUtra ... zeSA manuSyAstiryagyonijAH sopakramA nirupkrmaacaapavAyuonavavarcAyulsa avanti / ... apavartanaM shiighrmntrmuhuurtaasvamAjopayoga: soDavavartananimittam / . . . saMtaLAshidhnvt / yathA hi saMhatasya zuSkasyApi tRNarAzeravayavazaH krameNa dadyamAnasya cireNa dAho bhavati tasyaiva zithilaprakIrNApacitasya sarvato yugapadAdI pitasya $6
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvyAM che, e savAla vicAravA jevuM che. temAM pahelo ullekha jainamata pramANe narakabhUmionI saMkhyA batAvatAM bauhasammata saMkhyAnuM khaMDana karavA mATe Ave che te A pramANe-"pi = tannAnArIcA ahevu joSAturvasaTTecA gvakhata ucazcaNitAH" tatvArthabhASya, a3, sU0 1. bIjo ullekha pulanuM janamata pramANe lakSaNa batAvatAM bauddhasammata pula zabdanA arthanuM nirAkaraNa karatAM Avela che. "puniti 2 tAntarIyA nIvAna mApa". a. 5, sU0 23nuM utthAna bhASya. umAsvAtinA pUrvavartI jainAcAryoe saMskRta bhASAmAM lakhavAnI zakti keLavI na hatI, ane te bhASAmAM lakhavAne praghAta zarU karyo na hata, te umAsvati yogyatA ATalI saraLa ane prasanna saMskRta zailImAM prAkRtaparibhASAmAM rUDha sAMpradAyika vicArene ATalI saphaLatApUrvaka gUMthI zakyA heta ke nahi, e eka 1. ahIM eka bAbata khAsa noMdhavA jevI che te e ke, umAsvAti bauddhasammata pudgala" zabdanA "cha" arthane mAnya na rAkhatA hoya tema tenA matAMtara tarIke ullekha karI pachI ja. jainazAstra pudgala zabdane ze artha mAne che e sUtramAM batAve paraMtu bhagavatIsUtra zataka 8, udezaka 1 ane za0 20, ubha "pudgala" zabdane "cha" artha varNavAyele dekhAya bhagavatImAM varNavAyelo pugala zabdane jIva artha jaina, 22 | varNavAyA che ema mAnIe, te umAsvAtie e mAM lagabhaga matarUpe kema amAnya rAkhyA haze, e savAlmASya" bIjAdarNimA bhagavatImAne pudugala zabdane jIva mAMnI eka kati ja haze ? tatvArthabhASyamAM che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 savAla ja che, chatAM atyAra sudhImAM upalabdha samagra jaina vADmayane itihAsa te ema ja kahe che ke, umAsvAti ja jainAcAImAM prathama saskRta lekhaka che, temanA graMtheAnI prasanna, saMkSipta ane zuddha zailI temanA saskRta bhASA uparanA prabhutvanI sAkSI pUre che. jaina AgamamAM AvatI jJAna, jJeya, AcAra, bhUMgALa, khagALa Adine lagatI bAbateAnA saMgraha je saMkSepathI temaNe tattvArthAdhigamasUtramAM karyAM che, te temanA vAcakavaCzamAM thavAnI ane vAcakapadanI yathAtAnI sAkSI pUre che. temanI tattvAnA prArabhanI kArikAe ane bIjI padyakRtio sUcave che ke, temeM gadyanI peThe padmanA paNa prAMjala lekhaka hatA. temanAM sabhA maMtranuM khArIka avalekina temanA jaina Agama sabaMdhI sagrAhI abhyAsa uparAMta vaizeSika, nyAya, yAga ane bauddha Adi dAnika sAhityanA temanA abhyAsanI pratIti karAve che. tattvA bhASya(1, 5, 2, 15)mAM DhAMkelAM vyAkaraNanAM sUtreA emanA pANinIya vyAkaraNanA abhyAsanI paNa sAkSI pUre che. jo ke temanI pAMcasAgraMthanA kartA tarIke prasiddhi zvetAMbara sapradAyamAM che, ane atyAre keTalAka graMthA temanI kRti tarIke jANItA che; chatAM e viSe Aje khAtarI lAyaka kAMI paNa kahevAnu sAdhana nathI. evI sthitimAM 1. jabudvIpasamAsaprakaraNa, pUjAprakaraNa, zrAvakraprApti, kSetravicAra, prazamarati, siddhasena peAtAnI vRttimAM [7, 10, pR. 78, 5, 2] temanA zaucaprakaraNa', nAmanA graMthano ullekha kare che, je atyAre upalabdha nathI.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa "prazamarati nI bhASA ane vicArasaraNuM e graMtha umAsvAtikartaka hovAnuM mAnavAne lalacAve che. - umAsvAti pitAne vAcaka kahe che, eno artha "pUrvavita karI prathamathI ja zvetAMbarAcAryo umAsvAtine "pUrvavitA' 1 vRttikAra siddhasena prazamaratine bhASyakAranI ja kRti tarIke sUcave che jemake-cataH rAma ( 208) anenaivoprmaannurprdesho, varNAdiguNeSu bhjniiyH|" " vAcakena tvetadeva varsayA prazamara (aa 80) pAta" -5, 6 tathA 9, 6nI bhASyavRtti. siddhasena bhAkhyakAra tema ja sUtrakArane eka to samaje ja che. jemake, " tamUtravirAmajhiyojAyuM "- 9, 22, 50 rapa3 " iti zrImadahapravacane tattvArthAdhigame umAsvAtivAcakopajJasUtrabhASye bhASyAnusAriNyAM ca TIkAyAM siddhasenagaNiviracitAyAM anagArAgAridharmaprarUpakaH saptamo'dhyAyaH / " - tanvArthabhASyanA sAtamA adhyAyanI TIkAnI pupikA. prazamarati" prakaraNanI 12mmI kArikA "bhAvArtha Ada" kahIne nizIthacUrNimA udarelI che. e cUNinA praNetA jinadAsa mahattarane samaya vi0ne AThamo sake emaNe potAnI naMdisUtranI cUNimA jaNAvyA che, e uparathI ema kahI zakAya ke, prazamarati vizeSa prAcIna che. ethI ane upara jaNAvelA kAraNothI e kRti vAcakanI hoya te nA nahi 2. pUrve cauda hovAnuM samavAyAMga Adi AgamamAM varNana che. te "daSTivAda" nAmanA bAramA aMgano pAMcamo bhAga hatAM e paNa ullekha che. pUrvazrata eTale bhagavAna mahAvIre sauthI pahelAM Apela upadeza, evI cAlu paraMparAgata mAnyatA che. pazcimIya vidvAnonI e viSe kalpanA evI che ke, bha0 pArzvanAthanI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 tarIke oLakhatA AvyA che. diga'khara paraparAmAM paNa temane 'zrutavajiddezIya' kalA che. emanA tattvArtha' graMtha emanA agiyAra agaviSayaka zrutajJAnanI tA pratIti karAvI ja rahyo che. eTale eTalI ceAgyatA viSe kazA ja saMdeha nathI. emaNe peAtAne vArasAmAM maLela AhutazrutanA badhA padArthInA saMgrahara tattvArthamAM karyo che; eka paNa mahattvanI dekhAtI khAkhata temaNe vaNuko cheDhI nathI. tethI ja A hemacadra saMgrahakAra tarIke umAsvAtinuM sthAna sarvotkRSTa AMke che. e ja yAgyatAne lIdhe temanA tattvArthanI vyAkhyA karavA badhA ja zvetAMbara, hiMga khara AcAryo prerAyelA che. para parAnuM je pUrvakAlIna zruta bha. mahAvIrane agara temanA ziSyAne maLyuM, te pUzruta. A zruta krame krame bha. mahAvIranA upadmiSTa zrutamAM ja maLI gayuM, ane tenA ja eka bhAga tarIke gaNAyuM. jee bha. mahAvIranI dvAdazAgInA dhAraka hatA, teo e pUrva zrutane tA jANatA ja hoya. kaThe rAkhavAnA pradhAta ane khIjA kAraNAne lIdhe krame krame pUrvazruta nAza pAmyuM, ane Aje phakta pUrvagatagAthArUpe nAmamAtrathI zeSa raheluM neAdhAyeluM maLe che. 1 nagara tAlukAnA eka hiMga'khara zilAlekha na0 46mA temane * zrutakevalidezIya ' hyA che. jemake, it " tattvArthasUtra kartAramumAsvAtimunIzvaram / 3 27 zrutakevalidezIya vaMde'haM guNamandiram // 2. tattvAmA vaNu vAyelA viSayAnuM mULa jANavA mATe jI 70 AtmArAmajI sa'pAdita 'tattvA sUtra jainAgamasamanvaya '. "komACAtti saMgrahItAH siddhahema, 2, 2, 39. 39 -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 digabarA vAcaka umAsvAtine peAtAnI paraparAnA mAnI temanI kRti tarIke mAtra tattvA sUtrane ja svIkAre che, jyAre zvetAMbarA temane peAtAnI paraparAmAM thayelA mAne che ane temanI kRti tarIke tattvArthaMsUtra uparAMta bhASyane svIkAre che. Ama hAvAthI prazna e thAya che ke, umAsvAti digambara paraparAmAM thayelA che, ke zvetAMbara para'parAmAM thayelA che, ke e ethI kAI judI ja paraparAmAM thayelA che ? A praznane nikAla bhASyanA kanI parIkSA ane prazastinI satyatAnI parIkSAthI jevA AvI zake, tevA khIjA eka sAdhanathI AvI zake tema atyAre lAgatuM nathI; tethI ukta bhASya umAsvAtinI kRti che ke anyanI, tema ja tenA aMtamAM ApelI prazasti yathAya che, kalpita che, kru pAchaLathI prakSipta che, e savAla cavA prApta thAya che. bhASyanA prAraMbhamAM je 31 kArikAo che, te jo kta mULa sUtraracanAnA uddeza jAvavA pUratI heAI, mULa paraMparA 1. A sivAya bhASyanA aMtamAM prazasti pahelAM 32 anuSTupa chaMdyanA pado che. e padmonI vyAkhyA bhASyanI upalabdha ane vyAkhyAmAM che ja ane vyAkhyAkAro e padyone bhASyanAM samajIne ja te upara lakhe che. emAMnA 8mA padane umAsvAtika mAnI A haribhadre peAtAnA zAstravArtAsamuccaya 'mAM 692 mA padma tarIke udyuta karyuM che. eTale AThamA saikAmA zvetAMbara AcAye bhASyane nirvivAdapaNe snApanna mAnatA e nakkI che. . A paTTone pUjyapAde zarUAtanI kArikAnI peThe aDI ja dIdhA che, tema chatAM pUjyapAdanA anugAmI akala"ke pAchAM peAtAnA * rAjavAntika 'nA aMtamAM te paTTo lIdhAM hoya tema lAge che; kAraNa ke
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtragraMthane ja lakSI lakhAyelI bhAse che; temaja bhASyanA aMtamAM rahelI prazasti paNa mULa sUtrakAranI mAnavAmAM kAMI khAsa asaMgati nathI. tema chatAMya e prazna UbhuM ja rahe che ke, je bhASyakAra sUtrakArathI bhinna hoya, ane temanI sAme sUtrakAranI racelI kArikAo tathA prazasti hoya, te teo pite potAnA bhASyanA prAraMbhamAM ane aMtamAM kAMI ne kAMI maMgala, prazasti jevuM lakhyA vinA rahe kharA? vaLI emaNe pitA taraphathI Adi ke aMtamAM kazuM ja nathI lakhyuM ema mAnI laIe teye, eka savAla rahe ja che ke, bhASyakAre jema sUtranuM vivaraNa karyuM, tema sUtrakAranI kArikAo ane prazastigraMthanuM vivaraNa kema na karyuM? zuM teo satragraMthanI vyAkhyA kare ane tenA Adi tathA aMtanA gaMbhIra manahara ane mahatvapUrNa bhAganI vyAkhyA karavI cheDI de, ema bane kharuM? A savAla ApaNane evI nizcita mAnyatA upara laI jAya che ke, bhASyakAra sUtrakArathI bhinna nathI ane tethI ja temaNe bhASya lakhatI vakhate zarUAtamAM pitAnA sUtragraMthane lakSI kArikAo racI temaja mUkI, ane aMtamAM sUtra temaja mudrita rAjavArtikane aMte te pavo jovAmAM Ave che. digabarAcArya amRtacaMdra paNa pitAnA "tatvArthasAra mA e ja padyo naMbaranA thoDAka pheraphAra sAthe lIdhA che. A atanAM pavo uparAMta bhASyamAM vacce vacce mAre " " ityAdi vize sAthe ane kAMIka kazA ja nirdeza vinA keTalAMka pachI Ave che. e padya bhASyanA kartAnA ja che ke bIjA koInA che, e jANavAnuM kAMI vizvasta sAdhana nathI. paNa bhASA ane racanA jetA te padya bhASyakAranA ja hevAne saMbhava vizeSa lAge che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhASya banenA kartA tarIke pitAne jaNAvanArI pitAnI prazasti lakhI che. A uparAMta nIcenI be dalIlo ApaNane sUtrakAra ane bhASyakAranuM ekatva mAnavA prere cheH 1. zarUAtanI kArikAomAM ane keTaleka sthaLe bhASyamAM "kahIzuM' evA arthamAM "vAmi', "vAma:' vagere prathama puruSane nirdeza che ane e nirdezamAM karelI pratijJA pramANe pAchuM sUtramAM ja kahevAmAM AvyuM che; tethI sUtra ane bhASya banene ekanI kRti mAnavA viSe saMdeha rahetuM nathI. 2. pahethI TheTha sudhInuM bhASya joI jatAM eka vAta mana para hase che ane te e ke, kaI paNa sthaLe sUtrane artha karavAmAM zabdanI kheMcatANa thayelI nathI, kyA sUtrane artha karavAmAM saMdigdhapaNuM agara te vikalpa karavAmAM nathI AvyA, temaja sUtranI bIjI koI vyAkhyA manamAM sAme rAkhIne sUtrane artha karavAmAM nathI Avyo, ane kyAM paNa sUtrano pAThabheda avalaMbavAmAM nathI Avyo. A vastu sUtra ane bhASya ekakaka hevAnI cirakAlIna mAnyatAne sAcI karAve che. jyAM mULa ane TIkAnA kartA 1. "tattvArthAdhigamAkhyaM bartha saMgrahaM laghugrantham / vAmi ziSyahimimarA " 22 - " narte ca mokSamArgAvatopadezo'sti jagati kRtsne'smin / tamAkSarImati mokSanA pravAmi" rU . 2. guNAnuM cApato vImA-5, 37nuM bhASya, AgaLanuM sUtra 5, 40. "navidhimAMca te paratAdrasyAma"-5, 22nuM bhASya, AgaLanuM sUtra 5, 42.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ judA hoya, tyAM tatvajJAnaviSayaka pratiSThita temaja aneka saMpradAyamAM mAnya thayelA graMthamAM uparanA jevI vastusthiti hatI nathI. dAkhalA tarIke vaidikadarzanamAM pratiSThita "brahmasUtra" graMthane che. je tenA ja kartA pite vyAkhyAkAra heta, te tenAM bhASyomAM Aje je zabdanI kheMcatANa, arthanA vikalpa ane arthanuM saMdigdhapaNuM temaja sUtranA pAThabheda dekhAya che, te kadI na hatA. e ja rIte tatvArthasUtranA praNetAe ja je sarvArthasiddhi, "rAjavArtika" ane "okavArtika' Adi kAI vyAkhyA lakhI hota, te temAM je arthanI kheMcatANa, zabdanuM macaravApaNuM, adhyAhAra arthanuM saMdigdhapaNuM ane pAThabheda dekhAya che, te kadI ja na hota. A vastu nizcita rIte ekakaka mULa ane TIkA hoya tevA graMthe jovAthI barAbara samajI zakAya tevI che. ATalI carcA mULa ane bhASyanA katI eka hevAnI mAnyatAnI nizcita bhUmikA upara ApaNane lAvI mUke che. 2 mULa ane bhASyanA kartA eka ja che e nizcaya teo 1. dAkhalA tarIke juo savArthasiddhi-"mArA rUti vA paatthH|"-2, 53 / " athavA ekAdaza jine na santIti vAkyazeSaH vAlvanI loparzatvA sUtrA -1, 11 ane "ni kena siddhiH 1 avedatvena tribhyo vA vedebhyaH siddhirbhAvato na dravyataH, dravyataH puliGgenaiva athavA nigranthaliGgena sagranthalijhena vA siddhirbhuutpUrvanacApekSA "- 10, 1 / 2. upalabdha saMskRta vADmaya jatAM mULAkAre ja mULa sutra upara bhASya lakhyuM hoya evA A prathama dAkhalo che.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 kaI paraMparAnA hatA e praznanA nikAla ANuvAmAM bahu upayeAgI che. umAsvAti digaMbara para parAnA na ja hatA evI khAtarI karavA mATe nIcenI lIdhe basa che (1) prazastimAM sUcavela uccanAgara zAkhA agara te nAgarazAkhA kayAre paNa digaMbara sapradAyamAM thayAnuM eka paNa pramANa nathI. (2) sUtramAM. prathama kahyA pramANe bAra svargInuM bhASyamAM varSoMna che, te mAnyatA digaMbara saMpradAyane iSTa nathI. 'kALa' e kAI ne mate vAstavika dravya che evuM sUtra (5, 38) 'ane bhASyanuM varNana digaMbarIya pakSa(5,39)thI viruddha che. devaLImAM (9,11) agiyAra parISaha heAvAnI sUtra ane bhASyagata sIdhI mAnyatA tathA pulAka Adi nigraMthImAM dravyaliMganA vikalpanI ane siddhamAM liMgadvAranuM bhASyagata vaktavya digaMbara para parAthI UlaTuM che. ' 1. juo 4, 3 ane 4, 20 tathA tenuM bhASya. 1. juo 4, 19nI 'sarvArthasiddhi para'tu jainajagata varSa 5, eka mA pR0 12 upara pragaDha thayelA lekhathI mAma thAya che ke, diga'kharIya prAcIna graMthAmAM mAra 5 (sva) hovAnuM kathana che. A ja khAra kapa sALa svarUpe varNavAyA che. tethI mULa khAranI ja sakhyA hatI, ane pachIthI ja kAI kALe sALanI sakhyA digabarIya prathAmAM AvI che. 7. sarakhAvA 9, 42 ane 10, 7nA bhASyane te ja sUtrAnI 'sarvArthasiddhi' sAthe, ahI' e prazna thaze ke, 10, 9 nI sarvAM siddhimAM' liMga ane tIrthaM dvAranI vicAraNA prasaMge jainadRSTine kha'dha ese evA bhASyanA vaktavyane badathI tene sthAne rUDha rkiMga kharIcatvASaka atha karavAmAM ALyA che; to pachI 9, 47 nI sarvArthasiddhimAM pulAka
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 (3) bhASyamAM je kaivalImAM kevala uparAMta bIjA upayAga mAnavA na mAnavAnI judI judI mAnyatAe (1,31) che, te kAI paNa gi bharIya graMthamAM dekhAtI nathI, ane zvetAMbarIya prathAmAM che. ukta lIyeA vAcaka umAsvAtine digambara para parAnA nathI ema sAbita kare, teAye e tA jovAnuM bAkI ja rahe che ke, te kaI paraparAnA hatA? nIcenI dalIyA temane zvetAMbara paraparAnA hovAnI tarapha laI jAya cheH 1. prazastimAM jaNAvelI uththanAgarI zAkhA hatAMrIya paTTAvalImAM che. 2. amuka viSayaparatve matabheda ke viSa atAvyA chatAM paNa kAI evA prAcIna ke arvAcIna zvetAMbara AcAya nathI ke jemaNe diga'bara AcArcInI peThe bhASyane amAnya rAkhyu hAya 3. umAsvAtinI kRti tarIke mAnavAmAM zaMkAne bhAgye ja avakAza che evA prazamaratira graMthamAM muninA vajrapAtranuM AdimA liMgadvAranA vicAra karatA tema kema nathI karyuM, ane rUDha digaMbarIcatvathI viruddha jatA bhASyanA vaktavyane akSarazaH prema levAmA AvyuM che? AnA uttara e ja lAge che ke, siddhamAM liMgadvAranI vicAraNAmA parivartana karI zakAya tevuM hatu, mATe bhASya cheDI parivartana kyuM". paNa pulAka 'AdimA kevyaliMganA vicAra prasaMge bIjuM kAMI parivartana zakya hatuM nahi, tethI bhASyanuM ja vaktavya akSarazaH rAkhyu. je kAI paNa rIte parivartana zakya jaNAyu hAta, tA pUjyapAda nahi tA chevaTe aklaka paNa e parivartana karata. 1. jue A 'paricaya', pR. 5 ane 8, 2 juo zlAka na'0 135 thI.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra8 vyavasthita nirUpaNa jovAmA Ave che, jene zvetAMbara paraMparA nirvivAdapaNe svIkAre che. 4. umAsvAtinA vAcakavaMzane ullekha ane te ja vaMzamAM thayela anya AcAryonuM varNana zvetAMbarIya paTTAvalIo, pannavaNa, ane naMdinI sthavirAvalImAM che. A dalIle vAcaka umAsvAtine zvetAMbara paraparAnA manAve che ane atyAra sudhInA samagra zvetAMbara AcAryo temane pitAnI ja paraMparAnA prathamathI mAnatA AvyA che. vAcaka umAsvAti tAMbara paraMparAmAM thayA che, digabaramAM nahIM, evuM mAruM pitAnuM maMtavya adhika vAcana-ciMtana bAda atyAra sudhImAM daDha thayuM che. A maMtavyane vizeSa spaSTa karavA sAru digaMbara zvetAMbara vaccenA bheda viSayaka ItihAsanA keTalAka prazno upara prakAza nAkhavo jarUrI che. prathama prazna e che ke, Aje je digaMbara zvetAMbara vaccenA bheda ke virodha viSaya gruta tathA AcAra jovAmAM Ave che, tenuM prAcIna mULa kyAM sudhI maLe che, tathA te prAcIna mULa mukhyatve zI bAbatamAM hatuM. bIjo prazna e che ke, baMne phirakAone samAnarUpe mAnya evuM suta hatuM ke nahIM, ane hatuM te kyAM sudhI te samAna mAnyatAne viSaya rahyuM, ane kyArathI temAM matabheda dAkhala thaye, tathA te matabhedanA atima phalasvarUpa ekabIjAne paraspara pUrNarUpe amAnya evA zrutabhedanuM nimaNi kyAre thayuM? vIja paNa aMtima prazna e che ke, umAsvAti pati kaI paraMparAnA AcAranuM pAlana karatA hatA, tathA temaNe je zrutane AdhAra rAkhIne tattvArthanI racanA karI, te zrata ukta bane phirakAone pUrNapaNe samAnabhAvathI mAnya hatuM, ke koI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka phirakane ja pUrNarUpe mAnya, paraMtu bIjA rikAne pUrNa rUpe amAnya hatuM? 1. je kAMI etihAsika sAmagrI atyAre maLe che, tenAthI nirvivAda rIte eTaluM spaSTa mAlUma paDe che ke, bhagavAna mahAvIra pArthApatyanI paraMparAmAM thayA hatA, ane temaNe zithila athavA madhyama tyAgamArgamA pitAnA utkaTa tyAgamArga bhaya vyaktitva dvArA navIna jIvana reDavuM. zarUAtamAM virodha temaja udAsInatA rAkhanArA aneka pArthasaMtAnika sAdhu-zrAvaka bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM AvI maLyA. bhagavAna mahAvIre potAnI nAyakacita udAra paraMtu tAtvikadaSTithI pitAnA zAsanamAM te bane daLAnuM sthAna nizcita karyuM, jemAMnuM eka bilakula nagnajIvI tathA utkaTa vihArI hatuM, ane bIjuM 1. AcArAMgasUtra,178, - 2. kAlAsavesiyapura (bhagavatI 1, 9), kezI (uttarAdhyayana 23), udakapeDhAlaputra(sUtrakRtAga 2,7), gAge (bhagavatI 9, 32) ityAdi vizeSa mATe juo "utthAna mahAvIrAMka" pU0 58, keTalAka pApatyoe te paMcamahAvrata ane pratikramaNa sahita nagnatvane paNa svIkAra karyo, e ullekha Aja sudhI agamAM surakSita che. dAkhalA tarIke bhagavatI 1, 9 3. AcArAMgamAM sacela ane acela ema baMne prakAranA munionuM varNana che. acela muninA varNana mATe prathama mRtaka dhanA. chaThThA adhyAyananA 183mA sUtrathI AgaLanAM sUtra jevAM joIe; ane sacela muninA vastra viSayaka AcAra mATe dvitIya zrutarakapanuM * pAMcamuM adhyayana jevuM joIe. tathA sacela muni ane acela muni e ane mehane kevI rIte jIte e bAbatanA recaka varNana mATe juo AcArAMga 1, 8
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 * 1 bilakula nagna nahIM evuM madhyamamArgI paNa hatuM. e baMne daLAmAM bilakula nagna rahevA ke na rahevAnA viSayamAM tathA khIjA keTalAka AcArAnA viSayamAM bheda hatA, tA paNa bhagavAnanA vyaktitvane kAraNe te virAdhanuM rUpa dhAraNa karI zako nahi. uttama ane madhyama tyAgamAnA e prAcIna samanvayamAM ja vamAna diga'bara zvetAMbarenA bhedanuM mULa che. e prAcIna samayamAM jaina paraparAmAM digaMbara zvetAMbara evA zabda na hatA tA paNu AcArabheda sUcavanArA nagna, acela ( utta. 23, 17, 29) jinakalpika, pANipratigraha (kalpasUtra 9, 28), pANipAtra vagere zabda utkaTa tyAgavALA daLane mATe; tathA samela, pratigrahadhArI, (kalpasUtra 9, 31), sthavirakalpa (kalpasUtra 9, 63) vagere zabda sama tyAgavALA daLane mATe maLI Ave che. 2. e e daLAmAM AcAraviSayaka bheda hAvA chatAM bhagavAnanA zAsananA mukhya prANarUpa zrutanI bAbatamAM kAMI bheda na hatA; ane daLa khAra aMgarUpe manAtA tatkAlIna zrutane samAna bhAve svIkAratAM hatAM. AcAraviSayaka kAIka bheda, ane zrutaviSayaka pUrNa abhedanI A sthiti taratamabhAvathI bhagavAna bAda Azare dADhase| varSa sudhI rahI. eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke, A daramyAna paNa mane daLanA aneka yAgya AcAryae te zrutanA AdhArathI nAnAmeATA graMtha racyA hatA. temane sAmAnyarUpe aMte daLanA anugAmI tathA vizeSarUpe te te graMthanA racayitAnA ziSyagaNu svIkAratA hatA, tathA pAtapeAtAnA guru-pragurunI kRti samajIne tenA para vizeSa 1. jIe uttarAdhyayana a 23, 1
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 iti / " pAsakavyavartinAsAnA" + area 2mAM je gaMdhahastIne nAme avataraNe maLe che, te badhAM je avataraNe kAMceka jarA paNa parivartana vinA ja ane eka "yA tu bhavasthakevalino dvividhasya sayogA'yogabhedasya siddhasya vA darzanamohanIyasaptakakSayAdapAyasadvyakSayAcodapAdi sA sAdiraparyavasAnA iti" / 'tapAvyakRti' 5. 56, 50 27. . "yadAha gandhahastI-bhavasthakevalino dvividhasya sayogAyogamedasya siddhasya vA darzanamohanIyasaptakakSayAvibhUtA samyagdRSTiH sAdiraparyavasAnA iti / " nati ', 50 88 di0. "tatra yA'pAyasadvyavartinI ' zreNikAdInAM sadvyApagage ca bhavati apAyasahacAriNI sA sAdisaparyavasAnA" tapAsAvyatti' 50 5, 50 27. ___ " yaduktaM gandhahastinA-tatra yA'pAyasadvyavartinI apAyomatijJAnAzaH sadvyANi-zuddhasamyaktvadalikAni tadvartinI zreNikAdInAM ca sadvyApagame bhavatsapAyasahacAriNI sA sAdisaparyavasAnA iti|" ' ti', 50 88 di0. "prANApAnAvazcAsaniHzvAsakriyAlakSaNo" 'tapArthamAdhyatti' 50 161, 5. 03 "yadAha gandhahastI-prANApAnau ucchAsaniHzvAsau iti / ". 'dharmasatti ' (bhasyaniri) 50 42, 502 "ata eva ca medaH pradezAnAmavayavAnAM ca, ye na jAtucid . vastuvyatirekeNopalabhyante te pradezAH ye tu vizakalitAH parikalita-, mUrtayaH prajJApathamavataranti te'vayavA iti / " 'daimAdhyatti', 50 328, 5.0 2. __ " yadyapyavayavapradezayogandhahastyAdiSu medo'sti"-'yAdAbharI', pR. 63, AI.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 hu ja thADA parivartana sAthe ane krAMyeka bhAvasAmya sAthe siMhasaranA praziSya ane bhAvAmInA ziSya siddhasenanI tattvA - bhASya uparanI vRttimAM maLe che. A uparathI eTaluM nirvivAdapaNe siddha thAya che ke, gadhahastI cAlu mAnyatA pramANe siddhasena divAkara nahi paNa upalabdha tattvArthaM bhASyanI vRttinA racayitA bhAsvAmInA ziSya siddhasena ja che. nAmanI samAnatAthI ane prakAMDavAdI tarIke ane kuzaLa granthakAra tarIke prasiddhi pAmela siddhasena divAkara jagadhahastI saMbhavI zake evI saMbhAvanAmAMthI u. yazevijayaLanI divAkara mATe gaMdhahastI vizeSaNa vAparavAnI bhrAMti janmI heAya, evA saMbhava che. uparanI lIlA uparathI ApaNe spaSTa joI zakIe chIe ke, zvetAMbara paraparAmAM prasiddha gaMdhahastI e tattvA sUtranA bhASyanI upalabdha vistIrNe vRttinA racanAra siddhasena ja che. A uparathI ApaNane nizcita rUpe ema mAnavAne kAraNa maLe che ke, sanmatinA TIkAkAra dazamA saikAnA abhayadeve peAtAnI TIkAmAM e sthaLe gaMdhahastIpada vAparI temanI 1. sanmatinA mIjA kADhanI prathamagAthAnI vyAkhyAnI samAptimA TIkAkAra abhayadeve tattvArthanA prathama adhyAyanAM 9, 10, 11 ane 12 ema cAra sutrA DhAMkelAM che ane tyAM e sUtrAnI vyAkhyA viSe gaMdhahastInI bhalAmaNa karatAM te jaNAve che ke, "asya ca sUtrasamUhasya vyAkhyA gandhahastipramRtibhirvihiteti na pradazyate" 30 55, 540 24. e ja pramANe tRtIyakAnI 44mI gAthAmAM AvelA hetuvAda pUrvanI vyAkhyA ApatA temaNe " sabhyona jJAnavAritrANi molamAoN: " A sUtra mUkI te mATe paNa lakhyuM che ke, " tathA gandhahastipramRtibhirvikrAntamiti neha pradarzyate vistarabhayAt " - 50 651, 50 20, *
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ racela tatvArtha vyAkhyA joI levAnI sUcanA karI che, te . gaMdhahastI bIjA keI nahi paNa upalabdha bhASyavRttinA racanAra ukta siMhasena ja che. eTale sanmatiTIkAmAM abhayadeve tavArtha u5ranI je gaMdhahastIkRta vyAkhyA joI levAnI bhalAmaNa karI che, te vyAkhyA mATe have naSTa ke anupalabdha sAhitya tarapha najara doDAvavAnI jarUra nathI. A ja anusaMdhAnamAM e paNa mAnavuM prApta thAya che ke, navamA dasamA sikAnA graMthakAra zIlAke pitAnI AcArAMgasUtra uparanI TIkAmAM je "gaMdhahastita vivaraNane ullekha karyo che, te vivaraNa paNa tatvArthabhASyanI vRttinA racayitA siddhasenanuM ja hevuM joIe. kAraNa ke, bahu ja thoDuM aMtara dharAvatA zIlAMka ane abhayadeva e banne bhinna bhinna AcAryo mATe gadhahastIpada vApare e saMbhavita nathI, ane abhayadeva jevA bahuzruta vidvAne jana AgamAM prathama pada dharAvatA AcArAMga- . . sUtranI pitAnI najIkamAM ja pUrve thaI gayelA zIlAMkarinI racelI TIkA jeI na hoya e paNa kalpavuM kaThaNa che. vaLI zIlAMke, pite ja pitAnI TIkAomAM jyAM jyAM siddhasena divAkarakRta sanmatinI gAthAo uddata karI che, tyAM koI paNa 1. juo A0 zrIjinavijayajasaMpAdita takalpanA prastAvanA pU19, tathA pariziSTa, zIlAMkAcArya vize vadhAre vigata." 2. "rAtrapariNAvivAtivaduha ja jAtimA" tathA zastraparijJAvivaraNamatibahugahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimitrairvRNomi tato'hamavaziSTam " // - AcArAgaTIkA 50 1 tathA 82nI zarUAta.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 sthaLe gaMdhahastIpada vApayu nathI, eTale zIlAMkanA gaMdhahastI pazu divAkara nathI e khulluM che. uparanI vicArasaraNIne AdhAre me' daza varSa pahelAM je ni karyo hanA, tenuM sa`pUrNa rIte samartha ka ullikhita prAcIna pramANu paNa have maLI gayuM che, ke je haribhadrIya adhUrI vRttinA pUraka yazAbhadrasUrinA ziSye lakhyuM che. te A pramANe cheH " sUriyazobhadrasya (hi) ziSyeNa samuddhRtA svabodhArtham / tattvArthasya hi TIkA jaDakAyArjanA dhRtA yAtyAM nRdhRtA // (0 caDunovRttAntyAU) 5 1 kk haribhadrAcAryeNArabdhA vivRtArdhaSaDadhyAyAMzca / pUjyaH punaruddhRteyaM tattvArthArddhasya TIkAntyA // 2 // iti // etaduktaM bhavati - haribhadrAcAryeNArdhaSaNNAmadhyAyAnAmAdyAnAM TIkA kRtA, bhagavatA tu gaMdhahastinA siddhasenena navyA kRtA tattvArthaTIkA navyairvAdasthAnairvyAkulA, tasyA eva zeSa uddhRtazcAcAryeNa ( zeSaM mayA ) svabodhArtham / sAtyantagurvI ca DupaDupikA niSpannetyalam " pR0 521 / tattvA bhASya upara zvetAMbarAcAryAMnI racelI e AkhI vRttio atyAre maLe che. temAM eka mATI che ane bIjI tethI nAnI che. mATI vRttinA racanAra siddhasena siddhasena e ja ahIM prastuta che. e siddhasena dinnagaNuinA ziSya si'hasUranA ziSya bhAsvAmInA ziSya hatA, e vAta emanI bhASyavRttine aMte ApelI prazasti uparathI siddha che. gaMdhahastInI vicAraNA 1. jue A gra'thanI pahelI AvRtti, * paricaya ' pA. 36 40.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMge upara ApelI dalIlethI ApaNe e paNa jANya ke, gadhahastI e prastuta siddhasena ja che. eTale bIjuM kaI khAsa pramANa na maLe tyAM sudhI, temanI be kRtio mAnavA viSe zaMkA rahetI nathIH eka te AcArAMgavivaraNa je anupalabdha che, ane bIjI tattvArthabhASyanI upalabdha meTI vRtti. emanuM "gadhahastI' nAma koNe ane kema pADyuM, te viSe phakta kalpanA ja karI zakAya. emaNe pote te pitAnI prazastimAM gadhahastI 56 ceryuM nathI. tethI ema lAge che ke, jema sAmAnya rIte badhA mATe bane che tema, temanA mATe paNa banyuM tevuM joIe. eTale ke, temanA kaI ziSya ke bhakta anugAmIe temane gaMdhahastI tarIke prasiddha karyo hoya. ema karavAnuM kAraNa e lAge che ke, prastuta siddhasena saiddhAMtika hatA ane AgamanuM vizALa jJAna dharAvavA uparAMta Agamaviruddha temane jaNAtI game tevI tarkasiddha bAbatanuM paNa bahu ja AvezapUrvaka khaMDana karatA, ane siddhAMta pakSanuM sthApana karatA. A vAta temanI tArkika viruktI kahuka carcA jevAthI vadhAre saMbhavita lAge che. vaLI temaNe tattvArthabhASya upara je vRtti lakhI che, te aDhAra hajAra ekapramANa heI tyAra sudhImAM racAyelI tasvArthabhASya uparanI badhI ja vyAkhyAomAM kadAca moTI haze. ane je rAjavArtika tathA kavArtikanA pahelAM ja emanI vRtti racAI haze, te ema paNa kahevuM joIe ke, tAvArthasUtra uparanI tyAra sudhImAM hayAta badhI ja zvetAMbarIya digabarIya vyAkhyAomAM e siddhasenanI ja vRtti maTI haze. A meTI vRtti ane temAM karavAmAM Avela AgamanuM samarthana joI, temanA koI ziSya ke bhakta anugAmIe temanI hayAtImAM
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 agara temanI pachI temane mATe gaMdhahastI' vizeSaNa vApareluM hoya ema lAge che. temanA samaya viSe cakkasapaNe kahevuM atyAre zakya nathI. tema chatAM teo sAtamA saikA ane navamA saikAnI vacce thayA hovA joIe, e cepyuM che kAraNa ke teo potAnI bhASyavRttimAM vasubaMdhu Adi aneka bauddha vidvAno ullekha kare che. temAM eka sAtamA saikAnA dharmakIrti paNa Ave che. eTale sAtamA saikA pahelAM teo nathI thayA eTale te nakkI thAya che. bIjI bAju navamA saikAnA vidvAna zalAke gadhahastI nAmathI temano ullekha karyo che. eTale teo navamA saikA pahelAM kyAreka thayelA hevA joIe. AThamA-navamA saikAnA vidvAna yAkinIsanuM haribhadranA graMthomAM prastuta siddhasenane lagate ullekha jovAmAM Avyo nathI. ane prastuta siddhasenanI bhASyavRttimAM e haribhadrane agara temanI kRtione ulekha hajI jovAmAM Avyo nathI. tethI vadhAre saMbhavita ema lAge che ke, yAkinI 1. prasiddha bauddha vidvAna vasubaMdhune "niSakahI teo niza cha-tasmAdenaHpadametat vasubandhorAmiSagRddhasya gRddhasyevA'pre "i "jJAttipanya vahuvana" "tatvArthabhASyavRtti pR0 6850 1 tathA 29 nAgArjunaricita dharmasaMgraha pR. 13 mAM AvatA Anata pAMca pApa, jemanuM varNana zIlAMka sUtrakutAganI (pR. 215) TIkAmAM paNa Ape che, temane ullekha paNa siddhasena kare che; bhASyavRtti 50 17. 2. "bhikSuvaradharmakIrtinA'pi virodha uktaH pramANavinizcayAdo" tattvArthabhASyavRtti pR. 397, 50 4 3. juo A paricayamAM pA. 51, noMdha 2.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanu haribhadra ane prastuta siddhasena e banne kAti samakAlIna hAya agara to emanI vacce bahu ja thoDuM aMtara hoya. prazastimAM lakhyA pramANe prastuta siddhasenanA pramu. siMhasUra e je bhalavAdita nayacakranA TIkAkAra siMhari ja heya, te ema kahI zakAya ke, nayacakranI upalabdha siMhariphata TIkA sAtamA saikA lagabhaganI kRti hevI joIe. upara sUcita karelI tatvArthabhASyanI nAnI vRttinA praNetA haribhadra ja ahIM prastuta che. A nAnI vRtti ratalAmastha zrI RSabhadevajI kesarImalajI nAmaka saMsthA - di dvArA prakAzita thaI che. A vRtti kevaLa haribhadrAcAryanI kRti nathI, paraMtu tenI racanAmAM ochAmAM ochA traNa AcAryone hAtha che. temAM eka haribhadra paNa che. A haribhadrane vicAra ahIM prastuta che. zvetAMbara paraMparAmAM haribhadra nAmanA keTalAya AcArya thaI gayA che, temAMthI yAkinIsUnu rUpe prasiddha, seMkaDe graMcanA racayitA A haribhadra ja A nAnI vRttinA racayitA mAnavAmAM Ave che. 1. traNathI vadhAre paNa A vRttinA racayitA hoI zake che. kAraNa ke haribhadra, yazobhadra, ane cazobhadrane ziSya e traNa te nizcita ja che; paraMtu navamA adhyAyanA atanI pupiMkAnA AdhArathI anyanI paNa kalpanA thaI zake che--"rizrI tathaTIvAya haribhadrAcAryaprArabdhAyAM DupaDupikAbhidhAnAyAM tasyAmevAnyakartRkAyAM nvmoswAyaH mAta"] 2. juo muni kalyANavijayajI likhita "dharma saMgrahaNI nI A prastAvanA pR0 2thI.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ maLI AvelAM navA pramANenA AdhAre A vakhate bhAre mata paNa te paraMparAgata mAnyatAnI tarapha ja vaLe che. ane pahelA mArA saMdeha have rahetuM nathI. jo ke zrImAna sAgarAnaMdajIe uparyukta saMsthA dvArA prakAzita te laghuvRttinI prastAvanAmAM AcArya haribhakane ja laghuttinA praNetArUpe karAvyA che to paNa temanI badhI dalIlo samAnarUpe sAdhaka nathI. alabatta, temanI keTalIka dalIlo haribhadranA laghukRttikartava tarapha balavAna sUcana avazya kare che. te laghuvRtti yAkinIsanu haribhanI kRti hevA-na hevA bAbatane mAre pahelAMne sadeha mukhyatayA te vRttinI aMtima samApti karanAra yabhadrasUrinA ziSyanAM nimralikhita vAkyothI ja dUra thaye che. te lakhe che ke, "AcArya haribhadra zarUAtanA sADApAMca adhyAcenI TIkA banAvI, bhagavAna gaMdhahastI siddhasene te navInavAdethI yukta navI ja TIkA racI. bAkIne bhAga temAMthI AcAryo ane meM uddhata karyo." A vAkyonA lekhaka yazabhadranA ziSyanI je bhUla na thatI hoya, te te vAkyothI nIcenI traNa vAta spaSTa jaNAI Ave cheH 1. zarUAtanA sADApAMca apyAnI vRttinA racayitA te samaye haribhadrAcArya ja manAtA hatA; temaNe gaMdhahastInI meTI vRttinI pahelAM ja pitAnI vRtti lakhI hatI, ke je kaI kAraNathI pUrI na thaI zakI. 2. te adhUrI vRttine pUrNa karavAne badale gadhahastIe 1. juo A graMthanI pahelI AvRttinA paricayanuM pA 5. 2. "haribhadravRtti"nI prastAvanAgata 1, 3, 7, ane 8 nabaranI dalIlo.. 3. saMskRta pATha mATe juo A "paricaya" pA para.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bilakula navI vRtti pUrNarUpe lakhI, ane temAM navA dArzanika vAdane adhika sthAna ApyuM, ke je haribhadrIya laghuvRttimAM na hatuM. 3. haribhadranI adhUrI TIkAne bAphIne bhAga guru cazebhadra ane ziSya siddhasenIya vRttimAMthI ja udadhRta karIne pUrNa karyo. upara sucavelA muddAo parathI phalita e thAya che ke, yazobhadra ane temane ziSya bane gaMdhahastI siddhasenanA samakAlIna haze athavA uttarakAlIna; paraMtu temanI sAme gaMdhahastInI moTI vRtti vidyamAna avazya hatI; tathA te evuM paNa mAnatA hatA ke, haribhadranI vRtti adhUrI hovA chatAM gaMdhahastIe tene pUrNa karavAne badale navI ja vRtti racI. cazabharanA ziSyanI lekhanazailIthI eTaluM te spaSTa sUcita thAya che ke, te adhUrI vRttinA racayitA A0 haribhaka, yA te gadhahastInA pUrvakAlIna levA joIe, athavA te samakAlIna; kAraNa ke e spaSTa lakhe che ke, haribhadrIya vRtti pahelethI hatI, ane te apUrNa paNa hatI; te paNa gaMdhahastIe te tene pUrNa na karI, ane navI tathA navInavAdasaMkula vRtti ja lakhI, te adhUrI vRttinA racayitA haribhane siddhasenathI pUrva kAlIna mAnIne athavA samakAlIna mAnIne vicAra karIe te paNa eka ja nirNaya upara pahoMcavuM paDe che ke, te haribhadra cAkinInu ja hoI zake che, bIjA nahIM; kemake vikramIyA navamA saikAmAM gaMdhahastIne samaya nirNita thAya che. te samaye athavA tethI kaMIke pahelAM yAkinInu haribhadra sivAya bIjA koI haribhakane patto itihAsamAMthI maLato nathI. alabata,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 gaMdhahastInA samakAlIna, athavA pUrvakAlIna evA yAkinIsUnuthI bhinna evA haribhajo patto jyAM sudhI na lAge, tyAM sudhI te adhUrI vRttinA racayitA yAkinInu haribhaka ja mAnI zakAya che. A vicArasaraNIthI hu paNa zrImAna sAgarAndra surijIe tAravelA nirNaya upara ja AvI pahoMcyo chuM. paraMtu, temaNe gaMdhahastI siddhasenathI haribhadranI pUrvavartitA batAvanArI je dalIle ApI che, te AbhAsapAtra che. dAkhalA tarIke, temaNe potAnI prastAvanAmAM lakhyuM che ke, jJAnAvaraNIyanI samyakAvArakatAnA maMtavyanuM haribhadra khaMDana karyuM che (pR. 42) paraMtu siddhasene te maMtavyane svIkAryuM che (pR. 57), tethI karIne haribhadra siddhasenathI pUrvavartI che. zrImAna sAgarAnaMdajInuM A kathana haribhadrane siddhasenathI pUrvavata kevI rIte sAbita karI zake che? tenAthI te eTaluM ja siddha thaI zake che ke, jJAnAvaraNayanI samyakatvAvArakatAne haribhadra nirAsa karyo che, paraMtu siddhasene tenuM samarthana karyuM che. A muddA vaDe sAgarajI haribhaLe pUrvavartI batAvavA IcchatA hoya, te temaNe prathama e batAvavuM joItuM hatuM ke, e samyakatvAvArakatAvALe mata, sihase paNa nathI, paraMtu haribhakanA pUrvavartI athavA samakAlIna bIjA keI che. e pramANe zrImAna sAgarAnaMdajInI kuNimAdi AhAranA saMgraha (6-16) vALI dalIla paNa prastuta pauvaparyamAM sAdhaka thatI nathI. samudAyAtha-avayavArtha zabdarahita (adhyAya 6, sU0 16 thI 2nI) bhASyavyAkhyAne haribhakRta mAnI paNa laIe teya, siddhasene je kuNimAdi AhAranA saMgrahanuM nirasana karyuM che, te haribhakRta saMgrahanuM nathI. kAraNa ke, huM AgaLa batAvIza ke, haribhadrakRta vRttine siddhasene joI hoya,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' 59 tevuM saMbhavita nathI. A sthitimAM sAgarajInI e saMgrahanirAsa vALI dalIla paNa haribhadranA pUvartitvane sAbita karI zakatI nathI. A jhadhaDAmAM praznakartI mane paNa pUchI zake che ke, tA tame haribhadra tathA siddhasenanA pauvIpa viSayaka tamArA vicArA khatAve. alakhatta, mArI pAse pazu te pauvApaya nA aMtima niNya karAvanAra kAI sAdhana nathI. tA paNa te saMbaMdhI atyAra sudhInA mArA vicAra tA huM pragaTa karI devA ucita ja samajuM chuM. haribhadranA samaya vikramanA AThame-navamA saikA suni zrita che, e vastu zrImAna jinavijayajIe AkATaSa lIleAthI siddha karI che. nahI ke zrImAna sAgarAna'dajInA kathanAnusAra vikramanA pAMcamA-chaThTho sekreA. je haribhadra sunizcitarUpe vikramanA sAtamA--AThamA saikAnA aneka graMthakArAnA nirdeza kare che, temane kevaLa pAraparika mAnyatAnA AdhAra vaDe pAMcamI zatAdInA kahA devA e paraparAmAM aikAMtika zrahAmAtra che. e pramANe gadhahastI siddhasena paNa vikramIya 8 mA-9 mA saikAmAM thaI gayelA vidvAna akalaMkanA siddhivinizcayane ullekha karavAne kAraNe, tathA 9 mA--10 mA saikAnA vidvAna zIlAMka dvArA nirdiSTa thayA hovAne kAraNe temanA karatAM caDANA paNa pUvartI athavA vaye-dIkSA vRddha hevAne kAraNe vikramIya 8mA mA sakAmAM ja thaI gayelA siddha thAya che, haribhadre kyAMya ga MdhahastI siddhasenanA, athavA gaMdhahastIe haribhadrane kyAMya ullekha karyo hAya, evuM jovAmAM AvyuM 1, jaina sAhitya sazASaka varSa ',, a. 1. 2. juA A paricaya, pA. 51, noMdha 2.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. to paNa tatvArthabhASya uparanI temanI baMnenI vRttiomAM eTaluM badhuM zabda sAmya che ke, prathama dRSTie jenAra ema ja kahe ke, koI eka bIjAnI vRttine saMkSepa yA vistAra karyo che. paraMtu te pachI prazna e thAya che ke, bemAne keI eka, bIjAnI vRttine saMkSepaka yA vistAraka haya, te e pelA bIjAnuM nAma sudhdhAM na le, e jainAcAryone mATe kevI rIte saMbhavI zake? tethI haju sudhI mAre nirNaya e che ke, haribhadra ane gadhahastI bane samakAlIna che; baMnenA samayamAM koI khAsa atara nathI. bhale e baMnemAM vaya ane dIkSA saMbaMdhI cekatva-kanikatva hoya te baMnenI tasvArthabhASya uparanI vRttionuM zabda-sAmya athavA saMkSepa-vistAra eka bIjAnI kRtinA avalokananuM pariNAma nathI, temaja haribhakke nathI gaMdhahastIne lakSyamAM rAkhIne jJAnAvaraNIyanI samyakatAvAraktAnuM khaMDana karyuM, ke nathI gaMdhahastIe haribhane lakSyamAM rAkhIne kuNimAdi AhAranA saMgrahane nirAsa karyo. te baMnee potapitAnI vRttio tasvArthabhASyanI anya pUrvakAlIna TIkAone AdhAra laIne saMkSepa yA vistArathI racI che. baMnenI vRttiomAM dekhAtuM zabdasAmya prAcIna samAnasaMpattimUlaka che. haribhadra dvArA nirasta karavAmAM AveluM jJAnAvaraNayanI samyakatvAvArakatAvALe mata kaI pUrva TIkAkArane haze, athavA jainaparaMparAmAM evI mAnyatA prathamathI pracalita haze, jenuM vizeSa samarthana gaMdhahastIe karyuM haze. te ja pramANe kuNimAdi AhArane saMgraha paNa koI pUrva TIkAkAra hoI zake che, athavA evI mAnyatA pahelethI pracalita haze ke jeno haribhake te svIkAra karyo, paraMtu gaMdhahastIe na karyo. te
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jamAnA mATe evI kalpanA karavI saMgata nathI ke, baMnee pitapatAnI vRtti racatI vakhate ekabIjAnA DAghaNA likhita bhAgane kaI rIte joIne ke sAMbhaLIne ja tenuM khaMDana athavA maMDana karyuM che. e te sunizcita vAta che ke, haribhadra ane gadhahastI pahelAM paNa tatvArthabhASya upara aneka vyAkhyAo hatI, je saMbhavataH pramANamAM nAnI athavA kadAca bahu ja nAnI haze. haribhadra ane gadhahastInI tasvArthabhASya uparanI vyAkhyAzailI pUrvadhArazanya nathI. tethI karIne bhAre mate te baMnenuM adhikAMzamAM samakAlInatva ja saMgata che. je te bemAMthI keI eka vRddha hoya, te te paNa gadhahastI ja hovAnI saMbhAvanA che. aneka samakAlIna temaja samartha vidvAna jana AcAryonI bAbatamAM e jovAmAM AvyuM che ke, eka jaNa bIjAthI paricita hevA chatAM, te bIjAne nAmanirdeza paNa nathI karate. badhA e paNa jovAmAM AvyuM che ke, ga7bheda, maMtavyabheda, AcArabheda AdikAraNethI athavA samAna sAmarthanA abhimAnathI eka jaNa samakAlIna ke pUrvakAlIna bIjAne nAmanirdeza nathI karate. haribhadra ane gaMdhahastInI vacce paNa evuM ja kaI guDha rahasya na hoya, evuM nizcayapUrvaka nathI kahI ? zakAtuM. - ukta bane vRttikAramAMthI bhale koI paNa vRddha hoya, paraMtu eTaluM te avazya jaNAya che ke, haribhakanI vRtti gaMdhahastInI vRttithI pahelAM lakhAI che. e vAta yazabhadranA ziSyanAM upara TakelAM vAkyothI jema sUcita thAya che, tema pravacanasArahAranI vRttinA eka vAkyathI paNa tenuM samarthana
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ thAya che. te vAkyamAM kahevAmAM AvyuM che ke, "tatvArtha sUla TIkAmAM haribhadrasUri paNa kahe che. ahI haribhadranA nAmanI sAthe "tatvArthanI TIkA'mAtra nathI, paraMtu mUlaTIkA' che. "mUlaTIkAnane artha e sivAya bIje kaze na thaI zake ke, te samaye jJAti tatvArthanI badhI TIkAomAM mULa athavA prAcIna TIkA. pravacanasAre ddhAranI vRttinA racayitA pitAnA samaya sudhInI mAnyatA anusAra ema samajatA hatA ke, tattvArthanI badhI TIkAomAM haribhakanI TIkA ja mULa che. te samaye bIjI pUrvavata TIkA- TippaNIonuM astitva rahyuM nahIM haiya, tathA haribhadrIya TIkA ja mULa gaNAtI haze, ane gadhahastInI TIkA tenA pachInI racanA manAtI haze. e mAnyatAne bhrAMta mAnavAnu haju kAMI kAraNa maLyuM nathI. tethI ja haribhadrIya vRttine ja gaMdhahastInI vRttithI pahelAM racAyelI mAnavI yuktisaMgata che. pahelAM racavAmAM AvI haivA chatAM paNa te eka yA bIjA kAraNe gaMdhahastInA jovAmAM AvI nahI hoya, evI kalpanAnuM samarthana mukhyatve e bAbatathI thAya che ke, pAMcamA adhyAyanuM prasiddha sUtra "utpaciyadhrauvyayu hata aa 21 " no je bhASyapATha laIne haribhadra vRtti racI che, te pATha gaMdhahastIe lIdhelA pAThathI bilakula 1. "tA ja tIrthabhUTavAyAM miTUiriH"-g0 rUrU, evuM lakhIne je pATha Apyo che, te haribhadravRttine nathI paNa siddhasenIyavRttine che. paraMtu tethI uparyukta anumAnamAM kaze vAdho Avato nathI. e te emane eka bhrama mAtra che ke, je pAThane te haribhadrIyavRttine samajatA hatA, te tene na hoI siddhasenI vRttine hatA.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhinna che. je gadhahastI aneka sthaLe sUtra tathA bhASyanAM bhinna bhinna pAThAMtarene nirdeza karI, temanI samIkSA kare che, te haribhakadvArA svIkArAyela atyaMta bhinna bhASyapAThane nirdeza paNa na kare, tathA tenI samIkSA karavAnuM paDatuM mUke, e kadI saMbhavita nathI. prastuta carcAthI niSpanna thatA mArA vicArano sAra saMkSepamAM A pramANe che - 1. sADApAMca adhyAyanI adhUrI vRttinA racayitA haribhadra yAkinIsUnu ja hovA joIe. tema ja temanI vRtti tattvArthanI mUlaTIkA manAtI hatI, eTale, te gaMdhahastInI vRtti , karatAM pahelAM racAI haze. 2. haribhadra ane gaMdhahastInI vacce samayanI bAbatamAM kaI khAsa aMtara nathI. vaya athavA dIkSAkRta va-kanikatva bhale hoya, paNa bane che te samakAlIna; tathA vikramanu 8muM 9muM saikuM ja temane jIvanakAla tathA kAryakAla che. 3. haribhadra ane gaMdhahastInI baMne vRttiomAM ekabIjAnA maMtavyanuM je khaMDana mAlUma paDe che, te ekabIjAnI * vRttinA avalokananuM pariNAma hevAne badale, pUrvavata maMtane svIkAra ke asvIkAra mAtra che. 4. haribhadra ane gaMdhahastInI pahelAM paNa tattvArthasUtra tathA tenI upara aneka nAnI nAnI vyAkhyAo hatI, je virala sthAnanI TippaNurUpa paNa haze ane samagra graMtha upara paNa haze, te paNa prAcIna rivAja mujaba saMkSipta ja haze. 5. te prAcIna nAnI nAnI TippaNIonA AdhArathI tathA jaina tatvajJAna ane AcAra viSayaka tyAM sudhImAM pracalita anya vividha maMtavyanA AdhArathI haribhake eka saMgrAhakavRtti
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakhavI zarU karI, ke je pUrI na thaI zakI. gadhahastIe bIjI ja moTI vRtti lakhI ane temAM sthaLe sthaLe dArzanika vAdene samAveza paNa karyo. ukta haribhadra sADApAMca adhyAyanI vRtti racI. tyAra pachI tatvArthabhASyanA AkhA bhAga upara je vRtti che, tenI - racanA be vyaktio dvArA thayelI te cekasa vipu, coma jaNAya che. temAMthI eka yazobhadra nAmanA tathA coma nA AcAryuM che. bIjA temanA ziSya che, jemanA nAmane kaI patto nathI. yazobhadranA te ajJAtanAmaka ziSya dazamA adhyAyanA mAtra aMtima sUtranA bhASya upara vRti lakhI che. tenI pahelAMnA haribhake bAkI rahevA dIdhelA badhA bhASyabhAga upara yazabhakanI vRtti che. A vAta te yazabhadrasUrinA ziSyanAM vacanethI ja spaSTa che. - zvetAMbara paraMparAmAM yazobhadra nAmanA aneka AcArya tathA graMthakAra thayA che. - temAMthI prastuta yazobhadra koNa che, te ajJAta che. prastuta yazobhadra bhASyanI adhurI vRttinA racayitA haribhadanA ziSya hatA, tevuM koI nirNAyaka pramANa nathI. tenI viruddha eTale te kahI zakAya che ke, je prastuta yazobhadra te haribhadranA ziSya hata, te yazabhadrane ziSya ke jeNe vRttinI samApti karI che, tathA jeNe haribhadranI adhUrI vRttine potAnA guru yazabha 1. juo A paricaya, pA. para. 2, juo jaina sAhitya sari rihAra', pariziSTamAM - "cazabhadra".
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrI karI evuM lakhyuM che, te pitAnA gurunA nAmanI sAthe haribhakaziSya vagere kaI vizeSaNa lagAvyA vinA bhAgye ja raheta. astu game te he; paraMtu eTaluM te haju vicAravAnuM rahe che ke, te yazobhadra kayAre thayA, tathA temanI bIjI kRtio che ke nahi? vaLI, te yazobhadra AkharI eka mAtra sUtranI vRtti kema racI na zakyA? tathA te temanA ziSyane kema racavI paDI? tulanA karavAthI jaNAya che ke, yazobhadra tathA temanA ziSyanI bhASyavRtti gadhahastInI vRttinA AdhAre lakhavAmAM AvI che gadhahastInI ane haribhadranI vRttiomAM rahelu zabdasAmya, tathA pArasparika matabhedanuM khaMDana e ane ekabIjAnI vRttinA avalokananuM pariNAma nathI, evuM te mAnavuM paDe che; paraMtu yazobhadranI vRttinI bAbatamAM evuM nathI. kAraNa ke, yazobhadrane ziSya spaSTa lakhe che ke, gaMdhahastIe je navyavRtti racI, temAMthI meM temaja mArA guru yazobhadra AcArye bAkIne bhAga uddhata karyo che. haribhakanA SaDazaka prakaraNa upara vRtti lakhanArA eka yazobhadrasUri thayA che, te ja prastuta yazobhadra che ke bIjA, e paNa eka vicAraNIya prazna che. maLI AvatA vistRta dArzanikavAda nAnI vRttimAM nathI; athavA kathAka che, te bilakula saMkSipta che. adhika dhyAna devA yogya vAta te e che ke, "vizvavyayu hata' e sUtranuM bhASya bane vRttiomAM eka nathI, tathA koI ekamAM bIjI vRttie svIkArelA bhASyapATha nirdiSTa paNa thayo nathI.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ malayagirie lakhelI tatvArthabhASya uparanI vyAkhyAnathI maLatI. teo vikramanA bAramA-teramA saikAmAM thaI gayelA vidyuta zvetAMbara vidvAnomAMnA eka che. - marina teo A hemacaMdranA samakAlIna ane sarvazreSTha TIkAkAra tarIke jANItA che. temanI keDIbaMdha mahattvapUrNa kRtio upalabdha che. ciraMtanamuni eka ajJAta nAmanA zvetAMbara sAdhu che. temaNe tattvArtha upara sAdhAraNa TippaNa lakhyuM che. teo vikramanI caudamI sadI pachI kyAreka thayelA che; jitanAmuni kAraNa ke temaNe A pa, sU0 31 nA TippaNamAM caudamA saikAmAM thayela malliSeNanI svAdvAdamajarI ne ulekha karyo che. vAcaka yazovijabhASya upara lakhelI vRttine apUrNa prathama adhyAya eTale bhAga maLe che. teo zvetAMbara saMpradAyamAM ja nahi paNa AkhA jaina saMpradAyamAM chellAmAM vAcazovijaya chellA thayelA sarvottama prAmANika vidvAna tarIke jANItA che. emanI saMkhyAbaMdha kRtio upalabdha che. sattaramA aDhAramA saikA sudhImAM thayela 1. malayagirie tatvArthaTIkA lakhI hatI evI mAnyatA, temanI prajJApanAvRttimAM maLatA "tagotaritve tarInI vina pratiniti to pAcana (58 15 pR0 raha8)-A ane AnA jevA bIja ullekha uparathI baMdhAyelI che. 2. juo "dharma saMgrahaNa"nI prastAvanA pR. 36. 3 juo jana takabhASA', prastAvanA, siMdhI sIrIjha.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyazAstranA vikAsane apanAvI emaNe jana zratane tarkabaddha karyuM che, ane bhinna bhinna viSaya upara aneka prakaraNa lakhI, jaina tatvajJAnanA suma abhyAsane mArga taiyAra karyo che. gaNI yazovijaya uparanA vAcaka yazovijayathI judA che. e kayAre thayA te mAlUma nathI, emanA viSe bIjI paNa etihAsika mAhitI atyAre kAMI nathI. of yazovinA emanI kRti tarIke atyAre phakta tatvArtha sUtra uparane gUjarAtI be prApta che; A uparAMta emaNe bIjuM kAMI racyuM haze ke nahi te jJAta nathI. rabAnI bhASA ane zailI jotAM teo 17-18 mA saikAmAM thayA hoya ema lAge che. emanI noMdhavA jevI vizeSatA be cheH 1. jema vAcaka yazovijayajI vagere zvetAMbara vidvAnoe aSTasahastrI jevA digaMbarIya graMtha upara TIkAo racI che, tema e gaNu yazovijayajIe paNa tattvArthanA digaMbarIya sarvAthasiddhimAnya sUtrapAThane laI tenA upara mAtra sUtranA artha pUrata be lakhe che; ane dabo lakhatAM temaNe jyAM jyAM tAbara ane digaMbarano matabheda ke matavirodha Ave che, tyAM sarvatra zvetAMbara paraMparAne anusarIne ja sUtrane artha karyo che. Ama sUtrapATha digabarIya chatAM artha zvetAMbarIya che. 2. Aja sudhImAM tatvArthasatra upara gUjarAtImAM tame lakhanAra prastuta yazavijaya gaNuM ja pahelA Ave che; kAraNake temanA sivAya tatvArthasUtra upara koInuM gujarAtImAM kAMI lakhela adyApi jANavAmAM AvyuM nathI.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dha gaNI cAvijyajI zvetAMbara che e vAta to nakkI che, kAraNake TakhAnA aMtamAM evA ullekha che; ane khIjAM sakhala pramANa teA temanA To' ja che, sUtrane pAThabheda ane sUtreAnI saMkhyA digambarIya svIkAryAM chatAM tene atha kAI paNa jagyAe temaNe gi-ara paraparAne anukULa karyo nathI. alabatta ahIM eka savAla thAya che ane te e ke, yazavijayajI zvetAMbara hAvA chatAM temaNe digabarIya sUtrapATha krama lIdhA haze ? zuM te zvetAMbarIya sUtrapAThathI paricita nahi ja hoya ? paricita haiAvA chatAM temane digambarIya sUtrapAThamAM ja zvetAMarIya sUtrapATha karatAM vadhAre mahattva dekhAyuM haze ? Ane uttara e ja vyAjabI lAge che ke, teo zvetAMbara sUtrapAThathI paricita te avazya haze ja ane temanI dRSTimAM te ja pAThanuM mahattva paNa haze ja, kAraNa ke tema na heAta tA teo zvetAMkharIya paraparA pramANe tame racata ja nahi; tema chatAM temaNe digabarIya sUtrapATha lIdhA tenA samaghna evA hovA joI e ke, je sUtrapAThane AdhAre digabarIya badhA vidvAno hajAra varSa 1. " iti zvetAMbarAcAryazrI umAsvAmigaNa (Ni) kRtatattvArthasUtraM tasya vALAvanoSa: zrIyazovinayapittaH samApta " pravartaka zrIkAtivijayajInA zAsrasagrahamAMnI likhita DhabAnI AthI. 2. A svIkAramAM ApavAda paNa che je bahu ja thoDA che. dAkhalA tarIke a. 4nuM 19 muM sUtra emaNe digabarIya sUtraSADhamAMthI nathI lIdhuM, kviMga kharA sALa svarga mAnatA hovAthI temanA pATha levAmAM zvetAMbarIyatA rahI zake nahi, eTale emaNe e sthaLe zvetAbarIya sutrapAThamAMthI ja khAra svargonAM nAsavALuM sUtra lIdhu che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ thayAM digaMbara paraMparA pramANe ja tAMbara AgAmethI viruddha artha karatA AvyAM che, te ja sutrapAThamAMthI zvetAMbara paraMparAne barAbara baMdha bese evo artha kADho ane karo taddana zakya ane saMgata che, evI chApa digaMbarIya pakSa upara pADavI ane sAthe ja zvetAMbarIya abhyAsIone jaNAvavuM ke, digabarIya sUtrapATha ke vetAMbarIya sutrapATha game te le e banemAM pAThabheda hovA chatAM artha te eka ja prakArano nIkaLe che, ane te zvetAMbara paraMparAne baMdha bese te ja. tethI digabarIya sUtrapAThathI bhaDakvAnI ke tene virodhI pakSane sUtrapATha mAnI phekI devAnI kazI e jarUra nathI. tame iccho te bhASyamAnya sUtrapATha zIkhe agara sarvArthasiddhimAnya sUtrapATha yAda kare. tatva bannemAM eka ja che. A rIte eka bAju digabarIya vidvAne temanA sUtrapAThamAMthI sIdhI rIte sAco artha zuM nIkaLI zake che te jaNAvavAnA, ane bIjI bAju zvetAMbarI abhyAsIo pakSabhedane kAraNe digaMbarIya sUtrapAThathI na bhaDake tema samajAvavAnA uddezathI ja, e yazavijyajIe zvetAMbarIya sUtrapATha choDI digaMbarIya sUtrapATha upara Ta ra hoya tema lAge che. pUjyapAdanuM asalI nAma devanadI che, e vikramanA pAMcamAchaThThA saikAmAM thayelA che. emaNe vyAkaraNa Adi aneka viSayo upara graMtho lakhyA che, jemAMnA keTalAka pUScAdi upalabdha che. digabara vyAkhyAkAramAM 1. juo, sarvArthasiddhi 2,5395; tathA 10,9, 2. juo, bhajanasAhityasaMzodhaka, prathama pustaka pR83.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka , digabarIya vidhAtAne vidvAna pUjyapAda pahelAM phakta zivakATi ja thayAnuM sUcana maLe che. temanI ja digabarIyatva samarthaka sarvArthasiddhi nAmanI tasvArtha vyAkhyA pachInA badhA digaMbarIya vikAnene AdhArabhUta thaI che. bhaTTa akabaMka vikramanA AThamA-navamA saikAnA vidvAna che. "savArthasiddhi' pachI tatvArtha upara emanI ja vyAkhyA maLe che, je "rAjavArtikanA nAmathI mada jANItI che. jaina nyAyaprasthApaka viziSTa gaNyAgAMDyA vidvAnomAMnA e eka che. temanI keTalIka kRtio upalabdha che, je dareka jaina nyAyanA abhyAsI mATe mahatvanI che. vidyAnaMdanuM bIjuM nAma "pAtrakesarI' jANItuM che. paraMtu pAtrakesarI vidAnaMdathI judA hatA, e vicAra hAlamAM ja 5. jugalakizorajIe prastuta karyo che. vidyAnaMda tenA spaSTIkaraNa mATe temanA anekAnta' mAsikapatranuM prathama varSanuM bIjuM kiraNa jevuM joIe. teo vimAnavAmA-dazamA saikAmAM thayelA che. temanI keTalIka kRtio upalabdha che. teo bhAratIya darzanenA viziSTa 1. zivATikRta tatvArtha vyAkhyA ke tene utAro vagere Aje upalabdha nathI. temaNe tattvArtha u52 kAMIka lakhyuM hatuM evuM sUcana keTalAka arvAcIna zilAlekhamAMnI prazasti uparathI thAya che zivaTe samatabhaDhanA ziSya hovAnI mAnyatA che. juo, "svAmI samatabhadra" pR0 96. 2. juo, nyAkumudacaMdranI prastAvanA. , juo "aSasahastrI" ane "tatvArthaplekavArtikanI prastAvanA.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsI che ane temaNe tattvArtha upara kavArtika nAmanI pAbaMdha beTI vyAkhyA lakhIne kumArila jevA prasiddha mImAMsaka graMthakAranI harIphAI karI che ane jainadarzana upara thayela mImAMsakonA pracaMDa AkramaNane sabaLa uttara Apyo che. zratasAgara nAmanA be digabara paMDitoe tatvArtha upara zusAra be judI judI TIkA racI che. * vibudhasena vagere badhA digaMbara vidvAna che ane emaNe tatvArtha upara sAdhAraNa vyAkhyAo lakhI che. eene viSe khAsa mAhitI nathI maLI. ATalA saMskRta vizudhana, coLI- vyAkhyAkAre uparAta tavArtha upara bhASAmAM deva, veva, TIkA lakhanAra aneka digabara vidvAne mIleya, ane thayA che, jemAMnA aneke te karNATaka mahiri caribhASAmAM paNa TIkA lakhI che, ane bIjAoe hiMdI bhASAmAM TIkA lakhI che." 3. mULa tatvArthasUtra tattvArthazAstranI bAha tathA AtyaMtara savizeSa mAhitI meLavavA mATe pahelAM mULamaMthane avalaMbI nIce lakhelI cAra bAbata upara vicAra karavAmAM Ave che: 1. preraka sAmagrI, 2. racanAne uddeza, 3. racanAzailI, ane 4. viSayavarNana. je sAmagrIe kartAne tatvArtha lakhavA preyI, te che sAmethI mukhyapaNe cAra bhAgamAM vahecAI jAya che. 1 A mATe juo 'tatvArthabhASya hiMdI anuvAdanI prastAvanA 50 zrInAthurAmajI premIlikhita.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. Agama jJAnane vArasoH vaidika darzanemAM vedanI jema jaina darzanamAM Agama graMthe ja mukhya pramANa manAya che; bIjA nuM prAmANya Agamane anusaravAmAM che. e Agama jJAnane parApUrvathI cAlyA Avate vAra vAcaka umAsvAtine barAbara maLyA ho, tethI Agamika badhA viSayanuM temanuM jJAna spaSTa tathA vyavasthita hatuM 2. saMskRtabhASAH kAzI, maga, bihAra Adi pradezomAM rahevA ane vicAravAne lIdhe ane kadAcita brAhmaNatva jAtine lIdhe pitAnA samayamAM pradhAnatA bhagavatI saMskRtabhASAne UDe abhyAsa vAcaka umAsvAtie karyo hato. jJAna meLavavAnuM prAkRtabhASA uparAMta saMskRta bhASAnuM dvAra barAbara UghaDavAthI saMskRta bhASAmAM racAyela vaidika darzana sAhitya ane bauddha darzana sAhitya jANavAnI temane taka maLI, ane e takane yathArtha upayoga karI temaNe pitAnA jJAnabhaMDoLane khUba samRddha karyuM. 3. darzanAntarane prabhAvaH saMskRta bhASA dvArA temaNe je vaidika ane bauddha sAhityamAM praveza karyo, tathA tene lIdhe je navanavI tatkAlIna racanAo joIne temAMthI vastuo ane vicArasaraNIo jANu, te badhAne temanA upara UDe prabhAva paDyA. ane e ja prabhAve temane jaina sAhityamAM pahelAM sthAna nahi pAmelI evI TUMkI dArzanika sUtrazailImAM ane saMskRtabhASAmAM graMtha lakhavA preryA. 4. pratibhA utA traNe hetuo hovA chatAMya je temanAmAM pratibhA na heta, to tattvArthane A svarUpamAM kadI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma ja na thAta. tethI utA traNe hetuo sAthe preraka sAmagrImAM temanI pratibhAne sthAna ApyA vinA na ja cAle. koI paNa bhAratIya zAstrakAra jyAre pitAnA viSayanuM zAstra race che, tyAre te pitAnA viSayanA nirUpaNanA aMtima uddeza tarIke mekSane ja mUke che; pachI bhale (nAno raheze te viSaya artha, kAma, tiSa ke vaivaka je Adhibhautika dekhAte heya, ke tattvajJAna ane roga jevo AdhyAtmika dekhAto heyabadhAM ja mukhya mukhya viSayanAM zAstranA prAraMbhamAM te te vidyAnA aMtima phaLa tarIke mekSane ja nirdeza hevAna, ane te te zAstranA upasaMhAramAM paNa chevaTe te vidyAthI mekSa siddha thayAnuM kathana AvavAnuM. vaizeSika darzananA praNetA kaNada' pitAnI prameyanI carcA karatAM pahelAM, te vidyAnA nirUpaNane mekSanA sAdhana tarIke jaNAvIne ja temAM pravarte che. nyAya darzananA sUtradhAra gautama pramANapaddhatinA jJAnane mekSanuM dvAra mAnIne ja tenA nirUpaNamAM Utare che. sAMkhya darzananuM nirUpaNa karanAra paNa mekSanA upAyabhUta jJAnanI puravaNI khAtara ja potAnI vizvotpatti vidyAnuM varNana kare che. brahmamImAMsAnuM brahma ane jagata viSenuM nirUpaNa paNa mekSanA sAdhananI pUrti mATe ja che. ga darzanamAM gakriyA ane bIjI prAsaMgika AvatI badhI bAbatonuM 1 , 2, 4, kaNAdasUtra, 2. 1, 1, 1, nyAyasUtra. 3 juo IzvarakRSNakRta "sAMkhya dvArikA', kA, 2.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNana e mAtra mekSano uddeza siddha karavA mATe ja che. bhaktimArganAM zAstro ke jemAM jIva, jagata ane Izvara Adi viSayAnuM varNana che, te paNa bhaktinI puSTi dvArA chevaTe mekSa meLavavA mATe ja che. bauddha darzananA kSaNikavAdane agara cAra Arya satyAmAM samAveza pAmatA Adhibhautika tathA AdhyAtmika viSayanA nirUpaNane uddeza paNa mekSa vinA bIje kazo ja nathI. jaina darzananAM zAstro paNa e ja mArgane avalaMbIne racAyelAM che. vAcaka umAsvAtie paNa aMtima udeza ekSane ja rAkhI, tenI prAptinA upAyo siddha karavA mATe pate varNavavA dhArela badhI vastuonuM varNana tatvArthamAM kareluM che. 1. vAcaka umAsvAtinI tasvArtha racavAnI kalpanA uttarAdhyayananA 28 mA adhyayanane AbhArI hoya ema lAge che. e adhyayananuM nAma mokSamArga che. e adhyayanamAM mekSanA mArgo sUcavI tenA viSaya tarIke jana tatvajJAnanuM taddana TUMkamAM nirUpaNa kareluM che. e ja vastune vA. umAsvAtie viratArI temAM samaya AgamanA ta goThavI dIdhAM che. temaNe potAnA sUtragraMthanI zarUAta paNa mekSamArgapratipAdaka sUtrathI ja karI che. digaMbara saMpradAyamA te tatvArthasUtra kSazAstranA nAmathI ati jANItuM che. bauddha paraMparAmAM vizuddhimAga ati mahatvano graMtha prasiddha che, te buddhISa dvArA pAMcamA saikAnI AsapAsa pAlImAM racAyA che, ane temA samagra pAlIpiTane sAra che. tene pUrvavatI vimukti mArga' nAmanA graMtha paNa bauddhaparaMparAmAM haste tene anuvAda cInI " bhASAmAM maLe che. vizuddhimArga, tathA vimuktimArga" e bane zabdane artha "mokSamArga ja che. '
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 paheDhethI ja jaina AgamenI racanAzailI bauddha piTakA jevI lAMbA vaNunAtmaka sUtrarUpe cAlI AvatI, ane te prAkRta bhASAmAM hatI. khIjI bAju brAhmaNa vidyAracanArInAe saMskRtabhASAmAM zarU karelI TUMkAM TUMkAM sUtra racavAnI zailI dhIre dhIre ahu ja pratiSThita thaI gaI hatI; e zailIe vAcakra umAsvAtine AkarSyA ane temAM ja lakhavA preryAM, ApaNe jANIe chIe tyAM sudhI jaina saMpradAyamAM saMskRta bhASAmAM TUMkAM TUMkAM sUtreA racanAra tarIke sauthI pahelA umAsvAti ja che. temanA pachI ja evI sUtrazailI jana para'parAmAM bahu ja pratiSThina thaI ane vyAkaraNa, ala'kAra, AcAra, nIti, nyAya Adi aneka viSaye upara zvetAMbara, digaMbara ane sa`pradAyanA vidvAnAe te zailImAM saMskRtabhASAnlR graMtha lakhyA umAsvAtinAM tattvArthasUtreA kaNAdanAM vaizeSika sUtronI peThe dRza adhyAyamAM vaheMcAyelAM che. emanI sakhyA phakta 344 jeTalI che, jyAre kaNAdanAM sUtronI sakhyA 333 jeTalI ja che. e adhyAyeAmAM vaizeSika da sUtronI peThe Ahnika-vibhAga agara teA brahmasUtra AdinI mA pAda-vibhAga nathI. jaina sAhityamAM adhyayana'ne sthAne adhyAya'nA AraMbha karanAra paNu umAsvAti ja che. `temaNe zarU nahi karelA Ahika ane pAda vibhAga paNa AgaLa jatAM temanA anugAmI akalaka Adie pAtapeAtAnA graMthamAM zarU karI lIdhA che. khArthe racanAmAM kaNAda ane yAgasUtra sAthe tattvA sUtranuM vizeSa sAmya hevA chatAM temAM eka khAsa jANavA jevA krUra che, je jana darzananA paraparAgata mAnasa upara prakAza pADe che. kaNAda pAtAnAM
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtavya sUtramAM rajU karI, temane sAbita karavA akSapAda gautamanI peThe pUrvapakSa-uttarapakSa nathI karatA, chatAM tenI puSTimAM : hetuone upanyAsa te bahudhA kare ja che; jyAre vAcaka umAsvAti potAnA eka paNa siddhAMtanI sAbIti mATe kyAMya yukti-prayukti ke hetu mUkatA ja nathI. teo potAnA vAvyane sthApita siddhAMta rUpe ja koI paNa dalIla ke hetu ApyA vinA, agara pUrvapakSa-uttarapakSa karyA sivAya ja, cagasUtrakAra pataMjalinI peThe varNavye ja jAya che. umAsvAtinAM sUtro ane vaidika darzananAM sUtro sarakhAvatAM eka chApa mana upara paDe che, ane te e ke, jaina paraMparA zraddhApradhAna che; te pote sarvAnA vaktavyane akSarazaH svIkArI le che ane temAM zaMkA, samAdhAnane avakAza jotI ja nathI; jene pariNAme sudhAre vadhAro ane vikAsa karavA jevA aneka buddhinA viSayo tarkavAdanA jamAnAmAM paNa aNakheDAyelA rahI mAtra zraddhAnA pAyA upara Aja sudhI TakI rahyA che. paraMtu vaidika darzanaparaMparA 1. siddhasena ,samatabhadra Adi jevA aneka dhuraMdhara tArkikAe karela tarka vikAsa ane tArkikacarcA bhAratIya vicAravikAsamAM khAsa sthAna bhogave che e vAtano inakAra thaI zake tema nathI. chatAM prastuta kathana gauNapradhAnabhAva ane daSTibhedanI apekSAe ja samajavAnuM che. ene ekAda dAkhavAthI samajavuM hoya te tatvArthasUtro ane upaniSade Adi laIe. tatvArthanA vyAkhyAkAre dhuradhAra tAki hovA chatAM ane saMpradAyamAM vahecAyA chatA je carcA kare che ane tarkabaLa vApare che, te badhuM prathamathI sthApita janasiddhAtane spaSTa karavA agara te tenuM samarthana karavA pUratuM che. emAthI kaI vyAkhyAkAre navuM vicArasarjana karyuM nathI, ke tA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 buddhipradhAna heAI, pote mAnela siddhAMtAnI parIkSA kare che; temAM zaMkA--samAdhAnavALI carcA kare che, ane ghaNI vAra te prathamathI manAtA AvelA siddhAMtane tarkavAdanA baLe uthalAvI nAkhI navA siddhAMtA sthApe che, agara teA temAM sudhArA-vadhArA kare che. sArAMza e che ke, vArasAmAM maLela tattvajJAna ane AcArane sAcavavAmAM jeTaleA kALe! jaina para'parAe ApyA che, teTalA navA sarjanamAM nathI ApyA. viSayanI pasaMdagI: keTalAMka danAmAM viSayanuM varNana }nayamI/sApradhAna che jemake, vaizeSika, sAkhyu ane vedAta dana. vaizeSika darzana peAtAnI dRSTie viSayavarNana jagatanuM nirUpaNa karatAM, temAM mULa dravyA keTalAM che? kevAM che ? ane tene lagatA khIjA padArtho keTalA ane kevA che vagere vaNavI, mukhyapaNuM jagatanAM prameyAnI ja mImAMsA kare che. sAMkhya darzana prakRti ane puruSanuM varNana karI, pradhAnapaNe jagatanAM mULabhUta pramaya tattvAnI ja mImAMsA kare che. e ja rIte vedAMta darzana paNa jagatanA mULabhUta brahmatattvanI ja mImAMsA pradhAnapaNuM kare che. O kharadveiga bharanI tAttvika mAnyatAmAM kazA ja phera pADI nathI. jyAre, upaniSada, gItA ane brahmasUtranA vyAkhyAkAro tarka baLathI eTale sudhI svataMtra carcA kare che ke, temanI vacce tAMttvaka mAnyatAmAM pUrva pazcima jeTaluM atara UbhuM thayuM che. AmAM kayA gu ane kayA dASa e vaktavyU nathI. vaktavya phakta vastusthiti pUratuM che. guNa ane doSa sApekSa hAI, banne para parAmAM hAI agara na hAI zake. '
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaLI keTalAMka darzanamAM cAritranI mImAMsA mukhya che. jemake paga ane bauddha darzanamAM. jIvananI zuddhi eTale zuM? te kema sAdhavI? temAM zuM zuM bAdhaka che? vagere jIvanane lagatA praznone nikAla yogadarzane heya-dukha, he hetu-dukhanuM kAraNa, hAna-mekSa, ane hAnopAyamokSanuM kAraNa e caturvyUhanuM nirUpaNa karIne, ane bauddha darzane cAra AryasatyAnuM nirUpaNa karIne karyo che; eTale ke prathamanA darzanavibhAgane viSaya zeyatattva che ane bIjA darzanavibhAgane viSaya cAritra che. bhagavAna mahAvIre pitAnI mImAMsAmAM zeyatattva ane cAritrane sarakhuM ja sthAna ApyuM che, tethI ja temanI tattvamImAMsA eka bAju jIva-AjIvanA nirUpaNa dvArA jagatanuM svarUpe varNave che, ane bIjI bAju Asava, saMdhara Adi tane varNavI cAritranuM svarUpa darzAve che. emanI tatvamImAMsA eTale zeya ane cAritrane sabhAnapaNe vicAra. e mImAMsAmAM bhagavAne nava tatve mUkI, e to uparanI aDaga zraddhAne jainatvanI prAthamika zarata tarIke kahI che. tyAgI ke gRhastha keIne paNa mahAvIranA mArgane anugAmI te ja mAnI zakAya, ke je teNe e nava tattvanuM jJAna na meLavyuM hoya te paNa ochAmAM ochuM enA upara zraddhA te keLavI ja hoya; athIta "jinakathita e tatve ja satya che' evI khAtarI barAbara karI che. A kAraNathI jaina darzanamAM nava tatvanA jeTaluM bIjA kazAnuM mahatva nathI. AvI vastusthitine lIdhe ja vAcaka umAsvAtie potAnA prastuta zastranA viSaya tarIke e nava tattvo pasaMda karyuM, ane temanuM ja varNana sUtromAM karI te sane viSayAnurUpa "tatvArthodhigama evuM nAma ApyuM.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka umAsvAtie nava tatvanI mImAMsAmAM zeyapradhAna ane cAritrapradhAna bane darzanano samanvaya joyo chatAM temane temAM pitAnA samayamAM vizeSa carcAtI pramANamImAMsAnA nirUpaNanI UNapa jaNAI; ethI emaNe pitAnA graMthane pitAnA dhyAnamAM Avela badhI mImAMsAothI paripUrNa karavA nava tatva uparAMta jJAnamImAMsAne paNa viSaya tarIke svIkArI ane nyAyadarzananI pramANamImAMsAnA sthAne jaina jJAnamImAMsA kevI che te jaNavavAnI pitAnAM ja sAmAM goThavaNa karI. eTale ekaMdara ema kahevuM joIe ke, vAcaka umAsvAtie pitAnAM sUtranA viSaya tarIke jJAna, ya ane cAritra e traNe mImAMsAone jaina daSTi anusAra lIdhelI che. viSayane vibhAgaH pasaMda karela viSayane vAcaka umAsvAtie pitAnI dazAdhyAyamAM A pramANe vahecI nAkhe che. temaNe pahelA adhyAyamAM jJAnanI, bIjAthI pAMcamA sudhInA cAra abbAmAMyanI, ane chaThThAthI dazamA sudhInA pAMca adhyAyamAM cAritranI mImAMsA karI che. ukta traNe mImAMsAnA anukrame mukhya muddAo ApI, te darekanI bIjA darzana sAthe TUMkamAM sarakhAmaNuM ahI karavAmAM Ave che. jJAnamImAMsAnI sArabhUta bAbateH pahelA adhyAyamAM jJAna sAthe saMbaMdha rAkhanArI mukhya bAbate ATha che: 1. naya ane pramANarUpe jJAnane vibhAga, 2. mati Adi Agamaprasiddha pAMca jJAne ane temanI pratyakSa-parokSa be pramANamAM vahecaNa, 3. matijJAnanI utpattinAM sAdhane, temane bhedaprabheda ane temanI utpattine kama sUcavatA prakAra, 4. jainaparaparAmAM pramANa manAtA AgamazAstranuM zratajJAnarUpe varNana,
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. avadhi Adi traNa divya pratyakSa ane temanA bheda-bheda tathA pArasparika aMtara, 6. e pAMca jJAnanuM tAratamya jaNAvate temane viSayanirdeza ane temanI eka sAthe saMbhavanIyatA, 7. keTalAM jJAne bhramAtmaka paNa hoI zake che, ane jJAnanI yathArthatA tathA ayathArthatAnAM kAraNe, 8. nayanA bhedabhede. sarakhAmaNI: jJAnamImAMsAmAM jJAnacarcA che, te pravacanasArInA jJAnAdhikAra jevI tapuraHsara ane dArzanikazailInI nathI; paNa naMdIsUtranI jJAnacarcA jevI Agamika zalInI hoI jJAnanA badhA bhedaprabhedanuM tathA temanA viSayanuM mAtra varNana karanArI ane jJAna-ajJAna vacceno taphAvata batAvanArI che. emAM je avagraha-hA Adi laukikajJAnanI utpattine krame sUcavavAmAM Avyo che, te nyAyazAstramAM AvatI nirvikalpa-vikalpa jJAnanI ane bauddha abhidhammutyasaMgamAM AvatI jJAnatpattinI prakriyAnuM smaraNa karAve che. emAM je avadhi Adi traNa divya pratyakSa jJAnenuM varNana che, te vaidika ane bauddhanA darzananA siddha, megI ane IzvaranA jJAnanuM smaraNa karAve che. enA divya jJAnamAM AvatuM manaH paryAyanuM nirUpaNuM gadarzana ane bauddha darzananA 1. tanavArtha 1, 15-19, 2. juo muktAvali' kATa para thI AgaLa. 3. "abhidhamma pariccheda 4, peregrApha 8 thI. 4. "tatvArtha 1, 25-26 ane 30. 5. "prazastapAdakaMdalI" pR. 187 6. pAgadarzana, 3, 19, 7 "abhidhammathasagAha pari9, peregrApha ra4 ane nAgAjunane dharmasaMgraha 50 4.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ A paracittajJAnanI yAda Ape che. emAM je pratyakSa-parokSarUpe pramANa vibhAga che, te vaizeSika ane bauddha darzanamAM AvatA be pramANunA, sAMkhya ane caga darzanamAM AvatA traNa pramANanA, nyAyadarzanamAM AvatA cAra pramANunA ane mImAMsA darzanamAM AvatA cha Adi pramANanA vibhAgone samanvaya che. e jJAnamImAMsAmAM je jJAnaajJAnane viveka che, te nyAyadarzananA yathArtha-ayathArtha muhinA tathA gadarzananA pramANu ane viparyayanA viveka jevo che. emAM je nayanuM spaSTa nirUpaNa che, tevuM darzanAttaramAM kayAMya nathI. TUMkamAM ema kahI zakAya ke, vaidika ane bauddha darzanamAM AvatI pramANumImAMsAnA sthAnamAM jainadarzana zuM mAne che, te badhuM vigatavAra prastuta jJAnamImAMsAmAM vAcaka umAsvAtie darzAvyuM che. yamImAMsAnI sArabhUta bAbaH yamImAMsAmAM jagatanAM mULabhUta jIva ane ajIva e be tattanuM varNana che; temAMthI - - 1. tatvArtha" 1, 10-2, 2. "prazastapAdakaMdalI' pR. 23, 50 12 ane "nyAyabiMdu 1, 2, 9 IzvarakRSNakRta sAgarikA kAja ane cagadarzana, 1,7. 4. "nyAyasatra, , , , 5. mAmAsAva 1, 5 nuM zAbarabhASya. 6. tanavArtha 1, 33, 7. "tarkasaMgraha-buddhinirUpaNa, 8 vAgasUtra 1, 1. ha, havA 1, 34-35.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtra jIvatatvanI carcA bIjAthI cethA sudhInA traNa adhyAyamAM che. bIjA adhyAyamAM jIvatattvanA sAmAnya svarUpa uparAMta saMsArI jIvanA aneka bhedaprabhedanuM ane tene lagatI aneka bAbatonuM varNana che. trIjA adhyAyamAM adhIkamAM vasatA nArake ane madhyama lekamAM vasanA manuSya tathA pazu-pakSI AdinuM varNana hovAthI, tene lagatI aneka bAbane sAthe pAtALa ane manuSyanI AkhI bhUgoLa Ave che. cothA adhyAyamAM devaSTinuM varNana heI, temAM khage La uparAMta aneka jAtanAM divya dhAmenuM ane temanI samRddhinuM varNana che. pAMcamA adhyAyamAM dareka dravyanA guNadharmanuM varNana karI, tenuM sAmAnya svarUpa jaNAvI, sAdhamya-vaidhamma dvArA dravyamAtranI vistRta carcA karI che, yamImAMsAmAM mukhya 16 bAbate Ave che, je nIce pramANe che: adhyAya 2 H 1. jIvatatvanuM svarUpa, 2. saMsArI jIvanA prakAre, 3. IkiyanA bheda-prabhede, temanAM nAmo, temanA viSayo ane jIvarAzimAM IniI vahecaNI, 5. mRtyu ane janma vaccenI sthiti. 5. janmanA ane tenA sthAnanA prakAre tathA temanI jAtivAra vahecaNI, 6. zarIranA prakAre, temanuM tAratamya, temanA svAmI ane eka sAthe temane saMbhava, 7. jAtione liMga vibhAga ane na tUTI zake evA AyuSyane bhogavanArAone nirdeza. adhyAya 3 ane 4H 8. alakanA vibhAga, temAM vasatA nAraka cho ane temanI dazA tathA jIvanamayadA vagere, 9 dviIpa, samudra, parvata, kSetra Adi dvArA madhyamalokanuM
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaugolika varNana tathA temAM vasatA manuSya, pazu, pakSI Adine jIvanakALa, 10. devanI vividha jAtio, temane parivAra, bhAga, sthAna, samRddhi, jIvanakALa ane jatimaMDaLa dvArA khagoLanuM varNana. adhyAya 5 H 11. dravyanA prakAre, temanuM paraspara sAdhamya-dharmo temanu sthitikSetra ane te darekanuM kArya, 12. pudagalanuM svarUpa, tenA prakAre ane tenI utpattinAM kAraNe, 13. sata ane nityanuM sahetuka svarUpa, 13, paugalika baMdhanI yegyatA ane agyatA, 15. dravya sAmAnyanuM lakSaNa, kALane dravya mAnanAra matAMtara ane tenI daSTie kALanuM svarUpa, 16. guNa ane pariNAmanAM lakSaNe ane pariNAmanA prakAre. sarakhAmaNa ukta bAbatomAMnI ghaNIka bAbate Agamo ane prakaraNa graMthamAM che, paNa te badhI ahInA jevI TUMkANamAM saMkalita ane eka ja sthaLe na hetAM chuTIchavAI che. "pravacanasAranA sevAdhikAramAM ane "paMcAstikAyanA divyAdhikAramAM upara jaNAvela pAMcamA adhyAyane ja viSaya che. paNa tenuM nirUpaNa ahInAthI juduM paDe che. paMcAstikAya ane pravacanasAramAM tarkapahati temaja laMbANa che, jyAre ukta pAMcamA adhyAyamAM TUMkuM temaja sIdhuM varNana mAtra che. upara je bIjA, trIjA ane cothA adhyAyanA muddA mUkyA che tevuM saLaMga, vyavasthita ane sAgapAMga varNana kaI paNa brAhmaNa ke bauha mULa dArzanika sUtragraMthamAM nathI dekhAtuM. bAdarAyaNe pitAnA brahmAstranA trIjA ane cothA adhyAyamAM 1. hiMda tatvajJAnane ItihAsa, bIjo bhAga, 50 162 thI mAMgI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'je varNana ApyuM che, te ukta bIjA, trIjA ane cothA adhyAyanI keTalIka bAbato sAthe sarakhAvavA jevuM che, kemake "emAM paNa maraNa pachInI sthiti, utkrAMti, judI judI jAtinA cho, judA judA le che ane temanA svarUpanuM varNana che ukta bIjA adhyAyamAM jIvanuM je upaga lakSaNa kahevAmAM AvyuM che, te AtmavAdI badhAM darzane e svIkArelA tenA jJAna ke caitanya lakSaNathI juduM nathI. vaizeSika ane nyAyadarzananA IndriyavarNana karatAM ukta bIjA adhyAyanuM IdriyavarNana judu dekhAvA chatAM tenA ikiyasaMbaMdhI prakAre, temanAM nAma ane te darekane viSaya nyAya ane vaizeSika darzana sAthe lagabhaga zabdazaH samAna che. vaizeSika darzanamAM je pArthiva, jalIya, tejasa ane vAyavIya zarIranuM varNana che, tathA sAMkhya darzanamA" je sUkSma liga ane skUla zarIranuM varNana che, te tatvArthanA zarIravarNanathI judu dekhAvA chatAM kharI rIte eka ja anubhavanI bhinna bAjuonuM sUcaka che. tatvArthamA je vaccethI tUTI zake ane na tUTI zake evA AyuSanuM varNana che ane tenI je upapatti darzAvavAmAM AvI 1. "vArtha 2, 8. 2. "tavAI, 2, 15-21. 3. nyAyasatra 1, 1, 12, ane 14 4. juo, takasaMgraha, purIthI vAyu sudhInuM nirUpaNa. 5 IzvarakRta sAMkhya kArikA' kA, 40 thI 42. 1. "tatvArtha" 2, 7-, 7 "tatvArtha. 2, para.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, te pegasUtra ane tenA bhASya sAthe zabdazaH sAmya dharAve che. ukta trIjA ane cothA adhyAyamAM darzAvelI bhUgoLavidA kaI paNa darzanAnsaranA sUtrakAre sparza nathI; tema chatAM yogasUtra 3, 26 nA bhASyamAM narakabhUminuM, temanAM AdhArabhUta ghana, salila, vAta, AkAza Adi tattvanuM, temAM rahetA nAranuM; madhyama lekanuM; merUnuM; nipadha, nIla Adi parvata; bharata, kalAvRtta Adi kSetranuM jIpa, lavaNasamudra Adi dvIpasamudronuM; tathA Urdhakane aMge vividha svargonuM, temAM rahetI deva jAtionuM, temanAM AyuSetuM, temanA strI, parivAra Adi bhegenuM ane temanI raheNukaraNanuM je lakhuM varNana che, te tatvArthanA trIjA, cothA adhyAyanI kathaprajJapti karatAM ochuM lAge che. e ja rIte bauddha graMthamAM AvatuM dvIpa, samudro, pAtALo, zata-uSNu, nAra, ane vividha devenuM varNana, paNa tatvArthanI kyaprApti karatAM TUMkuM ja che. tema chatAM e varNanenuM zabdasAmya ane vicArasaraNInI samAnatA joI AryadarzanI judI judI zAkhAonuM eka mULa zodhavAnI preraNa thaI Ave che. pAMcame adhyAya vastu, zailI ane paribhASAmAM bIjA koI paNa darzana karatAM vaizeSika ane sAMkhya darzana sAthe vadhAre sAmya dharAve che. ene badravyavAda vaizeSika darzananA 1. cogasUtra 3, 22. vistAra mATe juo A paricaya, 50 15-16.. 2. dhamasaMgraha pR0 ra9-3 tathA "abhidhamaFsagA"pari. eka 5, peregrApha 3 thI AgaLa.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra SapadAvAdanI yAda Ape che. emAM AvatI sAdhatmya - vaidhatmya vALA zailI vaizeSika darzananI e zailInuM pratibiMba heAya tema bhAse che. jo ke dharmAstikAya, adharmAstikAya e dravyanI kalpanA khIjA kAI darzanakAre karI nathI ane janadarzananuM AtmarUpa4 paNa bIjA badhAMya dazanA karatAM judA ja prakAranuM che, chatAM AtmavAda ane pudgalavAdane lagatI ghaNI bAbanA vaizeSika, sAMkhya Adi sAthe vadhAre sAmya dharAve che. jainadarzananIpa jema nyAya, vaizayika, sAMkhya Adi darzanA pazu AtmamahutvavAdI ja che. jaina darzananA pudgalannAda vaizeSika darzananA paramANuvAda ane sAMkhya darzananA10 prakRtivAdanA samanvayanuM bhAna karAve che, kAraNa ke emAM Arabha ane pariNAma ubhayavAdanuM svarUpa Ave che. eka bAju tattvAthamAM kAlane dravya mAnanAra matAMtarane11 karela ullekha ane / 1. vaizeSika 1,3, 4. 2. prazastAda pR 16 thI. 3. tavA 5, 1 ane 5, 17, vizeSa vigata mATe jIe *jainasAhitya sAdhaka' kha'Da trIjo, eka pahelA tathA cAthA. 4. tattvA,' 5, 5, 15-16. 5. tattvArtha0 5, 2. 6. ' vyavahyAto nAnA"-3, 2, 200 7. "puruSavadutva siddham IzvarakRSNakRta (sAMkhvArikA, 18. 8. tattvA'0 5, 23-28 9. jIe tarka`sagraha' pRthvI Adi bhUtAnuM nirUpaN, 10. IzvarakRSNa kRta (sAMkhyakArikA 22 thI AgaLa 14. tattvArtha0 5, 38,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI bAju tenAM nizcitapaNe batAvelAM lakSaze? uparathI ema mAnavA lalacAI javAya che ke, jaina tattvajJAnanA vyavasthApakA upara kAla dravyanI bhAkhatamAM vaiyika ane sAMkhya darzana e bannenAM maMtavyanI spaSTa chApa che; kAraNu ke, vaizeSikadana kAlane svataMtra mAne che; jyAre sAMkhya darzana ema nathI mAnatuM. tattvArthamAM sUcavAtA kAla dravyanA svataMtra astitvanAstitvaviSayaka anne pakSeA je AgaLa jatA Tvigabara ane zvetAMbara paraparAnI judI judI mAnyatArUpe vahecAI gayA che, te prathamathI ja jaina darzanamAM haze, ke vaizeSika ane sAMkhya darzananA vicArasaMdharSa Nune pariNAme kaca reka jaina darzanamAM sthAna pAmyA haze, e eka zeAdhane viSaya che. paNa eka vAta te| dIvA jevI che ke tattvA mULa ane tenI vyAkhyAomAMja je kALanAM liMgAnuM varNana che, te vaiSikasUtra sAthe zabdazaH maLatuM Ave che. sat ane nityanI tattvArthaMgata vyAkhyA jo krAISNu darzana sAthe vizeSa sAdasya dharAvatI hoya, te te sAMkhya ane ce| darzana ja che. emAM AvatuM pariNAmInityanuM svarUpa, tattvAnA sat ane nityanA svarUpa sAthe zabdazaH maLe che. 'vaizeSika danamAM paramANugmAmAM vyArabhanI je cAgyatA" batAvavAmAM AvI che, te tattvAthamAM vadhu vela 1. tattvAza 5, 22. 2 vaizASaka darzana' 2, 2, 6. 3. juo kuMdakuMdanA pravacanasAra' ane ' paMcAstikAya'nuM mAlanapuNa tathA 5, 39 nI sAthasiddhi 4 jIA 5, 22nI bhASyavRtti, tathA A paricaya', pA. 17. 5. prazastapAda, vAyunirUpaNa pR. 48,
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAgalikabadha-vyAraMbhanI yogyatA karatAM judA ja prakAranI che. tatvArthanI dravya ane guNanI vyAkhyA vaizeSika darzananI te vyAkhyA sAthe vadhAremAM vadhAre sAdastha dharAve che. tatvArtha ane sAMkhya darzananI pariNAmasaMbaMdhI paribhASA samAna ja che. tatvArthane kavya, guNa ane paryAya rUpe sata padArtho viveka, sAMkhyanA sata ane pariNAmavAdanI tathA vaizeSika darzananA dravya, guNa ane karmane mukhya sata mAnavAnA valaNanI yAda Ape che. cAritramImAMsAnI sArabhUta bAbaH jIvanamAM kaI kaI pravRttio heya che? evI heya pravRttionuM mULa bIja zuM che? heya pravRttione tyAga zakya hoya te te kayA kayA prakAranA upAya dvArA thaI zake, ane heya pravRttinA sthAnamAM kayA prakAranI pravRttio jIvanamAM dAkhala karavI ? tenuM pariNAma jIvanamAM kramazaH ane chevaTe zuM Ave? e badhA vicAra chaThThAthI dazamA adhyAya sudhInI cAritramImAMsAmAM Ave che. A badho vicAra jainadarzananI taddana judI paDatI paribhASA ane sAMpradAyika praNAlIne lIdhe jANe kaI paNa darzana sAthe sAmya na dharAvatuM hoya evo ApAtataH bhAsa thAya che; chatAM bauddha ane vega darzanane bArIkIthI abhyAsa karanArane ema jaNAyA vinA kadI paNa na rahe, ke jaina cAritramImAMsAne viSaya cAritrapradhAna ukta be darzana sAthe vadhAremAM vadhAre 1. "tatvArtha00 5, 3ra-35 2. "tatvArtha0 5, 37, tathA 40. che juo A paricaya, pA. 12.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 ane adbhuta rIte sAmya dharAve che. e sAmya bhinna bhinna zAkhAomAM vahecAyelA, judI judI paribhASAomAM ghaDAyelA ane te te zAkhAmAM ochAvattA vikAsa pAmelA chatAM asalamAM eka ja etrA Aya jAtinA AcAravArasAnuM bhAna karAve che. cAritramImAMsAnI mukhya khAte agiyAra cheH chaThTho adhyAyaH 1. AsavanuM svarUpa, tenA prakAza ane kaI kaI jAtanA AgnavasevanathI kayAM kayAM karyAM adhAya che tenuM varNana. sAtame| adhyAyaH 2. vratanuM svarUpa, vrata lenAra adhikArIonA prakArA ane vratanI sthiratAnA mArgo. 3. hiMsA Adi donuM svarUpa. 4. vratamAM saMbhavatA dASA, 5. dAnanuM svarUpa ane tenA tAratamyanA hetuo. AThamA adhyAyaH 6. karmabaMdhanA mULa hetu ane krama adhanA prakAro. navamA adhyAyaH 7. saMvara ane tenA vividha upAye ane tenA bheda-prabheda. 8. nirjarA ane tenA upAya. 9. jIddA judA adhikAravALA sAMdhA ane temanI maryAdAnu tAratamya. dazamA adhyAyaH 10. kevaLajJAnanA hetu ane mekSanuM svarUpa. 11. mukti meLavanAra AtmAnI kaI rIte kyAM gati thAya che, tenuM varNana. sarakhAmaNIH tattvArthanI cAritramImAMsA pravacanasAra'nA cAritravarNanathI judI paDe che. kemake, emAM tattvArthanI peThe Asava, saMvara Adi tattvAnI carcA nathI; emAM tA phakta sAdhunI dazAnuM ane te paNa digaMbara sAdhune khAsa lAgu '
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDe tevuM varNana che. "paMcAstikAya" ane "samayasAra'mAM tatvArthanI peThe ja Asava, saMvara, baMdha Adi tattvone laI cAritramImAMsA karavAmAM AvI che; chatAM e be vacce taphAvata che ane te e ke, tattvArthanA varNanamAM nizcaya karatAM vyavahAranuM citra vadhAre kheMcAyuM che. emAM dareka tatvane lagatI badhI hakIko che; ane tyAgI, gRhastha tathA sAdhunA badhA prakAranA AcAra tathA niyamo varNavAyelA che, je jainasaMghanuM baMdhAraNa sUcave che. jyAre "paMcAstikAya" ane "samayasAra'mA tema nathI. emAM te Asava, saMvara Adi tatvonI nizcayagAmI temaja upapattivALI cacI che; emAM tatvArthanI peThe jaina gRhastha temaja sAdhunAM pracalita vrato, niyamo ane AcAre AdinuM varNana nathI. gadarzana sAthe prastuta cAritramImAMsAnI sarakhAmaNIne jeTa avakAza che, teTalo ja te viSaya rasaprada che; paraMtu e vistAra eka svataMtra lekhana viSaya hoI ahIM tene sthAna nathI. chatAM abhyAsIonuM dhyAna kheMcavA mATe temanI svataMtra tuvanAzakti upara vizvAsa rAkhI, nIce TUMkamAM eka sarakhAmaNI karavA cogya muddAonI yAdI ApavAmAM Ave che: vigadarzana 1. kamAMzaya (2, 12). havAtha 1. kAyika, vAcika, mAna- sika pravRttirU5 Asava (1,1). 2. mAnasika Asava (8,1). 2, nirAdhanA viSaya tarIke levAmAM AvatI cittavRttio (1, 6).
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. sakaSAya ane akaSAya e be prakArane Asava (6,5). 4. sukhadu:khajanaka zubha, azubha Asana (6,34), 5. mithyAdarzana Adi pAMca badhahetue (8,1). }, pAMcamAM mithyAdarzananI pradhAnatA. cha, AtmA ane kane vilakSaNlR sabaMdha te badha (8,2-3). 8. baMdha ja zubha, azubha heya vipAkanuM kAraNa che. 9. anAdi'dha mithyAdarzanane AdhIna che. 10. karmonA anubhAgabudhane AdhAra kaSAya che(6,5). 11. saniSa e saMvara (9, 1). 12. gupti, samiti Adi, ane vividha tapa Adi e saMvaranA upAye| (9, 2-3). 13. ahi'sA AdimahIvratA (7, 1). 91 3, kliSTa ane akliSTa e prakAranA karmAMzaya (2, 12). 4. sukhadu:khajanaka puNyaapuNya karbhAzaya (2, 14). 5. vidyA Adi pAMca 1 alaka klezA (2, 3). 6. pAMcamAM avidyAnI pradhAnanA (2, 4). 7. puruSa ane prakRtinA vilakSaNa saMcAga te adha (2, 17). 8. puruSa, prakRtinA saMcAga ja heya duHkhanA hetu che(2,17). 9. ana disaMcAga - vidyAne adhIna che (2, 24). 10. mA~nA janananuM mULa koza che (2,13). 11. cittavRttinireASa e cAga (1, 2). vipAka 12. yama, niyama Adi ane abhyAsa, vairAgya Adi ceAganA upayA (1, 12thI ane 2, 29thI). 13. sArvabhauma yA (2, 30).
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14. hiMsA Adi vRttiemAM aihika, pAralaukika dASAnuM darzanuM karI, te vRtine rAkavI (7, 4). 15. hiMsA Adi dezeAmAM du:khapaNAnI ja bhAvanA karI temane tyajavA (7, 5). 16. maitrI Adi cAra bhAvanAo (7, 6). 17. pRthapivata satracAra ane ekatvatrita nivicAra Adi cAra zukladhyAnA (9, 41-46 ). 18. nirjarA ane mekSi (9, 3 ane 10, 3). 19. jJAnasahita cAritra e ja nirjarA ane meAkSane hetu (1, 1). 91 14. pratipakSa bhAvanAvA hiMsA AdikavitAne rAkavA (2, 3334). 15. vivekanI dRSTimAM adha kauzaya duHkharUpa ja che (2, 15). 16. maitrI Adi cAra bhAvanAe (1, 33). 17. savitaka, nirvitaka,, savicAra ane nirvicAra rUpa cAra saMprajJAta samAdhie (1, 16 ane 41, 44). 18. AMzikahAna - adhI parama ane sa thAhAna (2, 25). 19. sAMgayeAgasahita vivakakhyAti e ja hAnanA upAya (2, 26). 1. A cAra bhAvanA che ane temanA upara bahu bhAra ApavAmA Ave che. bauddhapara parAmAM brahmavihAra' kahevAya 2. A cAra kthAnanA bhedo bauddha dazanamAM prasiddha che. OM Ane bauddha darzanamAM nirde kahe che, je trIjuM Aya satya che.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20. jAtismaraNa, avadhijJAna Adi divyajJAnA ane cAraNuvidyA Adi labdhie (1, 12 ane 10, 7nuM bhASya.) 21. kevaLajJAna (10, 1). 22. zubha azubha, zubhAzubha ane na zubha na azubha evI kamanI catubha gI. 'k 20. samajanita tevI ja vibhUtio' (2, 39 ane 3, 16 thI AgaLa). 21. vivekajanma tArakajJAna (3, 14). 22. zukala, kRSNa, zuklakRSNa ane azuklAkRSNa evI catuSpadI ka-jAti (4, 7). A sivAya keTalIka khAkhatA evI paNa che ke, jemAMthI eka Amata upara eka darzane teA bIjI mAmata upara khIjA drune bhAra Ape heAvAthI, te te bAbata te te darzananA eka khAsa viSaya tarIke athavA eka vizeSatA rUpe prasiddha thaI gaI che. dAkhalA tarIke, karmanA siddhAMta. bauddha ane yAga dananA karmanA mULa siddhAMtA tA che ja. yAga dazanamAM te e siddhAMtAnuM muddAvAra varNana paNa che; chatAM e siddhAMtA viSenuM jaina darzanamAM eka vistRta ane UMDuM zAstra anI gayeluM che, jevuM khIjA kAI paNa danamAM dekhAtuM nathI. tethI ja cAritramImAMsAmAM kanA siddhAMtAnuM vaNuna karatAM jainarsamata 1. bauddha darzanamAM AnA sthAnamAM pAMca abhijJA che, dhasa graha' pRSTha 4, ane abhidhammathasaMgraha' pariccheda peregrApha 24 22, 3-14.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkhuM karmazAstra vAcaka umAsvAtie TUMkANamAM paNa dAkhala karyuM che. tevI ja rIte tAttvika daSTie cAritranI mImAMsA jaina, bauddha ane yoga traNe darzanemAM samAna hovA chatAM, keTalAMka kAraNethI vyavahAramAM phera paDI gayelA najare paDe che, ane e phera ja te te darzananA anugAmIonI vizeSatArUpa thaI paDyo che. kaleza ane kaSAyane tyAga e ja badhAne mane cAritra che; tene niddha karavAnA aneka upAyomAMthI koIe eka upara te bIjAe bIjA upara vadhAre bhAra Ape che. jaina AcAranA baMdhAraNamAM dehadamananI pradhAnatA dekhAya che, bauddha AcAranA baMdhAraNamAM dehadamananI jagyAe dhyAna para bhAra mukAye che, ane cagadarzanAnusArI parivAjanA AcAranA baMdhAraNamAM prANAyAma, zauca Adi upara vadhAre bhAra apAya che. je mukhya cAritranI siddhimAM ja dehadamana, dhyAna agara prANAyAma Adine barAbara upayoga thAya, te te e darekanuM sarakhuM ja mahattva che; paNa jayAre e bAhya aMge mAtra vyavahAranA cIlA jevAM banI jAya che, ane temAthI mukhya cAritranI siddhine AtmA UDI jAya che, tyAre ja emAM virodhanI durgava Ave che, ane eka saMpradAyane anugAmI bIjA saMpradAyanA AcAranuM nirarthakapaNuM batAve che. bauddha sAhityamAM ane bauddha anugAmI vargamAM jananAM dehadamananI pradhAnatAvALA tapanIe 1. "tatvArtha" 6, 11-20 ane 8, 4-11 2. tatvArtha" , hA " dazavaikAlika adhyAcana , u0 2. ke "bhajisamanikAya' sUTa 14.
