Book Title: Sarth Dashvaikalik Sutram
Author(s): Jayanandvijay
Publisher: Guru Ramchandra Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002252/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 sArtha dazavakAlika sUtram (saMskRta chAyA saha) saMpAdaka muni jayAnaMda vijaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI AdinAthAya namaH "prabhu zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarAya namaH' sArtha dazavaikAlika sUtram ( saMskRta chAyA saha ) -: AzIrvAda :AcArya zrI vidyAcandra sUrIzvarajI munirAja zrI rAmacandra vijayajI -: saMpAdaka muni jayAnaMda vijayajI : Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka kA nAma : sArtha dazavaikAlika sUtram saMpAdaka : muni jayAnaMda vijaya prakAzaka : zrI guru rAmacandra prakAzana samiti, bhInamAla . saMcAlaka: (1) zA. sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. (2) mIliyana grupa, muMbaI, dillI, vijayavADA (3) zrImatI sakudevI sAMkalacandajI netIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, muMbaI -34 / (4) zA. hastImala lakhamIcanda, kiraNakumAra, prakAzakumAra, kizorakumAra, utsavakumAra beTA potA bhalAjI nAgotrA solaMkI parivAra, bAkarA, rAja. mukti mArkeTiMga, cennaI zA. dUdhamala, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacandajI maMDota parivAra, bAkarA (rAja.) maMgala ArTa, muMbaI -2 (6) kaTAriyA saMghavI lAlacanda, ramezakumAra, gautamacanda, vinodakumAra, mahendrakumAra, ravindrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI, dhANasAM (rAja.) zrI supara spearsa, vijayavADA ema. Ara. impeksa, bhInamAla, muMbaI-7 phona : 022-23801086 . . gulAbacanda, rAjendrakumAra, chaganalAlajI koThArI parivAra, amerIkA (Ahora-rAja.) (9) zA. zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, azokakumAra, boTA potA mUlacandajI umAjI talAvata, Ahora, rAjendrA mArkeTIMga, vijayavADA (10) zA. samarathamala, sukarAja, mohanalAla, mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra sAyalA (rAja.) aruNa enTaraprAIjesa, gunTUra (11) zA. sumeramala, nitIna, amIta, manISA, suzabu, beTA potA perAjamalajI, pratApajI ratanapurA boharA parivAra modarA rAja. gunTUra (12) zA. narapatarAja, lalItakumAra, mahendra, zaileSa,. nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, azISa, ketana, azvIna, rIkeza, yaza beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA - Ahora (gunTUra) prApti sthAna : (1) zA. devIcandajI chaganalAlajI, sadara bajAra, bhInamAla, rAja. 343 029 (2) zrI AdinAtha rAjendra jaina per3hI, sA~thU, rAja. 343 026 (3) zA. nAgAlAla vajAjI khIMvasarA, gopIpurA, kAjI kA maidAna, zAMtivilA apArTamenTa, rUrata, gujarAta (4) mahAvideha bhInamAladhAma, taleTI hastigiri liMka ror3a, pAlItANA, gujarAta - 364 270 .: saujanya :Ahora nivAsI sva. mAtuzrI oTIbAI ke 81 AyaMbila siddhitapa, upadhAna, aTTAI Aditapa evaM vayovRddha avasthA meM 500 AyaMbila kA tapa prAraMbha kiyA 450 AyaMbila pUrNa hae 2 varSa varSa meM / AcAnaka poSavadi tIja ke dina sUryAsta ke sAtha unakA jIvana samAdhi pUrvaka asta ho gAyA / unake Atma zreyArtha yaha puSpa prakAzana haste unake suputra zaMkaralAla, prakAzacanda, kizanakumAra, beTA potA kapuracandajI kesarImalajI bAgarecA parivAra, zA. zaMkaralAla kapUracandajI, haoNspITala ror3a, Ahora * zA. zaMkaralAla jaina, 21/e, bIga valAyala karA sTrITa, madurAI-625001 phona :.0452-2346122 prata: 1000 vi.saM. 2061 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA - gyAraha' aMga, bAraha' upAMga, cha: cheda, cAra mUla, daza payannA, nandI aura anuyogadvAra ye paiMtAlIsa Agama jainoM ko mAnya haiM, jo ki khAsa sarvajJa sarvadarzI zramaNa bhagavAn zrImahAvIrasvAmI prarUpita aura gaNadhara, zrutakevalI, pUrvadharabahuzruta gumphita mAne jAte haiN| dazavaikAlikasUtra unhIM meM se sAdhvAcAra viSayaka eka hai| . isake racanevAle mahAvIrasvAmI ke cauthe pATa para virAjamAna prabhavasvAmI ke ziSya yugapradhAnAcArya zrutakevalI bhagavAn zrI zayyambhavasvAmIjI mahArAja haiN| isIse dazavaikAlika ko sUtra (Agama) kI saMjJA dI gayI hai| kyoMki suttaM gaNahararaiyaM, taheva patteyabuddharaiyaM c| . suakevaliNA raiyaM, abhinnadasapubviNA riyN||1|| - gaNadharoM ke banAye hue, pratyeka buddha munivaroM ke race hue, zrutakevalI aura saMpUrNa daza pUrvadhAriyoM ke dvArA likhe hue zAstra sUtra (Agama) kahalAte haiN| yaha sUtra zrIzayyambhavasvAmI ne apane alpAyuSka-ziSya manaka ke vAste banAyA hai| isako par3hakara manaka ne atyalpa samaya meM hI svarga ko prApta kiyA thaa| isIse isa sUtra kI mahattA kA anumAna bhalI prakAra kiyA jA sakatA hai| isa sUtra meM dasa adhyayana haiM, unhIM kA pratipAdya viSaya isa prakAra hai1 AcArAMga 1, suMyagaDAMga 2, ThANAMga 3, samavAyAMga 4, bhagavati 5, jJAtAdharmakathA 6, upAsaka dazA 7, antakRddazA 8, anuttaropaMpAtika 9, praznavyAkaraNa 10, aura vipAkazruta 11 / 2 / aupapAtika, rAyapaseNI, jIvAbhigama, panavaNA, jaMbUdIpapannati, caMdapannati, sUrapannati, kappiyA, kappavaDiMsiyA, pupphiyA, pupphacUliyA, vaNhidasA, vartamAna meM kappiyA Adi pAMcoM kA 'nirayAvaliyA' ' nAmaka sUtra hai| 3 dazAzrutaskaMdha, bRhatkalpa, vyavahArazruta, nizItha, jItakalpa, mhaanishiith| 4. . Avazyaka, dazavakAlika, uttarAdhyayana, piNddniyukti| ' 5 causaraNa, AurapaccakkhANa, bhattapayannA, saMthAra payannA, maraNavihI, devendrastava, tandulaveyAlI, caMdAvijja, gaNivijjA, joiskrNdd| .6 banAye hue| 5sAdhu aura sAdhviyoM ke AhAra vihAra Adi AcAra-vicAroM ko dikhalAne vaalaa| 8. utpAda, AgrAyaNI, vIryapravAda, astinAstipravAda, jJAnapravAda, satyapravAda, AtmapravAda, karmapravAda, pratyAkhyAnapravAda, vidyApravAda, abandhyapravAda (kalyANaka), prANAvAyapravAda, kriyAvizAla, aura lokabindusAra, ina 14 pUrvo kI vidyA kA dhAraka 'zrutakevalI' kahalAtA hai| .. 9 1 janma rAjagRhI nagarI, gotra vAtsya, yajJastaMbha ke nIce zAMtinAthasvAmI kI pratimA ko dekhane se - pratibodha pAkara dIkSA lI aura 28 varSa gRhastha paryAya, 11 varSa sAmAnya sAdhu paryAya tathA 23 varSa yugapradhAnapada paryAya pAlana karake zrIvIra ke nirvANa se 68 varSa bAda bAsaTha varSa kA AyuSya pUrA karake svargavAsI hue| 10 zrI zayyaMbhavasvAmI ke dIkSA le lene ke bAda unakI sagarbhA strI se utpanna putra jisane ATha varSa kI Ayu ... meM dIkSA lI aura chaH mahinA saMyama pAlana karake svarga ko prApta kiyaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 1 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahale adhyayana meM - dharma prazaMsA aura mAdhukarI vRtti kA svarUpa | dUsare adhyayana meM - saMyama meM adhRti na rakhane kA aura rahanemi ke dRSTAnta se vAntabhogoM ko chor3ane kA upadeza / tIsare adhyayana meM - anAcAroM ko na Acarane kA upadeza / cauthe adhyayana meM - SaDjIvanikAya kI jayaNA, rAtribhojanaviramaNa sahita paMcamahAvrata pAlana karane kA aura jIvadayA se uttarottara phala milane kA upadeza / pAMcaveM adhyayana meM - gocarI jAne kI vidhi, bhikSAgrahaNa meM kalpA kalpa vibhAga aura sadoSa AhAra Adi ke lene kA niSedha / chaTTe adhyayana meM - rAjA, pradhAna, kotavAla, brAhmaNa, kSatriya, seTa, sAhukAra Adi ke pUchane para sAdhvAcAra kI prarUpaNA, aThAraha sthAnoM ke sevana se sAdhutva kI bhraSTatA aura sAdhvAcAra pAlana kA phl| sAtaveM adhyayana meM - sAvadya nirvadya bhASA kA svarUpa sAvadya bhASAoM ke chor3ane kA upadeza, nirvadya bhASA ke AcaraNa kA phala aura vAk zuddhi rakhane kI aavshyktaa| AThaveM adhyayana meM - sAdhuoM kA AcAra vicAra, SaTkAyika jIvroM kI rakSA dharma kA upAya, kaSAyoM ko jItane kA tarIkA, guru kI AzAtnA na karane kA upadeza, nirvadya - bhASaNa aura sAdhvAcAra pAlana kA phala | nauMveM adhyayana meM - abahuzruta (nyUnaguNavAle) AcArya kI bhI AzAtanA na karane kA upadeza, aura vinayasamAdhi, zrutasamAdhi sthAnoM kA svruup| darzaveM adhyayana meM - tathArUpa sAdhu kA svarUpa aura bhikSubhAva kA phala dikhalAyA gayA hai| inake alAvA dazavaikAlika sUtra meM do cUlikAe~ bhI haiM; jo ki bhagavAn zrIsImandhara svAmI se upalabdha huI haiM aisA TIkAkAra aura niyuktikAroM kA kathana hai| pahalI cUlikA meM - AtmA ko saMyama meM sthira rakhane ke liye aThAraha sthAnoM se saMsAra kI vicitratA kA varNana aura sAdhu dharma kI uttamatA kA varNana kiyA gayA. hai aura dUsarI cUlikA meM - Asakti rahitaM vihAra kA svarUpa, aniyatavAsa rUpa caryA ke guNa tathA sAdhuoM kA upadeza, vihAra, kAla, Adi dikhalAyA gayA hai| isa sUtra ke Upara zrI haribhadrAcAryakRta - ziSyabodhinI, nAmaka bar3I TIkA M va avacUrI, samayasundarakRta - zabdArthavRtti nAmaka dIpikA Adi saMskRta TIkAe~ bhI banI huI haiN| saMskRta TIkAoM ke sivAya aneka TabbA aura bhASAntara bhI upalabdha haiM paraMtu ve sabhI prAcIna arvAcIna gujarAtI bhASA meM haiM; isalie ve gujarAtI bhASA jAnanevAle sAdhu sAdhviyoM ke lie hI upayogI ho sakate haiM, dUsaroM ke liye nahIM / isa truTI ko pUrNa karane ke lie aba taka dazavaikAlika sUtra kA aisA koI hindI anuvAda kisI kI tarapha se prakAzita nahIM huA, jo sarva-sAdhAraNa ko samajhane meM aura adhyayana karane meM sugama, sarasa tathA upayukta ho / prastuta adhyayanacatuSTya nAmaka ) pustaka meM zrI dazavaikAlika sUtra ke Adima 'dumapuphiyA 1, sAmaNapubviyA 2, khullayAyArakahA 3, chajjIvaNiyA 4, ina cAra adhyayanoM kA zrI dazavaikAlika sUtram - 2 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla, unakA zabdArtha aura bhAvArtha sugama hindI bhASA meM darja kiyA hai; jo ki saMskRta - TIkA aura TabbA Adi ke AdhAra se itanA sarala banA diyA gayA hai ki abhyAsa karanevAle sAdhu sAdhviyoM ko inakA rahasya samajha lene meM tanika bhI saMdigdhatA nahIM raha sktii| yaha sUtra sAdhvAcAra mUlaka hai, ataeva sAdhu sAdhviyoM ko isakA abhyAsa kara lenA Avazyaka hai| kyoMki- samasta gacchoM kI maryAdA ke anusAra isa grantha kA abhyAsa kiye binA sAdhu sAdhvI bar3I dIkSA ke yogya nahIM samajhe jAte / astu, yadi isa anuvAda ko sAdhu sAdhviyoM ne apanAyA to Age ke adhyayanoM kA bhI anuvAda isI prakAra taiyAra karake yathAvakAza prakAzita karane kA udyoga kiyA jaaygaa| anta meM bhUla cUka kA micchAmi dukkaDaM dekara virAma liyA jAtA hai / iti za vasaMtapaMcamI ( AcAryadeva zrI yatIndrasUrIzvarajI ma.sA. ) rAjagaDha (mAlavA) ****** "vizeSa" pUjyapAda AcArya deva N zrImadvijaya yatIndrasUrIzvarajI ma.sA. kI 'bhAvanAnusAra dUsare chaha adhyayana evaM do cUlikA ke zabdArtha, bhAvArtha taiyAra kara munibhagavaMtoM ke karakamaloM meM samarpita kiyA hai| paM. zrI bhadraMkara .. vijayajI kRta saMskRta chAyA evaM zrI hemaprabhasUrijI dvArA saMpAdita evaM muni nathamalajI dvArA saMpAdita zrI dazavaikAlika sUtra ke zabdArtha bhAvArtha kA sahayoga liyA hai ataH unakA hArdika AbhAra mAnatA huuN| jinAjJA viruddha kucha likhA gayA ho to micchA mi dukkaDaM / zrI dazavaikAlika sUtram - 3 - jayAnaMda Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-zrutakevali-zrI-zayyambhavasUrIzvara-viracitamzrI dazavaikAlika sUtram [sArtha] 1 drumapuSpikA-adhyayanam dhammo maMgalamukkiTTha, ahiMsA saMjamo tvo,|| devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sayA maNo ||1|| saM.chA. dharmo maGgalamutkRSTaM, ahiMsA sNymstpH| ... devA api taM namasyanti, yasya dharme sadA mnH||1|| zabdArtha - (ahiMsA) jIvadayA (saMjamo) saMyata (tavo) tapa rUpa (dhammo) sarvajJabhASita. . dharma (maMgala) sarva maMgala meM (ukkiTha) utkRSTa maMgala hai (jassa) jisa puruSa kA (maNo) mana (sayA) nirantara (dhamme) dharma meM lagA rahatA hai (taM) usako (devA vi) indra Adi devatA bhI (namasaMti) namaskAra karate haiN| -dayA, saMyama aura tapa rUpa jinezvara-prarUpita dharma sabhI maMgaloM meM utkRSTa . maMgala hai| jo puruSa dharmArAdhana meM lage rahate haiM, unako bhavanapati, vyantara,jyotiSka auraM vaimAnika ina cAra nikAya ke indrAdi devatA bhI vandana karate haiN| . ' prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha ina pAMca AzravoM kA tyAga karanA, pAMcoM indriyoM kA nigraha karanA, krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM ko jItanA aura mana, vacana,kAyA ina tIna daMDoM ko azubha vyApAroM meM na lagAnA; ye sataraha prakAra kA saMyama hai aura anazana', UnodarikA', vRttisaMkSepa, rasatyAga', kAyakleza', saMlInatA, prAyazcitta', vinaya', vaiyAvRtya', svAdhyAya", dhyAna", kAyotsargara; yaha bAraha prakAra kA tapa hai| jahA dummassa pupphesu, bhamaTo Aviyaha rsN| Na ya pupphaM kilAmei, so a pINei appayaM ||2|| emee samaNA muttA, je loe saMti saahunno| vihaMgamA va puSpeMsu, dANabhattesaNe ryaa||3|| saM.chA.H yathA dumasya puSpeSu, bhramara Apibati rsm| na ca puSpaM klamayati, sa ca prINayatyAtmAnam / / 2 / / 1 AhAra ko chor3anA, 2 choTA kavala lenA, 3 dhIre-dhIre AhAra Adi ko ghaTAnA, 4 vigai ko chor3anA, 5 loca, AtApanA Adi karanA, 6 pAMcoM indriyoM ko vaza meM rakhanA, 7 pApoM kI AloyaNA lenA, 8 niSkapaTarUpa se abhyutthAna Adi vartAva rakhanA, 9 guru Adi kI sevA karanA, 10 par3he hue granthoM kA punarAvartana karanA yA sUtroM ko vAMcanA, 11 piMDastha, padastha, rUpastha, rUpAtIta Adi avasthAoM kA cintana karanA, 12 niyamita samaya ke lie kAyA ko vosirAnA (zarIra kI mUrchA utAra denaa)| zrI dazavaikAlika sUtram - 4 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamete zramaNA muktA, ye loke santi saadhvH| vihaGgamA iva puSpeSu, dAnabhaktaSaNe ratAH / / 3 / / zabdArtha - (jahA) jisa prakAra (bhamaro) bha~varA (dummassa) vRkSa ke (pupphesu) phUloM ke (rasaM) rasa ko (Aviyai) thor3A pItA hai (ya) parantu (puppha) phUla ko (kilAmei) pIr3A (na) nahIM detA (ya) aura (so) vaha bha~varA (appayaM) apanI AtmA ko (pINei) tRpta kara letA hai| (emee) isI prakAra (muttA) bAhyAbhyantara' parigraha rahita (je) jo (loe) DhAI dvIpa-samudra pramANa manuSya kSetra meM vicarane vAle (samaNA) mahAn tapasvI (sAhuNo) sAdhu (saMti) hai, ve (pupphesu) phUloM meM (vihaMgamA) bha~varA ke (va) samAna (dANabhattesaNe) gRhasthoM se diye hue AhAra Adi kI gaveSaNA meM (rayA) rakta haiN|| ___-jisa prakAra bha~varA vRkSoM ke phUloM kA thor3A-thor3A rasa pIkara apanI AtmA ko tRpta kara letA hai, lekina phUloM ko kisI taraha kI takalIpha nahIM detaa| isa prakAra DhAI' dvIpa samudra pramANa manuSya-kSetra meM vicarane vAle parigraha ke tyAgI-tapasvI-sAdhu, gRhasthoM ke gharoM se thor3A-thor3A AhAra Adi grahaNakara apanI AtmA ko tRpta kara lete haiM, parantu kisI ko takalIpha nahIM phuNcaate| ukta dRSTAnta meM vizeSa yaha hai ki-bha~varA to binA diye hue hI sacitta phUloM ke rasa ko pIkara tRpta hotA hai parantu sAdhu to gRhasthoM ke diye hue, acitta aura nirdoSa AhAra Adi ko lekara apanI AtmA ko tRpta karate haiM ataH bhaure se bhI adhika sAdhuoM meM itanI vizeSatA hai| yahA~ vRkSa-puSpa ke samAna gRhasthoM ko aura bhaure ke samAna sAdhuoM ko samajhanA caahie| ... vayaM ca vittiM labbhAmo, na ya koi uvhmmi| - ahAgaDesu rIyaMte, pupphesu bhamarA jahA||4|| .saM.chA. vayaM ca vRttiM lapsyAmahe, na ca ko'pyuphnissyte| ... yathAkRteSu rIyante, puSpeSu bhramarA yathA / / 4 / / * zabdArtha - (vayaM) hama (vitti) aise AhAra Adi (labbhAmo) grahaNa kareMge, jinameM (koI) koI bhI jIva (na ya) nahIM (uvahammai) mArA jAya, (jahA) jaise (pupphesu) phUloM meM (bhamarA) bha~varoM kA gamana hotA hai, vaise hI (ahAgaDesu) gRhasthoM ne khuda ke nimitta banAye hue AhAra Adi ko grahaNa karane meM bhI (rIyaMte) sAdhu IryA samiti pUrvaka gamana karate haiN| _ 'hama aise AhAra vagairaha grahaNa kareMge jinameM sthAvara yA trasa jIvoM meM se kisI ..taraha ke jIvoM kI hiMsA na ho' aisI pratijJA karake sAdhuoM ko bhramara ke samAna, gRhasthoM 1 dhana, dhAnya, kSetra, vAstu, rUpya, suvarNa, kUpya, dvipada, catuSpada, yaha nau prakAra kA bAhya aura mithyAtva, . puMveda, strIveda, napuMsakaveda, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, krodha, mAna, mAyA, lobha; yaha caudaha prakAra kA abhyaMtara parigraha hai| 2. jambudvIpa, lavaNasamudra, dhAtakI khaMDa, kAlodadhi samudra aura puSkaradvIpa kA AdhA bhAga ina DhAI dvIpa samudra pramANa kSetra ko 'manuSya kSetra' kahate haiN| zrI dazavaikAlika sUtram - 5 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne