Book Title: Tattvarthadhigam Sutra Abhinav Tika Adhyaya 09
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Shrutnidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005039/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA adhyAya : 9 abhinavaTIkAkartA pUjaya munirAja zrI sudharma sAgarajI mahArAja sAhebanA ziSya muni dIparatna sAgara son se only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAla bahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo namaH tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA adhyAyaH 9 -: prerakaH pUjayamunirAja zrI sudharmasAgarajI ma sA :abhinavaTIkA-kartA: abhinava sAhitya sarjaka munidIparatnasAgara tA.16/5/94 somavAra 2050 mAsaH vaizAkha sudaH5 abhinava zruta prakAzana- 40 www.jame brary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 8 " che ja 2 0 0 2 viSaya - anukrama krama viSaya pRSTha 1 saMvaranI vyAkhyA 2 saMvaranA upAyo 3 tapa-nirjarA tathA saMvarano upAya 4 gupti nuM svarUpa tathA bheda pa samitinuM svarUpa tathA pAMca bheda da dharmanuM svarUpa tathA daza bheda 7 anuprekSA-svarUpa tathA bAra bheda 8 parISaha nuM svarUpa bheda,satya vizeSatA 8 thI 17. 9 cAritra-svarUpa tathA pAMca bheda 10 tapanA bheda bAhya-atyaMtara 19,20,21 11 prAyazcita nA navabheda 12vinayanA cArabheda 105 13vaiyAvaccanA dazabheda 109 14 svAdhyAyanA pAMcabheda 15 vatsarganA be bheda 16dhyAnanuM svarUpa tathA cAra bhedo 27 thI 4 120 17 nirjarA ne AzrIne AtmavikAsa krama 170 18nircanthanA bheda tathA vizeSa vicAraNA 48,49 176 pariziSTa 1 sUtrAnukrama 2 | nakArAdi sUtrakrama 186 3 | zvetAmbara-digambara pAThabheda 4 Agama saMdarbha 190 5 saMdarbha sUci 191 TAipaseTIMga - re komyuTarsa, 3-digvIjaya ploTa, jAmanagara,phonaH 239 prinTIMga - navaprabhAta prinTIMga presa,dhI-kAMTA roDa, amadAvAda. abhinavazruta prakAzana, pra.je. mahetA, pradhAna DAkaghara pAchaLa,jAmanagara-361 001. 116 0 117 184 188 prakAzakaH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattva: artha : 3 bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa tattvArthAdhigama sUtra sUtraH (1) yathAvasthita jIvAdi padArthono sva-bhAva te tattva. (2) je padArtha je rUpathI hoya tenuM te ja rUpa hovuM te tattva-jemake jIva jIvarUpe ja rahe ane ajIva ajIva rUpe rahe che. (1) je jaNAya te artha. (2) je nizcaya karAya ke nizcayano viSaya hoya te artha. tattvArtha : (1) tattva vaDe je arthano nirNaya karavo te tattvArtha. -- adhigama : (1) jJAna athavA vizeSa jJAna. (2) jJAna thavuM te. alpa zabdomAM gaMbhIra ane vistRta bhAva darzAvanAra zAstravAkya te sUtra. (2) je padArtha je rUpe hoya te padArthane te rUpe ja jANavo ke grahaNa karavo te tattvArtha. prastuta granthamAM jIva-ajIva-Azrava-bandhu-saMvara-nirjarA-mokSa e sAta tattvo che. A sAte tattvone te svarUpe ja grahaNa karavA rUpa nizcayAtmaka bodhanI prApti te tattvArthAdhigama. sUtrakAra maharSi pU. umAsvAtijIe samagra granthamAM tattvArthanI sUtra svarUpe ja guMthaNI karI che mATe tene tattvArthAdhigama sUtra kayuM che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamA adhyAyanA AraMbhe - A adhyAyamAM kula 49 sUtro che. ane adhyAyano pratipAdyaviSayache "saMvara tatva'' alabatta nirjarAtatva vize paNa suMdaratama vyAkhyAne AvarI levAI che. A pUrvesUtrakAra maharSie prathama cAra adhyAyatakI nIva tattvavize, pAMcamAM adhyAyamAM ajhIva tattva saMbaMdhe, chaThThA ane sAtamA adhyAyamAM gAjhavatarU nI ane AThamA adhyAyanamAM tattva aMgenA vivaraNI karelA che. bAkI rahetA saMvara,nirnA ane mokSa tattvamAMthI A adhyAyamAM saMvara tatvanuM varNana che. nirgA saMbaMdhe eka sUtra AThamA adhyAyamAM jaNAvyA pachI,A adhyAyamAM tatsaMbaMdhe vizeSa khulAso paNa prastuta ja che ane mokSa have pachInA chellA ane dazamA adhyAyanI sAthe guMthAyeluM che. prathama adhyAya-prathama sUtrathI mokSama nuM nirUpaNa kare che. te mArge cAlI mokSanI prAptimAM saMvara ane nirvA e be mukhya tattvonI upAsanA thakI nava mokSane pAmanAro bane che A saMvaratatva thakI AtmA AvatA karmone aTakAvI zake che. ane nirjarA tattva tene saMcitakarmonA kSayamATenuM mukhya paribaLa che. zubha ane azubha karmane rokavArUpa vyasaMvara tathA zubhAzubhakarmane rokavAmAM kAraNarUpa jIvano je adhyavasAya te bhAvasaMvara AvA baMne prakAranA saMvarane kaI rIte Adaravo, tenuM vizeSa svarUpa zuM che? tenA bheda-prabhedo Adi sarve carcA ahIM AvarI levAI che. navatatvamAMnA upAdeya evA A saMvara tattvane AdarI karmonA Azrava thakI baMdha thato aTakAvI mokSanI upAsanA mATe saMcita karmonI nirjarA mATenA patha pradarzaka evA adhyAyanI bhItaramAM have DokIyuM karIe. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 1 5 adhyAyaH9-sUtraH1 [] [1]sUtrahetu:-A sUtra thakI sUtrakAra maharSi saMvaranA svarUpa ne jaNAvI rahyA che. [2]sUtra:mULa:-AjanoSa:saMvara [C] 7] [3]sUtraHpRtha-Asava -nirodha: saMvara: [4]sUtrasAraH-Asrava no nirodha e saMvara che. [] [5]zabdazAnaH Aptava -Asava,karmanuM AvavuM te, nizeSa-pratiSedha saMvara-saMvara,aTakavuM te, [] [6]anuvRtti:- adhyAyanuM prathama sUtra hovAthI koi anuvRtti nathI [7]abhinavaTIkAH- saMvaratattvano bodha karAvavA mATe racAyelA A adhyAyamAM sarva prathama sUtramAM saMkSepamAM ja samagra adhyAyanA arka rUpa vAta mUkI dIdhI che. kema ke Asrava eTale karmonuM AvavuM ane tene AvatA rokavA e ja saMvara. Asrava tatva to A pUrve adhyAyaH6 mAM suvyAkhyAyita karAyuM ja che. basa tene yAda karo ane tenA eka eka bheda oLakhI samajI ane rokavAnuM kArya AraMbha karo. eTale A samagra adhyAyano pratipAdya viSaya pUrNa thai jaze. Azrava tatva svarUpe AtmAnuM je yoga [mana-vacana-kAyanI pravRtti ] svarUpa, temaja citra-vicitra kaSAya svarUpane bhedothI vistArapUrvaka je chaThThA adhyAyamAM jaNAveluM che.tene eTale te Azrava [karmanuM AvavApaNuM] tatvane,rokavA rUpe Atma zudhdhi mATe sauprathama anivArya Avazyaka evA, saMvara tatvane zAstrAnusAra,sUtrakAra maharSi A sUtrathakI jaNAveche. * Asava:- je nimitta vaDe karma baMdhAya te Asrava''jenI vyAkhyA pUrve Ja.6-mAM vividha rIte ane vistAra pUrvaka thai che . karmane AvavAnA aneka mArgane Asrava kahela che. jemAMthI svopajJa bhASyamAM sUtrakAra maharSi be prakAra upara khAsa bhAra muke che kAya yogAdi traNa yivADmana: rmayoga:| sa Asava: / 42 prakAre Asava-avatAyendriyaniyA: sUtra-6H6 tathA pUrva sUtra 6:1 no jayavADmana:rma yoga: e rIte kula 42 bheda. A be prakAranA Asrava [AyayovedvivArizat viSa] ne aTakAvavo te saMvara. ema kahIne ukata be bhedonu kathana karela che.arthAt sAmparAyika Asravano ja ahIMsUtrakAre AsavarUpe ullekha karyo che. iryApatha Asavano ullekha saMvara hetu mATe karela nathI. je AsavanA 42 bhedanuM punaHsmaraNa 1-avrata hiMsA,asatya,corI,abrahma, parigraha e pAMca avrata-Asrava che. A avrata-Asravanano nirodha arthAt virati te saMvara kahevAya. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 2-kaSAya- krodha, mAna,mAyA,lobha rUpa cAra kaSAyano Asrava kahyo che. A cAra prakAranA kaSAyAsAvano nirodha arthAta niSkaSAyI ke alpakaSAyI paNuM te saMvara che. 3-indriya-sparzana,rasana, prANa,ca ane zrotra e pAMca Indriya thakI thato Asrava te IyiAgnava che. teno nirodha arthAta tenI rAga-dveSa rUpa pravRttine aTakAvI te paNa saMvara che. 4-kriyA - samyakta,mithyAtva Adi je pacIsa kriyAma.6 nA sUtramAM jaNAvelI che te kriyA thakI thatAM Amravane aTakAvavo te paNa saMvara che. matalaba ke A ra5 kriyAthI nivRtta thavuM ke aTakavuM te. pa-yoga-mana,vacana, kAyAnI pravRtti ke vyApAra jene yoga kahe che te yoga paNa Agnava rUpa ja kahyo che. tethI A yoga nirodha epaNa saMvara che. sArAMza e ke pa-avrata, 4-kaSAya, pa-indriya, 25 kriyA ane 3-yoga ema 4rabheda AmravanA kahyA che. A 42 bhedathI AvatA karmone aTakAvavA te ja saMvara. ja nirodhaH-nirodha eTale pratibaMdha aTakAvavuM ke rokavuM te + nirodho nivAraNaM sthaganaM / # prastuta sUtramAM Amravane rokavA nA saMdarbhamAM nirodha: zabdane sUtrakAre prayojela che. * saMvara:-sau prathama vyAkhyAto sUtrakAre poteja kahI dIdhI che. Amravano nirodha' e ja saMvara che. 4 pUrvokata kAyayogAdi 42 prakAranA Amravane nirodha eja saMvara. ja AtmAnA karma-upAdAna hetubhUta pariNAmono abhAva te saMvara kahevAya che. 4 karmane AvavAnA je koIpaNa nimitta, teno abhAva e ja saMvara. * AsUyate-samAdIyate yaiH karmASTavidham AnavA: te karmaNAM pravezavIthaya: zubhAzubhalakSaNA: kAyAdayastraya-indriya-kaSAyA-'vrata - kriyAzca-paJca-catuH-paJca-paJcaviMzati saGkhyAsteSAM nirodho - nivAraNaM - sthaganaM saMvaraH / * saMvaranA be bheda-je saMvaratatvanI vyAkhyA karI, jenA Agnava-nirodhane AzrIne 42 bheda kahyA, ane 17-bhede tenI vyAkhyA have pachInA sUtra 2 mAM karavAnI che te saMvaratatva ahIM be bhede kahevAela che (1)sarvasaMvara ane (2)deza saMvara. [1]sarva saMvara - sarva prakAranA Agnavone abhAva te sarva saMvara je phakata caudamA guNa sthAnake ja hoya che. [2]deza saMvaraH-amuka ke thoDA Agnavono abhAva e deza saMvara kahevAya che. je caudamA guNa sthAnakanI nIce-nIcenA guNa sthAnakomAM hoya che. deza saMvara vinA sarvasaMvara thAya nahIM mATe prathama deza saMvara ne mATe prayatna karavo joIe. ja saMvaranA be bheda bIjI rIte - dravya ane bhAvane AzrIne saMvara nA be bheda paNa kahevAyA che te mujaba (1)dravya saMvara(2)bhAva saMvara [1]dravya saMvara - # zubha athavA azubha karmonuM rokavuM eTale grahaNa na karavuM te . Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 1 $ athavA saMvaranA pariNAmarahitasaMvaranI kriyA-anuSThAnamAM vartavuM tedavya saMvara. [2]bhAva saMvaraH# zubhAzubha karmane rokavAmAM kAraNa rUpa jIvono je adhyavasAya te bhAvasaMvara. # athavA saMvaranA adhyavasAya yukta saMvaranI kriyA te paNa bhAva saMvara kahevAya che. ja Azrava nirodha saMvara ane guNasthAnakaH AdhyAtmika vikAsano krama e AgnavanirodhanA vikAsane AbhArI che. tethI jema jema Asrava nirodha vadhato jAya tema tema guNasthAna paNa caDhatuM jAya che. kAraNa ke pUrva-pUrvavartI guNasthAnanA Agnavoketajajanya baMdhano abhAva ejauttara uttaravartIguNasthAnano saMvara kahyo che. 4 karmagranthamAM baMdha yogya karma prakRtti 120 kahelI che. ja A ja karmagranthAdimAM 14 guNasthAnaka paNa jaNAve che. 14 guNasthAnakanA nAma: (1)mithyAtva (2)sAsvAdana ()mizradRSTi (4)avirati (5)deza virati (6)pramatta saMyata (7)apramatta saMyata (8)niyaTTI bAdara (9)aniyaTTI bAdara saMparAya (10)sUkSma saMparAya (11)upazAnta kaSAya vItarAga chadmastha (12)kSINamoha vItarAga (13)sayogi kevalI (14)ayogi kevaLI 120 karmaprakRtti nuM varNana - A pUrvenA AThamA adhyAyamAM ati vistArathI kareluM che. teno sAmAnya paricaya ahIM Apela che. jJAnavaraNa karma nI uttara pravRtti darzana varaNa karma nI uttara pravRtti vedanIya karma nI uttara pravRtti mohanIya karma nI uttara pravRtti - - 2 AyuSya karma nI uttara pravRtti nAma karma nI uttara pravRtti - - 67 gotra karma nI uttara pravRtti aMtarAya karma nI uttara pravRtti 8 karmanI kula uttara pravRtti 120 [-baMdha yogya prakRtti 4 kyA guNa sthAnake keTalI prakRtti no baMdha na thAya? arthAt keTalI prakRti saMvara thAya? guNasthAnaka baMdhaprakRtti | baMdhaviccheda ! abaMdha | saMvara keTalo thAya che paheluM bIjuM 101 1 prakRtino trIjuM 74 41 prakRtino 41 prakRtino pAMcamuM 51 prakRtino 1 - 4 117 GJ 16 ke 41 cothuM 41 51. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnaka baMdhaprakRtti chaThThuM 63 sAtamuM 58/59 AThamuM 26 thI58 navamuM 18thI 22 dazamuM 17 ...agIyAramuM bAramuM teramuM tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA baMdhaviccheda abaMdha saMvara keTalo thAya 2 55 prakRtino 61/62 prakRtino 62thI94 prakRtino 98thI102prakRti no 1 1 1 55 61/62 62 thI94 98thI102 103 119 119 119 caudamuM 120 noMdhaH- baMdha viccheda prakRttino ja Asrava nirodha samajavo. uparokata sAraNI nuM spaSTIkaraNaH 103 prakRtino 119 prakRtino 119 prakRtino 119 prakRtino 120 prakRtino [1] pahelA guNaThANeH- tIrthaMkara nAmakarma,AhAraka zarIra ane AhAraka aMgopAMgano baMdha hotonathI,arthAt 117 prakRttino ja baMdha saMbhave che. chatAM A traNa prakRttinA Azravano nirodha na kahevAya kAraNake tyAM e traNanA Azravano saMbhava ja nathI gaNyo. [2]bIjA guNaThANeH-narakAyuM,narakagati,narakAnu pUrvI,ekendriya,beindriya, teindriya, caurindriya jAti,sthAvara-sUkSma-sAdhAraNa ane asthira cAranAmakarma, huMDaka saMsthAna,Atapa nAmakarma,sevArta saMhanana,napuMsaka veda ane mithyAtva mohanIya e 16 karmaprakRtti one baMdha viccheda prathama guNasthAnakane aMte thai ja jAya che. tethI A 16 karmaprakRttionA Azravano nirodha-saMvara thai jAya che. ane tIrthaMkaranAma tathA AhAraka dvika nA Azrava [-baMdhano] saMbhava na hovAthI bIje guNaThANe 19 na baMdhAya paNa A traNa abaMdha prakRtti kahevAya. [3]trIje guNaThANeH- kula 41 prakRttino baMdha viccheda kahyo che. jemAM 16 prakRttino baMdha viccheda to prathama guNaThANAne aMte thai jAya che bIjI pacIsa prakRttimAM: tiryaMcAyu,tiryaMcagati,tiryaMcAnUparvI,nidrA nidrA pracalA pracalA ane thiNadhdhinidrA, durbhaga-duHsvara ane anAdeya nAmakarma, anaMtAnubaMdhI-krodha-mAna-mAyA-lobha, nyagrodha parimaMDala,sAdi, kubja ane vAmana cAra saMsthAna, RRSabhanArAca, nAraca,ardhanArAya ane kIlikA e cAra saMghayaNa,nIcagotra,udyotanAmakarma,azubha vihAyogati ane strI veda e pacIza prakRttino baMdhaviccheda thAya che. bIjA guNa sthAnaka ne aMte A 41 prakRttino baMdha viccheda arthAt Asrava nirodha thai ja jAya che ane pAMca abaMdha prakRtti kahI che jemAMnI traNa abaMdha prakRtti pUrvanA guNaThANA mujaba samajI levI -vadhArAmAM manuSya ane devAyuno baMdha paDato nathI. [4]cothe guNaThANeH- paNa kula 41 prakRttino ja baMdha viccheda thAya che arthAt Asrava nirodha A 41no to thAya ja che. paNa kula abaMdha prakRtti je trIje guNaThANe pAMca hatI te ghaTIne Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra: 1 bethaijaze kemake cothe guNaThANe manuSyAyu,devAyu ane jinanAmakarma bAMdhI zake che tethI abaMdha mAtra AhAraka dvikano ja raheze. pipAMcame guNaThANe-kula 51 prakRttino baMdha viccheda thAya che. arthAt Asrava nirodha thAya che. jemAM 41 prakRttito upara gaNAvelI ja che vadhArAmAM vaja RSabhanAca saMhanana, manuSyAyu,manuSyagati,manuSyAnupUrvI, apratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyAlobha ane audArika zarIra tathA audArika aMgopAMga e daza prakRttino baMdha cothA guNasthAnakane aMtima samaye rokAI jAya che. pariNAme A 51 prakRttino te guNaThANe saMvara thaI jAya che AhAraka zcikano saMbadha cAlu hovAthI kula 53 prakRttino baMdha thato nathI arthAt ka7 no Asrava cAlu rahI zake che. [] cha guNaThANeH- kula-55 prakRttino baMdhaviccheda arthAt Agnava nirodha thaI jAya che.te A rIte - 51 prakRttino pAMcame guNaThANe baMdha viccheda thayo ja che vadhArAmAM pratyAkhyAnAvaraNa krodha-mAna-mAyA-lobha jatAM bIjI cAra prakRtti baMdha viccheda pAme che. pariNAme papa-prakRtti no saMvara to pAMcamA guNaThANAnA aMtima samaye ja thaI jAya che. be abaMdha pravRtti hovAthI kula 57nobaMdha thato nathI arthAtakaphaprakRttino baMdha thAya che. [7]sAtame guNaThANe-61 athavA 62 prakRttino baMdha viccheda thAya che. arthAta ATalI prakRttinA Azravano nirodha thAyache. papa-prakRttino baMdha viccheda to chakTa guNaThANe kahevAyo ja che chaThThA guNaThANAne aMte chellA samaye azAtA vedanIya,zoka anearatimohanIya,asthira-azubhatathA apayaza nAmakarma e chano baMdha viccheda thaI ja jAya che. arthAta61 prakRttino to saMvara thaI ja jAya che. jayAre devAyuno baMdhakarIne Ave tyAre te prakRttino baMdha viccheda thaI jAya che ane jo devAyune chake prAraMbha karI sAtame guNaThANe bAMdhe te prakRttino baMdha viccheda thato nathI pariNAme 61 athavA 2 prakRttino baMdha viccheda kahyo che. koI abaMdha prakRtti rahetI nathI tethI baMdha 58 athavA 59 prakRttino thAya che. [8]AThame guNaThANe- kula sAta bhAga kahyA che. jene traNa bhAgamAM vaheMcavAmAM Ave che (1)AThamAnA prathama bhAge kara prakRttino baMdha viccheda (2) AThamAnA bIjAthI chaThThA bhAgane AzrIne 64 prakRttino baMdha viccheda (3)AThamAnA sAtamA bhAge 94 prakRttino baMdha viccheda. arthAt AThamAnA ekathI sAta bhAga sudhImAM 62 laine 94 prakRtti sudhIno Azravanirodha thaI jAya che. te ArIte (1)AThamAnA prathama bhAgeH- ukata 2 prakRttino baMdha viccheda thAya che mATe 2 prakRttino saMvarato thavAno ja che. (2)AThamAnA bIjAthI chaThThA bhAga sudhI pha4 prakRttino baMdha vicchedakahyo che kAraNa ke nidrA ane pracalA e baMneno baMgha viccheda pahelA bhAgane aMte thaI jAya che arthAt 64 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA prakRttino saMvara to thaI ja jAya (3)AThamAnA sAtame bhAge 94 prakRttino baMdha viccheda thaze kema ke AThamAnA chaThThA bhAganA aMta sudhImAM 30 prakRttino baMdha viccheda thAya che te A pramANe- devAnupUrvI devagati,paMcendriya jAti,zubhavihAyogati, trasabAdara-pratyeka-paryApta-sthira-zubha-subhagasusvara-Adeya nAmakarma vaikriya-taijasa-kAzmaNa-AhAraka e cAra zarIra, vaikriya-AhAraka aMgopAMga, samacaturagna saMsthAna,nimArNanAma tIrthaMkaranAma,varNa-gaMdha-rasa-sparza e cAra,agurulaghu ucchavAsa,upaghAta,parAghAta e3 prakRttino AThamAMnA chaThThA bhAganA aMta sudhImAM baMdha viccheda thatA kula 94 prakRttiono saMvara to thaijaze. baMdha prakRtti 26 bAkI raheze. [9]navamAM guNaThANeH- navamAM guNa sthAnakanA pAMca bhAga karavAmAM AvyA che. (1) pahelo bhAge -98 prakRtti no baMdha viccheda arthAta Azrava-nirodha thaze . (2)bIjo bhAga -99 prakRtti no baMdha viccheda arthAta Azrava-nirodha thaze. (3)trIjA bhAge 100 prakRtti no baMdha viccheda arthAt Azrava-nirodha thaze. (4)cothA bhAge 101 prakRtti no baMdha viccheda arthAta Azrava-nirodha thaze. (pa) pAMcamA bhAge 102 prakRtti no baMdha viccheda arthAta Azrava-nirodha thaze. AThamA guNasthAnakanA sAtamA bhAgane aMte hAsya,rati, bhaya ane jugupsAno baMdha viccheda thatA 98 no baMdha viccheda thayo. navamAnA pahelA bhAgane aMtepuruSavedanobaMdhaviccheda thatAkula99 prakRttinobaMdhavicchedathAya. navamAnA bIjA bhAgane aMte saMjvalana krodhano baMdha viccheda thatA kula 100 prakRttino baMdha viccheda thAya. navAmAMnA trIjA bhAgane aMte saMjvalanamAnano baMdhaviccheda thatAM kula 101 prakRttino baMdha viccheda thAya. navamAMnA cothA bhAgane aMte saMjavalanamAyAno baMdhaviccheda thatA kula 102 prakRttino baMdha viccheda thAya. A rIte navamA guNaThANe chelle 102 prakRttino baMdha viccheda arthAt saMvara thai ja jaze. [10]dazamA guNaThANeH-navamAM guNaThANAnA pAMcamAM bhAgane aMte saMjvalana lobhano baMdha viccheda thatAM dazame guNaThANe kula 103 prakRttino baMdha viccheda arthAt Azrava-nirodha ke saMvara thaI jaze. pachI baMdha yogya pravRtti phakata 17 ja raheze. [11]agyAramAM guNaThANeH - 119 prakRttino baMdha viccheda arthAt Agnava nirodha thaI jaze te A rIte dazamAM guNasthAnakane aMte jJAnAvaraNa-5,darzanAvaraNa-4, aMtarAya-5, yaza kIrtinAma,uccagotra e 16-prakRttino baMdha viccheda thaze. pUrve 103no baMdha viccheda thayo che A rIte kula 119 no baMdha viccheda arthAta saMvara thaI ja jaze. [12]bAramA guNaThANe paNa upara mujaba 119 prakRttino baMdha viccheda arthAta saMvara thai ja jaze. Jain Education international Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 adhyAyaH 9 sUtra: 1 [13] teramaguNaThANe paNa uparamujaba119prakRttinobaMdhavicchedaarthAtasaMvarathaIjajaze. [14]cAdamAM guNaThANeH- sarvathA saMvara kahelo che. kemake teramA guNa sthAnakane aMte eka mAtra zAtA vedanIya no baMdha cAlu hato te paNaviccheda thatAM 120 prakRttino baMdha viccheda thaI jAya che pachI sarvathA saMvaranI sthiti Ave che. Azravano paNa sarvathA nirodha ja thaI jAya che. A rIte cAdame guNaThANe sarvasaMvara kahyo che te pUrva pUrvanA guNaThANe deza saMvara kahyo che. to paNa je guNaThANe jeTalI prakRttino baMdha viccheda kahyo che. teTalI prakRttinA Amravano to sarvathA nirodha thaI ja jaze.A saMvara kaI rIte thaI zake? tenA upAyo have pachInA sUtra-942 mAM jaNAvelA che. U [8] saMdarbhaH$ Agama saMdarbhaH(1)nirudhdhAsa saMvaro 3tta, ga.26,rU22 (2)saMvara Amnava nirodha ityartha: * sthA. 1,u.1,sU.14 zrI abhayadevasUrikta vRtau Agamodaya samitiprakAzIta prate-pR18 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)vAma: T: sUtra. 62 (2)sa mArUva: sUtra. 62 (3) vratawSAnviryAjyi: mUtra. dArU (4) Jta samitidharmAnuprekSAparISadunayari: mUtra. 6:4 $ anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gAthA-1 vivecana (2)karmagrantha bIjo-gAthA 3thI 12 (3)karmagrantha cotho -gAtha pa3 thI 58 [9]padyaH(1) Asrava kero rodha karatA, thAya saMvara rasabharyo te bhAva saMvara prApta karatAM bhAvodadhine huM taryo (2) pApo puNyo azubha-zubhae Agnave baMdhamAna jo roke saMvara karaNithI to vadhe guNasthAna [10]niSkarSa ahIM sUtrakAra maharSi saMvara tatvane jaNAve che te mATenuM lakSaNa bAMdhe che Amravano nirodha. jayAM sudhI Azravakarmanu AvavApaNuM arthAta karmabaMdha] cAlu hoya tyAM sudhI saMvara na ja hoya ema samajavAnuM nathI paraMtu je bhAve jeTalo Azravarophlo hoya te bhAve arthAta tathA rUpa saMvara tatvavaDe, te jIva guNaThANAnI zreNIecaDhI zakechetenirvivAda satya che. ApaNe paNa saMvara tatvane jANIe te thakI Agnavanirodhane AdarIe ane guNaThANAnI nIsaraNI caDhatA caDhatA mokSa prApta karIe te nitAnta Avazyaka ja che paNa te na thAya tyAM sudhI paNa jeTale aMze thAya Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA eTale aMze saMvarakaravAthI teTalA pramANamAMto karmonuM AvavuM avazya aTakAvI zakAze evA eka mAtra lakSya pUrvaka saMvarane mATe yatna karavo. _ _ _ _ _ adhyAyaH-sUtra-2) [1]sUrahetu- A sUtra thakI sUtrakAra "saMvara" nA upAyo darzAve che. jene navatatva mAM saMvaranA bhedo tarIke oLakhavAmAM Ave che. [2] sUtra mULaH- guptitiSanuplAparISadanava2i: 3 [3sUtra pRthakA-: gupta - samiti-dharma - anuprekSI - - varitai: [4]sUtrasAra-te saMvara] guNi,samiti,dharma,anuprekSAparISahajaya ane cAritra vaDe thAya che U [5] zabdajJAnaHsa-te, [-saMvara) gupta-samyanigraha samiti-samyaka pravRtti I-dharma,daza prakAre anuprekSa-bhAvanA,ciMtanikA parIpaSaya-sukhaduHkha nI titikSAno jaya vAritra-sAvadha yoganI virati 0 [6]anuvRtti - mAstavaniroyasaMvara sUtra 9:1 thI saMvara nI anuvRtti [7]abhinavaTIkA-saMvaranuM svarUpa sAmAnya rIte ekaja che tema chatAM upAyanA bhedothI tenA aneka bhedo darzAvavAmAM AvyA che. prastuta sUtramAM tenA mukhya-6 upAyo jaNAvelA che. jenA peTA bhedo pa7 che je have pachInA sUtromAM kahevAze. saMvaranA bheda ke upAyone jaNAvatI traNa vicAradhArA jaNAvI zakAya: (1)Amravano nirodha te ja saMvara-A vyAkhyA mujaba mukhyabheda eka thaze ane AzravanA 4ra bhedone gaNatAM te 42 bhede saMvara thaze. (2)navatattva AdimAM prasidhdha saMvaranA mukhya cha bheda ane peTA bheda 57 thaze.arthAta pa7-bhede saMvara thaI zake. (3)tattvArthasUtramAM tenA kula 69 bhedonuM kathana che. kema ke A sUtra thakI saMvaranA mukhya cha bheda kahyA che, jenA peTA bhedo 57 thAya che. . -taduparAMta tapanA 12-bhedo vaDe saMvara thAya che. tema have pachInA sUtramAM kahevAze tethI saMvara nA kula 27 upAyo tatvArthamAM kahevAyA che. prastuta sUtrAnusAra mukhya cha bhedonI vyAkhyA - [1]guti: # mana,vacana, kAyAnA yogonI pravRtti ja aTakAvavI te gupti te aTakAvI devAthI yogarUpa Azrava baMdha thaI javAthI AvatAM karmo rokAI jAya che. pariNAme saMvara thAya che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 2 13 saMsAranA kAraNa svarUpa mana,vacana,kAyAnA vyApArothI AtmAnI rakSA karavI arthAt mana,vacana,kAyAno nigraha karavA tene gupti kahe che. saMsAranA kAraNothI AtmAnuM gopana ke rakSaNa karavuM te gupti.temAM ''jenAthI gopana thAya'' ane 'je gopana kare te baMne vivakSAno samAveza thAya che. jenA baLathI saMsAranA kAraNo thakI AtmAnuM rakSaNa thAya che te gupti. jenAvaDe gopana arthAt saMrakSaNa thAya te gupti.jenA traNa bheda kahevAzemanogupti,vacanagupti,kAyagupti. mana,vacana, kAyAno nigraha te gupti. [2]samitiH OM samyaSTA,mana,vacana,kAyAnI khAsa jarUriyAta samaye paNa sArI ceSTA ke sArI pravRtti te samiti.samiti eka prakAranI gupti ja che paNa gupti utsarga sthAne che ane samiti apavAda sthAne che.je iryA-bhASA-eSaNA-nikSepaNA-pAriSThApanikA pAMcabhede che. prANi pIDAnA parihArane mATe sArI rIte AvavuM-javuM, uThavuM,besavuM,levuM-mUkavuM, vagere samiti kahevAya che. bIjA prANinA rakSaNanI bhAvanAthI samyak pravRtti karavI tene samiti kahe che. jIvahiMsArahita yatnAcAra pUrvaka-jayaNA pUrvaka pravRtti karavI tene samiti kahe che. mana,vacana,kAyAnI samyak pravRtti te samiti che. guptiAdinuMsaMvaraNa karato gatyAdi hetuthI je karaNI ceSTA ke pravRtti kare, te samyag rIte kare tene samiti kahe che. [3]dharma: OM mana,vacana,kAyAnA kaDaka saMyama chatAM anivAryasaMjogomAM upadeza,khAna-pAna,le muka vagere je pravRtti ka2vI paDe tyAre jIvananI saMyamitatA tuTe nahIM te mATe keLavavA paDatA kSamAdi daza guNone dharma kahevAmAM Aveche. je daza bhede have pachInA sUtramAM kahevAze. OM AtmAne saMsAranA duHkhothI choDAvI uttama sthAnamAM pahoMcADe te dharma. AtmAne iSTa narendra,surendra, munIndra Adi sthAnomAM dhAraNa kare te dharma. je iSTa sthAnamAM dhAraNa kare che te dharma. durgatimAM paDatA prANIone dhArI rAkhe te dharma. [4]anuprekSAH AtmA vikAsanA ciMtanamAM sahAyaka vicAraNA te anuprekSA. anuprekSA ne bhAvanA paNa kahe che. je tatva ciMtana svarUpa che ane anityatA Adi bAra prakAre kahevAela che. zarIra-AdinA svabhAvanuM vAraMvAra ciMtana karavuM te anuprekSA. anuprekSaNa eTale anucintana bhAvanA. tevA prakAranA anuciMtana thI tevA prakAranI vAsanA vaDe saMvara sulabha bane che. OM mokSamArga pratye bhAvanI vRdhdhi thAya tevuM ciMtana te anuprekSA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [5] pariSaha jaya - samiti,gupti,dharmabhAvanAomAM sthiratA prApta thavA chatAM pUrva karmonA udayathI nAnA-moTA bAhya kaSTo,humalA,vipno AvI paDe te sahI levA ane tenA upara vijaya meLavavo te vighna jayane pariSaha jaya kahe che. # sudhA, tRSA vagere vedanA utpanna thAya tyAre karmonI nirjarA ne mATe tene zAntipUrvaka sahana karavI tene pariSaha jaya kahe che. # je sahI zakAya te pariSaha,pariSaho para vijaya meLavavo tene pariSaha jaya kahe che. # pariSaha e sukha-duHkhanI titikSA che, je sudhA-tRSA AdibAvIsa prakAranI kahI che. tenA para jaya meLavavo. # cAre tarapha thI AvI paDelA anukULa,pratikULa rUpe kSudhA tuSA strI-Adi rUpa je pariSado teno parAjaya karavo te pariSaha jaya. [6]cAritraH$ cAritra zabdanI vyAkhyA 2-2 mAM karAyelI che te mujaba - che je samyapha AcaraNa rUpa che te cAritra. 4 karmonA AgnavabhUta bAhya-abhyattara kriyAono tyAga te cAritra. $ cAritra eTale sAvadyayoganI virati je sAmAyikAdipAMca prakAre have pachI kahevAze # ATha prakAranA saMcita karelA karmone rakata karatuM hovAthI tene cAritra kahevAmAM Aveche. * sa: te -saMvara. uparokata sUtramAM saMvarazabda che tenI anuvRtti A sUtramAM lAvavA mATe ahIM sarvanAma rUpa evA sa zabdano prayoga karelo che. jo ke saMvara zabdanI vyAkhyAmAM bhinnatA to jovA maLe ja che. chatAM ukata sUtramAM je gupti-samiti-dharma anuprekSA. -parISahajaya ane cAritrae chamukhya bheda kahyA che. teno artha ja e che ke tIrthasthAna, balidAna,devatA ArAdhana, vagere upAyothI kadApI saMvara thaI zakato nathI. saMvara A sUcita gupti Adi upAyo vaDe ja thaI zake che. * saMvaranI vibhinna vyAkhyA - 1-saMvara eTale Amravano nirodha - te AtmAno zudhdha pariNAma che. nizcaya nathI teno koI peTA bheda nathI. 2- vyavahAranI apekSAe saMvaranA be bheda kahyA che. dravya saMvara:- karma pudgalanA grahaNano rola te dravya saMvara. bhAvasaMvaraH-saMsAra vRdhdhinA kAraNa bhUta kriyAono tyAga te bhAvasaMvara kahevAya che. yoga zAstra svopaNa vRtti 3- zrI sthAnAMga sUtra-sthAna 5, uzora mAM jaNAve che ke paMthe saMvaravAra paUttA, te nahIM-samAM-2,viraDuM-2, pramANa-rU, kSaya-4,manokAyA-5,arthAt saMvara dvArA pAMca prakAre kahyA che. samyatva,virati, apramAda, akaSAya ane ayoga. 4-sUtramAM Agnava-nirodhasaMvara kahyuM che tethI AmravanA 42 bhedane aTakAvavA rUpasaMvara Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 2 gaNavAthI 42-bhede paNa saMvara thai zake che. 5- zrI prazna vyAkaraNa saMvaradvAra ga.6-5.2 paDhama hoi ahiMsA bittayaM saccavarNa ti pannataM dattamaNunnaya saMvaro ya baMbhacera'pariggaha ca prathama saMvara dvAra ahiMsA che, bIjuM satya vacana che, trIjuM datta anujJAta grahaNa che, cothuM, brahmacarya che, pAMcamuM aparigraha che. [jo ke A pAMce bhedo uparokata virati ke cAritra mAM bhedanA samAveza pAme che] 6-navatatva prakaraNa mAM to prastuta sUtrAnu sAraja chae bhedonuM kathana kareluM che gAthA-21 samiI guti parisaha, jaidhammo bhAvaNA caritANi arthAt,samiti,gupti,pariSaha,yatidharma,bhAvanA ane cAritra-jenA anukrame pAMca,traNa,bAvIsa,daza,bAra anepAMca e rIte kula 57 bhedo kahelA che. sArAMzaH- A rIte saMvaranuM svarUpa ati vyApaka che. tethI ja A sUtrano hetu jaNAvatI vakhate ame lakheluM che ke A sUtranI racanA saMvaranA upAyone jaNAvavA mATe thai che. ane A upAyo e ja gupti Adi cha mukhya bhedo. ] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha:- 5e saMvare bheMsthA sthA. 1,3.1,mU.14 tasya zrI abhayadevasUrikRta vRtau pAThaH sa ca samitigupti dharmAnuprekSA pariSahacAritra rUpa krameNa paJcatri dazadvAdazadvAviMzatipaJca bhedA: tatvArtha saMdarbha: (1)gupti -sUtra-9:4 sabhyayoniprado gupti: (2)samiti - sUtra-9:5 phAmAvaiSaLAvAnanikSepa (3)dharma - sUtra-9:6 uttama: kSamAmArdavAnavazauvasatya. (4)anuprekSA - sUtra-9:7 anityA rakhasaMsArevA. (5)parISaha sUtra-9:8 mAnavyivaninuMrArtha. (6)parISaha bhedo sUtra-9H9 kSutpipAsAzItoSNavaMzamA (7)cAritra - sUtra-9:18 sAmAyichevopasthApyaparihAra. (8)cAritra - sUtra-1:1 sabhya nijJAnArivALi anya grantha saMdarbha: 15 (1)navatatva gAthA-21 (2)yogazAstra prakaraNa - saMvara viSayaka (3)zramaNa kriyA sUtra sArtha [] [9]padhaH(1) gupti samiti dharma sAthe anuprekSA AdarI parISaho cAritra dharatA thAya saMvara cittadharI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA tyAM trigupti vaLI samiti che pAMcane dharmaziSTa cAritro ne parISaha jayo bhAvanAo viziSTa [] [10]niSkarSa:- A prakaraNa e saMvara viSayaka che samagra adhyAyamAM AvatA sUtronuM A bIjaka sUtra che. A sUtra thakI mukhya jecha bhedo jaNAvyA temAM niSkarSa yogya tatva hoya to eka ja che ke ''karmane aTakAvavA te'' AvatA karmone rokavAmAM Avaze to ja eka samaya sarvasaMvarano Avaze. A sarva saMvara vinA kadApI mokSa thavAno nathI. karmane aTakAvavA che eTalo nirdhAra thai jAya tyAra pachI sUtrakAre batAvelalA samitigupti Adi mArga upara cAlavAnuM arthAt tenuM anusaraNa karavAno nizcaya thai jAya eTale chello tabakko Avaze cAritra,jemAMnuM chelluM cAritra che yathAkhyAta mana,vacana,kAyAne gopavIne rahelo AtmA yathAkhyAta cAritraparyantanI saMvara yAtrA pUrNa karatAMja mokSanI prApti mATeno sarvathA lAyaka umedavAra banI jaze. 16 adhyAyaH-sUtraH3 [1]sUtrahetuH- A sUtra thakI sUtrakAra saMvara tathA nirjarA baMnenA upAyane jaNAve che. ] [2]sUtra:mULaH-dpasA nirNaya na [] [3]sUtraHpRthak-sUtra-pRthati ja che [] [4]sUtrasAra:-tapa vaDe nirjarA ane [saMvara baMne thAya che] ] [5]zabdazAnaH tapa-tapa vaDe, bAra bhede tapa kahevAyo che. te tapa thakI nirNaya -nirjarA, karmanuM kharI javuM [] [6]anuvRtti:-Agnanirodha: saMvara T- saMvaranI anuvRtti mATe [] [7]abhinavaTIkAH- ahIM sUtrakAra maharSi ''tapa'' nAmanA eka vizeSa kAraNane jaNAve che. ke je saMvara uparAMta nirjarAnuM paNa kAraNa che. arthAt tapa e jema saMvarano upAya che, tema nirjarAno paNa upAya che. vyavahAru, jagamAM tapane laukika sukha prAptinA sAdhana rUpa gaNela che. tema chatAM e jANavuM Avazyaka che ke tapa e niHzreyasa arthAt Atmika sukhanuM paNa sAdhana che. kAraNa ke tapa e sAdhana tarIke eka ja hovA chatAM tenI pAchaLa jo sakAma-bhAvanA paDelI hoya to te tapa abhyudaya ne sAdhe che. ane joniSkAma bhAvanA paDelI hoya toniHzreyasane arthAt saMvara tathA nirjarAne sAdhanAro thAya che. e vAtane sUtrakAra maharSi A sUtra thakI kahe che. ja tapasA-tapathI,tapa vaDe paNa tapa eTale zuM? takhate rUti tapa:,menyate rUti yAvat / tapati vA tAram ti ta5: 1 je karmane tapAve te tapa. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 3 4 jenA vaDe aSTavidha karmo tape che tapa. $ bAhya-abhyattara-bAra bheda je kahevAyela che te tapa. A { zabdane karaNamAM tRtIyA vibhakatalagADatA 19 zabda banela che.eTale ke nirjarA ane saMvara nAmanA kAryanuM kAraNa ke karaNa-sAdhana tapa che. tevuM A sUtra pratipAdita kare che. tapanA bAra bheda-sUtrakAra maharSi svopajJa bhASyamAM jaNAve che. tapo dvAdazavidhaM vakSyate / (tena saMvaro bhavati nirjarA ca / ) AgAmI sUtra []22-20 mAM tapanA jebAra bhedo kahevAya che [tenA vaDe saMvara tathA nirjarA baMne thAya che. 4 bAhyatapa-anazana,uNodarikA, vRtti saMkSepa, rasatyAga, kAyakleza ane saMlinatA e cha bhedo bAhya tapanA che. kema ke mukhyatve te bAhya doSone dUra karavA svarUpa che. huM atyaMtara tapa-prAyazcita,vinaya vaiyAvacca, sajhAya,dhyAna ane utsarga e cha bhedo atyaMtara tapanA kahyA che. kema ke tenA thakI mukhyatve kaSAyAdi doSone dUra karavAmAM Ave che. Avo bAra bhede kahevAyela tapa che. te tapa vaDe zuM thAya che?-nirjarAja nirjarAH-tapasI nirnarI -tapa vaDe nirjarA thAya che. che nirjarA zabdanI vyAkhyA A pUrve sUtra 8:24 takvanirjarA mAM karelI che nirnaranirvA-karmonuMnirjaravuM tene nirjarA kahI che. tapanI AcaraNa thakI Atmapradezo thI karmonuM je vighaTana thavuM arthAt chuTA paDavuM tene nirjarA kahI che. 4 vipakvAnAM karmAvayavAntaM parizaTanaM, hAniH ityarthaH upara sUtramAM jaNAvela dravya saMvara ane bhAva saMvara pariNAmamAM AtmAno niSkAma budhdhie je parabhAvano tyAga karavAno, jeTalo jeTalo ane jevo jevo AtmapariNAma hoya che, te bhAve te jIva pUrva saMcita karmono [je AtmAnI sAthe sattA e baMdhAyelA paDyA che) vividha prakAre kSaya arthAta nirjarA kare che. A rIte Atma pradezo thI kArpaNa vargaNA nuM chUTuM paDavuM tenuM nAma nirjarA che. ja -sUtrakAra maharSie sUtramAM samuccayane mATe "gha''mukela che A dvArA teo uparokata saMvara tatvanuM paNa anukarSaNa karavAnuM sUcave che eTale ke tapathI nirjarA thAya che ane saMvara paNa thAya che. 4 ca zabdaH prastutasaMvarAnukarSI, tapasA saMvarazcakriyate 4 anazana,prAyazcita dhyAna vagere tapathI yukata AtmA avazyatayA saMvRtta Agnava dvAra yukata arthAt saMvara yukta thAya che. * sUtraspaSTIkaraNa -tapanA nirIratapa vaDenirjarA ane saMvara thAya che. eTalo sUtrasAra joyo paNa keTalIka anya bAbato nuMAviSkaraNa paNa A tabakke upayogI che. te A pramANe (1)A sUtranuM je pRthaka prahaNa karela che te saMvara - ane nirjarA e baMne hetune a. 942 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA jaNAvavA mATe che. (2)tapathI abhinava karma pravezano abhAva thAya che ane pUrvaupacaya karelA karmono kSaya thAya che. (3)bArabheda vaDetapa karavAthI pUrvekahyA mujabanosaMvara thAyache arthAta Agantuka karmonA abhAvanuM pratipAdana thAya che ane lAMbA kALathI baMdhAyelA karmono paNa abhAva pratipAdita thAya che A rIte tapa e saMvara ane nirjarA lakSaNa baMneno hetu bhUta thAya che. (4)samatA pUrvaka karavAmAM AvatA tapathI AvatA karmo to rokAya ja che sAthe sAthe nikAcIta karmanA baMdhano paNa tuTI jAya che. (5)jo ke daza prakAranA yatidharmamAM tapano samAveza karyo ja che (juosUtra-934makSamAmAvALaM.] chatAM ahIMjepRtha grahaNa karelachetetapanI pradhAnatA jaNAvavA mATe che, samyapha tapa navA karmonA saMvaraNa pUrvaka karmakSayanuM kAraNa hoya che. []saMdarbha# Agama saMdarbhaHevN tu saMjayassAvi pAvakamma nirAsave bhava koDi saMciyaM kammA tavasA nijjarijjai * utta. a.30,gA.5 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)gAva nirodha: saMvara -saMvara (2)tatakzananA ma.8-pU.ra4 nirjarA (3)sattamAma mArvavArnavA. 5.8-pU. 6 tapathI (4)nInAvamauryavRtti -khU. 22-bAhyatA (5)prAyazvivinayavaiyAvRtya ma2-khU. 20abhyatara tapa [9]padya(1) tapa thI saMvara thAya sAro nirjarA paNa thAya che adhyAya navame sUtra bIje pUrvadhara paNa gAya che (2) A sUtranuM bIjuM padya have pachInA sUtra4 mAM kahyuM che U [10] niSkarSa -tapa e saMvara ane nirjarAnuM mahatvanuM kAraNa hovAthI nAnAmoTA koI paNa anuSThAna ke dharmakriyAmAM avazya tapa karavAnuM vidhAna joDAyeluM rahe che. kema ke koipaNa jaiina dhArmika kriyAke AcaraNa mokSanA uddezathI ja karAvAya che. saMvaraane nirjarA e mokSa pUrvenA ja tabakkA hovAthI tenA kAraNa bhUta tapadharmanuM ahIMvidhAna karavAmAM AveluM che. teno artha e paNa samajI ja levo ke mokSanA udezavinAnI eTale ke nirjarAnA hetu vihina tapa ke anuSThAnane samyapha gaNavAmAM AvatA nathI e rIte A sUtrano niSkarSa evo vicAravo joIe ke ahIM je tapane nirjarA tathA saMvaranuM sAdhana kahyo che. te samyapha tapanI ja vAta karI che kema ke .6-pUramAM bALatapa to karmAstravano hetu kahyo che. mATe samyaktapaja saMvara tathA nirjarAnuM sAdhana banI zake. tethI samyapha tapanuM ArAdhana karavuM joIe. Jain Education Internationa Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 4 adhyAyaH-sUtraH4) U [1]sUtrahetu- sUtrakAra maharSisaMvaranA prathama bheda evA guptinA svarUpane A sUtra thakI jaNAve che. [2] sUtra mULa-sagavoniyoti: [3]sUtrapRthaksa - yo - niprada: - TH: U [4] sUtrasAra-prazasta evo yoga-nigrahae guptiche. [athavAmana,vacana, kAyA e traNa yogono samyagu nigraha e gupti che. U [5] zabdajJAnaHsava -prazasta yoga-mana,vacana, kAyAnI pravRtti niudaaMkuza puti-gupti,gopana U [6]anuvRttiH - A sUtramAM koI spaSTa anuvRtti nathI. artha apekSAe sUtra 9:2 sa yutisamiti thI saMvaranI anuvRtti. [7]abhinavaTIkAH-saMvara viSayaka A adhyAyamAM sUtrakAra maharSi tenA prathama bheda evI guptinuM varNana kare che. sUtramAM kahe che ke mana,vacana, kAyAnA yogano sArI rIte nigraha karavo te gupti'' ahIM sUtrakAra maharSi ga zabdane khUbaja samajaNa pUrvaka prayoje che kema ke mana,vacana, kAyAnI pravRtti rokI laIne kayAreka cora paNa potAnI dhAraNA pAra pADe che to zuM tene gupti kahevI? -nA mAtra yogonI pravRtti rokavI e ja gupti nathI. A vAtane spaSTa karavA sUtrakAre sabhya zabda dvArA jaNAvela che ke samyagadarzana pUrvaka yogonI pravRtti aTakAvavI te gupti che. mumula jIva zAstrAjJA anusAre unmArgane Teko na maLe tevI rIte mana,vacana, kAyAnA yogonI pravRtti aTakAvate gupti che. mAtra yoga nigrahae gupti nathI. ja samyagusamyam zabdanI vyAkhyA A pUrve prathama adhyAya nA prathama sUtramAM karavAmAM AvelI ja che. # samyapha eTale prazasta.mumukSuno. ka samyag iti vidhAnataH jJAtvA'bhyupetya samyagdarzanapUrvakaM $ samyapha eTale vidhi ke bheda jJAna pUrvaka jANIne - svIkArIne samyagadarzana pUrvaka ji yoga nirodha karavo te). samyagudarzana pUrvakanI pratipatti, ahIMyoga zabdanAvizeSaNa rUpe vaparAyela saMkhya zabda evuM sUcave che ke jeno nigraha karavAno che te samyagadarzana pUrvakanI pravRtti hovI joIe athavA prazasta ke samIcIna hovI joIe. # prazama, saMvega,nirveda,Astika ane anukaMpA abhivyakita lakSaNA je samyagudarzana, tapUrvaka jeno svIkAra ke amala karavo te samyapha [yoga nigraha]. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA # samyapha eTale prazasta,samajIne zradhdhApUrvaka svIkAravuM te, arthAt zradhdhApUrvakanI budhdhi vaDe unmArgamAMthI rokIne sanmArgamAM yogone pravartAvavA te samyayoga nigraha. # samyapha eTale bheda pUrvaka samajIne samyagadarzana pUrvaka AdaravuM te. samyakaeTale viSaya sukhanI abhilASAthI karAtI pravRtti no niSedha karavo te. # samyagu eTale kevA yogothI karmabaMdha thAya che, ane kevAyogothI saMvara ke nirjarA thAya che ema jANIne tenI zradhdhA karavI arthAta samyaphaeTale samyagadarzana ane sabhya jJAna pUrvaka nIpravRtti . AthI samyagadarzana ane samagrajJAna vinA thato yoga nigraha e gupti nathI paNa kaleza rUpa ja che. ja yo - yoganI vyAkhyA A pUrve 4.6-pU2 mAM karAyelI che. je kAyA vacana mananI pravRtti ke vyApAra te yoga. $ kAyika, vAcika,mAnasika kriyA te yoga. 6 nigraha eTale pravacana vidhivaDe [zAstra vihita] mArgamAM sthApana ane unmArga gamananuM nivAraNa. $ nigraha eTale yogone svavazamAM rAkhI vyavasthApana karavuM te. $ nigraha eTale svAtantraya,svacchaMdatA no pratiSedha ane mukita mArga anUkuLa pariNAma vaDe pravartana. $ nigraha eTale nircApAratA. # guptaH-pUrva sUtra-9:2mAM "gupti" zabdanI vyAkhyA karelI che. 4 gupti eTale Atma sarakSaNa. mana,vacana, kAyA ne gopavavA te. 4 gupti eTale bhayAnaka evA karmabandha rUpa zatruo thI saMrakSaNa karavuM te. je mana,vacana, kAyAnA yatheccha viharaNane rokavuM te gupti che. # prastuta sUtrAnusArato samyayoga nigrahae jagupti che. A rIte saMkaleza rahita. samakyoga nirodha thavAthI tanimittaka karmono Asrava aTakI jAya che. ane teja saMvara che. * guptinA traNa bhedaH- sUtrakAra maharSie samyaguyoganA nigraha ne gupti kahelI che. vyavahAramAM guptinA traNa bheda prasidhdha ja che ane zramaNa sUtramAM paNatihiM muhiM pada prayojAyela che.paNa ahI sUtrakAra A traNa bhedanuM kAraNa paNa sUtramAM spaSTa kare che. traNa prakAre yoga hovAnuM kathana A pUrve 6-mAM thayeluM che. mATe traNeno nigraha e traNagupti evuM alaga alaga vicAratA kAyagupti,vacanagupti,ane manogupti e traNe bhedo thaze. [1]kAyagupti - # suvAmAM besavAmAM grahaNa karavAmAM mUkavAmAM eka sthAnethI bIje sthAne javAmAM je zarIra pravRtti thAya che tene samyaka prakAre rodha karavo tenuM nAma kAyagupti - kAMIpaNa cIja levAmUkavAmAM ke besavA uThavA karavA AdimAM kartavya-akartavyano Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 4 viveka hoya tevuM zArIrika vyApAranuM niyamana karavuM te kAyagupti. kAyotsarga Adi dvArA kAya vyApAranI nivRtti athavA zAstravihita anuSThAnomAM zAstrokata vidhi mujabanI pravRtti e kAyagupti che. ajayaNAcArInuM joyAvinA,pUMjayA-pramAjaryAvinA jamIna para pharavuM, bIjI vastu rAkhavI, uThavuM,suvuM, besavuM, Adi je zArIrIka kiyA thAya che ane te nimitte karmono je Asrava thAya che te kAyayoga nigrahI apramata saMyamI ne thato nathI arthAt saMvara thAya che. suvuM/zayanaH-rAtre ja zayana karavuM,divase na karavuM, Agama vidhi pramANe nidrA thI mukata thavuM, 1 prahara gayA pachI gurunI AjJA lai traNa hAtha bhUmi pramANa jagyAmAM sUvuM.bhUminuM yogya paDilehaNa pramArjana karI, DAbA hAthane mAthA nIce sthApana karI, ghuMTaNavALI, jarUra paDeto pramArjana thakI paga pasArIne suMvuM.paDakhuM pheravatA ke paga saMkocatA rajoharaNa vaDe pUMjavu. besavuM:- jamIna upara cakSuthI pramArjI-tapAsIne, Asana pAtharIne besavuM,hAtha-paga saMkocavA kepasAravA paDe to, saMDAsA -sAMdhAnI prarmAjanA ka2vI. varSARtumAM pATa-pATalA joi-tapAsI-pramArjIne besavuM. 21 levuM-mUkavuH-daMDa,upakaraNo,pAtrA Adi vastu levA mukavA paDe.te pratilekhI- tapAsI, pramArjIne levA mukavA. ubhA rahevuH-bina jarUrI ubhA rahevAdi asamyapravRttinuM nivAraNa karavuM ane ubhavuM paDe tyAre bhIMta ke thAMbhalAdika no Teko letA pahelAM te sthAnanI pramArjanA karavI. pharavuM,cAlavuM teH- kAyAne asabhyapaNe pravartAvavI nahIM. tema chatAM cAlavuM ja paDe tyAre hiMsAdika doSonI nivRtti pUrvaka cAlavuM tene kAyagupti kahevAmAM Ave che. [2]vacanaguptiH yAcanA karavI,mAMgavu ke pUchavuM athavA pUchelAnuM vyAkhyAna karavAmAM athavA nirukita vagere dvArA tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM je vacanano prayoga thAya ,teno samyaphrIte nirodha karavo te vacanagupti. bolavAnA dareka prasaMge kAMto vacananuM niyamana karavuM ane kAMto prasaMga joine mauna rahevuM e vacana gupti. maunadvArAvacanavyApAranI nivRti athavA zAstrokatavidhi mujaba svAdhyAya,upadeza AdimAM vacana pravRtti e vacana gupti che. OM saMvara rahita jIvanA asat pralApa, apriya vacana bolavuM AdithI thI je vAcika vyApAra nimittaka karma Ave che te vacanano nigraha karanAra ne Avaze nahIM arthAt saMvara thaze. yAcanA karavA mATe -pUchavAmATe- praznano javAba ApavA mATe bolavuM paDe, te sivAya vANI upara saMyama rAkhavo athavA mauna dhAraNa karavuM te vacana gupti. yAcanA karavIH- gRhasthAdikapAse AhAra,upadhi,zayyA vagere mAMgavA paDe, to zAstrAjJAnusAra vAdzadhdhi jALavI, mukhapAse mukhavastrIkA rAkhIne yAcanA karavI. pUchavuM:- mArga pUchavo paDe, vaidhane pUchavuM paDe ke zaMkA nA khulAsA karavA paDe tyAre Agamokata vidhie pUchavuM. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA javAbaApavAH- koI samajavAi chekezrAvakaAdikoI praznanA khulAsAmAMgeto zAstrokata nIti-rIti mujaba sArI rIte upayoga pUrvaka ghamadazanA Ape tathA praznano javAba Ape. mauna bolavuM ja nahIMte muni vinA kAraNa na bole tethI na bolavAarthamAM mauna zabda rUDha thayelo che. [3]manogupti ja manamAM jeTalAsAvadhasaMkalpathAya che teno tyAga karavo athavAzubhasaMkalpo dhAraNa karavAne ke kuzala athavA akuzala baMne prakAranA saMkalpa mAtrano nirodha temanogupti kahevAya che. # duSTa saMkalpano temaja sArA-narasA mizrita saMkalpa no tyAga karavo ane sArA saMkalpane sevavo e mano gupti. # ArtadhyAna ane raudradhyAnarUpaazubhavicArothI nivRtti athavA dharmadhyAna kezukala dhyAna rUpa zubha dhyAnamAM mananI pravRtti athavA zubha-azubha baMne prakAranA vicArono tyAga e mano gupti che. # rAgadveSAdithI abhibhUta prANIneatIta anAgataviSayAbhilASAAdithImanovyApAra nimittaka karma Ave che te karmanonigraha karanArane AvatA nathI arthAta saMvara thAya che. 4 sAvadya saMkalpa rokI devo. sAro saMkalpa karavo athavA sArA ke khoTAM sarva prakAranA saMkalpo karavAnuM rokI devuM te. sAvadha saMkalparokavoH- Arta raudra dhyAna na dhyAvavAM,mananI caMcaLatAthI koI rIte pApa vyApAra na ciMtavAI jAya te rIte mananA saMkalpanI rukAvaTa karavI. dharmanI paraMparA e vRdhdhi thAya tevA saMkalpo karavA. sarAga saMyamAdike saMsAranA kAraNa rUpa saMkalpo na karavA. ja traNe guptinuM rahasyaH kAyagupti-kAyAnA karmane,kAyAnIceSTAne kAyayoganesauthI paheluM sthAna ApavAmAM AvyuM che. vAgayoga beindriyAdi jIvone hoya che, manoyoga to saMzi paMcendriya jIvone ja hoya che. A rIte kAma yoga sUkSma ke bAdara,trasa ke sthAvara sarva jIvone hoya che. teno saMbaMdha anAdikALa thI che ane mokSamAM jAya tyAM sudhI rahevAno che. mokSamAM jatA bhavya jIvane ayogI avasthA prApta thatI vakhate paNa sauthI chellAmAM chello sUkSma kAyayoga nivRtta thAya che. temAM prathama bAdara kAyayoga nivRtta thAya che, pachI sUkSma.kAraNa ke sUkSmatara kAyayoga to chellA samaya sudhI Take che te nivRtta thavAnA samaye ja AtmA mokSa prApta kare che. pAMca dhrusvAra pramANa kALamAna dharAvatAM caudamAM ayogi guNasthAnake paNa kAyayoga hoya to che ja paNa ati sUkSma-sUkSmatara hovAthI tenI gaNatarI karavAmAM AvatI nathI. chatAM te guNasthAnaka pasAra karavuM paDe che temAM mukhya kAyayoga ja che. A rIte anAdikALathI joDAyelA evA A kAyayogano nigrahake guptinI vadhumAM vadhu jarUra che. IndriyonA sarva viSayo bhogavavAnuM e mukhya dvAra hovAthI karmobAMdhavAmAM e dRDha kAraNa che. navA karmo ane pugalo kAyayoga dvArAja grahaNa thAya che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 adhyAyaH 9 sUtraH 4 A kAraNo thI kAyAno samyagu nigraha ati Avazyaka che. vacana gupti-AtmA karmanA udayane AzrIne je je svarUpe potAnI cetanA no upayoga kare te ja nizcayanayathI mukhya hAni che.te ja mukhyA Azrava che. bhASAparyAptinAmakarmanA udayathI AtmAne bolavuM paDe che. ane bolavAthI AtmAmAM kaMpana thAya che ane tethI navA navA karmo baMdhAya che. AtmA vacanathI agocara che vaLI sidhdha paramAtmAnuM svarUpa paNa vacanathI kahI zakAtu nathI temaja teone paNa vacana-yoga hoto nathI. temachatAM AtmAmAM je bhASaka-bhAvano svabhAva che ane tesvabhAvabhASA paryAptinAmakarmanA udayathI pragaTa thAya che. paraMtu te karmabaMdhamAM kAraNarUpa hovAthI tene sAvadha pravRttimAMna rokatAMniravadha pravRttimAM rokIne te dvArA karmabaMdhananA azubha kAraNe pravartatA AtmAnA vIryane saMvara ane nirjarAmAM pheravI nAkhavuM joie. A rIte svAdhyAyAdimAM lIna rahevA dvArA mauna dhAraNa karIne athavA samyaphanirodhathakI vacanane gopavavA thakI vAgupti pAlana karavI ane bhASA vargaNAnA pudgalone kuzaLa anuSThAnomAM pravartAvavA. - manoguptiH-mana e saMjJIjIvo mATe AzravanuM prabaLa kAraNa che. manamAM ja mamatA utpanna thAya che ane mana ja kalaha kare che. manue prabaLamAM prabaLa vegavaMta ghoDo che. moharUpI rAjAno e maMtrI che. Arta raudU dhyAnanI utpattinI bhUmi che. ane A mananI gupti e ja dharma ane zukala dhyAnanuM mULa che. tethI karIne ja mano nigraha ati Avazyaka che. yoga eTale ke pudgalono saMyoga ane vyApArathI AtmA pradezomAM utpanna thatI caMcaLatA te bhAvayoga che. ane tenA kAraNabhUta pudgala dravyono saMyoga ane teno vyApAra edavyayoga che. e pramANe AtmA sAthe joDAyelI manovargaNA ane tenI hilacAla e dravya manoyoga che. ane te vakhate thatI Atma pradezomAM caMcaLatA, te bhAvamanoyoga che. manovargaNAnI madadathI vicAraNA karatuM mana te dravya mana che. ane te vakhate AtmAnAno Indriya matijJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI matijJAnano upayoga te bhAvamana che. arthAt yoga e vAstavikarIte AtmAno svAbhAvika svAbhAva nathI, paraMtu vaibhAvika eTale ke anya saMyoga thI utpanna thanAra svabhAva che. ane te mokSamArga mAM vighnarUpa che. tethI A manoyoga ne ratnatrayI nI ArAdhanAmAM evI rIte joDavo ke jethI karIne dhIme dhIme vaibhAvika svabhAva dUra thato jAya ane Atma pradezomAM caMcaLatA ochI thatI jAya eTale ke manogupti thakI manano virodha karIne athavA kuzaLa anuSThAnamAM pravartAvavA thakI kramazaH manaHparyApti nAmakarmano kSaya karavo ane chevaTe sthULa tathA sUkSma dravya mananA nirodha thakI mokSanI prApti karavI. [8] saMdarbhaH4 Agama saMdarbha-gura niyALe kurAgamasthasatrano ja 34 ma.ra4.ra6 sUtrapATha saMbaMdhaH- "sakhya prakAra" ne badale ahIM pAThamAM "azubha prayojanothI'' kahyuM te mAtra ekaja vAtane rajU karavAnI judI padhdhati che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA # tatvArtha saMdarbhaH(1)yavA : yA: ga.6 khU. 2 thI yoganA 3 bheda (2) ptisAmatidharma maza-nU. 2 yuti nI vyAkhyA (3)samparzanazAna, kapU2 thI sakhya nI vyAkhyA 4 anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gA. 26-uttarArdha (2)aticAra ciMtavanA gAthA-vistArArtha (3)zramaNa sUtra G [9]padya(1) rUDe prakAre yoga-nigraha gupti tene jANavI mana vacana ne kArya sAthe traNa prakAre mAnavI (2) sUtra-3 ane 4 nuM saMyukata padya saMvara tapathI tema thAya che nirjarA paNa gupti e ja ke'vAya prazasta yoga nigraha U [10]niSkarSa-sUtrakAra maharSie ahIM traNa gupti nuM varNana karyuM. jeno pAyo mukayo samya yoga nigraha A sabhya yoga nigraha thakI je vAta jaNAvI temAM niSkarSajanya vAta A rIte rajU karI zakAya. (1)yatiH- sAvadya mArgamAMthI rokI niravadya kriyAmAM joDavI te. (2)vavanagutiH-sAvadya vacana na bolavuM ane niravagha vacana bolavuM. jemAM zira kaMpana vagerenA tyAga pUrvaka maunapaNuM tathA vAcanAdi vakhate muhapati rAkhI bolavuM te baMneno samAveza thAya che. . (3)manotiH-mananesAvadhavicArothI rokavuManesamyaphavicAromAM pravartAvavuM temanogupti. A rIte samagra vAtano niSkarSa to ekaja muddAmAM samAveza pAme che. - sAvadhano tyAga ane niravadyamAM pravRtti e ja gupti.mokSano abhilASI AtmAoe A vyAkhyAnusAra ja jIvana goThavavuM joIe. kema ke sarvathA yoganirodha na thAya tyAM sudhI niravagha pravRtti thakI saMcita karmonI nirjarA e ja rAjamArga che. OOOOOOO adhyAyaH9-sUtraH5) [1]sUtrahetu-saMvaranA upAyomAMno eka upAya te "samiti" A samitinA bhedone A sUtra thakI jaNAve che A trisUtra mULa-mALavAnanikSepotsaT:kSamatA: U [3]sUtra pRthakra - bhASA - puSaMI - mAnanikSepa - 3 mita: Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 adhyAyaH 9 sUtraH 5 3 [4] sUtrasAra-samyaka che,simyaka bhASA, simyapha eSaNA, simyaka AdAna-nikSepa ane samyapha utsarga e pAMca samiti che [5]zabdazAnaH-gamanAgamana,cAlavuM bhASA-bolavuM paSaTI-zudhdha AhArAdinuM gaSaNa gAvAnanikSepa -levuM-mUkavuM 39-tyAga,pAriSThApana samiti-samya pravRtti [6]anuvRttiH-(1)sagayoniprada gud: sUtra:4thI san zabdanI. (2) artha-apekSAe 92 sa timiti thI saMvaranI anuvRtti U [7]abhinavaTIkAH-atre sUtrakAra maharSi pAMca samitino nirdeza kare che. A badhI samitio viveka yukata pravRtti rUpa hovAthI saMvarano upAya bane che. taduparAMtapUrva sUtra thI samyam zabdanI anuvRtti levAthI ApoApa ja prazasta iryA prazasta bhASA vagere artho phUTa thAya che. kema ke sabhya no prazasta evo artha pUrve karAyelo ja che ane A samyak zabda ahIM pAMce samiti sAthe svopajJa bhASyamAM joDelo ja che. [1] simyaka IrSA samitiH# koipaNa jaMtune kalezana thAya te mATe sAvadhAnatApUrvaka cAlavuM te "iryAsamiti'. 4 iryA eTale javuM saMyamanI rakSAne uddezIne Avazyaka kArya mATe yugapramANa arthAt hAtha bhUminuM nirIkSaNa karavA pUrvaka jayAM lokonuM gamanA gamana thatuM hoya ane sUryano prakAza paDato hoya tevA mArge dhImI gatithI javuM te iryAsamiti. # AvazyakakAryane mATejasaMyamane arthecAre tarapha sADAtraNa hAtha pramANa bhUminuM nirikSaNa karavA pUrvaka dhIme dhIme paNa mAMDavA vaDegamana karavuM-cAlavuM te IrSA samiti che. # DuM eTale mArga, temAM upayoga pUrvaka cAlavuM te samiti.ahIM mArgamAM yuga pramANa bhUmine dRSTi vaDe jotA, nIcI najare cAlavuM, ane cAlatI veLA sajIva bhAgano tyAga karavo te irSA samiti che. # sAmAnya mANasa sArI rIte sIdhI rIte cAlato hoya te gamananI javA AvavAnI sArI ceSTA kahevAya. paraMtu vrata dhArIne lAyakanI zAstramAM batAvelI vidhipUrvaka cAlavuM ke je saMvara ane rnijarA utpanna kare. temAM paheluM to e ke Avazyaka kArya sivAya vasatinI bahAra javuM nahIM. jo javuM ja paDe -jema ke AhAra vihAra nihArAdi kAryamATe javAnuM thAya to paNa jayaNApUrvaka cAle jIva virAdhanAdi na thAya tenI saMbhALa rAkhe tene irSA samiti kahelI che. 4 IraNam IryA - gati pariNAmaH / samyag AgamAnusAriNagati: IryAsamitiH / # jIva sthAna ane vidhinA jANakAra dharmArtha prayatna zIla evA sAdhubhagavaMtonuM sUryaprakAzamAM, cakSurindriya dvArA joI zakAya tevA manuSya vagerenA AvAgamana thakI zudra jantu othI rahita thayelA mArgamAM sAvadhAna citta thaIne zarIrano saMkocakarI, dhIme dhIme, AgaLa yuga pramANa jamIna jotA jotA cAlavuM te IrSA samiti che.AmAM mukhyatve jIva Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA virAdhanAdi thakI thato Agnava rokAya che. arthAta teTale aMze saMvara thAya che. [2](samyaka) bhASA samitiH# satya,hitakArI parimita ane saMdeha vinAnuM bolavuM e bhASA samiti che. # bhASA eTale bolavuM, jarUra paDe tyAre ja svaparane hitakArI pramANopeta,niravadya ane spaSTa vacana bolavAM te bhASA samiti. hita,mita, asaMdigdha ane anavadya arthanA pratipAdana karavAmAM je niyata thayA che evA vacana bolavA te bhASA samiti che. $ mokSa puruSArthanI sAdhanA karavA vALA sAdhaka evI bhASA bolavAne samiti arthAta samIcIna-mokSanI sAdhaka pravRtti samajatA nathI ke je vacano Atma kalyANanA lakSya pUrvaka pravRtta na thayA hoya athavA je vacana nimprayojana ke aparimita rUpathI bolayuM hoya athavA je vacana zrotAne nizcaya karAvanAruM na hoya, saMdehajanaka ke saMzaya pUrvaka bolAyuM hoya athavA sAvadya hoya tevA vacana tevI bhASAno prayoga karavo nahIM te bhASA samiti. 