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 vageAvaNI najare paDe che; jaina sAhitya ane jaina anugAmI vargomAM bauddhonA sukhazIla vartana ane dhyAnanA temaja pari trAjAnA prANAyAma ane zaucanA parihAsa dekhAya che. Ama hAvAthI te te dananI cAritramImAMsAnA graMthAmAM vyAvahArika jIvanane lagatuM varNana vizeSa judu deyAya te svAbhAvika che; ethI ja tattvArthanI cAritramImAMsAmAM ApaNe prANAyAma ke zauca upara eka sUtra nathI jotA, temaja dhyAnanuM puSkaLa varNana temAM heAvA chatAM tene siddha karavAnA baudha ke yAga danamAM varNavavAmAM AvyA che tevA vyAvahArika upAye ApaNe nathI jotA. e ja rIte tannA mAM je parISahe ane tapanuM vistRta temaja vyApaka varNana che, tevuM ApaNe cega ke maudhanI cAritramImAsAmAM nathI jotA. A sivAya cAritramImAMsAne age eka vAta khAsa lakSyamAM rAkhavA jevI che ane te e ke, ukta traNe dazanAmAM jJAna ane cAritra (kriyA) tene sthAna heAvA chatAM jaina darzanamAM cAritrane ja meAkSanA sAkSAt kAraNa tarIke svIkArI, jJAnate tenA aMga tarIke svIkAravAmAM Avyu che; jyAre bauddha ane ce!ga darzInamAM jJAnane ja mekSanuM sAkSAt kAraNa mAnI, jJAnanA aMga tarIke cAritrane sthAna ApavAmAM AvyuM che. A vastu ukta traNe darzaneAnA sAhityane ane temanA anuyAyIva mA jIvananA khArIkIthI abhyAsa karanArane jaLuAyA vinA nahi rahe; Ama hAvAthI tattvArthInI cAritramImAMsAmAM cAritralakSI 1. sUtrakRtAga' adhyayana traNu, uddeza 4, gA0 6 nI TIkA tathA anya 7, gA. 14 thI AgaLa.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 kiyAonuM ane temanA bhedabhedonuM vadhAre varNana heya te svAbhAvika che. sarakhAmaNI pUrI karIe te pahelAM cAritramImAMsAnA aMtima sAdhya mekSanA svarUpa viSe ukta darzananI kaI ane kevI kalpanA che te paNa jANI levI Avazyaka che. dukhanA tyAgamAthI ja mekSanI kalpanA janmelI hevAthI, badhAM darzane dukhanI AtyaMtika nivRttine ja mekSa mAne che. nyAya, vaizekiga ane bauddha e cAre ema mAne che ke, duHkhanA nAza uparAMta mekSamAM bIjI koI bhAvAtmaka varatu nathI; tethI emane ane mekSamAM je sukha hoya te te kAMI svataMtra vastu nahi. paNa te duHkhanA abhAva pUratuM ja che. jyAre jaina darzana vedAMtanI paDe ema mAne che ke, mekSa avasthA e mAtra duHkhanivRtti nathI, paNa emAM viSayanirapekSa svAbhAvika sukha jevI svataMtra varatu paNa che. mAtra sukha ja nahi paNa te uparAMta jJAna jevA bIjA ravAbhAvika guNane Avibhava jaina darzana e avasthAmAM ravIkAre che, jyAre bIjA darzananI prakriyA ema svIkAravAnI nA pADe che. mokSanA sthAna viSe jaina darzanane mata sauthI nirALo che. bauddha darzanamAM te svataMtra Atmatattvane spaSTa sthAna na hovAthI, mokSanA sthAna viSe temAMthI kAMI paNa vicAra meLavavAnI AzA asthAne che. prAcIna badhAM vaidika dazano AtmavibhutvavAdI hovAthI, temane mane mokSanuM sthAna keI alAyaduM hoya evI kalpanA ja thaI zakatI 1. 1, 1, 22 2, 5, 2, 18,
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 97 nathI. paraMtu jaina dana svataMtra AtmatattvavAdI che ane chatAM AtmavibhrutvavAdI nathI; tethI, tene mekSanu sthAna kayAM che enA vicAra karavAnu prApta thAya che ane e vicAra eNe darzAvyA paNa che. tattvAnA aMtamAM vAcaka umAsvAti kahe che ke, ' mukta thayela jIva dareka prakAranA zarIrathI chUTI, UdhvagAmI thaI, chevaTe leAkanA aMtamAM sthira thAya che ane tyA ja humezane mATe rahe che.' 4 vyAkhyAo peAtAnA upara racAyelI sAMpradAyika vyAkhyAonI khAkhatamAM tattvArthAdhigamasUtranI sarakhAmaNI brahmasUtra sAthe thaI zake. jema ghaNI bAbatAmA paraspara taddana judA mata dharAvanAra aneka AcAyIe? brahmasUtra upara vyAkhyAo lakhI che, ane temAMthI ja peAtAnA vaktavyane upaniSadene AdhAre sAbita karavAnA prayatna karyo che, tema zvetAMkhara-digabara e ane sa'pradAyanA vidvAneAe tattvAtha upara vyAkhyAo lakhI che, ane emAMthI ja peAtAnAM paraspara virodhI maMtavyAne paNa Agamane AdhAre kulita karavAnA prayatna karyo che. ATalA uparathI sAmAnya khAta eTalI ja siddha thAya che ke, jema brahmasUtranI vaidyAMta sAhityamAM pratiSThA haivAne lIdhe bhinna bhinna mata dharAvanAra pratibhAzALI AcArcIne te brahmasUtrane Azraya laIne te dvArA ja peAtAnAM viziSTa vaktavya darzAvavAnI jarUra jaNAI, tema jaina vADmayamAM jAmelI tattvArthAdhigamanI pratiSThAne lIdhe ja tenA Azraya laI ane sa`pradAyanA vidvAnAne 1. zakara, nimArka, maghna, rAmAnuja, vallabha Adi. te cha
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sc pitapatAnAM maMtavya darzAvanArI jarUra jaNAI ATaluM skUla sAmya chatAM brahmasUtranI ane tattvArthanI sAMpradAyika vyAkhyAomAM eka khAsa mahatvane bheda che ane te e ke, jagata, jIva, Izvara Adi jevA tatvajJAnanA maulika viomAM brahmasUtranA prasiddha vyAkhyAkAre eka bIjAthI bahu ja judA paDe che ane ghaNIvAra te temanA vicAramAM pUrvapazcima jeTaluM aMtara dekhAya che, tyAre tAMbara-digaMbara saMpradAyane anusaranArA tatvArthanA vyAkhyAkAramAM tema nathI. teo vacce tatvajJAnanA maulika viSayo para kazo ja bheda nathI; je kAMI thoDe ghaNe bheda che te taddana sAdhAraNa jevI bAbatamAM che ane te paNa evo nathI ke jemAM samanvayane avakAza ja na hoya agara te pUrva-pazcima jeTaluM aMtara hoya. kharI rIte te jaina tatvajJAnanA mULa siddhAti paratve zvetAMbara-digaMbara saMpradAyamAM khAsa matabheda ja nathI paDayo; eTale temanI tatvArthanI vyAkhyAomAM dekhAte matabheda e bahu gaMbhIra na gaNAya. tattvAthadhigamasUtranI ja upara lakhAyelI prAcIna, arvAcIna, nAnI, moTI saMskRta agara laukika bhASAmaya aneka vyAkhyAo che; paNa temAMthI jenuM aitihAsika mahatva hoya, jeNe jaina tattvajJAnane vyavasthita karavAmAM ane vikasAvavAmAM phALo Apyo che, ane jenuM dArzanika mahatva hoya evI cAra ja vyAkhyAo atyAre mejUda che. temAMnI traNa te digaMbara saMpradAyanI che, je mAtra sAMpradAyika bhedanI ja nahi paNa, virodhanI tIvratA thayA pachI prasiddha digaMbara vidvAno dvArA lakhAyelI che; ane eka te sUtrakAra vAcaka umAsvAtinI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA ja che. sAMpradAyika virodha jAmyA pachI kaI paNa zvetAMbara AcAryo mAtra mULa sUtro upara lakhelI bIjI tevI mahattvanI vyAkhyA hajI jANavAmAM AvI nathI. tethI e cAra vyAkhyAo viSe ja prathama atre kAMIka carcA karavI yegya dhArI che. A baMne TIkAo viSe kAMIka vicAra karIe te pahelA te baMnenA sUtrapAThe viSe vicAravuM prApta thAya che. asalamA eka ja chatAM pAchaLathI sAMpradAyika bhedane marca ane kAraNe sUtrapAThe be thaI gayA che. jemAM sarvArthasiddhi. eka tAMbarIya ane bIje digaMbarIya tarIke jANItuM che tAbarIya manAtA sUtrapAThanuM svarUpa bhASya sAthe baMdhabesatuM heItene bhASyamAnya kahI zakAya; ane digaMbarIya manAtA sutrapAThanuM svarUpa sarvArtha siddhi sAthe baMdhabesatuM hoI, tene sarvArthasiddhimAnya kahI zakAya. badhA ja zvetAMbarIya AcAryo bhASyamAnya sUtrapAThane ja anusara che; ane badhA ja digaMbarIya AcAryo sarvArthasihimAnya sUtrapAThane anusare che. sUtrapAThapara nIcenI cAra bAbata atre jANavI jarUrI che 1. saMkhyAH bhASyamAnya sUtrapAThanI saMkhyA 344 ane sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThanI saMkhyA 357nI che. 2. arthapheraH sUtranI saMkhyA ane kyAMka kayAMka zAbdika racanAmAM phera hovA chatAM mAtra mULa sutro uparathI ja arthamAM mahatvapUrNa pheraphAra dekhAya evAM traNa sthaLe che, bAkI badhe mULa su uparathI khAsa arthamAM phera nathI paDato. e traNa sthaLomAM svarganI bAra ane soLa saMkhyA viSenuM paheluM
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 (4, 19), kALanuM svataMtra astitva-nAstitva mAnavA viSenA siddhAMtanu khIjuM (5, 38), ane trIjuM sthaLa puNyaprakRtiemAM hAsya Adi cAra prakRtio hAvA - na heAvAnuM (8, 26), ee che. 7, pAThAMtaraviSayaka phera ane sUtrapAThAnA pArasparika phera uparAMta pAche e pratyeka sUtrapAThamAM paNa phera Ave che. sarvArthasiddhimAnya sUtrapAThamAM evA phera khAsa nathI. ekAda sthaLa1 sarvosiddhinA kartAe je pAchatara mAMdhyu che, tene Ada karIe te| sAmAnya rIte ema ja kahI zakAya ke badhA ja kviMga bharIya TIkAkArA saIsiddhimAnya sUtrapAThamAM kazo ja pAThabheda sUcavatA nathI. tethI ema kahevuM joIe ke, pUjyapAda sarvAsiddhi racatI vakhate je sUtrapATha prApta karyAM, ane sudhAryAM--vadhAryAM, tene ja nirvivAdapaNe pAchaLanA badhA digaMkharIya TIkAkArAe mAnya rAkhyA. jyAre, bhAmAnya sUtrapAThanI bAbatamAM ema nathI; e sUtrapATha zvetAMbarIya tarIke eka ja hAvA chatAM, temAM keTaleka sthaLe bhASyanAM vAkayo sUtrarUpe dAkhala thaI gayAMnuM, keTaleka sthaLe sUtrarUpa manAtAM vAkayo bhASyarUpe paNa gAyAnu, keTaleka sthaLe asalanuM eka ja sUtra e bhAgamAM vaheMcAI gayAnuM, kyAMka asalanAM be sUtreA maLI atyAre eka ja sUtra thaI gayAnuM sUcana bhASyanI labhya ane TIkAomAM sUtranA pAThAMtaraparatvenI carcA uparathI spaSTa thAya che. 12, 13, 2. 21, 19, 2, 37, 3, 116 5, 2-3, 7, 3, ane 5 vagere.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 4. asalIpaNA viSe. ukata baMne sutrapAThemAM asalI ko ane pheraphAra pAmela karyo e prazna sahaja udbhave che. atyAra sudhI karelA vicAra uparathI mArI khAtarI thaI che ke, bhASyamAnya sUtrapATha ja asalI che, athavA te savArthasiddhimAnya sUtrapATha karatAM asalI sUtrapAThanI bahu ja najIka che. sUtrapATha viSe ATalI carcA karyA pachI have sUtro upara sarva prathama racAyela bhASya ane savArthasiddhi e be TIkAo viSe kAMIka vicAra kara prApta thAya che. bhASyamAnya sutrapAThanuM amalIpaNu agara te asalIpAThanI vizeSa najIka hevApaNu, temaja prathama kahevAmAM AvyuM che te pramANe bhASyanuM vAcaka umAsvAtikartakapaNuM digaMbara paraMparA kadI kabUla karI zake nahi e khulluM che; kAraNa ke digaMbaraparaMparAmAnya badhI ja tattvArtha uparanI TIkAone mULa AdhAra vIrthasiddhi ane tene mAnya sUtrapATha e ja che; eTale bhASya ke bhASyamAnya sUtrapAThane ja umAsvAtikartaka mAnavA jatAM, pata mAnelA sUtrapATha ane TIkAgrathanu prAmANya pUrepUruM na rahe. tethI koI paNa sthaLe likhita pramANa na hovA chatAM bhASya ane bhASyamAnya sUtrapATha viSe digaMbaraparaparAnu zu kahevu heI zake te sAMpradAyikatvane dareka abhyAsI kalpI zake ema che. digaMbara paraMparA savArthasiddhi ane tenA mAnya sUtrapAThane pramANasarvasva mAne che ane ema mAnI spaSTa sUcave ja che ke, bhASya e svapajJa nathI ane tene mAnya sutrapATha paNa asalI nathI. Ama hevAthI bhASya ane sarvArthasiddhi banenuM prAmAviSayaka baLAbaLa tapAsyA sivAya prastuta paricaya adhure ja rahe. bhASyanI pajJatA viSe kaze ja saMdeha na
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 hAvA chatAM thADIvAra dalIla khAtara ema mAnI levAmAM Ave ke e svASajJa nathI; teA paNa eTaluM nirvivAda kahI zakAya tema che. ke, bhASya e sarvAsiddhi karatAM prAcIna ane krAI rUDha zvetAMbarIya nahi evA taTastha vidvAna dvArA lakhAyelI tattvA sUtra uparanI prathama ja TIkA che; eTale ke te sau siddhi jevuM sAMpradAyika nathI. A muddo samajavA mATe ahI traNa khAkhatAnI paryAleAcanA karavAmAM Ave che 1. zailIbheda, 2. avikAsa, ane 3, sAMpradAyikatA, 1. zailIbheda : kAI paNa eka ja sUtra uparanuM bhASya ane tenI sarvAsiddhi sAme rAkhI sarakhAmaNInI dRSTie jonAra abhyAsIne ema jaNAyA vinA kadI ja nahi rahe ke, savArthasiddhi karatAM bhASyanI zailI prAcIna che ane Dagale ane pagale sauthasiddhimAM bhASyanu pratibiMma che. e ane rIkAothI judI ane aMtethI prAcIna evI trIjI krAI TIkA tattvA sUtra upara heAtrAnu pramANa na maLe, tyAM sudhI bhASya ane suvArthasiddhinI sarakhAmaNI karanAra ema kahyA vinA kadI ja nahi rahe ke, bhASyane sAme rAkhI sauthasiddhinI racanA karavAmAM AvI che. bhASyanI zailI prasanna ane gaMbhIra haiAvA chatAM, dArzanikatvanI dRSTie savAsiddhinI zailI bhASyanI zailI karatAM vadhAre vikasita ane vadhAre kheDAyelI che ema ceAkhkhu lAge che. saMrakRta bhASAmAM lekhana ane dArjInika zailIne jainasAhityamAM je vikAsa thayA pachI sau siddhi lakhAI che, te nikAsa bhASyamAM dekhAtA nathI; tema chatAM e tene bhASAmAM je bhikhapratibiMbabhAva che te spaSTa sUcave che ke, baMnemAM bhASya ja prAcIna che. D
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 dAkhalA tarIke, pahelA adhyAyanA pahelA sUtranA bhASyamAM samyapha" zabada viSe lakhyuM che ke, "samyapha" e nipAta che athavA "sama' upasargapUrvaka "arU' dhAtunuM rUpa che. A ja bAbatamAM sarvArthasiddhikAra lakhe che ke, "samyapha" zabda avyutpanna eTale vyutpatti vinAne akhaMDa che, athavA vyutpanna eTale dhAtu ane pratyaya bane maLI vyutpattipUrvaka siddha thayelo che. "ajhu" dhAtune "vipu" pratyaya lagADavAmAM Ave tyAre "muti "e rIte "samyapha' zabda bane che. "samyapha zabdaviSayaka nirUpaNanI ukta be zailImAM bhASya karatAM siddhinI spaSTatA vizeSa che. e ja rIte bhASyamAM darzana' zabdanI vyutpatti viSe phakta eTaluM ja lakhyuM che ke, "darzana' e "dazi' dhAtunuM rUpa che; jyAre siddhimAM darzana' zabdanI traNa rIte vyutpatti spaSTa batAvavAmAM AvI che. bhASyamAM jJAna ane cAritra zabdanI vyutpatti spaSTa jaNAvI nathI; jyAre siddhimAM e bane zabdanI vyutpatti traNa rIte spaSTa jaNAvI che ane pachI tenuM jana dRSTie samarthana karavAmAM AvyuM che. e ja rIte darzana ane jJAna zabdamAMthI pahelo samAsamAM keNuM Ave ane paMchI kezu Ave e sAmAsika caca bhASyamAM nathI; jyAre siddhimAM te spaSTa che. e ja rIte pahelA adhyAyanA bIjA sUtranA bhASyamAM "tatva' zabdanA phakta be artha sUcavavAmAM AvyA che jayAre siddhimAM e bane athenI upapatti karavAmAM AvI che, ane "dazi' dhAtune zraddhA artha kema the e bAbata paNa darzAvavAmAM AvI che, je bhASyamAM nathI.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 2. arthavikAsa: arthanI daSTie joIe te paNa bhASya karatAM savArthasiddhi avAcIna che ema ja jaNAya che. je eka bAbata bhASyamAM hoya che, tene vizeSa vistRta karI tenA upara vadhAre carcA karI savArthasiddhimAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. vyAkaraNazAstra ane jainetara darzanenI jeTalI carcA savasiddhimAM che, teTalI bhASyamAM nathI. jenA paribhASAnuM je TUMka chatAM sthira vizadIkaraNa ane vaktavyanuM je pRthakkaraNa savArthasiddhimAM che, te bhASyamAM ochAmAM ochuM che bhASya karatAM sarvArthasiddhinI tArkikatA vadhI jAya che, ane bhASyamAM nathI tevAM vijJAnavAdI bauha AdinAM maMtavyo temAM umerAya che, ane darzanAMtaranuM khaDana jora pakaDe che. e badhu sarvArthasiddhi karatAM bhASyanI prAcInatA puravAra kare che. 3. sAMpradAyiktA : ukta be bAbate karatAM vadhAre mahattvanI bAbata sAMpradAyikatAnI che. kALatatva, kevaLIkavalAhAra, alakatva ane strImekSa jevI bAbatoe tIvra matabhedanuM rUpa dhAraNa karyA pachI ane e bAbata paratve sAMpradAyika Agraha baMdhAyA pachI ja savathasiddhi lakhAI che; jyAre bhASyamAM e sAMpradAyika abhinivezanuM tattva dekhAtuM nathI. je je bAbatamAM rUDha zvetAMbara saMpradAya sAthe digaMbara saMpradAyane virodha che, ne badhI ja bAbate sarvArthasiddhinA praNetAe 1. dAkhalA tarIke sarakhA 1, 2, 1, 12, 1, 32; ane 2, 1 vagere sUtronuM bhAgya ane sarvArthasiddhi 2 5, 30, 1, 3, 8, 1; , , 9, 11, 10, 9 vagere sUtranI savArthasiddhi sAthe te ja sUnuM bhAkhya.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 - sUtramAM pheraphAra karIne ke tenA arthamAM kheMcatANa karIne ke asaMgata adhyAhAra Adi karIne game te rIte digaMbara paraMparAne anukUla thAya te rIte sUtramAMthI upajAvI kADhavAne sAMpradAyika prayatna kare che, jevo prayatna bhASyamAM kyAMya dekhAtA nathI. tethI ema spaSTa lAge che ke, sarvArthasiddhi e sAMpradAyika virodhanuM vAtAvaraNa jAmyA pachI pAchaLathI lakhAI che; ane bhASya e virodhanA vAtAvaraNathI mukta che. tyAre ahIM prazna thAya che ke, je e rIte bhASya taTastha ane prAcIna hoya, to tene digabara paraMparAe cheDayuM kema? ene uttara e che ke, sarvArthasiddhinA katIne je bAbatamAM zvetAMbara saMpradAyanI mAnyatAonuM spaSTa khaMDana karavuM hatuM, tevuM khaMDana bhASyamAM na ja hatuM eTaluM ja nahi paNa, bhASya moTe bhAge rUDha digabara paraMparAnuM piSaka thaI zake tema paNa na hatuM, ane ghaNe sthaLe te UlaTuM te digaMbara paraMparAthI bahu viruddha jatuM hatuM. tethI pUjyapAda bhASyane paDatuM mUkI sUtro upara svataMtra TIkA lakhI, ane tema karatA sUtrapAThamAM iSTa sudhArAvadhAre karyo ane tenI vyAkhyAmAM matabhedavALI bAbate AvI tyAM spaSTapaNe digaMbara maMtavyonuM ja sthApana karyuM; A karavAmAM pUjyapAdane kuMdakuMdanA graMtha mukhya AdhAra 1 9, 7 tathA 24nA bhASyamA vastrano ullekha che. tathA 10, 7nA bhASyamAM "tIrthakarItI ne ullekha che. 2. jyA jyAM artha kheMce che, athavA pulAka Adi jevA sthaLe baMdhabesatu vivaraNa nathI thaI zakyuM te sUtro ja kema na kADhI nAkhyAM, ene uttara sUtrapAThanI atiprasiddhi ane phekavA jatAM aprAmAyane Apa Avarane bhaya hoya, ema lAge che.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 bhUta thaI paDelA lAge che. Ama thavAthI digabara paraMparAe sarvArthasiddhine mukhya pramANa tarIke svIkArI, ane bhASya svAbhAvika rIte ja zvetAMbara paraparAmAM mAnya rahI gayu. bhASya upara koI paNa digaMbara AcArye TIkA nathI lakhI ke tene ullekha nathI karyo, eTale te digaMbara paraMparAthI dUra ja rahI gayuM; ane aneka zvetAMbara AcAyoe bhASya upara TIkAo lakhI che tema ja kavacit bhASyanAM maMtavyo virodha karyA chatAM ekaMdara tenuM pramANa svIkAryuM che, tethI ja koI taTastha paraMparAnA prAcIna vidvAne raceluM hovA chatAM te tAMbara saMpradAyane pramANabhUta graMtha thaI paDayo che. te paNa eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke, bhASya pratye digaMbarIya paraMparAmAM AjakAla je manetti jovAmAM Ave che, te jUnA digaMbarAcAryomA na hatI. kAraNa ke, akalaka jevA pramukha digabarAcArya paNa yathAsaMbhava bhASyanI sAthe pitAnA kathananI saMgati batAvavAno prayatna karIne bhASyanA viziSTa prAmANyanuM sucana kare che (juo rAjavArtika 5, 4, 8, ane kyAMya bhASyanuM nAmollekhapUrvaka khaMDana nathI karatA athavA aprAmANya nathI banAvatA. graMthanAM nAmakaraNa paNa Akarimaka nathI hatA; meLavI zakAya te tene paNa viziSTa ItihAsa hoya che ja. pUrvakAlIna ane samakAlIna vidvAnanI bhAvanAmAMthI te vize temaja sAhityanA nAmakaraNapravAhamAMthI preraNuM meLavIne ja graMthakAre pitAnI kRtinuM nAmakaraNa kare che. pataMjalinA vyAkaraNa uparanA mahAbhASyanI pratiSThAnI asara pAchalA aneka graMthakAra upara thayelI ApaNe
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ temanI kRtinA bhASya nAmathI jANI zakIe chIe. e ja asare vAcaka umAsvAtine bhASya nAmakaraNa karavA preryA hoya ema saMbhave che. bauddha sAhityamAM eka graMthanuM nAma "sarvArthasiddhi' hevAnuM smaraNa che. tene ane prastuta sarvArthasiddhinA nAmane pauvapasaMbaMdha ajJAta che; paNa vArtikanI bAbatamAM " eTaluM nakkI che ke, eka vAra bhAratIya vADmayamAM vArtikayuga AvyA ane bhinna bhinna saMpradAyamAM bhinna bhinna viSaya upara vartika nAmanA aneka graMtho lakhAyA. tenI asara tattvArtha uparanAM prastuta vArtikenAM nAmakaraNa upara che. akalAke pitAnI TIkAnuM "rAjavArtika' nAma rAkhyuM che. te nAmane bIje koI gratha pUrvakAlIne anya vidvAnane hajI mArI jANamAM nathI Avya; paraMtu vidAnaMda kArtika e nAma kumArikanA mokArtika nAmanI asarane AbhArI che, emAM kazI ja zaMkA nathI. tatvArthasUtra upara akala ke je "rAjavArtika lakhyuM che ane vidvAna je kArtika lakhyuM che, te banene mULa AdhAra "sarvArthasiddhi ja che. je sarvArthasiddhi akalaMkane maLI na heta, te "rAjavArtikanuM vartamAna svarUpa AvuM viziSTa na ja heta ane je "rAjavArtikane Azraya na hota, te vidAnadInA kavArtikamAM je viziSTatA dekhAya che, te paNa na ja heta, e nakkI che. "rAjavArtika ane kArtika e bane sAkSAta ane paraMparAthI "sarvArthasiddhinAM aNI hevA chatAM e baMnemAM, "sarvArthasiddhi karatAM vizeSa vikAsa thayela che. udyotakaranA "nyAyavArtika ane dharmakIrtinA pramANuvArtika'nI jema "rAjavArtika' gavamAM che, jyAre breka
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 * vArtika kumArikanA vArtikanI jema pAmAM che. kumArila karatAM vidyAnaMdanI vizeSatA e che ke, teNe pote ja potAnA padya vArtikanI TIkA lakhI che. barAjavArtika mAM lagabhaga AkhI sarvArthasiddhi AvI jAya che, chatAM temAM navInatA ane pratibhA eTalI badhI che ke, sarvArthasiddhi sAthe rAkhIne rAjavArtika vAcatA chatAM temAM kazuM ja paunaruya dekhAtu nathI. lakSaNaniSNAta pUjyapAdanAM sarvArthasiddhigata pratyeka muddAvALAM vAkayone akalake pRthakkaraNa ane vargIkaraNapUrvaka vArtikamAM pheravI nAkhyAM che ane pitAne umeravA lAyaka dekhAtI bAbate ke tevA prazno viSe navAM paNa vArtike rahyAM che ane badhAM gA vArtika upara pite ja chuTa vivaraNa lakhyuM che. ethI ekaMdara rIte jotA rAjavArtika' e sarvArthasiddhinuM vivaraNa hovA chatAM vastutaH te svataMtra ja graMtha che. "sarvArthasiddhimAM dekhAtA dArzanika abhyAsa karatAM "rAjavArtikane dArzanika abhyAsa bahu ja caDhI jAya che. "rAjyArtikane eka dhruvamaMtra che ke tene je bAbata upara je kAMI kahevuM hoya, te anekAMtane Azraya karIne ja kahe che. anekAMta e "rAjavArikanI pratyeka carcAnI cAvI che. pitAnA samaya sudhImAM bhinna bhinna saMpradAyanA vidvAnoe je anekAta upara AkSepa mUkelA ane anekAMtavAdanI je truTio batAvelI, te badhAnuM nirasana karavA ane anekAMtanuM vAstavika svarUpa jaNAvavA mATe ja akalake pratiSThita tattvArthasUtranA pAyA upara siddhalakSaNavALI sarvArthasiddhine Azraya laI pitAnA "rAjavArtikInI bhavya imArata ubhI karI che. sarvArthasiddhimAM je Agamika viSano ati vistAra che, tene rAjavArtikakAre ghaTADI
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 eNe karyo che ane dArzanika viSayane ja prAdhAnya ApyuM che. - dakSiNa hiMdustAnamAM vasatA vidyAnaMde joyu ke, pUrvakAlIna ane samakAlIna aneka jainetara vidvAnoe jaina darzana upara karela humalAone uttara Apa ghaNuM ja bAkI che, ane khAsa karI mImAMsaka kumArika Adie karela jaina darzananA khaMDanane uttara ApyA vinA temanAthI kaI paNa rIte rahI zakAyu nahi, tyAre ja temaNe " vArtika'nI racanA karI. ApaNe joIe chIe ke emaNe pitAne e udeza siddha karyo che. tatvArthokavArtikamAM jeTaluM ane jevuM sabaLa mImAMsAdarzananuM khaMDana che, tevuM bIjI ItatvArthanI TIkAmAM nathI. tattvArthokavArtikamA "sarvArthasiddhi ane "rAjavArtikamAM carcAyelA mukhya kaI paNa viSaye chUTayA nathI; UlaTuM ghaNe sthaLe te "sarvArthasiddhi ane "rAjavAttika karatAM kArtikanI carcA vadhI jAya che. keTalIka bAbatanI caca te kArtikamAM taddana apUrva ja che "gAjavArtikamAM dArzanika abhyAsanI vizALatA che, te kavArtikamAM e vizALatA sAthe-sUkSmatAnuM tatva umerAyeluM najare paDe che. samagra jina vADmayamAM je thoDI ke ghaNI kRtio mahatva dharAve che, temAMnI be kRtio rAjavArtika ane vArtika paNa che tatvArtha uparanA upalabdha zvetAMbarIya sAhityamAMthI eke graMtha rAjayAttika ke "kavArtikanI sarakhAmaNI karI zake tevo dekhAyo nathI. bhASyamAM dekhAtA A dArzanika 1. sarakhA 1, 7-8nI "sarvArthasiddhi tathA " rajavArtika.'
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 abhyAsa savarNasiddhimAM kAMIka ghere bane che ane te rAjavArtikamAM vizeSa ghaTa thaI chevaTe thAkavArtika mAM khUba jAme che. barAjavArtika ane vArtikanA itihAsaNa abhyAsIne ema jaNAvAnuM ja ke, dakSiNa hiMdustAnamAM je dArzanika vidyA ane spadhaune samaya Avelo, ane aneka mukhI pAMDitya vikaseluM, tenuM ja pratibiMba A be graMthamAM che prastuta be vArtike jaina darzanane prAmANika abhyAsa karavA mATe darekane sAdhana pUruM pADe che; paNa temAye "rAjavArtika gadya, saraLa ane vistRta hevAthI, tatvArthanA badhA TIkAcanI garaja ekaluM ja sAre che. A be vAti ke na heta, te dazamA saikA pahelAMnA digaMbarIya sAhityamAM je viziSTatA AvI che, ane tenI je pratika baMdhAI che, te jarUra adhUrI raheta. e be vArtika sAMpradAyika chatAM aneka dRSTie bhAratIya dArzanika sAhityamAM viziSTa sthAna meLave tevI yogyatA dharAve che. emanuM avalokana bauha ane vaidika paraMparAnA aneka viSayo upara temaja aneka graMtha upara aitihAsika prakAza pADe che. mULa sUtra upara racAyelI vyAkhyAone Treka paricaya karyA pachI, vyAkhyA upara racAyelI vyAkhyAono paricaya karavAnuM prApta thAya che. evI be vyAkhyAo je vRttino pUrepUrI atyAre upalabdha che, je banne tAMbarIya che. A bannenuM mukhya sAmya TUMkamAM eTaluM ja che ke, te banne vyAkhyAo umAsvAtinA pazbhASyane zabdazaH sparze che ane tenuM vivaraNa kare che.' bhASyanuM vivaraNa karatAM bhASyane AzarIne sarvatra Agamika
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 vastunuM ja pratipAdana karavuM ane jyAM bhASya AgamathI viruddha jatuM dekhAtuM hoya tyAM paNa chevaTe AgamikaparaMparAnuM ja samarthana karavuM, e banne vRttionuM samAna dhyeya che. ATaluM sAmya chatAM e be vRttiomAM paraspara phera paNa che. eka vRtti je pramANamAM moTI che, te eka ja AcAryanI kRti che jyAre bIjI nAnI vRtti traNa AcAryonI mizra kRti che lagabhaga aDhAra hajAra ka pramANa meTI vRttimAM adhyAyane, ane bahu te mAthAkulAriNI' eTale ja ullekha maLe che; jyAre nAnI vRttinA dareka adhyAyanA aMtamAM jaNAtA ullekhe kAMIne kAMI bhinnatAvALA che. kyAMka "rimaviciMtAma' (prathamAdhyAyanI puSikA), te kyAMka "rima vRtA' (dvitIya, caturtha ane paMcamAdhyAyanA aMtamAM) che; kakyAMka "mA " (chaThThA adhyAyanA aMtamAM) te kyAka kAra pAyAma (sAtamA adhyAyanA aMtamAM) che. kyAMka camakAvAnivvAcA' (chaThThA adhyAyanA aMtamAM), te kyAMka azokariSyanihitAyAma' (dazamA adhyAyanA aMtamAM) che; vacamAM kyAMka "tavAcA ' (AThamA adhyAyanA aMtamAM) tathA "sacavAcAra' (navamA adhyAyanA aMtamAM) che. A badhA ullekhanI bhASAzailI tathA samucita saMgatino abhAva joIne kahevuM paDe che ke, A badhA ullekha katIne potAnA nathI haribhake pitAnA pAMca adhyAyanA aMtamAM jAte ja lakhyuM heta te viracita tathA uddadhRta evA * bhinnArthaka zabda na vAparata. kAraNake, te zabdamAMthI koI eka nizcita artha nathI nIkaLI zakato ke, te bhAga haribhadra pote na racyuM hatuM ke koI eka athavA aneka vRttione saMkSepa
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12, vistArarUpe "uddhAra' karIne mUkyo hate. e pramANe yazabhadra, likhita adhyAyanA aMtamAM paNa ekavAkyatA nathI. "yazobhadranivahitAyAma' evA zabda hevA chatAM paNa "sacavAma' lakhavuM kAM te vyartha che, athavA keAI arthAtaranuM sUcaka che. A badhI garabaDa joIne huM anumAna karuM chuM ke, adhyAyanA aMtavALA ullekha koI eka yA aneka lekhake dvArA eka samayamAM athavA judA judA samayamAM nakala karatI vakhate dAkhala thayA che tathA tevA ullekhonI racanAne AdhAra yazabhadranA ziSyanuM peluM pa-ga che, ke je teNe pitAnI racanAnA prAraMbhamAM lakhyuM che. uparyukta ullekho pAchaLathI dAkhala thayA che e kalpanAnuM samarthana ethI paNa thAya che ke, adhyAyanA atamAM AvatuM "pivAyA" evuM pada aneka jagAe truTita che. game tema paNa atyAre te te ulalekho uparathI nIcenI vAto phalita thAya che. 1. tatvArtha bhASya upara haribhadra vRtti racI, ke je pUrvakAlIna athavA samakAlIna nAnI nAnI khaMDita-akhaMDita vRttionA uddhArarUpa che; kAraNake, temAM te vRttione yathocita samAveza thaI gayA che. 2. haribhakanI adhUrI vRttine yazabhadra tathA temanA ziSya gaMdhahastInI vRttine AdhAre pUrI karI. 3. vRttinuM DupaDupikA' nAma (kharekhara ja te nAma sAcuM tathA graMthakAree rAkhyuM hoya to) e kAraNe paDeluM lAge che ke, te TukaDe TukaDe racAIne pUrI thaI, keI eka dvArA pUrI na thaI zakI.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ supaDupikA zabda A sthaLa sivAya anyatra kyAMya jo ke sAMbhaLyo nathI. saMbhava che ke, te apabhraSTa pATha heya. athavA keI dezIya zabda heya. meM pahelAM kalpanA karI hatI ke, tene artha "nAnI nAvaDI" kadAca hoya; temaja koI vidvAna mitre ema paNa kahyuM hatuM ke te saMskRta vaparA zabdane bhraSTa pATha che. paraMtu have vicAra karavAthI e kalpanA tema ja e sUcanA ThIka nathI lAgatI, kAraNake te kalpanAne AdhAra, gaMdhahastInI moTI vRttimAMthI nAnI vRtti tAravavA bAbatane khyAla hato, je have choDI devo paDyo che. yazobhadranA ziSya aMte je vAkya lakhyuM che, tethI te evuM koIke dhvanita thAya che ke, A nAnI vRtti thADI amuka racI, DI bIjA keIka, ane cheDI trIjA keIke, tethI te DupaDupikA banI gaI, athata eka kathA jevI banI gaI sarvArthasiddhi ane rAjavArtika sAthe siddhasenIya vRttinuM telana karIe te spaSTa jaNAya che ke, bhASAne je prasAda, racanAnI vizadatA ane arthanuM pRthakkaraNa "savIrthasiddhi ane rAjavArtikamAM che, te siddhasenIya vRttimAM nathI. AnAM be kAraNe che. eka te graMthakArane prakRtibheda ane bIjuM kAraNa - parAzita racanA che. sarvArthasidhikAra ane rAjavArtikakAra so upara pitAnuM vaktavya svataMtrapaNe ja kahe che, jyAre siddhasenane bhASyanuM zadazaH anusaraNa karavAnuM heI, parAzritapaNe cAlavAnuM che. ATale taphAvata hovA chatAM samagra rIte siddhasenIyavRttinuM avalokana karatAM mana upara e vAta te 1. pahelI AvRti, paricathI 44
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 akti thAya che ja. temAM pahelI e ke, * sarvAMgidi" ane 'rAjavArdika' karatAM siddhasenIyavRttinI dAnika ceAgyatA echI nathI. patibheda chatAM ekaMdara e vRttimAM paNa ukta e graMtha jeTalA ja nyAya, vaizeSika, sAMkhya, yAga ane bauddha dananI carcAne vArasA che; ane khIjI vAta e che ke, siddhasena peAtAnI vRttimAM dArzanika ane tArkika caryAM karIne paNa chevaTe jinabhadragaNikSamAzramaNanI peThe Amika para parAnu prabaLapaNe sthApana kare che ane e sthApanamAM temane Agamika abhyAsa pracurapaNe dekhAya che. siddhasenanI vRtti jotA mAlUma paDe che ke, temanA samaya sudhImAM tattvArtha upara anaka vyAkhyAo racAyelI hatI. phrAI kAI sthaLe eka ja sUtranA bhASyanuM vivaraNa karatAM teo pAMca-cha matAtarA TAMke che, te uparathI evuM anumAna bAMdhavAne kAraNa maLe che ke, siddhasene vRtti racI tyAre temanI sAme echAmAM ochI tattvAtha upara racAyelI pAMca TIkAe hAvI joIe, je sarvAsiddhi Adi prasiddha digabarIya traNa vyAkhyAothI judI haze ema lAge che; kAraNake ' rAjavArttika' ane ' kSeAkavArttika'nI racanA pahelAM ja siddhasenIya vRtti racAI hAvAne bahu saMbhava che. pahelAM racAI na heAya tA paNa enI racanA ane pelAM khetI racanA vacce eTaluM teA echuM aMtara che ke, siddhasenane rAjavAntika ane kSeAkavArtika'nA paricaya thavAnA prasaMga ja AvyA nathI. ' sarvAsiddhi nI racanA pUrvakAlIna heAI, siddhasenanA samayamAM te cekasa hatI kharI paNa dUravartI dezabhedane ' . 1 jue 5, 3nI siddhasenIyavRtti pu. rUA.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 kAraNe ke bIjA keI kAraNe siddhasenane sarvArthasiddhi jovAnI taka maLI hoya ema lAgatuM nathI. siddhasena e pUjyapAda Adi digaMbarIya AcAryo jevA saMpradAyAbhinivezI che ema temanI vRtti ja kahe che. have je emaNe "savArthasiddhi ke bIje kaI digaMbarIyatvAbhinivezI graMtha je hena, to tenA pratyAghAtarUpe teo paNa te te sthaLe digaMbarIyatvanuM "sarvArthasiddhinAM vacananA nirdezapUrvaka khaMDana karyA vinA saMtoSa pakaDI zakata ja nahi. vaLI kaI paNa sthaLe digaMbarIya sAMpradAyika vyAkhyAonI temaNe samAcanA karI ja nathI. je pitAnA pUrvavata vyAkhyAkArAnA sUtra ke bhASyaviSayaka matabhedenI temaja bhASyavivaraNa saMbaMdhI nAnImoTI mAnyatAonI TUMkI paNa noMdha lIdhA sivAya na rahe, ane pote mAnya rAkhela zvetAMbara paraMparA karatAM tarkabaLathI saheja paNa viruddha kahenAra zvetAMbarIya mahAna AcAryonI kaTuka samAlocanA karyA vinA satiSa na pakaDe, te siddhasena vyAkhyAparatve prabaLa virAdha dharAvanAra digaMbarIya AcAryonI pUrepUrI khabara lIdhA vinA rahI zake e kalpavuM ja azakya che. tethI evI kalpanA thAya che ke, uttara ke pazcima hiMdustAnamAM thayela ane rahela e zvetAMbara AcAryane dakSiNa hiMdustAnamAM racAyela ane poSAyela tatvArtha uparanI prasiddha digaMbara vyAkhyA jovAnI taka sAMpaDI na hoya. e ja rIte dakSiNa hiMdustAnamAM thayela akalaMka Adi digabarIya TIkAkArene uttara hiMdustAnamAM racAyela tatkAlIna zvetAMbarIya tattvArthanA TIkAgra javAnI taka maLelI lAgatI ja nathI; tema chatAM siddhasenanI vRtti ane rAjavArtika mAM je kavacita dhyAna kheMcanAra zabdasAdasya dekhAya
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 che, te khUhu tA eTaluM ja sUcave che ke, e kAI trIjA ja samAna graMthanA abhyAsanA vArasAnuM pariNAma che. siddhasenanI vRttimAM tattvAgata viSayaparatve je vicAra ane bhASAnA puSTa vArasA najare paDe che, te jotAM ema caiAkhkhu lAge che ke, e vRtti pahelAM zvetAMbarIya saMpradAyamAM puSkaLa sAhitya racAyeluM ane kheDAyeluM hovuM joI e. 1 eka bAju siddhasenIya vRttimAM phriMga kharIya sUtrapAThaviruddha samAlocanA kAMIka kyAIka dekhAya che, dA. tuM apare punarvidvAM so'tivahUni svayaM viracayyAsmin prastAve sUtrANyadhIyate ityAddhi 3, 11 nI vRtti. pR0 261, tathA " are sUtrathametalIyate- 'vyALi' 'nIvAtha' " ityAai5, 2 nI vRtti pra0 320; temaja " anya paThanti sUtram " 7, 23, pR0 109, temaja cAIka kyAMIka - sItha siddhi ane AjavAntikamA dekhAya che tevI vyAkhyAonuM khaMDana paNa che, dA. tu "ce caitanmAnya gamanapratiSedhadvAreNa cAraNavidyAghararddhiprAptAnAmAcakSate teSAmAgamavirodha: " ityAdi 3, 13nI vRtti pR0 263; tathA kAMIka kyAMIka vAntika sAthe zabdasAmya che, 38 nityaprajalpitavat " " ityAdi 5, 3nI vRtti pR. 321. khIjI mAjI zvetAkhara pathanuM khaMDana karanArI sarvArthasiddhi AdinI khAsa vyAkhyAonuM siddhasenIya vRttimAM nirasana nathI; AthI ema sabhAvanA thAya che ke, sasiddhimAM svIkArAyela sUtrapAThane avalaMbI racAyela koI diMga kharAcArya'nI ke anya taTastha AcAryanI vyAkhyA jemAM zvetAMmarIya viziSTa mAnyatAonuM khaDana nahi hoya ane je pUjyapAda ke aklakane paNa pAtAnI TIkAo lakhavAmAM AdhArabhUta thaI haze, te siddhasenanI sAme haze.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 117, bhASya upara trIjI vRtti upAdhyAya yazovijayajInI che. je e pUrNa maLatI hatI te te sattaramA-aDhAramA saikAmAM thayela bhAratIya darzanazAstranA vikAsane liti vRtti eka namUne pUrA pAData ema atyAre upalabdha e vRttinA eka nAnA khaMDa uparathI ja kahevAnuM mana thaI jAya che. e khaMDa pUrA prathama adhyAya upara paNa nathI, ane temAM uparanI be vRttionI peThe ja zabdazaH bhASyane anusarI vivaraNa karavAmAM AvyuM che, tema chatAM temAM je UMDI takanugAmI carcA, je bahuzrutatA ane je bhAvapheTana dekhAya che, te yazovijayajInI nyAyavizAradAnI khAtarI karAve che. je e vRtti emaNe saMpUrNa racI haze, te aDhIse ja varSamAM tene sarvanAza thaI gaye hoya ema mAnatA chava acakAya che, eTale enI zodha mATeno prayatna niSphaLa javAno saMbhava nathI. upara je tatvArtha uparanA mahattvapUrNa ane abhyAsarogya DAka prathAne paricaya Apyo che, te phakta abhyAsIonI jijJAsA jAgarita karavA ane e dizAmAM vizeSa prayatna karavAnI sucanA pUrato che. vastutaH te pratyeka graMthane paricaya eka eka svataMtra nibaMdhanI apekSA rAkhe che ane e badhAne saMmilita paricaya te eka daLadAra pustakanI apekSA rAkhe che. te kAma A sthaLanI maryAdA bahAranuM che, tethI ATalA ja paricayamA seteSa dhAraNa karI viramavuM cogya dekhuM chuM. samalAla
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ puravaNI meM paM. nAthurAma premIjI ane 5. jugalakizorajIne umAsvAti temaja tavArthane lagatI bAbate viSe keTalAka prazno pUchelA ene je uttara temanA taraphathI mane maLyo che, tene mukhya bhAga temanI ja bhASAmAM mArA praznonI sAthe ja nIce ApavAmAM Ave che. e baMne mahAzaye etihAsika daSTi dharAve che ane atyAranA digabarIya vikAnamAM aitihAsika daSTie e bannenI yogyatA ucca TinI che. eTale temanA vicAro abhyAsa mATe kAmanA heI, puravaNurUpe ahIM mUkuM chuM. pa. jugalakizorajInA uttaramAMthI je aMzaparatve mAre kAMIka paNa kahevAnuM che, te temanA patra pachI "bhArI vicAraNa" e mathALA nIce huM nIce jaNAvI ApIza. prazno 1. umAsvAti kuMdakuMdakA ziSya yA vaMzaja hai isa bhAvakA ullekha sabase purAnA kisa graMthameM, paTTAvalImeM yA zilAlekhameM Apake dekhanemeM aba taka AyA hai? athavA meM kahiye ki isavI sadake pUrvavartI kisa graMtha, paTTAvalI Adi umAsvAtikA kuMdaku ziSya henA yA vaMzaja hanA aba taka pAyA gayA hai?
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 2. Apake vicArameM pUjyapAdakA samaya kyA hai? tatvArthakA zvetAMbarIya bhASya ApakI vicAraNase svapajJa che yA nahIM; yadi pajJa nahIM hai te usa pakSa mahattvakI dalaseM kyA che? 3. digambarIya paraMparAmeM koI "uccanAgara' nAmaka zAkhA kabhI huI hai, aura vAcakavaMza yA vAcakapadadhArI kaI munigaNa prAcIna kAlameM kabhI huA hai, aura huA hai te usakA varNana yA ullekha kahAM para hai? 4. mukhe saMdeha hai ki tatvArthasUtra ke racayitA umAsvAti kuMdakuMda ziSya ; ka ki keI bhI prAcIna pramANu abhI taka mujhe nahAM milA. je mithe che saba bArahavI sadIke khAdake hai. isaliye ukta prazna pUcha rahA hUM. je sarasarI terase dhyAnameM Ave se likhanA. 5. prasiddha tatvArthazAstrakI racanA kuMdakudake ziSya umAsvAtine kI hai, Isa mAnyatA ke liye dasavI sadIse prAcIna kyA kyA sabUta yA ullekha hai aura ve kenise? kyA digabarIya sAhityameM dasavI sadIse purAnA kaI aisA ullekha hai jisameM kuMdakudake ziSya umAsvAtike dvArA tatvArthasUtrakI racanA kiye jAnekA sUcana thA kathana he. 6. "vArthasUra pitA " yaha padya kahAMkA hai aura kitanA purAnA hai? 7. pUjyapAda, akalaMka, vidyAnaMda Adi prAcIna TIkAkArene kahI bhI tatvArthasake racayitA rUpase umAsvAtikA ullekha kiyA hai aura nahI kiyA hai, te pIchese yaha mAnyatA karyo cala paDI?
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 presAjIne patra ApakA tA. kA kRpApatra milA, umAsvAti kudake vaMzaja hai, Isa khAta para mujhe jarA bhI vizvAsa nahIM hai. yaha vazakalpanA usa samaya kI gaI hai, janma tattvArtha sUtra para sarvArthasiddhi, zveAvAntika, rAjavArttika Adi TIkAye' ana cukI thI aura digambara saMpradAyane isa graMthA pUrNatayA apanA liyA thA. dasavanI zatAbdike pahalekA kAI bhI ullekha abhI taka mujhe isa saMbadhame nahIM milA, merA vizvAsa hai ki, digaMbara saMpradAyame" jo baDe baDe vidvAna graMthakartA hue huM, prAya . ne kisI ma yA. gaddIke paTTadhara nahIM the. paraMtu jina legAMne guautralI yA paTTAvalI banAI hai, unake mastakame yaha bAta bharI huI thIki, jitane bhI AcAya yA graMthakartA hete haiM, ve kisI na kisI gaddIke adhikArI hete hai. isaliye unhoMne pUrvavartI sabhI vidvAnAMkI isI bhrabhAtmaka vicAraH anusAra khataunI kara DAlI hai aura unhe paTTadhara anA DAlA hai. yaha te unheM mAlUma nahIM thA ki mAsvAti aura kuMdakuMda kisa kisa samayame hue haiM; paraMtu cUMki ve bahu AcAya the aura prAcIna ce, isaliye unakA sabaMdha joDa kriyA aura guruziSya thA ziSyaguru anA diyA. yahu sAcanekA unhoMne kaSTa nahIM uThAyA kuMdakuMda karNATaka dezake kuMDakuMDa grAma} nivAsI the aura umAsvAti bihArame' bhramaNa karanevAle. unake sAdhakI kalpanA bhI eka tarahase asaMbhava hai. zrutAvatAra, AdipurANa, harivazapurANa, jaMbudrIpaprati Adi prAcIna graMthAme jo prAcIna AcAya paraparA dI huI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 che, usameM umAsvAtikA biskUla ullekha nahIM hai. mRtAvatArameM kuMdakuMdakA ullekha hai aura unheM eka baDA TIkAkAra batalAyA che, paraMtu unake Age yA pIche umAsvAtikA kaI ullekha nahI hai. IdanadIkA "mRtAvatAra' yadyapi bahuta purAnA nahIM hai, phira bhI aisA jAna paDatA hai vaha kisI prAcIna racanAkA rUpAntara hai aura Isa daSTise usakA kathana pramANukaTikA che. darzanasAra990 saMvataka banAyA huA hai, usameM padmanadI cA kuMdakuMdakA ullekha che, paraMtu umAsvAtikA nahIM. jinasenake samaya "rAjavArtika' aura kavArtika' banI cuke che; paraMtu une bhI bIse AcAryo aura graMthakartAkI prazaMsA prasaMgame umAsvAtikA ullekha nahI kiyA, kyoki : ve unheM apanI paraMparAkA nahIM samajhate haiM. eka bAta aura haiH AdipurANa, harivaMzapurANa Adike kataone kudakuMdakA bhI ullekha nahIM kiyA hai yaha eka vicAraNaya bAta hai. merI samakrame kuMdakuMda eka khAsa AmnAya yA saMpradAya ke pravartaka che. ane jaina dharma ke vedAMta ke sAme DhAlA thA. jAna paDatA hai ki jinasena Adike samaya taka unakA mata sarvamAnya nahIM huA aura isI liye unake prati una kaI AdarabhAva nahIM thA. * "taravAthazAstrastara dizIparaNitama" Adi coka mAluma nahIM kahAMka hai aura kitane purAnA hai. tatvArthasUtrakI mUla pratiyomeM yaha pAyA jAtA hai. kahIM kahIM kuMdakuMdake bhI dhapiccha likhA hai. gRdhrapiccha nAmake eka aura bhI AcArya kA ullekha che. "jainahitaiSI" bhAga 10 pRSTha 369
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 aura bhAga 15 aMka ke kuMdakuMdasaMbaMdhI lekha paDhavA kara dekha lIjiyegA. - "SapAhuDakI bhUmikA bhI paDhavA lIjiyegA. mRtasAgarane AzAdharake mahAbhiSekakI TIkA saMvata 1582 meM samApta kI hai. ata eva ce vikramakI solahAvI zatAbdike hai tatvArthakI vRttike aura "papAhuDa' kI tathA yazastilaka" TIkAke kartA bhI yahI hai. dUsare mRtasAgarake viSayame sujhe mAlUma nahIM hai. bAbu jugalakizorajIne patra Apake praznakA meM sarasarI terase kucha uttara diye detA huM 1. abhI taka je digaMbara padAvali graMthAdime dI huI gurnAvalise bhinna upalabdha huI hai. ve prAyaH vikramakI 1ravI zatAbdIke bAkI banI huI jAna paDatI hai, aisA kahanA ThIka hogA. unameM sabase purAnI kaunasI hai aura vaha kabakI banI huI athavA kisakI banAI huI hai, isa viSayameM mai isa samaya kucha nahIM kaha sakatA. adhikAMza padAvali para nimaNake samayAdikakA kucha ullekha nahIM hai aura aisA bhI anubhava hatA hai ki kisI kisImeM aMtima Adi kucha bhAga pIese bhI zAmila huA hai. kuMdakuMda tathA umAsvAtika saMbaMdhavAle kitane hI zilAlekha tathA prazasti hai paraMtu te saba isa samaya mere sAmane nahIM hai. hIM zravaNabelake jena zilAlekA saMgraha isa samaya mere sAmane hai, je mANekacaMda graMthamAlAkA 28
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vo graMtha che. IsameM 40, 42, 43, 147, 50, 105 aura 108 naMbarake 7 zilAlekha dene ke ullekha tathA saMbadhake liye hue hai pahale pAca lekhomeM tanya padaka dvArA aura nava 108 meM "vara tara" pade ke dvArA umAsvAti kuMdakudake vaMzameM likhA hai. prakRta vAkyoMkA ulekha svAmIsamatabhaThake' pR. 158 para kuTanoTameM bhI kiyA gayA hai. inameM sabase purAnA zilAlekha naM. 47 hai, jo zaka saM. 1037 kA likhA huA hai. 2. pUjyapAdakA samaya vimakI chaThThI zatAbdI che. isake vizeSa jAnane ke liye "svAmIsamatabheda ke pR0 141 se 143 taka dekhiye. tasvArtha ke vetAMbarIya bhASyo meM abhI taka paNa nahIM samajhatA hai. usa para kitanA hI saMdeha che, jisa sabakA ullekha karane ke liye hai isa samaya taiyAra 3. digabarIya paraMparAmeM muniyAMkI kaI "3nAra' zAkhA bhI huI hai, isakA mujhe abhI taka kucha patA nahI hai aura na "vAcakavaMza' yA vAcaka padadhArI muniyeka hI koI vizeSa hAla mAlUma hai. hai "jiddha kalyANabhudaya' graMthameM anvayAvalikA varNana karate hue kudada aura umAsvAti ne ke liye vAcaka padaka prayoga kiyA gayA che, jemA ki usake nimra pAse prakaTa heH "puSpadanto bhUtabalirjinacandro muniH punaH / kundakundamunIndromAsvAtivAcakasaMjJitau // 4. kuMdakuda aura umAsvAti ke saMbaMdhaka ullekha naM 2 meM kyA jA cUkI che. meM abhI taka umAsvAtike kuMdakuMdakA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 nikaTAnvayI mAnatA huM- ziSya nahIM. he sakatA hai ki ve kuMdakudake praziSya rahe hai aura IsakA ullekha meMne "svAmIsamaMtabhadra' meM pR 158, 159 para bhI kriyA che. ukta itihAsameM "umAsvAti-samaya' aura kudakusamaya' nAmake dene lekhe ke eka vAra pa8 jAnA cAhiye. 5. vikramakI 1vI zatAbdIse pahalekA keI ullekha mere dekhanemeM aisA nahIM AyA jisameM umAsvati ke kudakudakA ziSya likhA he. 6. "tarArthasUtara piropaNIma" ityAdi parva tatvArthasUtrakI bahuta sI prati ke aMtameM dekhA jAtA hai, paraMtu vaha kahaukA hai aura kitanA purAnA hai yaha abhI kucha nahIM kahA jA sakatA. 7. pUjyapAda aura akalaMka devake viSaya to e abhI ThIka nahI kaha sakatA paraMtu vidyAnaMdane te tasvArtha sUtrake katarUpase umAsvAtikA ullekha kiyA hai-kavArtikameM unakA dvitIya nAma gubapichAcArya diyA hai. aura zAyada AsaparIkSA TIkA AdimeM umAsvati nAmakA bhI ullekha che. isa taraha para yaha Apake done pAkA uttara cheje isa samaya banI sakA che. vizeSa vicAra phira kisI samaya kiyA jAyegA." mArI vicAraNA navamA-dazamA saikAnA digabarAcArya vidyAna "AtaparIkSA ( 119) nI pattavRttimAM "rAtrilimAniyatimira" evuM kathana karyuM che ane tavAI. kArtikanI pazvRti (pR. 6-50 31) mAM e ja
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 AcAryo "pijhAvAtamuni kamivAditA nistA" evuM kathana karyuM che. A banne kathane tastrArtha zAstra umAsvAtiracita hevAnuM ane umAsvAti tathA prapiccha AcArya ane abhinna hevAnuM sUcave che evI pa0 jugalakizorajInI mAnyatA che. paraMtu e mAnyatA vicAraNIya che, tethI e bAbatamAM mArI vicAraNA zI che te TUMkamAM jaNAvI devuM yogya thaze. pahelA kathanamAM tatvArthasUtrakAra e, umAsvAti vagere AcAryonuM vizeSaNa che, nahi ke mAtra umAsvAtinuM. have bAbujIe batAvela rIte artha karIe te phalita ema thAya che ke, umAsvAti vagere AcAryo tatvArthasUtranA katI che. ahIM tattvArthasUtrane artha je tattvArthIdhigamazAstra karavAmAM Ave, te e phalita artha beTe kare che. kAraNa ke tanhAthIdhigamazAstra ekalA umAsvAmIe raceluM manAyeluM che, nahi ke umAsvAmI vagere aneka AcAryoe. tethI vizeSaNagata ' tatvArthasUtrapadane artha mAtra tattvAthaudhigamazAstra na karatAM jinakathita tattapratipAdaka badhA ja che eTale karo joIe. e artha karatAM phalina e thAya che ke, jinakathita tasvapratipAdaka graMthanA racanAra umAsvAmI vagere AcAryo. A phalita artha mujaba sIdhI rIte eTaluM ja kahI zakAya ke, vijJAnanI draSTimAM umAsvAmI paNa jinakathita tattapratipAdaka kaI paNa graMthanA praNetA che. e graMtha te bhale vidyAnaMdanI dRSTimAM tattvAthIdhigamazAstra ja hoya, paNa emane e Azaya ukta kathanamAMthI bIjA AdhAre sivAya sIdhI rIte nIkaLatA nathI. eTale vivAdanA AsaparIkSAgata pUrvokta prathama kathana
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 uparathI ApaNe emano Azaya sIdhI rIte eTalo ja kADhI zakIe chIe ke, umAsvAmIe jana tatva upara keI graMtha avazya race che. pUrvokta bIjI kathana, tavAthadhigamazAstranuM paheluM mekSamArgaviSayakasUtra sarva vItarAgakaNIta che e vastune siddha karanArI anumAnacarcAmAM AveluM che. e anumAnacacamAM mekSamArgaviSayaka sUtra pakSa che, sarvajIvItarAgakaNutatva e sAdhya che, ane sUtratva e hetu che. e hetumAM vyabhicAradoSanuM vAraNa karatAM vidyAre tene ityAdi kathana kareluM che. vyabhicAroSa pakSathI judA sthaLamAM saMbhavita bane che. pakSa te mokSamArgaviSayaka prastuta tatvArthasUtra ja che, eTale vyabhicAranuM viSayabhUta manAyeluM gRpichAcArya sudhInA munionuM sUtra e vidyAnaMdanI daSTimAM umAsvAtinA pakSabhUta mokSamArga viSayaka prathamasatrathI bhinna ja hovuM joIe, e vAta nyAyavidyAnA abhyAsIne bhAgye ja samajAvavI paDe tema che. vidyAnaMdanI daSTimAM pakSarUpa umAsvAtinA sUtra karatAM vyabhicAranuM viSayabhUta kalpAtuM sUtra juduM ja che, mATe ja temaNe e vyabhicAradeSanuM vAraNa karyA bAda hetumAM asihanA deza nivAratAM "prakRti " ema kaheluM che. prakRti eTale jenI cacI prastuta che te umAsvAmInuM mekSamArgaviSayakasara. asihatAdeSa nivAratAM sUtrane prata" evuM vizeSaNa ApyuM che ane vyabhicAroSa nivAratAM te vizeSaNa nathI ApyuM temaja * 5kSarUpasutranI aMdara vyabhicAra nathI Avato ema paNa nathI kahyuM. UlaTuM khullI rIte ema kahyuM che ke, prapiccha AcArya - sudhInAM munionAM sUtremAM vyabhicAra nathI Avato.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 badhuM nirvivAdapaNe e ja sUcave che ke, vidhAnada umAsvAmIthI gupicchane judA ja samaje che, bannene eka nahi. A ja muddAnI puSTimAM eka dalIla e paNa che ke, vidhAnaMda je grudhapiccha ane umAsvAmIne abhinna ja samajatA hatA, te eka jagAe umAsvAmI ane bIjI jagAe gRdhrapiccha AcArya eTaluM vizeSaNa ja temane mATe na vAparata bake dhapiccha pachI teo umAsvAmI zabda vAparata. ukta bane kathananI mArI vicAraNu je kheTI na hoya, te te pramANe phalita ema thAya che ke, vidyAnaMdanI dRSTimAM umAsvAmI tasvAthIdhigamazAstranA praNetA haze, paNa temanI daSTimAM gubapiccha ane umAsvAmI e banne khAtarIthI judA ja hovA joIe. gRdhapiccha, balAkapiracha, mayUrapiccha vagere vizeSaNanI sRSTi nagnatyamUlaka vastrapAtranA tyAgavALI digaMbara bhAvanAmAthI thayelI che. je vidyAnada umAsvAmIne digAbarIya khAtarIthI samajatA hatA, te temanA nAmanI sAthe pAchaLanA vakhatamAM lagADAtuM gupiccha Adi vizeSaNa teo jarUra jata, tethI ema kahevuM prApta thAya che ke, vivAde umAsvAmIne vetAMbara, digaMbara ke koI trIje saMpradAya sUcavyA ja nathI. sukhalAla
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsa viSe sUcana " jaina darzanane prAmANika abhyAsa karavA IcchanAra jaina, netara (pachI te vidyAthI hAya ke zikSaka) dareka ema pUche che ke, evuM eka pustaka kayuM che ke jenA TUMkANuthI agara lakhANuthI abhyAsa karI zakAya ane jenA abhyAsathI jaina darzanamAM samAsa pAmatI muddAnI dareka bAbatanuM jJAna thAya. e praznanA uttara ApanAra tattvAtha sivAya bIjA kAI pustakanA nirdeza na ja karI zake, tattvArthanI ATalI ceAgyatA hAvAthI AjakAla jyAM tyAM jaina darzananA abhyAsakramamAM te" sarvaprathama Ave che. Ama hovA chatAM tenA abhyAsa je rIte cAlatA jovAmAM Ave che, te rIta vizeSa mULaprada thatI jaNAtI nathI; tethI tenI abhyAsapaddhati viSe atre kAMIka sUcana ayeAgya nahi gaNAya, sAmAnya rIte tattvArtha" nA abhyAsI zvetAMbarA te uparanI digabarIya TIkAe nathI netA, ane digabarA te uparanI zvetAMbarIya TIkAe nathI jotA. AnuM kAraNuM sAMkaDI dRSTi, sAMpradAyika abhiniveza ke mAhitInA abhAva e game te heAya; . paNa jo e vAta sAcI hoya, te tene lIdhe abhyAsInuM jJAna keTaluM sakucita rahe che, tenI jijJAsA keTalI aNukheDAyelI rahe che, ane tenI tulanA temaja parIkSaNuzakti keTalI chuThThI rahe che, ane tene pariNAme tattvArthInA abhyAsInuM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 prAmANya keTaluM ochuM ghaDAya che, e vAta samajavA mATe atyAranI cAlu badhI jana saMsthAonA vidyArthIothI vadhAre dUra javAnI jarUra nathI. jJAnanA mArgamAM, jijJAsAnA kSetramAM ane satyanI zodhamAM cakAvRttine arthAta daSTisaMkoca ke saMpradAyamehane sthAna hoya, te tethI mULa vastu ja siddha na thAya. jeo sarakhAmaNInA vicAramAtrathI DarI jAya che, teo kAti pitAnA pakSanI sabaLatA ane prAmANiktA viSe zakti hoya che, kAMto bIjI sAmenI bAju sAthe UbhavAnuM sAmartha ochuM dharAve che, kAMte asatyane choDatAM ane satyane svIkAratAM gabharAya che ane kAMti sAcI paNa pitAnI bAbatane sAbita karavA jeTaluM vairya ane buddhibaLa nathI dharAvatA. jJAnane artha ja e che ke, saMkucitatAo, baMdhane ane ADene pAra karI AtmAne vistAro ane satya mATe UMDA UtaravuM. A kAraNathI zikSake samakSa nIcenI paddhati rajU karuM chuM. teo e paddhatine chevaTanI sUcanA na mAnI letA, temAM paNa anubhavathI pheraphAra kare ane pitAnI pAse bhaNatA vidyArthIone sAdhana banAvI kharI rIte pote ja taiyAra thAya. 1. prathama mULa sUtra laI tene sIdhI rIte je artha thata heya te kara. 2. bhASya ke sarvArthasiddhi e bemAMthI eka TIkAne mukhya rAkhI te prathama zIkhavavI ane pachI turata ja bIjI vaMcAvavI. e vAcanamAM vidyArthIonuM dhyAna nIcenI khAsa bAbato tarapha kheMcavuM. (4) kaI kaI bAbata bhASya ane sarvArthasiddhimAM ekasarakhI che? ane ekasarakhI hevA chatAM bhASA ane pratipAdana-paddhatimAM keTakeTale phera enuM dhyAna khecavuM. ane sarva
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ paDyo che? () kaI kaI bAbate ekamAM che ane bIjAmAM nathI agara to rUpAMtarathI che? je bAbato bIjAmAM cheDAI hAya agara navI carcAI hoya te kaI ane tema thavAnuM zuM kAraNa? () bhASya ane sarvArthasiddhi e baMnenuM pRthakkaraNa upara pramANe karyA pachI je vidyArthI vadhAre cAya heya, te tene AgaLa dhaparicayamAM Apela sarakhAmaNa pramANe bIjAM bhAratIya darzane sAthe sarakhAmaNI karavAmAM utAra; ane je vidyArthI sAdhAraNa hoya te AgaLa jatAM tenI sarakhAmaNI karI zake te daSTithI keTalAMka rocaka sUcana karavAM. (6) upara pramANe pATha calAvyA pachI cAlela te sutra upara rAjavArtika vAMcI javAnuM vidyAthI upara cheDavuM te e badhuM rAjavArtika vAMcI temAMthI pUchavA lAyaka savAlo agara samajavAnI bAbate kAgaLa upara noMdhI bIje divase zikSaka samakSa rajU kare ane e rajUAta vakhate zikSaka banI zake tyAM sudhI vidyArthIomAM ja aMdaroaMdara carcA UbhI karAvI temanI mAraphata ja (mAtra pate taTastha sahAyaka rahI) pitAne kahevAnuM badhuM kahevarAve. bhASya ane sarvArthasiddhi karatAM rAjavArtikamAM zuM ghaTayuM che, zuM vadhyuM che, zuM navuM che, e jANavAnI daSTi vidyArthIomAM keLave. 3 upara pramANe bhASya ane sarvArthasiddhine abhyAsa thaI jAya ane te rAjavArtikanA avalokana dvArA puSTa thAya, tyAra pachI ukta traNe graMthamAM na hoya tevA ane khAsa dhyAna ApavA jevA che je muddAo zekavArtikamAM carcAyA heya teTalA ja muddAonI yAdI taiyAra karI rAkhavI ane anukULatAe te vidyArthIone vaMcAvavI agara vAMcavA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 bhalAmaNa karavI. Ama karI satra upara ukta cAre TIkAoe kramazaH keTakeTale ane kaI kaI jAtane vikAsa karyo che ane tema karavAmAM te te TIkAoe bIjI darzanemAMthI keTalo phALo meLavyo che, agara te bIjAone keTalo phALe Apyo che e badhu vidyAthIne jaNAvavuM. 4. koI paNa paristhitine kAraNe rAjavArtika vAMcavuM ke vaMcAvavuM zakya na hoya te chevaTe brokavArtikanI peThe rAjavArtikamAM paNa che je muddAo bahu suMdara rIte carcavAmAM AvyA hoya ane jenuM mahattva jaina darzananI daSTie ghaNuM vadhAre hoya, tevAM sthaLonI eka yAdI taiyAra karI ochAmAM ochuM teTaluM te zIkhavavuM ja, eTale ke bhASya ane sarvArthasiddhi e be abhyAsamAM niyata heya ane rAjavArtika temaja kArtikanAM ukta be graMthamAM nahi AvelAM evAM viziSTa prakaraNo ja abhyAsamAM niyata heya ane bAkInuM ecchika heAya. dA. ta. rAjavArtikamAMthI sasabhagI ane anekAMtavAdanI carcA ane kArtikamAMthI sarvajJa, Ama, jagatkatI AdinI, nayanI, kavAdanI ane pRthvIbhramaNanI carcA levI. e ja rIte tatvArthabhASyanI siddhasenIya vRttimAMthI viziSTa cacavALA bhAga tAravI temane abhyAsamAM niyata " 1. a. 1 sU0 6. . pR0 1-57. 3. 50 27-276. 4, pR0 ra7-11, 5. pR0 345-347.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 zakhavA. dA. ta. a0 1, 1, 5, 29 ane 5, 31 nA bhASyanI vRttimAMnI carcAo. 5. abhyAsa zarU karAvyA agAu zikSake tatvArthane bAhya ane AMtarika paricaya karAvavA vidyArthIo sAme keTalAMka sAmAnya paraMtu rUcikara pravacana karavA ane te rIte vidyArthIomAM rasavRtti jagADavI. vacce vacce jyAre prasaMga Ave tyAre darzanA ItihAsa ane kamavikAsa tarapha vidyArthIonuM khAsa dhyAna kheMcAya te mATe cagya pravacana goThavavAM. 6. bhUgoLa, khagoLa, svarga ane pAtALavidyAnA trIjA tathA cothA adhyAyanuM zikSaNa ApavA bAbata e moTA virodhI pakSI che. eka pakSa temane zikSaNamAM rAkhavA nA pADe che, jyAre bIje tenA zikSaNa vinA sarva - darzanane abhyAsa adhUro mAne che. A banne ekAMtanI chellI sImAo che; tethI zikSake te be adhyAyanuM zikSaNa ApavA chatAM temanI pAchaLanI daSTi badalavI e ja atyAre salAhakAraka che. trIjA ane cothA adhyAyanuM badhu varNana sarva kathita che temAM leza paNa pheraphAra na ja hoI zake, AjakAlanI badhI che ane vicAraNAo taddana khetI heI agara te jaina zAsethI viruddha paDatI heI phekI devA lAyaka che, ema kahI e adhyAyanA zikSaNa upara bhAra ApavA karanA, eka kALe Arya darzanemAM svarga, naraka, bhUgaLa ane khagoLa viSe kevI kevI mAnyatAo cAlatI ane e mAnyatAomAM jaina darzananuM zuM sthAna che evI aitihAsika daSTithI ja e adhyAye nuM zikSaNa ApavAmAM Ave, te khoTuM samajI
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 pheMkI devAtA viSayeAmAMthI jANavA jevuM ghaNuM ja bAtala na rahI jAya ane satyazAdhana mATe jijJAsAnuM kSetra taiyAra thAya temaja je sAcuM' hoya tene savizeSapaNe muddinI kaseATIe caDhavAnI taka maLe. ' jo prastuta gUjarAtI vivecanArA ja tattvArthI - zIkhavAnuM hAya, tA zikSake eka eka sUtra laI temAMnI badhI vastuo pahelAM mADhethI ja samajAvI devI ane temAM vidyArthIenA praveza thAya eTale te te bhAganuM prastuta vivecana vidyArthIo pAse ja vaMcAvavuM ane keTalAka savAle pUchI tenI samajaNa viSe khAtarI karI levI prastuta vivecanArA eka sa` pUratAM sUtreA agara adhyAya pUrNa zIkhI javAya tyArabAda paricayamAM karelI sarakhAmaNInI dizAne AdhAre zikSake adhikArI vidyArthI A samakSa spaSTa tulanA karavI upara sUcavela paddhati pramANe zikSaNa ApavAmAM zikSakanI upara khAjo vadhe che kharA, paNa te khAjo utsAha ane buddhipUrvaka UMcakyA sivAya zikSakanuM sthAna ja ucca banI zakatuM nathI, ane vidyArthIvarga paNa vicAradaridra ja rahI jAya che. tethI zikSakAe vadhAremAM vadhAre taiyArI karavI ane pAtAnI taiyArIne phaLadrupa banAvavA vidyAthI onuM mAnasa taiyAra karavuM e aneivAya che. zuddha jJAna meLavavAnI dRSTie te ema karavuM e anivAya che ja, paNa cAmera jhaDapathI vadhatA jatA vartamAna jJAnavegane joI sau sAthe sabhAnapaNe mesavAnI vyavahAraSTie paNa ema karavuM e anivAya che. sukhalAla
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthAdhigamasUtrANi sUtra bhA. bhASya me mudrita sUtra sa-pA0 sarvArthasiddhi me nirdiSTa 0 rAjavArtika me mudrita sUtra pAThAntara sa. sarvArthasiddhi me mudrita sUtra si-pA0 siddhasenavRtti kA zlo0 zlokavArtika me mudrita sUtra pratyantara kA pATha si. siddhasenIya TIkA meM mudrita si-bhA0 siddhasenIyavRtti kA sUtra bhASya pATha hA. hAribhadrIya TIkA meM mudrita si-vR0 siddhasenIyavRttisamata pATha rA-pA0 rAjavArtikakAra dvArA si-vR-pA0 siddhasenIyavRtti nirdiSTa pAThAntara nirdiSTa pAThAntara prathamo'dhyAyaH / samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH // 1 // tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam // 2 // tannisargAdadhigamAdvA // 3 // jIvAjIvATevabandhasaMvaranirjarAmokSAstattvam // 4 // Azrava-hA0 /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 nAmasthApanAdravyabhAvatastanyAsaH // 5 // pramANanayairadhigamaH // 6 // nirdezasvAmitvasAdhanAdhikaraNasthitividhAnataH // 7 // satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntaramAvAlpabahutvaizca // 8 // matizrutAvadhimana:paryAyakevalAni jJAnam // 9 // tat pramANe // 10 // Adhe parokSam // 11 // pratyakSamanyat // 12 // matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibova ityanarthAntaram // 13 // tadindriyAnindriyanimittam // 14 // avahehAvAyadhAraNAH // 15 // bahubahuvidhakSiprAzritAsaMdigdhadhruvANAM setarANAm // 16 // arthasya // 17 // vyavanasyAvagrahaH // 18 // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // 1 manaHparyaya -sa0, rA0, zlo0 / 2 tatra Aye -hA0 / 3 -hApAya -mA0, hA0 si. / 4 -niHsRtAnuktadhu0 sa0, raa0|-nistaanuktdhu0-cho0| -kSipraniHsatAnukadhu0 -sa-pA0 / -prAnizritAnuktadhu0 -mA0, si-10 / -zritanidhita. -si-dhR0-pA0 /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 zrutaM matipUrva dvayanekadvAdazamedam // 20 // dvividho'vadhiH // 21 // bhaivapratyayo nArakadevAnAm // 22 // yathoktanimittaH SaDavikalpaH zeSANAm // 23 // RjuvipulamatI manaHparyAyaH // 24 // vizudhdhapratipAtAbhyAM tadvizeSaH // 25 // vizudrikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimena.paryAyayoH // 26 // matizrutayonibandhaH sarvadavyeSvasarvaparyAyeSu // 27 // rUpiSvavadheH // 28 // tadanantabhAge manaHparyAyasya 29 / / sarvadanyaparyAyeSu kevalasya // 30 // ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturyaH // 31 // 1 sa0 rA0 zlo0 meM sUtrarUpa nahIM / utthAna meM sa0 aura rA0 meM hai| 2 tatra bhava-si / bhavapratyayo'vadhidevanArakANAm -sa0, rA0, zlo0 / 3 kSayopazamanimittaH -sa. rA. zlo0 / 4 manaHparyayaH -sa. rA0 zlo0 / 5 manaHparyayayoH -sa0 rA. zlo0 / 6 -nibandhaH dravye -sa. rA. lo0 / * manaHparyayasya -sa. rA. zlo0 /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ matizrute 'jadhayo viparyaprazca // 32 // sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdhenmattavat // 33 // naigamasaMgrahavyavahArjutrazabdA nayAH // 34 // audyazabdau dvitribhedau // 35 // dvitiiyo'dhyaayH| aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazva jIvasya svatattvamaudayikapAriNAmikau ca // 1 // dvinavASTAdazaikavizativimedA yathAkramam // 2 // samyaktvacAritre // 3 // jJAnadarzanadAnalAmabhogopabhogavIryANi ca // 4 // jJAnAjJAnadarzanaMdAnAdilabdhayazcatustritripaJcabhedAH yathAkrama samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca / / 5 // gatikaSAyaliGgamithyAdarzanA'jJAnA'saMyatA'siddhatvalezyAzcatuzratustyekaikaikaikapar3abhedAH // 6 // , -zrunAvibhaGgA vipa -hA0 / 2 -zabdasamabhirUlaivambhUtA nayAH -sa0 rA0 zlo0 / 3 yaha sUtra sa. rA. lo0 meM nhiiN| 1 -darzanalabdhaya -sa. rA0 zlo0 / 5 -bhedAH samya -sa. rA. lo0 / 6 -siddhalezyA -sa. rA0 zlo0 /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jIvabhanyAbhavyatvodIni ca // 5 // upayogo lakSaNam // 8 // sa dvividho'STacaturbhedaH // 9 // saMsAriNo muktAzca // 10 // samanaskA'manaskAH // 11 // saMsAriNasnasaMsthAvarAH // 12 // pRthivyambuvanaspatayaH sthAvarAH // 13 // "tejovAyU dvIndriyAdayazca trasA. // 14 // pazcendriyANi // 15 // dvividhAni // 16 // nirvRtyupakaraNe dravyendriyam // 17 // labbyupayogau bhAvendriyam // 18 // upayogaH sparzAdiSu // 19 // 1 tvAni ca -sa. rA. lo0 / 2 bhUla se isa pustaka meM 'sA:' chapA hai / 3 pRthivyatejovAyuvanaspatayaH sthAvarA: -saka rA0 ko / dvIndriyAdayastrasAH -sa. rA. lo| 5 sa0 rA0 zlo. maiM nahIM hai| siddhasena kahate haiM-"koI isako sUtra rUpase nahIM mAnate aura ve kahate haiM ki yaha to bhASyavAkya ko sUtra banA diyA hai "-pR0 169 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi // 20 // mparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH // 21 // zrutamanindriyasya // 22 // vAyvantAnAmekam // 23 // kRmipipIlikAbhramaramanuSyAdInAmekaikavRddhAni // 24 // saMjJina: samanaskAH // 25 // vigrahagatau karmayoga. // 26 // anuzreNi gati // 27 // avigrahA jIvasya // 28 // vigrahavatI ca sasAriNa: prAk caturmya // 29 // ekasamayo'vigrahaH // 30 // 1 -tadarthAH -sa. rA. lo| 'tadarthAH ' aisA samastapada ThIka nahIM isa zaMkA kA samAdhAna akalaGka aura vidyAnanda ne diyA hai| dUsarI ora zve0 TIkAkAroM ne asamasta pada kyo rakhA hai isakA khulAsA kiyA hai| 2 vanaspatyantAnAmekam -sa. rA. lo| 3 siddhasena kahate haiM ki koI sUtra meM 'manuSya' pada anArSa samajhate haiN| . siddhasena kahate haiM ki koI isake bAda 'atIndriyA: kevalinaH' aisA sUtra rakhate haiN| 5 pukasamayA'vigrahA -sa. rA. ko|
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 ekaM dvau vA'nAhArakaH // 31 // sammUrcha nagarbhopapAtA janma // 32 // sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadhonayaH // 33 // jarAyvaigDapotajAnAM garbhaH // 34 // nArakadevAnAmupapAtaH // 35 // . zeSANAM sammUrchanam // 36 // audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNAni zarIrANi // 37 // paraM paraM sUkSmam // 38 // pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt // 39 // 1 dvau trInyA -sa rA0 zlo0 / sUtragata 'vA' zabda se koI 'tIna' kA bhI saMgraha karate the aisA haribhadra aura siddhasena kA kahanA hai / 2 -pAtAjanma -s0|-paadaa janma -rA0 zlo0 / 3 jarAyujANDapotajAnAMga:-hAjarAyujANDapotAnAM garbhaH -sa. rA0 zlo0 / rA0 aura zlo. 'potaja' pATha ke Upara Apatti karate haiM / siddhasena ko yaha Apatti ThIka mAlama nahIM hotii| 4 devanArakANAmupapAdaH -sa0 rA. lo0 / 5 -vaikriyikA -sa. rA. lo0 / 6 siddhasena kA kahanA hai ki koI 'zarIrANi' isa padako alaga sUtra samajhate haiN| 7 teSAM -mA0 meM yaha pada sUtrAMza rUpa se hai lekina bhASyaTIkAkAroM ke matameM yaha bhASyavAkya hai /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 anantaguNe pare // 10 // apratighAte // 41 // anAdisambandhe ca // 42 // sarvasya // 43 // / tadAdIni bhAjyAni yugapadekarayo caturmyaH // 44 // nirupabhogamantyam // 45 // garbhasammUrchanajamAdyam // 46 // vaikiyamaupaNatikam // 47 // labdhipratyayaM ca // 48 // zubhaM vizuddhamanyAdhAti cAhArakaM caturdazapUrvavarasyaiva // 19 // 1 apratIghAte -sa0 rA0 zlo0 / 2 -dekasminnA catu0 -sa0 rA0 zlo0 / lekina TIkAoM se mAlUma hotA hai ki 'ekasya' sUtrapATha abhipreta hai / 3 auparAdikaM kriyikam -sa. rA0 zlo0 / 4 isake bAda sa0 rA0 zlo0 meM 'taijasamapi' aisA sUtra hai| bhA0 meM yaha 'taijasamapi' sUtra rUpa se nahIM chapA / hAla meM 'zubham' ityAdi sUtra ke bAda yaha sUtra rUpa se AyA hai| si0 meM yaha sUtra ka0 kha0 prati kA pAThAMtara hai| 5-kaM catuzapUrvadhara eva -si. 1-ka pramattasaMyatasyaiva -sa0 rA0 lo0 / siddhasena kA kahanA hai ki koI 'akRtsnazrutasyaddhimataH' aisA vizeSaNa aura jor3ate haiM /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 nArakasammUrchino napuMsakAni // 50 // na devAH // 51 // auSapAtikacaramaidehottamapuruSA'saMkhyeyavarSAyuSo'napavAyuSaH // 52 // tRtIyo'dhyAyaH / ralazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtamaHprabhA bhUmayo panAmbuvAtAkAzapratiSThAH saptAdho'dhaH pRthutarAH 1 // tAsu narakAH // 2 // 1 isake bAda sa0 rA0 zlo0 meM "zeSAstrivedAH" aisA sUtra hai / zvetAMbarapATha meM yaha sUtra nahIM samajhA jAtA / kyoMki isa matalaba kA unake yahAM bhASyavAkya hai| 2 aupapAdikacaramottamadehAsaM0 -sa0 rA0 zlo0 / 3 -caramadahottamadehapu0 -sa-pA0, rA-pA0 / siddhasena kA kahanA hai ki isa sUtra meM sUtrakAra ne 'uttamapuruSa' pada kA grahaNa nahIM kiyA hai-aisA koI mAnate haiN| pUjyapAda, akalaGka aura vidyAnanda 'carama' ko 'uttama' kA vizeSaNa samajhate haiM / 4 isake vigraha meM siddhAnta pATha aura sAmarthyagamya pATha kI carcA sarvArthasiddhi meM hai| 5 pRthutarAH sa0 rA. ko0 meM nahIM / 'pRthutarAH' pATha kI anAvazyakatA akalaGka ne dikhalAI hai| 6 tAsu triMzapaJcaviMzatipaMcadazadazanipajonaikanarakazatasahakhANi paMca caiva yathAkramam -sa. rA. zlo0 / isa sUtra meM sannihita gaNanA bhASya meM hai|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 nityAzubhataralezyApariNAmadehavedanAvikriyAH // 3 // parasparodIritaduHkhAH // 4 // saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH // 5 // tepvekatrisaptadazasaptadazadvAvizatitrayastrizatsAgaropamA satvAnAM parA sthitiH // 6 // jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dvIpasamudrAH // 7 // dvidiviSkambhAH pUrvapUrvaparikSepiNo valayAkRtayaH // 8 // tanmadhye mehanAbhitto yojanazatasahasraviSkambho jambUdvIpaH // 9 // taMtra bharatahaimavataharivideharamyakaharaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH // 11 // 1 teSu nArakA nisyA-si0 / nArakA nityA -sa0 rA0 ko| 2 -lavaNodAdayaH --sa0 rA0 zlo0 / 3 'tatra' sa0 rA0 zlo0 meM nhiiN| 4 vaMzadharaparvatAH' -si0 / ' 5 isa sUtra ke bAda "tatra pazca" ityAdi bhASyavAkya ko koI sUtra samajhate haiM aisA siddhasena kA kahanA hai / sa0 meM isa matalaba kA sUtra 24 vAM hai / haribhadra aura siddhasena kahate haiM
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 dvirghAtakokhaNDe // 12 // puSkagarthe ca // 13 // prAG mAnuSottarAnmanuSyAH // 14 // AryA mlechAzca // 15 // bhAtaiAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devkuruttrkurubhyH||16|| nRsthitI parApare tripanyopamAntarmu te // 17 // tiyAyonInAM ca // 18 // ki yahAM koI vidvAna bahuta se naye sUtra apane Apa banA karake vistAra ke lie rakhate haiM / yaha unakA kathana saMbhavataH sarvArthasiddhimAnya sUtrapATha ko lakSya meM rakhakara ho sakatA hai; kyoMki usameM isa sUtra ke bAda 10 sUtra aise haiM jo zve. sUtra pATha meM nahIM / aura usake bAda ke naM0 24 aura 25 veM sUtra bhI bhASyamAnya 11 veM sUtra ke bhASyavAkya hI haiN| sa. rA0 ke 26 se 32 sUtra bhI adhika hI haiM / sa0 kA terahavAM sUtra lo0 meM tor3a kara do banA diyA gayA hai| yahAM adhika sUtro ke pATha ke liye sa. rA0 ko dekhanA cAhie / , bhAryA hi zava -bhA. hA0 / 2 parAra-rA. lo| ' 3 tiyAyonijAnAM ca -sa. rA. lo0 /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 caturtho'dhyAyaH devAzcaturnikAyAH // 1 // tRtIyaH pItalezyaH // 2 // dazASTapazJcadvAdazavikalpAH kalpopapannaparyantAH // 3 // indrasAmAnikatrAyastrizapAriSaidyAtmarakSalokapAlAnIkaprakIrNa kAbhiyogyakiJciSikAzcaikaza // 4 // trAyatrizailokapAlavarjyA vyantarajyotiSkAH // 5 // pUrvayordvandrA // 6 // pItAntalezyAH // 7 // kAyapravIcArA A aizAnAt // 8 // zeSAH sparzarUpazabdamana: pravIcArA dvaiyordvayoH // 9 // pare'pravIcArAH // 10 // 1 devAzcaturNikAyAH sa0 rA0 ko0 / 2 AditastriSu pItAntalezyAH sa0 rA0 ho0 / dekho, gujarAtI vivecana pR0 162 Ti0 1 / 3 - pAriSadA sa0 rA0 zlo0 / 4 - zaloka -sa0 / 5 - varjI - si0 6 yaha sUtra sa0 rA0 cho0 meM nahI / C 7 ' dvayordvayoH ' sa0 rA0 zlo0 meM nahIM hai / ina padoM ko sUtra meM rakhanA cAhie aisI kisI kI zaMkA kA samAdhAna karate hue akalaGka kahate haiM ki aisA karane se ArSa virodha AtA hai / taM. 10
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 bhavanavAsino'suranAgavidyutsuparNAgnivAtastanitodadhidvI padikkumArAH // 11 // vyantarA kinnarakipuruSamahoragagAndharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH jyotiSkAH sUryAzcandramaso grahanakSatraprakIrNatAraikAzca // 13 // merupradakSiNA nityagatayo nRloke // 14 // tatkRtaH kAlavibhAgaH // 15 // bahiravasthitAH // 16 // vaimAnikAH // 17 // kalpopannAH kalpAtItAzca // 18 // uparyupari // 19 // saudharmazAnasAnatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukrasahasrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu graiveyakeSuvijayavaijayantajayantA'parAjiteSu sarvArthasiddhe ca // 20 // 1 -gandharva -hA0 sa0 rA. lo0 / / 2 -sUryAcandramasau -sa0 rA. lo| 3 -prakIrNakatA0 -sa. rA. lo0 / 4 tArAzca -hA0 / 5 -mAhendrabrahmabrahmottaralAntavakApiThazukramahAzukrazatArasa-, hanA -sa. rA. lo0 / zlo0 meM -satAra pATha hai / 6 -siddhau ca -sa. rA0 lo0 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 sthitiprabhAvasukhayutilezyAvizuddhondriyAvadhiviSayato'dhikAH // 21 // gatizarIraparigrahAbhimAnato honA // 22 // pItapayazuklalezyA dvitrizeSeSu / / 23 / / prAga aveyakebhyaH kalpAH // 24 // brahmalokAlayA lokAntikAH // 25 // sArasvatAdityavahayaruNagardatoyatuSitAvyAbAdhamaruto 'riThAzca / / 26 // vijayAdiSu dvicaramAH // 27 // 'auSapAtikamanuSyebhyaH zeSAstiyAyonayaH // 28 // sthitiH // 29 // bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham // 30 // 1 pItamizrapadmamizrazuklalezyA dvidvicatuzcAtuH zeSeSviti rA-pA0 / 2 -layA laukA -sa. rA0 zlo0 / si-pA0 / 3-pyAbAdhAriSTAzca -sa. rA. lo0 / dekho gujarAtI vivecana pR0 183 Ti0 1 / 4 -pAdika -sa. rA. glo| 5 isa sUtra se 32 veM sUtra taka ke lie-'sthitisuranAgasuparNadvIpazeSANAM sAgaropamatripalyopamA hInamitA'- aisA sa0 rA0 lo0 meM eka hI sUtra hai / zve. di. dono paraMparAoM meM bhavanapati kI utkRSTa sthiti ke viSaya meM matabheda hai /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zeSANAM pAdone // 31 // asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca // 32 // saudhermAdiSu yathAkramam // 33 // sAgaropame // 34 // adhike ca // 35 // saipsa sAnatkumAre // 36 // vizeSatrisaptadazaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni ca / 37| AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayAdiSu sarvArthasiddhe ca // 38 // aparA palyopamamadhikaM ca // 39 // sAgaropame // 40 // adhike ca // 41 // 1 isa sUtra se 35 veM saudharmezAnayoH sAgaropame adhike hai| donoM paraMparA meM sthiti ke pariNAma meM bhI antara hai| dekho, prastuta sUtra kI TIkAe~ / zlo0 taka ke liye ca- aisA sa0 eka hI sUtra - * rA0 zlo0 meM 2 sAnatkumAra mAhendrayoH sapta sa0 rA0 zlo0 / 3. trisaptanavaikAdazatrayodazapaJcadazabhiradhikAni tu sa0 rA0 1 4 - siddhau ca sa0 rA0 zlo0 / 5 yaha aura isake bAda kA sUtra sa0 rA0 zlo0 meM nahIM /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 parataH parataH pUrvApUrvAnantarA // 42 // nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 43 // dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 44 // bhavaneSu ca // 45 // vyantarANAM ca // 46 // parA palyopamam // 47 // uyotiSkANAmadhikam // 48 // grahANAmekam // 49 // nakSatrANAmardham // 50 // tArakANAM caturbhAgaH // 51 // jaghanyA tvaSTabhAgaH // 52 // caturbhAgaH zeSANAm // 53 // 1 parA palyopamamadhikam - sa0 rA0 zlo0 / 2 jyotiSkANAM ca sa0 rA0 zlo0 / 3 yaha aura 50, 51 ve sUtra sa0 rA0 zlo0 me nahIM / 4 tadaSThabhAgo'parA - sa0 rA0 zlo0 / jyotiSko kI sthiti viSayaka jo sUtra digambarIya pATha me nahIM haiM una sUtro ke viSaya kI pUrti rAjavArtikakAra ne isI sUtra ke vArtiko me kI hai / 5 sa0 rA0 lo0 meM nahIM / sa0 aura rA0 me eka aura antima sUtra - laukAntikAnAmaSTau sAgaropamANi sarveSAm 42 hai / vaha lo0 meM nahIM /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 paJcamo'dhyAyaH / ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // nyANi jIvAzca // 2 // nityAvasthitAnyarUpANi // 3 // rUpiNa. pudgalAH // 4 // AkAzAdekadravyANi // 5 // niSkriyANi ca // 6 // 1 sa. rA0 zlo. me isa eka sUtra ke sthAna meM 'vyANi' 'jIvAzca' aise do sUtra haiM / siddhasena kahate haiM- "koI isa sUtra ko upayukta prakAra se do sUtra vanA kara par3hate haiM so ThIka nahIM" akalaGka ke sAmane bhI kisIne zaGkA uThAI hai- "dravyANi jIvAH" aisA 'ca' rahita eka sUtra hI kyo nahIM banAte ?" vidyAnanda kA kahanA hai ki spaSTa pratipatti ke lie hI do sUtra vanAe haiN| "siddhasena kahate haiM : " koI isa sUtra ko toDa kara 'nityAvasthitAni' 'arUpANi' aise do sUtra banAte haiN|" 'nirayAvasthitArUpANi' aisA pAThAntara bhI vRtti meM unhone diyA hai| 'nityAvasthitAnyarUnINi' aisA eka aura bhI pATha kA nirdeza unhone kiyA hai| "koI nityapada ko avasthita kA vizeSaNa samajhate haiM " aisA bhI ve hI kahate haiM / isa sUtra kI vyAkhyA ke matAntaro ke liye siddhasenIya vRtti dekhanI cAhie / 3 dekho gujarAtI vivecana pR0 196 Ti. 1 /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 asaGkhyeyAH pradezA dhermAdharmayoH // 7 // jIvasya // 8 // AkAzasyAnantAH // 9 // sakhyeyAsaDDyeyAzca pudgalAnAm // 10 // nAgoH // 11 // lokAkAze'vagAhaH // 12 // dharmAdharmayoH kRtsne // 13 // ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // asakhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat // 16 // gatisthityupaho dharmAdharmayorupakAraH // 17 // AkAzasyAkgAhaH // 18 // zarIravAdmanaHprANApAnAH pudgalAnAm // 19 // sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // 1-dhamAdhamaikajIvAnAm -sa0 rA0 lo / 2 sa0rA0 zlo0 meM yaha pRthak sUtra nahI | pRthak sUtra kyo kiyA gayA hai isakA rahasya siddhasena dikhAte haiM / 3 -visa0 -sa. rA. lo0 / 4 -pagraho -si0 sa0 rA0 zlo0 / akalaGkane dvivacana kA samarthana kiyA hai / dekho gujarAtI vivecana pR0 210 Ti01 /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 parasparopagraho jIvAnAm // 21 // vetanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya // 22 // sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // zabdabandhasokSmyasthaulyasaMsthAnamedatamazchAyA tapoyotavantazca // 24 // aNavaH skandhAzca // 25 // saMghAtabhedebhya utpadyante // 26 // medAdaNuH // 27 // bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH // 28 // utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 29 // tadbhAvAvyayaM nityam // 30 // 1 vartanApariNAmakriyA: para0 sa0 / vartanApariNAmakriyA para0. rA0 / ye saMpAdakoM kI bhrAntijanya pAThAntara mAlUma hote haiM / kyoMki donoM TIkAkAro ne isa sUtra meM samasta pada hone kI koI , sUcanA nahIM kii| 2 bhedasaMghAtamya u0 -sa. rA. lo0 / 3 -cAkSuSaH -sa. rA. lo. / siddhasena isa sUtra ke artha karane meM kisI kA matameda dikhAte haiM / 4 isa sUtra se pahile sa0 aura lo0 meM 'sad dravyalakSaNam' aisA sUtra hai / lekina rA0 meM aisA alaga sUtra nahIM / usameM to yaha bAta utthAna meM hI kahI gaI hai|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 arpitAnarpitasiddheH // 31 // snigdharUkSatvAdvandhaH // 32 // nai jaghanyaguNAnAm // 33 // guNasAmye sadRzAnAm // 34 // dvayadhikAdiguNAnAM tu // 35 // baindhe samAdhiko pAriNAmikau // 36 // guNaparyAyavad dravyam // 37 // kAlazcetyeke // 38 // so'nantasamayaH 39 // dravyAzrayA nirguNA guNAH // 40 // tadbhAvaH pariNAmaH // 11 // , isa sUtra kI vyAkhyA meM matabheda hai| haribhadra sabase nirAlA hI artha lete haiM / haribhadra ne jaisI vyAkhyA kI hai vaisI vyAkhyA kA siddhasena ne matAntara rUpa se nirdeza kiyA hai| 2 bandha kI prakriyA me zve. di0 ke matabheda ke lie dekho, gujarAtI vivecana pR. 234 / 3 bandha'dhiko pAriNAmikau -sa0 zlo0 / rA. me sUtra ke anta meM 'ca' adhika hai / akalaMka ne 'samAdhiko ' pATha kA khaNDana kiyA hai| 4 dekho gujarAtI vivecana pR. 243 Ti0 1 / kAlana -sa. rA. lo /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 anAdirAdimAMzca // 42 // rupiSvAdimAn // 43 // yogopayogoM jIveSu // 14 // SaSTho'dhyAyaH kAyavAGmanaHkarma yogaH // 1 // sa AvavaH // 2 // zubha. puNyasya // 3 // aMzumaH pApasya // 4 // sakaSAyAkapAyayo. sAmpagayikaryApathayAH / / 5 / / atratakapAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJcapaJcaviMzatisaGkhyAH pUrvasya bhedAH // 6 // 1 anta ke tIna sUtra sa0 rA. glo0 meM nahIM / bhASya meM mata kA khaNDana rAjavArtikAra ne kiyA hai / vistAra ke liye dekhA gujarAtI vivecana pR0 248 / 2 dekho gujarAtI vivecana pR0 251 Ti0 / 3 yaha sUtralpa se hAla meM nahIM / lekina 'zepaM pApam' aisA sUtra hai / si0 meM 'azubhaH pApasya' mUtra rUpa se chapA hai lekina TIkA se mAlUma hotA hai ki yaha bhASyavAkya hai / siddhasena kA bhI 'gapaM pApan ' hI sUtra rUpa se abhimata mAlUma hotA hai| 4 indriyakapAyAvatakriyAH -hA. si0 / sa0 rA0 lo0 / bhASyamAnya pATha meM 'avana' hI pahalA hai| siddhasena sUtra kI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 155 tIvamandajJAtAjJAtabhAvevIryAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSaH / / adhikaraNaM jIvAjIvAH // 8 // Adhe saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakamAyavizeSai-' strininizcatuzcaikazaH // 9 // . nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturdvitribhedAH param // 10 // tatpradoSanihavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH // 11 // duHkhazokatApAkrandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadveghasya // 12 // bhUtatratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdi yogaH kSAntiH zaucamiti sadvadyasya // 12 // kelizrutasaGghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya // 14 // kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya // 15 // TIkA karate haiM taba unake sAmane 'indriya'-pATha prathama hai| kintu sUtra ke bhASya me 'avata' pATha prathama hai| siddhasena ko sUtra aura bhASya kI yaha asaMgati mAlUma huI hai aura unhone * isako dUra karane kI koziza bhI kI hai| 1 -bhAvAdhikaraNavIryaviza0- sa. rA0 zlo0 / 2 bhUtavatyanukampAdAnasarAgasaMyamAdiyogaH-sa0 rA0 shlo| 3 tItrapari0 -sa. rA. lo0 / ,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahvArambhaparigrahatvaM ce nArakasyAyuSaH // 16 // mAyA tairyagyonasya // 17 // alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavArjavaM ca mAnuSasya // 18 // niHzIlavatatvaM ca sarveSAm // 19 // sairAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAvAlatapAMsi devasya // 20 // yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH // 21 // viparItaM zubhasya // 22 // darzanavizuddhivinayasapannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitalyAgatapasI saIsAdhusamAvivaiyAvRtyakaraNamarhadAcAryabahupratapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhA - vanA pravacanavatsalavamiti tIrthakRtvasya // 23 // 1 -vaM nAra0 -sa0 rA0 zlo0 / 2 dekho gujarAtI vivecana pR0 265 Ti0 1 / isake sthAna meM do sUtra di0 paraMparA meM haiM / eka hI sUtra kyo nahIM banAyA isa zaMkA kA samAdhAna bhI di0 TIkAkAro ne diyA hai / 3 dekho gujarAtI vivecana pR0 266 Ti0 1 / 4 dekho gujarAtI vivecana pR0 266 Ti. 2 / 5 tadvipa0 -sa. rA0 zlo0 / / 6 -bhIkSaNajJA0 -sa0 rA0 zlo / 7 -sI sAdhusamAdhi30 -sa. rA0 zlo0 / 8 tIrthakaravasya sa0 rA. lo0 /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 parAtmanindAprazaMse sadasadgaNAcchAdanodbhAvane ca nIcegautrasya // 24 // tadviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya // 25 // vighnakaraNamantarAyasya // 26 // saptamo'dhyAyaH hisAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam // 1 // dezasarvato'NumahatI // 2 // tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca // 3 // hisAdivihAmutra caupAyAvadyadarzanam // 4 // . guNocchA0 -sa0 / guNacchA. -rA0 lo0 / si-vR0 samata- 'guNacchA' hai| 2 'paJca paJcaza.' si-vR-pA0 / akalaka ke sAmane 'paJcazaH' pATha hone kI AzaMkA kI gaI hai / isa sUtra ke bAda vAGmanoguptIryAdAnanikSepaNasamityAlokitapAnabhojanAni paJca // 4 // krodhalobhabhIrutvahAsyapratyAkhyAnAnyanuvIcibhASaNaM ca paJca // 5 // zUnyAgAravimocitAvAsaparoparodhAkaraNabhaikSa(kSya -N0)zuddhisaddharmA (sadharmA -lo0)visaMvAdAH paJca // 6 // strIrAgakathAzravaNatanmanoharAGganirIkSaNapUrvaratAnusmaraNavRSyaSTarasasvazarIrasaMskAratyAgAH paJca // 7 // manojJAmanojendriyaviSayarAgadveSavarjanAni paJca // // aise pA~ca sUtra sa0 rA0 lo0 me haiM jinakA bhAva isI sUtra ke bhASya meM hai| 3 -mutrApAyA -sa0 rA. glo0 /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 duHkhameva vA // 5 // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu // 6 // jagatkAyasvabhAvau cai saMvegavairAgyArtham // 7 // pramattayogAt prANavyaparopaNaM hisA // 8 // asadabhidhAnamanRtam // 9 // adattAdAna steyam // 10 // maithunamabrahma // 11 // mUrchA parigrahaH // 12 // niHzalyo vratI // 13 // agAryanagArazca // 14 // aNuvrato'gArI // 15 // digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibho 1 siddhasena kahate haiM ki isI sUtra ke 'cyAdhipratIkAratvAt kaNDparigatatvAJcAbrahma' tathA 'parigraheSvaprAsaprApsanaSTeSu kADUjhAzoko prAsepu ca rakSaNamupabhoge vA'vitRptiH' ina bhASyavAkyoM ko koI do sUtrarUpa mAnate haiN| 2 -mAdhyasthAni ca sa0 -sa. rA0 lo0 / 3 -cau vA saM0 -sa0 rA. lo / 1 -yikapoSadho0 -sa. rA. lo. /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 gaparimANAtithisavibhAgavatasapannazca // 16 // mAraNAntiko saMlekhanAM joSitA // 17 // zaGkAkAGkSAvicikitsAnyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTe raticArAH // 18 // vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 19 // bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnapAnanirodhAH // 20 // mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH // 21 // __stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH // 22 // paravivAhakaraNetvaraMparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrIDItIvra 1 -paribhogAtithi -bhA0 / siddhasena vRtti me jo isa sUtra kA bhASya hai usameM bhI parimANa zabda nahIM hai / dekho pR. 93. paM0 12 / 2 dekho gujarAtI vivecana pR. 304 Ti0 1 / 3 sallekhanAM -sa. rA. lo0 / / 4 -ratIcArA: -bhA0 si. rA0 zlo0 / 5 -vadhacchedAti0 -sa. rA0 zlo0 / 6 -hobhyA0 -sa0 rA. lo0 / . -raNatvarikApari0 -sa0 rA0 zlo0 / 6 -DAkAmatIvrAbhi0 -sa. rA. lo0 /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAmAbhinivezAH // 23 // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH // 24 // adhistiravyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni // 25 // AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudrlakSepAH // 26 // kandarpakautkuMcyamaukharyAsamIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni / 27 1 isa sUtra ke sthAna meM koI-'paravivAhakaraNetvarikAparigRhItAparigRhItAgamanAnaGgakrIDAtIvakAmAbhinivezaH( zAH) aisA sUtra mAnate haiM, aisA siddhasenakA kahanA hai / yaha sUtra digambarIya pATha se kucha milatA hai / saMpUrNa nahIM / dekho Upara kI ttippnnii| koI loga isI sUtra kA padaviccheda 'paravivAhakaraNam itvarikAgamanaM parigRhItAparigRhItAgamanaM anaGgakrIDA tIvakAmAbhinivezaH' isa taraha karate haiM yaha bAta siddhasena ne kahI hai| yaha AkSepa bhI digambarIya vyAkhyAo para ho aisA mAlUma nahIM hotaa| isa prakAra padaccheda karane vAlA 'itvarikA' pada kA jo artha karatA hai vaha bhI siddhasena ko mAnya nahIM / 2 -smRtyantarAdhAnAni -sa. rA. glo0 / 3 kisI ke mata se 'AnAyana' pATha hai aisA siddhasena 4 pudgalaprakSepAH -bhA0 hA0 / hA. vRtti meM to 'pudgalakSepAH hI pATha hai / si-vR0 meM pudgalaprakSepa pratIka hai| 5 -kaukucya -bhA0 hA0 / 6 -karagopabhogaparibhogAnarthakyAni -sa0 rA. lo0 /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 28 // apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepaisaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 29 // sacittasaMbaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakkAhArAH // 30 // scittniksseppidhaanprlypdeshmaatsrykaalaatikrmaaH||31|| jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni 32 // anugrahArtha svasyAtisauM dAnam // 33 // vidhidravyadAtRpAtravizeSAt tadvizeSaH // 34 // aSTamo'dhyAyaH mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH // 1 // sakaSAyatvAjIvaH karmaNo yogyAnpudgalAnArdatte // 2 // sa bandhaH // 3 // ! smRtyanupasthAnAni -sa0 rA0 zlo0 / 2 apratyuprekSi0 -haa| 3 dAnasaMstaro0 -sa. rA. lo0 / . -smRtyanupasthAnAni -sa. rA. lo0 / 5 -sambandha -sa0 rA. glo0 / 6 -kSepApidhAna sa0 rA. lo0 / 7 nidAnAni -sa. rA. lo| 8 -datte sa bandhaH // 2 // sa0 rA0 lo0 / ta. 11
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhayaH // 4 // Adyo jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSka nAmagotrAnta rAyAH // 5 // pazJcanavavdyaSTAvizaticaturdvicatvArizada dvipazJca bhedA yathAkramam // 6 // mayAdInAm // 7 // cakSuracakSuravadhikevalAnAM pracalA styAnagRddhivedanIyAni ca // 8 // sadasadvedye // 9 // nidrAnidrA nidrApracalApracalA 1 - syanubhava - sa0 rA0 zlo0 / 2 - nIyAyurnAma sa0 za0 zlo0 / W 3 - bhedo - rA0 / 4 matizrutAvadhimanaH payaryakevalAnAm sa0 rA0 zlo0 / kintu yaha pATha siddhasena ko apArthaka mAlUma hotA hai / akalaGka aura vidyAnanda zve0 paraMparA saMmata laghupATha kI apekSA uparyukta pATha ko hI ThIka samajhate haiM / 5 styAnArddha - si0 / si bhA0 kA pATha 'styAnagRddhi' mAlUma hotA hai kyoki siddhasena kahatA hai ki- styAnArddhariti vA pATha: / 6 - styAnagRddhayazca sa0 rA0 zlo0 / siddhasena ne vedanIya pada kA samarthana kiyA hai /
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ derzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSoDazanavamedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyanAvaraNasaMgvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlomA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunapuMsakavedAH // 10 // nArakatairyagyonamAnuSadaivAni // 11 // gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhanana - sparzarasagandhavarNAnupUrvagurulaghUpadhAtaparAghAtAtapodyoto - cchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSma / darzanacAritramohanIyAkapAyakaSAyavedanIyAkhyAstridvinavaSoDazamedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAnyakaSAyakaSAyau hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpunnapuMsakavedA anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnasaMjvalanavikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlomAH -sa0 rA0 lo| 2 kisI ko yaha itanA lambA sUtra nahI jaMcatA usako pUrvAcarya ne jo javAba diyA hai vahI siddhasena uddhRta karate haiM "durvyAkhyAno garIyAzca moho bhavati bandhanaH / na tatra lAghavAdiSTaM sUtrakAreNa duvacam // " 3 -nupUrvyAgu0 -sa. rA. lo. / si-vR0 meM 'AnupUrvya' pATha hai / anya ke mata se siddhasena ne 'AnupUrvI' pATha batAyA hai / donoM ke mata se sUtra kA bhinna bhinna AkAra kaisA hogA yaha bhI unhone dikhAyA hai|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 paryAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRtvaM ca // 12 // ucainIcaizca // 13 // dAnAdInAm // 14 // AditastisRNAmantarAyasya ca trizatsAgaropamakoTokoTayaH parA sthitiH // 15 // saptatirmohanIyasya / / 16 // nAmagotrayoviMzatiH // 17 // trayastrizatsAgaropamAyAyuSkasya // 18 // aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya // 19 // nAmagotrayoraSTau // 20 // zeSANAmantarmuhartam // 21 // vipAko'nubhAvaH // 22 // sa yathAnAma // 23 // tatazca nirjarA // 24 // -deyayazaskI(za kI)tisatarANi tIrthakaratvaM ca -sa0 rA. lo| 2 dAnalAmamogopabhogavIryANAm -sa. rA. loH / 3 viMzatirnAmagotrayoH -sa0 rA0 lo| . -NyAyuSaH -sa. rA. lo0 / 5 -muhUrtA -sa. rA0 zlo0 / 6 -nubhavaH -sa0 rA. lo0 /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAtsUkSmaikakSetrAvagADhesthitA sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH // 25 // saivedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 26 // navamo'dhyAyaH AsravanirodhaH saMvaraH / / 1 // sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH // 2 // tapasA nirjarA ca // 3 // samyagyoganigraho guptiH // 4 // IryAbhASepaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH // 5 // uttamaiH kSamAmArdavArjazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH // 6 // . anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucitvAsavasaMvaranirjarAlokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH // 7 // , -vagAhasthi0 -sa. rA. glo0 / 2 dekho gujarAtI vivecana pR0 34. Ti. 1 / 3 uttamakSa -sa. rA. lo0 / " -gucyAstrava -sa. rA. lo. / .5 "apare paThanti anuprekSA iti anuprekSitacyA ityarthaH / apare anuprekSAzabdamekavacanAntamadhIyate"-si-vR0 /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 mArgAcyavananirjarArtha parisoDhevyAH parISahAH || 8 || kSutpipAsAzItoSNadazama zakanAgnyAra tistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanA'lAbharogatR gasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnIdarzanAni // 9 // suukssmsNprai| yacchadmasthavItarAgayozcaturdaza // 10 // ekAdarza jine // 11 // bAdarasaMparAye sarve // 12 // jJAnAvaraNe prajJAjJAne // 13 // darzana mohAntarA yayora darzanA lAbhau // 14 // cAritramohe puraskArAH // 15 // nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanAsatkAra 1 [ gujarAtI vivecana pA0 356 para bhUlase 'pariSoDhavyAH ' chapA hai / ] sabhI zvetAbara digaMbara pustakoM meM 'Sa' chapA huA dekhA jAtA hai, paraMtu yaha parISaha zabdame 'Sa' ke sAmyake kAraNa vyAkaraNaviSayaka bhrAntimAtra hai; vastutaH vyAkaraNake anusAra ' parisoDhavyA: ' yahI rUpa zuddha hai / jaise dekho, siddhahema 2 | 3 | 48 tathA pANinIya 8 / 3 / 115 / 2 - prajJAjJAnasamyaktvAni hA0 / hA bhA0 meM to adarzana pATha mAlUma hotA hai / 3 - sAmparAya sa0 rA0 zlI0 (al 4 dekho gujarAtI vivecana pR0 360 Ti0 1 / 5 dekho gujarAtI vivecana pR0 361 Ti0 1
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 167 vedanIye zeSAH // 16 // ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzeteH // 17 // sAmAyikacchedopasthApyaiparihAravizuddhi sUkSma saMpaiMrAyayathA khyAtAni cAritram // 18 // anazanAvamaudairyavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAsa nakAyaklezA bAhyaM tapaH // 19 // prAyazcittavinayavaiyAvRttyastvAdhyAyanyutsargadhyAnAnyuttaram // 20 // navacaturdazapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAt // 21 // AlocanapratikramaNatadubhayavivekanyutsargata pazchedaparihAropa sthApanAni // 22 // 1-dekAnaviMzateH hA0 / - yugapadekasminnaikAkhaviMzateH sa0 / yugapadekasminnakonaviMzateH - rA0 zlo0 / lekina donoM vArttiko meM sa0 jaisA hI pATha hai / 2 - pasthApanApari0 sa0 rA0 bhlo0- 1 3 sUkSmasAmparAyayathAkhyAtamiti cA0 sa0 rA0 zlo0 / rAjavArtikakAra ko athAkhyAta pATha iSTa mAlUma hotA hai kyoki unhoMne yathAkhyAta ko vikalpa meM rakkhA hai / siddhasena ko bhI athAkhyAta pATha iSTa hai dekho pR0 235 50 18 / 4 kecit vicchinnapadameva sUtramadhIyate - siddhasena vRtti / 5 - vamodarya - sa0 rA0 lo0 6 - dvibhedA sa0 zlo0 / * - sthApanAH sa0 rA0 zlo0 /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jJAnadarzanacAritropacArAH / / 23 // AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasavasAdhusaimanojJAnAm // 24 // vAcanApracchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH // 25 // bAhyAbhyantaropadhyoH // 26 // uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam // 27 // A muhUrtAt // 28 // AtaraudadharmazuklAni / / 29 / / pare mokSahetU / / 30 // ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya smRtisamanvAhAraH // 31 // verdanAyAca // 32 // , -zaikSaglA0 -sa0 / zaikSyaglA0 -rA0 lo0 / 2 -dhumanojJAnAm -sa0 rA. lo0 / / 3 sa. rA. glo0 meM 'dhyAnamAntarmuhUtAt' hai; ataH 28 vA sUtra unameM alaga nahI / dekho gujarAtI vivecana pR0 370 Ti. 1 / 4 -dhayaMzu0 -sa. rA. lo0 / 5 -nojJasya sa0 rA0 lo / 6 isa sUtra ko sa0 rA0 zlo0 meM 'viparIta manohAnAm' ke bAda rakhA hai arthAt unake matase yaha dhyAna kA dvitIya na ho karake tRtIya bheda hai|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 viparItaM manojJAnAm // 33 // nidAnaM ca // 34 // tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm // 35 // hisAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadezaviratayoH | 36 | AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAya dhairmamapramattasaMyatasya / 37| upazAntakSINakaSAyayozca // 38 // zukle cAthe pUrvavidai // 39 // pare kevalinaH // 40 // 1 manojJasya sa0 rA0 zlo0 / 2 - cayAya dharmyamatra - hA0 / cayAya dharmyam // 36 // sa0 rA0 zlo0 / digambara sUtrapATha meM svAmI kA vidhAna karane vAlA 'apramattasaMyatasya' aMza nahI hai / itanA hI nahIM balki isa sUtra ke vAda kA 'upazAntakSINa' yaha sUtra bhI nahIM hai / svAmI kA vidhAna sarvArthasiddhi meM hai / usa vidhAna ko lakSa meM rakha kara aklaka ne zve0 paraMparA saMmata sUtrapATha viSayaka svAmI kA jo vidhAna hai usakA khaNDana bhI kiyA hai / usI kA anugamana vidyAnanda ne bhI kiyA hai, dekho gujarAtI vivecana pR0 377 | 3 dekho gujarAtI vivecana pR0 377 Ti0 1 / ' pUrvavida' ', yaha aMza bhA0 hA0 meM na to isa sUtra ke aMza rUpa se chapA hai aura na alaga sUtra rUpa se / si0 meM alaga sUtra rUpa se chapA hai lekina TIkAkAra usako bhinna nahIM mAnatA / di0 TIkAoM meM isI sUtrake aMzarUpa se chapA hai /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 pRthaktvaikatvavitarka sUkSmakriyApratipAtivyuparata kriyAnivRttIni 1.82 11 tetyekakAyayogAyogAnAm // 42 // ekAzraye savitarke prairve // 43 // avicAraM dvitIyam // 44 // vitarkaH zrutam // 45 // vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH // 46 // samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINa mohajinAH kramazo'saGkhyeyaguNa nirjarAH // 47 // pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA nirgranthAH // 48 // saMyamazrutapratisevanAtIrtha ligalezyopapatasthAnavikalpataH sAdhyAH 49 / / 1 'nivartIni' - hA0 si0 / sa0 rA0 zlo0 / sa0 kI pratyantarakA pATha nivRttIni bhI hai / 2 'tat' sa0 rA0 zlo0 meM nahI / 1 pUrve - rA0 zlo0 ' 3 - tarkavicAre pUrve - sa0 / - tarkavIcAre 4 saMpAdaka kI zrAnti se yaha sUtra si0 meM alaga nahI chapA hai / rA0 aura zlo0 meM 'avIcAra' pATha hai / 5 lakSyopapAdasthA0 sa0 rA0 zlo0 /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 dazamo'dhyAyaH mohakSayAjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca kevalam // 1 // / bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm // 2 // kRtsnakarmakSayo mokSaH // 3 // aupazamikAdibhavyatvAbhAvAcAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH // 4 // tadanantaramUrdhvaM gacchatyA lokAntAt // 5 // pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAca tadgatiH kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabudrabodhitajJAnAvagAhanAntarasaGkhyAlpabahutvata. sAdhyAH // 7 // 1 -myAM kRtsnakarmavipramokSo mokSaH // 2 // sa0 rA. lo| 2 isake sthAna meM sa. rA. lo. meM 'aupazamikAdibhavyasvAnAM ca' aura 'anyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH' aise do sUtra haiN| 3 'tadgatiH' pada sa0 rA. glo0 meM nahIM hai aura isa sUtra ke bAda 'AviddhakulAlacakravavyapagatalepAlAbuvaderaNDabIjavadamizikhAva aura dharmAstikAyA'bhAvAt' aise do sUtra aura haiM jinakA matalaba bhASya meM hI A jAtA hai /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA paricaya 1. taravAthasUtrakAra umAsvAti : vAcaka umAravAtine samaya 9 - umAsvAtinI yogyatA 18 - umAsvAtinI paraMparA 22 - umAsvAtinI jAti ane janmasthAna 4ra. 2. tattavAthasUcanA vyAkhyAkAra: umAsvAti 44- gadhahastI 44-siddhasena para - haribhadra pa-devagupta, cazabhadra, tathA cazabhadranA ziSya 64- malayagiri 66 - ciraMtanamuni 66 -vAcaka yazavijaya 66-gaNuM cavijaya 67- pUjyapAda 69 - bhaTTa akalaMka 70 -vidyAnaMda 70 - mRtasAgara 7 - vibudhasena, yogIndradeva, gadeva, lahamIdeva ane abhayana hiMsUri Adi 71 3. taravAthasUtra : preraka sAmagrI 71-racanAne uddeza 73 - racanAzailI 75- viSayavarNana 77. 4, taravAthanI vyAkhyAo : bhASya ane savArthasiddhi 99 - be vAtika 106- be vRttio 110 - khaMDitavRtti 127 pariziSTa prazna 118- premIjIne patra 120-bAbu jugalakizorajIne patra 122- mArI vicAraNA 124 abhyAsa viSe sUcana . taravAthamiTALa . . 128 . 134