jo khuda ke nimitta banAyA huA hai usa AhAra Adi meM se thor3A thor3A grahaNa karanA caahie| jo AhAra Adi sAdhu ke nimitta banAye yA lAye gaye haiM, ve sAdhuoM ke lene lAyaka nahIM, kintu chor3a dene lAyaka haiN| mahugArasamA buddhA, je bhavaMti aNissiyA / nANApiMDarayA daMtA, teNa vuccaMti sAhuNo tti bemi ||5|| saM.chA.H madhukarasamA buddhA, ye bhavanti anishritaaH| nAnApiNDaratA dAntAH, tenocyante sAdhava iti bravImi // 5 // zabdArtha - (mahugArasamA) bha~vare ke samAna (nANApiMDarayA) gRhasthoM ke gharoM se nAnA prakAra nirdoSa zuddha AhAra Adi ke grahaNa karane meM rakta, (buddhA) jIva, ajIva Adi nava.. tattvoM ke jAnanevAle (aNissiyA) kula vagairaha ke pratibandha se rahita (daMtA) indriyoM ko vaza meM rakhanevAle (je) jo puruSa (bhavati) hote haiM (teNa) pUrvokta se ve (sAhuNo) sAdhu (vuccati) kahe jAte haiM (tti ) aisA maiM (bemi) apanI buddhi se nahIM, kintu tIrthaMkarAdi keM. upadeza se kahatA hU~ // 5 // bhramara ke samAna gRhasthoM ke prati ghara se thor3A-thor3A nirdoSa prAsuka AhArAdi vAle, dharma, adharma yA jIva, ajIvAdi tattvoM ko jAnanevAle, amuka kula kI hI gocarI lenA aise pratibandha rukAvaTa se rahita aura jitendriya jo puruSa hote haiM, ve 'sAdhu' kahalAte haiN| zrI zayyaM bhavAcArya apane dIkSita putra 'manaka' ko kahate haiM ki - he manaka ! aisA maiM apanI buddhi se nahIM, kintu tIrthaMkara, gaNadhara Adi maharSiyoM ke upadeza se kahatA hU~ / / / iti prathamaM drumapuSpikAdhyayanaM samAptam // 2 zrAmaNyapUrvaka adhyayanam saMbandha - pahile adhyayana kA pratipAdya viSaya dharma prazaMsA hai, sAdhuoM kI sabhI dinacaryA dharma-mUlaka hai| vaha jinendra zAsana sivAya anyatra nahIM pAyI jAtI / ataeva jinendrazAsana meM nava-dIkSita sAdhuoM ko saMyama pAlana karate hue nAnA upasargoM ke Ane para dhairya rakhanA cAhie, lekina ghabarAkara saMyama meM zithila nahIM honA caahie| isase sambandhita Aye hue dUsare adhyayana meM saMyama ko dhairya se pAlane kA upadeza diyA jAtA hai "sAdhu dharma kA pAlana kauna nahIM kara sakatA?" kahaM nu kujjA sAmaNNaM, jo kAme na nivArae / para para visI aM (daM) to, saMkappassa vasaM gao || 1|| saM.chA.H kathaM nu kuryAt zrAmaNyaM yaH kAmAnna nivArayati / pade pade viSIdan, saGkalpasya vshNgtH||1|| zrI dazavaikAlika sUtram - 6 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArtha - (jo) jo sAdhu (kAme) kAma bhogoM kA (na) nahIM (nivArae) tyAga karatA hai, vaha (pae pae) sthAna-sthAna para (visIyaMto) duHkhI hotA huA (saMkappassa) khoTe mAnasika vicAroM ke (vasaMgao) vaza hotA huA (sAmaNNaM) cAritra ko (kaha) kisa prakAra (kujjA) pAlana karegA? (nu) kisI prakAra pAlana nahIM kara sktaa| - jo sAdhu viSayabhogoM kA tyAga nahIM karatA, vaha jagaha-jagaha duHkha dekhatA huA, aura khoTe pariNAmoM ke vaza hotA huA sAdhuveza kA kisI taraha pAlana nahIM kara sktaa| "sAdhu kaba kahA jAtA hai?" . vatthagaMdhamalaMkAraM, inthIo sayaNANi y| acchaMdA je na bhuMjaMti, na se cAitti vuccai / / 2 / / saM.chA. vastragandhAlaGkArAn striyaH zayanAni c| . acchandAn ye na bhuJjate, nAsau tyAgItyucyate / / 2 / / zabdArtha - (je) jo puruSa (acchaMdA) apane AdhIna nahIM aise (vatthagaMdha) vastra, gaMdha (alaMkAra) alaMkAra (itthIo) striyA~ (ya) aura (sayaNANi) zayana, Asana Adi ko (na) nahIM (bhuMjati) sevana karate (se) ve puruSa (cAi tti) tyAgI (na) nahIM (vuccai) kahe jaate| . - jo cInAMzuka Adi vastra, candana kalka Adi gandha, mukuTa kuMDala Adi alaMkAra, striyA~, palyaMka Adi zayana aura Asana na milane para unakA paribhoga nahIM karate ve tyAgI nahIM kahe jaate|| je ya kaMte pie bhoe, laddhe vipiTThi kuvvi| sAhINe cayai bhoe, se hu cAitti vuccai ||3|| saM.chA.H yazca kAntAn priyAn bhogAn, labdhAn vipRSThataH kroti| * svAdhInAn tyajati bhogAn, sa eva tyAgItyucyate / / 3 / / zabdArtha - (je ya) jo puruSa (kaMte) manohara (pie) priya, iSTa (laddhe) mile hue (sAhINe) svAdhIna (bhoe) viSaya-bhogoM se (vipiDhikuvvai) mukha phera letA hai (ya) aura (cayai) chor3a detA hai (se) vaha (hu) nizcaya se (cAi tti) tyAgI (vuccai) kahA jAtA hai| -viSaya-bhogoM ko jo puruSa chor3a detA hai, vahI asalI tyAgI kahA jAtA hai| yahA~ TIkAkAra pUjyapAda zrIharibhadrasarijI mahArAja pharamAte haiM ki - 'atthaparihINo visaMjame Thio tiNi logasArANi aggI udagaM mahilAo ya pariccayaMto cAi ti|' dhana, vastra Adi sAmagrI se rahita (cAritravAn) puruSa yadi loka meM sArabhUta agni, jala aura strI ina tInoM ko sarvathA chor3a de to vaha tyAgI kahA jAtA hai| kyoMki zrI dazavaikAlika sUtram - 7 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsAra meM aparimita dhanarAzI milane para bhI agni, jala aura strI kA tyAga nahIM ho sakatA; ataeva tInoM cIjoM ko chor3anevAlA dhanahIna puruSa bhI tyAgI hI hai| mana kaise mAre ? . samAi pehAi parivvayaMto, siyA maNo nissarai bahiddhA / na sA mahaM no vi ahaM pi tIse, icceva tAo viNaijja rAgaM || 4 || saM.chA.H samayA prekSayA parivrajataH syAnmano niHsarati bahirdhA / " na sA mama no'pyamapi tasyAH, ityeva tato vyapanayedrAgam // 4 // zabdArtha - (samAi) sva para ko samAna dekhanevAlI (pehAi) dRSTi se (parivvayaMto) saMyama mArga meM gamana karate hue sAdhu kA (maNo) mana (siyA) kadAcit (bahiddhA) saMyamarUpa ghara se bAhara (nissarai) nikale to (sA) vaha strI (mahaM na ) merI nahIM hai (ahaM pi) maiM bhI (tIse) usa strI kA (no vi) nahIM hU~ ( icceva) isa prakAra (tAo) una striyoM ke Upara se (rAga) premabhAva ko (viNaijja) dUra kara deve / - apanI aura dUsaroM kI AtmA ko samAna dekhanevAlI dRSTi se saMyamadharma kA pAlana karanevAle sAdhu kA mana, pUrva bhukta bhogoM kA smaraNa ho Ane para yadi ' saMyamarUpI ghara se bAhara nikale to 'vaha strI merI nahIM hai aura maiM usa strI kA nahIM hU~' ityAdi vicAra karake strI Adi mohaka vastuoM para se apane prema-rAga ko haTA lenA caahie| sukha kaise mile? AyAvayAhI caya sogamallaM, kAme kamAhI kamiyaM khu dukkhaM / chiMdAhi dosaM viNai (e) jja rAgaM, evaM suhI hohisi saMparASTa ||5|| saM.chA.H AtApaya tyaja saukumAryaM, kAmAn krAma krAntameva duHkham / chinddhi dveSaM vyapanaya rAgaM, evaM, sukhI bhaviSyasi samparAye // 5 // zabdArtha - (AyAvayAhI) AtApanA le (sogamallaM) sukumArapane ko (caya) chor3a (kAme) viSaya vAsanA ko (kamAhI ) ullaMghanakara (khu) nizcaya se (dukkhaM) duHkha kA (kamiyaM) nAza huA samajha (dosa) dveSa vikAra ko (chiMdAhi) nAzakara (rAga) premarAga ko (viNaejja) dUrakara (evaM) isa prakAra se (saMparAe ) saMsAra meM (suhI) sukhI (hohisi) hoyagA / - bhagavAn pharamAte haiM ki - sAdhuoM! yadi tumheM saMsAra ke duHkhoM se chUTakara zrI dazavaikAlika sUtram - 8 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhI hone kI icchA hai to AtApanA' lo, sukumAratA' ko chor3o, viSayavAsanAoM ko citta se haTA do, vaira, virodha aura premarAga ko jalAMjalI do| yadi aisA karoge to avazya duHkhoM kA anta hogA aura ananta sukha mokSa milegaa| vrata bhaMga se maranA acchaa| pakkhaMde jaliyaM joiM, dhamakeuM draasyN| necchaMti vaMtayaM bho, kule jAyA agaMdhaNe ||6|| . saM.chA. praskandanti jvalitaM jyotiSaM, dhUmaketuM duraasdm| necchanti vAntaM bhoktuM, kule jAtA agandhane / / 6 / / zabdArtha - (agaMdhaNe) agandhana nAmaka (kule) kula meM (jAyA) utpanna hue sarpa (durAsayaM) muzkila se bhI sahana na ho sake aisI (jaliyaM) jalatI huI (dhUmakeu) dhuA~ vAlI (joiM) agni kA (pakkhaMde) Azraya lete haiM, parantu (vaMtayaM) ugale hue viSa ko (bhottuM) pIne kI (necchaMti) icchA nahIM karate haiN| _ - sarpo kI do jAti hai - gandhana aura agndhn| gandhana jAti ke sarpa maMtra, jar3I, bUTI Adi se khIMce jAne para khuda daMza mAre hue sthAna se vAnta-viSa ko cUsa lete haiM aura agandhana jAti ke sarpa seMkar3oM maMtra Adi prayogoM se AkRSTa hone para bhI khuda daMza lagAye hue sthAna se vAnta-viSa ko phira cUsa lenA ThIka na samajhakara, agni meM praveza karanA uttama samajhate haiN| isa dRSTAnta se sAdhuoM ko socanA cAhie ki- viveka-vikala tiryaMca vizeSa sarpa bhI jaba abhimAna mAtra se agni meM jala maranA pasanda karate haiM, parantu vamana kiye hue viSa ko pInA ThIka nahIM smjhte| isI taraha jinapravacana ke rahasyoM ko jAnanevAle sAdhuoM se jinakA AkhirI pariNAma ThIka nahIM aise ananta bAra bhogakara vamana kiye hue bhoga kisa prakAra sevana kiye jAyeM? rahanemi ke prati rAjimati kA upadeza - ... bAIMsaveM tIrthaMkara bhagavAn neminAtha svAmI ne rAjya Adi samasta paribhogoM kA . tyAga karake dIkSA le lii| taba rahanemi ne rAjimati kI madhurasaMlApana, yogyavastu pradAna Adi se paricaryA karanA zuru kiyaa| isa garna se ki yadi maiM rAjimati ko hara taraha se prasanna rakkhUgA to isase merI bhogAbhilASA pUrNa hogii| rAjimati viSaya virakta thI, usake hRdaya bhavana meM nirantara vairAgya bhAvanA nivAsa karatI thii| rAjimati ko rahanemi ke duSTa adhyavasAya kA patA laga gayA, usane rahanemi ko samajhAne kI icchA se eka dina zikhariNI kA pAna kiyaa| usI avasara para rahanemi rAjimati ke sAtha viSayAlApa karane ke lie aayaa| rAjimati ne tatkAla mIMDala ka prayoga se vamana karake rahanemi ko kahA ki - isa vAnta zikhariNI ko tuma pI jAo, 1 atyaMta garma zilA yA retI meM zayana karanA, 2 vividha tapasyAoM se zarIra kI komalatA ko haTA denaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 9 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahanemi ne kahA-bho sulocane! bhalA yaha vAnta vastu kaise pI jAya? rAjimati ne kahA ki-yadi tuma vAnta vastu kA pInA ThIka nahIM samajhate to bhalA bhagavAn neminAthasvAmI dvArA vamana kiye hue mere zarIra ke upabhoga kI vAMchA kyoM karate ho? isa prakAra kI duSTa abhilASA karate hue tumheM lajjA nahIM AtI? ataeva dhiga(ra)tthu te'jasokAmI, jo taM jiiviykaarnnaa| vaMtaM icchasi AveDaM, seyaM te maraNaM bhave ||7|| saM.chA. dhigastu te'yazaHkAmin, yastvaM jiivitkaarnnaat| vAntamicchasi ApAtuM, zreyaste maraNaM bhavet / / 7 / / zabdArtha - (ajasokAmI) apayaza kI icchA rakhane vAle he rahanemin! (te) tere puruSapan ko (dhiratthu) dhikkAra ho (jo) jo (taM) tuM (jIviyakAraNA) kSaNabhaMgura jIvana ke lie (vaMtaM) vamana kiye hue padArthako pIne kI (icchasi) icchA karatA hai, isase (te) tere ko . (maraNaM) maranA (seyaM) acchA (bhave) hogaa| - he rahanemi! tUM vAntabhogoM ko bhogane kI vAMchA rakhatA hai isase tere ko : dhikkAra hai, ataeva tere ko mara jAnA acchA hai, lekina apayaza se tujhe jInA acchA nahIM hai| kahA bhI hai ki 'varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNA, na cApi zIlaskhalitasya jIvitam' uttama karma karake mara jAnA acchA hai, parantu zIla rahita puruSa kA jInA ThIka nahIM hai| kyoMkizIlarahita jIvana se paga-paga para duHkha aura nindA kA pAtra bananA par3atA hai| . ___ rAjimati ke ukta vacanoM se bodha pAkara rahanemi ne bhagavAn zrIneminAthasvAmI ke pAsa dIkSA le lii| rahanemi ke dIkSita hone ke bAda rAjimati ne bhI bhagavAn ke pAsa dIkSA lii| eka bAra rahanemi dvArikA nagarI se gocarI lekara bhagavAna ke pAsa jA rahA thA, lekina rAste meM bAriza kA upadrava dekhakara vaha revatAcala kI kisI guphA meM baiTha gayAjo rAste ke najadIka thii| bhAgyavaza rAjimati.usI avasara meM bhagavAn neminAtha svAmI ko vandanakara vApisa A rahI thIM, vaha bhI bAriza par3ane ke kAraNa usI guphA meM AyI, jahA~ kI rahanemi ThaharA huA thaa| rAste meM bAriza se bhIga jAne se sAdhvI rAjimati ne apane zarIra ke sabhI kapar3e guphA meM sukhA diye| rahanemi rAjimati ke aMga pratyaMgoM ko dekhakara kAmAtura huA aura lajjA ko chor3a rAjimati se bhoga karane kI prArthanA karane lgaa| rAjimati ne apane aMgoM ko Dhakakara zikSA dete hue kahA ki - ahaM ca bhogarAyassa, taM ca si aNdhgvnnhinno| mA kule gaMdhaNA homo, saMjamaM nihuo cara ||4|| saM.chA.H ahaM ca bhogarAjasya, tvaM cAsi andhkvRssnneH| zrI dazavaikAlika sUtram - 10 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA kule gandhanau bhUva, saMyama nibhRtazcara / / 8 / / zabdArtha - (ahaM ca) maiM (bhogarAyassa) ugrasena rAjA kI putrI hU~ (ca) aura (i) tU (aMdhagavaNhiNo) samudravijaya rAjA kA putra (asi) hai (kule) apane kuloM meM (gaMdhaNa) hama donoM ko gandhana jAti ke sarpa samAna (mA homo) nahIM honA cAhie (nihuo) citta ko sthira karake (saMjamaM) cAritra ko (cara) AcaraNa kr| - bho rahanemin! maiM rAjA ugrasena kI putrI hUM aura tuma rAjA samudravijayajI ke putra ho| apanA vizAla aura niSkalaMka kula hai| ataeva apane ko viSaya bhoga rUpI vAnta rasa kA pAna karake gandhana jAti ke saryoM ke samAna nahIM honA caahie| isalie tuma apane citta ko sthira rakhakara nirdoSa cAritra kA pAlana kro| jar3a taM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi naario| vAyAviddhavva haDo, aTThiappA bhavissasi ||9|| saM.chA.: yadi tvaM kariSyasi bhAvaM, yA yA drakSyasi naariiH| ___ vAtAviddha iva haDaH, asthitAtmA bhaviSyasi / / 9 / / zabdArtha - (jai) yadi (taM) tuma (jA-jA) jina-jina (nArio) striyoM ko (dicchasi) dekhoge, aura unameM (bhAva) rAgabhAva ko (kAhisi) paidA karoge, to (vAya viddha) vAyu se prerita (haDo vva) har3a nAmaka vanaspati ke samAna (aTThiappA) tumhArI AtmA calavicala (bhavissasi) hoygii| . ___-rahanemin! jo tuma aneka striyoM ko dekhakara unameM Asakta hoMge to vAyu se * prerita har3a nAmaka vanaspati kI taraha tumhArI AtmA DAvA~Dola rhegii| arthAt jisa prakAra har3a nAmaka vanaspati havA ke lagane se idhara-udhara bhramaNa karatI hai, usI prakAra * tumhArI AtmA viSayarUpI vAyu se prerita hokara saMsAra meM bhramaNa kregii| ... tIse so vayaNaM soccA, saMjayAi subhAsiyaM| - aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpaDivAio ||10|| .saM.chA.: tasyAH sa vacanaM zrutvA, saMyatAyAH subhaassitN| - aGkuzena yathA nAgo, dharme sampratipAditaH // 10 // - zabdArtha - (so) vaha rahanemi (saMjayAi) sAdhvI (tIse) rAjimati ke (subhAsiyaM) uttama (vayaNaM) vacanoM (ko soccA) sunakara (jahA) jaise (nAgo) hAthI (aMkuseNa) aMkuza se ThikAne AtA hai, vaise hI (dhamme) saMyama-dharma meM (saMpaDivAio) sthira ho gyaa| _ - sAdhvI rAjimati ke uttama vacanoM ko sunakara, aMkuza se jaise hAthI ThikAne AtA hai vaise hI rahanemi saMyama-dharma meM sthira ho gyaa| rahanemi ne rAjimati ke upadeza se bhagavAn nemanAtha svAmI ke pAsa AlocanA lekara nirdoSa cAritra pAlana karanA zurU kiyA, jisake prabhAva se jJAnAvaraNIya Adi zrI dazavaikAlika sUtram - 11 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApakarmoM kA nAzakara kevala jJAna prApta kiyA, anta meM vaha ananta sukharAzi meM lIna huaa| evaM karaMti saMbuddhA, paMDiyA pviykkhnnaa| 'viNiaTuMti bhogensu, jahA se purisuttamo, ||11||tti bemi|| saM.chA.: evaM kurvanti sambuddhAH, paNDitAH prvickssnnaaH| vinivartante bhogebhyo, yathA'sau puruSottamaH ||iti brviimi||11|| zabdArtha - (evaM) pUrvokta rIti se (saMbuddhA) buddhimAn (paMDiyA) vAMtabhogo ke sevana se utpanna doSoM ko jAnanevAle (paviyakkhaNA) pApakarma se DaranevAle puruSa (karaMti) AcaraNa karate haiM, aura (bhogesu) vAnta bhogoM se (viNiyati) alaga hote haiM (jahA) jaise (se) vaha (purisottamo) puruSo meM uttama rahanemi vAntabhogoM se alaga huaa| (tti bemi) aisA maiM merI buddhi se nahIM kahatA hU~, kintu mahAvIra svAmI Adi ke kathanAnusAra kahatA ___- jisa prakAra puruSottama rahanemi ne apanI AtmA ko vAntabhogoM se haTAkara saMyama-dharma meM sthApita kiyA aura nirvANapada ko prApta kiyA usI prakAra jo sAdhu viSayabhogoM kI tarapha gaye hae citta ko pIche khIMcakara saMyama-dharma meM sthira kareMge, to: unako bhI rahanemi ke samAna paramapada prApta hogaa| AzaMkA - apane bhAI kI strI ke Upara viSayAbhilASA se sarAga dRSTi rakhanevAle rahanemi ko sUtrakAra ne puruSottama kyoM kahA? / __ isakA samAdhAna TIkAkAra yoM karate haiM ki-karmoM kI vicitratA se rahanemi ko viSayAbhilASA huI parantu usane duSTa puruSoM ke samAna icchAnusAra viSaya bhoga sevana nahIM kiyaa| pratyuta viSayAbhilASA ko rokakara rahanemi ne apanI AtmA ko saMyama, dharma meM sthira kI-isIse sUtrakAra ne rahanemi ko puruSottama kahA hai| zayyaMbhavAcArya apane putra-ziSya manaka ko kahate haiM ki he manaka! aisA maiM apanI buddhi se nahIM kahatA, kintu tIrthaMkara gaNadhara Adi ke upadeza se kahatA huuN| / / iti zrAmaNyapUrvakamadhyayanaM dvitIyaM samAptam / / - "mahatyo'pi hi kiM vAtyA kampayanti kulAcalAn' mahAvAyu bhI kyA parvatoM ko kampAyamAna kara sakatA hai? zrI dazavaikAlika sUtram - 12 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 kSullakAcAra-adhyayanam sambandha - dUsare adhyayana meM pratipAdya viSaya saMyama meM dhairya sadAcAra meM hI rakhanA cAhie, anAcAroM meM nhiiN| isa sambandha se Aye hue tIsare adhyayana meM bAvana anAcAroM kA sAmAnya svarUpa aura unako chor3ane kA upadeza dikhAyA jAtA hai - saMjame suThThiyappANaM, vippamukANa taainnN| tesimeyamaNAiNNaM, niggaMthANaM mahesiNaM / / 1 / / saM.chA.: saMyame susthitAtmanAM, vipramuktAnAM taayinaam| . teSAmidamanAcIrNaM, nirgranthAnAM maharSINAm / / 1 / / zabdArtha - (saMjame) sataraha prakAra ke saMyama meM (suTTiappANaM) acchI taraha AtmA ko sthira rakhanevAle (vippamukkANaM) bAhyAbhyaMtara parigraha se rahita (tAiNaM) sva para rakSaka (niggaMthANaM) bAhyAbhyantara granthI se zUnya (tesiM) una (mahesiNaM) sAdhuoM ko (evaM) Age kahe jAnevAle bAvana anAcAra (aNAiNNaM) AcaraNa karane yogya nahIM hai| -saMyama dharma kA nirdoSa pAlana karanevAle, apanI aura dUsaroM kI AtmA ko tAranevAle, dravya-bhAva rUpI gAMTha aura bAhyAbhyantara parigraha se rahita maharSiyoM sAdhuoM ko Age kahe jAnevAle bAvana anAcAra chor3a dene yogya haiN| "bAvana anAcAra" uddesiyaM kIyagaDaM, niyAgamabhihaDANi y| rAibhatte siNANe ya, gaMdhamalle ya viiynne||2|| saM.chA.: auddezikaM krItakRtaM, niyAgamabhyAhRtAni c| rAtribhakta snAnaM ca, gandhamAlyaM ca vIjanam / / 2 / / . zabdArtha - (uddesiyaM) sAdhuoM ke uddezya se banAye gaye AhAra Adi lenA 1, (kIyagaDa) .sAdhuoM ke lie kharIdakara lAye gaye AhAra Adi lenA 2, (niyAgaM) nimaMtraNa mile hue gharoM se AhAra Adi lenA 3, (abhihaDANi) sAdhu ko dene ke lie gRhasthoM ne sva para gA~va '. 