4samyaka prakAre niravadya-nirdoSa bhASA bolavI te bhASA samiti kahevAya che. # hitakAraka mApasara,jenA zabdo ane artha barAbara spaSTa samajAya,niravadyapApapoSaka na hoya tevuM vacana, jIva virAdhanA na thAya te rIte, Agamokata vidhipUrvaka bolavuM te samya upayoga rUpa bhASA samiti kahevAya che. # sva ane parane mokSa tarapha lai javALA svapara hitakArI,nirarthaka bakavAsa rahita, mitta,skUTArtha,vyakatAkSara, asaMdigdha vacana bolavA te bhASA samiti che. A prakAre samyaka bhASA samiti pAlana thI jIva vacana yoga janya Asrava thI aTake che athavA teTale aMze saMvara thAya che. [3](samyaka)eSaNA samitiH jIvanayAtrAmAM Avazyaka evA nirdoSa sAdhanone meLavavA mATe sAvadhAnatA pUrvaka pravartavuM te eSaNA samiti. $ eSaNA no eka artha gavesaNA karavI, tapAsavuM te che. saMyamanA nirvAhamATe jarUrI vastra,pAtra, AhAra, auSadha, Adi vastuonI zAstrokata vidhi mujaba tapAsa karavI te eSaNA samiti. 3 anna,pAna, rajoharaNa, pAtra,vastra,vagere je koI paNa dharma-upakaraNa che tene dhAraNa karavAmAM -sAdhu ugama,utpAdana ane eSaNA doSono je tyAga kare che tenuM nAma eSaNA samiti che. 4 sidhdhAntamAM kahelI vidhi mujaba42-doSa rahita AhAra grahaNa karavo te eSaNA samiti # azana,svAdima,khAdima-rUpa AhAra,kathyapANI, rajoharaNa muhapatti, pAtra, cola paTTAdi vastro vagere tathA dharmopakaraNo ane vasati AdiAdhAkarmAdika-42doSa rahita paNe, Agamokata vidhi pUrvaka yAcanA karavI te eSaNA samiti. 4 svAmI adatta,jIva adatta,tIrthakara adatta,gara adatta e cAra adattane TALIne saMyamanA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 5 27 nirvAhane arthe AhAra pANI-vastra-pAtra zayyA upakaraNAdine samyak prakAre grahaNa karavAM te eSaNA samiti. jenA thakI adattAdAna Adi doSothI thatA Asavano nirodha thAya che. [4]samyaH- AdAna-nikSepa samiti: vastu mAtrane barAbara joi-pramArjIne levI ke mUkavI te AdAna nikSepa samiti. AdAna eTale grahaNa karavuM ane nikSepa eTale mUkavuM. saMyamanA upakaraNone cakSuthI joine tathA rajoharaNAdi thI pramArjIne grahaNa karavA tathA bhUminuM nirikSaNa- pramArjana karIne mUkavAM te AdAna nikSepa samiti. Avazyaka kAryane mATe je koi cIja-vastu levI ke mUkavI paDe,tene sArI rIte pUMjIprarmAjIne grahaNa karavI ke mUkavI tene AdAna-nikSepa samiti kahI che.tethI Avazyaka kAryanI sidhdhimATe rajoharaNa,pAtra,vastra vagerene temaja pISTa phalaka vagerene levA ke mUkavA vakhate sArI rIte joi tapAsIne levA ke mUkavA te AdAna-nikSepa samiti. OM vastra, pAtra, upakaraNa Adine joi pramArjIne levA-mUkavAM te AdAna-nikSepa samiti. enuM bIjuM nAma AdAna bhaMDamatta nikSevaNA samiti paNa jovA maLe che. OM dharma-avirodhI ane parAnuparodhI jJAna ane saMyamanA sAdhaka upakaraNone joitapAsIne rAkhavA ke uThAvavA te AdAna nikSepa samiti kahI che. A samiti jIva virAdhanAdi mAM jayaNA nuM sAdhana hovAthI Azravano nirodha karanArI che. [5](samyak) utsargasamitiH jayAM jaMtuo na hoya tevA pradezamAM barAbara joi anupayogI vastuo nAMkhavI te utsarga samiti. utsarga eTale tyAga. zAstrokata vidhi mujaba bhUminuM nirIkSaNa-pramArjana karIne maLa Adino tyAga karavo te utsarga samiti. OM jayAM pRthviIkAyika Adi pAMca prakAranA sthAvara jIvo ane beindriyAdika trasa athavA jaMgama jIvonuM astitva nahoya evA zudhdha sthaNDila-prAsuka sthAna para sArI rIte joine ane te sthAna nI prarmAjanA karavA pUrvaka tyAM maLa-mUtrano parityAga karavo te utsarga samiti kahevAya che. vaDInIti, laghuniti,azuAhAra, nirupayogI banela upakaraNa,jIrNa-zIrNa thai nakAmA banelA vastro ityAdino vidhipUrvaka tyAga karavo arthAt paraThavavuM te utsarga samiti. jenuM bIjuM nAma pAriSThiApanikA samiti che. " sthAvara,jaMgama-trasajIvothI rahita zudhdha bhUmi upara tapAsI pramArjInestheDila,mAtru vagereno zAstrokata vidhi anusAra tyAga karavo te utsarga samiti. niravagha bhUmimAM zAstrokata vidhi anusAra, tyAjaya padArthonuM pAriSThApana karavuM te (samyak) utsarga samiti jenA vaDe jIva virAdhanAdi Asavano nirodha thAya che. * samiti:-sam eTalesamyag aneti eTale pravRtti. samyapravRtti esamiticheathavA ekAgra pariNAma vALI suMdara ceSTAte samiti che. jenA ukata pAMca bhedo kahevAyA che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA prazna:-samiti ane gupti vacce taphAvata zuM che? OM sabhyaprakAranA upayoga pUrvaka je pravRtti te samiti che ane samyak prakAre upayoga pUrvaka nivRtti tathA pravRtti te samiti che. 28 samiti kevaLa pravRtti svarUpa che.jayAre gupti pravRtti tathA nivRtti ubhaya svarUpa che. - guptimAM asat kriyAno niSedha mukhya che jayAre samitimAM sakriyAnuM pravartana mukhya che. [] [8]saMdarbha: Agama saMdarbha:- (1) pazva mio paLattA, te nadA phariyAmiDuM, mAsAmiS esaNAsamiI,AyaNabhaMDamatta nikakhevaNA samiI, uccArapAsavaNakhelasiMdhANajalla pAriTThAvaNiyA samiI sama0 sama . 5 (2)AmAsesAvALejhanTaresamir3e ya na 3tta, a.24-4.2 OM tatvArtha saMdarbha:- sUtra.1:2 5 gupti samitidharmAnupekSA thI samiti nI vyAkhyA anya grantha saMdarbha: (1)navatattva gAthA -26 pUrvArdha (2)zramaNa sUtra [] [9]padhaH(1) prathama iryAbhASA bIjI eSaNA trIjI kahI AdAnane nikSepa bhAve cothI samiti meM lahI utsarga nAme pAMcamI je saMyamone pALavA gupti sAthe ATha thAtI mAta suta ucheravA nirdoSa iryA vaLI tyAga samyag AdAna nikSepa vaLI gaNAya bhASAya samyag vaLI pAMca zudhdha samiti pravRtti viveka yukata [10]niSkarSa:- sUtrakAra maharSi saMvaranA eka bheda rUpa evA samitinA pAMca (2) (3)aticAra AlocanA sUtra (4)paMcidiya sUtra-prabodhaTIkA bhA.1 uttara bhedone ahIM jaNAve che. jenuM rahasyato samyakpravRtti e ekaja zabdamAM samAviSTa thai jAya che. vaLI jayaNAnuM mahatvanuM sAdhana paNa kahyuM che. cAlavA,bolavA,grahaNa karavA, levA-mUkavA,paraThavavA Adi pravRttimAM samiti thI jayaNA pAlana to thAya ja che. paNa vyavahAru arthamAM vicArIe to paNa kaleza kaSAya nivAraNa,paDavAAkhaDavAthI mukita,bhoga-phoDanoabhAva,svacchatAjALavavI jevA bhautika lAbho paNa avazya prApta thAyache, A rItesamitinA pAlanathakIAzravanirodhadvArAsaMvaraneprApta thavApUrvaka mokSanepAmanArA banavA puruSArtha karavo e ja niSkarSa A sUtra thakI samajavo. ]] Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 6 (adhyAya 9-sUtra 6 U [1]sUtrahetu- saMvaranA upAyomAM eka upAya kahyo dharma. (yati dharma] tenA daza bhedone A sUtra thakI jaNAve che. [2]sUtra mULa *uttama kSamAmAvAvazaurvasaMmatipatyAnvinya bahmacaryANi dharmaH 0 [3]sUtra pRthaka-3ma: kSama -mA- mAva - zauva - satya- saMyama -tapanna -tyA - vanya - vaiviryANa dharma | _ [4]sUtrasAra - kSamA,mArdava,Arjava,zauca,satya,saMyama,tapa, tyAga,Arkinya ane brahmacarya e daza prakArano uttama dharma che. 3 [5]zabdajJAnauttama-uttama,utkRSTa kSama-sahiSNutA bhAva-mRdutA, namratA gArnava-saraLatA zIva-nirlobhatA,anAsakita satya-hita-mita yarthAtha vacana saMyama-yoga-niyamana tapa-tapa tyA-tyAga gavikhya-vastu- amamatvabudhdhi vahAvarya-gurukuLamAM vasavuM te varSa-yatidharma U [6]anuvRtti- koI spaSTa anuvRtti ahIM vartatI nathI arthApekSAe sUtra 992 sa Atimati thI saMvaranI anuvRtti levI. [7]abhinavaTIkA- sarvaprathama guptidharmanI vAta karI, temAM pravRttino sarvathA nirodha thAya che, je temAM asamartha cheteonesamyakaprakAranI pravRtti batAvavAne mATe samitiono upadeza che, have jo pravRtti kareto tekaranAranethanArA pramAdano parihAra karavAne mATe sAvadhAnIthI vartavAne mATe uttama kSamA Adi dazavidha dharmoA sUtra thakI darzAvavAmAM AvyA che. kSamAAdi guNo jIvanamAM utAravAthI ja krodha Adi doSono abhAva sadhAI zake che. tethI e guNo ne saMvaranA upAya kahela che. ja uttama: 9:uttama eTale utkRSTa # dharma be prakAre kahyo che. sAdhudharma ane gRhastha dharma. A sUtramAM sAdhudharmanuM varNana che. ane te darzAvavA mATe ja sUtrakAre uttamadharma zabda vAparelo che kema ke utkRSTa prakArano kSamA Adidharma phakata sAdhuone ja hoya che. gRhasthone kSamA Adi dharma sAmAnya hoya che A vAta satta: dharma: zabdathI spaSTa thAya che.. gRhasthAvasthAmAM pALavAyogya AcAro-vratoAdinAkeTalAMka aMzo paNa dharma che. paraMtu te mukhyapaNe puNya baMdhAvanAra hoya che. ane puNyabaMdhakatAne lIdhe AmravanI mukhyatA rahe che. *uttama kSamAvArnavazausatyasaMcamatI gnivalara varSa. e pramANe sUtrapATha digambara paraMparAmAM che Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 tattvAdhigama sUtra abhinavaTIkA jayAre dharmae saMvara-nirjarAnA kAraNabhUta che. ane te saMvara-nirjarA uttama dharma vaDe ja thaI zake che mATe ahIM uttamadharma zabda prayojela che. [1]kSamAdharma# dveSabhAva rahita temaja krodha rahita thaI kSamA ApavI temaja kSamA dhAraNa karavI te # kSamA eTale sahanazIlatA rAkhavI arthAta gussAne utpanna na thavA devo ane jo utpanna thAya to viveka baLathI tene nakAmo karI nAkhavo te. # kSamA eTale sahiSNutA. bAhya ke AMtarika pratikuLatAmAM nimitta bananAra upara krodha na karavo. gaphalatathI utpanna thayelA krodhane viphaLa banAvavo. # krodhano abhAva te kSamA # kSamA,titikSA,ahiSNutA ane krodhano nigraha A badhA ekArthaka zabdo che. kSamA keLavavAnI pAMca rIto - (1)doSano sadbhAva-asadbhAvaH- koI gusso kare tyAre tenAM kAraNonI potAmAM zodha karavI.jo sAmAnA gussAnuM kAraNa potAmAM najare paDe to ema vicAravAnuM ke bhUla to mArI ja che. emAM sAmo juThuM zuM kahe che? ane jo potAmAM sAmAnA krodhanuM kAraNa najare na paDe to ema citavavuM ke A bicAro mANasa aNasamaja thI mArI bhUla kADhe che. che arthAt - jayAre koI ApaNane apriya kahe, ApaNA doSo bole tyAre vicAravuM ke A mArA je doSo bole che te mArAmAM che ke nahIM? jo e doSono sadbhAva jaNAya to e khoTuM zuM kahe che ke mAre gusse thavuM-tema vicAravuM ane jo doSano abhAva jaNAyato AvA ajJAna mANasa sAme zuM roSa karavo tema vicAravuM. (2)krodha vRttinA doSonuM ciMtana - che jene gusse Ave che te smRttibhraMza thavAthI AvezamAM sAmA pratye zatrutA bAMdhe che, vakhate tene mAre che, nukasAna pahoMcADe che, ane tema karatAM potAnA ahiMsA vratano lopa kare che. ityAdi anartha paraMparAnuM ciMtana te krodha vRttinA doSonuM ciMtana. che A vAtane jarA vistArathI joIe to - krodha thI utpanna thatA dveSa, kaleza-kaMkAza,vaimanasya,zarIrahAni,hiMsA,skRttibhraMza, vivekanAza vrata nAza Adi doSo vicAravA. krodhathI bAhya jIvana upara, zarIra upara,ane AdhyAtmika jIvanamAM khUba kharAba asara thAya che. bAhya jIvana mAM nukasAnaH- krodhane vaza banIne jIva anyanI sAthe dveSa kare che. pariNAme baMne vacce vaimanasyabhAva thavAthI baMnenuM jIvana azAMtimaya bane che. gussAmAM vyakita, viveka gumAve che. bIjAne AkarA ke kaDavA veNa kahI bese che. upakArI paratve paNa ayogya vartana thaI jAya che. pariNAme AbarU-pratiSThA gumAvI bese che.samAja,kuTumba,samudAyamAM tenuM mahatva rahetuM nathI. krodhAgniIthI prIti, vinaya ane viveka baLI jAya che.sahavartIone apriya bane che. mAna ke Adara jaLavAtA nathI. samAjamAM kiMmata rahetI nathI. bAhya jIvana taddana muphalIsa jevuM thavA mAMDe che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 sUtraH 31 zArIrika nukasAnaH- vartamAna mAnasazAstrIonuM evuM tAraNa che ke sakhata kAma ke parizramathI je nukasAna thAya che tenA karatA anekagaNuM nukasAna krodha karavAthI thAya che. krodha lohInuM dabANa vadhAre che, jaTharAgnine maMda banAve che, kSaya ke ajIrNa jevA rogo utpanna kare che. indriyonI prasannatA gumAve che. AdhyAtmika nukasAnaH- AdhyAtmika draSTie sauthI vadhu nukasAna thAya che. kema ke AMtarika paraNiti azubha banI jAya che cittanI vyAkuLatAthI ArAdhanamAM citta coMTatuM nathI. azubha karmo baMdhAya che, saMcittazubha karmo paNa azubha bane che. kartavya-akartavyanA vivekanA abhAvevratono bhaMga paNa thaI jAya che.guNasthAnakanI zreNIejIva AgaLa vadhI zakato nathI. (3)bAla svabhAvaH # koI potAnI pAchaLa kaDavuM kaheto ema ciMtavavuM ke bAla-aNasamajuM lokono evo svabhAvaja hoya che. Ama pAchaLa bole temAM zuM? sAme to nathI bhAMDato ne? jo koI sAme AvIne ja bhADe tyAre ema ciMtavavuM ke bAla lokonoto Avo svabhAva ja hoya kete bola-bola kare. khAlI bhADe ja chene? kaMI mane mArato to nathIne? eTalo to lAbha che. ' jo koi prahAra kare, to evuM vicAre ke haze bhalene mAryo kaMI mane mArI to nathI nAkhyone? jo koI prANa mukta karavA sudhI pahoMcI jAya to evuM vicAre ke kazo vAMdho nahIM. marI javuM paDaze eTaluM ja ne? paNa te jIva mane kaMI dharmathI bhraSTa to karato nathI ne? e rIte jema jema muzkelI vadhatI jAya tema tema vizeSa udAratA ane viveka vRtti vikasAvI upasthita muzkelIne najIvI gaNavI tene bAlasvabhAvanuM ciMtana kahevAmAM Ave che. (4)sva karmodayaH # koi gusso kare tyAre ema ciMtavavuM ke, A prasaMgomAM sAmI vyakita to nimitta mAtra che. kharI rIte e prasaMga mArAM potAnAM japUrvakRta karmanuM pariNAma che, e svakarmodaya ciMtavanA. $ jayAre krodhanuM nimitta maLe tyAre potAnA karmodaya-karmaphaLa no vicAra karavo joIe. jethI nimitta bananAra upara krodha na Ave.ApaNA azubha karmono udaya hoya to anya vyakita niMdA kare, ApaNA mATe ayogya vacana bole mAre, gALo bhAMDe A badhuM kharekharato ApaNe bAMdhelA azubha karmonuM ja phaLa che e pramANe vicAravuM. (pa)kSamAguNa - # koI gusso kare tyAre ema ciMtavavuMkesamAdhAraNa karavAthI cittamAM svasthatA rahe che. tathA badalo levA ke sAmA thavAthI kharcAtI zakita bace che, teno upayoga sanmArgezakaya bane che. 4 vAraMvAra kSamAnA guNonI vicAraNA karavAthI paNa krodhane rokI zakAya che. kSamAnA sevanathI koI jAtano zrama paDato nathI. kSamA ne lIdhe aneka prakAranA kaleza thI bacI javAya che. kSamAnA yoge Atma pariNati zubha bane che. navA azubha karmo baMdhAtA nathI pUrvabadhdha azubha karmonI nirjarA thAya che. anyanI prItinuM saMpAdana thAya che. kSamAe sarvaguNono AdhAra che vagere ciMtavanA karavI te AvI pAMca prakAranI vicAraNA thakI kSamA dharma keLavI zakAya che -kSamA dharma pAMca prakAre kahyo che. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (1)upakAra kSamA - koIe potAne nukasAnakyu hoyato "e koI vakhate upakArI che'' ema jANI sahana zIlatA rAkhavI te 35rikSamAM (2)apakAra kSamA - jo huM krodha karIza to A mAruM nukasAna karaze ema vicArI kSamA karavI te apara kSama (3)vipAka kSamA - jo huM krodha karIza to karmabaMdha thaze evuM vicArI kSamA rAkhavI ta vipAkakSamA (4)vacana kSamA - zAstramAM kSamA rAkhavAnuM kahyuM che tethI kSamA rAkhavI te vevana kSamA (pa)dharma kSamA - AtmAno dharmaja kSamA che. ema vicArI kSamA rAkhavI te dharmakSa A pAMca prakAranI kSamAmAM chellI be kSamA uttama koTInI kahI che kemake temAM jinAjJAnuM pAlana paNa sAthe sAthe thAya che. [2]mArdava dharma - 4 mAna abhimAna no tyAga karI namratA dhAraNa karI vinaya karavo te. # cittamAM mRdutA ane bAhya vyavahAramAM paNa namratA vRtti temArdava.A guNa keLavavA mATe jAti,kuLa,rUpa,aizvarya,budhdhi zruta, lAbha,vIrya e ATha bAbatomAM potAnA caDiyAtA paNAthI malakAvuM nahIM, ulaTuM e vastuonI vinazvaratA vicArI citta mAMthI abhimAnano kAMTo kADhI nAkhavo. $ mArdava eTale mRdutA-namratA nirAbhimAnatA arthAta mada ane mAnano nigraha e mArdava che. d mUdukarma,madanigraha, mAna vighAta,mAna nigraha,mAnano abhAva,nirAbhimAnatA, baDAI hAMkavI nahIM. vagere tenA paryAya zabdo che. AThamadA (1)jAtimada- pitAnI vaMza paraMparA te jAti, te vaMza paraMparA ucca prakAranI hoya to te prakhyAta vaMzanuM abhimAna rAkhavAmAM Ave, athavA maLelI paMcendriya jAtinuM abhimAna karavuM te jAti mada. (2)kuLamada-mAtAnA vaMzanI paraMparA te kuLa ane teno mada te kuLamada. (3)rUpa madaH- lAvaNyayukata zarIranI suMdara racanA ane indriyonI suMdaratA tathA prakarSatA te rUpa,teno mada te rUpamada. (4)aizvaryamada-dhana, dhAnya,pazu makAna vagere aizvarya ke saMpatti prApta thayA hoya to tenuM abhimAna karavuM te aizvarya mada, (5)budhdhi madada-autpAtikI,vainAyikI, kArmika ane pAriNAmikI e cAra prakAranI budhdhimAMnI koIpaNa budhdhi prApta thaI hoya, tyAre potAnI jAtane budhdhimAna mAnI teno ahaMkAra karavo te budhdhida. ()zruta madada- zAstronA abhyAsathI utpanna thayelo mada, jema ke mArA jevo zAstrajJa koNa che? Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 adhyAyaH 9 sUtra (7)lAbhamadaH-vepAra dhaMdhAmAM moTo phAyado thaI jAya, rAjA vagere taraphathI moTuM mAna maLI jAya, anya koI lAbha maLI jAya ane tenuM abhimAna karavAmAM Ave te lAbhamada. (8)vIrya/baLa madaH-zarIra zakitazALI hoya,baLa ke parAkrama zakti pUratI hoya tyAre tenuM je abhimAna karavuM tene baLa mada kahe che. AThamadano tyAga karavA mATenI vicAraNA - (1)saMsAra paribhramaNa karatAM aneka vAra hIna, madhyama ane uttama jAtinI prApti thaI che, sva-svakarmAnusAra jIvo hIna AdijAtimAM utpanna thAya che. koI jAti zAzvatI rahetI nathI. to pachI AvA anitya tatvamAM abhimAna zuM karavuM? (2)uttama kuLamAM utpanna thavA chatAM jIvo rUpa, baLa, budhdhi,zIla vaibhava Adi guNothI rahita hoya to tenI koI kiMmata rahetI nathI. AthI zIlAdi rahita uttama kuLanI kiMmata zI? mATe kuLa mada nakaravo. (3)jenI utpatti azuci padArthomAMthI thAya che, jemAM rogAdikano bhaya rahelo che jeno avazya viyoga thavAno che, evA anitva rUpano garva karavo te dharmojana mATe yogya nathI. (4)jenI prApti, rakSaNa,upabhoga ane viyogamAM kaleza rahelo che evA aizvaryano mada karavo e mUrkhatA che. tema vicAraNA karavI. (5)jema jJAna-budhdhi vadhe tema tema vinaya vadhavo joIe tene badale budhdhinA madathI vinaya guNano nAza thAya che .vinaya rahita jIvanA tapa ane dharmaniSphaLa che mATe mAre budhdhi jJAnano aham avazya choDavA jevo che. (6)kSayopazamanAaneka bheda hovAthI mArAthI paNa adhika bahuzruta ghaNAM che, AgamanA artho gahana hovAnA kAraNe keTalAMka padArtho huMna paNa samajuyo houM athavA viparIta samajayo houM te saMbhavita che.mATa apUrNa evA mArA A kRtano mada zo karavo? (7) iSTa vastuno lAbha karmane AdhIna che, lAMbhAtarAya no kSayopazama hoya to vastu maLe, anyathAna paNa maLe.sarvathA aMtarAya karma tuTavAthI traNa jAtanA sAmrAjayano paNa lAbha thai zake che pachI be-cAra vastunI prApti vadhu thAya to paNa temAM mada karavAno zo artha che? tema ciMtavavuM. (8)baLa paNa sadAkALa konuM TakI rahyuM che? kayAreka nirbala paNa baLavAna banI jAya che? chatuM baLa kayAreka kAma nathI AvatuM. to AvA baLano phogaTa garva karavAthI zuM maLe? AvI AvI vicAraNA thakI AThe madano nigraha karavo [3]Arjava-dharma mAyA, kapaTa no tyAga karIne saraLatA rAkhavI te. 4 bhAvanI vizudhdhi arthAt vicAra,bhASaNa vartananI ekatA te Arjava. A dharma keLavavA mATe kuTilatAnA doSo nivAravA. 4 Arjava eTale RjutA-saraLatA. mana,vacana, kAyAnI pravRttimAM saraLatAte ArjavA che. mAyA,kUDa,kapaTa, zatA Adi doSonA tyAgathI Arjava dharmanI prApti thAya che. a. 93 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA saraLatA ke niSkapaTa paDyuM. OM bhAva,pariNAmonI vizudhdhi ane visaMvAda-virodha rahita pravRttie Artava dharmanuM lakSaNa che. RRjubhAva keRRjukarma ne Arjava kahe che bhAva-doSane dhAraNa karanAra chaLa,kapaTa,mAyAcArarUpa aMtaraMga parigrahatha yukata hoya che.jenA vaDe te Aloka ane paralokamAM azubha phaLane denArA pApakarmano baMdha karyA kare che. upadezAtA hita nepaNa pAmatA nathI.mATe je Arjava saraLatA che te ja dharma che. 34 OM RRjubhAva,RRjukarma, saraLapaNuM,niSkapaTatA,nirmaLatA vagere paryAya zabdo che. A Arjava dharmanA abhAve arthAt kapaTa ke mAyane kAraNe mahA karmabaMdha thato hovAthI saraLatA rAkhavAmAM ja dharma che. [4]zauca dharma: potAne lAgelA pApa-doSonI pratikramaNAdi bhAve zudhdhi karavI te athavA nirlobhatA e baMne arthamAM zauca dharmanI vyAkhyA jovA maLe che. OM dharmanAsAdhana ane zarIra zudhdhAmAM Asakita na rAkhavI evI nirlobhatA te zauca. zauca eTale lobhano abhAva-anAsakita dharmanA upakaraNo upara paNa mamatva bhAva ke Asakita na rAkhavA joie. lobha ke AsakitathI AtmA karmarUpa malathI malina bane che. mATe lobha ke Asakita azauca-azuci che. alobha ke anAsakitathI AtmA zudhdha bane che. mATe te zauca ke zuci che. pavitratA,mana,vacana,kAyA ane AtmAnI pavitratA,munio bAhya upAdhi rahita hovAthI manathI pavitra hoya che. vacanathI samiti-gupti jALavatA hovAthI pavitra che. tapasvI hovAnA kAraNe zArIrika melo baLI javAthI kAyA paNa pavitra hoya che rAgadveSanA tyAganuM lakSya hovAthI AtmAne paNa pavitra kare che.A ja zauca dharma che. navatatvavistArArtha maiM alubdhatA,lobha kaSAya parihAra,tyAga athavA lobha rahita pravRtti e zauca dharmanuM lakSaNa che. vyAkaraNanA niyamAnusa auva zabdano artha zucibhAva ke zucikarma che. arthAt bhAvonI vizudhdhi ane dharmanA sAdhanomAM paNa Asakita na hovI te zauca dharma che. alobha,zucibhAva,zucikarma,pavitrakAma niSpApa,vastra pAtrAdika dharmanA upakaraNomAM Asakita na hovI te zauca Avo Asakita vALo mANasa apavitra gaNAya che ane te pApakarma bAMdhe che. tene samajAvAthI samajato nathI mATe pavitratA jALavavA zauca dharmanu pAlana hitAvaha che. pAMca mahAvrata Adine anAsakita tathA prAyazcitAdika thI zudhdha rAkhavA tebhAvazauca [5]satya dharma: OM jenAthI AtmA nirmaLa bane te bhAvone anusaravuM te. satpuruSone hitakArI hoya evuM yathArtha vacana te 'satya' . satya ane bhASA samiti madhye thoDo taphAvata darzAvAyo che ane te e ke dareka mANasa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra 35 sAthenA saMbhASaNa vyavahAramAM viveka rAkhavo te bhASA samiti ane potAnA samazIla sAdhupuruSo sAthenA saMbhASaNa vyavahAramAM hita,mita ane yarthAtha vacanano upayoga karavo te "satya" nAmaka yati dharma che. # jarUra paDe tyAre ja sva-parane hitakArI pramANopeta Adi guNothI yukata vacano bolavA te satya dharma 4 hitakArI, mApasara,priya,dharmanI preraNA ApanArA vAkayo bolavAM te satya dharma. # sata-prazasta padArthanA viSayamAM pravRtta thanArA vacanane athavA je sajajanone mATe hitasAdhaka che, evA vacanane satya kahe che. je vacana anRta-mithyAna hoya, rUkSatAke kaThoratAthI rahita hoya,cugalI vagere doSarUpa na hoya,asabhyatAnA dyotaka na hoya, je capaLatA- caMcaLatA pUrvaka kahevAyuM na hoya, je malinatA ke kaluSitAnuM sUcaka na hoya, je saMbhrAnta- bhramarUpa na hoya, tevA vacana tathA je zrotAone karNapriya lAge, uttama kuLavAno ne yogya hoya, spaSTa ane vizad hoya, jenuM uccAraNa phUTa hoya, udAratA ke ucca vicArothI yukata hoya, je grAmya doSathI rahita hoya, azlIlatA doSathI mukata hoya, rAga-dveSa thakI bolAyela nahoya, tenuM sAdhaka ke sUcakana hoya, je sUtra ke Agama paraMparA athavA mArganusAra hoya, te mujaba ja jeno pratipAdya artha pravRtta thato hoya, vidvAno samakSa bahumUlya gaNAto hoya, arthajanonA bhAvane grahaNa karavAmAM je samartha hoya, tatva jijJAsuM je viSayane samajavA mAgatA hoya tene AzrIne ja je pravRtta thayA hoya, sva-paranA anugrahathI yukata hoya, vaMcAnAdi doSa rahita hoya, niravadya hoya, ati zAsananA anugAmI hovAthI je prazasta hoya, dezakAlAnurUpa tevuM satya vacana ja satya dharma mAnavo joIe -svopajJa bhASya. # sata eTale vidyamAna vastune AdhAre utpanna thayeluM vacanate satya.je pramANe vastu hoya te pramANe mAnIne bolavuM te.athavA sat eTale prazasya, sajajano ne hitakArI []saMyama dharma 4 AtmAne parabhAvamAM jato rokavA mATe zAstrokata sattara prakAranA saMyama dharmanI ArAdhanA karavI te. # mana,vacana ane dahenu niyamana arthAta vicAra, vANI ane gati, sthiti AdimAM yatanA keLavavI te saMyama.A saMyamanA sattara prakAra judI judI rIte prasidhdha che. temAMnA mukhya be bheda A rIte che: eka bheda-pAMca Indriyano nigraha, pAMca avratano tyAga,cAra kaSAyano jaya, ane mana,vacana, kAyAnI virati e sattara bIjo bheda-pAMca sthAvara ane cAra trasa e navanA viSayamAM saMyama te nava bheda, tathA prezyasaMyama, upezyasaMyama, apahRtyasaMyamapramUjayasaMyama,kAyasaMyama,vArzayama, manaHsaMyama, ane upakaraNa saMyama evA kula satara bheda. 4 samyaka prakAre yama. pa-mahAvrata athavA pa-aNuvrata te saMyama gharma jemAM munino saMyama uparokata 17 prakAre kahyo che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA $ mana,vacana, kAyAnA karmarUpa yogano nigraha karavo te saMyama.arthAta mana, vacana, kAyAne vaza nathavuM paraMtu tene potAnA vazamAM rAkhavA e saMyama dharma che.jenA pRthivIkAyika Adi navekAyono saMyama tathA prekSya saMyamAdi ATha prakAro upara kahyA mujaba jANavA. (1)pRthivikAyika saMyama :-pRthivikAyanA jIvone duHkha thAya tevI pravRttino mana,vacana, kAyathI karavA karAvavA ane anumodavA rUpe tyAga karavo e pRthvikAya saMyama che. (2thI9) aprakAyikaAdi saMyama -pRthivikAya anusAra AbadhA jIvonevize samajI levuM. (10)prekSya saMyama - AMkhothI nirikSaNa karavA pUrvaka bezavA vagerenI kriyA karavI te. (11)upekSya saMyama:-sAdhuoe potAnI kriyAmAM dattacita rahevuM ane zrAvakoe gRhasthoe karavAnI svakriyA Adi paratve upekSA karavI te. (12)apahatya saMyama:- binajarUrI vastuno tyAga athavA jIvothI yukata bhikSA Adi vastune paraThavI devI te apatya saMyama. (13)pramUjaya saMyama -dareka pravRtti pramArjanA sAthe karavI te. (14)upakaraNa saMyama -pustakAdi upakaraNo jarUra pramANe ja rAkhavAM, temanuM saMrakSaNa karavuM e upakaraNa saMyama. (15thI 17) mana-vacana-kAya saMyamaH- azubha yogothI nivRtti ane zubhayogomAM pravRtti te mana,vacana, kAya saMyama. [9]tapa dharma 4 bAhya ane atyaMtara cha-cha prakAranA tapavaDe karmone tapAvIne bALIne AtmAne nirmaLa karavo te. # malina vRttione nirmULa karavA mATe joItuM baLa keLavavA kAje je Atma damana karavAmAM Ave che te tapa. ( t zarIra ane indriyonI tapAvavA dvArA Atma vizudhdhi kare e tapa. jenuM vizeSa varNana A adhyAyanA sUtraH19 thI zaruthaze. $ icchAno rogha karavo te tapa je sUtrakAre saMvara ane nirjarA baMnemAM kahyo che. navatatvamAM paNa baMnemAMja kahevAyo che. # tapanA be bheda che. (1)bAhya (2)abhyantara. jenuM varNana AgAmI sUtromAM thanAra che. prakirNaka tapanA aneka bheda che. jema ke yavatapa,madhyapa, vajumamadhyapa kanakAvalI,ratnAvalI,mukatAvalI,siMha vikrIDita vagere vagere. [8]tyAgadharma# samasta parabhAvanI AzaMsAthI mukata thaI niSparigrahI banavuM te tyAgadharma. # pAtrane jJAnAdi sadguNo ApavA te tyAga. 4 bAhya-atyaMtara upadhimAM bhAvadoSano mUchano tyAga e tyAgadharma che. athavA binajarUrI upakaraNo no asvIkAra e tyAgadharma che. + bAhyAbhyantaropadhizarIrAnapAnAdyAzrayo bhAvadoSaparityAgastyAgaH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH + 37 bAhyaupadhi rajoharaNAdika no paNa mAtra dharma sAdhanA pUrato ja upayoga kare, rAgAdinI zobhA mATe dhAre nahIM, pariNAme tene paNa tyAga karavAnI icchA,krodhAdika atyaMtara upadhino tyAga karavAnI icchA, zarIrano tyAga,anna-pAnano tyAga,aupagrahika daMDAdi upadhi, upAzrayAdi nA paNa tyAganI icchA,koi paNa vastu upara mUrchA rUpa bhAva doSano tyAga, te tyAga dharma che. [9]Acinya dharma: jema bane tema saMyamanA upakaraNo thI paNa aLagA rahevuM te. koipaNa vastumAM mamatva budhdhi na rAkhavI te Arkicanya. 4 zarIramAM tathA sAdhanAnAM upakaraNomAM mamatva no abhAva e Arkicanya dharma che. Arkicanya eTale sarvavastu no abhAva. kaMipaNa parigraha na rAkhavo te Arkicanya dharma che ane mamatva na rAkhavuM te paNa Arkicanya dharma che. zarIradharmopakaraNAdiSu nirmamatvamAkiJcanyam zarIra dharmopakaraNa vageremAM mamatArahitapaNuM. tyAga dharmamAM tyAgabudhdhi pradhAna che ane Arkicanya dharmamAM saMyama mATe ja rAkhavAthI mamatva budhdhino abhAva mukhya che. [10]brahmacarya dharma: AtmAne Atma bhAvamAM sthira karavA mATe navavidha brahmacarya nI gupti dharmanuM yathArtha pAlana karavuM te. khAmIo TALavA, jJAnaAdi sadguNo keLavavA, gurunI adhInatA sevavA mATe brahma arthAt gurukuLamAM 'carya' eTale ke vasavuM te brahmacarya. -enAparipAlanamATe atizaya upakAraka keTalAMka guNo che, jevA ke AkarSaka . sparza,rasa,rUpa,gaMdha,zabdaanezarIra saMskAra vagere mAM na taNAvuM te brahmacarya dharma pAlana. brahmacarya eTale maithuna vRttino tyAga. iSTa vastumAM thato rAga ane aniSTa vastumAM thato dveSa-te baMneno tyAga karI AtmaramaNatA karavI e brahmacarya che. maithuna nivRtti rUpa brahmacaryanA pAlana mATe nava vidha-brahmacarya guptinuM pAlana Avazyaka che. brahma eTale guru tene AdhIna je caryA te brahmacarya. mana,vacana,kAyAthI maithuna karavuM -karAvavuM ke anumodavuM nahIM te athavA gurunI nizrAmAM rahI tenI AjJAnA pAlana pUrvaka jJAna ane AcAra zIkhavA te. vratonuM pAlana karavA mATe, jJAnamAM vadhAro karavA mATe,kaSAya Adi doSo pakavIne dUra karavA mATe,TUMkamAM jIvananA sarvatogAmI vikAsane mATe gurukuLavAsa saMsthAmAM rahevuM te brahmacarya . vyAvahAra prasidhdha ukitano A vyAkhyAmAM samAveza thai jAya che ke gurukuLavAsamAM brahmacArIo ja rahe ane gRhavAsamAM abrahmacArIo hoya A rIte maithuna varjana rUpa brahmacarya paNa A vyAkhyAmAM parokSa rIte samAviSTa ja che. gurukuLa vAsamAM ziSyone taiyAra karavA mATe pAMca prakAranA AcAryo hovAnuM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA svopajJabhASyamAM jaNAve che te A rIteH (1)pravajaka-AcAryaH-sAmAyika Adi vratonuM AropaNa karanArA (2)dig-AcAryaH- sacita,acita,mizra vagere munijIvanamAM upayogI vastuonI 38 samaja ApanArA. (3)zrutopadeSTAH- zAstranA mULa pATha bhaNAvanArA. (4)zruta samudapadeSTAH- zrutane dhIme dhIme sArI rIte samajAvanArA athavAto sthira paricaya karAvavA AgamanuM vizeSa pravacana kare te zruta samupaMdeSTA. (5)AmnAyArtha vAcakaH- je AmnAyanA utsarga ane apavAdanuM rahasya jaNAve te AmnAyArtha vAcaka. ArItedazaprakAranouttama dharmabanAveloche. jemAnavIne jIvananA atyaMta uMcA Adarzatarapha lai javAnI ghaNI tIvra zakita dharAve che .temaja saMvaranA upAya rUpa evA Adavidha dharmanA samyak paripAlanathI Azrava-nirodha rUpa saMvara kArya ghaNI ja sArI rIte thai zake che. ] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha:-savidde samAdhame pAtte, te gadA ravaMtI muttI akhave mave hAyave sacce saMjame tave ciyAe baMbhacaravAse sama - sama. 10 tatvArtha saMdarbha: (1)sa guptisamitidharmAnuprekSA sUtra. 16:2 thI dharma (2)anazanAvamauryavRtti parisaMvyAna sUtra. 1:11 -bAhyatapa (3)prAyazrvitavinayavaiyAnRtya sUtra. 1:20- atyaMtaratapa anya grantha saMdarbha: (1)navatatva prakaraNa-gAthA 29-vivaraNa (2)zramaNa sUtra-vRtti (3)'icchAmiThAmi''sUtra-vivaraNa (4)prazamarati prakaraNa-gAthA-81 AThamadanuM vivaraNa (5)SoDazaka prakaraNa-pAMca prakAranI kSamA [] [9]padyaH (1) (2) kSamA mArdava vaLI Arjava zauca saMyama satyanA tapa tyAga Arkicanya ne zIla dharma daza e zudhdhatA zauca,kSamA mRdUpaNuRRjutAsusatya ne tyAga saMyama gurukulavAsa tatva chedharmazreSThatapa jevaLI Acinya jethI kaSAya TaLavA banatA suzakya [10]niSkarSaH- A sUtranuM mukhya prayojana dazavidha yatidharmane jaNAvavAnuM che. jeno mukhya uddeza to saMvara no upAya darzAvavo te ja che chatAM A dharma Azrava-nirodha rUpa saMvaranA sahavartI keTalAMkaparibaLone paNa sAMkaDI le che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 7 jema ke pAMca mahAvratanuM yathAyogya pAlana,tapa dharmathakI thatI karmanirjarA,kSamA-mArdavaArjava-zauca e cAra dharmanA ArAdhana thakI thato kaSAya tyAga Adi vividha guNo nuM paNa AviSkaraNa thAya che. vaLI A dharmanuM ArAdhana jeTale aMze gRhastho kare teTale aMze ati svaccha,pramANika, zAMta,susaMvAdI,nirlobhI Adi guNothI yukata suMdara samAja vyavasthApaNa goThavAya che. tema chatA mukhya dhyeyato sarva saMvara thakI mokSanu ja hoi zake. 0 0 0 0 0 adhyAyaH9-sUtraH [1]sUtrahetu:- saMvaranA upAyomAM eka upAya anuprekSA [-bhAvanA] che. A anuprekSAnA bhedone A sUtra thakI jaNAve che. [] [2]sUtra:mULa:-*anityAraLasaMsAreAnyatvAzucittAva saMvaninA 39 lokabodhidurlabhadharmasvAkhyAtatattvAnucintanamanuprekSA: [] [3]sUtraHpRtha- nitya - azaraLa - saMsAra - hatva - anyatva - avitva Asrava - saMvara - nirgA - cho - vodhipurNama - dharmavAvyAtatattva anucintanam anuprekSA: [] [4]sUtrasAra:-anitya,azaraNa,saMsAra, ekatva,anyatva,azucitva, Asava, saMvara, nirjarA,loka,bodhidurlabha ane dharmasvAkhyAta[ebAraprakAre je] tatvanuM anuciMtana,te anuprekSA [jene bAra-bhAvanA paNa kahe che] ] [5]zabdajJAnaHanitya-anitya,asthira. saMsAra-saMsAra,caturgatyAtmaka anyatta-zarIrAdinuM anyapaNuM Ava-karmanuM AvavuM te ninaMda-karmanuM kharI javuMte voSiturNa-samyagdarzananI durlabhatA tattvAnucintana-ukata bAra bhedanI tat tat saMbaMdhi vicAraNA [] [6]anuvRtti:- spaSTa koi anuvRtti nathI .arthanI apekSAe sUtra-9:2 6 gupti samitidharmAnuprekSA thI saMvaranI anuvRtti levI. arn-azaraNa,zaraNarahita tva-ekatva,ekalApaNuM azucitta-apavitra saMvar-Azrava no rodha hoLa-vizva-svarUpa dharmasvAcyAta- sukathita dharma ] [7]abhinavaTIkAH- saMvaranA bhinna bhinna upAyomAM eka upAya anuprekSA kahelo che A anuprekSA eTale dhyAna avasthA sivAya paNa mananI ekAgratA pUrvaka AtmAmAM vizudhdhi,baLa,vikAsa ane adbhuta preraNA ApanArI bhAvanAo-anuciMtana-te anuprekSA tAtvika AtmazudhdhimAM upayogI rIte ciMtana karavuM te anuprekSA. A anuprekSA bhAvanA e "anityAzaraNasaMsAraikatvAnyatvAzucyAsravasaMvaranirjarAlokabodhidurlabha dharmasvAkhyAtatvAnucintanamanuprekSAH khe prabhAze nuMsUtra digambara AmnAyamAM jovA maLe che Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA dharma dhyAna prANa che. te dharmadhyAna ne kheMcI lAve che. TakAve che ane vadhAre paNa che. AvI saMvaranA upAya rUpa anuprekSA nA bAra bhedo ahIM kahyA che. [1]anitya-anuprekSAH koipaNa maLelI vastuno viyoga thavAthI duHkha na thAya, te mATe tevI vastumAtramAMthI Asakita ghaTADavI Avazyaka che. ane e ghaTADavA ja zarIra, gharabAra Adi vastuo temaja temanA saMbaMdho e badhuM nitya-sthira nathI evuM ciMtana karavuM te anityAnuprekSA. OM kuMTuMba,kaMcana,kAminI,kIrti,kAma,kAyA vagere padArthonI anitya tAnuM ciMtana karavuM e anitya bhAvanA che saMsAramAM jayAM saMyoga che tyAM avazya viyoga che. AthI sarva prakAranA saMyoga anitya che. 40 -AvicAraNAthI bAhya padArthoupara mamatvabhAva thato nathI AthI te padArthono viyoga thatAM duHkhano anubhava thato nathI. jIvane karmasaMyoga prApta zarIra,dhana,kuMTuMba-parivArAdi sarva karma saMyogI-anitya [-nAzavaMta] jANIne tenA pratyeno mamatvabhAva dUra karavAno prayatna karavo te anityanuprekSA. lakSmI,kuTumba,yauvana,zarIra,dRzya padArtho e sarve vijaLI sarakhA capalavinAzavaMta che, Aja che ane kAle nathI e rIte vastunI asthiratA ciMtavavI te. zarIra,zayyA,Asana,,vastra Adi bAhya ane abhyantara dravya tathA anya samasta saMyogamAtra anitya che. evuM vAraMvAra cintavana karavuM te anityAnuprekSA. -saMvaranA abhilASIoe saMyoga mAtranA viSayamAM AprakAre anityatAnuM cittavana avazya karavuM joie kemake A prakAranA vAraMvara ciMtavana thI tad viSayabhUta dravyomAM athavA saMyoga mAtramAM Asakita thatI nathI ane tenA viyogamAM tajjanya duHkha paNa thatuM nathI A rIte saMvaranI vRdhdhi thAya che. zarIra ane indriyanAM viSayo vagere badhAM padArtha,indra dhanuSa ane duSTajananI maitrI vagerenI mAphaka anitya che. paNa jIva ajJAnatAthI tene nitya samaje che. saMsAramAM jIvanuM potAnuM svarUpa,jJAna-darzanAdiguNone choDIne koi vastu nitya nathI tevI vicAraNA e anityAnuprekSA che. [2]azaraNa-anuprekSAH OM mAtra zudhdha dharmane ja jIvananA zaraNa tarIke svIkAravA mATe te sivAyanI bIjI vastuomAMthI mamatva khaseDavuM Avazyaka che, te khaseDavA mATe je ema ciMtavavuM ke jema siMhanA paMjAmAM paDela haraNane koi zaraNa nathI tema Adhi-vyAdhi ane upAdhi grasta evo huM haMmezAne mATe azaraNa chuM te azaraNAnuprekSA. saMsAramAM potAnuM zaraNa rakSaNa karanAra koi nathI, enuM ciMtana e azaraNa bhAvanA che. rogAdinuM duHkha ke anya koi Apatti AvI paDatAM bhautika koi sAdhano ke snehi.saMbaMdhio vagere A jIvane e duHkha ke Apatti thI bacAvavA samartha banatA nathI. A samaye deva-guru-dharma ja rakSaNa kare che- sAMtvana Ape che. AthI A deva guru-dharma sivAya koi ja zaraNa nathI. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra 7 41 -saMsAramAM huM azaraNa chuM ema vicAratAM saMsAranA koI padArtho ke saMbaMdhomAM zaraNabhUtatA na dekhAvAthI tenA paratve tenA paratve prIti ke tarjanya rati utpanna thatAM nathI. 4 AtmAne prApta thatAM janma-maraNanAM duHkho temaja vartamAna jIvanamAM karma pariNAme prApta thatAM duHkhothI koI dhana ke svajana choDAvI zakatA nathI paNa sarva prakAranA duHkhomAM sarvatra AtmAne kevaLa pote prApta karelA samyapha jJAna-darzana-cAritrAdi potAnA Atmika guNoja potAne zaraNabhUta thAya che. * duHkha ane maraNavakhate koI koMInuM zaraNa nathI ityAdi ciMtavanA karavI te azaraNa anuprekSA. jayAM koipaNa prakArano Azraya na maLe, manuSyonA saMcAra arthAta AvAgamanathI je sthAna rahita hoya,moTI bhAre aTavI ke jaMgala hoya, atyanta baLavAna-sudhAgrasta-ane tethI karIne ja mAMsanI icchA thI pIDIta evA sahe, pakaDelA haraNanA baccAne mATe je rIte koI paNa zaraNa hotuM nathI koI tene bacAvI zakatuM nathI-te rIte janma,vRdhdhAvasthA, maraNa, roga ke vyAdhi,iSTa vastu ke prANIno viyoga,aniSTa vastu ke evA koI jIvano saMyoga, abhilaSita vastunI aprApti,daridratA-garIbI daubhAgya-saubhAgyahInatA, daurmanasyamanamAM ciMtA vagerenuM rahevuM athavA rAga-dveSa Adi kaSAyonI artithI pIDIta cittanuM hovuM temaja janma maraNa AdithI AkrAnta prANIne saMsAramAM koi zaraNa nathI. koI paNa jIva A prANIone e duHkhothI bacAvavA samartha nathI. saMvaranA abhilASIe haMmezA A rIte azaraNatAno vicAra karavo.A ciMtavanA thI potAnI jAtane sadAazaraNa mAnato jIvate saMsAra, saMsAranA padArtho ke prANIothI virakata ke udvigna cittavALo thAya che. sAMsArika bhAvamAM Asakata thato nathI. at zAsanamAM kahevAyelI vidhipramANe cAlavuMteja ekamAtrazaraNa che. # je rIte nirjana vanamAM mAMsa bhakSI ane bhUkhyAsiMha dvArA mRganA baccA pakaDAtAMte baccAne koI zaraNa -sahAyaka thatuM nathI, te rIte janma jarA, maraNa, roga vagere duHkhonI vacce jIvane koI zaraNa nathI, saMcita dhana bIjA bhavamAM AvatuM nathI, sago bhAI paNa maraNakALe jIvanI rakSA karI zakato nathI, Indra, harI ke cakUI paNa te samaye zaraNa thatA nathI kevaLa eka gharma ja zaraNa bhUta che. e vicAraNA te azaraNAnuprekSA [3]saMsAra-anuprekSAH # saMsAra tRSNAno tyAga karavA mATe sAMsArika vastuomAM nirveda athavA udAsInatA keLavavI jarUrI che, te mATe ciMtavavuM ke A anAdi janma maraNanI ghaTamALamAM koi svajana ke parajana nathI.kAraNa ke darekanI sAthe dareka jAtanA saMbaMdho janma janmAMtare thayelA che, temaja rAga-dveSa ane mohathI saMtapta prANIone viSaya tRSNAne lIdhe ekabIjAne bharakhavAnI nItimAM asahya duHkho anubhave che. kharI rIte A saMsAra harSa-viSAda, sukhaduHkha AdindronuM upavana che ane sAce ja kaSTamaya che tevI vicAraNA e saMsAranuprekSA. # saMsArabhAvanAeTale saMsAranAsvarUpanuM ciMtana karavuM jIva-naraka,tiryaMca,manuSya deva ecAra gatirUpasaMsAramAM paribhramaNa karatAM anaMtaduHkho sahana kare che. saMsAranI koI vastumAM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA AMzika paNa sukha nathI kevaLa duHkha ja che. karmasaMyoge jIva ne saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDe che.A paribhramaNamAM ekaThA thatAM saghaLA jIvo svajana paNa che ane parajana paNa che kema ke eka ja jIva sAthe saghaLA saMbaMdho thAya che pachI konA vize rAga ke dveSa karavo.saMsAranI satata bhAvanAthI saMsAra paratve abhAva janme che. ane AtmavikAsanA pAyArUpa evo nirveda guNa utpanna thAya che. 4 anAdi aMnata caturgatirUpa A saMsAramAM AtmAne karyodaya pramANe janma-jIvanamaraNa prApta thatAM hoya che. ema jANIne karmodaya prApta evA koMipaNa bhAvamAM rAga-dveSa karI navA karmo na bAMdhatA, tenAthI aLagA rahevuM e saMsAra-anuprekSA. # cAragatirUpa A saMsAramAM niraMtara bhamavuM paDe che. je aneka duHkhothI bharelA che. saMsAramAM mAtA-strI thAya che, strI-mAtA thAya che, pitA-pati thAya che, pati-pitA thAya che e rIte aneka janma-maraNamAM aneka saMbaMdho thAya che. nATakanA drazyo sarakhovilakSaNa saMsAramAM sarvathA tyAga karavA yogya che e ciMtavanA karavI te saMsArAnuprekSA. d saMsAra anAdino che. temAM rahelo jIvanarakAdi cAra gatimAM te-te paryAyane dhAraNa karato cakranI jema paribhramaNa kare che. A paribhramaNamAM badhA saMsArI jIva svajana ke parajana rUpe Ave che. athavA A saMsAramAM svajana-parajana jevI koI vyavasthA hotI nathI kema ke ekaja jIva mAtA thai ne janmAMtaramAM bahena,putrI ke patnI banI jAya che, koI bahena thaIne bhavAMtare mAtA, strI ke putrI thAya che e ja rIte patnImAtA-bahena-putrI thAya che, putrI, mAtApatnI ke bahena thAya che. eja rIte pitA-putra-pati-bhAInA saMbaMdho paNa ekaja jIvamAM pharyA kare che. svAmI-sevakanA saMbaMdho paNa paraspara jovA maLe che. zatru-mitra bane che, mitra-zatru bane che. paruSa marIne strI ke napuMsaka thAya che, napuMsakamarIne strI ke puruSa thAya che, strI marIne puruSa kenapuMsaka thAya che. A rIte badhAM saMsArI prANIo 84 lAkha yonimAM bhramaNa kare che. -rAgadveSa, mohathI abhibhUta-vihvaLa rahevAthI viSayatRSNA choDI zakatA nathI, tethI karIne ja paraspara bhakSaNa,tADana,vadha, baMdha,doSAropaNa, Akroza,niMdA AdimAM pravRtta thAya che. temaja tadjanitaatiduHkhone bhogave che. tethI A saMsAra duHkharUpa ane kalezanI khANaja che tevI vAraMvAra ciMtavAna karavI te saMsAra-anuprekSA. -AvI niraMtaraciMtavanAthI mumukSa prANIne saMsArathI bhaya utpanna thatA vyAkULatA prApta thAya che ane tenAthI vairAgya sidhdha thatA te jIva saMsAranA nAzamAM prayatna zIla bane che. [4]ekatva-anuprekSAH ja mokSa meLavavA mATe rAgadveSanA prasaMgomAM nirlepapaNuM keLavavuM jarUrI che, te mATe svajana tarIke mAnI lIdhelA para baMdhAto rAga ane parajana tarIke mAnI lIdhela para baMdhAto vaiSa pheMkI devA, je ema ciMtavavuM ke huM ekalo janma chuM, maruM chuM, ekalo ja pote vAvelAM karmabIjonA sukha duHkha Adi phaLo anubhavuM chuM, te ekatva-anuprekSA. 4 jIva pote ekaloja che evI evI vicAraNAe ekatvabhAvanA. ekalo hovAthI potAnA zubhAzubha karmonuM phaLa paNa ekaloja bhogave che. anya svajana-saMbaMdhi tenAM karmonA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 7 43 phaLane vaheMcI laI zakatA nathI,ekalo Ave che -ekalo jAya che vagere vicAraNA. A bhAvanA ke anuprekSAthI svajana upara sneharAga-Asakita thatI nathI. parajana upara dveSa thato nathI, niHsaMgatA janme che. # zAstrAnusAre potAnA AtmAne eka akhaMDajJAnAdi guNayukata zAzvata svataMtradravya jANIne sarva parabhAva pariNAmathI potAnA AtmAne ekalo karavAno prayatna karavo te ekatva bhAvanA. $ A saMsAramAM huM ekalo chuM. ahIM koI mAruM svajana ke parajana nathI. huM ekalo utpanna thAuMchuM. ekaloja mRtyune prApta karuM chuM jene mArA svajana saMjJaka ke parajana saMjJaka kahI zakAya tevA paNa koI nathI, ke je mArA roga, jarAke maraNanA duHkho dUra karI zake. meM je karmone bAMdhyA che tenA phaLano anubhava karanAro paNa huM eka ja che e pramANe nI je ciMtavanA te ekatva-anuprekSA. -A pramANe nI nitya ciMtavanA karatA AtmAne svajana saMjJaka prANiomAM sneha ke anurAga thato nathI ane parajana saMjJaka jIvomAM dveSano pratibaMdha thato nathI. nisaMgatA anubhavato jIva kevaLa mokSane mATe ja prayatna kare che. [5]anyatva-anuprekSA: $ manuSya mohAvezathI zarIra ane bIjI vastuonI caDatI paDatI mAnavAmAM potAnI caDatI paDatI mAnavAnI bhUla karI kharA kartavyanuM bhAna bhUlI jAya che, te sthiti TALavA mATe zarIra Adi anya vastuomAM potApaNAno adhyAsa dUra karavo Avazyaka che. te mATe e baMnenA guNadharmonI bhinnatAnuM ciMtana karavuM te anyatva-anuprekSA. # potAnA AtmA sivAya jaDa ke cetana padArtho anyache, potAnAthI bhinna che, tevo vicAra karavo te anyatva bhAvanA. AtmA sivAya koI padArtha potAno na hovA chatAM ajJAnatAthIjIva,zarIra tathA anyane potAnA mAne che pachI mamatvabhAva karI aneka prakAranAM pApo bAMdhe che. A mamatva bhAva dUra karavA mATe anyatva anuprekSAnuM ciMtana jarUrI che. A anuprekSA zarIra AdijaDa padArtho upara tathAsvajana Adicetana padArtho upara rAga na thAya, thayelo rAga dUra thAya, tathA mokSa mATe pravRtti thAya che. je potAnA AtmAne vartamAnamAM karmasaMyoge prAptazarIra temaja svajanakuTumbAdine parasparapara-svarUpe jANIne ekabIjA uparano moha tyajavAno prayatna karavo te anyatva bhAvanA. 4 ghana,kuTumba, parivAra, te sarve anyache, paNa te rUpa huMnathI, huM AtmA chuM, huM zarIra nathI paraMtu te mArAthI anya che ItyAdi ciMtavanA te anityAnuprekSA. # zarIrathI potAnI AtmAnI bhinnatAnuM cittavana karavuM. jemake huM zarIrathI sarvathA bhinna chuM, zarIra Indriyagocara ke mUrti che ane huM amUrta chuM. zarIra anitya che, huM nitya chuM zarIra ajJa-jJAnazunya che ane huM jJa-jJAna darzanarUpa chuM. zarIra che te Adi ane aMta vALuM che. huM anAdi ananta chuM, saMsAramAM paribhramaNa karatAM na jANemeM keTalA lAkho zarIrone choDayA haze? paNa huM to te ja chuM. kema ke huM tenAthI anya chuM. A rIte zarIrathI potAnI bhinnatAnuM vAraMvAra ciMtavana karavuM te anyatva-anuprekSA che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA AvI ciMtavanAthI zarIra paratve mamatva bhAva thato nathI ane zarIrathI bhinnatA svIkAryA pachI mokSane mATe prayatna thAya che. [6]azucitva anuprekSAH # sauthI vadhAretRSNAspada zarIra hovAthI temAMthI mUchaghaTADavA ema ciMtavavuM ke zarIra jAte azuci che, azucimAMthI utpanna thayeluM che. azuci vastuothI poSAyeluM che. azucinuM sthAna che ane azuci paraMparAnuM kAraNa che te azucita-anuprekSA. $ zarIranI azucitA-apavitratAno vicAra karavo teazuci anuprekSA. zarIranI azucitAnA sAta kAraNo kahyA che. (1)bIja-azuciH-zarIranI utpatti mAtAnA lohI ane pitAnA vIryathI thAya che. je baMne azuci padArtho che. (2)upakhaMbha azuci - upakhaMbha eTale Teko. zarIrane je sAtadhAtuono Teko maLe che. te rasa, lohI,mAMsa,carabI,hADakAM,majajA,zukra ke raja e sAte dhAtu azuci rUpa che. (3)svayaMazucibhAjanaH-maLa, mUtra,mela vagerene kAraNe zarIra pote azucithI bharelI peka karelI kothaLI jevuM thaI jAya che. (4)utpatti azuci - zarIra mAtAnA udaramAM utpanna thayuM che. mAtAnuM udarapaNa azucithI bhareluM che. (5)utsarga azuciH-zarIramaLa, mUtra,paru,mela,prasveda Adi aneka azuci padArthono tyAga kare che te utsarga azuci. (6)azakaya pratIkAraH-zarIranI azucine nivAravA game teTalo prayatna karI e to paNa te zuciya-pavitra banatuM nathI. jema kolaso kadI ujaLo thato nathI tema zarIra paNa cokhkhuM thatuM nathI. (7)azucikAraka-A kAyA zuci padArthone paNa azuci banAvI de che. je vastu suMdara ane svAdiSTa che te paNa peTamAM gayA pachI bahAra kADhavAmAM Ave to jovI gamatI nathI. -A rIte vividha draSTi e azucinuM ciMtavana karavAthI zarIra paratve uga-aprIti janme che, sadAne mATe A zarIra ne nAza karavAnI ke aMta ANavAnI icchA thAya che. 4 A zarIra azucimaya pugalonuM baneluM che. puruSane zarIramAM be cakSu, be kAna, benAka ekamukha, eka gudA, eka liMga e navakArothI haMmezA azuci vahyA kare che ane strIne be stana tathA yonimAM be dvAra hovAthI bAra dvArA thI azuci vahyA kare che. vaLI A zarIramAM je upara dekhAya che te aMdara cAlI jAya ane aMdaranA padArtho bahAra AvI jAyato kevIbIbhatsa ane trAsa upajAve tevI AkRttinuM darzana thAya che? vagere ciMtavanA te azucitAnuprekSA. $ kharekhara! A zarIra azucimake che tevI vicAraNA karavI. kevIrIte azucimaya che? kayA kayA kAraNothI temAM azucitA che? jema ke (1) je kAraNothI A zarIranI utpatti thAya che. tenA pUrva ane uttara kAraNa apavitra che. (2)A zarIra apavitra padArthonuM Azraya sthAna che. (3)A zarIra azuci padArthonuM utpatti sthAna che (4) pariNAme paNa zubha vastune azucimaya banAvanAra. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 7 45 (5)apavitratAne nivAravAnI asaMbhavItatA. A pAMca kAraNonI vistRta carcA svopanna bhASya tathA tenA para AdhArIta vRttiomAM jovA maLe che. tadnusAra azucitva nuM ciMtana te azucitvAnuprekSA. [7]Asrava anuprekSAH indriyonA bhogonI Asakita ghaTADavA eka eka indriyanA bhoganA rAgamAMthI utpanna thatAM aniSTa pariNAmonuM ciMtana karavuM te AsravanuprekSA. Asrava eTale karmonuM AtmAmAM Agamana, AsavanuM, svarUpa,AsavanA kAraNo, AsravathI thatA duHkho vagerenA vicAra karavo te AsravAnuprekSA [adhyAyaHmAM vividha rIte AsravonuMvicAra karavAmAM Avelo jache.sAmAnya thI mana,vacana,kAyAnoyoga e ja Asrava che. vizeSathI avrata-indriya-kaSAya ane kriyA e cAra bhedathI Asrava kahyo che. vizeSe kahIe to kaSAyapaNAne paNa Asrava nuM sAdhana kahyuM che] A rIte thatAM AsravathI baMdha thAya che. baMdha thI jIva narakAdi cAra gatimAM bhaTake che vividha duHkha ane vedanA sahana kare che ane samagra saMsAramAM paribhramaNa cAluM rahe che. te saMbaMdhi vicAraNAH paradUvyonA je je moha utpanna karanArA pariNAmo che, tete pariNAmone AtmA heya mAne, tenAthI aLagA rahevA vicAraNA kare te Asrava anuprekSA. karmanA AvavAnA mArgothI karma satata Ave che, AtmAne nIco utArye ja jAya che. jo Amane Ama cAlu raheze to AtmAnI unnati kayAre thaze te vicAraNA karavI e AsavAnuprekSA karmone AvavAnA mArgane Asrava kahe che. A badhA Asravo A bhava tathA parabhava baMnemAM du:khadAyI che. duHkhonuM kAraNa che tathA AtmA ne kalyANathI vaMcita rAkhe che. je prakAre moTI moTI nadIonA pravAha no vega ati tIkSNa hoya che ane te akuzaLanA Agamana ane kuzaLanA nirgamana dvAra svarUpa hoya che. e ja rIte A indriya vagere Asrava paNa jIvone akalyANa sAthe joDavAno ane kalyANathI vaMcita rAkhavAno mArga che, e pramANe saMvaranA abhilASI sAdhu AsravanI adhamatAno vicAra kare te AsravAnuprekSA -A bAbata svopajJa bhASyamAM pAMca indriyonA viSayo, tethakI AvatA kaSTa-duHkha ke mRtyunuM vivaraNa kare che. je A pUrve bIjAadhyAyamAM sUtra 20,21mAM jaNAveluM che. [8]saMvara-anuprekSAH duvRttinA dvAro baMdha ka2vA mATe savRttinA guNonuM ciMtana karavuM te saMvarAnuprekSA. saMvaranuM svarUpa,saMvaranA hetuo, saMvarathI thatA sukha vagerenuM ciMtana karavuM e saMvara bhAvanA che. AtmA jema jema saMvaranuM sevana kare tema tema Asrava thI thatAM duHkhothI mukata banato jAya che . kema ke sarva duHkhanuM mULa hoyato zubhAzubha karmo che A karmone AvavAnuM dvAra Asrava che. ane saMvara e Asravane rokavAno eka mAtra upAya che. mATe saMvaradharmanuM ArAdhana karavuM e ja ciMtavanA te saMvara anuprekSA. je AtmA pAMce indriyo ane manane viSayothI nivartAvI AtmAnuM rakSaNa kare chetenepragaTa paNe saMvara kahe che. tema jANIne tene AdaravA saMbaMdhi vicAraNA karavI te saMvara-anuprekSA. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavIkA samiti,gupti,pariSaha,yatidharma, bhAvanA ane cAritra tathA tapa e 69 prakAre saMvaranA svarUpane ciMtavavuM ane te saMvara tatva ja karma rokavAnuM sAruM sAdhana che. evI je vicAraNA te saMvarAnuprekSA. saMvara e AsravanirodhanuM ekamAtra kAraNa che. saMpUrNa kalyANanuM kAraNa che. e rIte saMvaranI mahattAnuMciMtana karavuM, saMvara dharmaneAdaryAvinA kadApI koijIvanI mukti thatI nathI, anedezasaMvara ja sarva saMvara sudhI lai jAya che. vagere vicAraNAkaravI te saMvara anuprekSA. [9]nirjarA anuprekSAH 4 karmanA baMdhano khaMkherI nAMkhavAnI vRttine dRDha karavA mATe vividha vipAkonuM ciMtana karavuM ke,duHkhanA prasaMgo be prakAre hoya che ekato icchA ane ajJAna prayatna vinAja prApta thAya. jema ke pazu pakSI ane baherA muMgA AdinA janmo duHkha pradhAna che. bIjA duHkho ajJAna prayatna thI ane saduddeza pUrvaka prApta karAyelA che .jema ke tapa ane tyAga ne lIdhe prApta thayelI gIrIbI ane zArIrika kRzatAdi. pahelA prakAranA duHkhomAM vRttinuM samAdhAna na hovAthI te kaMTALA janaka ane akuzala pariNAmadAyaka bane che jayAre bIjA prakAranA duHkho to savRtti nita ja che tethI tenuM pariNAma kuzaLamAMja Ave che arthAt te kalyANa ne karanAra ja che. mATe,aNadhAryA prApta thayelA kaTu vipAkomAM samAdhAnavRtti keLavavI ane jayAM zakaya hoya tyAM tapa anetyAga dvArA kuzaLa pariNAma Ave te rIte saMcita karmone bhogavI levA e ja zreyaskara che evuM je tatva ciMtana te nirjarAnuprekSA. nirjarAnuMsvarUpa,nirjarAthI thatA lAbha,nirjarAnA kAraNo vagerenuM ciMtanatenirjarAnuprekSA. A nirjarA be prakAranI che. (1)abudhdhi thI (2)budhdhi pUrvaka. huM karmono kSaya karuM evI bhAvanA ke budhdhi rahitapaNe phakata karmonA udayathI thato karmakSaya e abudhdhipUrvakanI [akAma] nirjarA che. jayAre A nirjarA thAya che tyAre anicchAe thatI hovAthI,karmakSaya sAthe aneka prakAranA saMkalpa-vikalpotathA durdhyAna thatAhovAthI tepUrvakarmanA kSayasAthe, navA karmone baMdhAvanArI che. arthAt akuzala ke azubha karmone baMdhAvanArI che. temAM lAbha karatAM nukasAna vadhu che. mArA karmono kSaya thAya evA irAdA pUrvaka thatI [sakAma] nirjarA te budhdhi pUrvakanI nirjarA kahI che. jemAM navA karmo baMdhAtA nathI ane saMcita karmo viziSTa prakAranA adhyavasAyane lIdhe kSaya pAme che ane jayAre sarvathA nirjarA thAya tyAre mokSa thAya che e rIte vicAraNA pUrvaka nI anuprekSA te nirjarAnuprekSA. jejejJAnIAtmAo bAra prakAranA tapa pariNAmono niSkAma paNe-niyANArahita temaja vairAgya bhAva sahita Adara kare che temane nirjarA thAya che tevI ciMtavanA pUrvaka nirjarArthe tapa karavo e ja zreyaskara che evI vicAraNA te nirjarAnuprekSA. anAdikALanA saMcita gADha karmono nAzanirjarA vinA thai zake ja nahIM. mATe yathA zakita teno Azraya laiza to ja mArA karmono nistAra thaze mATe nirjarArthe tapa dharmano Adara karuM tevI vicAraNA e ja nirjarAnuprekSA. nirjarA,vedanA,vipAka A badhA zabdo eka ja arthanA ghotaka che. A nirjarAmAM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra: 7 sakAmanirjarAja kAryakArI che tenI zubhAnubaMdhatA ke niranubaMdhatAnI vicAraNA karavI, mokSanA ananya sAdhana rUpe tenI mUlavaNI karavI vagere nirjarAnuprekSA. [10]loka anuprekSAHja tatvajJAnanI vizudhdhi mATe vizvanuM vAstavika svarUpa ciMtavavuM te lokAnuprekSA. # jagatanA svarUpanI vicAraNA te loka bhAvanA ke anuprekSA. A loka jIva-ajIva dharma-AkAza-pudgala e pAMcanA astikAya rUpa che. jIvAstikAya cetana che ane bAkInA cAre astikAyojaDe che. A rIte jaDa ane cetanano samudAya e jagata che. athavAto Aloka utpAda-vyaya ane dhrauvya guNathI yukata che. jagatanI pratyeka jaDa-cetana vastu utpanna thAya che, vinAza pAme che ane sthira rahe che. kema ke dravya rUpe te sthira che. paryAya rUpe utpanna thAya che tathA nAza pAme che. vaLI A utpatti ane vinAza paNa pratikSaNe cAluja rahe che arthAt vinAza paNa pratikSaNe cAluja rahe che. kema ke pUrvaparyAyano nAza ane navA paryAyanI utpatti AMzikarIte pratikSaNa cAlu che jayAre sarvathA kALAntare thAya che AvI ciMtavanA te lokAnuprekSA. AciMtavanAthI lokanuM zaMkAdi doSothI rahita jJAna thAya che, enA satya svarUpano khyAla Ave che, A lokamAM karmayukata jIva mATe koizAzvata sthAna nathI AjIva sarvatra bhamato rahyo che mATe zAzvata sthAna prApta karavA mATe mokSa ja upAya che tevuM anuciMtana thAya che. # paMcAstikAya dravyothIyukta paripUrNa, keDe hAtha daIne ubhelA manuSyanI AkRtti rUpa A cauda rAjalokapramANa, urdhva adho ane tirdhA evA traNa bhedathI yukata, anAdi-anaMtanityasvarUpa che. temAM anaMtA jIva dravyo che, tenAthI anaMtA pudgala dravyo che. te baMne thI samayarUpa kALa anaMto che, tenAthI adhika AkAzAstikAyanA pradezo che, tenAthI adhika jIva dravyanA guNo che, tenAthI adhika jIva dravyonA paryAyo che tenAthI anaMtagaNu kevaLa jJAna che A badhAmAM che jIva tAruM sthAna kayAM che? te vicAraNAne loka svarUpa bhAvanA kahI che. [11]bodhidurlabha-anuprekSAH ja prApta thayelA mokSamArgamAM apramattapaNe keLavavA ema ciMtavavuM ke anAdi prapaMca jALamAM, vividha duHkhonA pravAhamAM vahetA ane mohaAdikarmonA tIvra AghAto sahana karatA jIvane zudhdha draSTi ane zudhdha cAritra prApta thavA durlabha che te bodhi durlabhatAnuprekSA. 