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 adhyAya 1 pAna 3 thI 79 pratipAdya viSaya 3-samyagdarzananuM lakSaNa 8- samyagdarzananI utpattinAM nimitta 8- tAno nAmaniza 11-nikSepane nAmaniza 13-tone jANavAnA upAya 15- tAnA vistRta jJAnane mATe keTalAka vicAraNA 11-samyajJAnanA bheda 21-pramANacarcA 23-matijJAnanA samAnArthI zabdo 25- matijJAnanuM svarUpa 26 - matijJAnanA bhe ra7--avagraha AdinA bhede ra9 - sAmAnyarUpe avagraha Adine viSaya 30- IdriyAnI jJAna utpanna karavAnI paddhatinA bhedane lIdhe thatA avagrahanA avAMtara bhede 35- zrutajJAnanuM svarUpa ane enA bheda 43 - avadhijJAnanA prakAra ane tenA svAmI 47 - mana:paryAyanA bhede ane temane taphAvata para- avadhi ane mana payayane taphAvata 54- pAMca jJAnanA grAhya viSaye 55- eka AtmAmAM ekI sAthe prApta thatA jJAnenuM varNana 58- viparyaya jJAnanuM nirdhAraNa ane viparyayatAnA nimitto 60- nayanA bheda 63. adhyAya 2 pAna 80 thI 138H jIvanA pAMca bhAva, emanA bheda ane udAharaNa 80jIvanuM lakSaNa 87- upaganI vividhatA 89- jIvarAzinA vibhAga hara-saMsArI jIvanA bheda-prabheda 93- kriyAnI saMkhyA, emanA bhedaprada ane nAmaniza 96 - dvicAnA ya arthAta viSaya hR- IdriyAnA svAmI 103 - aMtarAlagati saMbaMdhI vizeSa mAhitI mATe yoga vagere pAca bAbatonuM varNana 106- janma ane meninA bheda tathA emanA vAmI 114 -- zarIrane lagata varNana 118--liMga - vedavibhAga "13 - AyuSyanA prakAra ane temanA svAmI 133.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 adhyAya 3 pAna 139 thI 161 : nAranuM varNana 139-madhyanuM varNana 151 adhyAya 4 pAna 11ra thI 10raH devAnA prakAra 162- trIja nikAyanI lezyA 62-cAra nikAyanA bheda 163- caturnikAyanA avAMtara bhede 164- idronI saMkhyAne niyama 165- pahelA be nikAmAM lezyA 166-devanA kAmasukhanuM varNana 166- catukAcanA devAnA pUrvokta denuM varNana 168- keTalIka bAbatamAM devonI uttara adhikatA ane hInatA 177- vaimAnikamAM lesthAne niyama 182- kalpAnI parigaNunA 183-lokAMtika devAnuM varNana 183-anutara vimAnanA devAnuM vizeSa 185- tiryaMconuM svarUpa 186-adhikSArasUtra 186- bhavanapatinidAyanI utkRSTa sthitinuM varNana 186- vimAnikanI utkRSTa sthitinuM varNana 187- vaimAnikenI jaghanya sthiti 189-nAranI jaghanyasthiti 190- bhavanapatinI jaghanya sthiti 191-taranI sthiti 191-AtinI sthiti 192. adhyAya 5 pAna 193 thI ra49: achavanA bhede 193-mUla dravyonu kathana 195- cha mUla dravyanu sAmya vidhabhya 1lpa-pradezonI saMkhyAne vicAra 199- dravyonA sthitizatrane vicAra 202kArya dvArA dharma, adharma ane AkAzanAM lakSaNanuM kathana 210- kArya dvArA pudugalanuM lakSaNa ra3-kArya dvArA jIvanuM lakSaNa 24 - kArya dvArA kALanuM lakSaNa 215- pudagalanA asAdhAraNa paryAya ra16-pudagalanA mukhya prakAra rara0-anukramathI dha ane aNunI utpattinAM kAraNe 225 - acAkSuSa skaMdhanA cAkSuSa banavAmAM
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17% hetu 223-"sata nI vyAkhyA 225-vidhine parihAra ane pariNAmI nityatvanuM svarUpa rara7- bIjI vyAkhyA vaDe pUkti satanA nityatvanuM varNana 229-anekAtanA svarUpanuM samarthana 230 -bIjI vyAkhyA 231 - pIgalika baMdhanA hetunuM kathana 232- baMdhanA sAmAnya vidhAnamAM apavAda 233-pariNAmanuM svarUpa 238 - dravyanuM lakSaNa ra39 - kALa viSe vicAra 243-- guNanuM svarUpa 244-pariNAmanuM svarUpa ra45- pariNAmanA bheda tathA AzrayavibhAga 246, adhyAya, 6. pAna 25 thI 279: yoganA varNana dvArA AsavanuM svarUpa 250-yoganA bheda ane emanA kAryabheda 25 -svAmIbhedathI keganA phalada 254- sApAyika karmAsavanA bheda 255-baMdhakAraNa samAna hovA chatA paNa pariNAmathI karmabaMdhamAM AvatI vizeSatA 258 - adhikaraNanA be bheda 26. -ATha prakAramAMthI pratyeka sAMparAyika karmanA bhinna bhinna ba dhahetuonuM kathana 263 pAna 280 thI 321: vratanuM svarU5 280-vratanA bhede 283 tenI bhAvanAo 283- bhAvanAonI samaja 25- bIjI keTalIka bhAvanAo - 287-hiMsAnuM svarUpa 290 - asatyanuM svarUpa raha6-cArInuM svarUpa ra97-- abrahmanuM svarUpa 298 - parigrahanuM svarUpa 298-kharA vratI banavAnI prAthamika lAyakAta 300 - vratInA jore 301 agArI vratInu varNana 302 - samyagadarzananA aticAra 307- vrata ane zIlanA aticAranI saMkhyA ane anukrame temanuM varNana 306 - dAnanuM varNana 319, adhyAya 8 pAna 322 thI 344: baMdhahetuone nirdeza 322- baMdhahatuonI vyAkhyA 324 -- baMdhanuM svarUpa 325 - baMdhanA prakAra
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 - * 326 -mUlaprakRtinA bhedane nAmanirdeza 327 -- uttaraprakRtinA bheTanI sakhyA ane nAmanirdeza 329. cAritrameAhanIcanA pacIsa prakAza 332 -- nAmamanI khetAlIza prakRti 333--sthitimadhanuM varNana 336 -- anubhAvakha dhanuM varNana 338 ~~~ pradezakha dhanuM -puNya ane pApaprakRtionA vibhAga 342. - - varNana 340 Ex - - adhyAya che M - - pAna 345 thI 299 : savaranuM svarU5 345- * savaranA upAyA 346 ~ guptinuM svapa 347 samitinA bhedya 347 - dharmanA bhede 348 - anuprekSAnA bheDho upara--parISahatuM varNana 356 cAritranA bhedo 362 --tapanuM vaNaeNna 363-prAyazcitta mAdi tapeAnA bhedanI sakhyA 365 --prAyazcittanA bhedo 365-vinayanA bhedya 367-- vaicAmRttvanA bhedya 367-- svAdhyAyanA bhedya 368 - vyutsanA bhedo 369 ~~ dhyAnanuM varNana 369 dhyAnanA lenA 373 -- Ata dhyAnanuM nirUpaNa karaudradhyAnanuM nirUpaNa 375 -- dharma dhyAnanuM nirUpaNuM 376 -- jhuktadhyAnanuM nirUpaNa kaccha samyagdaSTinI nirjarAnA taratamabhAva 382 -- niga"thanA mene 34 -ATha khAkhatAmAM nigra caiAnI vizeSa vicAraNA 385 Q --- - - adhyAya 10 anya pAna 390 thI 398: kaivalyanI utpattinA hetue 390 ~~ phanA AtyaMtika kSacanAM kAraNA ane meAkSanuM svarUpa 31 kAraNuMnuM sthata 392 -- * sukta jIvanuM meAkSa pachI lAgatuM ja kArya 33 -sidhyamAna gatinA hetue 393 khAra khAkhatA vaDe siddhanI vizeSa vicAraNA 35 - pAribhASika zabdASa - . - - - - sa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ - " ka 4 alaga zira dhat, adhyAya 1 prANI anaMta che ane badhAMye sukhane cAhe che. sukhanI kalpanA paNa badhAMnI ekasarakhI nathI chatAye vikAsanA chApaNu vadhatApaNuM pramANe prANIonA ane emanA sukhanA saMkSepamAM be varga karI zakAya che. pahelA vargamAM alpa vikAsavALAM prANIono samAveza thAya che. temanA sukhanI kalpanA bAhya sAdhana sudhI pahoMce che. bIjA vargamAM adhika vikAsavALAM prANIo Ave che. teo bAhya arthAta bhautika sAdhananI saMpattimAM sukha na mAnatAM phakta AdhyAtmika guNonI prAptimAM ja sukha mAne che. banne varga mAnelA mukhamAM taphAvata e che ke, paheluM sukha parAdhIna che, jyAre bIjuM sukha svAdhIna che. parAdhIna sukhane zrama ane svAdhIna sukhane mA kahe che. kAma ane mokSa e ja puruSArtha che. te be sivAya bIjI kaI paNa vastu prANIone mATe mukhya sAdhya nathI. puraSArthomAM artha ane ghane gaNavAmAM Ave che te mukhya sAdhyarUpe nahi paNa kAma ane mekSanA sAdhanarUpe. artha e kAmana ane dharma e mekSanuM pradhAna
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra sAdhana che. prastuta zAstrane mukhya pratipAdA viSaya mokSa che. tethI mekSanA sAdhanabhUta dharmanA traNa vibhAga karI * zastrakAra pahelA setramAM tene nirdeza kare che samyagdarzanajJAnacAriNi mokSamArgaH // 1 // samyagdarzana, suyA ane samyAritra e traNe maLI sAkSanuM sAdhana che. A sUtramAM mekSanAM sAdhanene mAtra nA nirdeza che. jo ke mekSa, enAM sAdhananuM svarUpa tathA prakAra AgaLa vistArathI kahevAmAM Avaze. chatAM ahIM sakSepamAM mAtra svarUpa ApI devAmA Ave che. mokSa : baMdhanAM kAraNene abhAva thavAthI je Atmika vikAsa paripUrNa thAya che, te mekSa che. arthAta jJAna ane vitarAga bhAvanI parAkASTA e ja mokSa che. sAdhanonuM sva: je guNa eTale ke zaktinA vikAsathI tatvanI arthAta satyanI pratIti thAya, jenAthI heya arthAta cheDI devA yogya ane upAdeya arthAta svIkAravA lAgyA tatvanA yathArtha vivekanI abhiruci thAya, te "samyagadarzane naya ane pramANuthI thanAruM jIvAdi tanu yathArtha jJAna te "samyaga jJAna che. 1-2. je jJAna, zabdamA utArI zakAya che arthAta jemAM uddezya ane vidheya35thI vastu kahevAya che, te jJAna nI che, ane jemA udezya- vidheyanA vibhAga sivAya ja eTale ke avibhakta vastunuM saMpUrNa athavA asaMpUrNa yathArtha bhAna thAya che, te jJAna pramANa che. vizeSa khulAsA mATe juo adhyAya 1, sUtra 6; tema ja nyAyAvatAra leka ra9-30nA gujarAtI anuvAda,
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 1 samyajJAnapUrvaka kApAyika bhAnI eTale ke rAgapanI ane yoganI nivRtti thavAthI je svarU5ramaNa thAya che, e ja "samyaphacAritra' che. sAdhanonu sAtri - upara jaNAvelAM traNe sAdhane jyAre paripUrNa rUpamAM prApta thAya tyAre saMpUrNa mokSano saMbhava che, anyathA nahi. eka paNa sAdhana jyAM sudhI apUrNa hoya che, tyA sudhI paripUrNa mekSa thaI zakatuM nathI. udAharaNa tarIke, samyagadarzana ane samyajJAna paripUrNa rUpamAM prApta thaI jAya che chatAM sammAritranI apUrNatAne lIdhe teramA guNasthAnamAM pUrNa mekSa arthAta azarIrasiddhi athavA videhamukti thatI nathI, ane caudamAM guNasthAnamA zailezI 1. yoga eTale mAnasika, vAcika tema ja kAyika kriyA. 2. hisAdi dene tyAga ane ahiMsAdi mahAvratanuM AcaraNa paNa samyaphacAritra kahevAya che. kAraNa ke te dvArA rAgadveSanI nivRtti karI zakAya che ane emanI nivRttithI doSane tyAga ane mahAvratanuM pAlana svarasiddha thaI jAya che. 3. jo ke temAM guNasthAnamAM vItarAgabhAvarUpa cAritra te pUrNa ja che, chatA ahI je apUrNatA kahevAmAM AvI che, te vItarAgatva ane agatA e baMnene pUrNa cAritra mAnIne ja. AvuM pUrNa cAritra caudamA guNasthAnamAM prApta thAya che ane tarata ja azarIrasiddhi thAya che. 4. zailezI avasthA eTale AtmAnI eka evI avasthA ke jemAM dhyAnanI parAkASThAnA kAraNathI mera sarakhI niSpakapatA ke nizcalatA Ave che. vadhAre khUlAsA mATe juo hiMdI karmagraMtha bIje, pR. 30
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra avasthArUpa paripUrNa cAritra prApta thatAM ja traNe sAdhananI paripUrNatAnA baLathI pUrNa mekSa zakya thAya che sAhaniyama. uparanAM traNe sAdhanAmAMthI pahelAM be eTale ke samyagadarzana ane samyagajJAna avazya sahacArI hoya che. jema sUryane tApa ane prakAza ekabIjAne cheDIne rahI zakatAM nathI, tema ja samyagadarzana ane samyajJAna ekabIjA sivAya rahetAM nathI. paraMtu samyaphaDyAritranI sAthe emanuM sAhacarya avasthabhAvI nathI. kAraNa ke samyakSyAritra sivAya paNa keTalAka samaya sudhI samyagadarzana ane samyaga jJAna jevAmAM Ave che. Ama hovA chatAM paNa utkrAMtinA krama pramANe samyaphacAritra mATe e niyama che 1. eka e paNa pakSa che je darzana ane jJAnanuM avasthaMbhAvI sAhacarya na mAnatA vaikalpika sAhacarya mAne che. e mata pramANe koIka vAra darzanALamAM jJAna na paNa hoya. ene artha e che ke samyakatva prApta thavA chatA deva, nAraka, tirthane ane keTalAka manuSyone paNa viziSTa kRtajJAna eTale ke AcArAdi aMgenuM jJAna hotuM nathI. A mata pramANe darzananA samaye jJAna na hovAne artha e che ke te samaye viziSTa zrutajJAna hetuM nathI. paraMtu darzana ane zAnane avazya sahacArI mAnatA pakSane Azaya e che ke, darzanaprApti pahelA je mati Adi ajJAnarUpe jamA heya che, te samyagadarzananI utpatti athavA mithyASTinI nivRttithI samyagurUpamA pariNata thaI jAya che, ane te mati Adi jJAna kahevAya che. A mata pramANe che ane jeTalo vizeSa bodha samyakatva-prAptikAlamA hAya, te ja samyajJAna samajavuM, mAtra viziSTa kRta nahi.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 1 ke, jyAM te hoya tyAM enI pUrvenA samyagadarzana Adi bane sAdhana avazya hoya che. praha-je Atmika guNane vikAsa e ja mekSa che ane samyagadarzane Adi enAM sAdhana paNa AtmAnA khAsa khAsa guNane vikAsa ja che, te pachI mekSa ane enA sAdhanamAM zuM taphAvata che? u-kAMI paNa nahi. pra-je taphAvata nathI, te mekSa sAdhya ane samya darzana Adi ratnatraya enuM sAdhana e sAdhyasAdhana bhAva kevI rIte samajavo? kAraNa ke sAdhya sAdhanasaMbaMdha bhinna vastuomAM dekhAya che. u-sAdhaka avasthAnI apekSAe mekSa ane ratnatrayane sAdhyasAdhanabhAva kahyo che, siddha avasthAnI apekSAe nahi. kema ke sAdhakanuM sAdhya paripUrNa ratnatrayarUpa mekSa hovA chatAM paNa enI prApti ene ratnatrayanA kramika vikAsathI ja thAya che. A zAstra sAdhakane mATe che, siddhane mATe nathI. AthI AmAM sAdhakane mATe upagI evA sAdhyasAdhananA bhedanuM ja kathana che. - pra-saMsAramAM te dhana strI Adi sAdhanathI sukhaprApti pratyakSa dekhAya che, to pachI ene choDIne mekSanA parAkSa sukha mATe upadeza zA mATe karavAmAM Ave che ? u-AkSane upadeza eTalA mATe che ke emAM sAcuM sukha maLe che. saMsAramAM sukha maLe che paNa sAcuM sukha nahi, sukhAbhAsa maLe che.. che
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattAthasUtra pramekSamAM sAcuM sukha ane saMsAramAM sukhAbhAsa - che ..u sukha , che ke eka ja thaI ja u-sAMsArika sukha. icchAone tRpta karavAthI thAya che. have irachAne e svabhAva che ke eka pUrI thAya na thAya eTalAmAM te bIjI sekaDe icchAo utpanna thaI jAya. che. A badhI IcchAonI tRpti thavAno saMbhava nathI; ane dhAre ke hoya te paNa teTalAmAM evI bIjI hajAre IcchAo pedA thaI javAnI ke jemanI tRpti thavAno saMbhava nathI. AthI ja saMsAramAM IcchAonI tRptithI utpanna thayela sukhanA pallA karatAM atRpta IcchAothI utpanna thayelA dukhanuM palluM bhAre ja rahevAnuM. tethI saMsAranA sukhane sukhAbhAsa kahyo che. mekSanI sthiti evI che ke emAM icchAone ja abhAva thaI jAya che, ane svAbhAvika satiSa pragaTa thAya che, tethI emAM saMtoSathI utpanna thatuM sukha e ja sukha che ane e ja sAcuM sukha che. [1] have samyagadarzananuM lakSaNa kahe cheH tatvArthazraddhAnaM samyagdarzanam / 2 / yathArtha rUpathI padArthone nizcaya karavAnI je ruci, te "samyagadarzana" che. have samyagadarzananI utpattinAM nimitto kahe cheH jinaSimI rUA te (samyagadarzana) nisargathI eTale ke pariNAmamAtrathI athavA adhigamathI eTale ke bAhA nimittathI utpanna thAya che.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 sUtra 3 jagatanA padArthone yathArtha rUpathI jANavAnI ci sAMsArika ane AdhyAtmika banne prakAranA abhilASothI thAya che. dhana, pratiSThA Adi keI sAsArika vAsanA mATe je tattvajijJAsA thAya che, te samyagadarzana nathI kema ke, enuM pariNAma mokSa prApti na hovAthI enAthI saMsAra ja vadhe che. paraMtu je tattvanizcayanI ci phakta AtmAnI tRpti mATe, AdhyAtmika vikAsane mATe thAya che, te samyagadarzana che vizva ane vyavahAra dRSTithI pRtha* AdhyAtmika vikAsathI utpanna thayela eka prakArane AtmAne pariNAme te nizcaya sabhyatva che te yamAtrane tAtvika rUpamAM jANavAnI, heyane choDI devAnI ane upAdeyane grahaNa karavAnI sacirUpa che. rucinA baLathI utpanna thatI dharmatatvaniSThA e vyavahArasmyktv cha sacivanAM oi samyagadarzananI pichAna karAve evA pAca liMga mAnavAmAM Ave che. jevA ke prazama, saMvega, nirveda, anukapA ane Astikya. 1. tattvanA mithyA pakSapAtathI utpanna thatA kadAgraha Adi dene upazama e ja prazama che. 2. sAMsArika baMdhanene bhaya e savega che. 3. viSayamAM Asakti ochI thavI e "nirveda" che. 4. dukhI prANIonu duHkha dUra karavAnI IcchA e "anukapA' che. 5. AtmA Adi parIkSa kintu yuktipramANathI siddha padArthono svIkAra e Astika che. nika, anupa mA pakSapAta che ati
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra phemeH samyagadarzanane regya AdhyAtmika utkrAMti thatAM ja samyagadarzana pragaTa thAya che. paNa AmAM koI AtmAne enA AvirbhAva mATe bAhya nimitanI apekSA rahe che, jyAre koIne rahetI nathI e te prasiddha che ke kaI vyakti, zikSaka AdinI madadathI zilpa Adi keTalIka kaLAo zIkhe che, jyAre keTalAka bIjAnI madada sivAya pitAnI jAte ja zIkhI le che. Antarika kAraNonI samAnatA hevA chatAM paNa bAhya nimittanI apekSA ane anapekSAne laIne prastuta sUtramAM samyagadarzananA "nisargasamyagadarzana" ane "adhigamasamyagadarzana" evA be bheda karyA che. bAhya nimitto paNa aneka prakAranA hoya che. kaI pratimA Adi dhArmika vastuonA mAtra avalokanathI. samyagadarzana prApta kare che, keI gune upadeza sAMbhaLI, koI zAstro bhaNIne ane keI satsaMgathI. 3tti anAdikALanA saMsArapravAhamAM tareha tarehanAM duono anubhava karatAM karatAM gya AtmAmA koIka vAra evI pariNAmazuddhi thaI jAya che je e AtmAne te kSaNa mATe apUrve ja che. e pariNAmazuddhine "apUrvakaraNa" kahe che. apUrvakaraNathI tAtvika pakSapAtanI bAdhaka rAgadveSanI tIvratA maTI jAya che. evI rAgadveSanI tIvratA maTI jatAM AtmA satyane mATe jAgarUka banI jAya che. A AdhyAtmika jAgaraNa e ja jIva che. [2-2 - 1, utpattikamanI spaSTatA mATe juo hidI karmagraMtha bIjo pR. 7 tathA karmagraMtha cothAnI prastAvanA pR 13.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 4 have tane nAmanirdeza kare che? jIvAjIvAsrabandhasaMvaranirjarAmokSAstatvam / / jIva, ajIva, Asava, baMdha, saMvara, nirjarA ane mokSa e to che. ghaNuM prathama puNya ane pApa umerI nava to kahyAM che, paraMtu ahIM puNya ane pApa bane tatvane "Asava athavA baMdha tattvamAM aMtarbhAva karI, phakta sAta ja to kahyAM che. e aMtabhava A rIte samaja joIe? puNya, pApa bane dravya ane bhAva rUpathI babbe prakAranA che. zubha karmapula dravyapuNya ane azubha karmaputala dravyapApa che. AthI dravyarUpa puNya tathA pApa, baMdha tatvamAM aMtarbhata thAya che kema ke AtmasaMbaddha karmapula athavA AtmA ane karma pulane saMbadhavizepa e ja dravyabaMdha tatva kahevAya che. dravyapuNyanuM kAraNa zubha adhyavasAya je bhAvapuNya kahevAya che ane dravyapApanuM kAraNa azubha adhyavasAya je bhAvapApa kahevAya che, te paNa badhI tattvamAM aMtarmuta che; kema ke baMdhane kAraNabhUta kASAyika adhyavasAya - pariNAma-e ja bhAvabaMdha' kahevAya che bhAvabaMdha e ja bhAvaAsava che, tethI puNya pApane Asava paNa kahI zakAya. 1. bauddha darzanamA je dukha, samudaya, nidhi ane mArga e cAra Acaso che, sAkhya tathA cagadarzanamA je heya, hetu, hAna ane hAne pAya e caturvyUha che, nyAyadarzanamA jemane arthapada kahyA che, temanA sthAnamAM AsavathI laI mokSa sudhInA pAMca to jenadarzanamAM prasiddha che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArtha sUtra pra-AsavathI laImekSa sudhInAM pAMca to have ajIvanI jema svataMtra nathI tema ja anAdi anaMta paNa nathI paNa te jIva athavA avanI yathAsaMbhava amuka amuka avasthArUpa che. te pachI temanI jIva ajIvanI sAthe narva tarIke kema gaNatarI karI? u0-vastusthiti evI ja che. arthAta ahIyAM tattvazabdano artha anAdi-anaMta ane svataMtra "bhAva" nathI, kintu mekSaprAptimAM upayogI thAya evuM ya eve che. A zAstrano mukhya viSaya mokSa hevAthI mekSanA jijJAsuo mATe je vastuonuM jJAna atyaMta Avazyaka che, e ja vastu ne ahIMyAM tattva tarIke gaNAvI che. mekSa te mukhya sAdhya ja rahyuM eTale ene tathA enA kAraNane jANyA vinA mekSamArgamAM mumukSanI pravRtti ja thaI zakatI nathI. e rIte je mumukSu mekSanAM virodhI tatvonuM ane e virodhI tonA kAraNenuM svarUpa na jANe. topaNa pitAnA mArgamAM te akhalita pravRtti karI zake nahi. ane e ne mumukSane sauthI paheluM ja jANuM levuM paDe che ke, huM je mekSano adhikArI chu te mArAmAM jaNAtuM sAmAnya svarUpa kAnAmAM che ane kAnAmAM nathI. A jJAnanI pUrti mATe sAta tanuM kathana che. jIva tattvanA kathanathI mekSanA adhikArIno nirdeza thAya che. ajIva tatvathI ema sUcita thAya che ke, jagatamAM eka evuM paNa tattva che, je jaDa hevAthI mokSamArganA upadezanuM adhikArI nathI. baMdha tatvathI mekSane virodhI bhAva ane Asava tattvathI e virodhI bhAvanuM kAraNa batAvyuM
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-ga 13 che. suvara tattvathI meAkSanu kAraNa ane nirjarA tattvathI meAkSanA krama batAvyA che. [4] have nikSeponA nAmanirdeza kare che. nAmasthApanAdravyabhAvatastannyAsaH | 5 | nAma, sthApanA, dravya ane bhAvarUpathI emanA eTale ke samyagdarzana Adi ane jIva AdinA nyAsa eTale ke vibhAga thAya che. O adhA vyavahAranu ke jJAnanI Apa-lenu mukhya sAdhana bhASA che. bhASA, zabdonI banelI che. eka ja zabda, prayeAjana athavA prasa`ga pramANe aneka arthamAM vaparAya che. dareka zabdanA ochAmAM ochA cAra arthe jovAmAM Ave che. e ja vAra atha e zabdanA asAmAnyanA cAra vibhAga che. e vibhAgane ja 'nikSepa' - nyAsa kahe che, e jANavAthI tAtpa samajavAmAM saraLatA thAya che. e mATe prastuta sUtramAM e cAra anikSepa batAvyA che enAthI eTaluM pRthakkaraNa thaI jaze ke meAkSamA rUpe sayagdarzana Adi a, ane tattva rUpe jIvAjIvAdi artha amuka prakAranA levA joIe, khIjA prakAranA nahi. e cAra nikSepa A pramANe cheH 1, je artha vyutpattisiddha nathI paNa phakta mAtapitA athavA khIjA seAMkAnA saMketakhaLathI jANI zakAya che, te a 'nAmanikSepa.' jema ke, kAI eka evI vyakti che, jenAmAM sevaka ceAgya kAI paNa guNa nathI paNa kAI e enuM nAma sevaka rAkhyu che. A nAmasevaka che. 2. je vastu
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArtha sUtra mULa vastunI pratikRti, mUrti athavA citra hoya athavA jemAM mULa vastune Arepa karAyo hoya, te "sthApanAnisepa." jema ke kaI sevakanuM citra, chabI athavA mUti e sthApanAsevaka che. 3. je artha bhAvanikSepane pUrvarUpa athavA uttararUpa heya arthAta enI pUrva athavA uttara avasthA rUpa haya, te vyanikSepa'. jema ke eka evI vyakti hoya ke je vartamAnamAM sevAkArya karatI nathI, paNa jeNe kAM te bhUtakALamAM sevA karI che athavA AgaLa karanAra che. te dravyasevaka che. 4. je arthamAM zabdanuM vyutpattinimita ke pravRttinimitta barAbara khanI sa hAya ane te za kriyA ane 1. TUMkamA nAma be jAtanA che. yaugika ane kaDha. rase, kalaIgara vagere yaugika zabado che gAya, ghoDe vagere 3Dha zabda che. raI kare te rasoi ane kalaI kare te kalaIgare. ahIM rAI ane kalaI karavAnI kriyA e ja rasei ane kalaIgara zabdanI vyutpattinuM nimitta che. arthAta e zabda evI kriyAne lIdhe ja sAdhita thayA che ne tethI ja e kriyA evA zabdonI vyutpattinuM nimitta kahevAya. saMskRta zabda laIne ghaTAvavuM hoya te pAcaka, kuMbhakAra Adi zabdamAM anukrame pAkakriyA ane ghaTanirmANakriyAne vyutpattinimitta samajavuM joIe. sArAza ke caugika zabdomAM vyutpattinuM nimitta e ja temanI pravRttinuM nimitta che. paNa 3Dha zamA ema nahi ghaTe, evA zabda vyutpatti pramANe vyavahAramAM nathI AvatA paraMtu rUDhi pramANe temane artha thAya che. gAya (m), ghaDe (5) Adi zabdanI vyutpatti khAsa thatI nathI ane keI kare te paNa tene vyavahAra chevaTe yutpatti pramANe nahi kiMtu rUDhi pramANe ja dekhAya che. amuka amuka prakAranI AkRti, jAti e ja gAya ghoDe Adi 3Dha zabdanA vyavahAranuM nimitta che. tethI te te AkRti ke
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 6 ghaTatuM hoya, te bhAvanikSepa'. jema ke eka evI vyakti che ke je sevaka egya kArya kare che. te bhAvasevaka kahevAya. samyagdarzana Adi mokSamArganA ane jIva ajIva Adi tatvonA paNa cAra cAra nikSepa - arthavibhAga -saMbhave che. paraMtu cAlu prakaraNamAM e bhAvarUpe samajavAnA che. [5] have tane jANavAnA upAyo kahe che. pramANe ane nathI jJAna thAya che. nI ane mArgamAM navara: naya ane pramANu bane jJAna ja che. paraMtu emAM taphAvata e che ke "naya vastunA eka aMzane bedha kare che ane pramANamAM aneka azene. athata vastumAM aneka dharma hoya che, emAMthI jyAre ke eka dharma dvArA vastune nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te nA kahevAya che. jema ke niyatva dharma dvArA AtmA athavA pradIpa Adi vastu nitya che evo nizcaya. ane jyAre aneka dharma dvArA vastune aneka rUpathI nizcaya karavAmAM Ave, tyAre te pramANa kahevAya. jema ke, niyatva, aniyatve Adi dharmo dvArA AtmA athavA pradIpa Adi vastuo nityAnitya Adi anekarUpa che e nizcaya. athavA bIjA zabdomAM kahIe to naya e pramANane mAtra eka aMza che ane jAti evA zabdanuM vyutpattinimitta nahi paNa pravRttinimitta" kahevAya che. cagika zabda (vizeSaNapa) hoya tyA vyutpattinimittavALe artha bhAvanikSepa, ane 3Dha zabda (jAtinAma) hoya tyA pravRttinimittavALe artha bhAvanikSepa jANu.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra pramANa e aneka nane samUha che. kema ke naya, vastune eka daSTie grahaNa kare che ane pramANu ene aneka daSTiethI grahaNa kare che. [6] have tonA vistRta jJAnane mATe keTalAMka vicAraNadvAranuM kathana kare che? nirdeshsvaamitvsaadhnaadhikrnnsthitividhaantH|7| satsaMkhyAkSetrasparzanakAlAntarabhAvAlpabahutvaizca / / nirdeza, svAmitva, sAdhana, adhikaraNa, sthiti ane vidhAnathI tathA - sata, saMkhyA, kSetra, spazana, kALa, aMtara, bhAva ane alpamahatvathI samyagdarzanAdi viSayonuM jJAna thAya che. nAne ke meM kaI paNa jijJAsu jyAre te pahelavahelA keI vimAna ke bIjI evI navI vastu jue che ane enuM nAma sAMbhaLe che, tyAre enI jijJAsAvRtti jAgI UThe che. ane ethI te pUrve nahi joyelI athavA nahi sAMbhaLelI vastunA saMbaMdhamAM aneka prazna karavA lAgI jAya che. 1. kaI paNa vastumAM praveza karaze eTale tenI mAhitI meLavavI agara vicAraNA karavI. ema karavAnuM mukhya sAdhana te vastu viSe vividha prazno karavA e che. praznane khulAse maLe te pramANamAM vastumAM praveza karyo gaNAya. tethI prazno e ja vastumAM praveza karavAnAM arthAta vicAraNA mAraphata temA UMDA UtaravAnAM dvAre che. tethI vicAraNA-dvAra eTale prazno ema samajavuM. zAstromAM temane anuyAgadvAra kahyA che. anuyAga eTale vyAkhyA ke vivaraNa, tenA dvAre eTale te te prazno.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 adhyAya 1- sUtra 8 te e vastune AkAra, rUpa, raMga, ene mAlika, ene banAvavAnA upAya, ene rAkhavAnI jagyA, enA TakAupaNanI bhayadA ane enA prakAra AdinA saba dhamAM vividha prazno kare che. ane e praznano uttara prApta karI pitAnI jJAnavRddhi kare che. A rIte ja aMtardaSTivALI vyakita paNa mekSamArga viSe sAMbhaLIne athavA heya, upAdeya evAM AdhyAtmika tatva viSe sAMbhaLIne emanA saMbaMdhamAM vividha prazno dvArA pitAnuM jJAna vadhAre che. A ja Azaya cAluM be sUtromAM pragaTa karyo che. udAharaNa tarIke, nirdeza Adi sUkta cauda praznone laIne samyagdarzana viSe saMkSepamA nIce pramANe vicAra karavAmAM Ave che 1. nizi -svarUpa. tattva tarapha ruci e samyagdarzananuM svarUpa che. 2. svAmitva-adhikAritva. samyagdarzanane adhikArI jIva ja che, ajIva nahi; kema ke te jIvane ja guNa athavA paryAya che 7. sAvaja-kAraNa darzanamehanIya karmane upazama, kSapazama ane kSaya e traNe samyagdarzananA aMtaraMga kAraNa che. enAM bahiraMga kAraNo aneka che; jevAM ke, zAstrajJAna, jAtimaraNa, pratimAdarzana, satsaMga ityAdi ja vivA-AdhAra. samyaga darzanane AdhAra jIva ja che, kema ke e ene pariNAma hevAthI emAM ja rahe che samyagadarzana guNa che, tethI ene svAmI ane AdhakaraNa judAM judAM nathI te paNa jyAM jIva Adi dravyanA svAmI ane adhikaraNane vicAra karavAne heya, tyAM e bannemA judAI paNuM jovAmAM Ave che. jema ke, vyavahAradaSTithI jotAM eka chavano svAmI kaI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra bIjo jIva hAya paNa enuM adhikaraNu tA kAI sthAna athavA zarIra ja kahevAya. 5. citti-kALamaryAdA. samyagdarzananI jadhanya sthiti aMtarmuhranI ane utkRSTa sthiti sAdi anata che, traNe prakAranA samyaktvA amuka samayamAM utpanna thAya che ethI e 'sAdi' eTale ke pUrva avadhivALAM che, paraMtu utpanna thayeluM paNa aupamika ane kSAyeApamika samyaktva kAyama rahetuM nathI tethI e banne tA sAnta eTale ke uttara avadhivALAM paNa hoya che; paraMtu kSAyika samyaktva utpanna thayA pachI naSTa ja thatuM nathI tethI te anata che. A apekSAe sAmAnya rIte samyagadarzanane sAdi sAnta ane sAdi anaMta samajavuM joI e. 6. vidhAna - prakAra samyaktvanA aupamika, kSAyeApazanika ane kSAyika evA traNa prakAra che. 7. sat - sattA, jo ke samyaktva guNa sattArUpathI badhA jIvAmAM hayAta che te paNa enA AvirbhAva phakta bhavya jIveAmAM ja thaI zake che, abhavyeAmAM nahi. 8. saMDyA - samyaktvanI sakhyAnA AdhAra ene prApta karanArAonI saMkhyA upara che. Aja sudhImAM anaMta jIvAne samyaktvano lAbha thaye! che ane AgaLa paNa anata jIvA ene prApta karaze. A daSTithI samyagdarzana, saMkhyAmAM anaMta che. 9. kSetra - yAkAkAza, samyagdarzananuM kSetra sa'pUrNa leAkAkAza nathI kintu ene asaMkhyAtamA bhAga che. samyagdanavALA eka jIvane laI athavA anaMta jIvane laI vicAra karIe te paNa sAmAnyarUpathI samyagdarzana kSetra leAkane asaMkhyAtamA bhAga ja samajavA joI e. kema ke badhAya samyagdarzanavALA jIvAnuM nivAsakSetra paNa lekanA asakhyAtamA bhAga ja che. hA,
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 ahayAya 1 - sUtra 8 eTalo taphAvata avazya hevAne ke eka samyaphavI jIvanA kSetra karatAM anaMta jIvanuM kSetra pramANamAM meTuM haze kema ke lekane asaMkhyAtamo bhAga paNa taratamabhAvathI asakhyAta prakArano che. 10 rana-nivAsasthAnarUpa AkAzanA cAre bAjunA pradezane aDakavuM e ja sparzana che. kSetramAM phakta AdhArabhUta AkAza ja levAya che, ane sparzanamAM AdhArakSetranA cAre bAjunA AkAzapradeza jene aDakIne Adheya raheluM hoya te paNa levAya che. A ja kSetra ane sparzanane taphAvata che samyagadarzananuM sparza sthAna paNa lokane asaMkhyAtamo bhAga ja samajo joIe. paraMtu A bhAga enA kSetra karatA kaIka bheTa havAne, kema ke emAM kSetrabhUta AkAzanA paryatavartI pradeza paNa AvI jAya che 11. - samaya. eka jIvanI apekSAe samyagdarzanane kALa vicArIe te te sAdi sAnta athavA sAdi anata thAya, paNa badhA jIvonI apekSAe te anAdi anaMta samaje joIe, kema ke bhUtakALane e kaI paNa bhAga nathI ke jemAM samyaphI bilakula na hoya bhaviSyakALanA viSayamAM paNa e ja bAbata che. tAtparya ke anAdi kALathI samyagdarzananA AvirbhAvano krama cAlu che, je anaMtakALa sudhI cAlatuM ja raheze. 1ra sattaravirahakALa. eka jIvane laIne samyagdarzananA virahakALane vicAra karIe te te jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa 1. nava samayathI mADI be ghaDI-48 miniTa-mA eka samaya e hoya tyAM sudhInA vakhatane aMtamuharta kahe che. nava samaya e jaghanya aMtarmahatuM, ane eka samaya ochI be ghaDI e utkRSTa aMtamuhUrta. vacalA badhA samaya madhyama atamuhUrta.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 tattvArtha sUtra apAI pudgalaparA 1 pramANa samajavA joIe; krema ka, eka vAra samyaktva cyuta thaI gayA pachI krIthI te jaladImA jaladI aMta dUta'mAM prApta karI zakAya che; ane ema na thAya tA chevaTe apApudgalaparAvata pachI avazya prApta thAya che paraMtu vividha jIvAnI apekSAe teA virahakALa bilakula hAtA nathI, kema ke vividha jIvAmAM te kAIne ane kAI ne samyagdarzana prApta thatuM ja rahe che. 13. mAva - avasthAvizeSa samyaktva aupazamika, kSAye pazamika ane kSAyika e traNa avasthAvALuM hoya che. e bhAva, samyaktvanA AvaraNabhUta darzanameAhanIya karmAMnA upazama, kSayeApazama ane kSayathI utpanna thAya che. e bhAva vaDe samyaktvanI zuddhinuM tAratamya jANI zakAya che. aupamika karatAM kSAyeApazamika ane kSAyeApamika karatAM kSAyikabhAvavALuM samyaktva uttarAttara vizuddha ane vizuddhatara hoya che. uparanA traNa bhAvA uparAMta khIjA 1 jIva puchyone grahaNa karI zarIra, bhASA, sana ane zvAsAvAsa rUpe parimAve che, jyAre koI eka jIva jagatamAMnAM samagra pudgala paramANune AhAraka zarIra sivAya bInta" zarIra rUpe tathA bhASA, mana ane zvAsezrvAsa rUpe parimAvI pariNabhAvI mUkI de ane emA jeTalA kALa lAge te pudgalaparAvata; emA thoDA DALa eA hoya te apA pudgalaparAvata kahevAya che. 2. ahI kSAApazamikane aupazamika karatA zuddha karyuM che te pariNAmanI apekSAe nahi paNa sthitinI apekSAe pariNAmanI apekSAe tA aupamika ja vadhAre zuddha che, kAraNa ke kSAApazamika samyakava vakhate mizrcAtvanA pradezAya hAya che, jyAre aupamika sabhyakArya vakhate te koI paNa jAtano mithyAtvamAha
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 sUtra 9 21 be bhAvA paNa cheauyika ane pAriAmika, A bhAveAmAM samyaktva he|tuM nathI. arthAt danameAhanIyanI uyAvasthAmA samyaktvanA AvirbhAva thaI zakatA nathI. evI ja rIte samyaktva anAdikALathI jIvatvanI peThe anAvRta avasthAmAM prApta thatu na heAvAthI pAriAmika eTale ke svAbhAvika paNa nathI. 14 alpavadutva - ochAvattApaNuM, pUrvAMta traNa prakAranA samyaktvamAM aupamika samyaktva sauthI ochuM che, kema ke evA samyaktvavALA jIva anya prakAranA samyaktvavALA jIvAthI haMmezA thADA ja maLI Ave che. aupazamika samyaktvathI kSAyeApazamika samyaktva asakhyAtagaNu ane kSAyeApazamika samyaktvathI kSAyika samyaktva anaMtagaNu che. kSAyika samyaktva anaMtagaNu hAvAnuM kAraNa e che ke e samyaktva samasta mukta jIveAmA heAya che, ane mukta thavA anata che. [7-8 ] have samyajJAnanA bhedI kahe che . matizrutAvadhimanaH paryAya kevalAni jJAnam | 9 | mati, zruta, avadhi, mana:paryAya ane kevala e pAMca jJAna che. jema samyagdaCnanu lakSaNa sUtramAM atAvyu che tema samyagnAnanuM lakSaNa batAvyuM nathI. te eTalA mATe ke samyagdarzananu lakSaNa jANI lIdhA pachI samyagnAnanu lakSaNa nIcano udaya hotA nathI. tema chatA aupamika karatA kSAcASazamiThanI sthiti ghaNI lAbI che; eTale ene e apekSAe vizuddha paNa kahI zakAya ---
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 tavAthasUtra anAyAse jANI zakAya che. te A rIte jIva keIka vAra samyagdarzanarahita hoya che paNa jJAnarahita hoto nathI, keIne koI prakAranuM jJAna enAmAM avazya hoya che. e ja jJAna, samyaktvano AvirbhAva thatAM ja samyajJAna kahevAya che. samyajJAna ane asamyajJAnane takAvata e che ke paheluM samyaphavasahacarita che, jyAre bIjuM samyakatvarahita eTale mithyAtvasahacarita che. pra-samyaktvane evo te ze prabhAva che ke e na hoya tyAre jJAna game teTaluM adhika ane abrAnDa heya chatAM te asamyajJAna athavA mithyAjJAna kahevAya che? ane jJAna DuM, aspaSTa ane bramAtmaka hoya chatAM samyaphavA pragaTa thatAM ja te samyajJAna kahevAya che ? u0-A adhyAtmazAstra che eTalA mATe emA samyajJAna asamyajJAnano viveka AdhyAtmika dRSTithI karavAmAM Ave che; pramANuzAstranI mAphaka viSayanI dRSTithI karavAmAM Avato nathI. nyAyazAstramAM je jJAnano viSaya yathArtha hoya te ja samyajJAna-pramANa, ane jene viSaya ayathArtha heya te ja asabhyajJAna-prabhANAbhAsa kahevAya che paraMtu A AdhyAtmika zAstramAM pramANuzAstrane saMmata samyam asabhya jJAnane e vibhAga mAnya hovA chatAM paNa gauNa che. ahIMyAM je jJAnathI AdhyAtmika utkrAnita thAya te saMkhyAna ane jenAthI saMsAravRddhi athavA AdhyAtmika patana thAya e ja a jJAna, e dRSTi mukhya che. e paNa saMbhava che ke sAmagrI ochI hevAne kAraNe samyaphavI jIvane keIka vAra keIka viSayamAM saMzaya paNa thAya, bhrama paNa thAya, aspaSTa
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 - sutra 10-12 jJAna paNa thAya, chatA te satyagavepaka ane kadAgraharahita hAvAthI peAtAnAthI mahAna, yathA jJAnavALA ane vizeSadarzI puruSanA AzrayathI peAtAnI bhUla sudhArI levA huMmezAM utsuka hAya che ane sudhArI paNa le che te peAtAnA jJAnane upayAga mukhyatve vAsanAnA pASaNamAM na karatA AdhyAtmika vikAsamAM ja kare che. samyaktva vinAnA jIvaneA svabhAva enAthI UlaTA 4 heAya che. sAmagrInI pUrNutAne lIdhe ene nizcayAtmaka adhika ane spaSTa jJAna hoya, chatAM te peAtAnI kadAgrahI prakRtine lIdhe abhimAnI banI kAI vizeSadarzInA vicArAne paNa tuccha samaje che; ane aMte potAnA jJAnanA upayega AtmAnI pragatimAM na karatAM sAsArika mahattvAkAkSAmAM ja kare che. [9] pramANacarcA-- taMtu pramALe / . ! Adhe parokSam | 11 | pratyakSamatra| te eTale ke pAMca prakAranuM jJAna e pramANu rUpa che. 3 prathamanAM e jJAna parAkSa pramANu che. bAkI badhuM jJAna pratyakSa pramANa che. pramALaviALa * jJAnanA mati, zruta Adi je pAMca prakAra upara kahyA che, te pratyakSa ane pakSa e e pramANeAmAM vibhakta thaI jAya che.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA sUtra pramALaruphaLa : pramANanuM sAmAnya lakSaNa pahelA ja kahI devAmAM AvyuM che ke, je jJAna vastunA aneka aMzane jANe te pramANa. enuM vizeSa lakSaNa "A pramANe che je jJAna IMdriya ane mananI sahAyatA sivAya ja phkta AtmAnI ceAgyatAnA baLathI utpanna thAya che, te pratyakSa; ane je jJAna IMdriya ane mananI sahAyatAthI utpanna thAya che, te pokSa che. 24 uparanA pAMcamAMthI pahelAM e eTale ke matijJAna ane zrutajJAna parAkSa pramANa kahevAya che; kemake e banne, iMdriya tathA mananI madadathI utpanna thAya che avidha, mana:paryAya ane kaivala e traNe pratyakSa che; kema ke e IMdriya tathA mananI mada sivAya ja phakata AtmAnI caiAgyatAnA baLathI utpanna thAya che. nyAyazAstramA pratyakSa ane parAkSanuM lakSaNa khIjI rIte karyuM che. emAM iMdriyajanya jJAnane pratyakSa ane liMga -- hetu - tatha! zabdArjinya jJAnane parAkSa kaheluM che. paraMtu e lakSaNu ahIM svIkAravAmAM Avyu nathI. ahIMyAM te AtmamAtrasApekSa jJAna pratyakSarUpe ane AtmA sivAya indriya tathA mananI apekSA rAkhatu jJAna parAkSarUpe mAnyu che. A kAraNathI mati ane zruta ane jJAna IMdriya ane mananI apekSA rAkhatAM hAvAthI pAkSa samajavAM joIe. ane Az2InAM avadhi Adi traNe jJAna yi tathA mananI madada sivAya ja kukta AtmAnI yAgyatAnA khaLathI utpanna thatAM hAvAthI pratyakSa samajavAM joIe. ici tathA manojanya '
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 13 rapa matijJAnane kaI kaI sthAne pratyakSa kahyuM che; te pUrveta nyAyazAstranA lakSaNa pramANe laukika dRSTine laI samajavu. 10-12] have matijJAnanA samAnArthaka zabda kahe che matiH smRtiH saMjJA cintA'bhinibodha ityanAntaram _T12! * mati, smRti, saMjJA, cintA, abhinibaMdha e zabda paryAya - ekAvAcaka che. pra-kyA jJAnane matijJAna kahe che ? u-je jJAna vartamAnaviSayaka heya ne. pra-zuM smRti, saMjJA ane cintA paNa vartamAnaviSayaka ja che? u-nahi. pUrvamA anubhavelI vastunA smaraNanuM nAma smRti che; AthI te atItaviSayaka che. pUrvamA anubhavelI ane vartamAnamAM anubhavAtI vastunI ekatAnA anusaMdhAnanuM nAma "saMjJA athavA pratyabhijJAna" che; AthI te atIta ane vartamAna ubhayaviSayaka che. ane "cinA bhaviSyanA viSayanI vicAraNAnuM nAma che; tethI te anAgataviSayaka che. - pra--Ama kahevAthI to bhati, smRti, saMjJA ane citA e payayazabdo thaI zakatA nathI, kema ke emanA artha judA judA che. 1. "pramANamImAMsA Adi tatvagraMthamA sAvyavahArika pratyakSarUpe Idriyamano janya avagraha Adi jJAnanuM varNana che. viroSa khulAsA mATe juo "nyAyAvatAranA gujarAtI anuvAdanI prastAvanAmAM je pramANamImAsA paddhatine vikAsakrama. diyatA jAyAvatAra vikAsa
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArtha sUtra u-vipayabheda ane kaMIka nimittabheda hovA chatAM paNa mati, smRti, saMjJA ane citA jJAnanuM aMtara kAraNa je matijJAnAvaraNIya karmane kSayapazama che, te eka ja ahI sAmAnyarUpe vivakSita che. A abhiprAyathI ahI mati Adi zabdane paryAya kahyA che. ' pra-abhinibodha zabdanA saMbaMdhamAM te kAMI kahyuM nahi. mATe e kayA prakAranA jJAnane vAcaka che e kahe. u0-abhinibodha zabda sAmAnya che. te mati, smRti, saMjJA ane ciMtA e badhA jJAna mATe vaparAya che arthAta matijJAnAvaraNIya karmanA kSapazamathI utpanna thatAM badhAM jJAnene mATe abhinibaMdha zabda sAmAnya che. ane mati Adi zabda e kSapazama janya khAsa khAsa jJAne mATe che. pra-A rIte te abhinibaMdha e sAmAnya zabda thaze ane mati Adi zabda enA vizeSa thayA, te pachI e paryAyazabda zI rIte? u0-ahIyAM sAmAnya ane vizeSanI bhedavivakSA karyA vinA ja badhAne paryAya zabda kahyA che. [1] have matijJAnanuM svarUpa kahe che: tadindriyAnindriyanimittam / 14 / te arthAta matijJAna indriya ane anipriya rUpa nimittathI utpanna thAya che. pra-ahIyAM matijJAnanAM Ikiya ane aniMdiya e be kAraNe batAvyAM che emAM iyi te cakSu Adi prasiddha che, paNa anidriyane zo artha?
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 12. sUtra 15 anidriya eTale mana. - pra.~jo cakSu Adi tathA mana e badhAya matijJAnanAM sAdhanarUpa che te ekane iMdriya ane khIjAne anidriya kahevAnA ze hetu che ? u.~~cakSu Adi mAnya sAdhana che ane sana Atarika sAdhana che. A ja bheda IMdriya ane anidriya e sabhedanuM kAraNa che. [14] have matijJAnanA bhedo kahe che savapradedAvA vadhAraUT: 1 GI avagraha, hA, avAya ane dhAraNA e cAra bhedya matijJAnanA che. pratyeka iMdriyajanya ane maneAjanya matijJAnanA cAra cAra bheda sabhave che. tethI pAMca iMdriye! ane eka mana ema chanA avagraha Adi cAra cAra bhedya gaNatAM ceAvIsa bheTTA matijJAnanA thAya che. temanA nAma nIce pramANe samajavAM : avagraha IhA avAya dhAraNA spana rasana prANa netra kSetra mana 99 29 27 avagata Avi to zvAra mevonA rukSaLo: 1. nAma, jAti AdinI vizeSa kalpanAthI rahita mAtra je sAmAnyanuM jJAna 1, - hApAcavALA: evA paNa pATha che. " "9 22 "" 39 " 35 22 59 33 37 "" "} 27 13 19 "3
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArthasUtra heya te savaprada jema ke, gADha aMdhakAramAM kAMIka sparza thatAM A kAMIka che' evuM jJAna. A jJAnamAM e mAluma paDatuM nathI ke e kaI cIjane sparza che. AthI te avyakta jJAna avagraha kahevAya che. 2. avagrahathI grahaNa karelA sAmAnya viSayane vizeSarUpe nizcaya karavA mATe je vicAraNA thAya che, te ha. jema ke, A deraDAne sparza che ke sApane?' e saMzaya thatAM evI vicAraNuM thAya che ke A deraDAne sparza ho joIe; kema ke jo sApa hoya te ATale sakhata AghAta lAgatAM phADe mAryA vinA rahe nahi. Ane vicAraNa, saMbhAvanA athavA Iha kahe che. 3. Iha dvArA grahaNa karelA vizeSane kAMIka adhika avadhAna -ekAgratAthI je nizcaya thAya che, te avAya. jema ke Deka samaya tapAsa karyA pachI e nizcaya thAya ke A sApane sparza nathI, deraDAne ja che, te avAya - apAya kahevAya che 4 avAyarUpa nizcaya keTalAka samaya sudhI kAyama te rahe che. paNa pachI mane bIjA viSamAM cAlyuM jatu hevAthI te nizcaya lupta thaI jAya che. chatAM te evA saMskAra mUkatA jAya che ke jethI AgaLa kaI cogya nimitta maLatAM e nizcita viSayanuM smaraNa thaI Ave che. A nizcayanI satata dhArA, tajajanya saMskAra ane saMskArajanya smaraNa e badhA mati vyApAra dhAraNA che. pra-zu uparanA cAra bhedane je kama Ape che, te nihetuka che ke sahetuka che?
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ akyAya 1-sUtra 16 u -sahetuka che. sUtramAM kahelA kramathI ema sUcita karavAmA Ave che ke, je kama sUtramAM kahyo che, e kramathI avagraha AdinI utpatti thAya che [15] have avagraha AdinA bheda kahe che: bahubahuvidhakSiprA nizritAsaMdigdhadhruvANAM setarANAm // 16 // setara (pratipakSasahita) evAM bahu, bahuvidha, kSika, anizcita, asaMdigdha ane dhruvanAM avagraha, IhA, avAya, ane dhAraNA rUpa matijJAna hoya che. pAMca Idriya ane eka mana e cha sAdhanothI thanAra matijJAnanA avagraha, IhA Adi rUpathI je vIza bheda thAya che, te badhA kSapazama ane viSayanI vividhatAthI bAra bAra jAtanA thAya che. jema ke: bahugrAhI cha avagraha cha IhA cha avAya cha dhAraNa alpagrAhI bahuvidhagrAhI ekavidhagrAhI kSikagrAhI akSipragrAhI anizritagrAhI nizritagrAhI asaMdigdhagrAhI sadigdhagrAhI kuMvagrAhI adbhavagrAhI
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra < ' < ' ahu'nA atha aneka ane alpa 'nA atha eka samajave. jema ke, me athavA khethI adhika pustakAne jANatAM avagraha, hA Adi cAre kramabhAvI matijJAneA anukrame bahugrAhI avagraha, bahugrAhiNI hA, bahugrAhI avAya ane ahugrahiNI dhAraNA kahevAya; ane eka pustakane jANatAM avagraha Adi apagrAhI avagraha, apagrAhiNI hA, apagrAhI avAya, ane alpAhiNI dhAraNA kahevAya che. huvidha nA atha aneka prakAra ane ekavidha 'ne artha eka prakAra samajavA jema ke, AkAra, prakAra, rUpa, raMga tathA jADAI AdimAM vividhatAvALAM pustakane jANatAM ukta cAre nAnA kramathI bahuvidhagrAhI avagraha, bahuvidhAhiNI hA, bahuvidhagrAhI avAya ane bahuvidhagrAhiNI dhAraNA kahevAya che, te ja rIte AkAra, prakAra, rUpa, raMga tathA jADAI AdimAM eka ja jAtanAM pustakAne jANavAvALAM nAnA ekavidhagrAhI avagraha, ekavidhagrAhiNI hA Adi kahevAya che. bahu tathA alpanA artha vyaktinI sakhyA samajavA ane bahuvidha tathA ekavidhanA a, prakAra, kisama athavA jAtinI sakhyA samajave. atemAM e ja taphAvata che 30 zIghra jANatAM cAra matijJAna 'zIghragrAhI' avagraha Adi kahevAya che, ane vilakhathI jANatAM e ciragrAhI' avagraha Adi kahevAya che. e teA anubhavanI vAta che ke iMdriya, viSaya Adi adhI khAdya sAmagrI kharAkhara hovA chatAM paNa phakta sUryapazamanI paTutAne lIdhe eka manuSya e viSayanuM jJAna jaladI karI le che, jyAre kSaceApazamanI matAne lIdhe bIjo mANasa te ja viSayanuM jJAna vilaMbathI karI zake che.
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 16 anizritane artha liMga dvArA apramita arthAta hetu dvArA anirNata vastu samaja; ane "nizritane artha ligapramita vastu samaje. jema ke, pUrvamAM anubhavela zIta, kemaLa ane sukumAra sparzarUpaliMgathI vartamAnamAM jUInAM phUlone jANavAvALAM ukta cAre jJAna kramathI nizritagrAhI -saliMgagrAhI avagraha Adi, ane e liga sivAya ja te phUlene jANavAvALAM jJAna krame anizritagrAhI - aligagrAhI avagraha Adi kahevAya che. asa digdhane artha nizcita ane "saMdigdhane artha anizcita che. jema ke, A caMdanano sparza che, phUlane nahi. 1. anizrita ane nizrita zabdane je artha upara Ape che te nadisUtranI TIkAmA paNa che, paraMtu e sivAya bIjo artha paNa e TIkAmAM zrImalayagirie batAvyuM che paradharmothI mizrita grahaNa te nizcita karavapradda ane paradharmothI amizrita grahaNa te bita vahyuM che. juo pR. 183, Agodaya samiti dvArA prakAzita. aniHsRta" di50. te pramANe emA e artha karela che ke, saMpUrNa rIte Avibhata nahi evA pudgalonuM grahaNa anitAba' ane saMpUrNa rIte Avirbhata pudgalonuM grahaNa " nitAvika che. juo A sUtra upara rAjavArtika na, 15 2. 'anu' digyuM. te pramANe emA e artha karyo che ke vaktAnA mukhamAthI eka ja varNa nIkaLatA veMta e pUNe anusmRti rAkhyane mAtra abhiprAyathI jANI levo ke "tame amuka zabda bolavAnA chA" A jAtane avagraha te anuktAvagraha athavA svaranuM saMcAraNa karyA pahelAM ja vaNA Adi vAjitranI kaNaka mAtrathI jANI levuM ke 'tame amuka svara vagADavAnA che." A anuktAvagraha. AnAthI viparIta te uktAvagraha. juo A ja sUtranuM rAjavAstika na 15.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 tattvA sUtra e prakAre spazane nizcita rUpe jANavAvALAM ukta cAre nAna nizcitagrAhI avagraha Adi kahevAya che. ane caMdana tathA phUla bannene sparza zItaLa hAvAthI A caMdanane sparzI che ke phUlanA evA vizeSanI anupabdhithI thatAM sadehayukta cAre jJAna anizcitagrAhI avagraha Adi kahevAya che. 'dhruva'nA artha avazyaMbhAvI; ane 'ava'ne atha kadAcidbhAvI samajavA, iMdriya ane viSayane saMbaMdha tathA maneyAga rUpa sAmagrI samAna heAvA chatAM paNa eka manuSya e viSayane avasya jANI le che, jyAre khIjo kadAcit jANe che ane kadAcit nahi, sAmagrI prApta thaye viSayane avazya jANanArAM ukta cAre jJAna dhruvagrAhI avagraha Adi kahevAya che. jyAre sAmagrI hevA chatAM paNa kSayapazamanI maMdatAne lIdhe viSayane kAIka vAra grahaNa kare ane kAIka vAra grahaNu na kare evAM ukta cAre jJAna adhruvagrAhI avagraha Adi kahevAya che. pra0--uparanA bhAra bhedemAMthI keTalA viSayanI vividha tAne lIdhe ane keTalA kSaye|pazamanI paTTunA - matArUpa vividhatAne lIdhe thAya che? 8 zvetAkharIca grAmA naMdisUtramA 'asaMdhi' evA ja phakta eka pATha che. eno artha upara lakhyA pramANe ja enI TIkAmA che ntue pR. 183. para'tu tattvA bhASyanI vRttimAM anukta pATha paNa ApyA che. enA artha pUrvokta rAjavArtika pramANe che. paraMtu vRttikAne lakhyu che ke, anukta' pATha rAkhavAthI e katta zuddhRviSayaka avagraha AdimA ja lAgu paDaze; spaviSacakra avagraha AdimAM nahi e apUrNatAne lIdhe anya AcAyoe < " * asa'Tvigsa - pATha rAkhyA che. jIA tattvA bhASyavRtti pR. 58,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 - sUtra 17 sara - --bahu, apa, bahuvidha ane apaviSa e cAra bheda viSayanI vividhatA upara avalaMbita che, bAkInA ATha bheda kSaye pazamanI vividhatA upara AdhAra rAkhe che. 40--atyAra sudhI kula bheda keTalA thayA? u--asA anubhAzI. pra.kevI rIte ? upAMca indriya ane mananA avagraha Adi cAra cAra bheda gaNavAthI grevIsa ane bahu, ahapa Adi ukta bAra prakAranI sAthe-cAvIsane guNavAthI ase azruthAzI. [16] have sAmAnya rUpe avagraha ArdinA viSaya kahe che - graMthasya | 27 | avagraha, IhA, avAya, dhAraNA e cAra matijJAna ane grahaNa kare che. pra0-artha eTale vastu ane paryAya, dravya ane paryAMya ane vastu kahevAya che. tA zu iMdriyajanya ane maneAjanya avagraha, hA Adi jJAna dravyarUpa vastune viSaya kare che ke paryAyarUpa vastune? --ukta avagraha, hA Adi jJAna mukhyapaNe paryAyane grahaNa kare che; sapUrNa dravyane nahi. dravyane e paryAya dvArA ja jANe che. kema ke chadriya ane mananA mukhya viSaya paryAya ja che. pIya dravyane eka Aza che, AthI . avagraha, hA, AdijJAna dvArA jyAre iMdriyA ke mana tapeAtAnA viSayabhUta paryAyane jANe che, tyAre te, te te paryAyarUpathI dravyane paNa a'zata jANe che; kema ke dravyane cheDIne paryAya rahI zakateA nathI ane dravya paNa paryAya rahita ta3
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 tattvArtha sUtra - hetuM nathI. jema ke taMtranA viSaya rUpa ane sasthAna - AkAra - Adi che ke je pudgala dravyanA amuka paryAyA che. netra Amrala Adine grahaNa kare che enA bhAvAtha eTalA ja che ke, te AmralanA rUpa tathA AkAravizeSane jANe che. rUpa ane AkAravizeSa, kerIthI judA nathI; AthI sthUla dRSTie ema kahI zakAya ke AMkhathI karI dekhAI, parantu e dhyAnamAM rAkhavuM joIe ke AMkhe AkhI kerInuM grahaNa karyuM nathI. kema ke kerImAM ! rUpa ane saMsthAna uparAMta spa, rasa, gadha Adi aneka paryAya che; je jANavA netra asamartha che. tema ja spana, rasana ane ghrANu iMdriya jyAre garama garama jalebI Adi vastunuM grahaNa kare che, tyAre te kramathI te vastunA uSNu sparzI, madhura rasa ane sugaMdha rUpa pA~yAne ja jANe che. kAI paNa eka iMdriya eka vastunA saMpUrNa pAMcAne jANI zakatI nathI. kAna paNa bhASAtmaka pudgalanA dhvanirUpa paryaMcAne ja grahaNa kare che, khIjA nahi. mana paNa kAI viSayanA amuka aMzane ja vicAra kare che; ekasAthe sapUrNa azAnA vicAra karavAmAM te asamartha che. AthI ema sAzrita thAya che ke iMdriyajanya ane maneAjanya, avagraha hA Adi cAre jJAna paryAyane ja mukhyapaNe viSaya kare che ane dravyane e paryAya dvArA ja jANuM che. pra-pUrva sUtra ane A sUtra vacce zA sabaMdha che? uA sUtra sAmAnyanuM vana kare che ane pUrva sUtra vizeSanuM. arthAt A sUtramAM paryAya athavA dravya rUpa vastune avagraha Adi jJAnanA viSaya tarIke je sAmAnya
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 18 19 35 rUpe batAvI che, tene ja saMkhyA, jAti Adi dvArA pRthakakaraNa karI bahu, alpa Adi vizeSa rUpe pUrvasUtramAM batAvI che. [1] have indriyanI jJAna utpanna karavAnI paddhatinA bhedane lIdhe thatA avagrahanA avAntara bheda kahe che: vyaJjanasyA'vagrahaH // 28 // na cakSuranindriyAbhyAm // 19 // vyaMjana (upakaraNa indriyane viSayanI sAthe saMga) thatAM avagraha ja thAya che. netra ane mana vaDe vyaMjana dvArA avagraha thatuM nathI. lagaDA mANasane cAlavA mATe lAkaDInI madadanI jarUra hoya che tevI ja rIte AtmAnI AvRta - DhaMkAyelI cetanA zaktine parAdhInatAne lIdhe jJAna utpanna thavAmAM madadanI apekSA rahe che. tethI ene Idiya ane mananI bAhya madada joIe. badhI idri ane manane svabhAva ekasarakho nathI. tethI emanA dvArA thanArI jJAnadhArAnA AvirbhAvanI krama paNa ekasarakhe heta nathI. e krama be prakAra che: saMkrama ane pahukama. madakramamAM grAhya viSayanI sAthe te te viSayanI grAhaka upakaraNebiyano saga - nara- thatAM ja jJAnane AvirbhAva thAya che. prAraMbhamAM jJAnanI mAtrA eTalI alpa hoya che ke ethI "A kaIka che' e sAmAnya bodha paNa thato ? AnA khulAsA mATe juo adhyAya 2, sU. 17,
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra nathI. paraMtu jema jema viSaya ane indriyana sAga puSTa thato jAya che, tema tema jJAnanI mAtrA paNa vadhatI jAya che. ukta soga --vyaMjana-nI puSTinI sAthe ja thoDAka samayamAM tenAthI utpanna thayelI jJAnamAtrA paNa eTalI puSTa thatI jAya che ke enAthI "A kaMIka che' e viSayane sAmAnyabodha - avagaDha- thAya che. A arthAvagrahano pUrvavartI jJAnavyApAra je ukta vyaMjanathI utpanna thAya che ane e vyaMjananI puSTinI sAthe ja kramazaH puSTa thane jAya che, te badhA zrejhanIvaDyuM kahevAya che, kema ke enA utpanna thavAmAM vyaMjananI apekSA che. A vyaMjanAvagraha nAmane dIrdha jJAnavyApAra uttarottara puSTa thavA chatAM paNa te eTale alpa hoya che ke enAthI vipayane sAmAnya bodha paNa thato nathI; AthI ene avyaktatama, avyaktatara ane avyakta jJAna kahe che. jyAre e jJAnavyApAra eTale puSTa thaI jAya ke enAthI "A kaMIka che e sAmAnya baMdha thaI zake, tyAre ja e sAmAnya bhAna karAvanAra jJAnAMza avAha kahevAya che. arthAvagraha paNa vyaMjanAvagrahane eka chelle puSTa aMza ja che, kema ke emAM paNa viSaya ane indriyane soga apekSita che. chatAM ene vyaMjanAvagrahathI alaga gaNavAnuM ane tenuM athavagraha nAma rAkhavAnuM prayojana e che ke, e jJAnAMzathI utpanna thanAra viSayane bodha jJAtAnA dhyAnamAM AvI zake che. arthAvagrahanI pachI enI dvArA sAmAnya rUpe jANelA viSayanI vizeSa rUpe jijJAsA-jANavAnI IcchA, vizeSane nirNaya, e nirNayanI dhArA, tenAthI utpanna thatA saMskAra ane saMskArathI utpanna thatI smRti e badhA jJAnavyApAra thAya che, je upara IhA, avAya
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 18 19 ane dhAraNA rUpe traNa vibhAgamAM batAvyA che. e bAbata bhUlavI na joIe ke A saMdarbhamAM je upakaraNe driya ane viSayanA soganI apekSA batAvI che, te vyaMjanAvagrahanA aMtima aMza athavagraha sudhI ja che. tenI pachI Ihi, avAya Adi jJAnavyApAramAM e saMga anivAryarUpe apekSita nathI; kema ke e jJAnavyApAranI pravRtti vizeSanI tarapha thatI hovAthI te samaye mAnasika avadhAnanI pradhAnatA hoya che. A kAraNathI avadhAraNayukta vyAkhyAna karI A sUtranA arthamAM ema kahyuM che ke janana avagraha ja thAya che athata avagraha - avyaktajJAna - sudhImAM ja e vyaMjananI apekSA che, Iha AdimAM nahi. paTukramamAM upakaraNe kriya ane viSayanA saMyoganI apekSA nathI. dUra, ritara hevA chatAM paNa egya sannidhAna mAtrathI Idhiya e viSayane grahaNa karI le che ane grahaNa thatAM ja e viSayanuM e Idriya dvArA zarUAtamAM ja athavagraharUpa sAmAnya jJAna utpanna thAya che. tenI pachI kramapUrvaka IhA, avAya Adi jJAnavyApAra pUrvokta maMdamanI mAphaka pravRtta thAya che. sArAMza e che ke pahukamamAM IdriyanI sAthe grAhya viSayane sayAga thayA vinA ja jJAnadhArAne AvirbhAva thAya che, jene prathama aMza athavagraha ane aMtima aMza smRti rUpa dhAraNA che. enAthI ulaTuM maMdakamamAM IdriyanI sAthe grAhya viSayano saMyoga thayA pachI ja jJAnadhArAno AvirbhAva thAya che. jene prathama aMza avyaktatama ane adhyAtara rUpa AjanAvagraha nAmanuM jJAna che, bIjo aMza athavagraha rUpa rIna che ane chevaTane eza smRtirUpa dhAraNa jJAna che.
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra dRSTAntaH makramanI jJAnadhArAnA AvirbhAvane mATe indriya ane viSayanA sayAganI apekSA che, ene spaSTatAthI samajavAne mATe zarAva arthAt zakArAnuM dRSTAMta upacAgI che. jema bhaThThImAMthI tarata bahAra kADhelA atizaya rUkSa zarAvamAM pANInuM eka TIpu nAMkhyu haya, te te zarAva turata ja tene zASI le che ane te eTale sudhI ke tenuM kAMI nAmanizAna rahetuM nathI. A rIte pachI paNa eka eka karI nAMkhelAM aneka pANInAM TIpAMene e zarAva zeASI le che. paraMtu aMtamAM evA samaya Ave che ke jyAre te pANInAM TIpAMone zeSavAmAM asamartha thAya che ane enAthI bhIjAI jAya che. tyAre emAM nAMkhelAM jalakaNu samUha rUpe ekaThAM thaI dekhAvA lAge che, zarAvanI bhInAza pahelavahelI jyAre mAlUma paDe che te pahelAM paNa zarAvamAM pANI hatu. paraMtu eNe pANIne evI rIte zeASI lIdhu hatuM ke emA pANI tadna samAI yu hAI e pANI AMkhe joI zakAya evuM na hatuM; paraMtu te zarAvamAM avazya hatu. jyAre pANInuM pramANa vadhyu ane zarAvanI zASavAnI zakti ochI thaI tyAre bhInAza dekhAvA lAgI ane pachI aMdara nahi zASAyeluM pANI enA uparanA taLamAM ekaThuM thaI dekhAvA lAgyu. evI ja rIte krAI UdhatA mANasane ghAMTA pADavAmAM Ave tyAre te zabda enA kAnamAM samAI jAya che. e cAra vAra bUma mAravAthI enA kAnamAM jyAre paudgalika zabdo pUratA pramANamAM bharAI jAya che, tyAre pANInAM TIpAMthI prathama prathama bhInA thatA rAvanI mAphaka UMdhatA mANasanA kAna paNu zabdothI paripUrita thaI e zabdone sAmAnya rUpe jANavAmAM samartha 30
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 18-19 thAya che, ke A zuM che? e ja sAmAnya jJAna che ke je pahelavaheluM zabdane skuTa rIte jANe che. tyAra pachI vizeSa jJAnane krama zarU thAya che jema thoDAka samaya sudhI pANInAM TIpAM paDavAthI ja te rUkSa zarA dhIme dhIme bhInuM thAya che ane emAM pANI dekhAvA lAge che, tema ja keTalAka samaya sudhI zabdapune saMga rahete hevAthI te UMghatA mANasanA kAna bharAI javAne lIdhe e zabdone sAmAnya rUpe jANe che ane pachI zabdonI vizeSatAone jANe che. jo ke A krama UMghatAnI mAphaka jAgatA mANasane mATe paNa lAgu paDe che te paNa te eTalo zIdhrabhAvI hoya che ke sAdhAraNa lekenA dhyAnamAM te muzkelIthI Ave che. AthI zarAvanI sAthe ja ghatAnu sAmya batAvyuM che. pakramika jJAnadhArA mATe arIsAnu daSTAMta ThIka che. arIsAnI sAme kaI vastu Ave ke turata ja emAM enuM pratibiMba paDI jAya che ane te dekhAya cheAne mATe arIsAnI sAthe pratibibita vastunA sAkSAta saMganI jarUra rahetI nathI, jema kAnanI sAthe zabdone sAkSAta sAganI jarUra hoya che. phakta pratibiMbagrAhI darpaNa ane pratibiMbita thanArI vastunuM cagya sthaLamAM sannidhAna Avazyaka che; AvuM sannidhAna thatAM ja pratibiMba paDI jAya che ane te turata ja dekhAya che. A rIte AMkhanI AgaLa kaI raMgavALI vastu AvI ke tarata ja te sAmAnya rUpe dekhAya che. Ane mATe netra ane e vastune saMga apekSita nathI, jevI rIte kAna ane zabdone saMga apekSita che. phakta darpaNanI
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra mAphaka AMkha ane e vastunuM cagya sannidhAna joIe. AthI pahukramamAM sauthI prathama athavagraha mAnyo che. maMdamika jJAnadhArAmAM vyaMjanAvagrahane sthAna che, ane paTukramika jJAnadhArAmAM nathI. ethI e prazna thAya che ke vyaMjanAvagraha kaI kaI IdriyathI thAya che ane kaI kaIthI nahi. Ane uttara prastuta sUtramAM Ape che. netra ane manathI vyaMjanAvagraha thatuM nathI, kema ke e banne sAga vinA ja mAtra egya sannidhAnathI athavA avadhAnathI patipitAnA grAhya viSayane jANe che. A keNa jANatuM nathI" ke dUra dUra rahelAM vRkSa, parvata Adine netra grahaNa kare che ane mana sudaravatI vastunuM paNa ciMtana kare che; AthI netra tathA mana aprAkArI manAya che. ane enAthI utpanna thatI jJAnadhArAne pahukramika kahI che. karNa, jivA, dhrANu ane sparzana e cAra Idriya maMdAkramika jJAnadhArAnuM kAraNa che, kema ke e cAre prApyakArI arthAta grAhya viSaya sAthe saMyukta thaIne ja emane grahaNa kare che. e sau koIne anubhava che ke jyA sudhI zabda kAnamAM na paDe, sAkara jIbhane na aDake, puSpanAM rajakaNa nAkamAM na pese ane pANI zarIrane na aDake tyAM sudhI zabda nahi saMbhaLAya, sAkarane svAda nahi Ave, phUlanI sugaMdha nahi jaNAya ane pANI ThaMDuM che ke garama enI khabara nahi paDe. pra-matijJAnanA kula keTalA bheda thayA? u -336, pra-kevI rIte?
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 1- sUtra 18-19 u-pAMca indriyo ane mana e chane arthAvagraha Adi cAra cAra bhedathI guNatAM cevisa thAya. emAM cAra prApyakArI IdrinA cAra vyaMjanAvagraha umeravAthI 28 thAya e 28ne bahu, apa, bahuvidha, alpavidha Adi bAra bAra bhedothI guNatA 336 thAya. A bhedonI gaNatarI sthaLadaSTithI che; vAstavika rIte te prakAza AdinI phuTatA, askuTatA, viSayanI vividhatA ane kSaye pazamanI vicitratAne lIdhe taratamabhAvavALA asaMkhya bheda thAya che. pra-pahelAM je bahu, alpa Adi 12 bheda kahyA che te te viSayanA vizeSomAM ja lAgu paDe che, jyAre athavagrahane viSaya to mAtra sAmAnya che; AthI te arthAvagrahamAM kevI rIte ghaTI zake? u-arthAvagraha be prakArano mAnavAmAM Ave che - vyAvahArika ane zaikSayika. bahu, alpa Adi je 12 bheda kahyA che, te vyAvahArika arthAvagrahanA ja samajavA joIe, nathayikanA nahi. kema ke thiyika athavagrahamA jAtiguNa-kriyA nya mAtra sAmAnya pratibhAsita thAya che, AthI emAM bahu, alpa Adi vizeSonA grahaNane sa bhava ja nathI. pra-vyAvahArika ane naiRyikamAM zuM taphAvata che? u-je athavagraha prathama ja sAmAnyamAtranuM grahaNa kare che te naiyika. ane je je vizeSagrAhI avAyajJAnanI pachI navA navA vizenI jijJAsA ane avAya thatAM rahe che, te badhAM sAmAnya vizeSagrAhI avAyajJAna vyAvahArika athavagraha che. arthAta phakta te ja avAyajJAnane vyAvahArika arthAvagraha na samaja ke jenI pachI bIjA vizenI
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ phara tattvArthasUtra jijJAsA na thAya. khIjA badhAM avAyajJAna pachI navA navA vizeSeAnI vyAvahArika arthAvagraha che. e peAtAnI jijJAsA pedA kare che, te praarthAvagrahanA bahu, alpa Adi ukta 12 bhedezanA sabadhamAM je ema kahyuM ke te bheda vyAvahArika arthAMvagrahanA samajavA joI e, naiyikanA nahi; te te viSe prazna thAya che ke jo ema ja mAnIe te pachI upara kahyA pramANe matijJAnanA 336 bhedya kevI rIte thaI zake? krama 28 prakAranA matijJAnane bAra bAra bhedathI guNatAM 376 bheda thAya che ane 28 prakArAmAM tA 4 vyaMjanAvagraha paNa Ave che je naiRRyika arthAvagrahanA paNa pUvartI hAvAthI atyaMta avyaktarUpa che. AthI enA bAra bAra eTale kula 48 bhe kADhI nAkhavA paDaze? uarthAvagrahamAM te vyAvahArikane laIne uparanA 12 bhede spaSTa rIte ghaTI zake che tethI sthUla dRSTie evA uttara ApyA che. vAstavika rIte jotA naiRRyika arthAvagraha ane enA pUrvavartI vyaMjanAvagrahanA paNa bAra bAra bhe samajI levA joIe; te kAryakAraNanI samAnatAnA siddhAMtane AdhAre. arthAt vyAvahArika arthAvagrahanu kAraNa naikSayika arthAvagraha che ane enuM kAraNa vyaMjanAvagraha che. have jo vyAvahArika arthAvagrahamAM spaSTarUpe bahu, apa Adi viSayagata vizeSAne pratibhAsa thAya, te enA sAkSAt kAraNabhUta naiyika arthAvagraha ane vyavahita kAraNa vyaMjanAvagrahamAM paNa ukta vizeSAne pratibhAsa mAnave paDaze, jo ke te pratibhAsa asphuTa heAvAthI duoya che. asphuTa hAya
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 satra 20 pas ra athavA sphuTa hoya. ahIMyAM tA phakta sabhavanI apekSAe ukta bAra bAra bhedo gaNavA joIe [18-19] have zrutajJAnanuM svarUpa ane enA bheda kahe che zrutaM matipUrva dvayanekadvAdazabhedam | 20 | zrutajJAna matipUrvaka thAya che. te e prakAranu che; je aneka prakAranu ane khAra prakAranu' hAya che. matijJAna kAraNa ane zrutajJAna kAya che, kema ke matijJAnathI zrutajJAna utpanna thAya che. AthI zrutajJAnane matipUrNAMka kahyuM che, je viSayanuM zrutajJAna karavAnuM heAya e viSayanu matijJAna pahelAM avazya thavu joIe. AthI matijJAna, zrutajJAnanuM pAlana karavAvALuM ane pUraNa karavAvALuM kahevAya che matijJAna zrutajJAnanuM kAraNa che, paraMtu te bahiraMga kAraNa che, enuM aMtara'ga kAraNu tA zrutajJAnAvaraNane kSayApazama che, kema ke kAI viSayanuM matijJAna thayA chatAM paNa jo ukta kSayeApazama na heAya tA e viSayanu zrutajJAna thaI zakatuM nathI. pra--matijJAnanI mAphaka zrutajJAnanI utpattimAM paNa IMdriya ane mananI madada apekSita che te pachI bannemAM tAvata zA jyAM sudhI bannenA bheda spaSTa rIte jAgI na zakAya tyAM sudhI zrutajJAna matipUrvaka che e kathananA kAMI khAsa arthe rahetA nathI. tema ja matijJAnanuM kAraNu bhatijJAnAvaraNIya karmanA kSaceApazama ane zrutajJAnanuM kAraNa zrutanAnAvaraNIya kramanA kSaye pazama che, A kathanathI paNa anaine bheda dhyAnamAM AvatA nathI, prema ke kSayeApazamanA bheda sAdhAraNa buddhine gamya nathI.
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra --matijJAna vidyamAna vastumAM pravRtta thAya che ane zrutajJAna atIta, vidyamAna tathA bhAvi e traikAlika viSayeAmAM pravRtta thAya che. A viSayakRta bheda uparAMta khannemAM e paNa aMtara che ke matijJAnamAM zabdellekha hAtA nathI ane zrutajJAnamA heAya che. AthI bannenuM kulita lakSaNa e thAya che ke, je jJAna IMdriyajanya ane maneAjanya heAvA chatAM zabdollekha. sahita `hAya te zrutajJAna, ane je zAllekha rahita hoya te atijJAna. sArAMza e che ke khanne jJAneAmAM iMdriya ane mananI apekSA tulya heAvA chatAM mati karatAM zrutanA viSaya paNa adhika che ane spaSTatA paNa adhika che. kema ke zrutamAM manevyApAranI pradhAnatA heAvAthI vicArAMza adhika ane spaSTa thAya che ane pUrvAparanuM anusaMdhAna paNa rahe che. athavA khIjA zabdomAM ema kahI zakAya ke iMdriya tathA maneAjanya eka dI jJAnavyApAranA prAthamika aparipakva aMza matijJAna ane uttaravartI paripakva ane spaSTa aMza zrutajJAna che. tethI ema paNa kahI zakAya ke, je jJAna bhASAmAM utArI zakAya te zrutajJAna ane je jJAna bhASAmAM utArI zakAya evA paripAkane prApta na thayuM heAya te matijJAna. zrutajJAnane jo khIra kahIe, te matijJAnane dUdha kahI zakAya. pra~zrutanA khe ane e darekanA anukrame bAra ane aneka prakAra kevI rIte thAya? " 1. zabdoAkhane artha vyavahArakALamAM zabdazaktinA grahaNathI utpanna thavuM te che arthAt jema zrutajJAnanI utpattinA samaye satasmaraNa ane zrutagraMthanuM anusaraNa apekSita che, e rIte IhA Adi matijJAnanI utpattimA apekSita nathI.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra ra0 u-aMgabAhya, aMgapraviSTa rUpe zrutajJAnanA be prakAra * che. emAMthI aMgabAhya kRta ukAlika, kAlika evA bhedathI aneka prakAranuM che, ane aMgapraviSTa kRta AcArAMga, sUtrakRtAga Adi rUpe bAra prakAranuM che. pra8-a gabAhya ane aMgapraviSTa taphAvata karI apekSAe che? u-vaktAnA bhedanI apekSAe. tIrthaMkare dvArA prakAzita jJAnane emanA parama buddhimAna sAkSAta ziSya gaNadharee grahaNa karI e jJAnane dvAdazAMgI rUpe sutrabaddha karyuM te jAveda. ane samayanA depathI buddhi, baLa tema ja AyuSane ghaTatAM joI sarvasAdhAraNanA hitane mATe e dvAdazAMgImAMthI bhinna bhinna viSaya upara gaNadhara pachInA zudabuddhi AcAryoe je zAstro racyAM te vAvAhya, arthAta je zAstranA racanAra gaNadhara heya te aMgapraviSTa ane jenA racanAra anya AcArya hoya te aMgabANa. pra-bAra aMge kyAM? ane anekavidha aMgabAimAM mukhyapaNe kayA kayA prAcIna graMtha gaNAya che? u - AcAra, sUtrakRta, sthAna, samavAya, vyAkhyAprajJapti-bhagavatIsUtra, jJAtAdharmakathA, upAsakadazAdhyayana, aMtakazA, anuttarIpapAtikadazA, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra ane dRSTivAda e 12 aMga che. sAmAyika, caturvizatistava, vaMdanA, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna e che Avazyaka tathA dazavaikAlika, uttarAdhyayana, dazAzrutaskaMdha, kalpa,
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra vyavahAra, nizItha ane RSibhASita Adi zAstrane aMgabAhyamAM samAveza thAya che. pra-A je bheda batAvyA che te jJAnane vyavasthita rUpe saMgRhIta karavAvALAM zAstranA bheda thayA; te pachI zuM zA ATalAM ja che? u-nahi, zAstra aneka hatAM, aneka che, aneka bane che ane AgaLa paNa aneka thaze. te badhAM zrutajJAnanI aMdara ja AvI jAya che. ahIyAM phakta eTalAM ja gaNAvyAM che ke jemanA upara pradhAnapaNe jaina zAsanane AdhAra che. paraMtu bIjA aneka zAstra banyAM che ane banatAM jAya che e badhAMne aMgabAhamAM samAveza karI levo joIe. phakta banelAM ane banatAM zAstra zuddha buddhi ane samabhAvapUrvaka racAyelAM hovAM joIe. pra-AjakAla je vividha vijJAnaviSayaka zAse tathA kAvya, nATakAdi laukika viSayanA gra bane che, te paNa zuM zruta kahevAya ? u-avazya, te zruta kahevAya. pra-te te pachI e paNa dhrutajJAna hovAthI mekSane mATe upayogI thaI zake ? u-mekSamAM upayogI thavu agara na thavuM e ke zAstrane niyata svabhAva nathI; paNa ene AdhAra adhikArInI cogyatA upara che. je adhikArI egya ane mumukSu hoya, te laukika zAstrane paNa mekSa mATe upayogI banAvI zake 1. pratyekabuddha Adi RSioe kaheluM hoya che te RSibhASita. jema ke, uttarAdhyayananuM AThamuM kapilIya adhyayana vagere. -
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhayAya 1- sUtra 21 22 47 che, ane adhikArI yogya na hoya, te te AdhyAtmika koTinAM zAstrothI paNa potAne nIce pADe che. chatAM viSaya ane praNetAnI yegyatAnI daSTie lattara zratanu vizeSatA avazya che. pra-kRta e jJAna che te pachI bhAvAtmaka zAstrone ane jenA upara te lakhAya che te kAgaLa vagerene paNa zruta kema kahe che? u-upacArathI. mULamAM mRta te jJAna ja che, paraMtu evuM jJAna prakAzita karavAnuM sAdhana bhASA che, ane bhASA paNa evA jJAnathI ja utpanna thAya che. kAgaLa vagere paNa e bhASAne lipibaddha karI vyavasthita rAkhavAnuM sAdhana che; A kAraNathI bhASA athavA kAgaLa vagerene paNa upacArathI mRta kahevAmAM Ave che. ri] have avadhijJAnanA prakAra ane tenA svAmI kahe che: jiviSasafe * taka vAco nA javAnA raro 1, je. grAmAM A satranI upara "vipratyayaH sacoparAnAne eTaluM bhASya che. paraMtu di graMthamAM A aza sutra e nathI te paNa ukta bhAkhya sahita A aza, sUtra 21nI utthAnikAnA sUpamAM "savArthasiddhi mA maLe che. 2. A sUtra digagraMthamAM A pramANe che: mavajhas vadhidevanArakANAm /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra co nimittaH vipakSepALa 1 | 2rU | avadhijJAna e prakAranuM che. e premAMthI bhavapratyaya, nAraka ane devAne thAya che. yathAkta nimittothI utpanna thatuM (kSayApazamajanya) avadhijJAna cha prakAranuM che je zeSa eTale bAkI rahela tiryaMca tathA manuScAne thAya che. r avadhijJAnanA bhatrapratyaya ane guNapratyaya evA e bheda thAya che. je avadhijJAna janmatAMnI sAthe ja pragaTa thAya che, te ' bhavapratyaya '; arthAt jenA AvirbhAvane mATe vrata, niyama Adi anuSThAnanI apekSA nathI evu janmasiddha adhijJAna bhavapratyaya kahevAya che. ane je avijJAna janmasiddha nathI kintu janma lIdhA AAda vrata, niyama Adi guNAnA anukhkhAnanA baLathI pragaTa thAya che, te 'guNupratyaya ' athava kSayeApazamajanya kahevAya che. pra.~~zuM bhavapratyaya avadhijJAna kSaceApazama sivAya ja utpanna thAya che? ~~~nahi. ene mATe paNu kSaceApazama te apekSita che ja. 1. A sUtranA sthAnamA di graMthAmAM yopaNamanimitta navijya. ropALAma evA pATha che. A pAThamAM yopaNamanimitta eTalA je aza che te AgnazamAM bhASyarUpe che. jema ke, yathoktanimittaH kSayopazamanimitta ityarthaH /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 23 pra tyAre te bhavapratyaya paNa kSayapasamajanya ja chuM. te pachI bhavapratyaya ane guNapratyaya e bannemAM ze . taphAvata che? u-keI paNa jAtanu avadhijJAna kema na hoya paNa te egya pazama sivAya thaI zakatuM ja nathI. e rIte avadhijJAnAvaraNIya karmano kSaye pazama te sarva avadhijJAnanuM sAdhAraNuM kAraNa che ja; ema hovA chatAM paNa kaIka avadhijJAnane bhavapratyaya ane keIkane kSapazama janya - guNapratyaya kahela che te kSApazamanA AvibhavanA nimittAnI vividhatAnI apekSAe jANavuM. dehadhArIonI keTalIka jAtio evI che ke jemAM janma-bhava letAM ja cagya kSapazamana AvibhaoNva ane te dvArA avadhijJAnanI utpatti thaI jAya che. arthAta e jAtivALAone avadhijJAnane yogya kSapazama mATe e janmamAM kAMI tapa Adi anuSThAna karavAM paDatAM nathI. tethI ja evI jAtivALA badhA jIvone jUnAdhikarUpamAM janmasiddha avadhijJAna avazya thAya che ane te jIvana paryata rahe che. enAthI UlaTuM keTalIka jAtio evI paNa che ke jemanAmAM janma letAMnI sAthe ja avadhijJAna prApta thavAne niyama hotA nathI. AvI jAtivALAone avadhijJAna kSayopazamanA Avibhavane mATe tapa Adi guNenuM anuSThAna karavuM Avazyaka che. tethI evI jAtivALA badhA mAM avadhijJAnane saMbhava hete nathI. phakta jeoe e jJAnane egya guNa prApta karyo hoya temanAmAM ja saMbhave che. tethI kSayapazamarU5 aMtaraMga kAraNa samAna hovA chatAM paNa ene mATe kaIka jAtimAM phakta janmanI ane kAIka jAtimAM te 4
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra tapa Adi guNenI apekSA hovAne lIdhe saraLatAnI dRSTie avadhijJAnanAM bhavapratyaya ane guNapratyaya evAM be nAma rAkhyAM che. dehadhArI chanA cAra varga karyo che? nAraka, deva, tiryaMca ane manuSya. AmAMthI pahelA be vargavALA chavAmAM bhavapratyaya eTale ke janmasiddha avadhijJAna thAya che; ane pachInA be vagImAM guNapratyaya eTale ke guNethI avadhijJAna thAya che. pra-je badhA avadhijJAnavALA dehadhArI ja che, te pachI ema kema che ke keTalAkane prayatna vinA ja te janmathI prApta thAya che ane bIjAne ene mATe khAsa prayatna kara paDe che? u-kAryanI vicitratA anubhavasiddha che. e keNu jANatuM nathI ke pakSI jAtimAM mAtra janma levAthI AkAzamAM UDavAnI zakti prApta thAya che ane manuSyajAtimAM mAtra janma levAthI keI AkAzamAM UDI zakatuM nathI; sivAya ke te vimAna AdinI madada le. athavA jema keTalAkamAM kAvyazakti janmasiddha dekhAya che to bIjA keTalAkamAM te prayatna vinA AvatI ja nathI. tiryaMca ane manuSyamAM maLI AvatA avadhijJAnanA che bheda batAvyA che. 1. AnugAmika 2, anAnugAmika 3. vardhamAna 4. hIyamAna 5. avasthita ane 6. anavasthita. 1. jema koI eka sthAnamAM vastra Adi kaI vastune raMga lagAvyA hoya ane pachI e sthAna uparathI e vastrane
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 sUtra ra3 laI levAmAM Ave te paNa ene - vastrane raMga kAyama ja rahe, te pramANe je avadhijJAna enI utpattinA kSetrane cheDInebIjI jagyA upara javA chatAM paNa kAyama rahe che, te AnugAmika". 2. jema keInuM jyotiSajJAna evuM hoya che ke jethI te amuka sthAnamAM ja praznone ThIka ThIka uttara ApI zake che bIjA sthAnamAM nahi, te ja pramANe je avadhijJAna pitAnuM utpattisthAna chuTI jatAM kAyama rahetuM nathI, te anAnugAmika 3. jema dIvAsaLI athavA araNi AdithI utpanna thatI devatAnI cinagArI bahu nAnI hovA chatAM paNa adhika adhika sUkAM lAkaDAM Adine prApta karI kramathI vadhatI jAya che, tema je avadhijJAna utpattikALamAM alpaviSayaka hevA chatAM paNa pariNAmazuddhi vadhavAnI sAthe ja kamapUrvaka adhika adhika viSayavALuM thatuM jAya che, te "vardhamAna." 4. jema parimita dAhya vastuomAM lAgelI Aga navu bALavAnu na maLavAthI kramapUrvaka ghaTatI ja jAya che, tema je avadhijJAna utpattinA samayamAM adhika viSayavALu hevA chatAM paNa pariNAmazuddhi kamI thatAM kramazaH alpa alpa viSayavALuM thaI jAya che, te "hIyamAna' 5. jema keI prANIne eka janmamAM prApta thayela puruSa Adi veda yA bIjA aneka prakAranA zubha azubha saMskAre enI sAthe bIjA janmamAM jAya che, athavA jiMdagI sudhI kAyama rahe che, tema ja je avadhijJAna bIjo janma thavA chatAM 1. juo adhyAya 2 sUra 6
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUra tattvArtha sUtra AtmAmAM Ayama rahe che athavA kevaLajJAnanI utpatti pa"ta kiMvA jIvana paryaMta sthira rahe che, te avasthita,' 6. jaLatarganI mAkaeN je avidhAna kadI maTe che, kadI vadhe che, kadI pragaTa thAya che ane kadI tiAhita thAya che, te 'anavasthita.' jo ke tI karamAtrane tathA kAI kAI anya manuSyone paNa avadhijJAna janmasiddha prApta thAya che, tathApi e guNupratyaya samajavuM joIe. kaeNma ke yeAgya guNu na rahe te e arvAdhijJAna jiMdagI sudhI prAyama rahetu nathI; jevI rIte daiva athavA narakagatimAM rahe che. [21-27] have mana paryocanA bhedo ane temanA taphAvata kahe che: RtuvipulamasI manIyaH / ra4 / viSNusucattipAtAmyAM sadizeSaH | 20 | Rnumati ane vipulamati e e mana:paryAya che. vizuddhithI ane punaHpatananA abhAvathI te. anemAM taphAvata che. manavALAM saMgI prANIe kAI paNa vastunuM ciMtana manathI kare che. ciMtananA samaye citanIya vastunA bheda pramANe ciMtanakAya mAM pravarteluM mana bhinna bhinna ATTatione dhAraNa kare che. e AkRti ja mananA paryAya che. ane e mAnasika AkRtione sAkSAt jANavAvALuM nAna manA~ya jJAna che. e jJAnanA baLathI ciMtanazIla mananI AkRtio jaNAya che, paraMtu citanIya vastu jANI zakAtI nathI.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 1-sUtra 2425 pra-te pachI zu ciMtanIya vastuone mana payayajJAnI jANuM zaka nathI ? u-jANI zake che, paraMtu pachIthI anumAna dvArA. pra-e kevI rIte? u -jema keI kuzala bhANasa keIne caherA athavA hAva-bhAva pratyakSa joI enA uparathI e vyaktinA manegata bhAva ane sAmarthanuM jJAna anumAnathI karI le che, te ja pramANe mana:paryAyajJAnI mana paryAyajJAnavaDe koIne mananI AkRtione pratyakSa joI pachIthI abhyAsane lIdhe evuM anumAna karI le che ke A vyaktie amuka vastunuM ciMtana karyuM, kema ke enuM mana e vastunA ciMtananA samaye avazya thanArI amuka prakAranI AkRtiothI yukta che. pra -Rjumati ane vipulamatine zuM artha che ? u -viSayane je sAmAnyarUpe jANe che te "Ajumati mana:paryAya ane je vizeSarUpathI jANe che te vipulamati mana paryAya.' pra-je Rjumati sAmAnyagrahI che te te te darzana ja thayu kahevAya, ene jJAna zA mATe kahe che ? ute sAmAnyagrAhI che ene artha eTalo ja che ke te vizeSa jANe che paraMtu vipulamati jeTalA vizeSone jANatuM nathI. jumatinI apekSAe vipulamati mana payayajJAna vizuddhatara heya che, kema ke te Rjumati karatAM sUkSmatara ane adhika vizeSane skuTa rIte jANI zake che. e sivAya e banemAM e paNa taphAvata che ke Ajumati utpanna thayA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArthasUtra pachI kadAcita cAlyu paNa jAya che, paraMtu vipulamati cAlyuM jatuM nathI ane kevalajJAnanI prApti sudhI avazya rahe che. digaM graMthamAM 24mA sUtramAM "mA " zabda che, "manA ' nahi. [24-25]. - have avadhi ane mana paryAya taphAvata kahe che? vizuddhikSetrasvAmiviSayebhyo'vadhimanaHparyAyayoMH / 26 / vizuddhi kSetra, svAmI ane viSaya dvArA avadhi ane manaH paryAyane taphAvata jANI joIe. - jo ke avadhi ane mana:paryAya e banne pAramArthika vikala-apUrNa pratyakSarUpe samAna che, chatAM e bannemAM keTalIka rIte taphAvata che. jema ke vizuddhikRta, kSetrakRta, svAmikRta ane viSayakRta. 1. mana:paryAyajJAna, avadhijJAnanI apekSAe potAnA viSayane bahu spaSTarUpe jANe che ethI te vizuddhatara che. 2. avadhijJAnanuM kSetra aMgulanA asakhyAtamAM bhAgathI te AkhA leka sudhI che, jyAre mana paryAyajJAnanuM kSetra te mAnuSettara parvata paryata ja che. 3 avadhijJAnane svAmI cAre gativALe hoI zake che paraMtu mana paryAyane svAmI phakta saMyata manuSya hoI zake che. 4. avadhine viSaya keTalAka paryAye sAthe saMpUrNa rUpI dravya che, paraMtu mane paryAyana viSaya te phakta ene anaMtame bhAga (juo sUtra ra8) che; arthAta mAtra mane dravya che. pra-viSaya ocho hovA chatAM paNa mana 5ryAya avadhithI vizuddhatara manAyuM che tenuM zuM kAraNa?
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 27-30 paya u-vizuddhine AdhAra viSayanI jUnAdhikatA upara nathI, kiMtu viSayamAM rahelI jUnAdhika sUkSmatAone jANavA upara che. jemAM be vyaktiomAMthI eka evI hoya ke je aneka zAstrane jANe che, ane bIjI phakta eka zAstrane jANe che. have je aneka zAstrajJa karatAM eka zAstra jANatI vyakti potAnA vidhayanI sUkSmatAone adhika jANatI hoya, te enuM jJAna pahelI vyakti karatAM vizuddha kahevAya. evI rIte viSaya alpa hovA chatAM paNa enI samatAone vizeSa pramANamAM jANatu hovAthI mana paryAya, avadhi karatAM vizuddhatara kahevAya che. [2] have pAMce jJAnanA grAhya viSaye kahe che: natizatanigSaH sarvadaLe vapaDu ra71 ragigvArA tadanantabhAge manaHparyAyasya / 29 / sarvadravyaparyAyeSu kevalasya / 30 / mati ane zrutajJAnanI pravRtti - grAhAtA sarvaparyAyarahita arthAta parimita pothI yukta sarva drAmAM hoya che. avadhijJAnanI pravRtti sarvaparyAyarahita phakta rUpI - mUrta drAmAM hoya che. | mana 5ryAyajJAnanI pravRtti e rUpI dravyanA sarvaparyAyarahita anaMtamA bhAgamAM hoya che. kevalajJAnanI pravRtti badhAM dravyomAM ane badhA pAmAM heya che.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra mati ane zrutajJAna dvArA rU. arUpI badhAM vye jANI zakAya che, paraMtu enA paryAya aa keTalAka ja jANI zakAya che; adhA nahi pra~uparanA kathanathI ema samajAya che ke mati ane zrutanA grAhya viSayemAM nyUnAdhikatA che ja nahi e kharuM che ? udravyarUpa grAhyanI apekSAe te baMnenA viSayeAmAM nyUnAdhikatA nathI. paraMtu paryAyarUpa trAlanI apekSAe anenA viSayeAmAM nyUnAdhikatA avazya che. grAhya paryAyAmAM echAvattApaNuM hAvA chatAM paNa phakta eNTalI samAnatA che ke te ane jJAna kyeAnA parimita paryAyAne ja jANI zake che, sapU` pAMcAne nahi. matijJAna vartamAnagrAhI hovAthI iMdminI zakti ane AtmAnI yeAgyanA pramANe yeAnA keTalAka vartamAna paryAyAne ja grahaNa karI zake che; paraMtu zrutajJAna trikALagrAhI rhAvAthI traNe kALanA pocAne thADAghaNA pramANamAM grahaNa karI zake che. pra--matijJAna cakSu Adi iMdriyAthI pedA thAya che ane ciAmAM phakta mR byAne grahaNa karavAnuM sAmarthya hoya che, tA pachI badhAM dravyA matijJAnanAM grAhya kevI rIte gaNAya ? umatijJAna IMdriyeTanI mAphaka manathI paNa thAya che. ane mana, svAnubhUta athavA zAsravruta adhAM mUrta, amU dravyeAnuM ciMtana kare che. AthI maneAjanya matijJAnanI apekSAe badhAM dravyezane matijJAnanAM grAhya mAnavAmAM kAMI virodha nathI. je ke, diga. graMthAmAM 27mA sUtramAM sarvadravya te khale mAtra evuM ja che.] vye ...
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 sUtra ra7-30 pra-svAnubhUta athavA zAstrabuta viSayamAM mananI dvArA matijJAna paNa thAya che ane zrutajJAna paNa thAya che. te bannemA pharaka che rahyo? u-jyAre mAnasika ciMtana zabdellekhasahita heya tyAre zrutajJAna, ane jyAre enAthI rahita hoya tyAre matijJAna, - parama prakIne pahelA je paramAvadhijJAnanuM alokamAM paNa pramANa asaMkhyAta khaMDane jovAnuM sAmarthya che, te paNa phakta mUrta dravyone sAkSAtkAra karI zake che, amUrtIne nahi. tema ja te mUrta dravyanA paNa samagra payIne jANI zakatuM nathI. mana paryAyajJAna paNa mUrta dravyane ja sAkSAtkAra kare che, paraMtu avadhijJAna eTale nahi. kema ke avadhijJAna dvArA sarvaprakAranAM pulavya grahaNa karI zakAya che, paraMtu mana:paryAyajJAna dvArA te phakta manarUpa banelA pula ane te paNa mAnuSottarakSetranI aMtargata ja grahaNa karI zakAya che. tethI manapIyajJAnane viSaya avadhijJAnanA viSayane ane tame bhAga kahyo che. manaparyAyajJAna game teTaluM vizuddha hoya chatAM pitAnA grAhya dravyanA saMpUrNa paryAne jANI zakatuM nathI. jo ke manaHpayauvajJAna dvArA sAkSAtkAra te phakta ciMtanazIla mUrta mana thAya che, chatAM pachI thanAra anumAnathI te e mana dvArA ciMtana karelAM mUrti amUrta badhAM dravya jANI zakAya che. mati Adi cAre jJAna game teTalAM zuddha hoya chatAM te cetanAzaktinA apUrNa vikAsarUpe hovAthI eka paNa vastunA samagra bhAvene jANavAmAM asamartha hoya che. e niyama che ke je jJAna keI eka vastunA saMpUrNa bhAvane
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 - tattvArthasUtra jANI zake, te badhI vastuonA sa pUrNa bhAvane paNa grahaNa karI zake ane e ja jJAna pUrNa kahevAya che. e ja kevaLajJAna kahevAya che. e jJAna cetanAzaktinA saMpUrNa vikAsa vakhate prakaTa thAya che, tethI enA apUrNatAjanya bhedaprabheda thatA nathI. koI paNa evI vastu nathI athavA e bhAva paNa nathI ke je enI dvArA pratyakSa jANuM na zakAya. e kAraNathI kevaLajJAnanI pravRtti badhAM dravya ane badhA paryAyamAM manAI che. [...] eka AtmAmAM ekI sAthe prApta thatAM jJAnenuM varNana prajAtini macAri guparinnA vaturtha: rU. eka AtmAmAM eka sAthe ekathI laI cAra sudhI jJAna, bhajanAthI - aniyata rUpe thAya che. kAI AtmAmAM eka vakhate eka, keTalAkamAM be, keTalAkamAM traNa ane keTalAkamAM eka sAthe cAra sudhI jJAna saMbhave che, paraMtu pAMce jJAna ekI sAthe kaImAM hetAM nathI. jyAre eka heya tyAre kevaLajJAna samajavuM joIe, kema ke kevaLajJAna paripUrNa hovAthI e samaye anya apUrNa bIjA jJAnene sabhava ja nathI. jyAre be hoya che tyAre mati ane mRta; kema ke pAMca jJAnamAMthI niyata sahacArI e be jJAna ja che. bAkInAM traNa eka bIjAne cheDIne paNa hoI zake che. jyAre traNa jJAna hoya che tyAre mati, mRta ane avadhijJAna athavA mati, mRta ane mana paryAyajJAna hoya che; kemake traNa jJAnane saMbhava apUrNa avasthAmAM ja hoya che ane eve samaye bhale avadhijJAna heya athavA te mana:paryAyajJAna hoya paNa mati ane zruta bane avazya hoya che. jyAre
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa9 adhyAya 1-sUtra 31 cAra jJAna hoya che tyAre mati, zruta, avadhi ane mana:paryAya hoya che. kema ke e cAre jJAna apUrNa avasthAmAM thatAM hevAthI ekI sAthe hoI zake che. kevaLajJAnanuM anya ke paNa jJAnanI sAthe sAhacarya eTalA mATe nathI ke te pUrNa avasthAmAM prakaTe che, ane bIjA badhAM apUrNa avasthAmAM. pUrNatA tathA apUrNatAne paraspara virodha hevAthI banne avasthAo ekI sAthe AtmAmAM hatI nathI. be, traNa athavA cAra jJAnene ekI sAthe saMbhava kahyo che te zaktinI apekSAo, pravRttinI apekSAe nahi. pra-ene artha zu? u-jema mati, mRta e be jJAnavALo athavA avadhijJAna sahita traNa jJAnavALe koI AtmA je samaye matijJAnanI dvArA keI viSayane jANavAmAM pravRtta thAya che, te samaye te AtmA potAnAmAM zratanI zakti athavA avadhinI zakti hovA chatAM paNa ene upayoga karIne te dvArA emanA viSayone jANI zakato nathI evI ja rIte te zrutajJAnanI pravRttine samaye mati athavA avadhizaktine paNa kAmamAM laI zakatA nathI. e ja hakIkata mana:paryAyanI zaktinA viSayamA samajavI joIe. sArAMza e che ke, eka AtmAmAM ekI sAthe vadhAremAM vadhAre cAra jJAnazaktio heAya te paNa eka samayamAM koI eka ja zakti pitAnuM jANavAnuM kAma kare che, anya zaktio e samaye niSkriya rahe che. kevaLajJAnane samaye mati Adi cAre jJAna hatAM nathI. A siddhAMta sAmAnya hovA chatA paNa enI upapatti be rIte karavAmAM Ave che.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra keTalAka AcAryo kahe che ke kevaLajJAnane samaye mati Adi cAre jJAnazaktio hoya che, paraMtu te sUryanA prakAza samaye graha, nakSatra AdinA prakAzanI mAphaka kevaLajJAnanI pravRttithI dabAI javAne lIdhe pitApitAnuM jJAnarUpa kArya karI zakatI nathI. tethI zaktio hovA chatAM paNa kevaLajJAnanA samaye mati Adi jJAnapayA hotA nathI. bIjA AcAryonuM kathana evuM che ke mati Adi cAre jJAnazaktio AtmAmAM svAbhAvika nathI, paraMtu karmanA kSayapazabharU5 hevAthI aupAdhika arzIta karmasApekSa che, ethI jJAnAvaraNIya karmane sarvathA abhAva thaI gayA bAda eTale ke jyAre kevaLajJAna prakaTa thAya che tyAre te aupAdhika zaktiene saMbhava ja hotuM nathI. ene lIdhe kevaLajJAna vakhate kaivalyazakti sivAya nathI hotI anya kaI jJAnazaktio, ke nathI hotu teonuM mati Adi jJAnaparyAyarUpa kArya. [31]. viparyaya jJAnanuM nirdhAraNa ane viparyayatAnAM nimittoH vitAvo viparyaya rUrI sadasatoravizeSAd yadRcchopalabdherunmattavat / 33 / mati, zrata ane avadhi e traNa viparyaya- ajJAnarUpa paNa hoya che. vAstavika ane avAstavika taphAvata na jANavAthI capalabdhi - vicArazanya upalabdhinA kAraNathI unmattanI peThe jJAna paNa ajJAna ja che.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 32-33 mati, mRta Adi pAMce, cetanAzaktinA paryAya che. emanuM kArya potapotAnA viSayane prakAzita kara e che. ethI te badhAM jJAna kahevAya che, paraMtu emAMthI pahelAM traNa, jJAna ane ajJAna rUpa manAyAM che; jema ke, matijJAna, matiajJAna, zrutajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, avadhiajJAna - virbhAgajJAna. pra-mati, kRta, ane avadhi e traNa paryAya pitAnA viSayane baMdha karAvatA hovAthI je teo jJAna kahevAya che, te pachI temane ajJAna kema kahevAmAM Ave che? kema ke jJAna ane ajJAna e banne zabda paraspara viruddha arthanA vAcaka hevAthI eka ja arthamAM prakAza ane aMdhakAra zabdanI mAphaka lAgu paDI zake nahi. u0-alabatta e traNe paryAya laukika saMketa pramANe jJAna te che ja; paraMtu ahIMyAM emane jJAna ane ajJAnarUpa kahyA che te zAstrIya saMketa pramANe AdhyAtmika zAstrane e saMketa che ke mithyAdaSTinA mati, kRta ane avadhi e traNe jJAnAtmaka paryAye ajJAna ja che, ane samyagdaSTinA ukata traNe paryAyo jJAna ja mAnavA joIe. pra-e asaMbhavita che ke phakata samyagdaSTi AtmA ja prAmANika vyavahAra calAve che ane mithyASTi calAvatA nathI. e paNa asaMbhavita che ke samyagdaSTine saMzaya tema ja brahmasvarUpa mithyAjJAna bilakula na ja hoya ane mithyASTine te haMmezAM heya ja, e paNa barAbara nathI ke IkiyAdi sAdhana samyagdaSTinAM te pUrNa tathA nirdoSa ja hoya ane mithyAdaSTinAM apUrNa tathA duSTa ja heya. e paNa koNa kahI zake
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAthasUtra ema che ke vijJAna, sAhitya Adi viSaya upara apUrva prakAza nAkhanArA ane ene yathArtha nirNaya karanArA badhA samyagdaSTi che ? tethI e prazna thAya che ke adhyAtmazAstranA pUrvokta jJAna ajJAna saMbaMdhI saketana ze AdhAra che? u-AdhyAtmika zAstrane AdhAra ApyAtmika dRSTi che; laukika dRSTi nathI. chava be prakAranA che. keTalAkamekSAbhimukha ane keTalAka saMsArAbhimukha. mekSAbhimukha AtmAomAM samabhAvanI mAtrA ane Atmaviveka hoya che, ethI te pitAnA badhA jJAnane upaga samabhAvanI puSTimAM ja kare che; sAMsArika vAsanAnI puSTimAM nahi. e kAraNathI laukika dRSTie emanuM jJAna game teTaluM alpa hoya te paNa te jJAna kahevAya che. enAthI UlaTuM saMsArAbhimukha AtmAonuM jJAna game teTaluM vizALa ane spaSTa hoya chatAM te samabhAvanuM paSaka na hovAthI jeTalA parimANamAM sAMsArika vAsanAnu vika hoya che eTalA parimANamAM ajJAna kahevAya che. jema ke unmatta manuSya senAne sonuM ane leDhAne leTuM samajI yathArtha jJAna meLavI le che, paraMtu unmAdanA kAraNathI te satya asatyane taphAvata jANavAmAM asamartha hoya che, AthI enuM sAcuM jAuM badhu jJAna vicArazanya athavA ajJAna ja kahevAya che, tema saMsArAbhimukha AtmAM game teTalA adhika jJAnavALo hoya chatAM e AtmAnA viSayamAM AMdhaLe hevAthI enuM badhu laukika jJAna AdhyAtmika dRSTie ajJAna ja che. sArAMza ke, unmatta manuSyane adhika vibhUti paNa maLI Ave ane kadAcita vastune yathArtha bodha paNa thaI jAya te ene unmAda vadhyA ja kare che; e rIte ja
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 34-35 mithAdaSTivALe AtmA rAgadveSanI tIvratA ane AtmA viSenA ajJAnane lIdhe pitAnA vizALa jJAnarAzino upaga paNa phakta sAMsArika vAsanAnI puSTimAM kare che; ethI enA jJAnane ajJAna kahe che. enAthI ulaTuM samyagdaSTivALe AtmA rAgadezanI tIvratA na hovAthI ane AtmajJAna hovAthI pitAnA cheDA paNa laukika jJAnano upayoga AtmAnI tRptimAM kare che; ethI enA jJAnane jJAna kahe che. AnuM nAma AdhyAtmika dRSTi. [3ra-33] . have nayanA bheda kahe che: ' miNApattAzA nA 1 rUka! mAgharANI jiriyo ! rU. naigama, saMgraha, vyavahAra, jusUtra ane zabda e pAMca naya che. Adya eTale naigamanA be ane zabdanA traNa bheda che. nayanA bhedenI saMkhyA viSe koI eka ja paraMparA nathI. enI traNa paraMparAo jovAmAM Ave che. eka paraMparA sIdhI rIte pahelethI ja sAna bheda varNave che. jema ke 1. naigama 2. saMgraha 3. vyavahAra 4. Rjutra 5. zabda 6. samabhirUDha ane 7. eva bhUta A paraMparA AgamAM ane digaMbarIya grAmAM che. bIjI paraparA siddhasena divAkaranI che. te nagamane cheDI bAkInA cha bhedo svIkAre che. trIjI paraMparA prastuta sUtre ane tenA bhASyamAM che.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra te pramANe nayanA mULa pAMca bhede ane pachI pAMcamA zabdanayanA sAMprata, samabhirUDha ane evaM bhUta evA traNa bhede che. nonuM zikSaNa pratye ?: koI eka ke aneka vastu viSe eka ja ke aneka manuSya aneka prakAranA vicAre kare che. e badhA vicAre vyaktirUpe jotAM aparimita che. tethI te badhAnuM eka eka laIne bhAna karavuM azakya hevAthI tenuM atiTUMkANa ke atilaMbANa cheDI madhyama mArge pratipAdana karavuM e ja nonuM nirUpaNa che. nAnu nirUpaNa eTale vicAronuM vargIkaraNa. nayavAda eTale vicArenI mImAMsA. A vAdamAM mAtra vicAronAM kAraNe, tenAM pariNAmo ke tenA viSenI ja carcA nathI AvatI, paNa emAM paraspara virodhI dekhAtA ane chatAM vAstavika rIte jotAM avidhI evA vicAronA aviredhIpaNanA kAraNanuM gaSaNa mukhyapaNe hoya che. tethI TUMkAmAM nayavAdanI vyAkhyA ema ApI zakAya ke virodhI dekhAtA vicAronA vAstavika avirodhanuM mULa tapAsanAra ane tema karI tevA vicAre samanvaya karanAra zAstra. dAkhalA tarIke eka AtmAnA ja viSayamAM paraspara virodhI mato maLe che. kyAMka "AtmA eka che' evuM kathana che, te kyAMka "aneka che evuM kathana che. ekapaNuM ane anekapaNuM paraspara virodhI dekhAya che. evI sthitimAM A vidha vAstavika che ke nahi ane je vAstavika na hoya te tenI saMgati zI che? enI zodha nayavAde karIne e samanvaya karyo che ke vyaktinI daSTie Atmatattva aneka che, paNa zuddhacaitanyanI dRSTie te eka ja che. Avo
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1 sUtra-3435 samanvaya karI nayavAda paraspara vireAdhI dekhAtAM vAkyone avirodha-ekavAkyatA sAdhe che. e ja rIte AtmAnA viSayamAM nityapaNuM ane anityapaNu tema ja kartApaNuM ane akartApaNAnA matane avidha paNa nayavAda ghaTAve che. AvA avirodhanuM mULa vicArakanI daSTi - tAtparyamAM raheluM hoya che. e daSTine prastuta zAstramAM "apekSA' nAmathI oLakhavAmAM Ave che, tethI nayavAda, apekSAvAda paNa kahevAya che. nayavAdanI judI judI dezanA zA mATe ane tene , lIdhe viroSa zA mATe?: prathama karavAmAM AvelA jJAnanirUpaNamAM zrutanI carcA AvI jAya che. zrata e vicArAtmaka jJAna che ane naya paNa eka jAtanuM vicArAtmaka jJAna ja che. tethI naya e zrutajJAnamAM samAI jAya che. mATe ja pahele prazna uddabhave che ke zrutanuM nirUpaNa karyA pachI nayane tethI judA pADI nayavAdanI judI dezanA zA mATe karavAmAM Ave che? jaina tatvajJAnanI eka vizeSatA nayavAdane lIdhe mAnavAmAM Ave che; paNa nayavAda eTale te zrata ane zrata eTale Agama pramANa, jainetara darzanemAM paNa pramANacarcA ane temAMye vaLI Agama pramANanuM nirUpaNa che ja. eTale bIjo prazna sahaja rIte ja uddabhave che ke jyAre itara darzanemAM Agama pramANane sthAna che tyAre Agama pramANamAM samAveza pAmatA nayavAdanI phakta judI dezanAne kAraNe jaina tattvajJAnanI vizepatA kema mAnI zakAya? athavA ema kaho ke jaina darzananA 1. juo adhyAya 1, sU0 20
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArthasUtra pravartakee mRta pramANu uparAMta nayavAdanI judI svataMtra dezanA karI te zA uddezathI ? zrata ane naya bane vicArAtmaka jJAna che kharAM, chatAM banemAM taphAvata che; ane te e ke koI paNa viSayane sarvIze sparza karanAra athavA tene sarvaze sparzavAne prayatna karanAra vicAra te mRta; ane te viSayane mAtra eka aMze ja sparza karI besI rahenAra vicAra te naya A kAraNathI nayane svataMtra rIte pramANu na kahI zakAya; chatAM te apramANa paNa nathI ja. jema AgaLInuM TeravuM e AMgaLI na kahevAya tema AMgaLI nathI ema paNa na kahevAya, chatAM e aMgulIne aMza te che ja, tema naya paNa mRta pramANane aMza che. vicAranI utpattine krama ane tenAthI thate vyavahAra e bane dRSTie nayanuM nirUpaNa zrata pramANuthI chuTuM pADI karavAmAM AveluM che. keI paNa viSaya paratve aMze aMze vicAra utpanna thaIne ja chevaTe te vizALatA ke samagratAmAM pariName che. je krame vicAra utpanna thAya che te ja krame tatvabodhanA upAya tarIke tenuM varNana karavuM joIe, ema mAnatAM svAbhAvika rIte ja nayanuM nirUpaNa zruta pramANathI juduM karavAnuM prApta thAya che. vaLI kaI paNa eka viSayamAM game teTaluM samagra jJAna hoya chatAM vyavahAramAM tene upayoga te aMze aMze ja thavAne, tethI paNa samagravicArAtmaka zruta karatAM aMzavicArAtmaka nayanuM nirUpaNa juduM karavAnuM prApta thAya che. je ke jainetara darzanamAM Agama pramANunI carcA che. chatAM te ja pramANamAM samAI jatA nayavAdanI judI pratiSThA jaina darzane karI tenuM kAraNa nIce pramANe che, ane e ja
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 19 kAraNa tenI vizeSatA mATe basa che. manuSyanI jJAnavRtti sAmAnya rIte adhUrI hoya che ane asmitA - abhiniveza sAmAnya rIte vizeSa heAya che tethI jyAre kAI paNa bAbatamAM te amuka vicAra kare che tyAre te vicArane chevaTanA ane sapUrNa mAnavA te prerAya che. A preraNAthI te bIjAnA vicArane samajavAnI dhIraja khAI bese che ane chevaTe peAtAnA AMzika jJAnamAM sapUrNatAne Arepa karI le che. AvA Arepane lIdhe eka ja vastu paratve sAcA paNa judA judA vicAra dharAvanArAo vacce athaDAmaNI UbhI thAya che ane tene lIdhe pUrNa ane satya jJAnanuM dvAra baMdha thaI jAya che. eka darzana AtmA vagere kAI paNa viSayamAM te mAnya rAkhela puruSanA ekadezIya vicArane jyAre sapUrNa mAnI le che, tyAre te ja viSayamAM virAdhI paNa yathArtha vicAra dharAvanAra khIjA danane te apramANu kahI avagaNe che. A ja rIte khIjI darzIna pahelAne ane e ja rIte e banne trIjAne avagaNe che. pariNAme samatAnI jagAe viSamatA ane vivAda UbhAM thAya che. tethI satya ane pUrNa jJAnanu dvAra ughADavA ane vivAda dUra karavA nayavAdanI pratiSThA karavAmAM AvI che ane te dvArA ema sUcavavAmA AvyuM che ke dareka vicAraka peAtAnA vicArane Agama pramANa kahyA pahelAM tapAsI jue ke te vicAra pramANanI kATie mukAya tevA sarvAMzI che ke nahi. AvuM sUcana karavu e ja e nayavAda dvArA jaina darzananI vizeSatA che.