'se ma~gavAye hue AhAra Adi lenA 4, (rAibhatte) divAgRhita Adi rAtribhojana karanA 5, (siNANe ya) dezasnAna yA sarvasnAna karanA 6, (gaMdhamalle) cUA, candana, itra Adi sugaMdhita padArtha lagAnA 7, puSpoM kI mAlA pahananA 8, (ya) aura (vIyaNe) garmI haTAne ke . vAste tAr3a, khajUra, patra, kAgaja, vastra Adi ke bane hue paMkhe rakhanA 9 / / 2 / / saMnihigihiMmatte ya, rAyapiMDe kimicche| saMvAhaNA daMtapahoyaNA ya, saMpucchaNA dehapaloyaNA ya ||3 / / saM.chA.H sannidhigRhyamatraM ca, rAjapiNDaH kimicchkH| - saMvAhanaM dantapradhAvanaM ca, sampraznaM dehapralokanaM ca / / 3 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArtha - (saMnihI) ghI, gur3a, zakkara, Adi ko saMgraha karake rakhanA 10, (gihimatte ya) bhojana Adi meM gRhasthoM ke bhAjana-bartana kAma meM lenA 11, (rAyapiMDe) rAjA ke diye hue AhAra Adi lenA 12, (kimicchae) kyA cAhate ho aisA kahanevAle ke ghara se yA .. dAnazAlA Adi se AhAra Adi lenA 13, (saMvAhaNaM) hAr3a, mAMsa, cAma, roma Adiko sukha pahuMcAne vAle tela AdilagAnA(aMgamardana, pagacaMpI AdikaranA) 14, (daMtapahoyaNA ya) dA~toM ko dhokara sApha rakhanA 15, (saMpucchaNA) gRhasthoM ko zAtA pUchanA yA kuzala : sabandhI patra likhanA 16, (ya) aura (dehapaloyaNA) kA~ca Adi meM zarIra, mukha Adi kI zobhA dekhanA 17 / / 3 / / aTThAvara ya nAlIra, chattassa ya dhaarnnchaae| tegicchaM pAhaNApAra, samAraMbhaM ca joiNo ||4|| . saM.chA.H aSTApadaM ca nAlIkA, chatrasya ca dhaarnnaanrthaay| __caikitsyamupAnahI pAdayoH, samArambhazca jyotissH||4|| zabdArtha - (aTThAvae ya) vilAyatI copar3a khelanA 18, (nAlIe) gaMjIphA, zataraMja vagairaha juA khelanA 19, (chattassaya dhAraNaTThAe) rogAdi mahAn kAraNa binA bhI chAtA. Adi lagAnA 20, (tegicchaM) jvarAdi roga nAzaka jIvikA karanA 21, (pAhaNA pAe) pairoM : meM jUtA, bUTa, maujA Adi pahananA 22, (ca) aura (joiNo samAraMbhaM) agni kA AraMbha samAraMbha karanA 23 / / 4 / / sijjAyarapiMDaM ca aasNdiipliyNke| gihataraninsijjA ya, gAyassuvvaTTaNANiya / / 5 / / saM.chA.H shyyaatrpinnddshc,aasndiikpryngkko| , ___ gRhAntaraniSadyA ca, gAtrasyodvartanAni ca / / 5 / / zabdArtha - (sijjAyarapiMDaM ca) upAzraya, dharmazAlA, makAna, Adi meM utarane kI AjJA denevAle gRhastha ke ghara se AhAra vagairaha lenA 24, (AsaMdIpaliyaMkAe) caTAI, gAdI, jAjama Adi para baiThanA 25, palaMga, khATa, mAMcI, DolI Adi para baiThanA 26, (gihataranisijjAe) do gharoM ke bIca yA upAzraya ke bAhara dUsaroM ke ghara meM zayana karanA 27, (ya) aura (gAyassuvaTTaNANi) zarIra ko komala yA svaccha banAne ke lie pIThI Adi kA ubaTana karanA 28 / / 5 / / gihiNo veAvaDiyaM, jA ya aajiivvttiyaa| tattAnivvuDabhoittaM, AurassaraNANi ya ||6|| saM.chA.H gRhiNo vaiyAvRttyaM, yA ca, aajiivvRttitaa| tasAnivRttabhojitvaM, AturasmaraNAni ca / / 6 / / zabdArtha - (gihiNo) gRhasthoM kI (veyAvaDiyaM) kAma kAja Adi sevA karanA 29, (jA ya zrI dazavaikAlika sUtram - 14 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjIvavattiyA) aura apane jAti, kula, zilpa, kalA Adi prakAzita karake AjIvikA karanA arthAt AhAra Adi lenA 30, (tattAnivvuDabhoittaM) tIna ukAle binA kA mizrajala pInA 31, (ya) aura (AurassaraNANi) manonukUla bhojana na milane se gRhasthAvasthA meM khAye hue bhojana ko yAda karanA, yA rogAdi se pIr3ita logoM ko Azraya denA 32 / / 6 / / mUlae siMgabere ya, i[u]cchukhaMDe anivvudde| kande mUle ya saccitte, phale bIe ya Amara ||7|| saM.chA.: mUlakaH zRGgaberaMca, ikssukhnnddmnirvRtm| kando mUlaM ca sacittaM, phalaM bIjaM ca aamkm||7|| zabdArtha - (anivvuDe) binA acitta kiyA huA (mUlae) mUlA lenA 33, (siMgabere ya) kaccA-sacitta adarakha lenA 34, (ucchukhaMDe) sabhI jAti kI selar3I yA usake chIle hue Tukar3e lenA 35, (saccitte) sacitta (kaMde mUle ya) sakarakaMda, gAjara, AlU, gobhI AdijamIkandalenA 36, (Amae) sacitta (phale) kAkar3I, Ama, jAmaphala Adi phala lenA 37, (ya) aura (bIe) tila, UMbI, jvAraM, canA, Adi sacitta bIja grahaNa karanA 38 // 7 // .. sovaccale siMdhave loNe, romAloNe ya aame| sAmudde paMsukhAre ya, kAlAloNe ya Amae||4|| saM.chA.H sauvarcalaM saindhavaM lavaNaM, rumAlavaNaM ca aamkm| .... sAmudra pAMzukhArazca, kRSNalavaNaM ca aamkm||8|| zabdArtha - (Amae) sacitta (sovaccale) saiMcala namaka lenA 39, (siMdhave) sacitta seMdhA namaka lenA 40, (loNe) sacitta sA~bhara namaka lenA 41, (romAloNe ya) sacitta romaka namaka lenA 42, (sAmudde) sacitta samudrInamaka lenA 43, (paMsukhAre ya) sacitta pAMzukSAra lenA 44, (Amae) sacitta (kAlAloNe ya) kAlAnamaka lenA 45 / / 8 / / ... dhuvaNetti vamaNe ya, vtthiikmmvireynne| aMjaNe daMtavaNNe(Ne)ya, gAyAbhaMgavibhUsaNe||9|| saM.chA.H dhUpanamiti vamanaM ca, bastikarma virecnm| ___ aJjanaM dantavarNazca, gaatraa'bhynggvibhuussnne||9|| zabdArtha - (dhuvaNetti) vastroM ko dhUpa se tapAnA, sugandhita karanA, yA roga zAnti ke vAste dhUmrapAna karanA 46, (vamaNe ya) madanaphala Adi auSadhI se vamana karanA 47, (vatthIkamma) snehaguTikA vagairaha kI adhodvAra meM picakArI lagavAnA 48; (vireyaNe) bAraMbAra julAba lenA 49, (aMjaNe) niSkAraNa netroM meM kAjala, suramA Adi lagAnA 50, (daMtavaNe ya) niSkAraNa dantamaMjana, dA~tana vagairaha karanA 51, (gAyAbhaMgavibhUsaNe) zrI dazavaikAlika sUtram - 15 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSkAraNa tela Adi lagAnA yA zobhA ke nimitta zarIra para alaMkAra pahananA 52 / / 9 / / savvameyamaNAiNNaM, niggaMthANaM mahesiNaM| saMjamammi ya juttANaM, lahubhUyavihAriNaM ||10|| saM.chA.: sarvametadanAcIrNaM, nirgranthAnAM mhrssiinnaam| saMyame ca yuktAnAM, laghubhUtavihAriNAm / / 10 / / zabdArtha - (niggaMthANaM) dravya-bhAva rUpa gAMTha se rahita, (saMjamammi) saMyama-dharma meM (juttANaM) udyamavAn (ya) aura (lahubhUyavihAriNaM) vAyu ke samAna apratibaddha vihAra karanevAle (mahesiNaM) sAdhuoM ko (eyaM) Upara kahe hue (savvaM) sabhI anAcAra (aNAiNNaM) AcaraNa karane yogya nahIM haiN| ___ - saMyama ko pAlana karanevAle apratibaddha vihArI nirgrantha maharSiyoM ko Upara batalAye hue bAvana anAcAra tyAga karane yogya haiN| Rju darzI kauna ? paMcAsavapariNNAyA, tiguttA chasu sNjyaa| paMcaniggahaNA dhIrA, niggaMthA ujjudaMsiNI ||11|| saM.chA.: paJcAzravaparijJAtAH, triguptAH SaTsu sNthtaaH| paJcanigrahaNA dhIrA, nirgranthA RjudarzinaH / / 11 / / , zabdArtha - (paMcAsavapariNNAyA) pAMca Azravajanya doSoM ko jAnanevAle (tiguttA) tIna guptiyoM se gupta (chasu) SaDjIvanikAya ke prati (saMjayA) saMyamazIla (paMcaniggahaNA) pAMcoM indriyoM kA nigraha karanevAle (dhIrA) bhayoM se nahIM DaranevAle (niggaMthA) nirgrantha sAdhu (ujjudaMsiNo) RjudarzI hote haiN| , __-jIva hiMsA, jhuTha bolanA, corI karanA, maithuna sevanA, parigraha rakhanA ina pAMcoM AzravoM se utpanna doSoM ke jAnanevAle manogupti' vacanagupti' kAyayupti' ina tInoM guptiyoM ko pAlanevAle, sparzana', rasana', ghrANa', cakSu', zrotra ina pAMcoM indriyoM ko damanevAle, sAta' bhayoM se nahIM DaranevAle aura niSkapaTa bhAva se saba jIvoM ko Atmavat dekhanevAle yA kevala mokSamArga meM hI rahanevAle jo puruSa hote haiM, ve nirgrantha kahe jAte haiN| RtukAla kA vartana AyAvayaMti gimhesu, hemaMtesu avaauddaa| vAsAsu paDisaMlINA, saMjayA susamAhiyA / / 12 / / 1 kaSAya-vikAroM meM mana ko na jAne denA, 2 doSa rahita bhASA bolanA, 3 sapApa vyApAra zarIra se na karanA, 4 zarIra, 5 jIbha, 6 nAka, 7 netra, 8 kAna, 9 ihaloka-manuSya ko manuSya se honevAlA i, paralokabhaya-manuSya ko tiryaMca se honevAlA ii, AdAnabhaya-rAjA se honevAlA iii, akasmAt bhaya-bijalI Adi se honevAlA iv, AjIvikAbhaya-dukAla Adi se honevAlA v, maraNabhaya vi, lokApavAda bhaya vii zrI dazavaikAlika sUtram - 16 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H AtApayanti grISmeSu, hemanteSu aprAvRtAH / varSAsu pratisaMlInAH, saMyatAH susamAhitAH / / 12 / / zabdArtha - (gimhesu) garmI meM (AyAvayaMti) AtApanA lete haiM (hemaMtesu) sardI meM * (avAuDA ) ughAr3e zarIra se rahate haiM (vAsAsu) bAriza meM (paDisaMlINA) eka jagaha rahakara saMvarabhAva meM rahate haiM, ve sAdhu (saMjayA) saMyama pAlanevAle, aura (susamAhiyA) jJAnAdi guNoM kI rakSA karanevAle haiN| - vahI sAdhu apane saMyamadharma aura jJAnAdiguNoM kI surakSA kara sakate haiM, jo garmI meM AtApanA lete, sardI meM ughAr3e zarIra rahate, aura bAriza meM eka jagaha mukAma karake indriyoM ko apane AdhIna rakhate hoN| maharSiyoM kA kartavya * parIsahariudaMtA, dhUamohA jiiMdiyA | savvadukkhappahA ( hI ) NaTThA, pakkamaMti mahesiNo || 13|| saM.chA.H parISaharipudAntA, dhUtamohA jitendriyAH / sarvaduHkhaprahANArthaM, prakramante maharSayaH || 13 || zabdArtha - (parIsahariudaMtA) pariSaha rUpI zatruoM ko jItanevAle (dhUamohA) mohakarma ko haTAnevAle (jiiMdiyA) iMndriyoM ko jItanevAle (mahesiNo ) sAdhuloga (savvadukkhappahINaTThA) karmajanya sabhI duHkhoM kA nAza karane ke lie (pakkamaMti) udyama karate haiN| -- karmajanya duHkhoM ko nirmUla (nAza) karane kA udyama ve hI sAdhu-maharSi kara sakate haiM, jo bAIsa' pariSaha rUpI zatruoM ko, moha aura pAMcoM indriyoM ke teIsa' viSayoM ko jItanevAle hoN| dukkarAiM karitANaM, dussahAiM sahettu yA keittha devalosu, kei sijjhati nIrayA || 14 || .saM. chA.: duSkarANi kRtvA, dussahAni sahitvA c| sa devalokeSu kecitsiddhyanti nIrajaskAH // 14 // zabdArtha - (dukkarAiM) anAcAra tyAga rUpI atyanta kaThina sAdhvAcAra ko (karittANaM) pAlana karake (ya) aura (dussahAiM) muzkila se sahana honevAlI AtApanA Adi ko 1 kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, acela, daMzamazaka, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkAra, prajJA, ajJAna, darzana ye 22 parISaha haiN| 2 sparzendriya ke zIta, uSNa, rUkSa, cIkanA, kharadarA, komala, halkA, bhArI ye ATha; rasanendriya ke tIkhA, kaDuA, kaSAyalA, khaTTA mIThA ye pAMca; ghrANendriya ke sugaMdha, durgaMdha ye do; cakSurindriya ke zveta, nIla, pIta, lAla, kAlA ye pAMca; zrotrendriya ke sacittazabda, acittazabda, mizrazabda ye tIna; ye saba milakara pAMcoM indriyoM ke 23 viSaya haiN| zrI dazavaikAlika satrama 17 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sahettu) sahana karake (attha) isa saMsAra meM (kei) kitane hI sAdhu (devaloesu) devalokoM meM jAte haiM, (kei) kitane hI sAdhu (nIrayA) karmaraja se rahita ho (sijhaMti) siddha hote haiN| - sAdhvAcAra kA pAlana karake aura AtApanA ko sahanakara kitane hI sAdhu devalokoM meM aura kitane hI karmaraja ko haTAkara mokSa meM jAte haiN| khavittA putvakammAI, saMjameNa taveNa ya| siddhimaggamaNupattA, tAiNo parinivvuDe ||15|| ti bemi || . saM.chA.H kSapayitvA pUrvakarmANi, saMyamena tapasA c| siddhimArgamanuprAptAH, tAyinaH parinitA (vAnti) iti bravImi / / 15 / zabdArtha - (saMjameNa) sataraha prakAra ke saMyama se (ya) aura (taveNa ya) bAraha prakAra ke tapa se (puvvakammAiM) bAkI rahe pUrva-karmoM ko (khavittA) kSaya karake (siddhimaggaM) mokSamArga ko (aNuppattA) prApta hone vAle (tAiNo) sva-para ko tAranevAle sAdhu (parinivvuDe) siddhipada ko prApta hote haiM (tti) aisA (bemi) maiM apanI buddhi se nahIM, kintu tIrthakara .. Adi ke upadeza se kahatA huuN| - jo sAdhu deva' loka meM paidA hue haiM, ve vahA~ se devasaMbandhI bhavasthiti aura ... devabhogoM kA kSaya hone ke bAda cava karake Arya-kuloM meM utpanna hote haiN| phira ve dIkSA lekara saMyama pAlana aura vividha tapasyAoM seavaziSTa karmoM ko khapA karake mokSa cale jAte haiN| AcArya zrIzayyaMbhavasvAmI pharamAte haiM ki he manaka! aisA maiM apanI buddhi se nahIM, kintu tIrthaMkara gaNadhara Adi maharSiyoM ke upadeza se kahatA huuN| // iti kSullakAcAra kathA nAmakamadhyayanaM tRtIyaM samAptam / / 4 SaDjIvanikA nAmakam adhyayanam sambandha - tIsare adhyayana kA pratipAdya viSaya sAdhvAcAra kA pAlana aura anAcAroM kA tyAga karanA hai| sadAcAroM kA pAlana-SaDjIvanikAya kA svarUpa jAnakara, usakI rakSA kiye binA nahIM hotaa| isa saMbandha se Aye hue cauthe adhyayana meM SaDjIvanikAya aura usakI jayaNA rakhane kA svarUpa dikhAyA jAtA hai - cha jIva nikAya kI prarUpaNA kisane kI? suaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, 1 sudharma, IzAna, Adi bAraha svarga, sudarzana, supratibaddha Adi nava graiveyaka aura vijayAdi pAMca anuttara 2 uttama, 3 bAkI rahe hue, 4 bhavopagrAhI zrI dazavaikAlika sUtram - 18 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha khalu chajjIvaNiyA nAmajjhayaNaM samaNeNaM - bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA suakkhAyA - supaNNattA, seyaM me ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI ||1|| saM.chA.H zrutaM mayA AyuSman! tena bhagavataivamAkhyAtaM, (eSA) iha khalu SaDjIvanikA nAmAdhyayanaM zramaNena bhagavatA, - mahAvIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyo me adhyetuM adhyayanaM dharmaprajJaptiH / / 1 / / zabdArtha - (AusaMteNaM) he AyuSyaman! jambU! (me) maiMne (suaM) sunA (bhagavayA) bhagavAn' ne (evaM) isa prakAra (akkhAyaM) kahA, ki (iha) isa dazavaikAlika sUtra meM tathA jainazAsana meM (khalu) nizcaya se (chajjIvaNiyA NAmajjhayaNaM) SaDjIvanikA nAmaka adhyayana ko (samaNeNaM) mahAtapasvI (bhagavayA) bhagavAn (kAsaveNaM) kAzyapagotrI (mahAvIreNaM) mahAvIrasvAmI ne (paveiyA) kevalajJAna se jAnakara kahA (suakkhAyA) bAraha parSadA meM baiThakara bhalI prakAra se kahA (supaNNatA) khuda AcaraNa karake kahA (me) merI AtmA ko (ajjhayaMNaM) yaha adhyayana (ahijjhiuM) abhyAsa karane ke lie (seyaM) hitakara, aura (dhammapaNattI) dharmaprajJapti rUpa hai| ... - paMcama gaNadhara zrIsudharmAsvAmI apane mukhya ziSya jambUsvAmI ko pharamAte haiM ki he AyuSman! yaha SaDjIvanikA nAmaka adhyayana kAzyapagotrIya zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI ne samavasaraNa meM baiThakara bAraha parSadA ke sAmane kevalajJAna se samasta : vastutattva ko acchI taraha dekhakara prarUpaNa kiyA hai| ataeva yaha dharmaprajJapti rUpa adhyayana abhyAsa karane ke lie Atma hita-kAraka hai| . ziSya prazna kayarA khalu sA chajjIvaNiyA nAmajjhayaNaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveIA suakkhAyA supaNNattA seaM me ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI?||2|| .saM.chA.: katarA khalu sA SaDjIvanikAnAmAdhyayanaM, zramaNena bhagavatA ..... mahAvIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyo me adhyetuM . adhyayanaM dharmaprajJaptiH? / / 2 / / zabdArtha - (kayarA) kauna-sA (khalu) nizcaya karake (sA) vaha (chajjIvaNiyA NAmajjhayaNaM) SaDjIvanikA nAmaka adhyayana, jo (kAsaveNaM) kAzyapagotrIya (samaNeNaM) zramaNa (bhagavayA) bhagavAn (mahAvIreNaM) mahAvIrasvAmI ne (paveiyA) kahA (suakkhAyA) khuda 1 saMpUrNa aizvarya, saMpUrNa rUparAzi, saMpUrNa yazaH kIrti, saMpUrNa zobhA, saMpUrNa jJAna, saMpUrNa vairAgya; ina cha: ... vastuoM ke dhAraka puruSa ko 'bhagavAn' kahate haiN| zrI dazavaikAlika sUtram - 19 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcaraNa karake kahA, (supaNNattA) bAraha parSadA meM bhale prakAra se kahA (me) merI AtmA ko (ajjhayaNaM) vaha adhyayana (ahijjhiuM) abhyAsa karane ke lie (seyaM) hitakAraka, aura (dhammapannattI) dharmaprajJapti rUpa hai| - jambUsvAmI' pUchate haiM ki he bhagavan! adhyayana karane ke lie AtmahitakAraka aura dharmaprajJapti rUpa vaha kauna-sA SaDjIvanikA adhyayana hai, jo kAzyapagotrIya zramaNa' bhagavAn mahAvIrasvAmI ne kevalajJAna se jAnakara, svayaM AcaraNa karake aura devAdi-sabhA meM baiThakara prarUpaNa kiyA hai? cha jIvanikAya kA svarUpa imA khalu sA chajjIvaNiyA nAmajjhayaNaM / samaNeNa bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiA suakkhAyA supaNNattA seyaM me ahijjiuM ajjhayaNaM dhammapannattI || 3 || saM.chA.H eSA khalu sA SaDjIvanikA nAmAdhyayanam / zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditA svAkhyAtA suprajJaptA zreyo me adhyetuM adhyayanaM dharmaprajJaptiH ||3|| zabdArtha - (imA) Age kahA jAnevAlA (sA) vaha (chajjIvaNiyA NAmajjhayaNaM) SaDjIvanikA nAmaka adhyayana jo (khalu) nizcayakara (kAsaveNaM) kAzyapagotrIya (samaNeNaM) zramaNa (bhagavayA) bhagavAn (mahAvIreNaM) zrImahAvIrasvAmI ne (paveiyA) alaukika prabhAva se kahA (suakkhAyA) bAraha parSadA meM baiThakara kahA (supaNNattA) : khuda AcaraNakara bhalI prakAra se kahA hai / (ahijjhiuM) abhyAsa karane ke lie (dhammapaNattI) dharmaprajJapti rUpa (ajjhayaNaM) vaha adhyayana (me) merI AtmA ko (seyaM) hitakAraka hai (taM jahA) vaha isa prakAra hai - - sudharmAsvAmI' pharamAte haiM ki he jambU ! dharmaprajJapti rUpa aura Atmahitakara Age kahA jAnevAlA yaha SaDjIvanikA nAmaka adhyayana, jo kAzyapagotrIya zramaNa bhagavAn zrI mahAvIrasvAmI ne alaukika prabhAva se dekha, 1. rAjagRhI nagarI ke zeTha rikha bhadatta kI strI dhAriNI ke putra, antima kevalI, jinhoMne ninyAnave karor3a sonaiyA aura navapariNIta ATha striyoM ko chor3akara solahavarSa kI umra meM 527 ke parivAra se sudharmasvAmI ke pAsa dIkSA lii| aura jo 16 varSa kA gRhastha, 20 varSa kA chabhastha, 44 varSa kA kevala paryAya pUrNa kara .ke vIranirvANa ke bAda 64 varSa pazcAt mokSa gye|. vividha prakAra kI tapasyA karanevAle mahAna tapasvI ko 'zramaNa' kahate haiN| .2 3 kollaga gA~va ke dhammila brAhmaNa kI strI bhaddilA ke putra, bhagavAn ke gyAraha gaNadharoM meM se pAMcave gaNadhara, jinhoMne 500 vidyArthIoM ke parivAra se apApAnagarI meM vIraprabhu ke pAsa dIkSA lI, aura jo 50 varSa gRhastha, 42 varSa cAritra (chabhastha) tathA 8 varSa kevalI paryAya pAla ke vIranirvANa se bIsave varSa mokSa gye| 4 hAtha kI hathelI para rakkhI huI vastu ke samAna lokA'lokagata padArthoM ke sUkSma bAdara bhAvoM ko kevalajJAna se dekhanevAle / zrI dazavaikAlika sUtram - 20 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraha parSadA meM baiTha aura svaya AcaraNa karake prarUpaNa kiyA hai| vaha isa prakAra haitaM jahA - puDhavikAiA AukAiA teukAiA, vAukAiA vaNassaikAiA tasakAiA ||4|| puDhavI cittamaMtamakkhAyA aNegajIvA, puDhosattA annattha satthapariNaraNaM ||5|| Au cittamaMta makkhAyA aNegajIvA, puDhosattA annattha satthapariNaraNaM ||6|| te cittamaMta makkhAyA aNegajIvA, puDhosattA annattha satthapariNaraNaM ||7|| vAucittamaMtamakkhAyA aNegajIvA, puDhosattA annattha satthapariNaraNaM ||8|| vaNassa cittamaMta makkhAyA, aNegajIvA / puDhosattA annattha satthapariNaraNaM ||9|| taM jahA - aggabIA, mUlabIA, porabIA, khaMdhabIA bIaruhA, saMmucchimA taNalayA, vaNassaikAiA sabIA cittamaMta - - makkhAyA aNegajIvA. puDhosattA annattha satyapariNaraNaM // 10 // saM.chA.H tadyathA-pRthivIkAyikA apkAyikAstejaH kAyikAH, vAyukAyikA vnsptikaayikaastrskaayikaaH||4| pRthivI cittavatyAkhyAtA, anekajIvA / pRthaksattvA anyatra zastrapariNatena // 5 // Apazcittavatya AkhyAtA anekajIvA / pRthaksattvA anyatra zastrapariNatena ||6|| tejazcittavadAkhyAtaM anekajIvA / pRthaksattvamanyatra zastrapariNatena ||7|| vAyuzcittavAnAkhyAtaH, anekajIvA / pRthaksattvaH, anyatra zastrapariNatena // 8 // vanaspatizcittavAnAkhyAtaH anekajIvA / pRthaksattvaH, anyatra zastrapariNatena / / 9 / / 5 agnikUNa meM gaNadhara Adi, vimAnavAsI deviyAM, sAdhviyAM, naiRtakUNa meM bhavanapatideviyAM, jyotiSkadeviyAM pa, vyantaradeviyAM hai, vAyukUNa meM bhavanapatideva hai, jyotiSkadeva hai, vyantaradeva'Ta, IzAnakUNa meM vaimAnikadeva Ta, manuSya Tai, manuSyastriyAM Tai; ina bAraha prakAra kI parSadA meM jinezvara upadeza dete haiN| zrI dazavaikAlika sUtram - 21 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadyathA-agrabIjA mUlabIjAH parvabIjAH skandhabIjA bIjaruhAH sammUrcchimAstRNalatA, vanaspatikAyikAH sabIjAzcittavanta AkhyAtA anekajIvAH pRthaksattvA anyatra zastrapariNatena // 10 // zabdArtha - (puDhavIkAiyA) pRthvI ke jIva (AukAiyA) jala ke jIva (teukAiyA) agni ke jIva (vAukAiyA) havA ke jIva (vaNassaikAiyA) phala, phUla, patra, bIja, latA, kanda Adi vanaspati ke jIva (tasakAiyA) dvIndriyaM, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya jIva / - (satthapariNaeNaM) zastra-pariNata pRthvI ko chor3akara (annattha) dUsarI (puDhavI) pRthvI (cittamaMtaM) jIva sahita (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alaga-alaga (aNegajIvA) aneka jIvavAlI (akkhAyA) tIrthakaroM ke dvArA kahI gayI hai| (satthapariNaeNaM) zastra - pariNata jala ko chor3akara (annattha) dUsarA (Au) jala. (cittamaMtaM) jIva sahita (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alagaalaga (aNegajIvA) aneka jIvavAlA (akkhAyA) kahA gayA hai| (satthapariNaeNaM). zastra-pariNata agni ko chor3akara (annattha) dUsarA ( teu) agni (cittamaMta ) jIva sahita (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alaga-alaga (aNegajIvA) . aneka jIvavAlI (akkhAyA) kahI gayI hai / (satthapariNaeNaM) zastra - pariNata vAyu koM chor3akara (annattha) dUsarA (vAu) vAyu (cittamaMtaM) jIva sahita (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alaga-alaga (aNegajIvA) aneka jIvavAlA (akkhAyA) kahA gayA hai| (satthapariNaeNaM) zastra-pariNata vanaspati ko chor3akara (annattha) dUsarI (vaNassaiI) vanaspati (cittamaMtaM) jIva sahita (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alaga-alaga (aNegajIvA) aneka jIvavAlI (akkhAyA) kahI gayI hai| (taM jahA ) vaha isa prakAra hai - (aggabIyA) agrabhAga meM bIjavAlI koraMTa Adi, (mUlabIyA) mUla meM bIjavAlI jamIkanda, kamala Adi (porabIyA ) gA~Tha meM bIjavAlI sA~Te Adi (khaMdhabIyA) vRkSa zAkhA prazAkhA meM bIjavAlI bar3a (baragada) Adi (bIyaruhA) bIja ke bone se UganevAlI zAla, gehUM Adi (samucchimA) sUkSma bIjavAlI (taNalayA) tRNa, latA Adi (vaNassaikAiyA) vanaspatikAyika (sabIyA) bIjoM sahita (cittamaMtaM) sajIva (puDhosattA) aMgulA'saMkhyeya bhAga pramANa avagAhanA meM alaga-alaga (aNegajIvA) aneka jIvoMvAle (akkhAyA ) kahe gaye haiM (satthapariNaeNaM) zastra pariNata vanaspati ke binA (annattha) dUsarI sabhI vanaspati sacitta hai| - sarvajJa sarvadarzI jinezvara bhagavAn mahAvIrasvAmI ne pRthvI, ap, tejas, vAyu, ina cAroM sthAvaroM meM aMgula kI asaMkhyAtaveM bhAga kI avagAhanA meM alagaalaga asaMkhyAtA jIva aura vanaspatikAya meM asaMkhyAtA tathA anantA jIva prarUpaNa zrI dazavaikAlika sUtram - 22 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiye haiN| jo zastroM se pariNata ho cuke haiM unameM eka bhI jIva nahIM hai, arthAt ve acitta (jIva rahita ) haiM, aisA kahA hai| seje puNa ime age bahave tasA pANA, taM jahA aMDayA poyayA jarAuA rasayA saMseimA, saMmucchimA ubbhiyA uvavAiA jesiM kesiM ci, pANANaM abhinaMtaM saMkuciaM pasAriaM rUyaM bhaMtaM tasiyaM palAiaM aagigivinnaayaa| saM.chA.H atha ye punaramI aneke bahavastrasAH prANAH, tadyathA aNDajAH potajA jarAyujA rasajAH saMsvedimAH, sammUrcchimA udbhijjA aupapAtikA `yeSAM keSAJcit prANinAM, abhikrAntaM pratikrAntaM saGkucitaM prasAritaM rutaM bhrAntaM trastaM palAyitaM, AgatigativijJAtAraH / zabdArtha - (se) aba (puNa) phira (je) jo (ime) pratyakSa (aNege) dvIndriya Adi bhedoM meM aneka (bahave) eka-eka jAti meM nAnA bhedavAle (tasApANA) trasa jIva haiM (taM jahA) ve isa prakAra haiM - (aMDayA) aMDa se paidA hue pakSI Adi (poyayA) pota se paidA hue hAthI Adi (jarAuyA) garbha veSTana se paidA hue manuSya, gau Adi (rasayA) calitarasa se paidA hue jIva, (saMseimA) pasIne meM utpanna jUM, lIkha Adi (samucchimA) puruSa - strI ke saMyoga binA paidA hue pataMga Adi ( ubbhiyA) bhUmi ko phor3akara paidA honevAle tIr3a Adi ( uvavAiyA) deva, nArakI Adi (jesiM) jinameM (kesiM ci) kitane hI (pANANaM) trasajIvoM kA (abhikkaMtaM) sAmane AnA (paDikkaMta) pIche lauTanA (saMkuciyaM ) zarIra ko * saMkucita karanA (pasAriyaM) zarIra ko phailAnA (ruyaM) bolanA (bhaMtaM) bhaya se idhara-udhara bhAganA (tasiyaM) duHkhI honA (palAiyaM) bhAganA (Agai) AnA (gai) jAnA ityAdi kriyAoM ko (vinnAyA) jAnane kA svabhAva hai| aMDaja, potaja, jarAyuja, rasaja, saMsvedaja, saMmUrcchima, udbhijja aura aupapAtika ye sabhI trasa jIva haiM aura ye sAmane AnA, pIchA phiranA, zarIra ko saMkoca karanA; zarIra kA phailAnA, zabda karanA, bhaya se trasita ho idhara-udhara ghUmanA / duHkhI honA, bhAganA, AnA, jAnA Adi kriyAoM ko jAnanevAle haiN| je a kIDapayaMgA, jA ya kuMthupipIliA savve beiMdiyA, savve teiMdiyA, savve cauriMdiyA, savve paMciMdiyA, savve tirikkhajoNiA savve neraiA, savve maNuA savve devA savve pANA prmaahmmiaa| eso khalu chaTTho jIvanikAo tasakAutti, pavuccai // sU. 1 saM.chA. : ye ca kITapataGgA, yAzca kunthupipIlikAH sarve dvIndriyAH sarve trIndriyAH sarve caturindriyAH sarve paJcendriyAH sarve tiryagyonayaH sarve 1|| , zrI dazavaikAlika sUtram - 23 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nairayikAH sarve manujAH sarve devAH sarve prANinaH paramAdhArmikAH, eSa khalu SaSTho jIvanikAyastrasakAya iti procyate / / (sU.1) zabdArtha - (je ya) aura jo (kIDapayaMgA) kITa, pataMga Adi (jAya) aura jo (kuMthupipIlayA) kunthu, kIr3I Adi (savve beiMdiyA) sabhI dvIndriya jIva (savve teiMdiyA) sabhI trIndriya jIva (savve cauriMdiyA) sabhI caturindriya jIva (savve paMciMdiyA) sabhI paMcendriya jIva (savve tirikkhajoNiyA) sabhI tiryaMcayonika jIva (savve neraiyA) sabhI nAraka jIva (savve maNuA) sabhI manuSya (savve devA) sabhI devatA (savve pANA) ye sabhI prANI (paramAhammiyA) parama sukha kI icchA rakhanevAle haiN| (eso) yaha (khalu) nizcaya se (chaTTho) chaTThA (jIvanikAo) jIvoM kA samudAya (tasakAutti) trasakAya isa nAma se (patruccai) kahA jAtA hai| __- dvIndriya, trIndriya, caturindriya aura paMcendriya ina sabhI jIvoM kA samudAya 'trasakAya'' kahalAtA hai aura ye sabhI jIva sukhapUrvaka jIne kI icchA rakhate haiM, aisA jinezvara bhagavantoM ne pharamAyA hai| cha jIva nikAya kI rakSA hetu pratijJA iccesiM chaNhaM jIvanikAyANaM neva sayaM daMDaM, samAraMbhijjA .. nevennehiM daMDaM samAraMbhAvijjA, daMDaM samAraMbhaMte vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAeM tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi, na kAravemi, karaMtapi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte! paMDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / / (sU.2) saM.chA.H ityeSAM SaNNAM jIvanikAyAnAM naiva svayaM daNDaM samArabheta, naivAnyaiH / / daNDaM samArambhayeta, daNDaM samArabhamANAnapi anyAn na samanujAnIyAd, yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi, na kArayAmi, kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! . pratikrAmAmi nindAmi gAmi AtmAnaM vyutsRjaami|| (sU.2). zabdArtha - (iccesiM) Upara kahe hue (chaNha) chaThaveM (jIvanikAyANaM) trasakAya kA (daMDa) saMghaTTana, AtApana Adi hiMsA rUpa daMDa kA (sayaM) khuda (neva samAraMbhijjA) AraMbha nahIM kare (annehi) dUsaroM ke pAsa (daMDaM) saMghaTana Adi (neva samAraMbhAvijjA) AraMbha nahIM karAve (daMDa) saMghaTTana Adi (samAraMbhaMte) AraMbha karate hue (anne vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA nahIM smjhe| aisA jinezvaroM ne kahA, isalie maiM (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tivihaM) kRta, kArita, anumodita rUpa AraMbha ko (maNeNaM) mana (vAyAe) 1 trasa aura sthAvara jIvoM ke vizeSa bheda asmallikhita 'jIvabheda-nirUpaNa' nAmaka pustaka se dekha lenA caahie| zrI dazavaikAlika sUtram - 24 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNaM) tIna yoga se ( na karemi ) nahIM karatA hU~ (na kAravemi) na karAUM (karaMtaM) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI ( na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhaM (bhaMte ) he bhagavan ! (tassa) bhUtakAla meM kiye gaye AraMbha kA (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNa karatA hUM (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hUM (garihAmi) guru-sAkSI se garhA' karatA hUM ( appANaM) pApakArI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA huuN| : jinezvara pharamAte haiM ki sAdhu svayaM trasakAya jIvoM kA saMghaTTana AtApana Adi AraMbha nahIM kare, dUsare se nahIM karAve aura karanevAloM ko acchA bhI nahIM smjhe| jIvana paryanta sAdhu yaha pratijJA kare ki - trasakAya kA AraMbha maiM nahIM karUMgA, dUsaroM se nahIM karAUMgA aura karanevAloM kA anumodana bhI nahIM karUMgA / aura jo AraMbha ho cUkA hai usakI AlocanA, nindA va garhA kara AraMbhakArI AtmA kA tyAga karatA huuN| paDhame bhaMte! mahavvara pANAivAyAo veramaNaM savvaM bhaMte! pANAivAryaM paccakkhAmi, se suhumaM vA bAyaraM vA, tasaM vA thAvaraM vA, neva sayaM pANe aivAijjA, nevannehiM pANe aivAyAvijjA, pANe aivAyaMte vi anne na samaNujANAmi jAvajjIvara tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAra kAraNaM na karemi naM kAravema karataM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte paDiThamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi paDhame. bhaMte! mahavvara uvadviomi, savvAo pANAivAyAo veramaNaM ||1|| (sU. 3) saM.chA.H prathame bhadanta ! mahAvrate prANAtipAtAdviramaNaM sarvaM bhadanta ! prANAtipAtaM pratyAkhyAmi, tadyathA-(atha) sUkSmaM vA bAdaraM vA trasaM vA sthAvaraM vA naiva svayaM prANino'tipAtayAmi naivA'nyaiH prANino'tipAtayAmi prANinaH atipAtayato'pyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM, vyutsRjAmi prathame bhadanta ! mahAvrate upasthito'smi sarvataH prANAtipAtAdviramaNam / / 1 / / (sU. 3) zabdArtha - bhaMte! guruvarya! (paDhame) pahale (mahavvae) mahAvrata meM (pANAivAyAo ) ekendriya Adi jIvoM kI hiMsA se (veramaNaM) dUra honA, bhagavAn ne pharamAyA hai, ataeva 1 garhA - nindA, ghRNA jugupsA oghaniryuktiTIkAyAm zrI dazavaikAlika sUtram - 25 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (bhaMte) he guruvara! (savvaM) samasta (pANAivAyaM) jIvoM kI hiMsA karane kA (paccakkhAmi) pratyAkhyAna letA huuN| (se) una (suhumaM vA') sUkSma (bAyaraM vA) bAdara (tasaM vA) trasa (thAvaraM vA) sthAvara (pANe) jIvoM kA (sayaM) khuda (aivAejjA) vinAza kare (neva) nahIM (annehiM) dUsaroM ke pAsa (pANe) trasa sthAvara jIvoM kA (aivAyAvijjA) vinAza karAve (neva) nahIM (aivAyaMte) trasa sthAvara jIvoM kA vinAza karate hue (anne vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nhiiN| aisA jinezvaroM ne kahA, isalie he guruvarya! (jAvajjIvAe) jIvana paryanta maiM (tiviha) kRta, kArita, anumodita rUpa trividha hiMsA ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNaM) trividha yoga se. (na karemi) nahIM karatA hUM (na kAravemi) nahIM karAU (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsare ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte) he prabho! (tassa) usa bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hUM (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hUM (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hUM (appANaM) hiMsAkArI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA hUM (bhaMte) he munIza! (paDhame) pahale (mahavvae) mahAvrata meM (savvAo) samasta (pANAivAyAo) trasa sthAvara prANiyoM kI hiMsA se (veramaNaM) alaga. hone ke lie (uvaDhiomi) upasthita huA huuN|. . . . dUsare mahAvrata kI pratijJA ahAvare docce bhaMte! mahavvae munsAvAyAo veramaNaM, savvaM * bhaMte! musAvAyaM paccakkhAmi, se kohA vA lohA vA bhayA vA hAsA vA neva sayaM musaM vaijjA, nevannehiM musaM vAyAvijjA, musaM vayaMte vi anne na samaguMjANAmi, jAcajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi. docce bhaMte mahavvara uvaDhiomi savvAo musAvAyAo veTamaNaM / / 1 / / (sU.4) saM.chA.H athAparasmin dvitIye bhadanta! mahAvrate mRSAvAdAdviramaNaM sarvaM bhadanta! mRSAvAdaM pratyAkhyAmi. tadyathA-krodhAd vA lobhAdvA bhayAdvA hAsyAvA, naiva svayaM mRSAM vadAmi, naivA'nyaiH mRSAM vAdayAmi, mRSAM vadato 'pyanyAn na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA 1 yahA~ para 'vA' zabda tajjAtIya grahaNa karane ke vAste hai| jaise trasakAya meM sUkSma-choTe zarIravAle kunthu Adi, bAdara-moTe zarIravAle go, mahiSa, hAthI Adi, aura sthAvara jIvoM meM sUkSma vanaspati Adi, bAdara pRthvI Adi, isI prakAra sUkSma vanaspati meM bhI sUkSma, bAdara aura pRthvIAdi meM bhI sUkSma, bAdara kI yojanA svayaM kara lenA caahie| zrI dazavaikAlika sUtram - 26 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjaami| dvitIye bhadanta! mahAvrate upasthito'smi sarvato mRSAvAdAdviramaNam 2 / / (sU.4) zabdArtha - (aha) isake bAda (bhaMte!) he munIndra! (avare) Age ke (docce) dUsare (mahavvae) mahAvrata meM (musAvAyAo) asatya bhASA se (viramaNaM) dUra rahanA bhagavAna ne pharamAyA hai, ataeva (bhaMte) he prabho! (savvaM) samasta (musAvAyaM) asatya bhASaNa kA (paccakkhAmi) pratyAkhyAna karatA hUM (se) vaha (kohA vA') krodha se (lohA vA) lobha se (bhayA vA) bhaya se (hAsA vA) hAsya se (sayaM) khuda (musa) asatya (vaijjA) boleM (neva) nahIM (annehiM) dUsaroM ke pAsa (musa) asatya (vAyAvijjA) bolAve (neva) nahIM (musaM) asatya (vayaMte) bolate hue (anne vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM, aisA jinezvaroM ne khaa| isalie (jAvajjIvAe) jIvana paryanta, maiM (tivihaM) kRta, kArita, anumodita rUpa trividha asatya-bhASaNa ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karatA hUM (na kAravemi) nahIM karAU (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsare ko bhI (na samaNujANAmi) acchA samajhU nahIM (bhaMte!) he guru! (tassa) bhUtakAla meM bole gaye asatya kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hUM (niMdAmi) Atma-sAkSI se nindA karatA hUM (garihAmi) guru-sAkSI se. gardA karatA hUM (appANaM) asatya bolanevAlI AtmA kA * (vosirAmi) tyAga karatA hUM (bhaMte) he kRpAnidhe! (docce) dUsare (mahavvae) mahAvrata meM (savvAo) samasta (musAvAyAo) asatya-bhASaNa se (veramaNaM) dUra rahane ke lie (uvaTiomi) upasthita huA huuN| tisare mahAvrata kI pratijJA . . . ahAvare tacce bhaMte! mahavvara adinnAdANAo veramaNaM. savvaM bhaMte! adinnAdANaM paccakkhAmi. se gAme vA nagare vA rapaNe vA appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA neva sayaM adinnaM gihijjA nevannehiM adinnaM giNhAvijjA, adinnaM giNhate vi anne na samaNujANAmi. jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karaMtaM pi annaM na 1 yahA~ para 'vA' zabda eka-eka ke tajjAtIya bhedoM ko grahaNa karane ke vAste hai|jaise-sdbhaavprtissedh-aatmaa, punya, * pApa,svarga, mokSa nahIM hai aisA bolnaa| asadbhAvodbhAvana-AtmA zyAmAkataMdula pramANa yA sarvagata hai aisI Agama virUddha kalpanA karanA arthAntara-hAthI ko azva aura azva ko hAthI kahanA iii garhA-kANe ko kANA, andhe ko andhA kahanA iv ve asatya ke cAra bheda haiN| krodhAdi cAroM meM inakI yojanA svayaM kara lenA caahie| zrI dazavaikAlika sUtram - 27 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi. tacce bhaMte mahavvara uvaDhiomi savvAo adinnAdANAo veramaNaM ||3|| (sU.5) saM.chA.H athAparasmiMstRtIye bhadanta! mahAvrate'dattAdAnAdviramaNaM. sarvaM bhadanta! ... adattAdAnaM pratyAkhyAmyatha grAme vA nagare vA'raNye vA alpaM vA, bahu vA, aNu vA sthUlaM vA, cittavadvA'cittavadvA naiva svayaM adattaM .. gRhNAmi naivAnyairadattaMgrAhayAmi adattaM gRhNato'pyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! . pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi tRtIye bhadanta! .. mahAvrate upasthito'smi sarvato'dattAdAnAdviramaNam / / 3 / / (sU.5)... zabdArtha - (aha) isake bAda (bhaMte) he jJAnanidhe! (avare) Age ke (tacce) tisare. (mahavvae) mahAvrata meM (adinnAdANAo) corI se (veramaNaM) dUra honA jinezvaroM ne kahA hai, ataeva (savvaM) sabhI prakAra kI (adinnA dANaM) corI kA (bhaMte) he guru! (paccakkhAmi) maiM pratyAkhyAna karatA hUM (se) vaha (gAme vA') gA~va meM (nagare vA) nagara meM (raNNe vA) jaMgala meM (appaM vA) alpamUlyatRNa Adi, (bahuM vA) bahumUlya svarNa Adi, (aNuMvA) eraNDa kI pattI,kASTa kI cirapaTa yA tinakA Adi, (thUlaM vA) sonA, cAMdI, ratna Adi (cittamaMtaM vA) sajIva bAlaka, bAlikA Adi (acittamaMtaM vA) ajIva vastra, AbhUSaNa Adi (adiNNaM') binA diye hue (sayaM) khuda (giNhijjA) grahaNa kare (neva) nahIM, (annehiM) dUsaroM ke pAsa (adiNNaM) binA diye hue (giNhate) grahaNa karate hue (anne vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM, aisA jinezvaroM ne khaa| isalie (jAvajjIvAe) jIvana paryaMta (tivihaM) kRta,kArita, anumodana rUpa trividha adattAdAna ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karatA hU~ (na kAravemi) nahIM karAU (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte) he guru! (tassa) bhUtakAla meM kiye gaye adattAdAna kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) AtmasAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) adatta lenevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA hU~ (bhaMte) he prabho! (tacce) tIsare (mahavvae) mahAvrata meM (savvAo) samasta (adinnAdANAo) adattAdAna se (veramaNa) 1 'vA' zabda se gA~va, nagara aura alpamUlya, bahumUlya Adi vastuoM meM tajjAtIya bhedoM ko grahaNa karanA caahie| 2 yahA~ adiNNaM se, sAdhuyogya vastuoM ko binA dI huI na lenA, yaha matalaba hai| svarNa, ratna Adi to sAdhuoM ke agrAhya hI haiM, jo Age dikhAyA jaaygaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 28 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaga hone ke lie (uvaDiomi) upasthita huA huuN| caturtha mahAvrata kI pratijJA ahAvare cautthe bhaMte! mahavvara mehuNAo veramaNaM, savvaM bhaMte! mehuNaM paccakkhAmi, se divvaM vA mANusaM vA tirikkhajoNiaM vA neva sayaM mehuNaM sevijjA, nevannehiM mehuNaM sevAvijjA, mehuNaM sevaMte vi anne na samaNujANAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi 'garihAmi appANaM vosirAmi. cautthe bhaMte! mahavvara uvaDhiomi savvAo mehuNAo veramaNaM ||4|| (sU.6) saM.chA.: athApare caturthe bhadanta! mahAvrate maithunAd viramaNaM sarvaM bhadanta! maithunaM pratyAkhyAmyatha divyaM (daivaM) vA mAnuSaM vA tiryagyonikaM vA naiva svayaM maithuna seve, naivA'nyaiH maithuna sevayAmi maithuna sevamAnAnapyanyAnna samanujAnAmi. yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi, caturthe bhadanta! mahAvrate upasthito'smi sarvato maithunAdviramaNam / / 4 / / (sU.6) zabdArtha - (aha) isake bAdaM (bhaMte) he prabho! (avare) Age ke (cautthe) cauthe (mahavvae) mahAvrata meM (mehaNAo) maithuna sevana se (veramaNaM) alaga honA jinezvaroM ne kahA hai, ataeva (bhaMte) he kRpAnidhe! guru! (savvaM) sabhI prakAra ke (mehuNaM.) maithuna sevana kA (paccakkhAmi) maiM pratyAkhyAna karatA hU~, (se) vaha (divvaM vA') deva saMbandhI (mANusaM vA) manuSya saMbandhI (tirikkhajoNiyaM vA) tiryaMca yoni saMbaMdhI (mehuNaM) maithuna (sayaM) khudaM (sevijjA) sevana kare (neva) nahIM, (annehiM) dUsaroM ke pAsa (mehuNaM) maithuna (sevAvijjA) sevana karAve (neva) nahIM, (mehuNaM) maithuna (sevaMte) sevana karate hue (anne vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM, aisA jinezvaroM ne kahA isalie (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tivihaM) kRta, kArita, anumodita rUpa maithuna sevana ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karatA hU~ (na kAravemi) nahIM karAU (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte) he jJAnasindho! (tassa) bhUtakAla meM kiye gaye maithuna sevana kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~, 1 'vA' zabda se deva, manuSya aura tiryaMcoM ke avAntara bhedoM ko bhI svayaM grahaNa kara lenA caahie| zrI dazavaikAlika sUtram - 29 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (appANaM) maithunasevI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA hU~ (bhaMte!) he prabho! (cautthe) cauthe (mahavvae) mahAvrata meM (savvAo) samasta (mehuNAo) maithuna sevana se (veramaNaM) alaga hone ko (uvaTThiomi) upasthita huA huuN| paMcama mahAvrata kI pratijJA ahAvare paMcame bhaMte mahavvAra pariggahAo, veramaNaM, savvaM bhaMte pariggahaM paccakkhAmi se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA 'cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA, neva sayaM pariggahaM parigihijjA nevannehiM pariggahaM parigiNhAvijjA pariggahaM parigiNhaMte vi anne na samaNujANAmi jAvajjIvATa tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyA kAraNaM na karemi na kAravema karataMpi annaM naM samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi . paMcame bhaMte mahavvara uvaTThiomi savvAo pariggahAo veramaNaM ||5|| (sU. 7) saM.chA.H athApare paJcame bhadanta ! mahAvrate parigrahAd viramaNaM. sarvaM bhadanta ! parigrahaM pratyAkhyAmyathA'lpaM vA bahu vA aNu vA sthUlaM vA cittavantaM vA'cittavantaM vA naiva svayaM parigrahaM parigRhNAmi naivA'nyaiH parigrahaM parigrAhayAmi parigrahaM parigRhNato'pyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi, tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi. paJcame bhadanta ! mahAvrate upasthito'smi sarvataH parigrahAdviramaNam / / 5 / / (sU.7) zabdArtha - (aha) isake bAda (bhaMte ) he guru! (avare) Age ke (paMcameM) pAMcave (mahavvae) mahAvrata meM (pariggahAo) navavidha parigraha se ( veramaNaM) alaga honA jinezvaroM ne pharamAyA hai, ataeva (bhaMte!) he kRpAsAgara ! (savvaM) samasta (pariggahaM) parigraha kA (paccakkhAmi) maiM pratyAkhyAna karatA hU~ (se) vaha (appaM vA') alpamUlya eraMDa - kASTha Adi (bahuM vA ) bahumUlya ratna Adi (aNuM vA ) AkAra se choTe hIrA Adi (thUlaM vA) AkAra se bar3e hAthI Adi (cittamaMtaM vA ) sajIva bAlaka bAlikA Adi (acittamaMta vA) nirjIva vastra AbharaNa Adi (pariggahaM) parigraha (sayaM) khuda (parigihijjA ) grahaNa kare (neva) nahIM (annehiM) dUsaroM ke pAsa (pariggahaM) parigraha (parigiNhAvijjA ) grahaNa karAveM (neva) nahIM (pariggahaM) parigraha (parigiNhaMte) grahaNa karate hue (anne vi) dUsaroM ko 1 'vA' zabda se eraMDakASTha, ratna, sacitta, acitta Adi ke alaga-alaga tajjAtIya bheda bhI grahaNa karanA cAhie zrI dazavaikAlika sUtram - 30 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM, aisA jinezvaroM ne khaa| isalie (jAvajjIvAe) jIvana paryaMta (tiviha) kRta kArita anumodita rUpa trividha parigraha kA grahaNa (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAraNa) kAyA rUpa (tiviheNaM) tIna yoga se (na karemi) nahIM karatA hU~ (na kAravemi) karAUM nahIM (karaMta) karate hue (annaMpi) dUsare ko bhI (na samaNujANAmi) acchA samajhU nahIM (bhaMte!) he prabho! (tassa) bhUtakAla meM grahaNa kiye gaye parigraha kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hUM (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) parigrahagrAhI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA hU~ (bhaMte!) he guro! (paMcame) pAMcaveM (mahavvae) mahAvrata meM (savvAo) samasta (pariggahAo) parigraha se (veramaNaM) alaga hone ko (uvaTThiomi) upasthita huA huuN| chaDe vrata kI pratijJA . ahAvare chaThe bhaMte! vae saibhoyaNAo veramaNaM, savvaM bhaMte! rAibhoyaNaM paccakkhAmi, se asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA neva sayaM rAI bhuMjijjA, neva'njehiM rAI bhuMjAvijjA rAiM bhuMjate vi anne na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi! chaThe bhaMte! vara uvaDiomi,, savvAo rAibhoyaNAo veramaNaM ||6|| .: (sU.8) . . . saM.chA.H athAparasmin SaSThe bhadanta! vrate rAtribhojanAdviramaNaM sarvaM bhadanta! rAtribhojanaM pratyAkhyAmi. tadyathA-azanaM vA pAnaM vA khAdyaM vA svAdyaM vA naiva svayaM rAtrau bhujhe naivA'nyaH rAtrau bhojayAmi rAtrau bhuJjAnAnapyanyAnna samanujAnAmi yAvajjIvaM, trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi SaSThe bhadanta! vrate upasthito'smi sarvataH rAtribhojanA dviramaNam / / 6 / / (sU.8) zabdArtha - (aha) isake bAda! (bhaMte!) he guru! (avare) Age ke (chaThe) chaThaveM (vae) vrata meM (rAIbhoyaNAo) rAtrI-bhojana se (veramaNaM) alaga honA jinazvaroM ne pharamAyA hai, ataeva (bhaMte!) he prabho! (savvaM) samasta (rAibhoyaNaM) rAtri-bhojana kA (paccakkhAmi) maiM pratyAkhyAna karatA hU~ (se) vaha (asaNaM vA') pakAyA huA anna Adi (pANaM vA) 1. 'vA' zabda se azana, pAna, khAdima, svAdima ke avAMtara tajjAtIya bhedoM ko bhI grahaNa karanA caahie| zrI dazavaikAlika sUtram - 31 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAMgasUtrokta utsedima Adi jala (khAimaM vA ) khajUra Adi (sAimaM vA) ilAyacI, loMga, cUrNa Adi (sayaM) khuda (rAI) rAtri meM (bhuMjijjA) khAve (neva) nahIM (annehiM) dUsaroM ko (rAI) rAtri meM (bhuMjAvijjA) khavAve (neva) nahIM (rAI) rAtri meM (bhuMjaMte) khAte. (vi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM, aisA jinezvaroM ne khaa| isalie (jAvajjIvAe ) jIvana paryanta (tivihaM ) kRta kArita anumodita rUpa trividha rAtri-bhojana ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNaM) tIna yoga seM (na karemi) nahIM karatA hU~ (na kAravemi) nahIM karAUM (karaMtaM) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI ( na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhaM (bhaMte!) he bhagavAn! (tassa) bhUtakAla meM kiye gaye rAtri - bhojana kI ( paDikkamAmi ) pratikramaNa rUpa AloYaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ ( garihAmi) guru - sAkSI se garhA karatA hU~ (appANaM) rAtri-bhojana karanevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA hU~ (bhaMte!). he prabho! (chaTThe ) chaThaveM (e) vrata meM (savvAo) samasta (rAibhoyaNAo ) rAtri bhojana se (veramaNaM) alaga hone ko (uvaDiomi) upasthita huA huuN| icceiyAiM paMca mahAvvayAiM rAibhoyaNa- veramaNa - chtthtthaaii| attahiyaTTayAe uvasaMpajjittANaM viharAmi ||suu. 9|| saM.chA.H ityetAni paJca mahAvratAni rAtribhojana - viramaNaSaSThAni / AtmahitArthamupasampadya viharAmi // sU. 9 / / zabdArtha - ( icceyAiM ) ityAdi Upara kahe hue (paMcamahavvayAiM ) pAMca mahAvratoM (rAibhoyaNaveramaNachaTThAiM) aura chaThaveM rAtri - bhojana viramaNa vrata ko (attahiyaTThayAe) Atmahita ke lie (uvasaMpajjittANaM) aMgIkAra karake (viharAmi ) saMyamadharma meM vicaruM / * zramaNa bhagavAna zrImahAvIrasvAmI ne sabhA ke bIca meM kevalajJAna se samasta vastu-tattva ko dekhakara spaSTa rUpa se kahA hai ki sAdhu rAtribhojana sahita jIva hiMsA, asatya, corI,maithuna, parigraha; ina pAMca AzravoM ko durgatidAyaka jAnakara svayaM AcaraNa na kare, dUsaroM se AcaraNa na karAve aura AcaraNa karanevAle dUsaroM ko bhI acchA nahIM smjhe| isa prakAra rAtribhojana viramaNa sahita pAMca mahAvratoM ko Atma-kalyANa ke vAste aMgIkAra karake saMyama dharma meM vicre| aisA sudharmasvAmI ne jambUsvAmI se kahA / jambUsvAmI pratijJA karate haiM ki he bhagavan! jinezvaroM kI AjJA ke anusAra maiM rAtribhojana sahita pAMcoM AzravoM kA, tIna karaNa, tIna yoga se tyAga karatA hU~ aura bhUtakAla