4 bodhi eTale mukita mArga,mukita mArganI durlabhatA vicAravI e bodhi durlabha bhAvanA. anAdikALathI saMsAramAM rakhaDatA jIvano mukita mArga bahu durlabha che. anaMtakALa sudhI jIvo avyavahAra rAzImAM nigodanA duHkho sahana kare che. pachI vyavahAra nigodamAM ekendriyo nA bhavonI rakhaDapaTTI karI mAMDa mAMDa trAsapaNuM pAme che, temAM paNa ghaNo kALa beindriyAdimAM bhamatA-trAsa veThatA anaMtakALe tene paMcendriyapaNuM prApta thAya che. vaLI paMcendriyamAM paNa naraka ane tiryaMcagatinA dAruNaduHkhone bhogave che tyAre durlabha evA manuSya bhavanI prApti thAya che. manuSya paNe maLyA pachI jinavANI nuM zravaNa durlabha che, jinavANI zravaNa thayA pachI zradhdhA ane cAritra durlabha che, e pramANe samyagadarzana -jJAna-cAritra rUpI For Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA saMpUrNa mokSamArganI durlabhatA ciMtavavI te bodhi durlabhAnuprekSA. -A rIte bodhi durlabhatA nA ciMtanathI mokSamArga meLavavA ke tenAthI bhraSTa na thavAya te mATe kALajI rahe che. saMsArI AtmAne jo ke aMnatI puNyAie manuSyabhava, uttamakuLatathAsudeva-guruno yoga prApta thAya che. paNa jayAM sudhI je koi bhavya jIve anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayane TALelo nathI temaja vizudhdha adhyavasAye mohanIyanA udayane paNa TALelo nathI tyAMsudhI te jIva A bodhi-samyaktane prApta karI zakato nathI. anAdi kALathI saMsAramAM cakravata bhramaNa karatAM jIvone samyaktAdi traNa ratnanI prApti mahAdurlabha che. cakravartI AdipaNuM saheluM che paNa samyaktaprApti durlabha che. vaLI akAmanirjarA vaDe manuSyatva nirogItA,AyakSetra ane dharmazravaNa Adi sAmIo prApta thaI, to paNa samyakta ratnanI prApti na thaI e rIte bodhi prAptinI durlabhatA vicAravI, te bodhi durlabha anuprekSA. 4 anAdi evA A saMsArane vize narakAdi gatimAM bhramaNa karatAM A jIve te-te bhavone punaHpunaHgrahaNa karyA che. saMsAranI cAregatimAManantavAra parivartana karavAne kAraNevividha prakAranA duHkhothI A jIva pIDIta che. A anAdibramaNanuM kAraNa mithyA darzana che. mithyAtvanA udayathI A jIvanIyarthAthabudhdhinaSTathayelI che. temaja jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa,mohanIya ane aMtarAyaecAre karmonA udayathI paNa jIva vyAkuLa banelo che tethI samyagadarzanAdivizudhdhibodhinI prAptitanedurlabha thayelI che. e pramANenI ciMtavanA te bodhidurlabhAnuprekSA. A pramANe bodhidurlabhatAne punaHpunaH ciMtavato jIva bodhi prApti mAM pramAda karato nathI [12]dharma svAkhyAta tatva anuprekSA - $ dharmamArgathI cuta na thavA ane tenA anuSThAnamAM sthiratA lAvavA ema citavavuM ke "jenA vaDe saMpUrNa prANIonuM kalyANa sAdhI zakAya tevo sarvaguNa saMpanna dharma puruSo eupadezyo che te kaTaluM moTuM sadbhAgya che. e dharma svavyAkhyAta tavAnuprekSA. 4 samyagudarzana Adi gharma jinezvaradevoe bahu suMdara rIte kahelo che. e viSayanI vividha vicAraNA -ciMtana e dharmasvAkhyAta anuprekSA che. aho! jinezvara bhagavAne saMsArano nAza karanAra ane mokSa ApanArasamyagadarzana,samyajJAna, samyakyAritrarUpa dharma kevo suMdara ane spaSTa kahyo che. Avo dharma vItarAga sivAya koNa kahIzake? jinezvara paramAtmAe batAvelo A dharma yukitaothI abAdhya, alanA rahita, rAgAdi doSo nA abhAva vALo, ane koIpaNa viSayamAM bhUla vagarano che evI ciMtavanA karavI. -A anuprekSAthI zradhdhA guNa pragaTe che, pragaTelI zradhdha vizudhdha thAya che. pariNAme mokSamArgamAM sthiratA Ave che. 4 paramaRSi bhagavAna arihaMta devoejenuM vyAkhyAna karela che, te ja kharekhara evo eka dharma che ke jIvone saMsArathI pAra utAranAro ane mokSane prApta karAvanAro che tenuM dvAra che samyagudarzana. enA vizeSa sAdhano pAMca mahAvrata che. teno upadeza-tatvakathanadvAdazAMgImAM batAveluM che. tenI nirmala-vizudhdha vyavasthA gupti Adi dvArA thAya che ane A ja dharmasarva kalyANanuM bhAna che evI ciMtavanA punaHpunaH karavIte dharmasyAkhyAta tatvAnuprekSA. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 -A pramANe dharmasvAkhyAta tatva nA anuciMtana thI jIva mokSamArga thI cyuta thato nathI temaja tenA pAlanamAM vyavasthita thAya che. maiM anuprekSA:-sUtrakAra maharSi e A rIte bAra-anuprekSAo ahIMkahI. A anuprekSA eTalezuM? anuprekSA eTale uMDu ciMtana je ciMtana tAtvIka ane uMDu hoya, to te thakI rAga-dveSa Adi vRttio thatI aTake che. tethI AvA ciMtanane saMvaranA upAya tarIke varNavela che. je viSayonuM ciMtana jIvanazudhdhimAM vizeSa upayogI thavA no saMbhava che. vairAgyane lAvavA mATe atyaMta upayogI chetevAbAra viSayone pasaMda karI ahIM, sUtrakAra maharSie ArSa paraMparAnusAra goThavelA che A bAre viSayonA ciMtanane bAra anuprekSA kahelI che. A anuprekSAne bhAvanA paNa kahevAmAM Ave che. tethI ja tene vairAgya bhAvanA nA nAmathI paNa prasidhdhi maLelI ja che. anuprekSaNam- anuprekSA / anuprekSyante anucintayanta iti vA anuprekSA: [] [8]saMdarbha:Agama saMdarbha: cattAri aNuppehAo pannattA, taM jahA egANuppehA, aNiccANuppehA asaraNANuppehA saMsArANuppehA sthA. sthA. 4, u.1, sU. 247-11 anyatvaH-anevahu ti saMgonA ao ati ja sUya zrura,gI, sU23/1-20 azucitvaH-pharma zarIra gaLivyuM amurM amuklR saMmanuM asAsayavAsamAM Tu vasALamAyanuM * OMtta. a.22, 1.12 AsavaH-avAyALupeddA chaeN sthA.4.32-mU. 247-2 rU saMvaraH-nA 3 aviLI nAvA na mA pArasa gAmibi jA nissAvANI nAvA sA u pArassa gAgamiNi + utta., a.23, gA. 71 A zloka saMva2 bhAvanAne dRSTAnta thI rajU kare che.je hoDImAM chidra chete nadI pAra karI zakatI nathI je hoDImAM chidrana hoya te nadI pAra karI zake che te ja rIte saMvara bhAvanA vAsita hoDI rUpa AtmA saMsAra samudra pasAra karI zake che| nirjarAH- niSnare ja sthA 1,sU. 26-vRtti jovI. lokaH- hoLe-sthA 1,sU.,-vRtti jovI. saMbujjhaha kiM nabujjhaha, saMbohikhalu pejja dullahA No hUvaNamaMtirAio, no sulabhaM puNaravi jIviya sUya zru.1, a. 2, gA.1 dharmasvAkhyAtaH- guttamadhammapurUM haiM TulhA batta, a.0 8 anyagrantha saMdarbhaH--- (1)zramaNa sUtra-vRtti a. 9/4 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paO tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2)aticAra-AlocanA sUtra (3)yogazAstra (4)zAMta sudhArasa U [9]padya(1) anitya pahelI bhAvanA che azaraNa saMsAranI ekatva cothI pAMcamI che bhAvanA anyatvanI azuci paNAnI bhAvanA che Azrava saMvarataNI nirjarAne loka bodhi durlabha dharmaja bhaNI sAru kaheluM tatva ciMtana bAra bhede jANavuM anuprekSA teha kahIe sthira manathI dhAravuM anitya azaraNa vaLI saMsArika ekatvane anyatva azuci Asrava saMvara vaLI te loka bodhi durlabha ja tathA dharma nirjarA bAra bhAvanA anuprekSA paNa e ja kahI je ciMtana thI saMvara karaNI thAya ghaniSTha vaLI saghaLI D [10]niSkarSa:-ahIM sUtrakAra maharSie saMvaranA upAya rUpe kahelI bAra bhAvanA vairAgyane dRDha paNa kare che. A bhAvanAonuM ciMtana saMvara uparAMta mAnasika sAmAjika sAMsArika vyavahAromAM paNa zudhdhatA ane nirmaLatA lAve che. satata A bhAvothI vAsita AtmA pAgala thato nathI,duHkhI thato nathI. phogaTa pApakarmathI lapAto nathI ane AgaLa vadhIne kahIe to mokSamArgabhimukha thai saMvarane Adarato evo te kALakrame vairAgyanI carama simAne sparzato chelle lokanI simApaNa sparza karanAro thAya che. _ _ _ _ _ _ _ (adhyAyaH9-sUtra 8) U [1]sUtrahetu-saMvaranA upAyomAMnA eka upAya evA pariSaha nA svarUpa tathA hetune jaNAvavA A sUtranI racanA thayelI che. [2]sUtra mULa vyavanirAI paraSoDhavyA: pariSadA: U [3]sUtra pRthakamAI - gavyavana nira-martha pariSadavya parISada: 1 [4]sUtrasAra - simyagadarzana Adi mokSa mArga thI cuta na thavA mATe ane karma-khapAvavA mATe je sahana karavA yogya che te pariSaha che. U [5]zabdazAnaHma-mokSamArga vyavana-sthira rahevuM nirArtha-nirjarA arthe, karma khapAvavA mATe. sAcavananirAIrisoDhavyA pachI hI: e pramANe digambara paraMparAmAM sUtra racanA thayelI che. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 8 51 ripoDhanyA:-sahana karavA yogya pariSa pariSaha [6]anuvRttiH- koi spaSTa anuvRtti A sUtramAM nathI chatAM sUtra9:2 F guptisamiti sUtrathI saMvara nI anuvRtti levI. [] [7]abhinavaTIkAH- pariSahanA hetu ane svarUpane pragaTa karatA A sUtramAM sUtrakAra maharSi jaNAve che ke, ''svIkArela dharmamArgamAM TakI rahevAane karmabaMdhanone khaMkherI nAkhavA mATe je je sthiti samabhAva pUrvaka sahana karavI ghaTe che te ''pariSaha'' kahevAya che. artha:- sidhdhasenIya vRttimAM sarva prathama artha zabdanI vRtti racI che. A artha zabda sUtramAM nirjarA zabda sAthe joDAyelo che paNa vAstavikamAM te mArgAcyavana ane nirA baMne zabdo sAthe joDAyelo che matalaba ke mArgAcyavanArtha - nirnArtha va artha eTale prayojana, hetu, tethI mArganI sthiratA mATe ane karmanI nirjarA mATe, ema be prayojano sidhdha thaze. maiM mArga:-pariSaho ne sahana karavAmAM mArgathI vyuta na thavuM athavA mArgamAM sthira thavuM te prayojana jaNAvyuM, paNa mArga eTale zuM? samya varganATe: mokSamAf: arthAt samyagdarzanAdi mokSamArga. OM ahIM mArga zabda thI samyagdarzana-samyajJAna,samyakcAritranA samanvayarUpa evA mokSamArganuM grahaNa karavAnuM che. kadAcit kilaSTacitta vALo evo jIva vIrya sAmarthyanA abhAve sahana karavAmAM asamartha hoya ane sanmArga thI cyuta thayo hoya to paNa pariSahane sahana karavAmAM Adara gharAvato hoya tene ja mArga kahe che. OM tatvArtha zradhdhAnuM Adi lakSaNanepaNa mArga ja kahyo che. be avyavanaH-acyavana eTale cyuta na thavuM athavA sthira rahevuM te. A zabda mAryAM zabda sAthe saMkaDAyelo che. teno artha evo phalita thAya che ke ukata mArganA lakSaNomAM sthira rahevuM. mokSamArgamAM sthira rahevuM te mArgAcyavana pariSahane sahana karavAmAM Adara vALA hovuM, te rUpa sthiratA eTale mArgAcyavana ja nirjarA :-A zabdanI vyAkhyA pUrve a.6-mU.rU tathA 6.8-mU.24 mAM karAyelI che.vizeSamAM sidhdhasenIyavRttimAM jaNAve che ke pariSahone sabhyaprakAre sahenAra, nirAkuLa dhyAnIne parvatanI jema niSvakampa cittathI karma nirjarA thAya che. nirjarA eTale karmonuM AtmAthI chuTA paDavuM ke kharI javuM. te prayojanane mATe ja A sUtramAM sUtrakAre pariSaho sahevAnuM kahyuMcheeTale ja teoe lakhyuM ke vananArtha rivovyA: parIpattA: pariSovyAH- sahana karavA yogya pari eTale samantAt cAre taraphathI poDhavyA: eTale hitavyA: sahana karavA joie parISahna:- prathama vyAkhyAto sUtrakAre jaNAvIdIdhI che ''je sahana karavA yogya che Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA te pariSaha che rovyA: parISadA: mokSamArgathI mAru cyavanana thAya eTaluM ke mokSamArga mAM huM sthira rahuM tevI icchAthI je sahana karavuM te pariSaha che. jJAnAvaraNa Adi karmanA kSayane mATe je sahana karavA yogya che tane pariSaha kahe che. sidhdhi prApti nA kAraNa bhUta evA saMvaranA vighna hetuone sahana karavA eTale ke saMvara karavAmAM vighna rUpa thatAM kAraNone viphaLa banAvavA te pariSaha jaya. OM cAre tarapha AvI paDela kSudhA-tRSA Adi bAvIsa prakAranA kaSTone dravya,kSetra,kALa, bhAvanI apekSAe sahana karavA te pariSaha . samasta prakAre kaSTane sahana karavuM paNa dharma mArgano tyAga na karavo te pariSaha, jenA 22 bheda AgAmI sUtramAM kahevAze. vizeSaH- sUtrakAra maharSi A sUtramAM eka sAthe be vAta kahe che. (1)pariSaha kone kahevAya te- jema ke paraSovyA: parISA: (2)pariSaha no hetu ke pariSaha sahavAnuM kAraNa () mAdhyivanArtham (va) nirnArtham pariSaha sahevAnuM kAraNa mArganI sthiratA ane karmanirjarA che. (3)saMvara hetuH- saMvaranA upayomAM eka upAya kahyo che pariSaha-jaya. arthAt A pariSaho upara vijaya meLavavAthI saMvara thAya che. eTale ke prastuta sUtrokata mArga sthiratA ane karma nirjarAnI sAthe sAthe saMvarano paNa temAM hetu rahelo ja che. * sUtra nuM savizeSa spaSTIkaraNa: samyagdarzana mokSamArga che. tethI paDI na javAya, tenAthI dUra cAlyA na javAya te mATe, temaja karmanA udayathI AvI paDelA kaSTone sahana karIne te karmanI evI rIte nirjarA karavI ke jethI navA karmo na baMdhAya ane AtmAnA adhyavasAyonI vizudhdhi TakI rahe. jo AvI paDelA kaSTo sahI na levAya, to dharmamArgamAM sthira rahI zakAya nahIM, tathA navA karmo pAchA tevAja baMdhAya eTale tenI paraMparA kadI aTake nahIM ane mokSa prApta karI zakAya nahIM. tethI mokSamArgamAM prayANa karanArane pariSaho sahana karavAnuM anivArya che. svAbhAvika rIte mokSamArgamAM prayANa karI rahelA jIvone Ama to koi muzkelI naDatI nathI paNa jayAre pUrve bAMdhelA karmonA udayathI evA kaSTo Ave ke jayAre kAM to teNe sahana karavuM paDe athavA to mokSamArgachoDavopaDeketemAMzithilatA Ave, manabagaDe, TALoAve, AtmA malInathAya, vizudhdhi khoibese, prayANa bhaMgathAya-tyAre A saMjogomAM sahana karavuMeja anivArya mArgache. tethI sUtrakAre mArgamAMthI cyuta na thavA mATepariSahone sahana karavA jaNAvyuMche. e ja rItebIjuM kAraNa che karma nijarA. jo ke udayamAM AvelA karmonI nirjarAto thavAnI ja che. paNa akAma nirjarAthI navA karmono baMdha thAya che ane jo icchApUrvaka- sahanazIlatA pUrvaka sahana karavAnI dRSTie sahana karavAmAM Ave to udayamAM AvelA karmo thI navA karmono baMdha na thAya, udayamAM AvelA paNa viphaLa banAvIza kAya ane sattAmAM rahelA karmomAM paNa uthalapAthala macI jAya .jema ke koinuM saMkramaNa, koinuM apavartana, koi zubhaprakRtti hoya to Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 adhyAyaH 9 sUtra: 8 vaLI tenI rasa-sthitimAM udvartana, koIno upazama, koInI udIraNA, koIno kSaya vagere thaI jAya che. arthAtasakAmanirjarA thAya che. joke mArgathI patitana thavuM ke sakAmanirjarA karavI e baMne vastumAnajaNAyache chatAM temAM kicita judApaNuM che. eka hetuudezarUpa cheanebIjo hetu kAryarUpa banI jAya che arthAta mArgathI azruti e udezarUpa che ane nirjarA e kAryarUpa che. ja praznaH- pariSaha ane upasargamAM zo pharka che? samAdhAnaH-pariSaha mukhyatAe Atmazudhdhi arthe yathAzakita icchApUrvaka svIkArAyela hoya che jayAre upasarga anicchAe karma vipAkAnusAre jIvane prApta thatA hoya che. U [8] saMdarbhaH4 Agama saMdarbhaHno vinihannejA * utta. a.2,gA.1 prArambhe parissahovasagge sammaM sahijjA....samma sahamANassa....NijjarA kajjati ,406-2,4,5 sUtrapATha saMbaMdhano vinidane arthAta "pAchaLa haThavuM nahIM" matalaba mArgamAM sthira rahevuM. 4 tatvArtha saMdarbha(1)tapakSanarjarA va -tra. :rU nirjarAnI vyAkhyA (2)zvanirbhara - sUtra. 8:24 nirjarAnI vyAkhyA (3) tharzanajJAnavaritramomA mUtra. 22 mArga (4)bhupipAsAzItochaDuMzamazanUtra. 12 pariSahonA nAma anyagrantha saMdarbhaHnavatatva prakaraNa-gAthA 27 vivecana -pariSaha vyAkhyA U [9]padyaH(1) mArgathI na paDAya te vaLI, nirjarA hoya karmanI eja kAje sahana karatAM, pariSadone marmathI (2) A sUtranuM padya have pachInA sUtra 10 mAM aMtarbhata thayeluM che jo ke sUtrane saMpUrNa AvarI letuM nathI [10]niSkarSa-AsUtraeka suMdara vAta kahI jAya che ke parISahosahana karavAnoabhyAra, karavAthI AtmAmAM viziSTa sAmarthya Ave che. e sAmarthyanA baLe AtmA merunI jema sthira rahIsamAdhipUrvaka pari kahonesahana karIne vipula karmonI nirbhara kare che. jo pariSadone sahana karavAno abhyAsanakaravAmAMAvetopariSahoAvatAmana-AkuLa-vyAkuLa banIjAyache. pariNAme nirjarI to dUra rahI, balka samyagadarzana Adi mokSamArgathI patita thavAno vakhata Ave che. tethI saMvaranA hetubhUta, mArganI sthiratA temaja nirjarAnA hetubhUta pariSado ne sahana karI mokSane prApta karavA puruSArtha karavo. 1 T U M T U G. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAya:-sUtra:9) 0 [1]sUtrahetu- saMvarano hetubhUta evo je "pariSaha jaya" temAM jeno jaya karavAno che tevA 22 pariSado ahIM jaNAve che. U [2]sUtra mULa - pitAratowAvaMzamanA cAratisvIvayaniSadyA zayyAkrozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnAdarzanAni / / U [3]sUtra pRthakakSad - pipAsI - zauta - 35 - raMzamaza-narca - mati - strI - va - niSadyA - za - moza - varSa - vAvanA - rAma - 1 - tRNasparza- ma0 - satkArapuraskAra prajJA - ajJAna - adarzanAni U [4]sUtrasAra-(1)sudhA -bhukha pariSaha (ra)pipAsA -tRSA pariSaha (3)zIta -ThaMDI] pariSaha(4)uSNa -garamI pariSaha,(5)daMza mazaka pariSaha, (6)nAkhya-nagnatA. pariSaha,(7)arati pariSaha, (8)strI pariSaha, (9)caryA [-vihAra pariSaha, (10)niSadyA sviAdhyAyamATesthiratA]parISaha,(11)zavyAparISaha,(12)AkrozaparISaha, (13)vadha parISaha, (14)yAcanA parISaha, (15)alAbha parISaha, (16)roga parISaha, (17)tuNasparza parISaha, (18)mala parISaha, (19)satkAra parISaha, (20)prajJA parISaha, (21)ajJAna parISaha ane (22)adarzana parISaha, ebAvIzaprakAre parISaho kA che) I [5]zabdajJAnaHsu-sudhA,bhUkha pipAsA-tRSA,tarasa zata-zIta,ThaMDI 3wA-uSNa, garamI vaMzamaza-DAMsa,macchara nA-nagnatA,jIrNavastrapaNuM arati-arati,saMyamamAM uga strI-strI varyA-vihAra niSA-svAdhyAya mATe sthiratA vyA-zadhyA, vasati mAkroza-Akroza varSa-vadha,tADana thAvana yAcanA,mAMgavuM gAma-alAbha,bhikSAdi-aprApti ro-roga,bimArI tRNAsparza-tRNa-ghAsano sparza maha-mela saMrapurAra-satkAra puraskAra, satkAra-sanmAna prajJA-budhdhi ejJAna -viziSTa jJAna abhAva madarzana-adarzana, samyagdarzana thI calita thavuM te U [6]anuvRttiH(1) mAvyavananirvArtha-sUtra-98 thI parISahI:zabdanI anuvRtti (2) timiti sUtra-93 thI saMvara anuvRtti U [7]abhinavaTIkA- ahIM saMvaranA upAya tarIke parISaha,jaya ne spaSTa karavA sUtrakAra maharSi 22-parISaho ne jaNAve che . parISaho TUMkamAM jaNAvIe to ochA ane Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 adhyAyaH 9 sUtraH 9 laMbANathI kahIeto vadhAre paNa kalpI zakAya che. chatAM ArSa paraMparAnusAra parISahonI saMkhyA 22 nI ja kahI che A 22-parISaho ne samabhAve sahevA te parISaha-jaya kahevAya che. parISahone barAbara samajavA parISahonA pratyeka bhedonuM svarUpa,parISaha kayAre jItyo kahevAya [-parISaha jaya] ane parISahakayAre jItyo na kahevAya -parISaha-ajaya e traNe bAbato barAbara spaSTa thavI joIe (1)viziSTa prakAranA anukULa ke pratikULa prasaMgonI upasthiti te parISaha. (2)parISaha AvatAM rAga-dveSanevazanathavuM ane saMyamabAdhakakoI paNa pravRttinakaravI te parISaha jaya. (3)parISaha AvatAM rAga-dveSane vaza banI javuM ane saMyama bAdhaka pravRtti karavI e parISaha-ajaya [1] sudhA parISaha # game tevI sudhAnI vedanA chatAM svIkArela maryAdA virudhdha AhAra na letAM samabhAva pUrvaka e vedanA sahana karavI te sudhA parISaha. 6 atizaya sudhAnI vedanA te sudhA parISaha sudhAne samabhAve sahana karavI ane jo sahana na thAya to zAstrokatavidhi mujaba gocarIbhikSAne lAvI sudhA zAMta karavI paNa doSita AhAra grahaNa karavo nahIM te sudhA parISaha-jaya. sudhA sahana thaI zaketo sahana karavI nahIMto doSayukata AhAra grahaNa karI sudhA zAMta karavI te parISaha-ajaya. # zarIra saMbaMdhe jIvane sudhA prApta thatAM je jIva potAnA vrata-niyamane bAdhA upajAve tevo AhAra nahIM karatA samyaka bhAve sudhA sahana kare che tene sudhA parISaha-jaya jANavo. # sudhA vedanIya sarvaazAtA vedanIya thI adhika che. mATe tevI yudhAne paNa sahana karavI paNa azudhdha AhAra grahaNa na karavo temaja ArtadhyAna na karavuM te sudhA parISaha vijaya karyo kahevAya. [2]pipAsA parISaha # game tevI sudhA ane tRSAnI vedanA chatAM svIkArela maryAdA virudhdha pANI na letAM samabhAva pUrvaka e vedanAo sahana karavI te pipAsA parISaha kahevAya. # atizaya tRSAnI vedanA e pipAsA parISaha che. -pipAsA samabhAve sahana karavI, jo na sahana thAya to zAstrokta vidhi mujaba nirdoSa pANI lAvIne tRSA zAnta karavI te tRSAparISaha jaya. -pipAsA sahana na thAyato doSita pANI thI paNa e tRSA zamAvavI e parISaha-ajaya. 4 game tevI tarasa lAgI hoya, paNa zAstrokata vidhi jALavyA vinA pIvAnI cIja na letAM tethI thatuM kaSTa, rAga-dveSa karyA vinA mokSanA uddeza thI sahana karI levuM te pipAsA parISaha-jaya. $ zarIra saMbaMdhe jemane tRSA lAgavA chatAM je jIva potAnA vrata-niyamane bAdha Ave tevuM pANI pItA nathI ane samya bhAve pipAsA-tarasane sahana kare che tene pipAsA parISaha jaya kahe che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 0 pipAsA eTale tRSAne paNa samyaphaprakAre sahana karavI paNa acitta jaLa athavAmizra jaLa pIvuM nahIM. sidhdhAMta mAM kahelI vidhi mujaba nirdoSa pANI namaLe tona japIvuMtetRSA parISaha-jaya. [3]zIta-parISaha # game teTalI TADha-ThaMDInI vedanAne muzkelI hoya to paNa tene nivAravA akathya koI vastunuM sevana karyA vinAja samabhAva pUrvaka e vedanAo sahI levI te zIta parISaha. che atizaya ThaMDInIvedanAzIta parISaha che. game tevI TADhamAM paNa na kalpatevA vastro le nahIM,sacitta AdinA saMghaThThApUrvaka ThaMDI nivAravA prayatna na kare te zIta parISaha jaya. -zarIrasaMbaMdhe jIvaneTADhavAyate vakhate potAnA vrataniyamanebAdhana Ave te mATevastrAdino temaja agnino upayoga na karatAM samagra bhAve TADhane sahana kare te zIta parISaha-jaya. atizaya TADha paDavAthI aMgopAMga jakaDAI jatAM hoyato paNa sAdhune na kalpe tevA vastranI icchA athavA tApaNuM tApavAnI icchA mAtra paNa na kare te zIta parISaha. [4]uSNa parISaha je game teTaluM garamInuM kaSTa hoya chatAM tene dUra karavA akalpa evA koI padArthanuM sevana na karavuM, paNa samabhAva pUrvaka vedanAne sahana karavI te uSNa parISaha-jaya. # atizaya tApanI vedanA e uSNa parISaha. 6 tApanI vedanA sahana karavI. jo sahana na thAyato saMyamane bAdha na Ave te rIte zAstrokata vidhi mujaba tenA pratikAra mATe upAya karavo. upAya chatAM vedanA dUra na thAya to samabhAve sahana karavuM te uSNa parISaha jaya. # tApanI vedanA nivAravA pANIno,snAnano,paMkhAno vagere saMyamabAdhaka pravRttino Azraya levo ke IcchA karavI te parISaha-ajaya. - 4 garamI sahana karavI, tApamAM ughADA page cAlatAM duHkha na dhAraNa karavuM, snAna, chatrI,paMkhA, vIMjhaNAdinA upayoga na ja karavo,kapaDAMthI paNa pavana na khAvo te uSNa parISaha jaya. $ zarIra saMbaMdhe jIvane tApa lAge tyAre potAnA vrata niyamamAM bAdha na Ave te mATe samyagu bhAve tApane sahana kare te uSNa parISaha-jaya. ja unALAnI RtumAM tapelI zIlA athavA retI upara cAlatA hoya athavA sakhata tApa paDato hoya te vakhate maraNAnta kaSTa Ave to paNa akathya kedoSIta vastune vAparavAnI IcchA paNa na kare te uSNa-parISaha jaya. [5]daMza-mazaka parISaha # DAMsa-macchara vagere jaMtuonA AvI paDelA upadravamAM khinna na thatAM tene samabhAva pUrvaka sahI levo te daMza-mazaka parISaha. $ daMza-mazaka parISaha AvatAM te sthAnane choDIne anya sthAne na javuM, DAMsa Adine pIDA thAya tevI pravRtti na karavI paNa samabhAve e vedanA sahana karavI te parISaha-jaye. 4 sthAna tyAga ke rajoharaNAdie jIvone dUra karavA te daMza-mazaka parISaha-ajaya. che zarIra saMbaMdhe jIvane zarIre je DAMsa-macchara vigere jIvo DaMkha mArI upadrava kare te Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 9 pa7 vakhate te jIvone paritApa nahIM upajAvatA pote te upadrava ne samya bhAve sahana kare te daMzamazaka parISaha jaya. 4 varSAkALamAM DAMsa-macchara jUmAMkaDa ItyAdi suda jaMtuo ghaNAM utpanna thAya che, te jaMtuo bANanA prahAra sarakhAM DaMkha mAre to paNa tyAMthI khasIne anya sthAne javAnI IcchA na kare, ghumra Adi prayogathI bahAra kADhe nahIM, te jIvo upara dveSa ciMtave nahIM paNa potAnI dharma draDhatA upajAvavAmAM nimittabhUta mAne te daMza parISaha jaya. []nAkhyuM parISaha 4 nagnapaNAne samabhAva pUrvaka sahana karavuM te nagnatvaparISaha. jene acelaka parISaha paNa kahe che. # zAstrokata vidhi mujaba jIrNa alpamUlya Adi vastro dhAraNa karavA e. # zAstrokata vidhi mujaba vastrona maLatAMSAdine vaza na thavuM, paNa zAstrokta vidhi mujaba maLelAM vastro upabhoga karavo te parISaha jaya kahevAya che # zarIra saMbaMdhe jIvane, zarIrane upadravothI bacAvavA mATe potAnA vrata-niyamane bAdha na Ave te rIte vastrAdika bhoga-upabhoga kare paraMtu vrata-niyamane bAdha Ave evI rIte grahaNa na kare te acelaka parISaha-jaya. # vastrasarvathAna maLe,athavA jIrNa prAya:maLe, to paNa dInatAna ciMtave, temaja uttama bahu mUlyavAna vastra na icche, paNa alpa mUlyavALuM jIrNa vastra dhAraNa kare te acela parISaha ahIM acela no artha vastrano sarvathA abhAva athavA jIrNa vastra ema baMne thAya che e baMne prakAre nAnya parISaha sahana karavo to parISaha-jaya. [9]arati parISaha # svIkArela mArgamAM aneka muzkelIone lIdhe kaMTALAno prasaMga Ave tyAre kaMTALo na lAvatA vairyapUrvaka temAM rasa levote arati parISaha. 4 saMyama pAlana karatAM arati utpanna thAya e arati parISaha -zubha bhAvanAdithI aratino tyAga e parISaha jaya che. # koIpaNa prasaMge cena na paDe tevI duHkhadAyaka paristhiti utpanna thaI jAya tyAre te zAMtipUrvaka sahana karavI. # jIvane koIka prakAre uga thAya athavA cena paDe nahIM tevI paristhitimAM paNa jIva te te viparItatAne samyagu bhAve sahana kare, paraMtu rAga-dveSa kare nahIM te arati parISaha jaya # arati eTale udvegabhAva. sAdhune saMyamamAM vicaratAM jayAre aratinA kAraNa bane,tyAre sidhdhAntomAM kahelA dharma sthAno bhAvavAM, paNa dharma pratye uga bhAva na karavo tearati parISaha jaya. [8]strI parISaha 4 sAdhaka puruSa ke strIe potAnI sAdhanAmAM vijAtIya AkarSaNa thI na lalacAvuM te strI parISaha-azuci bhAvanA AdithI strInI ceSTA tarapha lakSya na ApavuM tenI prArthanAno svIkAra na karavo vagere parISaha jaya che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kAma bhoga- viSayabhogane lagatI paristhiti AvI paDe te sahana karavAnA pratIkarUpa A parISaho che. aMga pratyaMga jovA nahIM, zarIranI racanA jovI nahIM, hAsya, ceSTA-vilAsa, bhrabhaMga-vacana vagere na jovA na sAMbhaLavA, na ciMtavavA te tarapha najara paNa na karavI te strI parISaha-jaya. 58 " zarIradhArIjIvane kAma-bhogestrIAdivijAtIya sAthe saMbhoga karavAnA pariNAma jAge tyAre potAnA vrata-niyamanI jALavaNI ne mATe strIno saMga nakare paNa udbhavela bhogecchAne samabhAve sahana karI, azuci bhAvanA thakI teno parAjaya kare te. strIone saMyama mArgamAM vighnakartA jANIne temane sarAga dRSTie na jovI, temaja strI pote viSayArthe nimaMtraNA kare to paNa strIne AdhIna nathavuM te strI parISahano vijaya che e ja rIte strIoe puruSa parISaha samajI levo [9]caryA parISaha: svIkArelAdharmajIvanane puSTa rAkhavA asaMga paNe judAM judAM sthAnomAM vihAra karavo ane koipaNa eka sthAnamAM sthiravAsa na svIkAravo te caryA parISaha. caryA eTele vihAra. vihAramAM patthara,kAMkarA,kAMTA Adi nI pratikuLatA e caryA parISaha che.-pratikuLatAmAM udvega Adine vaza banyA sivAya zAstrokata vidhi mujaba vihAra karavo e caryA parISaha-jaya che. OM ALasanA nAma nizAna vinA gAma-nagara vageremAM vidhi pUrvaka vicaravuM-vihAra karavo te caryA parISaha jaya koipaNajAtanA pratibaMdha vagara rogAdi kAraNa vagara eka sthaLe thI bIjA sthaLe javAmAM kheda kedu:kha na dhare tene caryA parISaha jaya jANavo. [10]niSadyA parISaha: sAdhanAne anUkULa ekAMta jagyAmAM maryAdita vakhata mATe Asana baMdhI besatAM AvI paDelA bhayone aDola paNe jItavA ane Asana thI cyuta na thavuM te niSadyA parISaha niSadyA eTale vasatI,upAzraya AdisthAna. tyAM zAstrokata vidhi mujaba sAdhanA karatAM anukuLa ke pratikULa prasaMgo upasthita thAya e niSadyA parISaha che. OM e prasaMgone AdhIna na banavuM,rAga-dveSa na karavA eniSadyA parISaha jaya kahevAya che. OM vinA kAraNa munie kayAMya javAnuM na hoya tethI strI pazu-paMDaka-napuMsaka vinAnA sthAnamAM vidhipUrvaka besI dharmadhyAna. svAdhyAya karavAnA hoya che. tethI eka ThekANe besI rahevAthI kaMTALe -nahIM thAke nahIM, uThabesa karavAnI capaLatA dhAraNa na kare. yogya Asana mudrA e besI rahe te niSadyA parISaha jaya kAraNavinA javA-AvavAnuM temaja uTha-besa ka2vAnI capaLatAno tyAga karI sthira Asane dharmadhyAna dhyAve, svAdhyAya kare, paraMtu ekAtaMpaNAmAM kheda dhAraNa na kare ane samyag bhAve Asane sthira rahe te niSadyA parISaha jaya jANavo. zUnyagRha,zmazAna, sarpabila, siMhaguphA ityAdi sthAnomAM rahevuM ane tyAM prApta thatA upasargothI caLAyamAna nathavuM athavA strI,pazu, napuMsaka Adi rahita ane saMyamanA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 9 59 nirvAha yogya sthAna mAM rahevuM, te naiSedhikA parISaha jaya che.je niSadyAathavA sthAna parISaha jaya tarIke paNa prasidhdha che. [11]zayyA parISaha: che komaLa ke kaThIna,uMcI nIcI jevI sahaja bhAve maLetevI jagyAmAM samabhAvapUrvaka zayana karavuM te zayA parISaha. zavyA eTale saMthAro athavA vasati. anukULa ke pratikULa zayAnI prAptie zapyA parISaha che. A zavyAmAM anukrame je rati arati janya bhAva udbhave, tene AdhIna na thavuM e parISaha jaya che. # saMthAro suMvALo hoya ke kaThaNa,uMco hoya ke nIco,khADATekarA ane dhULavALo upAzraya ke vasati hoya, unALamAM jemAM ghaNoghAmathatoyeya athavAziyALAmAM jemAM ghaNI ThaMDI lAgatI hoya chatAM tenAthI na TALatA ke rAga-dveSa lAvyA vinA te sahana karavuM te zayA parISaha. [12]Akroza parISahaH # koI AvI kaThora ke aNagamatuM kahe tene satkAra jeTaluM vadhAvI levuM te Akroza parISaha kahevAya che. # koI ajJAnI ke dveSI Akroza ke tiraskAra kare e Akroza parISaha -Akroza thatAM samatA rAkhavI e parISaha jaya ja koi mANasa AvIne kaDavA veNa kahe to paNa samabhAva citte manamAM vicAre ke "jo mArI bhUla che to te sAcuM kahe che, temAM mAre krodha zAmATe karavo? te to mAro upakArI che jo khoTI rIte Thapako Ape che, ke khIjAya che to paNa mAre krodha karavAnuM kAraNa zuM? te to ajJAnI che ema vicArI sAmenA mANasanA AkrozAdi sahI levA tene Akroza parISahajaye kahyo che. # koi AtmA AvIne potAne Akroza karI aneka prakAranA upAlaMbho Ape to tenA pratyeSanahIM dharatA pratikaLavacanone samyambhAve sahana kare te Akroza-parISahajaya jANavo [13]vadha-parISaha # koI ajJAnI ke dveSI tADana-Adi kare e vadha parISaha e vakhate samatA rAkhavI e vadha-parISaha jaya ja koI krodha vagere karavAthI na aTakatAM mArI bese, eTale ke koI paNa jAtanI zArIrika pIDA yA hAni karI nAkhe tyAre "zarIra to nAzavaMta che, AtmAthI bhinna che, A to mArA ja karelA karmonuM phaLa che ityAdi vicAraNA thakI sahana karavuM paNa rAga-dveSane dhAraNa na karavA te vadha parISaha-jaya. # koIpaNa AtmAyukta thaItADanatarjana kare athavAchedana-bhedana karetopaNatenA upara krodha na lAvatA tene pratikuLatAne samyagra bhAve sahana kare tene vadhu parISaha jaya jANavo. [14]yAcanA parISaha # dInapaNuM ke abhimAna rAkhyA sivAya mAtra dharmayAtrAnA nirvAha arthe yAcaka vRtti svIkAravI te yAcanA parISaha. # saMyama sAdhanA mATe jarUrI AhArAdinI gRhastha pAse mAMgaNI karavI. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvAthadhigama sUtra abhinavaTIkA 4 yAcanAmAM laghutAno ke mAna kaSAyano tyAga te parISaha jaya. padArtho vastra-pAtra AhAra-pANI-upakaraNa-zavyAvasati vagere vidhipUrvakamAMgIne ja upayogamAM levAnA hoya che. tethI mAMgavAmAM zarama, nA pADavAnI AzaMkA vagere rAkhavA na joie. vidhi pUrvaka mAgavAthI je pariNAma AvI paDe te bhogavavuM e yAcanA parISaha jaya. sAdhu koI paNa vastu tRNa-DhekuM ityAdimAgyA vinA rahaNa na kare evo temano dharma che, tethI mArAthI kema yAcanA thAya? ItyAdi mAna-lajA dhAraNa karyA vinA ghera ghera bhikSA mAMgavI te yAcanA parISaha jItyo kahevAya. [15]alAbha parISaha: $ yAcanA karyA chatAM joItuM na maLe tyAre prApti karatAM aprApti ne kharuM tapa gaNIne temAM saMtoSa rAkhavo te alAbha parISaha. $ nirdoSa bhikSAnamaLavI e alAbha parISahache alAbha parISahamAMdInatA na karavI ke temAM nimitta bananAra upara krodha na karavo e parISaha jaya che. # mAgavAthI paNa na Ape, koI pAse vastu hoya chatAM na Ape to paNa manamAM jarAye dInatA lAvyA vinA samabhAvamAM rahevuM te alAbha parISaNe jarUrIyAtavALI vastuo na maLavAthI manamAM jarApaNa uga lAve nahIM, paraMtu aMtarAya karmano udaya vicArI jarUrIyAta vALI vastu vinA calAvI laI AtmabhAvamAM ramaNatA kare tene alAbha parISaha jaya kahevo. 4 mAna ane lajjA choDIne ghera ghera bhikSA mAgavA chatAM paNa vastu na maLe to lAbhAntarAya karmano udaya che athavA saheje tapa vRdhdhi thAya che ema samajI udvega na karavo te alAbha parISaha jaya kahevAya. . [1]roga parISahA # koipaNa rogamAM vyAkuLa na thatAM samabhAva pUrvaka tene sahana karavo te roga parISaha. $ zarIramAM roga thavo te roga parISaha. rogamAM ciMtA karyA vinA zAstrokata vidhie tene pratikAra karavo te roga parISahajaya -zarIramAM rogAdi utpanna thaye vrata-niyamano bhaMga karIne rogane dUra karavAnA upAyo na kare te roga parISaha jaya jANavo. tAva,jhADA Adi roga pragaTa thatAM jinakalpI Adi kalpavALA munio te roganI cikitsA na karAve, paNa potAnA karmano vipAka ciMtave, ane sthavira kalpI gacchavAsI muni hoya,te Agamokata vidhi pramANe niravagha cikitsA karAve ane tethI roga zAnta thAya athavA na thAya to paNa harSa uga na kare tene rogaparISaha jItyo kahevAya. [17]tRNa sparza parISaha ja saMthArAmAM ke anyatraNa AdinI tIkSNatA no ke kaThoratA no anubhava thAya tyAre mUdu zayAmAM rahe tevo ullAsa rAkhavo e tRNa parISaha. # viziSTa kalpavALA muni tathA prasaMgocitta sthavara kalpI sAdhuone ghAsano saMthAro karavAnuM bane che tyAre tRNanA saMthArAmAM saLI khuMcavI vagere vedanA samabhAve sahana karavI e tRNa parISaha jaya che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra: 9 # mahAtmAoe sUkA ghAsano saMthAro kare tyAre te ghAsa upara pAtharavAnuM vastra yogya nahovAthI ghAsa no sparza khUMce athavA kAMTA vAgeto te vakhate durgAnana kare paNa sabhya bhAve tene sahana kare te tRNa sparza parISaha jaya jANavo. [18mala parISaha # game teTalo zArIrika mela thAya chatAM temAM udvega na pAmavo tathA snAna Adi saMskAro na icchavA te mala parISaha * e melane dUra na karavo, dUra karavAnI IcchA paNa na thavIte parISaha jayaM jANavo. # zarIre dhULa lAge ke parasevA sAthe maLIne zarIra melavALuM thAya, unALAmAM zarIre ghaNA vakhatano coMTelo mela dugandhamArato hoya ane kaMTALo upaje to paNa tenAthI kaMTALe nahIM, dUra karavAnI icchiA kare nahIM te mala parISaha jaya. 4 sAdhune zRMgAra viSayanA kAraNarUpa jaLa snAna hoya nahIM, tethI parasevA vagerethI ghaNo mela lAge, zarIre durgandha phelAya to paNa tene samyagu bhAve sahana kare, udvega na pAme te mala parISaha jaya. [19]satkAra puraskAra parISaha # game teTalo sahakAra maLavA chatAM naphulAvuM ane na maLe to khinna na thavuM. te satkAra puraskAra parISaha. # satkAra sanmAnanI prApti e satkAra puraskAra parISaha che temAM harSa na karavo e parISaha jaya che. # vastra, pAtra, AhAra, pANI vagere bIjA pAsethI levAnA hoya che te satkAra pUrvaka Ape ke apamAna pUrvaka Ape. puraskAra eTale mAna-pAna vaMdana-Asana pradAna vagere A satkAra ke puraskAra na maLe chatAM dveSa na kare, maLeto rAga-rati pramoda vagere dhAraNa nakare te satkAra puraskAra parISaha jaya jANavo. [20]prajJA parISaha # prajJA- camatkArI budhdhi hoya teno garvanakaravo ane na hoya to kheda na karavo te prajJA parISaha jaya. viziSTa budhdhinI prApti e prajJA parISaha che. temAM garvana karavo e parISahajaya che. # zAstrAdika bhaNavAmAM potAnI budhdhi sArIkAma ApatI hoya, chatAM teno jarApaNa garva na dhAraNa kare, athavA jaDa budhdhi hoya to tethI kheda dhAraNa na kare mAtra potAnA ja karma vipAkanI ciMtavanA kare tane prajJA parISaha jaya samajavo. # pote moTA samudAyane mAnya prAjJa hovA chatAM potAnI budhdhino garva nakare. paNa potAnI chadmasthatA vicAre potAnI vAtano loko svIkAra kare tyA uhApoha kare to paNa pote manamAM duHkha na dhare tene prajJA parISaha jaya jANavo. # pote bahuzruta hovAthI aneka lokonA praznonA uttara ApI saMtuSTa kare ane aneka loko te bahuzruta budhdhinI prazaMsA kare, tethI te bahuzruta potAnI budhdhino garvadharI harSanakare, paNa evuM vicAre ke "pUrvemArAthI paNa anaMtaguNa budhdhivALA jJAnIothayA che, tyAre huM koNa Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA mAtra? to tene prajJA parISaha jItyo kahevAya [21]ajJAna parISaha: # viziSTa zAstra jJAnathI garvita na thavuM ane tenA abhAvamAM AtmAmAM laghutAgraMthi na anubhavavI teajJAna parISaha jaya ja viziSTa jJAnanI aprApti ne ajJAnaparISaha kahe che. ajJAnatA ne lIdhe, koI ema kahe ke, "A ajJAna che, paMgu samAna che, ene kazI gatAgama nathI" ItyAdi AkSepa tiraskAramAM samatA rAkhavI e parISaha jaya che. 4 zrutajJAna hoya teno garvanakare ane akSarapaNa na caDe to kheda na kare paNa pUrvabhavanA jJAnAvaraNIya karmono kSayopazama ke udayamAnIne samabhAva keLave. sahana kare te ajJAna parISaha jaya # potAne sUkSmabodha na hovAthI anya jIvone bodha karavAnI kuzaLatA potAnAmAM nathI, ema samajIne duHkha na dhare paNa samabhAve potAnA AtmAne dharmamArgamAM sthira rAkhe tene ajJAna parISaha jaya jANavo. [22]adarzana parISaha # sUkSma ane atIndriya padArthonuM darzana na thavAthI svIkArela tyAga nakAmo bhAse, tyAre vivekI zradhdhA keLavI te sthitimAM prasanna rahevuM te adarzana parISaha. ja zAstronAM rahasyo na samajAya, para darzananA pratyakSa camatkAro dekhAya vagere samyagdarzana thI calita thavAnA prasaMgonI upasthiti e adarzana parISaha che. te prasaMgomAM samyagdarzana thI calita na thavuM e adarzana parISaha jaya. ja nizcaya zudhdha samyaktasahitapaNAno potAnAmAM tatvArtha pratinI zradhdhAno arthAta zama-saMvegAdilakSaNo vaDe nizcayana karI zakavAthI, prApta tatvabodha [-zradhdhAthI calita na thAya tene adarzana parISaha jaya jANavA. . * # aneka kaSTa ane upasarga prApta thavA chatAM paNa sarvajJabhASita gharmanI zradhdhAthI calAyamAna nathavuM, zAstronA sUkSma artha na samajAya to vyAmoha na karavo. paradarzanamAM camatkAra dekhI mohana pAmavo ityAdi adarzana parISaha jaya kahevAya. A parISaho jJAnavaraNa,vedanIya,darzana mohanIya,cAritra mohanIya ane aMtarAya e pAMca prakAranI pravRttionA udayathI utpanna thAya che jenuM varNana AgAmasUtra 7:13thI 7H1damAM apAyeluM che. 3 [8] saMdarbhaH # AgamasaMdarbhaH- vAvIsAparIsadA paDUttA,taMgadA chiI parIsa, pivAsa parIde sItaparIsahe usiNaparIsahe daMsamasagaparIsahe acalaparIsahe araiparIsahe itthI parIsahe carIAparIsahe nisIhiyA parIsahe sijjAparIsahe akakosaparIsake vahaparIsahe jAyaNAparIsahe alAbhaparIsahe rogaparIsahe taNaphAsa parIsahe jallaparIsahe sakkAra parIsahe paNNAparIsahe aNNANa parIsahe daMsaNaparIhase * sama. 22 evaM. * utta. a.2-gA.1 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)jnyaanaavrnne prajJA'jJAne 9:13 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra 10 (2)darzanamohAntarAyayoradarzanalAbhau-9:24 (3)cAritramohenAgnyAratistrIniSadyAkrozayAcanA. 9:15 (4)venIya zeSa-1:26 anya grantha saMdarbhaH(1)navatatva prakaraNa gAthA 20 (2)kALaloka prakAza-sargaH30 zloka-364-365 U [9]padya(1) sudhA pipAsA zIta uSNa daMzamazaka parISaho nagnatA arati strI carcA muni sadA sahatAaho niSadhA zapyA vaLI Akroza vadhane yAcanA alAbha rogane sparzatRNano malinatAne mAnavA prajJA ajJAna vaLI adarzana sarva saMkhyA me suNI bAvIzanI te thAya sArI parISaha sahatA guNI sudhA tRSA zIta uSNa nagna daMza mazaka arati aho strIne niSadhA caryA zayyA Akroza vadha yAcanA vaho alAbha roga tRNa sparza malatva puraskAra satkAra raho prajJAne ajJAna adarzana jaina nirjarA parISaho 0 [10]niSkarSa - A rIte saMvaranA upAyo tarIke parISahonuM je varNana karyuM temAM mukhya vAtato ekaja che ke AvelA parISadone samabhAvathI sahana karavA ane tarjanya rAgavaiSanI parINati thI sarvathA mukata thavA prayatna karavo. A rAga-dveSanI pariNatI e ja samagra saMsAranI jaDa che jo jIva temAMthI potAnA pariNAmo ne pAchA kheMce arthAta tenAthI AtmA jeTalo aLago rahe teTale aMze AtmavikAsa sadhAto javAno che. ane saMvara paNa thavAno che. A saMvara yukatatA saha guNasthAnaka no kramAroha e ja mokSano upAya che. OOOOOOO (adhyAya 9-sUtraH10) U [1]sUtrahetu -A sUtra racanAno hetu saMyatanI amuka kakSAnA saMdarbhamAM parISaho nI vicAraNA karavAno che. [2]sUtramULa-phUlachAvItarI yogyatA: U [3] sUtra pRthaka-sUkSma sama|Rya - chINya - vItI gayo. vaturdaza | U [4]sUtrasAra-sUkSmasamparAya cAritra vALAne ane chaghavItarAga cAritra vALAne cauda pirISaha hoya che]ciauda parISaha A pramANe che -sudhA,pipAsA,zIta, uSNa, daMzamazaga,caryA,prajJA,ajJAna,alAbha,zayyA,vadha,roga,tRNasparza ane mala] "sUkSasImparA thavItarAyozvAza e pramANenuM sUtra digambara AsnAyamAM che Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA I [5]zabdajJAnaHsUkSmaparAya-sUkSmasamparAya nAmaka guNasthAnaka chathavItarA-chadmastha vItarAga nAmaka guNasthAnaka vAza-cauda, (sudhA-pipAsAdi upara kahyA mujaba) U [6]anuvRttiH(1)mAvyavananirAI. sUtra-9:8 thI parISada:nI anuvRtti (2)kSutpipAsAzIto. sUtra-99 thI parISahonA nAmo | U [7]abhinavaTIkA-AsUtrathakI sUtrakAramaharSiA 22 parISahanA adhikArI ke svAmIno guNasthAnakane AtmavikAsasakakSAne AzrIne nirdeza kare che. jenI vyAkhyA sUtrasAramAM TUMkI ane spaSTa, ApelI che tethI sUtranA zabdo anusAra tenI abhinavaTIkA tathA vizeSatA ahIM muddAsara rajU karela che ja sUkSmasamparAyaH $ A guNa sthAnake[kakSAe samparaya arthAta lobha kaSAyano udaya ghaNo ja sUkSma rahe che. tethI tene sUkSmasamparAya guNa sthAnaka kahevAmAM Ave che. 4 karmagranthAdinI draSTie sUkSmasamparAya e dazamuM guNa sthAnaka che. lobha nAmaka kaSAyanA bAdara khaMDo to navame guNaThANe ja chUTA paDI jAya che, dazame guNaThANe sUkSma lobhanA paramANuo vedAya che. # sUtrakAre sUmasampaya zabdano artha svopallabhASyamAM sUkSmaparAyasaMyata eTalo ja karelo che. samagra adhyAyamAM kayAMya guNa sthAnaka zabda Avato nathI. ahIM darekaTIkAkAra dazame guNaThANe evo je artha kare che tenA mULamAM karmagranthAdi sAhitya che. karmagranthamAM AvatA guNa sthAnaka ki guNaThANA nA suprasidhdha varNanane AdhAre sUkSmaparAya eTale dazamuM guNa sthAnaka evo artha ahIM karAto jovA maLe che. sidhdhasenIya TIkAmAM paNa A guNa sthAnakane dazamAM guNaThANA rUpe kahevAyuM che. chatAM A vAtanoMdhapAtra che ketatvArthasUtramAM ke tenA bhASyamAM kayAMye guNa sthAnaka zabdano ullekha sudhdhA Avato nathI. vaLI sUtra9:47I....muLanirnara: sUtramAM cothAthIteramA guNasthAnaka paryantanAdaza guNaThANA ne rajUkaratI hoya tevI je nirjarA zreNI rajU karI che temAM paNa A zabdono kayAMya prayoga karAyo nathI. tethI sUkSmasanmaya no artha mAtra "lobha kaSAya no udaya ati sUkSma hoya tevI avasthA eTalo ja samajIne 14 parISaho jANavA. -athavA to prasidhdha kArmagraMkhyika matAnusAra dazame guNaThANe A 14 parISaho hovAnuM paNa samajI zakAya che. * chadmasthavItarAga: chadmavItarAga eTale jemaNe mohanIya karmane sarvathA upazamAvela che athavA mohanIya karmano sarvathA kSaya karyo che, paraMtu zeSachadma karmo haju tenA vidyamAna che. tene chabastha vItarAga Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 adhyAyaH 9 sUtraH 10 saMyata kahyA che. ahIM jJAnAvaraNa,darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNe chadma karmonA astitva ne lIdhe tene chadmastha kahyuM che ane mohanIya nA saMpUrNa kSaya ke upazamane kAraNe rAga na vartato hovAthI tene vItarAga kahelA che. AvA chadmastha vItarAgane cauda parISaha hoya che. have jo karmagrantha prasidhdha guNasthAnaka ne AdhAre A vAta ghaTAvIe to ahIM be artho svIkAravA paDaze (1)jayAM mohanIya no sarvathA upazama thayo che ane ghAtI karmone kAraNe [jJAnAvaraNa,darzanAvaraNa aMtarAyane kAraNe] chadmastha che te upazAMta kaSAya vItarAga chaghastha nAmaka agIyAramuM guNaThANuM. (2)jayAM mohanIyano sarvathA kSaya thayo che ane jJAnAvaraNa,darzanAvaraNa aMtarAya e zeSa chadma karmo haju vidyamAna che te kSINa kaSAya vItarAga chavAstha nAmaka bAramuM guNaThANuM che. ATalI vyAkhyAno sAra e ke agIyAramAbAramA vItarAga chaghastha guNa sthAnake A cauda parISaho hoya che athavA to uparokata chadmastha vItarAganI vyAkhyAnusAra nA saMyata ne cauda parISaho hoya che. vaturvara-caudazabda e parISahonuM saMkhyAvAcI vizeSaNa che. paNa temAM kyA cauda parISaho levAM te nakkI thaI zake nahIM. to pachI ahIM sutu pipAsA Adicauda nakkI kaI rIte karyA? (1)svopajJa bhASyamAM Apela cauda nAmone AdhAre. (2)mAno ke phakata sUtra uparathI ja A sAbiti ApavI hoyato paraspara sUtra saMbaMdho ne samajIne paNa A caudanAmo ApI zakAya. sUtra 9:14 -namora. sUtra 9:15 vAritra mode....nAkhyAtasvIniSozayAnA puraskAra: have jayAre mohanIya no atyaMta alpa bhAva hoya, upazama hoya ke kSaya thayo hoya te saMjogomAM mohanIya karmanA udayathI thatAM A adarzana,nAnya,arati, strI, niSadhA,Akroza yAcanA,satkAra,puraskAra, e pATha parISahomAM A ATha parISado thavAnA nathI mATe svAbhAvika ja che ke bAkInA 14 parISahone ja parISaharUpe gaNIne ahIM noMdhavA paDe che. -je noMdha svopajJa bhASyamAM sIdhesIdhI ja ApI che. * cauda parISahonA nAma:- (1)sudhA, (2)pipAsA (3)zIta (4)uSNa (5)dezamazaga(6)caryA, (7) prajJA (8)ajJAna, (9)alAbha (10)zayA (11)vadha (12)roga (13) tRNa sparza (14)mala-parISaho * prazna [dazame guNa sthAnake sUkSmasamparAyasaMyatane lobhakaSAya mohanIyano sUkSma udaya vartato hoya che to pachI tene cauda parISaha kema gaNo cho? - samAdhAna - sUkSmasamparAya saMyatane lobha mohanIyano udaya atyaMta sUkSma hovAthI te svIkArya karavA asamartha hoya che. parINAmetaddanya parISadono abhAva varte che tethI ja ahIM 14 parISahonI gaNanA thayelI che. a. 9pa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA praznaH- je-14 parISaho upara gaNAvyA che te caudanI gaNanA kyA karmanA udayathI thAya che samAdhAnaH (1)jJAnAvaraNa karma janma be :- (1)prajJA (2)ajJAna (2)lAbhAMtarAya karmajanya ekaH(3)bAkInA vedanIya karmajanya -11 (1)alAbhaparISaha (1)kSudhA (2)pipAsA (3)zIta (4)uSNa (5)dezamazaka (6)caryA(7)zayyA (8)vadha (9)roga (10)tRNa (11) maLa [] [8] saMdarbhaH Agama saMdarbhaH- sarAchaDamatyatiparIsadA paLattA ? goyamA ! codasaparInahA paLattA ja mana 1.8,3.8,1.34rU-11 tatvArtha saMdarbha: (1) jJAnAvaraNe prajJA'jJAne -sUtra. 9:13 (2) darzanamohAntarAyacoradarzanAlAbhau sUtra. 9:14 (3)cAritramohenA nyAtizrIniSadyA sUtra. 6:19 (4)vevanIyerAvA: sUtra. 1:26 anya saMdarbha: (1)navatatva gAthAH28 nA vivecanane AdhAre (2)karmagrantha bIjo-gAthA-2 vivaraNa-guNa sthAnaka (3)kALa loka prakAza-sarga 30 zloka 366thI 373 ] [9]pradhaH (1) (2) saMparAya sUkSma dazamA guNanA dhAraka muni chadmasthadhArI vItarAgI sahe cauda parISahI adhikArI paratvene cauda parISaho rahyA sUkSma saMparAyone chadmastha vItarAgane [10]niSkarSa:- ahIM sUtrakAre saMya[ arthAt Ayu] nI be kakSA jaNAvI che (1) sUkSmasamparAya ane (2) chadmastha vItarAga. A baMne kakSAe parISahonI saMkhyA caudanI ja kahelI che. ATalI vAta uparathIniSkarSayogya muddoekajache,saMyatanIsaMyama kakSAkeAtmavikAsa kakSA jeTalI AgaLa vadhe, ke ucce paMthe gati kare teTalI te-tesAdhuonesahanakaravAnA parISahonIsaMkhyA paNa ghaTatI jAya che arthAt jo parISaho thI sarvathA mukata thavuMhoya to eka ja mArgache. AtmavikAsanI kakSA eTalI uMce lai javI ke jethI parINAma svarUpe ekapaNa parISaha nuM astitva ja na rahe. A vikAsakakSA eTale sayogI-ayogI guNasthAnaka ane chelle mokSa. jo mokSane pAmavAno puruSArtha karazo to ja parISaha mukata avasthAne pAmI zakaze. g gg gg gg Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 11 adhyAya 9-sUtraH11 | [1]sUtrahetu-sayogI kevaLI jinane keTalA parISaho hoya te saMbaMdhi vicAraNA A sUtramAM karavAmAM AvI che. U [2] sUtra mULaH- nine [3]sUtra pRthaka- g za - nine U [4]sUtrasAra-jinamAM agiyAra [parISaho] saMbhave che. sudhA,pipAsA, zIta,uSNa,daMzamazaka,carcA,zayyA,vadha,roga,tRNasparza,mala.] U [5]zabdajJAnavizi-agIyAra jine jina-mAM 1 [6]anuvRtti - (1)maJvyavananirvArtha sUtra. 1:8 thI pariSada: (2)kSatpipAsAzItoSThavaMzamaze. sUtra.2:2 thI agIyAra parISahonA nAmo || [7]abhinavaTIkA:-ahIM sUtrakAra maharSi phakata jinane AzrIne parISahonI saMkhyA jaNAvatA svopajJa bhASyamAM kahe che ke - "vedanIya karmajanya agyAra parISahono jinamAM saMbhava che'' A vidhAna nuM spaSTIkaraNa A abhinavaTIkA thakI karela che * jinaH- ahIM sUtramAM saptamyanta evuM nine pada vaparAyuM che -sAmAnya thI nina no artha vItarAga paramAtmA karavAmAM Ave che. je artha namutyu sUtramAM jovA maLe che -nina no bIjo artha kevaLI paNa thAya che "tirASimodappAntarIripUra tA -nina eTale mohanIya karmanI 28 prakRtti, jJAnavaraNanI pa-prakRtti, darzanAvaraNanI 9-prakRttitathA aMtarAya karmanI-paprakRtti ema mULa cAra karmaprakRtti nI A47 prakRttino kSaya karanAra kevaLI. sArAMza eke ahIM jinano artha "kevaLI" evo levAno che * paziagIyAra -A agIyAra zabda e saMkhyAvAcI zabda che. je parISaha zabdanAvizeSaNa rUpe ahIM mukAyelo che. teno artha agyAra parISado evo samajI levAno che. * parISaha - zabdanI uparokata sUtra 9:8 thI anuvRtti karavAmAM AvI che kema ke ahIM parISada no ja viSaya cAlu che. ja prazna -svopajJa bhASyamAM venIya-mAyA: evuM kema kahyuM? samAdhAnaH-sUtrakAra pote have pachInA sUtra-13thI 1mAM kyA karmane kAraNe kayA kayA parISaho hoya che te jaNAvavAnA che. -temAM mohanIya,jJAnAvaraNa,aMtarAya ane vedanIya karmaAzrIne A 22 parISahonA vibhAgo karelA che. -kevaLI bhagavaMta mohanIya,jJAnAvaraNa, daMrzanAvaraNa ane aMtarAya e cAre karmo jene Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kArmagraMkhyika paribhASAmAM vAta karmo kahe che) no sarvathA kSaya thaI gayo hoya che. -pariNAme vaLI bhagavaMtone mohanIyajanya ATha,jJAnAvaraNa janya be,aMtarAya janya eka ema kula agIyAra parISahono saMbhava raheto nathI kAraNa ke tenA janakakarmono nAza thaI gayo che -vedanIyakarma hajI kSaya pAmelana hovAthI A agIyAra parISadono saMbhava rahe che. tethI satrakAre svopajJa bhASyamAM tenI gayA: evuM vidhAna karela che. sArAMza e ja ke vedanIyakarma janya agIyAra parISaho no kevaLI ne saMbhava rahe che. * praznaH - svopajJa bhASyamAM samavati evuM pada kema mukayuM? samAdhAna - kevaLI bhagavaMta ne vedanIyakarma kSaNa thayuM hotuM nathI parINAme tarjanIta agIyAre parISaho no saMbhava raheto hovAthI te saMbhavItatA ke zakayatA ne darzAvavA mATe samavati pada mukayuM. ja karmagrantha mujaba A sUtrano artha atyAra sudhInI TIkAmAM nine zabdano kevaLI evo zAstrIya artha jaNAvIne samagra vyAkhyA karelI che. kema ke tatvArtha sUtramAM e ja artha samartha che. paraMtu karmagranthAnusAra ahIM guNa sthAnaka ne AzrIne A artha rajU karI zakAya che. (1)teramuM guNa sthAnaka -"sayogI kevalI guNa sthAnaka' (2)caudamuM guNa sthAnaka-"ayogI kevalI guNa sthAnaka' -jene mana vacana kAyAno yoga varte che te sayogI kevalI ane je kevalI paramAtmA yogathI rahita che te ayogI kevalI. A teramA,caudamAM baMne guNa sthAnakamAM agIyAra parISaho no saMbhava rahe che tevo artha kArmagranthika paribhASAnusAra samajI levo. ja agyAra parISaho (1)sudhA parISaha, (2)pipAsA parISaha, (3)zIta parISaha, (4)uSNa parISaha, (5)daMza mazaka parISaha, (6)caryA parISaha, (7)zayA parISaha, (8)vadha parISaha, (9)roga parISaha, (10) tRNa sparza parISaha, (11)mala parISaha, U [8] saMdarbha 4 Agama saMdarbha sanamarNi kRti parIsadI pUchattA ? roma ekkArasa parIsahA paNNattA * bhaga.za.8,u.8,sUtra.343-13 4 tatvArtha saMdarbha (1)jJAnAvaraNeprajJA'jJAne sUtra. 9:13 (2)darzanamohAntarAyayoradarzanalAbhau -sUtra. 9:14 (3)rAtrimAdenA cAtithvI, mUtra. 1: (4) nI zeSA: sUtra. 1:26 anya saMdarbhaH(1)navatatva gAthAH 28 nA vivecanane AdhAre (2)karmacanya bIjo-gAthA-2 vivaraNa-gaNa sthAnakaonly Jain Education Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 adhyAyaH 9 sUtraH 12 (3)kALa loka prakAza-sarga - 30 zloka 363thI 373 D [9]padhaH(1) sUtra-11 thI 13 nuM saMyukata padya jina vize agIyAra jANyA sarva nava guNa sthAnamAM prajJA ane ajJAna e be prathama karme jJAnanA sUtra 11 ane 12 nuM saMyukata padya agiyAra jine kiMtu navama guNa sthAna jayAM tyAM parISaha bAvIsa bAdara saMparAmAM [10] niSkarSa - sUtrakAramaharSi jinane 11 parISaha saMbhave chetemakahyuM che temAM pAyAnI vAta to pUrva sUtramAM kahI te ja rahe che. ke jema jema jIvanI AtmavikAsa kakSA uMcI ne uMcI thatI jAya tema tema tene AvatA kaSTonI saMkhyA ghaTatI jAya che arthAta je tamAre kaSTa nivAraNa karavuM che, sarvathA kaSTo thI mukta thavuM che, anukULa ke pratikuLa koija jAtanA upasargo thI have dUra thavuM che to eka mAtra ilAja che AtmAnI zudhdhi jemajema Atma zudhdhi thatI jazeAtmA jema jema vikAsanI nIsaraNI caDhato jaze tema tema tekaSTa arthAta parISahothI mukta thavAno che mATe sarvathA A sthiti nivAravI hoya to mokSa ja eka mAtra aMtima upAya che. OOOOOOO (adhyAyaH9-sutra:12) [1]sUtrahetu-A sUtrathI bAdara saMparAyasayatane keTalA parISo hoya te jaNAve che. U [2] sUtra mULa vArasapUrAye sarve 0 [3] sUtrapRthaka-vAra - sapAye sarve U [4]sUtrasAra - bAdara samparAya [saMyata mAM badhA pirISado saMbhave che] [arthAt sthULakaSAyanA udaya paryanta vartatA jIvone bAvIse parISahono saMbhava rahe che]. 0 [5]zabdajJAnavAra-sthULa samaya-kaSAya sarve-badhA- arthAta badhA parISaho U [6]anuvRtti - (1) mAvanirjharIrtha. sUtra. 1:8 parISahI:nI anuvRtti (2)SutpipAsAzItoSThavaMzamaza, sUtra 999thI 22 parISahonI anuvRtti U [7]abhinavaTIkAH-A sUtramAM, saMta sAdhunI je bAdara kaSAyanI Atmika sthiti, tene AdhAre parISaho nI saMkhyA jaNAvela che.A bAdara kaSAyane karmagranthakAra navamA guNa sthAnaka tarIke oLakhAve che. *digambara AsnAyamAM varasA5nA sarve e pramANeno pATha jovA maLela che Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bAdara saMparAya eTale sthUla kaSAya. jayAM sudhI A sthUla kaSAyonuM astitva hoya tyAM sudhI eTale ke navamA guNasthAnaka anivRtti bAdara samparAya-guNa sthAnaka]paryanta A bAvIse parISaho nuM astitva saMbhave che. prazna:- bAdarasamparAya saMyatane 22-parISaho nuM astitva kaI rIte kahyuM? bAdara samparAya saMyatone mohanIya Adi ATha prakAranA karmonuM astitva hoya che. parINAme tene mohanIya,jJAnAvaraNa,aMtarAya ane vedanIya e cAre prakRtti janya bAvIsa parISahonuM astitva saMbhave che. karmagranthAnusAra kahIe to "je je karmonA udayathI parISaho Ave che te sarve karmono udaya navamA guNa sthAnaka sudhI hovAthI tyAM saghaLA parISaho saMbhave che. mATe ahIM bAdara samparAya sudhInA saMyatane 22-parISaha no saMbhava kahelo che. >> vizeSaH (1)bAdara samparAyamAM bAvIza parISahono saMbhava kahevAthI te pUrvenI tamAma AtmA kakSAe [arthAt karmagranthAnusAra kahIe to te pUrvenA guNa sthAnomAM paNa A bAvIse parISaho no saMbhava hoya che tema samajI ja levuM. (2)digambara saMpradAyamAM to spaSTa arthaja e rIte lakhyo ke "pramatta saMyata thI mAMDIne bAdara samparAya sudhInI kakSAnA badhAMja sAdhuone mohanIyAdikarma nimittane kAraNe saghaLAM parISaho saMbhave che. [arthAta thI 9 guNaThANA sudhI 22-parISaha saMbhave che.] U [8] saMdarbhaH $ AgamasaMdarbha-lavidA naM paMte zrata parISada VVUttA ? vimA ! vAvIrUparIkSA paUUI..gavida varasa chuM mApa vAvIsa pArasI ' ja thaI, za.8,3.8,343-1,20 # tatvArtha saMdarbhaH- zrutpipAsAzItoupvaMza sUtra. 