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Fe tattvArthasUtra sAmAnya kSaLa : kAI paNa viSayanuM sApekSapaNe nirUpaNu karanAra vicAra e naya. nayanA TrekamAM e bheda pADavAmAM Ave che H 1. vyArthiMka ane 2. paryAyArthika. jagatamAMnI nAnI meATI badhI vastuo eka khIjAthI cheka ja asamAna nathI jaNAtI. tema ja e badhI cheka ja ekarUpa paNa nathI anubhavAtI. emAM samAnatA ane asamAnatAnA anne aMzA dekhAya che. tethI ja vastumAtrane sAmAnyavizeSa ubhayAtmaka kahevAmAM Ave che. mAnavI buddhi paNa ghaNI vAra vastuesanA mAtra sAmAnya aza tara DhaLe che, te ghaNI vAra vizeSa aMza tarapha jyAre te sAmAnyaaMzagAmI heAya tyAre tene te vicAra 'dravyArthi kanaya' ane jyAre vizeSaazagAmI heAya tyAre tene te vicAra paryAyAkinaya kahevAya che. adhI sAmAnya dRSTie ke badhI vizeSa dRSTie paNa ekasarakhI nathI heAtI, temAM paNa aMtara heAya che. e jaNAvavA khAtara A e dRSTionA paNa TUMkamAM bhAga pADavAmAM AvyA che. dravyArthikanA traNa ane papaiyArthikanA cAra ema eka'dara sAta bhAgA paDe che, ane te ja sAta naya che. dravyadRSTimAM vizeSa ke paryAyaSTimA dravya nathI AvatuM ema te! nathI ja; paNu e dRSTivibhAga gauNupradhAnabhAvanI apekSAe samajavA joI e. pra--upara kahela ane naceAne saraLa dAkhalAthI samajAve. u----game tyAM, game tyAre ane game te sthitimAM rahI dariyA tarapha najara phUMkatAM jyAre pANInA raMga, svAda, tenu UMDANu ke chIcharApaNu, tene vistAra ke sImA vagere tenI '
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sura 335 kaI paNa vizeSatA tarapha ja dhyAna na jAya ane mAtra pANuM pANI tarapha dhyAna jAya, tyAre te mAtra pANIne sAmAnya vicAra kahevAya; ane te ja, pANu viSe dravyArthikAya che. AthI UlaTuM jyAre raMga, svAda vagere vizeSatAo tarapha dhyAna jAya, tyAre te vicAra pANInI vizeSatAone hovAthI tene pANI viSe payayAkiya kahI zakAya. jema pANumAM, tema ja bIjI bhautika vastuomAM paNa e ja pramANe ghaTAvI zakAya. judA judA sthaLa upara phelAyela eka jAtanI pANI jevI bIjI aneka vastuo viSe jema sAmAnyagAmI ane viziSagAma vicAre sabhave che, tema ja bhUta, vartamAna ane bhaviSya e trikALarUpa apAra paTa upara patharAyela keI eka ja AtmAdi vastu viSe sAmAnyagAmI ane vizeSagAmI vicAra saMbhave che. kALa ane avasthAbhedanAM citro tarapha dhyAna na ApatAM mAtra zuddha cetanA tarapha dhyAna apAya tyAre te, te viSayane dravyArthikanaya kahevAya ane e cetanA uparanI dezakALAdikRta vividha dazAo tarapha dhyAna jAya tyAre te, te viSayane payayArthinI samaja. vizeSa mevonuM svAda 1. je vicAra, laukika rUDhi ane laukika saMskAranA anusaraNamAMthI janme che, te jogamAya. 2. je vicAra judI judI aneka prakAranI vastuone ane aneka vyaktione keI paNa jAtanA sAmAnya tattvanI bhUmikA upara goThavI e badhAne ekarUpe sakelI le che, te sagrahanaya 3. je vicAra sAmAnya tatva upara ekarUpe goThavAvAcelI vastuonA vyAvahArika prayajana pramANe bheda pADe che,
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ rahe che "AgaLanA nAnI vadhAre spaSTa kare vavi taravAthasUtra te ahAnA. A traNe nayane utama vyArthikanI bhUmikAmAM rahelo che tethI e traNa vyArthika prakRtikahevAya che pra--AgaLanA nonI vyAkhyA ApyA pahelAM uparanA traNa nayane dAkhalAo ApI vadhAre spaSTa kare. u-dezakALanA ane svabhAvanA bhedanI vividhatAne lIdhe lokaraDhio tema ja tajajanya saMskAro aneka jAtanA hoya che. tethI temAMthI janmele nigamanAya paNa aneka prakAranA hoI tenA dAkhalAo vividha prakAranA maLI Ave che, ane bIjA paNa tevA ja kalpI zakAya. kaI kAma karavAnA saMkalpathI jatA koI mANasane pUchIe ke tame kyAM jAo che? te uttaramAM te kahe che ke, huM kuhADe hovA ke kalama levA jAu chuM. A uttara ApanAra kharI rIte hajI kuhADAnA hAthA mATenuM lAkaDuM levA ane kalama mATe baru levA ja hoya che, tyAre paNa upara pramANe javAba Ape che; ane pUchanAra e uttara vagara vAdhe samajI le che. A eka lokaDhi che. nyAta jAta cheDI bhikSu banela keI vyaktine jyAre pUrvAzramanA brAhmaNa varNathI oLakhavAmAM Ave che tyAre paNa A brAhmaNazramaNa che e kathana vagara vAdhe svIkArI levAya che citra zukla navamI ke trAdazIne divasa AvatAM hajAra varSa agAu vyatIta thaI gayela rAmacaMdra ke mahAvIranA janmadivasa tarIke leke e divasene oLakhe che, ane janmadivasa mAnI te pramANe vyavahAra kare che e paNa eka jAtanI lokarUDhi che. jyAre keI amuka amuka mANase ToLAbaMdha thaI laDatAM heya tyAre ke te mANasanI nivAsabhUmine laDanAra tarIke oLakhAvatAM ghaNI vAra kahe che
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 3475 ke, "hiMdustAna laDe che" "cIna laDe che' ityAdi, ane e kathanane bhAva sAMbhaLanAra samajI le che. A pramANe vividha kaDhiAmAMthI paDelA saMskArane pariNAme je vicAre janme che, te badhA nigamanane nAme pahelI zreNImAM mUkavAmAM Ave che. jaDa, cetana rUpa aneka vyaktiomA je sarUpa sAmAnyatatva raheluM che te tatva upara najara rAkhI bIjA vizeSane lakSyamAM na letAM e badhI vividha vyaktione ekarUpe samajI ema vicAravAmAM Ave ke vizva badhu sarUpa che, kAraNa ke sattA vinAnI kaI vastu ja nathI, tyAre te saMgrahanaya thayo kahevAya. e ja pramANe kapaDAMnI vividha jAte ane vyaktione lakSamAM na laI mAtra kapaDApaNAnuM sAmAnya tattva najara sAme rAkhI vicAravAmAM Ave ke A sthaLe eka kApaDa ja che, tyAre te saMgrahanaya thayo kahevAya. saMgrahanayanA sAmAnya tattva pramANe caDatA UtaratA anata dAkhalAo kalpI zakAya. sAmAnya jeTaluM vizALa teTale te saMgrahanaya vizALa, ane sAmAnya jeTaluM nAnuM eTale te sagrahanaya Trako paNa je je vicAre sAmAnya tatvane laI vividha vastuonuM ekIkaraNa karavA tarapha pravartatA hoya, te badhA ja saMgrahanayanI zreNimAM mUkI zakAya. vividha vastuone ekarUpe sAMkaLI lIdhA pachI paNa jyAre temanI vizeSa samaja ApavAnI hoya che ke temane vyavahAru upayoga karavAno prasaMga Ave che, tyAre temane vizeSarUpe bheda karI pRthakkaraNa karavuM paDe che. kapaDuM kahevAthI judI judI jAtanAM kapaDAonI samaja nathI paDatI ane mAtra khAdI levA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra IcchanAra, kapaDAMne vibhAga karyA sivAya te meLavI nathI zakato, kemake kapaDuM aneka jAtanuM che. tethI khAdInuM kapaDuM, milanuM kapaDuM evA bhede karavA paDe che. e ja rIte tattvajJAnanA pradezamAM sarUpa vastu jaDa ane cetana ema be prakAranI che ane cetana tatva paNa saMsArI ane mukta ema be prakAranuM che vagere pRthakkaraNa karavuM paDe che. A jAtanA pRthakakaraNamukha badhA vicAre vyavahAranayanI zreNimAM mUkavAmAM Ave che. upara jaNAvela dAkhalAo uparathI joI zakAze ke naigamanaya e karUDhi upara AdhAra rAkhatuM hovAthI ane lokarUDhi Aropa upara nabhatI hovAthI tema ja Aropa e sAmAnya tatvAzrayI hevAthI naigamanayAmAM sAmAnyagAmIpaNuM spaSTa che. saMgrahanaya to sIdhI rIte ja ekIkaraNa rUpa buddhivyApAra hovAthI sAmAnyagAmI ja; vyavahAranaya e pRthakkaraNonmukha buddhi vyApAra hovA chatAM te kriyA sAmAnyanI bhitti upara thatI hovAthI te paNa sAmAnyagAmI ja. Ama hovAthI ja e traNe nayane dravyArthikanayanA bheda tarIke varNavavAmAM Ave che. prA-ukta traNe nAmAM aMdaroaMdara taphAvata ke temane sabaMdha zuM che? u-naigamanayane viSaya sauthI vadhAre vizALa che; kAraNa ke te sAmAnya vizeSa banene lokarUDhi pramANe kayAreka gauNabhAve te kayAreka mukhyabhAve avalaMbe che. saMgrahane viSaya naigamathI eche che, kAraNa te mAtra sAmAnyalakSI che. ane vyavahArane viSaya to saMgrahathI paNa ocho che, kema ke te saMgrahana saMkalita karelA viSaya upara ja amuka vizeSatAone
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ adAca 1-sUtra 3435 GE AdhAre pRthakkaraNa karate hevAthI mAtra vizeSagAmI che. A rIte traNenuM viSayakSetra uttarottara TUMkAtuM jatuM hovAthI temane aMdara aMdara pauvaparya saMbaMdha che ja. sAmAnya, vizeSa ane te ubhayanA saMbaMdhanuM bhAna naigamanaya karAve che. emAMthI ja sagrahanatha janma le che ane saMgrahanI bhIta upara ja vyavahAranuM citra kheMcAya che. pra-uparanI be bAkInA cAra nAnI vyAkhyA, tenA dAkhalAo ane bIjI samajAtI Ape. u0-1. je vicAra bhUta ane bhaviSya kALane bAjue mUkI mAtra vartamAnane sparza kare, te jhanaya. 2vicAra zabdapradhAna banI keTalAka zAbdika dharmo tarapha DhaLI te pramANe arthabheda kalpe, te zAna. 3. je vicAra zabdanI vyutpattine AdhAre arthabheda kalpe, te samamini. 4. je vicAra, zabdathI phalita thane artha ghaTate hoya tyAre ja te vastune te rUpe svIkAre; bIjI vakhate nahi, te evabhUtanaya. je ke mAnavI kalpanA bhUta ane bhaviSyane cheka ja choDI nathI cAlI zakatI, chatAM ghaNI vAra manuSyabuddhi tAtkAlika pariNAma tarapha DhaLI mAtra vartamAna tarapha valaNa pakaDe che. AvI sthitimAM te ema mAnavA prerAya che ke je upasthita che te ja satya che, te ja kAryakArI che ane bhUta ke bhAvI vastu atyAre kAryasAdhaka na hovAthI zUnyavata che. vartamAna samRddhi sukhanuM sAdhana thatI hovAthI tene samRddhi kahI zakAya, paNa bhUta samRddhinuM smaraNa ke bhAvI samRddhinI kalpanA e
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 tatvArthasUtra vartamAnamAM sukha sagavaDa pUrAM na pADatI hovAthI ene samRddhi kahI na zakAya. e ja rIte je cheka hayAta hAI mAtApitAnI sevA kare, te putra che, paNa je kare bhUta ke bhAvI hoI Aje nathI, te putra ja nathI. A jAnanA mAtra vartamAnakALa pUratA vicAre jusUtranayanI koTimAM mUkavAmAM Ave che. jyAre vicAranA UMDANamAM UtaranAra buddhi eka vAra bhUta ane bhaviSya kALane cheda uDADavA taiyAra thAya che tyAre te bIjI vAra tethIye AgaLa vadhI bIjo paNa cheda uDADavA mAMDe che. tethI ja kaI vAra te zabdane sparzI cAle che ane ema vicAra kare che ke je vartamAnakALa bhUta ke bhAvathI jude hoI mAtra te ja svIkArAya te eka arthamAM vaparAtA bhinna bhinna liMga, kALa, saMkhyA, kAraka, purU, upasargavALA zabdanA artho paNa judA judA zA mATe mAnavAmAM na Ave? jema traNe kALamAM sUtrarUpa eka vastu keI nathI paNa vartamAnakALasthita ja vastu ekamAtra vastu che, tema bhinna bhinna bhigavALA, bhinna bhinna saMkhyAvALA ane bhinna bhinna kALAdivALA zabdo vaDe kahevAtI vastu paNa bhinna bhinna ja mAnavI ghaTe, Ama vicArI buddhi, kALa ane liMga Adi bhede arthabheda mAne che. jema ke, zAstramAM evuM vAkya maLe che ke "rAjagRha nAmanuM nagara hatuM." A vAkyane artha sthULa rIte ema thAya che ke e nAmanu nagara bhUtakALamAM hatuM, paNa atyAre nathI. jyAre kharI rIte e lekhakanA samayamAM paNa rAjagRha che ja. have je vartamAnamAM che to tene 'hatuM ema lakhavAne zo bhAva ? e savAlano javAba
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 upa zabdanaya Ape che. te kahe che ke vartamAna rAjagRha karatAM bhUtakALanuM rAjagRha juduM ja che; ane tenu juduM ja che; ane tenu ja varNana prastuta heAvAthI * rAjagRha hatuM' ema kahevAmA Ave che. A kALabhede abhedanA dAkhaaA thayA. have liMgabhedamAM abheda: jema ke, kUvA, sUI. ahI pahelA zabda narajAti ane khIjo nArIjAtimA che, e bannene kapAyelA abheda paNa vyavahAramAM jANItA che. keTalAka tArAone nakSatrane nAme oLakhAvavAmAM Ave che, paraMtu A naya pramANe ' amuka tArAo nakSatra che' evA agara teA 'A maghA nakSatra che' evA vyavahAra nahi karI zakAya. kAraNa ke te naya liMgabhede arthabheda svIkAratA heAvAthI tArA ane nakSatra tema ja bhavA ane nakSatra e banne zabdAne ekasAthe eka artha mATe nahi vAparI zake. saMsthAna, prasthAna, upasthAna tathA te ja pramANe ArAma, virAma vagere zabdomAM eka ja dhAtu hovA chatAM je arthabheda dekhAya che, te ja A zabdanayanI bhUmikA taiyAra kare che. prakAranA vividha zAbdika dharmIne AdhAre je aya bhedanI aneka mAnyatAo cAle che, te badhI zabdanayanI zreNimAM samAya che. zAbdika dharmanA bhedane AdhAre abheda kalpavA taiyAra thayela buddhi tethI AgaLa vadhI vyutpattibheda taraph DhaLe che, ane ema mAnavA prerAya che ke jyAM aneka judA judA zabdone eka artha mAnavAmAM Ave che tyA paNa kharI rIte e badhA zabdonA eka artha nathI, paNa jAdA jAdA atha che. dalIlamA te ema kahe che ke, jo liMgabheda ane saMkhyAbheda vagere a bheda mAnavA mATe basa heAya, te zudabheda paNa abhedaka prema na manAya ? ema kahI te, rAjA, nrupa, bhUpati A
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ s taravAthasUtra Adi ekArthaka manAtA zabdane vyutpatti pramANe jude jude artha kahyuM che, ane kahe che ke, rAjacihnothI zobhe te rAjA, manuSyanuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM pAlana-saMvardhana kare te bhUpati. A pramANe ukta traNe nAmethI kahevAtA eka ja arthamAM vyutpati pramANe arthabhedanI mAnyatA dharAvanAra vicAra "samabhirUDhanaya' kahevAya che. paryAyabhede karavAmAM AvatI arthabhedanI badhI ja kalpanAo A nayanI zreNimAM AvI jAya che. UMDANamAM savizeSa TevAyelI buddhi have chevaTanA UMDANamAM ghUse che ane kahe che ke je vyutpattibhedathI arthabheda mAnavAmAM Ave to ema paNa mAnavuM joIe ke jyAre vyutpattisiddha artha ghaTato hoya tyAre ja te zabdano te artha svIkAra ane te zabda vaDe te arthanuM pratipAdana karavu, bIjI vakhate nahi. A kalpanA pramANe rAjacihothI kyAreka bhavAnI cagyatA dharAvavI ke kyAreka manuSyarakSaNanI javAbadArI rAkhavI eTaluM ja "rAjA" ane "nRpa' kahevaDAvavA mATe basa nathI, paNa tethI AgaLa vadhI, jyAre kharekhara rAjadaMDa dhAraNa karI te vaDe zabhA pamAtI heya, agara kharekhara manuSyanuM rakSaNa karAtuM hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra rAjA ane nRpa, kahevaDAvI zakAya; arthAta tyAre ja tevI vyakti viSe rAjA ane nRpa zabdano prayoga vAstavika Thare che. A ja rIte jyAre kaI kharekharI sevAmAM lAgelo hoya tyAre ja ane teTalI ja vAra te sevaka nAma dharAvI zake. jyAre kharekharuM kAma thatuM hoya tyAre ja tene lagatuM vizeSaNa ke vizeSya nAma vAparavAnI e jAtanI mAnyatAo "evaMbhUtanayAnI zreNimAM Ave che.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 3435 upara kahela cAre prakAranI vicArazreNiomAM je taphAvata che te dAkhalAo uparathI spaSTa thaI zake tema hovAthI tene jude jaNAvavAnI jarUra nathI. ane e paNa jANI levuM joIe ke pUrva pUrva naya karatAM pachI pachI naya sUkSma ane sUkSmatara hovAthI uttarottara nayanA viSayane AdhAra pUrva pUrva nayanA viSaya upara rahelo che. A cAre nAnuM mULa paryAyArthika nayamAM che ema je kahevAmAM Ave che tenuM kAraNa e che ke, jusatra vartamAnakALa svIkArI bhUta ane bhaviSyane InakAra kare che. ane tethI tene viSaya spaSTapaNe ekadama sAmAnya maTI vizeSarUpe dhyAnamAM Ave che; eTale jusUtrathI ja payayArthikanayane (vizeSagAmI daSTineAraMbha mAnavAmAM Ave che. jusUtra pachInA traNa nA te uttarottara vadhAre ne vadhAre vizeSagAmI thatA jatA hevAthI paryAyArthika spaSTapaNe che ja. paNa ahIM eTaluM samajI levuM joIe ke A cAra nAmAM paNa jyAre uttara pUrva karatAM sUkSma kahevAmAM Ave che tyAre te pUrva teTale aMze uttara karatAM sAmAnyagAmI to che ja. e ja rIte vyArthikanayanI bhUmikA upara goThavAyelA naigama Adi traNa nomAM paNa pUrva karatA uttara sUkSama hevAthI teTale aMze te pUrva karatAM vizeSagAmI che ja. tema chatAM prathamanA traNane vyArthika ane pachInA cArane paryAyArthika kahevAmAM Ave che tene artha eTale ja samajavo ghaTe ke prathamanA traNamAM sAmAnya tattva ane tene vicAra vadhAre spaSTa che, kAraNa ke te traNa vadhAre sthUla che. tyAra pachInA cAra na vizeSa sUkSma heI temAM vizeSa tattva ane tene vicAra vadhAre spaSTa che. ATalI ja sAmAnya ane vizeSanI
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 tAvArthasUtra spaSTatA ke aspaSTatAne lIdhe, tathA temanI mukhyatA-gauNatA dhyAnamAM rAkhI sAta nene dravyArthika ane paryAyArthika e be bhAgamAM vahecI nAkhavAmAM AvyA che. paNa kharI rIte vicAravA jatAM sAmAnya ane vizeSa e baMne eka vastunI avibhAjya be bAjuo hevAthI ekAMtikapaNe eka nayanA viSayane bIjA nayanA viSayathI taddana chUTe pADI zakAya ja nahi. nathadaSTi, vicArasaraNuM ane sApekSa abhiprAya e badhA zabdane eka ja artha che. uparanA varNana uparathI eTaluM jANI zakAze ke koI paNa eka ja viSaya para vicArasaraNIo aneka hoI zake. vicArasaraNuo game teTalI heya paNa temane TUMkAvI amuka dRSTie sAta bhAgamAM gaThavI kADhavAmAM AvelI che. temAM eka karatAM bIchamAM ane bIjI karatAM trIjImAM uttarottara vadhAre ne vadhAre sUkSmapaNa AvatuM jAya che. chevaTanI evaMbhUta nAmanI vicArasaraNImAM sauthI vadhAre sUmapaNuM dekhAya che. A kAraNathI ukta sAta vicArasaraNIone bIjI rIte paNa be bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvI che. cahAya ane nizcayanaya. vyavahAra eTale sthUlagAmI ane upacArapradhAna, tathA nizcaya eTale sUmagAma ane tattarapI. kharI rIte evaMta e ja nizcayanI parAkASThA che. vaLI trIjI rIte paNa ukta sAta nane be bhAgamAM vahecI nAkhavAmAM Ave che: nI ane naya jemA arthanI vicAraNA pradhAnapaNe heAya te arthanaya ane jemA zabdanuM prAdhAnya hoya te zabdanaya. sajusutra paryata pahelA cAra arthanaya che ane bAkInA traNa zabdanaya che.
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 34-35 ve upara kahela daSTie uparAMta khIjI paNa ghaNI dASTa che. jIvananA e bhAga che. eka satya jovAne ane khIjo te satyane pacAvavAne, je bhAga mAtra satyanA vicAra kare che arthAt tattvane sparze che, te jJAnadaSTi-jJAnanaya. ane je bhAga tattvAnubhavane pacAvavAmAM ja pUrNutA lekhe che, te kriyAdaSTi - miyAnanI upara varNavelA sAta nayeA tattvavicAraka heAvAthI jJAnanayamAM Ave, ane te nayane AdhAre je satya zASAyu heAya te jIvanamAM mUrtimaMta karavAnI tarapheNa karanAra dRSTi te kriyAdaSTi. kriyA eTale chatranane satyamaya banAvavuM. [34-35]
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 pahelA adhyAyamAM sAta padArthone nAmanirdeza karyo che. AgaLanA navA adhyAyamAM kamapUrvaka emane vizeSa vicAra karavAnuM che tethI sauthI pahelAM A adhyAyamAM jIva padArthanuM tatva - svarUpa batAvavA sAthe enA aneka bheda, prabheda Adi viSayanu varNana cethA adhyAya sudhI kare che. jIvane pAMca bhAve, emanA bheda ane udAharaNaH aupazamikakSAyiko bhAvau mizrazca jIvasya svatatvamaudayikapAriNAmikau ca / 1 / dvinavASTAdazaikaviMzatitribhedA yathAkramam / 2 / samyaktvacAritre / 3 / / jJAnadarzanadAnalAmabhogopabhogavIryANi ca / 4 / jJAnAjJAnadarzanadAnAdilabdhayazcatucitripaJcabhedA: yathAkrama samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAzca / 5 / gatikaSAyaliGgamithyAdarzanAjJAnAsaMyatAsiddhatvalezyAzcatuzcaturudhyekaikaikaikaSaDbhedAH / 6 / jIvabhavyAbhavyatvAdIni ca / 7 /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 1-7 aupazamika, kSAyika ane mizra (kSAyApazamika) e traNa, tathA audayika ane pAriNAmika e e ema kula pAMca bhAve che; te jIvanuM svarUpa che. uparanA pAMca bhAvAnA anukrame e, nava, aDhAra, ekavIsa ane traNa bheda thAya che. samyaktva ane cAritra e baMne aupazamika che. jJAna, darzIna, dAna, lAbha, bhAga, upabhAga, vIya tathA samyaktva ane cAritra e nava kSAyika che. 2 cAra jJAna, traNu ajJAna, traNa dana, dAnAdi pAMca labdhi, samyaktva, cAritra - savirati ane saMyamAsayama - dezavirati e aDhAra kSAyaiApazimaka che. cAra gati, cAra kaSAya, traNa li'ga - veda, eka mithyAdarzana, eka ajJAna, eka asa'cama, eka asiddhatva ane cha vezyAe e ekavIsa auyika che. jIvatva, bhavya ane abhavyatva e traNa tathA khIjA paNa pAriAmika bhAve che. AtmAnA svarUpanI bAbatamAM jaina darzananA anya nAnI sAthe zA matabheda che e batAvavA mATe prastuta sUtra che. sAMkhya ane vedAMta dana AtmAne phUTasthaMnitya mAnI emAM kAI jAtanA pariNAma mAnatAM nathI. jJAna, sukhaduM khAdi pariNAmeAne te prakRtinA ja mAne che. vairoSika ane naiyAyika darzana jJAna Adine AtmAne guNa maiM k
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavArtha sUtra mAne che kharAM, paNa teo AtmAne ekAMta nitya-apariNamI mAne che. navIna mImAMsane mata vaizeSika ane naiyAyika je ja che. bauddha darzana pramANe AtmA ekAMta kSaNika arthAta niranvayapariNAmone pravAha mAtra che. jaina darzananuM kahevuM che ke prAkRtika - jaDa-padArthomAM kuTasthanityatA nathI. tema ja ekAMta kSaNikatA paNa nathI; kintu pariNamI nityatA che, te pramANe AtmA paNa pariNAmI nitya che. ethI ja jJAna, sukha, duHkha Adi payo AtmAnA ja samajavA joIe. AtmAnA badhA payI eka ja avasthAvALA nathI hatA. keTalAka pace koI eka avasthAmAM te bIjA keTalAka bIjI kaI avasthAmAM maLI Ave che. paryAnI te bhinnabhinna avasthA mAva kahevAya che. AtmAnA paryAya adhikamAM adhika pAMca bhAvavALA hoI zake che. te pAMca bhAve A pramANeH 1. aupazamika, 2. kSAyika, 3. kSApazamika, 4. audayika ane 5. pAriNumika. 1 bhinna bhinna kSaNamAM sukha, dukha, egva bhinna viSayanuM jJAna Adi je pariNAme anubhavAya che, te pariNAme mAtra mAnavA ane te badhA vacce akhaMDa sUtrarUpa kaI sthira tattavanu na hovuM te ja niranvayapariNAmene pravAha, 2. game teTalA hADAnA ghA paDe chatA jema eraNa sthira rahe che, tema deza, kALa AdinA vividha pheraphAra thavA chatA jemAM jarAye pheraphAra nathI thatA e phUTasthanityatA. 3. mULa vastu traNeya kALamAM sthira rahyA chatA deza, kALa Adi nimitta pramANe pheraphAra pAmyA kare e pariNAmI nityatA.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 1-7 mAvonuM vahaY: 1. karmanA upazamathI pedA thAya te bhAva aupathamika' kahevAya che upazama eka prakAranI Atmazuddhi che, je kacaro nIce besI javAthI pANImAM AvatI svacchatAnI peThe sattAgata karmane udaya taddana rekAI jatAM utpanna thAya che. 2. karmanA kSayathI pedA thAya te "kSAyika bhAva che. kSaya e AtmAnI eka evI parama vizuddhi che, je sarvathA kacare kADhI nAkhavAthI jaLamAM AvatI svacchatAnI jema kamane saMbaMdha atyaMta chUTI jatAM pragaTa thAya che. 3 kSaya ane upazamathI pedA thAya e "kSApazamika bhAva che. kSapazama eka prakAranI AtmAnI zuddhi che, ke je karmanA udayamAM nahi Avela aMzanA upazamathI ane udayamAM Avela aMzanA kSayathI pragaTa thAya che e vizuddhi, dhevAne lIdhe mAdakazakti kAMIka nAza pAmavAthI ane kAMIka rahI javAthI kedarAonI vizuddhinI jema mizrita hoya che. 4. udayathI pedA thAya te "audayika bhAva. udaya eka prakAranI AtmAnI kaluSitatA che, je mela maLavAthI pANImAM AvatI malinatAnI peThe karmane vipAkanubhavathI utpanna thAya che. 5. pariNAmika' bhAva dravyane eka pariNAma che, je phakta dvivyanA astitvathI ja potAnI jAte ja utpanna thayA kare che arthAta keIpaNu dravyanu svAbhAvika svarUpapariNamana ja pAriNAmika bhAva kahevAya. e ja pAMca bhAve AtmAnuM svarUpa che, arthAta saMsArI , athavA mukta kaI paNa AtmA heya enA sarva paryA ukta pAMca bhAvomAMthI kaIne kaI bhAvavALA avazya hevAnA. ajIvamAM ukta pAMca bhAvavALA paryAne saMbhava nathI.
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra tethI e pAMce achavanuM svarUpa thaI zakatA nathI. uparanA pAMca bhAva ekI sAthe badhA jIvamAM hoya che evo niyama nathI. samasta mukta jIvomAM phakta be bhAva hoya che. kSAyika ane pariNAmika. saMsArI jIvomAM keI traNa bhAvavALA, kaI cAra bhAvavALA ane koI pAMca bhAvavALA hoya che; paraMtu be bhAvavALuM kaI hotuM nathI. arthAta mukta AtmAnA payae ukta be bhAmAM ane saMsArInA paya traNathI pAMca bhAvomAM prApta thAya che. ethI ja pAMca bhAvone jIvanuM svarUpa kahyA che. e kathana chavarAzinI apekSAe ke kaI jIvavizeSamAM saMbhavanI apekSAe samajavuM. je paryA audayika bhAvavALA che te "vaibhAvika ane bAkInA cAre bhAvavALA paryAye "svAbhAvika che. ukta pAMca bhAnA kula 53 bheda A sUtramAM gaNAvyA che. kayA kayA bhAvavALA keTakeTalA paryAya che ane te kayA kayA, te AgaLa batAvavAmAM Ave che. sarvopazama mAtra mehanIyane ja thAya che. darzanamehanIya karmanA upazamathI samyakatva prakTa thAya che ane cAritramehanIya karmanA upazamathI cAritra prakaTa thAya che. mATe ja samyakatva ane cAritra e banne paryAye aupazamika bhAvavALA samajavA joIe. kevalajJAnAvaraNanA kSayathI kevalajJAna, kevaladarzanAvaraNanA kSayathI kevaladarzana, paMcavidha aMtarAyanA kSayathI dAna, lAbha, bhAga, upabhAga ane vIrya e pAMca labdhio, darzana mehanIya karmanA kSayathI samyaphata ane cAritramehanIya karmanA kSayathI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2- sUtra 1-7 cAritra prakaTa thAya che. mATe kevalajJAnAdi nava prakAranA paryAye kSAyika kahevAya che. matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNu, ane mana paryAyajJAnAvaraNanA kSaye pazamathI mati, kRta, avadhi ane mana paryAya jJAna pragaTa thAya che. mithyAvayukta matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, ane avadhijJAnAvaraNanA kSapazamathI matiajJAna, zrutajJAna ane virbhAgajJAna pragaTa thAya che. cakSudrzanAvaraNa, acalpharzanAvaraNa ane avadhidarzanAvaraNanA kSApazamathI cakSurdarzana, acakSurdarzana ane avadhidarzana pragaTa thAya che. paMcavidha aMtarAyanA kSapazamathI dAna, lAbha Adi ukta pAMca labdhio pragaTa thAya che. anatAnubaMdhI catuSka tathA darzanamohanIyanA kSApazamathI samyaktva pragaTa thAya che. apratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanA kSapazamathI dezavirati pragaTa thAya che. ane pratyAkhyAnAvaraNIya kaSAyanA kSayApazamathI sarvavirati cAritra pragaTa thAya che. mATe jJAna Adi uparanA aDhAra prakAranA paya kSApathamika che. gatinAma karmanA udayanuM phaLa naraka, tiryaMca, manuSya ane deva e cAra gatio che. kapAyamehanIyanA udayathI krodha, mAna, mAyA ane lebha e cAra kaSAya pedA thAya che. vedamahanIyanA udayathI strI, puruSa ane napusaka veda prApta thAya che. mithyAtvamehanIyanA udayathI mithyAdarzana- tatva viSe azAha - thAya che. ajJAna-jJAnAbhAva jJAnAvaraNIya tathA dezanAvaraNIyanuM phaLa che. asaMyatatvaviratine sarvathA abhAva anatAnubaMdhI Adi bAra prakAranAM cAritramehanIyanA udayanuM phaLa che. asitva-zarIradhAraNa vedanIya, Ayu,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra nAma ane netra karmanA udayathI thAya che. kRSNa, nIla, kApita, teja, padma ane zukla e cha prakAranI lesyAokaSAdayaraMjita yugapravRtti ke rogapariNAma-kaSAyanA udayanu athavA rogajanaka zarIranAma karmanA udayanuM phaLa che, tethI ja gati Adi uparanA 21 paryAye audayika kahevAya che. jIvatva cetanya), bhavyatva (muktinI regyatA), abhavyatva (muktinI ayogyatA), e traNa bhAvo svAbhAvika che. arthAta te, karmanA udayathI ke upazamathI ke kSayathI ke kSapazamathI pedA thatA nathI; kintu anAdisiddha AtmadravyanA astitvathI ja siddha che, tethI te pAriNamika che. pra-zuM pariNAmika bhAvo traNa ja che? u-nahi. bIjA paNa che. pra--te kayA? u0 -astitva, anyatva, kartRtva, bhaktatva, guNavattA pradezavatva, asaMkhyAtapradezatva, asarvagatatva, arUSatva Adi aneka che. pra-te pachI traNa ja kema gaNAvyA ? u-ahIMyAM jIvanuM svarUpa batAvavuM che ane te enA asAdhAraNa bhAvathI batAvI zakAya. mATe aupathamika AdinI sAthe pArimika bhAve evA ja batAvyA che ke je jIvana asAdhAraNa che. astitva Adi bhAvo pAriNAmika che kharA, paraMtu te jIvanI mAphaka achavamAM paNa che; tethI te jIvana asAdhAraNa bhAva na kahevAya. mATe ja ahIMyAM emane nirdeza karyo nathI. tema chatAM chevaTe je Adi zabda
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 8 rAkhyA che te, e ja vastu sUcana karavAne mATe che. digaMbara saMpradAyamAM A ja artha "ca' zabdathI lIdhA che. [1-7]. have jIvanuM lakSaNa kahe cheH upayogI lakSaNam 101 upayoga e jIvanuM lakSaNa che. jIva ke jene AtmA ane cetana paNa kahe che, te anAdisiddha (svataMtra) dravya che. tAtvika daSTie arUpI hevAthI enuM jJAna i idvArA thatuM nathI, paraMtu svasaMvedana pratyakSa tathA anumAna AdithI karI zakAya che. ema havA chatAM paNa sAdhAraNa jijJAsuo mATe eka evuM lakSaNa batAvavuM joIe ke jenAthI AtmAnI pichAna karI zakAya. e abhiprAyathI prastuta sUtramAM tenu lakSaNa batAvyuM che. AtmA lakSya-ya che; ane upara lakSaNa - jANavAne upAya che. jagata aneka jaDa cetana padArthonuM mizraNa che. emAMthI jaDa ane cetanane vivekapUrvaka nizcaya kara hoya. te upayoga dvArA thaI zake che, kema ke taratamabhAvathI upayoga badhA AtmAomAM avazya maLI Ave che, jyAre jaDamAM te bilakula hai nathI. pra-upayoga eTale zuM? u--upayoga eTale bedharUpa vyApAra pra-AtmAmAM baMdhanI kriyA thAya che ane jaDamAM kema thatI nathI?
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra u - bedhanuM kAraNa cetanAzakita che ke jemAM hoya temAM bedhakriyA thaI zake che, bIjAmAM nahi. cetanAzakti AtmAmAM ja che, jaDamAM nahi. prava-AtmA svataMtra vya che ethI emAM aneka guNa hovA joIe, te pachI upagane ja lakSaNa kema kahyuM? u --sAce ja AtmAmAM anaMta guNaparyAya che, paraMtu te badhAmAM upaga ja mukhya che. kema ke svaparaprakAzarUpa hevAthI te upaga ja pitAnuM tathA itara paryAnuM jJAna karAvI zake che. e sivAya AtmA je kAMI asti-nAsti jANe che, navuM- 2 kare che, sukha duHkhane anubhava kare che te badhu upayogane lIdhe ja. ethI ja upaga e badhA paryamAM mukhya che. pra-zu lakSaNa, svarUpathI bhinna che? u -nahi pra--te te pahelA pAMca bhAvane jIvanuM svarUpa kahyuM che ethI te paNa lakSaNa thayu, te pachI bIjuM lakSaNa batAvavAnu zu prajana? u-asAdhAraNa dharma paNa badhA ekasarakhA hatA nathI. keTalAka te evA heya che ke je lakSyamAM hoya che kharA, paNa te kaIka vAra hoya che ane koIka vAra nahi; keTalAka evA paNa hoya che ke je samagra lakSyamAM rahetA nathI; jyAre bIjA keTalAka evA hoya che ke je traNe kALamAM samagra layamAM rahe che. samagra lakSyamAM traNe kALamAM maLI Ave e asAdhAraNa dharma upaga ja che. ethI lakSaNarUpe enuM pRthapha kathana karyuM che ane tadvArA evu sUcita
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2- sUtra 9 karyuM che ke aupazamika Adi bhAvo jIvanuM svarUpa te che; paraMtu te. badhA AtmAomAM maLatA nathI ane trikALavartI paNa nathI. trikALavatI ane badhA AtmAomAM prApta thAya e eka jIvatvarUpa pariNAmika bhAva che; jene phalita artha upacAga ja thAya che. ethI ene alaga karI lakSaNarUpe kahyo che. bIjA badhA bhAve kadAcika - kyAreka mane evA ane kyAreka na maLe evA, keTalAka lakSyAMzamAM ja rahenArA ane karmasApekSa hovAthI jIvanA upalakSaNarUpa thaI zake che, lakSaNa nahi. upalakSaNa ane lakSaNamAM taphAvata e che ke, je pratyeka lakSyamAM sarvAtmabhAve traNe kALamAM prApta thAya, te lakSaNa; jema ke, amimAM uSNatva. ane je kaIka lakSyamAM heya ane keIkamAM na hoya, kadAcita hoya ane kadAcita na hoya ane svabhAvAsada na hoya, te upalakSaNa. jema ke, agninuM upalakSaNa dhumADe. chevatvane choDIne bhAvanA bAvana bheda AtmAnA upalakSaNarUpa ja che. [8] have upayoganI vividhatA kahe che? a fasgagva. 1 te athata upayoga be prakAra che, tathA ATha prakArane ane cAra prakAra che. jJAnanI zakti-cetanA - samAna hovA chatAM paNa jANuvAnI kriyA-bodhavyApAra athavA upayoga - badhA AtmAomAM samAna dekhAtI nathI. A upaganI vividhatA bAhya-AtyaMtara kAraNenA samUhanI vividhatA upara avalaMbita che. viSayabheda, ikiya Adi sAdhanabheda, dezakALabheda ityAdi vividhatA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra bAhya sAmagrInI che. AvaraNanI tIvratAmaMdatAnuM tAratamya AMtarika sAmagrInI vividhatA che. e sAmagrIvaicitryane lIdhe eka ja AtmA bhinnabhinna samayamAM bhinnabhinna prakAranI bedhakriyA kare che ane aneka AtmA eka ja samayamAM bhinnabhinna baMdha kare che. A bodhanI vividhatA anubhavasiddha che, ene saMkSepamAM vagIkaraNa dvArA batAvavI e ja A sUtrane uddeza che. upayogarAzinA sAmAnyarUpathI be vibhAga karavAmAM Ave che eka sArA ane bIje nirara. vizeSarUpathI sAkAraupaganA ATha ane nirAkAraupaganA cAra vibhAga karavAmAM Ave che. A rIte upayoganA kula bAra bheda thAya che. sAkAranA ATha bheda A pramANe che. matijJAna, kutajJAna, avadhijJAna, mana:paryAyajJAna, kevaLajJAna, matiajJAna, kRtaajJAna ane virbhAgajJAna. nirAkAraupayoganA cAra bheda A pramANe cheH cakSurdarzana, acakSurdarzana, avadhidarzana ane kevaLadarzana. pra-sAkAra ane nirAkArane zuM artha che? u0-je bedha grAhya vastune vizeSarUpe jANe te sAkAraupayoga." ane je bodha grAhya vastune sAmAnyarUpe jANe te "nirAkAraupayAga." sAkArane "jJAna" athavA savikalpaka bedha kahe che ane nirAkArane darzana athavA nirvikalpaka bodha kahe che. prava--uparanA bAra bhemAMthI keTalA bheda pUrNa vikasita cetanAzaktinuM kArya che ane keTalA apUrNa vikasita cetanAzaktinuM kArya che?
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 9 u-kevaLajJAna ane kevaLadarzana e banne pUrNa vikasita cetanAnA vyApAra che ane bAkInA badhA apUrNa vikasita cetanAnA vyApAra che. pra-vikAsanI apUrNatA vakhate apUrNatAnI vividhatAne lIdhe upaganA bheda saMbhave che; paraMtu vikAsanI pUrNatA vakhate upayogamAM bheda kevI rIte saMbhave ? u-vikAsanI pUrNatAne samaye paNa kevaLajJAna ane kevaLadarzana rUpathI je upaganA bhede manAya che, tenuM kAraNa phakta grAhya viSayanI dvirUpatA che; arthAta pratyeka viSaya sAmAnya ane vizeSa rUpe ubhayasvabhAva che ethI ene jAte cetanAjanya vyApAra paNa jJAnadarzanarUpathI be prakArane thAya che pra-sAkAranA ATha bhedamAM jJAna ane ajJAnamAM zuM taphAvata che? u-bIje kAMI ja nahi, phakta samyakatvanA sahabhAva ke asahabhAvane taphAvata che. pra-te pachI bAkInAM be jJAnanAM pratipakSI ajJAna ane darzananAM pratipakSI adarzana kema nahi ? u-manaHpayAya ane kevaLa e be jJAna samyakatva vinA thaI ja zakatA nathI; AthI emanA pratipakSIne saMbhava nathI. darzanamAM kevaLadarzane samyaktva sivAya thatuM nathI; paraMtu bAkInAM traNa darzane samyakatvane abhAva hoya te paNa thAya che, chatAM emanAM pratipakSI traNa adarzana na kahevAnuM kAraNa e che ke, darzana e mAtra sAmAnyane bedha che, ethI
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ lA tatvArthasUtra samyakatvI ane mithyAtvInAM darzane vacce kAMI paNa bheda vyavahAramAM batAvI zakAto nathI. pra-uparanA bAra bhedanI vyAkhyA zI che? u-jJAnanA ATha bhedanuM svarUpa pahelAM ja batAvyuM che. darzananA cAra bhedanuM svarUpa A pramANe che: 1. je sAmAnya baMdha netrajanya heya te "cakSudarzana, 2. netra sivAya bIjI koI paNa Idhiya athavA manathI thate sAmAnya bodha te "acakSurdarzana, 3. avadhilabdhithI mUrta padArthone sAmAnya bedha te "avadhidarzana' ane 4. kevaLalabdhithI thate samasta padArthone sAmAnya bedha te "kevaLadarzana kahevAya che. [9]. have jIvarAzinA vibhAga kahe che: saMpALio huracA 20 saMsArI ane mukta evA be vibhAga che. jIva anaMta che. caitanyarUpe te badhA samAna che. ahIMyAM emanA be vibhAga karavAmAM AvyA che te amuka vizeSanI apekSAe; athata eka saMsArarUpa paryAyavALA ane bIjA saMsArarUpa payayavinAnA. pahelA prakAranA cha saMsArI ane bIjA prakAranA mukta kahevAya che. pra-saMsAra' zI vastu che? u-jhavyabaMdha ane bhAvabaMdha e ja saMsara che. karmadalane viziSTa saMbaMdha divyabaMdha che ane rAgadveSa Adi vAsanAone saMbaMdha bhAvabaMdhI che. [1] 1. juo adhyAya 1, sUva 9 thI 33,
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2- sUtra 11-14 hA have saMsArI jIvanA bhedaprabheda kahe che: samanaskA'manaskAH / 11 / saMsAriNakhatAH sthAvarAH / 12 / pRthivya'mbuvanaspatayaH sthAvarAH / 13 / tejovAyU bIndriyAdayazca prasA. / 14 / manayukta ane manarahita evA saMsArI jIva hoya che. tevI ja rIte te trasa ane sthAvara che. pRthvIkAya, jalakAya ane vanaspatikAya e traNa sthAvara che. teja kAya, vAyukAya ane hIndriya Adi trasa che. saMsArI che paNa anata che. saMkSepamAM emanA be vibhAga karyo che ane te paNa be rIte. pahelo vibhAga mananA sabaMdha ane asaMbadhane laIne che; arthAta manavALA ane manavinAnA evA be vibhAga karyo che, jemAM sakaLa saMsArIone samAveza thaI jAya che. bIjo vibhAga trIsatya ane sthAvaratvanA AdhAra upara karyo che, arthAta eka rasa ane bIjA sthAvara A vibhAgamAM paNuM badhA saMsArIone samAveza thaI jAya che. pra-"mana" kene kahe che? u-jenAthI vicAra karI zakAya evI AtmAnI zakti te mana che ane e zakti vaDe vicAra karavAmAM sahAyaka
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ haka tatvArthasUtra thanAra eka prakAranAM sUkSma paramANu paNa mana kahevAya che. paheluM bhAvamana ane bIjuM dravyamana kahevAya che. pra-trasatva ane sthAvaratvane arthaze? u---udezapUrvaka eka sthAnathI bIjA sthAna upara javAnI athavA hAlavAcAlavAnI zakti e tratva ane evI zakita na hovI te thAvavi. pra-je jIva manarahita gaNAyA che temane zuM dravya ke bhAva kaI prakAranuM mana nathI hetu? u--phakta bhAvamana heya che. * pra-tyAre te badhA ja manavALA thayA, pachI manavALA ane manarahita e vibhAga kaI rIte? u-dravyamananI apekSAe. arthAta jema bahu ghara mANasa paga ane cAlavAnI zakti hovA chatAM paNa lAkaDInA TakA sivAya cAlI zakato nathI,e rIte bhAvamana hevA chatAM paNa chava, divyamana sivAya spaSTa vicAra karI zako nathI. e kAraNathI dravyamananI pradhAnatA mAnI enA bhAva ane abhAvanI apekSAe manavALA ane manarahita e vibhAga karyo che. pra-bIjo vibhAga karavAne zue te artha nathI ke badhA trasa samanaska ane badhA sthAvara amanaka che? u-nahi. trasamAM paNa keTalAka samanaska hoya che, paNa badhA nahi, jyAre sthAvara te badhA amanaska ja hoya che. sthAvaranA pRthvIkAya, jalakAya ane vanaspatikAya evA traNa bheda che ane trasanA teja kAya ane vAyukAya evA
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 ahiyAya 2-sUtra 11-14 be bheda tathA Thayi, trIdiya, caturiMdriya ane pace diya evA paNa cAra bhedo che. pra-trasa ane sthAvarane artha che, che? u-jene traNa nAma kamane udaya thaye heya arthAta je trAsa pAmavAthI gati karI zake te "sa', ane jene sthAvaranAma kamane udaya thayo hoya arthAta trAsa pAmavA chatAM je gati na ja karI zake te "sthAvara'. prave-tra nAma karmanA udayanI ane sthAvaranAma karmanA udayanI pichAna zI rIte thAya? u-duHkhane choDI devAnI ane sukhane meLavavAnI pravRtti jyAM spaSTa dekhAya, tyAM traNanAma karmane udaya samaje ane jyAM e na dekhAya tyA sthAvaranAma kamene udaya samaja. prazuM kIdiyAdinI mAphaka teja kAyika ane vAyukAyika jIve paNa uparanI pravRtti karatA spaSTa dekhAya che ke jenAthI emane basa manAya u-nahi. - pra--te pachI pRthvIkAyika AdinI mAphaka emane sthAvara kema na kahyA? u-ukta lakSaNa pramANe te kharI rIte sthAvara ja che. ahIMyAM dIDiyAdinI sAthe phakta gatinuM sArazya joI emane trasa kahyA che. arthAta trasa be prakAranA che? "labdhitrasa' ane "gativyasa." jemane trasanAma kamane udaya thayA che te labdhitrasa kahevAya che. e ja mukhya trasa che. jema ke, diyathI laIne paMceyi sudhInA cho. sthAvaranAma
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavAthasUtra karmane udaya hovA chatAM paNa trasanA sarakhI gati hovAthI basa kahevAya che te gatisa. e kevaLa upacArathI ja trasa kahevAya che. jema ke, teja kAyika ane vAyukAyika. [11-14] have IyinI saMkhyA, emanA bhedaprabheda ane nAma kriyAbiA 20 vinA 16 nirvRtyupakaraNe dravyendriyam / 17 / kazupanI mAlikInA 28 - upayogaH sparzAdiSu / 19 / sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi / 20 / iMdriyo pAMca che. te pratyeka babbe prakAranI che. dravyekriya, nirvatti ane upakaraNa rUpa che. bhAvedriya, labdhi ane upayoga rUpa che. upacAga spazadi viSayomAM thAya che. sparzana, rasana, ghANa, cakSu ane zrotra e idriyonA nAma che. ahIMyAM IkinI saMkhyA batAvavAne udeza e che ke idri uparathI saMsArI jInA vibhAga karavA hoya te mAlUma paDI zake ke temanA keTalA vibhAga thAya. Idi pAca che. badhA saMsArIone pAMce Idi hotI nathI. keTalAkane eka, keTalAkane be, e rIte eka eka vadhatAM vadhatAM keTalAkane pAMca sudhI hoya che. jene eka ikiya hoya che te ekiya,
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2- sutra 150 jene be Idi hoya che te dvAkiya A rIte trIkiya, caturiMdriya, ane pacaMdriya evA pAMca bheda saMsArI jIvanA thAya che. pra -iyi eTale zuM? u -jenAthI jJAnane lAbha thaI zake te kriya. pra-zuM pAcathI adhika Idriyo nathI hotI? u-nahi. jJAne ipAMca ja hoya che. jo ke sAMkhya Adi zAstromAM vApha, pANi, pAda, pAyu (gudA) ane upastha (liMga - jananeMdriyone paNa Idriya kahI che, paraMtu te 'karmendri che. ahIMyA phakta nAnaMdine ja batAvI che, ke je pAMcathI adhika nathI. prajJAnendriya ane karmeSyine artha zo ? u-jenAthI mukhyatayA jIvanayAtrAne upAgI jJAna thaI zake te "jJAneMdiya', ane jenAthI jIvanayAtrAne upayogI AhAra, vihAra, nihAra Adi kriyAo thaI zake te karmapriya." pAMce IdriyonA dravya ane bhAva rUpe babbe bheda thAya che. pulamaya jaDa ikiya " dravya diya" che, ane Atmika pariNAmarUpa Idriya "bhAvekiya' che. dravya kriya nirvatti' ane "upakaraNa rUpathI be prakAranI che. zarIra upara dekhAtI IniI AkRtie je pulakanI viziSTa racanAo che, te "nivRttikiya'; ane nivRttiIyinI bahAra ane aMdaranI paulika zakti ke jenA vinA nirNasikriya jJAna pedA karavAne asamartha che, te upakaraNediya" che.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tavArthasUtra bhAkiya paNa "labdhi" ane "upaga rUpe be prakAranI che. matijJAnAvaraNIya karma Adino kSayopazama je eka prakArane Atmika pariNAma che, te "labdhiIdriya' che. ane labdhi, nivRti tathA upakaraNa e traNenA maLavAthI je rUpa Adi viSane sAmAnya ane vizeSa bodha thAya che te "upayogadakiya, che. upagadiya, matijJAna tathA cakSu, acakSu darzana Adi rUpa che. matijJAnarUpa upaga jene bhAkiya kahela che te arUpIamUrta - padArthane jANI zakatA nathI; rUpI padArthone jANe che khare, paraMtu enA badhA guNaparyAne jANuM zakatA nathI; phakta sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabda paryAne ja jANI zake che. - pra-pratyeka IdriyanA dravya tathA bhAva rUpathI baLe ane dravyanA tathA bhAvanA paNa anukrame nirdhvatti ane upakaraNa rU5 tathA labdhi ane upaga rU5 be be bheda batAvyA che. te have e kaho ke emane prAptikama kevo che? u-labdhiIkiya hoya tyAre ja nivRttine saMbhava che. nivRtti vinA upakaraNaIkiya hetI nathI, arthAta labdhi prApta thaye chate ja nirvatti, upakaraNa ane upayoga hoI zake che. e ja rIte nivRtti prApta thaye chate ja upakaraNa ane upaga tathA upakaraNa prApta thaye chate ja upagane saMbhava che. sArAMza e che ke, pUrva pUrva Iti prApta thaye chate ja uttarauttara Iddhi prApta thavAno saMbhava che. paraMtu evo niyama, nathI ke uttarauttara IddhinI prApti thaye chane ja pUrva pUrva Iti prApta thAya.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 21-22 99 kiMceAnAM nAma1: 1, sparzaneMdriya - tvacA, 2. rasaneMdriya - jIbha, 3. dhrANeMdriya nAka, 4. cakSuridriya - AMkha, 5. zrotrakriya'- kAna A pAMce labdhi, nivRtti, upakaraNa ane upayAga rUpa cAra cAra prakAranI che arthAt A cAra cAra prakAranI samaSTi e ja spAdi eka eka pUrNa iMdriya che. e samaSTimAM jeTalI nyUnatA teTalI ja iMdriyanI apUNuM tA. *upayAga tA jJAnavazeSa che ane te ciAnuM kuLa che. ene indriya kevI rIte kahI ? ujo kru vAstavika rIte upayeAga e labdhi, nivRtti ane upakaraNa e traNanI samaSTinuM kArya che, paraMtu ahIMyAM upacArathI arthAt kAmA kAraNane AreApa karI ene paNa indriya kahI che. [15-20 ] have iMdriyAnAM necA -- viSaye kahe che sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthAH / 21 / zrutamanindriyaNya / rara / " - sparza, rasa, gaMdha, vaNu (rUpa) ane zabda e pAMca kramathI emanA arthAt pUrvokta pAMca iMdriyAnA mathoya che. aniMdriya - mana - nA viSaya zruta che. jagatanA badhA padArthI ekasarakhA nathI. keTalAka mUrta che ane keTalAka amUta. jemAM varNa, gaMdha, rasa, spa Adi heAya te mU. mUta padArtha ja iMdriyAthI jANI zakAya hiMdI * 1. AnA vizeSa vicAra mATe jIe ceAtheA, pR. 36 indriyaza*viSayaka pariziSTa, f karma graMtha '
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra che, amUrta nahi. pace ItinA vipa je judA judA batAvyA che, te ekabIjAthI sarvathA bhinna ane mULa tattva-davyarUpa nahi, paNa eka ja dravyanA bhinna bhinna aMze-paryA che, athata pAMce Ikiyo eka ja dravyanI paraspara bhinna bhinna avasthAone jANavAmAM pravRtta thAya che. ethI ja A sUtramAM pAMca IkiyenA je pAMca viSaya batAvyA che, te svataMtra alaga alaga vastu na samajatAM eka ja mUrta -paulika dravyanA aMza samajavA joIe. jema ke, eka lADu che, ene bhinna bhinna prakAre pAMce Idri jANI zake che. AMgaLI sparza karI ene zItauSNAdi sparza batAvI zake che; jIbha cAkhIne ene khATa, mITha Adi rasa batAve che, nAka sUMghIne enI sugaMdha athavA durgadha batAve che; AMkha joIne ene lAla, sapheda Adi raMga batAve che; kAna e lADune khAtAM utpanna thate avAja batAve che. ema paNa nathI ke e eka ja lADumAM sparza, rasa, gadha Adi ukta pAMce viyenuM sthAna alaga alaga hoya, kintu te badhA enA badhA bhAgamAM eka sAthe rahe che; kema ke te badhA eka ja dravyanA avibhAjya paryAya che. emane vibhAga phakta buddhi dvArA karI zakAya che, je indriyothI thAya che. ikiyenI zakti judI judI che. te game teTalI Tu hoya te paNa pitAnA grAhya viSaya sivAya anya viSane jANavAmAM samartha thatI nathI. A kAraNathI pAMce IkiyenA pAMce viSaya asaMkIrNa -pRthaka pRthapha che. pra-sparza Adi pAMce viSaya sahacarita che te pachI ema kema ke kaI kaI vastumAM e pAcenI upalabdhi na hoI
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra ra ra 10 phakta eka athavA benI ja hoya che je pANI prabhAnuM rUpa mAlUma paDe che paraMtu sparza, rasa, vakatA nahi; e rIte puSpAdithI amizrita vAyune sparza mAlUma paDate hevA chatAM paNa rasa, gaMdha Adi mAlUma paDatAM nathI. u-pratyeka bhautika dravyamAM sparza Adi uparanA badhA paryAya hoya che, paraMtu je paryAya utkaTa heya te te IdriyagrAhya thAya che. keTalAkamAM sparza Adi pAMce paryAya utkaTa rIte abhivyakta thAya che ane keTalAkamAM eka, che. bAkInA paryAye anutkaTa avasthAmAM hovAthI ItithI jANI zakAtA nathI, paraMtu temAM hoya che avazya. idivyAnI paTutA-grahaNazakti-paNa badhI jAtanAM prANIonI ekasarakhI hotI nathI. eka jAtanAM prANuomAM paNa itrionI paTutA vividha prakAranI dekhAya che. AthI sparza AdinI utkaTatA anutkaTatAne vicAra iyinI paTutAnA taratamabhAva upara nirbhara che. uparanI pAMca Idi u5saMta eka bIjI paNa idhyi che, jene mane kahe che. mana e jJAnanuM sAdhana che. paraMtu sparzana AdinI mAphaka bAhya sAdhana na hoI e AMtarika sAdhana che; ethI tene aMtaHkaraNa paNa kahe che. manane viSaya bAhya indriyonI mAphaka parimita nathI. bAhya ghaDiye phakta mUrta padArthone grahaNa kare che, ane te paNa aMzarUpe mana mUrta, amUrta, badhA padArthonuM temanAM anekarUpa sAthe grahaNa kare che. mananuM kArya vicAra karavAnuM che. chati dvArA grahaNa karAyelA ane nahi karAyelA viSayamAM vikAsa-gyatA pramANe te vicAra karI zake che. A vicAra e ja buta che. ethI
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 tattvArthasUtra 'ja ja ema kahevAmAM Avyu che ke anizcine viSaya zruta che; arthAt bhUta, amUrta adhAM tattvAnu svarUpa mananuM pravRttikSetra che. pra--jene zruta kahe che te jo mananu kArya hoya ane te eka prakAranu spaSTa tathA vizeSagrAhI jJAna hAya te| pachI zu manathI matijJAna na thAya ? ' u.~~thAya; paraMtu mananI dvArA pahelavaheluM je sAmAtyarUpe vastunuM grahaNa thAya che ane jemAM zabdAsa bala, paurvopaya - AgaLapAchaLanu anusaMdhAna - ane vikalparUpa vizepatA na haiAya te * matijJAna' che. enI pachI thanArIukta vizeSatAvALI vicAradhArA te 'zrutajJAna' che. tApaya ke maneAjanya jJAnavyApAranI dhArAmAM prAthamika alpa aza * matijJAna' che, ane pachInA adhika aza ' zrutajJAna' che. sArAMza e che ke sparzona Adi pAMca iMdriyAthI phakta matijJAna thAya che, paraMtu manathI mati ane zruta bane thAya che. emAM paNa mati karatAM zruta ja pradhAna che, ethI ahIMyAM manane viSaya zruta kahyo che. pra----manane naMdriya kema kahyuM che? u.--jo ke te paNa jJAnanuM sAdhana heAvAthI IMdriya che ja; paraMtu rUpa Adi viSayeAmAM pravRtta thavA mATe tene netra Adi iMdriyAnA Azraya levA paDe che. A parAdhInatAnA kAraNe ene anidriya athavA nAidriya - Jindriya jevu kahyuM che. pra--zuM mana paNa netra AdinI mAka zarIranA krAI khAsa sthAnamAM ja rahe che ke sarvAMtra?
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAya vartAramAM zI adhyAya 2- sUtra 23-rapa 103 u-te zarIranI aMdara sarvatra vartamAna che, koI khAsa sthAnamAM nathI, kema ke zarIranAM bhinna bhinna sthAnamAM vartamAna ikiye dvArA grahaNa karelA badhA viSayamAM mananI gati thAya che, je tene AkhA dehamAM mAnyA sivAya ghaTI zakatI nathI; ethI ema kahyuM che ke, "catra pavanataMtra mana." [21-22] have iniA svAmI kahe che, vAyvantAnAmekam / 23 / mipiTijhamAmanuSyAvInAnA rajA Aira ramanArA vAyukAya sudhInA chAne eka iMdriya heAya che. kRmi-karamiyAM, pipIlikA-kIDI, bhramara ane manuSya vagerene krame krame eka eka iMdriya adhika hoya che. saMjJI manavALAM hoya che. * teramA ane caudamA sUtramA saMsArI jInA sthAvara ane trasa evA be vibhAga batAvyA che, emAM nava nikAyajAtio che. jema ke, pRthvIkAya, jalakAya, vanaspatikAya, tejasakAya ane vAyukAya e pAMca tathA kIdiyAdi cAra. emAthI vAyukAya sudhInA pAca nikAne phakta eka diyA hoya che. ane te paNa sparzanaIkriya. eka idhi he jagereno , ji 1, A tAra paraMparAne mata che; digaMbara paraMparA pramANe dravyamananuM sthAna saMpUrNa zarIra nathI, kintu phakta
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 tatvArthasUtra kRmi, jaLa, Adine be I iheAya che: eka sparzana ane bIjI rasana. kIDI, kaMthavA, mAMkaDa Adine ukta be ane ghANa e traNa I iheya che. bhamarA, mAkhI, vIchI, macchara Adine ukta traNa tathA AMkha e cAra diye heya che. manuSya, pazu, pakSI, deva tathA nArakane uparanI cAra ane kAna e pAMca Idriyo hoya che. pra-zu A saMkhyA dravyaidinI, bhAvaI diyanI ke ubhayaIdriyanI samajavI? u -uparanI saMkhyA phakta dravya IdriyanI samajavI joIe. keTalAkamAM drakriya ochI hovA chatAM bhAvaIkiya te pAce hoya che. pra-o zu kRmi Adi jaMtuo bhAvathinA baLathI jeI athavA sAMbhaLI zake? u -nahi. kevaLa bhAvaIyi kAma karavAmAM samartha nathI; ene kAma karavAmAM dravyaIyinI madadanI jarUra che. ethI badhI bhAvaIdriyo hovA chatAM kRmi tathA kIDI Adi jaMtuo netra tathA kAna rUpa dravyaIdriya na hovAthI jevA ke sAMbhaLavAnA kAmamAM asamartha che; toye teo pitapitAnI dravya IdriyanI paTutAnA baLathI jIvanayAtrAno nivAha te karI ja le che. pRthvIkAyathI caturiMdriya sudhInA ATha nikAne te mana hotuM ja nathI. pacediyane mana hoya che, paraMtu badhAne nahi. padriyanA cAra vargo cheH deva, nAraka, manuSya ane tiryaca. AmAMthI pahelA be vargomAM te badhAne mana hoya che, ane pAchalA be vargomAM te phakta jeo gaEtpanna hoya
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2- sUtra 23-25 teone ja hoya che. tAtparya e che ke, manuSya ane tiryaMca gaEtpanna tathA saMpUrNima ema babbe prakAranA hoya che, jemAM saMmizna manuSya ane tiryaMcane mana hetuM nathI ekaMdara jotAM paMceniyAmAM deva, nAka ane garbhaja manuSya tathA garbhaja tirthane ja mana hoya che pra-amukane mana che ane amukane nathI e jANavuM zI rIte? u- saMjJA' hoya athavA na hoya e uparathI te jANI zakAya che. pra-saMjJA," vRttine kahe che ane vRtti te jUnAdhika rUpe keI ane koI prakAranI badhAmAM dekhAya che. jema ke, kRmi, kIDI Adi jatuomAM paNa AhAra, bhaya, AdinI vRttio dekhAya che. te pachI e chomAM mana che ema kema manAtuM nathI? u-ahIyAM "saMjJAne artha sAdhAraNa vRtti nathI; paratu viziSTa vRtti evo che. viziSTa vRtti eTale guNadeSanI vicAraNA ke jenAthI hitanI prApti ane ahitano parihAra thaI zake che. e viziSTa vRttine zAstramAM "saMpradhAraNa saMjJA' kahe che. e saMjJA mananuM kArya che, je deva, nAraka, garbhaja manuSya ane garbhaja tiryaMcamAM ja spaSTarUpe dekhAya che. ethI ja temane manavALA mAnyA che. ja artha mATe juo AgaLa a. 2, sUtra 32 1. vizeSa khulAsAmATe juo hiMdI " karmagraMtha" , pR. 38, "saMjJA" zabdanuM pariziSTa.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArthasUtra pra-zuM kRmi, kIDI Adi che pitAnA ISTanI prApti ane aniSTane tyAga karavAno prayatna nathI karatA? u0-kare che. pra--te pachI emanAmAM saMpradhAraNa saMjJA ane mana kema nathI mAnyuM? u-kRmi AdimAM paNa atyaMta sUkSma mana hoya che ane tethI teo Ijha tarapha pravRtti ane aniSTamAMthI nivRtti kare che; paraMtu teonuM te kArya phakta dehayAtrAne ja upayogI che, tethI adhika nathI. ahIyAM evA puSTa mananI vivekSA che ke nimitta maLatAM jenAthI dehayAtrA uparAMta bIje paNa vicAra karI zakAya. tAtparya ke jenAthI pUrvajanmanuM smaraNa sudhdhAM thaI zake eTalI vicAranI gyatA te "saMpradhAraNa saMjJA' kahevAya che. A saMjJAvALA deva, nAraka, garbhaja manuSya ane garbhaja tiryaMca ja hoya che; ethI ja emane ahIyAM samanaka kahyA che. [3-25] have aMtarAlagati saMbaMdhI vizeSa mAhitI mATe yoga vagere pAMca bAbatenuM varNana kare cheH vigata : raddA mAjika niA ra7. vighaNa nA 28ii. 1. juo "jJAnabiMdu prakaraNa, (yazavijaya jaina graMthamALA) pR0 144, 2. A viSayane vadhAre spaSTatAthI samajavA mATe juo hiMdI karmagraMtha cothe, 5. 143, "anAhArakarAbdI uparanuM pariziSTa,
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1baI) acAya 2- sUtra 2-31 vigrahavatI ca saMsAriNaH prAk catubhyaM / 29 / pAsamayasvAra rUe! parva UMau vAjapaH | rUA. vigrahagatimAM karmacAga- kAmaNaga ja hoya che. gati, zreNi- saraLa rekhA pramANe thAya che. jIvanI-mokSamAM jatA AtmAnI-gati vigraharahita ja hoya che. saMsArI AtmAnI gati avigraha ane savigraha heAya che. vigraha cArathI pahelAM sudhI athata traNa sudhI heI zake che. eka vigraha eka ja samaya hoya che. eka athavA be samaya sudhI jIva anAhAraka rahe che. punarjanma mAnatA dareka darzananI sAme aMtarAlagati saMbadhI nIce lakhelA pAca prazno upasthita thAya che. 1. janmAMtara mATe athavA mekSa mATe jyAre jIva gati kare che tyAre, arthAta aMtarAlagatinA samaye, sthUla zarIra na hovAthI chava kevI rIte prayatna kare che? 2. gatizIla padArtha gati kare che te kayA niyamathI ? 3. gatikriyAnA keTalA prakAra che ane kayA kayA? jIva kaI kaI gatikriyAnA adhikArI che? 4 aMtarAlagatinu jaghanya athavA utkRSTa kAlamAna keTaluM che? te kAlamAna kayA niyama upara avalaMbita che? 5. aMtarAlagatinA samaye jIva AhAragrahaNa kare che ke nahi? ane je nathI kare te jaghanya athavA utkRSTa keTalA
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 tatvArthasUtra samaya sudhI ? ane anAhAraka sthitinuM kAlabhAna kayA niyama upara avalaMbita che? AtmAne vyApaka mAnanArAM darzane paNa A pAMca prazno upara vicAra karavo jarUrane che, kema ke teone paNa punarjanmanI upapati mATe chevaTe sUkSmazarIranuM gamana ane aMtarAlagati mAnavAM paDe che, paraMtu jaina darzanane te pe dehavyApI AtmA mAnanuM hevAthI uparanA prazno upara avazya vicAra kare paDe che. te ja vicAra ahIyAM kramazaH karavAmAM AvyA che. A pramANe co * aMtarAlagati be prakAranI cheH aju ane vakra, ajugatithI sthAnAMtare jatA jIvane navA prayatna karavo paDato. nathI, kema ke jyAre te pUrvazarIra choDe che tyAre tene te pUrvazarIrajanya vega maLe che, tenAthI te bIjA prayatna sivAya ja dhanuSathI chUTelA bANanI mAphaka sIdho ja navA sthAna upara pahoMcI jAya che. bIjI gati va-vAMkI hoya che. A gatithI janAra chavane navA prayatna karavo paDe che, kema ke pUrva zarIrajanya prayatna jIvane jyAMthI vaLavuM paDe che tyAM sudhI ja kAma kare che; vaLavAnuM sthAna AvatAM ja pUrvadehajanita prayatna maMda paDe che, mATe tyAMthI sUkSma zarIra ke je jIvanI sAthe e samaye paNa hoya che, tenAthI prayatna thAya che. e sUkSmazarIrajanya prayatna ja "kAzmaNaga' kahevAya che. e AzayathI matramAM kahyuM che ke vigrahagatimAM kANuga ja che. sArAMza e che ke vakragatithI jIte jIva mAtra pUrvazarIrajanya prayatnathI navA sthAne pahoMcI zakato nathI; ene mATe nA prayatna kAmaNa-sUkSma zarIrathI ja sAdhya che, kema ke e samaye ene
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra 2131 109 bIju kaI-skUla- zarIra hetu nathI. sthUla zarIra na hovAthI e samaye ene maga ane vacanAga paNa nathI. [6] niyamaH gatizIla padArtha be ja prakAranA che? jIva ane putala. e bannemAM gatikriyAnI zakti che. ethI teo nimitta maLatAM gatikriyAmAM pariNata thaI gati karavA lAge che. teo bAhya upAdhithI bhale vAMkI gati kare, paraMtu enI svAbhAvika gati te sIdhI ja che. sIdhI gatine artha e che ke pahelAM je AkAzakSetramAM chava athavA paramANu sthita hoya tyAMthI gati karatAM karatAM te e ja AkAzakSetranI saraLa rekhAmAM UMce, nIce athavA tIracha cAlyA jAya che. A svAbhAvika gatine laIne sUtramAM kahyuM che ke gati anuNi hoya che. zreNine artha pUrva sthAna jeTalI - ochI ke vadhAre nahi evI - saraLa rekhA-samAnAtara sIdhI lITI che. A svAbhAvika gatinA varNanathI sucita thAya che ke kaI pratighAtakAraka kAraNa hoya tyAre jIva athavA pukala eNi-saraLa rekhA -ne cheDIne vakarekhAe paNa gamana kare che. sArAMza e che ke gatizIla padArthonI gatikriyA pratighAtakaaTakAyata karanAra- nimitta na hoya tyAre pUrva sthAna pramANu saraLa rekhAthI thAya che, ane pratighAtaka nimitta hoya tyAre vakarekhAthI thAya che. ri7 jatinA pravara: pahelAM kahyuM che ke gati Rju ane vAkI be prakAranI che. Rjugati e che ke jemAM pUrva sthAnathI navA sthAna tarapha jatAM saraLarekhAne bhaMga na thAya, arthAta eka paNa vAMka na levuM paDe, vakragati e che ke jemAM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 tattvArtha sUtra P pUrva sthAnathI navA sthAna sudhI jatAM saraLarekhAnA bhaMga thAya; arthAt echAmAM eka eka vAMka tA avazya levA paDe. e paNu upara kahevAmAM Avyu che ke jIva ane pudgala ane gatinA adhikArI che. ahIMyAM mukhya prazna jIvaneA che. pUrvazarIra cheDI khIje sthAne jatA ve! e prakAranA che : 1. sthUla ane sUkSma zarIrane sadAne mATe cheDI sthAnAMtara karanArA jIve. teo 'mucyamAna' - meAse jatA - kahevAya che. ane 2. je pUrva sthUla zarIrane cheDI navA sthUla zarIrane prApta kare che te jIve. teo aMtarAlagatinA samaye sUkSma zarIrathI avazya vITAyelA haiAya che. evA jIvA sasArI kahevAya che. muccamAna jIva mekSanA niyata sthAna upara RRjugatithI ja jAya che, vakragatithI nahi; kema ke te pUrva sthAnanI saraLarekhAvALA meAkSasthAnamAM utpanna thAya che, jarA paNa AdhA pAchA nahi. paraMtu sa`sArI jIvanA uttpattisthAna mATe kAI niyama nathI. kAIka vAra te! je navA sthAnamAM ene utpanna thavAnu che te pUrva sthAnanI bilakula saraLa rekhAmAM heAya che; ane kyAreka vakrarekhAmAM pazu. AnuM kAraNa e che ke punaHmanA navIna sthAnane AdhAra pUrve karelAM karma upara che; ane kama vividha prakAranAM hAya che, ethI sasArI jIva RjI ane vakra banne gatinA adhikArI che, sArAMza e che ke, muktisthAnamAM jatA AtmAnI ja mAtra eka saraLati hoya che, ane punaja mane mATe sthAnAMtara karatA jIvAnI saraLa tathA vakra banne gati hAya che. zrutinuM khIjuM nAma 'ggati' paNa che, kema ke te dhanuSanA vegathI prerAyelA mANunI gatinI mAphaka pUrvazarIranita vegathI mAtra sIdhI heAya che. vakragatinAM 'pANimuktA',
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 adhyAya 2-sUtra 2631 lAMgalikA ane gematrikA evAM traNa nAma che. jemAM eka vAra saraLarekhAne bhaMga thAya te paNimuktA', jemAM be vAra thAya te lAMgalikA ane jemAM traNa vAra thAya te gAmatrikA. jIvanI kaI paNa evI vakragati nathI hotI ke jemAM traNathI adhika vAMka levA paDe, kema ke jIvanu navu utpattisthAna game teTaluM vizreNipatita-vakrarekhAsthita - heya te paNa te traNa vAkamA te avazya ja prApta thaI jAya che. pulanI vakragatimAM vAMkanI saMkhyAne kazoye niyama nathI; ene AdhAra preraka nimitta upara che. [28-29] 4. garinuM mAna aMtarAlagatinuM kAlamAna jaghanya eka samayanuM ane utkRSTa cAra samayanuM che. jyAre jugati hoya tyAre eka ja samaya ane jyAre vakragati heAya tyAre be, traNa athavA cAra samaya samajavA. samayanI saMkhyAnI vRddhine AdhAra vAkanI saMkhyAnI vRddhi upara avalaMbita che. je vakragatimAM eka vAMka hoya enu kAlamAna be samayanuM, jemAM be hoya tenuM kAlamAna traNa samayanu ane jemAM traNa hoya tenuM kAlamAna cAra samayanuM samajavu. sArAMza e che ke eka vigrahanI gatithI utpattisthAnamAM jyAre javAnuM heya che, tyAre pUrva sthAnathI vAMkavALA sthAna upara pahoMcavA mATe eka samaya, ane vAMkavALA sthAnathI utpattisthAna sudhI jatAM bIjo samaya lAge che. A niyama pramANe be vigrahanI gatimAM traNa samaya ane traNa vigrahanI gatimAM cAra samaya lAge che. ahIMyAM e paNa jANI levuM joIe ke Aju- 1. A pANimuktA Adi nAme digaMbarIya TIkAgrathimAM prasiddha che.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra gatithI janmAntara karatA jIvane pUrva zarIra tyAgatI veLAe ja navIna AyuSa, ane gatikarmane udaya thaI jAya che, ane vakragativALA jIvane prathama vakra sthAne navIna Ayu, gati ane AnupUrvI nAmakarmane yathAsaMbhava udaya thaI jAya che, kAraNa ke, prathama vakrasthAna sudhI ja pUrvabhavIya Ayu vagereno udaya rahe che. [3] rAmAnaH succamAna jIvane mATe te aMtarAlagatimAM AhArane prazna ja nathI; kema ke te sUma, skUla badhAM zarIrathI rahita che; paraMtu saMsArI jIvane mATe e AhArane prazna che, kema ke ene aMtarAlagatimAM paNa sUkSma zarIra avazya hAya che. AhArane artha e che ke skUla zarIrane gya pu grahaNa karavAM. evo AhAra saMsArI chamAM aMtarAlagatinA samaye hoya che paNa khare ane nathI paNa heti. je RjugatithI athavA be samayanI eka vigrahavALI gatithI janAra hoya che, te anAhAraka nathI hotA, kemake jugativALA che je samaye pUrva zarIra choDe che, te ja samaye navuM sthAna prApta kare che, temAM samayAMtara thato nathI. ethI eone jugatine samaya tyAga karela pUrvabhavanA zarIra dvArA grahaNa karelA AhArane samaya che, athavA te navIna janmasthAnanA grahaNa karela AhArane samaya che. e ja sthiti eka vigrahavALI gatinI che; kema ke enA be samayamAMthI pahele samaya pUrva zarIra dvArA grahaNa karelA AhAra che ane bIjo samaya navA utpattisthAnamAM pahoMcavAnuM che, jemAM navIna zarIradhAraNa karavA mATe AhAra karavAmAM Ave che. paraMtu traNa samayanI
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ adiyAya 2- sUtra ra131 113 be vigrahavALI ane cAra samayanI traNa vigrahavALI gatimAM anAhAraka sthiti maLI Ave che; te eTalA mATe ke e bane gationA kramapUrvaka traNa ane cAra samayemAMthI pahele samaya tyakta zarIra dvArA karelA AhArane ane atima samaya utpattisthAnamAM lIdhelA AhArane che paraMtu e prathama tathA aMtima be samAne cheDIne vacale kAla AhArazUnya hoya che, ethI ja DivigrahagatimAM eka samaya ane trivigrahagatimAM be samaya sudhI jIva anAhAraka mAnavAmAM Ave che. e ja bhAva prastuta sUtramAM pragaTa karyo che. sArAza e che ke, jugati ane eka vigrahagatimAM AhAraka dazA ja rahe che, ane divigraha tathA trivigrahagatimAM prathama ane carama be samayane choDIne anukrame madhyavartI eka tathA be samaya paryata anAhAraka dazA rahe che kaI kaI sthaLe traNa samaya paNa anAhAraka dazAnA mAnavAmAM Ave che, te pAMca samayanI cAra vigrahavALI gatinA saMbhavanI apekSAe samajavuM pra-aMtarAla gatimAM zarIrapaSaka AhArarUpe skUla pulanA grahaNane abhAva te samajAya, paraMtu e samaye karmapudgalanuM grahaNa karAya che ke nahi ? u-karAya che. pra-kevI rIte? u-aMtarAlagatimAM paNa saMsArI jIvone kAzmaNa zarIra avazya hoya che, ethI e zarIrajanya AtmapradezanuM kaMpana, jene kAmaNaga kahe che, te paNa avazya hoya che ja. jyAre vega hoya che tyAre karmaputalanuM grahaNa paNa anivArya hoya che, kema ke yoga ja karmavargaNAnA AkarSaNanuM kAraNa che. ta 8
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 tavAthasUtra jema pANInI vRSTinA samaye phekeluM saMtapta bANa jalakaNonuM grahaNa kare che ane temane zeSatuM cAlyuM jAya che, tevI ja rIte aMtarAlagatinA samaye kAmaNagathI cacala jIva paNa karmavargaNAonuM grahaNa kare che, ane emane potAnI sAthe meLavI laIne sthAnAMtara kare che. [1] have janma ane yoninA bheda tathA emanA svAmI viSe kahe che : saMmUrchanagopapAtA janma / 32 / sacittazItasaMvRtAH setarA mizrAzcaikazastadhonayaH // 33 // karAietAnAM rUkA nArakadevAnAmupapAtaH / 35 / . zeSANAM saMmUrchanam / 36 / saMbhUmi, garbha ane u5pAta bhedathI traNa prakAranA janma che. sacitta, zIta, ane saMvRta e traNa tathA e traNanA pratipakSabhUta acitta uSNa ane vikRta tathA mizra arthAt sacittAcitta, zItANuM ane saMvRtavivRta ema kula nava enI - janmanI cAnio che. jarAyuja, aMDaja ane pitaja prANIone garbhajanma heya che. nArake ane devene upavAtajanma hoya che. bAkInAM badhAM prANIone saMmUrNimajama hoya che. memeraH pUrvabhava samApta thatAM ja saMsArI jIva no bhava ghAraNa kare che, ethI ene janma levo paDe che. paraMtu
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 sUtra 3ra-36 badhAne janma eka sarakhA hotA nathI e vAta ja ahIyAM batAvI che. pUrvabhavanuM sthUla zarIra choDyA pachI aMtarAlagatithI phakta kAmaNazarIranI sAthe AvIne navIna bhavane yogya sthUla zarIrane mATe egya punuM pahelavahelAM grahaNa karavuM e "janma' che. enA samRmi, garbha ane upapAta evA traNa bheda che. strIpuruSanA sabadha sivAya ja utpattisthAnamAM sthita audArika pulene pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNata karavAM e "saMmijanma' che. utpattisthAnamAM rahelAM zukra ane zANitanAM pune pahelavahelAM zarIrane mATe grahaNa karavAM e "garbhajanma" che. strIpuruSanA sabaMdha sivAya utpattisthAnamAM rahelAM kriya pulone pahelavahelAM zarIrarUpamAM pariNuta karavAM e "upapAtajanma" che. [32] yonimedra janmane mATe koI sthAna te joIe ja. je sthAnamAM pahelavahelAM skUla zarIrane mATe grahaNa karelAM putala, kAmaNazarIranI sAthe tapelA loDhAmAM pANInI jema samAI jAya che, te sthAna ni' kahevAya che. ninA nava prakAra che: sacitta, zIta, saMvRta, acitta, uSNa, vikRta, sacittAcitta. zItoSNa ane saMvRtavivRta. 1. je yoni jIvapradezathI adhati-vyApta hoya te "sacitta', 2. je adhiNita na hoya te "acita, 3. je keTalAka bhAgamAM adhichita heya ane keTalAka bhAgamAM na hoya te mizra', 4. je utpattisthAnamA zIta sparza hoya te "zIna', 5. jemAM uSNu sparza heya te "uSNu" 6. jenA keTalAka bhAgamAM zIta tathA keTalAka bhAgamAM duSya sparza heya te "mizra', 7. je utpattisthAna DhaMkAyeluM athavA dabAyeluM hoya te
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 taravAthasUtra saMta", 8. je DhaMkAyeluM na hoya paNa khulluM hoya te vivRta', ane 9. jene thoDo bhAga DhaMkAyelo hoya tathA cheDe khullo hoya te "mizra'. kaI kaI nimAM kayA kayA jIva utpanna thAya che tene kAThe nIce mujaba che - jIva ni nAraka ane deva acitta garbhaja manuSya ane tiryaMca mizaH sacittAcitta bAkInA badhA, athata pAMca sthAvara, } trividhaH sacitta, traNa vikale kriya ane agarbhaja paMce kiya tiryaMca ane manuSya I acitta ane mizra garbhaja manuSya ane tiryaMca tathA deva mitraH zItANuM teja kAyika - agnikAya uSNu bAkInA sarva athata cAra sthAvara, traNa vikale kiya, agarbhaja '' trividha : zIta, uSNu paMcendriya manuSya ane tiryaMca ane zItoSNu tathA nAraka nAraka, deva ane ekendriya saMskRta garbhaja manuSya ane tiryaMca mizraH saMtavivRta bAkInA sarva arthAta traNa , ). vikale diya, agabha ja paMcendriya vivrata manuSya ane tiryaMca ). : 1, hiMga barIya TIkAgraMzamA zIta ane uSNu peninA svAmI deva ane nAraka mAnyA che. te pramANe tyAM zIta, uSNa Adi trividha nionA svAmIomAM nArakane na gaNI garbhaja manuSya ane tiryaMca Adine gaNavA joIe,
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2 sUtra 32-31 praAAni ane janmamAM ze! bheda che ? umezani AdhAra che ane janma Adheya che, arthAta sthUla zarIrane mATe ceAgya puAAnuM prAthamika grahaNu te janma; ane te grahaNa je jagyA upara thAya te ceni pra--AAnie te! ceArAsI lAkha kahI che teA pachI navakrama 30--ceArAsI lAkhanu kathana che te vistAranI dRSTie. pRthvIkAya AdimAM je je nikAyane va, ga Mdha, rasa ane sparzenAM taratamabhAvavALA jeTalAM jeTalAM utpattisthAne hAya teTalI teTalIyeAnie ceArAsI lAkhamAM te te nikAyanI gaNAya che. 117 ahIMyAM te ceArAsI lAkhanA sacittAdipe sakSepamAM vibhAga karI nava bheda khatAnyA che. [33] jJanmanA svAmIo * upara kahelA traNa prakAranA janmamAMthI kayA kayA janma kA kayA vemA hoya che ene vibhAga nIce lakhyA pramANe cheH * jarAyuja, aDaja ane 'pAtaja prANIone gajanma hAya che. deva ane nArakane upapAtajanma hoya che. bAkInA badhA arthAt pAca sthAvara, traNa vikale'priya ane agaja paMcendriya tiryaMca tathA manuSyane samUrchAimajanma heAya che je jarAyuthI pedA thAya te jarAyuja, jema ke : manuSya, gAya, bheMsa, akarI Adi jAtinA jIva. jarAyu eka prakAranI jALa jevu AvaraNa hoya che, je mAMsa ane lehIthI bharelu hAya che, ane jemAM pedA thanAruM baccu lapeTAI raheluM heAya che. je IMDAmAMthI pedA thAya te aMDaja,
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra jema keH sApa, mera, kIDIo, kabUtara Adi jAtinA che. je kaI paNa prakAranA AvaraNathI vIMTAyA vinA ja pedA thAya che te potaja. jema ke: hAthI, sasaluM, noLiye, udara Adi jAtinA che. A cho jarAyuthI lapeTAIne ke IDAmAMthI pedA thatA nathI; kintu khullA aMge pedA thAya che. devo ane nAramAM janmane mATe khAsa niyata sthAna hoya che; te upapAta kahevAya che. devazayAne upara bhAga je divya vastrathI DhaMkAyeluM rahe che te devenu u5pAtakSetra che; ane vijaya bhItano gekha ja nArakenuM u5pAtakSetra che. kema ke teo te zarIrane mATe e upapAtakSetramAM rahelAM vaikriya pulane grahaNa kare che. [34-36] have zarIrane lagatuM varNana kare che: audArikavaikiyAhArakataijasakArmaNAni zarIrANi / 37 / para ja sUmI rU8. pradezato'saMkhyeyaguNaM prAk taijasAt / 39 / anantaguNe pare / 40 / sAtti se ! kara ! nAdira zA kara ! sarvaca ! kara ! tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA caturvyaH / 44 / nirupabhogamantyam / 45 / 1. ahIMyA pradeza zabdano artha "anantApurapaevo bhAgyanI vRttimAM karyo che, paraMtu sarvArthasiddhi AdimAM paramANu artha lIdhe che.
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayAya 2-sura 37-49 119 garbhasammUrchanajamAdham / 46 / vaikriyamaupapAtikam / 47 / zubhaM vizuddhamanyAghAti cAhArakaM caturdazapUrvadharasyaiva / 49 / audArika, vaikiya, AhAraka, taijasa ane kAmaNuM e pAMca prakAranAM zarIre che. uparanA pAMca prakAmAM je zarIra pachI pachI Ave che te, pUrva karatAM sUkSama che. tejasanA pUrvavatI traNa zarIre pUrva pUrvanAM karatAM uttarottara zarIranA pradezo - skavaDe asaMkhyAtaguNa hoya che. ane pachInA be arthAta tejasa ane kArpaNa zarIra pradeza vaDe anaMtaguNa hoya che. - tejasa ane kAmaNa manane zarIra pratighAtarahita che. AtmAnI sAthe e anAdi saMbaMdhavALAM che. ane badhAye saMsArI chane e hoya che. 1 "tainasamapi' di. 50. "sarvArthasiddhi AdimA ene artha A pramANe cheH tejasazarIra paNa labdhijanya che, arthAt jema kriyazarIra labdhithI utpanna karI zakAya che, evI ja rIte labdhithI tejasazarIra paNa banAvI zakAya che. A arthathI evuM philita thatuM nathI ke tejasazarIra labdhijanya ja che.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1pa0 tatvArthasUtra ekI sAthe eka jIvane taijasa ane kArmaNathI laIne cAra sudhI zarIra, vikala5thI heAya che. aMtima-kAmaNazarIra ja upabhega-sukhaduHkhAdinA anubhava - rahita che. - paheluM athata dArika zarIra saMmUchimajanmathI ane garbhajanmathI ja pedA thAya che. vakiyazarIra upapAta janmathI pidA thAya che. tathA te labdhithI paNa pedA thAya che. AhArakazarIra zubha - prazasta pudgaladravyajanya, vizuddha - niSpApakAryakArI ane vyAghAta - bAdhA rahita hoya che tathA te caudapUrva dhArI munine ja prApta thAya che. janma e ja zarIrane AraMbha che. ethI janmanI pachI zarIranuM varNana karyuM che, jemAM enI sAthe sabaMdha rAkhatA aneka prazna viSe nIce lakhyA pramANe kramathI vicAra karyo che? zarIranA ghara ane temanI cAhyiAH dehadhArI che anaMta che; emanAM zarIra paNa bhinnabhinna hovAthI vyaktiza. anaMta che. paraMtu kAryakAraNa AdinA sadazyanI dRSTie saMkSepamAM vibhAga karI emanA pAMca prakAra batAvyA che. jema keH audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArmANa jIvanuM kriyA karavAnuM sAdhana te zarIra. 1. je zarIra bALI zakAya ane jenuM chedanabhedana thaI zake, te zaki .
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 adhyAya 2 sutra 37-49 2. je zarIra kyAreka nAnuM, kyAreka moTu, kyAreka pAtaLuM, kayAreka jADuM, kayAreka eka, kyAreka aneka ityAdi vividha rUpane- vikriyAne dhAraNa karI zake, te vaivica 3. je zarIra phakta caturdazapUrvadhArI munithI ja racI zakAya che, te mArA 4. je zarIra tejomaya hovAthI khAdhelA AhAra Adine pacAvavAmAM ane dIptimAM kAraNabhUta thAya che, te saina 5. karmasamUha e ja varSanarIra che. [37. * cUDha ane rUma mAva * uparanAM pAca zarIramAM sauthI adhika pUla audArika zarIra che; vaikriya enAthI sUkSama che; AhAraka vaizyithI paNa sUkSma che. e rIte AhArakathI taijasa ane taijasathI kAmaNa anukrame sUkSma sUkSmatara che. pra-ahIMyAM skUla ane sUkSma artha zuM che? u-skUla ane sUkSma artha racanAnI zithilatA ane saghanatA e che, parimANa nahi. audArikathI vaikriya sUkSma che, paraMtu e AhArakathI sthUla che A rIte ja AhAraka Adi zarIra paNa pUrva pUrvanI apekSAe sUkSma ane uttarauttaranI apekSAe bhUla che athata A sthUla ane sUma bhAva apekSAthI samaja joIe. ene bhAvArtha e che ke, je zarIranI racanA bIjA zarIranI racanAthI zithila hoya che, te tenAthI sthUla ane bIjuM tenAthI sUkSma racanAnI zithilatA ane saghanatAne AdhAra paulika pariNati upara che pulemAM aneka prakAranAM pariNAme pAmavAnI zakti che. ethI te parimANamAM thoDAM hovA chatAM paNa jyAre zithilarUpamAM pariNata thAya che, tyAre skUla kahevAya che; ane parimANamAM bahu hevA chatAM paNa jema jema
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 taravAthasUtra gADha thatAM jAya che tema tema te sUkSma, sUkSmatara kahevAya che. jema ke bhIDe ane hAthIne dAMta e bane barAbara parimANavALA laIne tapAso. bhIMDAnI racanA zithila che ane hAthInA dAMtanI racanA enAthI gADha che. ethI parimANu barAbara hovA chatAM paNa bhIMDAnI apekSAe dAMtanuM paulika dravya adhika che. [38] gAma - 3pavAna - gu rimANa : skUla ane sUkSmapaNanI uparanI vyAkhyA pramANe uttara-uttara zarIranuM AraMbhaka dravya pUrva-pUrva zarIra karatAM parimANamAM adhika hoya che e vAta bhAluma paDI ja jAya che; chatAM te parimANu jeTajeTaluM saMbhavita che, e be sUtramAM batAvyuM che. paramANuothI banelA je skadhathI zarIranuM nirmANa thAya che, te ja rakadhe zarIranuM AraMbhaka dravya che. jyAM sudhI eka eka paramANu alaga alaga hoya, tyAM sudhI enAthI zarIra banatuM nathI. paramANupuja je skaMdha kahevAya che, enAthI ja zarIra bane che. te skaMdha paNa anaMta paramANuone banelo hovo joIe. audArika zarIranA AraMbhaka skothI vaikriyazarIranA AraMbhaka skadhe asaMkhyAtaguNa che, arthAt audArika zarIranA AraMbhaka skadha anata paramANuonA banelA hoya che ane kriyazarIranA AraMbhaka saka paNa anaMta paramANuonA banelA hoya che; chatAM paNa vaikriyazarIranA skadhagata paramANuonI anaMta saMkhyA audArika zarIranA skaMdhagata paramANuonI anaMta saMkhyAthI asaMkhyAtaguNI adhika hoya che. e ja adhikatA vaikriya ane AhAraka zarIranAM skadhagata paramANuonI anaMta saMkhyAmAM
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 2- sUtra 37-39 13 samajavI joIe. AhArakanA dhagana paramANuonI anaMta saMkhyAthI taijasanA skadhagata paramANuonI anaMta saMkhyA anaMtaguNa heya che. A rIte taijasathI kAzmaNanA dhagata paramANu paNa anataguNa adhika hoya che. e rIte jotAM spaSTa mAlUma paDe che ke pUrva-pUrva zarIra karatAM uttarauttara zarIranuM AraMbhaka dravya adhika ja hoya che; chatAye pariNamananI vicitratAne lIdhe uttara-uttara zarIra nibiDa, nibiDatara ane nibiDatama banatuM jAya che, je sUma, sUkSmatara ane sUkSmatama kahevAya che. pra-audArikanA skaMdha anata paramANuvALA ane vaikriya AdinA skadha paNa anata paramANuvALA che, to pachI e skamAM ochAvattApaNu zI rIte samajavuM? u-anata saMkhyA anaMta prakAranI che. ethI anatarUpe samAnatA hevA chatAM paNa audyArika AdinA skadhathI vaikriya AdinA kaoNnu asaMkhyAtaguNa athavA anataguNa adhikahevuM asaMbhavita nathI. [39-40) chellA zArIronA vameva, rAjA ane havAmIH uparanAM pAMca zarIramAMthI pahelAM traNa karatAM pachInA be zarIramAM je kAMIka bhinnatA che, te ahIM traNa bAbato dvArA batAvI cheH tejasa ane kAryaNa e baMne zarIre AkhA lekamAM kyAMya paNa pratighAta pAmatAM nathI; athata vija jevI kaDina varatu paNa emane praveza karatAM rokI zakatI nathI, kema ke te atyaMta sUkSma che. jo ke eka mUrta vastune bIjI mUrta vastuthI pratighAta thato dekhAya che, tathApi A pratighAtane niyama skUla vastuomAM lAgu paDe che, sumamAM nahi sUkSma
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 tatvArthasUtra vastu kAyA vinA ja dareka sthAne praveza kare che, jema hapiMDamAM agni. - pachI sUkSma hovAthI vaikriya ane AhAraka paNa apratighAtI che ema kahevuM joIe? u-avazya. te paNa pratighAta vinA praveza karI zake che, paraMtu ahIyAM aprativAtane artha lekAMtaparyata avyAhata - akhalita -gati che. vaikriya ane AhAraka avyAhata gativALAM che, paraMtu tejasa ane kAzmaNanI mAphaka AkhA lekamAM avyAhata gativALAM nathI, kiMtu ekanA khAsa bhAga- sanADI -mAM avyAhata gativALA che. - tejasa ane kArmaNane saMbaMdha AtmAnI sAthe pravAha jevo anAdi che, te pahelAM traNa zarIrane nathI; kema ke e traNe zarIre amuka samaya pachI kAyama rahI zaktAM nathI. ethI audArika Adi traNa zarIra kadAcika-asthAyI saMbaMdhavALAM-kahevAya che; ane taijasa, kArmaNa anAdi saMbaMdhavALAM. pra---je temane jIvanI sAthe anAdi saMbaMdha che, te pachI emane abhAva kadI paNa na thavo joIe. u--uparanAM bane zarIre vyaktinI apekSAe nahi, paranuM pravAhanI apekSAe anAdi che, ethI ja emane paNa apacaya, upacaya thayA kare che. je bhAvAtmaka padArtha vyaktirUpe anAdi hoya, te ja nAza nathI pAmata. jema keH paramANu. tejasa ane kAzmaNa zarIrane badhA saMsArIo dhAraNa kare che; paraMtu audArika, vaikriya ane AhArane nahi. ethI
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 adhyAya 2- cutra 3749 ja tejasa ane kAmaNanA svAmI badhA saMsArIo che ane audArika AdinA svAmI keTalAka ja hoya che. pra-taijasa ane kAzmaNanI vacce keTale taphAvata che te samajAvo. u0-kAmaNa e badhAMya zarIranuM mULa che, kema ke te karmasvarUpa che. ane karma e ja sarva kAryonuM nimittakAraNa che. tevI ja rIte tejasa badhAnu kAraNa nathI. te saunI sAthe anAdisaMbaddha rahIne bhukta - lIdhelA - AhAranA pAcana AdimAM sahAyaka thAya che. [41-43] eka sAthe labhya zarIronI jaghanya tathA utkRSTa saMkhyA : taijasa ane kArmaNa e banne zarIre sarva saMsArI jIvone sasarakALa paryarata avazya hoya cheparaMtu audArika Adi zarIra badalAtAM rahe che, ethI te kayAreka haiya che ane kyAreka nahi, ethI ja e prazna thAya che ke pratyeka jIvane ochAmAM ochAM ane adhikamAM adhika zarIra keTalAM hoI zake ? Ane uttara prastuta sUtramAM Apyo che. ekI sAthe eka saMsArI jIvane ochAmAM ochA be ane adhikamAM adhika cAra sudhI zarIra hoI zake che, pAMca kyAre paNa hetAM nathI. jyAre be hoya che tyAre tejasa ane kAzmaNa hoya che, kema ke e bane yAvasaMsArabhAvI - jIvane saMsAra heya tyAM sudhI rahenArAM - che. evI sthiti aMtarAlagatimAM ja prApta thAya che, kema ke e samaye anya kaI paNa zarIra hetuM nathI. jyAre traNa heya che tyAre taijasa, kArmANa ane audArika athavA te taijasa, kArmaNa ane vaikriya hoya che. pahele prakAra manuSya ane tiryamAM
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 taravAthasUtra ane bIjo prakAra deva ane mArAmAM janmakALathI laI maraNa paryata hoya che. jyAre cAra hoya che, tyAre taijasa, kArmaNa, dArika ane vaikriya athavA te taijasa, kArmaNa, audArika ane AhAraka hoya che. pahelo vikalpa vaikriyalabdhinA prayoganA samaye keTalAMka manuSyo tathA tiryAmAM maLI Ave che; jyAre bIjo vikalpa AhArakalabdhinA prayoganA samaye caturdazapUrva munimAM ja hoya che. pAMca zarIra ekI sAthe keIne paNa hatAM nathI; kema ke vaikriyalabdhi ane AhArakalabdhine prayoga ekI sAthe saMbhava nathI. pra-ukta rIte traNa athavA cAra zarIra jyAre hoya tyAre temanI sAthe eka ja samayamAM eka jIvane saMbaMdha kevI rIte ghaTI zake ? u-jema eka ja pradIpane prakAza eka sAthe aneka vastuo upara paDI zake che, tema eka ja jIvanA pradeza aneka zarIranI sAthe akhaMDapaNe saMbaddha heI zake che. pra-zuM kaI vAra koIne eka ja zarIra hotuM nathI? u-nA. sAmAnya siddhAMta e che ke, taijasa ane kAzmaNa e bane zarIra kyAre paNa alaga hatAM nathI, ethI ja koI eka zarIrane kyAre paNa saMbhava heti nathI. paraMtu keTalAka AcAryone e mata che ke taijasazarIra kAmaNanI mAphaka yavatsa sArabhAvI navI; kintu te AhArakanI mAphaka labdhijanya ja che. e mata pramANe atarAla 1. A mata bhASyamA nirdiSTa che juo A 2, sUra 44.
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sura 37-49 127 gatimAM phakta kAmaNazarIra hoya che, tethI e samaye eka ja zarIra hevAne saMbhava che. pra-je ema kahyuM ke vaikti ane AhAraka e be labdhione yugapata -ekI sAthe -prayoga thato nathI tenuM kAraNa zuM? u-vaikriyalabdhinA prayoga samaye ane labdhithI zarIra banAvI lIdhA pachI niyamathI pramattadazA hoya che, paratu AhArakanA viSayamAM ema nathI, kema ke AhArakalabdhine prayoga te pramattadazAmAM hoya che, paraMtu enAthI zarIra banAvI lIdhA pachI zuddha ajyavasAyane saMbhava hovAthI apramatta bhAva pedA thAya che, jethI uparanI banne labdhiene pravega ekI sAthe the e viruddha che. sArAMza che, ekI sAthe pAce zarIra na hovAnuM kahyuM che, te AvirbhAvanI apekSAe, zaktirUpe ne e pAce hoI zake che, kema ke AhAralabdhivALA munine vaikriyalabdhine paNa saMbhava che. [4] kayonaH pratyeka vastunuM kaI ne kaMI prayajana te heya che ja, ethI zarIra paNa saprayajana hovuM joIe. tethI enu mukhya prayeAjana zuM che ane te badhA zarIre mATe samAna che ke koI vizeSatA che, e prazna thAya che. ene uttara ahIyAM Ape che. zarIranu mukhya prayojana upabhega che. pahelAM cAre zarIramAM te siddha thAya che, phakta atimakAzmaNa - zarIramAM te siddha thato nathI, mATe tene nirUpabhegaupaga rahita - kahyuM che. 1. A vicAra ara 2, sUra 44 nI bhASyavRttimA che
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 tatvArthasUtra pra-upabhegane artha che? u-kAna Adi ikiyethI zubha, azubha zabda Adi viSayagrahaNa karI, sukhaduHkhane anubhava karavo; hAtha paga Adi avayathI dAna, hiMsA Adi zubha azubha kriyA dvArA zubha-azubha karmarUpI baMdha kare, baha karmanA zubha, azubha vipAkane anubhava karavo, ane pavitra anudAna dvArA karmanI nirjarA - kSaya - karavI e badhA upabhoga kahevAya che. pra-audArika. vaikriya ane AhAraka zarIra seMdriya tathA sAvacava che, AthI ukta prakArane upabhega emanAthI sAdhya thaI zake; paraMtu taijasazarIra seMdriya paNa nathI ane sAvayava paNa nathI, te tenAthI ukta upaga hevAne saMbhava zI rIte heI zake? A u-jo ke taijasazarIra seMkiya ane sAvayava - hasta pAdAdi yukta - nathI. tathApi ene upaga pAcana Adi evA kAryamAM thaI zake che ke jenAthI sukhaduHkhanA anubhava AdirUpa ukta upabhega siddha thAya che, tenuM anya kArya zApa ane anugraha paNa che. arthAta ajapAcanAdi kAryomAM tejasa zarIrane upaga te badhA karI zake che, paraMtu je viziSTa tapasvI tapasyAjanya khAsa labdhi prApta kare che, te kupita thaI e zarIra dvArA pitAnA kA5pAtrane bALI paNa zake che, ane prasanna thaI te zarIra dvArA pitAnA anugrahapAtrane zAMti paNa ApI zake che. A rIte taijasa zarIrane zApa anugraha AdimAM upayoga thaI zakavAthI, sukhadukhane anubhava, zubhAzubha kamane badha Adi uparanA upabhege enA manAyA che
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 asthAya sUtra 3749 pra-evI bArIkIthI joIe te kArmaNazarIra ke je taijasanI jema seMdriya ane sAvayava nathI, tene paNa upabhega ghaTI zake; kema ke te ja anya sarva zarIranuM mULa che. AthI anya zarIranA upaga kharuM jotAM kArmaNanA ja upabhega mAnavA joIe; te pachI ene nirupaga kema kahyuM? u0-DIka che, e rIte jotAM te kArmaNa paNa sopaga che ja. ahIyAM ene nirupaga kahevAmAM abhiprAya eTalo ja che ke, jyAM sudhI anya zarIra sahAyaka na hoya, tyAM sudhI ekadhu kAzmaNazarIra upabhogane sAdhI zakatuM nathI. arthAt ukta viziSTa upabhogane siddha karavAmAM sAkSAta sAdhana audArika Adi cAra zarIra che. AthI te cAra sopAga - upabhoga sahita - kahevAya che; ane para parAthI sAdhana hovAne lIdhe kAzmaNane nirUpabhega kahevAmAM AvyuM che. [45]. kasita ane zatramatA : chevaTe eka e paNa prazna thAya che ke keTalAM zarIra janmasiddha che ane keTalAM kRtrima che? tathA janmasiddhamAM kayuM zarIra kayA janmathI pedA thAya che ane kRtrimanuM kAraNa zuM che? Ane uttara cAra sUtramAM Ave che. - tejasa ane kArmaNa e che te janmasiddha paNa nathI, ane kRtrima paNa nathI; arthAta te janmanI pachI paNa thAya che, chatAM che anAdisaMbaddha. audArika janmasiddha ja che, e garbha tathA saMchima e bane janmamAM pedA thAya che. tene svAmI manuSya ane tiryaMca ja che. vaizciyazarIra janmasiddha ane kRtrima be prakAranuM che. je janmasiddha che te u5pAta ta 6
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 tattvArthasUtra janma dvArA pedA thAya che, ane e devA tathA nArAne ja heAya che. kRtrima vaiyinuM kAraNa ' labdhi' che. 'labdhi' eka prakAranI tapAjanya zakti che; jene saMbhava keTalAka ja gaja manuSya ane tiya"camAM hoya che. AthI evI labdhithI thanAra vaiyizarIranA adhikArI garbhaja manuSya ane tiryaMca ja hoI zake che. kRtrima vaikriyanI kAraNabhUta eka bIjA prakAranI paNa labdhi mAnavAmAM Ave che, e tapeAjanya na hoI janmathI ja maLe che. AvI labdhi. keTalAka AdaravAyukAyika chavAmAM ja mAnavAmAM Ave che. AthI te paNa labdhijanya -- kRtrima - vaiksizarIranA adhikArI che. AhArazarIra kRtrima ja che. enuM kAraNu viziSTa labdhi ja che; je manuSya sivAya anya jAtimAM rahetI nathI; ane manuSyamAM paNa e viziSTa munine ja hoya che. pra--viziSTa muni kayA ? u. --caturda zapU pADI. pra--teo te labdhinA prayAga kathAre ane zenA mATe kare che? u--jyAre teone kAI sUkSma viSayamAM sadeha hoya che, tyAre saMdeha nivAraNane mATe teo tenA upayAga kare che. arthAt jyAre kAI caturdazapUrvIne gahana viSayamAM saha thAya ane sananuM sanidhAna na hoya tyAre te audArikazarIra vaDe anya kSetramAM javu asaMbhavita samajI peAtAnI viziSTa labdhine prayAga kare che. ane te dvArA hAtha jevaDuM nAnu sarakhu zarIra khanAve che. te zubha pulethI utpanna thayelu hovAthI suMdara heAya che, prazasta uddezathI khanAveluM
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 2-sUtra puruSa hAvAthI niravA hoya che, ane atyaMta avyAdhAtI hoya che, eTale ke kAine zake rAkAya evu hetuM nathI. AvA zarIrathI te sajJanI pAse jaI emanI pAse sadeha dUra kare zarIra vIkharAI jAya che. A kA kkta thaI jAya che. 131 sUkSma hovAthI evuM ke kAIthI anya kSetramAM pra--bIjuM kAI zarIra labdhijanma nathI ? u--nahi. che, pachI e mAM aMta pra--zApa ane anugraha dvArA taijasanA je upakSeAga batAvyA, tethI teA te labdhijanya spaSTa mAlUma paDe che, te pachI khIjAM kAI zarIra labdhijanma nathI e kathana kevI rIte ghaTe ? have liMga veda - vibhAga kahe che - --ahI*yA labdhijanyanA atha utpatti che, prayAga nahi. vaiksi ane AhAranI jema vaijasanI utpatti labdhithI nathI, paraMtu ene prayAgakayAreka labdhithI karI zakAya che, e AzayathI ahIM taijasane labdhijanya -~ kRtrima~kahyu nathI. [46-49] zarIranu varNana thaI gayA pachI che. eneA khulAse ahIyA karyAM che. nArakasammUrchino napuMsakAni / 50 / na levA ! ? | nAraka ane samUrNima napuMsaka ja hAya che. deva napuMsaka hAtA nathI. ligAnA prazna Ave liga cihnane kahe che
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 tavArtha sUtra te traNa prakAranuM che, e vAta pahelAM audayikala Adi bhAvanI sakhA batAvatI vakhate kahI che. traNa liMga A pramANe cheH pulliga. strIliga ane napuMsakaliga. liMgAnuM bIjuM nAma "veda" paNa che. e traNa veda dravya ane bhAva rUpe babbe prakAranA che. dravyavedane artha uparanuM cihna che ane bhAvavedane artha amuka abhilASA-icchA -- che. 1. je cihathI puruSanI pichAna thAya che, te dravya puruSa ane strInA saMsargasukhanI abhilASA e bhAva puruSaveda che. 2. strIne pichAnavAnuM sAdhana dravya strIveda; ane puruSanA saMsargasukhanI abhilASA bhAva strIveda che. 3. jenAmAM kAMIka strInuM cihna ane kAMIka puruSanuM cihna hoya te dravya napusakeda; ane strIpuruSa bannenA saMsargasukhanI abhilASA bhAva napusakada che. dravya e paulika AkRtirUpa che, je nAmakarmanA udayanuM phaLa che. A eka prakArane manovikAra che, je mohanIyakarmanA udayanuM phaLa che. dravyaveda ane bhAvavaMdanI vacce sAdhya sAdhana athavA piSya piSane saMbaMdha che. vimA. nAraka ane samRmi ne napusakaveda hoya che. devene napuMsaka heta nathI; arthAta bAkInA be veda temanAmAM heya che. bAkInA badhAone eTale ke garbhaja manuSya tathA tiyAne traNe veda hoI zake che. 1. juo a0 2, sU0 6. 2. dravya ane bhAva vedano pArasparika saMbaMdha tathA anya Avazyaka bAbate jANavAne mATe juo hiMdI karmagraMtha cothe, pR. 53nuM TippaNa.
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 adhyAya 2-sUtra para vivAranI ramata : purUdane vikAra sauthI ochA sthAyI hoya che, strIvedane vikAra enAthI vadhAre sthAyI, ane napusakavedane vikAra strIvedanA vikArathI paNa adhika sthAyI hoya che. A bAbata upamA dvArA A rIte samajAvavAmAM Ave che: puruSavedane vikAra ghAsamAM saLagatA agni samAna che; je tenI viziSTa zarIraracanAne lIdhe jaladI pragaTa thatA dekhAya che ane jaladI zAMta thate paNa dekhAya che. strIvedane vikAra aMgArAnI samAna che, je tenI viziSTa racanAne lIdhe jaladI pragaTa thato dekhAtA nathI ane jaladI zAMta paNa thate dekhAtuM nathI. napusakavedane vikAra tapelI ITanA je che, je bahu ja samaya pachI zAMta thAya che. strImAM kamaLabhAva mukhya che, ethI tene kahera tattvanI apekSA rahe che, puruSamAM kaThorabhAva mukhya hevAthI ene kamaLa tattvanI apekSA rahe che, paraMtu napusakamAM bane bhAnu mizraNa hevAthI bane tattanI apekSA rahe che. [50-51] . have AyuSyanA prakAra ane temanA svAmI kahe che? aupapAtikavaramadehottamapuruSA'saMkhyeyavarSA'yuSo'napavAyuSaH / 52 / 1 digabarIya paraMparAmAM "TrijottamaleAsacavazuSo navavadhuH evuM sUtra che. "savarthasiddha Adi TIkAomAM " ha" evuM pAThAtara paNa ApyuM che, tadanusAra mahora evA pATha paNuM mAna joIe
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra opapAtika (nAraka ane deva), caramazarIrI, uttama puruSa ane asaMkhyAtavarSa jIvI e anapavartanIya AyuSyavALA ja hoya che. yuddha Adi viplavamAM hajAre haSTapuSTa navayuvAnane maratA joI ane gharaDA tathA jarjara dehavALAone paNa bhayAnaka AphatamAthI bacatA joI evo saMdeha thAya che ke zuM akALa mRtyu paNa che ke jenAthI aneka vyaktie ekI sAthe marI jAya che ane keI nathI paNa bharatuM? ene uttara hA ane nA banemAM ahIM Apyo che. AyuSanA ke prAra: AyuSa "apavartanIya' ane anAvartanIya" e be prakAre che. je AyuSa baMdhanA samayanI sthiti pUrNa thayA pahelAM ja zIdhra bhegavI zakAya che, te "apavartanIya'; ane je AyuSa baMdhakALanI sthiti pUrNa thayA pahelAM samApta thatuM nathI, te "anAvartanIya.' tAtparya ke, jeno bhAgakALa baMdhakALanI sthitinI mayadAthI hoya, te apavartanIya; ane jeno bhAgakALa e maryAdAnI barAbara ja hoya, te "anapavartanIya" AyuSa kahevAya che. , apavartanIya ane anapavartanIya AyuSane baMdha svAbhAvika nathI, kema ke te pariNAmanA tAratamya upara avalaMbita che. bhAvI janmanA AyuSanuM nirmANa vartamAna janmamAM thAya che. te samaye je pariNAma maMda hoya te AyuSane badhA zithila thaI jAya che, tethI nimitta maLatAM adhakALanI kALamaryAdA ghaTI jAya che. enAthI UlaTuM je
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 acAya 2- sUtra para pariNAma tIvra hoya, te AyuSane baMdha gADha thAya che, tethI nimitta maLavA chatAM paNa baMdhakALanI kALamIMdA ghaTatI nathI ane AyuSa paNa ekI sAthe bhegavAtuM nathI. jema ke, atyaMta daDha banI UbhelA puruSanI hAra abhedya - bhedAya nahi evI, ane zithila banI ubhelA puruSonI hAra bhedha hoya che, athavA jema saghana vAvelAM bIjanA cheDa pazuone mATe dupraveza- praveza na thAya evA, ane chUTA chUTAM vAvelAM bIjenA choDa emane mATe supraveza thAya che, tevI ja rIte tIvapariNAmathI utpanna thayela gADha badhavALuM AyuSa zastra, vizva Adine prayAga thayA chatAM paNa potAnI niyata kALamaryAdA pahelAM pUrNa thatu nathI; ane maMda pariNAmathI utpanna thayela zithila badhavALuM AyuSa upara kahelA prayoga thatA ja pitAnI niyata kALamayadA samApta thayA pahelAM ja atamuhUrta mAtrAmAM bheravAI jAya che. AyupanA A zIdhra bhegane ja "apavartanA, athavA akALa mRtyu kahe che; ane niyatasthitivALA bhAgane anapavartanA' athavA kALamRtyu kahe che. apavartanIya AyuSa sepakrama - upakramasahita ja hoya che. tIvra zastra, tIvra viSa, tIvra agni Adi je nimitothI akALa mRtyu thAya che, te nimittanuM prApta thavuM te "upakrama' che; A upakrama apavartanIya AyuSane avazya hoya che, kema ke te AyuSa niyamathI kALamaryAdA pUrI thayA pahelAM ja bhegavavAne yogya hoya che. paraMtu anapavartanIya AyuSa sopakrama ane niSpakrama be prakAranuM hoya che, arthAta e AyuSane akALa mRtyu kare evAM ukta nimitte prApta thAya paNa kharAM ane na paNa thAya; ane ukta nimittanuM saMnidhAna
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra hevA chatA paNa anapavartanIya AyuSa niyata kALamayadAnI pahelAM pUrNa thatuM nathI. sArAMza e che ke apavartanIya AyuSavALAM prANIone zastra Adi koI ne koI nimitta maLI ja rahe che, jethI te akALa mRtyu pAme che, ane anapavartanIya AyuSavALAone game tevuM prabaLa nimitta Ave te paNa teo akALa mRtyu pAmatA nathI. adhi : upapAtajanmavALA nAraka ane deva ja che. caramadeha tathA uttama puruSa manuSya ja hoya che. janmAMtara lIdhA vinA e ja zarIrathI mekSa meLavanAra "caramadeha" kahevAya che tIrthakara, cakravartI, vAsudeva, prativAsudeva Adi uttama puruSa" kahevAya che. "asaMkhyAtavardhajIvI' keTalAka manuSyo ane keTalAka tiryaMca ja hoya che. aupapAtika ane asaMkhyAtavardhajIvI, nirupakrama anepavartanIya AyuSavALA ja heya che, caramadeha ane uttama puruSa, sepakrama anapavartanIya AyuSa ane nirupakrama anAvartanIya AyuSavALA hoya che. e sivAya bAkInA badhA manuSya ane ti apavartanIya tathA anapavartanIya AyuSavALA hoya che. pra-niyata kALamaryAdAnI pahelAM AyuSane bhegA thaI javAthI kRtanAza, akRtAgama ane niSphaLatAne deSa lAgaze; je zAstramAM ISTa nathI enuM nivAraNa kevI rIte karazo ? 1. asaMkhyAtavardhajIvI manuSya trIsa akarmabhUmi, chappana ataradvIpa ane karmabhUmimAM utpanna thatA yugavika ja che; parantu asaMkhyAtavardhajIvI tiryaMca te uparanAM kSetra ugharAta aDhI kIpanI bahAranA hIpa-samudromA paNa maLI Ave che.