meM AcaraNa kiye gaye AzravoM kI AloyaNA rUpa AtmasAkSI se niMdA tathA sAkSI se aura AzravasevI AtmA kA tyAga karatA huuN| isa prakAra rAtribhojana viramaNa vrata sahita pAMca mahAvratoM ko bhale prakAra svIkAra karake saMyamadharma meM vicaratA hU~ / isI taraha pratijJA aura rAtribhojanaviramaNavrata - sahita pAMcoM mahAvrata jinakA zrI dazavaikAlika sUtram - 32 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarUpa Upara dikhAyA gayA hai use aMgIkAra karake dUsare sAdhu sAdhviyoM ko bhI saMyamadharma meM sAvadhAnI se vicaranA caahie| - "jIvoM kI jayaNA rakhane kA upadeza" / pRthvIkAya kI rakSA - se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme diA vA rAo vA egao vA parisAgao vA sutte vA jAgaramANe vA se puDhaviM vA bhittiM vA silaM vA leluM vA sasarakkhaM vA kAyaM sasarakkhaM vA vatthaM hattheNa vA pAraNa vA kaTeNa vA kiliMceNa vA aMguliAe vA silAgAe vA silAgahattheNa vA na AlihijjA na vilihijjA na ghaTTijjA na bhiMdijjA annaM na AlihAvijjA na vilihAvijjA na ghaTTAvijjA na bhiMdAvijjA annaM AlihataM vA vilihaMtaM vA ghaTTataM vA bhiMdaMtaM vA na samaNujANAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhatte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosiraami|| 1 / / (sU.10) saM.chA.H sa bhikSurvA bhikSukIvA saMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA divA vA rAtrau vA ekako vA pariSadgato vA supto vA jAgradvA sa pRthivIM vA bhittiM vA zilAM vA loSTaM vA sarajaskaM vA kAyaM sarajaskaM vA vastraM hastena vA pAdena vA kASThena vA kiliJcena vA agulyA vA zalAkayA vA zalAkAhastena vA nAlikhet na vilikhet na ghaTTayet na bhindyAt, anyanAlekhayet na vilekhayet na ghaTTayet, na bhedayedanyamAlikhantaM vA vilikhantaM vA ghaTTayantaM vA bhindantaM vA na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi / / 1 / / (sU.10) zabdArtha - (se) pUrvokta paMcamahAvatoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage * hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhUNI vA) sAdhvI (diA vA) divasa meM, athavA (rAo vA) rAtri meM, athavA (egao vA) akele, athavA (parisAgao vA) sabhA meM, athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) aura bhI koI avasthA meM (se) pRthvIkAyika zrI dazavaikAlika sUtram - 33 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvoM kI jayaNA isa prakAra kare ki (puDhaviM vA') khAna kI miTTI (bhittiM vA) nadI taTa kI miTTI (silaM vA) bar3A pASANa (lekheM vA) pASANa ke Tukar3e (sasarakkhaM vA kAyaM) sacitta raja se yukta zarIra (sasarakhaM vA vatthaM) sacitta raja se yukta vastra, pAtra ityAdi pRthvIkAyika jIvoM ko (hattheNa vA) hAthoM se athavA (pAeNa vA) pairoM se athavA (kadveNa vA) kASTha se athavA (kiliMceNa vA) kASTha ke Tukar3oM se athavA (aMguliyAe vA) aMguliyoM se athavA (silAgAe vA) lohA Adi ke khIle se athavA (silAgahattheNa) khIloM Adi ke samUha se (vA) dUsarI aura bhI koI tajjAtIya vastuoM se (na . AlihijjA) eka bAra khaNe nahIM (na vilihijjA) aneka bAra khaNe nahIM (na ghaTTijjA) cala-vicala kare nahIM (na bhiMdijjA) chedana-bhedana kare nahIM (anna) dUsaroM ke pAsa (na AlihAvejjA) eka bAra khaNAve nahIM (na vilihAvejjA) aneka bAra khaNAve nahIM (na ghaTTAvijjA) cala-vicala karAve nahIM (na bhiMdAvijjA) chedana-bhedana karAve nahIM (anna). dUsaroM ko (AlihaMtaM vA) eka bAra khaNate hue athavA (vilihaMteM vA) aneka bAra khaNate hue athavA (ghaTTataM vA) cala vicala karate hue athavA (bhidaMtaM vA) chedana bhedana karate hue (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM aisA bhagavAna ne khaa| ataeva (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tivihaM) kRta,kArita, anumodita rUpa pRthvIkAya saMbandhI trividha hiMsA. ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAraNa) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahI karatA hU~, (na kAravemi) nahIM karAUM, (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte!) he guru! (tassa) bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) pRthvIkAya kI . hiMsA karanevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA huuN| apkAya kI rakSA : se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjaya-virayapaDihayapaccakkhAya-pAvakamme diA vA rAo vA egao vA parisAgao vA, sutte vA jAgaramANe vA, se udagaM vA osaM vA himaM vA mahiaM vA karagaM vA haritaNugaM vA suddhodagaM vA udaullaM vA kAyaM udaullaM vA vatthaM sansiNiddhaM vA kAyaM sasiNiddhaM vA vatthaM na AmunsijjA na saMphusijjA, na AvIlijjA na pavIlijjA na akkhoDijjA na pakkhoDijjA, na AyAvijjA na payAvijjA annaM na AmusAvijjA na . saMphusAvijjA na AvIlAvijjA na pavIlAvijjA, na 1 'vA' zabda se khAna Adi meM tajjAtIya bhedoM ko bhI grahaNa krnaa| isI taraha Age ke AlAvAoM meM bhI apkAya, teukAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ke tajjAtIya bhedoM ko bhI grahaNa krnaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 34 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akkhoDAvijjA na pakkhoDAvijjA, na AyAvijjA na 'payAvijjA, annaM AmusaMtaM vA saMphusaMtaM vA AvIlaMtaM vA pavIlaMtaM vA, akkhoDataM vA pakkhADaMtaM vA AyAvaMtaM vA payAvaMtaM vA, na samaNujANAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAraNaM, na karemi na kAravemi karaMtaMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi ||2 / / (sU.11) saM.chA.H sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA divA vA rAtrau vA eko vA pariSadgato vA supto vA jAgradvA sa udakaM vA 'vazyAyaM vA himaM vA mahikAM vA karakAM vA haritanukaM vA zuddhodakaM vA udakAI kAyamudakAI vA vastraM sasnigdhaM vA kArya sasnigdhaM vA vastraM nAmRzenna saMspRzennApIDayenna prapIDayen nAsphoTayennAtApayenna pratApayedatyaM nAmarzayenna saMsparzayennApIDayenna prapIDayennAsphoTayen na prasphoTayennAtApayenna pratApayedanyaM AmRzantaM vA saMspRzantaM vA''pIDayantaM vA prapIDayantaM vA''sphoTayantaM vA''tApayantaM vA pratApayantaM vA na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyaina na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi / / 2 / / (sU.11) zabdArtha- (se) pUrvokta paMcamahAvratoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhUNI vA) sAdhvI (diA vA) divasa meM, athavA (rAo vA) rAtri meM, athavA (egao vA) akele, athavA (parisAgao vA) sabhA meM; athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) aura bhI koI avasthA meM (se) apkAyika jIvoM kI jayaNA isa prakAra kare ki (udagaM vA) vAvaDI, kuA Adi kejala (osa vA) osa kA jala (himaM vA) barpha kAjala (mahiyaM vA) *ara kA jala (karagaM vA) orA kA jala (haritaNugaM vA) vanaspati para rahe hue jala ke kaNa (suddhodagaM vA) bArIza kA jala (udaullaM vA) jala se bhIMjI huI kAyA (udaullaM vA vatthaM)jala se bhIje hue vastra Adi (sasaNiddhaM vA kAyaM) jalabindurahita bhIjI huI kAyA (sasaNiddhaM vA vatthaM) jalabindu rahita bhIMje hue vastra Adi apkAya ko (na AmusejjA) pUMche nahIM (na saMphusejjA) chUe nahIM (na AvIlijjA) eka bAra pIr3A deve nahIM (na pavilijjA) bAra-bAra pIr3A deve nahIM (na akkhoDijjA) eka bAra jhaTake nahIM (na zrI dazavaikAlika sUtram - 35 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakkhoDijjA) bAra-bAra jhaTake nahIM (na AyAvinjA) eka bAra tapAve nahIM (na payAvijjA) bAra-bAra tapAve nahIM (anna) dUsaroM ke pAsa (na AmusAvijjA) pUMchAve nahIM (na saMphusAvijjA) chuAve nahIM (na AvIlAvijjA) eka bAra pIr3A dilavAeM nahIM (na pavilAvijjA) bAra-bAra pIr3A dilavAeM nahIM (na akkhoDAvijjA) eka bAra jhaTakAe~ nahIM (na pakkhoDAvijjA) bAra-bAra jhaDakAreM nahIM (na AyAvijjA)eka bAra tapavAaiM nahIM (na payAvijjA) bAra-bAra tapavAaiM nahIM (anna) dUsaroM ko (AmusaMtaM vA) pUMchate hue athavA (saMphusaMtaM vA) chUte hue athavA (AvIlaMtaM vA) eka bAra pIr3A dete hue athavA (pavIlaMtaM vA) bAra-bAra pIr3A dete hue athavA (akkhoDataM vA) eka bAra jhaTakate hue athavA (pakkhoDaMtaM vA) bAra-bAra jhaTakate hue athavA (AyAvaMtaM vA) eka bAra tapAte hue athavA (payAvaMtaM vA) bAra-bAra tapAte hue (na samaNujANAmi) acchA samajhe nahIM aisA bhagavAn ne kahA, ataeva maiM (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tiviha) kRta,kArita, anumodita rUpa, apkAyika trividha-hiMsA ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karUM, (na kAravemi) nahIM karAUM, (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte!) he prabho! (tassa) bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA. hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) apkAya kI hiMsA karanevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA huuN| teukAya kI rakSA : se bhikkha vA bhikkhaNI vA saMjayaviraya-paDihayapaccakkhAya-pAvakamme diA vA rAo vA ego vA parisAgao vA, sute vA jAgaramANe vA se' agaNiM vA iMgAlaM vA mummuraM vA acciM vA jAlaM vA alAyaM vA suddhAgaNiM vA ukta vA na uMjejjA na ghaTejjA na bhiMdejjA na ujjAlejjA na pajjAlejjA na nivvAvejjA annaM na uMjAvejjA na ghaTAvejjA na bhiMdAvijjA, na ujjAlAvijjA na pajjAlAvijjA na nivvAvijjA annaM uMjaMtaM vA ghaTTataM vA bhiMdaMtaM vA ujjAlaMtaM vA pajjAlaMtaM vA nivvAvaMtaM vA na samaNujANAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi . appANaM vosirAmi ||3|| (sU.12) saM.chA.H sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyatavirata-pratihatapratyAkhyAta-pApakarmA zrI dazavaikAlika sUtram - 36 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divA vA rAtrau vA, eko vA pariSadgato vA supto vA jAgradvA so'gniM 'vA'GgAraM vA murmuraM vA'rcirvA jvAlAM vA'lAtaM vA zuddhAgniM volkAM vA `notsizcenna ghaTTayed, na bhindyAnnojjvAlayenna prajvAlayenna nirvApayedanyaM notsecayenna ghaTTayenna bhedayennojvAlayenna prajvAlayenna nirvApayedanyaM utsiJcantaM vA ghaTTayantaM vA bhindantaM vojjvAlayantaM vA prajvAlayantaM vA nirvApayantaM vA na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na . samanujAnAmi tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi / / 3 / / (sU.12) zabdArtha - (se) pUrvokta paMcamahAvratoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme ) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhuNI vA) sAdhvI (diA vA) divasa meM, athavA (rAo vA) rAtri meM, athavA (eg2ao vA) akele, athavA (parisAgao vA) sabhA meM, athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) dUsarI aura bhI koI avasthA meM (se) agnikAyika jIvoM kI jayaNA isa prakAra kare ki (agaNiM vA) tape hue lohe meM sthita agniM (iMgAlaM vA) aMgAroM kI agni ( mummuraM vA ) bhobhara kI agni (acviM vA) dIpaka Adi kI agni ( jAlaM vA ) jvAlA kI agni (alAyaM vA ) jalate hue kASTha kI agni (suddhAgaNiM vA ) kASTha rahita agni (ukkaM vA ) ulkApAta bijalI Adi 'agnikAya ko (na uMjijjA ) IMdhanAdi se sIMce ' nahIM (na ghaTTejjA) calavacala' kare nahIM (na bhiMdejjA ) chedana-bhedana kare nahIM (na ujjAlejjA) eka bAra pavana Adi se ujAre' nahIM (na paMjjAlejjA) bAra-bAra pavana Adi se ujAre nahIM ( na nivvAvejjA) bujhAe nahIM (annaM). dUsaroM ke pAsa (na uMjAvejjA ) IMdhanAdi se siMcAye nahIM (na ghaTTAvejjA) 'calavicala karAe nahIM (na bhiMdAvejjA) chedana' bhedana karAye nahIM (na ujjAlAvejjA) eka bAra ujaravAaiM nahIM (na pajjAlAvejjA) bAraMbAra pavana Adi se ujaravAaiM nahIM (na nivvAvijjA) bujhavAye nahIM (annaM) dUsaroM ko (uMjaMtaM vA ) IMdhanAdika se sIMcate hue athavA (ghaTTataM vA ) calavicala karate hue athavA (bhiMdaMtaM vA ) chedana - bhedana karate hue athavA (ujjAlaMtaM vA) pavana Adi se bAra bAra ujArate hue athavA (pajjAlaMtaM vA ) pavana 'Adi se bAra-bAra ujArate hue athavA ( nivvAvaMtaM vA ) bujhAte hue (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM aisA bhagavAna ne kahA / ataeva (jAvajjIvAe ) jIvana paryanta (tiviha) kRta, kArita, anumodita rUpa agnikAyika trividha hiMsA ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa ) tIna yoga se ( na karemi ) nahI karatA hU~, (na 1 Aga meM lakar3I vageraha DAle nahIM / 2 hilAe nahIM / 3 vAyu yA phUMka dekara jalAe nahIM / 4 Aga ke bar3e khaMDo tor3akara choTe-choTe Tukar3e kare nahIM zrI dazavaikAlika sUtram - 37 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAravemi) nahIM karAUM, (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte!) he guru! (tassa) bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) pRthvIkAya kI hiMsA . karanevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA huuN| vAukAya kI rakSA : se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjayavirayapaDihaya- . paccakkhAya-pAvakamme, diA vA rAo vA egao vA / parisAgao vA sute vA jAgaramANe vA, se siraNa vA ... viyaNe vA tAliaMTeNa vA patteNa vA pattabhaMgeNa vA sAhAeM vA sAhAbhaMgeNa vA pihuNeNa vA pihuNahatyeNa vA celeNa vA . . celakaNNeNa vA hattheNa vA muheNa vA appaNI vA kArya bAhira vAvi puggalaM na phumejjA na vIejjA annaM na phumAMvejjA na vIAvejjA annaM phumaMtaM vA vIaMtaM vA na samaNujANAmi jAvajjIvATa tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyApTa kAraNaM na karemi na kAravemi karataM pi annaM na samaNujANAmi tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi||4|| (sU.13) saM.chA. sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA divA vA rAtrau vA ekako vA pariSadgato vA supto vA. jAgradvA sa sitena vA vidhuvanena vA tAlavRntena vA patreNa vA patrabhaGgena vA zAkhayA vA zAkhAbhaGgena vA picchena vA picchahastena vA celena vA celakarNena vA hastena vA mukhena vA Atmano vA kAyaM, bAhyaM vA'pi pudgalaM na phUtkuryAnna vIjayedanyaM na phUtkArayenna vIjayedanyaM phUtkurvantaM vA vIjayantaM vA na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi / / 4 / / (sU.13) zabdArtha - (se) pUrvokta paMcamahAvratoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhUNI vA) sAdhvI (diA vAM) divasa meM, athavA (rAo vA) rAtri meM, athavA (egao vA) akele, athavA (parisAgao vA) zrI dazavaikAlika sUtram - 38 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhA meM, athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) dUsarI aura bhI koI avasthA meM (se) vAyukAyika jIvoM kI jayaNA isa prakAra kareM ki (sieNa vA) sapheda cAmaroM se (vihuNeNa vA) bIjanA se (tAliyaMTeNa vA) tAla patra se (patteNa vA) kamala Adi ke pattoM se (pattabhaMgeNa vA) kamala Adi ke patra samUha se (sAhAe vA) vRkSa kI DAlI se (sAhAbhaMgeNa vA) DAliyoM ke samUha se (pihuNeNa vA) mayUra pIcha se (pihuNahattheNa vA) mora pIcha kI puMjanI se (celeNa vA) vastra se (celakanneNa vA) vastra ke cher3A se (hattheNa vA) hAthoM se (muheNa vA) mukha se (appaNo vA kAyaM) khuda ke zarIra ko (bAhiraM vA vi puggalaM) garma jala, dUdha Adi ke uSNa pudgaloM ko bhI (na phumejjA) phUMka deve nahIM (na vIejjA) havA deve nahIM (anna) dUsaroM ke pAsa (na phumAvijjA) phUMka dilavAeM nahIM (na vIejjA) havA dilavAeM nahIM (anna) dUsaroM ko (phumaMtaM vA) phUMka dete hue athavA (vIyaMta) havA DAlate hue (vA) aura taraha se bhI vAyukAya kA vinAza karate hue (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM aisA bhagavAn ne kahA; ataeva maiM (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tivihaM) kRta, kArita, anumodita rUpa vAyukAyika trividha-hiMsA ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karUM, (na kAravemi) mahIM karAU, (karaMta) karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhU (bhaMte!) he bhagavan! (tassa) bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ (niMdAmi) Atma-sAkSI se niMdA karatA hU~ (garihAmi) guru-sAkSI se gardA karatA hU~ (appANaM) vAyukAya kI hiMsA * karanevAlI AtmA kA (vIsirAmi) tyAga karatA huuN| vanaspatikAya kI rakSA : se bhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjayavirayapaDihayapaccakkhAya-pAvakamme, diA vA, rAo vA, egao vA, parisAgao vA, sutte vA, jAgaraMmANe vA, se bIesu vA, bIapaITensu vA kaDhesu vA, rUDhapaIThesu vA, jArasu vA, jAyapaITesu vA, hariesu vA, hariapaiThesu. vA, chinnesu vA, chinnapaITensu vA, sacittesu vA, sacittakolapaDinissiensu vA, na gacchejjA, na ciThejjA, na nisIejjA, na tuarTejjA, annaM na gacchAvejjA, na ciTThAvejjA, na nisIAvejjA, na tuaTTAvejjA, annaM gacchaMtaM vA, ciTThataM vA, nisIyaMtaM vA, tuyadvaMtaM vA, na samaNujANAmi, jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi, na kAravemi, karaMtaM pi annaM na samaNujANAmi, tassa bhaMte! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi ||5|| (sU.14) . zrI dazavaikAlika sUtram - 39 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyatavirata-pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrau vA eko vA pariSadgato vA supto vA jAgradvA sa bIjeSu vA bIjapratiSThiteSu vA rUDheSu vA rUDhapratiSThiteSu vA jAteSu vA jAtapratiSThiteSu vA hariteSu vA haritapratiSThiteSu vA chinneSu vA chinnapratiSThiteSu vA sacitteSu vA sacittakolapratinizriteSu vA na gacchanna tiSThenna niSIdenna tvagvarttayedanyaM na gamayenna sthApayenna niSIdayenna svApayedanyaM gacchantaM vA tiSThantaM vA niSIdantaM vA svapantaM vA na samanujAnAmi yAvajjIvaM trividhaM trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi tasya bhadanta! .. pratikrAmAmi nindAmi garhAmyAtmAnaM vyutsRjAmi / / 5 / / (sU.14) / zabdArtha- (se) pUrvokta paMcamahAvratoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhUNI vA) sAdhvI (diA vA) divasa meM, athavA (rAo vA) rAtri meM, athavA (egaovA) akele, athavA (parisAgao vA) sabhA meM,athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) dUsarI aura bhI koI . avasthA meM (se) vanaspatikAyika jIvoM kI jayaNA isa prakAra kareM ki (bIesu vA) zAlI Adi bIjoM ke Upara (bIyapaiTTesu vA) bIjoM para rahe Asana Upara (rUDhesuvA) aMkuroM ke Upara (rUDhapaiTTesu vA) aMkuroM para rahe Asana Adi vastuoM ke Upara (jAesu vA) dhAnya ke khetoM meM (jAyapaiDesu vA) dhAnya ke khetoM meM rahe. Asana Adi vastuoM ke Upara (hariesu vA) hare ghAsa ke Upara (hariyapaiDesu vA) hare ghAsa para rahe Asana Adi vastuoM ke Upara (chinnesuvA) kaTI huI vRkSa kI DAlI ke Upara (chinnapaiTTesu vA) kaTI huI vRkSa-DAlI para rahe Asana Adi ke Upara (saccittesu vA) aMDA Adi ke Upara (saccittakolapaDinissiesu vA) ghuNa Adi jantuyukta Asana Adi vastuoM ke Upara (na gacchejjA) gamana kare nahIM (na ciTTejjA) khar3A rahe nahIM (na nisIejjA) baiThe nahIM (na tuarTejjA) soeM nahIM (anna) dUsaroM ko (na gacchAvejjA) gamana karAeM nahIM (na ciTThAvejjA) khar3A karAeM nahIM (na nisIyAvejjA) baiThAeM nahIM (na tuaTTAvijjA) sulAeM nahIM (anna) dUsaroM ko (gacchaMtaM vA) gamana karate hue athavA (ciTThataM vA) khar3A rahate hue athavA (nisIyaMtaM vA) baiThate hue athavA (tuasa'taM vA) sote hue aura kisI bhI taraha se bhI vanaspatikAya kI hiMsA karate hue (na samaNujANejjA) acchA samajhe nahIM aisA bhagavAn ne kahA; ataeva maiM (jAvajjIvAe) jIvana paryanta (tivihaM) kRta, kArita, anumodita rUpa vanaspatikAyika trividha-hiMsA ko (maNeNaM) mana (vAyAe) vacana (kAeNaM) kAyA rUpa (tiviheNa) tIna yoga se (na karemi) nahIM karUM, (na kAravemi) nahIM karAU, (karaMtaM) zrI dazavaikAlika sUtram - 40 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate hue (annaM pi) dUsaroM ko bhI (na samaNujANAmi) acchA nahIM samajhuM (bhaMte!) he bhagavan! (tassa) bhUtakAla meM kI gayI hiMsA kI (paDikkamAmi ) pratikramaNa rUpa AloyaNA karatA hU~ ( niMdAmi) Atma- sAkSI se niMdA karatA hU~ ( garihAmi) guru - sAkSI se garhA karatA hU~ (appANaM) vanaspatikAya kI hiMsA karanevAlI AtmA kA (vosirAmi) tyAga karatA huuN| sakAya kI rakSA : sebhikkhU vA bhikkhUNI vA saMjayavirayapaDihaya'paccakakhAya - pAvakamme, diyA vA, rAo vA, egao vA, parisAgao vA, sutte vA, jAgaramANe vA, se kIDaM vA, payaMgaM vA, kuMthaM vA, pipIlIaM vA, hatthaMsi vA, pAyaMsi vA, bAhuMsi vA, UruMsi vA, udaraMsi vA, sIsaMsi vA, vatthaMsi vA, paDiggahaMsi vA, kaMbalaMsi vA, pAyapuMchaNaMsi vA, rayaharaNaMsi vA, gocchagaMsi vA, uMDagaMsi vA, daMDagaMsi vA, pIThagaMsi vA, phalagaMsi vA, sejjaMsi vA, saMdhAragaMsi vA annayaraMsi vA, tahappagAre uvagaraNajAe tao saMjayAmeva paDilehia paDilehia, pamajjia pamajjia, egaMtamavaNejjA, no NaM saMghAyamAvajjejjA || 6 || (sU. 15 ) saM.chA.H sa bhikSurvA bhikSukI vA saMyata-virata - pratihata-pratyAkhyAta-pApakarmA divA vA rAtrau vA eko bA pariSadgato vA supto vA jAgradvA sa kI vA pataGgaM vA kunthuM vA pipIlikAM vA haste vA pAde vA bAhau vA UruNi vA udare vA zirasi vA vastre vA pratigrahe vA kambalake vA pAdaproJchanake vA rajoharaNe vA gocchake vA undake vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA saMstArake vA'nyatarasmin tathAprakAre upakaraNajAte tataH saMyata eva pratyupekSya pratyupekSya pramRjya pramRjya ekAnte'panayennainaM saGghAtamApAdayet / / 6 / / (sU.15) zabdArtha - (se) pUrvokta paMcamahAvratoM ke dhAraka (saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme) saMyama yukta, vividha tapasyAoM meM lage hue aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko naSTa karanevAle (bhikkhU vA) sAdhu athavA (bhikkhUNI vA') sAdhvI (diA vA) divasa meM, athavA (ovA) rAtri meM, athavA (egao vA) akele, athavA (parisAgao vA) sabhA meM, athavA (sutte vA) sote hue, athavA (jAgaramANe) jAgate hue (vA) dUsarI aura bhI koI avasthA meM (se) trasakAyika jIvoM kI rakSA isa prakAra kareM ki (kIDaM vA') 1 'vA' zabda se sAmAnya vizeSa sAdhu sAdhvI kA grahaNa krnaa| 2. 'vA' zabda se kITa, pataMga, kunthu, kar3I Adi meM sabhI jAtiyoM ko grahaNa karanA cAhie zrI dazavaikAlika sUtram - 41 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kITa (payaMgaM vA) pataMga (kuMthaM vA) kunthu (pipIliyaM vA) kIr3I Adi dvIndriya, trIndriya, caturindriya jIvoM ko (hatthaMsi vA) hAthoM para athavA (pAyaMsi vA) pairoM para athavA (bAhuMsi vA) bhujAoM para athavA (UrUsi vA) jaMghAoM para athavA (udaraMsi vA) peTa para athavA (sIsaMsi vA) mastaka para athavA (vatthaMsi vA) vastroM meM athavA (paDiggarhasi vA) pAtroM meM athavA (kaMbalaMsi vA) kaMbaliyoM meM athavA (pAyapucchaNaMsi vA) pairoM ke paMchane ke kaMbala khaMDa meM yA daMDAsana meM athavA (rayaharaNaMsi vA) oghAoM meM athavA (gocchagaMsi vA) gucchAoM meM athavA (uMDagaMsi vA) mAtariyA, yA sthaMDila meM athavA (daMDagaMsi vA) daMDAoM para athavA (pIDhagaMsi vA) bAjoMToM meM athavA (phalagaMsi vA) pAToM meM athavA (sejjaMsi vA) zayyA, vasati Adi meM athavA (saMthAragaMsi vA) saMthArA meM (annayaraMsi vA) dUsare aura bhI (tahappagAre) sAdhu sAdhvI yogya (uvagaraNajAe) upakaraNa samudAya meM rahe hue (tao) hAtha Adi sthAnoM se (saMjayAmeva) jayaNA pUrvaka hI. (paDilehiya paDilehiya) vAraM vAra dekha, aura (pamajjiya pamajjiya) pUMja-pUMja karake (egaMta) ekAnta sthAna para (avaNejjA) chor3a deve, parantu (no NaM saMghAyamAvajjejjA) trasakAyika jIvoM ko pIr3A deve nhiiN| he AyuSman! jambU! bhagavAn zrImahAvIrasvAmI ne bAraha prakAra kI parSadA meM . baiThakara pharamAyA hai ki pAMca mahAvratoM ke pAlaka, saptadazavidha-saMyama ke dhAraka, vividha tapasyAoM ke karane aura pratyAkhyAna se pApakarmoM ko haTAnevAle sAdhu athavA sAdhvI dina meM yA rAtri meM, akele yA sabhA meM, sote yA jAgate hue, pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasakAya ina jIvoM kI jayaNA khuda kare, dUsaroM ko jayaNA rakhane kA upadeza deve aura jayaNA rakhanevAle ko acchA smjheN| SaTkAyika jIvoM kI hiMsA khuda na kareM, dUsaroM ke pAsa hiMsA na karAve aura hiMsA karanavAloM ko acchA na smjheN| bhUtakAla meM jo SaTkAyika jIvoM kI hiMsA kI gayI hai usakI AloyaNA kare, nindA kare aura pApakAraka AtmA kA tyAga kre| isa prakAra jJaparijJA se pratijJA karake saMyamadharma kA acchI taraha pAlana kre| ___jambUsvAmI kahate haiM ki he bhagavan! SaDkAyika jIvoM kI jayaNA (rakSA) karane kA svarUpa jo Apane Upara dikhalAyA hai usa anusAra maiM khuda pAlana karUMgA, dUsaroM se pAlana karAUMgA aura pAlana karanevAloM ko acchA smjhNgaa| SaTkAyikajIvoM kI hiMsA khuda nahIM karUMgA, dUsaroM ke pAsa nahIM karAUMgA aura hiMsA karanevAloM ko acchA nahIM smjhuugaa| bhUtakAla' meM binA upayoga se jo hiMsA ho cukI hai usakI AtmA aura guru kI sAkha se nindA karatA hU~ aura usa pApa karanevAle Atma-pariNAma ko hamezA ke lie chor3atA huuN| yaha pratijJA eka do dina ke lie hI nahIM, kintu jIvana paryanta 1 dIkSA lene ke pahale ke samaya meN| 2.jIva svbhaav| 3. sadA kelie| 4. jItA rahUM taba tk| 5. saMyama kA khapa krnevaale| 6. mokSa kI icchA rkhnevaale| 7. asalI mokssmaarg| zrI dazavaikAlika sUtram - 42 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke lie karatA huuN| __dUsare AtmArthI mokSA bhilASuka sAdhu sAdhviyoM ko bhI uparokta prakAra se SaTkAyika jIvoM kI jayaNA karate hue hI saMyama-dharma meM varatanA caahie| kyoMki hara eka jIvoM para dayA rakhanA yahI pAramArthika' mArga hai| jayaNA aura vihAra Adi karane kA upadeza ajayaM caramANo a, pANabhUyAiM hiNsi| baMdhaI pAvayaM kamma, taM se hor3a kaDuyaM phalaM ||1|| saM.chA.H ayataM (ca) caraMzca, prANabhUtAni hinsti| badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phalam / / 1 / / zabdArtha - (ajayaM) IryAsamiti kA ullaMghana karake (caramANo) gamana karatA huA sAdhu (pANabhUyAI) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarmakA (kaDuaM phalaM) kaDuA phala (hoi) hotA hai| ajayaM ciThThamANo a, pANabhUyAI hiNsdd'| baMdhaI pAvayaM kamma, taM se hor3a kaDuyaM phalaM ||2|| saM.chA.H (evaM) ayataM tiSThaMzca, prANabhUtAni hinsti| badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phlm||2|| . zabdArtha - (ajayaM) IryAsamiti kA ullaMghana karake (ciTThamANo) khar3A rahatA huA sAdhu (pANabhUyAI) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) * jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarma kA (kaDuaM * phalaM) kaTuMphala (hoi) hotA hai| . ajayaM AsamANo a, pANabhUyAI hiNsi| - baMdhaI pAvayaM kammaM, taM se hoi kaDuyaM phalaM ||3|| saM.chA.: (evaM) ayatamAsInazca, prANabhUtAni hinsti| badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phalam / / 3 / / zabdArtha - (ajayaM) IryAsamiti kA ullaMghana karake (AsamANo) baiThatA huA sAdhu (pANabhUyAI) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarma kA . . (kaDuaM phalaM) kaTu phala (hoi) hotA hai| ajayaM sayamANo a, pANabhUyAiM hiNsdd'| baMdhaI pAvayaM kamma, taM se hoi kaDuyaM phalaM ||4|| 1. nAza zrI dazavaikAlika sUtram - 43 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.: ayataM svapaMzca, prANabhUtAni hinsti| badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phlm||4|| zabdArtha - (ajayaM) IryAsamiti kA ullaMghana karake (sayamANo) zayana karatA huA sAdhu (pANabhUyAiM) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarma kA (kaDuaM phalaM) kaTu phala (hoi) hotA hai| ajayaM bhuMjamANo a, pANabhUyAiM hiNsi| baMdhaI pAvayaM kammaM taM se hoi kaDuyaM phalaM ||5|| saM.chA.H ayataM bhuJjAnazca, prANabhUtAni hinsti| - badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phlm||5|| zabdArtha - (ajayaM) eSaNAsamiti kA ullaMghana karake ( jamANo) bhojana karatA huA sAdhu (pANabhUyAiM) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarmakA (kaDuaM phalaM) kaTu phala (hoi) hotA hai| ajayaM bhAsamANo a, pANabhUyAI hiNsi| baMdhaI pAvayaM kamma, taM se hoi kaDuyaM phalaM ||6|| . saM.chA.H ayataM bhASamANazca, prANabhUtAni hinsti| . badhnAti pApakaM karma, tattasya bhavati kaTukaM phlm||6|| zabdArtha - (ajayaM) bhASAsamiti kA ullaMghana karake (bhAsamANo) bolatA huA sAdhu (pANabhUyAiM) ekendriya Adi jIvoM kI (hiMsai) hiMsA karatA hai (ya) aura (pAvayaM kamma) jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko (baMdhai) bAMdhatA hai (se) usa (taM) pApakarma kA (kaDuaM phalaM) kaTu phala (hoi) hotA hai| __sAdhu athavA sAdhvI IryAsamiti kA ullaMghana' karake ajayaNA se gamana karate, khar3e rahate, baiThate, zayana karate, eSaNAsamiti kA ullaMghana karake ayatnA se bhojana karate, aura bhASAsamiti kA ullaMghana karake ayatnA se bolate hue ekendriya Adi jIvoM kI hiMsA karate haiM aura jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ko bAMdhate haiM,aura una pApakarmoM kA saMsAra meM paribhramaNa rUpa kaTu phala milatA hai| kahaM care? kahaM ciThe?, kahamAse? kahaM sara?| kahaM bhuMjato bhAsaMto?, pAvaM kammaM na baMdhar3a / / 7 / / saM.chA.H kathaM caretkathaM tiSThetkathamAsIta kathaM svpet| 1. naash| 2. jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, nAmakarma, gotrakarma, antarAyakarma aura AyuSya karma ye ATha karma haiN| inameM nAma, gotra, vedanIya, Ayu ye cAra bhavopanAhI karma kahalAte haiM / zrI dazavaikAlika sUtram - 44 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaM bhuJjAno bhASamANaH pApaM karma na bdhnaati?||7|| zabdArtha - (kaha) kisa prakAra (care) gamana kare? (kaha) kisa prakAra (ciTTha) khar3A rahe? (kahaM Ase) kisa prakAra baiThe? (kaha) kisa prakAra (sae) zayana kare? (kaha) kisa prakAra (bhuMjato) bhojana kare? aura (bhAsaM) bolate hue (pAvakamma) pApakarma ko (na baMdhai) nahIM bAMdhatA? jambUsvAmI pUchate haiM ki he bhagavan! kisa prakAra calate, baiThate, khar3e rahate, sote, bhojana karate aura bolate hue sAdhu-sAdhvI pApa-karma ko nahIM bAMdhate haiM? jayaM care jayaM ciTTe, jayamAse jayaM sr| ' jayaM bhuMjaMto bhAsaMto pAvaM kammaM na bNdhi||8|| saM.chA.: yataM caredyataM tiSThed, yatamAsIta yataM svpet| yataM bhuJjAno yataM bhASamANaH pApaM karma na bdhnaati||8|| zabdArtha - (jayaM) jayaNA se (care) gamana karate (jayaM) jayaNA (seciTTha) khar3e rahate (jayamAse) jayaNA se baiThate (jayaM) jayaNA se (sae) sote (jayaM) jayaNA se (bhuMjato) bhojana karate aura jayaNA se (bhAsaMto) bolate hue (pAvakamma) pApakarma ko (na baMdhai) nahIM bAMdhate haiN| .. sudharmAsvAmI pharamAte haiM ki he jambU! IryAsamiti sahita jayaNA se gamana karate,khar3e rahate, baiThate, sote hue, eSaNAsamiti sahita jayaNA se bhojana karate hue aura bhASAsamiti sahita jayaNA se parimita bolate hue pApa-karma kA bandha nahIM hotaa| "sabhI AtmA ko svAtma sama mAnanA" savvabhUyappabhUyassa, sammaM bhUyAi paaso| - pihiAsavassa daMtassa, pAvaM kammaM na baMdhar3A|9|| saM.chA.H sarvabhUtAtmabhUtasya, samyag bhUtAni pshytH| - pihitAzravasya dAntasya, pApaM karma na bdhnaati||9|| zabdArtha - (savvabhUyappabhUassa) sabhI jIvoM ko AtmA ke samAna samajhanevAle (samma) acche prakAra se (bhUyAiM) samasta prANiyoM ko (pAsao) dekhanevAle (pihiAsavassa) .. Azrava dvAroM ko rokanevAle (daMtassa) indriyoM ko damanevAle sAdhu-sAdhviyoM ko (pAvakamma) pApakarma kA (na baMdhai) baMdha nahIM hotA hai| ____ jo sAdhu-sAdhvI AzravadvAroM ko rokane, indriyoM ko damane, sabhI jIvoM ko : AtmA ke samAna samajhane aura dekhanevAle haiM unako pApakarma kA baMdha nahIM hotaa| "jJAna kI mahattA" paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai svsNje| annANI kiM kAhI, kiM vA nAhIi cheapAvagaM ||10 / / - zrI dazavaikAlika sUtram - 45 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H prathamaM jJAnaM tato dayA, evaM tiSThati srvsNytH| __ ajJAnI kiM kariSyati, kiM vA jJAsyati chekaM pApakam / / 10 / / zabdArtha- (paDhama) pahale (nANaM) jIva, ajIva Adi tattvoM kA jJAna (tao) usake bAda . (dayA) saMyama rUpa kriyA hai (evaM) isa prakAra jJAna aura kriyA se (ciTThae) rahatA husA sAdhu (savvasaMjae) sarva prakAra se saMyata hotA hai (annANI) jIva ajIva Adi tattvajJAna se rahita sAdhu (kiM kAhI) kyA karegA (vA) athavA (seyApAvagaM) puNya aura pApa ko (kiM nAhI) kyA samajhegA? pahale jJAna aura bAda meM dayA yAne saMyama rUpa kriyA se yukta sAdhu sAbhI prakAra se saMyata kahalAtA hai| jJAnakriyA se rahita sAdhu puNya aura pApa ke svarUpa ko nahIM jAma sktaa| soccA jANai kallANaM, soccA jANai pAvagaM| ubhayapi jANai soccA, jaM seyaM tuM samAyare / / 11 / / saM.chA.H zrutvA jAnAti kalyANaM, zrutvA jAnAti paapkm| ___ubhayamapi jAnAti zrutvA, yacchekaM (cchreyaH) tatsamAcaret / / 11 / / . zabdArtha - (soccA) AgamoM ko suna karake (kallANaM) saMyama ke svarUpa ko (jANai) jAnatA hai (soccA) AgamoM ko suna karake (ubhayaM pi) saMyama aura asaMyama ko (jANae) jAnate hue sAdhu (ja) jo (seyaM) Atma hitakArI ho (taM) usako (samAyare) AcaraNa kre| jinezvara prarUpita AgamoM ko sunane se kalyANakArI aura pApakArI mArga kA jJAna