1:1 6 anya grantha saMdarbhaH(1)karmagrantha bIjo gAthA-2 -vivaraNa (2)navatatva gAthA-28 -vivaraNa U [9]padyaHA sUtranA baMne padyo A pUrvenA sUtraH12 nA padyo nI sAthe saMyukata paNe kahevAI gayA che. U [10]niSkarSa - A sUtramAM bAdara samparAya paryantanA saMyata ne 22-parISahonuM astitva che tema kahyuM paNa tenuM kAraNa zuM? to kahe che ke mAtra karmonuM astitva e ja eka kAraNa che. ATha prakAranA karmonuM astItva bAvIse prakAranA parISahonuM nimitta che. jo ApaNe parISahomAMthI mukata thavuM hoya to tenA nimittarUpa evA karmonA paMjAmAMthI mukata thavuM joIe. A karmonA paMjAmAMthI mukata thavuM eTale saMvaraane nirjarAtatvanI upAsanA karavI ane saMvara ane nirjarA tatvanI upAsanAnuM pAraMparIka pariNAma eTale mokSa. S T U M T U | Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 13 96 (adhyAyaH9-sUtra 13 0 [1]sUtrahetu- jJAnAvaraNa karmanA udayathI kayA parISaha Ave te jaNAvavA. D [2] sUtra mULa-rAnIvarane prasannasAne 0 [3]sUtra pRthaka- sAnAvaraNe prajJA - ajJAne U [4sUtrasAra-jJAnAvaraNa[karmanA udaya]mAMprajJA ane azAna[eeparISahohoyache] U [5]zabdazAnaHjJAnAvara-jJAnAvaraNa karmanA udayamAM prajJA-prajJA nAmaka parISaha ajJAna-ajJAna nAmaka parISaha U [6]anuvRtti - mAvyavanirnara, sUtra. 1:8 thI parISadI U [7]abhinavaTIkA-jJAnAvaraNanAmaka karmane prajJA tathA ajJAnaebaMne parISaho nimittarUpa gaNela che. ja prazna:-prajJA buidhdhi jJAna svarUpa che. jayAre jJAna e jJAnAvaraNa karmanA kSayopazama rUpa che. AthI prajJA parISaha jJAnAvaraNa karmanA udaye kevI rIte hoI zake? samAdhAnaH-ahIM jJAnAvaraNa karmanA udaye- no artha jJAnAvaraNa karmano udaya evA na karatA be vikalpa sUcavelA che (1)jJAnAvaraNa karmanA nimitta thI evo artha karavo. (2)athavA jJAnAvaraNa karmanA udaya vartamAna hoya tyAre evo artha karavo. A prakAre be arthonuM sUcana ahIM karela che kAraNa ke prajJA jJAnanA kSayopazamathI prApta thAya che jayAre jJAnano kSayopazama vartamAna hoya tyAre jJAnAvaraNa karmanA udaya paNa vartamAna hoya che. AthI prajJA parISaha jJAnAvaraNa karmanA udaya vakhate Ave che, evo artha susaMgata che. bIjuM-jo jJAnAvaraNa nA udaye eTale ke nimitte evo artha svIkAravAmAM Ave to A prazna samULago ja udbhavaze nahIM. sArAMza rUpe ema kahI zakAya ke jJAnAvaraNa karmanA nimitte athavA to teno sarvathAlaya keupazama na thayo hoya te saMjogone jJAnAvaraNa no udaya samajavo. to A praznanuM samAdhAna thaI jaze. ja praznaH-jJAnAvaraNa nA udaye [-athavA kSayopazame pra [-budhdhiI hoya athavA to ajJAna hoya paNa baMneno saMbhava kaI rIte hoya? samAdhAna - jJAnAvaraNa ne lIdhe eka viSayamAM prajJA parISaha hoya ane bIjA viSayamAM ajJAna parISaha paNa hoya, to baMne ekI sAthe kema na saMbhave? -jema ke gaNItanA viSayamAM tajajJa vyakita itihAsamAM ajJAna paNa hoI zake che. karmagranthanA viSayamAM nipuNatA prApta karanAra,kadAca sidhdhAMtamAM nipuNa na paNa hoya, to A saMjogomAM tene eka viSayamAM prajJA parISahano saMbhava che, jayAre bIjA viSayamAM ajJAna Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 parISahano saMbhava che te vAta spaSTa thAya. [] [8]saMdarbha: Agama saMdarbha:-nAvaii khaM. aMte ! meM ti parisadA samAyata ? poyamA ! le parisA samoyaraMti, taM jA pannA parIsahe annANa parisahe ya * bhaga.za.8, u.8, sU. 343-4 - tatvArtha saMdarbha:- kSutpipAsAzItoSNa, sUtra. 2:1 anyagrantha saMdarbhaH tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (1)kALa loka prakAza-sarga:30 -zloka 370 uttarArdha (2)navatatva-gAthA-28 vivaraNa [] [9]padhaH 1- A sUtranuM prathama padya-pUrva sUtraH11mAM kahevAi gayuM che 2- sUtra-17 tathA 14 nuM saMyukata padya jJAnAvaraNa nimitte prajJA ane ajJAna parISaha be darzana moha thakI ja adarzana aMtarAya thI alAbha che [] [10]niSkarSa:-jJAnAvaraNa karmanA nimitte prajJA ane ajJAna baMne parISaho varte che. teTalI ja vAta sUtrakAra maharSi e ApaNane ahIM kahI che. prajJA ke ajJAna e baMne eka sikkAnI be bAjuo samAna che. jJAnAvaraNa noudaya jeTalo vatto ocho vartato hoya teTalA pramANamAM prajJA ke ajJAna no saMbhava rahe che. to paNa Akhare to te baMne jJAnAvaraNa nA udayanuM ja pariNAma che. jo sarvathA A sthiti thI mukata thavuM hoya to to jJAnAvaraNa karmano kSaya karyo ja chuTako ane A karma kSaya mATeno puruSArtha ja aMteto sarvakarmano kSaya karAvanAro thaze tema samajI saMvara ane nirjarAno Adara karavo. (adhyAyaH9-sUtra 14 J [1]sUtrahetuH- darzana mohanIya ane antarAya karmanA udaye kayA kayA parISaho hoya che? te A sUtra thakI jaNAve che U [2]sUtraHmULaH- varzanamohAntAyayonAAmAM ] [3]sUtra:pRtha-darzanamoha- antarAyayo: - avarzana-ajAmau [] [4]sUtrasAraH- darzana mohanIya [karmanA udaya]mAM adarzana [parISaha] ane antarAya [karmanA udaya] mAM alAbha [parISaha] thAya che ] [5]zabdazAnaH darzanamoda-darzana mohanIya nAmanuM karma antarAya-antarAya nAmaka karma dvivacana thI antarAyayo:thayuM arzana-adarzana parISaha ama-alAbha parISaha Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 14 U [6]anuvRtiH- mAcyavananirvArtha sUtra.2:8 pariSahIM: nI anuvRtti. U [7]abhinavaTIkA-ahIM sUtrakAra maharSie be karmo tathA tanya be parISaho no ullekha A sUtramAM karyo che. Ama to sUtrasArathI samagra sUtra spaSTa thaI ja jAya che chatAM yatkiMcit vizeSatA che tene ahIM muddAsara rajU karela che. (1) antarAyakarma e alAbha parISahanuM kAraNa kahyuM che eTale ke lAbhAntarAya nAmanA karmanA udaye "alAbha parISaha" hoya che. (2)mohanIya karmanA be bheda che. temAMnA darzana mohanIya nAmanA karmanA udayathI adarzana parISaha" hoya che. (3)darzana moha eTale anaMtAnubaMdhI kaSAya tathA mithyAtva mohanIya mizramohanIya ane samyakta mohanIya e sAte prakRtti. (4)jharzana eTale devAdi nA sadbhAva viSayamAM azradhdhA hovI te. (5)sUtramAM mAhAtaro ane nAmaubanedvivacanamaNUlA chetethI thayAsakya kramAnusAra nAda sAthe pradarzana ne ane mArI sAthe kAma ne joDI dIdhela che. (6)darzana mohamAM anantAnubaMdhicAra ane mithyAtvamohanIya nI traNa prakRtti levAnuM sUcave che tethI saMbhava che ke prasannacaMdra rAjarSi ke bAhubalI nI mAphaka kayAreka tIvra kaSAyodaya thaI jato hoya athavA nihnavAdika zaMkA one lIdhe samyakta duSita thatuM hoya, emano je Azaya hoya te, paNa adrzanaparISada to navamAM guNasthAnaka sudhI kahyo che te niHzaMka vAta che (7)darzana moha evA spaSTa nirdezathI darzanAvaraNa karma ahIM abhipreta nathI te spaSTa samajI levuM vaLI darzanamohathI samyakvamohanIya Adi traNa prakRtti levAnuM paNa vidhAna TIkAkAre karIne A vAta ati spaSTa karI dIdhela che. U [8] saMdarbha Agama saMdarbhaH- saMkaLamojhe te vame te parIsarA samayAMti ? yamAM ! paNa haMsagaparIsade samoyara ! ja mA. za.8, 3.8,sUtra. 343-6 aMtarAie NaM bhaMte kamme kati parIsahA samoyaraMti ? goyamA ege alAbhe parIsahe samoyarai * prA. za.8,3.8,jU. 24-8 # tatvArtha saMdarbha - zutpipAsAzItoupvaMzamanInyA sUtra. 1:1 mana ane maTIma parISada nI vyAkhyA levI. 4 anyagrantha saMdarbha(1)navatatva-gAthA-28 vivaraNa (2)kALa loka prakAza-sargaH30 -zloka 371 uttarArdha U [9]padyaH(1) darzana mohanIya udaye zudhdha darzana navi rahe attarAya taNA prabhAve lAbha kAMi navi maLe Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2) A sUtranuM bIjuM padya pUrvasUtraH13 mAM kahevAI gayuM che ? | [10]niSkarSa:-ahIM sUtrakAra maharSi be parISahonA kAraNarUpe darzana moha tathA aMtarAyakarmano nirdeza kare che. e karmanA udayathI A parISaho Ave teTalI ja vAta hovA chatAM darzana mohanA udayathI adarzana parISaha Ave te vAta thoDI vicAraNIya che. sAmAnyathI cothuM guNasthAnaka eTale samyakta e prasidhdha vAta che. chatAM navamA guNasthAnaka paryanta adarzana parISahanuM astitvaema sUcave che ke virati gharane,pramattasaMyatane apramatta saMyata, apUrvakaraNa ane bAdara samparAya A sarve kakSAe bAvIse parISaha che tema kahevAthI adarzana parISahano saMbhava rahelo ja che mATe samyakatvamAM zakaya teTaluM dRDha thavA puruSArtha karavo. OOOOOOO adhyAya -sUtra 15) U [1]sUtrahetu A sUtra thakIcAritramohanIya karmanA udaye keTalAM parISaho hoya che te jaNAve che. [2]sUtrazULa - vAritramonA tasvIniSadyoziyAvanasiMaRpura: U [3] sUtra pRthaka-vAritramohe nI - gati - grI- niSada - gorI - yAnA - satkArapuraskAra U [4] sUtrasAra-cAritramohanIyanA udayenAnya,arati,strI, niSadyA, Akroza, yAcanA ane satkAra puraskAra e sAta parISaho] cAritramohanIya [nA udayamAM hoya che. 0 [5] zabdajJAnaHvAritramohacAritra mohanIya karmanA udayathI nA-nagnatA,acalakatva arati-arati strI-strI,vijAtIya vyakita niSa-vasati,besavuM mAgeza-Akroza vAvanA-yAcana mAMgaNI sApura -satkAra-puraskAra -parISaho] [6]anuvRtti vyavananirAI. sUtra. 1:8 parISahIM: U [7]abhinavaTIkA:-ahIM sUtrakAra maharSie cAritra mohanIyanA udayathI thatA sAta parISadone jaNAvelA che. tenI vizeSa uMDANa mAM jaIe to cAritra mohanIya nI paNa kaI pravRtti thI kayo parISaha Ave che tenI noMdha karI zakAya: (1)jugupsA mohanIya nA udaye nAnya parISaha Ave che. (2)arati mohanIya nA udaye arati parISaha Ave che. (3)puruSaveda mohanIya nA udaye strI parISaha Ave che. (4)bhaya mohanIya nA udaye niSaghA parISaha Ave che. (5)krodha kaSAya mohanIya nA udaye Akroza parISaha Ave che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 16 (6)mAna kaSAya mohanIya nA udaye yAcanA parISaha Ave che. (7)lobhakaSAya mohanIya nA udaya satkAra puraskAra parISaha Ave che. cAritramohanIya karmanA udayathI ema kahyuM eTale mULato mohanIya karma prakRtti ja thaI. paraMtu mohanIya karmanA be mukhya bheda kahyA che. (1)darzana mohanIya (2)cAritra mohanIya. jemAM darzana mohanIcanA udayathI adarzana parISaha Avato hovAnuM uparokata sUtramAM jaNAvela che. jayAre cAritramohanIya nA udaye A ATha parISaho Ave che. je sUkSma samparAya saMyata pUrvenI Atma vikAsa kakSAvALA sAdhune hoya che. U [B]saMdarbha 4 Agama saMdarbha-vattimoLAM maMte !ti parisA paUttA?oya satta parisahA samoyarati ! arati acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose sakkAra purA vatamAma sare te ja mA. za.8,3.8,pU.34rU-7 4 tatvArthasaMdarbha-kSatpipAsAzItoSThavaMzamaze. sUtra. 6:6 AnaparISahonI TIkA. ja anyagrantha saMdarbha(1)navatatva prakaraNa-gAthA-28 (2)kALa loka prakAza-sarga30-zloka-30thI 370 pUrvAdha sudhI 1 [9]padya(1) cAritra mohe acela arati strI niSadyA jANavA Akroza yAcana mAnanAe sAta parISaha mAnavA (2) nagnatva strI arati niSadyA yAcanA ja Akroza tathA na khinna thAvuM nA phulAvuM cAritra mohesAta kahyA U [10] niSkarSa - mohanIya karmanI eka prakRtti cAritra mohanIya. A cAritra mohanIya nA udaye ukata sAta parISahono saMbhava jaNAvyo. A pUrvenA sUtramAM kahyuM tema jo parISahonuM nivAraNa karavuM hoya to-to cAritra mohanIya nA kSaya sivAya bIjo koI vikalpa che ja nahIM ApaNe pratikuLa upasargo thI bhAgIe chIe tenA karatA tenA janmadAtA karmothI bhAgavuM eM ja zreyaskara che. jemakutarAne lAkaDImAroto lAkaDIne baTakuM bharavAdoDaze paNa jo sIhatarapha prahAra thAya to te prahAra karanAra uparaja tarApa mAraze,emasIMhanI mAphaka kartA upara tarApa mAravI paNa nimittane baTakA bharavAdoDavuM nahIMe niSkarSaAtathA ApUrvenA sUtramAM paNa samajI levo. 0000000 - adhyAyaH9-sUtra 16) U [1]sUtrahetu-bAvIsa parISaho kahevAyA che temAMnA 11 parISaho kyA karmane kAraNe udbhave che te jaNAvyuM. A sUtra thakI bAkInA 11parISahonuM kAraNa rUpa karma jaNAve che. Re [2]sUtra mULaH-venIve che: Jain Education hieitlatonal Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [3] sUtra pRthaka- sUtrapRthaphika ja che [4] sUtrasAra-bAkInA pirISado]vedanIya [karmanA udaya mAM saMbhave che [arthAta-sudhA,pipAsA,zIta,uSNa,dezamazaka,caryA,zayyA,vadha,roga, tRNasparza,malae agIyAra parISaho,vedanIya karmanA udaye hoya che. 0 [5]zeSavRttivenIye-vedanIya karmanA udaya vakhate zeSa-bAkInA,sudhA-pipAsAdi ukata 11-parISaho [6]anuvRttiH(1)zrutpipAsANIto chAzamaze...enA iva. 1:1 (2)jJAnAvaraNe prajJAjJAne sUtra. 9:13 (3)darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau - sUtra. 6:14 (4)cAritramohe nAgnyA...satkAra puraskArAH sUtra. 9:15 (5)venIye zeSA: sUtra. 6:16 3 [7]abhinavaTIkA-sUtrane sUtrasArathI spaSTa karI dIdhela che. tema chatAM keTalIka vizeSatAnI ahIM muddAsAra noMdha karela che 1- vedanIya karma jIvane mokSe jAya tyAM sudhI [arthAta caudamA guNa sthAnaka sudhI vartatu hoya che. eTale A 11 parISahonuM astitva cheka sudhI raheluM che tema jANavuM. - kevaLIbhagavaMtone paNa A agIyAra parISahono saMbhava che tema kahyuM che. pariNAme kevaLI ne AhAra paNa hoya ja, te vAta spaSTa che. 3- sUtrakAra maharSi e sUtramAM zeSa kahI dIdhuM paNa zeSa eTale A agIyAra tenI gaNatarI kaI rIte karI? sUtrakAre sarva prathama 22 parISado hovAnuM kahI dIdhuM che. -sUtra-913mAMbe parISahokahyA, sUtra-914bIjAbe parISahokahyaanesUtra-9:15mAMsAta parISaho kahyA, e rIte kula 11-parISaho ane te kayAM karmanA udayathI Ave te jaNAvI dIdhuM. - parINAme A agIyAra parISaho bAda thaI jatAM bAkInA je 11 rahyA te sudhA,pipAsA,zIta,uSNa,daMzamazaka,caryA,zayyA,vadha,rogatRNasparza, malaparISahosUtra9:11] pUrve kahyA mujaba jinezvara ane kevalI bhagavaMtone paNa saMbhave che. U [8] saMdarbha 4. Agama saMdarbha - vegaLe baM! me ta parIsadI samayAMti ? yama! ekkArasa parIsahA samoyarai / paMceva ANupuvvI cariyA sejjA vahe ya rogeya taNAphAsa jallameva ya ekkArasa vedaNijjaMmi * bhaga.za.8,u.8,sU.343-5 4 tatvArtha saMdarbhaH- tpipAsAzIto. sUtra. 1:1 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 17 anyagrantha saMdarbha: (1)navatatva prakaraNa-gAthA-28 vivaraNa (2)kALa loka prakAza-sargaH30 -zloka-372 ] [9]padyaH(1) vedanIyamAM che parISaha bAkI sarve je rahyA eka sAthe eka uNA vIza udaye saMbhavyA parISahonI karI vaheMcaNa, viveke guNa sthAnamAM vaLI karmayoga parISahonI bhAvanA che sUtramAM bAkI bIjA agIyAra, vedanIya thakI gaNo ogaNIsa rahe sAthe vikalpe eka jIvamAM [noMdhaH- A bIjuM padya-sUtraH16-17 nuM saMyukata padya che] (2) [10]niSkarSa::-A sUtrano niSkarSa pUrva sUtravat jANavo. vadhArAmAM yAda rAkhavA lAyaka muddo eka ja che ke jIvane agIyAra parISaha no to AjIvana saMbhava rahe ja che. arthAt A parISaho thI jo sarvathA mukata thavuM hoya to sarva karmothI mukata thavuM e ja eka mAtra upAya che. ane sarva karmothI mukata AtmA zAzvata sukhamAMja birAje che m karma jJAnAvaraNa darzanamoha cAritramoha kyA karmanA udayathI saMyatanI kai kakSAe keTalA parISaho? kSINa moha aMtarAya vedanIya kula bAdara upazAta saMparAya moha ra 1 11 11 11 11 11 22 14 14 11 11 noMdhaH ahIM je kula saravALo che te ubhI lITIno che. ADI lITIno nathI. je adhyAyaH9-sUtraH17 7 sayogI ayogI kula kevalI | kevalI 1 77 11 22 [1]sUtrahetu:-ahIMje 22-parISaho kahyA, temAMnA eka jIvane ekI sAthe keTalA parISaho saMbhave che? te jaNAvavA ne mATe sUtrakAra maharSi e A sUtranI racanA karI che. ] [2]sUtra:mULa:-*pADyo mAnyA yuvejovaMte : ] [3]sUtra:pRtha- - Avya: - mAkhyA yuvapad oviMzate: [4]sUtrasAraH- [eka AtmAmAM ekI sAthe bAvIsa parISahomAMthI ekathI *digambara AmnAyamAM jANyo mAgyA yugapaTejIsmanovizate: e pramANe sUtra racanA che. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA AraMbhIne ogaNIza sudhInA parISaho vikalpa saMbhave che. [5]zabdazAnavAvayo-ekathI mAMDIne bhAjya-vikalpa saMbhave yupa-ekI sAthe pavanaviMzati-ogaNIsa U [6]anuvRttiH-mAvananirvArtha sUtra 1:8 thI parISahI: zabdanI anuvRtti. U [7]abhinavaTIkA- pragnaH- parISahonI saMkhyA bAvIsananI kahI che. tathA saMyatonI jUdI jUdI kakSAe temAMthI 22-pachI 14 -pachI 11 evI traNa bhinna saMkhyAne jaNAvI che to pachI ahIM sUtrakAre 19-parISaho sudhInI bhajanA-vikalpa kaI rIte kahI? samAdhAnaH-ahIM je 19-parISaho sudhInI bhajanA athavA eka jIvane ekI sAthe ekathI mAMDIne 19 parISaho vikalpa kahyA te ArIte che.jI 1- je 11-14ke 22 vikalpo kahyA che te to AtmavikAsanI kakSA arthAt guNasthAnaka ne AzrIne che. 2- ahIMje 19 sudhInA no vikalpa kahyo te eka jIvane AzrIne eka sAthe thatAM vadhumAM vadhu parISahonI saMkhyA che. -3keTalAMka parISaho paraspara virodhI hovAthI ekasamaye te baMnenuM astitva hotuM nathI mATe A saMkhyA 20ne badale 19 gaNAvI che. jemake zIta parISaha hoya tyAre uSNa nahoya ane uSNa parISaha hoya tyAre zIta na hoya parINAme eka parISaha ghaTI jatAM A saMkhyA 21 nI thaze. zavyA, caryA ane niSadyA e traNe parISaho mAMthI samakAle ekaja parISaha saMbhave che. parINAme koIpaNa be parISaha gauNa thaI jaze athavA traNamAMthI ekaja parISahano saMbhava eka samaye rahe che. mATe ra1 parISahomAMthI bIjA be ghaTI jatAM 19 nI saMkhyA thaI jaze. sArAMza e kezIta-uSNa mAMno koi eka ane zavyA, carcA-niSaghAe traNamAMno koi eka ema pAMca mAMnA beno saMbhava ane traNano asaMbhavamAnI eka AtmAmAM eka sAthe vadhu mAM vadhu 19 parISahono saMbhava jaNAvavAmAM Avyo che. 4- sUtrakAre potejasvopajJa bhASyamAM A vAta jaNAvI che ke zautoujparISahI yupana bhavata: / atyanta-virodhitvAt / tathA caryAzayyAniSadyAparISahANAm ekasya saMbhave dvayorabhAva: [jo ke navatatva prakaraNa mAM, tenA vivaraNamAM samakALe 20 parISahanuM vikalpa astitva kahyuM che teo caryA ane niSadyA ne ja paraspara virodhI mAne che. parINAme 19 ne badale 20nI bhajanA che tema kahe che lokaprakAzamAM paNa 20 parISado vikalpa hovAnuM jaNAvela che. paNa pU.umAsvAtijI mahArAjAetosUtramAM svopallabhASyamAM ke tenA upara lakhAyelI sidhdhasenIya hAribhaddIya baMne vRttimAM, digambaraTIkAmAM sarvatra 19parISahonuM ja vidhAna karela che, jemAM bhinna bhinna paraMparA athavA vivikSA bheda ja mukhya che. te vAta lakSamAM rAkhavI paNa A 19 nuM vidhAna khoTuM che ane 20nI bhajanA ja satya che. tevI mithyA mAnyatA rAkhavI nahI. ( pa-bALyA ahIM bhajanA zabdano artha vikalpa thAya che, tethI eka jIvamAM eka samaye Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 17 eka parISaha paNa hoya, e paNa hoya, traNa parISaha paNa hoya,cAra parISaha paNa hoya paNa vadhumAM vadhu parISaho samakAle eka jIvamAM 19 ja hoya che. * kaI kakSAe keTalA parISahono vadhumAM vadhu saMbhavaH(1)bAdarasamparAyakakSA sudhInA saMyatane samakAle vadhumAM vadhu 19parISahono saMbhava raheche. (2)sUkSma samparAya saMyata ane chadmastha vItarAga saMyata ne samakALe vadhumAM vadhu 12 parISahono saMbhava rahe che. kemake vedanIya karma janya zIta-uSNa, carcA-zayA e baMne paraspara virodhImAMnA koI ekanuM astitva ja hovAnuM parINAme 14parISaho mAMthI samakALe to 12 no saMbhava raheze (3)kevaLI ne 11 parISaho kahelA che paNa ukata vedanIya janya paraspara virodhI be bemAMthI eka-eka nuM ja astitva eka samaye hovAthI kevaLI ne paNa samakALe to vadhumAM vadhu 9 parISahonuM ja astitva hoi zake. 0 [B]saMdarbhaH 4 Agama saMdarbha - vI pukha veH, i samaya sIya parisaraM ve o taM samayaM si parisaha vedei, jaM samayaM usiNa parisahaM vedei, No taM samayaM sIya parisahaM vedei / jaM samayaM cariyA parisahaM vedei, No taM samayaM nisihiyA parisahaM vedei, jaM samayaM nisihiyA parisahaM vedei No taM samayaM cariyA parisahaM vedei....z2a samayaM cariyA parisahaM vedei No taM samayaM sejjA parisahaM vedei, jaM samayaM sejjA parisahaM vedei No taM samayaM cariyA parisahaM vedei / * mA. za.8, 3.8 5. rU43-2,22 # sUtrapATha saMbaMdha ahIMAgama pAThamAM niSadyA ane caryA tathAzayA ane caryAne paraspara virodhI kahyA che tethI tenuM vidhAna che have jo caryA-zapyA-niSadyA traNene sAthe vicArIe to 19nuM vidhAna thaze.kemakecaryAne AzrIne to zA-niSadyA baMneno abhAva AgamamAM kahayo ja che. 4 tatvArtha saMdarbhakSutpipAsAzItoSThAvaMzamaze. sUtra. :1 thI 22 parISado 4 anyagrantha saMdarbha - (1)navatatva prakaraNa gAthA:28 (2)kALaloka prakAza sargaH30 zloka-375 thI 381 [9]padyaA sUtranA baMne padyo pUrva sUtra-1nA padya sAthe saMyukta paNe kahevAI gayA che. U [10]niSkarSa ahIM sUtrakAramaharSie 19parISadonuMsamakALe astitva hovA saMbaMdhe vidhAna kareluM che. tatsambandha pUrvokta sUtrAnusAra niSkarSasamajI levo. eka mudde dhyAna kheMce evoe che ke paraspara virodhI parISonuM sahaastitva rahetuM nathI A vAtano vistAra karIe to ema kahI zakAya ke-jema zIta parISahanA astitva vakhate uSNa parISaha saMbhavato nathI ke caryAnA udayakALe niSaghA-zayA no udayarato nathI temasakarmaka AtmAne parISahosaMbhave che paNa akarmaka AtmAne Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA arthAt sidhdhanA jIvone parISahosaMbhavatAnathI mATe mArA vidhAnano sarvathA lopa karavo hoya to jIve sarvakarmothI mukta thavA puruSArtha karavo joIe. oooOOOO ja anukULa pratikuLa parISaha strI prajJA,satkAra e traNe parISahone anukULa,zAtArUpe vedAtA ke kaSTa na ApatA parISaho kahelA che jayAre bAkInA 19 parISone pratikuLa azAtA duHkha rUpe vedAtA parISado kahyA che. ja zIta-uSNa parISaha strI ane satkAra e baMne parISaho jIvane zAnti ApatA hovAthI zItaLa parISaha kahyA che jayAre bAkInA 20 azAnti dAyaka hovAthI uSNa parISaha kahelA che. D J S S S S D adhyAyaH9-sUtraH18) U [1]sUtrahetu- saMvaranA upAya tarIke jaNAvela cAritra nA pAMca bhedone ahIM sUtrakAra A sUtra thakI jaNAve che. U [2]sUtra mULa "sAmAyiche pasthApyaparihAIvazuddhisUkSmapUrI thayA khyAtAni cAritram 0 [3]sUtra pRthaka-sAmayika - chevo sthApya - pariNAvizuddhi - sUmasaMya - yathAkhyAtAni cAritram | I [4]sUtrasAraka-sAmAyika, chedo sthApya,parihAra vizudhdhi, sUkSma samparAya ane yathAkhyAta [ema pAMca prakAranuM cAritra che. [5]zabdajJAna -saMvara gupti,samiti,yatidharma, Adimukhya cha upAyo kahyA che. juo sUtra-942] temAMno eka upAya te cAritra. A cAritrane AzrIne pAMca uttara bhedone ahIM prastuta karelA che. ja cAritraH4 Atmika zudhdha dazAmAM sthira thavAno prayatna karavo te cAritra . $ sAvadha yogothI nivRtti nA ane niravadha yogomAM pravRttinA pariNAma te cAritra vizeSa vyAkhyA-sUtra 92 mAM A pUrve kahevAI che. jo ke AcAritranI aneka kakSA kebhedonuM kathana saMbhave che chatAM pariNAmazudhdhinA taratama bhAvonI apekSAe cAritranA sAmAyika Adi pAMca prakAra pADavAmAM AvyA che. je pAMca prakAronuM vistRta varNana ahIM karavAmAM Avela che. * sAmAyika cAritraH 1-samabhAvamAM rahevA mATe badhI azudhdha pravRttiono tyAga karavo te sAmAyika cAritra *digambara AmnAya mujaba sAmayika che pasthApanApAivizuddhisUlAnA cArAtImati trima epramANe sUtra che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 18 2-sama eTale rAga dveSano abhAva ke samatA. gAya eTale lAbha . jenAthI samatA no lAbha thAya te sAmAyika. jo ke sAmAyika zabdanA A arthathI pAMce prakAranuM cAritra sAmAyika svarUpa che tevuM jaNAze kema ke pAMce cAritramAM samatAno lAbha to thavAno ja che paNa prastuta sthAnamAM sAmAyika zabda amuka cokkasa prakAranA cAritramAM rUDhabanI gayo che jene vartamAna bhASAmAM "dIkSA' zabdathI oLakhAya che A sAmAyika cAritranA be bhedo che. ItarakAlikAyAvajIvikA 4 thoDo kAla rahenArasAmAyika itvarakAlika che. jene vartamAnakAlinabhASAmAM dIkSA ke kAcI dIkSA kahevAmAM Ave che. # vAvajIva sAmAyika eTale jIvana paryanta rahenAra sAmAyika. 3- rAga dveSAdi mohajanya pariNAmo prati upazama,yopazama ke jJAyika bhAva svarUpI Atma parINAmI AtmAne sAmAyikAdi cAritraguNanI prApti thAya che. A cAritradharmamAM AtmA parabhAva pratinA pariNAma-pravRttithI kathaMcit alaga thaI je bhAve sama riAga-dveSa rahita pariNAmano lAbha pAme che te sAmAyika cAritradharma. 4-sama eTale jJAna-darzana cAritrano gAya eTale lAbha, te samAya vyAkaraNanA niyamAnusAra Draga pratyeya lAgIne sAmayi zabda thAya che. anAdikALanI AtmAnI viSama sthitimAMthI sama sthitimAM lAvavAnuM sAdhana te sAmAyika cAritra. Dutvaratha sAmAyiza vAritra-Ivara kathika eTale alpakALa mATenuM, thoDA samaya mATenuM cAritra. bharatAdi daza kSetramAM pelA ane chellA jinezvaranA zAsanamAM prathama laghu dikSA apAya che te tathA zrAvakanuM zikSAvrata nAmanuM sAmAyika vrata, pauSadha Adine Itvarakathika sAmAyika cAritra kahe che vithikA sAmayika caritra-cAvajajIva sudhInuM sAmAyika cAritranyAvatakathika sAmAyika cAritra. madhyanA 22 tIrthakaranA zAsanamAM tathA mahAvidehamAM laghudIkSA-vaDI dIkSAno bheda nathI tyAM dIkSAnA divasathI ja niraticAra cAritra pAlana mATenI pravRtti thAya che mATe temane yAvajjIva A eka ja cAritra kahe che. samayaH- nI apekSAe Itvarakathita sAmAyika cAritra vadhu mAM vadhu cha mAsanuM ane niraticAra kahyuM che jayAre yAvatruthika sAmAyika cAritra alpa aticArathI yukta ane yAyavajajIda paryantanuM hoya che. A sAmAyika cAritrane pAmyA vinAzaSa cAra cAritrano lAbha kadApI jIvane thato nathI. vaLI bAkInA cAre cAritro e sAmAyika cAritranA bhAgarUpaja gaNI zakAya. kema ke vizeSe vizeSe zudhdhine mATe ja A cAritronIgaNanA thaI che. athavAto ema paNa kahI zakAya ke sAmAyika sAthe cheDo.sthApya, sAmAyika sAthe parihAra vizudhdhi, sAmAyika pUrvaka sUkSma samparAya ane sAmAyika pUrvaka yathAkhyAta ema badhAM bhedo samajavA. a. 9) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sAmAyika cAritranA-Ivarakathita ane mAvajIva sivAya bIjI rIte paNa cAra bhAga paDe che. (1)samyakta sAmAyikaH-samyagdarzananI prApti thavAthI AtmA ane zarIrAdikanuM bhedajJAna thAya, te samyakta sAmAyika. (2)zruta sAmAyikaH- mokSanI icchAthI samabhAva keLavavAnuM jJAna karavA mATe mokSamArga darzaka zrutajJAnano vidhipUrvaka abhyAsa eTale ke pAMca prakArano svAdhyAyate zrata sAmAyika. (3)deza virati sAmAyika:- dezathI virati ke dezathI pratyAkhyAna.bAvrato tathA beghaDInA zikSAvrata rUpa je sAmAyika te dezavirati sAmAyika. (4)sarvavirati sAmAyikaH-sarvathI virati ke sarvathI pratyAkhyAna. jemAM pAMcaAcAra sahita pAMca mahAvratonuM pAlana karavA pUrvaka sAmabhAvanI prApti thAya che te sarvavirati sAmAyika. ja chedopasthApya cAritra 1- prathama dIkSA-kAcIdIkSA bAda viziSTa kRtano abhyAsa karIne vizeSa zudhdhi khAtara je jIvana paryantanI pharIdIkSA levAmAM Ave che, te, temaja prathama dizAmAM doSApatti AvavAthI teno cheda karI pharI navesarathI dIkSAnuM je AropaNa karavAmAM Ave che te chedopasthApya cAritra. -ahIM vaDI dIkSA vALo je bheda kahyo tene niraticAra chedopasthApya kahyuM che ane bIjo doSApatti vALo je bheda,tene saticAra chedopasthApya kahyuM che. 2- jemAM pUrva paryAyano cheda karI uttara paryAyamAM upasthApana karavAmAM Ave te chedopasthApana ke chedopasthApya kahevAmAM Ave che. jene vartamAnamAM vaDI dIkSA ke pAkI dIkSA tarIke paNa oLakhAvAya che. A cAritra bharata airAvata kSetramAM pahelA-chellA tIrthakara nA sAdhuone mATe kahevAyuM che kema ke temane vaDI dIkSA ke upasthApanA vidhi rUpa cAritra apAya che. -bAvIsa tIrthakara tathA mahAvidehanA sAdhuone niraticAra aiti alpaaticAra) cAritra hovAthI pUrvaparyAya no cheda karI uttara paryAyamAM upasthApana karavAnI AvazyakatA rahetI nathI tethI temane chedopasthApya cAritra gaNela nathI. 3-prathama sAmAnya bhAve cAritra aMgIkAra karyA pachI te AtmA aticArAdi doSothI vizeSa zudhdha thaI je niraticAra cAritra pAme che tene chedopasthApanIya cAritra jANavuM. A chedopasthApanIya cAritra dharmanA be bheda che (1)sAticAra (2)niraticAra. A cAritra phakata sarvaviratighara AtmAone ja hoya che. 4-pUrva cAritra paryAyano cheda karI punaH mahAvratonuM AropaNa karavuM te chedopasthApana cAritra. te be prakAre che.* sativAra che pApana munivaDe thayelA muLaguNanA ghAtane parINAme pUrve pALelA dIkSA paryAyano chedakarIne, punaHcAritra ucarAvavuM te chedaprAyazcitavALuM sAticAra chedopa sthApananikacAritra. nitivArachedro sthAni:- laghudIkSAvALA munine utkRSTa thI chamAsa bAda vaDI dIkSA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 adhyAyaH 9 sUtraH 17 ApavIte, athavA eka tIrthakaranA sAdhubhagavaMtone bIjA tIrthakaranA zAsanamAM praveza vakhate je tIrthasaMkrAntirUpa -prakriyA thAya te vakhate apAtuM cAritra. pa-cheda karIne sthApanA karavA yogya cAritra evo sAmAnya zabdArtha thAya che. kono cheda karavo? sAmAyika cAritranA pUrvaparyAya no - pUrvabhAgano. upasthApanA konI karavI? navA paryAyanI upasthApanA karavI * parihAra vizudhdhiH 1- jemAM khAsa viziSTa prakAranA tapa pradhAna AcAra pALavAmAM Ave che te parivAra vizudhdhi cAritra. ra-amuka prakAranA tapane parihAra kahevAmAM Ave che parihAra tapathI vizudhdhivALuM je cAritra te parihAra vizudhdhi cAritra AcAritranA pAlanamAMnavano samudAya hoya che. navathI ochA na hoya ane vadhAre paNa nahoya. nava ja hoya. temAM cAra sAdhuo parihAra tapanI vidhi mujaba parihAra tapa kare. cAra sAdhuo sevA kare. eka sAdhu vAcanA cArya tarIke rahe. e ATheya sAdhuo ne vAcanA Ape joke A cAritra grahaNa karanArA saghaLA sAdhuo zrutAtizaya saMpanna hoya che. chatAM teono AcAra hovAthI ekane vAcanA cArya tarIke sthApe che. parihAra tapanI vidhi :-unALAmAM jadhanya upavAsa, madhyama chaThTha, utkRSTa aThThama -ziyALAmAM jadhanya cha4, madhyama aTTama, utkRSTa cAra upavAsa comAsAmAM jadhanya aTTama, madhyama cAraupavAsa, utkRSTa pAMca upavAsa je samaye parihAra tapanuM sevana kare tevakhate jerucAlatI hoya te Rtu pramANetapa kare pAraNe AyaMbila ja kare temAM paNa viziSTa prakAranA abhigraha pUrvaka ja gocarI lAvavAnI hoya che. jadhanya, madhyama ane utkRSTae traNe prakAramAMthI potAnI zakita pramANe gamete prakArano tapa kare. Apacha mahinA sudhI kare chamahinA pachI je sAdhuo sevA karatA hatA, te sAdhuo A tapa zarU kare ane cha mahinA paryanta A tapa kare. arthAt je tapa karatA hatA te vaiyAvacca kare, vaiyAvacca karanArA tapa kare. cha mahinA bAda vAcanAcArya A tapa zarU kare, te paNa cha mahinA sudhI kare bAkInA ATha sAdhuomAM ochAmAM ochA eka ane vadhumAM vadhu sAta sAdhu tapasvInI sevA kare ane eka sAdhu vAcanAcArya bane. je vakhate cAra sAdhuo tapa karatA hoya tyAre sevA karanArA cAra sAdhu tathA vAcanAcArya dararoja AyaMbila kare, ane je vakhate vAcanAcArya no tapa cAlato hoya tyAre ATheya sAdhuo dararoja AyaMbila kare A rIte 18 mahine A tapa pUro thAya. parihAra kalpa pUrNa thayA bAda te munio punaH e tapanuM sevana kare, athavA jinakalpa svIkAre, athavA sthavira kalpa svIkAre. A kalpamAM rahelA munio AMkhamAM paDeluM tRNa paNa svayaM bahAra kADhe nahIM, koIpaNa jAtanA apavAdanuM sevana kare nahIM, bhikSA sivAyanA kALamAM kAyotsargamAMrahe, koIne dIkSA Ape nahIMkavacita upadeza Ape,navo abhyAsanakare,bhaNelAnuM Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA parAvartana kare. prathama saMghayaNa vALA pUrvadharo ja A saMyama svIkArI zake che. A cAritrano svIkAra karavAnA adhikArI be prakAre kahyA che - (1)tIrthaMkara paramAtmA pAse cAritra grahaNa karanArA athavA (2)tIrthaMkara paramAtmA pAse jemaNe cAritrahaNa karyuM che temanI pAse cAritragrahaNa karanArA AcAritra bharata-airAvata kSetramAM pahelA ane chellA tIrthakaronA tIrthamAM ane be pATa paraMparA sudhI ja hoya che. jema ke A tIrthamAM jabUsvAmInA nirvANa bAda A cAritrano viccheda thayo. 3- AtmAnI vizeSa prakAre zudhdhi karavA mATe vizeSa prakAranA AcAra tapavALuM cAritra tene parihAra vizudhdhi cAritra jANavuM. 4-parihAra eTale tyAga. arthAta gacchanAtyAga vALo je tapa vizeSa. ane tenAthI thatI cAritranI vizuddhi-vizeSa zudhdhi, te parivAra vizudhdhi. chamAsa paryantatapa karanArA pariNArI athavA nirvizamAna kahevAya. vaiyAvacca karanArA anupadArI kahevAya ane guru tarIke sthApela muni vAnIvArya muni kahevAya. A cAritra strIo [sAdhvIo aMgIkAra karI zakatA nathI. ja sUkSma samparAya cAritra - 1-jemAM krodhaAdikaSAyo udayamAM hotA nathI, phaktalobhano aMza atisUkSmapaNe hoya che te sUkSma samparAya cAritra. ra-sUkSma samparAya zabdamAM sUkSma ane samparAya be zabdo che samparAya eTale lobha. jayAre cAra kaSAyomAM kevaLa lobhaja hoya ane te paNa sUkSma hoya [-ati alpa pramANamAM hoya tyAre A cAritra hoya che. sUkSmalobhane karmagranthanI parIbhASAmAM dazamguNasthAnaka kahyuM che. atyAre zreNIno abhAva hovAthI dazamuM guNasthAnaka koIne prApta thatuM nathI. mATe A cAritrano paNa abhAva varte che. 3-A cAritramAM sthULathI krodhAdi cAre kaSAyo ane sUkSmathI krodha-mAna-mAyA e traNe kaSAyono udaya hoto nathI. eka mAtra sUkSma lobhano udaya varte che. evI kakSAnA saMyatone sUkSma samparAya cAritra kaheluM che. A cAritrano kALa mAtra aMtarmuhUrta pramANa jANavo. A cAritra upazama zreNIe caDhatA ke paDatA jIvane tathA kSapaka zreNIe caDatA jIvane hoya che. 4-rUkSma eTale cUrNarUpa thayela je ati jadhanya. samaparAya eTale lobha kaSAya. tenA kSaya rUpe je cAritrate mUkSmaparAya varitra kahevAya. mohanIyanI 28 prakRtti mAMthI 27 mohanIya kSaya ke upazama thayo hoya, phakata saMjavalana lobhano udaya hoya, saMjavalana lobha mAM paNa bAdara saMjavalana lobhano paNa kSaya ke upazama thayA bAda phakta eka sUkSma lobhano ja udayaya vartato hoya tyAre jIvane je cAritra hoya che tene sUkSma samparAya cAritra kahevAmAM Ave che. jo upazama zreNIe thI jIva paDato hoya to sariTazyamAna kyAreya ane kapaka zreNIe caDhatA jIvanevizudhdha dazAnA adhyavasAya hovAthI vizudhdhamAna mArA cAritra hoya che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 adhyAyaH 9 sUtraH 18 ja yathAkhyAta cAritraH1-jemAM koIpaNa kaSAya udayamAM nathI ja hoto te yathAkhyAta arthAta vItarAga cAritra. A yathAkhyAta ne avyAkhyAtake tathAkhyAta nAme paNa oLakhavAmAM Ave che. ra-yathAkhyAta eTale jevA prakAranuM kahyuM hoya tevA prakAranuM. jInezrvara bhagavaMtoe jevA prakAranuM cAritra kahyuM che tevA prakAranuM cAritra te yathAkhyAta cAritra. jinezvara bhagavaMtoe zreSTha cAritra tarIke akaSAya [-kaSAya rahita) cAritrane kahyuM che AthI kaSAyanA udayathI sarvathA rahita cAritra te yathAkhyAta cAritra. upazAMta moha [jane karmagranthakAro 11muM guNaThANuM kahe che] tyAM kaSAyano sarvathA upazama hoya che ane kSINamoha,sayogI kevaLI,ayogI kevaLI jene kArmagraMkhyika parIbhASAmAM 12muM, 13mu, 14muM guNasthAnaka kahevAya che] A kakSAe kaSAyano sarvathA kSaya thayo hoya che. tethI A cAra kakSAnA saMyato -sAdhu ne yathAkhyAta cAritra hoya che. vartamAnamAMA cAre kakSA [guNasthAnakano abhAva hovAthI yathAvAtacAritrano paNa abhAva varte che. 3- jene sthUla thakI ke sUkSma bhAvathI paNa mohanIyakarmano udaya nathI tevAM upazAMta moha saMyatane temaja jemane mohanIya karmano sarvathA kSaya karelo che tevA kSINa moha, sayogI kevaLI ane ayogI kevaLI saMyatone yathAkhyAta cAritra hoya che ema jANavuM. mokSamAM gayelA AtmAone koIpaNa prakAranI Atmavizadhdhi karavAnI hotI nathI. tethI teone Atmavizudhdhi karavA rUpa cAritra hotuM nathI. teone kevaLa Atma bhAvamAMja ramaNatA karavApaNuM che. temane upacAre cAritra jANavuM. 4-je cAritra sarva jIvalokamAM vyAti eTale ke prasidhdha che. tene yathAkhyAta cAritra kahevAmAM Ave che. jene AcarIne suvihito mokSa tarapha jAya che. yathA- jevuM,jaina zAstromAM ahaMta bhagavaMto e kyAta arthAt kahyuM che, tevuM saMpUrNa cAritra, te yathArthAta cAritra. athavA gaI eTale sarvajIva lokamAM kyAta eTale ke prasidhdha. turaMta mokSa ApanAruM hovAthI, mokSanA khAsa kAraNa tarIke prasidhdha, gavAyagathArthata kahevAmAM Ave che. A yathAvata cAritranuM cAra bhede kathana paNa jovA maLe che. (1)rUpazAnta yathAsthati:-upazAnta moha-saMyatane mohanIyakarmo sattAmAM hoya che, paNa taddana zAnta hovAthI teno udaya hoto nathI. te vakhatanuM cAritrane upazAntayathAkhyAta cAritra. (2)kSaNiyathArthAta:kSINamohaane sayogI-ayogI kevaLI avasthAmAMtomohanIyano mULathI ja taddana kSaya thavAthI je kSAyika bhAvanuM cAritra che te kSAyika yathAkhyAta cAritra. (3)chANi yathAsthati:-upazAnta ane kSINa moha e baMne kakSAnA saMyato ne mATe chadmasthavItarAga zabda vaparAyo che. tethI tene chAghasthikathAkhyAta cAritra paNa kahevAya che. (4)vaTiza yathArthAtaH- sayogI ke ayogI kakSAnA saMyato kevalI hoya che. tethI tenA cAritrane kevalika yathAkhyAta cAritra kahevAmAM Ave che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 5- karmagranthanI parIbhASAmAM ema kahevAya ke yathAkhyAta cAritra jIvane 11 mAMthI 14mAM guNa sthAnaka paryanta hoyaja che. kema ke te vakhate cAritramohanIyakarmanI eka paNa prakRtti udayamAM na hovAthI AtmAmAM cAritra guNa purepuro khIlI uThelo hoya che. na uMcAmAM uMcA cAritra guNa vize, je pramANe jAhera rIte kahevAmAM Avyu hoya che, tevI rIte te cAritra hoya che. aMte A pAMce prakAranA cAritra thI AtmA saMvara kare che. dezasaMvara-sarvasaMvara thakI mokSe pahoMceche te vAta smaraNamAM rAkhIne A pAMca bhedonA svarUpane ciMtavavuM. [] [8]saMdarbha:Agama saMdarbha: e sAmAiyattha paDhamaM chedovaTThAvaNaM bhave bIyaM parihAravisudhdhIyaM suhuma taha saMparAyaM ca akasAyamahakkhAyaM chaumatthassajiNassa vA, evaM cayarittakaraM, cArittaM hoI AhiyaM * 3tta. a.28,. 32,33 tatvArtha saMdarbha: samyagddaSTi zrAvakaviratAnanta viyojaka darzanamohakSapakopazamakopazAntamohakSapakakSINamohajinA: sUtra. 16:47 thI saMyatanI bhinnabhinna kakSA jaNAve che. anyagrantha saMdarbha: (1)navatatva prakaraNa gAthAH32,33-mULa tathA vivaraNa (2)paMca saMgraha (3)vizeSAvazyaka gAthA-1247 vRtti ] [9]padyaH (1) . prathama sAmAyika bIjuM, upasthApana cheda thI parihAra zudhdhi jANIe, zubha caraNa trIjuM bhedathI cAritra cothuM nAma nirmaLa sUkSma samparAya che sarva rIte zudhdha paMcama yathAkhyAta vikhyAta che. sAmAyikane chedopasthApana parihAra vizudhdhi tathA sUkSma samparAyo tyAM cothuM yathAkhyAta pAMcamuMyathA e pAMce cAritro kramathI mokSamArga sopAna bane tapa paNa karma kSaye upayogI bAhyAyaMtara beyarIte (2) [10]niSkarSaH-saMvara nA upAya tarIke eka bheda cAritra kahyo che. jemAM pAMca bheda darzAvyA sAmAyika thI yathAkhyAta paryantanA. jo ke sAmAyika cAritrato badhAM bhedomAM vyApta ja che. paNa pachI-pachInA bhedo Atma vikAsanI kakSA anusAra darzAvyA .temAM vadhatA Atma vikAsa sAthe cAritranI sudhAraNA paNa saMkaDAyelI ja che. niSkarSa janya vAta ahIM eka ja che ke jo jinAjJAnuM sarvathA pAlana karavuM hoya to aMteto temane kahyA mujabanuM ja AcaraNa karavuM paDaze. ane temanA kahyA mujabanA AcaraNanI carama simA te yathAkhyAta cAritra ke je cAritra Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 19 87 pachI avazya mokSa ja thAya. ane ArabhaMthI aMtya biMdu paryanta jo saMkaDAyela hoya to te cAritra che. sAmAyika cAritra. adhyAyaH-sUtraH19 [1]sUtrahetuH- saMvara tathA nirjarAnA hetubhUta evA tapadharma nA bAhya tapanA bhedone A sUtra thakI sUtrakAra jaNAve che. ] [2]sUtra:mULa:-anazanAvamauryavRtti sikklyAna parityAvivita zayyAsanakAyaklezA bAhayaM tapaH [] [3]sUtra:pRtha-anazana viviktazayyAsana - kAyaklezA bAhayaM tapaH - avamaudarya - vRttiparisaMkhyAna - rasaparityAga [] [4]sUtrasAraH- anazana,avamaudarya,vRtti parisaMkhyAna,rasaparityAga,vivikta zayyAsana, kAyakaleza [ema cha prakAre] bAhyatapa che. ] [5]zabdazAnaH avamaurya-uNodarI anazana-AhAra tyAga vRttiparisaMdhyAna-dravya,kSetra,kALa,bhAvathI vRttino abhigraha rasarityA-vigai,yukata,svAdiSTa AhArano tyAga vivikhtarazAsana-ekAMta zayyAsana-saMlInatA jAyaza-kAyAne kaleza pahoMce tevo tapa te kAyakaleza [6]anuvRttiH- A sUtramAM koi spaSTa anuvRtti nathI. [] [7]abhinavaTIkAH-vAsanAone kSINa karavA mATe joituM AdhyAtmika baLa keLavavA mATe zarIra, indriya ane manane je je tApaNI mAM tapAvAya che te te badhuM tapa che. A tapa bAhya ane atyaMtara be bhede kahevAyela che. be bhede kahevAyela evA tapa zabdanI vyAkhyA A pUrve sUtra 1:2 tapasanirjarA va mAM karAyelIche. noMdhapAtravizeSa vAta hoya to eTalI ja ke ahIMpUrvasUtra2:4 nA samyak zabdanI anuvRtti paNa joDavAnI che. arthAt tapa zabda thI samyakRtapa ja levAnA che jo sabhyatApa hoya to ja te saMvara ane nirjarAnuM sAdhana banI zake che. vaLI sUtrakAre paNa svopajJa bhASyamAM tapa karma nirjarA mATe hovo joie tevuM kahela che. bAhyatapaH- jenA cha bheda A sUtramAM kahevAmAM AvelA che te tapane bAhyatapa kema kahyo che? jemAM zArIrika kriyAnI pradhAnatA hoya ane je bAhya dravya apekSAvALuM hovAthI bIjA vaDe dekhI zakAya che te bAhyatapa. A cha tapane bAhyatapa kahevAmAM Ave che, kAraNa ke tenuM AcaraNa bahArathI joi zakAya che kayAreka aMdaranI icchA rahita bahArathI bIjAne dekhADavA mATe paNa karI zakAya che Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA che anazanaH1-maryAdita vakhata mATe ke ke jIvananA aMta sudhI sarve prakAranA AhArano tyAga karavo. 2-eTale nahIM, ane magana eTale AhAra. sidhdhAnta vidhie AhArano tyAga karavo te manane tapa. paraMtu vrata pratyAkhyAnanI apekSA rahita bhUkhyA rahevA mAtrathI anazana tapa thato nathI. tene mAtra laMghana kahevAya che 3- cAra prakAranA AhArano zakita anusAra vidhipUrvaka tyAga karavo te amuka kALa paryanta no Itvara kathika ane jAvajajIva sudhI karavo te yAvat kathika tapa kahevAya che. 4-saMyamanI rakSAne mATe ane karmonI nirjarA ne mATe je upavAsa, cha8 aThThama vagere karavA tene samyagu anazana nAmaka tapa kahe che. pa- anazana eTale AhArano tyAga -navakArazI, porasI,ekAsaNu,AyaMbila, upavAsa, chaThTha,aTTama, mAsakSamaNa yAvat chamAsa sudhInA upavAsa (madhyanA ra4 tIrthakaramAM AThamAsanA upavAsa,prathama tIrthakaramAM 1-varSanA upavAsa paryanta tapane ivara kathita anazana kahevAya che -covihAra mudisahiyaM paccakhANa Adino samAveza paNa Invarakathika mAM thAya che. thAvajajIvika anazana nA traNa bhedo kahyA che (1)bhakata pratyAkhyAna -jIvanaparyatanuM bhakatapratyAkhyAna arthAtatraNa ke cAra AhArano tyAga. A tapamAM zarIra uThavuM, besavuM vagere zArIrika kriyAo svayaM karI zake che ane bIjA pAse paNa karAvI zake che temaja amuka cokkasa pradezamAM ja jai zakAya tevo koI niyata pratibaMdha nathI (2) IginI -IginI eTale ceSTA. jemAM pratiniyata amuka ja bhAgamAM haravuM-pharavuM AdiceSTA thai zake te iginI anazana. A anazanamAM cAre AhArano tyAga hoya che. zarIra, parikarma svayaM karI zake che paNa bIjA pAse karAvI zake nahIM temaja niyata karelA pradezanI bahAra jaI na zakAya. (3) pAdapopagamana:-pAipa eTale vRkSa, upagamana eTale samAnatA. jemAM vRkSanI jema jIvanaparyanta nizcala rahevAnuM hoya te pAdapopagamana anazana. jema paDIgayela vRkSa jemanuM temaja rahe che tema A anazanamAM prathama jevI sthiti hoya tevI sthiti jIvanaparyanta rahe che. aMgopAMganuM paNa halana calana karI zakAtuM nathI. A anazanamAM cAra prakAranA AhArano tyAga rahe che. A traNe prakAranA anazanamAM pUrva-pUrvanA anazana karatA pachI pachInuM anazana adhika zreSTha kahyuM che jo ke A traNe anazana vairyavAna sAdhaka ja svIkArI zake che to paNa pachI-pachInA anazana svIkAranAra adhika vairyavAna hoya che. Avu anazana svIkAranAra vaimAnika - devalokamAM ke mokSamAM avazya jAya che -azana,pAna,khAdima,svAdima eTale ke khAvA yogya,pIvA yogya,mukhavAsAdika svAda yogya padArtho temAMnA be-traNa ke cAreno dezathI kesarvathI tyAga, tene anazana kahevAmAM Ave che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra: 19 ja avamaudarya-uNodarI tapa: 1- potAnI sudhAnI AvazyakatA karatA ocho AhAra levo te avamaudarya arthAta uNodarI kahevAya. 2- nava-ochuM maurya-udara pUrti paNuM. dravya thI sudhA karatAM nyUna AhAra karavo ane upakaraNAdinI nyUnatA karavI te avamaudarya ke uNodarIkA Hva thI rAgAdi ne nyUna karavA te bhAvaavamaudarya A tapamAM puruSano AhAra 32-kavala-koLIyA pramANe gaNI ne yathAyogya puruSanuM avamaudarya 8-12-16-24 ane 31 kavala bhakSaNathI pAMca prakAre che. ane strInuM avamaudarya 7-8-12-20-27 kavala bhakSaNa vaDe pAMca prakAre che. 3-sAmAnyathI puruSano AhAra32-koLIyA ane strIno AhAra 28 koLIyA kahevAya che eTale ke potAne yogya AhArathI kaMIka ocho AhAra karavo athavA to potAnA udara ne tenI AvazyakatA karatA ochuM bharavuM te uNodarI ke avamaudarya tapa. 4-avama zabda 3ne kenyUna zabdono paryAyavAcI che jeno artha ochuMke khAlI evo paNa ahIM svIkArAyelo che. Dadra no artha peTa thAya che arthAta khAlI peTane navamora nAme sUtrakAra maharSi kahe che. avamaurya-avamodara no bhAva. khAlI peTa rahevA paNuM. jadhanya ane utkRSTane choDIne madhyama kavalanI apekSAe avamaudarya traNa prakAre kahyuM che (1)alpAhAra-avamaudarya, (2)upAdhaavamaudarya, (3)pramANaprAptathI kaMIkanyUnaavamaudarya 5- bhUlathI ocho AhAra levo te avamaudarya uiNodarI tapa. kone keTalo AhAra levo. teno nirNaya to tenI bhUkhane AdhAre ja thaI zake che. chatAM eka sAmAnya mApa tarIke puruSane 32 koLiyA ane strIno 28 koLIyA AhAra gaNAvAya che. ahIM koLIyAnuM mApa sAmAnyathI maraghInA IMDA jeTaluM athavA sukhapUrvaka [-mukhane vadhAre pahoLuM karyA sivAya)mukhamAM praveze teTaluM gaNeluM che. jadhanya uNodarI puruSane 31 kapala ane strIne 27 kavala che. utkRSTa uNodarI puruSane 8 kavala ane strIne 7 kavala che. ahIM ATha ke sAta koLIyA nA mApa karatAM ApaNI svAbhAvika jarUrIyAtano cotho bhAga te utkRSTa uNodarI samajavI. uNodarI tapathI zarIramAM spharti rahe che. pariNAme saMyamamAM apramattattA, alpanidrA, saMtoSa Adi guNo vikase che, svAdhyAya Adi saghaLI sAdhanA sukhapUrvaka thAya che. ja vRtti-parisaMkhyAnaH1-vividha vastuonI lAlacane TuMkAvavI te vRtti parisaMkhyAna. 2-davyAdika cAra bhede manovRttino saMkSepaarthAta dravyathI amuka vastuno,kSetrathI amuka sthAnano, kALathI amuka kALe ane bhAvathI rAga-dveSa sahita paNe ja bhikSAvagerenA abhigraha dhAraNa karavAte vRtti parisaMkhyAna. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 3- jarUrI bhogya vastuo vividha abhigraha pUrvaka-niyama svarUpamAM grahaNa karavAnI vAparavAnI vRtti -pravRtti te vRtti parisaMkhyAna. 4-svopajJa bhASyamAM jaNAve che ke vRtti parisaMkhyAna aneka prakAre hoya che. jema ke unsipta,annaprAnta caryA AdimAMthI saMkalpa vALI vastu maLe toja AhArAdi grahaNa karavA anyathA na karavA. e ja rIte aDada, maga,kAMjI,sAthavo vageremAMthI abhigraha karela vastuja levI paNa anya vastuna levI te vRtti parisaMkhyAna. pa-vRtti eTale AhAra, ane tenuM parisaMkhyAna eTale gaNatarI. AhAranIlAlasAne ochI karavA mATe amuka prakArano AhAra levo e pramANe AhAranuM niyamana karavuM te vRtti parisaMkhyAna. vyavRtti parisaMthAna-mAre amuka ja dravyo levA te sivAyanA dravyono tyAga athavA amuka saMkhyAmAMja dravyo levA tethI vadhAre saMkhyAnA dravyono tyAga te dravya abhigraha. kSetra vRttiparisaMkalana -amuka kSetra sivAyanA kSetrano tyAga. amuka gharonI ja gocarI levI te sivAyanA gharono tyAga athavA kSetra Azrita koI cokkasa sthiti svIkAravI te sivAyanI sthiti ke sivAyanuM kSetra athavA ghara hoya to gocarI na levI. jema ke prabhu mahAvIre abhigraha dhAraNa karyo tyAre eka paga gharamAM ane eka paga uMbara bahAra hoya te sthitimAM vahorAve to levuM tema nakakI kareluM. trivRttiparisaMthAne -baporanA ja samaye bhikSA grahaNa karavI. amuka kALe ja bhikSA grahaNa karavI, amuka samaya gALAmAM che ane jeTaluM maLe te ja levuM vagere abhigrahate kALathI vRtti parisaMkhyAna. mAvavRtti parisaMdhyAna - vahorAvanAra vyaktinA amuka koi eka ke cokkasa bhAvane Azrine vRttino abhigraha karavo te. jema ke hasato puruSa vahorAvato levuM, mAthu khaMjavADato puruSa,pUrvAvasthA saMbhArI raDatI rAjakumArI vagere bhAvo che. ane A bhAva pUrvaka vahorAve to levuM emAvavRttiparisaMDyAne AtapathI AhAralAlasA kAbumAM Ave che. ApattimAM dhIratA rahe che, azubha karmonijara che rasanA Indriya janya Azravononirodha thaI zake chetapa-saMyamanI sAdhanAmAM khUbaja sahAyaka bane che. - rasa parityA:1-dhI,dudha Adi tathA dArU,madha,mAkhaNa Adi vikAraka rasono tyAga karavo. te -rasa eTale dUdha-dahIM-ghI-tela-goLa-taLelI vastu e ka laghuvigaI,tathA madirAmAMsa-mAkhaNa-madha e cAra mahAvigaI, tyAM mahAvigaIno sarvathA tyAga ane laghu vigaIno dUtrAdi cAra bhede yathAyogya tyAga karavo te rasatyAga. 3-AtmAmAMvikRttibhogAkAMkSA vadhAre tene vigaIo kahI che. jethI AtmAmAM vikAra jAge tevA padArtho na levA-vAparavA tene rasatyAga tapa kahyo che. 4-svopajJa bhASyamAM rasaparityAga paNa aneka bhede kahelo che. jema ke madha-mAMsa-madhu ane mAkhaNa. e cAra je rasavikRtti che teno parityAga karavo athavA virasa-nIrasarUkSa Adi padArtha ne AhAramAM grahaNa karavo te rasaparityA tapa kahyo che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 19 91 pa-madhura-svAdiSTa rasavALA padArtho no tyAga e rasaparityAga tapa, Indriyone ane saMyamone dUSita karanAra vigaIono tyAga e rasaparityAga. atyAra sudhInI badhI vyAkhyA rasatyAga te vigaI tyAga svarUpanI che. paNa vizeSa khulAso karIe to ema kahI zakAya ke rasanA Indriya nI rAga-dveSa janya pariNatino tyAga karavo te rasaparityAga che. koIpaNa padArtha pachI te tIkho-kaDavo -turo-khATo-mITho ke khAro game tevo hoya to paNa rAga ke dveSathI grahaNa na karatAM samacitta banIne grahaNa karavo arthAt tarjanya rati ke aratinA viSayamAM na lepAvuM te ja vAstavika rasaparityAga che. ja vivikata zayyAsana saMlInatA* vivikata 1-bAdhA vinAnA ekAMta sthAnamAM vasavuM, te viviktazayyAsanajlInatApakahevAya che. 2- vivikata zayyAsana, A tapa saMlInatA nAme paNa prasidhdha che tyAM saMlInatA eTale saMvaravuM, saMkocavuM jenA cAra bheda che. iii ta:-indriyo saMvaravI ke pAchI haThAvavI te. #SayamaMtrInA:- kaSAyo rokavA te. krodhAdinI vRdhdhi na thavAdevI te vasaMInatA-azubha yogothI nivartavuM te. vivijadvayaMsaMchInatA -strI, pazu, napuMsakanA saMsargavALA sthAnano tyAga karI sArA sthAnamAM rahevuM te. 3-vivihata eTale ekAMta, ekAMtamAM zavyA Adi rAkhavuM arthAt ekAMtamAM rahevuM te vivikata zayyAsana. strI,pazu, napuMsakathI rahita tathA saMyamamAM bAdhA na pahoMce tevA zUnyaghara, maMdira vagere ekAMta sthaLe jJAnAdinI ArAdhanAmAM lIna rahevuM e vivita thayAsana tapa che. A sthaLe jeo saMlInatA tapano nirdeza kare che te eka prakAre paryAyavAcI zabda ja che. saMlInatAnA cArabheda kahyA che. (1) indriya saMlInatA,(2)kaSAyasalInatA, (3)yoga saMlInatA (4)vivikata caryA salInatA jene badale sUtrakAra maharSi phakata vivikata zavyAsana zabda vApare che te paNa sUcaka che. vivikata caryA ane vivikata zavyAsana baMne vyAkhyAnI draSTie samAnarthaka zabdo che. saMsInatAnI apekSAe vivikata zayyAsana e eka peTA bheda che. paNa jayAre vivikata zavyAsana zabdathI ullekha thAya tyAre garbhita rIte cAre prakAranI saMlInatAno nirdeza thaI ja jAya che. kemake indriya kaSAya-yoga-e traNe saMlInatA vinAnI vivikata zayyAsana saMlInatA nirarthaka che. kema ke saMyamane bAdhA na pahoMce te rIte ekAtta sthAnamAM rahevuM e jema saMlInatA che tema A sAthe indriya kaSAya ane yogono saMyama paNa Avazyaka ja che. jo IndriyaAdino saMyama na jaLavAya to ekAnta sthAnamAM vasavAno koI artha ja nathI. mATe vivikata zavyAsana e cAre prakAranI saMlInatA no ja parokSa rIte ghAtaka che tema ahIM vidhAna kareluM che. 4- samyagudRSTi jIvane svAdhyAya, dhyAna vagerenI prApti mATe koI ekAMta nirdoSa sthAnamAM pramAda rahita sUvA besavAnI vRtti tathA aMtaraMga pariNAmonI je zudhdhatA tene or Priv&e & Personal Use Only elibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA vivikata zavyAsana kahe che. pa-svopallabhASya vivita zAsanatA nAmantanavAdhesaMsate strIpazuddha vivarjite zUnyAgAra devakulasamA parvataguhAdInAmanyatame samAdhi artha saMlInatA / ja kAyakalezaH1-TADhamAM,taDakAmAM vividha Asana Adi vaDe zarIra ne karavuM te kAyakaleza. 2- vIrAsana Adi AsanothI besavuM, kAyotsarga karavo, kezano loca karavo ityAdi kAyakaleza tapa che. 3-AtmAne zarIra sAtheno saMbaMdha gADha hovAthI AtmA zarIranA duHkhe duHkhI thaI jAya che ane zarIranA sukhe potAne sukhI mAnavA lAgI jAya che. tethI potAno dehaja AtmA che evo mithyA-AbhAsa jIvamAM ubho thAya che. parINAme AtmA, Atma zudhdhinI sAdhanAthI aLago raheto hoya che. A mATe kAyAne kaSTa ApavA rUpa vividha prakAranA tapo vaDe kAyA ane AtmA baMneno bheda spaSTa thAya te mATe prayatno karavA te kAyakaleza tapa. 4-kAyaklezo'nekavidhaH / tadyathA sthAnavIrAsanotkaDukAsanaikapArzvadaNDAyatazayanAtApanAprAvR tAdIni samyak prayuktAni bAhayaM tapaH / pa- jenAthI kAyAne kaleza ke kaSTa thAya te kAyakaleza tapa. virAsana Adi Asano, kAyotsarga, loca,ugravihAra Adi kAyakaleza tapa che. A tapanA sevanathI zarIra uparano rAga dUra thAya che, sahana karavAnuM sAmarthya pragaTe che. varyAntarAya no tIvra kSayopazama thAya che. - A rIte cha prakArano bAhyatapa kahevAyo che te dareka tapanuM phaLa saMgatyAga,zarIra lAghava,indriya vijaya, saMyama-rakSaNa ane karma nirjarA che. eTale ke A bAhyatapa karavAthI zarIra paratvenI mUchano bhAva dUra thAya che aMtaraMga- bAhya badhAM paragraho chUTI javAthI nirmama nirahaMkAra rUpa parINAma sidhdha thAya che. tapa na karavAthI zarIra bhAre bane che, pramAdanI vRdhdhi thAya che jayAre A taponA nimittathI zarIramAM laghutA Ave che. jethI pratyeka kArya pramAda rahita paNe thaI zake che. A tapanA nimitta thI indriyo paNa udvega ne prApta karatI nathI. parINAme saMyamanI rakSA ane karmonI nirjarA thayA kare che. A cha prakArano bAhyatapa e atyaMtara tapanI puSTi mATe eka mahatvanuM sAdhana che bAhyatapa zarIra ane AtmA e baMne vaccenI bhedarekhA spaSTa kare che. zarIra e phakata saMyama nirvAhanA sAdhana rUpa che, tema samajIne tenuM poSaNa karavuM paNa mukhyatA dehanuM lAlana pAlana nahI paNa tapa karavA mATe deha eka sAdhana bhUta che te vAtanI hovI joIe, e jJAna ahIM bAhyatapa tapa thakI pratipAdita thAya che. U [saMdarbha $ Agama saMdarbha - vahipa vei chavi paumje tuM nahIM saM-3oriyAbhikkhaayriyaashcrspriccaao, kAyakileso paDisaMliNayA bajjho (tavo hoi) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 20 ja mA, za25,37,6.802-2 8 tatvArtha saMdarbhaH(1)tapasI nirjarI 2 sUtra. 6:thI tapanI vyAkhyA (2)sagayonipraho sUtra. 1:4 sabhyathI zabda (3)37ma: kSamAnarvivAva. sUtra. 1:6 thI tAm zabdanI vyAkhyA anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gAthA-35 vivaraNa (2)aticAra vicAraNA (nAmidrumaprabodhaTIkA bhA.2 (3)vaMdita sUtra-gAthA-32 vivaraNa [9]padya(1) prathama anazana tapaja sAruM uNodarI bIjuM kahe vRtti taNo saMkSepa trIjuM, cothuM rasatyAga kahe vivikata zayA ane Asana pAMcamuM tapa ekadA kAya kaleza ja chaa maLatAM bAhyatapa evuM sadA (2) anazana uNodarI rasatyAgI vRtti saMkSepa vaLI karavo kAyakaleza ekAMta priyatA chaye gaNAtAM bAhyatapo D [10] niSkarSa tapa e karma nirjarAnuM amogha sAdhana to che ja vadhArAmAM ahIM saMvaranA upAya rUpe paNa zAstrakAro e tapane ati agatyanuM sAdhana kahela che evA tapanA je bAhya bhedo ahIM jaNAvyA, temAM mahatvanI vAta to e che ke phakata upavAsa-AyaMbila ne tapa mAnanAranI mithyA mAnyatAnuM nirasana thaI jAya che. | sarva prathama na khAvArUpa tapa kahyo,kadAca khAvuM che to udarane kaMIka uNuM rAkhavAnuM sUcana karyuM. paNa udara pUrti paNa pUrI karavI che to zuM karavuM? jIbhanA rasano tyAga karavo A rIte zarIrane poSaNa to ApyuM paNa chevaTe zarIra paNa saMyama sAdhanA mATe ja che ne? jo zarIrano popyA pachI te kAyA saMyama ArAdhanA upayogI nabane to zI kAmanI? eTale saMlinatA ane kAya kaleza tapa kahyo kema ke lAlana pAlana pAmela dehane jo yogya bAhyatA vaDe tapAvavAmAM na Ave to e ja zarIra Indriya nA viSayomAM phasAI Azrava zarU karI de che, asaMyamamAM pravartana karI de che mATe chellA be tapa kAyA para aMkuzanuM kAma kare che. A rIte bAhyatapa thakI saMvara,nirjarAne chelle mokSa sudhIno paruSArthate ja A sUtrano niSkarSa. U adhyAya 9-sUga 20) U [1]sUtrahetu- A sUtra thakI sUtrakAra atyaMtara tapanA cha bhedone jaNAvI rahyA che. 0 trisUtra mULaH-prAyazvivinayavaiyAvRcasvAdhyAyavyatyAnAguttaram U [3] sUtra pRthakra-prAyazcita-vinaya-vaiyAvRjya-svAdhyAya-smRtya-nAni sattaram Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [4] sUtrasAra-prAyazcita,vinaya,vaiyAvRtya,svAdhyAya, vyutsarga ane dhyAna e atyaMtara tapa che. U [5]zabdajJAnaHprAyazvi-prAyazcita,doSazudhdhi vinaya-vinaya taiyAvRtya -vaiyAvacca,sevA svAdhyAya-svAdhyAya,abhyAsa yu-tyAga dhyAna-dhyAna,cittadhairyama 3ra-atyaMtara - A zabda tapapadanuM vizeSaNa che U [6]anuvRttiH(1) nAnAvamaurya. sUtra. 1:31 thI ta: nI anuvRtti (2)tapanirjharI ne sUtra. 