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAmAM Ave bAjuethI nathI. A adhyAya 2- sutra para 137 u-zIgha bhogavI levAmAM uparano depa nathI Avato; kema ke je karma lAMbA kALa sudhI bhogavI zakAya che te ja eka sAthe bheLavI levAya che. ene koI paNa bhAga vipAkanubhava karyA vinA chUTatA nathI; AthI kRta karmane nAza ke baddha karmanI niSphaLatA prApta thatAM nathI. e ja rIte karmAnusAra AvanAra mRtyu paNa Ave che, ethI ja akta karmanA Agamane depa paNa Avato nathI. jema ghAsanI gADhI gaMjImAM eka bAjuethI nAnI sarakhI ciNagArI mUkI devAmAM Ave, to te ciNagArI eka eka tRNane kramazaH bALatI bALatI te AkhI gaMjIne vilabathI bALI zake che, te ja ciNagArI ghAsanI zithila ane chUTIchavAI gaMjImAM cAre bAjuthI mUkavAmAM Ave, te ekI sAthe ene bALI nAkhe che A vAtane vizeSa skuTa karavA mATe zAstramAM bIjA be daSTAMta ApyAM cheH 1. gaNitakriyAnuM ane 2. vastra sUkavavAnuM. jema keI viziSTa saMkhyAne laghutama cheda kADho heya, te tene mATe gaNita prakriyAmAM aneka upAya che. nipuNa gaNitajJa javAba lAvavAne mATe eka evI rItane upaga kare che ke jethI bahu ja utAvaLathI javAba nIkaLI Ave che, jyAre bIje sAdhAraNa jANanAra manuSya bhAgAkAra Adi vilabasAdhya kriyAthI te javAbane dhIme dhIme lAvI zake che. pariNAma sarakhuM hevA chatAM paNa kuzaLa gaNitajJa ene zIdya nikAla lAvI zake che, jyAre sAdhAraNa gaNitajJa vilaMbathI nikAla lAvI zake che. e ja rIte samAnarUpe bhInAM thayelAM be kapaDAMmAthI ekane vALIne ane bIjAne chUTuM
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthatra karIne sUkavavAmAM Ave, te vALeluM vilaMbathI ane chUTuM kareluM jaladIthI sukAI jaze. pANInuM parimANa ane zoSaNakriyA samAna hovA chatAM paNa kapaDAnA saMkoca ane vistAranA kAraNathI enA sukAvAmAM vilaMba ane zIghatAne pharaka paDe che. e ja rIte samAna parimANanA apavartanIya ane anapavartanIya AyuSane bhogavavAmAM paNa phakta vilaMba ane zIghratAne ja taphAvata che; bIjuM kAMI nahi. ethI kRtanA Adi ukta doSo AvatA nathI. [2]
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3 bIjA adhyAyamAM gatinI apekSAe saMsArI jIvanA nAraka, manuSya, tiryaMca ane deva e cAra prakAra kahyA che. sthAna, AyuSa ane avagAhanA AdinuM varNana karI temanuM vizeSa svarUpa trIjA ane ceAthA adhyAyamA batAvavAnu che. trIjA adhyAyamAM nAraka, tiryaMca ane manuSyanuM varNana che ane ceAthAmAM devanuM varNana che. prathama nArIkAnu varNana kare che ratnazarkarAvAlukApaGkadhUmatamomahAtama prabhAbhUmayo ghanAmbuvatAkAzapratiSThAH saptAdho'dha. pRthutarAH / 1 / tAjI nAo | 2 | nityAzubhataralezyA pariNAmadeha vedanAvikriyAH | 3 | parasparodIritaduHkhAH / 4 / saMkliSTAsurodIritaduHkhAzca prAk caturthyAH / 5 / asakatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayatriMzatsAga ropamAH sattvAnAM parA sthitiH | 6 |
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra ratnaprabhA, zakaraprabhA, vAlukAprabhA, paMkaprabhA, dhUmaprabhA, tama prabhA ane mahAtamaprabhA e sAta bhUmio che, je ghanAMbu, vAta ane AkAza upara sthita che, ekabIjAnI nIce che; ane nIcenIcenI, ekabIjAthI adhika vistAravAnI che. e bhUmimAM naraka che. te naraka nitya-niraMtara azubhatara vaizyA, pariNAma, deha, vedanA, ane vikiyAvALAM che. tathA paraspara utpanna karelA dukhavALAM hoya che. ane cothI bhUmithI pahelAM athata traNa bhUmio sudhI saMkSiNa asure dvArA utpanna karelA dukhavALAM paNa hoya che. - e narakAmAM vartamAna prANuonI utkRSTa sthiti kramathI eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ane tetrIsa sAgarepama pramANa che. lokanA adhe, madhyama ane Urdhva evA traNa bhAga che. nIceno bhAga meru parvatanI samatala bhUminI nIce navaso. jananA UMDANa pachI gaNAya che, jene AkAra UMdhA karelA zarAva-zakarA jevo che; arthAta nIce nIce vistIrNa che. samatalanI nIce navaso yeAjana tema ja tenI uparanA navase jana arzIta kula aDhArase ejanane madhyama leka che, jene AkAra jhAlaranI peThe barAbara AyAmaviSkabha- laMbAI
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3- sUtra 1 141 ane paheLAIvALA chemadhyama lekanI uparane saMpUrNa leka Urva loka che, jene AkAra pakhAja jevo che. nArakenA nivAsasthAnanI bhUmio narakabhUmi kahevAya che, je apekamAM che. evI bhUmio sAta che. e sAte bhUmio samazreNimAM na hoI eka bIjAthI nIce che. emano AyAma-labAI ane vidhvaMbha- pahoLAI paraspara samAna nathI; parantu nIcenIcenI bhUminI laMbAI-pahoLAI adhika adhika che; arthAta pahelI bhUmithI khIjInI laMbAI-pahoLAI adhika che; bIjathI trIjInI. A rIte chaThThIthI sAtamI sudhInI laMbAI-pahoLAI dhaadhika samajavI joIe. - A sAne bhUmio eka bIjAthI nIce che, paraMtu eka bIjAne aDIne rahelI nathI, arthAta eka bIjAnI vacamAM bahu ja moTuM aMtara che. A aMtaramAM ghane dadhi. ghanavAta, tanuvAta ane AkAza kramathI nIcenIce che, ayota pahelI narakabhUminI nIce ghanodadhi che, ghanedadhinI nIce ghanavAta che, ghanavAtanI nIce tanuvAta ane tanuvAtanI nIce AkAza che. AkAzanI - 1, bhagavatIsUtramAM lokasthitinuM svarUpa samajAvatA bahu spaSTa hakIkta nIce pramANe ApelI che: "sa, sthAvarAdi prANIone AdhAra pRthvI che; pRthvIno AdhAra udadhi che; udadhine AdhAra vAyu che ane vAyune AdhAra AkAza che. vAyune AdhAre udadhi ane tene AdhAre pRthvI rahI ja kema zake ? A praznane khulAse nIce pramANe che. keI puruSa pavana bharIne cAmaDAnI masakane phulAve. pachI vAdharInI majabuta gAMthI sadanuM moDhuM bAMdhI le. e ja rIte masa
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 taravAthasUtra pachI bIjI narakabhUmi che. A bhUmi ane trIjI bhUminI vacamAM paNa ghane dadhi Adina e ja krama che; A rIte sAtamI bhUmi sudhI badhI bhUmionI nIce e kramathI ghanedadhi Adi vartamAna che. uparanI apekSAe nIcenA pRthvIpiMDabhUminI jADAI arthAta uparathI laI nIcenA tala sudhIne bhAga ocho ocho che. jema ke prathama bhUminI jADAI eka lAkha eMzI hajAra ejana, bIjanI eka lAkha batrIsa hajAra, trIjInI eka lAkha aThThAvIza hajAra, cothInI eka lAkha vIsa hajAra, pAMcamInI eka lAkha aDhAra hajAra, chaThThInI eka lAkha soLa hajAra tathA sAtamInI jADAI eka lAkha ATha hajAra yojana che. sAta bhUmionI nIce je sAta ghadadhivalaya che, e badhAnI jADAI ekasarakhI che eTale ke vIsa vIsa hajAra ejananI che; ane je sAta ghanavAta tathA sAta tanuvAta valaye che emanI jADAI sAmAnya kanA vacalA bhAgane paNa vAdharIthI bAdhI le; ema thavAthI masAmAM bharelA pavananA be vibhAga thaI jaze ane masakane AkAra DAkalA jevuM lAgaze. have masakanu meTuM udhADI upalA bhAgane pavana kADhI nAkhe ane te jagyAe pANI bharI de ane pAchu masanuM meTuM baMdha kare; ane pachI vaccenuM baMdhana cheDI nAkhe, te jaNAze ke je pANI masakanA upalA bhAgamAM bhareluM che te uparanA bhAgamAM ja raheze-vAyunI upara ja raheze-nIce nahi jAya. kAraNake uparanA bhAgamA rahelA pANIne masakanI nIcenA bhAgamAM rahelA pavanane AdhAra che. arthAta jema masakamA pavanane AdhAre pANI upara ja raDe che, tema pRthivI vagere paNa pavanane AdhAre pratiSita che." zataka 1, udezaka 6.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3 -sUtra 1-3 rUpathI asaMkhyAta cenjina pramANa heAvA chatAM paNa paraspara tulya nathI, arthAt prathama bhUminI nIcenA dhanavAtavalaya tathA tanuvAtavalayanI asaMkhyAta ceAjana pramANu jADAIthI bIjI bhUminI nIcenA banavAtavalaya tathA tanuvAtatralayanI jADAI vizeSa che. e ja kramathI uttarauttara chaThThI bhUminA dhanavAta, tanuvAta valayathI sAtamI bhUminA dhanavAta, tanuvAta valayanI jADAI vizeSa vizeSa che. e rIte AkAzanuM pazu samajavuM. pahelI bhUmi ratnapradhAna hovAthI ratnaprabhA kahevAya che. e rIte zarkarA eTale ke kAMkarAnI bahulatAne lIdhe khIjI zarkarAprabhA, vAlukA eTale ke retInI mukhyatAne lIdhe trIjI vAlukAprabhA, paika eTale ke kAdavanI adhikatAthI ceAthI pakaprabhA, dhUma eTale ke dhumADAnI adhikatAthI pAcamI dhUmaprabhA, tama- eTale ke adhArAnI vizeSatAthI chaThThI tamaHprabhA ane mahAtama. eTale dhana adhakAranI pracuratAthI sAtamI bhUmi mahAtamaprabhA kahevAya che. e sAtenAM nAma kramapUrvaka dharmAM, vaMzA, zailA, ajanA, riSTA, mAdhavyA ane mAdhavI che. ratnaprabhA bhUminA traNa kAMDa bhAga che. pahelA kharakAMDa ratnapracura che; je sauthI upara che. tenI jADAI 16 hajAra ceAjana pramANa che. enI nIcenA khIjo kAMDa 5 kakharDula kAvathI bharele che, jenI jADAI 84 hajAra yeAjana che. enI nIcenA trIjo bhAga jalabahula - pANIthI bharelA che; jenI jADAI 80 hajAra ceAjana che. traNe kADAnI jADAInA saravALA karIe te eka lAkha eMzI hajAra yeAjana thAya che. - A pahelI bhUminI jADAI thaI. khIjIthI laI sAtamI bhUmi sudhImAM AvA vibhAga nathI. kema ke emA zarkarA vAlukA
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra Adi je je padArtho che te badhI jagyAe eka sarakhA che. ratnaprabhAne prathama kAMDa bIjA upara ane bIjo kAMDa trIjA upara sthita che; trIjo kAMDa ghanodadhivalaya upara, ghanedadhi dhanavAtavalaya upara; ghanavAta tanuvAtavalaya upara ane tanuvAta AkAza upara pratiSThita che; parantu AkAza keAInA upara sthita nathI, te AtmapratiSThita che; kema ke AkAzano svabhAva ja evo che ke jethI ene bIjA AdhAranI apekSA rahetI nathI. bIjI bhUmine AdhAra ene ghanodadhivalaya che te valaya pitAnI nIcenA ghanavAtavalaya upara Azrita che; ghanavAta potAnI nIcenA tanuvAtane Azrita che; tanuvAta nIcenA AkAza upara pratiSThita che ane AkAza svAzrita che. e ja krama sAne bhUmio sudhI dareka bhUmi ane enA ghane dadhi Adi valayanI sthitinA saMbaMdhamAM samajI le. uparauparanI bhUmithI nIcenIcenI bhUminu bAhalya ochu hovA chatAM paNa ene vidhvaMbha AyAma adhikaAdhaka vadhatuM ja jAya che. ethI enuM sthAna chatrAtichatranI samAna arthAta uttarottara pRthuM - vistIrNa, pRthutara kahevAya che. [1] sAte bhUmionI jeTa jeTalI jADAI pahelAM kahI che enI upara tathA nIcenA ekaeka hajAra yojana cheDI daI bAkInA madhyabhAgamAM narakAvAsa che. jema ke ratnaprabhAnI eka lAkha eMzI hajAra yojananI jADAImAMthI upara nIcenA ekaeka hajAra jana cheDIne vacalA eka lAkha cotera hajAra jana pramANa bhAgamAM naraka che. e ja krama sAte bhUmi sudhI samajI levo. naranAM raurava, raudra, ghAna, zecana Adi azubha nAma che, jemane sAMbhaLatAM ja bhaya pedA thAya
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3- sUtra - 145 che. ratnaprabhAgata sImaMtaka nAmanA narakAvAsathI laI mahAtamaprabhAgata apratiSThAnanAmaka narakAvAsa sudhInA badhA narakAvAsa, vajanA charAnA jevAM taLavALA che; paNa badhAnAM saMsthAna - AkAra eka sarakhA nathI. keTalAka goLa, keTalAka trikoNa, keTalAka catuSkoNa, keTalAka hAMllAM jevA, keTalAka leDhAnA ghaDA jevA, e rIte bhinnabhinna prakAranA hoya che. prastara- pratara je mALavALA gharanA taLa samAna che, emanI saMkhyA A pramANe che. ratnaprabhAmAM tera prastara che ane zakaraprabhAmAM agiyAra. A prakAre dareka nIcenI bhUmimAM babbe ghaTADavAthI sAtamI mahAtamaprabhA bhUmimA eka ja prastara che. e prastAmAM naraka che. mUpiomAM navAvAsInI rahyA : prathama bhUmimAM trIsa lAkha, bIjImAM pacIsa lAkha, trIjImAM paMdara lAkha, cethImA dasa lAkha, pAMcamImAM traNa lAkha, chaThThImAM pAMca ochA eka lAkha (99985) ane sAtamI bhUmimAM phakta pAMca narakAvAsa che. pra-prastAmAM naraka che ema kahevAnuM che artha? u -eka prastara ane bIjA prastaranI vacce je avakAza eTale ke aMtara che, emAM naraka nathI; kintu dareka prastaranI jADAI je traNa traNa hajAra jananI mAnavAmAM Ave che, emAM e vividha saMsthAnavALAM naraka che. pra-naraka ane nArakano ze saMbaMdha? u-nAraka e chava che; ane naraka enA sthAnanuM nAma che. naraka nAmanA sthAnanA saMbadhathI ja teo nAraka kahevAya che. ri ta 10
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 tattvArthasUtra pahelI bhUmithI bIjI ane bIjIthI trIjI e rIte sAtamI bhUmi sudhInAM naraka azubha, azubhatara ane azubhatama racanAvALAM che. e prakAre e narakAmAM rahela nArakanI leNyA, pariNAma, deha, vedanA ane vikriyA paNa uttarauttara adhikaadhika azubha che. serayAH ratnaprabhAmAM kApata lesyA che zarkarAmabhAmAM paNa kApata che; paraMtu te ratnaprabhAthI adhika tIvra saMkSezavALI che. vAlukAprabhAmAM kApata ane nIla lemyA che; paMkaprabhAmAM nIlalesyA che; dhUmaprabhAmAM nIla ane kRSNalesyA che; tamAmabhAmAM kRNasyA che, ane mahAtamA prabhAmAM kRNayezyA che; paraMtu te tama prabhAthI tIvratama che. pariNAma : varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda Adi aneka prakAranAM paulika pariNAme sAte bhUmimAM uttarottara adhikaadhaka azubha hoya che. zarIraH sAte bhUmionA nArakanAM zarIra azubha nAmakarmanA udayathI uttarottara adhakaadhika azubha varNa, gaMdha, rasa, sparza, zabda ane saMsthAnavALAM tathA adhikaadhika azuci ane bIbhatsa che. jenA: sAte bhUmionA nArakenI vedanA uttarottara adhika tIvra hoya che. pahelI traNa bhUmiomAM uSNa vedanA, cethImAM uSNazIta, pAMcamImAM zItoSNa, chaThThImAM zIta ane sAtamImAM zItatara vedanA heAya che. A uSNatAnI ane zItatAnI vedanA eTalI sakhata hoya che ke e vedanAone bhogavanArA nArake je atyalokanI sakhata garamI athavA
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3- sUtra 11 - 147 sakhata zaradImAM AvI jAya te teo khUba ArAmathI UMghI zake. viziyAH emanI vikriyA paNa uttarottara adhika azubha heya che. teo duHkhathI gabharAIne enAthI chUTavAne mATe prayatna kare che, paraMtu UlaTI ja sthiti prApta thAya che. sukhanuM sAdhana meLavavA jatA emane duHkhanAM sAdhana ja maLI jAya che. teo vaikriyalabdhithI banAvavA jAya che zubha, paraMtu banI jAya che azubha. pra-lesthA Adi azubhatara bhAvene nitya kahyA ene zo artha? u-nityane artha niratara che. gati, jAti, zarIra ane apAMga nAmakarmanA udayathI narakagatimAM kyA Adi bhAve jIvana paryata azubha ja banI rahe che; vacamAM eka paLane mATe kyAre paNa aMtara paDatuM nathI, ane eka paLabhara zubha paNa thatA nathI. [3]. prathama te narakamAM kSetra svabhAvathI ja zaradI-garamInuM bhayaMkara dukha te hoya che ja, paraMtu bhUkha ane tarasanuM dukha enAthI paNa vadhAre bhayakara hoya che. bhUkhanu dukha eTaluM adhika hoya che ke agninI mAphaka badhu khAtAM paNa zAMti thatI nathI, UlaTu bhUkhanI javAlA teja thatI jAya che tarasanu kaSTa eTaluM adhika che ke game teTaluM pANI hoya te paNa enAthI tRpti thatI ja nathI. A dukha uparAMta vadhAre moTuM dukha to emane parasparamAM vaira ane mArapITathI thAya che. jema bilADI ane uMdara tathA sApa ane neLiye janmazatru che, tema ja nAraka cho paNa janmazatru che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArakAnI traNa parajanyavidone pahelA be 148 tAvArthasUtra AthI teo eka bIjAne joIne kUtarAnI mAphaka paraspara laDe che. karaDe che, ane gussAthI baLe che; AthI teo parasparAjanita dukhavALA kahevAya che. [4] nArakenI traNa prakAranI vedanA manAya che; emAMthI setrasvabhAvajanya ane parasparajanya vedanAnuM varNana pAchaLa karyuM che. trIjI vedanA paramAdhArmika janita che. pahelA be prakAranI vedanAo sAme bhUmimAM sAdhAraNa che, paraMtu trIjA prakAranI vedanA phakta pahelI traNa bhUmimAM hoya che, kema ke e bhUmimAM paramadhAmika che. paramAdhArmika eka prakAranA asura deve che, je ghaNuM ja dUra svabhAvavALA ane pAparata hoya che. emanI aMba, aMbarISa Adi paMdara jAtio che. te svabhAvathI eTalA nirdaya ane kutuhalI hoya che ke emane bIjAone satAvavAmAM ja AnaMda maLe che, AthI teo nArakene aneka prakAranA prahArathI duHkhI karyA ja kare che. teo kUtarA, pADA ane malhonI mAphaka temane paraspara laDAve che, ane teone aMdaraaMdara laDatA ke mArapITa karatA Ine teo bahu khuzI thAya che. jo ke A paramAdhArmika eka prakAranA deva che, ane teone bIjuM paNa sukhanAM sAdhana che, tepaNu pUrvajanmakRta tIvra devanA kAraNathI teo bIjAne satAvavAmAM ja prasanna rahe che. nArake paNa bicArA karmavaza azaraNa heIne AkhuM jIvana tIvra vedanAonA anubhavamAM ja vyatIta kare che. vedanA keTalIye hoya paraMtu nArakone keInuM zaraNuM paNa nathI ane anapavartanIya vacamAM ochuM nahi thanAra AyuSanA kAraNathI temanuM jIvana paNa jaladI samApta thatu nathI. [5]
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3- sUtra 1 149 RAranI sthiti. dareka gatinA jIvanI sthiti AyumaryAdA jaghanya ane utkRSTa be prakAranI batAvavAmAM AvI che. jenAthI ochuM na hoI zake te jadhanya ane jenAthI adhika na hoI zake te utkRSTa. A jagyAe nArakenI phakta utkRSTa sthitinuM varNana che. jaghanya sthiti AgaLa batAvavAmA Avaze. pahelImAM eka sAgarepanI, bIjImAM traNanI, trIchamAM sAtanI, cothImAM dasanI, pAMcamImAM sattaranI, chaThThImAM bAvIsanI ane sAtamImA tetrIsa sAgarepamanI utkRSTa sthiti che. ahIM sudhI sAmAnya rIte alekanuM varNana pUruM thAya che. emA be bAbate khAsa jANI levI joIe ? gatiAgati ane dvIpasamudra Adina sabhava. mtiH asaMzI prANu bharIne pahelI bhUmimAM utpanna thaI zake che, AgaLa nahi, bhujaparisarSa pahelI be bhUmi sudhI, pakSI traNa bhUmi sudhI, siha cAra bhUmi sudhI, uraga pAMca bhUmi sudhI, strI che bhUmi sudhI ane matsya tathA manuSya marIne sAta bhUmi sudhI jaI zake che. sArAMza ke tiryaMca ane manuSya ja naraka bhUmimAM pedA thaI zake che, deva ane nAraka nahi; kAraNa ke emanAmAM evA adhyavasAyano abhAva che. nAraka marIne pharI tarata ja naraka gatimAM pedA thato nathI; ane tarata ja devagatimAM paNa pedA thato nathI, e phakta tiryaMca ane manuSya gatimAM pedA thaI zake che. 1 juo a. 4 sU0 43-44,
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra Apatti: pahelI traNa bhUmienA nArA manuSyajanma prApta karI tIrthaMkarapada sudhI pahoMcI zake che; cAra bhUmienA nArA manuSyatva prApta karI nirvANu paNa prApta karI zake che; pAMca bhUmionA nArA manuSyagatimAM sayamane lAbha karI zake che; cha bhUmiemAMthI nIkaLelA nArA dezavarati ane sAta bhUmimAMthI nIkaLelA samyaktvanA lAbha meLavI zake che. dvIpa, samudra AtinA samavaH ratnaprabhAne cheDIne bAkInI cha bhUmimAM nathI dvIpa, samudra, parvata, sarezavara, ke nathI gAma, zahera Adi; nathI vRkSa latA Adi khAdara vanaspatikAya OM nathI dIdriyathI laIne paceyi paryaMta tiryaMca; nathI manuSya ke nathI kAI prakAranA deva. ratnaprabhA cheADIne ema kahevAnuM kAraNa e che ke enI uparanA thADe! bhAga madhyakSAka - tiya galAkamAM samilita che, tethI e bhAgamAM upara jaNAvelA dvIpa, samudra, grAma, nagara, vanaspati, tiryaMca, manuSya ane daiva maLI Ave che. ratnaprabhA sivAyanI bAkInI cha bhUmiemAM phakta nAraka ane keTalAka ekatriya jIve haiAya che. A sAmAnya niyamane apavAda paNa che; kAraNa ke e bhUmiemAM kyAreka kAI sthAna upara keTalAka manuSya, deva, ane pace'driya tiryaMcatA paNa sabhava che. manuSyanA sabhatra tA e apekSAe che ke kaeNlisamuddhAta karatA manuSya satraleAkavyApI hAvAthI e bhUmiomAM paNa Atmapradeza phelAve che. A uparAMta vaikriyalabdhivALA manuSyA paNa e bhUmi sudhI pahoMce che. tiryaMcA paNa e bhUmi sudhI paheAce che, paraMtu te phakta vaiksilabdhinI apekSAe ja mAnavAmAM Ave che. dhruva tyAM sudhI pahoMce che e viSayamAM hakIkata A 50
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3-sUtra 7-18 152 pramANe che. keTalAka deva kyAreka kyAreka pitAnA pUrva janmanA mitra nAranI pAse emane duHkhamukta karavAnA uddezathI jAya che. e rIte janArA devo paNuM phakta traNa bhUmio sudhI jaI zake che; AgaLa nahi. paramAdhArmika je eka prakAranA deva che, ane narakamAla kahevAya che, te te janmathI ja pahelI traNa bhUmimAM heya che. bIjA de sanmathA 54 paDelI sUbhibhAya che [] have madhyalekanuM varNana kare che: jambUdvIpalavaNAdayaH zubhanAmAno dviipsmudraaH|7| dviDhiviSkammAH pUrvapUrvaparikSepiNovalayAkRtayaH8 tanmadhye merunAbhivRttI yojanazatasahasraviSkambhI jambUdvIpaH / 9 / tatra bharatahaimavataharivideharamyakahairaNyavatairAvatavarSAH kSetrANi / 10 / tadvibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavaniSadhanIlarukmizikhariNo varSadharaparvatAH / 11 / dvirdhAtakIkhaNDe / 12 / puSkarAdhe ca / 13 // prAG mAnuSottarAna manuSyAH / 14 / AryA mlecchAca / 15 / bharatairAvatavidehAH karmabhUmayo'nyatra devakuruttarakurubhyaH / 16 / nRsthitI parApare vipalyopamAntarmuhUrte / 17 / tiryagyonInAM ca / 18 /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra tattvArthasUtra je bhUdvIpa vagere zubha nAmavALA dvIpa tathA lavaNa vagere zubha nAmavALA samudro che. te badhA dvIpa ane samudra, valaya jevI AkRtivALA, pUrva pUrvane veSTita karavAvALA ane bamaNuM bamaNuM viSkala - vyAsa - vistAravALA che. e badhAnI vacamAM jaMbudvIpa che; je vRtta eTale ke goLa che, lAkha yojana viSkalavALo che ane jenI madhyamAM meru parvata che. emAM-jaMbudvIpamAM bhAratavarSa, haimavatavarSa, harivarSa, videhavarSa, ramya varSa, raNyavatavarSa, airAvatavarSa e sAta kSetre che. e kSetrane judA karatA ane pUrvathI pazcima laMbAyelA evA himavAna, mahAhimAvAna, niSadha, nIla, rukamI ane zikharI e cha varSadhara- vaMzadhara parvate che. dhAtakIkhaMDamAM parvata tathA kSetre jaMbudvIpathI bamaNa che. puSkarAI dvIpamAM paNa eTalAM ja che. mAnuSyottara nAmaka parvatanA pUrvabhAga sudhI maLe che. te Arya ane sveccha che. devaku ane uttarakuru bAda karI bharata, airAvata, tathA videha e badhI karmabhUmio che.
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ upas akyAya 3 - sUtra 7-18 manuSyanI sthiti - AyuSya utkRSTa traNa pUlyApama sudhI ane jaghanya aMtarmuhUrta pramANu hoya che. tathA tiryaMcAnI sthiti paNa eTalI ja che. ja ane samudoH madhyamalokanI AkRti jhAlaranI samAna kahevAya che, A ja hakIkata hIpa-samudranA varNana dvArA spaSTa karI che. madhyamakamAM dvIpa ane samudra asakhyAta che. te kramathI dvIpanI pachI samudra ane samudranI pachI dvIpa e rIte goThavAyelA che. e badhAnAM nAma zubha ja che. ahI kapi-samudranA viSayamAM vyAsa, racanA ane AkRti e traNa bAbate batAvI che, jenAthI madhyama lokane AkAra mAlUma paDe che cANaH jabalIpane pUrva-pazcima tathA uttara-dakSiNa vistAra lAkha lAkha janane che. lavaNasamudrane vistAra enAthI bamaNuM che dhAtakIkhaMDane lavaNasamudrathI bamaNe, kAlodadhine dhAtakIkhaDathI bamaNuM, puSkaravaradIpane kAlodadhithI , bamaNuM, ane puSkaradadhisamudrane puSkaravaradIpathI bamaNo vistAra che. A ja vistArane krama chevaTa sudhI samaja joIe, arthAta chevaTanA dIpa svayajUramaNathI chevaTanA samudra svayaMbhUramaNane vistAra bamaNa che. nA: dvIpasamudronI racanA ghaTInA paDa ane thALAnI samAna che; arthAta jaMbUlIpa lavaNasamudrathI lekhita che, lavaNasamudra dhAtakIkhaMDathI, dhAtakIkhaMDa kAledadhithI, kAlodadhi pukavarakopathI ane puSkarivara puSkaradadhithI vekhita che A ja krama atha zramaNa samudra paryata che.
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArthasUtra sAtiH jambudvIpa thALI jevo geLa che ane bIjA badhA hIpa-samudronI AkRti valayanA jevI eTale ke cUDInA jevI che. [7-8) caMdraka, pujA kSetro ane pradhAna rvitoH jaMbudvIpa e dvIpa che ke je sauthI prathama tathA badhA dvIpasamudronI vacamAM che. arthAta enAthI kaI dvIpa athavA samudra vekhita thayela nathI. jaMbupane vistAra lAkha jana pramANa che. te geLa che; parantu lavaNAdikanI jema te cUDInA AkArano nathI, paNa kuMbhAranA cAkanI samAna che. enI vacamAM meru parvata che. merUnuM varNana saMkSepamAM A pramANe cheH merunI UMcAI eka lAkha jananI che, jemAM hajAra jana jeTaluM bhAga jamInamAM arthAta adazya che. navvANuM hajAra ejana pramANa bhAga jamInanI upara che. je hajAra yojana pramANa bhAga jamInamAM che, enI laMbAI-pahoLAI dareka jagyAe daza hajAra jana pramANa che, paraMtu bahAranA bhAgano uparano aMza jemAMthI cUlikA nIkaLe che, te hajAra hajAra ejana pramANu lAMbe-paheLo che. merunA traNa kAMDa che. te traNe lokamAM avagAhita thaIne rahe che ane cAra vanothI gherAcele che. pahele kAMDa hajAra jana pramANa che je jamInamAM che, bIjo gesaTha hajAra jana ane trIjo chatrIsa hajAra jana pramANa che. pahelA kAMDamAM zuddha pRthvI tathA kAMkarA Adi, bIjAmAM cAMdI, sphaTika Adi, ane trIjAmAM senuM adhika che. cAra vananAM nAma kramapUrvaka bhadrazAla, nadana, saumanasa, ane pAMDuka che. lAkha jananI UMcAI pachI sauthI upara eka cUlikA
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 adhyAya 3-sUtra 18 -eTalI che je cAlIsa jana UMcI che; ane je mULamAM bAra ejana, vacamAM ATha jana ane upara cAra ejana pramANu lAMbI-pahoLI che. jabUdIpamAM mukhyatayA sAta kSetra che. te "vaMza', varSa', athavA "vAstha' kahevAya che. temAM paheluM bharata che te dakSiNa tarapha che. bhAratanI uttare haimavata, hemavatanI uttare hari, harinI uttare videha, videhanI uttare ramyaka, ramyakanI uttare haraNyavata ane heraNyavatanI uttare airAvata che. vyavahArasiddha dizAonA niyama pramANe meru parvata sAme kSetronA uttara bhAgamAM rahe che. sAte kSetrane eka bIjAthI judAM pADavA mATe temanI vacamAM cha parvata che, te "varSadhara' kahevAya che. te badhA pUrvathI pazcima lAMbA che. bhArata ane haimavata kSetranI vacce himavAna parvata che, haimavata ane harivarSane judA pADanAra mahAhimAvAna che, harivarSa ane videhane niSadha parvata judA pADe che, videha ane ramyavarSanI vacamAM nIla parvata che, ramyaka ane heraNyavatane rukamI parvata bhinna kare che, haraNyavata ane airAvatane judA pADanAra zikharI parvata che. [9-11] 1. dizAno niyama sUryanA udayAsta upara avalaMbita che. sUryanI tarapha moDhuM karI UbhA rahetA DAbI bAjue uttara dizAmAM meru parvata che bharata kSetramAM sUryAstanI je dizA che, te airAvatamAM sUryodayanI che tethI tyAM paNa sUryodaya taraka moTuM karatA meru uttara dizAmAM ja paDe che. A rIte bIje kSetramAM paNa meranuM uttaravartipaNe samajI levuM.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArtha sUtra vAtIlaka ane purAvadIpa jamUdrIpanI apekSAe dhAtakIkhaMDamAM meru. varSa ane vadharanI saMkhyA bamaNI che; arthAt emAM be meru, cauda varSI ane khAra vadhara che; parantu nAma eka sarakhAM ja che. tAtpaya ke jamUdrIpamAM AvelA meru, vadhara ane vanA je nAma che, te ja dhAtakIkhaMDamAM AvelA meru AdinAM che. valayAkRti dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha ane pazcimA evA e bhAga che. pUrvAda ane pazcimAnA vibhAga e parvatathI thaI jAya che; te dakSiNathI uttara phelAyelA che ane IkSvAkAra khANunI samAna saraLa che. pratyeka bhAgamAM eka eka meru, sAta sAta varSoM ane cha cha vadhara che. sArAMza e che ke nadI, kSetra, pata Adi je kAMI jamUdrIpamAM che, te dhAtakIkhaMDamAM amaNAM che, dhAtakIkhaMDane pUrvA ane pazcimA rUpe vibhakta karatA dakSiNathI uttara phelAyelA IzvAkAra * khANanA AkAranA e parvata che, tathA pUrvo ane pazcimAmAM pUrvathI pazcima phelAyelA cha cha varSadhara patA che, te badhA eka AjIe kAkSeASine sparza kare che ane bIjI bAjue lavaNAdhine sparzI kare che. pUrvI ane pazcimAddhamAM rahelA cha cha vadharAne paiDAnI nAbhimAM lAgelA ArAnI upamA ApavAmAM Ave, te e vadharAnA kAraNe vibhakta thayelAM sAta bharata Adi kSetrAne ArAnI vacamAM rahelA aMtaranI upamA ApavI joIe. -- * 15 -- meru, va` ane varSoMdharAnI je saMkhyA dhAtakIkhaDamAM che, te ja puSkarAIpamAM che. eTale ke emAM paNa be meru, cauda varSa tathA khAra vadhara che. te khANAkAra patAthI
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3- sujha 7-18 157 vibhakta thayelA pUrvAddha ane pazcimArdamAM rahelA che. A rIte saravALe karatAM aDhIdIpamAM kula pAMca meru, trIza varSadhara, pAMtrIsa kSetra, pAMca devakuru, pAMca uttarakuru, pAMca mahAvidehanI ekaso sATha vijaya ane pAMca bharata tema ja pAMca airAvatanA baso pacAvana "Aryadeza' che. atarakIpa phakta lavaNasamudramAM hevAthI chappana che. puSkaradvIpamA eka "mAnuSettara' nAmane parvata che, te enI ThIkaThIka madhyamAM zaheranA killAnI jema goLAkAra Ubhe che ane manuSyalokane ghere che. je mudIpa, , dhAtakIkhaMDa ane arthe puSkaradvIpa e ahIdIpa tathA lavaNa ane kAdadhi e be samudra eTalo ja bhAga "manuSyaloka" kahevAya che. ukta bhAganuM nAma manuSyaleka ane ukata parvatanuM nAma mAnuSattara eTalA mATe paDayuM che ke, enI bahAra koI manuSya janma leto nathI ane koI maratuM nathI. phakta vidyAsaMpanna muni athavA vaikriyalabdhidhArI keAI manuSya aDhIdIpanI bahAra jaI zake che, paraMtu enAM paNa janma, bharaNu mAnuSottaranI aMdara ja thAya che. [12-13] manuSyajJAtinuM phinikSetra ane prAraH mAnuSettaranI pUrve je aDhIkApa ane be samudra kahyA che, emAM mANasanI sthiti che. paraMtu eno evo artha nathI ke te dareka jagyAe che. ene bhAvArtha evo che ke janmathI te manuSyajAtinuM sthAna phakta aDhIkApanI adara rahelAM je pAMtrIsa kSetro ane chapana ataradIpa kahyAM che emAM che; paraMtu saMharaNa, vidyA athavA labdhinA nimittathI manuSya aDhIdIpanA tathA be samudranA koI paNa bhAgamAM dekhAya che. eTaluM ja nahi paNa meruparvatanI cUlikA-ceTalI upara paNa te ukta nimittathI rahI zake che.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 159 tattvArtha sUtra emahAvA chatAM paNa te bhAratIya che, teo haimavatIya che ityAdi vyavahAra temanA kSetranA saMbadhathI ane te jakhUdrIpIya che, teo dhAtakIkhaDIya che ityAdi dvIpanA saMbadhathI samajavA joi e. [14] vyavahAra temanA manuSyajAtinA mukhyapaNe e bhAga che: 'Aya' ane mAnavAmAM * mleccha ' nimittabhedathI cha prakAranA ' A Ave che. jema ke, kSetrathI, jAtithI, kulathI, kathI, zilpathI ane bhASAthI, kSetrama` ' te che je paMdara ka bhUmiemAM ane emAMye paNa A dezAmAM1 pedA thAya che. je ikSvAku, videha, hari, nAta, kuru, u, Adi vazAmAM pedA thAya che, te 'jAniAya' kahevAya che. kulakara, cakravartI, khaLadeva. vAsudeva, ane khIjA paNa je kuLavALA che, te ' kuLaA' che. yajana, yAjana, pAna, kRSi, lipi, vANijya AdithI AjIvikA karanArA 4 A ' che. vaNakara, hajAma, kuMbhAra Adi je alpa AraMbhavALA ane anighra AjIvikAthI jIve che, te zilpa' che. je ziSTapuruSamAnya bhASAmAM sugama vizud pAna, ( ' 1 pAca bharata ane pAMca airAvatamA sADIpacIsa sADIpacIsa A deza gaNAvyA che. A rIte e masA pacAvana A deza ane pAca videhanI esA sADha cakravatI-vijaya je Adeza che, temane cheDIne bAkInA padara karmabhUminA bhAga Aya deza pe mAnavAmAM AvatA nathI. 2. tIrthaMkara, gaNadhara Adi je atizayasa`panna che, te ziSTa temanI bhASA saskRta, ardhamAgadhI ityAdi.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 3 sUtra 718 159 rIte bolavA Adine vyavahAra kare che, te "bhASAArya che. e cha prakAranA AthI UlaTAM lakSaNavALA badhA sTeccha che. jema ke, zaka, yavana, kaMboja, zabarapuliMda, Adi. chappana aMtarIpamAM rahetA badhA ane karmabhUmimAM paNa je anAyadezAtmana che te paNa occha ja che. [15] karmabhUmino nikA. jemAM mekSamArgane jANanArA ane tene upadeza karanArA tIrthakara pedA thaI zake che, te ja zarmabhUmi che. aDhIdvIpamAM manuSyanI pedAzavALAM pAtrIsa kSetre ane chappana aMtarIpa kahevAya che; emAMthI ukta prakAranI karmabhUmio paMdara ja che. jema ke, pAMca bharata, pAMca airAvata ane pAca videha. emane bAda karIne bAkInAM vIsa kSetra tathA badhA atarApa marmabhUmi ja che. jo ke devakura ane uttarakuru e be videhanI aMdara ja che, te paNa te karmabhUmio nathI; kema ke emAM yugaladharma hovAne kAraNe cAritrane sabhava kyAreya paNuM heta nathI, jema haimavata Adi akarmabhUmiomAM nathI. [16] manuSya ane tirthanI sthitiH manuSyanI utkRSTa sthitijIvitakALa traNa pApama ane jadhanya sthiti aMtamuhUrta pramANa ja che; tiryanI paNa utkRSTa ane jadhanya sthiti manuSyanI barAbara eTale ke traNa palyopama ane aMtarmuhUrta pramANu ja che. 1, A vyAkhyA pramANe hemavata Adi trIsa bhogabhUmiemAM athata akarmabhUmimAM rahenArA heo ja che.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 tatvArthasUtra bhava ane kAya bhedathI sthiti be prakAranI che. kaI paNa janma prApta karI emAM jadhanya athavA utkRSTa jeTalA samaya sudhI jIvI zakAya che, te "bhavasthiti"; ane vacamAM keI bIjI jAtimAM janmagrahaNa na karatAM koI eka ja jAtimAM vAraMvAra pedA thavuM, te "kAyasthiti che. upara je manuSyanI, tiryaMcanI jaghanya tathA utkRSTa sthiti kahI che te enI bhavasthiti che. kAyasthitine vicAra A pramANe che: manuSya hoya athavA tiryaMca e badhAnI jaghanya kAyasthiti te bhavasthitinI mAphaka aMtarmuhUrta pramANa ja che. utkRSTa kAyasthiti manuSyanI sAta athavA ATha bhavagrahaNa parimANu che; arthAta koI paNa manuSya potAnI manuSyajAtimAM lAgalagATa sAta athavA ATha janma sudhI rahIne pachI avazya e jAtine choDI de che, badhA tiyAnI kAyasthiti ane bhavasthiti eka sarakhI nathI. ethI emanI ane sthitinuM vistArapUrvaka varNana Avazyaka che. te A pramANeH pRthvIkAyanI bhavasthiti bAvIsa hajAra varSa, jyakALanI sAta hajAra varSa, vAyukAyanI traNa hajAra varSa ane teja kAyanI traNa ahorAtra bhavasthiti che. e cAreyanI kAyasthiti asaMkhyAta avasarpiNa-utsarpiNI pramANa che. vanaspatikAyanI bhavasthiti daza hajAra varSa ane kAyasthiti anata utsarpiNa avasarpiNuM pramANa che. kavinI bhavasthiti bAra varSa, trIdiyanI ogaNapacAsa aherAtra ane caturavinI cha mAsa pramANa bhavasthiti che. e traNenI kAyasthiti saMkhyAta hajAra varSanI che. pAkiya tiryamAM garbhaja ane samRchimanI bhAvasthiti judI judI che. garbhajanI
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiyAya 3- sUtra 7-18 eTale jaLacara, uraga ane bhujaganI kareDa pUrva, pakSIonI palyopamane asaMkhyAta bhAga, ane cArapagAM sthalacaranI traNa palyopama bhavasthiti che saMmachimamAM jalacaranI karoDa pUrva, uraganI trepana hajAra ane bhujaganI beMtAlIsa hajAra varSanI bhavasthiti che. pakSIonI botera hajAra ane sthalacarenI cerAzI hajAra varSa pramANa bhavasthiti che. garbhaja paceMdriya tiryaMcanI kAyasthiti sAta athavA ATha janmagrahaNa ane saMmUchimanI sAta janmagrahaNa parimANa che. [17-18]
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 trIjA adhyAyamAM mukhyapaNe nAraka, manuSya ane tiryaMcanuM varNana karyuM che. have A adhyAyamAM mukhyapaNe devanuM varNana kare che. prathama, denA prakAra kahe che: tevAthagvAyA ? deva cAra nikAyavALA che. nikAyane artha amuka samUha eTale jAti che. devanA cAra nikAya che; jema ke, 1. bhavanapati, 2. vyaMtara, 3. tiSka ane 4. vaimAnika. [1] trIjA nikAyanI vezyA kahe che? pdIya taTarazaH | 2. 1. digaMbarIya paraMparA bhavanapati, zvetara ane nyAtiSka e traNa nikAmA kRSNathI tejaH paryata cAra lezyAo mAne che, parantu vetAMbarIya paraMparA bhavanapati, vyaMtara e be nikAmAM
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4-sUtra 3 trIje nikAca pItalezyAvALe che. pUrvokta cAra nikAmAM trIjA nikAyanA deva tiSka che, emAM phakta pota- tejolesyA che. ahIMyAM lesthAne artha vyasyA eTale ke zArIrika varNa che, adhyavasAyavizeSarU5 bhAvalesyA nathI; kema ke bhAvalezyA to cAre nikAnA devamAM che heya che. [2] have cAra nikAyanA bheda kahe che: dazApaSTazcabAdazavikalpAH klpoppnnpryntaaH13|| kalpapapanna deva sudhInA caturnikAyika devanA anukrame daza, ATha, pAMca ane kAra bheda che. bhavanapatinikAyanA daza, vyaMtaranikAyanA ATha, tiSkanikAyanA pAMca ane vaimAnikanikAyanA bAra bhede che. te badhAnuM varNana AgaLa kare che. vaimAnikanikAyanA bAra bhede kahyA che te kalpapapanna vaimAnikadeva sudhInA samajavA joIe; kema ke kalpAtIta deva vaimAnikanikAyanA hevA chatAM paNa uparanA bAra bhedamAM AvatA nathI. saudharmathI azruta sudhInA bAra svarga - devaka che, te kalpa kahevAya che. [3] ja uparanI cAra lezyAo mAne che, ane jyotikanikAyamAM phakta tejalezyA mAne che. A matabhedanA kAraNe have patramAM A bIjuM ane AgaLanuM sAtamuM e banne sUtre bhinna che; jyAre di. 50 mA A be sUtronA sthAnamAM phakta eka sUtra che. jema ke, atitripu utAracAra" 1. lehyAnuM vizeSa svarUpa jANavA mATe juo hIdI rmagraMtha cothAnuM lesthAzabdaviSayaka pariziSTa pu. 33.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 tattvArthasUtra have catunikAyanA avAntara bheda kahe che: indrsaamaaniktraayshipaarissdhaatmrksslokpaalaajIjImiyozivivi IkA trAyastriMzalokapAlavA vyantarajyotiSkAH / / caturnikAyanA uparanA daza Adi ekeka bheda iMdra, sAmAnika, trAyazviza, pAriSagha, AtmarakSa, lokapAla, anIka, prakIrNaka, Abhiyogya ane kilibaSika rUpe che. vyaMtara ane tiSka trAyazviza tathA lepAla rahita che. bhavanapatinikAyanA asurakumAra Adi daza prakAranA devo che, te pratyeka deva Ika, sAmAnika Adi daza bhAgamAM vibhakta che. 1. sAmAnika Adi badhA prakAranA devonA svAmI zukra kahevAya che. 2. AyuSa AdimAM IdanI samAna eTale ke je amAtya, pitA, guru AdinI mAphaka pUjya che, paraMtu jenAmAM phakta chatva nathI, te sAmani kahevAya che. 3. je de maMtrI athavA purohitanuM kAma kare che, te sAeira kahevAya che. 4. je mitranuM kAma kare che, te pariNA che. 5. je zastra ugAmIne AtmarakSakarUpe pIThanI pachavADe UbhA rahe che, te AtmarakSa kahevAya che. 6. je sarahadanI rakSA kare che, te pAruM che. 7. je sainikarUpe athavA senAdhipatirUpe che, te anI che. 8. je nagaravAsI ane dezavAsI jevA che, te korgeja kahevAya che. 9 je dAsanI tulya che, te Amiyogya - sevaka ane 10. je aMtyaja samAna che, te ziiiSa.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 adhyAya 4 sUtra ka khAre devasekamAM aneka prakAranA vaimAnika deva paNu IMdra, sAmAnika Adi bhAgAmAM vibhakta che vyaMtaranikAyanA A ane jyAtiSTanikAyanA pAMca bhedA phakta iMdra Adi ATha vibhAgeAmAM ja vibhakta che, kema ke e ane nikAyAmA trAyastriza ane lekapAlanI jAtinA vA hAtA nathI. [4-5] iMdronI sakhyAne niyama kahe cheH pUrvayorbIndrAH / 6 / pahelA e nikAyAmAM e e keMdra che. prakAranA ' bhavanapatinikAyanA asurakumAra Adi daze devAmAM tathA vyaMtaranikAyanA kinnara Adi AThe prakAranA devAmAM e be iMdra che. jema ke, camara ane ali asurakumArAmA, dharaNa ane bhUtAnada nAgakumAreAmA, hira ane harisaha vidyutkrumArAmAM, veNudeva ane vedArI supa mArAmAM, agnizikha ane agnimANuva agnikumArAmAM, velaba ane prabhajana vAyukumArAmAM, sudhASa ane mahAdheya stanitakumArAmAM, jalakAMta ane jalaprabha udadhikumArAmAM, pUrNa ane vAsiSTha dvIpakumArAmAM tathA amitagati ane abhitavAhana mArAmAM chadra che. e rIte vyaMtaranikAyAmAM paNu, kinnaramAM kinnara ane kipuruSa, kiMpuruSAmAM satpuruSa ane mahApuruSa, maheAragamAM atikAya ane mahAkAya, gAMdhAmAM gItati ane gItayaza, yakSomAM pUrNabhadra ane mANibhadra, rAkSasAmAM bhIma ane mahAbhIma, bhUtAmAM pratirUpa ane apratirUpa tathA pizAcAmAM kALa ane mahAkALa ema me me iMdro che.
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArtha sUtra bhavanapati ane vyaMtara e e nikAyAmAM be be iMdra kahevAthI bAkInA nikAyAmA e be iMdrone abhAva sUcita karyo che. jyAtiSkamAM nA cadra ane sUrya ja IMdra che, caMdra ane sUrya asakhyAta che; ethI jyeAtikanikAyamAM IMdra pazu eTalA ja hAya che. vaimAnikanikAyamAM pratyeka kapamAM eka eka iMdra che. sAdhaCkapamAM zakra, aizAnamAM IzAna, ane sAnamAramAM sanatkumAra nAmanA caMdra che, A rIte upara jaNAvela devalAkAmAM te te devaseAkanA nAmavALA eka eka iMdra che. vizeSatA phakta eTalI ja che ke Anata ane prANata e tenA iMdra eka che, ane tenu nAma prANuta che. AraNa ane acyuta e che kalpAnA iMdra paNa eka che ane tenu nAma acyuta che. [] have pahelA e nikAyemA vezyA kahe cheH pItAntalezyAH / 7 / pahelA e nikAyanA deva pIta-tejo paryaMta lephsAvALA che. 13 bhavanapati ane vyatara jAtinA vAmAM zArIrika varUpa dravyakSezyA cAra ja manAya che. jema ke, kRSNa, nIla, kApeAta ane pIta - teja. [7] devAnA kAmasukhanuM varNana kare che . arerature A aizAnAt / 8 / zeSAH sparza rUpazabdamana. pravIcArA dvayordvayoH / 9 / kaDapravIvAra: {{ !
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4-sUtra 8-10 17 IzAna sudhInA devo kAyapravIcAra eTale ke zarIrathI viSayasukha bhogavavAvALA che. bAkInA deve be be kapamAM kramathI sparza, rUpa, zabda ane saMkalpa dvArA viSayasukha bhegave che. bIjA badhA deva pravIcArarahita arthAta vaiSayika sukhabhogathI rahita hoya che. bhavanapati, vyatara, tiSka ane pahelA tathA bIjA svarganA vaimAnika, ATalA de manuSyanI mAphaka kAmasukhane anubhava karIne prasannatA meLave che. trIjA svargathI mAMDIne uparanA vaimAnika de manuSyanI samAna savAMgonA zarIrasparza dvArA kAmasukha bhogavatA nathI; kintu bIjIbIjI rIte teo vaiSayika sukhane anubhava kare che. jema ke, trIjA ane cothA svarganA deva te devIonA mAtra sparzathI kAmatRSNanI zAMti karI le che ane sukhane anubhava kare che; pAMcamA ane chaThThA svarganA deva, devIonA susajita rUpane joIne ja viSayajanya sukha saMtoSa meLavI le che, sAtamA ane AThamA svarganA devenI kAmavAsanA devIonA mAtra vividha zabda sAMbhaLavAthI zAnta thaI jAya che, ane temane viSayasukhanA anubhavane AnaMda maLe che; navamA ane dazamA, agiyAramA ane bAramA e be jeDIenA arthata cAra svargonA devanI vaiSAyika tRpti phakta devIonA cintana mAtrathI ja thaI jAya che, A tRptine mATe emane devIonA sparzanI ke rUpa jevAnI ke gIta Adi sAMbhaLavAnI apekSA rahetI nathI. sArAMza e che ke bIjA
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 tattvArthasUtra svarga sudhI ja devIenI utpatti che, enI upara nathI; ethI jyAre tee trIjA Adi uparanA svargamAM rahetA devAne viSayasukhane mATe utsuka ane te mATe tene peAtA tarapha AdarazIla jANe che, tyAre uparanA devAnI pAse paheAMcI jAya che. tyAM paheAcatAMnI sAthe ja enA hAtha AdinA mAtra spathI trIjA-cothA svarganA devAnI kAmatRpti thaI jAya che; emanA zaNagArasajjita maneAhara rUpane joIne ja pAMcamA-chaThThA svarganA devAnI kAsalAlasA pUrNa thaI jAya che, A rIte emanA suMdara saMgItamaya zabdane sAMbhaLIne ja sAtamA-AThamA svarganA devA vaiSayika AnaMdanA anubhava karI le che. devIe AThamA svarga sudhI ja pahoMcI zake che, AgaLa nahi. navamAthI khAramA svarganA devAnI kAmasukhatRpti phakta devIonA ciMtana mAtrathI ja thaI jAya che. bAramA svathI uparanA devA zAMta ane kAmalAlasArahita haiAya che; ethI emane devIenA spa, rUpa, zabda athavA ciMtana dvArA kAmasukha bhAgavavAnI apekSA rahetI nathI; ane tema chatAMye te anya devAthI adhika saMtuSTa ane adhika sukhI heAya che. tenuM kAraNa spaSTa che. jema jema kAmavAsanAnI prabaLatA, tema tema cittanA kSeza adhika; tathA jema jema cittanA kleza adhika tema tema tene maTADavA mATe viSayabhAga paNa adhikAdhika joIe. khIjA svarga sudhInA devAnI apekSAe trIjA, ceAthAnI ane temanI apekSAe pAMcamA, chaThThAnI e rIte uparauparanA svarganA TvenI kAmavAsanA maMda hAya che, ethI emanA cittasaMklezanI mAtrA paNa kama heAya che, tethI ja emanA kAmabhAganAM sAdhana
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ akyAya 4- sUtra 11-ra0 paNa alpa kahyAM che. bAramA svarganI uparanA devenI kAmavAsanA zAMta che ethI emane sparza, rUpa, zabda, ciMtana AdimAMthI kaI paNa bhAganI icchA thatI nathI; saMtoSajanya parama sukhamAM teo nimagna rahe che. e ja kAraNathI nIcenIcenA devAnI apekSAo uparauparanA devanu sukha adhikAdhika mAnavAmAM Ave che. [8-10] have caturnikAyanA devanA pUrvokta bhedanuM varNana kare che: bhvnvaasino'surnaagvidyutsuprnnaagnivaatstnitoyidohanArA / 27 vyantarAH kinnrkimpurussmhorggaandhrvykssraaksssatAvAra | 22 jyotiSakAH sUryAzcandramaso grhnksstrprkiirnntaarzAzca rU. merupradakSiNA nityagatayo nRloke / 14 / tarata. vimAnaH ! 26T vahithita | zA jainanA 75 vapapapam upAya | 28. upazuri dhrmeshaansaantkumaarmaahendrbrhmloklaantkm1 zvetAMbara saMpradAyamAM bAra kalyuM che, paraMtu digaMbara saMpradAya seLa kane mAne che emAM brahmAMtara, kApi4, zukra ane zatAra nAmanA cAra adhika kalpa che; je kramapUrvaka kahyuM, AThama, navamA ane agiyAramA naMbara upara Ave che. digaMbarIca sUtrapATha mATe sUnuM tulanAtmaka pariziSTa juo.
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 tavArthasUtra hAzukrasahasrArejvAnataprANatayorAraNAcyutayornavasu aveyakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthasiddha ca asurakumAra, nAgakumAra, vighuskumAra, suparNakumAra, agnikumAra, vAyukumAra, svanitakumAra, udadhikumAra, dvIpakumAra ane didhumAra, e bhavanavAsinikAya che. kinara, puiruSa, mahAraga, gAMdharva, yakSa, rAkSasa, bhUta ane pizAca e vyaMtaranikAya che. sUrya, caMdra tathA graha, nakSatra ane prakIrNa tArA e tiSkanikAya che. te manuSyalokamAM merunI cAre bAjue pradakSiNA karavAvALA tathA nitya gatizIla che. kALane vibhAga e cara jyotiSka dvArA karAyA che. manuSyalakanI bahAra tiSka sthira rahelA hAya che. caturtha nikAyavALA vaimAnika devo che. te kApapanna ane kapAtIta rUpa che. ane upara upara rahe che. saudharma, aizAna, sAnakumAra, mAheMdra, brahmaleka, lAntaka, mahAzuka, sahasAra, Anata, prAkRta ane AraNa, ayyata tathA nava priveyaka ane vijaya,
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sUtra 15-20 171 vaijayaMta, jayaMta, aparAjita tathA sarvArthasiddhamAM emane nivAsa che. ravi bhavanapatti. daze prakAranA bhavanapati jaMbUpimAM AvelA sumeru parvatanI nIce enA dakSiNa ane uttara bhAgamAM tIrachA aneka kaTAkoTi lakSa jana sudhI rahe che. asurakumAra meTe bhAge AvAsomAM ane kayAreka bhavanomAM vase che, tathA nAgakumAra Adi badhA meTe bhAge bhavanamAM ja vase che. ratnaprabhAnA pRthvIpiMDamAMthI Uce, nIce eka eka hajAra yojana cheDI daIne vacalA eka lAkha aThThotera hajAra janaparimANu bhAgamAM AvAso dareka jagyAe che; paratuM bhavane te ratnaprabhAmAM nIce nevuM hajAra janaparimANu bhAgamAM ja hoya che. AvAsa meTA maMDapa jevA hoya che ane bhavana nagara jevA hoya che. bhavana bahArathI gALa, adarathI samacatuSka ane taLiye puSkarakarNikA jevAM hoya che. badhA bhavanapati, kumAra eTalA mATe kahevAya che ke teo kumAranI mAphaka javAmAM mAhara tathA sukumAra heya che, ane mRdu, madhuragativALA tathA krIDAzIla hoya che. daze prakAranA bhavanapatinAM cihna Adi svarUpa saMpatti janmathI ja pitatAnI jAtimAM judI judI hoya che. jema ke asura kumArene mukuTamAM cUDAmaNinuM cihna hoya che. nAgakumArone nAganu, vizukumArone vajanuM, suparNakumArane garuDanuM, agnikumArane ghaDAnuM, vAyukumArane azvanuM, svanitakumArone 1. "sagrahaNamAM udapikumArane ayana ane vAyumArane madaranuM cipha lakhyu che, gA. 26
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara tatvArthasUtra vardhamAna-zarIranI jeDInuM. udhikumArene makara. dvIpakumAre hine ane phikumArene hAthInuM cihna heAya che. nAgakumAra Adi badhAonAM ciha. emanA AbharaNamAM heva che. badhAnAM vastra, zatra. paNa Adi vividha de che. [ 11 ] nAnA bra: badhA vyaMtara deve zirva, tirachA ane nIce traNa mAM bhavana ane AvAsomAM vase che. te pitAnI icchAthI athavA bIjAnI preraNAthI bhinnabhinna jAe jAya che. emAMthI keTalAka te conI paNa sevA kare che. te vividha prakAranA pahADomAM, guphAo tathA tenA AMtarAomAM vasavAnA kAraNI nara kahevAya che. emAMthI kinara nAmanA aMtaranA daza prakAra che. jemake, rDinara, ki , kidhuttama, nirottama. hRdayaMgama. rUpazA. AnaMdita, manorama, ratipriya ane ratiSTha. DipAva nAmanA aMtaranA daza prakAra che. jema ke, pu. sura. mahApura, muruva bha. puruttama, tirupa, marUdeva. ta. mekara ane cazavAna. mAraganA daza prakAra A pramANe cheH bhujaga, legazAlI, mahAkAya, anikAya, udhazAlI, marama, mahAvega. mahela, ekAMta, ane lAravAna. gAMdharvanA bAra prakAra A pramANe cheH hAhA. da6. tuMbura, nArada, vivAdita. sUtavAdaka, kadaMba, mahAkAdaMba. raivata, vizvAvasu. gatarati ane gItayaza. senA tera prakAra A pramANe cheH pUrNabhaka, mANibhada, "tabhAi, haribhada, sumanAmaka, vyanikhanikamaka, subhadra, sarvabhaka, manuSyayakSa, vanAdhipati, vanAhAra. rUpayakSa ane cattama. rAkSasenA sAta prakAra A pramANe che lIma, mahAbhIma, viba. vinAyaka, jIrAkSasa, rAkSasarAkSasa ane brahmarAkSasa, bhUtanA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4-sUtra 11-20 193 nava prakAra A pramANe che : surUpa, pratirUpa, atirUpa, bhUtAttama, kaki, mahArAdika, mahAvega, pratiSThA ane AkAzaga. pizAcAnA padara bheda A pramANe che * kUSmAMDa, paTaka, joSa, Ahvaka, kAla, mahAkAla, caukSa, acaukSa, tApizAca, mukharapizAca, adhastAraka, deha, mahAvideha, tRSNIka, ane vanapizAca, ATha prakAranA vyatAnAM cihna anukrame A pramANe cheH azAka, caMpaka, nAga, tuba u, vaTa, khAMga (ceAgIe pAsenA khAparIvALA daMDa ), sulasa ane kabaka, khAMga sivAya bAkInAM badhAM cihno vRkSa jAtinAM che, A aSAM cihno emanA AbhUSaNa AdimAM hoya che. [12] yaMtravidha jyotindra * merunA samatala bhUmibhAgathI sAtasA tevu ceAjananI UMcAI upara caiAtizcakranA kSetrane AraMbha thAya che; te tyAMthI UMcAImAM ekase! daza ceAjanaparamANu che, ane tIrakhuM asaMkhyAta dIpa-samudra parimANa che. emA daza ceAjananI UMcAI upara arthAt ukta samatalathI Ase yeAjananI UMcAI upara sUtu vimAna che, tyAMthI ezI ceAjananI UMcAI upara arthAt samatalathI ArTase eMzI yeAjananI UMcAI upara cattu vimAna che, tyAMthI vIza ceAjananI UMcAI sudhImAM arthAta samatalathI navasA yeAjananI UMcAI sudhImAM graha, nakSatra ane prakINa tArA che. prakAz tArA kahevAnI matalathya e che ke khIjA keTalAka tArAo evA paNa che ke je aniyatacArI hAvAthI cAreka sU - caMdrano nIce paNa cAlyA jAya che ane kyAreka upara paNa cAlyA jAya che. caMdranI upara vIza ceAjananI UMcAImAM pahelA cAra ceAjananI UMcAI upara nakSatra che, enI pachI
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 tatvArthasUtra cAra ejananI UMcAI para budha graha, budhathI traNa janA UMce zukra, zukrathI traNa jana UMce guru, guruthI traNa jana UMce maMgaLa ane maMgaLathI traNa jana UMce zanaizcara che. aniyatacArI tArA jyAre sUryanI nIce cAle che, tyAre te sUryanI nIce daza ejanapramANe jotiSa kSetramAM cAle che, jyotiSa - prakAzamAna vimAnamAM rahevAne kAraNe sUrya Adi tiSka kahevAya che. e badhAnA mukAmAM prabhAmaMDala jevuM ujajavala sUryAdinA maMDaLa jevuM cihna hoya che. sUryane sUrya maMDaLanA jevuM, caMdrane caMdramaMDaLanA jevuM ane tArAne tArAmaMDaLanA jevuM cihna heAya che. [1] - rara ti: mAnuSottara nAmanA parvata sudhI manuSyaloka' che, e vAta pahelA kahevAI gaI che. e manuSyalokamAM je tiSka che, te sadA bhramaNa kare che. emanuM bhramaNa merunI cAre bAjue thAya che. manuSyalokamAM kula sUrya ane caMdra ekasa batrIsa ekaso batrIsa che. jema ke jambudvIpamAM be be, lavaNu samudramAM cAra cAra, dhAtakIkhaMDamAM bAra bAra, kAlodadhimAM beMtAlIsa beMtAlIsa ane puSkarAhamAM bera bera sUrya tathA caMdra che. eka eka cakrane parivAra aThThAvIza nakSatra, aThThayAzI graha, ane chAsaTha hajAra navaso ne pAra kaTAkoTi tArAo che. je ke lokamayadAnA svabhAvathI ja jyotiSka vimAna sadAye pitAnI jAte ja phare che, tathApi viziSTa samRddhi pragaTa karavAne mATe ane Abhiyogya - sevaka nAmakarmanA udayathI kriIDAzIla keTalAka devo e vimAnane upADIne phare che. pUrva 1 juo ao 3, sU0 14
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sUtra 1120 dizAmAM sihAkRti, dakSiNa dizAmAM gajAkRti, pazcima dizAmAM baLadarUpadhArI ane uttara dizAmAM azvarUpadhArI deva vimAnanI nIce joDAIne bhramaNa karyA kare che. [14] manuSyalekamAM muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa, Adi; atIta, vartamAna Adi; tathA saMkhyaya, asaMkhyaya Adi rUpe aneka prakArane kALavyavahAra thAya che; enI bahAra nahi. manuSyalokanI bahAra jo koI kALavyavahAra karavAvALuM hoya ane e vyavahAra kare te paNa te manuSyalokamAM prasiddha vyavahAra pramANe ja; kema ke vyAvahArika kALavibhAgane mukhya AdhAra mAtra niyata yiA che. AvI kriyA sUrya, caMdra Adi jyAtiSkanI gati ja che; gati paNa sarva jyotiSkAmAM sarvatra hotI nathI, phakta manuSyalokamAM vartatA jyotiSkAmAM ja hoya che ethI mAnavAmAM Ave che ke kALane vibhAga tiSkAnI viziSTa gati upara ja nirbhara che. dina, rAta, pakSa Adi je sthUlasthUla kALavibhAga che te surya Adi jyotiSkanI niyata gati upara avalaMbita hevAthI enAthI jANI zakAya che, samaya, AvalikA Adi sUkSma kALavibhAga enAthI jANI zakAtA nathI. amuka niyata sthAnamAM je sUryanuM prathama darzana thAya che ane amuka sthAnamAM je tenuM adarzana thAya che te udayAsta che. e udayAsta vaccenI sUryanI kriyAthI divasane vyavahAra thAya che. A rIte ja sUryanA astathI te udaya sudhInI kriyAthI rAtane vyavahAra thAya che. dina ane rAtane trIsamo bhAga muhUrta che, paMdara dina, rAta e pakSa kahevAya che, be pakSane mAsa, be mAsanI Rtu, traNa Rtunu ayana, be ayananuM varSa, pAMca varSane yuga
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 tAvArtha sUtra ItyAdi aneka prakArane laukika kALavibhAga sUryanI gatikriyAthI karavAmAM Ave che. je kriyA cAlu hoya te vartamAnakALa, je thavAnI che te anAgatakALa ane je thaI cUkI che te atItakALa. je kALa gaNatarImAM AvI zake te saMya, je gaNatarImAM nathI AvI zako paNa phakta upamAna dvArA jANI zakAya che te asaMkhyaya, jema ke, palyopama, sAgarepama Adi; ane jene aMta nathI te anaMta. [15] cira nida: manuSyalokanI bahAranAM sUrya Adi tiSka vimAne sthira che. kema ke emanA vimAna svabhAvathI eka jagyAe ja kAyama rahe che, ahI tahIM bhamatAM nathI. A kAraNathI emanI lesyA ane emane prakAza paNa eka rUpe sthira che; athata tyAM rAhu AdinI chAyA na paDavAthI jyotiSkane svAbhAvika paLe raMga jemane tema rahe che, ane udaya asta na hovAthI lakSa yojanaparimANu prakAza paNa ekasarakho sthira rahe che. [16] sainika sevaH caturtha nikAyanA deva vaimAnika kahevAya che. emanuM vaimAnika e nAma mAtra pAribhASika che; kema ke vimAnathI cAlatA evA to bIjA nikAyanA devo paNa hoya che. vaimAnikanA kopapanna ane kalpAtIta evA be bheda hoya che. je kapamAM rahe che te kApapanna ane je kaha5nI bahAra rahe che te kalpAtIta kahevAya che. A badhA vaimAnika eka sthAnamAM letA nathI, ke tIrachA paNa hotA nathI; kintu eka bIjAnI upara upara rahelA hoya che.[18-19] kalpanA saudharma, aizAna Adi bAra bheda che. emAMthI saudharma kalpa jyotizcanI upara asaMkhyAta jana caDyA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ adAca 4-04 21-rara 17 pachI menA dakSiNa bhAgathI upalakSita AkAzapradezamAM rahelo che. enI upara kintu uttaranI bAjue aizAnakalpa che. saudharmaka95nI bahu upara samazreNImAM sAnakumAra kalpa che, ane ezAnanI upara samaNumAM mAhedra kalpa che. A benI vacce, kintu upara brahmaloka kalpa che, enI upara kramathI lAMtaka, mahAzukra ane sahastrAra e traNa ke eka bIjAnI uparaupara che. emanI upara sAdharma ane aizAnanI mAphaka Anata ane prANata e che kalpa che. emanI upara samarNamA sAnakumAra ane mAhenI mAphaka AraNa ane acuta kA che. A kapanI upara anukrame nava vimAna uparaupara che. te puruSAkRti lekanA grIvAsthAnIya bhAgamAM hevAthI raiveyaka kahevAya che. emanI upara vijaya, vaijayaMta, jayaMta, aparAjita ane sarvArthasiddha e pAMca vimAna che. te sauthI uttara-pradhAna hovAthI anuttara kahevAya che. saudharmathI amyuna sudhInA deva kalpapapanna ane emanI uparanA badhA de kalpAtIta kahevAya che. ka55tramAM svAmI sevakabhAva che, paraMtu kalpAtItamAM nathI, tyAM te badhA I jevA hevAthI "ahamidra' kahevAya che. manuSyalokamAM koI nimittathI javAnuM thAya te kahayapanna de ja jAya-Ave che, kalpAnIta pitAnA sthAnane choDIne kyAMya jatA nathI. riTI have keTalIka bAbatomAM devonI uttarottara adhikatA ane hInatA kahe cheH ritibhAvapularisAvADAviSayaansfdhajA 25 gatizarIraparigrahAbhimAnato hInAH 122 //
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 18 tatvArthasUtra sthiti, prabhAva, sukha, zuti, vezyAnI vizuddhi, IndriyaviSaya ane avadhiviSayamAM uparauparanA deve adhika hoya che. gati, zarIra, parigraha ane abhimAnamAM uparauparanA deva hIna che. nIcenIcenA dethI uparauparanA deve sAta vAtamAM adhika hoya che. te nIce pramANe 1. citiH Ane vizeSa khulAse AgaLa tevIsamAM sUtramAM che. 2. kamAvaH nigraha-anugraha karavAnuM sAmarthya aNibhA mahimA Adi sidhinuM sAmarthya, ane AkramaNa karI bIjAo pAse kAma karAvavAnuM baLa, A badhAne prabhAvamAM samAveza thAya che. Avo prabhAva je ke uparauparanA devAmAM adhika hoya che te paNa teomAM uttarottara abhimAna ane saMkaleza ochA hovAthI teo potAnA prabhAvane upayoga e ja 34. sula ane zuti iti dvArA grAhya viSayane anubhava karavo e sukha che. zarIra, varatra ane AbharaNa AdinuM teja e zruti che. e sukha ane zuti uparauparanA devAmAM adhika hevAnuM kAraNa uttarottara kSetrasvabhAvajanya zubha pagalapariNAmanI prakRSTatA ja che. 5. serAnI vizuddhiH vezyAno niyama AgaLa tevIsamA sUtramAM spaSTa thaze. ahIMyAM eTaluM jANuM levuM joIe ke je devAnI lesyA samAna che temAM paNa nIcenI apekSAe
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4 sUtra ra1 22 19 uparanA devenI vezyA, saMkezanA echApaNanA kAraNathI uttaretara vizuddha, vizudatara ja hoya che. 6. viSayaH dUrathI ISTa viSayanuM grahaNa karavAnuM je InuiM sAmarthya te paNa uttarottara guNanI vRddhi ane salezanI nyUnatAnA kAraNathI uparauparanA devAmAM adhika heya che. - 7 adhijJAnanI vikAH avadhijJAnanuM sAmarthya paNa uparauparanA devAmAM vadhAre ja hoya che. pahelA ane bIjA svargane devene nIcenA bhAgamAM ratnaprabhA sudhI, tIrachA bhAgamAM asaMkhyAta lAkha yojana sudhI ane UMcA bhAgamAM potapotAnA vimAna sudhI avadhijJAnathI jANavAnuM sAmarthya heya che. trIjA ane cothA svarganA de nIcenA bhAgamAM zarkaraprabhA sudhI, tIrachA bhAgamAM asaMkhyAta lAkha ejana sudhI ane Urdhva bhAgamAM pitapotAnA bhavana sudhI avadhijJAnathI joI zake che. e rIte kramaza vadhatAM vadhatAM aMtamAM anuttaravimAnavAsI devo saMpUrNa lekanAlIne avadhijJAnathI joI zake che. je devonA avadhijJAnanuM kSetra samAna hoya che, temAM paNa nIcenI apekSAo uparanA devane vizuddha, vizuddhatara jJAnanuM sAmarthya heya che. [21] cAra bAbata evI che je nIcenA devonI apekSAe uparauparanA devAmAM ochI hoya che. jemakeH 1. gamanakriyAnI zakti ane gamanakriyAmA pravRttiH me bane uparauparanA devAmAM ochA hoya che, kema ke uparauparanA devAmAM uttarottara mahAnubhAvatA ane udAsInatA adhika hevAne kAraNe dezAtaraviSayaka krIDA karavAnI rati
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180' taravAthasUtra ochIochI thatI jAya che. sAnakumAra Adi devo jemanI jaghanya sthiti be sAgarepama heya che, te adhabhAgamAM sAtamA naraka sudhI ane tIrachA bhAgamAM asaMkhyAta hajAra cheDADi jana paryata javAnuM sAmartha rAkhe che. emanI pachInA devane gativiSaya ghaTatAMghaTatAM eTale badho ghaTI jAya che ke uparanA devo vadhAremAM vadhAre trIjA naraka sudhI ja jaI zake che. zakti game teTalI hoya te paNa koI deva nIcenA bhAgamAM trIjA narakathI AgaLa gayA nathI ane jaze nahi. 2. zarIranuM rimAna: e anukrame pahelA-bIjA svargamAM sAta hAthanuM; trIjAcothA svargamAM cha hAthanuM; pAMcamA-chaThThA svargamAM pAMca hAthanuM, sAtamA-AThamA svargamAM cAra hAthanuM; navamAthI bAramA svarga sudhImAM traNa hAthanuM; nava greveyakamAM be hAthanuM ane anuttara vimAnamAM eka hAthanuM hoya che. 3. di: pahelA svargamAM batrIsa lAkha vimAna, bIjAmAM aThThAvIsa lAkha, trIjAmAM bAra lAkha, cothAmAM ATha lAkha, pAMcamAmAM cAra lAkha, chaThThAmAM pacAsa hajAra, sAtamAmAM cALIsa hajAra, AThamAmAM cha hajAra, navamAthI bAramA sudhI sAtaso, adhevata traNa greveyakamAM eka agiAra, madhyama traNa greveyakamAM eka se sAta, Urdhva traNa raiveyakamAM che ane anuttaramAM pAMca ja vimAnane parigraha che. 4. nimanaH ene artha ahaMkAra che. sthAna, parivAra, zakti, viSaya, vibhUti, sthiti AdimAM abhimAna
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 42 sUtra 21 22 181 pedA thAya che; AvuM abhimAna, kavAya che tevAthI uparauparanA devAmAM uttarottara eAchuM ja hoya che. sUtramAM kahI nathI evI bIjI paNa pAca bAbate devonA saMbaMdhamAM jANavA jevI che. 1. usa, 2. AhAra, 3 vedanA, 4. upapAta ane pa. anubhAva 1. saravANa? jema jema devanI sthiti vadhatI jAya che, tema tema uchusanu kAlamAna paNa vadhatuM jAya che. jema ke, daza hajAra varSanA AyuSavALA devane eka eka ucAsa sAta sAta sTemparimANa kALamAM thAya che, eka palyopamanA AyuSavALA ne usa eka divasamAM eka ja hoya che, sAgaropamanA AyuSavALA devanA viSayamA e niyama che ke jenuM AyuSa jeTalA sAgaropamanuM hoya tene eka eka usa teTakeTalA pakhavADiye thAya che. 2. Adya: enA saMbaMdhamA evo niyama che ke daza hajAra varSanA AyuSavALA de eka eka divasa vacamAM cheDIne AhAra le che; palyopamanA AyuSavALA de dinapRthaphatvanI pachI AhAra le che; sAgaropamanA AyuSavALA deva mATe evo niyama che ke jenuM AyuSa jeTalA sAgaropamanuM hoya te teTalA hajAra varSa pachI AhAra le che. 3. venAH sAmAnya rIte dene sAta-sukha vedanA ja hoya che; kayAreka asAta-dukha vedanA thaI jAya te te, aMtarmuhUrtathI vadhAre samaya sudhI rahetI nathI. sAta vedanA sudhI - 1, pRthakatva zabdane bethI mArI navanI sa yA vyavahAra thAya che.
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 tatvArthasUtra paNa lAgalagATa cha mahinA sudhI eka sarakhI rahIne pachI badalAI jAya che. 4. 3papatta: ene artha utpattisthAnanI gyatA che. anya-jainetaraliMgika mithyAtvI bAramA svarga sudhI ja utpanna thaI zake che, sva-jainaligika mithyAtvI greveyaka sudhI jaI zake che ane samyagadaSTi pahelA svargathI savarthasiddha paryata paNa jaI zake che. paraMtu caturdazapUrvadhArI saMyata pAMcamA svargathI nIce utpanna ja thatA nathI. 5. samAva: ene artha lokasvabhAva-jagaharma che. ene lIdhe badhAM vimAna tathA siddhazilA Adi AkAzamAM nirAdhAra rahelAM che. bhagavAna arihaMtanA janmAbhiSeka Adi prasaMge upara devAnA AsananuM kaMpita thavuM e paNa lokAnubhAvanuM ja kArya che. AsanakapanI pachI avadhijJAnanA upagathI tIrthakarane mahimA jANe keTalAka deva pAse AvI emanI stuti, vaMdanA, upAsanA AdithI AtmakalyANa kare che. keTalAka de pitAnA sthAnamAM ja rahI pratyutthAna, aMjalikama, praNipAta, namaskAra, upahAra AdithI tIrthakaranI arcA kare che. A paNa badhu ja lokAnubhAvanuM ja kArya che. [2] have vaimAnikemAM lesthAne niyama kahe che: pItapadmazuklalezyA dvitrizeSeSu / 23 / be, traNa ane bAkInAM svargomAM kramapUrvaka pIta, paddha ane zukala vezyAvALA de che. pahelA be svarganA devomAM pIta - tejeyesyA hoya che, trIjAthI pAMcamA svarga sudhInA devAmAM paDyUlezyA ane chaThThAthI
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sUtra 24-2 sarvArthasiddha parvatanA dezamAM zuklacchA hoya che. A niyama zarIravarNarUpa dravyAne mATe ja che, kema ke adhyavasAyarUpa bhAvalesyA te badhAye devAmAM maLI Ave che. [2] have konI parigaNanA kare che: gujaH raMpArakA raiveyakanI pahelAM kalpa che. jemAM Ida, sAmAnika, trAyazi Adi rUpe denA vibhAganI kalpanA che, te "kalpa'. evA kalpa greveyakanI pahelAM, arthAta saudharmathI ayyata sudhI bAra che. raiveyakathI laI badhA kalpAtIta che kema ke emAM Ika, sAmAnika, trAyatriza Adi rUpe denA vibhAganI kalpanA nathI, arthAta te badhA barAbarIvALA hevAthI ahami' kahevAya che. [24] have lokAtika devenuM varNana kare che? zrAviyA rAtti. 29 1 saarsvtaadityvhdhrnngrdtoytussitaavyaabaadhvoDagira / rada ! 1. royala eziyATika sAyaTInA mudrita pustakamA divya e aMza nizcatarUpe sUtramAM na rAkhatAM koSTakamA rAkhyA che, paraMtu ma. bha. nA mudrita pustakamAM te aza riTAya" pATha sUtragata ja nizcitape chAkhe che. je ke tAMbara saMpradAyanA mULasatramAM sfTAca e pATha che. chatAM paNa e sUtranA bhASyanI TIkAmAM je "LiopAtaH STivimAna tarivartimi. ityAdi ulalekha che, emAM saTi nA sthAne riTa hovAne paNa tarka thaI zake che paraMtu
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 tatvArthasUtra brahmaleka e ja kAntika devenuM Alaya - nivAsasthAna che. sArasvata, Aditya, vahi, aruNa, gadateya, tuSita, avyAbAdha, maruta ane ariSTa e lokAtika che. lokAMtika devo viSayatithI rahita hovAthI devarSi kahevAya che. teo paraspara nAnA moTA na hovAthI badhA svataMtra che ane tirthaMkaranA niSkramaNa eTale ke gRhatyAganA samaye emanI sAme UbhA rahI "sukSada vumada zabda dvArA pratibedha karavAnA pitAnA AcAranuM pAlana kare che. te brahmaloka nAmanA pAMcamA svarganI cAre bAjunI dizAovidizAomAM rahe che, bIje kyAMya rahetA nathI. te badhA tyAMthI cuta thaI manuSyajanma laImekSa prApta kare che dareka dizA, dareka vidizA ane madhyabhAgamAM ekaeka jAti vasavAnA kAraNe emanI kula nava jAtio che. jema ke, pUrvottara eTale ke IzAna khUNAmAM sArasvata, pUrvamAM Aditya, pUrvadakSiNa eTale agni khUNAmAM vahi, dakSiNamAM aruNa, dakSiNapazcimamAM eTale naiRtya khUNAmAM gaItoya, pazcimamAM tuSita, pazcimottara eTale vAyavya khUNAmAM avyAbAdha, uttaramAM bhArata ane vacamAM ariSTa nAmanA kAMtika de rahe che. emanAM sArasvata Adi nAma vimAnanA nAmathI prasiddha digabara saMpradAyamAM A sUtrane aMtima bhAga "cAvAyAviSTAca e pATha che tethI ahIM spaSTa rIte ariSTa nAma ja kalita thAya che, riSTha nahi tema ja marutanuM vidhAna paNa nathI.
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sutra 27 185 thayAM che. ahIM eTalI vizeSatA jANI levI joIe ke A banne sUtronA mULa bhASyamAM lokAMtika devanA ATha ja bheda batAvyA che; digabara sUtrapATha pramANe paNa ATha ja sakhA jaNAya che, temA bharatane ullekha nathI. alabatta, ThANuga Adi sUtramAM nava bheda dekhAya che; (uttama caritramAM te daza bhedene paNa ullekha che) tethI ema jaNAya che ke mULasUtramAM hato' pATha prakSipta thayela che. [25-26] - have anuttara vimAnanA devenu vizeSatva kahe cheH vilAi divaramaH 27 | vijayAdimAM deva, dvicarama - phakata be vAra manuSya janma dhAraNa karavAvALA - hoya che. anuttara vimAnanA pAMca prakAra che. emAMthI vijaya, vaijayaMta, jayaMta ane aparAjita e cAra vimAnamAM je de rahe che, te dicarama hoya che. arthAta te adhikamAM adhika be vAra manuSyajanma dhAraNa karI mekSa pAme che. ene - krama A pramANe che: cAra anuttara vimAnathI yuta thayA pachI manuSyajanma, e janmanI pachI anuttara vimAnamAM deva janma, tyAMthI pAcho manuSya janma ane te ja janmamAM mekSa. paraMtu sarvArthasihavimAnavAsI de phakta eka ja vAra manuSyajanma le che; ne e vimAnathI cuta thayA pachI manuSyatva dhAraNa karI e janmamAM ja mekSa prApta kare che. anuttaravimAnavAsI sivAya bIjA keI paNa prakAranA devA mATe kAMI niyama nathI; kema ke keIka te eka ja vAra manuSya janma laI mekSa pAme che, koI be vAra, keI traNa vAra, koI cAra vAra ane kaI ethI paNa adhika vAra janma dhAraNa kare che. [27] '
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra have tiryanuM svarUpa kahe cheH vpati manuSya racaH rAriyaH 285 aupapAtika ane manuSya sivAyanA je je bAkI rahyA che te tiryacanivALA che. - tiryaMca keNa kahevAya che e praznano uttara A sUtramAM Apyo che. aupapAtika arthAta deva tathA nAraka ane manuSyane cheDIne bAkInA badhA saMsArI jIva tiryaMca ja kahevAya che. deva, nAraka ane manuSya phakta pacepriya hoya che; paraMtu tiryaMcamAM ekaMthithI paceMdriya sudhInA badhA prakAranA che AvI jAya che. jema deva, nAraka ane manuSya, lokanA khAsa khAsa vibhAgamAM ja maLI Ave che tevu tiryace viSe nathI; kema ke temanuM sthAna lokanA badhA bhAgamAM che. [28] adhikArasUtra ritiH | rA. AyuSanuM varNana karavAmAM Ave che. manuSya ane tiryaMcanAM jaghanya ane utkRSTa AyuSa batAvyAM che. deva ane nArakanAM batAvavAnA bAkI che. te A adhyAyanI samApti sudhI batAvAze. [29] bhavanapatinikAyanI utkRSTa sthitinuM varNana: bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM palyopamamadhyardham / 30 / zeSA pAne rUA. asurendrayoH sAgaropamamadhikaM ca / 32 / bhavanemAM dakSiNAInA IndronI sthiti deDha palyopamanI che.
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sUtra 33 36 zeSa indronI sthiti paNa be pApamanI che. be asure konI sthiti kramathI sAgarepama ane kaMIka adhika sAgaropamanI che. ahIMyAM bhavanapatinikAyanI je sthiti batAvI che, te utkRSTa samajavI joIe; kema ke jadhanya sthitinuM varNana AgaLanA pistALIsamA satramAM AvavAnuM che. bhavanapatinikAyanA asurakumAra, nAgakumAra Adi daza bhede pahelAM kahyA che. dareka bhedanA dakSiNAdhanA adhipati ane uttarArdhanA adhipatirUpe be be Iddha che; temanuM varNana pahelAM ja karI dIdhu che. emAMthI dakSiNa ane uttaranA be asuredonI utkRSTa sthiti A pramANe che: dakSiNAdhanA adhipati amara nAmanA asureMdranI sthiti eka sAgaropamanI ane uttarArdhana adhipati bali nAmanA asureMdranI sthiti sAgarepamathI kAMIka adhika che. asurakumArane choDIne bAkInA nAgakumAra Adi nava prakAranA bhavanapatinA dakSiNArdhanA dharaNendra Adi je nava haka che, emanI sthiti deDha palyopamanI ane je uttarArdhanA bhUtAnaMda Adi nava iMdra che, emanI sthiti paNa be palyopamanI che [30-32]. have vaimAnikanI utkRSTa sthitinuM varNana kare cheH saudharmAdiSu yathAkramam / 33 / tApa rUchI adhike ca / 35 // rata rAhumAre ! rUA
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 tatvArthasUtra vishesstrisptdshaikaadshtryodshpnycdshbhirdhini rUpe AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveykessuvijyaavui nahi dArU85 saudharma Adi devalokamAM nIce jaNAvyA pramANe anukrame sthiti jANavI. saudharmamAM be sAgarepamanI sthiti che. aizAnamAM kAMIka adhika be sAgaropamanI sthiti che. sAnakumAramAM sAta sAgarepamanI sthiti che. mAhedrathI AraNAThuta sudhImAM anukrame kAMIka adhika sAta sAgarepama, traNathI adhika sAta sAgaropama, sAtathI adhika sAta sAgaropama, dazathI adhika sAta sAgarepama, agiyArathI adhika sAta sAgaropama, terathI adhika sAta sAgaropama, paMdarathI adhika sAta sAgarepama pramANa sthiti che. AraNa ayyatanI upara nava raiveyaka, cAra vijaya Adi ane sarvArthasiddhamAM anukrame eka eka sAgarepama adhika sthiti che. ahIMyAM vaimAnika devenI je sthiti kramathI batAvavAmAM AvI che, te utkRSTa che. temanI jadhanya sthiti AgaLa batAvavAmAM Avaze. pahelA svargamAM be sAgarepamanI, bIjA svargamAM be sAgarepamathI kAMIka adhika, trIjAmAM sAta sAgarepamanI, cethAmAM sAta sAgaropamathI kAMIka adhika,
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4- sUtra 1942 pAMcamAmAM daza sAgarepamanI, chaThThAmAM cauda sAgaropamanI, sAtamAmAM sattara sAgaropamanI, AThamAmAM aDhAra sAgaropamanI; navamA-dazamAmAM vIsa sAgaropamanI ane agiyAramA-garamA svargamAM bAvIsa sAgaropamanI sthiti che. nava greveyakamAMnA pahelA veyakamAM tevIsa sAgaropamanI, bIjAmAM covIsa sAgaropamanI, e rIte ekaeka vadhatAM navamA raiveyakamAM ekatrIsa sAgaropamanI sthiti che. pahelA cAra anuttara vimAnamAM batrIsa ane sarvArthasiddhamAM tetrIsa sAgaropamanI sthiti che. [33-38] have vaimAninI jaghanya sthiti kahe che? aparA palyopamamadhikaM ca / 39 / sAgaropame / 40 / sapi aa chA parataH purataH pUSo pUDanArA karI aparA- jaghanya sthiti palyopama ane kAMIka adhika palyopamanI che. be sAgaropamanI che. kAMIka adhika be sAgaropamanI che. AgaLaAgaLanI pUrva pUrvanI parA - utkRSTa sthiti anaMtaraanaMtaranI jaghanya sthiti che. 1 digaMbaranI rAThAomA ane kathAka kayA betAbara gra mA paNa vijaya Adi cAra vimAnamA utkRSTa sthiti tetrIsa sAgaropamanI mAnI che. juo A adhyAyanA sU 42nuM bhASya. saMgrahaNI mA 33 sAgarepama utkRSTa sthiti kahI che.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 tAvArthasUtra saudharmadinI jadhanya sthiti anukrame A pramANe cheH pahelA svargamAM eka palyopamanI, bIjAmAM pApamathI kAMIka adhika, trIjAmAM be sAgaropamanI, cethAmAM be sAgarepamathI kAMIka adhika sthiti che. pAMcamAthI AgaLa badhA devalokamAM jAnya sthiti te ja che je potapotAnI apekSAe pUrva pUrva devalekamAM utkRSTa sthiti hoya. A niyama pramANe cethA devalanI kAMIka adhika sAta sAgaropama pramANu utkRSTa sthiti e ja pAMcamA devalekamAM jaghanya sthiti che; pAMcamAnI daza sAgarepama pramANa utkRSTa sthiti e chaThThAmAM jaghanya sthiti che, chaThThInI cauda sAgaropama pramANu utkRSTa sthiti e sAtamAnI jaghanya sthiti che. sAtamAnI sattara sAgaropama pramANu utkRSTa sthiti AThamAmAM jaghanya; AThamAnI aDhAra sAgaropama pramANu utkRSTa sthiti navamAdazamAmAM jaghanya, navamA-dazamAnI vIza sAgarepama pramANa utkRSTa sthiti agiyAramA aramAnI jadhanya; agiyAramAbAramAnI bAvIza sAgarepama pramANu utkRSTa sthiti prathama raiveyakanI jadhanya sthiti che e rIte nIcenIcenA raiveyakanI utkRSTa sthitine upara uparanA raiveyakanI jaghanya sthiti samajavI. A kame navamA greveyakanI jadhanya sthiti trIsa sAgaropamanI thAya che. cAra anuttara vimAnanI jaghanya sthiti ekatrIsa 'sAgarepanI che. sarvArthasiddhamAM utkRSTa ane jaghanya sthitimAM aMtara nathI; arthAta tetrIsa sAgarepamanI sthiti che. [39-42] have nArakonI jaghanyasthiti kahe cheH nArakANAM ca dvitIyAdiSu / 43 /
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 4-sUtra 44-47 191 dazavarSasahasrANi prathamAyAm // 44 // bIjI Adi bhUmiomAM nArakanI jaghanya sthiti pUrva pUrvanI utkRSTa sthiti che. pahelI bhUmimAM jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. - jema betALIsamA sUtramAM devonI jaghanya sthitine kema che. te ja bIjIthI laI sAtamI bhUmi sudhInA nAranI jaghanya sthitine krama che. e niyama pramANe pahelI bhUminI eka sAgaropama pramANe utkRSTa sthiti e bIchamAM jaghanya sthiti che. bIjInI traNa sAgaropama pramANu utkRSTa sthiti trIjImAM jaghanya, trIjInI sAta sAgaropama utkRSTa sthiti cothImAM jaghanya; cothInI daza sAgarepama utkRSTa sthiti pAMcamImAM jaghanya, pAMcamInI sattara sAgaropama utkRSTa sthiti chaThThImAM jaghanya, ane chaThThInI bAvIza sAgaropama utkRSTa sthiti sAtamImAM jadhanya che. pahelI bhUmimAM jaghanya sthiti daza hajAra varSa pramANa che. [43-44 have bhavanapatinI jaghanyasthiti kahe cheH mag ja javA bhavanamAM paNa daza hajAra varSa pramANanI jaghanya sthiti che. have tenI sthiti kahe che: vyannarANAM ca / 16 / parA palyopamam / 17 /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 vArthasUtra caMtAnI jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. ane utkRSTasthiti palyopama pramANa che. [46-47] have tiSkAnI sthiti kahe che? jyotiSkANAmadhikam / 48 / ghaNA mevAma . nakSatrANAmardham // 50 // tArakANAM caturbhAgaH // 51 // navA svaramAM /2 caturbhAgaH zeSANAm / 53 / tiSka athata sUrya, caMdranI utkRSTa sthiti kAMIka adhika palyopamanI che. grahanI utkRSTa sthiti eka palyopamanI che. nakSatronI utkRSTa sthiti ardha palyopamanI che. tArAonI utkRSTa sthiti palyopamane cotho bhAga che. * ane jaghanya sthiti te pApamane AThama bhAga che. zeSa arthAta tArAone cheDIne bAkInA tiSka eTale ke graha-nakSatronI jaghanya sthiti palyopamane cotho bhAga che. [48-53]
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 khIjAthI ceAthA adhyAya sudhImAM jIvatattvanuM nirUpaNu karyuM che. have A adhyAyamAM ajIvatattvanuM nirUpaNu thAya che, prathama ajIvanA bhedo kahe che : ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH / 1 / dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane pudgalAstikAya e cAra ajIvakAyA che. nirUpaNapaddhatinA niyama pramANe pahelu lakSaNa ane pachI bhedAnu kathana karavuM joIe; ema chatAM paNa sUtrakAre ajIvatattvanuM lakSaNa batAvyA vinA enA bhedonuM kathana karyu che. ema karavAnu kAraNa e che ke, avanuM lakSaNu jIvanA lakSaNathI ja jANI javAya che. ene juduM kahevAnI khAsa jarUra nathI, kAraNa ke a + jIva je jIva nahi te ajIva. upayeAga e jIvanuM lakSaNa che, teA jemAM upayAga na heAya te tattva maLIya, arthAt upayeAganA abhAva ajIvanuM lakSaNa thayuM. 7-12
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 : ' tatvArthasUtra 'ajIva e jIvanuM virodhI bhAvAtmaka tattva che. te mAtra abhAvAtmaka nathI. dharma Adi cAra ajIva tatvone zasti kahevAne abhiprAya e che ke, te tatva mAtra eka pradezarUpa athavA eka avayavarUpa nathI kintu pracaya eTale ke samUharUpa che. dharma, adharma ane AkAza e traNe te pradezapracayarUpa che ane pudgala avayavarUpa tathA avayavapracayarUpa che. ajIva tatvanA bhemAM kALanI gaNanA karI nathI; kema ke kALa tattvarUpa che ke nahi e viSayamAM matabheda che. je AcArya ene tattva mAne che te paNa tene phakta pradezAtmaka mAne che, pradeza pracayarUpa nahi. ethI emanA mate paNa astikAnI sAthe kALane gaNavo yukta nathI; ane je AcArya kALane svataMtra tattva mAnatA nathI temanA mate te tatvanA bhedamAM kALanI gaNanA thAya ja zI rIte? pra-zuM uparanAM cAre ajIvato bIjAM darzane paNa mAnya che? u-nahi, AkAza ane pugala e bane to te vaizeSika, nyAya, sAMkhya Adi darzane paNa mAnya che, paraMtu maustikAya ane adhamaustikAya e bane to jainadarzana sivAya bIjuM koIpaNa darzana mAnatuM nathI. jainadarzane jene AkAzAstikAya kahe che, tene bIjA darzane AkAza kahe che. pagalAstikAya e saMjJA paNa phakta jainazAstramAM ja prasiddha che. bIjA darzanemAM e tattvane sthAne prakRti, paramANu Adi zabdone upayoga thAya che. [1]
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 2-ja' have mULa dravyonuM kathana kare che? kathA vA | 2 dharmAstikAya Adi ukta cAra ajIva tatva ane jIva e pAMca dravyo che. jenadaSTi pramANe jagata mAtra paryAya eTale ke parivartanarUpa ja nathI, kintu parivartanazIla hovA chatAMya te anAdinidhana che. A jagatamAM jainamata pramANe mULa dravya pAMca che, te ja A sUtramAM batAvyAM che. A sUtrathI laI AgaLanAM keTalAMka sUAbhA dravyanA sAmAnya tathA vizeSa dharmonuM varNana karIne emanuM parasparanuM sAdhamya vaidharme batAvyuM che. sAdhamya artha samAnadharma -samAnatA ane vaidharyane artha viruddha dharma - asamAnatA. A sUtramAM je dravyatvanuM vidhAna che, te dharmAstikAya Adi pAMca padArthonuM dravya tarIke sAdhamya che; ane je te vaidharmo hoI zake che te mAtra guNa athavA payayanu ja heI zake; kema ke guNa athavA pIya svayaM dravya nathI. [2] have mULa dravyonuM sAmya dhamma kahe che nityAvasthitAnyarUpANi / 3 / pujA / ka ! 1, 20 para parAmAM A eka ja sUtra gaNAya che; paraMtu digaM0 para parAmA cA ibalIvA" evAM be sUtra alaga alaga maLe che.
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra A''kAzAdekadrayANi / 5 / niSkriyANi ca / 6 / ukta dravya nitya che, sthira che ane arUpI che. pudgala rUpI eTale ke mUrti che. ukta pAMcamAMthI AkAza sudhInAM dravya eka eka che. ane niSkriya che. dhamastikAya Adi pAMca divya nitya che athaoNta te potapotAnA sAmAnya tathA vizeSarUpathI kadApi paNa cuta thatAM nathI. pAMce sthira paNa che; kema ke emanI saMkhyAmAM kyAre paNa ochAvattApaNuM thatuM nathI. arUpI divya to dharmastikAya, adhamastikAya, AkAzAstikAya ane jIvAstikAya e cAra ja che; paraMtu pudgala dravya arUpI nathI. sArAMza e che ke, nityatva tathA avasthitatva e banne pAMce vyAnuM sAdhamya che, paraMtu arUpitra pukalane cheDIne bAkInAM cAra nuM sAdhamya che. pra-nityatva ane avasthitatvanA arthamAM ze taphAvata che? u-pitapotAnA sAmAnya tathA vizeSa svarUpathI smRta na thavuM e nityatva che, ane potapotAnA svarUpamAM kAyama rahevA chatA paNa bIjA tatvanA svarUpane prApta na 1. bhAgamAM A rItu e saMdhirahita pATha che, digaMbarIya paraMparAmAM to sUtramAM ja e saMdhirahita pATha che.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhayAya 5-sUtra 2 197 karavuM te avasthitatva che. jema jIvatatva pitAnA dravyAtmaka sAmAnyarUpane ane cetanAtmaka vizeSarUpane kyAre paNa cheDatuM nathI, e tenuM nityatva che, ane uktasvarUpane choDayA vinA paNa te ajIvatatvanA svarUpane prApta karatuM nathI e enuM avasthitatva che. sArAMza e che ke pitAnA svarUpane tyAga na karavo ane pArakAnA svarUpane prApta na karavuM e bane aMza - dharma badhAM dravyamAM samAna che; emAMthI pahelo aMza nityatva ane bIjo aMza avasthitatva kahevAya che. dravyanA nityatvakathanathI jagatanI zAzvatatA sUcita thAya che ane avasthitatvanA kathanathI emane paraspara saMkara - mizraNa thata nathI ema sUcavAya che, arthAta te badhAM dravya parivartanazIla hovA chatAM paNa pitApitAnA svarUpamAM sthita che ane eka sAthe rahetAM chatAM paNa eka bIjAnA svabhAva- lakSaNa -thI aspaSTa rahe che. ethI ja A jagata anAdinidhana paNa che ane enAM mULatatvonI saMkhyA paNa ekasarakhI rahe che. prava-dhamastikAya Adi ajIva paNa je dravya che ane tatva paNa che to pachI emanuM kAI ne koI svarUpa avazya mAnavuM paDaze, te pachI emane arUpI kema kahyAM ? u-ahIyAM arUpitvane artha svarUpaniSedha nathI, svarUpa te dharmAstikAya Adi tane paNa avazya hoya che; ane emane je kaI svarUpa ja na hoya te te te azvazaganI mAphaka vastu tarIke ja siddha na thAya. ahIyAM apitvanA kathanathI rU5 eTale ke mUrtine niSedha karyo che. rUpane artha ahIyAM mUrti ja che. rUpa Adi saMsthAnapariNAmane athavA rUpa, rasa, gaMdha ane sparzanA samudAyane "mati kahe che;
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 tavAthasUtra AvI mUrtine dharmAstikAya Adi cAratamAM abhAva hoya che. A ja bAbata arUpI padathI kahI che. [3] rUpa, mUrtatva, mUrti e badhA zabdo samAnArthaka che. rUpa, rasa Adi je guNa chavyio dvArA grahaNa karI zakAya che, te divyagrA guNa ja mUrti kahevAya che. pulanA guNa izcigrAhya che; ethI pudgala e mUrta eTale ke rUpI che. pula sivAya bIjuM kaMI paNa divya mUrti nathI, kema ke te IvyithI gRhIta thatuM nathI; ethI ja rUpi- e ja pulane dharmAstikAya Adi cAra tothI bhinna karatuM vaidhamya che. jo ke atIdiya hevAthI paramANu Adi aneka sUkSma vyA ane emanA guNe divyagrAhya nathI, chatAM paNa viziSTa pariNAmarUpa amuka avasthAmAM te ja Idi dvArA grahaNa thavAnI gyatA prApta kare che; e kAraNathI te atIdiya havA chatAM paNa rUpI athavA mUrta ja che. arUpI kahevAtA dharmastikAya Adi cAra bene te indriyanA viSaya banavAnI gyatA ja hetI nathI. A ja atIthi pula ane atIbi dharmAstikAya Adi dravyamAM taphAvata che. [4] uparanAM pAMca dravyomAMthI AkAza sudhInAM traNa kavyo arthAta dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyA eka eka vyakti rUpa che. emanI be athavA bethI adhika vyaktio hetI nathI. e rIte ja e traNe nikti eTale kriyArahita che. ekavyaktitva ane niSkriyatva e be dharmo ukta traNa pratyenuM sAdhamya ane jIvAstikAya tathA pulAstikAyanuM vaidhamya che. jIva ane putalakavyanI aneka vyaktio che ane te kyiAzIla paNa che. jainadarzana vedAMtanI mAphaka
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pasUtra 7-11 199 Atmadravyane eka vyaktirUpa mAnatuM nathI ane sAMkhya, vaizeSika Adi badhAM vaizvika darzanAnI mAphka ene niSkriya paNa mAnatuM nathI. pra--jaina mata pramANe badhAM dravyezamAM paryAyapariNamana - utpAddavyaya mAnavAmAM Ave che. A pariNamana kriyAzIla dravyAmAM ja thaI zake che. dharmAstikAya Adi traNa dravye ne jo niSkriya mAnavAmAM Ave, te teemAM paryAyapariNamana kevI rIte ghaTI zake ? u.--ahIM yAM niSkriyatvathI gatikriyAnA niSedha karavAmAM AvyA che, kriyAmAtranA nahi. jaina mata pramANe niSkriya dravyanA artha gatizUnya dravya eTaleA ja che. gatizUnya dharmAstikAya Adi dravyeAmAM paNa sadRza pariNamanarUpa kriyA jainadarzana mAne ja che. [5-6] have pradezAnI sakhyAnA vicAra kare che asaGkhyA pradezA dharmAdharmayoH / 7 / nIvaya 185 AkAzasyAnantAH / 9 / saGghayeyA'saMkhyeyAzca pudgalAnAm / 10 / naLoH / / / dharma ane adharmanA pradeza asaMkhyAta che. eka jIvanA pradeza asakhyAta che. AkAzanA pradeza anata che. pudgaladravyanA pradeza sakhyAta, asakhyAta ane anAta che. 1
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 tatvArthasUtra aNu-paramANune pradeza hotA nathI. dharma adhama Adi cAra ajIva ane jIva e pAMca dravya mATe "kAya' zabda vAparI pahelAM e sUcita karyuM che ke pAMca dravyo astikAya arthAta pradezapracayarUpa che; paraMtu e pradezanI vizeSa saMkhyA pahelAM batAvI nathI. te saMkhyA ahIMyAM batAvavAmAM AvI che. dharmAstikAya ane adhamastikAya e pratyeka dravyanA pradeza asaMkhyAta che. pradezane artha eka eve sUkSma aMza che ke, jenA bIjA aMzenI kalpanA sarvajJanI buddhithI paNa thaI zakatI nathI; evA avibhAjya sUkSmAMzane niraza aMza paNa kahe che. dharma, adharma e banne dravya eka eka vyaktirUpa che, ane emanA pradeza - avibhAjya aMza asaMkhyAta, asaMkhyAta che; ema kahevAthI e phalita thAya che ke ukA bane dravya eka evA akhaMDa skadharUpa che ke jenA asaMkhyAta avibhAjya sUkSma aMza phakta buddhithI kalpita karI zakAya che, te vastubhUta sadhathI alaga karI zakAtA nathI. jIva dravya vyaktirUpe anata che. pratyeka jIva vyakti eka akhaMDa vastu che, je dhamauritakAyanI mAphaka asaMkhyAta pradezaparimANa che AkAza dravya bIjAM badhAM dravyothI meTe kaMdha che; kemake te anaMtapradezaparimANa che. putaladravyanA skaMdha dharma, adharma Adi bIjA cAra dravyanI mAphaka niyatarUpa nathI. kema ke kaI pulaskaMdha saMkhyAta pradezone hoya che, keI asaMkhyAta pradezane, keI ane pradeza ane keI anaMtAnaMta pradezane paNa hoya che.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 7-11 - 201 putala ane bIjAM benI vacamAM eTale taphAvata che , ke pulanA pradeza pitAne skadhathI judA judA thaI jAya che paraMtu bIjA cAra dravyanA pradeza pitapatAnA skadhathI alaga thaI zakatA nathI; kema ke pulathI bhinna cAre dravya amUrta che, ane amUrta svabhAva khaMDita na thavuM e che. puladravya mUrta che, mUrtanA khaMDa paNa hoI zake che, kema ke saMzleSa ane viSa dvArA bhegA thavAnI tathA chUTA thavAnI zakti mUrta dravyamAM dekhAya che. A taphAvatanA kAraNathI pulaska dhanA nAnA moTA badhA aMzane avayava kahe che. avayavane artha jude thatA aMza e che. - jo ke paramANu paNa putrala dravya hevAnA kAraNathI mUrta che te paNa tene vibhAga thaI zakatuM nathI. kema ke te AkAzanA pradezanI jema pudgalane nAnAmAM nAne aMza che. paramANunuM ja parimANa sauthI nAnAmAM nAnuM parimANa che; ethI te mAtra avibhAjya aMza che. ahIMyAM paramANunA khaMDa eTale ke aMza thatA nathI ema je kahyuM che, te dravya vyaktirUpe; paraMtu payayarUpe nahi. paryAyarUpe te enA paNa aMzanI kalpanA karavAmAM AvI che; kema ke eka ja paramANuvyaktimAM varNa, gadha, rasa Adi aneka paryAya che. te badhA e dravyanA bhAvarUpa aMze ja che. ethI eka paramANuvyaktinA paNa bhAvaparamANu aneka mAnavAmAM Ave che. pradharma AdinA pradeza ane putalanA paramANu vacce zuM taphAvata che ?
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 6 tatvArthasUtra * u0-parimANanI daSTie kAMI taphAvata nathI. jeTalA kSetramAM paramANuM rahI zake che, eTalA bhAgane pradeza kahe che. paramANu avibhAjya aMza hevAthI ene samAvavA mATenuM kSetra paNa avibhAjya ja hovuM joIe, ethI paramANu ane pradeza nAmanuM tatparimita kSetra baneya parimANanI dRSTie samAna che. te paNa emanI vacamAM eTalo taphAvata che ke paramANu pitAnA aMzIbhUta skaMdhathI alaga thaI zake che; paraMtu dharma Adi dravyanA pradeza potAnA skaMdhathI alaga thaI zakatI nathI. pra-navamA sUtramAM anaMta pada . ethI pula dravyanA aneka anaMta pradeza hevAne artha to nIkaLI zake che; paratu anaMtAnaMta pradeza hovAne je artha upara kAvyo che te kayA padathI ? uanatapada sAmAnya che, te badhA prakAranI anAta saMkhyAone bodha karAvI zake che. ethI ja e padathI anaMtAnaMta artha paNa karI zakAya che. [7-11] have dravyonA sthitikSetrane vicAra kare che: DhoDiyAda 22/ paSo je rU pa ripu mA pujArAma . 24? asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm / 15 / pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat / 16 / Apeca - sthiti karanArAM dravyonI sthiti kAkAzamAM ja che.
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 12-13 203 dharma ane adharma dravyanI sthiti samagra lokAkAzamAM che. pudgalanI sthiti kAkAzanA eka pradezaAdimAM vikalpa eTale aniyata rUpe hoya che. jInI sthiti lekanA asaMkhyAtamA bhAgA_dimAM hoya che. kema ke pradIpanI mAphaka emanA pradezane saMkeca ane vistAra thAya che. jagata pAMca astikAya rUpa che. ethI prazna thAya che ke A pAMca astikAne AdhAra - sthitikSetra zuM che? zuM emano AdhAra emanAthI bhinna evuM bIjuM koI dravya che? athavA e pAMcamAMthI koI eka dravya bAkInAM dravyane AdhAra che? A praznano uttara e che ke, AkAza e ja AdhAra che ane bAkInA badhAM divya Adheya che. A uttara vyavahAradaSTie samajavo joIe; nizcayadaSTie nahi. badhAM dravya svapratika arthAta pitapatAnA svarUpamAM sthita che; keI eka dravya bIjA dravyamAM tAtvikadaSTithI rahI zakatuM nathI. have e prazna thAya che ke jema dhamadi cAre divyAne AdhAra vyavahAradaSTie AkAza mAnavAmAM Ave che te rIte AkAzane AdhAra zuM che ? Ane uttara e ja che ke AkAzane kaI bIjuM dravya AdhArarUpa nathI kema ke enAthI moTA parimANavALuM atha enI barAbara parimANavALuM bIjuM kaI tatva ja nathI. ethI vyavahAradaSTie ane nizrayadaSTie AkAza svapraniza ja che. AkAzane bIjA
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 tAvArthasUtra dAne AdhAra kahevAnuM kAraNa e che ke AkAza te vyathI mahAna che. AdheyabhUta dharma Adi cAra dravyo paNa samagra AkAzamAM rahetAM nathI. te AkAzanA amuka parimita bhAgamAM ja sthita che. jeTalA bhAgamAM te sthita che eTale AkAzabhAga jovA kahevAya che. lokane artha ja pAMca astikAya. A bhAganI bahAra AsapAsa cAre tarapha anaMta. AkAza vidyamAna che; emAM bIjAM vyonI sthiti na hovAne lIdhe e lovArA kahevAya che. ahIMyAM astikAyanA AdhAraAdheya saMbaMdhane je vicAra che, te kAkAzane laIne ja samaja joIe. dharma ane adharma e banne astikAya evA akhaMDa skaMdharUpa che ke, te saMpUrNa kAkAzamAM ja sthira che. e bAbatane Ama paNa kahI zakAyaH vastutaH akhaMDa AkAzanA paNa je leka ane aleka evA be bhAganI kalpanA buddhithI karavAmAM Ave che, te dharma, adharma vyanA sabaMdhathI che. jyAM e dravyane saMbaMdha na hoya te aleka ane jeTalA bhAgamAM temane saMbaMdha hoya te ka. pudgala dravyane AdhAra sAmAnya rIte kAkAza ja niyata che. tathApi vizeSarUpe bhinna bhinna pulavyanA AdhArakSetranA parimANamAM taphAvata hoya che. pulavya, kAMI dharmaadharma vyanI mAphaka mAtra eka vyakti te che ja nahi ke jethI te mATe ekarUpa dhArakSetra hovAnI saMbhAvanA karI zakAya. bhinnabhinna vyakti hovAthI pulonA parimANamAM vividhatA hoya che, ekarUpatA nathI. ethI ahIMyAM enA
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pasUtra 12-16 15 AdhAranuM parimANu vikalpe - aneka rUpe atAvavAmAM AvyuM che. kAI pudrala leAkAkAzanA eka pradezamAM, tA kAI e pradezamAM rahe che. e rIte kAIka pudgala asaMkhyAtapradezaparimita yAkAkAzamAM paNa rahe che. sArAMza e che ke AdhArabhUta kSetranA pradezeAnI saMkhyA AdheyabhUta pudgaladravyanA paramANunI sakhyAthI nyUna athavA enI kharAbara heAI zake che, adhika nahi, ethI ja eka paramANu ekasarakhA AkAzapradezamAM sthita rahe che; paraMtu caNuka eka pradezamAM paNa rahI zake che ane emAM pazu. e rIte uttarAttara saMkhyA vadhatAM vadhatAM tryaNuka, caturaka ema saMkhyAtAjIka kala eka pradeza, e pradeza, traNa pradeza ema sakhyAta pradeza sudhInA kSetramAM rahI zake che; saMkhyAtANuka dravyanI sthitine mATe asaMkhyAta pradezavALA kSetranI AvazyakatA haitI nathI. asakhyAtAjIka dha eka pradezathI laI adhikamAM adhika peAtAnI AreAkharanA asaMkhyAta sakhyAvALA pradezAnA kSetrAmAM rahI zake che. anaMtANuka ane anaMtAnaMtANuka ke pazu eka pradeza, e pradeza ityAdi kramathI vadhatAM vadhatAM sakhyAta pradeza ane asakhyAta pradezavALA kSetramAM rahI zake che. enI sthitine mATe anaMta pradezAtmaka kSetranI jarUra nathI. - 1. e paramANuonA banelA skaMdha - avayavI ~ " dvaSANuka ' kahevAya che traNa paramANuenA skaMdha gRNUka kahevAya che, e . rIte cAra paramANuonA caturaNaka,' sakhyAta paramANuonA * " saMkhyAtAjIka, asaMkhyAtanA 'asa`khyAtANuka, anaMtanA .. anatANuka ' ane anatAna'ta paramANuonA banelA skaMdha * ana tAna tANka' kahevAya che.
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 tattvArthasUtra pula dravyane sauthI moTAmAM meskadha jene acittA mahAtkaMdha kahe che ane je anaMtAnaMta aNuone banela heya che, te paNa asaMkhyAta pradeza kAkAzamAM ja samAya che. jainadarzanamAM AtmAnuM parimANa AkAzanI mAphaka vyApaka nathI ane paramANunI mAphaka aNuM paNa nathI, kintu madhyama parimANu mAnavAmAM Ave che; je ke badhA AtmAonuM mAdhyama parimANu pradezasaMkhyAnI daSTie samAna che, chatAM paNa badhAnI laMbAI-pahoLAI Adi ekasarakhAM paNa nathI. ethI prazna thAya che ke jIva dravyanuM AdhArakSetra ochAmAM ochuM ane adhikamAM adhika keTaluM mAnavAmAM Ave che? A praznano uttara ahIMyAM e Ave che ke eka jIvanuM AdhArakSetra lokAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgathI laIne saMpUrNa lokAkAza sudhI hoI zake che. jo ke kAkAza asaMkhyAta pradeza parimANa che, te paNa asaMkhyAta saMkhyAnA paNa asaMkhyAta prakAra hovAthI lokAkAzanA evA asakhyAta bhAganI kalpanA karI zakAya che ke je aMgulAsaMkhyaya bhAga parimANuM hoya che. ATalo nAne eka bhAga paNa asaMkhyAtapradezAtmaka ja hoya che. e eka bhAgamAM koI eka jIva rahI zake che. eTalA eTalA be bhAgamAM paNa rahI zake che. e rIte eka eka bhAga vadhatAM vadhatAM AkharanA sarva lokamAM paNa eka jIva rahI zake che. athata chava dravyanuM nAnAmAM nAnuM AdhArakSetra aMgulAsaMkhyaya bhAga parimANa lokAkAzane khaMDa hoya che, je samagra lekAkAzane eka asaMkhyAtamo bhAga ja hoya che. e jIvanuM kALAntare, athavA e ja samaye bIjA jIvanuM, kaMIka meTuM
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 12-13 207 AdhArakSetra e bhAgathI bamaNuM paNa mAnavAmAM Ave che. A rIte e chavAnuM athavA chavAntaranuM AdhArakSetra traNagaNuM, cAragaNa, pAMcagaNu Adi kramathI vadhatAM vadhatAM kyAreka asaMkhyAtagaNuM athata sarva kAkAza thaI zake che. eka jIvanuM . AdhArakSetra sarva lokAkAza tyAre ja thaI zake che jyAre te jIva kevalisamughAtanI dazAmAM hoya che. jIvana parimANanI jUnAdhitAne lIdhe enA AdhArakSetranA parimANanI je jUnAdhikatA upara kahI che, te eka jIvanI apekSAe samajavI joIe; sarva jIvarAzinI apekSAe te jIvatatvanuM AdhArakSetra saMpUrNa kAkAza ja che. have prazna e thAya che ke, tulya pradezavALA eka chava dravyanA parimANamAM kALabhedathI je jUnAdhiktA dekhAI Ave che, athavA bhinnabhinna chanA parimANamAM eka ja samayamAM je jUnAdhikatA dekhAya che, enuM kAraNa zuM che? ene uttara ahIMyAM e ApyA che ke, karma, je anAdi kALathI jIvanI sAthe lAgelAM che ane je anaMtAnaMta aNupracayarUpa hoya che, emanA saMbaMdhathI eka ja chavanA parimANamAM athavA vividha jIne parimANamAM vividhatA Ave che. karmo sadA ekasarakhAM rahetAM nathI. emanA saMbaMdhathI audArika Adi je anya zarIra prApta thAya che, te paNa karma anusAre nAnAmoTAM hoya che. chavadravya vastuta hoya che te amUrta, paraMtu te karmasaMbaMdhane lIdhe mUrtavata banI jAya che. ethI jyAre jyAre jeTaluM jeTaluM audArikAdi zarIra ene prApta thAya che, tyAre tyAre enuM parimANa teTaluM ja hoya che.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 tAthasUtra dhamastikAya Adi dravyanI mAphaka jIva dravya paNa amUrta che. te pachI ekanuM parimANa vadhatuM-ghaTatuM nathI ane bIjAnuM kema vadhe-ghaTe che? A praznano uttara svabhAvabheda sivAya bIjo kAMI nathI. jIvatatvano svabhAva ja e che ke te nimitta maLatAM ja pradIpanI jema sakeca ane vikAsane prApta kare che. jema khullI jagyAmAM rAkhelA pradIpane prakAza amuka parimANa hoya che, paraMtu ene jyAre eka koTaDImAM rAkhavAmAM Ave che tyAre eno prakAza koTaDInA jeTalo ja banI jAya che, pachI ene eka kuDA nIce rAkhIe te te kuMDAnI aMdaranA bhAgane ja prakAzita kare che, leTAnI nIce rAkhIe te ene prakAza eTale ja thaI jAya che, tema - e pradIpanI mAphaka chavadravya paNa saMkoca-vikAsazIla che. ethI te jyAre jyAre je nAnA athavA moTA zarIrane dhAraNa kare che tyAre tyAre te zarIranA parimANu pramANe enA parimANamAM sa ke vikAsa thAya che. ahIMyAM e prazna thAya che ke je jIva saMkocasvabhAvanA kAraNathI mAne che tyAre te kAkAzanA asaMkhyAta pradezarUpa asaMkhyAtamA bhAgathI nAnA bhAgamAM arthAta AkAzanA eka pradeza upara athavA be, cAra, pAMca Adi pradeza upara kema samAI zakate nathI? e ja rIte je ene svabhAva vikAsata thavAne hoya te te vikAsa dvArA saMpUrNa lekakAzanI mAphaka akAkAzane vyApta kema nathI karate? ene uttara e che ke, saMkecanI maryAdA kArmaNa zarIra upara nirbhara che. kaI paNa kArmaNa zarIra aMgulAsakhyAta bhAgathI nAnuM thaI zakatuM nathI; ethI chavanuM saMkecakAya paNa tyAM sudhI ja
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 adhyAya 5-sUtra 12-16 parimita rahe che. vikAsanI maryAdA kAkAza sudhInI ja mAnavAmAM AvI che, enAM be kAraNe batAvI zakAya che. pahelu te e ke jIvanA pradeza eTalA ja che ke, jeTalA lokAkAzanA che. adhikamAM adhika vikAsadazAmAM chavane eka pradeza AkAzanA eka pradezane vyApIne rahI zake che, be athavA adhikane nahi. AthI sarvotkRSTa vikAsadazAmAM paNa kAkAzanA bahAranA bhAgane te vyApta karI zaktA nathI. bIjuM kAraNa e che ke vikAsa e gatinuM kArya che ane gati dhamastikAya sivAya heI zakatI nathI. e kAraNathI kAkAzanI bahAra jIvane kelAvAne prasaMga ja AvatA nathI. pra-asaMkhyAta pradezavALA kAkAzamAM zarIradhArI anata cho kevI rIte samAI zake che ? u-sUmabhAvamA pariNamelA hovAthI nigehazarIrathI vyApta eka ja AkAzakSetramAM sAdhAraNa zarIrI anaMta chavA eka sAthe rahe che. tathA manuSya AdinA eka audArika | zarIranI upara tathA aMdara aneka saMmUrNima jIvonI sthiti jevAmA Ave che. e kAraNe lokAkAzamAM anaMtAnaMta jIvone samAveza viruddha nathI. jo ke putadravya anatAnaMta ane mUrta che; tathApi kAkAzamAM e samAvAnuM kAraNa e che ke pulemAM sUkSmatvarUpe pariNata thavAnI zakti che. Avu pariNamane jyAre thAya che tyAre eka ja kSetramAM eka bIjAne vyAghAta karyA vinA anatAnata paramANu ane anatAnaMta Adha sthAna prApta karI zake cheH jema eka ja sthAnamAM hajAro dIvAone prakAza vyAghAta vinA ja samAI zake che. putaladravya mUrti hovA ta 14
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 tatvArthasUtra chatAM paNa vyAghAtazIla tyAre ja thAya che, jyAre sthUlabhAvamAM pariNata thAya che. sUmavapariNAma dazAmAM te koIne vyAghAta pahoMcADatAM nathI ane te paNa keIthI vyAghAta pAmatAM nathI. [12-16] have kArya dvArA dharma, adharma ane AkAzanAM lakSaNanuM kathana kare che: * tithi iSaNapatA: 27 sArAva i285 gati ane sthitimAM nimitta thavuM, e ja anukrame dharma adharma dravyanuM kArya che. avakAzamAM nimitta thavuM e AkAzanuM kArya che. dharma, adharma, ane AkAza e traNe amUrta hevAthI Iyigamya nathI; ethI emanI siddhi laukika pratyakSa dvArA thaI zakatI nathI. jo ke Agama pramANathI emanuM astitva manAya che, te paNa AgamapaSaka evI yukti paNa che, ke je ukta dravyanuM astitva siddha kare che. te yukti e che ke, jagatamAM gatizIla ane gati pUrvaka sthitizIla padArtha jIva ane pula be che. jo ke gati ane sthiti banne ukta be dravyanuM pariNAma ane kArya hovAthI emAMthI ja pedA thAya 1. jo ke risthiyurI" e paNa pATha kyAMka kayAMka dekhAya che to paNa bhAgya jevAthI "risthipapra"e pATha vadhAre saMgata jaNAya che. digabarIya paraMparAmAM te ricityuparahI" e pATha ja nirvivAda siddha che.
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 sUtra 17-18 211 che, athata gati ane sthitinuM upAdAna kAraNa chava ane pula ja che, te paNa nimittakAraNa, je kAryanI utpattimAM avazya apekSita che, te upAdAna kAraNathI bhinna hovuM ja joIe. ethI jIva-putalanI gatimAM nimittarUpe dhamastikAkAyanI ane sthitimAM nimittarUpe adhamastikAyanI siddhi thaI jAya che. A abhiprAyathI zAstramAM dharmAstikAyanuM lakSaNa ja "gatizIla padArthonI gatimAM nimitta thavuM ane adhamastikAyanuM lakSaNa sthitimAM nimitta thavu" eTaluM ja batAvyuM che, dharma, adharma, jIva ane pula e cAre dravya kyAMka ne kyAka sthita che. arthAta Adheya thavuM athavA avakAza meLavavo e emanuM kArya che paraMtu potAnAmAM avakAza-sthAna ApavuM e AkAzanuM kArya che. ethI ja avagAhapradAna e ja AkAzanuM lakSaNa manAya che. pra-sAMkhya, nyAya, vaizeSika Adi darzanemAM AkAza dravya mAnavAmAM AvyuM che, paraMtu dharma, adharma dravyane bIjA koIe mAnyAM nathI, te pachI jinadarzane emane svIkAra kema karyo che? u-jaDa ane cetana dravya je dazya ane adazya vizvanA khAsa aMga che, emanI gatizIlatA te anubhavasiddha che. je kaI niyAmaka tatva na hoya te te dravya potAnI sahaja gatizIlatAnA kAraNathI anata AkAzamAM kyAMya paNa cAlI jaI zake che je e kharekhara anaMta AkAzamAM cAlyAM ja jAya, to A dazyAdazya vizvanuM niyatasthAna je sadA sAmAnya
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 * tatvArthasUtra rUpe ekasarakhuM najare paDe che, te koI paNa rIte ghaTI nahi zake. kema ke anaMta pukala ane anaMta jIva vyaktio paNa anaparimANa vistRta AkAzakSetramAM rokAyA vinA saMcAra karaze; tethI te evAM pRthak thaI jaze ke emanuM pharIthI maLavuM ane niyata suSTirUpe najare AvI paDavuM asaMbhavita nahi te kaThina te jarUra thaze. A kAraNathI uparanAM gatizIla dravyanI gatimayadAne niyaMtrita karatA tatvane svIkAra jaina darzana kare che. e ja tattva dhamastikAya kahevAya che. gatimaryAdAnA niyAmakarUpe uparanA tatvane svIkAra karyo pachI paNa e ja dalIlathI sthitimayadAnA niyAmakarUpe adhamastikAya tatvano svIkAra paNa jainadarzana kare che. pUrva, pazcima Adi vyavahAra je digadvavyanuM kArya manAya che, tenI upapatti AkAzanI dvArA thaI zakavAne lIdhe digadravyane AkAzathI juduM mAnavAnI jarUra nathI. paraMtu dharmaadharma dravyanu kArya AkAzathI siddha thaI zakatuM nathI. kema ke AkAzane gati ane sthitinuM niyAmaka mAnatAM te anaMta ane akhaMDa hovAthI jaDa tathA cetana dravyane pitAnAmAM sarvatra gati ane sthiti karatAM rokI nahi zake. ane ema thavAthI niyata dakyAdastha vizvanA saMsthAnanI anupatti thaI jaze. ethI dharma adharma dravyane AkAzathI judu - svataMtra mAnavuM e nyAyaprApta che. jyAre jaDa ane cetana gatizIla ja che, tyAre maryAdita AkAza kSetramAM temanI gati niyAmaka sivAya ja pitAnA svabhAvathI mAnI zakAtI nathI. ethI dharma adharma dravyanuM astitva yuktisiddha che. [17-18]
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 sutra 1920 have kArya dvArA pudagalanuM lakSaNa kahe che: zarIravAGmanaHprANApAnAH pudgalAnAm / 19 / sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca / 20 / zarIra, vANI, mana, niHzvAsa ane uksa e pudgalene upakAra - kArya che. tathA sukha, duHkha, jIvana ane maraNa e paNa pudgalene upakAra che. aneka paulika kAryomAMthI keTalAka kArya ahIMyAM batAvyAM che, je jIvo upara anugraha athavA nigraha kare che. audArika Adi badhAM zarIra paulika eTale pulanAM ja banelAM che; je ke kAryaNazarIra atikriya che, te paNa te bIjA audArikAdi mUrta dravyanA saMbaMdhathI sukhadukhAdi vipAka Ape che, jema pANu vagerenA sabaMdhathI dhAnya kaNa. ethI ja ene paNa paukalika samajavuM joIe. be prakAranI bhASAmAMthI bhAvabhASA e vIryantarAya, matijJAnAvaraNa ane zrutajJAnAvaraNanA kSapazamathI tathA agopAMganAmakarmanA udayathI prApta thatI eka viziSTa zakti che. te putalasApekSa hovAthI paulika che, ane evA zaktivALA AtmA dvArA prerita thaIne vacanarUpamAM pariNuta thatA bhASAvargaNanA skaMdha dravya bhASA che. labdhi tathA upagarUpa bhAvamana pulAvalaMbita hevAthI pauDhalika che. jJAnAvaraNa tathA viyotarAyanA kSapazamathI ane agApAMganAmakarmanA udayathI mane vargaNAnA je & guNadoSavivecana, smaraNa Adi kAryamAM abhimukha
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 tattvArthasUtra AtmAnA anugrAhaka arthAta enA sAmarthanA uttejaka thAya che ne dravyamAna che. e rIte AtmA dvArA udaramAMthI bahAra kADhavAmAM Avane nizvAsa vAyu - prANu ane udaranI aMdara jo usa vAyu - apAna e banne paulika che ane jIvanaprada hovAthI AtmAne anugrahakArI che. bhASA, mana, prANa ane apAna e badhAne vyAghAta ane abhibhAva dekhAya che. ethI te zarIranI mAphaka paulika ja che. jIvane prItirUpa pariNAma e sukha che, je sAtavedanaya karmarUpa aMtaraga kAraNa ane dravya, kSetra Adi bAhya kAraNathI utpanna thAya che. paritApa e ja dukha che. te asAtavedanIya karmarUpa aMtaraMga kAraNa ane dravya Adi bAhya nimittathI utpanna thAya che. AyuSakarmanA udayathI dehadhArI jIvanA prANu ane apAnanuM cAlu rahevuM e jIvita che, ane prANApAnane uccheda B e maraNa che. A badhA sukha, duHkha Adi payI chAmAM utpanna thAya che kharA, paraMtu te pule dvArA utpanna thAya che. ethI te jIvonA prati pukalanA upakAra manAya che. [19-20] have kArya dvArA jIvanuM lakSaNa kahe che? parasparopagraho jIvAnAm / 21 / parasparanA kAryamAM nimitta thavuM e jIne upakAra che. A sUtramAM chonA pArasparika upakAranuM varNana che. eka jIva hita athavA ahitanA upadeza dvArA bIjA jIva
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya pasUtra 22 215 upara upakAra kare che. mAlika paisA ApI nekaranI prati upakAra kare che ane nokara hita athavA ahitanuM kAma karI mAlika upara upakAra kare che. AcArya satkarmane upadeza karI enA anuSThAna dvArA ziSyo upara upakAra kare che, ane ziSya anukUla pravRtti dvArA AcArya upara upakAra kare che. [1] * have kArya dvArA kALanuM lakSaNa kahe che: vartanA pariNAmaH kriyA paratvAparatve ca kAlasya / 22 / vartana, pariNAma, kriyA ane paravAparatva e kALanA upakAra che. kALane svataMtra dravya mAnIne ahIyAM enA upakAra batAvyA che. pitatAnA paryAyanI utpattimAM svayameva pravartana mAna dharma Adi dravyane nimittarUpe preraNuM karavI e varjanA kahevAya che. potAnI jAtine tyAga karyA vinA thatA dravyane aparispaMdarUpa paryAya je pUrvAvasthAnI nivRtti ane uttarAvasthAnI utpattirUpe che, ene pariNAma samajavo A pariNAma chavamAM jJAnAdi tathA krodhAdi, pulamAM nIla, pIta varNAdi ane dharmAstikAya Adi bAkInAM dravyamAM aguralA guNanI hAni-vRddhirUpa che. gati (parispada) ja kriyA che. paratva eTale ceSTha ane aparatva eTale kaniSThatva. jo ke vartanA Adi kArya yathAsa bhava dharmAstikAya Adi dravyanuM ja che, tathApi kALa badhAmAM nimittakAraNa hevAthI ahIMyAM tenuM kALanA upakArarUpe varNana karyuM che. [2]
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra have pugalanA asAdhAraNa paryAya kahe cheH sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / 23 / zabdabandhasokSamyasthaulyasaMsthAnabhedatama chaayaa''taqtaratagra . ra ! - pudgala sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA heAya che. tathA te zabda, baMdha, sUkSmatatva, thulatva, saMsthAna, bheda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyotavALA 5Na che. bauddha leke pukalane cha arthamAM vyavahAra kare che, tathA vaizeSika Adi darzanemAM pRthivI Adi mUrta vyone samAnarUpe sparza, rasa Adi caturguNayukta mAnyAM nathI, kiMtu pRthivIne catuguNa, jaLane gadharahita triguNa, tejane gadha-rasarahita dviguNu ane vAyune mAtra sparzaguNavALo mAnya che. e rIte teo manamAM sparza Adi cAra guNe mAnatAM nathI. ethI e bauddha AdithI matabheda batAve e prastuta sutrane uddeza che. A sUtrathI e sucita karavAmAM Ave che ke, jainadarzanamAM jIva ane pulatattva bhinna che. ethI ja pula zabdane vyavahAra jIvatatvane viSe thato nathI. e rIte pRthivI, jaLa, teja ane vAyu e badhAM putalarUpe samAna che. arthAta te badhAM sparzIdi caturguNayukta che. te ja rIte jainadarzanamAM mana paNa paulika hovAthI sparzadi guNa-- vALuM ja che. sparza ATha prakAranuM mAnavAmAM Ave che, jema keH
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 23-24 217 kaThina, mRdu, guru, laghu, zita, uSNa, snigdha eTale cIkaNe ane rUkSa eTale lU. rasanA pAMca prakAra che. kaDavo, tIkhe, kaSAya - tUre, khATa ane mIThe sugadha ane durgadha e be gadha che. varNa pAMca cheH kALe, lIle, lAla, pALe ane sapheda. ukta prakArathI sparza AdinA kula vINa bheda thAya che. paraMtu emanA pratyekanA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta bheda taratamabhAvathI thAya che. je je vastu mRdu hoya che, te badhAnA mRdutvamA kAI ne kAMI tAratamya hoya che ja. e kAraNathI sAmAnyarUpe mRdutva sparza eka hovA chatAM paNa tenA tAratamya pramANe saMkhyAta, asakhyAta ane anaMta sudhI bhedo thaI zake che, e ja rIte kaThina Adi anya sparzInA viSayamAM tathA rasa Adi anya paryAyanA viSayamAM samajavuM joIe. zabda e kaI guNa nathI; jema ke vaizeSika, naiyAyika Adi mAne che. kintu te bhAvAvargaNanA pune eka prakArano viziSTa pariNAma che. nimittabhedathI enA aneka bheda karAya che je zabda AtmAnA prayatnathI utpanna thAya che, te "prAgaja', ane je kaMIne prayatna sivAya ja utpanna thAya che, te "vaisika, vAdaLAnI garjanA vaisika che. prAgaja zabdanA cha prakAra batAvavAmAM AvyA che. te A pramANe che: 1. "bhASA': manuSya AdinI vyakti ane pazupakSI AdinI avyakta, evI anekavidha bhASAo, 2. "tata cAmaDuM lapeTAyuM heya evAM vAghane eTale ke mRdaMga, paTa Adine zabda, 3. "vitata': tAravALAM vaNa, sAraMgI Adi vAdyone zabda, ja "dhana': jhAlara, ghaMTa AdinA zabda, 5. "suSira : mUkIne
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 tavArthasUtra vagADavAnA zaMkha, basI Adine zabda, 6. saMdharSaH lAkaDI AdinA saMgharSaNathI thatA zabda. paraspara AkSeSarUpa baMdhanA paNa prAyogika ane vaisika evA be bheda che. jIva ane zarIrane saMbaMdha tathA lAkaDI ane lAkhane saMbadha prayatnasApekSa hovAthI prAdegikabaMdha che; vIjaLI, megha, indradhanuSa Adine prayatnanirapekSa paulika saSa vaisika baMdha che. sUkSmatva ane sthUlatvanA aMtya tathA ApekSika evA be be bhede che. je sUkSmatva ane skUlatva bane eka ja vastumAM apekSAbhethI ghaTI na zake te aMtya, ane je ghaTI zake te ApekSika. paramANuonuM sUkSmatva ane jagadravyApI mahAtkaMdhanuM sthUlatva aMtya che, kema ke anya pudagalonI apekSAe paramANuomAM sthUlatva ane mahAkadhamAM sUmatva ghaTI zakatuM nathI caNuka Adi madhyavatI skanuM sUkSmatva ane sthUlatva bane ApekSika che; jema AMbaLAnuM sUkSmatva ane bIlAnuM bhUlatva. AMbaLuM bIlAthI nAnuM hovAthI enAthI sUkSma che ane bIjuM AMbaLAthI sthUla che, paraMtu te AMbaLuM beranI apekSAe sthUla paNa che ane te bIluM keLA karatAM sUkSma paNa che. A rIte jema ApekSika hovAthI eka ja vastumAM sthUlatva ane sUkSmatva ane viruddha payI hoI zake che, tema atyasUlamatva ane sthUlatva eka vastumAM haI zakatAM nathI. sasthAna itthavarUpa ane anityaMtvarUpa be prakAranuM che. je AkAranI keInI sAthe tulanA karI zakAya te icaeNvarUpa; ane jenI keInI sAthe tulanA na karI zakAya te anittha
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 23-24 219 tvarUpa. megha Adinu saMsthAna eTale ke racanA anitthavarUpa che kema ke aniyatarUpa hovAthI koI eka prakAre enuM nirUpaNa karI zakAtuM nathI, bIjA padArthonuM sasthAna ilcasvarUpa che; jema ke daDe, zigADuM Aditu. goLa, trikoNa, catuSkoNa, dIrgha parimaMDala - valayAkAra Adi rUpathI ItyasvarUpa saMsthAnanA aneka bheda che. ekatvarUpamAM pariNata pulapiDane vizleSa-vibhAga the e bheda che. enA pAca prakAra che. 1. "autkarika: cIravAthI athavA phADavAthI thatuM lAkaDAM, paththara AdinuM bhedana, 2 "cauNikaH kaNa kaNa rUpe cUrNa thavu te, jema javA Adine sAtha, A ityAdi, 3. "khaMDa: TukaDA TukaDA thaI chUTI javu tejema ghaDAnAM ThIMkarA, 4. "pratara: paDatuM nIkaLavuM te, jema abarakha, bhojapatra AdimAM, 5. "anutaTa': chAla nIkaLavI, jema vAMsa, zeraDI AdinI. tama aMdhakArane kahe che, te jovAmAM harakata nAMkhate prakAzane virodhI eka pariNAma che. chAyA prakAzanA upara AvaraNa AvavAthI thAya che. enA be prakAra che. darpaNa Adi svaccha padArthomAM mukhanuM je pratibiMba paDe che, jemAM mukhane vaNuM, AkAra Adi jemanA tema dekhAya che te varNAdivikAra pariNAmarUpa chAyA che, ane anya asvaccha dravyo upara je mAtra pratibiMba (paDachAyo) paDe che te pratibiMbarU5 chAyA che sUrya Adine usNu prakAza Atapa ane caMdra Adina anuSNa prakAza ughAta kahevAya che
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 taravArthasUtra sparza Adi tathA zabda Adi uparyukta badhA paryAya pulanuM ja kArya hevAthI paulikaparyAya manAya che. tevIsamA ane cAvIsamA sUtrane judAM karIne e sUcita karyuM che ke, sparza Adi paryAya paramANu ane skaMdha baMnemAM hoya che, paraMtu zabda, badha Adi payIya phakta skaMdhamAM hoya che. jo ke sUkSmatva paramANu ane kaMdha baMnene paryAya che, chatAM paNa enuM parigaNuna spazadinI sAthe na karatAM zabdAdinI sAthe karyuM che, te pratipakSI sthUlatva paryAyanI sAthe enA kathananuM aucitya samajIne. [23 - 24]. have pulanA mukhya prakAra kahe che: saLavA pAtra che rajA pudgala paramANurUpa ane skaMdharUpa che. vyakitarUpe putrala dravya anaMta che ane enI vividhatA paNu aparimita che. tathApi AgaLanAM be sUtramAM paulika pariNAmanI utpattinAM bhinna bhinna kAraNa batAvavAne mATe ahIMyAM tadupayogI paramANu ane kapa baMne prakAra sakSepamAM batAvyA che. saMpUrNa pukalarAzi A be prakAramAM samAI jAya che. je pulavya kAraNarUpa che, ane kAryarUpa nathI, te aMtya dravya kahevAya che. evuM dravya paramANu che, te nitya che, sUkSma che ane kaI paNa eka rasa, eka gadha, eka varNa ane be sparzathI yukta che. evA paramANu dravyanuM jJAna IdiyothI te thaI ja zakatuM nathI. enuM jJAna Agama athavA anumAnathI sAdhya che. paramANunuM anumAna kAryakSetuthI mAnavAmAM Ave
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-0 21-27 11 che. je je paulika kAya daSTigAcara thAya che, e dhAM sakAraNa heya che; e rIte je adRzya aMtima kA` hAya che, enuM paNa kAraNa hAvu' joI e, te kAraNu paramANu dravya che, enuM kAraNu khIju kAI dravya na heAvAthI ene atima kAraNu kahyuM che. paramANu dravyanA kAI vibhAga nathI ane thaI paNa zakatA nathI, AthI tenAM Adi, madhya ane ata te pote ja che, paramANu dravya . amad - asamudRAyarUpa hAya che. Song pudgaladravyanA bIjo prakAra kadha che. skaMdha badhA ad samudAyarUpa hoya che, ane te peAtAnA kAraNudravyanI apekSAe kAya dravyarUpa tathA peAtAnA kArya dravyanI apekSAe kAraNudravyarUpa che. jema kripradeza Adi dha e paramANu AdinuM kAya che ane tripradeza Adinu kAraNa paNa che. [25] have anukramathI kaMdha ane aNunI utpattinAM kAraNa kahe che . saMghAtabhedebhya utpadyante / 26 / mevALu / 2 / sadhAtathI, bhedathI ane saMghAta-bheda khannethI skaMdha utpanna thAya che. aNu bhedathI ja utpanna thAya che. ka dha - avayavI - dravyanI utpatti traNa prakAranI heAya che. kAI skaMdha sauMdhAta -ekatvapariNati-thI utpanna thAya che; krAI bhedathI khane che, ane kAI eka sAthe bheda tema ja sadhAta ane nimittathI ane che, jyAre alaga alaga rahelA e paramANAnA maLavAthI pridezika kadha thAya che, tyAre te d
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 taravAthasUtra saMghAtajanya kahevAya che. e rIte traNa, cAra, saMkhyAta, asaM khAta, anaMta ane anaMtAnaMta sudhI paramANuonA maLavAthI tripradeza, catu pradeza, saMkhyAtapradeza, asaMkhyAtapradeza, anatapradeza, ane anaMtAnaMtapradeza sudhI audha bane che. te badhA saMghAtajanya che. keIka moTI kaMdhanA tUTavAthI je nAnA nAnA skaMdha thAya che, te bhedajanya che. e paNa be pradezathI laIne anaMtAnaMta pradeza sudhI heI zake che. jyAre kaI eka dha tUTatAM enA avayavanI sAthe e samaye bIjuM koI dravya maLavAthI na skadha bane che, tyAre te skaMdha, bheda tema ja saMghAta banethI janya che. evA sarkala paNa dipradezathI laIne anaMtAnaMta pradeza sudhI thaI zake che. bethI adhika pradezavALA skaMdhone mATe e bAbata samajavI joIe ke traNa, cAra Adi alaga alaga paramANuonA maLavAthI paNa tripradeza, catuSpadeza Adi kaMdha thAya che. ane kripradeza skaMdhanI sAthe eka paramANu bhaLavAthI tripradeza, tathA dipradeza athavA tripradeza sakaMdhanI sAthe anukrame be athavA eka paramANu maLavAthI catuSpadeza skaMdha banI zake che. aNu dravya keAI dravyanuM kArya nathI. AthI enI utpattimAM be divyAnA saghAtane saMbhava ja nathI. e rIte paramANu nitya manAya che. tathApi ahIMyAM enI je utpatti batAvI che te payayadaSTithI arthAta paramANu dravyarUpe to nitya che, paraMtu paryAyadRSTithI te janya paNa che. kyAreka skaMdhanA. avayarUpa banI sAmudAyika avasthAmAM paramANuonuM rahevuM ane kyAreka sakaMdhathI alaga thaI vizakalita (chUTIchavAI) avasthAmAM rahevuM e badhA paramANunA paryAya - avasthA - vizeSa
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5- sUtra 28 rara3 ja che. vizakalita avasthA audhanA bhedathI ja utpanna thAya che. ethI ahIMyAM bhedathI aNanI utpattinA kathanane ' abhiprAya eTale ja che ke vizakalita avasthAvALA paramANu bhedanuM kArya che, zuddha paramANu nahi. ri-27] have acAkSuSa skadhanA cAkSuSa banavAmAM hetu kahe che: meravAtAvyAM jAzupA 28ii. bheda ane saMghAtathI cAkSuSa dha bane che. acAkSuSa skai paNa nimitta prApta karI cAkSuSa banI zake che, e batAvavu e A sUtrane uddeza che. pulanA pariNAma vividha che, ethI ja koI pukaladha acAkSuSa (cakSuthI agrAhya) heAya che, te keAI cAkSuSa (cakSuthI grAha) heAya che. je skaMdha pahelA sUkSma hovAnA kAraNe acAkSuSa hoya che, te paNa nimittavaza sUkSmatva pariNAma cheDIne bAdara (sthUla) pariNAmaviziSTa banavAthI cAkSuSa thaI zake che. e skane ema thavAmAM bheda tathA saMdhAta baMne hetu apekSita che. jyAre koI skadhamAM sUkSmatva pariNAmanI nivRtti thaI cUlatva pariNAma utpanna thAya che, tyAre keTalAMka navA aNuo te skaMdhamAM avazya maLI jAya che. jyAre bIjA keTalAMka aNuo e skaMdhamAMthI alaga paNa thaI jAya che. sUmatva pariNAmanI nivRttipUrvaka pUlatva pariNAmanI utpatti kevaLa saMghAta eTale aNuonA maLavA mAtrathI ja thatI nathI, ane kevaLa bheda eTale ke aNuonA judA thavAthI paNa thatI nathI. sthUlatvabAdarava-25 pariNAma sivAya koI skadha cAkSuSa te thaI zako ja nathI. ethI ahIMyAM niyamapUrvaka kahyuM che ke cAkSuSa skaMdha bheda ane saMghAta banethI thAya che.
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 taravAthasUtra bheda zabdanA be artha: (1) skaMdhanuM tUTavuM arthAta emAMthI aonuM alaga thavuM, ane (2) pUrvapariNAma nivRtta thaI bIjA pariNAmanuM utpanna thavuM. te baMne arthomAMthI pahele artha laI uparanA sUtrArtha lakhyo che. bIjA artha pramANe sUtranI vyAkhyA A rIte thAyaH jayAre koI sUkSma kaMdhe netrathI grahaNa karavA yogya bAdara pariNAma prApta kare che arthAta acAkSuSa maTI cAkSuSa bane che, tyAre enA ema thavAmAM sthUla pariNAma apekSita che, jene viziSTa - anaMtANuM - saMkhyA (saMghAta) nI apekSA che. kevaLa sUkSmatvarUpa pUrva pariNAmanI nivRttipUrvaka navIna sthUla pariNAma cAkSupa banavAnuM kAraNa nathI ane kevaLa viziSTa anaMta saMkhyA paNa cAkSuSa banavAmAM kAraNa nathI, kiMtu pariNAma (bheda) ane ukta sakhyArUpa saMghAta baneya skaMdhanA cAkSuSa banavAmAM kAraNa che. jo ke sUtragata cAkSuSa padathI te cakSugrA skaMdhane ja baMdha thAya che, te paNa ahIMyAM cakSapadathI samasta Iyine lAkSaNika bodha vivakSita che. te pramANe sUtrano artha e thAya che ke badhA atIdiya audhonA aikiyaka (IdriyagrAhya) banavAmAM bheda ane saghAta baMne hetu apekSita che. paukalika pariNAmanI amaryAdita vicitratAnA kAraNathI jema pahelAMnA atIMdiya skaMdha paNa pachIthI bheda tathA saMghAtarU5 nimittathI eNkiyaka banI zake che, te ja rIte sthUla skaMdha sUkSma paNa banI jAya che, eTaluM ja nahi paNa pariNAmanI vicitratAnA kAraNathI adhika iMdithI grahaNa karAte skaMdha alpa IkiyagrAhya banI jAya che. jemAM mIThuM, hiMga Adi padArtha netra,
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 sUtra 29 rahyuM sparzana, rasana ane brANa cAre IthiI grahaNa karI zakAya che, paraMtu te pANImAM bhaLI javAthI phakata rasana ane ghANa be IthiI grahaNa karI zakAya che. prave--kaMdhanA cAkSuSa banavAmAM be kAraNa batAvyAM, paraMtu acAkSuSa skaMdhanI utpattinuM kAraNa kema na batAvyuM ? u0-chavvIsamA sUtramAM sAmAnya rUpathI skaMdhamAtranI utpatinA traNa hetuonuM kathana karyuM che. ahIMyAM te phakta vizeSa skanI utpattinA arthAta acAkSuSathI cAkSuSa banavAnA hetuonu vizeSa kathana che. ethI e sAmAnya vidhAna pramANe acAkSuSa AMdhanI utpattinA hetu traNa ja prApta thAya che. sArAMza e che ke, chavvIsamA sUtranA kathana pramANe bheda, saMghAta ane bhedasaMpAta e traNe hetuothI acAkSuSa dha bane che. [28] have "sata ' nI vyAkhyA kahe cheH utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat / 29 / je utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNethI yukta athati tadAtmaka che te sat kahevAya che. sanA svarUpa viSe bhinna bhinna darzanonA bhinna bhinna mata che. keI darzana saMpUrNa sat padArthane (brahmane) kevaLa 1 digabarIya paraMparAmAM A sUtra trIsamAM Aka upara che. emA ogaNatrIsamA nabara upara "sa traNagama" evuM sUtra che, je tAbarIya paraMparAmAM nathI. bhASyamAM phakta ene bhAva AvI jAya che. 2. vedAnta aupaniSada zAkaramata
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ raraka tatvArthasUtra dhruva (nitya) ja mAne che. keI darzane sata padArthane niranvaya kSaNika (mAtra utpAdavinAzazIla) mAne che. keI darzana cetanatattva rUpa satane te kevaLa dhruva (phUTastha nitya) ane prakRtitatvarUpa satane pariNAmI nitya (nityAnitya) mAne che. koI darzane aneka sata padArthomAMthI paramANu, kALa, AtmA Adi keTalAMka sattAne kuTasthanitya ane ghaTa, vastra Adi keTalAMka satane mAtra utpAdavyayazIla (anitya) mAne che. paraMtu jainadarzananuM satanA svarUpa saMbaMdhanuM maMtavya ukta badhA matathI bhinna che ane te A sUtramAM batAvyuM che. jainadarzananuM mAnavuM e che ke, je sata - vastu che te phakta pUrNarUpe phUTasthanitya, athavA phakta niranvaya vinAza, athavA ene amuka bhAga tUTasthanitya ane amuka bhAga pariNAmIniya athavA ene kaI bhAga to phakta nitya ane kaI bhAga te mAtra anitya ema heI zakatI nathI. enA mata pramANe cetana athavA jaDa, mUrta athavA amUrta, sUma athavA skUla badhI sata kahevAtI vastuo utpAda, vyaya ane dhrauvya rUpe trirUpa che. pratyeka vastumAM be aMza che. eka aMza e che ke je traNe kALamAM zAzvata che ane bIjo aMza sadA azAzvata che. zAzvata aMzanA kAraNathI pratyeka vastu dhrauvyAtmaka (sthira) ane azAzvata aMzanA kAraNathI utpAdavyayAtmaka (asthira) kahevAya che. A be azimAMthI kaI eka bAjue 1. bauddha. 2. sAkhya. 3. nyAya, vaizeSika.
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 30 227 daSTi javAthI ane bIjI bAjue na javAthI vastu phakta sthirarUpa athavA phakta asthirarUpa mAlUma paDe che, paraMtu baMne aMzenI bAjue daSTi ApavAthI vastunuM pUrNa ane yathArtha svarU5 mAluma paDe che. ethI baMne dRSTiene anusAre ja A sUtramAM sata - vastu - nuM svarUpa pratipAdita karyuM che. [29] have virodhane parihAra karI pariNamI nityatvanuM svarUpa darzAve che: tabhAvAvyayaM nityam / 30 / je enA bhAvathI (pitAnI jAtithI) cuta na thAya te nitya che. pAchalA sUtramAM kahyuM che ke, vastu utpAdavyayadhrauvyAtmaka che, arthAta sthirAsthira ubhayarUpa che, paraMtu ahIMyAM prazna thAya che ke A kevI rIte ghaTI zakaze? je sthira che te asthira kevI rIte? ane je asthira che te sthira kevI rIte eka ja vastumAM sthiratva, asthiratva bane aMza zItauSNunI mAphaka paraspara viruddha hovAthI eka ja samayamAM ghaTI na zake. ethI satanI utpAda- vyaya-dhrauvyAtmaka evI vyAkhyA zuM viruddha nathI? e virodhane parihAra karavA mATe jainadarzanasamata nityatvanuM svarUpa batAvavuM e ja A sUtrane uddeza che je bIjA keTalAMka darzananI mAphaka jainadarzana vastunuM svarUpa evuM mAne ke koI paNa prakArathI parivartana prApta karyA vinA ja sadA eka rUpamAM vastu sthira rahe," te e phUTastha nityamAM aniyatvane saMbhava na hovAne lIdhe eka ja vastumAM sthiratva, asthiratvane virodha Ave, e rIte je jainadarzana
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 tAvArtha sUtra vastune mAtra kSaNika mAne arthAta pratyeka vastune kSaNakSaNamAM utpanna thanArI tathA naSTa thanArI mAne ane ene kaI sthira AdhAra na mAne, te paNa utpAdavyayazIla anitya pariNAmamAM nityatvane saMbhava na hovAnA kAraNe uparane virodha Ave. paraMtu jainadarzana kaI vastune kevaLa kuTastha nitya athavA kevaLa pariNamI mAtra na mAnatAM pariNamI nitya mAne che. ethI badhAM to pitapotAnI jAtimAM sthira rahyAM chatAM paNa nimitta pramANe parivartana utpAda-vyaya prApta kare che. ethI ja pratyeka vastumAM mULajAti (kAvya) nI apekSAe dhrauvya, ane pariNAmanI apekSAe utpAda, vyaya e bane ghaTita thavAmAM kaI virodha Avato nathI. jainadarzanane pariNAmI nityatvavAda sAMkhyanI mAphaka phakta jaDa prakRti sudhI ja nathI; kiMtu cetanatatvamAM paNa te lAgu paDe che. badhAM tomAM vyApaka rUpe pariNAmI nityatvavAdane svIkAra karavA mATe mukhya sAdhaka pramANa anubhava che. sUkSmadaSTithI jotAM kaI evuM tattva anubhavamAM nathI AvatuM ke je phakta apariNAmI hoya, athavA mAtra pariNAmarUpa heya. bAhya AvyaMtara badhI vastuo pariNamI nitya mAlUma paDe che. jo badhI vastuo kSaNika mAtra hoya to pratyeka kSaNamAM navI navI vastu utpanna thavA tathA naSTa thavAne lIdhe tema ja ene kaI sthAyI AdhAra na hovAne lIdhe e kSaNipariNAmaparaMparAmAM sajAtIyatAne anubhava kayAre paNa na thAya. arthAta pahelAM kaI vAra joyelI vastune pharIthI jotAM je "A te ja vastu che" evu pratyabhijJAna thAya che, te koI paNa rIte na thAya. kema ke
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5 sUtra 30 229 pratyabhijJAnane mATe jema enI viSayabhUta vastunuM sthirata Avazyaka che, tema ja draSTA AtmAnuM paNa sthiratva Avazyaka che e rIte jaDa athavA cetana tatva mAtra je nirvikAra hoya to e baMne tanA mizraNarUpa jagatamAM kSaNakSaNamAM dekhA detI vividhatA kyAre paNa utpanna na thAya. ethI ja pariNAmI nityatvavAdane jaina darzana yuktigata mAne che. have bIjI vyAkhyA vaDe, pUrvokta satanA niyaMtvanuM varNana kare che? "tamArAghave nitya" sat pitAnA svabhAvathI yuta thatuM nathI mATe nitya che. utpAda-vyaya-dhrauvyAtmaka rahevuM e ja vastumAtranuM svarUpa che. A svarUpa ja sata kahevAya che. satasvarUpa nitya che, arthAta te traNe kALamAM ekasarakhu avasthita rahe che. evuM nathI ke kaIka vastumAM athavA vastumAtramAM utpAda, vyaya tathA dhAvya kyAreka hoya ane kyAreka na hoya. pratyeka samayamAM utpAdAdi traNe aMza avazya thAya che, e ja sata nuM niyatva che. pitApitAnI jAtine na cheDavI e ja badhAM dravyAnuM dhrauvya che ane pratyeka samayamAM bhinnabhinna pariNAmarUpe utpanna athavA naSTa thavuM e emane utpAdavyaya che. drAvya tathA utpAdadhyayanuM cakra dravyamAtramAM sadA dekhAya che. A cakramAMthI kyAre paNa kaI aMza mukta - lupta thatuM nathI, e ja A sUtra dvArA batAvyuM che. pUrva sUtramAM
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 tattvArtha sUtra dravyanA anvayI sthAyI aMza mAtrane prauvyanuM kathana che, te laI ne che; ane ahIyAM nityatvanuM kathana che te utpAda-vyaya ane dhrauvya e traNe azeAnA avicchinnatvane laIne che. A ja pUrvasUtramAM kathita dhrauvya ane A sUtramAM kathita nityatvanI vacce aMtara che. [30] have anekAMtanA svarUpanuM samana kare che : arpitAnarpitasiddheH / 31 / pratyeka vastu aneka dharmAMtmaka che; kema ke arpita eTale ke apaNA arthAt apekSAthI ane anarpita eTale ke, anapaNA arthAt mIjI apekSAe viruddha svarUpa siddha thAya che. paraspara viruddha kintu pramANasiddha dhama~nA samanvaya eka vastumAM kevI rIte thaI zake che, e khatAvavuM; tathA vidyamAna aneka dharmoMmAMthI kayAreka ekanuM ane kayAreka khIjAnuM pratipAdana krama thAya che e batAvavu, e A sUtrane uddeza che. AtmA sat che evI pratIti athavA uktimAM je sattvanu bhAna heAya che, te adhI rIte biTata thatuM nathI. jo ema hoya te| AtmA, cetanA Adi sva-rUpanI mAphaka ghaTAdi para-rUpathI paNu sat siddha thAya, arthAta emAM cetanAnI mAphaka ghaTatva paNa bhAsamAna thAya, jethI enuM viziSTa * svarUpa siddha ja na thAya, viziSTa svarUpane artha ja e che ke te svarUpathI sat ane pararUpathI sat niha arthAt asat che. A rIte amuka apekSAe sattva ane khIjI apekSAe asattva e ane dharma AtmAmAM siddha thAya che. jema sattva
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 231 adhyAya 5-sUtra 31 asatyanuM che, te ja pramANe nitya-anityasva dharma paNa emAM siddha che. dravya (sAmAnya) daSTie nityatva ane paryAya (vizeSa) daSTie anityatva siddha thAya che. A rIte paraspara viruddha dekhAtA, paraMtu apekSAdathI siddha evA bIjA paNa ekatva, anekava Adi dharmane samanvaya AtmA Adi badhI vastuomAM abAdhita che. AthI badhAya padArtho anekadharmAtmaka mAnavAmAM Ave che. have bIjI vyAkhyA kahe cheH tAjA simAM pratyeka vastu aneka prakAre vyavahArya che, kema ke arpaNa ane anaNAthI athata vivakSAne lIdhe pradhAna-apradhAna bhAve vyavahAranI siddhi-upapatti thAya che. apekSAbhedathI siddha evA aneka dharmomAMthI paNa kyAreka kaI eka dharma dvArA ane kyAreka enA viruddha bIjA dharma dvArA vastune vyavahAra thAya che, te aprAmANika athavA bAdhita nathI, kema ke vidyamAna paNa badhA dhamI ekI sAthe vivakSita hetA nathI. prayojana pramANe kyAreka ekanI te kayAreka bIjAnI vivakSA hoya che. jyAre jenI vivakSA tyAre te pradhAna ane bIjA apradhAna thAya che. je karmane katI che te ja enA phaLane bhoktA thaI zake che. A karma ane tajajanya phaLanA sAmAnAdhikaraNyane batAvavAne mATe AtmAmAM divyadRSTie siddha evA nityavanI apekSA karAya che. e samaye enuM paryAyadaSTisiddha anityatva vivakSita na hovAne
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 tattvArtha sUtra kAraNe gauNa che; paraMtu katRtvakALanI apekSAe bhAtRtvakALamAM AtmAnI avasthA badalAI jAya che. AvA karma ane phaLanA samayane avasthAbheda batAvavAne mATe jyAre paryAyadRSTisiddha anityatvanuM pratipAdana karavAmA Ave che, tyAre dravyadRSTisiddha nityatva mukhya hotuM nathI. A rIte vivakSA ane avivakSAnA kAraNe kyAreka AtmA nitya ane kyAreka anitya kahevAya che. jyAre banne dharmAMnI vivakSA ekI sAthe thAya che, tyAre banne dharmInu yugapat pratipAdana kare evA vAcaka zabda na heAvAthI AtmAne avaktavya kahe che. vivakSA, avivakSA ane sahavivakSAne lIdhe uparanI traNa vAkyaracanAenA pArasparika vividha mizraNathI bIjI paNa cAra vAyaracanAe bane che, jema ke nityAnitya, nityaavaktavya, anitya avaktavya ane nityaanitya avaktavya. A sAta vAyaracanAone saptamanI kahe che. AmAM pahelAM traNa vAyo ane temAM paNa e vAkyo mULa che. jema bhinna bhinna daSTie siddha nityatva ane anityatvane laIne vivakSAnA kAraNe kAI eka vastumAM saptabhaMgI ghaTAvI zakAya che; tema khIjA paNa bhinnabhinna dRSTie siddha kiMtu paraspara viruddha dekhAtA sattvaasattva, ekava-anekatva, vAcyatva avAcyatva Adi dharmayugmAne laIne sarabhaMgI ghaTAvavI joIe. AthI eka ja vastu anekadharmAMtmaka ane aneka prakAranA vyavahAranA viSaya manAya che. [31] : have paulika khaMdhanA hetunuM kathana kahe che. vinayasAsvAduttva: ||phara |
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 33-35 snigdhatva ane rUkSatvathI bandha thAya che. paulika skaMdhanI utpatti enA avayavabhUta paramANu AdinA pArasparika saMgamAtrathI thatI nathI. ene mATe saMcAga uparAMta bIjuM paNa kAMIka apekSita che, e batAvavuM e A sUtrane uddeza che. avayanA pArasparika saMga uparAMta emAM nidhatva - cIkaNapaNu, rUkSa - lUkhApaNuM e guNa havA paNa jarUrI che. jyAre nigdha ane rUkSa avayava paraspara maLe che tyAre emane baMdha eTale ke ekatvapariNAma thAya che. A baMdhathI dUcaNuka Adi skaMdha bane che. snigdha, rUkSa avayano eSa be prakAre thaI zake cheH sadaza ane visadaza, snigdhane snigdhanI sAthe ane rUkSane rUkSanI sAthe zleSa thavo e sadaNa kahevAya che. snigdhane rakSanI sAthe saMga tha e visadaza evuM che. [2] have baMdhanA sAmAnya vidhAnamAM apavAda batAve che na jaghanyaguNAnAm / 33 / / guNasAmye sadRzAnAm / 34 / dvayadhikAdiguNAnAM tu |35| jaghanya guNa - aMza-vALA snigdha ane rUkSa avayane baMdha thatuM nathI. samAna aMza hoya te sadaza arthAt sarakhe sarakhA snigdha-snigdha avayane tathA sarakhe sarakhA rUkSa-rUkSa avayavane baMdha thato nathI. be aMza adhikavALA Adi avayane te baMdha thAya che.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 tAvArthasUtra prastuta sUtramAM paheluM sUtra baMdhane niSedha kare che. te pramANe, je paramANuomAM snigdha athavA rUkSatvane aMza jadhanya heya, e jaghanyaguNavALA paramANuone pArasparika baMdha thata nathI. A niSedhathI e phalita thAya che ke madhyama ane utkRSTa saMkhyA yukata aMzavALA snigdha, rUkSa badhA avayane pArasparika baMdha thaI zake che. paraMtu emAM paNa apavAda che, je AgalA sUtramAM batAvyuM che. e pramANe sadaza avayava je samAna aMzavALA heya emane pArasparika baMdha thaI zakato nathI. tethI samAna aMzavALA snigdha snigdha paramANuonA tathA rUkSa rUkSa paramANuonA dha banatA nathI. A niSedha paNa phalita artha e thAya che ke, asamAna guNavALA sadaza avayavana te baMdha thaI zake che. A phalita arthano saMkeca karI trIjA sUtramAM sadaza avayanA asamAna aMzanI badhepagI maryAdA niyata karavAmAM AvI che. te pramANe, asamAna aMzavALA paNa sadaza avayavomAM jyAre eka avayavanA nidhatva athavA rUkSatvathI bIjA avayavanuM nidhatva athavA rUkSa be aMza, traNa aMza, cAra aMza Adi adhika heya te, e be sadaza avayavone baMdha thaI zake che. tethI ja je eka avayavanA nigdhatva athavA rUkSatvanI apekSAe bIjA avayavanuM dhitva athavA rUkSatva phakta eka aMza adhika hoya te te be sadaza avayane baMdha thaI zakato. nathI. zvetAMbara ane digabara baMnenI paraMparAomAM prastuta traNa sumAM pAThabheda nathI; paraMtu arthabheda che. arthabhedamAya traNa bAbato dhyAna ApavA yogya che: 1. jadhanyaguNa paramANu
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5- sUtra 33-35 235 eka saMkhyAvALA hoya tyAre baMdha tha ke na thavo, 2. pAMtrIsamA sUtramAM Adi padathI traNa Adi saMkhyA levI ke nahi, 3. pAMtrIsamA sUtranuM baMdhavidhAna phakta sadaza sadaza avayane mATe mAnavuM ke nahi. 1. bhASyanI vRtti pramANe bane paramANuo jyAre jaghanyaguNuvALA hoya che, tyAre emano baMdha niSiddha che, arthAta eka paramANu jaghanyaguNavALo hoya ane bIje jaghanyaguNavALa na hoya te bhASya tathA vRtti pramANe emane baMdha thaI zake che. paraMtu sarvArthasiddhi Adi badhI digaMbarIya vyAkhyAo pramANe jaghanyaguNa yukta be paramANuonA pArasparika baMdhanI mAphaka eka jadhanyaguNa paramANune bIjA ajaghanyaguNa paramANunI sAthe paNa baMdha thatA nathI. 2. bhASyanI vRtti pramANe pAMtrIsamA sUtramAM Adi padane traNa Adi saMkhyA artha levAya che. AthI ja emAM kaI eka avayavathI bIjA avayavamA snigdhatva athavA rakSatvanA aMza be, traNa, cArathI te saMkhyAta, asakhyAta, anaMta sudhI adhika hoya te paNa baMdha mAnavAmAM Ave che, phakata eka aMza adhika hoya te badha mAnavAmAM AvatuM nathI. paraMtu digaMbarIya badhI vyAkhyAo pramANe phakata be aMza adhika hoya te ja badha mAnavAmAM Ave che. arthAta eka azanI mAphaka traNa, cArathI te saMkhyAta, asaMkhyAta, anata aza sudhI adhika hoya te paNa baMdha mAnavAmAM AvatuM nathI. 3. pAtrIsamA sUtramAM bhASyanI vRtti pramANe be, traNa Adi aza adhika hoya te paNa je baMdhanuM vidhAna che te
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 taravAthasUtra * sadaza avayamAM ja lAgu paDe che, paraMtu digabarIya vyAkhyAomAM te vidhAna sadaza sadazanI mAphaka asadaza paramANuonA badhamAM paNa lAgu paDe che. A arthabhedanA kAraNathI bane paraMparAmAM baMdhaviSayaka je vidhiniSedha phalita thAya che, te nIcenA kaThAmAM batAvyA che. : bhASyavasthAnusArI keka sadaza visaraza 1. jaghanya. + jaghanya nathI. nathI. 2. jadhanya + ekAdhika nathI. che. 3. jaghanya + dhika 4. jadhanya + gyAdi adhika 5. jaghanyatara + sama jaghanyatara nathI. che. 6. jadhanyatara + ekAdhika jadhanyatara nathI. 7. jAtara + dhika jaghanyatara che. che. 8. jaghanyatara + vyAdhiadhika jaghanyatara che. che. sarvArthasiddhi AdinA sadaza visadaza anusAre chaka 1. jadhanya + jaghanya nathI. nathI. 2. jaghanya + ekAdhika nathI. * nathI. 3. jaghanya + TharAdhika nathI. nathI. 4. jaghanya + vyAdi adhika 5. jadhanyatara + sama jadhanyatara nathI. nathI. 6. jAnyatara + ekAdhika jaghanyatara nathI. 7. jadhanyatara + vyadhika jaghanyatara che. che. 8. jAtara + vyAdiadhika jaghancatara nathI. nathI. tI. nathI. nathI.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sUtra 33-35 ra37 snigdhatva, rUkSatva ne sparzavizeSa che. te tipitAnI jAtinI apekSAe ekaeka rUpa hevA chatAM paNa pariNamananI taratamatAnA kAraNe aneka prakAranA thAya che. taratamatA tyAM sudhI thAya che ke nikRSTa snigdhatva ane nikRSTa rUkSatva tathA utkRSTa snigdhatva ane utkRSTa rUkSatvanI vacamAM anaMtAnaMta aMzene taphAvata hoya che. udAharaNa tarIke bakarI ane UMTaDInA dUdhamAM snigdhatvane taphAvata. banemAM snigdhatva hoya che ja paraMtu ekamAM ghaNuM ochu ane bIjAmA ghaNu ja vadhAre. taratamatAvALA snigdhatva ane rUkSatra pariNAmomA je pariNAma sauthI nikRSTa arthAta avibhAjya heya, te jaghanya aMza kahevAya che, jaghanyane choDIne bAkInA badhA jaghanyatara kahevAya che. jAjetaramAM madhyama ane utkRSTa saMkhyA AvI jAya che. je snigdhatva pariNAma sauthI adhika heya te utkRSTa, ane jaghanya tathA utkRSTanI vacamAM hoya te badhA pariNAme madhyama hoya che. jaghanya snigdhatvanI apekSAe utkRSTa snigdhatva anatAnaguNu adhika hovAthI jo jaghanya cinagdhatvane eka aMza kahevAmAM Ave te utkRSTa snigdhatvane anAmata azaparimita samajo joIe. be, traNathI te saMkhyAta, asaMkhyAta, anata ane eka ochA utkRSTa sudhI badhA aMze madhyama samajavA joIe. ahIMyAM sadazane artha e che ke snigdhane snigdhanI sAthe athavA rUkSane rUkSanI sAthe baMdha thavo ane visadazano artha e che ke snigdhane rUkSanI sAthe baMdha thavo. eka aza jadhanya ane enAthI eka adhika arthAta be aMze
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArtha sUtra ekAdhika che. e aMza adhika hoya tA draSTika ane traNa aza aSika hoya te vyadhika A rIte cAra aza adhika hAya tA caturaSika, e rIte anaMtAnaMta adhika sudhI jAya che. 'sama'nA artha samasakhyA che; ane taranA aMzAnI sakhyA barAbara hoya tA te sama che. e aMza jadhanyetaranA sama jadhanyetara e aMza che. e aMza jadhanyetaranA ekAdhika jadhanyetara traNa aMza che, khe aza jadhanyetaranA cAra aMza dvavyadhika jadhanyetara che, e aMza jadhanyetaranA RSika jadhanyetara pAMca aMza che ane caturSika jadhanyetara cha aMza che; A rIte traNa AdithI te anaMtAMza jadhanyetara sudhInA sama, ekAdhika, draSika ane triAdi adhika jadhanyetarane samajI levA. [33-35] have pariNAmanuM svarUpa kahe che : 'bandhe samAdhiko pAriNAmikau / 36 / adhanA samaye sama ane adhika guNu, sama ane hInazunA pariNamana karAvavAvALA hoya che. adhatA vidhi ane niSedha khatAvatAM prazna thAya che ke je sadRza paramANuone athavA visadaza paramANuenA adha thAya che emAM kANu Ane pariNata kare che, enA uttara ahIMyAM ApyA che. 1. diga MbarIca para parAmA sthevio umizo zva' evA sUtrapATha che; te pramANe emA eka samanuM khIjA samane peAtAnA svarUpamAM meLavavuM iSTa nathI; phakta adhika peAtAnA svarUpamA hInane meLavI le eTaluM ja ISTa che.
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 5-sUtra 37 279 samAMza sthalamAM sadaza badha te thatuM ja nathI, visadaza thAya che. jema ke, be aMza snigdhanA be aMza rUkSanI sAthe athavA traNa aMza nidhanA traNa aMza rUkSanI sAthe. evA sthaLamAM koI eka sama bIjA samane pitAnA rUpamAM pariNuta karI le che. arthAta dravya, kSetra, kALa, bhAva pramANe kyAreka snigdhatva ja rUkSatvane snigdhatvarUpamAM badalI nAMkhe che ane kayAreka rUkSatva, snigdhatvane rUkSatvarUpamAM badalI nAkhe che; paraMtu adhikAMza sthaLamAM adhikAMza ja hInAzane potAnA svarUpamAM " badalI zake che. jema paMcAMza snigdhatve traNa aMza snigdhatvane pitAnA svarUpamAM pariNuta kare che athaoNt traNa aMza snigdhatva paNa pAMca aMza cinagdhatvanA saMbaMdhathI pAMca aMza parimANu thaI jAya che. A rIte pAMca aza snigdhatva traNa aza 'rUkSatvane paNa svasvarUpamAM meLavI le che. athIta rUkSatva, snigdhatvarUpamAM badalAI jAya che, jyAre rUkSatva adhika heya tyAre te paNa pitAnAthI ochA snigdhatvane pitAnA svarUpa arthAta rakSatvasvarUpa banAvI le che. [3] have dravyanuM lakSaNa kahe che : guNaparyAyavad dravyam / 37 / dravya, guNaparyAyavALuM che. dravyane ullekha te pahelAM keTalIye vAra AvI gayA che tethI enuM lakSaNa ahIMyAM batAvavAmAM Ave che. jemAM guNa ane paryAya hAya, te drazya kahevAya che. pratyeka dravya pitAnA pariNAmI svabhAvanA kAraNathI samaye samaye nimitta pramANe bhinnabhinna rUpamAM pariNata rahe che,
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 taravArthasUtra athata vividha pariNAmene prApta kare che. dravyamAM pariNAma utpanna karavAnI je zakti che, te ja ene kuLa kahevAya che, ane guNajanya pariNAma para kahevAya che. guNu kAraNa che ane paryAya kArya che. eka dravyamAM zaktirUpa anaMta guNa che; je vastutaH AzrayabhUta dravyathI athavA paraspara avibhAjya che. pratyeka guNa-zaktinA bhinna bhinna samayamAM thatA kAlika page anaMta che. dravya ane enA aMzarUpa zaktio utpanna tathA vinaSTa na thavAne kAraNe nitya arthAta anAdiata che. paraMtu badhA paryAye pratikSaNa utpanna tathA naSTa thatA rahevAne kAraNe vyakti anitya arthAta sAdisAta che, ane pravAhanI apekSAe paryAya paNa anAdianata che. kAraNabhUta eka zakti dvArA dravyamAM thato saikAlika paryAyapravAha sajAtIya che. dravyamAM anaMta zakitaothI tajajanyaparyAya pravAha paNa anata ja ekI sAthe cAlu rahe che. bhinnabhinna zatijanya vijAtIya parya eka samayamAM eka dravyamAM maLI Ave che, paraMtu eka zaktijanya bhinnabhinna samayabhAvI sajAtIya parya eka dravyamAM eka samayamAM hetAnathI. AtmA ane pula dravya che; kema ke emanAmAM cetanA Adi tathA rUpa Adi anukrame anata guNa che ane jJAna, darzanArUpa vividha upaga Adi tathA nIlapItAdi vividha anata paryAya che. AtmA cetanAzakti dvArA upayoga rUpamAM ane putala rUpazakti dvArA bhinnabhinna nIlapItaAdi rUpamAM pariNata thayA kare che. cetanAzakti AtmadravyathI ane Abhagata anya zaktiothI alaga thaI zakatI nathI. A rIte rUpazakti pudgala dravyathI ane putralagata anya zaktiothI
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhayAya 5 - sUtra 37 241 pRthapha thaI zakatI nathI jJAna, darzana Adi bhinna bhinna samayavatI vividha upaganA vaikAlikapravAhanI kAraNabhUta eka cetanAzakti che ane e zaktinA kAryabhUta paryAyapravAha upayAgAtmaka che. pulamAM paNa kAraNabhUta rUpazakti che, ane nIlapati Adi vividha varNapayapravAha te rUpazaktinuM kArya che. AtmAmAM upagAtmaka paryAyapravAhanI mAphaka sukhaduHkha vedanAtmaka payayapravAha, pratyAtmaka paryAyapravAha vagere anaMta paryAya pravAha eka sAthe cAlu rahe che. AthI emAM cetanAnI mAphaka te te sajAtIya paryAyapravAhanI kAraNabhUta AnaMda, vIrya Adi eka eka zakti mAnavAthI anaMta zaktio siddha thAya che. A rIte pukalamAM paNa rUpaparyAya pravAhanI mAphaka gaMdha, rasa, sparza vagere anata paryAyapravAha sadA cAlu rahe che. AthI pratyeka pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti mAnavAthI emAM rUpazaktinI mAphaka gadha, rasa, sparza Adi anaMta zaktio siddha thAya che. AtmAmAM cetanA, AnaMda, vIrya Adi zaktionA bhinna bhinna vividha parya eka samayamAM thAya che, paraMtu eka cetanAzaktinA athavA eka AnaMdazaktinA vividha upagapayA athavA vividha vedanAparyA eka samayamAM thatA nathI; kema ke pratyeka zaktine eka samayamAM eka ja paryAya vyakta thAya che. A rIte pulamAM paNa rU5, gaMdha Adi bhinna bhinna zakitaonA bhinna bhinna paya eka samayamAM thAya che; paraMtu eka rUpazaktinA nIla, pIta Adi vividha payA eka samayamAM thatA nathI. jema AtmA ane putala dravya nitya che, tema emanI cetanA Adi tathA rUpa Adi zaktio paNa nitya che. paraMtu cetanAjanya upagaparyAya ta
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 tatvArthasUtra athavA rUpazaktijanya nIlapItaparyAya nitya nathI, kiMtu sadaiva utpAda-vinAzazAlI hovAthI vyaktizaH anitya che, ane upagaparyAyapravAha tathA rUpaparyAyapravAha saikAlika hevAthI nitya che. anaMta guNene akhaMDa samudAya te ja dravya che. tathApi AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritra, vIrya Adi parimita guNa ja sAdhAraNa buddhivALA chadmasthanI kalpanAmAM Ave che. badhA guNe AvatA nathI. A rIte pulanA paNa rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi keTalAka ja guNa kalpanAmAM Ave che, badhA nahi. enuM kAraNa e che ke AtmA athavA pudagala dravyanA badhA prakAranA paryAyapravAha viziSTa jJAna sivAya jANI zakAtA nathI. je je payayapravAha sAdhAraNa buddhithI jANI zakAya che. emanA kAraNabhUta guNene vyavahAra karAya che. AthI te guNe vikasya che. AtmAnA cetanA, AnaMda, cAritra, vIrya Adi guNe vikamya arthAta vicAra ane vANamAM AvI zake che, ane pulanA rUpa Adi guNe vikaya che, bAkInA badhA avikaya che ane te phakta kevaLIgamya che. saikAlika anaMta payInA eka eka pravAhanI kAraNabhUta eka eka zakti (guNa), tathA evI anata zaktione samudAya dravya che; A kathana paNa bhedasApekSa che. abheda dRSTithI paryAya pitapatAnA kAraNabhUta guNasvarUpa, ane guNa dravyasvarUpa hevAthI, dravya guNapayayAtmaka ja kahevAya che. dravyamAM badhA guNo ekasarakhA nathI hatA. keTalAka sAdhAraNa arthAta badhAM drAmAM hoya evA hoya che, jema ke astitva, pradezavatva, yatva Adi ane keTalAka asAdhAraNa
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya !" sUtra 3839 43 arthAt amuka amuka dravyamAM heAya evA heAya che, jema ke cetanA, rUpa Adi. asAdhAraNa guNu ane tajajanya paryAyane lIdhe ja pratyeka dravya ekabIjAthI juduM paDe che. dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAya dravyanA guNa tathA paryAyAnA vicAra upara pramANe karI leve joIe. ahIM e vAta paNa samajI levI joI e ke, pudgala drazya mUrta hovAthI enA guNa 'gurulaghu' tathA paryAya paNa gurula' kahevAya che, paraMtu bAkInA badhAM dravya amRta hAvAthI emanA guNa ane paryAya 'agurulaghu'' kahevAya che. [37] have kALa viSe vicAra rajU kare che . nAthatye 1 rU8 / so'nantasamayaH | 39 | koI AcAya kahe che ke kALa paNu dravya che ane te ana'ta samaya (paca)vALA che. pahelAM kALanA vanA Adi aneka paryaMcA batAvyA che, paraMtu dharmAstikAya AdinI mAphaka emAM dravyatvanu vidhAna 1. kiMga'marIca para parAmA 'jAca'evA sUtrapATha che. 'te pramANe te loko kALane svataMtra dravya mAne che. prastuta sUtrane ekadezIya matavALuM na mAnatA teo siddhAtApe ja kALane svataMtra Trenca mAnanArA sUtrakAranuM tAtpaya batAve che. jee kALane svataMtra dvaic nathI mAnatA ane je mAne che, te badhA peAtAtAnA stanyanI puSTi dhye prakAra kare che, kALanuM svarUpa kevuM matAve che, emA khInna keTalA matabhedo che, ityAdi khALatAne savizeSa ntavAne mATe juo hiTTI graMtha 'ceAthAmAMthI kALavidhacUka pariziSTa, pR0 157 .
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 taravAthasUtra karyuM nathI. AthI prazna thAya che ke pahelAM evuM vidhAna na karavAne hetu kALa dravya nathI e che? e praznane uttara A sUtreAmAM ApyA che. sUtrakAranuM kahevuM ema che ke, keI AcArya kALane dravyarUpa mAne che. A kathanathI sUtrakAranuM tAtparya ema samajAya che ke, vastutaH kALa svataMtra vyarUpe sarvasaMmata nathI. kALane alaga dravya bhAnatA AcAryanA matanuM nirAkaraNa sUtrakAre karyuM nathI. phakta enuM varNana mAtra karyuM che. A varNanamAM sUtrakAra kahe che ke, kALa anaMta paryAyavALe che. vartana Adi paryAya te pahelAM kahI cUkyA chIe. samayarUpa paryAya paNa kALanA ja che. vartamAna kAlarUpa samayaparyAya te phakta eka ja hoya che, paraMtu atIta, anAgata samayanA paryAya anaMta hoya che, AthI kALane anaMta samayavALo kahyo che. [38-39] have guNanuM svarUpa varNave che? __dravyAzrayA nirguNA guNAH / 40 / je dravyamAM hamezAM rahe che ane guNarahita che, te guNa che. dravyanA lakSaNamAM guNanuM kathana karyuM che, ethI enuM svarUpa ahIMyAM batAvyuM che. jo ke paryAya paNa dravyane ja Azrita che, ane nirguNa che, tathApi te utpAdavinAzavALA hevAthI dravyamAM sadA rahetA 1. juo a 5 sU. 22. 2, juo a. 5 sU. 37,
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 5-sutra 41 25 nathI; paraMtu guNa te nitya hovAthI sadAye dravyane Azrita che. guNa ane paryAya vacce taphAvata A ja che. dravyamAM sadA vartamAna zaktio ke je paryAyanI janaka rUpe mAnavAmAM Ave che, temanuM nAma ja guja. A guNemAM vaLI bIjA guNe mAnavAthI anavasthAne doSa Ave che. mATe dravyaniSTa zaktirUpa guNane nirguNa mAnyA che. AtmAnA guNa cetanA, samyaktva, cAritra. Anada, vIrya Adi che. ane pugalanA guNa rUpa, rasa, gaMdha ane sparza Adi che. [40] have pariNAmanu svarUpa varNave cheH tadumAvaH pariNAma karyuM ! te thavuM? arthAt svarUpamAM sthita rahI utpanna tathA naSTa thavuM tenuM nAma pariNAma. pahelAM keTaleka sthAne pariNAmanuM kathana karyuM che. tenuM ahIMyAM svarUpa batAve che. bauddha leke vastumAtrane kSaNasthAyI -niranvayavinAzI mAne che, AthI emanA mata pramANe pariNAmane artha, utpanna thaI sarvathA naSTa thaI javuM athata nAzanI pachI kAI paNa tattvanuM kAyama na rahevuM, e thAya che. naiyAyika Adi bhedavAdI darzana ke je guNa ane vyane ekAMta bheda mAne che, emanA mata pramANe, sarvathA avikata dravyamAM guNenu utpanna thavuM tathA naSTa thavu, e pariNAmane artha phalita thAya che. A baMne pakSanI sAme pariNAmanA 1. juo a 5. sU. 22, 36.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 tavA sUtra svarUpanA sabaMdhamAM jaina darzananA matavyabheda A satramAM batAvyA che. phrAI dravya athavA kAI guNu evA nathI ke je sacA avikRta rahI zake. vikRta arthAt anya avasthAone prApta karavA chatAM paNa kAI dravya athavA kAI guNu peAtAnI mULa jAtine -svabhAvane tyAga karatA nathI. sArAMza e che ke, vya hAya athavA guNu, dareka potapAtAnI jAtine tyAga karyAM vinA ja pratisamaya nimitta pramANe bhinna bhinna avasthAena prApta karyAM kare che, A ja vyAne tathA guNAnA rAma kahevAya che. AtmA manuSyarUpe hAya athavA pazupakSIrUpe duAya, pararaMtu te bhinna bhinna avasthAone prApta thanA hovA chatAM paNa tenAmAM Atmatva kAyama rahe che. e ja rIte jJAnarUpa sAkAra upayega heAya athavA darzanarUpa nirAkAra upayoga hAya; ghaTaviSayaka jJAna hai|ya athavA paviSayaka jJAna hAya; paraMtu e adhA upayegapaoNMcAmAM cetanA te kAyama rahe che, ka cahuka avasthA hAya athavA tyaNuka Adi avasthA hAya, paraMtu e aneka avasthAomA paNa pudgala peAtAnu pudgalatva cheADatuM nathI. e rIte dheALAza cheDI kALAza dhAraNa kare, kALAza cheADI pILAza dhAraNa kare, tA paNa te badhA vividha paoNMcAmAM rUpatvasvabhAva kAyama rahe che. e rIte dareka dravya ane enA dareka guNunA viSayamAM ghaTAvI levu joIe. [41] have pariNAmanA bheda tathA AzrayavibhAga kahe cheH 4 anAvidhimAMtha | chara |
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayAya 5-sUtra 43-44 247 rupiyAdimAn / 43 / copacI jIrU thai! te anAdi ane AdimAna be prakAranA che. rUpI arthAt pudgala dravyamAM AdimAna che. javAmAM coga ane upayoga AdimAna che. jenA kALanI pUrvakaTi jANI na zakAya te anAdi, ane jenA kALanI pUrva keTi jANI zakAya te AdimAna kahevAya che. anAdi ane AdimAna zabdane uparane artha je sAmAnya rIte sarvatra prasiddha che, ene mAnI laIne dvividha pariNAmanA Azrayane vicAra karatI veLAe e siddhAta sthira thAya che ke, dravya game to rUpI hoya athavA arUpI hAya, darekamA anAdi ane AdimAna evA be prakAranA pariNAma hoya che pravAhanI apekSAe anAdi ane vyaktinI apekSAe AdimAna pariNAma badhAmAM samAnarUpe ghaTAvI zakAya che ema hovA chatA paNa prastuta sUtromAM tathA enA bhASya sudhdhAmAM ukta artha saMpUrNa tathA spaSTa kema nathI karyo? A prazna bhASyanI vRttimAM vRttikAre uThAvyo che ane aMtamAM kabUla karyuM che ke, vastutaH badhAM dravyamAM anAdi tathA AdimAna bane pariNAme heya che. sarvArthasiddhi Adi digaMbarAnA vyAkhyAgrathomAM bane prakAranA pariNAma hovAnuM spaSTa kathana che. ane tenuM A rIte samarthana paNa karyuM che ke, dravyasAmAnyanI apekSAe anAdi ane paryAyavizeSanI apekSAe AdimAna pariNAma samajavA joIe.
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 tatvArthasUtra digaMbara vyAkhyAkAree betALIsathI cUMvALIsa mudhInAM traNa sUtra sUtrapAThamAM na rAkhI "mAvaH pariNAma e mUtranI vyAkhyAmAM ja pariNAmanA bheda ane emanA AzrayanuM kathana je saMpUrNa rIte tathA spaSTa rIte karyuM che, ethI jANI zakAya che ke emane paNa pariNAmanA AzrayavibhAganI carcA karatAM prastuta sumAM tathA emanA bhASyamAM arthanI truTi kivA aspaSTatA avazya mAlUma paDI haze. AthI teoe apUrNarthaka sUAne pUrNa karavA karatAM potAnA vaktavyane svataMtra rUpe ja kahevu ucita dhAryuM. game te hoya, paraMtu ahIyAM eka prazna thAya che ke ATalA sUkSmadarzI ane saMgrAhaka sUtrakAranA dhyAnamAM e vAta na AvI ke je vRttikAranA dhyAnamAM AvI? athavA sarvArthasiddhi Adi vyAkhyAomAM pariNAmane je AzrayavibhAga saMpUrNa rIte dekhAya che, te zuM sUtrakArane na sUjhayo? bhagavAna umAsvAtine mATe AvI bAbatanA viSayamAM truTinI kalpanA karavI egya nathI. enA karatAM ne emanA kathananA tAtparyanuM potAnuM ajJAna ja kabUla karavu vadhAre yeAgya che. ema paNa hoI zake che ke, anAdi ane AdimAna zabdanA je artha Aje sarvatra prasiddha che ane je artha vyAkhyAkAroe lIdhA che, te sUtrakArane iSTa na hoya. zabdanA aneka arthamAMthI kaI eka artha kyAreka eTale prasiddha thaI jAya che ane bIjo artha eTale aprasiddha thaI jAya che ke, kALAMtare te aprasiddha arthane sAMbhaLatAM pahelavahelAM e dhyAnamAM paNa nathI AvatuM ke te zabdane evo paNa artha thaI zake. ema dekhAya che ke anAdi ane AdimAna zabdanA kAMIka bIjA ja arthe sUtrakAranA samayamAM prasiddha haze; ane
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya pa-sUtra 43-44 ra49 e artha emane vivakSita haze. je A kalpanA ThIka hoya te kahevuM joIe ke, sUtrakArane anAdi zabdane "AgamapramANugrAhya ane AdimAna zabdane pratyakSagrAhya' e artha iSTa haze je A kalpanA vAstavika hoya, te pariNAmanA AzrayavibhAganA saMbaMdhamAM je kAMI truTi mAlama paDe che, te raheze nahi. te artha pramANe sIdho ane saraLa vibhAga e thaI jAya che ke, dhamastikAya, adhamastikAya, AkAzAritakAya ane jIvAstikAya e arUpI dravyane pitAne pariNAma anAdi eTale ke AgamapramANagrAhya che, ane pulane pariNAma AdimAna arthAta pratyakSagrAhya che, tathA arUpI hovA chatAM paNa chavanA roga-upaga pariNAma AdimAna arthAta pratyakSarAhya che, athata enA zeSa pariNAma AgamagrAhya che.
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 6 jIva ane ajIvanuM nirUpaNa thaI gayuM, have kramazaH AsavanuM nirUpaNa Ave che. prathama coganA varNana dvArA AsavanuM svarUpa kahe cheH kAyavAlmanAkarma yogaH / / sa AsravaH / 2 / kAya, vacana ane mananI kriyA yoga che. te ja Asava arthAta karmane sabaMdha karAvanAra hevAthI Asava kahevAya che.. viyatarAyanA kSapazama athavA kSayathI tathA punA AlaMbanathI thate Atmapradezone parispada-kaMpanavyApAra roga kahevAya che. tenA AlabanabhedathI traNa bhede cheH kAga, vacanayoga ane maga, audArikAdi zarIravargaNAnA putranA AlaMbanathI je yoga pravartamAna thAya che, te "kAyoga'. matijJAnAvaraNa, akSaramutAvaraNa Adi karmanA kSapazamathI AMtarika vaNalabdhi utpanna thatAM vacanavaNanA AlaMbanathI
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sutra 3-4 rapa1 bhASApariNAma tarapha abhimukha AtmAne je pradezaparipada thAya che, ne "vAga' che. noIdriya matijJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa AMtarika mAladhi thatA manovirgaNanA AlaMbanathI manapariNAma tarapha AtmAnuM je pradezakaMpana thAya che, te mane yoga che ukta traNa prakAranA ga ja bhAva kahevAya che. kegane Asrava kahevAnuM kAraNa e che ke, ga dvArA ja AtmAmAM karmavargaNanu "AsavaNa' - karmarUpe sabadha -thAya che. jema jaLAzayamAM pANI vahevaDAvanAra nALAM AdinA mukha athavA dvAra Asava - vahananuM nimitta hovAthI Asrava kahevAya che, te ja rIte kamasavanuM nimita thavAthI yogane Asava kahe che [1-2] have yoganA bheda ane emanA kAryabheda kahe che? nAma: guthI zarU azubhaH pApasya / / 1. trIjA ane cothA sUtranA sthAnamA "suma pucAgumaH pApa" evuM eka ja sUtra trIja sUtra tarIke digabarIya graMthamA chapAyeluM che; paraMtu rAjavArtikamA "tata sUtradayamana " e ullekha prastuta sUtronI carcAmA maLe che (jUo 248, vArtika 7nI TIkA). A ullekhathI samajAya che ke vyAkhyAkAroe banne sUtrone sAthe lakhI enA upara ekI sAthe ja vyAkhyA karI haze, ane lakhanArAo tathA chApanArAo e sUtrapAThane tathA tenI TIkAne paNa eka sAthe ja joIne, baMne sUtrone alaga alaga na mAnatAM eka ja sUtra samanyA haze ane enA upara eka ja saMkhyA lakhI haze.
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2para tattvArthasUtra zubha coga puNyane Asava arthAt baMdhahetu che. ane azubha roga pApane Asava che. kAga Adi ukta traNe roga zubha paNa hoya che ane azubha paNa hoya che. roganA zubhatva ane azubhatate AdhAra bhAvanAnI zubhAzubhatA che. zubha uddezathI pravRtta roga zubha ane azubha uddezathI pravRtta ega azubha che. kArya- karmabaMdhanI zubhAzubhatA upara ganI zubhAzubhatA avalaMbita nathI; kemake ema mAnavAthI badhA roga azubha ja kahevAze, I zubha kahevAze ja nahi; kemake guna ega paNa AThamA Adi guNasthAnamAM azubha jJAnAvaraNIya Adi karmonA baMdhanuM kAraNa thAya che. hiMsA. cerI. abrahma Adi kAyika vyApAra azubha kAyAga, ane dayA. Tana, brahmacaryapAlana Adi zubha kAyAga che. satya kintu sAvadha bhASaNa, mithyAbhApaNa kahera bhASaNa Adi azubha vAga che ane niravA satya bhASaNa, mRdu tathA sabhya Adi bhAvaNa zubha vAgega che. bIjAnA ahinanuM tathA vadhanuM ciMtana Adi karma e azubha managa che ane bIjAnI bhalAInuM ciMtana tathA ene utkarSa jene prasanna vuM Adi zubha mAga che. zubhayeganuM kArya puNyaprakRtine baMdha ane azubha yoganuM kArya pApaprakRtine baMdha che, evuM prastuta sutronuM vidhAna, apekSAe samajavuM joIe. kemake saMkSeza-kapAcanI maMdatAnA 1. Ane mATe juo hiMdI kamagra zeH "guNasthAnamAM baMdhavicAra'; tathA hiMdI "karmagraMtha bI.
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ rapa0 adhyAya - sUtra 34 samaye thate yoga zubha ane saMlezanI tIvratAnA samaye thatuM ga azubha kahevAya che. jema azubhayoganA samaye prathama Adi guNasthAnamAM jJAnAvaraNIya Adi badhI puNya-pApa prakRtiene yathAsaMbhava baMdha hoya che, tema ja chaThThA Adi guNasthAnamAM zubhanA samaye paNa badhI puNya-pApa prakRtione yathAsaMbhava badha hoya che ja. te pachI zubhAganuM puNyabaMdhanA kAraNarUpe ane azubhAganuM pApabadhanA kAraNarUpe alaga alaga vidhAna kevI rIte saMgata thaI zakaze? tethI prastuta vidhAnane mukhyatayA anubhAgabadhanI apekSAe samajavuM joIe. zubhayoganI tIvratAnA samaye puNya prakRtionA anubhAga -rasa- nI mAtrA adhika, ane pApa prakRtionA anubhAganI mAtrA hIna niSpanna thAya che, enAthI UlaTu azubhayoganI tIvratAnA samaye pApa prakRtiene anubhAgabaMdha adhika, ane puNyaprakRtine anubhAga badha alpa heya che emAM zubhayogajanya puNyAnubhAganI adhika mAtrAnuM ane azubhayogajanya pApAnubhAganI adhika mAtrAnuM prAdhAnya mAnIne sUtramAM anukrame zubhayogane puNyanuM ane azubhAgane pApanu badhakAraNa kahyo che; zubhagajanya pApAnubhAganI hIna mAtrA ane azubhAgajanya puNyAnubhAganI hIna mAtrA vivakSita nathI, kemake lokanI mAphaka zAstramAM paNa "pradhAnatAthI vyavahAra karavAno niyama prasiddha che. [3-4] 1. rASacena zA mavatti e nyAya. jema, jyA brAhmaNanI pradhAnatA hoya athavA saMkhyA adhika hoya, evuM gAma bIjA varNanA lo hoya te paNa, brAhmaNanu gAma kahevAya che
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 taravArtha sUtra have svAmIbhedathI yoganA phalada kahe che: " sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikaryApathayoH / / kaSAyasahita ane kaSAyarahita AtmAne bhegA anukrame sAMparAcika karma ane Ithapatha karmane baMdhaheta - Asava- thAya che. jenAmAM keya, lebha Adi kAne udaya hoya te kAyasahita, ane jenAmAM na hovAne kAyarahita che. pahelAthI dazamA guNasthAna sudhInA badhA che jUnAdhika pramANamAM sAya che. ane agiyAramA adi AgaLanA guNasthanavALA akaLAya che. AtmAne saMpAya-parAbhava-karatuM karma sari kahevAya che. jene bhInA cAmaDA upara havAthI paDelI ja enI sAthe coMTI jAya che, tema roga dvArA AkRNa je karma pAdayanA kAraNathI AtmAnI sAthe saMbaha thaIne sthiti prApta kare che, te karma sAMparAvika che. sUphI bhInanI upara lAgelA lAkaDAnA goLAnI mAphaka vegathI AkRi je karma kAyadaya nA chevAnA kAraNe AtmAnI sAthe lAgIne tarata ja chUTI jAya che, ne cAra karma kahevAya che. Ipatha karmanI sthini phakta be samayanI mAnavAmAM Ave che. kapadayavALe AtmA kAyayoga Adi traNa prakAre zubha-azubha yogathI je karma bAMdhe che. te sAMparAmika kahevAya che. arthAta te kapAyanI tIvratA-maMdatA pramANe adhika athavA ochI sthitivALuM thAya che. ane yathAsaMbhava zubhAzubha vipAnuM kAraNa paNa thAya che. paraMtu kAyamukta AtmA traNe
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 5prakAranA yogathI je karma bAMdhe che, te kapAyanA abhAvanA kAraNe nathI te vipAkanu janaka thatuM, ke nathI e samayathI adhika sthiti prApta karatu AvA e samayanI sthitivALA karmane Ipathika nAma ApavAnuM kAraNa e che ke, te karma kapAya na hovAthI phakta I-gamanAgamanAdi pravRtti dvArA baMdhAya che. sArAMza e che ke, traNe prakAranA vega samAna hoya chatAM paNa jo kapAya na hoya, to upArjita karmamAM sthiti athavA rasane baMdha thato nathI. sthiti ane rasa banenu badhakAraNa kapAya ja che. AthI kapAya ja saMsAranI kharI jaDa che. [5]. have sAMparAyika kamAMvanA bheda kahe che: avratakaSAyendriyakriyAH paJcacatuHpaJca paJcaviMzatisaMkhyAH pUrvasya bhedAH / / pUrvanA arthAta bemAMthI sAMparAyika kasavanA avata, kaSAya, Idriya ane kriyA rU5 bheda che, te anukrame saMkhyAmAM pAMca, cAra, pAMca ane pacIsa che. je hetuothI sAMparAyika kamane baMdha thAya che, te sAMparAyika kamane AvI sakaSAya chamAM ja hoI zake che. prastuta sUtramAM je AsavabhedanuM kathana che, ne sAparAyika karmAstra che, kemake te kyAyamUlaka che hisA, asatya, cerI, abrahma ane parigraha e pAMca satrata che; temanuM varNana adhyAya 7nA sUTa 8-1ra sudhImAM che. krodha, mAna, mAyA, lobha e cAra kAvya che; temanuM vigepa varUpa a. 8 sU0 10 mAM che. sparzana Adi pAMca
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 tattvArtha sUtra vaidriyonuM varNana a0 2 sU0 20 mAM AvI gayuM che. ahIyAM iMdricAnA atha emanI rAgadveSayukta pravRtti che; kemake svarUpamAtrathI kAI iMdriya karmabaMdhanuM kAraNa thaI zakatI nathI, ane indriyAnI rAgadveSarahita pravRtti paNa karmabaMdhanuM kAraNa thaI zakatI nathI. pacIsa yiAonAM nAma ane emanAM lakSaNa A pramANe cheH 1. 'samyakriyA'H arthAta deva, guru ane zAstranI pUjApratipatti rUpa hAI samyaktvanI pApaka kriyA. 2. * mithyAtvakriyA' arthAt mithyAtvameAhanIya karmanA baLathI thatI sarAgadevanI stuti-upAsanA AdirUpa kriyA. 3. zarIra Adi dvArA javA AvavA Adi sakaSAya pravRtti karavI te ' prayAgakriyA' che. 4. tyAgI thaIne bheAgavRtti taraph jhUkavuM e ' samAdAnakriyA ' che. 5. dhaipathakamanA adhananuM kAraNa thayelI kriyA auipakriyA' kahevAya che. ? . 1. dubhAva yukta thaIne prayatna karavA arthAt kAI kAmavAsanAne mATe tatpara thavuM e ' kAyikI kriyA' che 2. hiMsAkArI sAdhanene grahaNa karavAM e * AdhikaraNuikI kriyA' che. 3. kreAdhanA AvezathI thatI kriyA prAdeSikI che. prANIone satAvavAnI kriyA pAritApanikI' kahevAya che. 5. prANIone prANathI vikhUTA karavAnI kriyA prANAtipAtika che. " ' " 1. rAgavaza thaI rUpa jovAnI vRtti nayiA' che. 2. pramAdavaza thaI sparza karavA lAyaka vastuonA spA " 1. pAMca iDhiyA, mana-vacana-DAyagala, ucchvAsaniHzvAsa, ane vAyu, e deza prANa che.
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - 5 257 anubhava karavo e "sparzanakriyA che. 3. navAM zastro banAvavAM te "prAtyayikA kriyA' che. 4. strI, purUSa ane pazuone javA-AvavAnI jagyA upara maLamUtrAdino tyAga karavo e samatAnupAtanakriyA" che. 5. joyA vinAnI athavA sApha karyA vinAnI jagyA upara zarIra rAkhavu e "anAga kriyA che. 1. je kriyA bIjAne karavAnI hoya te pite karI levI e "svahastakriyA che. 2. pApakArI pravRttine mATe anumati ApavI te "nisarga kriyA che. 3. bIjAe je pApakArya karyuM hoya ene prakAzita karavu e "vidAraNa kriyA che. 4. pAlana karavAnI zakti na hovAthI zAstrokta AjJAnI viparIta prarUpaNa karavI te "AzAvyApAdikI' athavA AnayanI kriyA' che 5. dhUrtatA ane ALasathI zAstrokta vidhi karavAne anAdara anavakAkSa kriyA' che. 1. bhAMgavA, pheDavA ane ghAta karavAmAM svayaM rataM rahevuM ane bIjAnI evI pravRtti joIne khuzI thavuM, te "AraMbhakriyA che. 2 je kriyA parigrahane nAza na thavAne mATe karavAmAM Ave, te " pArigrahikI' 3. jJAna, darzana AdinA viSayamAM bIjAne ThagavA, te "mAyA kriyA' 4. mithAdaSTine anukULa pravRtti karavA-karAvavAmAM paDelA mANasane "tu ThIka kare che' ityAdi kahI, prazaMsA Adi dvArA mithyAtvamAM vadhAre daDha karo, te "micchAdarzana kriyA." 5. saMcamaghAtI karmanA prabhAvanA kAraNe pApavyApArathI nivRtta na thavuM, e apratyAkhyAna kriyA che. pAca pAMca kriyAnuM eka evAM uparanAM pAca paMcakamAMthI phakata IpathikI kriyA sAMparAyika kamano Asava nathI. ahI
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 tattvArthasUtra badhI kriyAone kapAya prerita hevAnA kAraNe sAMparAyika kamausava kahyo che, te bAhulyanI dRSTie samajavuM. jo ke avata, iyinI pravRtti ane ukta kriyAonu baMdhamAM kAraNa thavApaNuM rAgadveSa upara ja avalaMbita che. ane ethI vastutaH rAgadveSa (kaSAya) ja sAMparAyika karmanu baMdhakAraNa che; tathApi kaSAyathI alaga avata Adinu baMdhakAraNarUpe sUtramAM je kathana karyuM che, te kavAyajanya kaI kaI pravRtti vyavahAramAM mukhyapaNe dekhAya che, ane saMvaranA abhilAvIe kaI kaI pravRttine rekavI joIe ane tenA upara dhyAna ApavuM joIe e samajAvavAne mATe che. [6] have badhakAraNa samAna hovA chatAM paNa pariNamabhedathI karmabaMdhamAM AvatI vizeSatA jaNAve cheH tiivrmndjnyaataajnyaatbhaavviiyaadhikrnnvishessebhystdvishessH|7| tIvrabhAva, maMdalAva, jJAtabhAva, ajJAtabhAva, vIya ane adhikaraNanA bhedathI enI eTale ke karmabaMdhanI vizeSatA thAya che. prANAtipAta, IndriyavyApAra ane samyakatvakriyA Adi uparanA Asava (baMdhAraNa) samAna hovA chatAM paNa tajajanya karmabaMdhamAM kayA kayA kAraNathI vizeSatA Ave che, te A sUtramAM batAvyuM che. bAhya baMdhakAraNa samAna hovA chatAM paNa pariNAmanI tIvratA ane maMdatAnA kAraNe karmabaMdha bhinnabhinna thAya che. jemake eka ja dazyane jotI be vyaktiomAMthI maMda AsatipUrvaka jenAra karatAM tIvra AsaktipUrvaka jonAra vyakti
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1-sUtra 7 259 karmane tIvra ja bAMdhe che. irAdApUrvaka pravRtti karavI e jJAtabhAva' che, ane IrAdA sivAya kRtya thaI jAya e ajJAtabhAva" che. jJAti ane ajJAta bhAvamAM bAhya vyApAra samAna hovA chatAM paNa karmadhamAM pharaka paDe che. jemake, koI eka vyakti haraNane haraNa samajI bANathI vIMdhI nAMkhe, ane bIjo koI nirjIva nizAna upara bANa tAkatA bhUlathI haraNane vIdhI nAkhe, A bemAM bhUlathI mAranAra karatAM samajapUrvaka mAranArane karmabaMdha utkaTa thAya che. vIrya (zaktivizepa) paNa karmabaMdhanI vicitratAnuM kAraNa thAya che. jema dAna, sevA Adi koI zubha kAma hoya athavA hisA, cerI Adi azubha kAma hoya te badhAM zubhAzubha kAmane baLavAna manuSya sahelAIthI ane utsAhathI karI zake che, paNa nabaLo mANasa te ja kAmane muzkelI tema ja ochA utsAhathI kare che, mATe ja baLavAna karatAM nirbaLane zubhAzubha karmabadha maMda ja hoya che. jIva ajIva rUpa adhikaraNane aneka bheda kahevAmAM Avaze, emanI vizeSatAthI paNa karmabaMdhamAM vizeSatA Ave che jemake hatyA, cerI Adi azubha ane pArakAnuM rakSaNa Adi zubha kAma karatA be bhANAmAthI ekanI pAse adhikaraNa eTale ke zastra ugra hAya ane bIjAnI pAse sAdhAraNa hoya, to sAdhAraNa zastravALAnA karatAM ugra zastradhArIne karmabadha tIvra thavAne sabhava che, kemake ugra zastra pAse hovAthI enAmAM eka prakArane adhika Aveza rahe che. jo ke bAhya AsavanI samAnatA hovA chatAM karmabaMdhamAM je asamAnatA AvI jAya che, enA kAraNarUpe vIrya,
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 tattvArthasUtra AdhakaraNa AdinI vizeSatAnuM kathana satramAM karyuM che; tathApi karmabaMdhanI vizeSatAnuM khAsa nimita kApAyika pariNAmane tIvra-maMda-bhAva ja che. jJAna pravRtti. ajJAna pravRtti, ane zaktinI vizeSatAne karmabaMdhanI vizeSatAnuM kAraNa kahyuM che, te paNa kApAyika pariNAmanI vizeSatA dvArA ja. A rIte karmabaMdhanI vizeSatAmAM zastranI vizeSatAnA nimittabhAvanuM kathana paNa kApAyika pariNAmanI tIvramaMdatA dvArA ja samajavuM joIe. [7] have adhikaraNanA be bheda kahe che? adhikaraNaM jIvAjIvAH / 8 / AdyaM saMrambhasamArambhArambhayogakRtakAritAnumatakaSAyavizeSaikhicinizcatuzcaikazaH / 9 / nirvartanAnikSepasaMyoganisargA dvicaturvitribhedAH adhikaraNa, jIva ane ajIva rU5 che. Adya - paheluM jIvarUpa adhikaraNa kramazaH saMraMbha, samAraMbha ane AraMbha bhedathI traNa prakAranuM cAgabhedathI traNa prakAranuM kRta, kArita ane anumatabhedathI traNa prakAranuM, tathA kaSAyabhedathI cAra prakAranuM che. para athata achavAdhikaraNa anukrame be bheda, cAra bheda, be bheda ane traNa bhedavALA nivanA, nikSepa, sacoga ane nisaga rUpa che.
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya -sUtra 810 ra61 zubha, azubha badhAM ja kArya jIva ane ajIvanI dvArA ja siddha thAya che, ekalo jIva athavA ekaluM ajIva kAMI karI zakatAM nathI AthI jIva ane ajIva bane adhikaraNa arthAta karmabaMdhanu sAdhana, upakaraNa athavA zastra kahevAya che. uparanAM bane adhikAraNuM dravya ane bhAvarUpe be be prakAranAM che. jIva vyakti athavA ajIva vastu "divyAdhikaraNa' che; ane chavagata kapAya Adi pariNAma tathA charI Adi nirjIva vastunI taNutArUpa zakti Adi "bhAvAdhikaraNa che. [8] sasArI chava zubha athavA azubha pravRtti karatI veLA ekaso ne ATha avasthAomAMthI koI ne kaI avasthAmAM avazya hoya che, AthI te avasthAo bhAvAdhikaraNa che. jemake krodhakRta kAyasarabha, mAnakRta kAyasaMrabha, mAyAkRta kAyasaMrabha, ane lobhakRta kAyasaraMbha e cAra, ane e rIte kRtapadanA sthAnamAM "kArita tathA "anumatapada lagAvavAthI krodhArita kAyasaMraMbha Adi cAra tathA krodhaanumata kAyasarabha Adi cAra ema bAra bheda thAya che. e rIte kAyanA sthAnamAM vacana ane mana pada lagAvavAthI bAra, bAra bheda thAya che; jemake, krodhakRta vacanasarabha Adi tathA krodhakRta manasaraMbha Adi. A chatrAza bhedamAMthI saMraMbha padanA sthAnamAM samAraMbha ane AraMbha para mUkavAthI bIjA paNa chatrAza-chatrIza bhedo thAya che. e badhAne saravALo karIe te kula 108 bheda thAya. pramAdI jIvane hiMsA Adi kAryane mATe prayatna Aveza "saraMbha" kahevAya che; e kAryane mATe sAdhanane bhegAM karavAM e "samAraMbha," ane chevaTe kAryane karavuM e
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 taravAthasUtra AraMbha' kahevAya che. arthAta kAryanI saMkalpAtmaka mUlama avasthAthI laIne ene pragaTa rUpe pUruM karI devA sudhImAM je traNa avasthAo thAya che, te anukrame saMraMbha, samAraMbha, ane AraMbha kahevAya che. roganA traNa prakAra pahelAM kahelA che. "kRtane artha pine karavuM te, "kAritAne artha bIjA pAse karAvavuM te, ane "anumatIne artha kiIne kAryamAM saMmata thavu te, che. krodha, mAna Adi cAre kapAya prasiddha che. - jyAre koI saMsArI jIva dAna Adi zubha athavA hiMsA Adi azubha kAryanI sAthe saMbaMdha rAkhe che, tyAre te krodha athavA mAna Adi kaI kaSAyathI prerita thAya che. kaSAya prerita thaIne paNa te kyAreka te kAmane pite kare che, athavA bIjA pAse karAve che, athavA bIjAe karelA kAmamAM saMmata thAya che. A rIte te kyAreka te kAmane mATe kAyika, vAcika athavA mAnasika saMbha, samArabha athavA ArabhathI yukta avazya thAya che. [] paramANu Adi mUrta vastu, dravya achavAdhikaraNa che. jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upAgI thatuM mUrta dravya je je avasthAmAM vartamAna hoya che, te badhu bhAva achavAdhikaraNa kahevAya che. ahIMyAM A bhAva adhikaraNanA mukhya cAra bheda batAvyA che. jemake nirvanA (racanA), nikSepa mUkavuM), saga (ekaThuM karavuM, ane nisarga (pravatIvavuM). nirvatanAnA mUlaguNanirvatainA" ane "uttaraguNanirvatanA" evA be bheda che. pugala dravyanI je audArika Adi zarIrarUpa racanA aMtaraMga sAdhanarUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayogI thAya che, te mUlaguNanirvatainA'; ane pugalavyanI lAkaDI,
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- sUtra 1113 paththara Adipe je racanA bahiraMga sAdhanarUpe jIvanI zubhAzubha pravRttimAM upayogI thAya che, te "uttaraguNanirtanA che. nikSepanA "apratyavekSitanikSepa, duSyamArjitanikSepa, sahasAnikSepa" ane "anAganikSepa" evA cAra bheda che. pratyavekSaNa karyA vinA ja arthAta barAbara joyA vinA ja koI vastune kyAMya paNa mUkI devI, e "apratyekSita nikSepa che. pratyavekSaNa karIne paNa sArI rIte sAphasUpha karyA vinA ja kaI vastune jematema mUkI devI, te "duSpamArjitanikSepa' che. pratyakSaNa ane pramArjana karyA vinA ja sahasA eTale ke utAvaLathI vastune mUkI devI, e sahasAnikSepa che. upayoga sivAya ja kaI vastune kyAMya mUkI devI, te "anAmega nikSepa che. "sagaranA be bheda che- anna jaLa AdinuM sajana karavu tathA vastrapAtra Adi upakaraNanu sAjana karavuM, te anukrame "bhakta pAnamayagAdhikaraNa, ane "upakaraNasAgAdhikaraNa kahevAya che. zarIranI, vacananI ane mananI pravartanA anukrame kAyanisarga, vacananisarga ane manisarga e traNarUpe nisarga kahevAya che. [1] have ATha prakAromAMthI pratyeka sAMparAyika karmanA bhinna bhinna badhahetuonu kathana kare che? tatpradoSanihavamAtsaryAntarAyAsAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNayoH / 11 / duHkhazokatApAkandanavadhaparidevanAnyAtmaparobhayasthAnyasadvedhasya / 12 / bhUtavratyanukampA dAnaM sarAgasaMyamAdiyogaH kSAntiH zaucamiti sadyasya / 13 / /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 tatvArthasUtra kevalizrutasaMghadharmadevAvarNavAdo darzanamohasya 141 kaSAyodayAttIvAtmapariNAmazcAritramohasya / 15 / bahvArabhbhaparigrahatvaM ca nArakasyAyuSaH / 16 / mAyA tairyagyonasya / 17 / alpArambhaparigrahatvaM svabhAvamArdavAjavaM ca mAnuSasya / 18 / niHzIlavatatvaM ca sarveSAm / 19 / sarAgasaMyamasaMyamAsaMyamAkAmanirjarAbAlatapAMsi devasya / 20 / yogavakratA visaMvAdanaM cAzubhasya nAmnaH / 21 // viparIta zubhasya / 22 / darzanavizuddhivinayasaMpannatA zIlavateSvanaticAro'bhIkSNaM jJAnopayogasaMvegau zaktitastyAgatapasI saMghasAdhusamAdhivaiyAvRtyakaraNamahadAcAryabahuzrutapravacanabhaktirAvazyakAparihANirmArgaprabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIrthakRttvasya / 23 / . parAnmanindAprazase sadasadguNAcchAdanodbhAvane ca nIcargotrasya / 24 / taviparyayo nIcairvRttyanutseko cottarasya / 25 / vinakaraNamantarAyasya / 26 / tathoSa, niva, bhatsara, matazaya, mAsAhana, ane upaghAta, e jJAnAvaraNukarma tathA darzanAvaraNukamanA madhaLetu -mAsapa che.
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya -sUtra 1426 2pa pitAnA AtmAmAM, pArakAnA AtmAmAM athavA baMnenA AtmAmAM rahelAM dukha, zeka, tApa, AkraMdana, vadha ane paridevana, e asAtavedanIya karmanA baMdhahetu bhUtaanukaMpA, vatIanukaMpA, dAna, sarAgasaMyama Adi ga, kSAti ane zauca, e sAtavedanIya karmanA baMdhahetu che. kevaLajJAnI, kRta, saMgha, dharma ane devane avarNavAda, e darzanamohanIya karmanA baMdhahetu che. kaSAyanA udayathI thate tIvra AtmapariNAma cAritramohanIya kamane badhahetu che. bahu AraMbha ane bahu parigraha, e narakAyunA baMdhahetu che. mAyA, tiryaMcAyuSane baMdhahetu che. alpa AraMbha, alpa parigraha, svabhAvanI mRdutA ane svabhAvanI saraLatA, e manuSyAyuSanA baMdhahetu che. 1 A sUtranA sthAnamAM di0 50mAM "alpAtmazirva manuSa" evuM sUtra sattaramAM nabara upara che ane bIju aDhAramAM nabara upara mavamava " evuM sUtra che. A baMne sUtro e paraMparA pramANe manuSyaAyuSanA AsavapratipAdaka che.
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 tAvArtha sUtra zIlarahita ane vitarahita thavuM tathA pUrvokta alpa AraMbha Adi, e badhAM AyuSanA heta che. sarAgasaMyama, saMyamasaMyama, akAmanijara ane bAlata5, e devAyuSanA baMdhahetu che. ganI vakratA ane visaMvAda, e azubha nAmakarmanA baMdhahetu che. enAthI UlaTuM, athAt yoganI avakatA ane avisaMvAda, e zubha nAmakarmanA baMdhahetu che. 1. di50 pramANe A sUtrane artha e che ke ni:zIlapaNuM ane nizcaMtapaNu e baMne nAraka Adi traNe AyuSanA A che; temaja bhogabamimAM janmelA manuSyanI apekSAe nizIlapaNu ane nirvatapaNu ne devaAyuSanA paNa Aso che. A arthamAM devaAyuSanA AsAne samAveza thAya che, je tAMbarIya bhASyamAM varNavavAmAM nathI AvyA paraMtu e bhASyanI vRttimAM vRttikAra vicArapUrvaka bhAganI e truTi jANI laI tenI pUrti AgamAnusAra karI levA vidvAnone sUcave che. 2. digabarIya paraMparAmAM devaAyuSanA prastuta sUtramAM A Asa uparAMta bIje paNa eka Asrava gaNavela che, ane te mATe A pachI bIjuM eka judu sUtra "sa rva ja evuM che. te paraMparA pramANe te sUtrane artha ema che ke, sabhyatva e saudharma Adi kalpavAsI denA AyuSane Asava che. tAMbarIyA paraMparA pramANe bhASyamAM e vAta nathI chatAM vRttikAre bhASyavRttimAM bIjA keTalAka Asrava gaNAvatA sabhyatvane paNa lIdhela che.
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 14-14 27 darzana vizuddhi, vinayasaMpannatA, zIla ane vratAmAM atyaMta apramAda, jJAnamAM satata upayoga tathA savega, zakti pramANe tyAga ane ta5, saMdha ane sAdhunuM samAdhAna tathA vaiyAvRtya karavAM, arihaMta, AcArya, bahuzruta tathA pravacananI bhakti karavI, AvazyakakriyAone na choDavI, mokSamArganI prabhAvanA ane pravacana vAtsalya, e tIrthaMkara nAmakarmanA baMdhahetu che. paraniMdA, AtmaprazaMsA, sadguNonuM AcchAdana ane asaddaguNenuM prakAzana, e nIca zetranA baMdhahetu che. enAthI UlaTuM, arthAt paraprazaMsA, AtmaniMdA Adi tathA namra vRtti ane nirabhimAnatA, e ucca trakarmanA baMdhahetu che. dAnAdimAM vizva nAMkhavuM te aMtarAcakarmane baMdhahetu che. ahIthI laI adhyAyanA aMta sudhImAM dareka mULa karmaprakRtinA badhahetuonu kramazaH varNana che. jo ke badhI karma prakRtionA baMdhahetu sAmAnya rUpe vega ane kaSAya ja che, tathApi kaSAyajanya aneka prakAranI pravRttiomAthI kaI kaI pravRtti kayA kyA karmanA baMdhane hetu thaI zake che e vibhAgapUrvaka batAvavuM, e prastuta prakaraNane uddeza che.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 tAvArtha sUtra jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA vaMdhahetuo svarUpa : 1. jJAna, jJAnI ane jJAnanAM sAdhane pratye dveSa dhAraNa kare arthAta tattvajJAnanuM nirUpaNa thatu hoya tyAre keI pitAnA manamAM ja e tattvajJAna pratye, tenA vakatA pratye ke tenA sAdhane pratye baLyA kare. e tatvadepa - jJAnapraSa kahevAya che. 2. koI kAMI pUche agara jJAnanuM kaMI sAdhana mAge, tyAre jJAna ane sAdhana pAse hevA chatA kaluSita bhAve ema kahevuM ke, huM nathI jANate, agara mArI pAse te vastu nathI, te jJAnanidbhava che. 3. jJAna abhyasta ane pAkuM karyuM hoya, te devA yogya paNa hoya, chatAM koI tene grAhaka adhikArI maLe tyAre tene na ApavAnI kaluSita vRtti, te jJAnamAtsarya. 4. koIne jJAna meLavavAmAM kaluSita bhAve aDacaNa karavI, te jJAnAtarAya'. pa. bIje kaI jJAna Apato hoya tyAre vANI ane zarIrathI tene niSedha karavo, te jJAnAsAdana. 6. keIe vyAjabI kahyuM hoya chatAM potAnI avaLI matine lIdhe ayukta bhAsavAthI tenA deSa pragaTa karavA, te upaghAta. - jyAre upara jaNAvelA pradepa nihava Adi, jJAna, jJAnI ke tenA sAdhana Adi sAthe saMbaMdha dharAvatA hoya, tyAre te jJAnapradepa, jJAnanihnava rUpe oLakhAya che, ane te ja pradeza, nihava Adi, darzana (sAmAnya bodha), darzanI athavA darzananA sAdhana sAthe saMbaMdha dharAve, tyAre darzanapradeSa, darzana nihnava Adi rUpe samajavA. pra-AsAdana ane upaghAtamAM zuM phera ? u--chate jJAne tene vinaya na kare, bIjA sAme te na prakAzavuM, tenA guNe na jaNAvavA, e "AsAdanI che; ane
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya -sUtra 142 2e upaghAta eTale jJAnane ja ajJAna mAnI tene naSTa karavAne IrAdo rAkha. A be vacce eTale taphAvata che. [11] asAtivanaya nA vaMdhonuM vA: 1. bAhya ke Atarika nimittathI pIDA thavI, te "du:kha. 2. kaI hitiSIne saMbaMdha tUTatA je citA ke kheda thAya che, te zikA' 3. apamAna thavAthI mana kaluSita thavAne lIdhe je tIvra saMtApa thAya che, te "tApa'. 4. gagada svare Asu sAravA sAthe raDavuM, te "AkaMdana 5. prANu le, te vadhI. 6. viyegI pAtranA guNe yAda AvavAthI utpanna thatuM karaNujanaka rudana, ne paridevana'. - ukta dukha Adi che ane bIjA tenA jevAM tADana, tarjana Adi aneka nimitto jyAre potAnA ke bIjAnI aMdara ke baMnemAM utpanna karavAmAM Ave, tyAre te utpanna karanArane asAtavedanIya karmanA badhahetu thAya che. pra0- je dukha Adi upara kahelA nimitto pitAmAM ke paramAM utpanna karavAthI te asAtavedanIya karmanAM badhaka thatA hoya, te pachI leca, upavAsa, vrata ane bIjA tevA niyamo dukhakArI hevAthI te paNa asAtavedanIyanA baMdhaka thavA joIe; ane jo tema hoya te te vrata-niyamanuM anuSThAna karavAne badale temane tyAga ja karavo kema na ghaTe ? u-ukta dukha Adi nimitto jyAre krodha Adi AvezathI utpanna thayelAM hoya, tyAre ja Asava bane che; nahi ke mAtra sAmAnya rIte. kharA tyAgI ke tapasvIne game tevA kaThera vrata niyama pALavA chatAM asAtavedanIyane baMdha nathI thatuM, tenA be kAraNe che. paheluM ne e ke, kharA
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasatra tyAgIo game tevuM kaThera vrata pALI duHkha vahere che paNa te dha ke bIjI tevI duSTa lAgaNIthI nahi paNa saddatti ane saddabuddhithI prerAIne ja. teo kaThaNa vrata le che kharA; paNa game tevA duHkhane prasaMga AvavA chatAM temanAmAM krodha, saMtA- . pAdi kaSAya na thatA hovAthI e prasaMge temane mATe baMdhaka nathI banatA. bIjuM kAraNa e che ke, ghaNIvAra te evA tyAgIone karatama vrataniyamo pALavAmAM paNa vAstavika prasannatA hoya che ane tethI tevA prasaMgamAM temane duHkha ke zeka Adine saMbhava ja nathI. e te jANItuM che ke, ekane je prasaMgamAM duHkha thAya. te ja prasaMgamAM bIjAne duHkha thAya. ja evo niyama nathI. tethI evAM viSama vano pALavAmAM paNa mAnasika rati hovAthI emane mATe e duHkharUpa na hatAM sukhazya ja hoya che. jema keI daLANu vaidha vADhakApathI keIne duHkha anubhavAvavAmAM nimitta thavA chatAM te karuNAvRttithI prerAyela hovAne lIdhe pApabhAgI nathI thatuM, tema sAMsArika duHkha dUra karavA tenA upAyone prasannatApUrvaka ajamAvate tyAgI paNa sadgatine lIdhe pApabadhaka nathI ne. [1] sAtivaya mana vadhatuonuM svarUpaH 1. prANImAtra upara anukapA karavI, te "bhUtAnukapA' (bIjAnA du:khane pitAnuM mAnavAthI thatI lAgaNuM te "anukaMpA'). 2. "tyanukaMpA" eTale alpAbe vratadhArI gRhastha ane sarvIze vratadhArI tyAgI e baMne upara vizeSa prakAre anukaMpA karavI te. 3. pitAnI vastunuM bIjA mATe namrapaNe arpaNa karavuM, te dAna'. 4. "sarAgasaMyamAdi ga" eTale sarAgasaMyama,
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 142 271 samAsayama, akAmanirjarA ane bAlata5, e badhAmAM yAcita dhyAna ApavuM te. siMsAranI kAraNarUpa tRSNAne dUra karavA tatpara thaI saMyama svIkAryA chatA paNa jyAre manamAM rAganA saMskAra kSINa thayA hatA nathI, tyAre te saMyama sarAgasaMyama' kahevAya che. thaDe saMyama svIkAra te "saMyamasaMyama'. svecchAthI nahi paNa parata trapaNe karavAmAM Avato bhegene tyAga, te "akAmanirjara. bAla eTale yathArtha jJAna vinAnA mizrAdaSTivALAonuM je azipraveza, jaLapatana, chANabhakSaNa, anazana vagere tapa, te "bAlatapa."] 5. "kSAMti' eTale dharmadaSTithI krodhAdi deSanuM zamana 6. lobhavRtti ane tenA jevA dezenuM zamana, te "zauca'. [13] namohanIya varSanA vadhAmonuM svarUpaH 1. "kevaLAne avarNavAda eTale duthiI kevaLInA asatya deSone pragaTa karavA te. jemake, sarvApaNAnA sabhavane svIkAra na karo ane ema kahevuM ke sarvajJa chatA temaNe mekSanA sarala upAya na batAvatAM na AcarI zakAya tevA durgama upAyo zA mATe batAvyA? ityAdi. 2. "butane avarNavAda" eTale zAstranA khoTA de dveSabuddhithI varNavavA che. jemake, ema kahevuM ke, A zAstra abhaNa lekenI prAkRtabhASAmAM ke 5DinanI jaTila saskRta Adi bhASAmAM racAyeluM hovAthI tuccha che, athavA AmAM vividha vrata, niyamo ane prAyazcitta vagerenuM ja nakAmu temaja kaMTALAbhareluM varNana che vagere 3. sAdhu, sAdhvI, zrAvaka, ane zrAvikA rU5 cAra prakAranA saMghanA mithyA deSa pragaTa karavA te saMghavarNavAda jemake, ema kahevuM ke, sAdhuo vataniyama
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ para tattvArthasUtra AdimAM nakAmo kaleza veThe che, sAdhupaNuM saMbhavatuM ja nathI, ane tenuM kazuM sAruM pariNAma paNa nathI; zrAva mATe ema kahevuM che. teo snAna, dAna vagere ziSTa pravRtti nathI karatA, pavitratAmAM nathI mAnatA ItyAdi. 4. "dharmane avarNavAda eTale ahiMsA vagere mahAna dharmonA khoTA de batAvavA che. jemake, ema kahevuM ke, dharma kyAM pratyakSa dekhAya che? ane je pratyakSa na dekhAya tenuM astitva kema saMbhave? tathA ema kahevuM ke ahiMsAthI manuSyajAtinuM ke rASTranuM patana thayu ityAdi pa. "devAne avarNavAda" eTale temanI niMdA karavI che. jemake, ema kahevuM ke, deve nathI ja ane hoya te nakAmA ja che, kAraNa ke teo zaktizALI havA chatAM zA mATe ahIM AvI ApaNane mada nathI karatA, ke pitAnA saMbaMdhIonuM duHkha dUra nathI karatA? vagere. [14] rAtriAmodanIya menA raMgyonuM sA: 1. pote kyAya karavA ane bIjAmAM paNa kapAya pragaTAvavA tathA kapAyane vaza thaI aneka tuccha pravRttio karavI, te kaSAyamahanIya karmanA baMdhanuM kAraNa che. 2. satyadharmane upahAsa kare, garIba ke dIna mANasanI mazkarI karavI, haTTAbAjInI Teva rAkhavI vagere hAsyanI vRttio. hAsyamehanIya karmanA baMdhanuM kAraNa che. 3. vividha krIDAomAM parAyaNa rahevuM. vrataniyama Adigya aMkuzamAM aNagamo rAkhave vagere ratihanIyanA Asrava che. 4. bIjAone becenI upajAvavI, koInA ArAmamAM khalela nAMkhavI, halakA jananI sobata karavI vagere aratihanIyanA Asava che. 5. pote zokAtura rahevuM ane bIjAnI zakavRttine uttejavI vagere kohinIyanA Asrava che. 6. pite karavuM
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 2- sUtra 142 273 ane bIjAne DarAvavA, e bhayamehanIyanA Asava che. 7. hitakara kriyA ane hitakara AcAranI ghaNu karavI vagere jugupsAhanIyanA Asava che. 8-10. ThagavAnI Teva, paradeSadarzana vagere, strIvedanA Asava che. strI jAtine vegya, puruSajAtine egya ane napusaka jAtine gya saMskAre keLavavA, te anukrame strI, puruSa ane napusakavedanA Asava che. [15] nArada AyuSakarmanA vadhatumonuM vaha: 1. prANIone dukha thAya tevI kaSAyapUrvaka pravRtti karavI, te AraMbha. 2. A vastu mArI che ane huM Ane mAlika chu evo saMkalpa rAkho, te "parigraha jyAre AraMbha ane parigrahavRtti bahu ja tIvra hoya ane hiMsAdi krUra kAmamAM satata pravRtti thAya, bIjAnA dhananuM apaharaNa karavAmAM Ave, tathA bhegamAM atyaMta Asakti rahe, tyAre te nArakaAyuSanA Asava thAya che. [1] - tija AyuSamanA vaMtonuM svaH chaLaprapaMca karavo ke kuTila bhAva rAkhavo te "mAyA'. jemake, dharmatatvanA upadezamAM dharmane nAme khoTuM tatva meLavI tene svArthabuddhithI pracAra karavo ane jIvanane zIlathI dUra rAkhavuM vagere mAyA che. te tiryacaAyurane Ave che. [1] manuSya gAyuganA vighAmonuM : AraMbhavRtti ane parigrahabuddhi ochI rAkhavI, svabhAvathI ja athata vagara kahe mRdutA ane saraLatA hovI, e manuSyayuganA Aso che. [18 nAraka, tiryaMca, manuSya e traNe AyuSanA judA judA baMdhahetuo je pahelAM kahevAmAM AvyA che, te uparAMta e ta 18
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra74 taravAthasUtra traNe AyuSanA sAmAnya baMdhahetu paNa che ane tenuM ja prastuta sUtramAM kathana che. te baMdhahetu nizIlapaNuM ane nirvatapaNuM che. 1. ahiMsA, satya Adi pAMca pradhAna niyame "vrata' kahevAya che. 2. e vAtanI puSTi mATe ja pALavAmAM AvatAM bIjA upavate jemake-traNa guNavrata, ame cAra zikSAvrata te zIlakahevAya che. e ja rIte ukta vratane pALavA mATe ja krodha, lobha Adine tyAga e paNa zIla kahevAya che. vrata ane zIlanu na hovu e "nirvatapaNuM" ane "nizIlapaNuM' che. [19] seve sAyujarmanA vaMghagonuM : 1. hiMsA, asatya, cerI Adi mahAna dezothI viramavArUpa saMyama lIdhA chatAM jyAre kaSAyanA kAMIka aMze bAkI hoya, tyAre te sarAgasaMyama' kahevAya che. 2. hisAvirati Adi te jyAre alpAMze levAya, tyAre te "saMyamasaMyama" kahevAya che. 3, parAdhInapaNe agara anusaraNa khAtara je ahitakara pravRttine ke AhAra Adine tyAga, te "akAmanirjarA" kahevAya che. ane 4. bAlabhAve eTale viveka vinA ja je agnipraveza, jalapraveza, parvataprapAta, viSabhakSaNa, anazana Adi dehadamana karavuM, te bAlatapa kahevAya che. [20]. ___azubha ane zubha nAmakarmanA baMdhahetuonuM svarUpa : 1. "ogavatA" eTale mana, vacana ane kAyAnI kuTilatA. kuTilatA eTale ciMtavavuM kaI belavuM kaI ane karavuM kaI te. 2. visaMvAdana eTale anyathA pravRtti karAvavI agara be snehIo vacce bheda paDAva. A be azubha nAmakarmanA Ave che.
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 1- satra 142 pra-A bemAM taphAvata ? u-svaparane AzrI taphAvata ghaTAva. potAnA ja viSayamAM mana, vacana, kAyAnI pravRtti judI paDatI hoya, tyAre te "gavatA' kahevAya. ane bIjAnA viSayamAM tema thatuM heya, tyAre te visaMvAdana' kahevAya; jemake, kaI sAre mA jate hoya, tene UlaTuM samajAvI "ema nahi paNa Ama ema kahI ADe raste dera. upara kahyuM tethI UlaTuM, eTale mana, vacana ane kAyAnI saralatA' (pravRttinI ekarUpatA), ane "saMvAdana" eTale be vacce bheda dUra karI ekatA karAvavI, ke ADe raste jatAne sAre raste caDAva, te baMne zubha nAmakarmanA A che. [21-22] tIrthakara nAmanA vathatuonuM va: 1. "darzanavizuddhi eTale vItarAge kahelAM to upara nirmaLa ane daDha saci. 2. "vinayasaMpannatA" eTale jJAnAdi mokSamArga ane tenAM sAdhane pratye egya rIte bahumAna rAkhavuM te. 3. ahiMsA, satyAdi mULaguNarUpa vrato ane te tenA pAlanamAM upayogI evA abhigraha Adi bIjA niyame te "zIla, e baMnenA pAlanamAM jarA paNa pramAda na karavo e "zIlatAnaticAra" che. 4. tatva viSenA jJAnamAM sadA jAgarita rahevuM te abhaNa jJAnapayoga." 5 sAMsArika bhege je kharI rIta sukhane badale duHkhanAM ja sAdhane bane che, temanAthI DaratA rahevuM, eTale temanI lAlacamAM kadI na paDavuM e "abhINuM saMvega.' 6. jarA paNa zakti chupAvyA sivAya AhAradAna,
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ * tattvAtha sUtra " abhayadAna, jJAnadAna vagere dAne vivekapUrvaka karavAM, te yathAzakti tyAga,' cha, jarAye zakti chupAvyA sivAya vivekapUrvaka dareka jAtanI sahanazIlatA keLavavI, te yathAzakti tapa. 8. caturvidha saMdha ane vizeSe karI sAdhune samAdhi pahoMcADavI arthAt te svastha rahe tema karavu, e * saMdhasAdhusamAdhikaraNa.' 9. kAI paNa guNI muzkelImAM AvI paDe, tyAre caiAgya rIte temanI muzkelI dUra karavA prayatna karavA, te vaiyAvRttvakaraNa.' 10, 11, 12, 13, arihaMta, AcAya, bahuzruta ane zAstra e cAremAM zuddha niSThAthI anurAga rAkhavA, te 'arihata-AcAya bahuzruta-pravacana-bhakti.' 14. sAmAyika Adi cha Avazyakranu anuSThAna bhAvathI na che|Davu, te ' AvasyakAparihANa.' 15, abhimAna cheDI, nAnAdi meAkSamAga ne jIvanamAM utArI, ane khIjAne tenA upadeza ApI tenA prabhAva vadhArA, te mA'prabhAvanA.' 16. vAcharaDA upara gAya rAkhe che tema sAmi~ka upara niSkAma sneha rAkhavA, te ' pravacanavAtsalya,' [23] C ' mItra potramanA AhAvonuM 35 : 1. khIjAnI nidA karavI, te 'paraniMdA,'('niMdA' eTale sAcA ke khoTA dASAne duddhithI pragaTa karavAnI vRtti). 2. peAtAnI baDAI hAkavI te 'Atmapraza'sA.' ( sAcA ke kheATA guNIne pragaTa karavAnI vRtti te 'praza'sA). 3. khIjAmAM guNI hoya temane DhAMkavA, ane temane kahevAne prasaMga AvavA chatAM dveSathI temane na kahevA, te paranA 'sadguNunuM AcchAdana ' ane 4. peAtAmAM guNA na heAya chatAM temanuM kadana karavuM, te peAtAnA - asadguNAnu udbhAvana.' [24]
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ raha adhyAya 1 - sUtra 14-12 3ja trarmanA zAstronuM haN: 1. pitAnA de jevA, te AtmaniMdA" 2. bIjAnA guNe jovA, te "paraprasA." 3. pitAnA durgAne pragaTa karavA, te "asaguNabhAvana' 4. pitAnA chatA guNene DhAMkavA, te "svaguNaachAMdana.' pa. pUjya vyaktio pratye namra vRtti dhAraNa karavI, te "namravRtti ane 6. jJAna, saMpatti AdimAM bIjAthI caDhiyAtApaNu hevA chatAM temane kAraNe garva dhAraNa na kara, te "anuseka.' [25] saMtarA, jarmanA zAstronuM svara: keIne dAna karatAM, koIne kAMI meLavatA, ke keIne bhega, upabhega AdimAM aDacaNa nAkhavI ke tevI vRtti rAkhavI, te "vizvakaraNa. agiyAramAthI chavvIsamA sUtra sudhImAM sAparAyika karmanI dareka mULa prakRtinA je judAjudA A kahevAmAM AvyA che, te u5lakSaNa mAtra che, eTale dareka mULa prakRtinA gaNavela A uparAMta bIjA paNa tenA jevA, te te prakRtinA Astra, nahi kahA chatAM pite ja samajI levA. jemake Alasya, pramAda, mithyapadeza vagere jJAnAvaraNIya ke darzanAvaraNIyanA Astra nathI gaNAvyA chatA temanA AsavAmAM te paNa gaNavA joIe. tema ja vadha, baMdhana, tADana Adi tathA azubha prayAga vagere asAtavedanIyanA AsamAM nathI gaNAvyA, chatAM te paNa tenA Aso samajavA. pra--dareka mULa prakRtinA Asrava judAjudA kahevAmAM AvyA che te uparathI prazna e udbhave che ke, zuM jJAnapravAdi gaNavela Aso mAtra jJAnAvaraNIyAdi karmanA ja badhaka che, ke jJAnAvaraNIyAdi uparAMta anya karmanA paNa baMdhaka che? jo
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 taravAthasUtra eka karmaprakRtinA A anya karmaprakRtinA paNa baMdhaka heya, te prakRtivAra judAjudA AsAnuM varNana karavuM nakAmuM che, kAraNa ke eka kamaprakRtinA A paNa anya karmaprakRtinA Ave che ja. ane jo koI eka karmaprakRtinA gaNAvela A mAtra te ja karmaprakRtinA Aso che, bIjInA nahi, ema mAnavAmAM Ave, te zAstraniyamamAM virodha Ave che. zAstraniyama e che ke, sAmAnya rIte Ayubane cheDI sAne karmaprakRtine badha eka sAthe thAya che. A niyama pramANe jyAre jJAnAvaraNIyane baMdha thato heya. tyAre bIjI vedanIya Adi cha prakRtiene baMdha paNa thAya che ema mAnavuM paDe che. Asava te eka samaye eka eka karmaprakRtine ja thAya che, paraMtu baMdha to te karma prakRti uparAMta bIjI paNa aviredhI kamaprakRtione thAya che. eTale amuka Aso amuka prakRtinA ja badhaka che e pakSa, zAstrIya niyamathI Adhita thAya che. eTale prakRtivAra AgnanA vibhAga karavAne artha che? u-ahIM je Asana vibhAga darzAvavAmAM Avyo che, te anubhAga athata rasabaMdhane uddezIne samaja joIe; eTale ke koI paNa eka karmaprakRtinA AsavanA sevana vakhate ne karma uparAMta bIjI paNa karmaprakRtiene baMdha thAya che e zAstrIya niyama phakta pradezabaMdhamAM ghaTAvo; anubhAgabaMdhamAM nahi. sArAMza e che ke, Astrono vibhAga e pradezabaMdhanI apekSAe nahi, paNa anubhAgabaMdhanI apekSAe che, tethI eka sAthe aneka karmaprakRtione pradezabaMdha mAnavAne lIdhe pUrvokta zAstrIya niyamamAM aDacaNa nathI AvatI; ane
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 adhyAya huM sutra 1424 prakRtivAra gaNuAvelA AsavA, mAtra te te karma prakRtinA anubhAgamadhamAM ja nimitta heAvAthI, ahIM karavAmAM Avele AsraveAnA vibhAga paNa khASita thatA nathI. A rIte vyavasthA karavAthI pUrvokta zAstrIya niyama ane prastuta AsraveAnA vibhAga ane ambAdhita rahe che; tema chatAM eTaluM vizeSa samajI levuM joIe ke, anubhAgamadhane AzrI AsravanA vibhAganuM je samarthana karavAmA Ave che, te paNa mukhyapaNAnI apekSAe samajavu, arthAta jJAnapradeASa Adi AsraveAnA sevana vakhate jJAnAvaraNIyanA anubhAgane adha mukhyapaNe thAya che ane te vakhate dhAtI Itara karmaprakRtionA anubhAgatA gauNapaNe madha thAya che eTaluM ja samajavu joI e. ema tA nathI ja mAnI zakAtu ke eka samaye eka kamaprakRtinA ja anubhAganA adha thAya che ane khIjI prakRtinA anubhAganA khadha thatA nathI, kAraNa ke je samaye jeTalI kamprakRtine pradezadha cAga dvArA sabhave che, te ja samaye kaSAya dvArA teTalI prakRtiene anubhAgamadha paNa sabhave che. tethI mukhyapaNe anubhAgamadhanI apekSA sivAya AsavanA vibhAganuM samana bIjI rIte dhyAnamAM nathI Avatu. [26]
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 . sAtavedanIyanA AsavomAM vatI upara anukaMpA ane dAna e be gaNavAmAM AvyAM che, temane vadhAre khulAso karavAno prasaMga laI, jainaparaMparAmAM mahattva dharAvatAM vrata ane dAna baMnenuM savizeSa nirUpaNa A adhyAyamAM karavAmAM Ave che. prathama vratanuM svarUpa kahe che? hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam / / hiMsA, asatya, corI, maithuna ane parigrahathI (mana, vacana, kAyA vaDe) nivRtta thavuM te vrata. hisA, asatya Adi dezonuM svarUpa AgaLa kahevAmAM Avaze. dene samajI, temane tyAga ravIkArI pachI te de na sevavA e ja "vrata che, ahiMsA e bIjA vano karatAM pradhAna hovAthI tenuM sthAna paheluM che. pAkanI rakSA mATe vADanI jema, bIjA badhAM vrate ahiMsAnI rakSA mATe levAthI, tenI pradhAnatA mAnavAmAM Ave che.
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7-sUtra 1 vratamAM nivRtti ane pravRtti e be aMza hoya che, te bane hoya te ja vrata pUrNatA pAme che. satkAryamAM pravRtta thavAnuM vrata eTale tenAM virodhI asAmAMthI prathama nivRtta cavuM joIe, e ApoApa prApta thAya che. ane asatkAryothI nivRtta thavAnuM vrata eTale tenA virodhI satkAryomAM mana, vacana, kAyAne pravartAvavAnuM ApoApa prApta thAya che. tethI A sthaLe ke dekhItI rIte dezanI nivRttine vrata kahevAmAM AvyuM che, chatAM temAM sampravRttine aMza AvI ja jAya che. eTale vrata e mAtra niSkriyatA nathI, ema samajavuM joIe. pra-rAtribhejanaviramaNa e vrata tarIke prasiddha che, te pachI ahI sUtramAM tene kahevAmAM kema nathI AvyuM? u-rAtribhejanaviramaNa e judA vrata tarIke ghaNA kALa thayAM prasiddha che, paNa kharI rIte e mULa vrata nathI. e te mULa vatamAMthI niSpanna thatu eka Avazyaka vrata che evA bIjA paNa ghaNuM vra che ane kalpI zakAya; chatAM ahI te mULa vratanuM ja nirUpaNa karavAnuM hovAthI phakta temanuM varNana che. temAMthI niSpanna thatAM bIjA avAMtara te mULa vatano vyApaka nirUpaNamAM AvI ja jAya che. rAtribhejanaviramaNa e ahisAvratamAMthI niSpanna thatAM aneka temAMnuM eka vrata che. pra-aMdhArAmAM na joI zakAyAthI thatA jatunAzane lIdhe ane dIvo karavA jatAM temAMthI thatA vividha AraMbhane lIdhe rAtribhojananA viramaNane ahiMsAvatanuM aMga mAnavAmAM Ave che, paNa ahI prazna thAya che ke, adhAruM paNa na hoya ane dIvAmAMthI nIpajatA Abhane prasaMga paNa na
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28ra taravAthasUtra hoya, evA zItapradhAna dezamAM tathA vIjaLInA dIvA AdinI sagavaDa hoya tyAM rAtribhojana ane divAbhajana e bemAM hiMsAnI dRSTie taphAvata che? u-usNapradhAna deza ane prAcIna DhabanA dIvA AdinI vyavasthAmAM dekhAtI spaSTa hisAnI dRSTie ja rAtribhejanane divasabhejana karatAM vizeSa hiMsAvALu kahevAmAM AvyuM che, e vAtane svIkAra karyA chatAM, ane koI khAsa paristhitimAM divasa karatAM rAtrie vizeSa hiMsAne prasaMga nathI Avato e kalpanAne cagya sthAna ApavA chatAM paNa, ekaMdara samudAyanI daSTie ane khAsa karIne tyAgI chavananI daSTie rAtribhojana karatAM divasabhejana ja vizeSa prazasya che ema mAnavAnAM kAraNe TUMkAmAM nIce pramANe cheH 1. ArogyanI dRSTie vijaLI ane caMdra Adina prakAza game teTalo sAro hoya, chatAM te sUryaprakAza jeTalA sArvatrika, akhaMDa ane Arogyaprada nathI; tethI jyAM banenI zakyatA hoya tyAM samudAya mATe sUryanA prakAzane ja upayoga ArogyadRSTie svIkAravA jevuM che. 2. tyAgadharmanuM mULa satiSamAM hevAthI te daSTie paNa divasanI badhI pravRttio sAthe bhojananI pravRtti saMkelI levI ane saMtoSa sAthe rAtrie jaTharane vizrAnti ApavI e gya lAge che, tethI sArI rIte nidrA Ave che ane brahmacarya sAcavavAmAM madada paNa maLe che, pariNAme ArogyanI puSTi paNa thAya che. 3. divasajana ane rAtribhejana e baMnemAMthI saMtoSa khAtara ekanI ja pasaMdagI karavAnI hoya, te jAgatI
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 23 283 kuzaLa buddhi divasabhejana tarapha ja valaNa le, ema Aja sudhInA mahAna satene jIvanaitihAsa kahe che. [1] have vatanA bheda kahe che: pherAsatauDaguma ArA alpa aMze virati te "aNuvrata ane saze virati te mahAvata." dareka tyAgechu dethI nivRtta thAya che, paNa e badhAne tyAga eka sarakhe nathI heno ane tema hovuM e vikAsakrama pramANe svAbhAvika paNa che. tethI ahIM hiMsA Adi denI theDI ane ghaNuM e badhI nivRttione vrata bhAnI temanA TUMkamAM be bheda pADavAmAM AvyA che. 1. hiMsA Adi dethI mana, vacana, kAyA vaDe dareka prakAre chUTavuM, te hisAviramaNa mahAvata, ane 2. game teTaluM heya, chatAM koI paNa aMze ochu chuTAya, e hisAviramaNa aNuvrata kahevAya che. [2] have tenI bhAvanAo kahe che. tatsthairyArtha bhAvanAH paJca 'pazca / 3 / te vratane sthira karavA mATe te darekanI pAMca pAMca bhAvanAo che. 1. A sUtramA je bhAvanAone nirdeza che, te bhAvanAo tAbarIya paraMparA pramANe bhASyamAM ja maLe che te mATe judAM sU nathI diMgabarIya paraMparAmAM e bhAvanAo mATe pAca sUtra 4-4 na bara sudhI vadhAre che. juo pariziSTa.