1:3 thI nirjarA 2 nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA- vAsanAone kSINa karavA mATe joItuM AdhyAtmika baLa keLavavA mATe zarIra, indriya ane manane je je tApaNImAM tapAvAya che, te te badhuM tapa che. A tapanA bAhya ane atyaMtara be mukhya bheda che jemAMnA bAhya tapa viSayaka carcA pUrva sUtra:19mAM karI A sUtra thakI sUtrakAra maharSi abhyatara tapanA bhedone jaNAve che. ja atyaMtaratapa: $ jemAM mAnasika kriyAnI pradhAnatA hoya che ane je mukhyapaNe bAhya davyanI apekSA na rAkhatuM hovAthI bIjAo vaDe paNa na dekhI zakAya te atyaMtaratA. 4 jetapaloko bAhyadRSTithI jANI zakatA nathI, jetapathI loko tapasvI kahetA nathI, jenAthI bAhya zarIra tapatuM nathI paNa atyaMtara AtmAne ane manane tapAve che. ane vizeSataH je tapa aMtaraMga pravRtti vALo hoya che tevA prAyazcita Adine atyaMtaratA kahe che. # mukhyatayAAtmAnI aMtaraMga pariNatInI vizudhdhivaDe thato hovAthI tene atyaMtara tapa kahyo che temaja tapaguNa vaDe ja anukrame AtmA sarvakarmano kSaya karI mokSapada prApta karI zake che. * prAyazcitaH4 lIdhela hatamAM thayela pramAda janita doSonuM jenA vaDe zodhana karI zakAya te prAyazcita. # prAyazcita zabdamAM prAya: ane citta e be zabdo che prAya: eTale aparAdha. vitta eTale vizudhdhi. $ jeaparAdhanI zudhdhi karete AlocanAdine prAyazcita kahevAmAM Ave che. jenA navabheda have pachInA sUtra.2:22 mAM kahevAyA che thayelA aparAdhanI zudhdhi karavI te prAyazcita. # mULa ane uttara guNamAM thoDo paNa aticAra doSa lAgyo hoya tenI je kAMI paNa anuSThAna karIne zudhdhi karavI te prAyazcita. mUlottaraguNeSusvalpo'pyatIcAra: cittaM malinayati iti tattvaprakAzanAya tacchudhdhyaiva prAyazcittaM vihitaM. ___pApacchedakAritvAt prAyazcittam iti / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 adhyAyaH 9 sUtraH 20 prAyo bAhulyena cittavizudhdhihetutvAt prAyazcittam / ja vinaya - # jJAna Adi sadguNo vize bahumAna rAkhavuM te vinaya'. 4 guNa ane guNI pratye AzAtAnA nA tyAga bhAvapUrvaka bahumAna te vinaya. 4 guNavaMtanI bhakita-bahumAna karavuM athavA AzAtAnA na karavI te vinaya. je cArabhede have pachInA sUtra mAM kahevAze. # mokSAnuphaLa jJAna ane ucita pravRtti, tenA AcaranArA ane tenA sAdhano tarapha bahumAna, ane te sUcavanArI pravRttione vinaya kahevAmAM Ave che. ra vinIyate yenASTa prakAraM karma-apanIyate sa vinaya: ja vaiyAvRtyaja yogya sAdhano pUrA pADIne potAnI jAtane kAmamAM lAvIne sevA vagere karavAte vaiyAvRtya. 4 AcArya Adi mahAparuSonI sevA e vaiyAvRtya ke vaiyAvacca kahevAya che. jenA daza bhedo have pachInA sUtramAM sUtrakAre pote ja jaNAvelA che. 4 AcAryAdidazenuM yathAyogya AhAra,vastra,vasati, auSadha, pAtra, AjJApAlana, ityAdithI bhakita-bahumANa karavuM te vaiyAvRtya. # vaiyAvRtya paNuM, zAstranA upadeze karIne doSothI dUra thai,sevA-bhakitanI pravRtti karavI te vaiyAvRtya ke vaiyAvacca. 4 zrutopadezena vyAvRtto - vyagrastadbhAvo vaiyAvRttyam ja vinaya-vaiyAvRtyamAM taphAvataHvinayamAM hArdika pariNAma [Adara-bahumAnanI pradhAnatA che jayAre vaiyAvRtyamAM bAhya kAyaceSTAnI ane AhAra Adi dravyanI pradhAnatA che. vaiyAvRtya zabda vyAvRtta uparathI banelo che vyAvRtta eTale vyApAramAM pravRtta. vyAvRtta bhAva-pariNAmate vaiyAvRtya arthAt AcArya AdinI sevA mATe jinokata zAstrAnusAre te te kriyAmAM pravRtti te vaiyAvRtya. * svAdhyAya# jJAna meLavavA mATe vividha prakArano abhyAsa karavo te svAdhyAya. # kRtano abhyAsa te svAdhyAya, je vAcanAdi pAMca bhede kahevAyelo che, jenuM varNana have pachInA sUtra mAM sUtrakAre pote ja kareluM che. $ vAcanA,pRcchanA,parAvartana, anuprekSA ane dharmakathAejasvAdhyAyanAmanotapajANavo. je yogya samaye vidhipUrvakapaThana pAThana vagere karavuM ane ayogya samayena paNa karavuM te svAdhyAya che. + suSThu maryAdayA kAlavelAparihAreNa pauruSyapekSayA vA'dhyAyaHsvAdhyAyaH ja vyutsargaH - # ahatva ane mamatva no tyAga karavo te vyutsarga. je vyutsarga eTale tyAga sAdhanAmAMvidabhUta kebinajarUrI vastuno tyAga e vyatsargache. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA $ vyutsarga eTale tyAga je dravya ane bhAva be prakAre kahevAya che dravya thI gaNa,kAyA,upadhi,azudhdha bhakata-pAna no tyAga ane bhAvathI kaSAya, bhava ane karmano tyAga tene zAstrakAro utsarga kahe che. * vividhasyAnnapAnavastrapAtrAdeH saMsaktasyAtiriktasya ca parityAga utsargo vyatsarga: ja dhyAnaH# cittanA vikSepono tyAga karavo te dhyAna. $ dhyAna eTale cittanI ekAgratA, vividha viSayomAM bhaTakatA cittanI koI eka viSayamAM sthiratA -ekAgratA dhyAna che. $ dhyAna eTale yoganI ekAgratA ke yoganirodha ema be prakAranA artho prasidhdha che. jenA cAra bheda prasidhdha che. A raudra dharma ane zukala. jenuM vistRta varNana sUtrakAra pote ja AgAmI sUtromAM karavAnA che. ahIMA-raudrae Azrava ke saMsAravRdhdhinA kAraNa che mATe tenetapa ke nirjarAnA sAdhanabhUta kahyA nathI. paNa dharma ane zukla be dhyAna jataparUpa che ane saMvara tathA nirjarAnA hetubhUta kahyA che. # mana vacana kAyAnA yogonI AgamavidhipUrvaka rUkAvaTa karI AtmAmAMnizcalatAsthiratA lAvavI arthAt Atma pradezomAM acaMcaLatA sthApita karavI te dhyAna. 2 vAkkAyacittAnAM AgamavidhAnena nirodho dhyAnam / ja 3rama:. + uttaram iti pUrvasUtropanyastabAhyatapo'pekSayAsUtrAnu pUrvI pramANyAduttaramiti abhyantaram # sUtrakrama nA prAmANyathI "bAhyatA; pachI kahevAyela hovAthI teno uttara arthAta abhyattara tapa kahevAya che. A pramANe cha abhyantara tapone sUtrakAra maharSi jaNAve che. jenuM bheda-prabheda sahitanuM suvistRta varNana have pachInA sUtromAM kahevAyela che. A abhyattara tapa e mukitanuM aMtima pagathIyuM paNa che kema ke jIvane chelle zukala dhyAna ja hoya che. []saMdarbhaH6 Agama saMdarbha-maMtara, te Izvare paum, te nahIM pAchAM vimo veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM viussaggo - bhaga.za.25,u.7,sU.802-2 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)prAyazcita bheda-govanatimatamavive, sUtra. 1:22 (2)vinayabheda-jJAnavaritropavAra - mUtra-2:23 (3)vaiyAvaccanA bheda-navAryopAdhyAyetapasvi. sUtra. 1:24 (4)svAdhyAyanA bheda-vAvanApRcchanAnu . sUtra. 6:2pa (5)utsarganA bheda-vAhyAkhyattaropaSyo: sUtra. 1:26 (6)dhyAnanI vyAkhyA-3ttamasaMhanA sUtra. 1:27 ja anyagrantha saMdarbhaH Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya: 9 sUtraH 21 (1)navatatva gAthA 36 abhyattara tapa (2)aticAra vicAraNA sUtra-prabodhaTIkA bhA.2 (3)vaMditu sUtra -gAthA 3ra prabodhaTIkA bhA.ra (4)vaiyAvacca garANAMsUTaprabodhaTIkA bhA.2 (5)yogazAstra (6) manahajiNANuM sajhAya prabodhaTIkA bhA.3 [9]padyaH(1) prAyazcita prathama bhAkhya vinaya tapa bIje bhaluM vaiyAvacce trIjuM tapa svAdhyAya cothuM nirmaLuM kAyotsarga pAMcamuM ne dhyAna chaThTha dhArIe Sabheda abhyattara taNA tapa karI bhava vArIe (2) prAyazcita ne vinaya sUsevA svAdhyAya ne dhyAna tathA kAyotsarganI sadA sajAvaTa Abhyantara tapa cha e rahyA U [10]niSkarSa - A abhyattara tapanA cha bhedo A sUtra thakI sUtrakAre jaNAvela che. bAhyatapa netapa rUpe gaNatAM ApaNe sau abhyattara tapane tapa gaNavA ja TevAyelA nathI. kadAca vartamAna yugamAM abhyattara tapa zabdaja aprastuta thato jAya che paNa vAstavika rIte mokSanuM pradhAna kAraNa ja abhyattara tapa che. prAyazcita vinA doSonI zudhdhi thatI nathI. paNa te prAyazcita grahaNa vinayatA vinA samyaka prakAre thaI zakatuM nathI. A vinaya guNa tapathI yukata AtmA jasuMdara ane apratima vaiyAvaccatapa karI zake che. vaiyAvaccI-sevAbhAvI AtmAo ne samyakajJAna hetu svAdhyAyanI paNa AvazyakatA rahevAnI ja kema ke svAdhyAyathI sAcI samajaNa pAmelo jIvaja sAcu dhyAna jene dharma ke zukala dhyAna kahe che te rUpa tapAcAra AcarI zake che. chevaTe zukala dhyAna ja mokSane denAruM bane che. Atmazudhdhi sudhInA pagathIyA caDhIzakAtA hovAthI mokSanA hetubhUtaAtapano pUrNa Adara karavo e ja A sUtrano niSkarSa che. U S S S T U | (adhyAyaH sUtra:21) U [1]sUtronu dhyAna sivAyanA prAyazcita Adi abhyattara taponA bhedane jaNAvatI saMkhyAno A sUtra thakI nirdeza kare che. [2]sUtrAmULa:-navaraMtu pAmeTuM yathAmaMgALAnAta U [3]sUtra pRthaka-nava - vatu: - za - pUrve - dri meTuM yathAkrama prA - dhyAnA 0 [4] sUtrasAra-atyaMtara tapamAM dhyAnapUrvenAponAanukanava,cAra,daza,pAMca "digambara AsnAyanA zlokavArtika ane sarvArthasidhdhamAM navaghAza pavRdipelAyathAzramam prANAnA sUtra che. a. 97. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ane be bheda che arthAta-prAyazcita tapanA nava bheda che,vinaya tapanA cAra bheda bhe, vaiyAvaccatapanA daza bheda che, svAdhyAyatapanA pAMca bheda che, vyutsarga tapanA be bheda che] 0 5zabdajJAnanava-nava, prAyazcitanA bheda vadhu:-cAra,vinaya bheda tA:-daza, vaiyAvaccanA bheda -pAMca,svAdhyAya bheda dvi-be,butsarganA bheda parva-bheda yathAma-anukrame prArthanA-dhyAnapUrve 1 [G]anuvRttiH-prAyazvitaviyavaiyAvRjyavAdhyAyabulafdhyAnAguttaramasUtra :20 U [7]abhinavaTIkA-sUtrakAramaharSie AsUtramAM atyaMtaratapanAchabhedomAMthI dhyAna sivAyanA pAMca bheda nA peTA bhedonI mAtra saMkhyA jaNAvI che. # to dhyAna nA peTAbheda nathI? nA evuM nathI, paNa dhyAnanA bhedonA avAntara bhedo paNa hovAthI teno ahIM samAveza na karatAM pachIthI alaga rUpe jaNAvelA che. # dhyAna anya graMthomAM pAMcamAM krame che. prastuta granthamAM teno chokrama nimnokata be kAraNosara ja jaNAya che. (1)dhyAnanA avAntara bhedo vizeSa hovAthI tenuM chelle alaga kathana che. (2)mokSamAM jatI vakhate jIvane chelle samaye zukala dhyAnanA cothA bhedarUpa tapa cAluM hoya che. arthAtatapanA 12 bhedomAM aMtimatapadhyAna chemATe sUtrakAre krama parivartana svIkAryuM hoya tema jaNAya che. che yathAvamaeTale yathAsaMkhyam ke anukrame samajavuM. # pUrvasUtranAkrama sAthe AnavaAdi saMkhyAne joDavAthI prAyazcitanA navabheda vagere artho spaSTa thaI zakayA che. U [saMdarbha Agama saMdarbha- have pachInA sUtra sAthe Apela che. 4 tatvArtha saMdarbha(1)aalocnprtikrmnntdubhyvivek. sUtra. 9:22 (2)jJAnanivaritra pavAra sUtra. 2:23 (3)gAvApAdhyAyatapasviphyakSasUtra. 1:24, (4)vAcanApracchanA'nuprekSA''mnAya. sUtra. 9:25 (5)vIhyAkhyApadhdho: sUtra. 1:26 che anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gAthA-36 vivaraNa (2)aticAra AlocanA sUtra prabodha TIkA bhA. 2 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 ' ' . ' ' adhyAyaH 9 sUtraH 22 S [9] padhA(1) prAyazcita nA bheda nava che vinayanA cAra varNavyA vaiyAvaccenA bheda dazane pAMca svAdhyAye kahyA vyutsarga tapanA bheda be, tatvArtha sUtra vAMcIe cAra bhede dhyAna samajI, zudhdha dhyAne rAcIe (2) dhyAna pelAnA pAMca abhyattara tapa taNA kahe bhedo nava, cAra, dazane pAMca anukrame tyAM vaLI rahyA che to U [10]niSkarSa-A sUtrano niSkarSa have pachInA alaga alaga sUtronA aMte Apela che tethI tenI ahIM carcA karela nathI. S S S S T U (adhyAyaH9-sUtraH22) U [1]sUtraraMtu A sUtra thakI prAyazcita tapanA peTA bhedonuM varNana karI rahyA che. [2]sUtra mULA-govanapratimatimavivetrutsatapache paritApa thApanAni | 0 [3] sUtra pRthaka-govana -pratitrama - tadumara - vivetrutya tapam - cheH - parihAra - upasthApanAni [4] sUtrasAra-AlocanA,pratikramaNa, tadubha-AlocanAtathA pratikamaNabane viveka,vyutsarga,tapa, cheda,parihAra,upasthApanA eima prAyazcitanA nava bhedo che) 0 5zabdazAnaHmAcho vana-doSonuM prakAzana pratima-pApathI pAchA haThavuM taya-AlocanA-pratikramaNa viveva -akathyano tyAga cubha-vizeSa prakAre tyAga tapa:bAhya -abhyataratapa che-paryAya bhaMgakaravo parihAra--doSapAtra 3pasthApanA:-punaH AropaNa U [6]anuvRtti(1)prAyazvitaviyavaiyAvRjya sUtra. :20 thI prAyazvita (2)navacaturdazapaJcadvibhedaM. sUtra. 9:21 thI nava - bhedaM [7]abhinavaTIkA-samyagadarzana-jJAna-cAritra guNe karI Atmazudhdhi mATenA anuSThAna karatAM evA AtmAne chadma sthapaNAne laIne je je doSo lAgavAthI AtmAmAM je *govanatimatamavavecutache-pisthApanA:epramANe nuM sUtra digambara AsnAyamAM che Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA svarUpe malinatA thaI hoya tene zAstrAnusAre vidhipUrvaka dUra karavA mATe mAyArahita thaIne yathAyogya prAyazcita karavuM te prAyazcita tapa. Ama to doSa ke bhUlanuM zodhana karavAnA aneka prakAro che te badhA prAyazcita che. paNa prathakAre tene mukhya navabheda mAM vibhAjIta karyA che je A pramANe cheH [1]AlocanA:4 gurusamakSa nikhAlasa bhAve potAnI bhUla prakaTa karavI te AlocanA. 4 Atma sAdhanAmAM lAgelA doSo guru AdinI samakSa pragaTa karavA, 4 AlocanaM prakaTanaM prakAzanam AkhyAnaM prAduSkaraNam iti anarthAntaram / 4 potAthI koI aparAdha thaI gayo hoya tyAre guru samakSa doSa rahita thaIne nirdoSa paNe pragaTa karavo tene Alocana prAyazcita tapa kahevAmA Ave che. A AlocanAnA prakaTana,prakAzana,AkhyAna ane prAduSkaraNa e badhAM paryAyo che. # pote lIdhelA vrata-niyamamAM aticArAdi doSe karIne je rIte malinatA thaI hoya tene yathAsthita guru mahArAjanI AgaLa prakAzita karavuM teneAlocanA prAyazcita kahevAya che. # doSa sevavAno banAva je rIte hoya te rIte yarthAtha svarUpamAM guru AgaLa kahI batAvavo, keTalAka doSo evA halakA prakAranA hoya che ke pazcAtApapUrvaka khullA dilathI gurupAse khullI rIte barAbara jAhera karavAthI ja zudhdha thaI jatA hoya che, tevA doSone mATe AlocanA prAyazcita ja svataMtra rIte pUratuM che. [2]pratikramaNa - $ thayela bhUlano anutApakarItethI nivRtta thavuM ane navI bhUlanakaravA mATe sAvadhAna thavuM te pratikramaNa prAyazcita. | # lAgelA doSo mATe mithyAduSkata ApavuM, arthAt bhUlano hArdika svIkAra karavA pUrvaka A ayogya karyuM che, evo pazcAtApa karavo ane bhaviSyamAM tevI bhUla na karavAno nirNaya e pratikramaNa. pratikramaNaM mithyAduSkRtasaMprayukta: pratyavamarzaH pratyAkhyAnaM kAyotsargakaraNaM ca / potAnAthI thayelA duSkRta arthAta pApanA viSayamAM "A mAruM duSkRta mithyA thAo' e rIte vacana dvArA prayojAyela vicArone pratikramaNa kahe che. pratikramaNa-pratyAkhyAna-kAyotsargakaraNa e badhA zabdo eka arthanA vAcaka che. 4 zAstra nirdezIta sUtra-arthathI vidhipUrvaka pratikramaNa karavuM che. A pratikramaNa no vartamAna vyavahAra vaMditA sUtra-nirdiSTa gAthAnusAra cAra kAraNothI cAle che paDisidhdhANaM karaNe kiccANaM akaraNe asaddahaNe a tahA vivarIya paruvaNAe che aticAra doSothI AgaLa na vadhatAM tenAthI pAchA pharavuM te pratikramaNa-prAyazcita che. eTale ke keTalAMka doSo evA hoya che ke je mAtra AlocanA thI zudhdha thatA nathI paraMtu te mAtra pratikramaNa thI zudhdha thaI zake che. tene mATe pratikramaNa prAyazcita jarUrI che. pratikramaNa eTale e mArI bhUla- doSa thayela che. paraMtu te khoTuM kAma thayuM che ema Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 adhyAyaH 9 sUtra: 22 pazcAtApapUrvaka bhUlanI kabulAta spaSTa zabdomAM karavI ane te bhUla zudhdha thaijAo arthAt mithyA tukRtam daI, bhAvimAM pharI A bhUlana karavAnI kabulAta pratyAkhyAna ane aticAra zudhdhi arthe kAyotsarga karavA rUpa je samagra kriyA tene pratikramaNa prAyazcita kahe che. ja [3]tadubhaya $ ukata Alocana ane pratikramaNa banne sAthe karavAmAM Ave tyAre tadubhaya arthAta mizra prAyazcita. # AlocanA tathA pratikramaNa ubhayathI doSonI zudhdhi karavI arthAt doSone gura AdinI samakSa pragaTa karavA ane aMtaHkaraNathI mithyAduSkata ApavuM. 4 etad ubhayam Alocana pratikramaNe / [4]viveka # khAnapAna Adivastu jo akalpanIya AvI jAya ane pachIthI khyAla Ave to teno tyAga karavo te "viveka' prAyazcita. $ viveka eTale tyAga. AhAra Adi upayoga pUrvaka levA chatAM azudhdha AvI jAya to vidhipUrvaka teno tyAga karavo e viveka che. viveko vivecanaM vizodhanaM pratyupekSaNam iti anarthAntaram / sa eva saMsaktAnapAnopakaraNAdiSu bhavati / # viveka,vivecana,vizodhana ane pratyakSeNa A badhA zabdo ekaja arthanA vAcaka che. maLelI vastune pRthapRthapha karavI te viveka che .A prAyazcita maLela anna-pAnaupakaraNa Adi vastuonA viSayamAM hoya che. g AdhAkarma-Adi doSa yukata grahaNa karAyelA AhArano tyAga karavA rUpa je * prAyazcita te viveka prAyazcita # doSita annapAna vize,audhika ane upagrahita upadhi-muninA saMyama dharmanA pAlana mATenA upakaraNo vize, zavyA,upAzraya, rAkha,kuMDI,auSadhAdika levAmAM je doSa lAgyA hoya, te gurubhagavaMtane vivecanA pUrvaka jaNAvavA ane dareka nuM vigatavAra gurudatta prAyazcita karavuM te viveka prAyazcita. vyutsarga# ekAgratApUrvaka zarIranA ane vacananA vyApArochoDI devAte vyutsarga prAyazcita. ( vizeSa prakAre tyAga te vyutsarga. arthAt upayoga pUrvaka vacana ane kAyAnA vyApArono tyAga te vyutsarga tapa che. + vyutsargaH pratiSThApanam iti anarthAntaram / sa eva sasakta annapAnaupakaraNAdiSu azaMkanIyavivekeSu ca bhavati / $ viveka prAyazcita karavA vizeSa zudhdhinI jarUra paDe tyAre A vyutsarga prAyazcita karavAnI AvazyakatA rahe che. Ane uttarIkaraNa rUpa paNa gaNavAmAM Avela che [A artha kAyotsargane AzrIne karAyo che] Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA $ niyata kALane mATe zarIra,vacana,manano tyAga karI devote vyutsarga [ahIM bhAvathI mamatva tyAga karavo te mukhya vAta che). [6]tapa:che anazana Adi bAhya tapa karavuM te tapa prAyazcita. # prAyazcitanI zudhdhi mATe bAhya-atyaMtaratapanuM sevana karavuM tene tapa prAyazcita kahe che. 4 tapo bAhyamazanAdi, prakIrNa cAnekavidhaM ca candrapratimAdi / # ukata ekathI pAMca prakAranA prAyazcitatapa thakI paNa jedoSo dUra na thayA hoya, athavA na thaI zake tevA hoya tene yathAsthita vidhipUrvaka vividha prakAranA tapa vizeSe karIne dUra karavA prayatna karavo te tapa prAyazcita. # tapa prAyazcita svayaM atyaMtara tapa che viziSTa doSonI zudhdhi mATe vizeSa prakAre upavAsAdika tapa karavA tetapa prAyazcita.te bAhya hovA chatAM aMzataHatyaMtara taparUpa banI jAya che. tapanuM vidhAna traNa sthAne Avela che. (1)kSamA Adi dazavidha yatidharma mAM tapa yatidharma rUpe kahevAyo. (2)saMvara-nirjarAnA sAdhana rUpe bAhya tapa tarIke paNa kahevAyo . (3)ahIM tenuM grahaNa prAyazcita rUpe che. A traNe sthAne karAyela tapollekhanA hetu A pramANe che(1)kSamAdikamAM muni tarIke nA jIvananI pharaja tarIke tapa che (2)saMvara-nirjarAmAM tamAma dhArmika kriyAomAM te karma rokavA athavA nAza karavAnA sAdhana tarIke tapa che. (3)prAyazcitamAM,tapa e lAgelA tIvra aticAra doSonI zudhdhi mATe che. [7]cheda# doSa pramANe divasa, pakSa,mAsa ke varSanI pravajayA ghaTADavI te cheda prAyazcita. che dIkSA paryAyanA chedathI thatI doSonI zudhdhi te cheda prAyazcita. 4 chedo'pavartanam apahAraH iti anarthAntaram / sa pravRjyA divasapakSamAsasaMvatsarANAm anyatamAnAM bhavati / # je doSanI tapAdivaDe zudhdhina thaI zake tevA moTA doSa mATe sAdhuno amuka divasaamuka mAsa ke amuka varSa ityAdi svarUpe tenA cAritra-paryAyano cheda karavo arthAt teTalA dIvasa mAsake varSa mATe tene nAno [laghu banAvavo te cheda prAyazcita. [8]parihAra - $ doSapAtra vyakitane tenA doSanA pramANamAM pakSa, mAsa,Adi paryanta koI jAtano saMsarga rAkhyAvinA ja dUrathI pariharavI te parihAra-prAyazcita. 4 gurudatta prAyazcita jayAM sudhI pUrNa na thAya tyAM sudhI doSitanI sAthe jadhanyathI eka mAsa ane utkRSTa thI cha mAsa paryanta vaMdana,annapANInuM AdAna-pradAna,AlApa Adino parihAra arthAt tyAga karavo e parihAra prAyazcita. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 22 103 # parihAra eTale pRthakaraNa mahIno, be mahInA athavA keTalAMka parimita kALane mATe saMghathI pRthaka karI devA tene parihAra prAyazcita kahe che. # vrata bhaMga, usUtraprarUpaNA Adine mATe A prAyazcita apAya che. A prAyazcitamAM tenI sAthe vaMdana,vAtacita,gocarI pANI Adi tyAga,vagere karavAmAM Ave che, arthAt saMghADA/samudAya nI bahAra mukavAmAM Ave che. niyata karelA tapoDanuSThAna tathA kALamaryAdA pUrNa thaye tene punaHsaMghamAM svIkArAya che. [9]upasthApanA: # ahiMsA, satya,brahmacarya Adi mahAvratono bhaMga thavAne lIdhe pharI prathamathI ja je mahAvratonuM AropaNa karavuM te upasthApana - # doSonI zudhdhi mATe dIkSAnA pUrva paryAyano tyAga karI bIjA navAparyAyomAM sthApana karavo arthAta pharIthI pravajayA ApavI e upasthApana prAyazcita. 2 upasthApanaM punardIkSaNaM punazcaraNaM punarvatAropaNaM iti anarthAntaram / A prAyazcitanuM bIjuM nAma anavasthApya paNa che. tenAthI paNa ucca koTInuM pAzvata prAyazcita che. vRttikAra sidhdhasenagaNijInA jaNAvyA anusAra teno upasthApanA joDe ja samAveza thaI jAya che. 4 ArIte prAyazcitatapanAnavabhedasUtrakAra maharSie jaNAvela che. A prAyazcito deza, kALa, zakita,saMhanana tathA zarIra, indriya, jAti ane guNotkarSakRta saMyamanI virAdhanAnusAra te-te doSonI zudhdhi mATe apAya che ane AcaravAmAM Ave che. - A kathanano artha e che ke ekaja aparAdhanuM prAyazcita deza kALa AdinI apekSAe halakuMbhAre hoI zake che. ane saMyamanI virAdhanA paNa taratamarUpathI aneka prakAranI hoya che. jemake sthAvara karatA be-traNa ke cAra indriya vALAnI virAdhanA uttarottarakramamAM vadhAre hoya che. paMcendriyamAM pazukaratA manuSyanI virAdhanA vadhu che. manuSyamAM paNa samyagdarzanAdi guNo dharAvanAra nI virAdhanA vadhu che. te rIte prAyazcita paNa vadhu ochuM hoI zake. vizeSA-granthAntaramAM parihAra ane upasthApana e be cheda prAyazcitane badale mUla, anavasthApya ane pArAMcita prAyazcita nuM kathana jovA maLe che. mUla prAyazcita-mULathI cAritra paryAyano cheda karavo arthAt punaH pravajayA ApavI. anavasthApyaprAyazcitaH-zudhdhimAguradattaprAyazcitanakaretyAMsudhImAvratonauccArAvavA pArAMcitta prAyazcita-ati moTA doSonI zudhdhi mATe gaccha bahAra nIkaLI 12-varSa sudhI chUpA vezamAM phare tathA zAsananI prabhAvanA kare pachI pharI dIkSA lai gacchamAM dAkhala thAya te pArAMcita prAyazcita. ja sUcanA - ahIM je nava prakAranA prAyazcitanuM varNana karyuM te, tathA granthAntaramAM daza prakAre paNa je prAyazcita kahevAya che te, e baMne rIte gaNAvAyela pratyeka prAyazcita kayA kayA doSone lAgu paDe che, kevI kevI jAtanA doSone lAgu paDe che, tenuM vizeSa spaSTIkaraNa vyavahArasUtra,jItakalpasUtra,bRhatakalpa sUtra, nizitha sUtra Adi granthomAM vistArathI ane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA spaSTa rUpe jaNAveluM che. 0 8isaMdarbhaH AgamasaMdarbha:-MviSe pachinne puchajo, tainA soyAddei paDamAhide tadubhayArihe vivegArihe viussagArihe tavArihe chedArihe mUlArihe aNavaThThappArihe * sthA.9sU.688 4 tatvArtha saMdarbhaH(1) : kSamAbhAvArthavazaurva mUtra. 1:6 - tapa (2)prAyazvitaviyavaiyAvRjya. sUtra. 1:20-prAyazcita anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gAthA 37 vivaraNa (2)pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA- aticAra vicAraNA sUtra (3)pratikramaNa sUtra prabodhaTIkA -tassa uttarI sUtra U [9]padya A padya sUtraH 22-23 nuM saMyukata che (1) Alocana ne pratikramaNa ubhaya ane viveka che vyutsarga tapa ne cheda aSTama parivAra aneka che upasthApana ema navavidha prAyazcita pichANIe jJAna - darzana-caraNa upacAre vinaya vakhANIye Alocana pratikramaNa tadubhaye viveka vyutsarga vaLI tapacchedane parihAra e upasthApana thAya kharI nava prakAranA A prAyazcita bhUlana thAye pharI jarI te mATe A vyavasthita che Atma darda auSadhimaLI [10] niSkarSa:- ahIM sUtrakAre prAyazcitanA daza bheda kahyA. A daza bheda nuM mULa tatvato prAyazcita ja che. A ja paryanta jagatano koIpaNa jIva doSanI zudhdhivinA mokSe gayo nathI, jato nathI ane bhAvimAM javAno paNa nathI. jIvane mokSe javuM hoya to saMpUrNa doSamukata thavuM ja paDe ane e doSa zudhdhino upAya te janiHzalya prAyazcita karaNa. A prAyazcita thakI cittanuM zodhana karI pharI pApa na karavA rUpa pratijJA karavI, pUrvanA doSonI AlocanAdika thakI zudhdhi karavI te prAyazcita. 0 0 0 0 0 sUtrane aMte eka mahatvananI vAtaHA sUtranA vivecanA karatI veLA paMDita zAMtilAla prAyazcitanA daza bheda jaNAve che, vivecana paNa te rIte ja daza bhedanuM kare che. pU.zrI rAjazekhara vijayajI kRta vivecanamAM navane susaMgata jaNAvato eka tarka paNa mukelo che. Atarka ke prAyazcitanA daza bheda nI susaMgatatA karatA mahatvanI vAta che ke zrIsthAnAMga Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 23 105 sUtramAM jaNAvyA anusAra navamedanI vAta Agamika ja che tatvArtha sUtrakAra paratvenI pUrNa zradhdhA vyakata karatA AvA keTalAMye AgamapATho ame A pUrve paNa ApelA che. alabata daza bhedano pATha paNa zrI bhagavatIjI sUtranA 25mA zatakanA 7mA uddezamAM che teno InkAra ame karatAM ja nathI. paNa navano pATheya Agamika ja che mATe ja ahIM kahevAya che tethI koI bIjA tarka ke dazabhedanIja pradhAnatAnI vAta asthAne che. adhyAyaH9-sUtra 23) U [1]sUtrahetu- "vinaya'nAmaka je atyaMtara tapa,tenA peTAbhedone jaNAvavA mATe A sUtranI racanA thayelI che. U [2]sUtra mULa jJAnavAoipavArA: [3]sUtra pRthakra-jJAna - ra - vAritra - vIra : U [4] sUtrasAraH-jJAna,darzana,cAritra,upacAra e cAra prakAre vinaya kahelo che] airthAt vinayanA cAra bhedo che (1)jJAna vinaya, (2)darzana vinaya, (3)cAritra vinaya, (4)upacAra vinaya U [5] zabdajJAnaHjJAna-jJAnavinaya tana-darzana vinaya vAritra-cAritra vinaya 3pavAra-upacAra vinaya U [6]anuvRttiH(1)prAyazcittavanaya vaiyAvRA. sUtra. 7:20 thI vinaya nI anuvRtti (2)navAryazapardhvame: mUtra. 1:22 thI vadhu meTuM nI anuvRtti U [7]abhinavaTIkA-vinaya vastutaH eka rUpe ja che chatAM ahIM tenA je bheda pADavAmAM AvelA che te mAtra viSayanI dRSTie che. vinayanA viSayane mukhyapaNe ahIM cAra bhAgamAM vaheMcavAmAM Avyo che. A vinayatapamAna kaSAyanA tyAga vaDe karI zakAto ane prathamanA prAyazcita tapa pachI utpanna thato temaja tIrthaMkara nAma karmanA baMdhano hetu evo atyaMtara tapa che. guNavaMtanI bhakita-bahumAna karavuM athavA AzAtanA na karavI te vinaya tapa kahevAya che. jene cAra bheda sUtrakAra maharSi e ahIM jaNAvela che. | [1]jJAnavinayaH1- jJAnano vinaya nImnokata pAMca prakAre che. ja jid-jJAna tathA jJAnInI bAhya sevA karavI te bhakita vinaya. vidumana:-aMtaraMga prItikaravI te bahumAna vinaya. pAvana -jJAna vaDe dekhelA padArthonuM svarUpa bhAvavuM te bhAvanA vinaya. vipa- vidhipUrvaka jJAna grahaNa karavuM te vidhivinaya. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA abhyAsa-jJAnano abhyAsa karavo te abhyAsa vinaya. ra-jJAna meLavavuM teno abhyAsa cAlu rAkhavoanetebhUlavuM nahIMe jJAnano kharovinaya che. 3-mati Adi pAMca prakAranA jJAnanI tathA te te jJAnanA te-te viSayanI zradhdhA karavI,jJAna-jJAnInI bhakita karavI,bahumAna rAkhavuM, zeya padArthonuM ciMtana karavuM vidhipUrvaka abhinava jJAna prApta karavuM ane grahaNa karelA jJAnanuM parizIlana karavuM, te jJAna vinaya. 4-jJAvinaya: panvavidha matijJAnadriH arthAta vinaya pAMca prakAre che. mati vinaya,zruta vinaya,avadhivinaya,manaH paryAyavinaya, kevaLa vinaya, mitvAdijJAnonuM svarUpa pUrvema- 8 mAM kahevAyeluM che. A matyAdi pAMca jJAnono vinaya karavo te jJAnavinaya. [2]darzanavinaya - 1-darzanavinaya be prakAre kahyo che $ zuznA vinaya deva,gurunI ucita kriyA sAcavavI te zuzruSA A zuzruSA vinaya daza prakAre che. 1-satkAraH- stavanA,vaMdanA karavI te satkAra. 2-abhyatthAna - AsanathI ubhA thaI javuM te abhyatthAna. 3-sanmAnaH-vastrAdi ApavuM te sanmAna. 4-Asana parigrahaNA - besavA mATe Asana lAvI "beso" kahevuM te. pa-Asana pradAna - Asana goThavI ApavuM te Asana pradAna. kRttikarma:- vaMdanA karavI te kRttikarma. 7-aMjali karaNaH-sAme maLe tyAre ke jotAnI sAthe be hAtha joDavA te. 8-sanmukha gamanaH- Ave tyAre sAmA javuM te sanmukha gamana. 9-5zcAdagamanaH- jAya tyAre vaLAvavA javuM te pazcAdagamana. 105rthapAsanA - beThA hoya tyAre vaiyAvacca karavuM te pakpAsanA. 4 anAzAtanAvinaya -AzAtanAna karavArUpadarzana vinaya te anAzAtanA vinaya. A anAzAtanA vinayanA 45 bheda kahyA che te A pramANe 1- tIrthakara, 2-dharma,3-AcArya, 4-upAdhyAya, pa-sthavira, i-kula 7-gaNa, 8-saMgha,9-sAMbhogika-ekamaMDalImAM gocarIvALA tathA 10-samanojJa dhArmika -isamAna sAmAcArI vALA) A daza tathA pAMca jJAna-mati zruta, avadhi,mana:paryAya, kevaLa e pAMca A rIte kula 15 nI AzAtAnAno tyAga, e 15nuM bhakitabahumAna ane 15nI guNa prazaMsA e 45 bhede anAzAtanA nAmaka darzana vinaya jANavo. 2-tatvanIyarthAtha pratiti rUpa samyagadarzana thI calita na thavuM, temAM AvatI zaMkAonuM saMzodhana karI niHzaMkapaNuM keLavavuM, te darzana vinaya. 3-tatvabhUta arthonI zradhdhA karavI, zama AdilakSaNothI AtmAne vAsita karavo ane " ucita sevA bhakita karavI vagere darzana vinaya che. 4- navinaya viSava sa navinaya: arthAt darzanavinayano ekaja bheda che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 23 samyagdarzana vinaya-je samyagdarzana nI vyAkhyA 61-RK mAM apAi gai che. [3]cAritra vinayaH 1-cAritra vinaya pAMca prakAre kahevAyo che sAmAyika,chedopasthApya, parihAra vizudhdhi, sUkSma samparAya ane yathAkhyAta A pAMca prakAranA cAritrane vizeH 107 (1)sahaNA-arthAt zradhdhA karavI. (2)sparzanA-kAyAvaDe grahaNa karavA pUrvakanI sparzanA karavI. (3)Adara- pAMca cAritra nI suMdara paripAlanA mATe udyama karavo. (5)prarUpaNa- A pAMce cAritranI pravacana thakI prarUpaNA karavI. 2- sAmAyikAdi pUrvokata koi paNa cAritramAM cittanuMsamAdhAna rAkhavuMte 'cAritravinaya'. 3-pAMca prakAranA cAritra paratvenI zradhdhA rAkhavI, yathAzakita cAritranuM pAlana karavuM, anyane cAritrano upadeza Apavo vagere cAritra vinaya che. 4- cAritravinaya: paMvidha: sAmAyivinayavi: arthAt cAritra vinaya pAMca prakAre che. 1-sAmAyika vinaya, 2-chedopasthApanIya vinaya, 3-parihAra vizudhdhi vinaya, 4sUkSma samparAya vinaya, 5-yathAkhyAta vinaya, [4]upa cAra vinayaH 1- A vinaya sAta prakAre che. 1- gurvAdinI pAse rahevuM, 3-gurvAdikano AhAra lAvavo vagere pratyupakAra karavo, 5-auSAdhAdikanI paricaryA karavI 4AhArAdi Apavo, 6-avasa2ocita AcaraNa karavuM, 7-gurvAdikanA kAryamAM tatpara rahevuM 2- koipaNa sadguNanI bAbatamAM potAnAthI zreSTha hoya tenA pratye aneka prakArano yogya vyavahAra sAcavavo, jema ke tenI sAme javuM,te Ave tyAre uThIne ubhA thavuM, Asana ApavuM, vaMdana karavuM vagere, te upAcAra vinaya. 2- gurvAdinI icchAne anusaravuM, 3-samyagdarzana Adi guNothI adhika-moTA Ave tyAre yathA yogya sanmukha javuM,aMjali joDavI, ubhAthavuM, Asana ApavuM,vaMdana karavuM, prAyogya vastra Adi ApIne satkAra ka2vo,adbhuta guNonI prazaMsA karavI Adi upAcAra vinaya che. 4- aupacArikavinayo'nekavidhaH samyagdarzanajJAnacAritrAdiguNAdhikeSvabhyutthAnAsanapradAna vandanAnugamanAdiH / ahIM je jJAna-darzana cAritra ane upAcAra vinaya sUtrakAra maharSi jaNAve che teno be bhedamAM paNa samAveza thato jovA maLe che. jema ke vinayanA be bheda (1)tAtvika vinaya (2)upacAravinaya tAtvikavinayaH-mokSamArganI-jJAna,darzana,cAritranIsvayaM ArAdhanA karavI etAtvika vinaya, ahIM mokSamArganA traNa bheda hovAthI jJAnavinaya,darzanavinaya,cAritravinaya evA traNe bhedo kahevAyA che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA upacAravinayaH-jJAnAdi guNothI yukata anya ArAdhakano yathA yogya vinaya karavo te upAcAravinaya. vizeSaH- vinaya sAta prakAre paNa kahevAya che 1-uparokata jJAna,darzana,cAritra ane upacAra ecAra bheda. 2-taduparAMta mana, vacana,ane kAyA no vinaya e traNa bheda. A rIte kula bheda sAta thAya paNa jo mana,vacana,kAyA arthAt yogane uparokta jJAnAdi cAre vinaya sAthe joDI devAmAM Ave to A traNe bhedono ukata cAra bhedomAM samAveza thai jaze. -52 bhede vinayaH- uparokata jJAna-darzana-cAritra ane upacAra e cAra vinayane 13 vyakitanA saMbaMdhe joDavAno tethI 1344 =52 prakAre vinaya nA bhedo thaze. (1)arihaMta, (2)sidhdha, (3)kuLa, (4)gaNa, (5)saMgha (6)kriyA, (7)dharma, (8)jJAna (9)jJAnI (10)AcArya, (11)sthavira, (12)upAdhyAya (13)gaNi - e tera 91-bheda vinayaH-uparokata arihaMtAdi terano jJAna,darzana,cAritra,upacAra, mana,vacana,kAyA e sAte pUrvakano je vinaya te ahIM 1347=91 bhede vinaya kahevAze. -vinayanA be bheda anya rIteH- prazasta vinaya ane aprazasta vinaya -prazasta mano yoga,prazasta vacana yoga ane prazastakAyayoga -aprazasta manoyoga,aprazasta vacana yoga ane aprazasta kAyayoga -prazasta yoga vinaya vaDe jJAnAdi cArebhedo ne AdaravA rUpa vinayatapa. -aprazasta yoga vinaya vaDe jJAnAdi cAre bhedone AdaravArUpa vinayatapa. AmAM prathama bheda saMvara ane nirjarAnA hetu bhUta che. bIjo bheda aprazasta yoga thakI nirjarA rUpa banato nathI paNa vyavahAra rUpa bane che. [] [8]saMdarbha: AgamasaMdarbhaH- (1) vid savidde paLane khAvaLa,vaMsaLavaLa", carittaviIL, maNaviNae, vaiviNae kAryAviNae logovayAraviNae bhaga. za. 25, u.7, sU.802-26 (2) daMsaNa nANa caritte tave a taha ovayArie ceva eso a mokkha viNao paMcaviho hoi nAyavvo dazaveyAliya nijjuttitatvArtha saMdarbha: (1)samyavarjhanajJAnacArivALi sUtra. 6:6 sabhyarzana (2)mativrutAvadhimana:paryAyanevani sUtra. 6:1 jJAna (3)sAmAyichevopasthAvyaparihAravidhi, sUtra. 16:18-cAritra (4)prAyazrvitavinayavaiyAvRttva, sUtra. 1:20 vinaya (5)navavatuvaMzapadimevuM: sUtra. 1:26 vatu: meT * anyagrantha saMdarbha: (1)navatatva gAthAH36 -vivaraNa (2)aticAra vicAraNA gAthA-prabodhaTIkA bhA.2 (3)prazamarati prakaraNa Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 24 109 U[9]padya(1) A sUtranuM prathama padya pUrva sUtra 22 mAM kahevAI gayuM che (2) je jJAnane darzana sAcave yathA cAritra ne temaja jALave tathA sadgaNa zreSTha upacAra yogya je cAra prakAre vinayo gaNAya te U [10]niSkarSa-pUjayapAda zrImad umAsvAtijI mahArAjAe A sUtramAM manavacana-kAyAnA sabhya yoga pUrvaka vinayatapa nA cAra bheda jaNAvyA teno niSkarSa paNa teozrInA prazamarati prakaraNamAM kahyA pramANeja ahIM jaNAvIe to vinayanuM phaLa guru zuzruSA che, garu zuzruSAnuM phaLa zrutajJAna che, zrutajJAnanuM phaLa virati che, viratinuM phaLa Ajhavanirodha che, Azrava nirodhanuM phaLa saMvara che. tenuM phaLa tapobaLa che, tapobaLanuM phaLa nirjarA che. nirjarA vaDe kriyA nivRtti thAya che, kriyAnivRtti vaDe ayogipaNuM prApta thAya che. ayogi paNAthI bhava paraMparAno kSaya thAya che. e rIte sarvakalyANonuM jo koI bhAjana hoyato vinaya che. Ama vinaya nAmano abhyatara tapa paraMparA e mokSanuM sAdhana hovAthI tenI yathA yogya ArAdhanAmAM udyamanAmAM udyamavaMta rahevuM. S S S S S U adhyAya -sUtra:24) U [1]sUtra hetu - vaiyAvacca nAmaka atyaMtara tapanA daza peTA bhedone jaNAvavA. [2]sUtra mULA-gAvApAdhyAyatipasviaulavInA sakSasIya samanojJAnAm 0 []sUtra pRthaka-mAvArya - 3pAdhyAya - tapasvi-zaikSa - na - TS - 9 - saMDava - sAdhu - samanojJAnAm U [4] sUtrasAra-AcArya,upAdhyAya,tapasvI,zaikSaka,glAna,gaNa ,kula, saMgha,sAdhu, samanojJa ei dazanI vaiyAvaccane vaiyAvacca nA daza bheda rUpe kahevAyela che U [5]zabdazAnaHbhAvArtha-AcAra paLAve te upAdhyAya-zruta pradAna kare te tapasvI-tapa karanArA zakSa-navadIkSita IchAna-roga thI kSINa gaUT-ekavAcanAvALo samUha aneka gaNono samUha saMpa-sAdhu vagere cAra bhede sAdhu-sAdhu-mokSano sAdhaka samanora-samAna zIla U [6]anuvRttiH(1)prAyazvivinayavaiyAvRjya. sUtra. 1:20 vaiyAvRttva (2)ravavatuzapanvaye pU. 6:22 zanI anuvRtti *mAvI pAyAsvarausAstranaLasusaMdhAyumanojAnAr e pramANenuM sUtra digambara AmnAyamAM che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 tattvAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [7]abhinavaTIkA- vaiyAvRtya e sevArUpa hovAthI, sevAyogya hoya evA daza prakAranA sevya-sevAyogya pAtrane lIdhe tenA paNa daza prakAra pADavAmAM AvyA che. arthAt AcArya AdinI yathAyogya sevA e anukrame AcArya vaiyAvacca Adi dazabheda che. tethI sarva prathama AcArya Adi dazanI vividha vyAkhyA ke svarUpane atre nirUpIta karIe chIe[1]AcArya mukhyapaNe jenuM kArya vrata ane AcAra grahaNa karAvavAnuM hoya te "AcArya". # sAdhuone cAritranuM pAlana karAve te AcArya. 4 A AcArya pAMca prakAre hovAnuM svopallabhASyamAM kathana che. (1)pravAjakAcArya-sAmAyika Adi vratonuM AropaNa karanArA. (2)digAcArya-muni jIvanamAM upayogI vastunI samaja ApanArA. (3)kRtopadeSTA-zAstranA mULa pATha bhaNAvanArA. (4)zruta samupadeSTA-kRtane dhIme dhIme sArI rIte samajAvete. (5)AmnAyArtha vAcaka:- zAstranA utsarga -apavAda rUpa rahasyo batAvanArA. # samyajJAna-Adi guNonA AdhArabhUta jemahApuruSo pAse bhavya jIvo svarga ane mokSanA sukhane denAra vratone dhAraNa karIne AcaraNa kare che te mahApuruSane AcArya kahevAya. [2]upAdhyAya - mukhya paNe jenuM kArya kRtAbhyAsa karAvavAnuM hoyate upAdhyAya. # sAdhuone je zratanuM pradAna kare te upAdhyAya. # vinAyacAra zIkhave athavA pAMca prakArano svAdhyAya karAve te upAdhyAya, athavA jenI najIka rahIne adhyayana karAya te upAdhyAya. 4 saMgraha,upagraha anugraha mATe jenI sevA karAya athavA saMgraha,upagraha, anugraha karavAnI kALajI rAkhe te upAdhyAya. saMgraha - vastra,pAtra vagere ApavAno adhikAra. upagraha - anna,pAna auSadha Adi ApavAno adhikAra. anugraha - yogya paNAnI khAtrI thatAM savizeSapaNe ratnatrayInA guNomAM AgaLa vadhavAnA upAyonA lAbho kRpApUrvaka ApavAno adhikAra. e traNe adhikAro bajAvanAra te upAdhyAya che. noMdhaH- bhASyakAra maharSi ahIM be vastunI khAsa noMdha kare che. (1)keTalAka munio AcArya tathA upAdhyAyanI maryAdAmAM mukAyelA hoya che AvA sAdhuone dvi saMgraha nigranya be saMgrahavALA nigrantha kahe che. (2)e ja rIte je sAdhvIo AcArya-upAdhyAya ane pravartinI e traNenA adhikAramAM hoya che. AvA sAdhvIjInetrisaMgrahAnirgandhI arthAta traNa saMgrahavALA nirjhanthI kahevAya che. pravartinI eTale koNa? je hita mArgamAM svayaM pravRtta hoya tathA bIjAne paNa pravRtta kare tene pravartinI kahevAya che te digAcAryanI mAphaka sAdhvI jIvanamAM upayogI vastunI samaja Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 adhyAyaH 9 sUtraH 24 ApanAra hoya che. -je vrata zIla bhAvanAzALI mahAnubhAvanI pAse jaIne bhavyajana vinayapUrvaka zrutanuM adhyayana kare che mahAnubhAva ne upAdhyAya kahe che. [3]tapasvI# moTA ane ugra tapa karanAra te tapasvI $ ugra tapazcaryA kare te tapasvI. # utkRSTa ane ugra tapa karanArA eTale ke cAra upavAsathI mAMDIne chamAsa paryanta notapa karanAra ke zreNItapa, vardhamAna tapa, AvalI tapa vagere tapane karanAra-AcaranArA tatapasvI. [4]zakSaka # jene grahaNa zikSA ane Asevana zikSA ApavAnI jarUra che. tevA navadIkSita sAdhune zaikSaka kahe che. $ jenavInadIkSita che, je zikSAdevAne yogya che tene zaikSaka kahe che athavA jeo zikSA prApta karI rahyA che te zaikSaka. 4 zrata jJAnanA zikSaNamAM tatpara ane satata vrata bhAvanAmAM nipuNatA prApta karavA prayatna zIla ne zaikSaka kahevAmAM Ave che. [5] glAna - # roga vagerethI kSINa hoya te glAna. # juvara Adi vyAdhi thI parAbhUta hoya te glAna. 4 glAna zabdano artha prasidhdha che ""rogAdivaDe saMkilaSTate glAna. arthAta je bimAra che. bAdhAyukata che te glAna che. p. jenuM zarIra rogAkrAnta che te glAna-bimAra kahevAya che. []gaNaH che judA judA AcAryonA ziSyarUpa sAdhuo je paraspara sahAdhyAyI hovAthI samAna vAcanA vALA hoya, temano samudAya te "gaNa" kahevAya. che eka AcAryano samudAya te gaNa. # sthavira munionI saMtati ne gaNa kahe che. 4 sthavironA adhikAramAM rahelA muniono samudAya te gaNa. kula:$ eka ja dIkSAcAryano ziSya parivAra te kula che aneka gaNono samudAya te kula. 4 AcArya nI saMtati te kula kahevAya che che ekaja AcAryanI maryAdAmAM rahelA gaNano samUha te kula. [8]saMgha# dharmanA anuyAyI te saMgha,enA sAdhu sAdhvI zrAvaka-zrAvikA e cAra bhAga pADelA che. 4 saMgha eTale sAdhu-sAdhvI zrAvaka,zrAvikA ono samuha. Jain Education international For Private & Personal use only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA # ghaNA AcAryonI maryAdAmAM vyavasthita rIte rahelA sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA ono samuha temAM zramaNa mukhya hovAthI zramaNa pradhAna caturvidha saMgha paNa kahevAya che. [9]sAdhuja pravayAvAnuM hoya te sAdhu. # mokSanI sAdhanA karanAra paMca mahAvratadhArI muni te sAdhu. # saMyamane dhAraNa karelA koipaNa saMyatane sAdhu kahe che. # jJAnAdi lakSaNa vaDe, pauruSeya-ane-zakita vaDe je mokSanI sAdhanA kare che te sAdhu ke je mULa uttaraguNa vaDe paNa saMpanna hoya che. [10]samanozA$ jJAna Adi guNo vaDe samAna hoya, te samanojJa-samAnazIla # jemano paraspara gocarI-pANI Adino levA-devAno vyavahAra hoya tevA sAMbhogika sAdhuone samanojJa kahe che. # samyagdarzana,jJAna,cAritranI suMdaraArAdhanA karanArA sAdharmikone samanojJa kahelA che. A rIte ahIM je AcArya-upAdhyAya Adi dazanuM svarUpa jaNAvavAmAM Avela che te dazenI vaiyAvacca kaI karavI. A dazenI vaiyAvacca kaI rIte karavI? praNAma manapAnavasvapAtrapratizrayapIDha8 saMstArAdibhidharmasAdhanairupagrahaH zuzrUSAbheSajakriyAkAntAraviSamadurgopasargeSuabhyupapattiH iti etadAdi vaiyAvRtyam AcAryAdi dazenI vaiyAvacca mATe teone - anna,pAna,vastra,pAtra,pratizraya arthAt vasita ke sthAna, pIThaphalaka,saMthAro pAtharavAnuM, Asana vagere dharmopakaraNa ke sAdhano ApavA thakI upakRtta karavA joIe. vastuo-dharmopakaraNo ApavA uparAMta A dazenI sevA tathA cikitsA vagere karavI-karAvavI. vanamAM,viSama sthAnamAM,upasarga thI AkrAnta ke pIDIta hoya te sthitimAM vizeSa karI ne sevA bhakita karavI te vaiyAvacca che. ja prazna-tame vaiyAvRtyane atyaMtara tapa gaNI saMvara-nirjarAnuM sAdhana kaho cho vaLI tame ja A vaiyAvRtya ne tIrthaMkaranAma karmanA AmravanuM sAdhana gaNo cho. to A baMne vAta kaIrIte saMbhave che? samAdhAnaH- tIvra vaiyAvRtyanA bhAva sAthe adhyavasAyanI kaMIka saMkilaSTatA bhaLelI hoya athavA saMkilaSTa pariNAmonI vacce paNa tIvra vaiyAvRtya nA bhAva vartatA hoya to te sthitimAM saMkalezane kAraNe thatA AsravamAM tIrthakara nAmakarmAksavano saMbhava rahe che. jayAre Atmazudhdhi pUrNa vaiyAvRtya tapato karmanA saMvara ane nirjarA no kAraka banavAno ja che. U [8] saMdarbhaH 4 Agama saMdarbha-veyA vacce vide paDUtte tuM nahIM kAyayigAvacce 3varSIya veAvacce sehave veAvacce gilANaveAvacce tavassiveAvacce theraveAvacce sAhammi Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 25 113 veAvacce kula veAvacce gaNaveAvacce saMghaveAvacce * bhaga.za.25,3.7,sU.802-39 # tatvArtha saMdarbha (1)prAyazvivinayavaiyAvRjyasvAdhyAya-sUtra. 7:20 thI vaiyAvRtya (2)darzanavizuddhirvinayasaMpannatA-sUtra. 6:23 thI vaiyAvRttyakaraNa 0 anyagrantha saMdarbhaH(1)navatatva gAthA-rUkavivaraNa (2)vaiyAvaccagaraNa sUtra-prabodhaTIkA bhAga-2 (3)lalita vistarA caityavaMdana vRtti U [9]padyaH(1) daza bheda vaiyAvacca nA AcAryane vAcaka varA tapasvIne ziSya cothe glAna gaNa kuLa sundarA saMgha cAra prakAra sAdhu dazama samazIla jANIe e dazanI sevA karI pAMca prakArathI sukha mANIe upAdhyAye jJAne gaNa vaLI tapasvI prati thatI samanojJAnAdi guNa viSayamAM zaikSajananI sUsevA glAnonI jinamuni su saMgho taNI vaLI kulene AcArya dizavidha thatI evI rItathI | 0 [10] niSkarSa-Adaze pAtronI vaiyAvacca mahAnirjarAnuM kAraNa bane che, uttama pAtro mATenI vaiyAvacca mokSaprApti mATenuM nimitta bane che. A vaiyAvaccethI jo Asrava thAya to paNa tIrthaMkara nAmakarma baMdhAya che ane nIca gotra karmanA baMdhane aTakAve che. apratipAtI evA Anirmala vaiyAvacca guNaneAEyamAM avadhArImolanAlakSya pUrvaka sAdhu mAtranI sevA bhakita karavI, te mATe AhAra-pANI-vastra-saMthAro-dAMDo-dazI-dAMDImuhapatI-pena-pensIla-kAgaLa vagere dharmopakaraNo ne zakita mujaba vahorAvavAdi bhakita karIne, auSAdi pUrvaka paDIlabhIne, sthAna ApavAthakI vasati dAna karavAvaDekSAyika cAritra prApti nA dhyeyane hAMsala karavAnI pravRttino AraMbha e ja A sUtrano niSkarSa O U T U T U U (adhyAyaH9-sutra 5) [1]sUtra-svAdhyAyanAmaka abhyataratapanA peTA bhedoneATUthakI jaNAve che. U [2]sUtra mULa-"vAvanApracchanAnubelAnAyavanapadeza: [3]sUtra pRthaka-vIvanI - prajInI - anuprekSA -gAnA dharmopaveza: *digambara AnAmAM vAvanAtkRSTanAkSAnA ghare e pramANe sUtra che a. 8 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA U [4]sUtrasAra-sviAdhyAya pAMca prakAre kahyo che. vAcanA,pracchanA, anuprekSA, AkhAya, dharmopadeza 0 5]zabdazAnaHvAvanA-pATha levo te pracchanA -pRcchA karavI te anusA-ciMtana karavuM te mAnAya-parAvartana maupajeza-dharmanuM kathana karavuM te 1 GanuvRttiH(1) prAyazcitavinayavaiyAvRttya. sUtra: 9:20 svAdhyAya (2)navavaturdazapanvedimeTuM -sUtra. 12:225vuM... meTuM U [7]abhinavaTIkAH- jJAna meLavavAno tene niHzaMka vizad ane paripakava karavAno temaja tenA pracArano prayatnaebadhuM svAdhyAyamAM AvI jatuM hovAthI tenA pAMca bhedo ahIM abhyAsa zailInA kramathI goThavavAmAM AvyA che. [1]vAcanAH zabda ke arthano prathama pATha levo te vAcanA. 4 ziSya Adine Agama-Adi zrutano pATha Apavo te vAcanA. $ vInam [ti] ziSya-adhyApanam | 0 guru Adi pAsethI jJAnAcAranA ATha aticAra Adi doSone TALIne vidhipUrvaka samyaka dravya zrutajJAna levuM te vAcanA. $ nirapekSa bhAvathI tatvArtha dvArA pAtrane niravadya grantha,artha ke ubhayanuM pratipAdana karAvavuM te vAcanA che. [2]pracchanA# zaMkA dUra karavA ke vizeSa khAtarI karavA pRcchA karavI te pracchanA. # sUtra ane artha saMbaMdhi prazno puchavA. # pracchanna prathArtha granthanA arthane kezabdapAThane pUchavA tene pracchanA svAdhyAya kahyo che. 4 gurUAdipAsethI samyakjhakAre sUtra-arthanuM grahaNakyapachI temAM koIka arthavizeSa saMbaMdhi zaMkA paDe to teneyathAtathya vinaya sahita pUchInezaMkArahita thavuM anivArya Avazyaka che. kemakezaMkA sahita dhAraNa kareluMzAna-samyakdarzanaguNamAM bAdhA upajAveche.tedoSathI bacavuM te pracchanAsvAdhyAya 4 Atmonnati,parAtisandhAna,paropahAsa saMghaSa ane prahasana Adi doSothI rahita thaI saMzaya cheda ke nirNayanI puSTine mATe grantha artha athavA ubhayanI bIjAne pRcchA karavI te pracchanA. [3]anuprekSA# zabdapATha ke tenA arthanuM manathI ciMtavana karavuM te anuprekSA. ja bhaNela zrutanuM manamAM ciMtana parAvartana karavuM te. che anulA prArthayAdevamanasAkhyAlagranthapATha ane tene arthanomanA dvArA abhyAsa Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 adhyAyaH 9 sUtraH 25 karavo tene anuprekSA kahe che 0 grahaNa karela sUtra-arthane potAnA AtmA prati yathArtha vidhi niSedhe prayujavo jethI zudhdha anubhava jJAnanI prApti thAya. kAraNa ke anuprekSA rahita jJAna e dravya-zruta che tethI ciMtana rUpa anuprekSA svAdhyAya karavo Avazyaka che. padArthanI prakriyAne jANIne garama lohapiDanI mAphaka cittane tarUpa banAvI devuM ane teno vAraMvAra manathI abhyAsa karavo te anuprekSA che. [4]AkhAyaH# zIkhelI vastunA uccAranuM zudhdhipUrvaka punarAvartana karavuM te AmnAya arthAta parAvartana. 4 mukhanA uccArapUrvaka abhyAsa karavo -navuM zrata kaMThastha karavuM ke kaMThastha karela zrutanuM parAvartana karavuM. 4 gAnAyo hovazuddha parivartana ane rUpAna-AmnAya ghoSivizudhdhiparivartana-guNana ane rUpadAna A badhAM zabdo paryAyavAcI che. zudhdhatApUrvaka pAThane gokhavo-kaMThastha karavo athavA punaHpunaH pATha karavo-pArAyaNa karavuM te AmnAya kahevAya che. je potAne prApta sUtra-artha ane anubhavane vAraMvAra saMbhALavo-parAvartana karavuM te AmnAya svAdhyAya. 4 AcAra pAragAmI vratInuM laukika phaLanI apekSA rahita paNe duta-vilakhita vagere pAThadoSothI rahita thaI ne pAThane pheravavo -gokhavo te AmnAya svAdhyAya che. [5]dharmopadezaH$ jANela vastunuM rahasya samajAvavuM athavA dharmanuM kathana karavuM tene dharmopadeza kahe che. # sUtranA arthanuM vyAkhyAna karavuM ziSya vagerene dharmano upadeza Apavote dharmopadeza che. marthopazo vyAdhyAnam manuyoga varga dharmopaddeza rUti manatama arthopadeza, vyAkhyAna,anuyoga varNana ane dharmopadeza A badhA paryAyavAcI zabdo che. arthAt tatvArtha Adinu nirUpaNa karavuM tene dharmopadeza kahe che. vsUtraarthathI prAptaanubhava sahitanA adhyAtmajJAnane parahitArthe temaja svahitArthe nirjarA dharmakathA svarUpe upadeza Apavote.-ahI kathA zabdakathana arthamAM levAno che kathA zabdathI kathA karavI ema samajavuM nahI. mATe sUtrakAre dharmopadeza zabda prayojela che. $ laukikakhyAtilAbha AdiphaLI AkAMkSAvinAunmArganI nivRttine mATe sakrehanI vyAvRtti ane apUrva padArthanA prakAzana ne mATe dharmakathA karavI te dharmopadeza che. je svAdhyAyanI AvazyakatA:- vize rIjhavarti mAM suMdara vAta kahI che "prajJAno atizaya prazasta adhyavasAyo, pravacana nI sthiti,saMzaya-ucchada,paravAdiyonI zaMkAno abhAva,paramasaMvega, tapovRdhdhi ane aticAra zudhdhi Adine mATe svAdhyAya-tapa nuM AcaraNa atyaMta Avazyaka che. ja kama ane nAma bheda spaSTIkaraNa-navatatva tathA anya granthomAM vAcanA-pRcchanA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA parAvartanA-anuprekSA ane dharmakathAe rIte pAMcanAmo kahevAyAche-jemAM vAcanAane pRcchanA e be no krama to sarakho che.-ApaNA sUtramAM trIjokrama anuprekSA che jayAre ahIManuprekSAno kramacotho che. jo ke baMnenA arthomAMto sAmya che. e ja rIte ahIMsUtramAM cotho kramAnAya che jayAre anyamane tyAM parAvartana zabda che A rIte nAma ane kramabaMne judA che jayAre pAMcamAM kramamAM sUtrakAre dharmopadeza zabda kahyo che jayAre navatatva Adi dharmasthA kahe che je baMneno artha samAna ja che mAtra nAma bheda che. _g [B]saMdarbhaH 4 AgamasaMdarbha-ezlI paMvidepaUje gadA vAyagA DipuchaUT paTTiA aNuppehA dhammakahA * bhaga. za.25,u.7,sU.802-40 0 tatvArtha saMdarbha(1)prAyazvivinayavaiyAvRjya. sUtra. 1:20 svAdhyAya (2)nava caturdazapaJcadvibhedaM - sUtra. 9:21 paJca-bhedaM anyagrantha saMdarbha(1)navatatva gAthA-36vivaraNa (2)manaha jiNANamANaM-svAdhyAya-vivaraNa (3)upadeza prAsAda -svAdhyAya-vivaraNa , I [9]padhaH 4 sUtra-25 tathA 2nuM saMyukata padya che (1) vAcanA ne pRcchanA zubha anuyelA bhAvanA parAvartana karI sUtro dharmanI upadezanA ema paMcavidha svAdhyAya samaju sarvadAsevo mudA bAhya attara upadhi tyAgI vyutsarga thI TaLe ApadA (2) AmnAya ne anuprekSA,vAcanA pracchanA ane dharmopadeza evA che svAdhyAya bheda pAMca te U [10]niSkarSa - atyaMtara tapanA A bhedane uttamottama tapa tarIke paNa kahevAyo che. A svAdhyAya tapanA je pAMca bheda kahevAyA te jJAnAvaraNIya karmonI nirjarA mATenA mahatvanA sAdhana rUpe paNa nirdezAyelA che. vyavahAramAM paNa vAcanAdisvAdhyAyazikSaNane draDha banAvavA mATe upayogI che. jema ke - -zALAmAM sarva prathama to navo pATha viSaya ke viSayAMga zIkhe. -zIkhelA jJAnane saMzaya rahita banAvavA vidhArthI praznotara kare. -saMzaya rahita thayelA jJAnanuM ciMtana karI tene dRDha banAve. -daDhI bhUta thayelA jJAnane parAvartana thakI savizeSa dRDha banAve. -chelle A jJAnane vyavahAramAM prayoje. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 26 117 A tabakkA thI vyavahAruM zikSaNa zudhdha ane sAtvika bane che. AdhyAtmika draSTie samyajJAnanI vicAraNA karIe to A ja svAdhyAyatapa jJAnAvaraNIya Adi karmonA bhukkA bolAvI zake che. vaLI prathama ane aMtima pahore je svAdhyAya karavAno che tevI jinAjJAnuM pAlana thaI zake che. are A svAdhyAya tapa ja aMte svanuM adhyayana karAvanAro thAya che. OOOOOOO adhyAyaH-sUtraH26) U [1]sUtrahetu- A sUtra thakI sUtrakAra maharSi vyutsarga nAmaka atyaMtara tapanA bhedone jaNAve che. 0 [2]sUtramULaH-hiMgApo U [3]sUtra pRthaka-vAI - baccatara - 35thyo: [4]sUtrasAra-bAhya ane abhyattara upadhino tyAga emabeprakAre vyutsargakahelo che] I [5]zabdajJAnavAha-3pa-bAhya dravya rUpa je upadhi upakaraNAdi agana-2pA-mamatva-Adino je tyAga te U [6]anuvRtti(1)prAyazvivinayavaiyAva4. sUtra.2:20 thI vyutsa: (2)navacaturdazapaJcadvibhedaM. sUtra. 9:21 thI dvi-bhedaM D [7]abhinavaTIkA-kharI rIte aheva-mamatvanI nivRtti rUpa tyAga ekaja che, chatAM tyAgavAnI vastu bAhya ane abhyattara ema be prakAranI hovAthI, vyutsargapaNa bebhede kahevAyo che. ja bAhya-upAdhi vyutsarga# dhana, dhAnya,makAna,AdibAhya vastumAMthI mamatA uThAvI levItebAhyopadhivyutsarga. $ saMyamanA nirvAha mATe jarUrI pAtra Adi cauda prakAranI upadhi thI atirikta upadhino ke akathya upadhino ane upalakSaNathI aneSaNIya ke jIva-jaMtuthI saMsakata AhArapANI Adino tyAga karavo e bAhyopadhi vyutsarga. $ zarIrasaMbaMdhiciMtAtathA upakaraNa saMbaMdhiciMtAthI AtmAne aLago karavo te bAhya upadhi vyutsarga. vAhoddhAza[pasya: 3padya: pAtra,pAtrabandha,pAtra sthApanaka vagere bAra prakAranI upadhino tyAga te bAhya upadhino vyutsarga che je bAhya padArtha AtmAnI sAthe ekatva avasthAne prApta karatA nathI teno je tyAga tene bAhyopadhi vyutsarga kahe che. * abhyattara-upadhi vyutsargaH$ zarIra uparathI mamatA uThAvavI temaja kASAyika vikAromAMthI tanmayapaNAno tyAga Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA karavo te abhyattaropadhi vyutsarga. # rogAdithI saMyamano nirvAhana thaI zake tyAre ke maraNa samaya najIka Ave tyAre zAstrokata vidhipUrvaka kAyAno ane kaSAyo no tyAga e abhyantarapadhi vyutsarga che. 4 abhyattara vyutsarga eTale AtmAnekaSAya bhAvathI aLago karavo te. mAtara: zarIrasya RSAyAma-zarIra tathAkaSAyonI sAtheno saMbaMdha choDavomamatva parihArane abhyattaraupadhi vyutsarga kahevAmAM Ave che. # krodha, mAna,mAyA,lobha, mithyAtva, hAsya,rati,arati, bhaya,jugupsA Adi abhyattara doSonI nivRtti te abhyattaraupadhi vyutsarga kahevAya che. ja vyutsarga - vividhaDitya - vyutsa: 4 saMsaktAsaMsaktapAnAdeH vidhinA pravacanavihitena utsarga: vyutsargaH / # vyutsarga eTale vyutsarjana -tyAga ja upadhiH- je padArtha anyamAM balAdhAna ne mATe grahaNa karAya che te upadhi che. jenA upara kahyA mujaba bAhya ane abhyantara be bhedo che. 4 upadhIyate balAdhAnArtham iti upadhiH / ja vyutsarga tapathI zo lAbha thAya che? A bAhya-abhyantarabutsargae abhyantaratA hovAthI saMvara ane nirjarA to thavAnA ja che. to paNa tenA bIjA lAbha "sarvArtha sidhdha' mAM A rIte batAvelA che vyutsargathI nirmamatva,nirbhayatA, doSonA nAza, jIvavA mATenI AzAno tyAga ane mokSamArgamAM tatparatA Adi Ave che. vyutsarga tapanA bIjI rIte bhedaHvyutsargatapa be prakAre che (1)dravya vyutsarga (2)bhAva vyutsarga -(1)dravyavyatsarga-paNacAra prakAre kahyo che. (1)kAyAno, (2)gaNano, (3)upadhino, (4)bhaktapAnano. -(2)bhAvautsarga:- paNa traNa prakAre kahyo che (1)kaSAya tyAga,(ra)saMsAra tyAga ane (3)karma tyAga. ArIte dravya ane bhAvathI kula sAta bhede vyutsarga kahevAze.. (1)kAya-utsarga-kAyotsargano sAmAnya artha che deha saMbaMdhi mamatva tyAga karavo te. (2)gaNa utsarga:- samudAya ke gacchane ahIM gaNa kahyo che. chelle to A gaNano paNa tyAga karavAno ja che. jema prabhumahAvIranA 11-gaNagharamAMthI nava gaNadharo prabhunI hAjarI mAMja potAno gaNa zrI sudharmAsvAmI gaNadharane bhaLAvI,anazana karI mokSe gayA. to ahIM je bIjAne gaNa bhaLAvavo te gaNa-butsarga. vyakitagata rIte koI muni gaNa ke gacchano tyAga karIne jinakalpa Adi aMgIkAra karI tene paNa sutsarga ja kahevAya. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtra 2 119 (3)upadhivyutsarga- upadhi e jaina pAribhASika zabda che, je be prakAre kahevAya che. (1)audhika -(2)aupagrahika audhika eTale nirantara upayogamAM levAtA evA rajoharaNa, mukhavastrikA, colapaTTa vagere badhI audhika upadhi. -aupagrahika-eTaleja pAse hoya paNa kharI ane na paNa hoya tevI upAdhi jema ke daSTha, pAtra,paSTaphalaka vagere. A upadhimAM mamatva rahitatA keLavavI te upadhi vyutsarga. (4)bhApAna vyasarga- anazana karatI vakhate, saMlekhaNA ke saMthAro karatI vakhate gaMbhIra bImArI vakhate,maraNAMta upasargasamaye bhojana-pAna Adino tyAga karavo te bhakta pAna vyutsarga kahyo. (pa)kaSAya vyutsarga - kaSAyanuM nimitta maLe to paNa kaSAyana karavo kaSAyanA kAraNothI dUra rahevuM, bIjAne kaSAya utpanna karAvavAmAM paNa pravRtta na thavuM, temaja pratipakSI kaSAya karI rahyA hoya to paNa zAnta rahevuM. A rIte krodha-mAna-mAyA-lobha rUpa cAre kaSAyano vyutsarga eTale tyAga karavo. (6)saMsAra utsarga-saMsAra eTale AtmA sAthe coMTelAkarmone kAraNe naraka-tiryaMca-deva ane manuSya e cAra gatimAM paribhramaNa. mithyAtva,avirati, kaSAya, pramAda,yogamAMnA je-je kAraNothI saMsAra vadhato hoya tene sarve nimittono tyAga karavo ane kevaLa mokSamArga paratvenuM lakSa rAkhavuM te saMsAra vyutsarga. (7)karma vyutsarga-karma vyutsarga eTale karma baMdhananA kAraNono tyAga karavo. jemAM Avo sarvathA deya ! mujaba Agnavone sarvathA aTakAvavAnA dhyeya pUrvaka aMte sarvakarmanA vyutsarga mAraphate mokSa meLavavo te karma vyutsarga. keTalAMka sthAnoe utsarga ke vyutsargano arthamAtra kAyotsarga jovA maLe che te vyutsarganI prAthamika ane mahatvapUrNa bhUmikA svarUpe vicAravo. kemake saMpUrNa vyutsargamAM kAyAno vyutsarga e cAvIrUpa bhUmikA che. paNa mAtra kAyAno ja vyutsarga e paryApta artha nathIukata vyutsarga ne tenA bheda rUpe ja samajavAnA che. U [8] saMdarbha0 Agama saMdarbha:- vira vade pawtte ratra vize ja pAva viDane 4 mA. za.ra53.7,jU.804 # tatvArtha saMdarbhaH(1)praayshcitvinyvaiyaavRtty. sUtra.9:20 vyutsarga (2)navacaturdazapaJcadvibhedaM sUtra. 9:21 dvi-bhedaM # anyagrantha saMdarbhaH(1)navatatva gAthA-rUkavivaraNa (2)aticAra vicAraNA gAthA-prabodhaTIkA-2 (3)tassa uttarI karaNa -prabodhaTIkA -1 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 3 [9]padyaH (1) (2) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA A sUtranuM prathama padya pUrva sUtraH25 mAM kahevAi gayuM che. AMtara bAhya vastuno tyAga sutyAganI sthiti ahaMtA mamatA banne thAya nivRtta jehathI J [10]niSkarSa:-atyaMtara tapanA bheda rUpe kahevAyelA vyutsarga tapa e ati suMda2 vAta kahI jAya che. kema ke ekato tapa poteja mULabhUta paNe saMvara ane nirjarAnuM sAdhana che. vadhArAmAM ahIM vyutsarga zabdathI je artha prasidhdha che tebadhuM ja choDavAnuM sUcana kare che. jemAM Adehano paNa tyAga karavAno che ane chelle karmono paNa tyAga karavAno jache arthAt je tapano hetu che te ja vyutsarga no artha che. tapa thakI paNa chevaTe to karmone choDavAnA ja che ane vyutsarga thI paNa karmono tyAga ja karavAno che. ane jo karmono tyAga thai gayo to pachI upadhi pachI te bAhya hoya ke atyaMtara hoya banneno tyAga thai gayo hoya. kema ke karmajanahoya to taddanya zarIra paNa nahIM rahe ane zarIra nahIM raheto pachI tene upAdhi upakaraNanI jarUra paNa nahIM rahe. AtmAne A badhI vaLagaNa che te to mAtra karmanA sahaastitvanA kAraNe ja joDAyelI che. je divase AtmA karmathI sarvathA mukata thaze te divase karmajanya koi upadhi rahevAnI ja nathI. jo ke prAyazcita nA bhedomAM paNa vyutsarga tapanoullekha hato paNa tyAM vyutsarga tapa prAyazcita svarUpe kahevAyelo che jayAreahIM vyutsarga pote ja eka svataMtra tapa che. baMnemAM nirjarA no hetu hovA chatAM prAyazcita mAM doSa sudhAraNAnI mukhyatA che ahIM sarvasva tyAga thakI mukita e ja mukhya hetu che. adhyAyaH9-sUtraH20 [1]sUtrahetuH- A sUtra thakI atyaMtara tapanA eka bheda evA dhyAna nA svarUpa ke lakSaNa ne jaNAve che [2]sUtra:mULa:--ttamamaMdananasyaMgavijJAnizeSodhyAnam [] [3]sUtraHpRthak-uttamasaMhananasyAma - vinA nirodha: dhyAnam [] [4]sUtrasAraH-uttama saMhanana [-saMghayaNa] vALAnuM je eka viSayamAM aMtaHkaraNanI vRttinuM sthApana te dhyAna arthAt koi eka viSayamAMcittanI sthiratA te dhyAna AvuMdhyAna uttama saMghayaNa vALAne hoya che.] ] [5]zabdazAnaH ttamasaMdananasya-uttama saMghayaNa vALAne dhAma-eka viSayamAM dhyAnam-dhyAna [atyaMta2 tapano eka bheda] vijJAnizeSa -citta sthiratA *ttamamaMdananaEtrapravindAnizeSo dhyAnamAntarmuhUrtIt e mujabanuM saMyukata sUtradigambara AmnAyamAM che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 27. 121 U [6]anuvRttiH-prAyazvivinayavaiyAvRtta sUtra 1:20 thI dhyAna zabdanIanavRtti [7]abhinavaTIkA-ahIM sUtrakAre eka sAthe be vastu sUcavelI che . (1)dhyAna nA adhikArI koNa? (2)dhyAnanuM svarUpa (1)dhyAnanA adhikArI koNa? -3ttama saMdana-uttama saMghayaNa vALA -uttama saMghayaNa kone kahevA? -svopallabhASyamAM jaNAvyA mujaba34masaMhanavajhaSamAnaBJraMvajhanaravaM nAra/vaMgarvanararva . arthAt cha prakAranA saMghayaNo mAM prathamanA A cAra (1) varSabhanAraca (2)vajanAra (3)nArA ane (4)ardha nArAca uttama-eTale prakRSTa ke uMcu saMdana-saMghayaNa- asthibaMdha varga eTale kIlikA khIlI Sama -paTTa, pATo nIrava eTale markanTa baMdha- be hADakAMnA cheDA ekabIjAmAM goThavavAte (1)vaja8Sabha nArAcA-prathama saMghayaNamAM AtraNe hoya che, eTale ke be hADakAnA cheDA eka bIjAnA khADAmAM goThavavAmAM Ave, te prakAranA sAMdhA upara hADakAno eka paTTo Ave ane te traNe nevadhe evo eka vaja khIlo upara parovavAmAM Ave tevajaRSabha nArAca saMtanana. (2)vajanArAca: -bIjA saMhanana mAM paddo hoto nathI paNa be hADakAnAcheDA ekabIjAmAM goThavIne tene khIlA vaDe vIMdhIne goThavelA hoya che. noMdhaH-nAmakarma mAM saMghayaNanA bheda mujaba to ahIM RSabha nArAca Ave ke jemAM hADakAne paTTAthI vaMTelA hoya paNa ame sidhdhasenIyavRtti anusAra uparokata bIjo bhedalakhyo che. jemAM dritIya saMdaneponati evuM spaSTa vidhAna che. (3)nAra - trIjA saMvananamAM khIlo ane pATo baMne hoto nathI. phakata nArAca-arthAt markaTabaMdhaja hoya che jemAM be hADakAnAcheDA ekabIjAnA khADAmAM goThavAyelA hoya che. (4)ardhanArAcaH- jenI racanAmAM eka tarapha khIlI ane bIjI tarapha markaTabaMgha hoya te ardhanArA saMhanana kahevAya. AvA cAra saMghayaNo ne uttama saMghayaNa kahyA che. [noMdha:- paMDita sukhalAlajI A sUtranA vivecanamAM lakhe che ke digaMbarIya granthomAM traNa uttama saMhananavALAne dhyAna nA adhikArI mAnyA che bhASya ane tenI vRtti prathamanA be saMhanana vALAne dhyAna nA svAmI mAnavAno pakSa kare che. -AmAM digambara AmnAyamAM prathama traNa saMhanana vALAne dhyAnanA adhikArI mAnavAmAM AvyA che te vAta satya che. -paNa bhASya anetenIvRttimAM prathama besaMhanana vALAne dhyAnanA adhikArI mAnavAmAM AvyA che te vidhAna ucitta nathI kema ke bhASyAnusArI sidhdhasenIya vRttimujabano artha to upara jaNAvelA ja che temAM DAmarsane vavidham spaSTa lakhyuM che. -hAribhadiyavRttimAM svIkArela bhASya pAThaA rIte che varSaparyavajhanara/ra. jenI vRttimAM spaSTa Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA cha / nArAcaM zabda pratyekaM sambadhyate, tatra vajarSabha-nArAca,puna: arddha-nArAcaM tathA RSabhanArAcaM, tathA nA raste Darama saMvanavAvyA:A rIte baMne vRttimAM cAre saMghayaNane uttama saMghayaNa tarIke svIkArelA che. mATe paMDita sukhalAla nuM vivecana ayogya che. AvA cAre uttama saMghayaNa vALAne ja dhyAnanA adhikArI mAnavAmAM AvelA che kAraNa ke dhyAna karavAmAM joItA mAnasika baLa mATe je zArIrikabaLa joIe teno saMbhava ukata cAra saMhananavALA zarIramAM che. bAkInA bIjA be saMhanana vALA zarIramAM nathI. eto jANItuM ja che ke mAnasika baLano eka mukhya AdhAra zarIraja che ane zarIra baLa te zArIrika baMdhAraNa upara nirbhara che. tethI uttama saMhananavALA sivAyanA saMhananavALAne dhyAnanA adhikArI gaNela nathI. jeTale aMze zArIrika baMdhAraNa nabaLuM, teTale aMze manobaLa ochuM,jeTale aMze manobaLa ochuM, eTale aMze cittanI sthiratA ochI. tethI nabaLA zArIrika baMdhAraNa vALA arthAta anuttama saMhananavALA loko prazasta ke aprazasta viSayamAM je ekAgratA sAdhIzake che te eTalI badhI ochI hoya che ke tenI gaNanA dhyAna mAM thai zakatI nathI ja svarUpaH -eTale eka AlaMbana eka viSaya vitA-eTale calacitta nirodha-eTale sthiratA vintanirodha-calacittanI koI eka viSayamAM sthiratA [e ja dhyAna sAmAnya rIte kSaNamAM eka, kSaNamAM bIjA ane kSaNamAM trIjA ema aneka viSayone avalaMbI cAlatI jJAnadhArAbhinnabhinna dizAmAMthI vahetI, havAnI vacce raheladIpazikhAnI peThe asthira hoya che. AvI jJAnaghArA arthAt ciMtAne vizeSa prayatna vaDe bAkInA badhA viSayothI haThAvI koI eka ja ISTa viSayamAM sthira karavI, arthAt jJAnadhArAne aneka viSaya gAminI banatI aTakAvIne eka viSayanIgAminI banAvI devI te che. ja dhyAnanuM A svarUpa ane saMyatanI kakSA - - koI eka viSayamAM cittanI sthiratA rUpa dhyAna kahevAyuM te dhyAnanuM svarUpa asarvajJa ke chadmastha saMyotone ja saMbhave che [arthAt bAramAM guNa sthAnaka sudhI ja A dhyAna hoya che). sarvajJatva prApta thayA pachI arthAta sayogI-ayogI kakSAe [arthAta teramAM ane caudamA guNaThANe dhyAnanuM uparokta svarUpasvIkAravAmAM Avela nathI. vaLI bhagavaMtone yoga-nirodha rUpa dhyAna hoya che, jenuM varNana A adhyAyanA sUtra:40 tathA 46mAM jaNAvavAmAM Avela che. ja prazna-cAra gatimAM nabaLA saMghayaNa vALA jIvone paNa Araudra Adi dhyAna hoya che. have ahIM sUtrokata dhyAnanI vyAkhyA pramANe to nabaLA saMghayaNa vALAne dhyAna hoI zake nahIM to pachI A sUtra kaI rIte ghaTAvavuM? samAdhAnaH- A sUtrAnusAra prabaLa koTinA dhyAnane ja dhyAna tarIke vivalita karAyuM che.sAmAnya koTInA dhyAnane dhyAna svarUpe gaNatarImAM levAyela ja nathI. -jema lokamAM adhika lakSmIvALAne ja zrImaMta-dhanavAna kahevAmAM Ave che tema ahIM prabaLa koTInI ekAgratAne dhyAna kahevAmAM Ave che. AthI cAragatimAM nabaLA saMghayaNavALAne Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 27 123 paNa je dhyAna hoya che te vAta sAthe koI virodha Avato nathI. bharatakSetramAM sthiti A bharata kSetramAM vartamAna kALamAM sAmAnya koTinuM dhyAna che, A sUtramAM kahevAyela prabaLa koTInuM dhyAna nathI kAraNa ke AvA dhyAna mATe prabaLa mAnasika ekAgratA joIe prabaLa mAnasika ekAgratA mAnasika baLa para AdhAra rAkhe che ane mAnasika baLa amuka prakAranA zArIrika baLa vinA na AvI zake. dhyAna mATe jarUrI zArIrikabarULa zarIranA majabuta saMghayaNanI apekSA rAkhe che mATe ja A sUtramAM uttama saMghayaNa vALAne A dhyAna hoI zake ema kahyuM che. jayAre vartamAna kALamAM kevaLa sevArtanAmanuM chaThThuM saMghayaNa hovAthI uttama saMghayaNano abhAva che, mATe A kALamAM prastuta sUtrota dhyAna saMbhavatuM nathI. * sUtra sArAMza: 1-prathamanA cAra uttama saMghayaNa dharAvatA AtmAo jayAre samasta parabhAvanI ciMtA choDIne AtmasAdhanAmAM upakArI evA koI kasamyaphadravya-guNa yA paryAya svarUpamAM tanmaya svarUpe mana,vacana, ke kAyAnI sthiratA vaDe sthira citte tenI vicAraNA kare, tene sammadhyAna kahevAmAM Ave che. 2-sUtramAM kahevAyela vijJAnarodha ephakata tuccha abhAvarUpanathI kintu bhAvAttara rUpa che. kema ke asat dhyAna-cintAmAMthI sanA bhAva taraphanI gati hoya che athavA mithyA-moha janya durbAna mAMthI sammasudhyAna prati bhAvAttara hoya che. * 3-kevaLa Akho mIMcIne besavuM ke zvAsocchavAsano nirodha karavo tene paNa dhyAna kahI zakAya nahIM. e ja rIte zvAsozvAsa ne gaNavA te paNa dhyAna nathI kema ke gaNatarI samaye ekAgratAne badale vyagratA vadhI javA saMbhava rahe che. : 4-dhyAnanI sidhdhi mATe gupti-samiti-parISahajaya-bhAvanA vagere bhUmikA rUpa che. pa- kevaLI bhagavaMtane vAkkAyanA yogano nirodha e ja dhyAna kahevAyuM che. kemake bhAvamanano abhAva hoya che arthAt temane mano vyApArano abhAva hoya che. U [8]saMdarbhaHja Agama saMdarbha (1)aMtomuttamaMtaM cittAvatthANamegavatthumichaumatthANaM jhANaM joganirohojiNANaM tu sthAnAMga vRtti (2)A sUtrano bIjo Agama saMdarbha have pachInA sUtra-28 mAM sAthe mukAyela che. 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)samaya mAmuhUrtata- sUtra:28 (2)bheda sArvaraudradharmazuni - sUtra.2:21 (3)sUcanA sUtra 1:30thI 2:46 sudhI have dhyAna viSayaka sUtro ja ApelA che. # anyagrantha saMdarbhaH(1)navatatva gAthA 36- vivaraNa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2)kALaloka prakAza-sarga:30 zloka:411 (3)dhyAna zataka vRtti [9]padya(1) prathamanA traNa zarIradhArI jIva je vicAratA ekAgracitte yogInI jema anyaciMtA rodhatA sUtra 28-29 nuM saMyukata padya ardha vaja8Sabhane pUraNa vajaSabhanAraca traNe saMhanano te zreSTha gaNAtAM tenA adhikArI janane vadhumAM vadhu sthira rahe eka viSaye AMtaravRtti te dhyAna bane bAra guNa sthAna lagI rahe te AMtara muhurta kALa gaNe 0 [10]niSkarSa- A sUtramAM kahelI vAta mAM be suMdara vastu rajU karI zakAya che. (1)uttama saMghayaNa vALA sivAya koIne A dhyAna hoi zake nahIM eTale ke vartamAnakALe dhyAna nI je vAta thAya che te zAstrIya rIte ucIta ja nathI kema ke hAla koIuttama saMghayaNa vALo jIva A bharata kSetramAM che ja nahIM. (2)bIjI vAta e che ke "ekAgracintA nirodha" zabda sUtrakAre mukayo teno artha paNa e ja che ke AkuLa vyAkuLa thatA ke saMkalpa vikalpa karatAM cittane rokIne eka ja viSaya paratve sthira karavu. vyavahAruM jagatamAM paNa AvI citta sthiratA jarUrI hoya to mokSamArgamAM kema na joIe? ema samajI cittadhairya guNane dhAraNa karIuttamottama dhyAna mATe puruSArtha karavo jevI paraMparAe zukala dhyAnananI dhArAe caDhI mokSane pAmI zakAya. 0 0 0 0 0 0 0 adhyAyaH9-sUtraH28) U [1]sUtrahetu- dhyAna keTalA samayanuM hoI zake? te vAtane jaNAvavA che. 0 [2]sUtra mULaH- "mamuhUrtata 0 [3] sUtra pRthaka- - muhUrtata 1 [4]sUtrasAra-muhUrta sudhI [arthAtu A dhyAna aMtarmuhUrta paryanta rahe che athavA lagAtAra A dhyAna vadhumAM vadhu kaMIka nyuna-48 miniTa paryanta rahe che]. U [5]zabdajJAnamA-maryAdA sUcave che muhUta-aMtarmuhUrta sudhI U [6]anuvRttiH-3masaMhanI vistAranoyodhyAnam sUtra.2:27 thI dhyAnanI U [7]abhinavaTIkA -A sUtramAM sAmAnya vAtato eTalI ja che ke pUrvasUtramAM je "digambara AmnAya mujaba A sUtra pUrvasUtranI sAthe saMyukata paNe kahevAI gayuM che. * * * * * Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 28 125 dhyAnanuM svarUpa kahevAmAM AvyuM tevuM ekAgracintA nirodharUpa dhyAna phakata aMta muhUta paryanta rahe che paNa vizeSa thI samajavA keTalAka muddA atre rajU karyA che. 1-muharta eTale be ghaDI. -be ghaDI eTale 48 miniTa. 3-ahIM muhUrta zabda thI "aMtarmuhUta" artha levAno che. jo ke svopajJa bhASyamAM to tad dhyAnam mAmuhUrtata mavati eTaluM ja kahyuM che teno artha eTalo ja thAya ke sUtraH27mAM kahevAyela dhyAna vadhumAM vadhu ekamuhUrta sudhI ja hoI zake che. paNa sidhdhasenIya vRttimAM teno artha spaSTa karatA matamuhUrtaparimAne lakheluM che. mATe ahIM aMtamuhUrta artha levo. 4-aMtamuhUrtanA be bheda che. jadhanya ane utkRSTa. jadhanya aMtamuhUrta nAnAmAM nAnu aMtamuhUrta nava samayanuM che. utkRSTa aMtamuhUrta - moTAmAM moTu aMtamuhUrta eka samayajUna eka muhUrta-arthAt 48 miniTathI eka samaya nyUna kaheluM che. pa-kAlaparimANaH- ArIte ekadhyAna vadhumAM vadhu aMtarmuhUrtanA kALapariNAmavALuM kahyuM tenA arthane vadhu spaSTa karatAM bhASyakAra maharSie AgaLa kahI dIdhu ke parata: mata durgAnavAn A dhyAna aMtarmuhUrta thI vadhu rahI zakatuM nathI. kema ke tethI vadhAre kALa thavAthI durbAna thaI jAya che. - A rIte aMtamUhurta pachI avazya cittacalita bane che. tethI AgaLa teneTakAvavuM muzkela ke asaMbhava hovAthI dhyAnanuM kAla parimANa aMtarmuhurta ja mAnavAmAM Avela che. hA, citta aMtarmuhUrta paryanta sthira rahI zake che. pharI aMtamUhurta thatA citta calita bane che, punaHpunaH A sthiratA ane calitatAno krama cAlu rahI zake che. paNa kALamaryAdA saLaMgato aMtamUhurtanI ja rahe che. - sthULa dRSTie ApaNane lAge ke kalAko sudhI lagAtAra dhyAna cAle che. paNa sUkSma dRSTi thI nirIkSaNa karavAmAM Ave to aMtarmuhUrta bAda citta sUkSma paNa avazya calita thaI jAya che. jo ke eka vAta noMdhapAtra che ke A nizcayathI sUkSmadhyAnanI vAta che, sthULa thI to kalAko sudhI paNa dhyAna thatuM joI zakAya che. paNa vAstavika sthiti e che ke aMtarmuhUrta pachI sUkSma kALa mATe paNa avazya durbAna thAya che. ja prazna - svopajJa bhASyamAM durgA zabda kahyo teno arthazo? durbAna zabdathImArNa ane raudra dhyAnalevAmAM Ave che paNa tuna zabdathI sidhdhasenIya vRttimAM vibhinna artha jaNAvelA che. (1)durbAna eTale kharAba dhyAna. (2)durbAna eTale dhyAnano abhAva. (3)durbAna eTale vikRtta dhyAna. (4)durbAna eTale sAmarthya vinAnuM dhyAna. (5)durbAna eTale nA pasaMda karavA yogya dhyAna. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA duH iti zabdau vaikRte vartate / vikRtaM dhyAnaM, vikArAntaramApanna durdhyAnam / athavA RddhiviyuktA - vyuddhau duHzabdaH anIpsAyAM vA duH zabdaH / * sUtra 27-28 no saMyukata arthaH prathamanA cAra uttama saMghayaNa dharAvatA AtmAo jayAre eka aMtarmuhUrta kALa sudhI samasta parabhAvanI ciMtAne choDIne Atma sAdhanamAM upakArI evA koI ka samyakdbhavya -guNa athavA paryAya svarUpamAM tanmayasvarUpemana-vacana-kAyAnI sthiratA vaDe aMtarmuhUrtasudhIsthira citte tenI vicAraNA kare tene samyaka dhyAna kahevAmAM Ave che. [] [8]saMdarbhaHAgama saMdarbhaH (1) kevatiyaM kAlaM avaTThiya pariNAme hojjA ? goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM antamuhUttaM : bhaga. za. 26, u.6, sU. 770-8 evaM 20 (2) aMtomuhuttamittaM cittAvatthANamega vatthummi DamatyALajJAnuM goLa nioddo niLAkhaMtu sthA-4,32,sUtra.247 zrI abhayadeva sUrikRtti vRtti zloka 1-pR. 187-Agamodaya samiti tatvArtha saMdarbha: A dhyAna viSayaka carcA A ja adhyAyayanA sUtra-29 thI 46 sudhI cAle che. anyagrantha saMdarbha: (1)kALaloka prakAza-sargaH30 zlokaH412 (2)navatatva gAthAH36- vivaraNa (3)dhyAna zataka ] [9]padyaH (1) kALathI aMtarmuhUrta pramANa dhyAna dhare tadA dhyAna tene mAnIe e satya vastu sarvadA (2) A sUtranuM bIjuM padya-pUrvasUtraH27 mAM kahevAyuM che. [] [10]niSkarSa:-ahIMsUtrakAra maharSi dhyAnanuM kALa pramANa aMtarmuhUrta jaNAveche. kAraNa keAtmAmAM ekIvakhate saMkalezakevizudhdhi aMtarmuhUrtathI vadhAre kALaTakI zakatA nathI. karmothI AvRtta thayelo AtmA karmone kAraNe ekAgratAthI skhalita thai jAya che. parINAme A kALa maryAdA pachI dhyAnanI jarUra nathI. kema ke dhyAna zabdano vyavahAra paNa mokSanA kAraNonA eka aMga tarIke athavA mukhya aMgatarIke karavAmAM Avyo che. kArya sidhdha thayA pachI kAraNa nI apekSA rahetI nathI. ATalI vAtano niSkarSa ekaja che ke mokSanA hetuthI dhyAna avazyaka che. paNa dhyAna e paNa sAdhana che sAdhya nathI, sAdhyato mokSa ja che ane mokSa meLavavA mATe ja A zAstra samagramokSamArgane AzrIne upadezAyeluM che. gg g Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 29 1 27 (adhyAyaH9-sUtra:29) U [1]sUtrahetu-A sUtra thakI sUtrakAra maharSi dhyAna nA cAra bhedone jaNAve che. [2]sUtramULa-mAtaraudradharmazuni || [3]sUtra pRthaka mA - radra - dharma - zukra U [4] sUtrasAra -A raudra, gharma,zukala ei cAra prakAra dhyAnanA che.] [arthAta dhyAna. cAra prakAre che, ArtadhyAna-raudradhyAna, dharmadhyAna ane zukaladhyAna U [5]zabdajJAnaH-duHkha janya dra-gADha pariNAma janya dharma-kSamAdi dharmayukta rAva nirmaLa-dhyAna 1 [GanuvRtti-3ttamasaMhanacaiAvanAnirodhodhyAnam sUtra. 1:27 thI dhyAnam U [7]abhinavaTIkA-uttama saMhananavALAno ekAgra cintAnirodha te dhyAna che. A dhyAna nA cAra bhedo kahyA che. [1]ArtadhyAna4 zvata eTale duHkha duHkhanA kAraNe thatuM dhyAna te ArtadhyAna. A dhyAna sAMsArika duHkhone kAraNe utpanna thAya che, ane punaHduHkhano anubaMdha karAve che. # rti eTale duHkha athavA pIDA. tenA sambandha thI dhyAna thAya che. te dhyAnane ArtadhyAna kahevAya che. A dhyAna duHkhamAMthI ubhuM thAya che, duHkhanI paraMparA vadhAre che. aNagamatI vastunI prApti thavI te duHkhanuM kAraNa che, koI vedanA ke vyAdhi paNa duHkhanuM kAraNa che, priyavastu cAlI jAya to paNa duHkha thAya che. niyANa paNa prAyaH mananA koI duHkhamAMthI vizeSa sukha meLavavAnI icchAthI janme che. mATe A dhyAnamAM duHkha mukhya che. # dukhAvasthAne prApta jIvanuM ja dhyAna-cintA che. tene ArtadhyAna kahevAmAM Ave che. [2]raudradhyAnaH# rudra eTale krura pariNAmathI yukata jIvanuM dhyAna te raudradhyAna. athavA rudra eTale bIjAne duHkha ApanAra, bIjAnA duHkhamAM kAraNa bane tevA hiMsA,mRSA,steya,paragraha e cArenA pariNAmathI yukata jIvanuM je dhyAna te raudradhyAna. 8 krodha-Adiyukata kura bhAvone raudra kahe che. AvA prakAranA pariNAmothI yukata je dhyAna te raudradhyAna kahevAya che. # A dhyAnamAMthI janmatAparINAmo bIjAne rovaDAve tevA bhayaMkara hoya che. bIjAne duHkha ApavA kareluM, ke duHkha ApanArAbhayaMkara kAryavakhate mananI ekAgratAe raudradhyAna che. [3]dharmadhyAnaH- [athavA dharma dhyAna $ kSamA Adi daza prakAranA dharmathI yukata dhyAna te gharma gharmadhyAna kahevAya che. [dharma athavA dharma be vikalpa pATha che. tenA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA je dhyAnamAM gharmanI bhAvanAne vAsanAno viccheda jovA na maLe te dhyAna ne dharmadhyAna kahyuM che. # kSamA-mArdava-Arjava vagere uttama dharmone anukULa bAnate dharmadhyAnake dharmadhyAna. # tatvanA svarUpamAM cittane ekAgra karavuM te dharmadhyAna che. [4]zukaladhyAnaH0 zukala eTale nirmala. je saghaLA karmono kSaya kare te dhyAna nirmala- zukala che. yadyapi dharmadhyAna paNa nirmala che. paNa dharmadhyAna AMzika karmakSaya kare che. jayAre zukla dhyAna saghaLAM karmono kSaya kare che. AthI zukala dhyAna atyaMta nirmaLa che. che krodha-AdinI nivRtti thavAne kAraNe jemAM zucitA-arthAta pavitratA no saMbaMdha jovA maLe tene zukaladhyAna kahe che. # sakaLa karmanA nAzanA heturUpa hovAthI AtmA ne zukala, sapheda,nirmaLa banAvanAruM dhyAna te zukala dhyAna. athavA -zo: te ATha prakAranuM AtmAnuM duHkha- tene karamAve, nabaLuM pADI dUra kare tene zukala dhyAna kahevAya che. # jIvonA zudhdha pariNAmothI karAtuM dhyAna ne zukala dhyAna che. che je rIte meLa khasI javAthI vastra pavitra thavAthI zukala kahevAya che, te rIte nirmaLa guNarUpa Atma pariNati paNa zukala che. ahIMje cAra dhyAna kahevAyA che. te cAra dhyAna mAM prathamanA be dhyAna pApAmravanA kAraNa hovAthI aprazasta dhyAna kahevAya che. jayAre karmamaLane naSTa karavAmAM samartha hovAthI dharma - ghamya ane zukala dhyAna prazasta dhyAna kahevAya che. jo ke A ane raudrae baMne dhyAna to spaSTatayA AgnavanA ja hetubhUta che. jayAre A saMvara ane nirjarAnuM prakaraNa hovAthI temAM dharma ane zukala dhyAnano ja samAveza thAya, chatAM sUtrakAra maharSie cAre dhyAna ne ahIM jaNAvyA te ArSa-Agama paraMparAnA anusaraNa tathA sUtranI lAghavatA mATe che. 0 [B]saMdarbha je Agama saMdarbha-vAri II TUttA, te nahIM mar3elANe, roElALa, thALe, sAthe ja pa, za.25,37,. 803-2 4 tatvArtha saMdarbha(1)mAtamamanojJAna saprayoje takiyomya smRtti sUtra 931 (ra)venAyabdha - sUtra 932 (3)vIparIta manojJAnAma- sUtra 933 (4)niyAmAM 2 - sUtra 9H34 4 anyagrantha saMdarbha(1)kALaloka prakAza-sarga 30 zloka 411 (2)navatatva gAthA 36- vivaraNa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) adhyAyaH 9 sUtraH 30 (3)dhyAna zataka (4)zramaNa sUtra-avasUrI U [9]padya' (1) Arta raudra zukala bheda cAre dhyAnanA prathamanA je dhyAna be che. tethI bhava-viTaMbanA sUtra-29 tathA 30 baMnenuM saMyukta padyaArta raudra ane dharma, zukala e dhyAna cAra che temAMya dharmane zukala, mola kAraNa to bane. [10] niSkarSa:-ahIM sUtrakAra maharSi dhyAnanA cAra bhedono nirdeza kare che. jenA peTA bhedovagere have pachInA sUtramAM jaNAvavAnA che. paNa mukhyavRttie vicArIe to krUra ane saMkilaSTa pariNAmo ke duHkhono tyAga karI kSamAdi dharma AdaranA parama nirmaLatAnI pavitratAnI prApti thavI arthAta AtmA saMpUrNa zveta ke zukala banI javo te zukala dhyAnanA carama simA athavA dhyAnatapanuM utkRSTa phaLa che. A rIte A raudra ne choDIne dharma zukala AdaravA thakI utkRSTa dhyAna tapa thakI utkRSTa phaLanI prApti karavI. 0 1 0 0 0 0 0 (adhyAyaH9-sutraH 30) U [1]sUtrahetuH-uparokata je cAra dhyAna jaNAvelA che. temAM chellA be dhyAnano hetu A sUtra thakI jaNAvavo che. U [2] sUtra mULa-pare mokSadU 0 [3]sUtra pRthaka para mola - heDU U [4]sUtrasAra chellA be dhyAna mokSanA hetu che. arthAtu-dharmadhyAna ane zukala dhyAna e be mokSanA hetu che.] U [5]zabdajJAnapare-para, pachInA be mokSadU-mokSanA hetubhUta U [6]anuvRtti - (1)3masaMdananazcama. sUtra. 1:27 thI dhyAna nI anuvRtti levI (2)ArauidradharmazuklAni sUtra. 9:29 U [7]abhinavaTIkA- sUtrakAra maharSi A sUtra thakI dhyAnanA phaLane jaNAve che. te hetuthI dhyAnane be bhAgamAM paNa vaheMcI de che. ja pare-para eTale pachInA, chellA ke aMtima. ahIM para zabdadvivacanamAM prayojAyela hovAthI pare no artha chellA be evA karyo che. paNa chellA be eTale? -dharmadhyAna ane zukala dhyAna a. 99 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ja mohetu-mokSanA hetu, molanA kAraNa, - jenuM phaLa mokSa che te. mokSano hetu kaIrIte che? - be rIte. (1)dharmadhyAna e paraMparAe zukla dhyAnanI prApti karAvanAra hovAthI motanuM kAraNa bane che. (2)zukala dhyAna e sAkSAt mokSanuM kAraNa kaheluM che. ja vizeSa:-sUtra saMbaMdhi anya vizeSatA (1)saMsArahetu- sUtrakAra maharSie chellA be dhyAnane mokSanA hetu kahyA tethI pUrvanA be dhyAna (1)ArtadhyAna, (2)raudra dhyAna e baMne saMsAranA hetu bhUta samajavA. tethIja svopanna bhASyamAM jaNAvela che ke pUrva tu bAraudrA saMpAdU ti ! (2)hayopAdeyatAH- Arta ane raudra baMne saMsAranA kAraNa hovAthI durbAna hoI heya arthAt tyAjayache. jayAre dharma ane zukalae bemokSanA kAraNa hovAthI sudhyAna hoI upAdeya arthAt grahaNa karavA yogya kahevAyA che. (3)vacana-ahIM be' nI saMkhyAno artha jaNAvavA dvi vacanano prayoga karelo che. jema ke pare-e dvi vacana che. ane hetU paNa dvi vacanamAM ja prayojAyela zabda che. (4)paramArthathItarAga-dveSa-mohae saMsArano hetu che. paraMtu tenI sAthesaMkaDAyela Arta-raudarUpa jeciMtana/dhyAna tene prakRtama rAga-dveSa-mohanA bhAjaka hevAthI saMsAra paribhramaNa hetu kahyA che. 0 [B]saMdarbha AgamasaMdarbhaH-vAjJA yusamANikSamahDuM phArditta-ga.30, rUpa ja sUtrapATha saMbaMdhaH-susamAdhine mATe dharmazukaladhyAna dhyAtAyogya che. arthAta mokSanuM kAraNa hovAthI A be dhyAnane ja dhyAnarUpa gaNI zakAya che. 4 tatvArtha saMdarbha(1)gorA pavipaiiAviyAyadharmapramasaMya-sUtra. 1:37-dharmadhyAna (ra)pRthakkanaiRtvavitasUkSmaviyApratipativyaparayinivRttInI mUtra.2:42-zukaladhyAna anyagrantha saMdarbhaH(1)kALaloka prakAza-sargaH30- zlokaH 437 (2)navatatva-gAtha 3-vivaraNa (3)pAkSika sUtra vRttiU [9]padya(1) dhyAna chellA bheda be te mokSa hetu sAdhanA Adare bhavi prANio virame viSayanI vAsanA (2) A sUtranuM bIjuM padya pUrvasUtra 29 sAthe apAIgayuM che U [10]niSkarSa:-AsUtra prathamanA be dhyAnane saMsAranA kAraNarUpa ane pachInAbe dhyAnane mokSane hetu bhUta jaNAve che. e rIte A sUtrano niSkarSa spaSTa ja che ke- jo saMsAranI vRdhdhi karavI hoya to prathama be dhyAna dhyAvavA ane mokSanI icchA hoya to aMtima be dhyAno Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 31 ne dhyAvavA joie. 131 jIvanepotAnesaMsAramAM rasachekemokSamAMtejIvepotevicAravAnuMche. ahIMtomokSano rAjamArga dekhADI dIdho che. ke jo mokSe javuM che to dharma-zukla kyAno sAdhanabhUta atyaMtara tapa kahyA che. iiiiiii adhyAyaH9-sUtraH 31 [1]sUtrahetuH-A sUtra thakI sUtrakAra maharSi ArttadhyAnanA prathama bhedane jaNAve che. [] [2]sUtra:mULa:- *ArttamamanojJAnAM sabhyayone tadvipra yo yasmRtisamanvAhAra: [] [3]sUtraHpRtha- Arttam - gamanojJAnamAM - samprayoLe - tad - viprayogAya smRti-samanvAhAraH ] [4]sUtrasAraH- aniSTa vastunano saMyoga thAya tyAre te [aniSTa vastu] nA viyogane mATe smRti samanvAhAra [-ciMtA karavI] te Artta [ghyAna no prathama bheda jANavo] [] [5]zabdazAnaHArzana-ArtadhyAna sAyona-saMyoga,prApti viprayoga-viyoga amanojJa-aniSTa,apriya tante apriyavastuno smRttisamanvAhAra-ciMtAnuM sAtatya. [] [6]anuvRtti:- uttama saMhananaEApravindAnizeSo dhyAnam - sUtra. 6:27 [] [7]abhinavaTIkAH- ArtadhyAnanI vyAkhyA A pUrve karAyelI che. te ArttadhyAna nA cAra bheda anukrame jaNAvavA mATe sUtrakAra maharSie sauprathama aniSTa saMyogarUpa evA A prathama bhedane A sUtra thakI jaNAvela che. * Artta:-ArtadhyAna, arti dhAtu duHkha arthanI ghotaka che. -garti zArIrika duHkha,mAnasika duHkha,evA aneka prakAranA duHkha tatsammabandhI je ekAgra cintA nirodha te Artta dhyAna arthAta jemAM duHkhanA ciMtananuM sAtatya hoya te ArttadhyAna che. * amanojJaH- amanojJa, apriya,aniSTa vagere. aniSTa evA zabdAdi je viSayo, teone indriya sAthe samparka thavo. te thavAthI zabda,sparza,rasa,gandhu apriya ke ''iSTa na'' hovA chatAM je prApta thAya che te amanojJa . saraLa bhASAmAM kahIe to manane na gamatA evA zabda, sparza,rasa,gandha tegamanojJa kahevAya. be samayoH- samprayoga eTale saMyoga ke prApti thavI te . A zabda grAhya-grAhaka lakSaNa jaNAve che. tenA vaDe ema samajavAnuM ke amanojJa evA zabdAdi viSayonI prApti thavI. jema ke gadheDAno zabda [-avAja] na gamato hovAchatAM te sAMbhaLavAno prasaMga Ave to tene aniSTa zabda-viSaya saMyoga kahevAya. to,tenA *digambara AmnAyamAM ArtamamanojJasyasamprayo khetapriyogAya smRttisamanvAhAra: e pramANe sUtra racanA che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ahIM zabdasarvanAma che. A zabdathIgamanojJa nosaMbaMdha joDavAno che. eTale ke "je amanojJa viSaya no saMyoga thayo che te "amanojJa viSayanA" evo artha thaze. * viprayAya-viprayoga eTale viyoga. viyogane mATe. aniSTa evA je zabdAdi viSayono saMyoga thayo che tene dUra karavAne mATe, athavA tene pariharavAne mATe, ja smRtisamavAhAra:- mRti samanvAhAra" eTale (1) huM kayAre A amanojJa viSayanA saMyogathI vimukta thaIza. (2)aniSTa zabdAdi viSayanA parivArane mATe je je IcchArUpa, AtmAnuM praNidhAna vizeSa. te smRti samanvAhAra. (3)skRtine bIjA padArtha tarapha najavA daIne vAraMvAra viyoga nivAraNa prati rAkhavI te mRtti samAntAhAra. mRtti-spatine ti mRtti-smRti eTale mana. tasyAH smRteH praNidhAnarUpAyAH samanvAharaNaM-samanvAhAraH amanojJa viSayanA viyogane mATe je upAyo ke vyavasthAne vize manathI nizcala evuM je ArtadhyAna karavuM ke "kayA upAya vaDe A viyogathAya e rIte ekacitemanonivezate ArtadhyAna. ja ArtadhyAnanA prathama vikalpa saMbaMdhe bhinna bhinna artho 4 aniSTa vastuno saMyoga thatAM tene dUra karavAno tathA dUra karavAnA upAyono ekAgra citte vicAra e ArtadhyAnano aniSTa viyoga ciMtA, rUpa prathama bheda che-jema ke navuM makAna lIdhuM hoya paNa te pratikuLa hoya tyAre te makAna badalavAnA vicAra ke makAna badalavA mATenA upAyanA vividha vicAro te ArtadhyAna che. che jayAre aniSTa vastuno saMyoga thAya tyAre tadbhavaduHkhathI vyAkuLa thayelo AtmA tene dUra karavA te vastu kayAre potAnI pAsethI khase te mATe je satata ciMtA karyA kare che, te ciMtA sAtatyane aniSTasaMyogarUpa ArtadhyAna kahe che. # aniSTavastunA saMyoge-te vastuno viyoga kayAre thAya ema jemanomana vicAraNA karyA karavI, tene aniSTa saMyoga ArtadhyAna kahevAmAM Ave che. 4 aNagamatA padArthono saMbaMdha thAya tyAre tenAthI chuTavA mATe mathAmaNa te prathama prakAranuM AdhyAna. # jhera,kAMTA,zatru ane zastra vagere bAdhAkArI apriya vastuo prApta thAya tyAre A mArAthI kaI rIte dUra thAya tenI sabaLaciMtA e ArtadhyAna che. [saMdarbha Agama saMdarbhaH- galALa vaDabiMde pawwtte, nahIM amathuna upayoga saMpo tassa vippayoga sati samannAgae yAvibha vai -* bhaga. za.25,u.7,sU.803-1,1 4 tatvArtha saMdarbha- (1)gAraudradharmazuni -sUtra.1:21 thI gArna Fol Private & Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 adhyAyaH 9 sUtraH 32 (2) 3ttamasaMhananaJ. sUtra. 1:27 thI dhyAna 4 anyagrantha saMdarbhaH(1)navatatva-gAthA:36-vivaraNa (2)kALaloka prakAza-sargaH30 - zlokaH 439 (3)pAkSika sUtra vRtti[9]padya sUtra 31,32 baMnenuM saMyukata padya che. (1) amanojJa viSaya maLatAM taviyoge ciMtanA duHkhavedana bheda thAtAM taviyoge bhAvanA (2) sUtra 31,32,33,34 nuM saMyukata padya apriya cIja chUTe tyama ciMtave priyaviyoga naho nahIM duHkha ke vaLI aprAptinI prApti thavApaNuM satata Aja dhyAna gaNuMbadhuM [10]niSkarSa:-ahIMArtadhyAnano prathama bheda kahyo che, jemAM aniSTasaMyoganA viyogane ArtadhyAna rUpe jaNAvelo che. jIva mAtra e ahIM vAstavika vicAraNA karavA jevI hoyato e che ke ISTa-aniSTa nI prAptito karmasaMyoga thAya che. ApaNA IcchavA mAtrathI kaMI viyoga thavAno nathI. ane jo kharekhara viyoga mATe ja ArtadhyAna karavuM hoya to aniSTa janmAvanArA karmanA ja viprayoganI ciMtA zAmATena karavI ke je vAstavamAM aniSTanAsaMyoga nuM kAraNa che. ane te dUra thatA aniSTa saMyoga cAlyoja javAno che. arthAt karmano saMvega ja aniSTa che tema ciMtavI tenA ja viprayoganI vicAraNA karavI e A sutra thakI niSkarSa vicAravo. OOOOOOO (adhyAyaH9-sutraH 32) [1]sUtraraMtu AsUtrathakIAdhyAnanA bIjA bhedane sUtrakAra maharSi jaNAvI rahyA che. [2] sUtra mULaH-vevanAzva 0 [3]sUtra pRthaka verAyA: 2 U [4]sUtrasAra-vedanA prApta thAya tyAre tenA viyoganI ciMtA karavI te ArtadhyAna che.][athavA-duHkha AvyuM tene dUra karavAnI je satata ciMtAte bIjuM dhyAna kaheluM che. U [5]zabdajJAna - venIyA:-vedanA-roganI -[ahIM nivAraNa icchA zabda adhyAhAra samajavo] va-ahIM 2 kAra uparokata sUtranI anuvRtti mATe che. U [6]anuvRtti - (1)gAmamanojJAna sAyane takiyo gRti samavAdIra: sUtra. 1:32 mArNama - samayone taddhiyoya smRti-samanvAhAra:eTalA padonI anuvRtti levI Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA bhASyakAra amano pada nI anuvRtti paNa levAnuM sUcave che. (ra) masaMdarya. sUtra.2:27 thI dhyAnam nI anuvRtti. [7]abhinavaTIkA-dhyAnanAcAra bhedo hovAnuM kathanasUtrakAramaharSieApUrvekareluM che. temAMnA ArtadhyAna nAmaka prathama bhedanA cAra peTAbhedo mAMnA bIjA bhedane ahIM jaNAveche. ja vedanA-roga,vyAdhi vagere. jemake-vAyuno prakopa,pittano prakopa,kaphano prakopa, koI nimitta thI utpanna thayela zULa,mAthuM duHkhavuM ke kaMpavuM, tAva,AMkha kAna-dAMta vagerenuM duHkhavuM-khaTakavuM vagere vedanA che. A veranI sAthe viSayo Adi pado joDavAnAM che. 2-anantara anuvartatA sUtrano saMbaMdha joDavA mATe che. ja saMkalita arthaH sUtranA pada sAthe anuvRttine joDyA pachI ja saMkalita artha spaSTa thaizake tema che. te spaSTIkaraNa mATe sUtrakAra poteja svopajJabhASyamAM jaNAve che ke - venIyAzva manosAyA: samapraya tat viSayo ya smRti samanvahAra: mArUM--arthAt -amanojJa vedanAno saMyoga thAya tyAre tenA viyoga ne mATe je punaHpunaH vicAra ke ciMtAvana karavuM tene "bIjuM" vedanA-nivAraNa icchArthe AtmAnI pariNatI rUpa AdhyAna kahevAmAM Ave che. -vedanA arthAt pIDAthI chUTavAne mATe je cittanI ekAgratA hovIte "pIDA" nivAraNa cintana "rUpaArtadhyAna. * vedanA vedanA be prakAre kahI che. (1) sukhA (2)duHkhA. jene ApaNe zAtA vedanA tathA azAtA vedanA ne nAme oLakhIe chIe. svopajJa bhASyamAM sUtrakAre karela spaSTatA mujaba ahIM amanojJa vedanA nuM ja grahaNa karavAnuM che. eTale ke duHkhA ke azAtA vedanA nuM ja ahIM tenA zabda thI grahaNa thaze. ja A sUtra saMbaMdhe anya vyAkhyA ke spaSTIkaraNo # zArIrika ke mAnasika pIDA thAya tyAre tene dUra karavAnI vyAkuLatAmAM je ciMtA, te roga-ciMtA AdhyAna. # rogathI thatI vedanAne dUra karavAno ane tenA upAyano ekAgra citte vicAra e vedanA viyoga cintA' rUpa ArtadhyAnano bIjo bheda che. jo ke vedanA viyoga ciMtA" eka prakAranI aniSTa viyoga ciMtArUpa hovAthI teno ArtadhyAnanA prathama bhedamAM samAveza thaI ja jAya che. chatAM tenI adhika saMbhAvanAne lakSyamAM laIne ahIM judo judo bheda paDelo che. kAraNa ke jIvone anya padArtho karatAM zarIra upara vadhAre mamatva hoya che. AthI roga tene sauthI vadhu aniSThalAge che. vaLI bIjAM aniSTo karatAM roga vadhAre saMtApa karAve che. taduparAMta vividha aniSTamAM zabdAdi badhAM aniSTo jIvone na paNa hoya jayAre vedanA rUpa aniSTa no saMyoga to pratyeka jIvane prAyaH karIne vatteoche aMze Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 adhyAyaH 9 sUtraH 32 astitva dharAvato jovA maLe che. mATe tene alaga bheda tarIke ArSa-Agama paraMparA mAM svIkAreluM che. jenuM sUtrakAra maharSi e atre anusaraNa karyu che. OM vedanA AvI paDaye tenAthI chuTavA manamAM mathAmaNa karavI te A bIjA prakAranuM ArttadhyAna che. vedanA arthAt duHkhavedanAnA thavA para tene dUra karavAne mATe dhairya choDIne je zoka,Andana,azrupAta,vagere yukta je vikaLatA ke cintA thAya che te vedanAjanya ArttadhyAna che. [] [8]saMdarbhaH OM Agama saMdarbha:- AyaMtra saMpao saMpanne tassa nippona sati samaLAv yavimavaMtA ja mA 1.25,3.7,pU.80-1 thI 2 sUtrapATha saMbaMdhaH- AyaM saMvo| ''duHkha ke kaSTa paDavu'' tatvArtha saMdarbha: (1) uttama saMhananasyaikAgra cintAnirodho dhyAnam sUtra. 9:27 (2)Ariaudradharmazuni-sUtra. 1:27 Artta nI vyAkhyA anyagrantha saMdarbhaH (1)kALaloka prakAza-sargaH30 - zlokaH 441-pUrvArdha (2)navatatva-gAthAH36-vivaraNa (3)pAkSika sUtra vRtti ] [9]padyaH A sUtranA baMne pagho pUrva sUtraH31 sAthe kahevAi gayA che. [] [10]niSkarSaH-zAtA ane azAtA athavA sukhA ane duHkhA be prakAre vedanA kahevAi che. jemAM azAtA ke duHkhA vedanAnA nivAraNane mATe ja jIva prayatnazIla hoya che. sAdhAraNa tayA zAtA vedanAnA nivAraNanoprayatnajIva karato na hovAthI tenAnivAraNa karavA ne vedanArUpe kahevAyela nathI. ulaTuM zAtA ke sukha to TakI rahe tevI ja jIvane icchA hoya che. A azAtA vedanIya ke amanojJa vedanAnA nivAraNane mATe je ArttadhyAna thAya che tyAM paNa jIve vicAravA jevuM to e che ke, A amanojJa vedanAnuM mULa kAraNa zuM che? jema tAva e koi roga nathI, paNa roganI nizAnI che tema amanojJa vedanA e koi roga nathI, paNa azAtA vedanIya nAmanA karmano vipAka che. arthAt amanojJa vedanA nuM hovuM e vedanIya karmanAmaka rogane jaNAvatuM cihna che. tatva zradhdhALuM manuSyae mULa roganA nAzane mATe ja puruSArtha karavo joie. nahIM ke lakSaNanA nAzane mATe. ane jo mULaroga nAza karavo hoya to azAtA vedanIya karmAsavano cheda karavo ke tethI AgaLa vadhIne kahI to karmabaMdhanA dvAraja aTakAvI devA te upAya che. jo sarvathA A baMdhadvAro aTakAvAze to eka divasa jarUra jIvanI mukita thavAnI che. 0 0 0 0 0 1 g Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH-sUtraH 33) U [1]sUtrahetuH ArtadhyAnanA bhedanA trIjA peTAbhedane A sUtra thakI jaNAve che. A trisUtra mULaH-viparIta manorAnA 0 [B]sUtrapRzka-sUtra spaSTa pRthaja che. U [4] sarasAraka-manojJavedanAnuMviparIta[dhyAnasamajavI arthAta manojJaviSayano viyoga thaye chate tenI prApti ne arthe ciMtA karavI te ArtadhyAna jANavI. kizabdazAnaHviparItaM-ulaTuM,viyoga thayelAnA saMyoganI ciMtA, manozAnA-manojJa, ISTa ke priya viSayonA 1 [G]anuvRttiH (1)ArtamamanojJAnAM saMprayoge tadviprayogAyasmRtisamanvAhAra: sUtra.7:31thI Artam smRti samavahAra: baMne padonI anuvRtti levI temaja viparIta zabda thI viSayone tat saMprayAya nI (2) uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam sUtra. 9:27 I [7]abhinavaTIkA -sUtrakAra maharSi ahIM ArtadhyAna nA cAra bhedamAMnA trIjA bheda ne jaNAve che. ja manojJAnA-manojJa-arthAt priya abhirUcivALA ke ISTa viSayonA. - viparItaM-arthAta ulaTuM. A zabdano artha samajavA pUrva sUtranI anuvRtti karavI paDaze. pUrvasUtramAM so viproya padahatuM kemake tyAM amanojJaviSayano saMyoga thayo hoya tyAre tenA viyoganI ciMtA mukhya hatI. jayAre ahIM viparIta artha ghaTAvavA ema kahI zakAya ke manojJa viSayano viyoga thayo hoya tyAre tenA saMyoganI ciMtA hovI te. ja bhASyAnusArI artha4 manojJAnAM viSayANAM manojJAyAzca vedanAyA viprayoge tatsamprayogAya smRtisamanvAhAra: Artam / che je mananeharaNa karanArAevA priya, ISTa, ramaNIyaviSayono saMyogathaine viyoga thayo hoya athavA saMyoganathayo hoya temaja manojJavedanAno paNa viyoga thayo hoya tyAre tenA saMyoga ne mATe je punaHpunaH vicAraNA karavI athavA te taraphaja cittanuM saMlagna rahevuM tene ArtadhyAna kahyuM che. A AdhyAna ISTaviyoga nA nAmathI paNa oLakhAya che. * sUtranI anya vyAkhyA ke spaSTIkaraNoH # te manojJa viSayano mane kaI rIte saMyoga thAya, e rIte mananuM je draDha praNidhAna, tene paNa ArtadhyAna kahe che. koI iSTa vastu cAlI jAya tyAre tenI prApti mATenI satata ciMtA, te ISTaviyoga ArtadhyAna. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 33 137 4 ISTa vastu meLavavAno ane meLavavAno upAyano ekAgracitte vicArate AdhyAnano ISTa saMyoga ciMtA" rUpa trIjo bheda kahevAyo che. jema ke dhana meLavavAno vicAra-icchA tathA dhana meLavavAnA vividha upAyonovicArate ArtadhyAna che. A pramANesaghaLI ISTavastuovize samajI levuM. managamatA padArtho ane managamatIvedanAnamaLatI hoya tyAre tene meLavavA mATenI manamAM mathAmaNa te A trIjA prakAranuM ArtadhyAna samajI levuM. # manojJa viyoge saMprayoga-cintA ArtadhyAna. # svajanAdi iSTa vastuno viyoga thavAthI je ciMtA, zoka vagere thAya te ISTaviyoga ArtadhyAna kahevAya che. je A trIjA bhedane pratipAdita karatI ja vyAkhyA che. paNa granthAntaramAM tenuM nAma viyogamArtadhyAna kahevAmAM Avela che. 4 manojJa vastuno viyoga thayo hoya tyAre tenI punaHprAptine mATe je atyadhika cintAdhArAnuM sAtatya te paNa ArtadhyAna che. # strI, putra,dhAnya Adi ISTa padArthano viyoga thAya tyAre tenI prAptine mATe vAraMvAra vicAra karavo tene ISTa saMyogaja nAmaka ArtadhyAnano trIjo bheda kahyo che. * praznaH-granthAntaramAM aniSTa saMyoga-ISTaviyogano krama sAthe mukelo che. jayAre ahIM sUtrakAre venA-rogajanya ArtadhyAna vacce mukayu tenuM rahasya zuM che? samAdhAnaH-ahIM sUtrakArano hetu lAghavatAno che. tethI teozrIe bIjAkramamAM verAyA mUkI tenI anuvRtti trIjA sUtramAM joDI dIdhela che. ahIM be-traNa vAta samajavI paDe tema che. (1)gujarAtI vivecanomAM paDita prabhudAsabhAI sivAyanA vivecako tathA digambarIya TIkA grantho e ISTa vedanAnI vicAraNA karI nathI, parINAme Avo prazna ubho thAya e svAbhAvika che. paNa sUtrakAra maharSi e tathA tadanusArINI sidhdhasenIya ane hAribhadrIya TIkAmAM to vedanAnA amanojJa ane manojJa bheda spaSTa che. (2)ISTanA saMyoganI ciMtAmAM sUtrakAra svopajJa bhASyamAMbe vAtano spaSTa ullekha karyo che. ke ekato manojJaviSaya ane bIjuMmanojJavedanA [zAtA-vedanA e baMnenAsaMyogane mATe cittanI je saMlagnatA tene trIjA prakAranuM AdhyAna kahyuM che. (3)A rIte iSTa vedanAne samAvavAnI hovAthI sUtrakAre maharSi e krama badalelo che U [8] saMdarbhaH $ Agama saMdarbha-mithuna saMpA saMpaka tasavipoLa sati samaUT te yAvi mavatI ! ja pa, za.25,3.7,mUtra. 803-2,2 4 tatvArtha saMdarbhaH(1)uttm saMhananasasyaikAgracintAnirodho-dhyAnam-sUtra. 9:27 (2)mAraudra zu na-mUtra. 1:26thI gArna nI vyAkhya $ anyagrantha saMdarbha(1)kALa lokaprakAza-sargaH30 zloka-440 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 (2)navatatva gAthA-36 vivaraNa (3)pAkSika sUtra-vRtti ] [9]padyaH(1) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sUtra:33 ane sUtraH34 nuM saMyukata paghaHmanovAMchita viSaya maLatAM rahe nitya sthAnamAM nidAna no che bheda cotho ArttadhyAna yogamAM A sUtranuM bIjI padya pUrvasUtramAM kahevAi gayuM che. (2) [] [10]niSkarSa:- A sUtramAM sUtrakAra iSTano saMyoga TakI rahe te rUpa ArttadhyAnuM kathana kare che. jIvane kharekhara zuM iSTa che? to javAba ekaja maLaze-'sukha' jo kharekhara sukha iSTa hoya ane iSTanA saMyoga ne TakAvI rAkhavA rUpa ArtadhyAna karavuMja hoya to zAmATe zAzrvata sukha nA saMyoga rUpa ArtadhyAna na karavuM? jo ke zAzvata sukha jene iSTa hoya te to ArtadhyAna no tyAga karI dharma ane zukala ghyAnamAM ja pravartatA hoya che, chatAM sUtranA niSkarSa rUpe ApaNe ahIM kathana karIe chIe ke iSTano saMyogaja ciMtavavo hoya to iSTa zuM che? te samajI ne mokSamATe ja puruSArtha karavo. gu J adhyAyaH9-sUtraH 34) [1]sUtrahetuH-dhyAna nA cAra bhedamAMnA ArttadhyAna nAmaka bhedanA cothA prakAra evA ''nidAna'' nAmaka ArtadhyAnane jaNAve che. ] [2]sUtra:mULaH- nivAnaM 2 [3]sUtraHpRtha-sUtra spaSTatayA pRthak ja che [] [4]sUtrasAra:-niyANuM paNa [ArtadhyAna che.] ] [5]zabdajJAnaH nivAna-niyANuM,aprApta vastune meLavavAno tIvra saMkalpa. 6-A zabda samuccayane mATe che. U [6]anuvRttiH (1)ArttamamanojJAnAM sayone sUtra. 1:26 Arttam (2)uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodhodhyAnam sUtra. 9:27 [] [7]abhinavaTIkAH-ArtadhyAnanA cothA bhedane jaNAvavA mATe sUtrakAra maharSi ahIM nivAnuM maiM evuM vidhAna kare che. paNa nivAna eTale zuM? e eka ja praznano javAba ahIM judI judI rIte apAyelo che. je kramAnusAra nIce mujaba che. [1]svopaza bhASyaH- mopahavattAnAM punarmavaviSayasuvavRddhAnAM nivAnam AdhyiAna mAtA [2]kAmathI-arthAt vAsanAthI dUSita ke pIDita cittavALAne je punarbhava eTale ke have Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 34 139 pachInA janmonA mATe te te viSayasukhanI jetRSNA e nidAna nAmaka cothuM ArtadhyAna che. [3]nahIM prApta thayelI vastunI prAptino saMkalpa karavo ke satata ciMtA karavI, te cothuM ArtadhyAna. [4]bhoganI lAlacanI utkaTatAne lIdhe aprApta vastu meLavavAno je tIvra saMkalpa te nidAna ArtadhyAna. [5]kAma vaDe karIne upahata che citta jenuM evA jIvo punarjanmamAM tevA viSayo meLavavA mATe je niyANuM kare te ArtadhyAna che. []bhaviSyanA sukhanI ciMtA karavI ane karelI tapazcaryAnuM niyANuM karavuM te nidAnaArtadhyAna. jene prazova ArtadhyAna paNa kahe che. [7]nidAna eTale kApavAnuM sAdhana. jenA vaDe Atma sukha kapAI jAya te nidAna. gharmanA phaLa rUpe A lokanA ke paralokanA sukhanI icchA rAkhavAthI Atmasukha kapAI jAya che. mATe dharmanA phaLarUpe A loka ke paralokanA bhautika sukhonI IcchA e nidAna che. | [8]nidAna e pAribhASika zabda che. tapa, tyAga,saMyama vagerenuM mukhya phaLa mokSa che. ane kadAca mokSa na maLe to mokSa taraphanA prayANamAM vacce AvatAM bIjA sahAyaka phaLo sahaja rIte maLe, te nidAna na kahevAya. paraMtu mokSanI kriyA karIne tenAthI mokSaphaLanamAMgatA rAgakeSathI gherAIne sAMsArika sukhanI tIvra IcchA karavI. tene nidAna keniyANuM karyuM tema kahevAya. jema ke koI ugratapasvI tapa karI rahyA hoya tenuM tapa mokSanA phaLane apAvI zake tevI tIvra kakSAnuM hoya. e samaye koI paratve tIvraSa utpanna thAya tevuM nimitta maLatA vIraprabhunA pUrvabhavanI mAphaka "A tapanA prabhAve huM A badhAM ne khatama karI zake tevA baLavALo thAu" tema nidAna karyuM tyAre tapazakitanA prabhAve niyANuM saphaLa jatAM teo vAsudeva banyA, tema anya tapasvIpaNa jotapa daramyAna nidAna kare to te AtmAnAzAzvata sukhane chedanArAthAya. e ja rIte brahmadatta cakrInA pUrvabhavanI mAphaka "strIratna" ne pAmavAnI je IcchA tenAthI pUrva tapanA prabhAve nidAna phaLI jatAM te brahmadatta cakra to banyo, paNa aMte Atma sukhane kApIne sAtamI narake jai caDayo. sAmAnyatayA AvuM niyANuM dunyavI sukha meLavavAnI tIvra AkAMkSA mAMthI utpanna thAya che. athavA to kayAreka je- te samaye AvI paDelA duHkhanA nivAraNanI IcchAmAMthI paNa uddabhavI zake che. mATe paNa te ArtadhyAna ja che. AvA nidAna ne zalya kahela che. mAyA zalya,mithyAtva zalyanI mAphaka nidAnane paNa zalya eTale ke sAla kahyuM che. A zalya [arthAt sAla kADhayA vagara mokSanuM zAzvata sukha pAmI zakAtuM ja nathI. [9]prIti vizeSa athavA tIvra kAmAdi vAsanAthI have pachInA bhAvamAM paNa A kAyakalezAdi tapanA badalAmAM viSayasukhonI je AkAMkSA karavI te nidAna che. ahIM. pAralaukika viSayasukha nI lAlasAthI anAgata arthaprApti AdinI satata ciMtA rahe che. [10]devendra ke cakravartI vigerenI guNa pradhdhi nI prArthanArUpa adhama niyANAne Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA ajJAnathI ciMtavavuM te cothuM ArtadhyAna che. 0 [B]saMdarbha $ Agama saMdarbha- pariguNita amo saMpago saMpaka tasa vipako saMta samaUI te vimati mA. za.25,37, rU.803-1thI4 sUtrapATha saMbaMdha-anubhavelA ke bhogavelA kAmabhogonA aviyoga mATe ciMtA ti punaHjanmamAM prApta thavAnI vicAraNA te nidAna che.] tatvArtha saMdarbhaH(1)gAraudradharmazu - sUtra. 6:21 (2)uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodho dhyAnam sUtra. 9:27 0 anyagrantha saMdarbhaH(1)kALa lokaprakAza-sargaH30 zloka-442,443 (2)navatatva gAthA-3 vivaraNa (3)pAkSika sUtra-vRtti U [9]padya-A sUtranA baMne padya pUrva sUtromAM kahevAI gayA che. prathama pada mATe juo sUtra33, bIjA pada mATe juo sUtra 31 0 [10]niSkarSa-nidAna rUpa ArtadhyAnano sAra e che ke - A niyANuM karIne Atasukhane kApavuM joIe nahIM. chatAM niyANuM karavuM ja che toyavIyaraya sUtrane yAda karavuM jo ke hevItarAga tamArA sidhdhAntAnusAra to niyANuM karavAnI jamanAI che. to paNa bhavo bhava mujane tuma caraNonI sevA, duHkhakSaya, karmakSaya,samAdhi maraNa ane bodhilAbha, he nAtha! tamane praNAma karavAthI A badhuM prApta thajo. A prArthanAnusAra niyANuM karavuM ja hoya to AvuM niyANuM karavuM. 0000000 kaMIka-ArtadhyAnanA cAra bhedane aMte -kathana cAre prakAranuM ArtadhyAna duHkhamAMthI janme che. prathamanA be bhedomAM to spaSTa duHkhano saMyoga che ja. trIjA bhedamAM ISTa vastunA viyoganuM mAnasika duHkha che. cothA bhedamAM ISTa vastunI aprAptinuM duHkha che. A rIte duHkhanA kAraNe thatI azubha vicAraNA punaHduHkha prApta thAya tevA azubha karmono baMdha karAve che. mATe A dhyAna duHkhano anubaMdha karAve che. Ama ArtadhyAna mAM AraMbhe ane aMte duHkhaja che. A cAre AdhyAna nA svAmI kRSNa-nIla-kApota lezyA vALA hoya che. A dhyAna ajJAnamUlaka, tIvraparuSArtha janya, pApaprayoga-adhiSThAna, vividha saMkalpothI AkuLa viSaya tRSNAthI parivyApta, dharmAzraya parityAgI, kaSAya sthAnothI yukata, azAnti vardhaka, pramAda mULa, akuzaLa karmanuM kAraNa asAtAvardhaka,tiryaMca gatimAM laI janAruM che. JOOOOOO Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sutraH 3pa * 141 'ka' : : : : (adhyAyaH9-sUtraH 35) U [1]sUrahetu-AsUtrathakI sUtrakAra maharSi ArtadhyAna nAsvAmI kyA kayA jIvo hoI zake tenuM kathana kare che. [2]sUtramULa viratadezaviratapatti saMtAnam A tripRthaka-tam -virata - rezavirata - pramattayatAnAma [4]sUtrasArane ArtadhyAna] avirata,dezavirata ane pramatta saMyatane ja saMbhave che. 0 5zabdazAnaHtate, AdhyAna varata-avirati jIvo rezavirati-deza virati jIvo, zrAvako,AgArI vatIo pratisaMya-sarvavirati dhara, paNa pramatta kakSAnA saMyamI 1 [G]anuvRtti(1) gAmamanorAnAM samaya. sUtra. 1:rUra thI gAma (ra) masaMdarya. sUtra. 1:27 thI dhyAnam U [7abhinavaTIka-A pUrve sUtra 931 thI 934 mAM ArtadhyAnanA je cAra bheda kahevAyA, ecAra bheda kone kone saMbhave zake? tejIvonI kakSAne A sUtra thakI jaNAvavAmAM AvelI che. sAmAnyathI badhA TIkAkAra-vivecaka Adie ahIM guNasthAnaka kakSAne AzrIne ja A sUtrane ghaTAvela che, te vAta saMpUrNa yogya paNa che, chatAMye guNasthAnakanI zreNIno ullekhatatvArthasUtrakAro kayAMya sUtra svarUpe karela na hovAthI ame be rIte A sUtrane ahIM rajU karIe chIe. (1)AsUtra anusAra AdhyAna cAra prakAranA jIvone saMbhave che. tevuM spaSTa kathana thaI zake. (1)virata-je jIvo sUtra 7:1 mujaba hiMsAdipAMce doSothI viramelA hoya tene virati kahyA che, paNa jeo sarvathA A doSothI viramelA na hoya tene avirati jIvo kahyA che. (2)sasthaSTi -A jIvo avirati hoya dezathI ke sarvathI virata na thayA hoya chatAM tenI kakSA alaga darzAvavAnuM kAraNa e che ke sUtrakAre sUtra9:47mAM sASTi nI alaga kakSA kahelI che. temane avirati samyagadRSTi kahevAya che. (3)rezaviratisamyagudRSTi karatA kaMika vizeSa kakSAnA evA A jIvo jene oLakhavA mATe sUtra:47mAM tenI kakSA zrAvavanI kahI che tevA agArI vratI jIvono samAveza thAya che. (4)ma ta:- jene mATe sUtra:47mAM vitazabda vaparAyo che. tevA sarvavirati dhara paNa apramatta nahIM evA saMyamI jIvo. -guNasthAnakane AdhAre - prathama guNasthAnakathI AraMbhIne chaThThA guNasthAnaka sudhInA jIvone ArtadhyAna hoI zake che. sAtamA guNasthAnakathI apramatta saMyata jIvo hovAthI temane ArtadhyAna saMbhavatuM nathI, sArAMza - e ke avirati samyagudRSTi sudhInA 1 thI 4 guNasthAnaka vartI jIvo, dezavirati evA pAMcamA guNasthAnaka vartI jIvo pramatta saMyata sarvavirati evA chaThThA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA guNasthAnaka vartI jIvone AdhyAna saMbhave che. U [saMdarbha# AgamasaMdarbhaH- mAvajjatA DrAjJI susamAdileka rU.,W.rUpa # sUtrapATha saMbaMdha-A pATha arthathI sUtranI saMgatatA darzAve che. mULa sUtra rUpe tenI saMgatatA jaNAtI nathI kema ke A pAThano artha che. sUsamAdhine mATe Arta-raudUchoDIne dhyAna karavuM-have uttama samAdhi sAtamA gaNuThANAthI hoya che mATe te pUrve A raudra dhyAna hoI zake e rIte arthathI saMgata che. # tatvArtha saMdarbhaH(1)gArtadhyAna ne jaNAvatA ukata sUtra 931 thI 9:34 no saMdarbha ahIM levAno che. (2)samyagdaSTizrAvakaviratAnantaviyojaka. sUtra. 9:47 je anyagrantha saMdarbhaH(1)karmagrantha bIjo gAthA-2 nuM vivecana -guNasthAnaka (2)dhyAna zataka 1. [9]padya(1) avirati ne deza virati sarva virati prathamamAM dhyAna Arta saMbhave che hIna hInatara yogamAM (2) A sUtranuM bIjuM padya-have pachInuM sUtra36mAM kahevAze [10]niSkarSa:-sUtramAM ArtadhyAnanI kakSA-chaThThA guNasthAnaka sudhInI kahI che. vaLI ArtadhyAna-tiryaMca gatimAM laI janAruM che. have jo tiryaMca gatimAM na javuM hoya to ArtadhyAna rokavuM paDe. jo ArtadhyAna rokavuM hoya to saMyamanI uccattama kakSAe pahoMcavuM paDe tethI sUtrane AdhAre kahI zakAya ke jIveapramatta banavA zakaya prayatna karavo jeTalI apramattatA keLavAze teTale aMze ArtadhyAna baMdha thaze. _ _. _ _ (adhyAyaH9-sUtraH 36) [1]sUtrahetu-raudra dhyAna nA cAra bheda tathA A dhyAna kone hoya te jaNAvavA mATe A sUtranI racanA thayelI che. U [2]sUtra mULa hiMsAvRtistaviSayakaMrakSamgorakama-virataviratayoH U [3]sUtra pRthaka-hiMsA - amRta - teya - viSayasaMkSipya: raudram - avirata - dezaviratayoH U [4]sUtrasAra-hiMsA,asatya,corI,viSaya saMrakSaNa mATe je satata ciMtA, te raudra dhyAna che. te avirata ane dezavirata jIvomAM saMbhave che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U [5]zabdazAnaHhiMsa-hiMsA amRta-asatya,jUTha asteya-corI viSayasaMrakSaNa-viSaya ke tenA sAdhananuM rakSaNa raudrama-raudra dhyAna virata-virati rahita jIvo dezavirata-dezathI virata,agArI vratI ke zrAvaka U [6]anuvRtti uttamasaMhanana, mUtra. 6:27 dhyAnam zabdanI anuvRtti levI. U [7]abhinavaTIkA-prastutasUtramAM raudradhyAnanA bhedo ane tenA svAmionuM varNana che. raudra dhyAnanA cAra bhedo, tenA kAraNo uparathI ArtadhyAna nI peThe pADavAmAM AvyA che. jenuM cittakura ke kaThora hoya te rUdra. anetevA AtmAnuM ja dhyAna te raudradhyAna. jenA cAra bheda atre kahevAmAM Ave che. te A pramANe (1)hiMsAnuMbaMdhI (2)asatyAnuMbaMdhI, (3)steyAnubaMdhI ane (4)viSayasaMrakSaNAnubaMdhI. [1]hiMsAnuMbaMdhI-raudradhyAna 4 hiMsA karavAnI vRttimAMthI je kuratAke kaThoratA Ave che, ene lIdhe je je satata ciMtA thayA kare te hiMsAnubaMdhI raudradhyAna. ja hiMsA kevI rIte karavI. kayAre karavI, tenAM sAdhano kyAM kayAM che, sAdhanono upayoga kevI rIte karavo ityAdi hiMsAnA ekAgra citte thatAM vicAro te hiMsAnuMbaMdhI raudradhyAna che. $ jIvahiMsA mATenA saMkalpa-vikalpo karavA te hiMsAnuMbaMdhI raudradhyAna che. $ hiMsA mATe manamAM mathAmaNa, koine mArI nAMkhavAnI ghaTanAnA vicAramAM ekatAna thaI lIna thavuM te hiMsAthe raudradhyAna. 2 hiMsArtham smRti samanvAhAro raudradhyAnam $ hiMsA karmane mATe je punaHpunaH vicAra karavo athavA A ja viSayo tarapha cittane coMTADI rAkhavuM te raudradhyAna che. je hiMsAnaMda ke hiMsAnuMbaMdhI raudradhyAna, prANIone dAhadevo, vadha karavo, baMdhana karavuM ityAdi ciMtanarUpa che. [2]asatyAnuMbaMdhI raudradhyAna- jene mRSAnubaMdhI raudradhyAna paNa kahe che. 4 juThuMbolavAnI vRttimAMthI kUratAke kaThoratA Ave che. ene lIdhe je satata ciMtA thayA kare che tene asatyAnuMbaMdhI raudra dhyAna kahevAmAM Ave che. 4 asatyakevI rIte bolavuM kevI kevI rIte asatya bolavAthI chUTI javAze, kevI kevI rIte asatya bolavAthI anyane chetarI zakAze vagere asatyanA ekAgracitte thatA vicAro te asatyAnuMbaMdhI raudradhyAna che. # juThuM bolavA mATenA saMkalpa-vikalpo karavA te mRSAnuMbaMdhI raudradhyAna che. # juTha mATe manamA mathAmaNa, koIpApa chupAvavA ke bIjA koI kAraNosara eka juThANA mAMthI aneka juThANA ghaDavAnA vicAramAM ekatAna thaI lIna thavuM te asatyArtha raudradhyAna. 