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravArtha sUtra khAsa kALajIpUrvaka vizeSa prakAranI anukULa pravRttio sevavAmAM na Ave, te svIkAravA mAtrathI te kAMI AtmAmAM UtaratAM nathI. tethI grahaNa karelAM vate jIvanamAM UMDAM Utare te mATe, dareka vratane anukULa thaI paDe tevI keTalIka pravRttio sthULa dRSTie khAsa gaNAvavAmAM AvI che, je bhAvanAnA nAmathI prasiddha che. je e bhAvanAo pramANe barAbara vartavAmAM Ave, te lIdhelAM bane uttama auSadhanI peThe prayatnazIla manuSya mATe suMdara pariNAmakAraka siddha thAya che. e bhAvanAo anukrame nIce pramANe cheH 1. Isamiti, mane pti, eSaNAsamiti. AdAnanibhepaNusamiti ane AlokitamAnabhejana, e pAMca bhAvanAo ahiMsAvatanI che. 2. anuvAcibhASaNa, krodhapratyAkhyAna, lebhapratyAkhyAna, nirbhayatA ane hAsyapratyAkhyAna e pAMca bhAvanAo satyavatanI che. 3. anuvIcivagrahayAcana abhISaNaavagrahayAcana, avagrahAvadhAraNa, sAdharmika pAsethI avagrahayAcana ane anujJApitAnabhejana e pAMca bhAvanAo acauryavratanI che. 4. strI, pazu ane napusaka vaDe sevAyela zayana AdinuM varjana, rAgapUrvaka strIkathAnuM varjana, strIonI manahara IvyinA avalokananuM vajana, prathamanA rativilAsanA smaraNanuM varjana ane praNatarasajananuM varjana, e brahmacaryanI pAMca bhAvanAo che. 5. mane ke amanojJa sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM samabhAva rAkhavo, e parigrahanI pAMca bhAvanAo che.
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 - sUtra 2- bhAvanAonI samaja 1. svaparane leza na thAya tevI rIte thatApUrvaka gati karavI, te "Isamiti" manane azubha dhyAnathI rekI zubha dhyAne lagAvavuM, te "mane gupri." vastunuM gaSaNa, tenuM grahaNa ke teno upayoga e traNe prakAranI eSaNamAM deSa ne A mATe mga (sAvacetI rAkho, te "epaNAsamiti." vastune levAmUkavAmAM avalokana ane pramArjina Adi dvArA yatanA (kALajI) rAkhavI, te " AdAnanikSepaNasamiti." khAvApIvAnI vastu barAbara joI-tapAsIne ja levI ane lIdhA pachI tevI ja rIte avalokana karIne khAvI ke pIvI, te "AlokitapAnajana." 2 vicArapUrvaka bAlavu te "anuvAcibhASaNa" krodha, lobha, bhaya ane hAsyano tyAga kare, te anukrame bAkInI cAre bhAvanAo che. 3. barAbara vicAra karIne ja vAparavA mATe joItA avagraha atha sthAnanI mAgaNI karavI, te "anuvAciavagrahayAcana" rAjA, kuTuMbapati, zAtara (jenI jagyA mAgI lIdhI heya te), sAdhamika Adi aneka prakAranA svAmIo sabhave che, temAthI je je svAmI pAsethI je je sthAna mAgavAmAM vizeSa aucitya heya, te te pAsethI te te sthAna bhAgavu tathA eka vAra ApIne mAlike pAchAM lIdhAM hoya chatAM roga Adine kAraNe khAsa jarUrI hoya to te sthAne tenA mAlika pAsethI tene kaleza na thAya te mATe vAravAra mAgI levAM, te "abhINavagrahayAcana.' mAlika pAsethI bhAgatI vakhate ja avagrahanuM parimANa nakkI karI devuM, te "avagrahAvadhAraNa kahevAya che. pitAnI pahelAM bIjA samAnadharmavALAe kaI
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 taravAthasUtra sthAna meLavI lIdhu hoya, ane te sthAnane upayoga karavAne prasaMga Ave, te te sAdhamika pAsethI ja te sthAna mAgI levuM, te "sAdharmika pAsethI avagrahayAcana. vidhipUrvaka annapAnAdi meLavyA pachI gurune batAvI temanI anujJA meLavIne ja tene upayoga kare, te anujJApitapAnabhejana' 4. brahmacArI puruSa ke strIe potAnI vijAtIya vyakti dvArA levAyela zayana ke Asanane tyAga karo, te "strIpazupaMDakasevitazayanAsanavajInI. brahmacArIe kAmavardhaka vAta na karavI, te "rAgasaMyukta strIkathAvarjana." brahmacArIe pitAnAthI vijAtIya vyaktinAM kAmoddIpaka aMge na jevAM, te manaharendriyAlakavarjana'. brahmacarya svIkAryA pahelAM je bhoge bhogavyA hoya temanu smaraNa na karavuM, te "prathamanA rativilAsanA smaraNanuM vajana.' kAmoddIpaka rasavALAM khANuM pINuM tyajavAM, te praNItarasabhejanavarjana' 5. rAga pedA kare tevAM sparza, rasa, gaMdha, rUpa ane zabdamAM na lalacAvuM, ane dveSa kare evAmAM gusse na thavuM, te anukrame, "manejhAmanezsparzasamabhAva', "mane jJAmagrasasamabhAva Adi pAMca bhAvanAo che. jaina dharma tyAgalakSI hovAne kAraNe jaina saMdhamAM mahAvratadhArI sAdhunuM sthAna paheluM che. tethI mahAvratane udezane ja sAdhudharma pramANe ahIM bhAvanAo varNavavAmAM AvI che; chatAM vratadhArI potAnI bhUmikA pramANe saMkoca, vistAra karI zake evI te che; tethI dezakALanI paristhiti ane AMtarika gyatA dhyAnamAM rAkhI bhAtra vatanI
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 * adhyAya - sUtra 47 sthiratAnA zuddha uddezathI A bhAvanAo saMkhyA ane arthamAM ghaTADI, vadhArI ke pallavita karI zakAya. [3] bIjI keTalIka bhAvanAo kahe cheH hiMsAdivihAmutra cApAyAvadhadarzanam / 4 / duHkhameva vA / 5 / maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / 6 / jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham / 7 / hiMsA Adi pAMca daSamAM aihika Apatti ane pAralaukika aniSTanuM darzana karavuM. athavA ukta hisA Adi dezamAM duHkha ja che, evI bhAvanA keLavavI. prANImAtramAM maitrIvRtti, guNathI moTAomAM pramAdavRtti, duHkha pAmatAomAM karuNAvRtti ane jaDa jevA apAtromAM mAdhyaSyavRtti keLavavI. saMvega ane vairAgya mATe jagatane svabhAva ane zarIrane svabhAva ciMtava. jene tyAga karavAmAM Ave tenA deSanuM kharuM darzana thavAthI ja te tyAga TakI zake, e kAraNathI ahiMsA Adi vatonI sthiratA mATe hisA AdimAM tenA doSonuM darzana karavuM Avazyaka manAyela che e devadarzana ahI be rIte batAvavAmAM AvyuM che aihika padarzana ane pAralaukika deSadarzana hiMsA, asatya Adi sevavAthI je aihika Apattio pitAmA ke paramA anubhavAya che, tenuM bhAna sadA
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra tAjuM rAkhavuM e aihika duSadarzana che; ane e hiMsA AdithI je pAralaukika aniSTanI saMbhAvanA karI zakAya che, tenuM bhAna rAkhavu te pAralaukika devadarzana che. e bane jAtanAM darzanenA saMskAre pipavA te ahiMsA Ada vatanI bhAvamAo che. pUrvanI rIte ja tyAjya vRttiomAM dukhanuM darzana keLavAyuM hoya te ja emane tyAga vizepa Take te mATe hiMsA Adi dene duHkharUpa ja mAnavAnI vRtti keLavavAne (dukha bhAvanAne) ahIM upadeza karavAmAM Ave che. ahiMsA Adi vrata lenAra hisA AdithI pitAne thatA duHkhanI peThe bIjAmAM paNa tenAthI saMbhavatA dukhanI kalpanA kare e ja duHkhabhAvanA che. ane e bhAvanA e tenA sthirIkaraNamAM upayogI paNa che. maitrI, prada Adi cAra bhAvanAo ne kaI paNa sadaguNa keLavavA mATe vadhAremAM vadhAre upagI hovAthI ahiMsA Adi tenI sthiratAmAM khAsa upayogI che ja; ema dhArI ahIM e cAra bhAvanAo upadezavAmAM AvI che. e cAra bhAvanAone viSaya amuka aMze jude jude che; kAraNa ke te viSayamAM e bhAvanA keLavAya te ja vAstavika pariNAma Ave. tethI e bhAvanAo sAthe emane viSaya paNa judAjudA darzAvavAmAM AvyA che. 1. maitrIkRti prANImAtramAM keLavI hoya te ja dareka prANI pratye ahiMsaka ane satyavAdI Adi tarIke rahIne vartI zakAya; tethI maitrIne viSaya prANImAtra che. maitrI
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 - sutra 47 289 eTale paramAM pitApaNAnI buddhi, ane tethI ja pitAnI peThe bIjAne duHkhI na karavAnI vRtti athavA icchA. 2. mANasane ghaNIvAra pitAthI caDiyAtAne joI adekhAI Ave che, e vRttine nAza na thAya tyAM sudhI ahiMsA satya Adi TakI ja na zake; tethI adekhAI viruddha pradaguNanI bhAvanA keLavavAnuM kahevAmAM AvyuM che. pramAda eTale pitAthI vadhAre guNavAna pratye Adara karo ane tenI caDatI joI khuza thavuM te. A bhAvanAne viSaya mAtra adhika guNavAna ja che; kAraNa ke tenA pratye ja adekhAI asUyA Adi durvattione saMbhava che. 3. koIne pIDAtA joI je anukapA na UbharAya, te ahiMsAdi vate nabhI ja na zake; tethI karuNa bhAvanAne Avazyaka mAnavAmAM AvI che. eno viSaya mAtra kaleza pAmatAM dukhI prANuo che; kAraNa ke anugraha ane madadanI apekSA dukhI, dIna ke anAthane ja rahe che. 4. dareka vakhate ane dareka sthaLe mAtra pravRtyAtmaka bhAvanAo ja sAdhaka nathI thatI; ghaNIvAra ahi sAdi tene TakAvavAmAM mAtra taTasthapaNu ja dhAraNa karavuM upayogI thAya che, tethI mAdhyazcabhAvanA upadezavAmAM AvI che. mAdhyastha eTale upekSA ke taTasthatA. jyAre taddana jaDa saMskAranAM ane kAMI paNa sadavatu grahaNa karavAnI yegyatA na hoya evAM pA maLe, ane temane sudhAravAnI pravRttinuM pariNAma chevaTe taddana zunya ja dekhAya, te tevAo pratye taTasthapaNuM rAkhavAmAM ja zreya che. tethI mAdhyastha bhAvanAne viSaya avinaya arthAta ayogya pAtra eTalo ja che. ta 19
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUca saMvega ane vairAgya na hoya te ahiMsAdi vrata saMbhavI ja na zake; tethI e vratanA abhyAsI mATe saMga ane vairAgya prathama Avazyaka che. savega ane vairAgyanA bIja jagasvabhAva ane zarIrasvabhAvanA cintanamAMthI nakhAya che, tethI e baMnenA svabhAvanuM cintana bhAvanArUpe ahI u5dezavAmAM Avyu che. prANImAtra ochAvatto dukhane anubhava karyA ja kare che. jIvana taddana vinazvara che ane bIjuM paNa kAMI sthira nathI; ane e jAtanA jagasvabhAvanA ciMtanamAMthI ja saMsAra pratyene meha dUra thaI tenAthI bhaya - saMvega utpanna thAya che. te ja rIte zarIranA asthira, azuci ane asArapaNAnA svabhAvaciMtanamAMthI ja bAhyAbhyatara vighAnI anAsaktivairAgya janme che. [4-7] have hiMsAnuM svarUpa kahe cheH pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiNsaa|8| pramattayAgathI thato je prANavadha te hiMsA. ahiMsA Adi je pAMca vananuM nirUpaNa pahelAM karavAmAM AvyuM che, te vAtane barAbara samajavA ane jIvanamAM utAravA khAtara temanA virodhI denuM svarUpa yathArthapaNe jANavuM ja joIe, tethI e pAMca denA nirUpaNanuM prakaraNa zarU karavAmAM AvyuM che. temAMnA pahelA deza hiMsAnI vyAkhyA A sUtramAM che. hiMsAnI vyAkhyA be zAthI pUrNa karavAmAM AvI che. pahelo pramattAga athata rAgadveSavALI tema ja asAvadhAna pravRtti, ane bIjo prANavadha pahele aMza kAraNarUpe ane
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - satra - 21 bIjo kApe che, tethI kulita atha evA thAya che ke, je prANavadha pramattayAgathI thAya, te hisA prakAInA prANa levA ke keAIne duHkha Apavu e hisA. hiMsAnA A atha sauthI jANI zakAya tevA ane ahu prasiddha che; chatAM te atha mAM pramattayeAganA aMza umeravAmAM kema AvyuM haze ? ujyAM sudhI manuSyasamAjamAM vicAra ane vana ucca saMskAravALAM dAkhala nathI thayAM hatAM, tyAM sudhI te samAja ane bIjA` prANIe vacce jIvanavyavahAramAM khAsa aMtara nathI hatuM. jema pazu pakSI, tema tevA samAjanA manuSya paNa lAgaNIthI dArAIne jANe ke ajANye jIvananI jarUriyAta mATe ja ke tevI jarUriyAta vinA ja krAInA prANa le che. mAnavasamAjanI A prAthamika hiMsAmaya dazAmAM jyAre kAI ekAda mANasanA vicAramAM hiMsAnA svarUpa viSe jAgRti Ave che, tyAre te cAlu hiMsAne eTale prANunAzane deSarUpa atAve che, ane kAI nA prANa na levAnuM upadeza che, eka A hiMsA jevI prathAnA jUnA saMskAra ane bIjI bAju ahiMsAnI navI bhAvanAnA udaya, A be vacce athaDAmaNa thatAM hiMsaka vRtti taraphathI hiMsAniSedhaka sAme keTalAka prazno ApeAApa UbhA thAya che ane te tenI sAme mUkavAmAM Ave che. te prazno TUMkamAM traNa cheH ' 1. ahiMsAnA pakSapAtIe paNu jIvana tA dhAraNa kare ja che, ane jIvana e kAI ne kAI jAtanI hiMsA vinA nabhI zake tevuM na heAvAthI, tene a Mge teo taraphathI thatI hiMsA e hisadoSamAM AvI zake ke nahi ? 2. bhUla ane
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29ra tatvArthasUtra anAna e mAnavI vRttimAM to nathI ja hatAM evuM sAbita na thaI zake tyAM sudhI, ahisAnA pakSapAtIone hAthe paNa ajANapaNe ke bhUlathI koIne prANanAza thaI javAne saMbhava che. eTale e prANunAza hiMsAdevamAM Ave ke nahi ? 3. ghaNIvAra ahiMsaka vRttivALA koIne bacAvavA ke tene sukha sagavaDa pahoMcADavA prayatna kare che ane pariNAma che tethI UlaTuM Ave che, eTale ke, sAmAnA prANa jAya che, tevI sthitimAM e prANunAza hiMsAdevamAM Ave ke nahi? AvA prazno sAme AvatAM tenA uttara mATe hiMsA ane ahiMsAnA svarUpanI vicAraNA UMDI Utare che ane tema chatAM teno artha paNa vistare che. koInA prANa levA ke bahu te te mATe dukha ApavuM, e hiMsAne artha thaze, ane koIne prANa na haravA ke te mATe koIne takalIpha na ApavI eTale ja artha ahiMsAne thatuM, tene badale have ahiMsAnA vicAroe jhINavaTamAM utarI nakkI karyuM ke, mAtra keIna prANa levA ke mAtra koIne duHkha ApavuM e hiMsAdeva ja che ema na kahI zakAya; paNa prANavadha ke duHkha devA uparAMta tenI pAchaLa tema karanAranI zI bhAvanA che te tapAsIne ja tevI hiMsAnA dezapaNuM ke adoSapaNAno nirNaya karI zakAya. te bhAvanA eTale rAgadveSanI vividha umio agara bInakALajIpaNu. jene zAstrIya paribhASAmAM "pramAda" kahevAmAM Ave che. AvI azubha ane zudra bhAvanAthI ja je prANanAza thayo hoya ke je du:kha devAyuM hoya, te ja hiMsA ane te ja hiMsA devarUpa; ane evI bhAvanA vinA thayelAM prANanAza ke dukhapradAna e dekhItI rIte hiMsA
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7-sUtra 8 293 kahevAvA chatAM deSakeTimAM AvI na zake. A rIte hiMsaka samAjamAM ahiMsAnA saMskArane phelAvo thatAM ane tene lIdhe vicAravikAsa thatAM doSarUpa hiMsA mATe mAtra prANunAza eTalo ja artha basa na gaNAya ane temAM pramattayoga e mahatvane aMza umero. pra-hiMsAnI A vyAkhyA uparathI prazna e thAya che ke je pramattAga vinA ja mAtra prANavadha thaI jAya to te hisA kahevAya ke nahi? tevI rIte je prANavadha thavA na pAmyuM hoya ane chatAM pramANa hoya te paNa hisA gaNAya ke nahi? je e baMne sthaLe hiMsA gaNAya, te te hiMsA pramatagajanita prANavadharUpa hiMsAnI keTinI ja ke tethI judA prakAranI u-mAtra prANavadha sthUla heI dazya hiMsA to che ja ane mAtra pramattaga e sUkSma hoI adazya jevo che. e baMnemAM dazyapaNuM-adazyapaNanA taphAvata uparAMta eka bIjo mahatvane jANavA jevo taphAvata che ane tenA ja upara hiMsAnA devapaNuM ane aSapaNAne AdhAra che. prANanAza e dekhItI rIte hiMsA hovA chatAM te deSa ja che e ekAnta nathI; kAraNa ke tenuM deSapaNuM svAdhIna nathI. hisAnuM doSapaNu e hisakanI bhAvanA upara avalaMbeluM che, tethI parAdhIna che. bhAvanA jAte kharAba hoya to temAMthI thayelo prANavadha te deSarUpa che; ane bhAvanA tevI na hoya te e prANavadha deSarUpa nathI; tethI ja zAstrIya paribhASAmAM AvI devarUpa hiMsAne dravyahisA athavA vyAvahArika hiMsA kahevAmAM AvI che. dravyahisA yA vyAvahArika hiMsAne artha eTalo
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 tAvArtha sUtra ja ke tenuM deSapaNe abAdhita nathI; tethI UlaTu pramattayAgarUpa je sUkSma bhAvanA te jAte ja devarUpa hoI tenuM doSapaNuM svAdhIna che arthAta tenA devapaNAne AdhAra sthUla prANunAza ke bIjI kaI bAhya vastu upara avalaMbita nathI. skUla prANunAza na paNa thayuM hoya, keIne duHkha na paNa devAyu heya, balake prANanAza karavA jatAM ke duHkha devA jatAM sAmAnu jIvana laMbAyu hoya agara te sAmAne sukha pahoMcyuM hoya chatAM, je tenI pAchaLanI bhAvanA azubha hoya, te te ekAnta depa ja gaNavAnI. tethI AvI bhAvanAne zAstrIya paribhASAmAM bhAvahiMsA athavA nizcayahiMsA kahevAmAM AvI che. bhAvahiMsA ane nizcayahiMsAne artha eTalo ja che ke, tenu devapaNuM svAdhIna hevAthI traNe kALamAM abAdhita rahe che. mAtra pramattAga ke mAtra prANavadha e bane chUTA chUTA hiMsA kahevAvA chatAM temanA doSapaNAnu tAratamya upara pramANe jANI lIdhA pachI e baMne prakAranI hisAo pramattayogajanita prANavadharUpa hiMsAnI keTinI ja ke tethI judA prakAranI e praznone uttara spaSTa thaI jAya che ane te e ke, bhale sthUla AMkha na jANuM zake chatAM tAtvika rIte mAtra pramattayoga e pramattagajanita prANanAthanI koTinI ja hiMsA che, ane mAtra prANunAza e, e koTimAM Ave tevI hisA nathI. pra-je upara kahyA pramANe pramattaga e ja hiMsAnA deSapaNAnuM mULa bIja hoya, te hisAnI vyAkhyAmAM eTaluM ja kahevuM basa che ke pramattayAga e hisA. ane je A dalIla sAcI hoya te e prazna svAbhAvika rIte ja thAya che ke
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya cha-sUtra 8 195 hiMsAnI vyAkhyAmAM prANunAzane sthAna ApavAnuM zuM kAraNa ? u.--pramattayAga e ja tAttvika rIte hiMsA che; chatAM samudAyamAM tenA tyAga ekAeka ane moTe bhAge zakya nathI. tethI UlaTuM mAtra prANavadha e sthUla heAvA chatAM tenA tyAga sAmudAyika jIvananI svasthatA mATe ISTa che; ane pramANamAM mATe bhAge zakaya paNa che, pramattayeAga chUTatho na heAya chatAM sthUla prANunAzavRtti echI thaI jAya teAye dhaNIvAra sAmudAyika jIvanamAM sukhazAti varte che. ahiMsAnA vikAsakrama pramANe paNa prathama sthUlanAzanA tyAga ane dhIre dhIre pramattayeAganA tyAga samudAyamAM saMbhavita ane che. tethI AdhyAtmika vikAsanA sAdhaka tarIke pramattayeAgarUpa hiMsAne ja tyAga dhRSTa hAvA chatAM sAmudAyika jIvananI dRSTie hiMsAnA svarUpamAM sthUla prANunAzane sthAna ApI tenA tyAgane paNa ahiMsAkATimA mUkavAmAM AvyA che. pra--zAstrakAre jene hiMsA kahI che, tethI nivRtta thavuM e ahiMsA, e samajAyu, paNa e jaNAvA ke AvI ahiMsAnuM vrata lenArane jIvana ghaDavA mATe kaI kaI ko UbhI thAya che? u--1, jIvana sAduM karatA javu ane tenI jarUriyAta echI te AchI ja karatA javI. 2. mAnuSI vRttimAM anAnane game teTaluM sthAna hoya chatAM jJAnanu paNa puruSA pramANe sthAna heAvAthI, dara kSaNe sAvadhAna rahevuM ane kAMya bhUla na thAya e mATe dhyAna rAkhavuM; tema ja bhUla thaI jAya tA te dhyAna ahAra na jAya teTalI dRSTi keLavavI. 3. jarUriyAta AchI karyAM chatAM ane sAvadhAna rahevAnuM lakSya hAvA chatAM
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavAthasUtra paNa cittane khare deza je sthUla jIvananI tRSNA ane tethI utpanna thatA je bIjA rAgadeSAdi de, temane ghaTADavA satata prayatna kara. pra-upara je hiMsAnu deSapaNuM kahyuM tene zo artha? u-jethI cittanI kamaLatA ghaTI karatA vadhe ane sthala jIvananI tRSNa laMbAya, te ja hiMsAnuM devapaNuM che ane jethI ukta karatA na vadhe temaja sahaja premALavRtti ane aMtarmukha jIvanamAM jarA paNa khalela na pahoMce, te ja hiMsA dekhAvA chatAM tenuM apapaNuM che. [] have asatyanuM svarUpa kahe che: ___ asadabhidhAnamanRtam / 9 / asat kahevuM te amRta-asatya. jo ke sUtramAM asakathanane asatya kahevAmAM AvyuM che; chatAM tene bhAva vizALa haiI temAM asataciMtana, asaAcaraNa e badhAne samAveza thAya che, tethI ja amata citavavuM, asata bolavuM ane asata AcaravuM te badhuM ja asatya deSamAM AvI jAya che. jema hiMsAnI vyAkhyAmAM tema asatyanI ane adattAdAnAdi bAkInA denI vyAkhyAmAM paNa pramattayoga e vizeSaNa samajI ja levuM joIe, tethI pramattayogapUrvaka je asatakathana te asatya, evo asatyadeSane phalita artha thAya che. 1. abrahmamAM "pramoga" vizeSaNa na lagADavuM; kAraNa ke e deza apramatadizAmAM saMbhavI ja nathI zakatA. Ama che mATe ja brahmacaryane nirapavAda kaheluM che. vizeSa khulAsA mATe juo A mALAmAM prasiddha thayela jainadaSTie brahmacarya' nAmane nibaMdha.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ zika7 adhyAya - sUtra 10 asata zabdanA mukhya be artha levAthI ahInuM kAma sare cheH 1. je vastu astitva dharAvatI hoya tene taddana niSedha kare agara te taddana niSedha na karavA chatAM te heya te karatAM judA rUpamAM kahevI te asad. ra. gahita asata arthAta je satya chatAM parane pIDA kare tevA durbhAvavALuM hoya te asata. pahelA artha pramANe pUjI hovA chatAM leNadAra mAge tyAre kAMI nathI ja ema kahevuM te asatya, temaja pAse pUcha hevAne svIkAra karyA chatAM paNa leNadAra saphaLa na thAya evI rIte tenuM khyAna ApavuM te asatya. bIjA artha pramANe kaI abhaNa ke aNasamajune halake pADavA khAtara tene duHkha thAya tevI rIte sAcuM paNa "abhaNu" ke "aNasamaju' evu vacana kahevAmAM Ave te asatya. asatyanA A artha uparathI satya vrata lenAra mATe nIcene artha phalita cAya cheH 1. pramattayAgane tyAga kara. 2. mana, vacana ane kAyAnI pravRttimAM ekarUpatA sAdhavI. 3. satya chatAM dubhavathI apriya na ciMtavavuM, na besavuM ke na karavuM. [9]. have corInuM svarUpa kahe che: __ adattAdAnaM steyam / 10 / aNadIdhuM levuM te sneya eTale cirI. je vastu upara koI bIjAnI mAlikI hoya, te vastu bhale taNakhalA jevI taddana binakImatI heya chatAM tenA mAlikanI paravAnagI sivAya cauyabuddhithI levI, e teya kahevAya che. A vyAkhyA parathI acauryavrata lenAra mATe nIcene. artha phalita thAya che. 1 kaI paNa cIja tarapha lalacAI
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 tatvArthasUtra javAnI vRtti dUra karavI. 2. jyAM sudhI lAlacupaNuM dUra na thAya tyAM sudhI pitAnI lAlacanI vastu pote ja nyAyane mArge meLavavI ane tevI bIjAnI vastu vagara paravAnagIe levAne vicAra sudhdhAM na karo. [10] have abrahmanuM svarUpa kahe che , maithunapravRtti te abrA. mithuna eTale mithunanI pravRtti. "mithuna' zabda sAmAnya rIte strI-puruSanuM jeluM evA arthamAM prasiddha che, chatAM ahIM tene artha jarA lAvavAno che. joDaluM eTale strI-puruSanu, puruSa-puruSanuM ke strI-strInuM ane te paNa sajAtIya (manuSya Adi eka jAtinu) ke vijAtIya eTale manuSya pazu Adi bhinna bhinna jAtinuM samajavu. AvA joDalAnI kAmarAganA AvezathI thayelI mAnasika, vAcika ke kAyika kaI paNa pravRtti te maithuna eTale abrahma kahevAya che. pra jyAM joDaluM na hoya, mAtra strI ke puruSa koI eka ja vyakti kAmarAgAvezathI jaDa vastunA AlaMbana vaDe agara pitAnA hasta Adi avayavaDe mithyA AcAra seve, tene uparanI vyAkhyA pramANe zuM maithuna kahI zakAya ? u0-hA, maithunane khare bhAvArtha kAmarAgajanita keI paNa ceSTA eTalo ja che. A artha te koI eka vyaktinI tevI duSTAne paNa lAgu paDe ja che; tethI te paNa maithunadoSa ja che. pra-maithunane abrahma kahyuM tenuM zuM kAraNa? u -je brahma nahi te abrahma. brahma eTale jenA
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 = sUtra 12 pAlana ane anusaraNathI saguNe vadhe te; ane je tarapha javAthI saguNa na vadhe paNa deSo ja pathAya, te abrahma. mithuna e evI pravRtti che ke temAM paDatAM ja badhA denuM piSaNa ane sazune hAsa-ghasAro zarU thAya che, tethI maithunane abrA kahevAmAM AvyuM che. [11] have parigrahanuM svarUpa kahe che. cha gi 22 mUcha parigraha che. mUccha eTale Asakti nAnI, moTI, jaDa, cetana, bAhya ke AMtarika game te vastu che, ane kadAca na paNa ho, chatAM temAM badhAI javuM eTale tenI pAchaLanI tANamAM vivekane gumAvI besa, e ja parigraha che' pra-hisAthI parigraha sudhInA pAca denuM svarUpa uparauparathI jotA juduM lAge che kharuM, paNa bArIkIthI vicAratAM temAM koI khAsa jAtane bheda dekhAtuM nathI, kAra ke e pAMce kahevAtA denA deSapaNAno AdhAra mAtra rAga, dveSa ane meha che. rAga, dveSa ane meha ja hiMsA Adi vRttionuM jhera che ane tethI ja te vRttio Tepa kahevAya che. have je A kathana sAcuM che, te rAga 8pa Adi ja deSa che eTaluM kahevuM basa che, te pachI deSanA hiMsA Adi pAca ke tethI ochAvattA bheda karI varNavavA zA mATe ? u-sAce ja koI paNa pravRtti rAga, dvepa Adine lIdhe thAya che. tethI rAga, hepa Adi ja mukhyapaNe deSa che ane e dezathI viramavuM e eka ja mukhya vrata che, tema chatAM
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30e taravArthasUtra rAga, dveSa Adi tyAga upadezavAne heya tyAre tethI thatI pravRttio samajAvIne ja te pravRttio ane tenA preraka rAgadveSAdine tyAga karavAnuM kahI zakAya. sthULa daSTivALA ke mATe bIjo krama zakya nathI. rAgadvepathI thatI asaMkhya pravRttio paikI hiMsA, asatya Adi mukhya che. ane te ja pravRttio mukhyapaNe AdhyAtmika ke laukika jIvanane kotarI khAya che, tethI e hiMsA vagere pravRttione pAMca vibhAgamAM gaThavI pAMca deSo varNavavAmAM AvyA che. doSanI A saMkhyAmAM vakhatevakhate ane dezabhede pheraphAra thato rahyo che ane thato rahevAno; chatAM saMkhyAnA ane sthUla nAmanA mehamAM paDyA vinA eTaluM ja mukhyapaNe samajI levuM joIe ke te dvArA rAga, dveSa ane meharUpa depane tyAga ja karavAnuM sUcana karAyeluM che. A ja kAraNane lIdhe hiMsA Adi pAMca dezamAM kayA deSa pradhAna ke ka gauNa, ka pahelAM tyAga karavA lAyaka che ke kayo pachI tyAga karavA lAyaka che e savAla ja nathI raheto. hiMsAdeSanI vizALa vyAkhyAmAM bAkInA badhA deze samAI jAya. A ja kAraNane lIdhe ahiMsAne mukhya dharma mAnanAra, hiMsAdeSamAM asatyAdi badhA dene samAvI mAtra hiMsAnA ja tyAgamAM badhA dene tyAga jue che ane satyane parama dharma mAnanAra, asatyamAM bAkInA badhA deze ghaTAvI mAtra asatyanA tyAgamAM badhA dene tyAga jue che. e rIte saMteja, brahmacarya Adine mukhya dharma mAnanAra paNa kare che. [2] have kharA vatI banavAnI prAthamika lAyakAta kahe cheH niphara ghartA 1 rUA.
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya cha-sUtra 14 301 vizya bhAratI je zalya vinAnA hAya te vratI ahiMsA, satya Adi vratA levA mAtrathI kAma kherA vratI nathI anI zakatA, paNa kharA vratI thavA mATe ochAmAM ochI ane pahelAmAM paDelI eka zarata che je ahI matAvavAmAM AvI che. te zarata e che ke, zalyaneA tyAga karavA. zalya TrukAmAM traNu che. 1. dabha, DaeNALa ke ThagavAnI vRtti. 2. bhAgAnI lAlasA. 3 satya upara zraddA na cATavI athavA asatyane Agraha. A traNe mAnasika doSa che. sudhI hoya tyAM sudhI mana ane zarIrane kAtarI ane AtmAne svastha thavA detA ja nathI; tethI AtmA kAI kAraNasara vrata laI paNa le, pAlanamAM ekAgra thaI zakate nathI. jema zarIranA kAI bhAgamAM kAMTA ke bIjI tevI tIkSNa vastu bheAMkAI heAya, te te zarIra ane manane asvastha karI AtmAne kAI paNa kAmAM ekAgra thavA detI nathI, tema ukta mAnasika dASA paNa tevA ja vyagratAkArI hAvAthI, temanA tyAga vratI navA mATenI prathama zarata tarIke mUkavAmAM AvyA che. [13] vrutInA bhedo kahe che te jyAM khAya che, zakyavALA chatA te tenA arcananAtha / 4 / vratI agArI - gRhastha ane anagAra tyAgI ema e prakAre sabhave. vrata lenAra darekanI kaI sarakhI ceAgyatA nathI hotI. tethI ceAgyatAnA tAratamya pramANe TUMkamAM vratInA be bheda ahI darzAvavAmAM AvyA cheH 1 agArI, 2. anagAra.
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 6 vArthasUtra agA e ghara jene ghara sAthe saMbaMdha hoya te "arI. amArI eTale gRhastha. jene ghara sAthe saMbaMdha na hoya te "anagAra' eTale tyAgI-muni. jo ke amArI ane anagAra e be zabdane sIdho artha gharamAM vasavuM ke na vasavuM eTale ja che chatAM, ahIM tene tAtpayartha levAne che, ane te e ke je viSayatRSNa dharAvatA hoya te agArI, ane je viSayatRRNathI mukta thayA hoya te anagAra. A tAtparyAthe levAthI phalita artha e nIkaLe che ke, kaI gharamAM vasavA chatAM viSayatRSNAthI mukta hoya, te te anagAra ja che, ane koI ghara cheDI jaMgalamAM jaI vasavA chatAM viSayatRSNAthI mukta na hoya, to te amArI ja che. agArIpaNA ane anagArIpaNunI sAcI tema ja mukhya kasaTI e eka ja che, ane tene AdhAre ja ahIM vratInA be bheda pADavAmAM AvyA che, praha-je viSayatRSNa hovAne lIdhe agArI hoya, tene pachI vatI kema kahI zakAya? u-skUla daSTithI. jema mANasa pitAnA ghara Adi keI niyata sthAnamAM ja raheto hoya che ane chatAM te amuka zaheramAM rahe che evo vyavahAra apekSAvizeSathI karavAmAM Ave che, tema viSayatRSNA chatAM alpAze vratano saMbaMdha hovAne lIdhe tene vratI paNa kahI zakAya che. [14] agArI vratInuM varNana kare cheH GujtratomAra ! 66.. digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhogaparimANAtithisaMvibhAgavatasampannazca / 16 /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya - 17 mAruttiI lalanAM kajita 27 1 je aNuvratadhArI hoya te amArI vatI kahevAya che. te vatI, dirivarati, dezavirati, anarthadalDavirati, sAmAyika, pauSadhapavAsa, upagaparibhegaparimANa ane atithisaMvibhAga e vratathI paNa saMpanna hoya che. ane te mAraNatika saMkhanAne ArAdhaka paNa hAya che. je gRhastha ahiMsA Adi vratane saMpUrNapaNe svIkAravA samartha na hoya ane chatA tyAgavRttivALo hoya, te gRhasthamaryAdAmAM rahI pitAnI tyAgavRtti pramANe e vrata alpAMze svIkAre che, e gRhastha aNuvratadhArI zrAvaka kahevAya che. sa pUrNapaNe svIkArAtA te mahAvra kahevAya che ane temanA svIkAranI pratijJAmAM saMpUrNatAne lIdhe tAratamya rAkhavAmAM nathI AvatuM; paNa jyAre vrate alpAze svIkAravAnAM hoya che, tyAre alpatAnI vividhatAne lIdhe e mATenI pratijJA paNa anekarUpe judI judI levAmAM Ave che. tema chatAM eka eka aNuvratanI vividhatAmAM na UtaratAM sUtrakAre sAmAnya rIte gRhasthanAM ahiMsAdi tene eka eka aNuvrata tarIke ja varNavyAM che. AvAM aNuvrata pAca che, je mULabhUta eTale tyAganA prathama pAyArUpe hevAthI "mULa guNa" ke mULa vata' kahevAya che e mULa vatanI rakSA, puSTi ane zuddhi mATe gRhastha bIjA paNa keTalAka ne svIkAre
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra che je "uttaraguNa" ke "uttaravata'ne nAme prasiddha che. AvAM uttaroto ahI TUMkamAM sAta varNavavAmAM AvyAM che. ane gRhastha vatI jiMdagIne che. je eka vrata levA prerAya che, tene paNa ahI nirdeza che. te saMkhanAne nAme prasiddha che. e badhAM vratanuM svarUpa TUkamAM nIce pramANe che: vAM saputroH 1. nAnA moTA dareka jIvanI mAnasika, vAcika, kAyika dareka prakAranI hiMsAne tyAga na sacavAvAthI 1. sAmAnya rIte bhagavAna mahAvIranI AkhI paraMparAmAM aNuvratanI pAMca saMkhyA, temanAM nAma ane temanA kramamAM kaze ja bheda nathI. digabaraparaMparAmAM keTalAka AcAryoe rAtribhojananA tyAgane chaThThA aNuvrata tarIke gaNAvyuM che, paraMtu uttaraguNarUpe manAtA zrAvakanAM temAM aneka jUnI ane navI paraMparAo che. tAMbara saMpradAyamA evI che paraMparA dekhAya che. pahelI vArthasUtranI ane bIjI Agama Adi anya graMzanI. pahelImAM digviramaNa pachI upagaparibhAgaparimANavrata na gaNAvatAM dezaviramaNavrata gaNAvavAmAM AvyuM che. bIjImAM digviramaNa pachI upabhogaparigaparimANavrata gaNAvAya che, ane dezaviramaNavrata sAmAcikavrata pachI gaNAvAya che. A kamabheda chatAM je traNa vata guNavrata tarIke ane je cAra vrata zikSAvrata tarIke manAya che temAM kazo ja matabheda dekhAto nathI. paraMtu uttaraguNAnI bAbatamA digaMbarIya saMpradAyamAM judI judI che paraMparAo dekhAya che. kuMdakuMda, umAsvAti, samatabhadra, svAmI kArtikeya, jinasena, ane vasunandI e AcAryonI bhinna bhinna mAnyatAo che. A matabhedamAM kayAka nAmane kayAMka kamane, kyAMka saMkhyAne ane thAka avikAsane phera che. e badhuM vistRta jANavA icchanAre bAbu jugalakizorajI mukhtAralikhita " jainAcAryo kA zAsanabheda" nAmaka pustaka pR. 21 thI AgaLa khasUsa vAMcavuM ghaTe
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 17 305 pite nakkI karelI gRhasthapaNAnI maryAdA sacavAya tethI vadhAre hiMsAne tyAga kare, e "ahiMsAaNuvrata.' 2-5. e ja rIte asatya, cerI, kAmAcAra ane parigrahane pitAnI paristhiti pramANe mayaoNdita tyAga kare, te anukrame satya, asteya, brahmacarya ane aparigraha aNuvrata che. traNa guNavrato: 6. pitAnI tyAgavRtti pramANe pUrva pazcima Adi badhI dizAonuM parimANa nakkI karI, te bahAra dareka prakAranA adharmakAryathI nivRtti levI, te "digvirativrata." 7. dizA hamezane mATe TharAvI mUkela hoya chatAM tenA paribhANanI maryAdAmAMthI paNa vakhate vakhate prajana pramANe kSetranuM parimANa nakkI karI, tenI bahAra dareka prakAranA adharma kAryathI nivRtti levI, te "dezavirativrata. 8. pitAnA bhegarUpa prayojana mATe thatA adharma vyApAra sivAya bAkInA badhA adharmavyApArathI nivRtti levI, athata nirarthaka kaI pravRtti na karavI, te "anarthadaMDavirativrata. zikSAtrata: 8. kALane abhigraha laI arthAta amuka vakhata sudhI adhama pravRttine tyAga karI, dharmapravRttimAM sthira thavAno abhyAsa karavo, te "sAmAyikavata." 10. * AThama, caudaza, pUnama ke bIjI harakaI tithie upavAsa svIkArI, badhI varaNAgIne tyAga karI, dharmajAgaraNamAM tatpara rahevuM, te "pauSadhopavAsavata. 11. jemAM bahu ja adharmano saMbhava hoya tevAM khAnapAna, ghareNAM, kapaDAM, vAsaNaphUsaNa vagerene tyAga karI, e cho adharmavALI vastuonuM paNa bhega mATe parimANa bAMdhavuM, te "upabhogaparibhegaparimANavata." 12. nyAyathI pedA karela ane chatAM khape tevI ja khAnapAnAdi ra 20
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAtha sutra rogya vastuonuM ubhaya pakSane lAbha thAya evI rIte zuddha bhaktibhAvapUrvaka supAtrane dAna karavuM, te "atithisaMvibhAgavata." kaSAyane aMta ANavA mATe temane nabhavAnAM ane temanI puSTinAM kAraNe ghaTADavApUrvaka temane pAtaLA karavA te lekhanA.' A lekhanAnuM vrata cAlu zarIrane aMta Ave tyAM sudhI levAtuM hovAthI, te "mAraNAMtika saMkhanA' kahevAya che. evuM lekhanAvata gRhastha paNa zraddhApUrvaka svIkArI, tene saMpUrNa pALe che, tethI ja gRhasthane e vratanA ArAdhaka kahyA che. pra-salekhanAgrata lenAra anazana Adi dvArA zarIrane aMta ANe, e te Atmavadha thaye ane Atmavadha e svahiMsA ja che, te pachI ene vrata tarIke tyAgadharmamAM sthAna ApavuM kevI rIte cagya gaNAya? u-dekhItuM dukha hoya ke dekhIte prANunAza heya teTalA mAtrathI te hiMsAnI kaTimAM nathI AvatAM. yathArtha hiMsAnuM svarUpa rAga, dveSa ane mohanI vRttithI ghaDAya che, salekhanAvatamAM prANuno nAza che khare, paNa te rAga, dveSa ke mehathI na thato hovAne lIdhe hiMsAkaTimAM AvatA nathI; UlaTuM nirmohapaNu ane vItarAgapaNe keLavavAnI bhAvanAmAMthI e vrata janme che ane e bhAvanAnI siddhinA prayatnane lIdhe ja e vrata pUrNa thAya che, tethI te hiMsA nahi paNa zubha dhyAna ke zuddha dhyAnanI koTimAM mUkavA lAyaka hoI, tyAgadharmamAM sthAna pAmyu che. pra-kamaLapUja, bhairavajapa, jaLasamAdhi vagere aneka . rIte jainetara pathAmAM prANunAza karavAnI ane tene dharma
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7- sUtra 17 307, mAnavAnI prathA hatI ane cAlu che, temAM ane lekhanAnI prathAmAM zo phera? u-prANunAzanI sthala daSTie e badhu sarakhuM ja che, phera hoya te te tenI pAchaLanI bhAvanAmAM ja hoI zake, kamaLapUjA vagerenI pAchaLa koI bhautika AzA ke bIjuM pralobhana na hoya ane mAtra bhaktine Aveza ke arpaNanI vRtti hoya, te evI sthitimAM ane tevA ja Aveza ke pralobhana vinAnI sakhanAnI sthitimAM taphAvata che te judA judA tatvajJAna upara baMdhAyelI judI judI upAsanAnI bhAvanAne che. jaina upAsanAnuM dhyeya tenA tatvajJAna pramANe parArpaNa ke paraprasannatA nathI, paNa Atmazodhana mAtra che. jUnA vakhatathI cAlI AvatI dhamya prANunAzanI vividha prathAonuM e ja dhyeyanI daSTie saMzodhitarUpa saMkhanAvata rUpe jainasaMpradAyamAM astitva dharAve che; A ja kAraNane lIdhe salekhanAtanuM vidhAna khAsa saMyogamAM karavAmAM AvyuM che. jyAre jIvananA aMta khAtarIthI najIka dekhAya, dharma ane Avazyaka kartavyone nAza AvI paDe, tema ja koI paNa jAtanuM durbhAna na hoya, tyAre ja e vrata vidheya mAnavAmAM Avyu che. [15-17] have samyagadarzananA aticAre kahe cheH zaGkAkAkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTeraticArAH / 18 / zaMkA, kakSA, vicikitsA, anyadaSTiprazaMsA ane anyadaSTisaMstava e samyagadarzananA pAMca aticAre che.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra je jAtanAM khUlanothI koI paNa svIkArelo guNa malina thAya ane dhIre dhIre hAsa pAmI cAlyo jAya, tevAM ane aticAra kahevAya che. samyaktva e cAritradharma mULa AdhAra che, tenI zuddhi upara ja cAritranI zuddhi avalaMbita che; tethI samyaphatvanI zuddhimAM khalela pahoMcavAne jenAthI saMbhava che evA aticArene ahIM pAMca bhAgamAM varNavavAmAM AvyA che. te nIce pramANe 1. AhaMtapravacananI daSTi svIkAryA pachI temAM varNavAyelA keTalAka sUkSma ane atIndriya padArtho (je mAtra kevalajJAna ane Agamagamya hoya temane) viSe zaMkA levI ke te ema haze ke nahi, e "zaMkAaticAra." saMzaya ane tapUrvaka parIkSAnuM janatatvajJAnamAM saMpUrNa sthAna hovA chatAM, ahIM zaMkAne aticArarUpe jaNAvela che, tene artha e che ke, tarkavAdanI pAranA padArthone tarkadaSTie kasavAno prayatna na kare; tema karavA jatAM sAdhaka mAtra zraddhAgamya pradezane buddhigamya na karI zakavAthI chevaTe buddhigamya pradezane paNa cheDI de che. tethI sAdhanAnA vikAsamAM bAdhA Ave tevI ja zaMkA aticArarUpe tajavAnI che. 2. aihika ane pAralaukika viSayanI abhilASA karavI e "kAMkSA. je AvI kakSA thavA lAge, te guNadeSanA vicAra vinA ja sAdhaka game tyAre pitAnA siddhAntane cheDI de. tethI tene aticAra deza kahela che. 3. jyAM matabheda ke vicArabhedane prasaMga hoya tyAM pote kaMI paNa nirNaya karyA sivAya mAtra matimandatAthI
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayAya 7 - sUtra 18 309 ema vicAre ke, "e vAta paNa ThIka ane A vAta paNa ThIka' evI buddhinI asthiratA te "vicikitsA.' AvI buddhinI asthiratA sAdhakane eka tatva upara sthira kadI ja na rahevA de, tethI te aticAra che. 4-5. jemanI daSTi khoTI hoya temanI prazaMsA karavI ke paricaya karo, te anukrame "mizrAdaSTiprazaMsA" ane "micchAdaSTisaMstava" aticAra che. bhAta daSTipaNAnA deSavALI vyaktiomAM paNa ghaNI vAra vicAra, tyAga Adi guNa hoya che, A guNathI AkarSAI deza ane guNane bheda karyA sivAya ja tevI vyaktinI prazaMsA ke tene paricaya karavAmAM Ave, te avivekI sAdhakane siddhAMtathI khalita thaI javAne bhaya che. tethI ja anyadaSTiprazaMsA ane anyadaSTisaMstavane aticAra kahela che. madhyasthatA ane vivekapUrvaka guNane guNa ane deSane deza samaje tevA sAdhakane AvA prazaMsA, saMstava hAnikAraka thAya ja evo ekAMta nathI A pAMca aticAre vatI zrAvaka ane sAdhu bane mATe samAna che, kAraNa ke samyakatva banene sAdhAraNa dharma che. [1] have ane zIlanA aticAronI saMkhyA ane anukrame temanuM varNana kahe cheH vratazIleSu paJca paJca yathAkramam / 19 / bndhvdhcchvicchedaa'timaaraaropnnaa'nnpaannizeSa | 20 | mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakiyAnyAsApahArasAkAramantrabhedAH / 21 /
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31. tatvArthasUtra stenaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramahInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahArAH / 22 / paravivAhakaraNetvaraparigRhItA'parigRhItAgamanA'naGgakrIDAtIvrakAmAbhinivezAH / 23 / kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAlakupyapramANAtikamAH / 24 / UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni / 25 / AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalakSepAH 26 kandarpakautkucyamaukharyA'samIkSyAdhikaraNopabhogAdhikatvAni / 27 / yogaduSpaNidhAnA'nAdarasmRtyanupasthApanAni / 28 / apratyavekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdarasmRtyanupasthApanAni / 29 / sacittasambaddhasaMmizrA'bhiSavaduSpakkAhArAH / 30 / sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH / 31 / jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni / 32 / vrata ane zIlamAM pAMca pAMca aticAre che. te anukrame A pramANe bandha, vadha, chaviccheda, atibhAranuM ApaNuM ane anapAnane nirodha e pAMca aticAra prathama aNuvratanA che,
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 1932 311 micopadeza, rahasyAbhyAkhyAna, kuTalekhakriyA, nyAsApahAra ane sAkAramaMtrabheda e pAMca aticAra bIjA aNuvratanA che. stanaprayoga, stana Ahuta-AdAna,viruddha rAjyane atikama, hIna-adhika-mAnanmAna ane pratirUpakavyavahAra e pAMca trIjA aNuvratanA aticAra che. paravivAharaNa, itvaraparigrahItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakaDA ane tIvrakAmAbhiniveza e pAMca aticAra cethA aNuvratanA che. kSetra ane vAstunA pramANane atikrama, hiraNya ane suvarNanA pramANane atikrama, dhana ane dhAnyanA pramANane atikrama, dAsI-hAsanA pramANane atikrama, temaja kuSyanA pramANane atikrama e pAMca aticAra pAMcamA aNuvratanA che. Urthavyatikama, adhevyatikrama, tirthavyatikama, kSetravRddhi ane smRtyaMtardhAna e pAMca aticAra chaThThA divirativratanA che. AnacanaprayAga, pregyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudugalakSepa e pAMca aticAra sAtamA dezavirativratanA che. kaMdarpa, kauTucca, maukharya, asamasyaadhikaraNa, ane upabhoganuM adhikatva e pAMca aticAra AThamA anarthadaMDaviramaNavratanA che.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 tattvArthasUtra kAyaduNidhAna, vacanaduSpaNidhAna, maneduppaNidhAna, anAdara, ane smRtinuM anupasthApana e pAMca aticAre sAmAyika vratanA che. apratyakSita ane apramAjitamAM utsarga, apratyekSita ane apramArjitamAM AdAnanikSepa, apracakSita ane apramArjita saMstArane upakama, anAdara, ane smRtinuM anupasthAna e pAMca aticAra pauSadhavratanA che. sacitta AhAra, sacittasaMbaddha AhAra, sacisaMmizra AhAra, abhiSava AhAra, ane duSpakava AhAra e aticAra gopAgavatanA che. sacittamAM nikSepa, sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya, ane kAlAtikama e pAMca aticAra atithisaMvibhAga dvatanA che. jIvitAsA, maraNazaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha, ane nidAnakaraNe e mAraNAMtika saMlekhanAnA pAMca aticAre che. je niyama zraddhA ane samajapUrvaka svIkAravAmAM Ave, te "vrata' kahevAya che. vrata zabdanA A artha pramANe zrAvakanAM bAre vrata vrata zabdamAM AvI jAya che; chatAM ahIM vrata ane zala e be zabda vAparI ema sUcavavAmAM AvyuM che ke, cAritradharmanA mULa niyame ahiMsA, satya Adi pAMca che ane digviramaNa Adi bAkInA niyame te e mULa
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 1932 313 niyamanI puSTi khAtara ja levAmAM Ave che. dareka vrata ane zIlanA pAca pAMca aticAra gaNavavAmAM AvyA che te madhyama daSTie samajavuM; saMkSepa daSTie te ethI eka paNa kalpI zakAya ane vistAra dRSTie pAMcathI vadhAre paNa varNavI zakAya. cAritra eTale rAgadveSa Adi vikArene abhAva sAdhI samabhAva keLavo te. cAritranuM AvuM mULa svarUpa siddha karavA mATe ahiMsA, satya Adi je je niyamo vyAvahArika jIvanamAM svIkAravAmAM Ave che, te badhAye cAritra ja kahevAya che. vyAvahArika jIvana deza, kALa AdinI paristhiti ane manuSyabuddhinI saMskAritA pramANe ghaDAtuM hovAthI, e e paristhiti ane saMskAritAmAM phera paDatAM jIvanadhoraNamAM paNa phera paDe che ane tethI cAritranuM mULa svarUpa eka ja hevA chatAM tenA piSaka tarIke svIkArAtA niyamenI sa khyA ane svarUpamAM pheraphAra thavo anivArya che; e ja kAraNathI zrAvakanAM vrata-niyamo paNa zAstramAM aneka rIte bheda pAmelAM dekhAya che, ane bhaviSyamAM paNa pheraphAra pAmavAnA; tema chatAM ahI to graMthakAre zrAvakadharmanA tera ja bhAga kalpI, te darekanA aticAranuM kathana kareluM che. te anukrame nIce pramANe hiMsA nA atiraH 1. kaI paNa prANIne tenA ISTa sthaLamA jatAM aTakAvavuM ane bAMdhavuM, te "badha; 2. pareNuM, cAbakhA Adi vaDe phaTakA mAravA, te vadha'; 3. kAna, nAka, cAmaDI Adi avayane bhedavA ke chedavA, te "chaviccheda', 4. manuSya ke pazu Adi upara tenA gajA karatAM vadhAre bhAra lAdavo, te "atibhAranuM AropaNa'; 5.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 tattvArthasUtra kAInA khAnapAnamAM aTakAyata karavI, te 'annapAnane nirAdhA' A pAMce deSa gRhasthavratadhArIe kAMI paNa pratyeAjana na heya teA na ja sevavA evA utsaga mA che; paraMtu gRhasthapaNAnI karajane aMge kAMI praye!janasara emane sevavA ja paDe, teAye teNe kAmala vRttithI kAma levuM. [19-2 0] satya vratanA zratiSAzeH 1. sAcu-khATuM samajAvI kAI ne ADe raste dvAravA, te ' mithyA upadeza.'2. rAgathI prerAI vinAda khAtara krAI pati-patnIne ke khIjA snehIone chUTAM pADavAM ke kAI ekanI sAme khIjA upara ArApa mUkave, te rahasyAbhyAkhyAna.'3. maheAra, hastAkSara AdivaDe khATA dastAvejo karavA, khATA sikko calAvavA vagere 'phUTalekhakriyA.' 4, thApaNu mUkanAra kAMI bhUlI jAya te| tenI bhUlane lAbha laI echI-vattI thApaNu eLavavI, te 'nyAsApahAra.' 5. aMdaroaMdara prIti tUTe te mATe eka khIjAnI cADI khAvI agara kArdanI khAnagI vAta pragaTa karI devI, te 'sAkAramaMtrabheda,' [21] " asteya vratanA atinAi: 1. kAIne cArI karavA mATe jAte preraNA karavI ke bIjA dvArA preraNA apAvavI agara tevA kAryamAM samata thavuM, te 'spenaprayAga;' 2. peAtAnI preraNA vinA ke samRti vinA kAI cerI karI kAMI paNa vastu lAvyA heAya te vastu levI, te 'stanahatadAna; 3. judAM judAM rAjye mAlanI AyAta-nikAza upara je aMkuza mUke che yA te mAla para dANu-jakAta vagerenI vyavasthA khAdhe che, tenuM ulladhana karavu, te ' virudgharAjyAtima;'4. echAMvattAM mApa, kATalAM, trAjavAM Adi vaDe levaDadevaDa karavI, te
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 7 - sUtra 1932 315 "hInAdhikamAnmAna, 5. asalane badale banAvaTI vastu calAvavI, te "pratirUpaka vyavahAra." [22] hmasvarya vratanA aticAro: 1. pitAnI saMtati uparAMta kanyAdAnanA phaLanI icchAthI ke snehasabaMdhathI bIjAnI saMtatinA vivAha karI devA, te "paravivAha karaNa' 2. koI bIjAe amuka vakhata mATe vezyA ke tevI sAdhAraNa strIne svIkArI haiya, tyAre te ja vakhatamAM te strIne upabhega karo, te "itaraparigrahItAgamana," 3. vezyA, paradeza gayela dhaNIvALI strI ke anAtha strI je atyAre koI puruSanA kabajAmAM nathI, tene upabhoga kara, te "aparigrahItAgamana, 4. asvAbhAvika rIte - sRSTiviruddha kAmAsevana, te "anaMgakrIDA," 5. vAraMvAra ullopana karI vividha prakAre kAmakrIDA karavI, te "tIvra kAmAbhilASa." [23] vatano tira. 1. je jamIna khetIvADI lAyaka heAya te "kSetra' ane rahevA lAyaka hoya te "vAstu, e baMnenuM pramANa nakkI karyA pachI lobhavaza thaI tenI maryAdAnuM atikramaNa karavuM, te kSetravAstupramANatikrama, 2. ghaDAyela ke nahi ghaDAyela rUpu ane senuM e baMnenuM vrata letI vakhate nakkI kareluM pramANa ullaMghavuM, te hiraNyasuvarNapramANatikrama 3. gAya, bheMsa Adi pazurUpa dhana ane ghauM, bAjarI Adi dhAnyanuM svIkAreluM pramANa ullaMdhavuM, te "dhanadhAnya pramANatikama," 4. nokara cAkara vagere karmacArInA pramANane atikrama kare, te dAsIdAsapramANatikrama;' 5. aneka prakAranAM vAsaNa 1. A saMbaMdhI vadhAre hakIkata mATe juo A ja mALAmAM prasiddha thayela "jaina daSTie brahmacaryavicAra" e nibaMdha.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 taravAthasUtra ane kapaDAMonuM pramANa nakkI karyA bAda tene atikrama kare, te "kuNapramANatikrama" [24] viramaNa vratanA tivA: 1. jhADa, pahADa vagere upara caDavAmAM UMcAInuM pramANa nakkI karyA pachI lobha Adi vikArathI te pramANunI maryAdA teDavI, "rvavyatikrama," 2-3. e ja rIte nIce javAnuM pramANa ane tIrachA javAnuM pramANa nakkI karI tene mohavaza bhaMga kare, te anukrame "adhavyatikrama' ane "tiyaMgavyatikrama;" ja. judIjudI dizAonuM juduM juduM pramANa svIkAryA bAda ochA pramANavALI dizAmAM khAsa prasaMga prApta thAya tyAre bIjI dizAmAMnA svIkArelA pramANamAthI amuka bhAga ghaTADI, ISTa dizAnA pramANamAM vadhAre kare, te "kSetravRddhi' 5. dareka niyamanuM pAlanane AdhAra smRti upara che ema jANavA chatAM, pramAda ke mehane lIdhe niyamanuM svarUpa ke tenI maryAdA bhUlI javAM, te "RtyantardhAna." [25] verAva-ri vratanA tivAraH 1. jeTalA pradezane niyama karyo hoya, tenI bahAra rahelI vastunI jarUriyAta paDe tyAre pine na jatAM sa dezA Adi dvArA bIjA pAse te vastu maMgAvavI, te "Anayanapraga;". jagyAnI ravIkArelI maryAdA bahAra kAma paDe tyAre jAte na jatAM ke bIjA pAse te cIja na maMgAvatAM, nekara Adine ja hukama karI tyAM beThA kAma karAvI levuM, te prakhyapraga;" 3. svIkArelI maryAdA bahAra rahelA keIne bolAvI kAma karAvavuM hoya tyAre khAMsI, ThasakuM Adi zabdadvArA tene pAse AvavA sAvadhAna karavA, te "zabdAnupAta;' 4. kaI paNa jAtano zabda karyA vinA
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUga 19-32 mAtra AkRti Adi batAvI bIjAne pitAnI najIka AvavA sAvadhAna karavo, te rUpAnupAta; 5. kAMkarI, DheDuM vagere pheMkI keIne pitAnI najIka AvavA sUcanA ApavI, te putalaprakSepa." [2] anarthaviramaNa vratanI tirAH 1. rAgavaza asabhya bhASaNa ane parihAsa Adi karavA te "kaMdarpa'; 2, parihAsa ane aziSTa bhASaNa uparAMta bhADa jevI zArIrika duSTAo karavI te "kauca'; 3. nilejapaNe saMbaMdha vinAnuM temaja bahu bakyA karavuM te "maukhaya'; 4. pinAnI jarUriyAtane vicAra karyA vinA ja jAtajAtanAM sAvadya upakaraNe bIjAne tenA kAma mATe ApyA karavAM, te "asamIkSyAdhikaraNa"; 5. pitA mATe Avazyaka heya te uparAMta kapaDAM, ghareNuM, tela, caMdana Adi rAkhavA, te "upabhegAdhikatva." [27] sAmAjika pratanA tivAraH 1. hAtha, paga vagere aMgenuM nakAmuM ane khoTI rIte saMcAlana, te "kAyaduSmaNidhAna'; 2. zabdasaMskAra vinAnI ane artha vinAnI temaja hAnikAraka bhASA bolavI, te "vacanaduppaNidhAna'; 3. krodha, roha Adi vikArane vaza thaI citana Adi ane vyApAra karavo, te manadupraNidhAna'; 4. sAmAyikamAM utsAha na rAkhavo arthAta vakhata thayA chatAM pravRtta na thavuM athavA to jema tema pravRtti karavI, te "anAdara'; 5. ekAgratAno abhAva arthAta cittanA avyavasthitapaNAne lIdhe sAmAyika viSenI smRtine braza, te "skRtinuM anupasthApana." ri8] vaSaya rAtanA ativA 1. keI jatu che ke nahi e AMkhe joyA vinA tema ja kamaLa upakaraNavaDe pramArjana karyA 1
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 tattvArthasUtra vinA kyAMya paNa maLa, mUtra, lIMTa Adi tyAgavAM, te "apratyekSita ane apramArjitamAM utsarga'; 2 e ja pramANe pratyakSaNa ane pramArjana karyA vinA ja lAkaDI, bAjaTha vagere cIjo levI ane mUkavI, te "apratyekSita ane apramArjitamAM AdAnanikSepa'; 3. pratyavekSaNa ane pramArjana karyA vinA ja saMthAre arthAta bichAnuM karavuM ke Asana nAkhavuM, te "apratyakSita ane apramAjika saMstArane upakrama'; 4. pauSadhamAM utsAha vinA ja game tema pravRtti karavI, te "anAdara'; 5. pauSadha kyAre ane kema karavo ke na karavo, temaja karyo che ke nahi vagerenuM smaraNa na rahevuM, te RtyanupasthApana.' rilI momanA vatanI tivaH 1. koI paNa jAtanI vanaspati vagere sacetana padArthane AhAra, te "sacitta AhAra'; 2. ThaLiyA, geTalI Adi sacetana padArthathI yukta evAM bora, kerI vagere pAkAM phaLane AhAra kare, te sacittasaMbaddha AhAra'; 3. tala, khasakhasa vagere sacita vastuthI mizrita lADavA AdinuM bhejana ke kIDI, kuMthuA vagerethI mizrita vastunuM bhajana, te "sacittasaMmizraAhAra'; 4. koI paNa jAtanuM eka mAdaka dravya sevavuM agara vividha dravyanA mizraNathI pedA thayela dArU Adi rasanuM sevana, te "abhiSava AhAra, 5. adhakacaruM rAdheluM ke barAbara na rAMdheluM khAvuM, te "duSpakava AhAra. [30] tithivimA tanA zanivAre: 1. khAnapAnanI devA cogya vastune na khape tevI banAvI devAnI buddhithI kaI sacetana vastumAM mUkI devI, te "sacittanikSepa, 2. e ja
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ * kAlAvatA maracAI jIvana para A adhyAya 9 - sUtra 3-4 319 rIte deya vastune sacetana vastuthI DhAMkI devI, te "sacittapidhAna 3. pitAnI deya vastune "e pArakAnI che" ema kahI tenA dAnathI pitAnI jAtane mAnapUrvaka chUTI karI levI, te paravyapadeza 4, dAna karavA chatAM Adara na rAkhavo agara bIjAnA dAnaguNanI adekhAIthI dAna karavA prerAvuM, te "mAtsarya, 5. keIne kAMI na devuM paDe evA AzayathI bhikSAne vakhata na hoya te vakhate khAI-pI levuM, te kAlAtikrama." [31] saMvanA pratanA aticAro: 1. pUjA, satkAra Adi vibhUti joI tethI lalacAI jIvanane cAhavuM, te chavitAsaMsAra 2. sevA, satkAra Adi mATe koIne pAse Avata na joI kaMTALAthI maraNane cAhavuM, te maraNazaMsA;' 3. mitre upara ke mitranI peThe putrAdi upara nehabaMdhana rAkhavuM, te mitrAnurAga;' 4. anubhavelAM sukhe yAda lAvI manamAM tAjA karavAM, te "sukhAnubaMdha," 5. tapa ke tyAgane badale kaI paNa jAtanA bhegarUpe mAgI levo, te "nidAnakaraNa.' upara je badhA aticAre kahyA che, te je IrAdApUrvaka ane vakratAthI sevavAmAM Ave, te te vratanA khaMDanarUpa heI anAcAra che, ane je bhUlathI asAvadhAnapaNe sevAya, to te aticArarUpa che. [32] have dAnanuM varNana kare cheH anugrahArtha svasyAtisargoM dAnam / 33 / vidhidravyadAtRpAvavizeSAttadvizeSaH / 34 / anugraha mATe potAnI vastune tyAga kare te dAna che. mitra
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra0 taravAthasUtra vidhi, deyavastu, dAtA ane grAhakanI vizeSatAthI tenI athata dAnanI vizeSatA che. dAnadharma e jIvananA badhA saNenuM mULa che, tethI ene vikAsa e pAramArthika dRSTie anya sadaguNenA utkarSane AdhAra che ane vyavahAra daSTie mAnavI vyavasthAnA sAmaMjasyano AdhAra che. dAna eTale nyAyapUrvaka pitAne prApta thayelI vastunuM bIjA mATe arpaNa karavuM te. e arpaNa tenA karanArane ane tenA svIkAranArane upakAraka hevuM joIe. arpaNa karanArane mukhya upakAra e ja ke e vastu uparanI tenI mamatA TaLe ane te rIte tene saMtApa ane samabhAva keLavAya; svIkAra karanArane upakAra e ke te vastuthI tenI jIvanayAtrAmAM madada maLe ane pariNAme tenA saguNe khIle. badhAM dAna, dAnarUpe eka jevAM ja hovA chatAM temanA phaLamAM taratamabhAva raheluM hoya che, e taratamabhAva dAnadharmanI vizeSatAne laIne che. ane e vizeSatA mukhyapaNe dAnadharmanAM cAra aMgenI vizeSatAne AbhArI che. e cAra aMgenI vizeSatA nIce pramANe varNavavAmAM AvI che? vidhinI vizeSatAH emAM dezakAlanuM ucitapaNuM ane lenAranA siddhAMtane bAdhA na kare tevI kalpanIya vastune arpaNa ityAdi bAbatene samAveza thAya che. pvyanI viroSatAH emAM devAtI vastunA guNane samAveza thAya che. je vastunuM dAna karavAmAM Ave te vastu lenAra pAtranI jIvanayAtrAmAM poSaka hoI pariNAme tene pitAnA guNavikAsamAM nimitta thAya tevI hevI joIe.
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 3334 31 tAnI viroSatA: emAM lenAra pAtra pratye zraddhA hevI, tenA tarapha tiraskAra ke asUyAnuM na levuM, ane dAna karatI vakhate ke pachI viSAda na kara, vagere dAtAnA guNo samAveza thAya che. pAtranI vizeSatAH dAna lenAre puruSArtha pratye ja jAgarUka rahevuM, te pAtranI vizeSatA che. [33-34]
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATa adhyAya 8 AsravanA varNana prasaMge vrata ane dAnanuM varNana karIne have baMdhatatvanuM varNana karavAmAM Ave che. prathama badhahetuono nirdeza kare che? mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / / mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane vega e pAMca baMdhanA hetuo che. baMdhanuM svarUpa AgaLanA sUtramAM varNavavAmAM AvanAra che. ahIM te tenA hetuone nirdeza che. baMdhanA hetuonI saMkhyA viSe traNa paraMparAo dekhAya che. eka paraMparA pramANe kaSAya ane yoga e be ja baMdhanA hetuo che; bIjI paraMparA mithyAtva, avirati, kaSAya ane coga e cAra baMdhahetuonI che. trIjI paraMparA ukta cAra hetuomAM pramAdane umerI pAMca baMdhahetuo varNave che. A rIte saMkhyAno ane tene lIdhe nAmene bheda hovA chatAM tAtvika dRSTie e paraMparAomAM kazo ja bheda nathI. pramAda e eka prakArane asaMyama ja
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8- sUtra 1 3ra3 che ane tethI te avirati ke kaSAyamAM AvI jAya che; e ja daSTithI "karmaprakRti' vagere graMthomAM phakta cAra baMdhahetuo kahevAmAM AvyA che. bArIkIthI jotAM mithyAtva ane asaMyama e bane kaSAyanA svarUpathI judA nathI paDatA; tethI kaSAya ane yoga e be ja baMdhahetuo gaNAvavA prApta thAya che. pra-jo ema ja che te ahIM prazna thAya che ke A saMkhyAbhedanI judI judI paraMparA zA AdhAre cAlI Ave che? u--keI paNa karma baMdhAya che, tyAre temAM vadhAremAM vadhAre je cAra aMzenuM nirmANa thAya che, temanA judA judA kAraNa tarIke kaSAya ane coga e be heya che. prakRti temaja pradeza aMzanuM nimaNigane lIdhe thAya che, ane sthiti temaja anubhAga aMzanu nirmANa kaSAyane lIdhe thAya che. A rIte eka ja karmamAM utpanna thatAM ukta cAra aMzenAM kAraNe vizleSaNa karavAnI daSTie zAstramAM kaSAya ane roga e be hetuonuM kathana karavAmAM AvyuM che, ane AdhyAtmika vikAsanI UtaratI caDatI bhUmikArUpa guNasthAnamAM baMdhAtI kamaprakRtionA taratamabhAvanuM kAraNa jaNAvavA mATe mithyAtva, avirati, kaSAya ane vega e cAra badhahetuonuM kathana karavAmAM Avyu che. je guNasthAne badhahetuo ukta cAramAMthI jeTalA vadhAre hoya, te guNasthAne karmaprakRtione teTaluM vadhAre baMdha, ane jyAM e badhahetuo ochA, tyAM karmaprakRtione baMdha paNa o che. A rIte mithyAtva Adi cAra hetuonA kathananI paraMparA e judAM judAM guNasthAnamAM taratamabhAva pAmatA karmabaMdhanA kAraNane khulAso karavA mATe che. ane kaSAya temaja yoga e be bAvanuM kAraNa jaNa thI karavAmAM A
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara4 tattvArthasUtra hetuonA kathananI paraMparA koI paNa eka ja karmamAM saMbhavatA cAra aMzonA kAraNanuM pRthakkaraNa karavA mATe che. pAMca baMdhahetunI paraMparAne Azaya te cAranI paraMparA karatAM judo nathI ja, ane je hoya te te eTale ja che ke, jijJAsu ziSyane badhahetu viSe vistArathI jJAna karAvavuM. , bahetuonI vyAkhyA siccAaH mithyAtva eTale mithyAdarzana, arthAta samyadarzanathI ulaTuM hoya che. samyagdarzana e vastunuM tAtvika zraddhAnA hevAthI, viparIta darzana be prakAranuM phalita thAya che. paheluM, vastunA yathArtha zraddhAno abhAva, ane bIjuM vastunuM ayathArtha prahAna. pahelA ane bIjAmAM phera e che ke, paheluM taddana mUDha dazAmAM paNa hoya, jyAre bIjuM to vicAradazAmAM ja hoya. vicArazaktine vikAsa thayA chatAM jyAre abhinivezathI kaI eka ja dRSTine vaLagI rahevAmAM Ave che, tyAre vicAradazA hovA chatAM atattvanA pakSapAtane lIdhe e daSTi mithyAdarzana kahevAya che. e upadezajanya hevAthI abhigRhIta kahevAya che. jyAre vicAradazA jAgI na hoya, tyAre anAdikAlIna AvaraNanA bhArane lIdhe mAtra mUDhatA hoya che. te vakhate jema tattvanuM pradAna nathI, tema atattvanuM paNa zraddhAna nathI; e vakhate phakta mUDhatA heI tatvanuM azraddhAna hoya che. te naisargika- upadezanirapekSa hevAthI "anabhigRhIta' kahevAya che. daSTi ke paMthanA ekAtika badhA ja kadAgraha abhigRhIta mithyAdarzana che; te manuSya jevI vikasita jAtimAM hoI zake. ane bIjuM anabhigrahIta mithyAdarzana kITa, pataMga Adi jevI mUchita cetanyavALI jAtiomAM saMbhave.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ e kayAya 9-suka ra-3 viratiH avirati eTale SothI na viramavuM te pramAdiH pramAda eTale AtmavismaraNa arthAta kuzaLa kAryomAM Adara na rAkha; kartavya, akartavyanI smRti mATe sAvadhAna na rahevuM te. * kSAH kaSAya eTale samabhAvanI maryAdA teDavI te. cAra vega eTale mAnasika, vAcika ane kAyika pravRtti. chaThThA adhyAyamAM varNavelA tatmadeSa Adi badhahetuo ane ahIM jaNAvelA miyAtva Adi baMdhahetuo vacce taphAvata e che ke, tatmadeSAdi hetuo pratyeka karmanA khAsa khAsa badhahetuo heI vizeSarUpa che, jyAre mithyAtva Adi te samasta karmanA samAna baMdhahetu hoI sAmAnya che. mithyAtvathI mAMDI coga sudhInA pAMce hetuomAM jyAre pUrva pUrvanA baMdhahetuo hoya tyAre tenA pachInA badhA te hoya che ja; jema ke, mithyAtva hoya tyAre avirati Adi cAra, ane avirati heAya tyAre pramAda Adi traNa heya. paNa jyAre pachI hoya tyAre Agalo hetu hAya ane na paNa hoya, jemake, avirani hoya tyA pahele guNasthAne mithyAtva hoya, paraMtu bIje, trIje, ceAthe guNasthAne avirati hevA chatAM mithyAtva nathI hetu, e rIte bIjA viSe paNa ghaTAvI levuM [1] have baMdhanuM svarUpa kahe che: sakaSAyavAjIva. karmaNo yogyAna pudgalAnAdatte / / sa vaSarA kaSAyanA saMbaMdhathI jIva kamane cogya evAM yudgalenuM grahaNa kare che.
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra te baMdha kahevAya che. pudgalanI vargaNAo arthAta prakAre aneka che. temAMnI je vargaNA karmarUpa pariNAma pAmavAnI yogyatA dharAvatI hoya, tene ja jIva grahaNa karI potAnA pradezo sAthe viziSTa rIte jeDI de che. arthAta jIva svabhAve amUrta chatAM anAdi kALathI karmasaMbaMdhavALo hevAthI mUrta jevo thaI javAne lIdhe, mUrta karmapunuM grahaNa kare che. jema dI vATa dvArA telane grahaNa karIne pitAnI uSNatAthI tene jvALArUpe pariNabhAve che, tema chava kASAyika vikArathI yogya pulone grahaNa karI temane karmabhAvarUpe pariNumAve che. e ja Atmapradeza sAthe karmabhAve pariNAma pAmela puna saMbaMdha te baMdha" kahevAya che. AvA baMdhamAM mithyAtva Adi aneka nimitto hoya che; chatAM ahI kapAyanA saMbaMdhathI punuM grahaNa thAya che ema kahevAmAM AvyuM che, te anya hetuo karatAM kaSAyanI pradhAnatA sUcavavA khAtara ja samajavuM. [2-3 have badhA prakAre kahe cheH prkRtisthitynubhaavprdeshaastvidhyH| 4 / prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza e cAra tenA arthAt baMdhanA prakAre che. karmaputale jIva dvArA grahaNa thaI karmarUpe pariNAma pAme ene artha e che, ke te ja vakhate temAM cAra aMzonuM nirmANa thAya che, te ja aMze baMdhanA prakAre che. jemake, jyAre bakarI, gAya, bheMsa Adi vaDe khavAyeluM ghAsa Adi dUdharUpe pariName che, tyAre temAM madhuratAne svabhAva baMdhAya che; te svabhAva amuka vakhata sudhI te ja rUpe TakI rahevAnI kALa
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAnI bhAvanuM ni je kAla adhyAya 8- sUtra 45 maryAdA temA nirmita thAya che; e madhuratAmAM tIvratA, maMdatA Adi vizeSatAo Ave che; ane e dUdhanuM paulika parimANa paNa sAthe ja nimAya che. tema jIva dvArA grahaNa thaI tenA pradezamAM saMzleSa pAmelA karmapulamAM paNa cAra aMzanuM 'nirmANa thAya che prakRti, sthiti, anubhAva ane pradeza. 1. karmapulemAM je jJAnane AgRta karavAne, darzanane aTakAvavAne, sukhaduHkha anubhavAvavA vagere svabhAva badhAya che, te svabhAvanimINa e "prakRtibadha." 2. svabhAva badhAvA sAthe ja te svabhAvathI amuka vakhata sudhI cuta na thavAnI maryAdA pudrAmAM nimita thAya che, te kAlamaryAdAnuM nirmANa te sthitibaMdha" 3. svabhAvanuM nirmANa thavA sAthe ja temAM tIvratA, madatA AdipaNe phalAnubhava karAvanArI vizeSatAo baMdhAya che, evI vizeSatA e ja "anubhAvabaMdha.' 4 grahaNa karAI bhinnabhinna svabhAvamAM pariNAma pAmatA karmapularAzi svabhAvadITha amuka amuka parimANamA vahecAI jAya che, e parimANavibhAga te "pradezaba ' baMdhanA A cAra prakAramAM pahelo ane chello pegane AbhArI che; kAraNa ke yoganA taratamabhAva upara ja prakRti ane pradezabadhane taratamabhAva avalakhita che. bIjo ane trIje prakAra kaSAyane AbhArI che; kAraNa ke kaSAyanI tIvratA, maMdatA upara ja sthiti ane anubhAvabaMdhanI adhikatA ke alpatA avalaMbita che. [4] have mUlaprakRtinA bhedane nAmanirdeza kare che? Adho jJAnadarzanAvaraNavedanIyamohanIyAyuSkanAmagodhAntarAyAH / /
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 tatvArthasUtra pahele arthAta prakRtibaMdha, jJAnAvaraNa, dazanA varaNa, vedanIya, mehanIca, AyuSya, nAma, gotra ane aMtarAya rU5 che. adhyavasAyavizepathI chavadvArA eka ja vAra grahaNa karAyela karmapularAzimAM eka sAthe AdhyavasAyika zaktinI vividhatA pramANe aneka svabhAvanuM nirmANa thAya che. e svabhAve adazya che, chatAM temanuM parigaNuna mAtra temanA kAryo -asaro dvArA karI zakAya. eka ke aneka saMsArI jIva upara thatI karmanI asaMkhya asaro anubhavAya che. e asaronA utpAdaka svabhAvo kharI rIte asaMkhyAta ja che; taima chatAM TUMkamAM vargIkaraNa karI te badhAne ATha bhAgamAM vaheMcI nAkhavAmAM AvyA che. te mUlaprakRtibaMdha kahevAya che. e ja ATha mUlaprakRtinA bhedane nirdeza ahIM karavAmAM AvyA che. jemake jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mehanIya, AyuSka, nAma, gAtra ane aMtarAya 1. jenA vaDe jJAna arthAta vizeSa bodha AvarAya, te jJAnAvaraNa. 2. jenA vaDe darzana athata sAmAnya bodha AvarAya, te darzanAvaraNa'. 3. jethI sukha ke duHkha anubhavAya, te "vedanIya'. 4. jensa vaDe AtmA meha pAme, te "mehanIya pa. jethI bhavadhAraNuM thAya, te "AyuSa'. 6. jethI viziSTa gati, jAti Adi prApta thAya, te "nAma'. 7 jethI uccapaNuM ke nIcapaNa pamAya, te "geAtra. 8. jethI devA levA AdimAM vizva Ave, te "aMtarAya'. karmanA vividha svabhAvane saMkSepa dRSTie uparanA ATha bhAgamAM vahecI nAkhyA chatAM, vistRtaruci jijJAsuo mATe nA vaDe daza thI sukha pAme, RAla ,
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ u26 adhyAya 8- sUtra 5-14 madhyama mArgathI te AThanA vaLA bIjA prakAre varNavavAmAM AvyA che, je uttaraprakRtinA bhedanA nAme prasiddha che. evA bhedo 97 che, te mUlaprakRtivAra AgaLa anukrame darzAvavAmAM Ave che. [5] uttaraprakRtinA bhedonI saMkhyA ane nAmanizaH . paJcanavadyaSTAviMzaticatuscitvAriMzadvipaJcabhedA yathAkramam / 6 / matyAdInAm / / cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalA. pracalApracalAstyAnagRddhivedanoyAni ca / 8 / sadasavedhe / 9 / darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedatIyAkhyAstridviSoDazanavabhedAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyanokaSAyAvanantAnubandhya pratyAkhyAnapratyAkhyAnAgharaNasajvalana vikalpAzcaikazaH krodhamAnamAyAlobhA hAsyaratyaratizokamayajuguptAstrIpunapuMsakavedAH / 10 / ___ nArakatairyagyonamAnuSadevAni / 11 / gatijAtizarIrAGgopAGganirmANabandhanasaMghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUyaM guruladhUpaghAtaparAghAtAtapoyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIratrasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyAptasthirAdeyayazAMsi setarANi tIrtha kRtvaM ca / 12 / uJcarnIcaizca / 13 / dAnAdInAm / 14 /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33e tatvArthasUtra ATha mULa prakRtinA anukrame pAMca, nava, be, aThThAvIza, cAra, beMtAlIza, be ane pAMca bhede che. mati vagere pAMca jJAnenAM AvaraNe e pAMca jJAnAvaraNa che.. cakSurdarzana, acakurdazana, avadhidarzana ane kevaladarzananAM cAra AvaraNa tathA nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalapracalA ane sthAnagRddhi e pAMca vedanIca ema nava darzanAvaraNIya che. prazasta-sukhadanIya ane aprazasta-dukhavedanIya e be vedanIya che. darzana meha, cAritrameha, kaSAyavedanIya ane nekaSAyavedanIyanA anukrame traNe, be, seLa ane nava bhede che, jema ke samyakatva, mithyAtva, ta6bhayasamyakatvamithyAtva e traNa darzanehanIya. kaSAya ane nekaSAya e be cAritrahanIya. krodha, mAna, mAyA ane lobha e pratyeka anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnAvaraNa, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMvalana rUpe cAra cAra prakAranA hAI e soLa kaSAcacAritramohanIya. hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda ane napuMsakaveda e nava nakaSAyacAritramohanIya che. nAraka, tiryaca, manuSya ane deva saMbadhI ema cAra AyuSa che.
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8- sUtra 14 371 gati, jAti, zarIra, aMge pAMganimaNa, baMdhana, saMghAta, saMsthAna, saMhanana, sparza, rasa, gaMdha, varNa, AnupUvI, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, Atapa, uta, urasa, vihAgati, ane pratipakSa sahita arthAta sAdhAraNa ane pratyeka, sthAvara ane trasa, durbhaga ane subhaga, duHsvara ane susvara, azubha ane zubha, bAdara ane sUkSama, aparyApta ane paryApta, asthira ane sthira, anAdeya ane Adeya, ayaza ane yaza temaja tIrthakarapaNuM e beMtAlIza prakAranuM nAmaka che. ucca ane naca e be prakAra gAtranA che. dAna vagerenA pAMca aMtarA che. jJAnAvaraNakamanI pAca ane darzanAvaraNanI nava prakRtio. 1. mati, suta Adi pAca jJAne ane cakSurdarzana Adi cAra darzanenuM varNana thaI gayu che; te darekane AvRta karanAra svabhAvavALAM karmo anukrame matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa, mana paryAyajJAnAvaraNa ane kevalajJAnAvaraNa e pAca jJAnAvaraNa; ane cakSurdazanAvaraNa, acakSundarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa ane kevaladarzanAvaraNa e cAra darzanAvaraNa che. ukta cAra uparAMta bIjA pAca darzanAvaraNe che, te nIce pramANeH 1. je karmanA udayathI sukhapUrvaka jAgI zakAya evI nidrA Ave, te "nidvAdanIya darzanAvaraNa. 2. jenA udhyathI nidrAmAMthI jAgavu vadhAre muzkela bane, te "nidrAnidAdanIya 1 jue a 1 sU 9 thI 33 ane a, 2 sU 9
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvA sUtra nAvaraNa.' 7. je karmAMnA udayathI eTA eTA ke UbhA UbhA UMdha Ave, ne 'pracalAvedanIya.' 4. je karmanA udayathI cAlatAM cAlatAM paNa nidrA Ave, te pracalApracalAvedanIya.' 5. je karmanA udayathI jAgRta avasthAmAM citavela kArya nidrAvasthAmAM sAdhavAnuM baLa prakaTe che, te 'syAnagRddhi.' e nidrAmAM sahaja aLa karatAM anekagaNuM khULa prakaTe che. [7-8] vainIca menI be prakRtimAMH 1. jenA udayathI prANIne . sukhane anubhava thAya, te sAtavaeNnIya; 2. jenA uddayathI prANIne du.khanA anubhava thAya, te 'asAtavedanIya.' [9] phonamohanIyanI mULa pravRttioH 1. jenA udayathI tattvAnA yathA svarUpanI ruci thatI aTake, te ' mithyAtvameAhanIya.' 2. jenA udaya vakhate yathApaNAnI ruci ke aruci na thatAM DAlAyamAna sthiti rahe, e ' mizrameAhanIya.' 3. jene udaya tAttvika rucinuM nimitta thavA chatAM aupamika ke kSAyika bhAvavALI tattvarucitA pratibaMdha kare, te 'samyaktvameAhanIya ' cAritramAhanIyatA pacIza prakAre phara sona spAyoH krodha, mAna, mAyA ane leAla e pAyanA mukhya cAra prakAra che. te darekanI tIvratAnA taratamabhAvanI dRSTie cAra cAra prakAra batAvavAmAM AvyA che. je karma ukta krodha Adi cAra kAcene eTalA badhA tIvrapaNe prakaTAve, ke jene lIdhe jIvane ana"takALa sudhI saMsAramAM bhaTakavu paDe, te kama anukrame 'anaMtAnubaMdhI' krodha, mAna, mAyA ane kSeAbha kahevAya che. je karmAMnA udayathI AvirbhAva pAmatA kapAyA viratine pratibaMdha karavA pUratA ja tIvra heAya te apratyA khyAnAvaraNa' krodha, mAna, mAyA ane leAbha kahevAya che, jemane
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8- sutra -14 33 vipAka dezaviratine na rekatAM phakta sarvaviratine roke, te pratyAkhyAnAvaraNIya' krodha, mAna, mAyA ane lebha. jemanA vipAkanI tIvratA sarvaviratine pratibaMdha karavA jeTalI nahi paNa temAM khalana ane mAlinca karavA jeTalI hoya, te "saMjavalana" krodha, mAna, mAyA ane lobha. nava nAcaH hAsya prakaTAvanAra prakRtivALuM karma "hAsyamehanIya; kyAMka prIti ane kyAMka aprIti upajAvanAra karma anukrame "ratimohanIya' ane "aratimUhanIya;" bhayazIlatA ANanAra "bhayamahanIya," zekazIlatA ANanAra zekamehanIya ane chUNAzIlatA ANanAra jugupsAhanIya kahevAya che. zubhAvanI vikRti prakaTAvanAra strIveda" pauruSa-" bhAvanI vikRti prakaTAvanAra "puruSaveda', ane napusakabhAvanI vikRti prakaTAvanAra karma "napusada' kahevAya che. A nave . mukhya kaSAyanA sahacArI temaja uddIpaka hovAthI "nekaSAya' kahevAya che. [1] mAyu zarmA pravAH jenA udaye deva, manuSya, tiryaMca ane naraka gatinuM jIvana gALavuM paDe che, te anukrame deva, manuSya, tiryaMca ane narakanuM AyuSa che. [11] nAmakamanI betAlIza prakRtie raudra hipratiH 1. sukhadukha bhogavavA gya paryAyavizeSa svarUpa devAdi cAra gatio prApta karAvanAra karma te gatinAma'. 2. eke diyathI laI paMcediyatva sudhI samAna pariNAma anubhavAvanAra karma te "jAtinAma'. 3. audArika Adi zarIre prApta karAvanAra karma te "zarIranAma'. 4. zarIragata aMge ane upAgenuM nimitta nAmakarma te
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 tavAthasUtra aMge pAMganAma'. 5-6, prathama gRhIta audArika Adi puddha sAthe navAM grahaNa karAtAM tevAM putrane saMbaMdha karI ApanAra karma te "baMdhananAma', ane bahapulene te te zarIranA AkAramAM goThavI ApanAra karma "saMdhAtanAma'. 7-8. hADabaMdhanI viziSTa racanArUpa "saMhanAnAma', ane zarIranI vividha AkRtionuM nimitta karma te "saMsthAnanAma'. 8-12. zarIragata ta Adi pAMca varNo, surabhi Adi be gadhe, tikta Adi pAMca rasa ane zIta Adi ATha sparzInAM niyAmaka kamI anukrame "varNanAma", "gaMdhanAma', rasanAma" ane "sparzanAma'. 13. vigrahavaDe janmAMtara jatA jIvane AkAzapradezanI zreNi anusAra gamana karAvanAra karma te AnupUrvanAma'. 14. prazasta ane aprazasta cAlanuM niyAmaka karma te "vihAgatinAma'. A caude piMDa prakRtie kahevAya che; te eTalA mATe ke temanA bIjA avAMtara bhede che. trArA ane varI. 1-2. je karmanA udayathI svataMtrapaNe gamana karavAnI zakti prApta thAya, te "tranAma'; tethI UlaTuM jenA udayathI tevI zakti prApta na thAya, te sthAvaranAma'. 3-4. jenA udayathI chanAM carmacakSune gocara evA bAdara zarIranI prApti thAya, te "bAdaranAma; tethI UlaTuM jenAthI carmacakSune agocara evA sUkSma zarIranI prApti thAya, te "sumanAma'. 5-6. jenA udayathI prANI svAgya paryApti pUrI kare, te "payatanAma'; tethI UlaTuM jenA udayathI svayeAgya paryApti pUrNa karI na zake, te "aparyApta nAma'. 7-8. jenA udayathI dareka jIvane bhinna bhinna zarIranI prApti thAya, te "pratyekanAma'; jenA udayathI anata jI vacce eka
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8- sUtra 14 sAdhAraNa zarIra prApta thAya, te "sAdhAraNanAma'. 9-10. jenA udayathI hADakAM, dAMta, Adi sthira avayava prApta thAya, te "sthiranAma'; ane jenA udayathI ji Adi asthira avayava prApta thAya, te "asthiranAma'. 11-1ra jenA udayathI nAbhinI uparanA avayave prazasta thAya che te "zubhanAma', ane jethI nAbhinI nIcenA avayavo aprazasta thAya che, te azubhanAma'. 13-14. jenA udayathI jIvane svara sAbhaLanArane prIti utpanna kare, te "susvaranAma', ane jenAthI te sAMbhaLanArane aprIti utpanna kare, te "dusvaranAma. 15-16. jenA udayathI kAMI paNa upakAra nahi karavA chatAM sarvanA manane priya lAge, te "subhaganAma', ane jenA udayathI upakAra karavA chatA paNa sarva manuSyane priya na thAya, te durbhAganAma'. 17-18. jenA udayathI bolyuM bahumAnya thAya, te "AdeyanAma", ane jenA udayathI tema na thAya, te anAdeyanAma'. 19-20. jenA udayathI duniyAmAM yazakIrti prApta thAya, te "yazakIrtinAma', ane jenA udayathI yazakIrti prApta na thAya, te "ayazakIrtinAma' kahevAya che. sAya pratye prakRtioH 1. jenA udayathI zarIra guru ke vadhu pariNAma na pAmatAM agurulaghurUpe pariName, te karma agurulaghunAma'. 2. paDachabha, cAradAMta, rasoLI vagere upaghAtakArI avaye prApta karAvanAra karma te "upaghAtanAma'. 3. darzana ke vANIthI bIjAne AMjI nAMkhe evI dazA prApta karAvanAra karma te "parAghAtanAma'. 4. zvAsa levA mUkavAnI zaktinuM niyAmaka karma te "zvAsasanAma'. 5-6. anuSNu zarIramAM uSNu prakAzanuM niyAmaka karma te ApanAma', ane
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra ' zIta prakAzanuM niyAmaka karma te "udyotanAma'. 7. zarIramAM aMgapratyaMgene yAcita sthAne goThavanAra karma te "nimaNanAma. 8. dharmatIrtha pravartAvavAnI zakti arpanAra karma te "tIrthakaranAma'. [12] zotrampanI je praznatioH pratiSThA pamAya evA kuLamAM janma apAvanAra karma te "uccagotra', ane zakti chatAM pratiSThA na pamAya tevA kuLamAM janmAvanAra karma te nIcagotra'. [13]. antarAya rmanI para prakRtioH je karma kAMI paNa devAmAM, levAmAM, ekavAra ke vAraMvAra bhogavavAmAM ane sAmartha pheravavAmAM aMtarAya UbhA kare, te anukrame "dAnAMtarAya', "lAbhAMtarAya", "bhegAMtarAya', "upabhogatarAya' ane vIyatarAya' karma kahevAya che. [14] have sthitibaMdhanuM varNana kare che? AditastisRNAmantarAyasya ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH / 15 / saptatimohanIyasya / 16 / nAmagotrayoviMzatiH / 17 / prayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya / 18 // aparA dvAdazamuhurtA vedanIyasya / 19 / nAmakarau ra0I zeSANAmantarmuhurtam / 21 / pahelI traNa prakRti arthAta jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane vedanIya tathA aMtarAyanI utkRSTa, sthiti trIza keTakeTI sAgaropama pramANa che.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8- sUtra 1521 337 mehanIyanI utkRSTa sthiti sittera keTIkeTI sAgarepama pramANu che. ) nAma ane gotranI utkRSTa sthiti vIza keTakeTI sAgarepama pramANa che. AyuSanI utkRSTa sthiti tetrIza sAgarepama pramANa che. jaghanya sthiti vedanIyanI bAra muhUrta pramANa che. nAma ane gotranI jaghanya sthiti ATha muhUtI : pramANa che. bAkInA pAMce arthAt jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, aMtarAya, mohanIya ane AyuSanI jaghanya sthiti aMtarmuhUrta pramANa che. , pratyeka karmanI je je utkRSTa sthiti darzAvavAmAM AvI che, tenA adhikArI mithyAdaSTa paryApta sarI paMcediya heya che; jaghanya sthitinA adhikArI judA judA saMbhave che. jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, nAma, getra ane aMtarAya e cha nI jaghanya sthiti sUkSmasa parAya nAmaka dazama guNasthAnamAM saMbhave che; mohanIyanI jaghanya sthiti navamA anivRttibAdarasaM5rAya nAmaka guNasthAnamAM saMbhave che, ane AyuSanI jadhanya sthiti saMkhyAtavarSajIvI tiryaMca ane manuSyamAM sabhave che. madhyama sthiti asaMkhyAta prakAranI che, ane tenA adhikArIo kASAyika pariNAmanA tAratamya pramANe asaMkhyAta hoya che. [15-21] ta 22
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra have anubhAvabaMdhanuM varNana kare che? vipakoDamAga: 22! sa cAnA rirUT tAjI nA rahA vipAka eTale vividha prakAranAM phaLa ApavAnI zakti, te anubhAva kahevAya che. te anusAva judAM judAM karmanI prakRti ke svabhAva pramANe vedAya che. te vedanathI nirjaza thAya che. anumAva ane tenA vaMdhanuM pRthakSa: baMdha thatI vakhate tenA kAraNabhUta kASAyika adhyavasAyanA tIvra-mada bhAva pramANe dareka karmamAM tIvra-maMda phaLa devAnI zakti utpanna thAya che; e phaLa devAnuM sAmarthya te "anubhAva ane tenuM nirmANa te anubhAvabaMdha' che. sanumAvano pas ApavAno prAra? anubhAva e avasara AvyuM phaLa Ape che, paNa e bAbatamAM eTaluM jANuM levuM joIe ke, dareka anubhAva arthAta phaLaprada zakti pote je karmaniSa hoya, te karmane svabhAva athata prakRti pramANe ja phaLa Ape che, anya karmanA svabhAva pramANe nahi. jemake, jJAnAvaraNa karmane anubhAva te karmanA svabhAva pramANe ja tIvra ke maMda phaLa utpanna kare che, eTale te jJAnane AvRta karavAnuM kAma kare che; paNa darzanAvaraNa, vedanIya Adi anya karmanA svabhAva pramANe phaLa nathI ApatuM, eTale te darzanazaktine AvRta nathI karate ke sukhaduHkhane anubhava Adi
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8-sutra 22-24 sala kArya utpanna nathI karatA. e ja rIte darzanAvaraNane anubhAva nazaktine tIvra ke maNe AvRta kare che, paNa jJAnanuM AcchAdAna Adi anya karmAMnAM kAryoMne nathI karatA. karmanA svabhAva pramANe phaLa ApavAne anubhAvakha dhane niyama paNa mUlaprakRtimAM ja lAgu paDe che, uttaraprakRtimAM nahi, kAraNa ke, kAI paNa karmanI eka uttaraprakRti pAchaLathI avyavasAyane maLe te ja kanI khIjI uttaraprakRtirUpe badalAI jatI heAvAthI, prathamaneA anubhAva khalAyelI uttaraprakRtinA svabhAva pramANe tIvra ke maM phaLa Ape che. jemake, matijJAnAvaraNa jyAre zrutajJAnAvaraNa Adi sajAtIya uttaraprakRtirUpe saMkrama prAme, tyAre matijJAnAvaraNunA anubhAva paNa zrutajJAnAvaraNa AdinA svabhAva pramANe ja zrutajJAnane ke avadhi Adi jJAnane AvRta karavAnu kAma kare che. uttaraprakRtiemAM paNa keTalIka evI che ke, je sajAtIya heAvA chatA paraspara saMkrama nathI pAmatI. jema, darzanameAha ane cAritramehamAM darzanamAha cAritrameAharUpe ke cAritrameAhanamAharUpe saMkrama nathI pAmatA; e ja rIte nAraka AyuSa tiryaMca AyuSarUpe ke te AyuSa anya kAI AyuSarUpe saMkrama nathI pAmatu. prakRtisakramanI peThe adhakAlIna rasa ane sthitimAM paNa pAchaLathI adhyavasAyane maLe pheraphAra thAya che, tIvra rasa mada ane mada rasa tIvra bane che; temaja sthiti utkRSTamAMthI jadhanya ane jadhanyamAMthI utkRSTa bane che. anubhAva pramANe kanu kama AtmapradezathI chUTuM ja 1 paDe che, salagna rahetuM nathI. e ja kanivRtti-nirA oca pachI thatI manI ddazA tIvra ke maMda kaLa vedAyu eTale te
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 tattvAtha sUtra kahevAya che. karmInI nirA jema tenA phaLavedanathI thAya che, tema ghaNI vAra tapathI paNa thAya che. tapanA baLathI anubhAvAnusAra phaLa AvyA pahelAM ja karma AtmapradezathI chUTuM paDI zake che. e ja vAta sUtramAM = zabda mUkI sUcavavAmAM AvI che. [22-24] pradezakha dhanuM varNana nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSvanantAnantapradezAH 125/ kama (prakRti) nA kAraNabhUta, sUkSma, eka kSetrane avagAhIne rahelA ane ana'tAnata pradezavALA pugalA ceAvizeSathI badhI taraphathI badhA AtmapradezAmAM aMdhAya che. pradezAdha e eka jAtanA saMbadha hAvAthI ane te sabaMdhanA kamaskaMdha ane AtmA e e AdhAra heAvAthI tene aMge je A prazno utpanna thAya che, tene uttara prastuta sUtramAM ApavAmAM Avyo che. ATha prazno A pramANe cheH 1. jyAre kamaskaMdha baMdhAya che tyAre temAthI zuM ane che ? arthAt temAM zuM nirmANa thAya che? 2. e kA cA, nIcA ke tIrachAmAMthI kayA AtmapradezeAvaDe grahaNa thAya che? 3. badhA jIvAnA kabaMdha samAna che ke asamAna jo asamAna heAya te! te zA kAraNathI 4, te kA~skA sthUla hoya che ke sUkSma? 5. jIvapradezavALA kSetramAM rahelA ja karmAMkadhA jIvapradeza sAthe baMdhAya che ke tethI judA kSetramAM rahelA paNa ? 6. dha pAmatI vakhate te gatizIla haiAya che
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ aheyAya 8- sUtra rapa ke sthitizIla? 7. te kamarako saMpUrNa AtmapradezamAM baMdhAya che ke ceDA AtmapradezamAM 8. te karmaka saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta ke anaMtAnaMtamAMthI keTalA pradezavALA hoya che? A AThe praznone kamathI sUtramAM apAyelA uttara nIce pramANe che : 1. Atmapradeze sAthe baMdhAtA pularaka dhamAM karmabhAva arthAta jJAnAvaraNatva Adi prakRtio bane che. eTale ke tevA kadhAmAM te prakRtionuM nirmANa thAya che. tethI ja e dhAne badhI prakRtinA kAraNa kahevAmAM AvyA che. 2. Uce, nIce ane tIrache ema badhI dizAmAM rahelA Atmapradezo vaDe karmaaudhe grahaNa thAya che, koI eka ja dizAmAM rahelA Atmapradezo vaDe nahi. 3. badhA saMsArI jIna kamabaMdha asamAna hovAnuM kAraNa e che ke badhAne mAnasika, vAcika ane kAyika coga-vyApAra eka sarakho nathI hote, tethI ja cAganA taratamabhAva pramANe pradezaba dhamAM paNa taratamabhAva Ave che. 4. karmacagya pula sthala-bAdara nathI hotA, paNa sUkSma hoya che; evA ja sUkSma skandha karmavargaNAmAMthI grahaNa thAya che. 5. jIvapradezanA kSetramAM ja rahelA karmaka baMdhAya che tenI bahAranA kSetramAM rahelA nahi. 6 mAtra sthira hevAthI baMdha pAme che, kAraNa ke gativALA ska asthira hevAthI baMdhamAM nathI AvatA. 7. pratyeka karmanA anata sko adhAye AtmapradezamAM baMdhAya che. 8. baMdha pAmatA dareka karmogya che anatAnaMta paramANunA ja banelA hoya che. koI saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMta paramANunA banela nathI hotA. 25
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ R tatvArthasUtra puNya ane pApa prakRtione vibhAgaH sadvedyasamyaktvahAsyaratipuruSavedazubhAyurnAmagotrANi puNyam // 26 // sAtavedanIya, samyavahanIya, hAsya, rati, puruSaveda, zubha Ayu, zubha nAma, ane zubha gotra eTalI prakRtie ja puNyarUpa che, bAkInI badhI pAparUpa che. je je karma baMdhAya che te badhAne vipAka mAtra zubha mAtra azubha nathI hota; paNa adhyavasAyarUpa kAraNanI zubhAzubhatAne lIdhe te zubhAzubha baMne prakArane nirmita 1. digaMbarIya paraMparAmAM A eka sUtrane sthAne be sUtro che, te A pramANeH " zumakumaLotrALa pukhyama 25" sato jatapApa 26." temAthI pahelA sUtramA samyakatva, hAsya, rati ane puruSaveda e cAra puNayaprakRtione ahInA jevo ullekha nathI ane je bIjuM sUtra che te tAMbarIya paraMparAmAM sUtra 35 na hotAM bhASyavAkyarUpe che. vivecanamA gaNavelI 4ra pucapravRtio karmaprakRti navatatva" Adi aneka graMthomAM prasiddha che. digabarIya graMthomAM paNa te ja prakRtio puNyarUpe prasiddha che. vetAMbarIya paraMparAnA prastuta sUtramA puNyarUpe nirdezAyelI samyakatva, hAsya, rati ane puruSaveda e cAra prakRtio bIjA graMthamAM puNyarUpe varNavAyelI nathI. e cAra prakRtione puNyasvarUpa mAnanAre matavizeSa bahu prAcIna hoya tema lAge che, kAraNa ke prastu sUtramAM maLatA tenA ullekha uparAMta bhASyavRttikAre paNa matabheda darzAvanArI kArikAo ApI che ane lakhyuM che ke, e maMtavyanuM rahasya saMpradAyane viccheda thavAthI ame nathI jANatA, caudapUrvadhare jANatA haze.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 8-sUtra raka 343 thAya che. zubha adhyavasAyathI nirmita thayele vipAka zubha -iSTa heAya che ane azubha adhyavasAyathI nirmita thayelo vipAka azubha-aniSTa hoya che. je pariNAmamAM saleza jeTalA pramANamA eche heya te pariNAme teTalA pramANamAM vadhAre zubha, ane je pariNAmamAM saMkSeza jeTalA pramANamAM vadhAre hoya te pariNAme teTalA pramANamAM vizeSa azubha. kaI paNa eka pariNAma e nathI ke jene mAtra zubha ke mAtra azubha kahI zakAya. dareka pariNAma zubhAzubha ubhayarUpa hevA chatAM temAM zubhatva ke azubhatvane je vyavahAra thAya che, te gaumukhyabhAvanI apekSAe samajavo, tethI ja je zubha pariNAmathI puNya pravRtiomAM zubha anubhAga badhAya che, te ja pariNAmathI pApa prakRtiomAM azubha anubhAga paNa badhAya che; ethI UlaTu je azubha pariNAmathI pApa prakRtiemAM azubha anubhAga badhAya che, te ja pariNAmathI puNya prakRtiomAM zubha anubhAga paNa badhAya che. taphAvata eTale ja ke prakRSTa zubha pariNAmathI thatA zubha anubhAga praSTi hoya che ane azubha anubhAga nikRSTa hoya che; e ja rIte prakRSTa azubha pariNAmathI baMdhAtA azubha anubhAga prakRSTa hoya che, ane zubha anubhAga nikRSTa hoya che. - puNA jArI kara prakRtioH sAtavedanIya, manuSpAyuSa, devAyuSa, tiryaMcAyuSa, manuSyagati, devagati, paceDiyajAti; dArika, vaikriya, AhAraka, tejasa, kArmaNa e pAca zarIra; audArikAgapAMga, kriyApAga, AhArakAgapAMga, samacaturasta sasthAna, vajIrSabhanArAcasaMhanana, prazasta varNa, rasa, gadha, sparza manuSyAnupUrvI, devAnupUrvI, agurulaghu, parAghAta, usa,
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravArthasUtra Atapa, udyota, prazastavihAgati, basa, bhAdara, paryA, pratyeka, sthira, zubha, subhaga, susvara, Adeya, yazakIrti, nimaNunAma, tIrthaMkaranAma ane uccatra. pApahA jaNAtI 82 prakRtioH jJAnAvaraNa pAMca, darzanAvaraNa nava, asAtavedanIya, mithyAtva, soLa kaSAya, nava nokapAya, nArakAyuba, narakagati, tiryaMcagati, ekendriya; dvIMdiya, trIdiya, caturidiya, paheluM sahanana cheDI bAkInAM pAMca saMhanana-ardhavajIbhanArA, nArAca. ardhanArAca, kAlikA ane sevAnuM paheluM saMsthAna choDI bAkInAM pAMca saMsthAna-nyadhaparimaMDala, sAdi, kunja, vAmana ane huM aprazasta varNa, gadha, rasa, sparza, nArakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI, upaghAtanAma, aprazastavihAyogati, sthAvara, sama, aparyApta, sAdhAraNa, asthira, azubha, durbhaga, duHsvara, anAde, ayazakIrti, nIcagotra ane pAMca atarAya. [26]
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 AThamA adhyAyamAM baMdhanuM varNana karavAmAM AvyuM have A adhyAyamAM kamaprApta saMvaratatvanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. prathama saMvaranuM svarUpa kahe cheH sAvanirodhaka saMvADA Asavane nirAdha te saMvara, je nimitta vaDe karma baMdhAya te Asava, evI AssavanI vyAkhyA pahelAM karavAmAM AvI che, te Asavane nirAdha eTale pratibadha kara e saMvara kahevAya che. AmravanA 42 bhedo pahelAM gaNavavAmAM AvyA che, tene jeTajeTale aMze nirodha thAya. te, teTakeTale aMze saMvara kahevAya. AdhyAtmikavikAsane krama e AsavanirodhanA vikAsane AbhArI che, tethI jema jema Asavanirodha vadhato jAya, tema tema guNasthAna caDhatu jAya che. [1] 1je guNasthAne mithyAtva, avirati Adi cAra hetuomAthI je je hetuone saMbhava ane tene lIdhe je je karmaprakRtionA baMdhane saMbhava hoya, te hetuo ane tajUnya karma prakRtionA
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra have saMvaranA upAye kahe che: sa guptismitidhrmaanuprekssaapriisshnycaaritraiH|2| tapaNA narka jo rU guNi, samiti, dharma, anuprekSA, parISahajaya ane cAritravaDe te arthAta saMvara thAya che. tapa vaDe saMvara ane nijA thAya che saMvaranuM svarUpa sAmAnya rIte eka ja che tema chatAM upAyanA bhedathI tenA aneka bhede darzAvavAmAM AvyA che. enA upAya saMkSepamAM 7 ane vistArathI 69 gaNAvavAmAM AvyA che, jenI A gaNanA dhArmika AcAranAM vidhAna upara avalabelI che. tapa e jema saMvarane upAya che, temaja nirjarAna paNa upAya che. sAmAnya rIte tapa e abhyadaya arthAta laukika sukhanI prAptinuM sAdhana manAya che, tema chatAM e jANavuM joIe ke te ni zreyasa arthAta AdhyAtmika sukhanuM paNuM sAdhana bane che, kAraNa ke tapa eka ja hovA chatAM tenI pAchaLanA bhAvanAbhedane lIdhe te sakAma ane niSkAma bane prakAranuM hoya che. sakAma tapa abhyadaya sAdhe, ane niSkAma tapa niyasa sAdhe. ri-3. baMdhane viccheda e ja te guNasthAnanI uparanA guNasthAnane saMvara, athata pUrva pUrvavartI guNasthAnanA Asave ke tajajanya baMdhane abhAva e ja uttarauttaravartI guNasthAnane saMvara A mATe juo bIjA karmagraMthamAnuM baMdhaprakaraNa ane cothe kamatha (gAthA 51 -58) temaja prastuta sUtranI sarvArthasiddhi
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiyAya 9 sUtra 45 have guptinuM svarUpa kahe che? samyagyoganigraho guptiH / 4 / prazasta e vegone nigraha te guNi. kAyika, vAcika ane mAnasika kriyA arthAta yegane badhI jAtane nigraha e gupti nathI; paNa je nigraha prazasta heya te ja gupti heI saMvarane upAya bane che. prazastanigraha eTale je nigraha samajIne zraddhApUrvaka svIkAravAmAM Avyo hoya che te, arthAta buddhi ane zraddhApUrvaka mana, vacana, kAyAne unmArgathI rAkavA ane sanmArge pravartAvavAM te. roganA TUMkamAM traNa bheda hevAthI nigraharUpa guptinA paNa traNa bheda che. te A pramANe" 1. kAMI paNa cIja levAmUkavAmA ke besavA-UThavApharavA AdimA kartavya akartavyane viveka hoya tevuM zArIrika vyApAranuM niyamana karavuM, te "kAyagupti'. 2 belavAnA dareka prasage kAti vacananuM niyamana karavuM ane kAte prasaMga joI mauna rahevuM, e "vacanagupti." 3. duSTa saMkalpane temaja sArAnarasA mizrita sakalpane tyAga karo ane sArA saMkalpane sevo, e "mane gupti'. [4] have samitinA bhede kahe che IryAbhASaNAdAnanikSepotsargAH samitayaH / / samyam arthAta nirdoSa, Irtha, samyagRbhASA, samyagraeSaNa, samyaguAdAnanikSepa ane samyaguutsarga e pAMca samitio che.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra badhI samitio vivejyukta pravRttirUpa hevAthI saMvarane upAya bane che. pAMce samitio A pramANe che: 1. kaI paNa jaMtune kSeza na thAya te mATe sAvadhAnatApUrvaka cAlavuM, te Isamiti 2. satya, hitakArI, parimita ane saMdeha vinAnuM bolavuM, te "bhASAsamiti." 3. jIvanacAtrAmAM Avazyaka hoya tevAM nirdoSa sAdhanene meLavavA mATe sAvadhAnatApUrvaka pravartavuM, te evaNasamiti" . vastumAtrane barAbara joIpramAIne levI ke mUkavI, te "AdAnanikSepasamiti" 4. jyAM jaMtuo na hoya tevA pradezamAM barAbara joI anupagI vastuo nAMkhavI, te "utsasamiti.' pra-gupta ane samitimAM aMtara zuM? u-guptimAM asayiAne niSedha mukhya che; ane samitimAM sakriyAnuM pravartana mukhya che. [5] have dharmanA bheda kahe che: uttamaH kSamAmArdavAvazaucasatyasayasatapastyAgAkiJcanyabrahmacaryANi dharmaH / kSamA, mAdava, Ava, zauca, satya, saMyama, tapa, tyAga, Akicanya ane brahmacarya e daza prakAranA uttama dharma che. kSamA Adi guNe jIvanamAM UtaravAthI ja krodha Adi dene abhAva sadhAI zake che. tethI e guNene saMvaranA upAya kahela che. kSamA Adi daza prakArane dharma jyAre ahiMsA, satya Adi mUlaguNe, ane sthAna. AhAranI zuddhi Adi uttaraguNenA prakarSathI yukta hoya, tyAre yatidharma bane che; anyathA nahi. athaoNt ahiMsA Adi mUlaguNe ke temanA
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9- sutra ? 349 uttaraguNonA prakaI vinAnA je kSamA Adi guNe hAya, te te sAmAnyadharma bhale kahevAya, paNa yatidharmanI kaTimAM na mUkI zakAya. e daza dharma nIce pramANe 1. "kSamA' eTale sahanazIlatA rAkhavI arthAta gussAne utpanna thavA na deva ane utpanna thAya che tene vivekabaLathI nakAmo karI nAkhavo te kSamA keLavavAnI pAca rIte batAvavAmAM AvI che jemake. pitAmAM krodhanA nimittanuM hevuM ke na hovu citavIne, krodhavRttinA doSe vicArIne, bAlasvabhAva vicArIne, pitAnA karela karmanuM pariNAma vicArIne ane kSamAnA guNe ciMtavIne. * (4) koI gusso kare tyAre tenAM kAraNanI, pitAmAM zodha karavI; je sAmAnA gussAnuM kAraNa pitAmA najare paDe, te ema vicAravAnuM ke bhUla te mArI ja che, emAM sAmo jUhuM zuM kahe che, ane je pitAmAM sAmAnA krodhanuM kAraNa najare na paDe, te ema citavavu ke A bicAro aNasamajathI mArI bhUla kADhe che, te pitAmA krodhanA nimittanuM havA-na hevApaNAnu citana. (a) jene gusso Ave che, te smRtibhraMza thavAthI AvezamAM sAmA pratye zatrutA bAMdhe che, vakhate tene mAre che ke nukasAna pahoMcADe che, ane tema karatAM potAnA ahisA vatane lepa kare che, ityAdi anarthaparaparAnuM ciMtana te krodhivRttinA denu ciMtana () koI pitAnI pAchaLa kaDavuM kahe, te ema ciMtavavuM ke bAla -aNasamaju kene evo svabhAva ja hoya che, AmAM te zu? UlaTe lAbha che ke, e bicAre pAchaLa bhADe che, sAme nathI Avata e ja khuzInI vAta che; jyAre keI sAme
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 taravAthasUtra AvIne ja bhAMDe, tyAre ema ciMtavavuM ke bAla kemAM te ema hevAnuM ja; e pitAnA svabhAva pramANe kare che, vizeSa kAMI nathI karate; sAme AvI bhADe che, paNa prahAra nathI karatA e lAbhamAM ja lekhuM che; e ja pramANe je kAI prahAra karate hoya, te prANamukta na karavA badala teno upakAra mAna, ane je koI prANamukta karato hoya, to dharmabhraSTa na karI zakavA khAtara lAbha mAnI tenI dayA ciMtavavI e pramANe jema jema vadhAre muzkelI UbhI thAya tema tema vizeSa udAratA ane vivekavRtti vikasAvI upasthita muzkelIne najIvI gaNavI, te bAlasvabhAvanuM ciMtana. (6) keI gusso kare tyAre ema ciMtavavuM ke, A prasaMgamAM sAme te mAtra nimitta che, kharI rIte e prasaMga mArA pitAnAM ja pUrvakRta karmanuM pariNAma che; te potAnAM karelAM karmanuM ciMtana. (6) kaI gusso kare tyAre ema ciMtavavuM ke, kSamA dhAraNa karavAthI cittamAM svasthatA rahe che; tathA badalo levA ke sAmA thavAmAM kharcAtI zakti sacavAI tene upayoga sanmArge zakya bane che; te kSamAnA guNenuM ciMtana. 2. cittamAM mRdutA ane bAhya vyavahAramAM paNa namratA vRtti te "mAdeva.' A guNa meLavavA mATe jAti, kula, rUpa, aizvaryamoTAI, vijJAna-buddhi, zruta-zAstra, lAbha-prApti vIrya-tAkAtanI bAbatamAM pitAnA caDiyAtApaNAthI na malakAvuM ane UlaTuM e vastuonI vinazvaratA vicArI cittamAMthI abhimAnane kAMTe kADhI nAMkhave. 3. bhAvanI vizuddhi arthAta vicAra, bhASaNa ane vartananI ekatA te "Arjava; ene keLavavA mATe kuTilatAnA deze vicAravA. 4. dharmanAM sAdhana
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya -sUtra ? ane zarIra sudhImAM Asakti na rAkhavI evI nirlobhatA, te "zauca' 5. puruSone hitakArI hoya evuM yathArtha vacana, te "satya". bhASAsamiti ane A satya viSe thoDe taphAvata batAvavAmAM AvyuM cheane te e ke, dareka mANasa sAthenA saMbhASaNavyavahAramAM viveka rAkhavo te bhASAsamiti ane pitAnA samazIla sAdhu purUSo sAthenA saMbhASaNavyavahAramAM hita, mita ane yathArtha vacanane upayoga karo, te satyanAmaka yatidharma. 6. mana, vacana ane dehanuM niyamana rAkhavuM arthAta vicAra, vANuM ane gati, sthiti AdimA yatanA keLavavI, te "yama". cha malita vRttione nirmaLa karavA mATe joItuM baLa keLavavA kAje je Atmadamana karavAmAM Ave che, te tapa. 1 sa yamanA sattara prakAra prasiddha che, te paNa judI judI rIte * maLe che. pAca Iddhine nigraha, pAca avratane tyAga, cAra kaSAyano jaya ane mana, vacana ane kAyAnI virati e sattara; temaja pAca sthAvara ane cAra trasa e navanA viSayamAM nava saMcama, preyasa cama, upezyasaMyama, apatyasayama, prasRjayasaMyama, kAyasama, vAsa yama, manasaMyama ane upakaraNasaMyama e kula sattara 2. AnuM vizeSa varNana A adhyAyanA sUtra 19-rame che; e uparAMta aneka tapasvIo dvArA judI judI rIte AcaravAmAM AvatA aneka tapa jaina paraMparAmAM prasiddha che; jemake, yavamadhya ane vajamadhya e be cAdrAyaNa; kanakAvalI, ratnAvalI ane muktAvalI e traNa kSullaka ane mahA e be si havikrIDita, sasasasamikA, aNaaSTamikA, navanavamikA, dazadazamikA e cAra pratimAo, zuddha ane mahA e be sarvatobhadra, bhakottara AcArmsa, vardhamAna temaja Ara bhikSapratimA vagere AnA vizeSa varNana mATe juo AtmAnaMda sabhAnuM "zrIta paratnamahodadhi"
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35ra tavArthasUtra 8. pAtrane jJAnAdi saguNa ApavA, te tyAga. 9. keI paNuM vastumAM mamatvabuddhi na rAkhavI te Akicanya. 10. khAmIo TALavA jJAna Adi sa@Ne keLavavA temaja guranI adhInatA sevavA mATe "brahma arthAta gurukuLamAM carya eTale ke vasavuM te "brahmacarya.' enA paripAlana mATe atizaya upakAraka keTalAka guNa che te A AkarSaka sparza, rasa, rUpa, gaMdha, zabda, ane zarIrasaMskAra vageremAM na taNAvuM, temaja sAtamA adhyAyanA sUtra 3 jAmAM caturtha mahAvratanI je pAMca bhAvanAo gaNAvI che, te khAsa keLavavI. [6] have anuprekSAnA bheda kahe cheH anityaashrnnsNsaaraiktvaanytvaashucitvaanvsNvrnirjraalokbodhidurlbhdhrmsvaakhyaattvaanucintnmnuvekSaI7 anityanuM, azaraNanuM, saMsAranuM, ekatvanuM, anyatvanuM, azucinuM, AsavanuM, saMvaranuM, nirjarAnuM, lekanuM, vidurlabhatvanuM ane dharmanA svAkhyAtatvanuM je anuciMtana, te anuprekSA. 1. guru arthAt AcAryo pAca prakAranA varNavavAmAM AvyA cheH prAjaka, digAcArya, zrAde, kutasamudchA, AsAyArthavAcaka je pravajyA ApanAra heya, te pravrAjaka. je vastumAtranI anujJA Ape te, digAcArya. je Agamane prathama pATha Ape, te pradeza, je sthira paricaya karAvavA AgamanuM vizeSa pravacana kare, te mRtasamudchA. ane je AmrAjyanA utsarga ane apavAdanuM rahasya jaNave, te AsrAcAryavAcaka
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35" adhyAya - sUtra 7 anuprekSA eTale UMDuM ciMtana je ciMtana tAtvika ane UMDuM hoya, te te dvArA rAgadveSa Adi vRttio thatI aTake che; tethI evA ciMtanane saMvaranA upAya tarIke varNavela che. je viSayanuM ciMtana jIvanazuddhimAM vizeSa upayogI thavAno saMbhava che, tevA bAra viSaya pasaMda karI temanAM citanene bAra anuprekSA tarIke gaNAvelAM che. anuprekSAne bhAvanA paNa kahevAmAM Ave che. e anuprekSAo nIce pramANe che: 1. koI paNa bhaLelI vastune viyAga thavAthI dukha na thAya, te mATe tevI vastumAtramAthI Asakti ghaTADavI Avazyaka che; ane e ghaTADavA ja zarIra ane gharabAra Adi vastuo temaja temanA sabadhe e badhu nitya -sthira nathI evuM ciMtana karavuM, te "anityAnuprekSA. 2. mAtra zuddha dharmane ja jIvananA zaraNa tarIke svIkAravA mATe, te sivAyanI " bIjI badhI vastuomAMthI mamatva khaseDavuM Avazyaka che; te khaseDavA mATe je ema ciMtavavuM che, jema siMhanA paMjAmAM paDela haraNane kAMI zaraNuM nathI, tema Adhi, vyAdhi ane upAdhithI grasta e huM paNa hamezane mATe azaraNuM chuM, ne azaraNAnuprekSA" 3. saMsAratRSNA tyAga karavA mATe sAMsArika varatuomAM nirveda athata udAsInapaNuM keLavavuM jarUrI che, ane te mATe evI vastuomAthI mana haTAvavA je ema citavavuM ke, A anAdi janmamaraNanI ghaTamALamAM kharI rIte koI svajana ke parajana nathI, kAraNa ke darekanI sAthe dareka jAtanA saMbadhe janma janmAMtare thayelA che, tema ja rAgadveSa ane mehathI saMtapta prANIo viSayatRSNAne lIdhe ekabIjAne
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 tAvArthasUtra bharakhavAnI nItimAM asahya duHkho anubhave che; kharI rIte A saMsAra harSa-viSAda, sukha-dukha Adi dhabdonuM upavana che ane sAce ja kaSTamaya che, te "saMsArAnuprekSA. 4. mekSa meLavavA mATe rAgadveSanA prasaMgamAM nipapaNa keLavavuM jarUrI che, te mATe svajana tarIke mAnI lIdhela upara baMdhAte rAga, ane parajana tarIke mAnI lIdhela para baMdhAte dveSa kI devA je ema citavavuM ke, huM ekalo ja jammu chuM, maruM chuM, ane eka ja pitAnAM vAvelAM kamabIjenAM sukhaduHkha Adi phaLo anubhavuM chuM, te "ekatvAnuprekSA'. 5. manuSya mehAvezathI zarIra ane bIjI vastuonI caDatIpaDatImAM pitAnI caDatI paDatI mAnavAnI bhUla karI kharA kartavyanuM bhAna bhUlI jAya che; te sthiti TALavA mATe zarIra Adi anya vastuomAM pitApaNAne adhyAta dUra kare Avazyaka che; te mATe e baMnenA guNadharmonI mitratAnu ciMtana karavuM ke, zarIra e to sthULa, Adi ane aMtavALuM temaja jaDa che ane huM pite te sUma, Adi ane aMta vinAne temaja cetana chuM, te anyatvAnuprekSA'. 6. sauthI vadhAre tRSNaspada zarIrahevAthI temAMthI mUcha ghaTADavA ema ciMtavavuM ke, "zarIra jAte azuci che, azucimAMthI utpanna thayeluM che, azuci vastuothI poSAyeluM che, azucinuM sthAna che, ane azuciparaMparAnuM kAraNa che, te "azucitrAnuprekSA.' 7. kicanA bhegenI Asakti ghaTADavA eka eka IbhinA bhAganA rAgamAMthI utpanna thatAM aniSTa pariNAmonuM ciMtana karavuM, te AstravAnuprekSA. 8. durvattinAM dvAra baMdha karavA mATe savRttine guNenuM ciMtana karavuM, te "saMdharAnuprekSA
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 sutra 7 355 2karmanAM baMdhanone khaMkherI nAMkhavAnI vRtti daDha karavA mATe tenA vividha vipAkanuM ciMtana karavuM ke, "dukhanA prasage be prakAranA hoya che. eka to IcchA ane jJAna prayatna vinA ja prApta thayelA, jemake-pazu, pakSI ane baherA-mUgA AdinA duHkhapradhAna janme tathA vArasAmAM maLelI garIbI, ane bIjA, saduddezathI sajJAna prayatnapUrvaka prApta karAyelA, jemake - tapa ane tyAgane lIdhe prApta thayela garIbI ane zArIrika kRzatA Adi. pahelAmAM vRttinuM samAdhAna na hovAthI te kaMTALAnuM kAraNa banI akuzala pariNAmadAyaka nIvaDe che, ane bIjA to savRttijanita hovAthI temanuM pariNAma kuzala ja Ave che. mATe aNadhAryA prApta thayela kaTuka vipAkamAM samAdhAnavRtti keLavavI ane jyAM zakya hoya tyAM tapa ane tyAga dvArA kuzala pariNAma Ave tevI rIte saMcita kamIne bhegavI levAM e ja zreyaskara che, te ciMtana e "nirjarAnuprekSA." 10. tattvajJAnanI vizuddhi mATe vizvanuM vAstavika svarUpa ciMtavavuM. te "lokAnuprekSA. 11. prApta thayela mokSamArgamAM apramattapaNu keLavavA ema citavavuM ke, "anAdi prapaca jALamAM, vividha dukhonA pravAhamAM vahetA ane meha Adi karmonA tIvra AghAta sahana karatA jIvane zuddha dRSTi ane zuddha cAritra prApta thavAM durlabha che, te "badhidurlabhatyAnuprekSA. 12. dharmamArgathI cuta na thavA ane tenA anuSThAnamAM sthiratA lAvavA ema citavavuM , jenA vaDe saMpUrNa prANIonu kalyANa sAdhI zakAya te sarvaguNasaMpanna dharma puruSoe upadezyo che te keTaluM moTuM sadbhAgya che, e "dharmasvAkhyAtatyAnuprekSA [7]
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArtha sUtra have parISahanuM varNana kare cheH mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH / 8 / kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratikhIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni / 9 / sUkSmasaMparAyacchadmasthavItarAgayozcaturdaza / 10 / pAca bine ! ?? | vAyaralapAye sarve | 22 | jJAnAvarakhe prajJAzAne 1 1 darzana mohAntarAyayoradarzanAlAbhau / 14 / cAritramohe nAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanA sAra purANa | | vainIe kauna. / 6 / ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzateH / 17 / mAthI cuta na thavA ane kama khapAvavA mATe je sahana karavA ceAgya che te parISaha. pa kSudhAnA, tRSA, zItanA, uSNunA, kAmazakanA, nagnatvanA, atinA, zrInA, carcA, niSadyAnA zamyAnA, AkAzane, vadhanA, yAcanAnA, alAbhanA, rAganA, tRNuspanA, malanA, satkArapuraskAranA, prajJAnA, ajJAnanA ane adananA parISaha ema kula bAvIza parISahu che. sUkSmasa'parAya ane chadmasthavItarAgamAM cauda parISaheA sa'bhave che
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9- sUtra 8-17 jinamAM agiyAra saMbhave che. bAdaraparAyamAM badhA arthAta bAvIze saMbhave che. jJAnAvaraNarUpa nimittathI prajJA ane ajJAna parISaha thAya che. darzanamAha ane aMtarAyakarmathI anukrame adarzana ane alAbha parISaha thAya che. cAritrahathI nagnatya, arati, strI, niSavA, Akroza, yAcanA ane satkArapuraskAra parISaha thAya che. bAkInA badhA vedanIthI thAya che. * * eka sAthe eka AtmAmAM ekathI mAMDI 19 sudhI parISahe vikalpa saMbhave che. * saMvaranA upAya tarIke parISahanuM varNana karatA sUtrakAre je pAMca muddAonuM nirUpaNa karyuM che, te A cheH parISahanuM lakSaNa, temanI saMkhyA. adhikArI paratve temane vibhAga, temanAM kAraNone nirdeza, ane eka sAthe eka jIvamAM saMbhavatA parISahanI saMkhyA. dareka muddAne vizeSa vicAra nIce pramANe cheH rakSA svIkArela dharmamArgamAM TakI rahevA ane karma baMdhanene khaMkherI nAkhavA mATe je je sthiti samabhAvapUrvaka sahana karavI ghaTe che, te parISaha kahevAya che. [8] saucA ke parISaha TUMkamA ochA ane labANathI vadhAre paNa kalpI temaja gaNAvI zakAya; chatAM tyAgane vikasAvavA je khAsa Avazyaka che, te ja bAvIza zAstramAM gaNAvelA che. te A pramANe
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra 1-2. game tevI sudhA ane tRpAnI vedanA chatAM svIkArela maryAdA viruddha AhArapANuM na letAM samabhAvapUrvaka e vedanAo sahana karavI, te anukrame "sudhA" ane "pipAsA' parISaha. 3-4. game teTalI TADha ane garamInI muzkelI chatAM tene dUra karavA aka9ya kaI paNa vastunuM sevana karyA vinA ja samabhAvapUrvaka e vedanAe sahI levI, te anukrame "zI" ane "uNa" parISaha. 5. DAMsa macchara vagere jaMtuonA AvI paDela upadravamAM khinna na thatAM tene samabhAvapUrvaka sahI le, te "daMzamazaka parISaha. 6. nagnapaNane samabhAvapUrvaka sahana karavuM te "nagnatva parISaha 7. svIkArela mArgamAM aneka muzkelIone lIdhe kaMTALAne prasaMga Ave tyAre kaMTALe na lAvatAM bairyapUrvaka temAM rasa le, te "arati pIpaha. 8. sAdhaka puruSa ke strIe pitAnI sAdhanAmAM vijAtIya AkarSaNathI 1 A parISahanA viSayamAM betAbara, digabara ane saMpradAyamAM khAsa matabheda che e ja matabhedane lIdhe tAbara ane digaMbara evA nAme paDelA che. tAbara zAstro viziSTa sAdhako mATe sarvathA nagnapaNe svIkAratA hovA chatA anya sAdhake mATe maryAdita vastrApAtranI AjJA Ape che, ane tevI AjJA pramANe amRtibhAvathI vizvapAtra svIkAranArane paNa teo sAdhu tarIke mAne che. jayAre digaMbara zAstrA muninAmadhAraka badhA sAdhako mATe eka sarakhuM aikAtika nagnatvanuM vidhAna kare che. nagnatvane "alaka parISaha' paNa kahe che. Adhunika zodhaka vidvAne vastrapAtra dhAraNa karavAnI vetAMbarIya matanI paraMparAmAM bhagavAna pArzvanAthanI savazva paraMparAnuM mULa jue che, ane sarvathA nagnapaNe rAkhavAnI digaMbarIya matanI paraMparAmAM bhagavAna mahAvIranI avazva paraMparAnuM mULa jue che.
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 - sUtra 817 359 na lalacAvuM, te strI 'parISaha. 9. svIkArela dharmajIvanane puSTa rAkhavA asaMgapaNe judAM judAM sthAnamAM vihAra kare ane koI paNa eka sthAnamAM niyatavAsa na svIkAravo, te cayI" parISaha. 10. sAdhanAne anukUla ekAMta jagyAmAM maryAdita vakhata mATe Asana bAMdhI besatAM AvI paDatA bhane aDelapaNe jItavA ane AsanathI smRta na thavuM, te "niSadyA'parISaha. 11. komaLa ke kaThina, UMcI ke nIcI jevI sahaja bhAve maLe tevI jagyAmAM samabhAvapUrvaka zayana karavuM, te "zayyA'parISaha. 12. kaI AvI kaThora ke aNagamatuM kahe tene satkAra jeTaluM vadhAvI levuM, te "Akroza parISaha. 13 keItADana tarjana kare tyAre tene sevA gaNavI, te "vadha parISaha. 14. dInapaNu ke abhimAna rAkhyA sivAya mAtra dharmayAtrAnA nirvAha arthe yAcakavRtti svIkAravI, te "yAcanA 'parISaha. 15. yAcanA karyA chatA joItuM na maLe tyAre prApti karatAM aprAptine kharuM tapa gaNuM temAM satiSa rAkhave, te "alAbha parISaha 16. koI paNa rogamAM vyAkuLa na thatAM samabhAvapUrvaka tene sahave, te "rAgaparISaha. 17. saMthArAmAM ke anyatra tRNu AdinI tIrNatAne ke kaThoratAne anubhava thAya tyAre mRdu zayAmAM rahe te ullAsa rAkha, e tRNasparza parISaha. 18, game teTalo zArIrika maLa thAya chatAM temAM uThega na pAmavo ane snAna Adi saMskAre na IcchavA, te "mala parISaha. 19 game teTale satkAra maLyA chatAM temAM na bhulAvuM ane satkAra na maLe te khinna na thavuM, te "satkArapuraskAra parISaha. 20. prajJAcamatkArI buddhi hoya to tene garva na kara ane na hoya te kheda na dhAraNa kare, te "prajJA parISaha. 21. viziSTa
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra zAstrajJAnathI gati na thavuM ane tenA abhAvamAM AtmAmAnane na rAkhavI, te "jJAna" parISaha, athavA ajJAna' parISaha, 22. sUkSma ane atIndriya padArthonuM darzana na thavAthI svIkArela tyAga nakAmo bhAse, tyAre vivekI zraddhA keLavI te sthitimAM prasanna rahevuM, te "adarzana' parISaha. [9] adhirI paratve vimAna : jemAM saMparAya-bha kaSAyane bahu ja e che saMbhava che, tevA sUkSmaparAya nAmaka guNasthAnamAM ane upazAMtaha tathA zrINameha nAmaka guNasthAnamAM cauda ja parISaha saMbhave che, te A kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamazaka caryA, prajJA, ajJAna, alAbha, zamyA, vadha, raMga, tRNasparza, mala. bAkInA ATha nathI saMbhavatA. tenuM kAraNa e che ke, te mehajanya che; ane agiyAramAbAramA guNasthAnamAM mehadayane abhAva che. jo ke dazamA guNasthAnamAM meha che khare, paNa te eTale badhA alpa che ke hevA chatAM na je ja chetethI te guNasthAnamAM paNa mohajanya ATha parISahone saMbhava na lekhI, phakta caudane ja saMbhava lekhavAmAM Avyo che. teramA caudamA guNasthAnamAM phakta agiyAra ja parISaha saMbhave che te A cheH sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dezamazaka, 1. A be guNasthAnamAM parISahanI bAbatamA digabara ane tabara paraMparA vacce matabheda che e matabheda sarvasAmAM kavalAhAra mAnavA ane na mAnavAnA matabhedane AbhArI che. tethI digaMbarIya vyAkhyAgra "viza nine evuM ja sUtra mAnavA chatAM tenI vyAkhyA maraDIne karatA hoya tema lAge che. vyAkhyA paNa eka ja nathI, enI be vyAkhyA karavAmAM AvI che ane te banne saMpradAyanA
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9 sUtra 8-17 cayA, zayyA, vadha, ga, vaNasparza, mala, bAkInA agiyAra ghAtikarmajanya hevAthI te karmanA abhAvane lIdhe te guNasthAnamAM nathI saMbhavatA. ' jemAM saMpUrAya-kaSAyano bAdara eTale vizeSapaNe saMbhava hoya, te bAdarasiMgharAyanAmaka navamA guNasthAnamAM bAvIze parISaha saMbhave che, kAraNa ke parIpahenAM kAraNabhUta badhAe kama tyAM hoya che. navamA guNasthAnamA bAvIzane saMbhava kahevAthI tenI pahelAnAM chaThThA Adi guNasthAnamAM teTalA ja parISahene saMbhava che e svataH phalita thAya che. [10-2] kAraNone nirve: parISahAnAM kAraNa kula cAra karmo mAnavAmAM AvyA che temAMthI jJAnAvaraNa e prajJA ane ajJAna parISahanuM nimitta che; aMtarAya karma alAbha parISahanu kAraNa tIvra matabheda pachInI hoya ema cokhkhuM lAge che. pahelI vyAkhyA pramANe artha e che ke, jina-sarvajJamAM sudhA Adi agiyAra parISa (vedanIya kamajanya) che. paNa moha na hovAthI te sudhA Adi vedanA35 na thavAne lIdhe mAtra upacArathI dravya parISaha che. bIjI vyAkhyA pramANe na' zabdane adhyAhAra karI artha evo karavAmAM AvyA che ke, jinAmAM vedanIya karma hovA chatAM tadAzita sudhA Adi agiyAra parISaha mehanA abhAvane lIdhe bAdhArUpa na thatA havAthI, nathI ja, 1 digabara vyAkhyAgra the A sthaLe bAdarabhaMparAya zabdane sArUpa na rAkhatA vizeSaNarUpa rAkhIne tenA uparathI chaThThA Adi cAra guNasthAnane artha phalita kare che 2 camatkArI buddhi game teTalI hoya chatAM te parimita hovAthI jJAnAvaraNane AbhArI che, mATe prajJA parISahane jJAnAvaraNujanya samaja
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31ra tavArthasUtra che; mohamAMthI darzana meha e adarzananuM ane cAritraha e nagnatva, arati, strI, niSadyA, Akroza, yAcanA, ane satkAra e sAta parISahanu kAraNa che; vedanIya karma e upara gaNavela sarvajJamAM saMbhavatA agiyAra parISahanuM kAraNa che. [13-6] ida sAthe punIvamAM saMbhavatA jarIvanI saMsAH bAvIza parISahamAM eka samaye paraspara virodhI keTalAka parISahe che, jemake-zata, uSNa, caya, zayyA, ane niSadyA; tethI pahelA be ane pAchalA traNene eka sAthe saMbhava ja nathI zIta hoya tyAre kRSNa ane uSNa hoya tyAre zata na saMbhave; e ja pramANe caryA, zayyA ane niSAmAthI eka vakhate eka ja saMbhave. mATe ja ukta pAMcamAMthI eka vakhate koI paNa bene saMbhava ane traNano asaMbhava mAnI eka AtmAmAM eka sAthe vadhAremAM vadhAre 19 parISahane saMbhava jaNAvavAmAM Avyo che. [17] have cAritranA bheda kahe che: sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasaMparAyayathAkhyAtAni cAritram / 18 / sAmAyika, chedepasthApana, parihAravizuddhi, sUkSmasaM5rAya ane yathAkhyAta e pAMca prakAranuM cAritra che. Atmika zuddhadazAmAM sthira thavAne prayatna kara, te "cAritra. pariNAmazuddhinA taratamabhAvanI apekSAe cAritranA sAmAyika Adi uparyukta pAMca prakAra pADavAmAM AvyA che. te A pramANeH 1. samabhAvamAM rahevA mATe badhI azuddha pravRttiono tyAga kara, te "sAmAyika cAritra, chedepasthApana
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 313 adhyAya -sUtra 10-20 Adi bAkInAM cAra cAri sAmAyika rUpa te che ja; tema chatA keTalIka AcAra ane guNanI vizeSatAne lIdhe e cArane sAmAyikathI judA pADI varNavavAmAM AvyAM che. "ilvArika arthAta thoDA vakhata mATe ke "yAvaskathika arthAta AkhI jiMdagI mATe je pahela vahelI munidIkSA levAmAM Ave che, te "sAmAyika. 2. prathama dIkSA lIdhA bAda viziSTa kRtane abhyAsa karIne vizeSa zuddhi khAtara je jIvana paryaMtanI pharI dIkSA levAmAM Ave che, te, temaja prathama lIdhela dIkSAmAM deSApatti AvavAthI tene cheda karI pharI navesara dIkSAnuM je AropaNa karavAmAM Ave che, te chedepasthApana cAritra. paheluM niraticAra ane bIju sAticAra chedepasthApana kahevAya che. 3. jemAM khAsa viziSTa prakAranA tApradhAna AcAra pALavAmAM Ave che, te "parihAravizuddhi cAritra. 4. jemAM dha Adi kaSAye te udayamAna nathI letA; phakta lebhane aMza ati sUmapaNe heAya che, te "sUmaparAya" cAritra. 5. jemAM koI paNa kaSAya udayamAna nathI ja hote, te "yathAkhyAta arthAta "vItarAga" cAritra. [18] have tapanuM varNana kare che? sanarAvAvamauryasiddhizAnAraparisyAviktshyyaasnkaaykleshaa bAhyaM tapaH / 19 / prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnA ghuttama 20! 1. juo hiMdI corI karmagraMtha, pR, 59-6. 2. AnA athAkhyAta ane tathAkhyAta evAM nAmo paNa maLe che.
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavArtha sUtra anazana, avamaudaya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta zasyAsana ane kAyaphaleza e bAhya tapa che. prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna e AtyaMtara tapa che. vAsanAone kSINa karavA vAte joItuM AdhyAtmika baLa keLavavA mATe zarIra, indriya ane manane je je tApaNImAM tapAvAya che, te te badhu "tapa" che tapanA bAhya ane AvyaMtara evA be bheda pADelA che. jemAM zArIrika kriyAnI pradhAnatA hoya ane je bAhya dvavyanI apekSAvALuM hevAthI bIjAo vaDe dekhI zakAya, te bAhya tapa; tethI UlaTuM jemAM mAnasika kriyAnI pradhAnatA hoya ane je mukhyapaNe bAhya dravyanI apekSA na rAkhatuM hovAthI bIjAo vaDe paNa na dekhI zakAya, te AtyaMtara' tapa. bAhya tapa e sthULa ane laukika jaNavA chatAM tenuM mahattva AtyaMtara tapanI puSTimAM upagI thavAnI daSTie ja manAyeluM che. A bAhya ane AtyaMtara tapanA vargIkaraNamAM samagra sthaLa ane sUkSma dhArmika niyamane samAveza thaI jAya che. vAhya tAH 1. maryAdita vakhata mATe ke jIvananA aMta sudhI sarve prakAranA AhArano tyAga kare, te "anazana, AmAM paheluM itvarika ane bIjuM kAvatkathika samajavuM. 2. pitAnI sudhA mAge te karatAM ochI AhAra le, te "avamaudarya-udarI 3. vividha vastuonI lAlacane TUMkAvavI, te "vRttisakSepa'. 4. ghI-dUdha Adi tathA dArU,
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 9- sUtra ra1 para sApa madha, mAkhaNu Adi vikArakAraka rasane tyAga kare, te rasaparityAga". 5. bAdhA vinAnA ekAMta sthAnamAM vasavuM, te "viviktazayyAsanasalInatA" 6. TADhamAM, taDakAmAM ke vividha Asana Adi vaDe zarIrane kasavuM, te kAyaza. Akhyatara tA: 1 lIdhela vratabhA thayela pramAdajanita denuM jenA vaDe zedhana karI zakAya, te "prAyazcitta. 2. jJAna Adi sa viSe bahu mAna rAkhavuM, te vinaya. 3. yogya sAdhane pUrAM pADIne ke potAnI jAtane kAmamAM lAvIne sevAzuzruSA karavI, te vaiyAvRtya'. vinaya ane vaiyAvRtya vacce aMtara e che ke vinaya e mAnasika dharma che ane vaiyAvRtya e zArIrika dharma che. 4. jJAna meLavavA mATe vividha prakArane abhyAsa karavo, te "svAdhyAya'. 5 ahatva ane mamatvane tyAga karavo, te "tsarga. 6. cittanA vikSepane tyAga ko, te dhyAna". [1920) have prAyazcitta Adi tapanA bhedenI saMkhyA kahe che: navacaturdazapaJcadvimedaM yathAkrama prAradhyAnAt / 21 / dhyAna pahelAMnA AtyaMtara tapanA anukrame nava, cAra, daza, pAMca ane be bheda che. dhyAnane vicAra vistRta hovAthI tene chevaTe rAkhI tenI pahelAMnA prAyazcitta Adi pAca Abhyatara taponA bhedanI sa khyA mAtra ahI darzAvavAmAM AvI che. [2] have prAyazcittanA bhedo kahe che: AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyuttargatapazchedaparihAropasthApanAni / 22 /
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAthasUtra Alecana, pratikramaNa, tadubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, parihAra ane upasthApana e nava prakAra prAyazcittanA che. de-bhUlanuM zodhana karavAnA aneka prakAre che, te badhA prAyazcitta' che. enA ahI TUMkamAM nava bheda A pramANe cheH 1. guru samakSa nikhAlasabhAve pitAnI bhUla prakaTa karavI, te "Alocana' 2. thayela bhUlano anutApa karI tethI nivRtta thavuM ane navI bhUla na karavA mATe sAvadhAna thavuM, te pratikramaNa' 3. ukta Alecana ane pratikramaNa bane sAthe karavAmAM Ave, tyAre "tadubhaya -arthAta "mizra." ja. khAnapAna Adi vastu je akalpanIya AvI jAya ane pachI mAlUma paDe te tene tyAga kare, te "viveka 5. ekAgratApUrvaka zarIra ane vacananA vyApAra choDI devA, te butsarga. 6. anazana Adi bAhya tapa karavuM, te "tapa" 7. deSa pramANe divasa, pakSa, bhAsa ke varSanI pravajyA ghaTADavI, te "cheda 8. deSapAtra vyaktine tenA dezanA pramANamAM pakSa, mAsa Adi paryata koI jAtane saMsarga rAkhyA vinA ja dUrathI pariharavI, te "parihAra. 9. ahiMsA, satya, brahmacarya Adi mahAvatene bhaMga thavAne lIdhe karI prathamathI ja je mahAvratonuM AropaNa karavuM, te"upasthApana' [2] 1. parihAra ane upasthApana e benI jagAe mULa, anavasthA, pArAcika e traNa prAyazcitta hovAthI ghaNuM graMthAmAM daza prAyazcittonuM varNana che. A pratyeka prAyazcitta kayA kayA ane kevI kevI jAtanA deSane lAgu paDe che, tenuM vizeSa spaSTIkaraNa vyavahAra, jatakalpasUtra" Adi prAyazcittapradhAna graMthAmAthI jANI levuM.
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jAna kika adhyAya - sUtra -2 - 1 have vinayanA bhede kahe che: pAravArikopavAda rI-jamAM nAkhI ne jJAna, darzana, cAritra ane upacAra e zA prakAra vinayanA che. - vinaya e vastutaH guNarUpe eka ja che, chatAM ahIM tenA je bheda pADavAmAM AvyA che, te mAtra viSayanI daSTie. vinayanA viSayane mukhyapaNe cAra bhAgamAM ahIM vahecavAmAM Avyo che. jemakeH 1. jJAna meLavavuM, tene abhyAsa cAlu rAkha, ane tene bhUlavuM nahi e "jJAna ne khare vinaya che. 2. tatvanI yathArtha pratItirUpa samyagdarzanathI calita na thavuM, temAM AvatI zakAonuM saMzodhana karI niHzaMkapaNuM keLavavu, te "darzanavinaya. 3. sAmAyika Adi pUrvokta koI paNa cAritramAM cittanuM samAdhAna rAkhavuM, te cAritravinaya." 4. kaI paNa sadgaNanI bAbatamAM potAnAthI zreSTha hoya tenA pratye aneka prakAra vyavahAra sAcave; jemake, tenI sAme javuM, te Ave tyAre UThI ubhA thavuM, Asana ApavuM, vaMdana karavu vagere, te "upacAravinaya." ri3] have vaiyAvacanA bhede kahe cheH AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakulasI sAdhusamanojJAnAm / 24 / AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSa plAna, gANu, kula, saMgha, sAdhu ane samane ema daza prakAre vaiyAvRnya che.
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasvArtha sUtra vaiyAvRtya e sevArUpa hevAthI, sevAgya hoya evA daza prakAranA sevya - sevAgya pAtrane lIdhe tenA paNa daza prakAra pADavAmAM AvyA che. te A pramANe 1. mukhyapaNe jenuM kArya vrata ane AcAra grahaNa karAvavAnuM hAya, te "AcArya 2. mukhyapaNe jenuM kArya kRtAbhyAsa karAvavAnuM hoya, ne "upAdhyAya.' 3. meTAM ane ugra tapa karanAra hoya, te "tapasvI. 4. je navadIkSita haiI zikSaNa meLavavAne umedavAra hoya, te "zaikSa." 5. roga vagerethI kSaNa. heya, te "gavAna. 6. judA judA AcAryonA ziSyarUpa sAdhuo je paraspara sahAdhyAyI hovAthI samAna vAcanAvALA heya, temane samudAya te "gaNu" che. eka ja dIkSAcAryane zivaparivAra, te "kula. 8. dharmanA anuyAyIo te "saMgha'. enA sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA e cAra bheda che. 9. pravajyAvAna hoya, te "sAdhu. 10. jJAna Adi guNo vaDe samAna hoya, te "samanag-samAnazIla. ri4] have svAdhyAyanA bheda kahe che: vAcanApracchanAnuprekSAmnAyadharmopadezAH / 22 / vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AnAya ane dharmopadeza e pAMca svAdhyAyanA bhede che. jJAna meLavavAno, tene nizaMka, vizada ane paripakava karavA temaja tenA pracArane prayatna e badhuM svAdhyAyamAM AvI jatuM hovAthI, tenA arlI pAMca bhedo abhyAsazailInA krama pramANe ja darzAvavAmAM AvyA che. te A pramANeH 1. zabda ke arthane prathama pATha le, te "vAcanA. 2. zaMkA
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sura 21 28 39 dUra karavA ke vizeSa khAtarI karavA pRcchA karavI, te pracchanA." 3. zabdapATha ke tenA arthanuM manathI ciMtana karavuM, te - "anuprekSA.' 4. zIkhela vastunA uccAranuM zuddhipUrvaka punarA vartana karavuM te "AmnAya" arthAta parAvartana. 5. jANela vastunuM rahasya samajAvavuM, te "dharmopadeza'. athavA dharmanuM kathana karavuM, te dharmopadeza' [25] have vyutsarganA bhede kahe che : bAhyAbhyantaropadhyoH / 26 / bAhya ane AtyaMtara upadhine tyAga ema be prakArane cutsarga che. kharI rIte ahatva - mamatvanI nivRttirUpa tyAga eka ja che, chatAM tyAgavAnI vastu bAhya ane AtyaMtara ema be prakAranI hovAthI, tenA arthAta vyutsarga ke tyAganA be prakAra mAnavAmAM AvyA che. te A pramANeH 1. dhana, dhAnya, makAna, kSetra Adi bAhya vastuomAMthI mamatA uThAvI levI, te "bAlopadhivyutsarga' 2. ane zarIra uparathI mamatA uThAvavI tema ja kASAyika vikAremAthI tamayapaNAne tyAga kare, te "AtyaMtarapadhivyutsarga' [6] have dhyAnanuM varNana kare che uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam / 27 / sAmudUta 28 uttama saMhAnavALAnuM je eka viSayamAM aMtaHkaraNanI vRttinuM sthApana te dhyAna. te muhUrta sudhI eTale aMtamuhUrta paryata rahe che. ta 24
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArtha sUtra maSiAH cha prakAranAM siMhanazArIrika baMdhAramAM varSabhanArAca, ardhavarSabhanArA ane nArAca e traNa uttama gaNAya che. je uttama saMhananavALe heya te ja dhyAnane adhikArI che. kAraNa ke, dhyAna karavAmAM joItA mAnasika baLa mATe je zArIrika baLa joIe, tene saMbhava ukta traNa saMhAnavALA zarIramAM che; bAkInAM bIjA traNa saMhananavALAmAM nahi. e te jANItuM ja che ke, mAnasika baLane eka mukhya AdhAra zarIra ja che; ane zarIrabaLa te zArIrika baMdhAraNa upara nirbhara che, tethI uttama sivAyanA saMhananavALA dhyAnanA adhikArI nathI. jeTale aMze zArIrika baMdhAraNa nabaLuM, teTale aMze mane baLa ochuM; jeTale aMze mane baLa ochuM, eTale aMze cittanI sthiratA ochI. tethI nabaLA zArIrika baMdhAraNavALA arthAta anuttama saMhananavALA ke prazasta ke aprazasta koI paNa viSayamAM je ekAgratA sAdhI zake che, te eTalI badhI ochI hoya che ke, tenI gaNanA dhyAnamAM thaI zakatI nathI. caNA sAmAnya rIte kSaNamAM eka kSaNamAM bIjA ane kSaNamAM trIjA ema aneka viSayone avalaMbI cAlatI jJAna 1. digabarIya graMthamAM traNe uttama sahAnavALAne dhyAnanA adhikArI mAnyA che; bhASya ane tenI vRtti prathamanA be sahanavALAne dhyAnanA svAmI mAnavAne pakSa kare che. 2. be hADakAMnA cheDA ekabIjAnA khADAmAM goThavavAmAM Ave, to te maTabadha athavA nArA kahevAya. te prakAranA sAMdhA upara hADane paTe Ave, te te naSabhanArAca baMdha thAya. ane te traNene vI che e eka vajakhIlo upara parAvavAmAM Ave, tA te pUre varSabhanArAcasahanana baMdha thayo kahevAya.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa adhyAya - sUtra 27-28 dhAra, bhinna bhinna dizAmAMthI vahetI havAnI vacce rahela dIpazikhAnI peThe asthira hoya che. tevI jJAnadhArA-ciMtAne vizeSa prayatna vaDe bAkInA badhA viSayothI haThAvI koI paNa eka ja ISTa viSayamAM sthira karavI, arthAta jJAnadhArAne aneka viSayagAminI banatI akaTAvI eka viSayagAminI banAvI devI, te "dhyAna che. dhyAna e svarUpa sarvajJa - chadmasthamAM ja saMbhave che, tethI evuM dhyAna bAramA guNasthAna sudhI hoya che. sarvajJatva prApta thayA pachI arthAta teramA ane caudamA guNasthAnamAM dhyAna svIkAravAmAM AvyuM che kharuM, paNa tenuM svarUpa judA prakAranuM che. teramAM guNasthAnanA aMtamAM jyAre mAnasika, vAcika ane kAyika vyApAranA nidhane kama zarU thAya che, tyAre sthUla kAyika vyApAranA nirodha pachI sUkSmakAyika vyApAranA astitva ane sUkSmakriyApratipAtI" nAmanuM trIjuM zukaladhyAna mAnavAmAM AvyuM che, ane caubhA guNasthAnanI saMpUrNa agipaNanI dazAmAM zazIkaraNa vakhate "samucchinnakriyAnivRtti" nAmanuM cothuM zukaladhyAna mAnavAmAM AvyuM che. A baMne dhyAne te te dazAmAM citta vyApAra na hevAthI chadmasthanI peThe ekAgraciMtAnirodharUpa te nathI ja; tethI te baMne dazAmAM dhyAna ghaTAvavA mATe sUtramAM kahela prasiddha artha uparAMta dhyAna zabdano artha vizeSa vistAravAmAM AvyuM che, ane te e ke, mAtra kAyika sthUlavyApArane rokavAno prayatna te paNa dhyAna che, ane AtmapradezanI niprakaMpatA e paNa dhyAna che. hajI dhyAnanI bAbatamAM eka prazna rahe che ane te e ke, teramA guNasthAnanA prAraMbhathI
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ra tattvAtha sUtra mAMDI ceginarAdhane krama zarU thAya tyAM sudhInI avasthAmAM arthAt sarvAMnapaNe jIvana vyatIta karavAnI sthitimAM krAI dhyAna hoya che kharuM ? ane hoya teA te kayu ? AnA uttara e rIte maLI Ave cheH 1. e viharamANu sananI dazAne dhyAnAMtarika| kahI temAM adhyAnIpaNuM ja kabUla rAkhI, krAI dhyAna svIkAravAmAM Avyu nathI. 2. e dazAmAM mana, vacana ane zarIranA vyApAra saMbaMdhI su prayatnane ja yAna tarIke svIkAravAmAM Avela che, vALanu parimAna: upayukta eka dhyAna vadhAremAM vadhAre aMta dUta sudhI ja TakI zake che; tethI AgaLa tene TakAvavuM kaThaNa heAtrAthI tenu kAlaparimANa aMta dUta mAnavAmAM AvyuM che. zvAsa-ucchvAsane bilakula rAkavA ene keTalAka dhyAna mAne che; vaLI khIjA keTalAka mAtrAthI kAlanI gaNanA karavAne dhyAna mAne che, paNa janaparaparA e kathana nathI svIkAratI. kAraNamAM te kahe che ke, jo sa`pUrNa paNe zvAsa-ucchvAsa baMdha ja karavAmAM Ave, teA chevaTe zarIra Take ja nahi; eTale mada ke ma daMtama paNa zvAsane saMcAra dhyAnAvasthAmAM hAya che - ja; tevI rIte jyAre kAI mAtrA vaDe kAlanuM mApa kare, tyAre C 2. a i * Adi eka eka hasva svara mAlavAmA jeTalA vakhata lAge che, teTalA vakhatane eka mAtrA' kahevAmAM Ave che. vyaMjana jyAre svarahIna khAlAya che, tyAre temAM amAtrA jeTalA vakhata lAge che. mAtrA ke amAtrA jeTalA vakhatane jANI levAnA abhyAsa karI, kAI te uparathI khIjI kriyAnA vakhata mApe ke amuka kAmamAM ATalI mAtrAe thaI, te mAtrA vaDe kAlanI gaNunA kahevAya che
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ acAya 9 - sUtra 29-30 te tenuM mana gaNatarInA kAmamAM aneka kriyAo karavAmAM rokAyeluM hoI, ekAgratAne badale vyagratAvALuM ja saMbhave che. tevI ja rIte divasa, mAsa ane tethI vadhAre vakhata sudhI dhyAna TakavAnI lokamAnyatA paNa jainaparaMparAne grAhya nathI; tenuM kAraNa te ema batAve che ke, vadhAre vakhata dhyAnane laMbAvatAM indriyane upaghAta saMbhavata hevAthI, te aMtarmuhUrtathI vadhAre laMbAvavuM kaThaNa che. eka divasa, eka ahorAtra ke tethI vadhAre vakhata sudhI dhyAna karyuM ema kahevAno artha eTale ja che ke, teTalA vakhata sudhI dhyAnane pravAha laMbAya athIta koI paNa eka AlaMbanamAM eka vAra dhyAna karI, pharI te ja AlaMbananuM kAMIka rUpAMtarathI ke bIjA AlaMbananuM dhyAna karavAmAM Ave, ane vaLI e ja rIte AgaLa dhyAna karavAmAM Ave, tyAre te dhyAnapravAha laMbAya che. A aMtarmuhUrta kAlaparimANa chAghasthika dhyAnanuM samajavuM. sarvajJamAM ghaTAvAtA dhyAnanuM kAlaparimANa te vadhAre paNa sabha; kAraNa ke mana, vacana ane zarIranI pravRtti vinA sudaDha prayatnane vadhAre vakhata sudhI paNa sarvajJa laMbAvI zake. je AlaMbana upara dhyAna cAle, te AlaMbana saMpUrNa dravyarU5 na hatAM tene eka deza-kaI paryAya hAya che; kAraNa ke dravyanu ciMtana e tenA kaI ne kaI paryAya dvArA ja zakya bane che. [27-28] have dhyAnanA bheda kahe che: ArauidradharmazuklAni / 29 / pare mokSahetU / 30 / Ata, raudra, dharma ane zukala e cAra prakAra dhyAnanA che.
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ :01 taravArthasUtra temAMthI para-pachInAM be mokSanAM kAraNa che. ukta cAra dhyAnemAM Arta ane raudra e be saMsAranAM kAraNa hevAthI duSyana hAI heya-tyAjya che; "dharma ane zukala" e be mekSanAM kAraNa hevAthI sudhyAna heI, upAdeya arthAta grahaNa karavA egya manAya che. [29-30] have ArtadhyAnanuM nirUpaNa kare cheH ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAyasmRti- .. verAyA | phara! viparIta manojJAnAm / 33 / tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm / 35 // apriya vastu prApta thAya tyAre tenA viyoga mATe je ciMtAnuM sAtatya, te prathama ArtadhyAna, dukha AvyuM tene dUra karavAnI je satata ciMtA, te bIjuM ArtadhyAna. - priyavastune viyoga thAya tyAre tene meLavavA mATe je satata ciMtA thAya, te trIjuM ArtadhyAna. nahi prApta thayela vastunI prAptine saMkalpa kare ke satata ciMtA karavI, te ceNuM ArtadhyAna. te ArtadhyAna avirata, dezasaMyata ane pramattasaMyata e guNasthAnamAM ja saMbhave che.. nA bhedo ane tenA svAmIo ema be bAbatonuM nirUpaNa che. arti athata pIDA ke dukha jemAMthI
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ * adhyAya 9-sUtra 34 375 uddabhave te A duHkhanI utpattinAM mukhya cAra kAraNo che. aniSTa vastune saMga, iSTa vastune viyAga, pratikUla vedanA ane bhoganI lAlaca. e kAraNe uparathI ArtadhyAnanA cAra prakAra pADavAmA AvyA che. 1. jyAre aniSTa vastune saga thAya che, tyAre tadbhava dukhathI vyAkuLa thayela AtmA tene dUra karavA te vastu kyAre pitAnI pAsethI khase te mATe je satata ciMtA karyA kare che, te "aniSTasaMga ArtadhyAna." 2. e ja rIte keI ISTa vastu cAlI jAya tyAre tenI prApti mATenI satata ciMtA, te "IvigaArtadhyAna' 3. temaja zArIrika ke mAnasika pIDA thAya tyAre tene dUra karavAnI vyAkuLatAmAM je ciMtA, te rogaci tAArtadhyAna ane 4. bheganI lAlacanI utkaTatAne lIdhe aprApta vastune meLavavAne je tIvra saMkalpa, te "nidAnaArtadhyAna. prathamanAM cAra guNasthAna, dezavirata ane pramasaMvata maLI kula cha guNasthAnamAM ukata dhyAna saMbhave che, temAM vizeSatA eTalI ke pramattasataguNasthAnamA nidAna sivAyanAM traNa ja ArtadhyAne sabhave che. [31-35] have raudradhyAnanuM nirUpaNa kare che? hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyo raudramaviratadeza hiMsA, asatya, cerI ane viSayarakSaNa mATe je satata ciMtA, te raudradhyAna che, te avirata ane dezaviratamAM saMbhave che. prastuta sUtramAM raudradhyAnanA bhedo ane tenA svAmIonuM varNana che. raudradhyAnanA cAra bhede tenAM kAraNo uparathI
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 301 taravAthasUtra ArtadhyAnanI peThe pADavAmAM AvyA che. jenuM citta kara ke kaThera haya, te rudra; ane tevA AtmAnuM je dhyAna, te "raudra.' hiMsA karavAnI, jUThuM bolavAnI, cerI karavAnI ane prApta viSayane sAcavI rAkhavAnI vRttimAMthI krUratA ke karatA Ave che, ene lIdhe je je satata ciMtA thayA kare che te anukrame hiMsAnubaMdhI, avRtAnubaMdhI, teyAnubaMdhI ane viSayasaMrakSaNanubaMdhI raudradhyAna kahevAya che. pahelAM pAMca guNasthAnavALA e dhyAnanA svAmIo che. [3] have dharmadhyAnanuM nirUpaNa kare cheH AjJApAyavipAkasaMsthAnavicayAya dhrmmprmttsNytArA rU7 AjhA, apAya, vipAka ane saMsthAnanIvicAraNA mATe je ekAgra manavRtti karavI te dharmadhyAna che; e apramattasaMyatane saMbhave che. vaLI te dharmadhyAna upazAMta meha ane kSINumeha guNasthAnamAM saMbhave che. | dharmadhyAnanA bhede ane tenA svAmIone ahIM nirdeza che. meroH vItarAga ane sarva puruSanI AjJA zI che? kevI hevI joIe? enI parIkSA karI tevI AjJA zedhI kADhavA mATe mAga Apo, te "AjJAviyadharmadhyAna ' cheSanA svarUpane ane temAMthI kema chuTAya ene vicAra karavA mATe je bhoga Apavo, te "apAyavicayadharmadhyAna.'
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 9- sUtra 39 37 anubhavamAM AvatA vipAkemAMthI ka ka vipAka kayA kayA karmane AbhArI che tene, tathA amuka karmane amuka vipAka saMbhave tene vicAra karavA maneyega Apa, te vipAkavicayadharmadhyAna.' lekanA svarUpane vicAra karavA maneyoga Apa, te "saMsthAnavica dharmadhyAna. svAmI dharmadhyAnanA svAmI paratve zvetAMbarIya ane digabarIya matanI paraMparA eka nathI. zvetAMbarIya mAnyatA pramANe upara sUtramAM kahela sAtamA, agiyAramA ane bAramA guNasthAnamAM temaja e kathana uparathI sUcavAtA AThamA vagere vacalAM traNa guNasthAnamAM eTale ke ekaMdara sAtamAthI bAramA sudhInAM cha guNasthAnamAM dharmadhyAna saMbhave che. digaMbarIya paraMparA cethAthI sAtamA sudhInAM cAra guNasthAnamAM ja dharmadhyAnane saMbhava svIkAre che tenI dalIla evI che ke, samyagdaSTine zreNInA AraMbha pahelA ja dharmadhyAna saMbhave che ane zreNIne AraMbha to AThamA guNasthAnathI thate hevAne lIdhe AThamA AdimA e dhyAna nathI ja sabhavatu. [37-38] have zukladhyAnanuM nirUpaNa kare che. zukle cAye 'pUrvavidaH / 39 / 1. "pUrvavi. e aMza prastuta sUtrano ja che ane teTaluM sUtra ju nathI, evuM bhASyanA TIkAkAre jaNAve che. diga barIya para parAmAM paNa e azanuM judA svarUpe sthAna nathI, tethI ahIM paNa tema ja rAkhyuM che. chatA bhASya uparathI spaSTa jaNAya che ke pUrvaliH ' e judu ja sUtra che
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArthasUtra pare kevalinaH / 40 / pRthaktvaikatvavitarkasUkSma kriyaaprtipaativyuprtviyanivRttAi ? . tat vyekakAyayogAyogAnAm / 42 / ekAzraye savitarke pUrva / 13 / avicAraM dvitIyam / 44 / vita kRtam aa ka ! vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAnti: / 46 / upazAMta ane kSINamehamAM pahelAM be zukaladhyAna saMbhave che ane pahelAM zukladhyAna pUrvadharane hoya che. pachInA be kevalIne heAya che. pRthakutvavitarka,ekavitarka, sUkSmakriyApratipAtI ane cuparatakiyAnivRtti e cAra zukladhyAna che. te zukladhyAna anukrame traNa gavALA, keI paNa eka rogavALA, kAyAvALA ane 2 ga vinAnAne heAya che. pahelAM be, eka AzrayavALA temaja savirtaka che. emAMthI bIjuM avicAra che, arthAt paheluM savicAra che. vitarka eTale zrata. 1. prastuta sthaLamA "avIvAra evuM paNa 35 puSkaLa dekhAya. che chatAM ahIM sUtramAM ane vivecanamAM harava "vi" vAparI ekatA sAcavI che.
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 40-46 Be vicAra eTale atha, vyaMjana ane yAganI satkrAMti. prastuta vaNunamAM zukaladhyAnane lagatA svAmI, bhedA ane svarUpa e traNa muddAo che. - svAmIo che. svAmInuM kathana ahIM be prakAre karavAmAM Avyu che. eka te guNusthAnanI dRSTie ane bIjAM ceganI dRSTie guNasthAnane hiMsAme zudhyAnanA cAra bhedeAmAMthI pahelA e bhedanA svAmI agiyAramA--maramA guNasthAnavALA ane te paNa pUrvadhara heAya te hoya che. pUdhara e vizeSaNathI sAmAnya rIte eTalu samajavAnu ke je pUdhara na heAya ane agiyAra Adi aMgenA dhAraka hoya, temane te agiyAramAAramA guNasthAna vakhate zukla nahi paNa dharma dhyAna hAya che. A sAmAnya vibhAgane eka apavAda paNa che ane te e ke, pUrvadhara na heAya tevA AtmAone jemake- bhASanuSa, marudevI vagerene paNa zukladhyAna saMbhave che. zudhyAnanA chellA be bhedezanA svAmI takevalI arthAt teramA-caudamA guNasthAnavALA che. ceAgane hiMsAme traNa ceAgavALA heAya te ja cAramAthI pahelA zukladhyAnanA svAmI che. mana, vacana ane kAyamAMthI kAI paNa eka ja ceAgavALA heAya, te zudhyAnanA bIjA bhedanA svAmI che. enA trIjA bhenA svAmI mAtra kAyayeAgavALA ane ceAthA bhedanA svAmI mAtra aceAgI ja hAya che. mena zukladhyAnanA paNu anya dhyAnAnI peThe cAra bheda pADavAmAM AvyA che. temanAM cAra nAma A pramANe
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ (vArthasUtra 1. pRthakatvavitarkasa vicAra 2. ekatvavitarkanirvicAra 3. sukSmakriyApratipAtI 4. vyuparatakriyAnivRtti-samucchinnakriyAnivRtti. : prathamanAM be guladhyAne Azraya eka che arthAta e banne pUrvajJAnadhArI AtmA vaDe AraMbhAya che tethI ja e bane dhyAna "vitarka athata kRtajJAna sahita che. bannemAM vitarkanuM sAmya hovA chatAM bIjuM vaiSamya paNa che, ane te e ke pahelAmAM "pRthaphava' arthAta bheda che; jyAre bIjAmAM "ekatva' arthAta abheda che. e ja rIte pahelAmAM "vicAra" arthAta saMkrama che jyAre bIjAmAM vicAra - nathI. Ane lIdhe e bane dhyAnamAM nAma anukrame pRthaphavitarkasavicAra" ane "ekatvavitarkaavicAra' evAM rAkhavAmAM AvyAM che. jyAre koI dhyAna karanAra pUrvadhara hoya, tyAre pUrvagata zrutane AdhAre, ane pUrvadhara na hoya tyAre pitAmAM saMbhavita zrutane AdhAre, koI paNa paramANu Adi jaDa ke AtmarUpa cetana evA eka dravyamAM utpatti, sthiti, nAza, mUrtatva amUrtava Adi aneka paryAyanuM dravyAstika, payayAstika Adi vividha na vaDe bhedapradhAna ciMtana kare, ane yathAsaMbhavita zrutajJAnane AdhAre kaI eka dravyarUpa artha uparathI bIjA dravyarUpa artha upara ke eka dravya uparathI paryAyarUpa anya artha upara ke eka paryAyarU5 artha uparathI anya paryAyarUpa artha upara ciMtana mATe pravRtta thAya, tevI ja rIte artha uparathI zabda upara ane zabda uparathI artha upara ciMtana mATe pravarte, temaja mana Adi koI paNa eka yoga choDI anya vegane avalabe, tyAre te dhyAna pRthaphatvavitarkasavicAra kahevAya che. kAraNa ke emAM "vitarka' athata zrutajJAnane
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUra 40-4 381 avalaMbI koI paNa eka dravyamAM tenA paryAne bheda athata, pRthaphata vividha dRSTie ciMtavAya che ane zrutajJAnane ja avalaMbI eka artha uparathI bIjA artha upara, eka zabda uparathI bIjA zabda upara, artha uparathI zabda upara, zabda uparathI artha upara ane eka roga uparathI bIjA roga upara saMkrama" athata saMcAra karavAnuM hoya che. tethI UlaTuM jyAre koI dhyAna karanAra pitAmAM saMbhavita zratane AdhAre kaI paNa eka ja paryAyarUpa arthane laI temAM ekatvaabhedapradhAna citana kare ane mana Adi traNa vegamAMthI koIpaNa eka ja vega upara aTaLa rahI zabda ane arthanA ciMtananu temaja bhinna bhinna gemA saMcaravAnuM parivartana na kare, tyAre te dhyAna "ekavitAvicAra' kahevAya che. kAraNa ke temA "vita" arthAta brutajJAnanuM avalabana hevA chatAM ekatva' athata abheda pradhAnapaNe citavAya che ane artha, zabda ke pegenu parivartana nathI hotuM. ukta bemAthI pahelA bhedapradhAnane abhyAsa daDha thayA pachI ja bIjA abhedapradhAna dhyAnanI gyatA prApta thAya che. jema AkhA zarIramAM vyApelA sarSa AdinA jherane maMtra Adi upAya vaDe phakta DakhanI jagAe lAvI mUkavAmAM Ave che, temaja AkhA jagatanA bhinna bhinna viSayamAM asthirapaNe bhaTakatA manane dhyAna vaDe kaI paNa eka viSaya upara lAvI sthira karavAmAM Ave che. e sthiratA daDha thatA jema ghaNuM ghaNuM kADhI levAthI ane bacelA ceDA idhaNo saLagAvI devAthI agara tamAma IdhaNa laI levAthI agni elavAI jAya che, tema uparyukta krame eka viSaya upara sthiratA AvatAM chevaTe mana
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 tatvArthasUtra paNuM tana zAMta thaI jAya che. arthAta tenuM caMcalapaNuM dUra thaI te niSpakapa banI jAya che ane pariNAme jJAnanAM badhAM AvaraNe vilaya pAmI sarvapaNuM pragaTe che. jyAre sarvajJa bhagavAna ginirodhanA kramamAM chevaTe sUkSma zarIrayogane Azraya laI bIjA bAkInA pegene roke che tyAre te sUmakriyApratipAtI dhyAna" kahevAya che, kAraNa ke temAM zvAsaucchavAsa jevI sUkSma ja zarIrakriyA bAkI rahelI hoya che, ane temAMthI patana paNa thavAno saMbhava nathI. jayAre zarIranI zvAsa-prazvAsa Adi sUkSma kriyAo paNa aTakI jAya, ane AtmapradezanuM sarvathA akapapaNuM prakaTe, tyAre te "samucchikriyAnivRtti dhyAna" kahevAya che, kAraNa ke emAM sthUla ke sUma kaI paNa jAtanI mAnasika, vAcika, kAyika kriyA hatI ja nathI ane te sthiti pAchI jatI paNa nathI. A caturtha dhyAnane prabhAve sarva Asava ane baMdhano niSedha thaI, zeSa sarva karma kSINa thaI, mekSa prApta thAya che. trIjA ane cothA zula dhyAnamAM kaI paNa jAtanA bhutajJAnanuM AlaMbana nathI hatuM, tethI te banne anAlaMbana paNa kahevAya che. [39-46] have samyagdaSTionI karmanirjarAne taratamabhAva kahe che: 1. A krama A pramANe mAnavAmAM Ave cheH sthUla kAyayoganA AzrayathI vacana ane mananA skUla vegane sUkSama banAvavAmAM Ave che, tyAra bAda vacana ane mananA sUkSma yogane avalaMbI zarIrane skUla yAga sUma banAvAya che; pachI zarIranA sUma yogane avalaMbI vacana ane mananA sUma vegane nirAdha karavAmAM Ave che ane aMte sUma zarIrayogane paNa nidhi karavAmAM Ave che.
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiyAya 9 sUtra 47 samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzanamohakSapakopazamakopazAntamorakSapakakSINamohajinAH kramazo 'saMkhyeyaguNanirjarAH / 47 / samyagdaSTi, zrAvaka, virata, anaMtAnubaMdhiviyAjaka, darzanamehakSapaka, upazamaka, upazAMta meha, kSapaka, kSINumeha, ane jina e daza anukrame asaMkhyayaguNa nijArAvALA hoya che. sarva karmabaMdhane sarvathA kSaya te mekSa ane tene aMzathI kSaya te nirjarA. A rIte bannenuM lakSaNa jotAM spaSTa thAya che ke, nirjarA e mekSanuM pUrvagAmI aMga che. prastuta zAstramAM mekSitatvanuM pratipAdana mukhya hevAthI tenI aMgabhUta ja nirjarA vicAra ahIM kara prApta thAya che. tethI je ke saMsArI samagra AtmAomA karmanirjarAne krama cAlu hoya che ja, chatAM ahI phakta viziSTa AtmAonI ja karmanirjarAne krama vicAravAmAM Avyo che te viziSTa AtmAo eTale mekSAbhimukha AtmAo kharI mekSAbhimukhatA samyagadaSTinI prAptithI zarU thAya che ane te jina athata sarvajJa avasthAmAM pUrI thAya che. skUla daSTie samyadRSTinI prAptithI mAMDI sarvajJadazA sudhImAM mekSAbhimukhatAnA daza vibhAge karavAmAM AvyA che, emAM pUrva pUrvathI uttarauttara vibhAgamAM pariNamanI vizuddhi savizeSa heya che. pariNAmanI vizuddhi jeTalI vadhAre, teTalI karmanirjarA paNa vizeSa; tethI prathama prathamanI avasthAmAM jeTalI karmanirbhara thAya che, te karatAM uparauparanI avasthAmAM pariNAmavizudinI
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ taravAtha satra vizeSatAne lIdhe asaMkhyAtagaNI karmanirjarA vadhatI ja jAya che. A rIte vadhatAM vadhatAM chevaTe sarvajJaavasthAmAM nirjarAnuM pramANa sauthI vadhAre thaI jAya che. karmanirjarAnA prastuta taratamabhAvamAM sauthI ochI nirjarA samyagdaSTinI ane sauthI vadhAre sarvAnI che. e daza avasthAonuM svarUpa nIce pramANe che. 1. je avasthAmAM mithyAdaSTi TaLI samyakatva pragaTe che, te "samyagdaSTi. 2. jemAM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSapazamathI alpAMze virati arthAta tyAga pragaTe che, te "zrAvaka.' 3. jemAM pratyAkhyAnAvaraNa kapAyanA kSapazamathI savaze virati pragaTe che, te "virata, 4. jemAM anaMtAnubaMdhI kaSAyane kSaya karavA jeTalI vizuddhi pragaTe che, te anaMtavijakI" 5. jemAM darzanamohane kSaya karavAnI vizuddhi pragaTe che, te darzanamehakSapaka. 6. je avasthAmAM mehanI zeSa prakRtione upazama cAlatuM hoya, te "upazamaka. 7. jemAM e upazama pUrNa thaye heya, te upazAMtamUha. 8. jemAM mehanI zeSa prakRtione kSaya cAlato hoya, te "kSapaka. 9. jemAM e kSaya pUrNa siddha thaye hoya, te kSINameha. 10. jemAM sarvapaNuM pragaTayuM hoya, te "jina" [47] have nirmacanA bheda kahe che? pulAka, bakuza, kuzIla, nigraMtha ane snAtaka e pAMca prakAranA nirgatha che.
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ 385 acAya 9 yuga 48 nirmatha zabdane tAtvika - nizcayanayasiddha artha judo che. ane vyAvahArika-sAMpradAyika artha jude che. A banne arthanA ekIkaraNane ja ahI nigraMtha sAmAnya mAnI, tenA ja pAMca vargo pADI, pAca bhedo darzAvavAmAM AvyA che. jemAM rAga gAMTha bilakula na ja heya, te nigraMtha zabdane tAtvika artha che; ane je apUrNa hovA chatAM ukta tAtvika nigraMthapaNane umedavAra hoya, arthAta bhaviSyamAM evI sthiti meLavavA IcchatA hoya, te vyAvahArika nigraMtha. pAMca bhemAMthI prathamanA traNa vyAvahArika ane pachInA be tAtvika che. e pAMca bhedanuM svarUpa A pramANe. 1. bhUla guNa ane uttara guNamAM paripUrNatA prApta na karyA chatA vItarAgakaNuta AgamathI kadI paNa calita na thAya, te "pulAka nigraMtha. 2. jeo zarIra ane upakaraNanA saMskArane anusaratA heya, addhi ane kIrti cAhatA heya, sukhazIla heya, avivikta-sasagaparivAravALA hoya ane cheda (cAritraparyAyanI hAnithI) tathA zabala (aticAra) deSothI yukta haiya, te bakuza." 3. kuzIlanA be bhedamAMthI jeo kriyAne vazavartI hovAthI koI prakAranI uttara guNenI virAdhanA karavA pUrvaka pravate, te pratisevanAkuzIla', ane jeo tIvra kaSAyane kadI vaza na thatAM mAtra mada kapAyane kyAreka vaza thAya, te "kaSAyakuzIla' 4. jemAM sarvApaNuM na hevA chatA rAgadveSane atyaMta abhAva hoya ane aMtarmuhUrta jeTalA vakhata pachI ja sarvajJatva pragaTa thavAnuM hoya, te "nirga.' pa jemAM sarvapaNa pragaTayuM hoya, te snAtaka. [48]. Aka bAbatomA nigraMthanI vizeSa vicAraNA. ta 25
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatvArthasUtra saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGgalezyopapAtasthAnavi. pataH nAkhyA 41 saMyama, zruta, pratisevana, tIrtha, liMga, leyA, upayata ane sthAnanA bheda vaDe e nirgaze vicAravA cigya che. pahelAM je pAMca mithenuM varNana karavAmAM AvyuM che, temanuM vizeSa svarUpa jANavA mATe ahI ATha vastuo laI darekane pAMca niro sAthe keTakeTalo saMbaMdha che te vicAravAmAM AvyuM che. jemakeH saMcama: sAmAyika Adi pAMca saMyamamAMthI sAmAyika ane chedepasthApanIya e be saMyamamAM mulAka, bakuza ane pratisevanAzIla e traNa nigraMtha varte kapAyakuzIla ukta be ane parihAravizuddhi tathA sUmasaparAya e cAra saMyamamAM varte, nigraMtha ane snAtaka bane mAtra yathAkhyAta saMyamamAM varte. zrataH pulA, bakuza ane pratisevanAkuzala e traNenuM utkRSTa kRta pUrNa daza pUrva ane kaSAyakuzIla temaja nigraMthanuM utkRSTa kRta cauda pUrva hoya che; jadhanyakRta pulAkanuM AcAravastu; ane bakuza, kuzIla temaja nigraMthanuM aSTapravacanamAtA (pAMca samiti ane traNa gupti) hoya che. snAtaka sarvasa hovAthI mUtarahita ja che. pratisevanA (virAdhanA): pulAka pAMca mahAvata ane rAtribhajanaviramaNa e chamAMthI koI paNa vratane bIjAnA dabANathI 1. A nAmanuM eka navamA pUrvamAM trIjuM prakaraNa che, te ja ahIM levAnuM che.
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sura 49 387, alAkAre khaDana karanAra hoya che, keTalAka AcAryo pulAkane caturtha vratanA ja virAdhaka tarIke mAne che. bakuza be prakAranA hoya che. keI upakaraNabakuza ane koI zarIrabakuza. jeo upakaraNamAM Asakta hevAthI jAta jAtanAM, kImatI ane aneka vizeSatAvALA upakaraNe che. temaja saMgrahe che, ane nitya temanA saMskAra-TApaTIpa karyA kare che, te upakaraNabakuza' je zarIramAM Asakta hovAthI tenI zobhA mATe tenA saMskAra karyA kare che, te "zarIrabakuza.' pratisevanAkuzIla mULa guNonI virAdhanA karyA vinA ja uttara guNanI kAMIka virAdhanA kare che. kapAyakuzIla, nigraMtha ane snAtakane te virAdhanA hatI ja nathI. tIrtha (zAsana)H pAMce nigraMthe badhA tIrthakarenAM zAsanamAM maLI Ave che. keTalAkanuM evuM mAnavuM che ke pulAka, bakuza ane pratisevanAzIla e traNa tIrthamAM nitya hoya che ane AkInA-kavAyakuzIla Adi tIrthamAM paNa hoya che ane atIrthamAM paNa hoya che DhiA (cihna): e dravya ane bhAva ema be prakAranuM che. - cAritraguNae bhAvaliMga ane viziSTa veva Adi bAhya svarUpa te daliga. pAce nigraMthomAM bhAvaliga avazya hoya che, paraMtu vyaliga te e badhAmAM heye kharuM ane na paNa hoya. sAH pulAkane pAchalI teje, paddha ane zukla e traNa lesyA heya bakuza ane pratisevanAkuzIlane the lesyA hoya. kaSAyakuzala je parihAravizudicAritravALo heya, te tene Adi ukta traNa lesyA hoya ane je sUkSmaparAyavALe 1. digabarIya graMthe cAra lesthA varNave che.
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 * tavAthasUtra hoya te zukala ja hoya. nigraMtha ane snAtakane zukla ja lesthA hoya che; paNa snAtakamAM je agI heya, te alezya hoya che. : 3papatta (utpattisthAna). pulAka Adi cAra nigraMthono jaghanya upapAta saudharmakalpamAM 1papama pRthaphatva sthitivALA devamA che, utkRSTa u5pAta pulAkano sahastrAra kalpamAM viza sAgarepamanI sthitimAM che; bakuza ane pratisevanAkuzIlane utkRSTa upapAta AraNa ane azruta kalpamAM bAvIza sAgaropamanI sthitimAM che; kapAyakuzIla ane nigraMthane utkRSTa upapAta savArthasiddhi vimAnamAM tetrIza sAgaropamanI sthitimAM che; snAtakane upapAta nirvANa che. sthAna (sayamanA sthAne - prakAre) kapAyane nigraha ane cAgane nigraha e saMyama che. saMyama badhAne badhI vakhate eka sarakho hAI na zake, kapAya ane yoganA nigrahaviSayaka tAratamya pramANe ja sayamamAM paNa taratamabhAva hoya che. je ochAmAM oche nigraha saMyamakeTimAM Ave che, tyAMthI mAMDI saMpUrNa nigraharUpa saMyama sudhImAM nigrahanI tIvratA maMdatAnI vividhatAne lIdhe saMyamanA asaMkhyAta prakAro saMbhave che, e badhA prakAro saMyamasthAna kahevAya che. emAM jyAM sudhI kapAyane leza paNa saMbaMdha hoya, tyAM sudhInAM saMyamasthAne kaSAyanimittaka, ane tyAra pachInAM mAtra nimittaka samajavAM. yogane sarvathA nirodha thavAthI je sthiti prApta thAya che, te cheluM saMyamasthAna samajavuM. jemajema pUrvapUrvavatI saMyamasthAna, 1 digaMbarI gra graMze be sAgaropamanI sthiti varNave che.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya - sUtra 49 39 tematema kApAyika pariNati vize, ane jema jema uparanuM samasthAna, tema tema kASAyikabhAva e che, tethI uparauparanAM samasthAne eTale vadhAre ne vadhAre vizuddhivALAM sthAne ema samajavuM. ane mAtra nimittaka saMgamasthAnamAM niSkavAyatvarUpa vizuddhi samAna hovA chatAM jema jema ginirodha ocho vadhata, tematema sthiratA ochI vadhatI. ganidhinI vividhatAne lIdhe sthiratA paNa vividha prakAranI heya che, eTale mAtra nimittaka samasthAne paNa asakhyAta prakAranA bane che. chelle saMyamasthAna jemA paramaprakRSTa vizuddhi ane paramakRSTa sthiratA hoya che, ne tevuM eka ja hoI zake. ukta prakAranA sayamasthAnemAthI sauthI jaghanya sthAne pulAka ane kavAyakuzIlanA hoya che. e banne asakhyAta sayamasthAna sudhI sAthe ja vaLe jAya che, tyArabAda pulAka aTake che, paraMtu pAyakuzIla ekale tyAraAda asaMkhyAta sthAne sudhI caDaLe jAya che. tyAra pachI asakhyAta sayamasthAne sudhI kavAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza ekasAthe vacce jAya che. tyArabAda bakuza aTake che, tyArabAda asaMkhyAta sthAna sudhI caDI pratisevanAkuzIla aTake che, ane tyArapachI asaMkhyAta sthAna sudhI caDI kapAyakuzIla aTake che. tyArapachI akapAya arthAta mAtra ganimittaka samasthAne Ave che, jene nigraMtha prApta kare che. te paNa tevAM amakhyAta sthAne sevI aTake che tyArapachI eka ja chelle sarvoparI, vizuddha ane sthira samasthAna Ave che, jene sevI snAtaka nirvANuM meLave che. ukta sthAne asaMkhyAta hevA chatA te darekamAM pUrva karatAM pachInAM sthAnanI zuddhi anatAnataguNI mAnavAmAM AvI che [49].
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 navamA adhyAyamAM saMvara ane nirjarAnuM nirUpaNa thaka javAthI chevaTe bAkI rahela mekSitatvanuM ja nirUpaNa A adhyAyamAM krama prApta che. have kaivalyanI utpattinA hetuo kahe cheH mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAca paDhA ?! mohanA kSayathI ane jJAnAvaraNa, dazanAvaraNa tathA aMtarAyanA kSayathI kevala pragaTe che. mekSa prApta thayA pahelAM kevala upayoga (sarvattAva, sarvadarzitva) nI utpatti jainazAstramAM anivArya manAI che; tethI ja mekSanA svarUpanuM varNana karatAM kevala upaga kyAM kAraNethI udbhave che, e ahIM prathama varNavavAmAM AvyuM. che. pratibaMdhaka karma nAza pAmavAthI sahaja cetanA nirAvaraNa thavAne lIdhe kevala upaga AvibhaoNva pAme che e pratibaMdhaka karmo cAra che, jemAMthI prathama moha ja kSINa thAya che ane
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 - sUtra 2-3 31 tyAra pachI aMtarmuhUrta bAda bAkInAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya ane aMtarAya e traNa kamI kSaya pAme che. moha e sauthI vadhAre baLavAna hovAne lIdhe tenA nAza pachI ja anya karmone nAza zakya bane che. kevala upaga eTale sAmAnya ane vizeSa bane prakArane saMpUrNa bedha. A sthiti ja sarvazata ane sarvazitvanI che. [1] have karmanA AtyaMtika kSayanAM kAraNe ane mekSanuM svarUpa kahe che: bandhahetvabhAvanirjarAbhyAm / 2 / kRtsna karmakSayo mokSaH / 3 / baMdhaheonA abhAvathI ane nirAthI karmane AtyaMtika kSaya thAya che. saMpUrNa karmane kSaya thavo e mokSa che. ekavAra badhAyela karma kyAreka kSaya ne pAme che ja; paNa te jAtanu karma pharI baMdhAvAne saMbhava hoya agara te jAtanuM kaI karma hajI zeSa heya, tyAM sudhI tene AtyaMtika kSaya thaye che ema na kahevAya. AtyaMtika kSaya eTale pUrvabaddha karmane ane navA karmane bAdhavAnI yegyatAne abhAva mekSanI sthiti karmanA AtyaMtika kSaya vinA nathI ja saMbhavatI. tethI evA AtyaMtika kSayanAM kAraNe ahI batAvyAM che. te be cheH baMdhahetuone abhAva ane nirjarA. baMdhahetuone abhAva thavAthI navAM karma baMdhAtAM aTake che, ane nirjarAthI prathama badhAyelAM karmone abhAva thAya che. baMdhahetuo mithyAdarzana Adi pAMca che, jemanuM kathana pahelAM
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 tAvArtha sUtra thayeluM che. temane yathAyogya savaradvArA abhAva thaI zake che, ane tapa dhyAna Adi dvArA nirjarA paNa sadhAya che. mohanIya Adi pUrvokta cAra karmono AtyaMtika kSaya thavAthI vItarAgatva ane sarvajJatva pragaTe che, tema chatAM te vakhate vedanIya Adi cAra karmo bahu ja virala rUpamAM zeSa hevAthI mekSa nathI he te mATe te e zeSa rahela virala karmone kSaya paNa Azyaka che. jyAre e kSaya thAya che, tyAre ja saMpUrNa karmone abhAva thaI, janmamaraNanuM cakra baMdha paDe che. e ja mekSa che. ri-3] . have anya kAraNenu kathana kare cheH aupazamikAdibhavyatvAbhAvAcAnyatra kevalasamyaktvajJAnadarzanasiddhatvebhyaH / / kSAyikasamyakatva, kSAyikajJAna, kSAyikadarzana ane siddhatva sivAyanA aupazamika Adi bhAvanA tathA bhavyatvanA abhAvathI mokSa pragaTe che. papaikalika karmanA AtyaMtika nAzanI peThe te karma sAthe sApekSa evA keTalAka bhAvene nAza paNa mekSaprApti pahelAM Avazyaka hoya che. tethI ja ahIM tevA bhAvanA nAzanuM mekSanA kAraNa tarIke kathana che. evA bhAve mukhya cAra cheH aupathamika, kSApathamika, audayika ane pAriNamika. AmAM aupathamika Adi prathama traNa prakAranA te dareka bhAva sarvacA nAza pAme che ja. paNa pariNAmikabhAvanI bAbatamAM e ekAMta nathI. pariNAmika bhAmAMthI phakta bhavyatvane ja nAza thAya che, bIjAne nahi. kAraNa ke jIvatva, astitva
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 - sUtra pa 39 Adi bIjA badhA pariNAmika bhAve mokSa avasthAmAM paNa heya che. kSAyikabhAva jo ke karmasApekSa che, chatAM teno abhAva mokSamA nathI thate e ja jaNAvavA sUtramA kSAyika samyakatva Adi bhAva sivAyanA bhAvonA nAzane mokSanuM kAraNa kahela che. jo ke sUtramAM kSAyika vIrya, kSAyika cAritra ane kSAyika sukhAdi bhAvenu varjana kSAyika samyakatva AdinI peThe nathI karyuM, chatAM sihatvanA arthamAM e badhA bhAvene samAveza karI sevAnuM hovAthI e bhAnu varjana paNa thaI jAya che. [4]. have mukta jIvanuM mekSa pachI lAgatuM ja kArya kahe cheH tadanantaramRrva gacchatyAlokAntAt / / saMpUrNa karmane kSaya thayA pachI turata ja mukta jIva lekanA aMta sudhI UMce jAya che. saMpUrNa karma ane tadAzrita aupathamika Adi bhAva nAza pAmyA ke turata ja eka sAthe eka samayamAM traNa kArya thAya che. zarIrane viyega, sidhyamAna gati ane kAntaprApti. [5] have sidhyamAna gatinA hetuo kahe che: pUrvaprayogAdasaGgatvAdvandhacchedAttathAgatipariNAmAcca pUrvaprayAgathI, saMganA abhAvathI, baMdhana tUTavAthI ane te prakAranA gatipariNAmathI mukta jIva UMce jAya che. 1 A sUtra pachI sAtamA ane AThamA naMbaravALAM be sUtro dina barIya paraMparAmAM che. e bane sUtronA artha ane zAbdika vinyAsa prastuta sUtranA bhAgyamAM kahe che ja.
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 - tattvArthasUtra , jIva karmathI chUTayo ke turata ja gati kare che, sthira rahetuM nathI. gati paNa UMcI ane te paNa lekanA aMta sudhI ja, tyArapachI nahi, AvI zAstrIya mAnyatA che. emAM prazna thAya che ke, karma ke zarIra Adi paulika padArthonI madada vinA amUrta jIva gati kevI rIte kare? ane kare te Urdhva gati ja kema, adhogati ke tIrachI gati kema nahi ? A praznone uttara ahIM ApavAmAM AvyA che. chavadravya e svabhAvathI ja putalavyanI peThe gatizIla che. baMnemAM taphAvata eTalo ja che ke pula svabhAvathI adhogatizIla ane jIva svabhAvathI UrdhvagatizIla che. jIva gati na kare athavA nIcI yA tIrachI dizAmAM gati kare che te te anya pratibaMdhaka dravyanA saMgane lIdhe yA baMdhanane lIdhe ema samajavuM. evuM dravya te karma. jyAre karmane saMga chUTayo ane tenuM baMdhana tUTayuM tyAre kaI pratibaMdhaka to nathI ja rahetuM eTale mukta jIvane pitAnA svabhAva pramANe Urdhvagati karavAno prasaMga Ave ja che. A prasaMge pUrva prayoga nimitta bane che eTale e nimittathI mukta jIva Urdhvagati kare che. pUrva prayoga eTale pUrvabaddha karma chUTI gayA pachI paNa tethI Avelo vegaAveza. jema kuMbhAre lAkaDIthI pheravelo cAka lAkaDI ane hAtha uThAvI lIdhA pachI paNa prathama maLela vegane baLe veganA pramANamAM pharyA kare che, tema karmamukta jIva paNa pUrvakarmathI Avela Avezane lIdhe pitAnA svabhAva pramANe urdhvagati. kare ja che. enI Urdhvagati lokanA aMtathI AgaLa nathI cAlatI. tenuM kAraNa tyAM dharmAstikAyano abhAva e ja che. pratibaMdhaka kamaMdravya khasI javAthI jIvanI urdhvagati kevI
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyAya 10 - sUtra rIte sukara thAya che, te samajAvavA tuMbaDAne ane eraMDabIjane dAo ApavAmAM Ave che. aneka lepavALuM tuMbaDuM pANImAM nIce paDayuM rahe che, paNa le khasI jatAM ja te svabhAvathI ja pANI upara tarI Ave che; kAza (jIDavA) mAM raheluM eraMDabIja keza tUTatAM ja UDI bahAra nIkaLe che, tema karma baMdhana dUra thatA ja jIva UrdhvagAmI bane che. [6] have bAra bAbate vaDe sihanI vizepa vicArazuM kare che ? kSetrakAlagatiliGgatIrthacAritrapratyekabuddhabodhita. jJAnAvagAhanAntarasaMkhyAlpabahutvataH sAdhyA: 7 / kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra,pratyekabuddhabadhita, jJAna, avagAhanA, aMtara, saMkhyA ane alpabahatva e bAra bAbate vaDe siddha cha ciMtavavA siddha jInuM svarUpa vizeSapaNe jANavA mATe ahIM bAra bAbatone nirdeza karyo che e dareka bAbata paratve siddhanuM svarUpa vicAravAnuM che. jo ke siddha thayela samagra chamAM gati liga Adi sAsArika bhAvo na hovAthI koI khAsa prakArane bheda nathI ja che, chatAM bhUtakALanI daSTie teomA paNa bheda kalpI ane vicArI zakAya. ahIM kSetra Adi je bAra bAbatene laI vicAraNA karavAnI che, te dareka bAbatamAM yathAsaMbhava bhUta ane vartamAna daSTi lAgu pADIne ja vicAraNA karavI te nIce pramANe kSetra (sthAna- jagyA): vartamAna bhAvanI daSTie badhAne siddha thavAnuM sthAna eka ja siddhakSetra arthAta Atmapradeza agara AkAzapradeza che. bhUtabhAvanI daSTie emanu siddha thavAnuM
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvArthasUtra sthAna eka nathI; kAraNa ke janmadaSTie paMdaramAMthI judI judI karmabhUmimAMthI keTalAka siddha thanAra hoya che ane saMharaNadaSTie. samagra bhAnupakSetramAMthI siddhi meLavI zakAya che. (avasarpiNuM Adi lakika kALa): vartamAnadaSTie siddha thavAnu kaI laukika kALacakra nathI ane eka ja samayamAM siddha thavAya che. bhUtadaSTie janmanI apekSAe avasarpiNI utsarpiNa ane anavasarpiNa anusarpiNImAM janmele siddha thAya che. e ja rIte saMharaNanI apekSAe ukta badhA kAlamAM siddha thAya che. tti: vartamAnadaSTie siddhagatimAM ja siddha thavAya che. bhUtadaSTie je chelle bhava laI vicArIe, te manuSyagatimAMthI ane chellAnA pahelA bhava laI vicArIe, te cAre gatimAMthI siddha thAya che. rirA: eTale veda ane ciha. pahelA artha pramANe vartamAnadaSTie aveda ja siddha thAya che. bhUtadaSTie strI. puruSa. napuMsaka e traNe vedamAMthI siddha thAya che. bIjA artha pramANe vartamAnadaSTie aliMga ja siddha thAya che. bhUtadaSTie je bhAvaliMga athata AMtarika gyatA laIne vicArIe te liMge arthAta vItarAgapaNe ja siddha thayA che; ane dravyaliMga arthAta bAhyaza laI vicArIe te svaliMga arthAta jainaliMga, paraliga athota jainetarapaMthanuM liMga, ane gRhasthaliga ema traNe liMge siddha thAya che. tIrthaH keI tIrthakaraze ane koI atIrtha kararUpe siddha thAya che. atIrthakaramAM kaI tIrtha cAlu hoya tyAre ane keI tIrtha cAlu na hoya tyAre paNa siddha thAya che.
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ akyAya 10-sUtra 7 37 rAtriH vartamAnadaSTie siddha thanAra cAritrI nathI hota. bhUtadaSTie je chello samaya laIe te yathAkhyAtacAritrathI siddha thAya che. ane te pahelAne samaya laIe te traNa, cAra ane pAMce cAritrathI siddha thAya che. sAmAyika, samaparAya ane yathAkhyAta e traNa athavA che pasthApanIya, sUmase, tathA yathAkhyA e traNa, sAmAyika, parihAravizuddhi, sUmasa che, tathA yathAkhyAe cAra, temaja sAmA, chedapasthA, parihAravi, sukSmasa, tathA yathAkhyA. e pAca cAritra samajavAM. pratye vRddhodhita : eTale pratyekabadhita ane budhita. pratyekabadhita ane bukabadhita bane siddha thAya che. je koIne upadeza vinA pitAnI jJAnazaktithI ja bodha pAmI siddha thAya, te "svayaM buddha" be prakAranA che. eka arihata ane bIjA arihaMtathI bhinna jeo kaI ekAda bAhya nimittathI vairAgya ane jJAna pAmI siddha thAya che. A baMne "pratyekabadhita kahevAya che. jeo bIjA jJAnI dvArA upadeza pAmI siddha thAya, te "buhAbodhitI. emAM vaLI koI bIjAne bedha pamADanAra paNa hoya che ane keI mAtra AtmakalyANasAdhaka hoya che. jJAnaH vartamAnadaSTie phakta kevaLajJAnavA ja siddha thAya che. bhUtadaSTie be, traNa ke cAra jJAnavALA siddha thAya che. be eTale mati, suta, traNa eTale mati, bhuta, avadhi ke mati, zruta ane mana paryAya, ane cAra eTale mati, cuta, avadhi ane mana:paryAya. javavAhanA (UMcAI) jaghanya agulapRthaphavahIna sAta hAtha ane utkRSTa pAMcaso dhanuSa upara dhanuSapRthapha jeTalI avagAha
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 avagAhanA kahevAthI siddha thayela [ajara ( tasvArtha sUtra nAmAMthI siddha thAya che. A te bhUtadaSTie kahyuM. vartamAnadaSTie kahevuM hoya te, je avagAhanAmAMthI siddha thayela hoya, tenI ja be tRtIyAMza avagAhanA kahevI, anAra (vyavadhAna): koI eka siddha thayA pachI lAgalA ja jyAre bIjA siddha thAya che, tyAre te niraMtarasiddha kahevAya - che. jaghanya be samaya ane utkRSTa ATha samaya sudhI niraMtara siddhi cAle che. jyAre koInI siddhi pachI amuka vakhata gayA bAda ja siddha thAya, tyAre te sAMtarasaddha kahevAya che. bane vaccenI siddhinuM aMtara jaghanya eka samaya ane utkRSTa cha mAsanuM hoya che. sAH eka samayamAM jaghanya eka ane utkRSTa eka ATha siddha thAya che. Wvadura (ochA vadhatApaNuM): kSetra Adi je agiyAra bAbate laI upara vicAra karavAmAM AvyA che, te dareka bAbatamAM saMbhavatA bhedanuM aMdaroaMdara e chAvadhatApaNuM vicAravuM te alpabahuvicAraNA. jemake kSetrasiddhamAM saharasiddha karatAM janmasiddha sakhyAtaguNa hoya che. temaja kalekasiddha sauthI cheDA hoya che. adholakasiddha tethI saMkhyAtaguNa ane tiyokasiddha tethI saMkhyAtaguNa hoya che. samudrasiddha sauthI thoDA heya che ane drIpasiha tethI saMkhyAtaguNa hoya che. A rIte kAla Adi dareka bAbata laI abadutvane vicAra karavAmAM Ave che, je vizeSArthIe mULa graMthamAMthI jANI levo. [7]
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza AkaSAya 254 akAmanirjarA 266,271,274 amalamRtyu 134 akSipragrAhI 29 agArI (vratI) 301-3 agurulaghu (nAmakarma) 35,335, 343 agnikumAra 170 agnimANuva () 15 agnizikha 165 aMga (kRta) 4pa agapraviNa (zruna) 45,378 aMgabAha 45 aMge pAga (nAmarma) 33,333 acakSuIzana 90 acakSudarzanAvaraNa 330,33 acIkSa (deva) 173 acaurya vrata, -nI pAca bhAvanAo 284 ayuta(svarga) 170, 17,1889 amyuta (i%) 166 achava 193-4 achavAdhikaraNa 262 ajJAtabhAva 250 ajJAna 601 (juo viparyAya jJAna). ajJAna (parISaha) 3pa6,360 ajanA (narakabhUmi) 143 aNuvrata 283,303 aMDaja 117 atikAya (idra) 165 aticAra 309,319 atiyi vibhAga (ta) 304, 306, -nA aticAra 32 atipuruSa (deva) 172 atibhArApaNu 30,313 atirUpa 172 athAkhyAta 363 (juo yathA khyAta) adattAdAna 297 adarzana 356,760 adhama (astikAya) 193,294, 196,98, 19, 200,203, 204,250-2,243,249
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zAkeza adhastAraka 172 anitya-avaktavya 232 adhikaraNa 17259,2601 anityAnuprekSA 35ra-3 adhobhAga (loka) 140 anindrita (deva) 172 adholokasiddha 398 anindriya (mana) 26-7,99 adhovyatikrama 311,316 anivRtti bAdaraparAya (guNaadhura 32 thAna) 337 anagAra (vratI) 301-3 anizrita (avagraha) kA anagaDhaDA (aticAra) 12,315 aniSTasaMyoga (ArtadhyAna) 375 anatANUka 205 aniHsRtAvagraha 31 (juo anaMtAnubadhiviyAjaka 384 anizita) anaMtAnubaMdhI (kaSAya)330,33ra anIka 164 anapavartanIya (Ayu) 346 anukaMpA 9 anabhigrahIta (mithyAdarzana) 324 anuktAvagraha 31 anarthadaDavirati 305,311 anujJApitapanabhojana 284,286 anapaNuM 230 anutaTa 210 anavakAkSakriyA 257. anuttara vimAna 17180, 189 anavasthita (avadhi) 50,52 anuprekSA 346,3para-5,368 anazana 364 anubhAga ra53,279, 3ra3 (juo anAcAra 310 anubhAvabaMdha). anAdara 312,317 anubhAva (devAmA) 12 anAdi 24709 anubhAvadhi 3ra67,3389 anAdeya (nAmakarma) 335,335 anumata 2601 anAnugAmika (avadhi) 501 anuvAci-avagrahayAcana 284, anAga 263 286 anAgikriyA 257 anuvAcibhASaNa 284ra86 anAhAraka (jIva) 112 amRta 296 aniltha tvapa (saMsthAna) 18 avRtAnubaMdhI (raudra sthAna) 376 Anatya 232 anekAMta 230
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza aMtara 16 1939 nikSepa che312, 318 aMtarAya (kama) ra67,328,331, apratyavekSita nikepa 263 336-7,344,357,380 apratyAkhyAna (kapAya) 330,33ra aMtarAlagati 101 0, 125 apratyAkhyAna kriyA 257 aMtahIMpa 157,159 apravIcAra 1967 aMtamuhUrta 19,372 aprAkArI (nava tathA mana) 40 aMtya dravya (paramANu) rara0 abrahma 298 annapAnavirodha 310,314 abhaLava 81, 86 anyatrAnuprekSA 352,354 abhigahIta (mithyAdIta) 324 anyadaSTiprazaMsA (aticAra) abhinibAdha 25-1 307,309 abhiSavAhAra 312, 358 anyadaSTisastava 307,309 abhISNa-avagrahayAcana 285 aparatva 115 amanasaka 93 aparAjita (svaga) 171,89 amitagati (idra) 165 aparigrahItAgamana 31,315 amitavAhana (idra) 15 aparigrahavata (nI bhAvanAo) aMbA (deva) 148 aMbarISa (deva) 148 aparigrahANavrata 305,11,315 ayazakIti (nAmakarma) 98, aparyApta (nAmakama) 332,334, 344 arati (mehanIya) 333; nA apavartanIya (Ayu) 1345 Asrava ra7ra apAna 214 arati (parISaha) 357, 358 apAyaricaya (dharmadhyAna) 376 ariSTa lokanika) 184 apAIpudagalaparAvarta 20 arUNa ) 184 apUrvakaraNa 10 arapI (dravya) 17 aprati35 (4) 165 athavagraha 36, 41 apratiSThAna (rakAvAsa) 145 ardhanArA (saMhanana) 344 atyavekSita-apramArjita AdAna- adha mAtrA ka72 25 ta 26
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdaza ror ava ya bhanArAca 344, 370 apaNA 230, 231 alAbha (parISaha) 357, 359 alAkAkAza 204 alpa (avagraha) 30 alpamahatva 14, 5 avaktavya 232 avagAhatA ka avagraha 27, 33, 35 avagrahayAcana 284 avagrahAvadhAraNa 284 avadhi (jJAna) 4752, 54, 17, 79, 397 avadhijJAnAvaraNa 331 aSirdezana 92 avadhidarzanAvaraNa 331 avasaudarya (tapa) 3635 avyava 201 avaLu vAda 265 avasarpiNI 396 avasthita (avadhijJAna) 50, para avasthitattva 197 avAya (atijJAna) 27 avigrahA (gati) 107 avicAra 378 avirata (guNasthAna) 34 avirati 322, 35 anyAyAdha 184 annata 55 azarAnuprekSA 352-3 azucivAnuprekSA 354 azubha (nAmakama) 331, 335 nA madhahetu ra74 azubha (yAga) pA azAka (deva) 173 aSTaSTamikA (pratimA) 351 asat 296 asatya 206 asadguNAdbhAvana 260, 201 asadya (asAtavedanIya) 264, 39 asamIDhyAdhiraNa 11, 1 asabhyAna 2 asa'zI 149 asadigdha 31 asayatatva 81, 85 asAtavaidanI 77, 332, 344 "nA hetu ra asAdhAraNa (guNu) 242 asura 140, 148 asurakumAra 170 surendra 187 astikAya 194 teMcANuvrata 305, 31e asthira (nAmama) 336, 365 ahaminheM 17
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakoza ahiMsA 280, raka AnugAmika (avadhijJAna) para -nI bhAvanA 284 AnupUrvI (nAmakarma) 33,33r ahisANuvrata 35, 313 AliyeAgya 164 AkAza (astikAya) 145, Alcatara tapa 3645 144, 193, 196, 198, Alcatarapadhiyusa 36 200, 203, 220-2, 243, AmnAya 352, 368 249 AmnAyAIvAcaka 35ra AkAzaga (deva) 13 Ayu 134 I. Aphicanya 35ra AyuSka kamI 328, 30, 333 AkaMdana ra65, 26e : AraNa 170, 177, 188 Aza (parISaha) 356, 359 AraMbha 260,165 AcA (ta5) 35 ArakriyA 257, 260 AcAravata 386 : Arjava (dharma) 348 AcArya 267, 276, 368 ArtadhyAna 373-5 AjJAvicaya (dharmadhyAna) 376 Arya 152, 158 AjJA vyApAdika (phiyA) 257 Ayaza 158 Atapa 216, 249, 331, 335 AditapAnajana 285 AtmarakSa 164. AvAcana (tapa) 366 AtmA 81-4, 2010, 2301, AvazyakAparihaNi 217 ra40, 242, 245, 246 AvAsa 175 AdAnanipasamiti 285, 348 AsAdana ra64 Aditya (lAkAntika) 184 Astikya 9. AdimAna 24709 Asrava 50-1, 264 I0, 27, Adeya (nAmakarma) 33, 335 345 AdhikaraNikI (kriyA) 256 AsavAnuprekSA 35ra Anata (svarga) 170, 277,188 AhAra 112, 181 Anayana prayAga (aticA) 3, AhAraka (zarIra) para, 24, 126, 127, 343 6
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 pAribhASika zabdakoza AhArakalabdhi 126 udadhikumAra 165, 170, 172 AtaMka (deva) 173 udyota 216, 219 udyota (nAmakarma) 35,331,344 IvarUpa (saMsthAna) 38 upakaraNabaMkuza 387 chatvaraparigrahItAgamana 31 upakaraNasAgAdhikaraNa 263 Indra 1645 upakaraNedriya 35, 96 Idriya 26, 96, 40, 179 upakrama 135 ivicAga (ArtadhyAna) 375 upadhAta 264,268 pathakarma ra54 upaghAta (nAmakarma)335,335,344 IpathakriyA 256 upacAra vinaya 367 Isamiti 284-5, 347 upadhi 369 IzAna () 166 upapAta janma 114, 157 IhA 28 i. upaloga 28 utAvagraha 3 upabhogaparibhAgaparimANa 305, uccagotra (karma) 33, 336, 38 344 upalegAdhikatva 351, 37 - nA badhahetu 267, 277 upogAMtarAya 336 usa (devene) 181 upacAga 87-92 -nAmakarma 331, 335, 343 upayoge driya 98 uttamapurUSa 136 upazAmaka 683-4 uttarakuru 152 upazAMtakaSAya 376 uttaraguNa 304,385 upazAMta meha(guNarathAna) 60,376 uttaraguNanirtanA 262 upazAMtamUha (samyagadaSTi)383-4 uttaraprakRti 329, 339 upasthApana 366 uttaradrata 304 upAdhyAya 368 utpAda ra5 uSNaparISaha 356, 358 utsarga samiti 347 Urvaloka 141 utsarpiNa 396 Uddha lAkasiddha 398
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zayadAza 5 Urthavyatikrama 31, 36 kada (aticAra) 35, 37 jugati 108-113 karuNA 287, 289 jumati para karma -nA baMdhahetuo 3rara; sUtra (ca) 63, 73 -baMdhanA prakAra 326, -nI RSivAdika (deva) 172 AThamUvaprakRtio 3ra7-nI ekavitarka (zukladhyAna) 378, uttara prakRtio 3ra nI 381 puya ane pApa pravRtio ekavitarkaavicAra 381 34ra I; -nA AtyaMtika ekatApekSA 352, 354 kSayanAM kAraNa 31 ekAgraciMtAnirodha 369 karmabaMdha (nI vizeSatA) 258 ekapriya (jIva) 96 karmabhUmi 152, 159 epriya nAmakarma) 344 karmacAga (kAmaNuyAga) 107 * evabhUtanaya 64, 73 kameMdriya 97 eSaNasamiti 284, 347 kalpa 17-176 kalpAtIta 176, 176 airAvatavarSa 152, 155 kApapatra 176, 177 aizAna (svarga) 170, 17 kavavAhAra 360 orika (skaMdhavibhAga) 29 kaSAya 54-5,31ra-3,3ra7,344 audathikabhAva 81-3,86,392 kaSAyakuzIla 385 dArika (zarIra) 159, 27, kaSAyacAritramohanIya 330 209, 2013 kaSAyamehanIya 272 audArika (zarIranAmarma) 333 kaSAyadanIya 330 audArika aMgopAMga (nAmakama) kAkSA (aticAra) 307 333 kAda ba 172 papAtika 19 kApiSa 169 pazamibhAva 81-6,392 kAmasukha 166 kadaMbaka (deva) 173 kAyaleza (ta5) 364 kanakAvalI tapa) 35 kAyasi 347
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zaehkeza kAyaduSpaNidhAna kAra, 317 kuSmADa (deva) 173 kAyanisarga 263 kevala upacAga 390 kAyApravIcAra 167 kevalajJAna 55, 58-60 kAga 250 kevalajJAnAvaraNa 3st kAyasthati 160 kevalajJAnI 25, 27 kAcasvabhAva 287 keladazana -2 kAcikriyA 250 kevaladarzanAvaraNa 335 kAmaNa (zarIra) 120-7, 213, 9 kevalisamudughAta 207 343 kevalI 370 kAmaNagAga 107 kevalya 390 kAla (idra) 165 kaujuo 351, 317 kAla (kaLya) 175, 194, 5, ciA rA5, 256 - ra43, 396 kedha (kaSAya) 255 kAlAtima 312, 319 dhapratyAkhyAna 284 kAlodadhi 153 kinnara (ddra) 15 5ka 384 -deva 172 sAmA 349 kinArottama 172 kSati 265 kiM5rUSa 165, 172 kSAyikacAritra 303 kipuruSottama 15 sAyikajJAna 92 kibaSika (deva) 164 sAyikadarzana 392 kIvikA (saMhanana) 344 kSAvikabhAva 81 I. mukhyapramANatikama (aticAra) sAyikavIca 303 at1, 36. kSAkisamyakatra 392 kuja 344 kSAvikasukha 393 kula 368 kSApazamibhAva81 i., 392 suzIla 35 kSikagrAhI rahe kuTalekhakriyA 311, 34 kSINukayAya 376
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdaza 407 kSINamAha 360, 376, 384 gRhasthaviga 396 sUsavatAbha 35 gotrakama 328, 336, 337 sudhAparISaha 356, 358 gAmatrikA (gati) 111 zukasiMhavikrIDita 35 graha 173, 174 kSetra 16,35 gavAna (vaiyAvanya) 368 vAstu pramANatikrama 31,355 grecaka (svarga) 170, 177, 90 kSetravRddhi 31, 16 vanavAta 14-ja kSetrasiddha 325 inAmuM 140 maTavAMga 173 ghAdhi 141-4 khaDa 259 ghama (nAka) 143 kharakoDa 143 ghAtana 144 ghAtikarma 36 zraNa 368 prANa 96 gati 108, 31, 335, 323, 396 cakravata 136 gadAya 184 cakSu 96 garbha janma 117 cahyuzana ha gAdharva 170, 17ra cakSudarzanAvaraNa 335 gItayazasa (i) 165, caturindriya 97, 104, 333 -deva 182 catudazapUrva 386 gItarati (idra)165, caturdazapUrvadhara 120, 130 -deva 172 caturnikAca 162-4 guNa 240 ie caMdra 170, 173-4 guNapratyaya (avadhijJAna) 48-para -(%) 166 guNasthAna 323, 360 camara () 65, 17 guNi 346, 348 caMpaka 173 guru (graha) 174 cara jyotiSka 174 nyAya prakAranA para caramadeha 106
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 pAribhASika zAkeza caparISaha 756, 359 jayaMta (svarga), 189 cAkSuSa kaMdha rara3 jarAyuja 157 cAMdrAyaNa (5) 35 jalakAnta (idra) 165 cAritra 13,346, 312-3,397 jalaprabha (idra) 15 -(vinaya) 367 jalabahula (kAMDa) 143 cAritramehanIya 25, 272, jalarAkSasa (deva) 172 332, 357 nati (nAmakarma) 335, 333 citA 25. jita 357, 383 cetanAzakti 24 jIva 62, 85, 87, 95, 1989 cArI 27 203, 209, 24, 247 caukSa 1273 jIvatava 207, 208 cauNika 259 jIvatva 81 chavadravya 200, 107 chaghastha 37, 373 jIvarAzi 92 charathavItarAga 356 jIvAstikAya 196, 249 chavida (aticAra) 10,313 jIvita 254 chAyA 19 kavitAsA 312, 319 cheda (prAyazcitta) 366 jIgusA (mAhanIya) 363 chedepasthApana (cAstri) 362-3, jainadarzana 81, 194, 198, 206, 386,397 216228396 ja budvIpa 152 I naliga 396 jagatasvabhAva 287 jeSa (deva) 173 jagata-svarUpa 195 jJAtabhAva 259 jaghanya ra37 : jJAna 21, 58 I0, 367,397 jadhanyatara 237 jJAnAvaraNaya 277, 328,31, janma (8nA prAra) 1145, 336-7, 344, 357 17 nA baMdhata 264 janmasiddha 398 jJAnendriya 97
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zAkeza ja jJAnopayoga rApa tumbaru diva) 173 jayotika 163, 173-1, 192 tubura (deva) 172 tuSita lokAMtika) 184 (ta 217. tuka 173 tatva 11-3, 55-6 tuNasparza parISaha 356, 359 tAba 268 tUvAparISaha 356, 358 tathAkhyAta 36 tejasa (zarIra) 11 (juo tathAgati pariNAma 33 kAzmaNa) tadubhaya 366 tyAga 267, 276, 348, 35ra , tavAta 141, 1434 trasa (cha) 971 tapa 276, 346, 148, 35, - --nAmakarma 34, 334, 344 363 I. basanADI 124. tapasvI 368 trAyasiMza (deva) 1645 tamasa ra19 trIdriya (jIva) 7, 104 tamawlA 140, 143 -nAmakarma 344 tApa 25, 269 caNUka 25 tArA 173-4, 12 tAlApizAca 173. dazamazAkaparISaha 356, 358 tirthangalokasiddha 398 dakSiNAdhipati 1897 titikrama 35, 36 daMbha (zalya) 301 tici 153, 159-16, 181, dazanakriyA ra56 ra65, 273, 330, 333, darzanamohanIya -nA baMdhahetu ujakaja ra65, 30, 332, 3pa7 tIrtha 396 darzanamohakSapaka 384 tIrthakara 136, 150, 3zA darzanavinaya 367 -nAmakarma 336, 344 -nA darzanavizuddhi 267, 275 badhA 267 darzanAvaraNI 330, 336, 336, tIvrakAmAbhiniveza 31, 325 344,390
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410 pAribhASika zahera dezadazamikA 351 dezavirati 304-5, 31, 56 - dAna 85, 25, 27, 320-1 deha (deva) 173 dAnAMtarAya 331, 336 dravya 33,15-1,2024,239 40 dAsIdAsapramANatikrama 312,315 dravyabaMdha 92 dikakumAra 170, 17ra davyabhASA 213 digaMbara 358 kaLyamana 214 digAcArya 35ra kiliMga 387 diga dravya 22 dvaveda 132 digvirati 303, 305, 31, 316 dravyahiMsA 293 divAlojana 282 vyAdhikaraNa 26 dIkSAcArya 368 dvavyArthi kanaya 68 i duHkhabhAvanA 288 dvavyAstika 380. duHkhadanIca 330 kaceMdriya ka7 durasvara (nAmakarma) 33, 33pa, vicarama 185 , dvAdriya 97, 104, 344 dubhaga 33, 335, 344 dIpakumAra 170, 12 duSpakavaAhAra (aticAra) 12, dviIpa-samudra 153 ie dviIpasiddha 398 duSpamAjitanikSepa 263 deva 162 i., ra65 dhanadhAnyaprANAtikama 351,315 devakupha 15ra dharaNa Idra) 165, 187 devagati 343 dharma 265, 272, 348 I. devarSi 184 dharmadhyAna 373, 376 i. devAnupavI (nAmakarma) 343 dhamasyAkhyAtatyAnuprekSA 3pa2,355 devAya 333 dhamAMtikAca 394 (juo adhama-nA baMdhahetu 266 stikAca) devI 17 dharmopadeza 369 dezavirata 375 dhAtakIkhaMDa 15ra i. 318
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zaza 411 dhAraNA 27 ie niyasa 346 dhUmaprabhA 140 i. niHsRtAvagraha 71 dhyAna 364, 369 i. nikAca 162 dhyAnAMtarika 372 nipa(nyAsa) 13 i., ra60263 dhrauvya ra25 nigAha zarIra 209 nigraha 347 nakSatra 170, 173 nitya rara7 I0 nagnatva (parISaha) 356, 58 nitya-avaktavya 232 napuMsakaliMga- veda 135-2 nitya 196 nA baMdhahetu 273, 333 nityAnitya 232 naya 4, 15-1, 63-179 nityAnitya-avaktavya ra0ra naraka 140, 145 I. nidAna (Alya) 301 narakagati nAmakarma) 333, 44 nidAna (ArtadhyAna) 375 narakAyu (baMdha) 265 nidAnakaraNa 312, ga narakAvAsa 145 nidrA 330 navanAvamikA (pa) rUpA nidrAnidrA 30 nAga (deva) 173 nidvAdanIsa 331 nAgakumAra 170 40, 187 nihAnidvAdanIya 33 nAma 13, 14. niMdA 267, 276 nAmakarma 335, 333, 337 nibaMdha 55 nAra114,131,141,145 40, niratarasiddha 398 149, 190-1 nirava kSaNika 226 nArakAnupUrvI (nAmakarma) 34 niravayapariNAmapravAha 82 nArAyu 330,333,344 nirAkAra 90 nArada (deva) 17ra nirAdha 345 nArAca (sahana) 344, 370 nigraMtha 34 I. nizalya 301 nirjarA 38 40, 383 nizIla 266, raja nirjarApekSA 3para I
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 pAribhASika zayadAza nirdeza 16 vAsApahAra 311, 354 nirbhayatA 284 nimaNi (nAmakarma) 335, 336, pakSI 149 5 kawlA 140 nivartana ra62-3 paThabahula (kAMDa) 143 nivaNa 150 padriya (jIva) 97, 104 nirvatI driya 97 pacaMdriya jAti (nAmakama) 343 nirveda 9, 353 paTaka (deva) 173 nivRtatva 266, 274 pahukama 37-8 nizcita kA paratva 115 nizcitagrAhI rahe paraniMdA (juo nida) nizcayadaSThi 203 paraprazaMsA 27 nizcayahiMsA ra94 paramANa 198, 201 Io, niSadA parISaha 356; 359 220 ie niSadha parvata 152, 155 paramAdhArmika (deva) 148,15 niSkriya 196 I. paraliMga 396 nisarga 8, 267, 263 paravivAharaNa 31, 325 nisargadiyA 257 parakhyapadeza (aticAra) 310,319 nigva 264,268 parAghAta (nAmakarma) 33, 335, nIcotra (nA badhahetu) ra67, 331, 344 parigraha 273, 280 299 nIlaparvata 152, 155 -dene 180 nagama (naya) 63, 69 pariNAma rA5, 238, 245 niyAyika 81 pariNamI nityatA 82, 227 nekaSAya 330, 333, 344 paridevana 25, 269 nyadha parimaMDala 344 parihAra (prAyazcitta) 366 nyAyadarzana 194, 211 parihAravizuddhi 36-3,387,3907 -nyAsa 13 (jue nikSepa) parISaha 356 I0 43
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdo parISahajaya 346 puruSaveda 32, 273, 330, 333 parokSa ra3 ie puruSArtha 1 paryApta (nAmakarma) 335, 334 puruSottamadeva 172 paryAya 33, 239 I. pulAka 384 I. paryAyaSTi 68, 231 pukaravaradIpa, puSkarAI dvIpa para, paryAyArthika naya 68 40,78,380 153,156 pApama 153 puSkaredadhi 153 pANimuktA 110 pUrNa (%) 165 pApa rapA pUrNabhadra (08) 165, 172 pApaprakRti 342, 344 pUva dhara 379 pArirahikIkriyA 257 pUrvaprayAga 34 pAriNAmika (bhAva) 81 I. pUrvaratAnusmaraNavajana 284286 pAritApanikI kriyA 256 pRthaphatva 81 pAriSada 164 pRthaphatvavitarkasavicAra 78,380 piMDaprakRti 333 pitaja 118 pipAsAparISaha 756, 358 poSapavAsa 303, 305 pizAca 170, 173 --nA aticAra 2, 317 puliMga juo puruSaveda) prakIrNaka (deva) 164 puNya 25 I pratibaMdha 326 i. puNya-pApa 11 prakRtisakama 339 puNaprakRti 342, 344 pracalA, pracalAvedanIya 330,33ra pugala (astikAya) 193 206, pracalApracalAvedanIya 330, 332 209,13,216, 220,240 prarachanA 368-9 245,249,394. prajJAparISaha 356, 359 pudgalapa (aticAra) 31,37 praNatarasabhojanavajana 284 pagalaparAvata 20 pratara 29 purupa (deva) 172 pratikramaNa 366 puruSavRSabha 172 pratirUpa () 165
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ vir pAribhASika zabdAza deva 173 pratirUpakavyavahAra 311, 715 pratisenanAkuzIla ka5 pratyakSa 23-5 pratyabhijJAna 25, 2284 pratyAkhyAnAvaraNIya 330, 333 pratyeka (zarIranAmakarma) 331, 334, 344 pratyekSuddhabhAdhita kuLa pratyekakhASita 397 pradeza 200,2012 -dha 278-9,323,321-7, 34-1 pradezAya (zuddhipatra juo) prabhu jana 165 pramattayoga 290-5 pramattasayata 4-5 pramANa 4, 23 4. pramANAbhAsa 22 prasAda 22, 322, 5 pramAda (bhAvanA) 287, 289 prayogakriyA 256 prayAgaja (zabda) 217 pravacanabhakti 267, 276 pravacanamAtA 386 pravacanavatsalatya 267, 276 pravIcAra 167 pravrAjaka upara prazaMsA 276 prathama 9 prastara 145 prANa 214, 256 prANata (iMdra) 166 -(svarga) 170, 177,188- 190 prANavadha 20 I prANAtipAtikI kriyA 256 prAyacikI kriyA 257 prAoNSikI kriyA 256 prApyArI (iMdriya) 40 prAyazcitta 364,366 prAyeAgika (baMdha) 218 preprayAga (aticAra) 3pa, 31ra akuza 384 (jIe puzAka) adha (manA) 11, 27-8, 325 40 aMdha (paudgalika) 256, 218, 232 40, 23 azva (aticAra) 110, 313 madhuccheda 33 adhRtattva 322 baMdhana (nAmakarma) 331, 334 madhahetu 322, 391 ali (ka) 165, 183
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdAza bahu (avagraha) 29 bahuvidha (avagraha) 29 bahuzrutabhakti 267, 276 bhAdara (nAsakama) 331, 434 . Adarasa pAca 357, 361 Alatapa 266, 201, 24 mAdhRtapa 364 Alopadhiyutsa 369 subAdhita 397 budha (graha) ST khAdhidula bhatthAnuprekSA upara, 355 audarzana 1,216 brahma 299-9 prAcara 196, 348, 352 brahmacaryAjIta 305 nA aticAra 31, p brahmarAkSasa 172 zrahAlAka (varga) 170, 177, t brahmottara (varga) 16 aktapAnasacAgAdhikaraNa 263 -bhadrottara (tapa) 351 bhaya, bhayamAhanIya 330, 333 -nA badhahetu 273 bharatavarSa para bhavana cha bhavanapati 1627, 171, 186-9, 191 415 bhavapratyaya (avadhijJAna) 48 bhavanannAsinikAya 170 (juo bhavanapati) bhavasthiti 160 bhavyatva 81, 86, 392 bhAva 80, 84 bhAvabaMdha 92 bhAvabhASA ka bhAmana ka bhAliMga 396 bhAvada 132 bhASa"isA (nizcacahi"sA) 99 bhAvAdhikaraNa 261 bhAvaeNndriya cha 4 bhASA 113, 217 bhASAsamiti 347, 451 bhAvat (deva) 172 zikSapratimA 351 bhIma (ka) 195 (deva) 14 bhujaparisarpa 14 bhujaMga (deva) 172 bhUta (deva) 170, 173 bhUtavAdika (deva) 172 bhUtAnada (iMdra) 165, 197 bhUtAnukapA 265, 270 satAttama (deva) 173 eka sa '
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pAribhASika zabdAza 11 AAgabhUmi 266 bhAgazAlI (deva) 172 bhAgAtarAya 336 bhAgApabhAgavata 312, 318 agala (graha) 174 matijJAna 217, 33,41, 434 15-6, 102, 3 matijJAnAvaraNa 330-1 matsara 164 (jIe mAtsara) maya 49 maH 350 mamalAka 140, 151 i sana 17, 93, 101-6 manaHpAMcajJAna 21, 24,52, 54, 55, 57-9 manaHpAMcajJAnAvaraNa 331 manuSya 149 manuSyagati (nAmama') 343 manuSyajAti 157-8 manuSyayakSa (deva) 172 manuSyalAka 157 manuSyAnupUrvI (nAmakrama) 347 manuSyAyu (karma) 370,333,343 --nA badhahetu 265, 273 manAgutti 2845, 347 mane jJAmanAkSarasasamabhAva 286 maneAdupraNidhAna 312, 317 nAnisarga 263 manIyAga 251 anAma deva) 172 manAhare kriyAlAvajana 286 mama 35, 38 maraNa 24 maraNAza'sA (aticAra) 712,319 marut (deva) 172 mruta (lAkAMtika) 1845 marudeva (deva) 17ra marudevI 379 parISaha 356, 359 mahAkAda kha 172 mahAkAya (IMdra) 165 -(deva) 172 mahAkAla (iMdra) 165 -(deva)173 mahAdhASa (J) 165 sahAtamaprabhA 140 mahApuruSa (iMdra) 165 (deva) 172 mahAlIma (iMdra) 165 (deva) 172 mahAvideha (deva) 177 mahAvega (deva) 172 mahAnata 283, 303 mahAzukra (svaga) 170, 177, 198-9
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdaza mahAsarvatobhadra (5) 351 mithyAdarzana 322, 324 mahAsiMhavikrIDita (tapa) 351 mithyAtvakriyA 256 mahAtkaMdika (deva) 173 mithyAtvamohanIya 332 mahAtkaMdha 206 mithyAdarzana zalya 301 mahAhimavata 15ra mithyAdarzana kriyA paNa mahevAkSa (deva) 172 mithyASTi 61 mahAraga 170, 172 mithyapadeza (aticAra) 31,34 mAghavI 143 mizra (kSApazamikabhAva) 81,83 mAghavyA 143 mizra (ni) 115 maNibhadra (%) 165 mizramohanIya 332 -(deva) 172 mImAsakamata 81 mAtrA 372 suktajIva 303 mAtsarya (juo matsara) ra68, 312, 319 muktAvalI (tapa) 351 mAdhyaSyavRtti 287, 289 mukharapizAca (deva) 173 mAna (kaSAya) 255 mUcha 299 mAnuSettara (parvata) 15ra, 157 mUrta 99 mAyA (kaSAya) 255, 265, 273 mUrtatva 198 mAyAkriyA 257 mUrti 197 mAraNatikI lekhanA 303, mUlaguNa 303 306-7 mUlaguNanirvatanA ra62 mArgaprabhAvanA 267, 276 mulajAti (dravya) rara8 mArdava (dharma) 348, 350 mUlavya 195 mASatuSa 39 mUlaprakRti 3ra7, 338 bhAdra (varga) 170, 77,88 mUlaprakRtibaMdha 3ra7 mitrAnurAga 312, 319 mUlavrata 303 mithuna 298 meru parvata) 140, 152, 154 mithyAtva (mahanIya) 322,324, merulanta (deva) 17ra 330, 344 merUbha (deva) 172
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zadakeza maitrIvRtti 288 ratipriya (deva) 172 maithuna 298 ratiSa (deva) 172 mekSa 3-4,78,11-2,383,301-3 ratnaprabhA 14 I. meha 299 nAvalI (tapa) 351 ---meha (ma) mehanIca 328, ramakavarSa 15ra 332, 337, rasa (pAMca) ra17 maukharya (aticAra) 311, 317 nAmakarma 331,334 myuccha 152, 158 rasaparityAga (ta5) 364-5 rahasyAbhyAkhyAna (aticAra) yakSa 170, 172 311, 314 thottama (deva) 172 rAkSasa 170, 172 yatidharma 348-9, 35 rAkSasarAkSasa (deva) 172 cAkhyAta (cAritra) 36-3,367 rAga 299 caTapalabdhi 60 rAvilejanaviramaNa 281 I' thavamadhya (5) rUpA rAhu 176 caza, yazakIrti 33, 344 riSThA 143 yazasvata (deva) 172 hukamI (parvata) 15ra, 155 yAcanAparISaha 356, 350 25 197 yuga 175 rU5yakSa (deva) 172 yAga 5,250 40, 3ra-pa3ra7, upazAlI (deva) 172 378 kapAnupAta (aticAra) 311,17 yoganigraha 347 3pI pa5, 196, 247 coganidhi 372, 382 raMvata (deva) 172 cogavatA 274 rogaciMtA (ArtadhyAna) 375 yoni 1145 I. regaparISaha 356, 359 raudra (narakAvAsa) 144 ti, ratimohanIya 330, 333 raudra (dhyAna) 373, 375 -nA baMdhahetu ra72 raurava (narakAvAsa) 144
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAribhASika zabdakeza 19 lakSaNa 87-9 vacananisarga 263 labdhi 130 vaja madhya rUpA labdhIndriya 98 varSabhanArAcasahana 344,370 lavaNasamudra 15ra-3 vaTa (deva) 173 lAgalikA (vakragati) 111 vadha ra65, 269, 30, 313 lAntaka (ga) 170, 17 vadha (parISaha) 356, 359 1889 vanapizAca (deva) 173 lAbhAtarAya (karma) 336 vanAdhipati (deva) 172 liMga cihna) 387 vanAhAra (deva) 172 liMga (vada) 132, chalpa-6 vagaNuM 3ra6 lezya 81, 86, 147, 146, varNa (pA) 217 163, 166, 18, 12, -nAmakarma 331, 334 187 vartanA 215 loka 140 I0, 204 vardhamAna (avadhijJAna) 50 lokanAlI 179 -ta5 351 lokapAla (deva) 164. varSadhara 15ra lAkAkAza 204 I vastu 36, 227 lokAnuprekSA 3para, 355 vahni (lokAtika) 184 lokAnta 393 vAgyAga 251 lokAtika (deva) 184 vAcanA 368 lobha 255 vAtakumAra 170 lobhapratyAkhyAna 284 vAmana (sasthAna) 344 vAyukumAra (juo vAtakumAra). vazA naraka) 143 vAlukAprabhA 140 vakragati 109 i vAsiSTha (idra) 165 vacanagupti 347 vAsudeva 136 vacanaduSpaNidhAna (aticAra) vikaguNa 242 312, 317 vikriyA 140
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 sakramaNa 339 sakrAti 379 sakliSTa 140 sakhyA 16, 395, 398 saMgraha 63, 69 i. sa2 265, 368 sagharSa 18 sadhasAdhusamAdhikaraNa 267,276 saghAta (skaMdha) 221 nAmakarma 331 sajJA 25, 105 sagI 103 pAribhASika zabdakoza sa'jvalana (krAdi) 330 saparAya 361-2 sapradhAraNasa jJA 105 samUna 114, 117 samUhiMma 131 48, 389 "saMcamAyama 266 sacAga 260, sarabha 26 '' l' * nick, savAra 258, 345 40 savarAnuprekSA upara sa'nRta (ceni) 114 sarvaMga 9, 167, 287 sasAra kara saMsArAnuprekSA 352 saMsArIjIva 92 sastArApakrama 312, 318 sasthAna 216 -nAmakarma 331 sasthAnavicaya (dhyAna) 376-0 sahanana 369 nAmakarma 331 saharaNasiddha 398 sAya 254 sacitta 114 sacittaAhAra 312 sacitta nikSepa 312 sacittapidhAna 312 sacittasamRddhaAhAra 31ra sacittasa'mizraAhAra 312 sat 16, 225 IM. satkArapuraskAraparISaha 356 satpuruSa (dri) 165 deva 72 satya 349 satyavrata, -nI bhAvanA 284 satyAnnata 305, 311 saMdeza (kha"dha) 233 sAcchAdana 267 sanakumAra (iMdra) 166 samrabha'gIra3ra saptasamikA 351 sama (madeg4) 238 2
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
_