4 amRta vacanArtha smRti samanvAhAro raudradhyAnam Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA amRta vacana arthAt mithyAbhASaNa karavAne mATe je punaHpunaHvicAra karavo athavA te ja viSayo tarapha cittane coMTADI rAkhavuM tene asatyAnuMbaMdhI raudradhyAna kahyuM che. anya uparanI droha budhdhi vaDe paizunya, asabhya,asatya vacana bolavA saMbaMdhi je ciMtana karavuM te bIjuM mRSAvAdAnubaMdhI ke mRSAnaMda nAmaka raudradhyAna che. [3] teyAnubaMdhI raudra dhyAnaH 4 corI karavAnI vRttimAMthI kuratAke kaThoratA Ave che. ene lIdhe je satata ciMtA thayA kare che tene teyAnubaMdhI raudra dhyAna kahyuM 4 corI kevI rIte karavI, kevI rIte corI karavAthI pakaDAI na javAya, corInAM sAdhano kayAM kayAM che, corInA sAdhano kayAM maLe che? kevI rIte meLavavA, kayAM kevI rIte corI karavI, vagere corInA ekAgracitta thatA vicArone teyAnubaMdhI raudra dhyAna che. 4 corI karavA saMbaMdhi saMkalpa vikalpo karavA te teyAnubaMdhI raudra dhyAna che. corI mATe manamAM mathAmaNa, koInuM corIlAvavA, paDAvI levA, luMTI levA mATenI ghaTanA ghaDatAM ghaDatAM vicAromAM ekatAna thaI lIna thavuM te teyArtha raudra dhyAna. + steyArtha smRti samanvAharo raudradhyAnam 4 stayakarma arthAta corIne mATe je punaH punaHvicAra karavo athavAe ja viSayo tarapha, cittane coMTADI rAkhavuM te teyAnubaMdhI raudra dhyAna che. 4 tIvraroSathI paradravyanA apaharaNanuM temaja tenA svAmInA upavAtAdinuM jeciMtavana karavuM te teyAnubaMdhI athavA teyAnaMda raudra dhyAna che. [4]viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudra dhyAnaH prApta viSayone sAcavI rAkhavAnI vRttimAMthI kuratA ke kaThoratA Ave che, ene lIdhe je satata ciMtA thayA kare che. tene viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudra dhyAna kahe che. rUpa Adi iSTa viSayonuM ke viSayanA sAdhanonuM rakSaNa karavAnA ekAgracitta thatA vicAro te viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudU dhyAna che. -viSayo ane viSayonAM sAdhanone meLavavAno vicAra te ArtadhyAna che ane sAcavI rAkhavAnA vicAra te raudra dhyAna che -viSayonI prAptimAM ane sevanamAM AnaMda e ArtadhyAna che paNa tene prApta karavA saMbaMdhi satata vicAraNAne raudra dhyAna che. sacitta yA acitta paradravya saMbaMdhi parigrahanuM rakSaNa eTale ke sAcavaNI karavA rUpa saMkalpa-vikalpo ne raudra dhyAna che. #viSayone pUrA karavA mATenI sAmagrI rAkhI mUkavA-sAcavI rAkhavA mATe manamAM mathAmaNa rUpa raudradhyAna -jemAM indriyone tete viSayo pUrA pADavA mATe strI AdimeLavavAnA tathA dhana dhAnya ane mojazokhanI bIjI vastuo vagere meLavavAnA, tathA saMgraha karavAnA, sAcavI rAkhavAnA, surakSita rAkhavAnA, vicAromAM ekatAna thaI lIna thavuM te viSaya saMrakSaNArtha raudra dhyAna. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 adhyAyaH 9 sUtraH 36 paviSayasaMrakSaNArthasmRti samanvAhAro raudradhyAna # viSaya saMrakSaNa-pAMca IndriyonA viSayonI rakSAke puSTIne mATe punaHpunaH je vicAra karavo athavA e ja viSaya tarapha cittane coTAMDI rAkhavuM te viSaya saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna che. che potAna dravyanA rakSaNane mATe cAre taraphathI zaMkita citta vALAnuM paropaghAtanuM je ciMtavana ne saMrakSaNAnubaMdhI raudra dhyAna che. zabdAdi viSayanA sAdhanabhUta dhananA saMrakSaNamAM parAyaNanuM aniSTa ane sarva taraphathI AkuLa je citta te saMrakSaNAnuMbaMdhI che. ja raudra dhyAnanA svAmI - -tatvArtha sUtrAnusAra raudra dhyAnanA svAmI deza virata kakSA sudhInA jIvo ja hoya che. -guNasthAnakanI dRSTie ekathI pAMca guNasthAnakavALA AdhyAna nA svAmIo kahyA che. arthAt A dhyAna avirati jIvo, avirati samyagudRSTi jIvo, dezavirati jIvone eTale ke zrAvakanI kakSA sudhInA jIvone athavA pAMcamAM guNaThANA sudhInA jIvone saMbhave che. ja prazna-chaThThA guNasthAnake saMyata sarvaviratigharacheteneraudradhyAnamAMgaNanA kema nathI karI? samAdhAna -sarvaviratigharaneraudradhyAna nahoya kemake raudradhyAna nA bhAvamAM saMyamaTakI zake nahIM. ja vizeSa: che hiMsAnanda, anaMtAnanda teyAnanda ane parigrahAnanda A cAre raudra dhyAna atikRSNa lezyA, nIla legyA ane kApota lezyA vALAne kahyuM che. je sAmAnyathI raudradhyAnane pramAda-adhiSThAna ane narakagati mAM laI janAruM kahyuM che. $ AtmA AvA bhayaMkarake azubha dhyAnathI saMkilaSTa thaIne jematapeluM loDhuM pANIne kheMcI letema AvuM dhyAna karmone kheMce che. che raudra dhyAna ghaNuMja bhayaMkara dhyAna kahevAyeluM che. kamanasIbe ApaNe sau hiMsA janya bhaMyakara parINAmo ne ja raudra dhyAna mAnavAnuM AraMbhI dIdhuM che. paNa vAstavamAM hiMsA-mRSAsteya ane viSayasaMrakSaNa ke paragrahaecArabhedone dhyAnamAM levo joIe. anyathA hiMsAnubaMdhI ke krodhAveza janyakra parINAmone raudradhyAna mAnI levAthI mRSA-sneya ke viSaya saMrakSaNa saMbaMdhithatA saMkalpa vikalpone raudra dhyAna mAnavA samajavAnI vicAraNAno lopa thaI jAya che. U [saMdarbha4 Agama saMdarbha (1)roddajjhANe cauvvihe paNNatte, taM jahA hisANubaMdhI, mosANubaMdhI, teyANubaMdhI sAravALuvaMthI ja mA. za.25,37,5.803-2 (2) jhANANaM ca duyaM tahA je bhikkhu vajjaI niccaM * utta.a.31,gA.6 sUtrapATha saMbaMdha-cAre bhede raudra dhyAna jaNAvI uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM ke sAdhuo te dhyAnano nityatyAga kare che, arthacha guNaThANe rahelAevA sAdhunIpUrvenA pAMca guNaThANA sudhI je te dhyAna hoya ane tethI deza virati sudhI te dhyAna che. a. 9/10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 (1) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 0 tatvArtha saMdarbhaH(1)mArodradharmazuna-sUtra-2:21-raudra vyAkhyA (2)kattamapaMdanana. sUtra. 6:27 dhyAnanI vyAkhyA anyagrantha saMdarbha(1)kALa lokaprakAza-sarga:30 zloka-447 thI 457 (2)navatatva gAthA-36 vivecana (3)pAkSika sUtra-vRtti [9]padyaH hiMsA, asatya coramAMhi,viSaya saMrakSaNa taNA dhyAna radda cAra bheda suNajo te ekamanA avirati ne virati deze raudra dhyAnI saMbhave pramatta sAdhu sarvavirati dhyAna raudra na lekhave - sUtra-35,3nuM saMyukata padya ArtadhyAna dezavirati avirati pramata saMyatamAM vasatuM deza viratine aviratimAM raudra dhyAna nita saMbhavatuM hiMsA asatya corI viSayanI rakSA ciMtA satata thatI pAMca guNa sthAnomAM emaja raudra dhyAna rahe gati D [10]niSkarSa -A sUtranA hiMsAnubaMdhI Adi cAra artho karatA paNa tenA svAmInI vicAraNA niSkarSa mATe vadhu yogya lAge che kema ke A mokSa zAstra che. teno aMtima niSkarSano mokSa kemokSa mArga ja hoya. e dRSTie vicArIe to raudradhyAna zrAvaka sudhInAne arthAta deza virati paryanta nI kakSAnA jIvone ja hoya che. matalabakejo raudradhyAnanenizcayathI choDavuM ja che to sarvaviratidhara rUpa chaThThA gaNu sthAnaka paryanta Atma vikAsa sAdhavo joie A rIte je AtmavikAsa sAdhanA te paraMparA badhAM dhyAna choDAvanArI ane te ja sAco niSkarSa. OOO 0000 (adhyAyaH9-sUjha36) [1]sUratu-dhyAnanAcArabhedomAMnA trIjA bheda "dharmadhyAna"A trathI jaNAve che. [2]sUtra mULa-mANAvAvasaMsthAnaviyAyaNamAnasaMyatI 0 [3]sUtra pRthaH-gAgA-kapAya- vipA- saMsthAnA vivaya dharma-pramattasaMtazya [4]sUtrasAra-AjJA apAya,vipAka ane saMsthAna nI vicAraNA mATe[je ekAgramanovRtti karavI te dharmadhyAna che. [A dharmadhyAna] apramata saMyatane saMbhave che. *digambara AsnAyamAM mArA pAyavipA saMsthAnaviyAya e pramANenuM satra jovA maLe che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 37 147 [athavA (1)AjJAvicaya,(2)apAya vicaya, (3)vipAka vicaya, (4)saMsthAna viyane arthe je vicAraNA te dharmadhyAna kahevAya che. - je apramata saMyatane hoya che.] 1 [5]zabdazAnaHzANI-jinAjJA apAya-duHkha vipAka-35 saMsthAna-lokAkRtti nivaya-ciMtana,viveka dharmama-dharmadhyAna apramatta saMta-saMyatanI apramatta avasthA [6]anuvRtti-34masaMhanarNa, sUA. 6:27 dhyAna zabdanI anuvRtti ahIM levI. U [7]abhinavaTIkA-dhyAna cAra prakAre kahevAyuM che. paNa jene atyaMtara tapa kahI zakAya tevA sudhyAna nA be bheda che. jemAMnuM eka dharmadhyAna. A sUtramAM sUtrakAra maharSi e be vAta AvarI lIdhI che.. (1)dharmadhyAna nA bhedo (2)dharmadhyAnanA adhikArI ja viSaya-sUtramAM caturthI vibhakatyanta evo vivaya zabda che. -A zabda mAsA vagere cAre sAthe joDavAno che. -vivaya eTale-ciMtana,paryAlocana, viveka, vicAraNA mArAvivaya:4 AjJA vicaya eTale jinAjJAno viveka te arthe je vicAraNA. $ vItarAga-sarvajJapuruSanI AjJA zI che? te jANI-zodhI tenA rahasya saMbaMdhi je vicAraNA karavI te AjJA vicaya dharmadhyAna. $ jinezvara paramAtmAnI AjJA sakala jIvone hitakArI che. sarva prakAranA doSothI rahita che. emanI AjJAmAM ghaNA gUDha rahasyo rahelAM che. AthI ati laghukarmInipuNa puruSoja emanI AjJAne samajI zake che. ityAdi ciMtana tathA sAdhuonA mATe ane zrAvaka AdinA mATe bhagavAnanI kaI kaI AjJA che e vize ekAgratA pUrvaka paryAlocana eAjJA vicaya dharmadhyAna che. # sarvajJa ane sarvadarzI zrI vitarAga paramAtmAnI AjJA sarvabhavya jIvone uttarottara AtmasAdhaka hovAthI temanI AjJAne anusaravA mATenI utkRSTa utkaMThA te AjJA vicaya dharmadhyAna samajavuM. AjJAvicayAya smRtti samanvAhAro dharmadhyAnam / 4 AjJA vicayane mATe je punaHpunaHvicAraNA AjJAnAviSayamAMjacintAno nirodha karavo te dharmadhyAna che. # AjJAnA paryAlocana rUpe pariNAma pAmatI eka cintA te dharmadhyAna kahevAya che. prabhunI AjJAnA paryAlocana maya AtmAne banAve, tyAre te AjJA vicaya dharmadhyAne lIna che tema kahevAya che. AjJA rahita dharmapAlana azakaya hovAthI A dhyAnane prathama jaNAvyuM che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA Apta vakatAnA na hovAthI, svayaM maMdabudhdhi hovAthI, padArtho nA atyanta sUkSma paNAne kAraNe temaja hetuM-draSTAnta Adino abhAva hovAthI, je Asana bhavya jIva sarvajJa praNita zAstrane pramANa mAnI e svIkAra kare che ke jainAgamamAM vastunuM ja svarUpa darzAveluM che tevuM ja svarUpa vAstavika che. jinendra bhagavaMtano upadeza mithyA hoI zake ja nahI. A rIte atyanta sUkSma-padArthanA viSayamAM jinendraAjJAnuM pramANa mAnI, arthanA svarUpano nizcaya karavo te AjJA vicaya-dharmadhyAna che. athavA vastunA tatvane yathAvata jANyA pachI te vastune pratipAdana karavAnI icchA sudhI,pramANa ane nayanA dvArA te vastu svarUpanuM cittavanake pratipAdana karavuM te AjJAvicaya dharmadhyAna che. ja apAya vicayaH# sanmArgathI paDavA vaDe thatI pIDAno vivekate saMbaMdhije vicAraNA te apAya vicaya. # doSanA svarUpano ane temAMthI kema chuTAya eno vicAra karavA mATe je manoyoga Apavo te apAya vicaya dharmadhyAna. # apAya eTale duHkha. saMsAranA janma, jarA,maraNa,Adhi, vyAdhi, upAdhi vagere zArIrika ane mAnasika duHkhono duHkhonA kAraNo evA ajJAna, avirati,kaSAya vagereno ekAgracite vicAra te apAya vicaya dharmadhyAna. # saMsAramAM sarvaduHkhanuM mULadareka dareka AtmAne potApotAnA rAga-dveSarUpapariNAma ja che. emavicArI rAgadveSano tyAga karavA mATenA yathAzakitaviratinA pariNAmasaha utkaMThA te apAya vicayarUpa dharmadhyAna samajavuM. 4 apAyavicayAyasmRttisamanvAhAraH dharmadhyAnam / # apAyaricaya ne mATe je punaHpunaH vicAra karavo tathA apAyanA viSayamAM ja cintAno nirodha karavo tene dharmadhyAna kahe che. # apAya paryAlocana rUpe pariNAma pAmatI ekAgracintAte apAyaricaya dharmadhyAna. apAyanA paryAlocanamAM AtmAne parovavAnuM kAraNa zuM? saMsAramAM apAya,haDadhutapaNuM, Thokaro,hAni,nukasAna,duHkho, vipattio, vinipAto ThAma ThAma dekhAya che. AtmAne potAne kayAMya potAnuM sukha dekhAya nahIM, tethI AtmA mAM apAyonI paryAlocananA cAle. jethI tenAthI dUra rahevAnA upAyarUpa AjJAmAM vadhAre sthira thavAya mATe, saMsAranA apAyonI paryAlocanA kare,te apAya vicaya gharmadhyAna $ "mithyAdRSTijIva janmAlvanI samAna che. teo sarvajJa vItarAga praNIta mArgathI paramukha rahevA hovA chatAM jo mokSanI IcchA kare to paNa teo mArgane nahIM jANatA hovAthI sanmArga thI dUra ja bhaTakatA rahe che. paNa saMsArano apAya jANatA nathI" e prakAre je vicAraNA karavI te apAya vicaya dharmadhyAna. athavA to A prANIone mithyAdarzana, mithyAjJAna,ane mithyAcAritrano vinAza kaI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 adhyAyaH 9 sUtraH 37 rIte thAya te bAbata vicAra karavo te apAya vicaya dharmadhyAna. vipAka vicayaH karmaphaLanA anubhavano viveka te arthe je vicAraNA te vipAka vicaya. ''anubhavamAM AvatA vipAkomAMthI kayo kayo vipAka kayA kayA karma AbhArI che teno, tathA amuka karmono amuka vipAka saMbhave teno vicAra karavA manoyoga Apavo te ''vipAka vicaya dharmadhyAna. vipAka eTale phaLa. te te karmanA udayathI te te phaLano vicAra te vipAka vicaya, ApramANeH- jJAnAvaraNa karmanA udayathI jIva ajJAna rahe che. darzanAvaraNanA udayathI vastune joi zakAya nahI, nidrA Adino udaya thAya. sAtAvedanIya thI sukha-vedanA ane asAtA vedanIyathI duHkha vedanA no anubhava thAya. viparIta jJAna, avirati,ti, ati vagere mohanIya karmanA udayathI thAya che. AyuSyanA udayathI naraka Adi gatimAM jakaDAi rahevuM paDe che. nAma karmanA udayathI zubha ke azubhadeha Adi maLe che. gotrakarmanA udayathI ucca ke nIcagotra janma thAya che. aMtarAyakarmanA udayathI dAna,lAbha AdimAM aMtarAya-vighna thAya che. A badhI vicAraNA te vipAka vicaya dharmadhyAna. vipAka vicaya nAmanuM trIjuM dharmadhyAna,temAM pUrvakarmanA udaye je je parISahoupasargo-duHkho Adi sahana karavA paDe tene tene pUrvakarmanA vipAka svarUpe vicArI temAM manoyogane ekAgra karavo tene samAveza thAya che. vipAkavicayAya smRtti samanvAhAro dharmadhyAnam / vipAkavicayane mATe je punaHpunaHvicAra karavo, teno vipAka vicaya nA viSayamAM ja cintA nirodha karavo te dharmadhyAna che. saMsAramAM veThavA paDatAM apAyonuM mukhya kAraNa to karmanA udaya -vipAko che. tethI karmo potAnA kevA kevAM vipAko batAve che? tenI paryAlocanamAM -vicAraNAmAM AtmA ekAgratAthI lIna thAya. jethI apAyo spaSTa thatAM, AjJAnA pAlanamAM ane paryAlocanamAM vadhAre dRDha thavAya che. mATe vipAka vicaya eTale karmonA vipAkonuM paryAlocana. dravya,kSetra,kAla,bhAva ane bhava anusAra thanArA jJAnAvaraNa Adi ATha karmonA phaLano vicAra te vipAka vicaya. saMsthAna vicayaH lokanI AkRttino viveka- te arthe je vicAraNA te saMsthAna vicaya dharmadhyAna. lokanA svarUpa no vicAra karavA manoyoga Apavo te saMsthAna vicaya dharmadhyAna x saMsthAna eTale AkAra. lokanA tathA lokamAM rahelA dravyonA AkAranuM ke svarUpanuM paryAlocana e saMsthAna vicaya. loka,jagata,vizva,dunIyA vagere zabdo ekArthaka che. loka cauda rajaju pramANeche, arthAt lokane uparanA cheDAthI nIcenA cheDA sudhI mApavAmAM Ave to 14 rajaju pramANa thAya che. tenA AkAra paga pahoLA karI keDe hAtha dai ubhA rahelA puruSa samAna Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA che. tenA urdhva, adho,tIrchA ema traNa vibhAga che. adholoka uMdhA paDelA kuMDAnA AkAra samAna che. tinloka thALI nI AkRtti samAna che. urdhvaloka mRdaMga samAna che. tIrkAlokanA nIcenA bhAgamAM vyaMtara tathA uparanA bhAgamAM jayotiSka jAtinA devo rahe che. madhyabhAgamAM baMgaDInA AkAre asaMkhya dvIpo ane samudro AvelA che. prAraMbhamAM aDhI dvIpamAM manuSyo ane tiryaMcono vAsa che. urdhvalokamAM vaimAnika jAtinA devo rahe che. adholokamAM bhavanapatidevo ane vyantaro rahe che. A pramANe jinopadiSTa zAstronA AdhAre lokanA AkAra svarUpa vagereno vicAra te saMsthAna vicaya dharmadhyAna che. saMsthAna vicaya e dharmadhyAnano cotho bheda che. jemAM saMsthAna nA paryAlocana rUpe pariNAma pAmatI ekAgracinhAno samAveza thAya che. AjJA,apAya ane vipAka e traNanA paryAlocanamAM uMDA utaratA utaratAM samagra vizva vyavasthAnI jijJAsA sahaja rIte ja manamAM ubharAvA lAge che. ane te uparathI vizvanI ghaTanA kevI adbhuta che? tenA paryAlocanamAM AtmA lIna thAya che. ane vizvanA sarva sthAnomAM sidhdhazIlAja vasavA yogya sthAna jaNAya che. eja saMsthAna vicaya dhyAna thI zukaladhyAna tarapha javAno mArga che. saMsthAna vicayAya smRttisamanvAhAro dharmadhyAnam saMsthAna vicayane mATe je punaHpunaH vicAra karavo tene, athavA saMsthAna vicayanA viSayamAM je cintAno nirodha karavo tene dharmadhyAna kahyuM che. saMsthAnavicaya eTale traNa lokanA AkArano vicAra karavo te. arthAt ekAgracitte lokanA saMsthAna saMbaMdhi vicAraNA te ja saMsthAna vicaya dharmadhyAna. dharmadhyAna nA svAmI: A dharmadhyAna kone kahevAya? A praznano uttara sUtrakAra maharSie eTalo ja jaNAvyo che ke apramattasaMyatasya-arthAt apramatta saMyata kakSAnA jIvone hoya che. A rIte sUtrakAranA kathana mujaba dharmadhyAna nA svAmI sAtamA guNaThANA ke tethI uparanI kakSAnA [bAra mAM guNaThANA sudhI] nA jIvo kahevAya che. kema ke sarvavirati dharathI sayogI kevaLI vaccenI kakSA saMyatone apramata saMyata Adi kakSA kahelI che. A dRSTie chaThThA sudhInA guNaThANAnA jIvo arthAt pramatta saMyata kakSA sudhInA jIvone tAttvika dharmadhyAna na hoya, e sidhdha thAya che. arthAt teone abhyAsa rUpa dharmadhyAna hoya che. paNa pAramArthika dharmadhyAna na hoya. ] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbhaH- A sUtrano Agama saMdarbha have pachInA sUtra 9H38 mAM kahevAyela che. tattvArtha saMdarbha:(1)Arttarotradharmazuni-sUtra. 1:26 thI dharma- nI vyAkhyA (2)3ttamasaMhananaaiAma sUtra. 1:27 thI dhyAna Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 adhyAyaH 9 sUtraH 38 ja anya grantha saMdarbhaH(1)kALaloka prakAza sargaH30 zloka 458 thI 462 (2)navatatva gAthA 36-vivaraNa (3)pAkSika sUtra vRtti 1 [9]padya - sUtra 937 ane 9:38 nuM saMyukata che. AjJA apAya vaLI vipAke viSaya saMsthAna je karyA cAra bhedo dharmadhyAne apramatta muni varyA upazAMta moTI kSINamohI ukata dhyAne rahI mudA karmapazo chedakaratA dharmadhyAna rahI mudA (2) AzA apAya ja vipAka ja dharmadhyAna saMsthAna vicaya ja cAra prakAra jANa U [10]niSkarSa -A sUtramAM jaNAvelA cAre bheda suMdara niSkarSane pAtra che. chatAM cAreno kaDIbadhdha vicAra karIe to sarvaprathama jinAjJA saMbaMdhi vicAraNAthI AraMbha thAya che. jinAjJA rUpa ekAgra cintA nirodhamAM vartatA jIvane saMsArathI apAyanuM ciMtana to thavAnuM ja ane apAya vicaya dharma dhyAnane pAmelo jIva,karmanA vipAkane phaLa ne samajavAno ja che. karmanA vipAkane samajelo-saMsArane apAyarUpa jANato ane AjJA vicaya dhyAna dharato jIva chelle saMsthAna vicaya dhyAnamAM praveze tyAre samagra loka svarUpanuM ciMtana karatA karatA chelle sidhdhazIlAne ja sthita thavA yogya sthAna che tevuM samaje che. jayAre jIva saMsthAna vicaya dhyAnamAM sidhdhazIlA upara dhyAna ne kendrita kare che. tyAre saMpUrNajinAjJAne pALavAnI vRtti sAthe sarvathA karmavipAkone viphaLa banAvavAnI pravRtti karato jIva sarvathA mokSane prApta karI zake che. OOOOOOO (adhyAyaH9 sugaH38) 0 [1]sUkahetu-dharmadhyAnanA svAmI tarIke apramattasaMyata ne kahyA che. taduparAMta A sUtra thakI tenA anya adhikArIno nirdeza kare che. D 2i]sUtra mULa rUpaIntalIbAyogya U [3]sUpRthaka-35rAnta - kSINa - kSAyaH I [4] sUtrasAraH-upazAna kaSAya ane kSINa kaSAya [saMyata arthAtu muni ne paNa [dharmadhyAna saMbhave che.] U [5]zabdazAnaH35Ata-jemAM kaSAyono upazama thayo hoya tevI Atma vikAsa nI sthiti digambara AmnAya mujaba-A sUtrano nirdeza jovA maLela nathI. Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kSINa-jemAM kaSAyo no kSaya thayo hoya tevI AtmavikAsanI sthiti vaMAya-krodha, mAna,mAyA,lobha rUpa kaSAya -uparokata sUtranA saMbaMdha joDavA 1 [G]anuvRtti(1)gANApAvA. sUtra. 6:37 thaWARyata padonI anuvRtti ahIM karela che. (2) ramaNaMdana sUtra. 6:27 dhyAna U [7]abhinavaTIkA-dharmadhyAnanA svAmI ke adhikArIne jaNAvavA mATe sUtrakAra maharSi e saMyatonI traNa kakSA jaNAvelI che. jemAM apramattasaMyata nI kakSA pUrva sUtramAM kahIA sUtramAM 35zAnta thAya ane kSaSiAya e be kalAne jaNAve che. saMyatonI A baMne kalAne guNa sthAnakanI paribhASAmAM 11muM ane 12muM guNa sthAnaka kahevAmAM Ave che. 11 me guNaThANe upazAMta kaSAya ane 12me guNaThANe kSINa kaSAyanI Atma vikAsanI kakSAe dharmadhyAna hoya che. eTale ke sAtamAthIbAramAM guNasthAnakaparyanta dharmadhyAna hoya che e sidhdha thAya che. | Nya kaSAya zabdano saMbaMdha pUrvanA baMne pado sAthe che. arthAta 3 zAntAya ane kSINa thAya evA be pado taiyAra thaze. 35zAna thAya:- jeonA kaSAya upazAnta thayA che tevAarthAta agIyAramAM guNasthAnaka vartI jIvo. ja zIkhavaSaya:- jeonA kaSAya kSINa thAya che. tevA [arthAta bAramAM guNasthAnaka vatI jIvo. ja ra-pUrvanI anuvRtti levI ane mAmasaMyata no samuccaya karavAne mATe zabda mukAyelo che. * vizeSa:- upazAnta-kSaNa kaSAyanA prahaNa thI tathA pUrvanA apramatta saMyatanA grahaNathI ahIMmadhyanuM grahaNa thaI jaze. arthAta 7mA ane 11-12 mAM guNaThANAnA grahaNathI madhyanA 8,9,10mAM guNaThANA no paNa samAveza thaI jAya che. 0 [B]saMdarbhache Agama saMdarbhaH (1)dhammejhANe caubihe paNNatte, taM jahA ANAvijae avAyavijae vivAgavijae saMvAvinA ja ma. sa.25,37,mU. 80 rU-rU. (2)SAjJA yusamApi ja 3. mArU0, 5.35 sUtrapATha saMbaMdha:-ahIM pAThamAM dharmadhyAnanA cAra bhedo jaNAvI bIjo pATha mukayo susamAdhine mATe bAvA joIe kema ke uttamasamAdhinI prApti sAtamAguNaThANAthI hoya mATe A dhyAna bahulatAe apramatta saMyamIne je samajavuM. vaLI upazAtta ane kSINa kaSAya 11muM12muM guNaThANuM che mATe te paNa 7mA pachI ja Avaze te spaSTa che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 39 153 D [9]padhaH(1) AsUtranuM prathama paghaA pUrvanA sUtra-937mAM kahevAI gayela che. (2) te kSINa moha guNa sthAnaka upazAMta mohe ja saMbhavatuM eubhabhaye nitAMta U [10]niSkarSa - sUtrakAra maharSi Atma vikAsanI upazAMta kaSAya tathA kSINa kaSAya e be kakSAe dharmadhyAnanA astitvane jaNAve che. ApaNe Arta-raudradhyAna choDavuM ane dharma- zukalane AdaravAnI vAta ghaNI karIe chIe. paNa kharekhara jo dharmadhyAna AdaravuM hoya to Atma vikAsanI kaI kalA hovI joie teno citAra A sUtra thakI maLe che. jIve ochAmAM ochuM paNa cAritranuM grahaNa karavuM joIe ,cAritra grahaNa pachI apramatta avasthA keLavavI joIe ane tyArapachI A dhyAnanI prApti thAya che. mATe dharmadhyAnanA abhilASI e saMyama vizudhdhi arthe puruSArtha karavo. 'Z G G H T. adhyAya 9-sUtraH 39) U [1]sUtra hetu -A sUtra thakI zukala dhyAnanA pUrvanA be bhedane svAmI ke adhikArI nuM nirUpaNa kare che. [2] sUtra mULaH-zuLavApUrvavi:]. U [QsUtra pRthaka-zunhe va A pUrvavidraH U [4]sUtrasAra-(1) zukaladhyAnanA pahelAM be bheda [upazAnta kaSAyI ane kSINa kaSAyI munine hoya che. (2)pahelAM baMne zula dhyAna pUrvadhara ne hoya che. [5]zabdazAnaH(1) za zukala dhyAnanA be bheda mAdhe-pahelAnA be bheda baMne zabdo dvivacanAnta hovAthI ahIM "be bheda' artha karyo che. (2)pUrvavira:-pUrvanA jANakAra, pUrvadhara. 1 [G]anuvRtiH-35IIktakSISAyo [7]abhinavaTIkAbhUmikA:- ahIM sUtrane nimnokata kAraNe be bhAgamAM vaheMcela che.. (1)keTalAMka vivecako tathA digambaramAM zuddhevALe pUrvava: evuMekaja sUtra Apela che. (2)svopallabhASya jotAMzu vALe ane pUrvava: baMne spaSTa alaga sUtro ja che. tevuM mAluma paDe che. (3)sidhdhasenIya vRttima sUtro 2:36 ane 2:40 ema baMne alaga sUtro,alaga bhASya ane alagaTIkA che. te vAta spaSTa che. (juo-hIrAlAla rasikadAsa saMzodhIta pustaka] Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 tattvAdhigama sUtra abhinavaTIkA (4)sidhdhasenIya vRttimAM pAchuM ema paNa lakhe che ke tuM paramArthata: pRtha mUtram | (5)hAribhadrIya vRtti mAtra "zuddhe vAghe eTaluM ja sUtra jaNAve che. jayAre pUrvavi: nI TIkA teo A sUyamAMja samAvelI che. paNa alaga sUtra noMdhela nathI. uparokata kAraNone laIne baMne sUtra sAthe noMdhela che. chatAM tenA pRthakkaraNa, sUtrasAra, abhinavaTIkAdi alaga-alaga noMdhela che. vizeSa nirNayato bahuzruta pAsethI ja maLI zake. paNa mAtra abhyAsakane tatvataH koI pharaka paDato nathI. [1]zu yA nI abhinava TIkA-zukala dhyAnanA cAre prakAre kahevAyuM che. juio sUtraH41] -jemAMnA prathama be bheda -pRthakva vitarka ane ekatva vitarka che. -pUrva sUtranI anuvRtti letAM e spaSTa thAya che ke zukala dhyAnanA A prathama be bhedonA svAmI upazAnta kaSAyI ane kSaNa kaSAyI siyato] kahyA che. - -A rIte pRthakvavitarka savicAra ane ekatva virtaka avicAra e prathamanA be zukala dhyAno (1)moha upazamAvI cUkela ane (2) mohano kSaya karI cUkelAne hoya che. -guNasthAnakanI dRSTie kahIe to zukala dhyAnanA cAra bhedomAMthI pahelA be bhedanA svAmI agiyAra-bAramA guNaThANA vALA jIvo hoya che. - -A sUtranA bIjA bhAganI vyAkhyA mujaba ukta zula dhyAna pUrvadhara-pUrvanA jANakArI jIvone hoya che. ripUrvaviDanI abhinavaTIkAHzukala dhyAnanA nA pahelA be bhedo mAtra pUrvadharo ne ja hoya che. -arthAt pUrvadhara evA upazAnta kaSAyI ane kSINa kaSAyI jIvone ja zukala dhyAnanA prathama be bhedanA svAmI gaNavA. -pUrvoparone to zukala dhyAna 11 me, 12-me gaNaThANe avazya hoya ja, paNa pUrvadhara sivAyanA jIvone dharmadhyAna saMbhave che. saMbhava che ke A prathamanA be zukala dhyAna nI prakriyA phakata pUrvadharo ja jANatA hoya. -jo ke pUrvadhara sivAyanAne upazAnta tathA kSaNa kaSAya nI sthitimAM dharmadhyAna hoya te sAmAnya vAtano eka apavAda e che ke mASatuSamuni tathA marudevI mAtA jevA AtmA o pUrvadharana hovA chatAM teone A sthitimAM zukala dhyAnano saMbhava hoI zake che. tema samajavuM. ja sUtranA pahelA ane bIjA hissAnI saMyukata vicAraNAH-upazAnta ane kSINa kaSAyI muni jo pUrvadhara hoya to zukla dhyAnanA prathama be bheda hoya. -upazAnta ane kSINa kaSAyI muni jo pUrvadhara na hoyato dharmadhyAna hoya. -jo pUrvasUtra38anesUtra 39nAbhASyane tathAbhASyAnusArITIkAne jovAmAM Aveto upazama ane pakae baMne prakAranI zreNImAM dharma ane zukalae baMne prakAranA dhyAna hoyache. arthAt upazama zreNImAM dharma ane zukala baMne prakAranA dhyAna hoya che. ane kSapaka zreNImAM paNa dharma ane zukala baMne prakAranA dhyAna kheMce che. * Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 39 155 jo ke upazama ane kSapakazreNIno AraMbha AThamA guNasthAnakathI thAya che. paraMtu karmonA upazamano ke kSayano prAraMbha navamA guNasthAnaka thI thAya che. vaLI 11mAM guNaThANe upazama zreNInI samApti thAya che.ane bAramA guNaThANe kSapaka zreNInI samApti thAya che. A rIte AThamuM,navamuM ane dazamuM guNasthAnakato baMne zreNImAM hoya ja che. ane A traNe guNasthAnakomAM dharma dhyAna ja hoya te vAtato sUtra 38-sUtra 39 pUrve spaSTa thayelI ja che. jayAre agIyAra mAM bAramA guNaThANe arthAt upazAnta kaSAyI ane kSINakaSAyI munine to sUtra38 mujaba dharmadhyAna ane sUtra 39 anusAra zukaladhyAna ema baMneno saMbhava hoI zake che. zreNIe caDhanAra jIvo be prakAranA hoya che(1)pUrvadhara-arthAt zruta kevalI ke cauda pUrvadhara munio (2)apUrvadharaH- arthAt caudapUrvathI nyuna-nyunatara zrutanAjJAtA. A baMnemAM je pUrvadhara che. teone zukaladhyAnanA prathama be bhedo varte che. jayAre bIjA prakAranA -apUrvadharane dharmadhyAna hoya che. tema prastuta sUtranA baMne hissA parathI jaNAya che. U [8saMdarbhaH4 Agama saMdarbha suhumasaMparAyasarAga carittAriyA ya, bAyarasaMparAyasarAgacarittAriyA ya,...uvasaMtakasAya vIyarAya caritAriyAya, ravINakasAyavIyarAya carittAriyA ya * prajJA.pa.1,sU.37-27 sukke jhANe cavihe...puhatta viyakkesavicArI...egaMtaviyakke aviyArI... suhuhamakirie aniyaTTI...samocchinna kirae appaDivAi * bhaga.za.25,u.7,sU.803-4 sUtrapATha saMbaMdha:-prathama pAThamAM upazAnta ane kSINa kaSAyavALA AryonA ullekha che. bIjA pAThamAM zukla dhyAnanA bhedonA nAma che. te sivAya spaSTa ullekha amArAthI meLavI zakAyo nathI. # tatvArtha saMdarbha(1) pRthakatvaikatvavitarkarasUkSmakriyA'pratipAti vyuparatakriyA nivRtIni-sUtra.8:41 (2)tathya yayoyonIsUtra 9:43 (3)vivAraM dvitIya-sUtra 944 [9]padya - (1) prathama bIjA zukala bhede dhyAna pUrvadhara ghare carama zukala bheda bemAM kevaLa jJAnaja lahe sUtra 9:39 ane 9:40 nuM saMyukata padya zukala dhyAno pahelAM be hoya pUrvadharo viSe baMne pAchaLanA hoye kevaLI jJAnIo viSe. U [10]niSkarSa -zukala dhyAnano artha A pUrve sUtra 929mAM kahevAyo che. ane tenA bhedonuM varNa sUtra-941 mAM have pachI kahevAze. A sUtrato zukaladhyAnanA prathama be bhedonA svAmIne jaNAvavA puratuM ja che. chatAM eka vAtato niSkarSa ne yogya ahIM che ja ke Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pUrvadhara evA upazAnta ke kSINa kaSAyI ne zukala dhyAnanA prathama be bheda varte che. jayAre apUrvadharane dharmadhyAna varte che. AtmavikAsanI kakSA sAthe samyak zruta paNa keTaluM upayogI ke jarUrI che. teno Adarza sAkSIpATha A sUtramAMthI ApaNane maLe che. kema ke upazAnta ke kSINa kaSAyI muninI AtmavikAsanI kakSAto 11 muMke 12muM guNasthAnaka hovAthI samAna ja che. paraMtu pUrvane dhAraNa karavA ke na karavAne kAraNa teone zukala ke dharma dhyAna anukrame kahyuM che. A vidhAnono artha ja e che ke samyaka jJAna paNa dhyAnanI dhArAne vadhu zudhdha banAvavA mATenuM eka ati upayogI parIbaLa che. mATeAtmavikAsanI sAthesAthesamyakdAnamAM paNa vRdhdhi thavI Avazyaka che. chelle to baMne puruSArtha kevaLa jJAna ane mokSamAM ja parINamavAnA che. jI U m adhyAyaH9-sUtraH 40 [1]sUtrahetuH-zukala dhyAnanA chellA be bhedanA svAmIne A sUtra thakI jaNAve che. ] [2]sUtra:mULa:-re ni: [] [3]sUtraHpRtha-sUtra spaSTa pRthak ja che. ] [4]sUtrasAra:-pachInA be, kevaLIne hoya che. [arthAt -zukaladhyAnanA chellA be bhedo-(1)sUkSmakriyA apratipAtI ane (2)vyuparata kriyA nivRtti e baMnenA svAmI ke adhikArI kevaLI bhagavaMto hoya che.] ] [5]zabdazAnaH pare-pachInA be, sUkSmakriyA apratipAtI ane vyuparata kriyA nivRtti. hevahina-kevaLI,kevaLa jJAnI AtmAo [] [6]anuvRtiH- (1)sUtra 9:39 mudde nAghe (2)sUtra 9:27 3ttamasaMhananathai thI dhyAna nI anuvRtti. [] [7]abhinavaTIkAH-sUtrakAra maharSi mULa kathana to eTaluM ja kareche ke zukaladhyAnanA trIjA-cothAbhedanA svAmI kevalI bhagavaMto ja hoya che. A sivAya koi ja vizeSa vAta A sUtramAM sUtrakAra maharSie karI nathI. chatAM keTalIka mahatvanI bAbatono atrenirdezanimnokata muddAmAM karela che. svopaza bhASyaH- pare de zuddhe dhyAne jevani va bhavata: na chapadmasthasyA pare-parazabdane dvi vacanamAM mukela che. tevAta bhASyamAM vadhu spaSTa karavA re Dhe padothI jaNAvI che. teno artha ja 'pachInA be'' evo thAya che. zudhyAneH- zukaladhyAna, jenI vyAkhyA A pUrve sUtra 9:29 Arttarotradharmazuni mAM karI che. ane jenA cAra bheda have pachInA sUtramAM kahevAnA che, te zukaladhyAna. ahIM paNa dvivacana ja mukela che. kema ke tenA be bhedo ne ahIM dhyAnamAM levAnA che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 40 157 vajeni :- pada mukavAthI pUrve jaNAvelA upazAnta ane kSINa kaSAya padanI anuvRtti ApoApa aTakI jAya che. kemake chellA be zukala dhyAnanA svAmI kevalI bhagavaMtano che. evuM ahIM spaSTa karela che. ja vizeSa: (1)kevaLIne A be dhyAna che tema kahevAthI, e spaSTa samajI ja levAnuM ke chadmasthone kadApI A be jJAna hoya ja nahIM. (2)A vAta guNasthAnakane AdhAre mUlavIe to zukaladhyAnanA chellA be bhedonA svAmI kevaLI bhagavaMta arthAt 13mA, 14mA guNasthAnake rahelA jIvo hoya che. (4)teramA guNaThANe sUkSmakriyA pratipAti ane caudame guNaThANe cuparata kriyA nivRtti nAmaka zukala dhyAna varte che. te A rIte teramAM guNaThANe aMtima aMtarmuhurtamAM mana-vacana e be yogo to sarvathA nirogha thayA bAda bAdara kAyayogano nirodhathatAM, kevaLa sUkSma kAyayoganI kriyA hoya che. tyAre A trIjo bheda varte che. jayAre saMpUrNa yoga nirodha thAya tyAre caudamAM guNaThANe AtmAnI niSpakaMpa avasthA rUpa cuparata kriyA nivRtti rUpa cotho bheda hoya che. |[8]saMdarbha Agama saMdarbhaHsukkejhaanne cauvvihe...hutta viyakke...egaMta viyakke...humakirie aniyaTTI samachina virapa apaddivArDa maza.25,37,6.803-4 sajogi kevali ravINakaSAya vIyarAya carittArIyAya,ajogikevaliravINakasAyavIya rAya carittAriyA ya* prajJA.pa.1,sU.37 cAritrAryaviSaya jhANeNaM uttameNaM sukkeNaM appamatto...gacchayamokkhaMparaMpadaM bhaga.za.9,3.33,sU.385 sUtrapATha saMbaMdhaH-traNa pAThano saMyukata arthavicArIeto tArkika rIte prastuta sUtrano pATha thai jaze. paNa saMpUrNa saMvAdI pATha maLela nathI. # tatvArtha saMdarbhaHpRthalaivatvavata sUkSmaviyAtipati suparayinivRttana--sUtra 9:41 U [9]padya A sUtranuM baMne padya A pUrvenA sUtraH40mAM kahevAI gayA che. U [10] niSkarSa -zukaladhyAnanA cAra bhedo have pachI kahevAze. temAnA chellA be arthAta trIjo ane cotho bheda phakata kevaLI mahAtmAone ja saMbhave. ahIM mahatvanI vAtae che ke je koI mokSe jAya che te zukaladhyAna cothA bhedamAM vartato hoya te sthitimAM ja mokSe jAya che. have jo mokSe javuM haze, to zukaladhyAna nA cothA bheda sudhIno abhyatara tapa karavo paDaze. paNa A atyaMtara tapa thAya kayAre? jo kevaLa jJAna thayuM hoya to.arthAtatapathakI nirjarA karavA dvArA jIva kevaLajJAna pAmI dhyAnanA carturthabheda rUpa tapamAM vartato mokSane prApta kare che. 0 0 0 0 0 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 tattvAthadhigama sUtra abhinavaTIkA (adhyAyaH9-sutraH 41) I [1]sUtrahetu-zukla dhyAnanA cAra bhedone jaNAvavA mATe prastuta sUtranI racanA thayelI che. [2sUtra mULa "pRtharvavartasUkSmariyAtipativyaparAnivRtIti 0 [3]sUtra pRthaka-pRtharva-pawva-viva, sUkSmadrika-pratijJAti-surakriyAnivRttIti U [4] sUtrasAra-pRthakta vitarka ekatva vitarka sUkSmakriyA apratipAti ane suparakriyA nivRtti [ema cAra prakAre zukala dhyAna jANavuM U [5]zabdazAnaHpRtharva-bheda, judApaNuM parva-abheda vitarka-pUrvAgata zruta sUkSmajaya-atialpa kriyA patipatI-patana thI rahita surakriya-kriyA aTakI javI nivRtti-jemAM patana nathI te [6]anuvRtiH(1)gArjarIdradharmani -sUtra 9:29 thI juna (2)ttamasaMdananacce, sUtra 927thI dhyAnam U [7]abhinavaTIkA-Arta, raudra ane dharmanI mAphaka zukaladhyAna nA paNa cAra bhedo kahevAyA che. jenuM A sUtramAM varNana karavAmAM Avela che. [1]pRthakatva vitarka (savicAra) 1- pRthakva eTale bheda, judApaNuM vitarka eTale pUrvagata zruta vicAra eTaledavya-paryAyanI, artha-zabdanI, kemanA AditraNa yoganI saMkrAnti-parAvartana. savicAra eTale vicArathI sahita. [A zabda mULamAM che nahIM. paNa have pachInA sUtra9:44mAM bIjA bhedane vicArathI rahita kahyo che. mATe prathama bhedavicArathI sahita e pramANe ema arthapatti thI sidhdha thAya che. vicArano artha che. vyaMjana ane yoganI saMkrAnti. juo have pachInA sUtra 9:46mAM. ahIM pRthavitarka savivArae traNa zabdothI traNa hakIkato jaNAvavAmAM AvI che. (1)pRthakta zabda thI bheda (2)vitarka zabdathI pUrvagata zruta (3)savicAra zabdathI dravya-paryAya AdinuM parAvartana, jaNAvavAmAM Avela che. jayAre ekAgratA pUrvaka ciMtana' e arthato pUrva sUtrathI cAluM ja che. AthI "pRthakvavitarka savicAra'' dhyAnano artha A pramANe thaI zake - "je dhyAnamAM pUrvagata zrutanA AdhAre, AtmA Adi koI eka dravyane AzrayIne utpAdAdi aneka paryAyonuM ekAgratA pUrvaka bheda pradhAna divya-paryAya no bheda] ciMtana thAya ane sAthe dravyaparyAya AdinuM parAvartana thAya te pRthakva savicAra dhyAna. A vyAkhyAno bhAvArtha A pramANe karI zakAya. pRtharvavatvavitamakriyApratipativyaparatAi nivatI-digambara AmnAyamAM sUtra che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 41 159 pUrvadhara mahAtmA-pUrvagata zratanA AdhAre-AtmA ke paramANu Adi koI eka dravyane AzrayIne-vividhana anusAre-utpAda,vyaya-dhrauvya mUrtitva, amUrtatva,nityatva,anityatva Adi paryAyonuM bhedathI ciMtana kare che. - A vakhate eka dravyano tyAga karI anya dravyanuM ke paryAyanuM athavA eka paryAyano tyAga karI anya paryAyanuM ke anya dravyanuM avalaMbana le che. -tathA zabda uparathI artha upara ane artha upara zabda upara jAya che. temaja kAyayogano tyAga karI vAcanayoga ke mano yoganuM avalaMbana le che. athavA vacanayogano tyAga karI kAyayoga ke manoyoga nuM avalaMbana le che athavA manoyoga no tyAga karI kAyayoga ke vacanayoga nuM avalaMbana le che. A pramANe artha-vyaMjana ane yogonuM parAvartana kare che. 2-pRthakva eTale bhinnatA.te je dravya-guNa athavAparyAyanuM dhyAna cAlu hoya te jadravya guNa paryAyamAM sthira na rahetAM, te dhyAna anyadravya,guNaparyAyamAMcAlyu jAyache mATe pRthad. tathA pUrvadhara zrutajJAnIne ja A dhyAna pUrvagata zrutanA upayogavALuM hoya che mATe vitata-e vacana thI vita kahevAya. ane eka yogathI bIjA yogamAM, eka arthathI bIjA arthamAM, eka zabdathI bIjA zabdamAM athavA zabdathI arthamAM ane arthathI zabdamAM AdhyAnano vivAra eTale saMcAra thAya, mATe vivArthavyaMgano saMkti vacanathI savivAra mATe pRthakva vitarkasavicAra kahevAya che. 3- eka dravyamAM vartatA utpAdAdi paryAyo teno aneka prakAra nA nayane anusaranArA pUrvagata zratane anusAra pRthaka bheda vaDe vistArathI vitarka-vikalpana je dhyAnamAM hoya te pRthakva vitarka kahevAmAM Ave che. ahIM vyaMjanathI artha ane artha thI vyaMjanamAM je vAraMvAra vicAra thAya te vicaraNane savicAra kahela che. . mana vigere yogonuM ekamAMthI bIjAmAM je vicaravuM te vicaraNa tene paNa savicAra kahela che. evI rIte pRthakvanA vitarkasahita ane vicArasahita je ubhaya gharmavALuM hoya te prathama zukaladhyAna kahyuM che. [2]ekatvavitarka (avicAra) 1-ekatva eTale abheda zukladhyAnanA AbhedamAMdravya-paryAya nuM abheda rUpe ciMtana hoyache. vitarka eTale pUrvagatazruta vicAra eTale dravya-paryAya AdinuM parAvartana. avicAra eTale vicArano abhAva. je dhyAnamAM pUrvagata zratanA AdhAre, AtmA ke paramANa Adi koI eka dravyane AzrayIne, utpAda Adi koI eka paryAyanuM abhedathI ciMtana thAya, artha-vyaMjana yogano parAvartanano jemAM abhAva hoya te ekatvavitarka avicAra dhyAna. AdhyAnavicArarahita hovAthI pavanarahitasthAnerahelA dIpakanI jemaniSpakaMpa-sthira hoya che. 2- upara kahevAyela pRthakvevitarka avicAra nAmaka tapanA bheda thI viparIta lakSaNa vALuM, vAyurahita dIpaka peThe nizcala, ekaja dravyAdikanA ciMtana vALuM hovAthI pRtharva eTale ekatvapaNuM.paraMtu A dhyAna paNa pUrvadharane zrutAnusArI ciMtanavALuM hovAthI vita Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA sahita, ane artha, vyaMjana ane yoganI pUrve kahyA mujaba saMkrAnti ke saMcaraNa na hovAthI avivAra vALuM che. mATe A bIjA zukaladhyAnane vaeN vita avivAra kahevAya che. AdhyAna ne antu kevaLajJAna thAya che. 3- eka dravyAvalaMbI aneka paryAyomAMthI eka paryAyano ja virtaka pUrvagata zrutane AzrIne karavAmAMAve, tevicAra paNa vyaMjana rUpa ke artharUpe ja hoya, teekatvavirtakanAmanuMbIjuMzukladhyAna kahyuMche. temAM vyaMjanathI arthamAM ke arthathI vyaMjanamAMvicArano pheraphAra thatonathI. tethI te ekatva virtaka avicAra kahevAya che. emAMmanavagere yogano paNa ekamAMthIbIjAmAMpheraphAra rUpavicAra vartatonathI. teno paNa ekastvavirtaka avicAra mAM ja samAveza thAya che. [3]sUkSma kriyApratipAtI: 1-sUkSma kriyApratipAtI zabdamAM sUkSmakriya ane apratipAtI e be zabdo che. -sUkSmakriya eTale jemAM kriyA sUkSma-atialpa hoya te. -apratipAti eTale patanathI rahita. jemAM mAtra zvAsocchvAsa rUpa sUkSmakriyA ja rahI che. ane dhyAna karanAranA pariNAma vizeSanuM patana nathI, te dhyAna sUkSma kriyApratipAtI. potAnuM AyuSya eka aMtamuhUrta jeTaluM ja bAkI rahe che. tyAre kevaLI yoga nirodhanI kriyA zarU kare che. temAM vacanayogaane manoyogano sarvathA nirodha thai jatAM mAtra zvAsocchvAsa rUpa sUkSma kAyayoga bAkI rahe tyAre A dhyAna hoya che. yoga nirodha teramAM guNaThANAne aMte [aMtima aMtarmuhUrtamAM] thAya che. mATe A dhyAna teramA guNaThANAnA aMte hoya che. tema samajI levuM. 2-terame guNaThANe mana,vacana yoga ruMdhyA bAda kAyayoga rUMdhatI vakhate sUkSma kAyayogI kevalIne sUkSma kriyApratipAtI nAmanuM trIjuM zukala dhyAna hoya che. arthAt dhyAnamAMsUkSma kAya yoga rUpa kriyA hoya che. A dhyAna pAchuM pADanAruM na hovAthI ane sUkSmakriyApratipAtI kahyuM che. 3-je dhyAnamAM kAyA saMbaMdhi sUkSma kriyA varte che. ane je aTakatI nathI te sUkSma kriyApratipAtI nAmaka trIjuM zukala dhyAna che. A dhyAnamAM kSaNe kSaNe pariNAma vardhamAna hoya che, paNa hIyamAna hotA nathI. A dhyAna nirvANa gamaNa kALe kevaLIone hoya che, ke jemaNe vayoga ane mano yoga pUrA rokela hoya che. jayAre kAya yoga ardho rokelo hoya che. kema ke kahyuM che ke ''nirvANa gamana kALe ardhakAya yoga jeNe ruMdhyo hoya che. evA sUkSma kAyanI kriyAvALA kevaLIne sUkSma kriyApratipAtI nAmanuM trIjuM zukala dhyAna hoya che. [4]vyuparata kriyA nivRtti: 1- vyuparata kriyA nivRtti zabdamAM vyuparata kriyA, anivRtti e be zabdo che. -jemAM kriyA sarvathA aTakI gai che te bhuparata kriyA . -jemAM patana nathI te anivRtti. -jemAM mana AditraNe yogono sarvathA nirodha thai javAthI koipaNa jAtanI kriyAnathI, tathA dhyAna karanAra pariNAma vizeSanuM patana nathI te dhyAna, vyuparata kriyA nivRtti. A bhede caudame guNaThANe hoya che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 41 11 2- je dhyAnamAM yoga nirodha vaDe kAyikI vigere kriyA jemanI saMpUrNa aTakI gai hoya che. ane je anivRtti che, te cothuM vyuparata kriyA nivRtti nAmanuM zukala dhyAna kahevAya che. -A zukala dhyAna zaileSI avasthAne prApta thayelA ane samasta yoganA nirodhaka evA kevaLIne hoya che. -sidhdhatva pAmyA bAda paNa A dhyAna sthira ja rahe che. nyUnAdhika thatuM nathI tethI A dhyAnane anivRtti kahyuM che. -A zukala dhyAnanI nizcita utkRSTa koTi che. AthI adhika kAMipaNa nathI, tethI Ane parama zukala kahe che. -kahyuM che ke parvata jevA sthira tathA zailazI avasthA ne prApta thayelA evA mahAtmAne vyuparata kriyA nivRtti nAmanuM parama zukala dhyAna hoya che. 3- zailezI avasthAmAM-caudamA guNa sthAne ayogIne sUkSma kAya kriyAno paNa vinAza thAya che. ane tyAMthI punaHpaDavAnuM paNa nathI, mATe te avasthAmAM vyuparatakriyA nivRtti nAmaka cothuM zukala dhyAna hoya che. A cothuM zukala dhyAna pUrva prayogathI thAya che. jema daMDa vaDe cakra pheravI daMDa kADhI lIdhA bAda paNa cakra pharatuM rahe che. tema A dhyAna vize paNa jANavuM. vizeSaH OM zukala dhyAnanA cAra bhedamAM pelA be zukala dhyAna chadmasthane, ane chellA be zukala dhyAna kevaLI bhagavaMtane hoya che. [juo sUtraH 9H39 ane sUtraH 9:40] pahelAtraNa dhyAnasayogIne ane chelluM dhyAna ayogI hoya che. [juosUtra9:42] A cAre dhyAnano pratyeka kAla aMtarmuhUrta pramANano hoya che. OM chadmastha dhyAna yoganI ekAgratA rUpa che ane kaivalika dhyAna yoga nirodha rUpa che. ] [8]saMdarbha: OM Agama saMdarbhaH- murdhvajJAne vaDade paLatte, te nA puhuvita velavanArI gattavitakke aviyAri suhamakirite aNiyaTTi samucchinnakirie appajIvAtI + bhaga za.21,3.7,6.802-4 tatvArtha saMdarbha: (1)tatva vAyayoyonAk-sUtra-9:4 (2)pAye avita pUrvasUtra-9:43 (3)vivAra dvitIyam-sUtra-9:44 (4)vitarka: bhUta-sUtra-945 (5)vivArorthavyaJanayosaMnti-sUtra-9:46 OM anya grantha saMdarbha: (1)kALaloka prakAza-sarga:30 zloka 481 thI 504 Jainternational Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 (2)navatatva gAthAH36 vivaraNa (3)pAkSika sUtravRtti [] [9]padyaH(1) tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA prathama zukala dhyAna sAruM nAmathI huM varNavuM pRthakksa zabda virtaka sAthe savicAra ja joDavuM ekatva zabda vitarka yoge avicAraja jANavuM ema zukalanA be bheda sthira thai Atmatatva pichANavuM sUkSma kriyA pratipAtI nAme bheda sAMbhaLo vyuparata kriyA nivRttine nAmathI cothI gaNo. (2) pRthakvaekatva virtaka saMge sUkSma kriyA apratipAtI aMge kriyA nivRtti samucchinna tyAre e zukala dhyAna sva prakAra cAre [] [10]niSkarSa:-ahIM sUtrakA2 maharSi zukala dhyAnanA cAra bhedone jaNAve che. je samajavA agharA lAge tevA che. to teno amala ke AcaraNamAM mukavAnuM to keTaluM vadhu muzkela hoya te svAbhAvika che. to paNa Atma vikAsanI uccatama kakSAne sidhdha karavA ke hAMsala karavA mATe atyaMtara tapa rUpa A dhyAna tapa sudhI pahocyA vinA bIjo koi vikalpa ja nathI. pahelA vicAro yukata dhyAna,pachI vicAra rahita dhyAna, pachI sUkSmakriyA rUpa ane chelle sarvathA vyuparata-kriyArahita paNuM e rIte kevI suMdara saMkalanA karI che. AtmA prathama vicAro vikalpo choDe, pachI sUkSma kriyAmAM praveze ane chelle sUkSma kriyAno paNa tyAga karI nizcala banI jAya che. A nizcala paNuM te ja mokSa. e mokSanuM sAdhana te atyaMtara dhyAna tapa. (adhyAyaH9-sUtraH42 [1]sUtrahetuH- dhyAnA ''yoganI vicAraNA ne jaNAvavA mATe sUtranI racanA thai che. [] [2]sUtra:mULa:-tamaithayo yAyonAk [] [3]sUtra:pRtha-tat - tri - hra - yayoga - ayoAnAm [] [4]sUtrasAraH- te [zukaladhyAna anukrame] traNayogavALA, koipaNa ekayogavALA, kAyayogavALA ane yoga vinAnAne hoya che, [ahIM anukrama zabdathI zukala dhyAna nA cAra bheda sAthe pratyeka yogano saMbaMdha joDavAno che.] [] [5]zabdazAnaH at-te zukala dhyAna p-koipaNa eka yoga ayogAnAm-ayogIone tri-traNa [yoga] jAyayona-kAyayoga Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 42 163 7 [6]anuvRtti:- pRthavaitvavitasUkSmayiApratipAtivyuparatakriyA nivRttIni [] [7]abhinavaTIkAH-sUtrakAra maharSi A sUtra thakI yo" nAsvAmI one jaNAve che. te A rIte che. (1)pRthakksa vitarka savicAraH- pahelA prakAranuM zukala dhyAna mana,vacana,kAyA e traNe yogavALAne hoya che. (2)ekatvavitarka avicAraH- bIjA prakAranuM zukala dhyAna mana- ke- vacana- ke-kAyA e traNe mAMthI koi paNa ekaja yogavALAne hoya che. (3)sUkSmakriyApratipAtiH-trIjA prakAranA zukala dhyAnanA svAmI phakata kAyayoga vALA jIvone ja kahyA che. (4)vyuparata kriyA nivRttiH- cothA prakAranA zukala dhyAnanA svAmI ayogI eTale ke yoga vyApAra rahita jIvo ja hoya che. A rIte -zukala dhyAna nA prathama bhedamAM traNe yogono vyApAra,bIjA bhedamAM traNamAMthI koipaNa ekayogano vyApAra,trIjA bhedamAM phakata kAyayogano vyApAra ane cothAmAM yoga vyApArano sarvathA abhAva ja hoya che. ] [8]saMdarbhaHAgama saMdarbha: atha gumAda...mana:prakRtinAM yoAnAm-ba sthA.4,32,mU.247-6 nI abhayadeva sUkRita vRttimAM A pATha che. juo Agamodaya samiti prakAzIta pratanuM pRSTha-190 nirvANagamaNakAle kevalino niruddha manovAgyayogasyArddha niruddha kAyayogasyaitad (zukla dhyAna) + sthA4,32,mU.2401 tenI abhayadeva sUcita-vRtti, Agamodaya samiti pratta -pR-191 zaileSIkaraNaM niruddha yogatvena yasmiMstattathA...jhANaM... sukkaM : sthA0 4, u. 1, sU. 247-1 abhayadeva sUriSkRta-vRtti pratanuM pRSTha 191 OM tatvArtha saMdarbha:- pRthavaivitasUkSmayiApratipAti vyuparatayinivRtInianya grantha saMdarbha: (1)kALaloka prakAza-sargaH30,zloka-498,499 (2)navatatva gAthA-36 vivaraNa ] [9]padhaH (1) (2) ema cAra bhedo yogatrike eka yoge vartatA kAyayogI vaLI ayogI anukrame te sAdhatA pRthakksa ne ekatva vitarka agiyAra bAramA guNasthAne savicAra nirvicAra rUpe be apUrvadharamAM apavAde yoga hisAbe prathama zukala che. triyoga vALAne jANo triyogamAMthI eka hoya tyAM bIjA bhedanA svAmI gaNo Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA [] [10]niSkarSa:-vartamAnakALamAM je yoganI vAto cAle che teone mATe A AdarzarUpa sUtra jaNAya che. kema ke yoga mAtra mana-vacana-kAyAno ja gaNela che. jemAM vizeSatA e che ke AtmA jema jema adhyAtmanA patha upara AgaLa vadhe tema tema tenA yoga ghaTatA jAya che. ane AtmAnI sarvocca vikAsa kakSA e ayogI avasthA ja hoya che. arthAt cothA zukla dhyAnathI to AtmAne eka paNa yoga raheto nathI. A rIte yoganuM svarUpa samajI yoga nirodha thakI ayogI avasthAne pAmavuM e ja niSkarSa. ] [3 164 adhyAyaH-sUtraH43 [1]sUtrahetuH- zukala dhyAna nA prathama be bhedone AzrIne rahelI vizeSatA kahe che. [] [2]sUtra:mULa:-* yesavita pUrve ] [3]sUtraHpRthak-spaSTa pRthak ja che. [4]sUtrasAraH- [zukaladhyAna nA] pUrvanA be bhedo eka Azraya vALA ane savitarka che. [] [5]zabdajJAnaH (gAya-koi eka AlaMbana sahita savita-zrutasahita ] [6]anuvRttiH(1)pRthavaivita sUtra.1:46 (2)guo vAghe sUtra. 2:32 thI zu (3)'ttanasaMhananathai sUtra. 1:27 dhyAna [] [7]abhinavaTIkAH-A sUtramAM zukala dhyAnanA pahelA bIjA bhedane AzrIne eka mahatvanuM lakSaNa jaNAvAyeluM che. ane te lakSaNa che. pAtraya-savita jo ke pUrvasUtraH41 nI vyAkhyA karatI vakhate A baMne padonA artho tyAM jaNAvelA che. to paNa ahIM sUtrane AzrIne svataMtrarUpe vyAkhyA karelI che. mAtra ye: pUrve-pUrvanA be [zukla dhyAna OM AtmA ke paramANuM Adi koi AlaMbana te ekAzraya. jIva ke ajIva dravya AzrayI hovAthI ekAzrayI kahevAya che. pUrvavadArabhye matigarbhazrutapradhAnavyApArAt ca ekAzrayatAparamANu dravyam ekam Alambya AtmAdi dravyaM vA / ja savitaneM: savirtaka eTele virtaka sahita. virtaka eTale zruta - [juo -sUtraH9-44] - *digambara AmnAyamAM vAye savitavIvAre pUrve e prakAranI sUtra racanA che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 44 OM pUrvagata zrutanA AdhAra vALuM te vita. sahavitarkeNa savitarka pUrvagatazrutAnusAriNItyarthaH pUrve-pUrvanA be bhedo- benI saMkhyA darzAvavA ja dvivacana mukela che. ahIM zukala dhyAna nI anuvRtti cAle che. tethI zukala dhyAna nA prathama be bhedo e artha spaSTa che. jenIvigata sUtra9:41 mAM AvI gaiche. te mujaba (1)pRthakvavirtaka (2)ekatva virtaka - A baMne bhedo -ekAzraya ane savirtaka hoya che. saMkalita artha: -zukala dhyAna prAraMbhanA be bhedomAM AtmA ke paramANu Adi koi eka dravyanuM AlaMbana hoya che. arthAt koi eka dhrUvya saMbaMdhi dhyAna karavAmAM Ave che. tathA pUrvagata zrutano AdhAra hoya che arthAt pUrvagata zrutanA AdhAre A dhyAna karavAmAM Ave che. 165 [] [8]saMdarbha: Agama saMdarbha:- putvAya muyA Mvametta viyanam sthAsthA.4,3.2,mU.24-1 abhayadeva sUriSkRta vRtti,Agamodaya samiti prakAzIta pratanuM pRSTha-190 tatvArtha saMdarbha: (1)pRthaktvavitarka sUtra 9:41 (2)vita:zrutam-sUtra 9:45 [] [9]padhaH (1) Azraya eka che virtaka pUrvadhara be Adare savicAra prathama kahyuM avicAra bIjuM sAMbhare uparokata padya sUtra 9:43,9:44 nuM saMyukata che. (3) A sUtranuM bIjuM padya A pUrvenA sUtra 9:42 mAM kahevAyuM che. [] [10]niSkarSa:-AsUtrathakI mULato pUrvasUtraH41mAM kahevAyelA pahelA bebhedanI vizeSa vyAkhyAja jaNAvavAmAM AvI che. arthAt pUrvasUtranI spaSTatA karavAmATe ja A be lakSaNo kahevAyA hovAthI tatsambandha koi vizeSa niSkarSa ke tAraNa ahIM kADhavAnuM rahetuM nathI. adhyAyaH-sUtraH44 [] [1]sUtrahetuH- zukala dhyAna nA pahelA ane bIjA bhedo vacce no mahatvano taphAvata jaNAvavA, bIjA bhedanI vizeSatA kahe che. [] [2]sUtra:mULa:-avivAra dvitIyam ] [3]sUtra:pRtha-spaSTa pRthak ja che. [] [4]sUtrasAraH- [zukaladhyAna no] bIjA bheda viSAra -vicAra thI rahita che. [AthI prathama bheda-suvicAra-vicAra sahita che.] Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 [] [5]zabdazAnaHavirAra-vicAra thI rahita [] [6]anuvRtti:(1)pRthavaivita, sUtra 9:41 (2)pAtraye vitae~ pUrve-sUtra 9:43 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA dvitIyam-(zukala dhyAnano ) bIjo bheda [] [7]abhinavaTIkAH-sUtrakAra maharSi e A sUtramAM mAtra eTaluM ja kathana karyu che ke ''bIjuM avicAra'' che. ahIM zukla dhyAnanuM prakaraNa cAle che. tenA cArabhedo pUrve jaNAvyA. tenI anuvRtti cAle che. taduparAMta pahelA be bhedanI vizeSatA jaNAvatu praye savitasUtra paNa A pUrve kahyuM che. tyAra pachI anusaMdhAne A sUtramAM zukla dhyAnanA bIjA bhedonuM lakSaNa kahyuM. tene AdhAre saMkalita artha A rIte thai zakeH (1)zukala dhyAna no prathama bheda ekAzraya-pRthakva-savirtaka -savicAra kahyo. (2)zukala dhyAna no bIjo bheda ekAzraya-ekatva-savirtaka avicAra kahyo. -A rIte ekAzraya ane savirtaka paNuM baMnemAM samAna che. -jayAre pRthakksa ane vicAra saMbaMdhe baMnemAM bheda che. -pahelo bheda -pRthakksa ane savicAra che. -bIjo bheda ekatva ane avicAra che. vicAra eTale zuM? dravya ane paryAya, zabda ane artha, mana-vacana-kAyanA yogonuM paraspara saMkramaNa ke parAvartana te vicAra. vicAra eTale ke saMkrama. jema ke koi eka pUrvadhara pUrvagata zrutane AdhAre dhyAnaekAgra cintAnirodha-karatA hoya tyAre koi eka dravyarUpa artha uparathI bIjA dravyarUpa artha upara, koi eka dravya uparathI paryAya rUpa anya artha upara, eka paryAyarUpa artha uparathI bIjA paryAyarUpa artha upara ciMtana mATe pravRtta thAya tene 'vicAra' kahe che. A ja rIte zabda thI artha u52 ke artha thI zabda upara ciMtana karavuM, mana-vacana-kAyAdi yogamAM eka u52thI anya yoga upara avalaMbavuM te savivAra kahevAya che. ane jo A rIte na vicAratA zabda ke arthamAMthI koieka, yogamAMthI koi eka ane dravya-paryAya mAMthI koi eka uparaja ciMtana kare ane vicAronuM saMkramaNa na thAya to tene avivAra kahe che. -ahIMvicA2no ApaNo paricita arthavicAravuM evo nathI karyo, paNa ''vizeSe karIne cAra'' eka sthitimAMthI bIjI sthiti mAM cAlavuM epramANe kareloche. jenI spaSTa vyAkhyA sUtra 9:47mAM apAyelI che. vicArorthavyaJanayosaGgAnti: 2:46 praznaH-prathama bhedane kema vivAra kahyo ? OM zukala dhyAna pUrvanA be bhedanI anuvRtti che. jemAM bIjA bheda vicAra che. ema Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 45 kahevAthI prathamabheda vivAra che te arthapattithI siddha thAya che. noMdhaH- sidhdhasenIya TIkA [hirAlAla rasikalAla saMpAdita) mAM A sUtra noMdhela nathI. tenA bhASya ane vRttine pAkavitapUrva mAM samAvela che. U [saMdarbha# Agama saMdarbha-gaviyArama vaMnano to te vIdya suvarSa 04,39,jU.ra47-2-tenI abhayadevasUri kRta vRttimAM A pATha che. juo Agamodaya samiti prakAzIta pratanuM pRSTha-190 tatvArtha saMdarbha(1)vivArthavyajJanayogAsaMnti: sUtra 9:46 (2)pRtharvavaivitarka sUtra 9:41 U [9]padya 1- sUtra 9:44, 9:45 nuM saMyukata padya virtaka zabda zruta bhaNavuM karuM huM vicAraNA artha vyaMjana yoga sAthe vicAranI te dhAraNA 2- A sUtranuM bIjuM padya pUrva sUtra 94ramAM kahevAI gayuM che U [10]niSkarSa - zukala dhyAna nA prathama bhedamAM vicArono saMkrama hovAthI temAM vicAronuM parivartana thAya che paNa bIjo bheda vizeSa zudhdha hovAthI temAM vicArono saMkrama thato nathI. arthAta AtmAnI jema jema zudhdhi thAya tema tema tenA vicAromAM sthiratA vadhatI jAya che. pariNAme vicArone sthira karatA javuM te AtmAnA vikAsano eka upAya che tema samajI manoyogamAM sthiratA ANavI. ooooooo adhyAya 9-sUtraH45) U [1]sUtra hetu - sUtraH41 tathA sUtraH43 mAM AvatA zabdanA arthane jaNAvavA U [2]sUtra mULaH-vita kRtam U [3]sUtra pRthaka-spaSTa pRthaphaja che. U [4] sUtrasAra-vitarka eTale zrata. [5]zabdajJAnavitarka-vikalpa,zrata kuta-zrutajJAna, pUrvagata zruta U [6]anuvRtti-koI spaSTa anuvRtti A sUtramAM AvatI nathI. U [7]abhinavaTIkAH-pUrve sUtraH41 tathA sUtra:43 mAM prayojAyelavita zabdanI vyAkhyA ke artha jaNAvavAne mATejaA sUtranI racanA thayelI che. jo ke sUtramAM to vitarka eTale kRta eTalo ja artha karyo che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA yayota zrutajJAnuM vitarvo matti |-svopaza bhASya vitarka eTale vikalpa-ciMtana vitaryaMte jenAvaDe padArthonI AlocanA thAya te vitarka. athavA tene anusaratuM je zruta, tene paNa vikalpa kahe che. jemAMthI tarka cAlyo gayo che te vitarka athavA saMzaya viparIta evuM je zrutajJAna te vitarka A ja satya che evo je avicalita svabhAva A yathotA eTale pUrvagata zruta ja bIjuM eka paNa nahIM. zrutajJAna ke Apta vacana ne vitarka kahevAya che. jokevitarkanoarthavikalpa keciMtana thAyache. ahIMvitarka-vikalpa pUrvagata zrutanA AdhAre vividha nayanA anusAre karavAno hovAthI te vikalpa mAM pUrvagata zrutanuM AlaMbana levuM paDatuM hovAthI upacArathI vitarkano artha zruta karavAmAM Avyo che A zruta zabdathI pUrvagata zruta levuM. vitarko vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNa lakSaNoyasmiMstattathA pUjyaistu vitaruM: zrutAtkambanatayAzrutamiti 35cArAt adhIta:- sthAnAMga-padaH4 sUtraH247 prathama adhyAyamAM sUtra 1:20 krUyanehdAvavidha zrutam e pado thakI dvAdazAMgI AdirUpa zrutajJAna svarUpa batAvela che. te zrutajJAna -eTale ke pUrvenuM jJAna ahIM samajavAnuM te che. arthAt ahIM vitazabdathI viziSTa prakAranuM zruta samajavAnuM che. ahIM ema paNa kahI zakAya ke zukla dhyAna mAM upayogI zrutane mATe dhyAna zAstramAM vita e pAribhASika zabda che. tethI tenI vyAkhyA paNa viziSTa artha dharAvatI hoya te svAbhAvika che. [] [8]saMdarbha: Agama saMdarbha:- phLa dravyatritAnAm utpAvA iparyAyeLa merena pRSuttena vA vistIrNamAvena rUti anya vita: pUrvAta zrutArumnana: 1 sthA4,32,1.247-2-nI abhayadeva sUriSkRta vRtti juo Agamodaya samiti prakAzIta pratanuM pRSTha-190 tatvArtha saMdarbha: (1)pRthatve vita-sUtra 9:41 (2)pAzraye savitasUtra 9:43 (3)zrutatipUrva dayane dvArazamevam- sUtra1:20 anyagrantha saMdarbhaH (1)natatatva gAthA -36 vivaraNa (2)pAkSika sUtra vRtti [] [9]padyaH (1) (2) A sUtranuM prathama padya pUrvasUtra 44 mAM kahavAi gayuM che. sUtra 45 tathA sUtraH46nuM saMyukata padya artha vyaMjana ne yoga traNe saMkrAMta thAya te te kahevAya vicAra zruta vitarka eTale Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 46 169 D [10]niSkarSa -vitarka zabdano artha zruta-zrutajJAna ke pUrvagata zruta evo karelo che. vaLI zukala dhyAnanA prathama bhedanA svAmI saMbaMdhi kathanamAM "pUrvagata zruta" arthAnusAra ja vyAkhyA karAI che. eno artha e ke zukala dhyAnanA prathama baMne bhedomAM zrutajJAna nitAnta Avazyaka che. ATalI vAtano niSkarSa e ke jo atyaMtaratarUpa dhyAna tapamAM AgaLa vadhavuM hoya to tenA AraMbhanA tabakkezrutajJAna jarUrI che. tethI mokSanA Icchuka abhyataratapasvIoe zrutajJAna mATe samyaka puruSArtha karavo joIe. OOOOOOO adhyAya 9-sUtra:46 [1]sUtraraMtu pUrvesUtra44 mAM vanara zabda hato ahIM vyAkhyA karAI che. U [2] sUtra mULa vivArthavyajhonti : [3]sUtra pRthaka-vivAra: artha - Jjhana yoga aDanita: U [4]sUtrasAra-vicAra eTale artha, vyaMjana ane yoganI saMkrAnti U [5]zabdazAnaHvivAra-artha, vyaMjana yoganI saMkrAnti. artha-dravya ke paryAya vyA -artha-zabda yo-mana,vacana, kAyA sAnita-parAvartana [6]anuvRtti-koI spaSTa anuvRtti ahIM AvatI nathI. [7]abhinavaTIkAH(1)artha eTale dhyeya, dravya ke paryAya. (2)vyakzana eTale dhyeya padArthano arthavAcaka zabda-zruta vacana. (3)o -mana, vacana ane kAyAno vyApAra ke pravRtti. (4)saMnaM:-saMkramaNa athavA parAvartana. # koI ekadravyanuM dhyAna karI tenA paryAyanuM dhyAna karavuM athavA koI eka paryAyanA dhyAnano tyAga karI dravyanuM dhyAna karavuM, e pramANe dravya paryAyanuM parAvartana e artha saMkrAnti che. # koI eka zruta vacana ne avalaMbIne dhyAna karyA pachI anya zruta vacananuM avalaMbana karIne dhyAna karavuM e vyaMjana saMkrAnita che. # kAyayogano tyAga karI vAcanayogano ke manoyogano svIkAra karavo ityAdi yoga parAvartana karIne dhyAna karavuM e yoga saMkrAnti che. A pramANe artha-vyaMjana-yoganI saMkrAnti te vicAra che. Avo vicAra zukula dhyAnanA prathamabhedamAM hoya che mATe tene savavAra dhyAna kahe che. ane zukaladhyAnanA bIjA bhedamAM Avo vicAra na hovAthI tene vivAraMdhyAna kahe che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 tatvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 0 [B]saMdarbha 4 AgamasaMdarbha-ga vyajJane vyajhana tathA mana:prakRtInA yogA nAmanyataramAMtara smina...vivAra: * sthA. 43,.ra472 tenI abhayadevasUrijI kRta vRttimAM A pATha che.. juo Agamodaya samitiprakAzIta pratanuM pRSTha-190 # tatvArtha saMdarbha-vivAra dvitIya -mUtra. -2-44 je anyagrantha saMdarbha(1)kALa lokaprakAza-sargaH30 zloka 487-488 (2)pAkSika sUtra vRtti [9]padyaH(1) A sUtranuM prathama padya pUrvasUtra 44 mAM kahavAI gayuM che. (2) A sUtranuM bIjuM padya pUrva sUtraH 45 mAM kahevAI gayuM che. 1 [10]niSkarSa-A sUtra saMbaMdhi vicAraNA A pUrve sUtraH44 mAM paNa thayelI che tethI vizeSa niSkarSa jevuM kazuM ahIM noMdhavAnI AvazyakatA jaNAtI nathI. tapa viSayaka sUtrone aMte svopajJa bhASya) tad abhyantaraM tapaH saMvaratvAt abhinavakarmopacaya pratiSadhakaM nirjaraNaphalatvAt karmanirjarakam / abhinava karmopacayapratiSedhakatvAt pUrvopacitakarmanirjarakatvAccanirvANaprApakam iti / ahIM prAyazcita Adi je chatapa kahevAyA, te saMvara ane nirjarA nA kAraNa che. navIna karmonuM rokavuM te saMvarache. ane pahelethI saMcita karmono AMzika ke Atmattikaucchedate nirjarA che A abhyattara tapa baMne kAryono sAdhaka che. A tapa karavAvALA ne navIna karmono saMcaya thato nathI ane saMcita karmano AtmAthI saMbaMdha chuTI jatA kharI jAya che. A rIte navA karmonA AvavAno pratiSedha thatA ane saMcita karmonI nirjarA thatA nirvANa prAptipaNa sidhdha thAya che. A rIte atyaMtara tapanA sAkSAta phaLane darzAvatA sUtrakAra maharSi svopajJa bhASyamAM jaNAve che ke atyaMtara tapa nA phaLa traNa prakAre che. (1)sAkSAta phaLa -saMvara (2)uttara phaLa-nirjarA (3)pAraMparika phaLa-nirvANa. adhyAya 9-sUtra:40) [1]sUtra hetu-AtmavikAsanI vibhinnakakSAe kone keTalI nirjarA thAya che teno nirdeza A sUtramAM karela che. D [2]sUtramULaH-samaSTigrIvaviratAnantaviyogavarNanamosapopazama kopazAntamohakSapakakSINamohajinAH kramazo'sUkhyeyaguNanirjarAH For Private & Personal use o Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 47 171 0 [3]sUtra pRthaka-sASTi - zrAva - virata-anantaviyoga-namokSa - upazamaka - upazAntamoha - kSapaka - kSINamoha - jinA: kramaza: asaGkhyeyaguNanirjarA: | U [4]sUtrasAraH- (1)samyagdaSTi(2)zrAvaka, (3)virata, (4)anaMtAnubaMdhi viyojaka, (5)darzanamoha kSapaka, (4)mohopazamaka, (7)upazAMtamoha,(8)mohakSapaka, (9)kSaNamoha, (10)jina [Adaza] anukrame-pUrvapUrvathI asaMkhya guNanirjarA-vALA hoya che. U [5]zabdazAnaHsayaSTi-mithyAdraSTi TaLI samyakta pragaTe te zrAva-dezathI virati dhAraNa karanAra virata-sarvathI virati dhAraNakaranAra anaMtaviyona-anaMtAnu baMdhI kaSAya kSaya kartA namodalapa-darzanamoha kSaya kartA moropazamanaM-mohanI zeSa prakRtti upazama kartA 3pazAnamoda-upazamane pUro karanAra mokSapa-mohanI zeSa prakRttino kSaya kartA kSInoda mohanI sarva prakRttino kSayakartA jina-kevaLI, sarvajJa. ma dhyeyapu-asaMkhyAta gaNI nira-pUrva pUrvathI asaMkhyAta gaNI karma nirjara -karmano kSaya thavo te U [6]anuvRtti - A sUtramAM koI pUrva anuvRtti AvatI nathI. 3 [7]abhinavaTIkA- A sUtramAM abhinavaTIkA svarUpane AzrIne be prakAre sUtrane vibhAjIta karavuM paDaze - ekato asaMkhyaya guNa nirjara-kaI rIte ane bIjuM A daze kakSAo nuM svarUpa zuM? * asaGkhyeyaguNanirjarA: A zabda sUtramAM chelle hovA chatAM tenI muddAsara spaSTatA karavA mATe temaja sUtranA dhyeyalakSI mahatvanA muddA tarIke teno krama badalI ne pahelo mukela che. $ sarvakarma baMdhano je sarvathA kSaya tene mokSa kahe che. jo aMzathI ke dezathI kSaya thAya to tene nirjarA kahI che. A baMne lakSaNa jotA eka vAta spaSTa bane che ke nirjarA e mokSanuM pUrvagAmI aMga che. # prastuta zAstranuM mukhya pratipAdya tatva mokSa che. pariNAme tenA aMgabhUta evI ja nirjarAno vicAra karavo te ahIM viSayakSetra che. $ jokesamAsaMsArI AtmAno karmanirjarAno krama cAlu hoya che chatAM ahIM viziSTa AtmA athavAto samyagudRSTijIvonI karmanirjarAno vicAra karavAno che. kema ke pUrva kahyuM tema A zAstra mokSanuM zAstra che. pariNAme mokSanA aMgabhUta evI nirjarAno vicAra karavAno hovAthI samyakta rahita AtmAnI karma niA saMbaMdhi vicAraNA ahIM karavAnI ja nathI. 4 A rIte viziSTa AtmAno artha ahIM mokSAbhimukha AtmAo ja karavAno che. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kharI mokSAbhimukhatA samyagudRSTinI prAptithI zarU thAya che ane jina arthAt sarvajJa avasthAmAM pUrI thAya che. # AthI sthULa draSTie Atma vikAsanI daza kalAne ahIM jaNAvavAmAM AvI che. arthAta mokSAbhimukhatAnA daza vibhAgo karavAmAM AvyA che. emAM pUrva pUrvathI uttara uttara vibhAgamAM pariNAmanI vizudhdhi savizeSa hoya che. # pariNAmanI vizudhdhi jeTalI vadhAre teTalI karmanirjarA paNa vizeSa thAya che. tethI ahIMsUtrakAramaharSiemadhyeyamunirjharIzabda prayojayo teno artha e che ke samyagudRSTi jeTalI nirjarA kare che tenA karatA zrAvaka asaMkhya guNa nirjarA kahe che, zrAvaka jeTalI nirjarA kare che tenAthI asaMkhyayaguNa nirjarAvirata kare che. viratamuni karatA asaMkhya guNa nirjarAananta viyojaka kare che. A rIte pUrva pUrvakaratA uttarauttaranI kakSAnA samyagudRSTi jIvo asaMkhya guNa nirjarA kahe che. ja A rIte prathama prathamanI avasthAmAM jeTalI karma nirjarA thAya tenA karatA upara uparanI avasthAmAM pariNAma vizudhdhinI vizeSatA hovAthI asaMkhyayaguNa nirjarA thAya che. A rIte vadhatAM vadhatAM chevaTe sarvajJa avasthAmAM nirjarAnuM pramANa sauthI vadhAre thAya che. 4 karmanirjarAnA prastuta taratama bhAvamAM sauthI ochI nirjarA samyagadRSTinI hoya che. ane asaMkhyaya guNa vadhatA-vadhatA sauthI vadhu nirjarA sarvajJanI hoya che. A rIte je karmanirjarA thAya te badhAMjIvone eka sarakhI nathI thatI. paNa jIve je AtmavikAsanI kakSA hAMsala karI hoya, te kakSA anusAra karmanirjarA thAya che. te vAta ahIM spaSTa thAya che. + AtmavikAsanI samyagudRSTi Adi daza kakSAoH[1] samyagudRSTi:# je avasthAmAM mithyAdraSTi TaLI samyakta pragaTe che, te samyagudRSTi. vs samyagudarzanathI yukata paNa viratithI rahita jIva. 4 tatvArthazradhdhAna rUpa samyagadarzana, tenAthI jeyukata te samyagudRSTi, samyaggadarzana mAtra ne bhajanAro te. [2]zrAvaka$ samyagadarzana tathA aNuvrato thI yukata te zrAvaka. $ jemAM apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayopazamathI alpAMze virati arthAt tyAga pragaTe che te "zrAvaka'. 4 AcAryAdikanIpaNupAsanA karato ane pravacanasArane sAMbhaLatotezrAvaka, sAMbhaLIne sakaLa cAritrane grahaNa karavAmAM alma evo te gRhasthayogya aNuvrata-guNavrata-zakSAvrata lakSaNa dharmamAM sthira athavA to bAvratamAMthI yathA zakita dharmanA koI eka dezanA anuSThAnane karato evo te zrAvaka kahevAya. [3]virataH6 mahAvrato dhAraNa karanAra muni e & Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 47 173 4 jemAM pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA kSayopazamathI savaze virati pragaTe che te virata. ja sAdhudharma anuSThAyIte virati, prANAtipAtAdi pAMcethI jAvajIvane mATe sarvathA viramela jIvo. [4]anaMtAnubaMdhI-viyojana - 4 anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyono vartamAnamAM kSaya karanAra. $ jemAM anaMtAnubaMdhI kaSAyono kSaya karavA jeTalI vizudhdhi pragaTechete "anaMta viyojaka'. 4 anaMta evA saMsArano anubaMdha karAvanAra ananta-krodha vagere cAra tene jItanAra arthAta teno kSaya, upazama karanArate anaMta viyojaka kahevAya. jene bhASyamAM anaMtAnubaMdhI viyojaka kahyo che. padarzanamohalapakA # darzanamohano vartamAnamAMya karanAra, anaMtAnubaMdhIcAra kaSAyo, samyamizramithyAtva traNa mohanIya e sAte prakRttio darzanamohanI pravRttio che.] 4 jemAM darzanamohano kSaya karavA jeTalI vizudhdhi pragaTe che te darzana maholapaka 4 darzanamoha eTale anaMtAnubaMdhI cAra tathA mohanIya traNa esAta darzanamohano kSapaka. []mohopazamaka mohanI pravRttiono vartamAnamAM upazamana karanAra. # je avasthAmAM mohanI zeSa prakRttiono upazama cAlato hoya te mohopazamaka. [7]upazAMta moha: 0 jeNe mohanIya nI sarve (28)pravRttiono upazama karI dIdho che te mohanI zeSa pravRttiono upazama jemAM pUrNa thayo hoya te upazAMta moha. mohanA 28 bheda-1da kaSAya tathA hAsya,rati,arati, bhaya, zoka,jugupsA,traNa veda maLIne ra5tathA mohanIyanI traNa prakRtti maLIne 28 A 28 nA upazamanathI, upazAMta moha kahevAya che. [8]mohalapakaH# mohanI pravRttiono vartamAnamAM kSaya karanAra. # jemAM mohanI zeSa prakRttiono kSaya cAlato hoya te lapaka. [9]kSINamoha:$ jeNe mohanI saghaLI pravRttiono kSaya karI nAkhyo che te $ jemAM mohanIyanI zeSa prakRttiono paNa kSaya pUrNa sidhdha thAya te kSaNamoha. kSati niravazeSa moda: kSINamoda: [10]jinaH# jamaNe cAra ghAtI karmono kSaya karI dIdho che te kevalI. che jemAM sarvajJapaNuM pragaTayuM hoya te jina. # mohanIya, jJAnavaraNa, darzanAvaraNa, aMtarAya karmano Atmattika cheda kare te jina. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA Atma vikAsanI A daza kakSAnuM saMkalita vivaraNa jIva sarvaprathama samyakatvanI prAptinuM nimitta maLavAthI samyagdaSTi thatA . asaMkhyeyaguNa karma nirjarA vALo thAya che. pharI te ja jIva cAritra mohanIya karmanA eka bheda svarUpa evI apratyAkhyAnA varaNanI cAra prakRttinA kSayopazama nimittaka pariNAmonI prAptine samaye vizudhdhino prakarSa thavAthI zrAvaka thatA samyadRSTi karatA asaMkhyeyaguNa karmanirjarA vALo thAya che. OM teja jIva pratyAkhyAnA varaNanA kSayopazamanA nimitta thakI pariNAmonI vizudhdhi pUrvaka virati saMjJAne prApta thaine zrAvaka karatA asaMkhyeya guNa karma nirjarAvALo thAya che. OM te ja jIva jayAre anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobhanI visaMyojanA kare che. tyAre pariNAmonI vizudhdhinA prakarSa thI,virata karatA asaMkhyeyaguNa nirjarA vALo thAya che. pharItejajIvadarzanamohanIya trika rUpI tRNa samuhane bhasmasAt karato pariNAmanI vizudhdhithI atizayavaza darzana mohakSapaka saMjJAne prApta karI,pahelAthI asaMkhyayaguNa nirjarA vALo thAya che. A rIte te kSAyika samyagdRSTi thai zreNI para caDhavA mATe sanmukha thai tathA cAritra mohanIyanA upazamane mATe prayatna karatA vizudhdhinA prakarSavaza upazamaka saMjJAno anubhava karato darzanamoha kSapaka karatA asaMkhyeya guNa nirjarA kare che. pharI te jIva samasta cAritra mohanIya nA upazamanuM nimitta maLe tyAre upazAnta moha saMjJAne prApta thai, mohopazamaka karatA asaMkhyeya guNa nirjarA kare che. pharIte jajIva cAritra mohanIyanI kSapaNAne mATe sanmukha thai, tathA pariNAmonI vizudhdhi nI vRdhdhine prApta thai mohakSapaka saMjJA no anubhava karato upazAMta moha karatA asaMkhyeyaguNa nirjarAvALo thAya che. pharI te ja jIva samasta cAritra mohanIyanI kSapaNAnA kAraNo thI prApta thayela pariNAmonI abhimukha thaine kSINamoha saMjJA ne prApta karato mohakSapaka karatA asaMkhyeyaguNa nirjarAvALo thAya che. OM pharItejajIva zukaladhyAnarUpI agni vaDe mohanIya-jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa ane aMtarAya karmanA nAza karIne jina saMjJAne prApta thai kSINamoha karatA asaMkhyeyaguNa nirjarA vALo thAya che. guNa sthAnaka sAthe A daza kakSAne sabaMdhaH guNa sthAnaka 14 kahevAya che. ahIM AtmavikAsanI 10 kakSA batAvI che. kema ke:(1)mithyAdraSTi,sAsvAdana,mizradRSTi A traNe guNasthAnaka ne sUtrakAra maharSi e sparzela nathI. kema ke mokSAbhimukha evA jIvonI lAyakAta mukhya-tayA samyaktva ja hovAthI teoe samyaktvathI AraMbha karyo jaNAya che. vaLI sakAma nirjarAnI dRSTie paNa samyadraSTi paNuM apekSita hovAnuM jaNAya che (2)caudamA-ayogi kevaLI guNaThANane sUtrakAre lakSamAM lIdhuM nathI kemake teramA guNaThANA sudhI ja asaMkhyayaguNa nirjarAno saMbaMdha che. caudamAM ane chellA guNaThANe to Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 47 175 sarvakarmano kSaya thavAthI mokSa thaI jAya che. [sarvavarmanirnaravato. arthAta tyAM sarvakarmanirjarI ja jAya che. tethI asaMkhya guNapaNuM vicAravuM asthAne che. (3)pAMcamuM guNaThANuM dezavirati che. tene sUtrakAra zrAvaka kahe che,chaThThA guNaThANa pramatta saMta che, jene ahIM viratidhara-virata kahyA che. pachI sAtamA bAramA guNa sthAnaka paryanta nIkakSA ane ahI sUtrakAra jaNAvela AtmavikAsanI kakSAnAmatathAvivaphA bhedajaNAya che. chatAM bAramuM guNa sthAnaka-kSINa kaSAya ane AtmavikAsanI kalA kSINamoha, baMnenA arthamAM ghaNIja sAmyatA jovA maLe che. U [ saMdarbha $ Agama saMdarbhammavilodimA paDutra vaDa nIvaDDANa pUUUttA, tuM jahA...avirayasammadiTThi virayAvirae pamattasaMjae appamattasaMjae niaTTIbAyare aniyaTTibAyare suhumasaMparAe uvasAmae vA khavaevA uvasaMtamohe ravINamohe saMjogIkevalI.... sama.14/5 sUtrapATha saMbaMdhaH- ahIM pUrve guNaThANA tathA AtmavikAsanI kakSA nI tulanA jaNAvI te mujaba pahelA traNa ane caudamA guNaThANAne A sUtramAM jaNAvela che. madhyanAdazamAM viziSTa tAtvika taphAvata nathI. anya grantha saMdarbhaH(1)karmagrantha-bIjo gAthAra -vivaraNa - caudaguNaThANA (2)guNa sthAnaka kamAroha [9]padhaH(1) samakita ghArI zrAvakone viratine trIjA suNo anaMtAnubaMdhI viyojaka sUtra thI cothA bhaNo darzana mohe lapaka kahevA vaLI upazamI sAdhavA upazAMta mohI lapaka kSaNa pachI jinavarone mAnavA e sthAna dazamAM kramathI caDhatI asaMkhyaya gaNI nirjarA karata dhyAne vadhatamAne kSamA dhArI munivarA. samyagadRSTi ne zrAvaka virata anaMta viyojaka cAra thaze darzana moha kSapaka upazAmaka upazAMta mohe jJAta thaze paka ane kSINamohajinezvara kulle ema daza kakSAo krame asaMkhyaya guNa vadhI nirjarA mokSano mAraga kharo. U [10] niSkarSa - A sUtramAM sUtrakAra maharSi AtmavikAsanI vibhinna kakSAe thatI karma nirjarAno nirdeza kare che. jemAM pratyeka vadhatI jatI vikAsa kakSAe pUrva-pUrva karatAM uttara-uttara kakSAmAM asaMkhya guNa nirjarA thatI jAya che. arthAta jema jema AtmAsvavikAsanI ekaika kakSAmAM AgaLa vadhe che tema tema tene thatI nirjarA paNa asaMkhya guNa pramANa vRdhdhi pAmatI jAya che. tethI pratyeka jIva ke je mokSAbhimukha kahyo che. tene jo karma nirjarA karavI hoya to kaI rIte thAya tenI rAha ahIM sUtrakAra maharSie dekhADela che. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - * * * 176 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA A rIte sUtranA marmane samajIne pratyeka jIva AtmavikAsanI kakSA uceneuMcelaI jaI zakAya te mATe puruSArtha karavo jethI tenA thakI thatI deza nirjarA chevaTe sarvanirjarAmAM parIName che. OOOOOOO adhyAyaH-sUtraH48) [1]sUkahetu-cAritranItaratamatAnI draSTienirganyanA bhedone A sUtra thakI jaNAve che. U [2] sUtra mULA-putravadhu nizcitatAnA [3]sUtra pRthaka-pu - vajurI - suzIlDa - nirTI -nAta: nizA: U [4] sUtrasAra-pulAka bakuza,kuzIla,nirgastha ane snAtaka epAMca prakAranA] nigraMtho-sAdhuo che. U [5]zabdajJAnaHputra-jinakathita AgamathI patita na thanAra. varI-AcAramAM zithila paNa jina zAsana para prItirvata zausaMyama pAlanamAM pravRtta paNa uttaraguNa na pALI zake nircA-vicaratA vitarAga chabastha nAta-sayogI kevaLI, zailIzI-pratipanna kevaLI U [6]anuvRtti - koI sUtra ahIM anuvartatu nathI. U [7]abhinavaTIkAH- ahIM nirgastha zabda sAmAnya thI ja levAno che. vizeSa thI to nirjhantha zabdanA nizcaya ane vyavahArathI bhinna bhinna artho kahelA che. -nizcayathI -"jemAM rAga dveSanI gAMTha bilakula na ja hoya te nirjhantha. -vyavahArathI - je apUrNa hovA chatAM ukata tAtvika nirgasthapaNAno umedavAra hoya arthAt bhaviSyamAM evI sthiti meLavavA icchato hoya te vyavahArika nigraMtha. ahIM je pAMca bheda kahevAyA che temAM uta nizcaya sidhdha ke vyavahAra sidhdha bheda na letAM sAmAnya nircantha eTalo ja zabdagrahaNa karavo - A rIte vidhipUrvaka bhAgavatI dIkSA prApta karelA sarve munio nigraMtho ja kahevAya che. nigraMtha eTale granthI-gAMTharahita munioevo artha paNa thAya che. AvA nircanthonA pAMca prakAra ahI sUtrakAre kahelA che. tenuM svarUpa nIce mujaba jaNAvI zakAya. [1]pulAka nirgastha - # mULaguNa ane uttaramAM guNa paripUrNatA prApta naryA chatAM vItarAga praNIta AgamathI kadI paNa calita na thAya te pulAka nirgastha. # pulAka eTale niHsAra garbha ke sArathI rahita photarAM ke chAla jema nisAra hoya che tema je sAdhu jJAna, darzana ane cAritramAM aticAro lagADavAthI jJAna, darzana ane cAritranA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 sUtraH 48 177 sArathI rahita bane che te pulAka nirgandha 4 A sAdhuo jina kathita AgamathI patita nahIM thavAvALA hovA chatAM saMyamanA sAranI apekSAe-pulAka eTale saDelA dANAnI peTheathavAto DAMgaranA photarAnI peThesaMyamane asAra karanArA hoya che. kema ke jJAnAdikanA aticArasahita labdhi phoravanArA hoya che. paNa jinAjJA pALavAmAM apramatta rahevAnI sAvadhAnI purepurI hoya che. # pulAka eTale photaruM kamodamAMthI cokhAno dANo kADhI laIe ane bAkI photaruM rahe, tenuM nAma pulAka kahevAya che. e rIte bIjA muninI apekSAe jephotarA jevA asAra che te pulAka nirga A munio jinezvaranA Agama-mokSanA kAraNabhUta che tevI dUDha zradhdhAvALA hoya che. pulAkanA be bheda kahyA che (1)labdhipulAka (2)sevApulAka (1)labdhipulAka:- labdhipulAka aneka prakAranI labdhione dhAraNa kare che. te dhAre to cakravartI nA sakaLa sainyane cUrNa karI zake che. te tapa ane kRtanA prabhAvathI utpanna thayelI labdhiono niSkAraNa potAnI mahattA batAvavA ke khyAti vadhAravAthI saMyamarUpa sArathI rahita bane che. tenAmAM zradhdhA pUrNa hoya che. cAritranA pariNAma paNa hoya che chatAM pramAda vaza banI labdhino upayoga karI AtmAne cAritrane sArathI rahita kare che. (2)sevApulAkA-sevA pulAkanA pAMca bheda che. (1)jJAnapulAkA-kALenabhaNe, avinayathI bhaNe, vidyAdAtAnuM bahumAna na kare, yogo dvahana karyA vinA bhaNe ityAdi jJAna pulAka. (2)darzana pulAkaH- zaMkA Adi doSothI darzana guNamAM aticAra lagADe tevA sAdhune darzana pulAka kahevAya che. (3)cAritrapulAkaH-mULa guNa tathA uttaraguNamAM aticAra lagADe tene cAritrapulAka kahe che. (4)liMgapulAkA-niSkAraNa zAstrokata liMgathI anyaliMga vezane dhAraNa kareteliMga pulAka. (pa)sUkSma pUlAkaH-sUkSma aticAro lagADe te sUkSma pulAka. [2]bakuza pulAkaH $ jeo zarIra ane uparakaraNanA saMskArone anusaratA hoya,Rdhdhi ane kIrti cAhatA hoya, sukhazIla hoya, aviviphata-sasaMga parivAra vALA hoya ane cheda tathA zabala doSothI yukata hoya te bakuza 4 bakuza eTale zabala-citravicitra. vizudhdhi ane avizudhdhithI jenuM cAritracitravicitra bane te bakuza. * bakuza eTale citravicitra raMgaberaMgI. arthAt citravicitra vastramAM kayAMka dhoLuM kayAMka rAtuM-pILuM-lIla vagere hoya che. tema A nircanthanuM jIvana paNa citra vicitra hoya che. temAM cAritra rUpI vastra zudhdhi-azudhdhi vaDe raMga-beraMgI banAvI de che mATe tene bakuza kahevAya che. bakuza nirgasthanA bebhedo che. (1)zarIra lakuza (2)upakaraNa bakuza (1)zarIra bakuza-hAtha paga dhovA, zarIra uparathI mela utAravo, moDhuM dhovuM dAMta sApha karavA, vagere prakAre zarIranI vibhuSA karavI te zarI bakuza. a. 912 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA (2)upakaraNa bakuza # vibhuSA mATe daMDa,pAtra vagerene raMga,tela AdithI caLakatAM karavAM, kapaDAM ujaLA rAkhavA,sagavaDatA mATe adhika upakaraNo rAkhavA, vagere tarapha lakSya rAkhe che. che aneka prakAre viziSTa upakaraNo rAkhavAmAM udyata. A baMne prakAranA bakuza-nirgaLyo kriyAmAM zithila hoya che, emanuM citta zarIra ane upakaraNanI vibhUSA tarapha hoya che. bAhyADaMbara,mAna-sanmAna ane khyAti vagerenI kAmAnA vALA hoya che. sukha ane ArAmanI icchAvALA hoya che. temano parivAra paNa dezacheda ane sarvada prAyazcita ne yogya hoya che. bakuzanA pAMca bheda anya rIte - (1)Abhoga bakuza - jANavA chatAM doSonuM sevana kare (2)anAbhoga bakuza-ajANatA doSonuM sevana kare (3)saMvRtta bakuzaH- anyanA dekhatAM doSonuM sevana kare (4)asaMvRtta bakuza - koI na dekhe tema chupI rIte doSonuM sevana kare (5)sUkSma-bakuza- thoDo pramAda karanAra sAdhu [3]kuzIla nircanthaH kuzIla eTale ayogya AcaraNa vALA uttaraguNanA doSothI ke saMjavalana kaSAyanA udayathI jemanuM cAritra dUSita hoya te kuzIla nirgastha kahevAya che. # kuzIla be prakAre kahevAya che (1)pratisevanAkuzIla (2)kaSAya kuzIla (1)prati sevanAkuzIla che jeo indriyane vazavartI hovAthI, koI prakAranI uttara guNonI virAdhanA karavA pUrvaka pravarte te pratisevanA kuzIla. piMDa vizudhdhi, bhAvanA Adi uttaraguNomAM aticAranuM pratisevana kare arthAta aticAra lagADe te pratisevanA kuzIla. che teo indriyone vazavartI hovAthI uttaraguNonI virAdhanA karavA pUrvaka pravartana karatA hoya che. (ra)kaSAya kuzIlAche jeo tIvrakaSAyane vaza na thatAM mAtramaMdakaSAyane kayAreka vaza thAyate kaSAyakuzIla. # saMjavalana kaSAyanA udayathI cAritrane duSita kare te kaSAya kuzIla. tenA jJAna kuzIla,darzanakuzIla,cAritrakuzIla,liMga kuzIla, sUkSmakuzIla e pAMca bheda che. jenuM svarUpa sevA pulAkanA pAMca bheda anusAra samajI levuM [4]nirgastha nirgastha - che jemAM sarvazapaNuM na hovA chatAM rAgadveSano atyaMta abhAva hoya ane aMtarmuhUrta jeTalA vakhata pachI ja sarvajJatva pragaTa thavAnuM hoya te nirgastha nirgastha kahevAya che. # graMtha eTale gAMTha,gAMThathI rahita te nirgaLyu. jenI mohanI gAMTha chedAI gaI che. te nirgastha arthAta jenA mohano sarvathA kSaya ke upazama thaI gayo che te nirmantha. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 adhyAya 9 sUtraH 48 pisnAtaka nirgastha - che jemAM sarvajJa paNuM pragaTayuM hoya te snAtaka. # snAtakaeTalemalane dUra karanAra.jeNerAgAdidoSorUpamaLane dUrakarInAkhyochetesnAtaka. che je AtmAoe cAre AtmaguNanA ghAta karanArA karmanA kSaya karI potAnA anaMtajJAna, anaMtadarzana,anaMta cAritra,anaMtavIrya guNone kSAyika bhAve svAdhIna karyA che. tevA sarvajJa ane sarvadarzI zrI vItarAga paramAtmaone snAtaka jANavA. snAtakanA be bheda - sayogI snAtaka ane ayogI snAtaka (1) sayogI snAtaka-jemane mana vacana kAyAdI vyApAra rUpa yoga varte che tevA. paNa rAgAdi doSone sarvathA dUra karyA hoya tevA snAtakane sayogI snAtaka kahevAmAM Ave che (2)ayogI snAtaka-jema ne yogano sarvathA nirodha karelo che tevA [arthAt caudamAM guNaThANe rahelA jIvone ayogI snAtaka kahevAmAM Ave che. 0 [B]saMdarbha# Agama saMdarbhaH- paM ciMtA pannatA, saMgahA putra varase vasIsTe bisiMIT ja .25,36, 752-2 ja tatvArtha saMdarbhaH(1) saMyamakRtatasevanatirtha sUtra 6:42 (2)sAmayichetopAyarIsUtra 1:28 [9]padyaH(1) pulAka bakuza kuzIlane vaLI nirgastha snAtaka mahAvratI nirgasthanuM te bheda paMcaka dhAravuM gharI zubha mati sUtraH48 tathA sUtraH49nuM saMyukata padya pulAka bakuza kuzila nirgastha snAtaka pAMca e nirgaLyo saMyama zruta prati sevana tIrtha liMga legyA upapAta sthaLo evA ATha prakArathI sahunI kakSA vidhavidha banI jatI sAdhutA bena bhAve athavA bhAvathI hoya kahIM. U [10] niSkarSa-sUtrakAra maharSi e ahIM pulAkAdi pAMcabheda thakI sAdhunA bheda sAthe sAdhunI kakSA paNa darzAvI dIdhI che. kevA kevA svarUpakelakSaNa vALo sAdhune kaI kaI kakSAmAM mukI zakAya athavA to tene kayAnAma thI oLakhI zakAya. te A sUtra thakI spaSTa thAya che. konuM zuM sAruM eTalIja vicAraNA karavI hoya to ahIM nimnokta mudde ati mananIya banaze. pulAka-jinakathita Agama paratvenI avihaLa zradhdhA bakuza-nirgastha zAsana paratve prIti kuzIla-mULa vratanA arthAt saMyama pAlane pravRtta nirgastha-aMtarmuhUrtamAM sarvajJa paNAnI prAptinA saMbhavavALA nAtaka-sayogI kevaLI, A pAMce guNa anumodanA rUpe vicAraNA temaja sarve nirgaLyo (2) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA arthAta-sAdhuoe bakuza AdinA jaNAvelA doSo nivAravA yathA zakita prayatna karavo te ja A sUtrano AcAraNIya niSkarSa kahI zakAya. 0 0 0 (adhyAyaH-sUtraH49 U [1]sUtrahetu- pulAka Adi pAMca prakAra nA nirgaLyo saMbaMdhi ATha prakAre vizeSa vicAraNA karavA mATe A sUtranI racanA thayelI che. ' trimULasaMyamatAtisevanAtIrthankiopapatAnavijata:sAdhya U [3]sUtra pRthaka-saMyama -kRta - atisevanA - tIrtha - z2i - jethI - 355tisthaan - vikalpata: sAdhyAH [4] sUtrasAra-saMyama,zrata,pratisevanAtIrtha,liMga,lezyA, upapAta,sthAna (e ATha)bheda vaDe nirgandho saMbaMdhi vizaSa vicAraNA karavI joie. [5]zabdazAnaHsaMyama-sAmAyika Adi pAMca cAritra kuta-zrutajJAna patisevanA-virAdhanA tIrtha-zAsana kki-cihna zyA-lezyA 3papati-utpattisthAna sthAna-saMyamanA prakAro vinyata:-vikalpa, bhedathI sAththA-vicAraNA karavI. U [6]anuvRttiH- putrIzanarmacanAta#nirmacA. U [7]abhinavaTIkA-pUrvasUtraH48mAM pAMcanirmanthonuM je svarUpadarzAvAyuM che. e pAMce nirgaLyo AMTha-ATha bhede vicAravAyogya che. tethI ahIM sUtramAM jaNAvelI saMyama Adi ATha vastuo pulAka Adi pAMcenA saMbaMdhamAM vicAravAmAM AvI che. [1]saMyama: sAmAyika, chedopasthApya parihAra vizudhdhi,sUkSma samparAya ane yathAkhyAta e pAMce prakAre cAritra kahyA che. juo sUtra 9:18] (1)sAmAyika ane chedopasthApya e be saMyamamAM pulAkabakuza ane pratisevanAkuzIla e traNa prakAranA sAdhu varte che. (2)parihAra vizudhdhi ane sUkSma samparAya e be saMyamamAM kaSAya kuzalanirgaLyo varte che. (3)yathAkhyAta cAritramAM nirgastha ane snAtaka sAdhuo hoya che. arthAta-pulAka,bakuza ane pratisevanA kuzIlane prathama besivAyanA cAritrana hoya, kaSAya kuzIlaneyathAkhyAtacAritranahoyaanenirgasthatathAsnAtakaneyathAkhyAta pUrvenAekapaNacAritrana hoya. [2]kRtaH ahIM kRta zabda kRtajJAnanA arthamAM vaparAyelo che. - saMtatisevanAtIphiropavita: sA: e pramANenuM sUtra digambara AsnAthamAM che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAya 9 sUtraH49 181 utkRSTa (1)pulAka,bakuza ane pratisevanA kuzIla e traNa prakAranA sAdhuo utkRSTathI daza pUrvadhara hoya che. (2)kaSAya kuzIla ane nirgastha sAdhuo utkRSTa thI cauda pUrvadharo hoya che. jadhanya (1)pulAka sAdhu jadhanyathI AcAra vastu navamA pUrvamAM nAmaka trIjuM prakaraNa che te] jeTaluM zruta jANe. (2)bakuza,kuzIla ane nirgasthone jadhanya thI ATha pravacana mAtA jeTaluM zrata hoya. - [aSTapravacana mAtA eTale pa-samiti, 3-gupti] jayAre snAtaka-kevaLajJAnI hovAthI tene jaghanya ke utkRSTa zrutajJAna na hovAthI te zrutarahita zritApatA hoya che. [3]pratisevanApratisevanAno artha sAmAnya thI virAdhanA karavAmAM Avela che (1)pulAka sAdhuo pAMca mahAvrata ane chaThTha rAtribhojana viramaNavrata e chamAMthI koIpaNa vratano bIjAnA dabANathI ke baLAtkAre khaMDana karanAra hoya che. svopajJa bhASyakAra lakhe che ke zum ta aa keTalAMka AcAryopulAne phakta maithuna viramaNavratanA ja virAdhaka mAne che. (2)bakuza be prakAre kahyA che. upakaraNa bakuza ane kaSAya bakuza # upakaraNa bakuza-upakaraNamAM mamatA rAkhanArA ghaNA mUlyavALA upakaraNo ekaThA karIne vizeSa ekatra karavAnI icchAvALA te upakaraNa lakuza. # zarIra bakuza - zarIra zobhAmAM jenuM mana tatpara che evA haMmezA vibhuSA karanArA zarIra lakuza kahevAya che. (3)pratisevanAkuzIla-mULaguNone pALe che paNa uttara guNonI kaMIka kaMIka virAdhanA kare che. (4)kaSAyakuzIla,nirgastha,snAtaka e traNe ne virAdhanA hotI ja nathI. [4]tIrtha(1)pAMca prakAranA nircanho -sAdhuA badhAM tIrthakaronA zAsanamAM maLI Ave che. (2)keTalAMkaAcAryaema paNa mAne che ke pulAka, bakuza ane pratisevanAkuzIlatIrthamAMzAsanamAM nitya hoya che. bAkInA sAdhuo arthAt kaSAyakuzIla, nirgasthatathAsnAtakatIrthamAM paNa hoya ane atIrthamAM paNa hoya. jema ke marudevI vagere.atIrthamAM kahevAya che. [paliMgaliMga arthAt cihana-be prakAre che. dravya ane bhAva. dravya-rajoharaNa,muhapatti yukata veSa Adi bAhya svarUpa. pArvatri-cAritra guNa athavA jJAna, darzana,cAritra guNa. pAMca prakAranA sAdhuone bhAvaliMga avazya hoya che. paraMtudravyaliMga to e pAMcamAM hoya paNa kharuM ane na paNa hoya. TUiMkAkALavALAne hoya athavA nahoya,paNa dIrghakALavALAne avazya hoya ja] []lezyA - (1)pulAkane pAchalI traNa arthAt tejo,pA ane zukla lezyA hoya. (2)bakuza ane pratisevanA kuzIla ne cha e vezyAo hoya che. eTale ke Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA kRSNa, nIla,kApo,tejo,padma ne zukala e cha lezyA. (3)SAyakuzIlajo parihAravizudhdhi saMyamavALo hoya to tene tejopAanesula traNe lezyA hoya che ane jo te sUkSma saMparAya saMyamavALo hoya to tene phakata zukla lezyAja hoya che. (4) nintha ane snAtakane zukala lezyAja hoya che. (5)snAtakamAM ayogI snAtaka-alezya hoya te khyAla rAkhavo. [9]upapAta - utpanna thavuM te. (1)snAtaka sivAyanA pulAkaAdi sarve sAdhuo jadhanya thI palyopama pRthaktanI sthitivALA devo rUpe pahelA saudharmakalpamAM upaje (2)utkRSTa upapAta-pulAkano samannAra kalpamAM vIza sAgaropamanI sthitimAM che. (3)bakuza ane pratisevanAkuzIlano utkRSTa upapAta AraNa ane ayyata devalokamAM 22-sAgaropamanI sthiti pramANa che. (4)kaSAyakuzIlatathAnispranthanoutkRSTa upapAta sarvArthasidhdha vimAnamAM33sAgaropama sthiti kahyo che. (5)snAtakato nirvANa pAmIne mokSamAM ja javAnA che. [8]sthAna -saMyamanA sthAno ke prakAro kaSAyono nigraha ane yoganonigrahaesaMyama che. saMyamabadhAno badhI vakhate ekasarakhona hoI zake. kaSAya ane yoganA nigrahaviSayakataratamatAne kAraNe saMyamamAM paNa tarata tA Aveche. kaSAya nimittaka saMyama sthAno asaMkhyAtA kahyA che. jeochAmAM ochonigraha saMyamakoTimAM Ave che. tyAMthI mAMDI saMpUrNanigraharUpa saMyamasudhImAM nigrahanI tIvratA-maMdatAnI vividhatAne lIdhe saMyamanA asaMkhyAta prakAro saMbhave che. ane A badhA prakArone saMyamanA sthAnoasaMkhyAtAkyA che. jeochAmAMochonigraha saMyamakoTimAM Ave che. tyAthI mAMDIsapUrNanigraharUpasaMyama sudhImAMnigrahanI tIvratA-maMdatAnIvividhatAne lIdhesaMyamanAasaMkhyAta prakAro saMbhave che ane A badhA prakArane saMyamanA sthAno kahevAmAM Ave che. jayAM sudhI kaSAyano leza paNa saMbaMdha hoya tyAMsudhInAM saMyamasthAnokaSAyanimittaka ane tyAra pachInA sthAno yoga nimittaka samajavA. yogano sarvathA nirodha thavAthI je sthiti prApta thAya che tene chelle saMyamasthAna samajavuM. jema jema pUrvapUrvavartI saMyama sthAna tematema kASAyika pariNati vizeSa ane jema jema uparanuM saMyamasthAnatematema kASAyibhAva ocho tethI upara uparanA sthAnone vadhu vizudhdhivALA sthAne samajavA. yoga nimittaka saMyama sthAnomAM niSkaSAyatva rUpa vizudhdhi samAna hovA chatAM jema jema yoga nirodha ocho vadhato tema tema sthiratA paNa ochI vadhatI hoya. yoganirodhanI vividhatAne lIdhe sthiratA paNa vividha prakAranI hoya che. eTale mAtra yoga nimittaka saMyamasthAno paNa asaMkhyAta prakAranA bane che. chelluM saMyama sthAna jemAM parama prakRSTavizudhdhi ane parama prakRSTa sthiratA hoya che. tevuM saMyama sthAna eka ja hoI zake. ukata prakAra nA saMyama sthAnomAM pulAka AdinI sthitiH(1)pulAka ane kaSAyakuzIlanA saMyama sthAno sauthI jaghanya kahyA che. Jain Education international Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 adhyAyaH9 sUtraH49 (2)asaMkhyAta saMyama sthAna sudhI baMne sAthe ja vadhye jAya che. tyAra bAda pulAka aTake che.paraMtu kaSAyakuzIla ekalo tyArabAda asaMkhyAta sthAna sudhI aDjha jAya che. (3)tyAra pachI kaSAyakuzIla, pratisevanA kuzIla ane bakuza eka sAthe AgaLa vadhye jAya che. tyArabAda bakuza aTake che. tyAra pachI asaMkhyAta sthAna sudhI caDhI ne kaSAyakuzIla aTake che. (4)tyAra pachI akaSAya arthAt mAtra yoga nimittaka saMyama sthAno Ave che, nirgandha prApta karI zake che. te paNa tevA asaMkhyAta sthAna sevI aTake che. jene (5)tyAra pachI eka ja chelluM sarvoparI,vizudhdha ane sthira saMyama sthAna Ave che. jene sevI snAtaka nirvANane prApta kare che. A saMyama sthAnomAM pUrva-pUrvanA saMyama sthAnathI pachI pachInA saMyama sthAnamAM saMyama vizudhdhi anaMta guNI hoya che. [] [8]saMdarbhaH Agama saMdarbha:- DisevaLA khALe titthe ki ate saMgama....jemA mA.21,3.6,pU.76prame sUtrapATha saMbaMdhaH- ahIM sAkSIpATha rUpe phakta nAma-nirdeza ja karelo che. te dareka nI suMdara tama vicAraNA zrI mAvatI sUtra rAta 25 uddezodda mAM karAyelIja che. tyAM AvA 36 bhedone zAstrakAra maharSi gaNadhara paramAtmAe batAvelA che. jemAnA 8 bhedonI vivakSA sUtrakAra maharSi e ahIM karelI che. tatvArtha saMdarbhaH (1)puja vadhuza chuzI nirdhanya sUtra. 6:46 (2)sAmAyi chevopasthApyaparihAra sUtra. 1:18 (3) zrutamatipUrvadvayanekadvAdazabhedam-sUtra. 9:20 (4)tiSAyati miththAvarzana sUtra. 2:6 (5)saMmUrcchanA papAtAnanma sUtra. 2:32 [] [9]padyaH(1) saMyama zveta parisevana tIrthane liMga pAMcame lezyA dvAre upapAte sthAna dhAro AThame nigrantha paMcaka AThadvAre karI sUtre yojanA adhyAya navamo pUrNathAtAM dhArajo bhavi ekamanA A sUtranuM padya pUrva sUtraH 48 mAM kahevAi gayuM (2) [] [10]niSkarSa:-ahIM jesaMyamAdi AThadvAro kahyAchete khubaja upayoga pUrvaka-sAvadhAnI thI eka citte samajavA jevA che. niSkarSa dRSTie to eka ja vAta vicAraNIya che ke sarve bhedomAM ucca kakSAnI prApti to phakata snAtaka ne ja che. mATe paraMparAe paNa snAtaka paNuM pAmavA ja prayatna karavo. jethI chelle mokSanI prApti thAya ane mokSa prApti e ja jIvanuM aMtima dhyeya hovuM joie. A zAstra paNa e ja vAtane pratipAdIta karavA mATe che. adhyAya navanI abhinavaTIkA samApta Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 tatvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTaH1-sUtrAnukrama sutra | AsavanirodhaH saMvara | sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH 3 tapasA nirjarA va samyagyoga nigraho guptiH 5 | IyaryAbhASaiSaNA''dAnanikSepotsargAH samitayaH uttamaH kSamAmArdavArjavazaucasatyasaMyamatapastyAgAkiJcanyabrahamacaryANi dharmaH anityAzaraNasaMsAraikatvA'nyatvA'zucitvAnavAsaMvaranirjarAlokabodhi durlabhadharmasvAkhyAtatattvAnu mArgAcyavananirjarArthapariSoDhavyAparISahA:: & | kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadha yAcanA lAbha. sUkSmasamparAyachadmasthavItarAgayozcaturdazaH 11 ekAdazejine 1.2 bAdara samparAye sarve 13 jJAnAvaraNe prajJA'jJAne 14 darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau cAritramohenAgnyA'ratistrI niSadyAkroza. 16 vedanIye zeSAH 17 ekAdayo bhAjyA yugapadekonaviMzate: sAmAyikachedopasthApyaparihAravizuddhi. 18 anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasapari. prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsarga. 21 navacatudarzapaJcadvibhedaM yathAkramaM prAgdhyAnAt 22. AlocanapratikramaNatadubhayavivekavyutsarga. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa: 1 185 sUtra YSTha 105 109 141 23 jJAnadarzanacAritropacArAH 24 AcAryopAdhyAyatatapasvizaikSaglAnagaNakula. 25 vAcanApRcchAnAnuprekSA''mnAyadharmopadezAH 27 bAhyAbhyantaropadhyoH 27 uttamasaMhananasyaikAgracintAnirodhodhyAnam 28 AmuhUrtAt 28 ArtaraudradharmazuklAni 30/ paremokSahetuH 31 ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya. 32 vedanAyAzca uu viparItaM manojJAnAm 34 nidAnaM ca u5 tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm 35 hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyoraudramavirata. 37 AjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayAyadharmama. 38 upazAntakSINakaSAyayozca u8 zukle cAdye [pUrvavidaH] 40 pare kevalinaH 41 pRthaktvaikatvavitarkasUkSmakriyApratipAtI. 42 tattryaikakAyayogAyogAnAm 43 ekAzrayesavitarkepUrve 44 avicAraM dvitIyam 45 vitarkaH zrutam 46 vicAro'rthavyaJjanayogasaGkAntiH 47 samyagddaSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzana: 48 pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakAnirgranthAH 48 saMyamazrutapratisevanAtIliGgalezyopapAta. 142 146 151 153 156 158 162 164 15 17 19 170 180 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 87 146 24 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTaH 2-makArAdi sUtrakrama sUtrAMka | pRSThaka 1 anazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAga. anityAzaraNasaMsArakatvA'nyatvAzucitvA. avicAraM dvitIyam 4 AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAnagaNakula. | 5 A muhUrtAt ArauidradharmazuklAni / ArtamamanojJAnAM samprayoge tadviprayogAya. 8 AlocanapratikramaNatadubhayaviveka vyutsarga. AmnavanirodhaH saMvaraH 10 AjJA'pAyavipAkasaMsthAvacayAyadharma, 11 IryAbhASeSaNAdAnanikSepotsargA:samitayaH 12 uttamaH kSamAmArdavArjava zauca. 13 uttamaH saMhananasyaikAgracintAnirodhodhyAnam 14 upazAntakSINakaSAyozca 15 ekAdayobhAjyAyugapadekonaviMzataH 16 ekAdazajine 17 ekAzraye savitarke pUrve 18 kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyA. 18 cAritramohe nAgnyA'ratistrIniSadyAkroza. 20 jJAnAvaraNeprajJA'jJAne 21 jJAnadarzanacAritropacArAH 22 tattryaikakAyayogAyogAnAm 23 tadaviratadezaviratapramattasaMyatAnAm 24 tapasAnirjarA ca 25/darzanamohAntarAyayoradarzanAlAbhau 27 navacaturdazapaJcadvibhedaMyathAkramamprAgdhyAnAt 12). 151 99 164 UX 71 / 105 141 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTaH 2 bha 187 | sUtraka | pRSThaka 4 138 nidAnaM ca pare kevalinaH pare mokSahetuH pulAkabakuzakuzIlanirgranthasnAtakA. pRthaktvaikatva prAyazcitavinayavaiyAvRttyasvAdhyAya. bAdarasamparAyesarve bAhyAbhyantaropadhyoH mArgAcyavananirjarArthapariSoDhavyA:parISahAH vAcanApRcchanA nuprekSAmnAyadharmopadezAH vicAro'rthavyaJjanayogasaMkrAntiH vitarkaH zrutam viparItaM manojJAnAm vedanAyAzca vedanIye zeSAH 40 zukle cAdye (pUrvavidaH) sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajaya. samyagddaSTi zrAvaka viratAnantaviyojaka. samyagyoganigraho gupti: saMyamazrutapratisevanAtIrthaliGga lezyopapAta. sAmAyikachedopasthApyaparirahAravizuddhi. sUkSmasamparAyachadmasthavItarAgayozcaturdaza: hiMsAnRtasteyaviSayasaMrakSaNebhyoraudrama. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA pariziSTa-3-zvetAmbara-digambara bheda sUtrAGka zvetAmbara sUtrAGka digambara 6 uttama kSamAmArdavArjavazauca. 6 uttamakSamAmArdavArjavazauca. 7 anityAzaraNa...nyatvA zucitvAnavasaMvara.7 anityAzaraNa..nyatvAzucyAnavasaMvara. sUkSmasamparAya.... 10 sUkSma sAmparAya..... bAdarasamparAya sarve 12 bAdara sAmparAyasarve 17 ekAdayo bhAjyA yugapadekona viMzate: 17 ekAdayo bhAjyAyugapadekasminaikonaviMzate: 18 sAmAyikachedopasthApya parihAra vizuddi 18 sAmAyikachedopasthApanA parihAra vizuddhi sUkSmasamparAya yathAkhyAtAni cAritram / sUkSmasAmparAya yathAkhyAtamiti cAritram 22 AlocanapratikramaNatadubhaya viveka 22 AlocanapratikramaNatadubhaya viveka vyutsarga vyutsargatapazchedaparihasthApanAni tapaccheda parihAropasthApanA: 24 AcAryopAdhyAyatapasvizaikSakaglAna... 24 AcAryopAdhyAyatapasvIzaikSaglAna... samanojJAnAm manojJAnAm 27 uttamasaMhanasyaikAgracintAnirodhodhyAnam 27 uttamasaMhanasyaikAgracintAnirodho dhyAnamAnta 28 AmuhUrtAt muhUrtAt 31 ArtamamanojJAnAM samprayogetadviprayogAya. 30 ArtamamanojJasya sAmprayoge tadviprayogA. 33 viparItaMmanojJAnam 31 viparItaM manojJasya 37 AjJApAyavipAkasaMsthAna vicayAya 36 AjJApAyavipAkasaMsthAna vicayAya dharmyam dharmaprattasaMyasya 38 upazAntakSINakaSAyayozca * sUtraM nAsti 42 tattryekaikAyayogAyogAnAm 40 tryekayogakAyayogAyogAnAm 43 ekAzraye savitarke pUrve 41 ekAzrayesavitarkavicAre pUrve Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-3 189 zvetAmbara -digambara pATha bheda spaSTI karaNa - (1)satramAM uttama ne sthAne 3ttama zabda grahaNa karyo che. (2)sUtraH7mAM azuvitva ne sthAne kazuvi zabda mukela che. (3)sUtraH10tathAsUtra 12mAM samayane sthAne digambara AmnAyamAM sAparAya zabda jovA maLe che. (4)sUtra17mAM yuIVdra zabda pachI praznoviMda ne sthAne #sminaioviMzata: digambaramAM pada mukAyela che. (5)sUtraH18 sUkSmaparAya ne badale sUmasAmpIya ane yathArayAta ne badale yathArathItam pada digambaromAM jovA maLe che. (6)sUtra ra2 3sthApanani ne sthAne pApanA: pada mukela che (7)sUtra 24 zaikSa ne badale zaikSa ane samanojJAnAm ne badale manozInA pada digambarAnjhAyamAM maLela che. (8)sUtraH 27 ane sUtra 28 be bhinna sUtrone digambara paraMparAmAM eka ja sUtra rUpe mukela che. (9)sUtra:33mAM manojJAnAnuM che e bahuvanane sthAne digambara paraMparAmAM manojJasya evuM ekavacana rUpa jovA maLe che. (10)sUtra 37mAM mukAyela pramasaMvatasya pada digambaromAM nathI (11)sUtra 38 digaMbara paraMparAmAM che ja nahIM (12)sUtraH42 sUtrapUrve tat zabda che je digaMbara ApnAyamAM nathI (13)sUtraH43pavita pachI digaMbaroe vivAre padamukyuM che ahIM bhASya thakI svIkArAyela che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA 126 (13ra 152 1e bh 117 pariziSTaH4-Agama saMdarbha sUtra saMdarbha pRSTha | sUtra saMdarbha pRSTha - zrI bhagavatIjI satranA saMdarbha:10 88/343-11 28 25/6/770-8,20 11 18/8/343-13 29 25/7/803-1 12 88/343-9,10 3125/7/803-11 13 18/8/343-4 32 257803-1,3 135 14 8/343-6 33 25/7/803-1,2 137 14 88/343-8 34. 25/7/803-1,4 140 15 |8|8|343-7 36 25/7/803-2 145 16 8/8/343-5 38 25/7/803-4 8|8|343-9, 11 39 25/7803-4 15/7/802-1 40 25/7/803-4 157 20 |25/7/802-2 40 933/385 157 25/7/802-23 25/7/803-4 11 25/7/802-39 25/6/7pa1-1 25/7802-40 25/6/751 183 26 257804 - zrI uttarAdhyayana sUtranA saMdarbhaH.29 1. 11 8 | ma.8 2 ma. 1 53 ga.30. s 9. ba.9 2 ma. 1 | 2 |.24 mA. 26 18 ka.28 . 32,338 .24 mA. 28 gni. 19. 12 30 .30 ka. 35 130 pri.23. 71 .35 ma. 35 142 4.10 ma. 18 |. 31 mA. 6 145 - zrI sthAnAMga sUnA saMdarbhoH1/1/14 22 9/-/688 1/4 1/1/14 28 4/1/247-1 126 ja/1/247-11 42 4/1/ra47-1 13 4/1/247-13 43 4/1/247-1 1/1/16 44 4/1/247-1 165 1/1/5 45 4/1/ra47-1 8 /1/409-1,4 46 4/1/247-1 zrI samavAyAMga sUtrano saMdarbhaH zrI sUyagaDAMga sUtrano saMdarbha 7 2/1/13-9,10 10 7 1/2/1-1 62 zrI prajJApanA sUtrano saMdarbha | 47 14-5 175 175 155 39 1 37-27 40 1-37 157 mr h h m m w w 36 m m w w 13 w w 168 22 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa: 5 191 pariziSTa 5 saMdarbha sUci krama saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. tattvArthAdhigama sUtram - prathamobhAga zrI siddhasena gaNijI 2. | tattvArthAdhigama sUtram dvitIyobhAga zrI siddhasena gaNijI 3. tattvArthasUtram zrI haribhadra sUrijI sabhASyatatvArthAdhigamasUtrANi (saTIppaNa) zrI motIlAla lAdhAjI sabhASyatatvAthAdhigamasUtrANi (bhASAnuvAda) zrI khUbacandrajI | tattvArthAdhigama sUtra (bhASya tarkAnusAriNI bhA.1) zrI yazovijayajI 7. tattvArtha sUtra zrI sukhalAlajI 8. | tattvArthAdhigama sUtra zrI rAjazekhara vijayajI 9. tattvArthAdhigama sUtra zrI zAMtilAla kezavalAla 10, tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.1 zrI prabhudAsa becaradAsa 11. tattvArthAdhigama sUtra sArabodhinI bhA.2 zrI prabhudAsa becaradAsa 12. tattvArthAdhigama sUtra rahasyArtha zrI zreyaskara maMDaLa 13, tAryAdhigama sUtra hindI anuvAda zrI lAbhasAgarajI gaNi 14. tattvArthAdhigama sUtra padyAnuvAda zrI rAmavijayajI 15 tattvArthI sUtra padyAnuvAda zrI saMta bAlAjI 16 tattvArtha praznottara dIpikA bhAga-1 zrI zaMkaralAla kApaDIyA 17. tattvArtha vArtika (rIjhavarti(r)) zrI akalaGka deva 18 tatvArtha vartiA ( rAvartiva-2) zrI akalaGka deva 19 tattvArtha kortiAoR: varlDa thIH zrI vidyAnanda svAmIjI 20 tattvArtha vRti zrI zrRta sAgarajI 21 tatvArtha sUtra suvavadhavRti zrI bhASkara nandijI 22vArtha sAra zrI amRta candra sUrijI 23, sarvArtha siddhi zrI pUjyapAda svAmIjI 24. martha prazil zrI sadAsukhadAsajI 25. tattvArtha sUtra/mokSazAstra zrI rAmajI vakIla 2 tattvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno zrI dIparatna sAgara ra7, tattvArtha pariziSTa zrI sAgarAnaMda sUrijI 28 tatvArthasUtra #jhU tanmanirNaya zrI sAgarAnaMda sUrijI Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 tattvArthAdhigama sUtra abhinavaTIkA saMdarbha-pustakanuM nAma TIkAkAra/vivecakavi. 29. dravya ToMIT 30. kSetra lokaprakAza 31. kAla lokaprakAza 32. mAva koSTAza 33. naya karNikA 34. pramANanaya - ratnAvatArikA TIkA 3pa.dvid makjharI 36 vizeSAvazya sUtra kama-1-2 37. bRhat kSetra samAsa 38. bRhat samahaNI 38. laghukSetra samAsa 40. jIva vicAra 41. navatattva prakaraNa sAthe 42. navatatva sAhityaprada 43. daMDaka prakaraNa 44. jaMbUDhIpa saMgrahaNI 4pa. jaMbUdvIpa samAsa pUjA prakaraNa 40. prazamarati prakaraNa - 47. pratikramaNa sUtra abhinavaTIkA bhAga 1thI 3 48. paMca saMgraha 49. paMca vastu 50. zrAdhdha pratikramaNa sUtra vRti 51. karmagrantha 1thI5 para. pAkisUtravRti tathA zramaNasUtravRti 53. yoga zAstra 54. dharmaratna prakaraNa 55. pradhAna rAgendra voza T. 2-7 pada. atpaparivita sainita zabdoSa -5 57. gAma susaMdhu - 4, gAma mUlya zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI vinayavijayajI zrI ratnaprabhAcArya zrI malliSeNazRTi zrI jinabhadgaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadragaNi zrI jinabhadgaNi zrI zAMti sUrijI --- zrI udayavijayajI gaNi / zrI gajasAra munijI zrI haribhadra sUrijI zrI umAsvAtijI zrI umAsvAtijI zrI dhIrajalAla TokarazI zrI candramahattarAcArya zrI haribhadra sUrijI zrI ratna zekhara sUrijI zrI devendrasUrijI zrI hemacaMdrAcAryajI zrI devendrasUrijI zrI rAjendrasUrijI zrI sAgaranaMdasUrijI zrI jinendra sUrijI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1]. amArA prakAzano [1] abhinava hema ladhuprakriyA-1 saptAGga vivaraNam [2]abhinava hema ladhuprakriyA-2 saptAGga vivaraNam [3]abhinava hema ladhuprakriyA-3 saptAGga vivaraNam [4]abhinava hema ladhuprakriyA-4 saptAGga vivaraNam [5] kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA [7] caityavanda saGgraha-tIrtha jina vizeSa [8]caityavandana vizI [3]zakukhyA (navRti-ro) [10]abhinava jaina paJcAGga 2046. [11]abhinava upadezaprAsAda-1 zrAvaka kartavya-1thI 11 [12]abhinava upadezaprAsAda- zrAvaka kartavya-12 thI 15 [13]abhinava upadezaprAsAda-3 zrAvaka kartavya-1 thI 36 [14]navapada-zrIpAla -zAzvatI oLInA vyAkhyAnarUpe [15]samAdhimaraNa [1]cevaMdana mALA [778caityavaMdanono saMgraha] [17]tattvArtha sUtraprabodhaTIkA [adhyAya-1] [18]tattvArthasUtranA Agama AdhAra sthAno [19]sidhdhAcalano sAthI (AvRtti-be) [20]caityaparipATI [21]amadAvAda jinamaMdira-upAzraya AdiDirekaTarI [22)zatruMjaya bhakita (AvRtti-be) [23]zrI navakAra maMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24]zrI cAritrapada eka karoDa jApa noMdhapothI [25]zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo-AvRtti-cAra) [2]abhinava jaina paMcAga-2042 [27]zrI jJAnapada pUjA [28]aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharmavidhi [29]zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti-2) [30]vItarAgastuti saMcaya[1151-bhAvavAhI stutio Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] ja [31](pUjaya AgamodhdhArakasamudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA -adhyAya[33]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[34]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[35]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[3]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[37]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[38]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya[39]tattvArthAdhigamasUtraabhinava TIkA -adhyAya[40]tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA -adhyAya[41]tattvArthAdhigamasUtra abhinava TIkA -adhyAya 2 1 1 c 2 pustaka saMbaMdhi patra saMparka pUjaya munirAja zrI sudharmasAgarajI ma.sA. pUjaya munizrI dIparatnasAgarajI zrI abhinava zruta prakAzana abhinava zruta prakAzana zaileSakumAra ramaNalAla ghIyA mahetA pra.je sI-8 vRndAvanavihAra phaleTsa phona-[0]78663 [R] 78830 ravi kiraNa sosAyaTI pAse jesaMga nivAsa, pradhAna DAkaghara pAchaLa vAsaNA-amadAvAda-7 jAmanagara-361 001 -:khAsa sucanA: che patrapUjaya mahArAja sAhebanA nAme ja karavo gRhasthanA nAme kArAyela patravyavahAranA koipratyuttara Apane maLaze nahIM uparokata baMne sthaLe koIe rUbarU javuM nahIM Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3i -dUvya sahAyakozrI vizAzrImALI tapagaccha jJAti pAThazALA jayanagara (zrI prabhulAla saMgharAja zAha smAraka TrasTa ha.bhAnubhAI dozI) uparokta baMne mRta jJAnapremI dUlya sahAyakonI sahRdayI madadathI A kArya AraMbhAyuM SaprItama vaiyAvaccIsva.pU.sAdhvIzrI malayAzrIjI praziSyAsA. zrI bhavyAnaMdazrIjI nAziSyA mRdubhASI sA.zrIpUrNaprajJAzrIjI preraNAthI tapasvInI sA.kalpaprajJazrIjI tathA sA. pUrNa naMditAzrIjI nA bhadUtapa temaja sA.bhavyajJAzrIjI nA 500 AyaMbila upara nigoda nivAraNa tapanI anumodanArthe- sva.suzrAvikA metA mukatAbena navalacaMda amaracaMda kAmadAra-jAmanagaravALA U pa.pU.viduSI sAdhvIzrI bhavyAnaMda zrIjInA vinita ziSyA sA.zrI pUrNaprajJAzrIjI nA ziSyA vicakSaNa sA.pUrNadarzitAzrIjI nA 500AyaMbila nimitte tapasvInI sA.pUnaMditA zrIjInA upadezathI jInana bhaMvarabhAI jaina-ha. bI.sI.jaina janatAphezana kornara-thANA pa.pU.sarala svabhAvI sAdhvI zrI hasamukhazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.kanaka prabhAzrIjI ma. nA vyavahAra dakSa sAdhvI zrImati guNAzrIjI nAmilanasAra ziSyA sA. jIjJAsAzrIjI ma.nI preraNAthI-koraDIyA lavacaMdabhAI phulacaMdabhAi-muMbaI A jAmanagaravALA nIDara vakatA zrI heta zrIjI ma.nA praziSyA bhadrika pariNAma sA. lAvaNyazrIjI ma. nA sadupadezathI -morArabAga sAtakSetramAMnA jJAna kSetranI upajamAMthI U saraLa svabhAvI sAdhvI zrI nirajAzrIjI nA saMyama jIvananI anumodanArthe sudIrgha tapasvIdaivIkRpA prApta sA. mokSajJAzrIjInI preraNAthI eka gRhastha I supakSayukata sva.sA.zrI nirajAzrIjI ma.nA tapasvIratnA sA.zrI mokSajJAzrIjInA zreNItapanI anumodanArthe eka gRhastha,haste surezabhAI,muMbaI 0 ratnatraya ArAdhakAsAdhvI zrI mokSajJAzrIjI nA tapomaya-saMyama jIvananA 23mAM varSamAM maMgala praveza prasaMge-Thakkara nemacaMda otamacaMda bALAgoLI vALA parivAra Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4 0 varSItapa Adi aneka tapa ArAdhakAsA.nirujAzrIjInA ziSyA viduSI sA. viditaratnAzrIjInI preraNAthI nitAbena harasukhabhAIvArIA, porabaMdara A ArAdhanamaya kALadharma prAptA sva.sA.malayAzrIjI nA smaraNArthe tArAbena, bAbulAla gIradharalAla jhaverI jAmanagaravALA hAla-muMbaI vyavahAra kuzaLa sva.sA.nirajAzrIjInA bhadrika pariNAmI ziSyA sA. zrI bhavyaprajJAzrIjInA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI[ku jayotsanAbahenanIdIkSA nimitte tapasvI ratnA sA. kalpitAzrIjI nI preraNAthI AdarIyA vALA zAha mAlajIbhAI saubhAgyacaMda taraphathI UprazAMtamUrtisva.sAdhvI zrInirajAzrIjInA ziSyA saMyamAnurAgI sA.kalpitAzrIjI nI preraNA thI, saumyamUrti sA.bhavyaprajJAzrIjI nA ziSyA sA. jitaprajJAzrIjI jiyotsanAbahena nIdIkSA nimitte Ara.ke.enTaraprAIjha,496 kAlabA devI roDa, kRSNanivAsa muMbaI-2 0 pa.pU.yoganiSTha A deva zrImad budhdhisAgara sUrIzvarajI ma. nA samudAvartI vyavahAra vicakSaNA sA.pramodazrIjI ma.nA vardhamAna taponiSThA sA.rAjendrazrIjI nI preraNAthI A dozI caMdanabena dharamadAsa trIkamadAsa, jAmanagara nivAsI hAla muMbaI 0 a.sau. reNukAbena rAjenabhAI metA habijala-malaya 0 zrI vastAbhAbhA parivAranA suzrAvaka tulazIdAsa jhaveracaMda zeTha parivAra taraphathI haste pannAbena TI. zeTha 0 sva.hematalAla vIThalajInA smaraNArthe-prabhAbena taraphathI I metA prItamalAla harajIvabhAI taraphathI mAtuzrI vAlIbahena, dharmapatnI caMdana bahena, ane putravadhu bhAratI bahenanA smaraNArthe 0 harSidAbahena bharatabhAi mahetA i.caitAlI 1 eka suzravikAbahena ha.hInA sva.lIlAdharabhAi motIcaMda solANInA AtmazreyArthe Do.je.ela.solANI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] 0 ekagRhastha ha. nagInadAsa a.sau.sva.kasuMbAbahenanA AtmazreyArthe ha.pratApabhAI mahetA sukhalAla amRtalAla 0 a.sau suzrAvikA puSpAbahena zazIkAntabhAI sutarIyA a.sau.dhIrajabenanA varSItapanimitte zrI dhIrajalAla cunIlAla kuMDalIyA 0 suzrAvaka zrI jeThAlAla vrajalAla mahetA a.sau.kirtIdAbahena DI.koThArI 0 zrI tArAcaMda popaTalAla solANI ha.anilabhAi,vinezabhAI,bipInabhAI 0 jainadarzana upAsakasaMgha. jAmanagara vorAdurlabhajI kAlidAsa T sumitA ketanakumAra zAha tathA AzAbenaDI. mahetA 0 kIsumunI suzrAvikA bahenohanagInabhAI bhANavaDavALA dinezacaMdra kAMtilAla lakSmIcaMda Thakakara ha. zreyAMsadinezacaMdra Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6]. vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha kama tArIkha saMdarbha Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha kama tArIkha noMdha saMdarbhamAM - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama tArIkha [8] vizeSa noMdha mATenuM khAsa pRSTha noMdha saMdarbha Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ww.jainelibrary.org ol - PIESK pls blyJIE tathA zrI jaina saMgha, jAmanaga2no samyapha zrutAnurAgI zrAvakagaNa For P alcPhell U1&91h-DJiis selchp (lill&llah 18 -: skiela 1293 Islabije Kl Helciej jeib2p : Jain Education Intern al