hotA hai aura donoM mArgoM kA jJAna hone ke bAda jo mArga acchA mAlUma par3e usako svIkAra kara lenA caahie| jo jIve vi na yANeDa, ajIve vi na yaanni| jIvAjIve ayANaMto kahaM so nAhIi saMjamaM? ||12 / / saM.chA.H yo jIvAnapi na jAnAti, ajIvAnapi na jaanaati| jIvAjIvAnajAnana, kathamasau jJAsyati saMyamam / / 12 / / zabdArtha - (jo) jo puruSa (jIve vi) ekendriya Adi jIvoM ko bhI (na yANei) nahIM jAnatA hai (ajIve vi) ajIva padArthoM ko bhI (na yANai) nahIM jAnatA hai (so) vaha puruSa (jIvA'jIve) jIva aMjIva ko (ayANaMto) nahIM jAnatA huA (saMyama) saptadazavidha saMyama ko (kaha) kisa prakAra (nAhIi) jAnegA? jo jIve vi viyANer3a, ajIve vi viyaanni| jIvAjIve viyANaMto, sohu nAhIi saMjamaM / / 13 / / saM.chA.: yo jIvAnapi vijAnAti, ajIvAnapi vijaanaati| jIvAjIvAnapi vijAnan, sa eva jJAsyati saMyamam / / 13 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 46 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArtha - (jo ) jo puruSa ( jIve vi) ekendriya Adi jIvoM ko bhI (viyANei) vizeSarUpa se jAnatA hai (ajIve vi) ajIva padArthoM ko bhI (viNAyai) vizeSarUpa se jAnatA hai (so) vaha puruSa (jIvA'jIve) jIva ajIva ke svarUpa ko (viyANaMto) acchI taraha se jAnatA huA (saMjamaM) saptadazavidha saMyama ko (hu) nizcaya se (nAhI ) jaanegaa| jo puruSa jIva aura ajIva dravya ke svarUpa ko nahIM jAnatA vaha saMyama ke svarUpa ko bhI kisI prakAra se nahIM jAna sakatA aura jo jIva tathA ajIva dravya ko acchI rIti se jAnatA hai vahI saMyama ke svarUpa ko jAna sakatA hai| matalaba yaha ki jIva ajIva dravyoM ke rahasya ko samajhanevAlA puruSa hI saMyama kI vAstavikatA ko bhalI prakAra samajha sakatA hai| jayA jIvamajIve a, dovi eTa viyANai / tayA gaI bahuvihaM, savvajIvANa jANai ||14|| .saM.chA.H yadA jIvAnajIvAMzca, dvAvapyetau vijaanaati| tadA gatiM bahuvidhAM, sarvajIvAnAM jAnAti / / 14 / / zabdArtha - (jayA) jaba (jIvaM) jIva (ya) aura (ajIve) ajIva' (ee) ina (dovi) donoM ko hI (viyANai) jAnatA hai (tayA) taba (savvajIvANa) samasta jIvoM kI (bahuviha) nAnA prakAra kI (ga) gati ko (jANai) jAnatA hai| jayA gaI bahuvihaM, savvajIvANa jANai / tayA puNNaM ca pAvaMca, baMdhaM mukkhaM ca jANai ||15|| saM.chA.H yadA gatiM bahuvidhAM, sarvajIvAnAM jAnAti / taMdA puNyaM ca pApaM ca, bandhaM mokSaM ca jAnAti / / 15 / / zabdArtha - (jayA) jaba (savvajIvANa) samasta jIvoM kI (bahuvihaM) nAnA prakAra kI (gaiM ) gati ko (jANa) jAnatA hai (tayA) taba (puNNaM ca) puNya aura (pAvaM ca) pApa (baMdhaM) bandha (ca) aura (mokkhaM) mokSa ko (jANai) jAnatA hai| jIva, ajIva ke svarUpa ko bhale prakAra jAna lene se hI unakI nAnA prakAra kI gatiyoM kA jJAna hotA hai aura unase puNya, pApa, bandha, mokSa Adi tattvoM kI jAnakArI hotI hai| jayA puNNaM ca pAvaM ca, baMdhaM mukkhaM ca jANai / tayA nivviMdaTa bhoTa, je divve je a mANuse ||16|| dharmAstikAya - jo calane meM sahAyaka hai, adharmAstikAya jo sthira rahane meM sahAyaka hai, AkAzAstikAyajo avakAzadAyaka hai, pudgalAstikAya - jo saDana paDana vidhvaMsanayukta hai, kAla- jo naye ko purAnA karanevAlA hai, ye pAMca dravya ajIva haiN| zrI dazavaikAlika sUtram - 47 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H yadA puNyaM ca pApaM caM, bandhaM mokSaM ca jAnAti / tadA nirvinte bhogAn, yAn divyAnyAMzca mAnuSAn / / 16 / / zabdArtha - (jayA) jaba (puNNaM ca) puNya aura (pAvaM ca) pApa aura (baMdha mokkhaM) bandha, mokSa Adi tattvoM ko (jANai) jAnatA hai (tayA) taba (je) jo (divve) devasaMbandhI (je) jo (mANuse) manuSya saMbandhI (ya) aura tiryaMca saMbandhI (bhoe) bhoga haiM, unako (nivviMdae ) asAra jAnatA hai| jayA nivviMdara bhoge, je divve je ya mANuse / tayA cayai saMjogaM, sabbhitarabAhiraM // 17 // saM.chA.H yadA nirvinte bhogAn, yAn divyAn yAMzca maanussaan| tadA tyajati saMyogaM, sAbhyantarabAhyam ||17|| zabdArtha - (jayA) jaba (je) jo (divve) devasaMbandhI (je) jo (mANuse) manuSya saMbandhI (ya) aura tiryaMca saMbandhI (bhoe) bhoga haiM. unako (nivviMdara) asAra jAnatA hai (tayA) taba (sabmiMtaraM ca ) rAga, dveSa Adi abhyantara sahita ( bAhiraM) putra, kalatra Adi bAhya (saMjogaM) saMyogoM ko (cayai) chor3atA hai / puNya, pApa, bandha, mokSa Adi tattvoM kA jJAna hAsila hone se manuSya, deva, mAnava aura tiryaMca saMbandhI bhogavilAsoM ko tuccha samajhatA hai| aisI samajha ho jAne se bAhya aura abhyantara saMyogoM kA tyAga karatA hai| " jJAna kA phala" jayA cayai saMjogaM, sabbhitarabAhiraM / tayA muMDe bhavittANaM, pavvaie aNagAriaM ||18|| saM.chA.H yadA tyajati saMyogaM, saabhyntrbaahym| tadA muNDo bhUtvA pravrajati anagAritAm // 18 // zabdArtha - (jayA) jaba (sabdhiMtaraM ca ) abhyantara sahita (bAhiraM) bAhya (saMjogaM) saMyogoM ko (cayai) chor3atA hai (tayA) taba (muMDe) dravya bhAva se muMDita dIkSita (bhavittANaM) ho karake (aNagAriyaM) sAdhupana ko (pavvaie) aMgIkAra karatA hai| jayA muMDe bhavittANaM, pavvaiTa aNagAriaM / tayA saMvaramuTThi, dhammaM phAse aNuttaraM ||19|| saM.chA.H yadA muNDo bhUtvA, pravrajati angaaritaam| tadA saMvaramutkRSTaM, dharmyaM spRshtynuttrm||19|| zabdArtha - (jayA) jaba (muMDe) dravya bhAva se maMDita (bhavittANaM) ho karake (aNagAriyaM) sAdhupana ko (pavvaie) aMgIkAra karatA hai (tayA) taba ( saMvaramukkiTTha) uttama saMvaraMbhAva aura aNuttaraM sarvottama (dhammaM ) jinendroktaM dharma ko (phAse) pharasatA hai| zrI 'dazavaikAlika sUtram - 48 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyantara aura bAhya saMyogoM kA tyAga karane se manuSya, dravya bhAva se maMDita hokara yAnI dIkSA lekara sAdhu hotA hai aura sAdhu hokara uttama saMvara aura sarvottama jinendrokta dharma ko pharasatA hai| matalaba yaha ki sAdhu hone bAda hI manuSya, uttama saMvarabhAva aura dharma ko prApta karatA hai| jayA saMvaramuTThi, dhammaM phAse aNuttaraM / tayA dhuNai kammarayaM, abohikalusaM kaDaM ||20|| saM.chA.H yadA saMvaramutkRSTaM dharmaM spRshtynuttrm| tadA dhunAti karmmarajaH, abodhikaluSaM kRtm||20|| zabdArtha - (jayA) jaba (saMvaramukkiTTha) uttama saMvara bhAva aura (aNuttaraM ) sarvottama (dhammaM ) - jinendrokta dharma ko (phAse) pharasatA hai (tayA) taba (abohikalusaM kaDaM) mithyAtva Adi se kiye hue (kammarayaM) karma-raja ko (dhuNai) sApha karatA hai| jayA dhuNai kammarayaM, abohikasaM kaDaM / tayA savvRttagaM nANaM, daMsaNaM cAbhigacchai ||21|| saM.chA.H yadAdhunAti karmmarajaH, abodhikaluSaM kRtam / tadA sarvatragaM jJAnaM, darzanaM cAbhigacchati / / 21 / / zabdArtha - (jayA) jaba (abohikalusaM kaDaM) mithyAtva Adi se kiye hue (kammarayaM) -ko (i) sApha karatA hai (tayA) taba (savvattagaM) lokAlokavyApI (nANaM) . jJAna (ca) aura (daMsaNaM) darzana ko (abhigacchai) prApta karatA hai| uttama saMvarabhAva aura jinendrokta dharma kI sparzanA hone se manuSya, mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga Adi se saMcita kI huI karma rUpI dhUlI ko sApha karatA hai aura bAda meM usako kevalajJAna tathA kevaladarzana prApta hotA hai| jayA savvattagaM nANaM, daMsaNaM cAbhigacchai / tayA logamalogaM ca, jiNo jANai kevalI ||22|| .saM.chA.H yadA sarvatragaM jJAnaM, darzanaM caabhigcchti| tadA lokamalokaM ca, jino jAnAti kevalI // 22 // zabdArtha - (jayA) jaba (savvattagaM) lokA'lokavyApI (nANaM) jJAna (ca) aura (daMsaNaM) darzana ko (abhigacchai) prApta karatA hai (tayA) taba (jiNo) rAgadveSa ko jItanevAlA (kevalI) kevalajJAnI puruSa (logaM) caudaha rAja pramANa loka ko (ca) aura (alogaM) alokAkAza ko (jANai) jAnatA hai| jayA logamalogaM ca, jiNo jANai kevalI / tayA joge niraMbhittA, selesiM paDivajjai || 23 || saM.chA.H yadA lokamalokaM ca, jino jAnAti kevalI / zrI dazavaikAlika sUtram - 49 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadA yogAn niruddhya, zailezI pratipadyate / / 23 / / zabdArtha - (jayA) jaba (jiNo) rAga dveSa ko jItanevAlA (kevalI) kevalajJAnI puruSa (logaM) loka (ca) aura (alogaM) aloka ko (jANai) jAnatA hai (tayA) taba (joge) mana-vacana-kAya ina tIna yogoM ko (nirubhittA) roka karake bhavopagrAhI karmAzoM ke vinAzArtha (selesiM) zailezI avasthA ko (paDivajjai) svIkAra karatA hai| lokAloka vyApI kevalajJAna aura kevaladarzana paidA hone se manuSya caudaha rAja pramANa loka aura alokAkAza ko aura usameM rahe hue samasta padArthoM ko hastAmalakavat jAnatA aura dekhatA hai| caudaha rAja pramANa loka aura alokAkAza ko jAnane, dekhane ke bAda bhavopagrAhI karmAMzoM kA nAza karane ke lie kevalajJAnI puruSa mAnasika vAcika aura kAyika yogoM ko rokakara zailezI (niSprakampa) avasthA ko dhAraNa karatA hai| jayA joge nilaMbhittA, selesiM pddivjjdd'| tayA kammaM khavittANaM, siddhiM gacchai nIrao ||24|| saM.chA.H yadA yogAnniruddhya, zailezI prtipdyte| . tadA karma kSapayitvA, siddhiM gacchati niirjaaH||24|| zabdArtha - (jayA) jaba (joge) mana-vacana-kAyA ina tIna yogoM ko (niruMbhittA) roka karake (selesi) zailezI avasthA ko (paDivajjai) svIkAra karatA hai (tayA) taba (kamma) bhavopagrAhI karmoM ko (khavittANaM) khapA karake (nIrao) karmaraja se rahita puruSa (siddhiM) mokSa meM (gacchai) jAtA hai| jayA kamma khavittANaM, siddhiM gacchaha niiro| tayA logamatthayattho, siddho havai sAsao ||25|| saM.chA.H yadA karma kSapayitvA, siddhiM gacchati niirjaaH| tadA lokamastakasthaH siddho bhavati shaashvtH||5|| zabdArtha - (jayA) jaba (kamma) karmoM ko (khavittANaM) khapA karake (nIrao) karmaraja se rahita puruSa (siddhiM) mokSa meM (gacchai) jAtA hai (tayA) taba (logamatthayattho) loka ke Upara sthita (sAsao) sadA zAzvata (siddho) siddha (havai) hotA hai| yogoM ko rokakara zailezI avasthA ko prApta karane se manuSya, bhavopagrAhI karmaraja se rahita hokara, mokSa meM birAjamAna hotA hai aura loka ke upara rahA huA sadA zAzvata siddha bana jAtA hai| "sugati durlabha" suhansAyagassa samaNassa, sAyAulagassa nigmmsaaiss| uccholaNApahoassa, dullahA sugai tArisagassa ||26|| zrI dazavaikAlika sUtram - 50 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA. sukhAsvAdakasya zramaNasya sAtAkulasya nikaamshaayinH| . utsolanApradhAvinaH, durlabhA sugatistAdRzasya / / 26 / / zabdArtha - (suhasAyagassa) zabdAdi viSayoM ke sukha kA svAda lenevAle (sAyAulagassa) bhAvi-sukhoM ke lie Akula (nigAmasAissa) khA-pIkara rAta dina paDe rahanevAle (uccholaNApahoassa) vinA kAraNa hAtha, paira, mukha, dAMta Adi aMgopAMgoM ko dhokara sApha rakhanevAle (tArisagassa) isa prakAra jinAjJA lopI (samaNassa) sAdhuko (sugai) siddhi gati (dullahA) milanA kaThina hai| jo sAdhu-sAdhvI zabdAdi viSayoM ke sukhAsvAda meM lage hue haiM, bhAvi sukhoM ke vAste Akula ho rahe haiM, khA-pIkara rAta-dina par3e rahate yA phijUla bAteM karake apane amUlya samaya ko barabAda kara rahe haiM aura binA kAraNa zobhA ke nimitta hAtha-paira Adi aMgopAMgoM ko dhokara sApha rakhate haiM unako siddhigati milanA atyanta kaThina hai| "sugati sulabha" tavoguNapahANassa ujjumi-khNti-sNjmryss| - parIsahe jiNaMtassa sulahA sugai tArisagassa||27|| saM.chA.H tapoguNapradhAnasya RjumateH kssaantisNymrtsy| . . parISahAn jayataH sulabhA sugatistAdRzasya / / 27 / / zabdArtha - (tavoguNappahANassa) chaTTa, aTThama Adi tapasyAoM ke guNa se zreSTha .(ujjumai) mokSamArga meM buddhi ko lagAne vAle (khaMtisaMjamarayassa) zAMti aura saMyama kriyA meM rakta (parIsahe) bAIsa pariSahoM ko (jiNaMtassa) jItanevAle (tArisagassa) isa prakAra jinAjJA ke pAlana karanevAle sAdhu ko (sugai) siddhigati (sulahA) milanA sahaja hai| ... jo sAdhu-sAdhvI nAnA prakAra kI tapasyAoM ko karane meM, niSkapaTa zAntibhAva se saMyama kriyA pAlana karane meM, bAIsa pariSahoM ko jItane meM aura jinezvaroM kI AjJA ke anusAra calane meM kaTibaddha haiM unako sadA zAzvata siddha avasthA milanA sahaja hai| pacchAvi te payAyA khippaM gacchaMti amrbhvnnaaii| jesiM pio tavo saMjamo a, khaMtI a baMbhaceraM ca ||28|| saM.chA.: pazcAdapi te prayAtAH kSipraM gcchntymrbhvnaani| yeSAM priyaM tapaH saMyamazca kSAntizca brahmacaryaM c||28|| zabdArtha - (jesiM) jina puruSoM ko (tavo) bAraha prakAra ke tapa (a) aura (saMjamo) sataraha .. prakAra kA saMyama (a) tathA (khaMti) kSamA (ca) aura (baMbhaceraM) brahmacarya (pio) priya hai (te) ve (pacchA ve) antima avasthA meM bhI (payAyA) saMyama-mArga meM calate hue (amarabhavaNAiM) devavimAnoM ko (khippaM) jaldI se (gacchaMti) pAte haiN| zrI dazavaikAlika sUtram - 51 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhirI (vRddha) avasthA meM bhI jina puruSoM ko tapa, saMyama, kSamA aura brahmacarya priya hai,ve saMyamamArga meM rahate hue devavimAnoM ko avazya prApta karate haiN| matalaba yaha ki vRddhAvasthA meM dIkSA lekara usako acchI rIti se pAlana karanevAlA puruSa devagati meM jarura jAtA hai| icceyaM chajjIvaNi samaviTThI sayA jye| dullahaM lahitu sAmaNNaM, kammuNA na virAhijjAsi ||29|| || ti bemi // saM.chA.H ityetAM SaDjIvanikAyikAM samyagdRSTiH sadA ytH| durlabhaM labdhvA zrAmaNyaM karmaNA na virAdhayet / / 29 / / iti brviimi|| .. zabdArtha - (sayA) nirantara (jae) jayaNA rakhate hue (sammaddiSTi) samyagdRSTi puruSa (dullahaM) kaThinatA se milanevAle (sAmaNNaM) cAritra ko (labhittu) pA karake (icceyaM) isa prakAra cauthe adhyayana meM kahI gayI (chajjIvaNiya) SaTkAyika jIvoM kI (kammaNA) mana, vacana,kAyA ina yoga saMbandhI azubha kriyA sena (virAhijjAsi) virAdhanA nahIM kare (tti) aisA (bemi) maiM apanI buddhi se nahIM, kintu tIrthaMkara Adi ke upadeza se kahatA huuN| . . hamezA jayaNA se rahanevAle samyagadRSTi puruSa atyanta durlabha cAritra-ratna ko. pAkara cauthe adhyayana meM batalAyI huI SaDjIvanikAya saMbandhI jayaNA kI mana, vacana, kAyA se virAdhanA nahIM kreN| - Azaya yaha hai ki - sAdhu athavA sAdhvI cauthe adhyayana meM kahe anusAra pRthvIkAya, apkAya, tejaskAya,vAyukAya,vanaspatikAya aura trasakAya ina SaDjIvanikAya kI jayaNA khuda rakkhe, dUsaroM ke pAsa jayaNA rakhAve aura jayaNA rakhanevAloM ko manavacana-kAya ina tIna yogoM se acchA samajhe, lekina SaDjIvanikAya kI kisI prakAra se virAdhanA nahIM kreN| AcArya zrIzayyaMbhavasvAmI pharamAte haiM ki he manaka! SaDjIvanikAya kA svarUpa aura usakI jayaNA rakhane kA upadeza jaisA bhagavAn zrImahAvIrasvAmI ne sudharmAsvAmI ko aura sudharmAsvAmI ne antima kevalI jambUsvAmI ko kahA, usI prakAra maiM tujhako kahatA huuN| iti SaDjIvanikA nAmakacaturthamadhyayanaM smaaptm|| 5 piNDaiSaNA-adhyayanaM : prathama uddezakaH . saMbaMdha: __caturtha adhyayana meM SaDjIvanikAya kA svarUpa batAyA hai| SaDjIvanikAya kI rakSA karane kA upadeza diyA hai| SaDjIvanikAya kI rakSA meM mukhya sAdhana deha haiN| deha kI zrI dazavaikAlika sUtram - 52 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surakSA kA mukhya sAdhana nirdoSa gocarI hai| sadoSa gocarI se deha kI surakSA hogI to SaDjIvanikAya kI virAdhanA hogii| ataH nirdoSa gocarI hetu piNDaiSaNA adhyayana tIrthaMkara Adi bhagavaMtoM ne prarUpita kiyA hai| jisameM muni bhagavaMtoM ke eSaNAsamiti ke pAlana kA vidhAna darzAyA hai| paMcama adhyayana ke upayogI zabdArtha - (bhikkhakAlaMmi) gocarI kA samaya (saMpatte) ho jAne para (asaMbhaMto) asaMbhrAnta ( amucchio) amUrcchita, (imeNa) isa (kamajogeNa) kramazaH kahI jAnevAlI vidhi se (gavesao) gavesaNA kareM || 1 || (goaragga gao ) gocarI gayA huA (maMdaM) dhIme-dhIme ( aNuvvigo) anudvigna (avvikkhitteNa ) avyAkSipta (ceasA) manayukta ||2|| (purao) Age (jugamAyAo) sADhe tIna hAtha pramANa (pehamANe) dekhatA huaa||3|| (ovAyaM) khaDDe ko (viSama) U~cI-nIcI (khANUM) staMbha (vijalaM) pAnI rahita (parivajjao) tyAga kareM (saMkameNa) pAnI para patthara yA kASTha ke paTiye para se (gacchijjA) jAya (vijjamANe ) vidyamAna ho to (parakkame) dUsare mArga para jAve // 4 // (se) te (pakkhalaMte) skhalanA hone se ( hiMsejja) hiMsA kare ||5|| (tamhA) isalie (susamAhio) jinAjJAnusAra calanevAlA '(anneNa) dUsare (jayameva) jayaNAyukta (parakkame ) cale ||6|| (iMgAlaM) aMgAre ke, (chAriaM ) rAkha ke (rAzi) Dhera ke (tusa) chilake (gomayaM ) chANa (naikkamme ) ullaMghana na kare ||7|| (vAse) varSA (vAsaMte) barasate hue (mahiyAe) dhUmmasa (paDaMtio) girate hue (saMpAimesu) saMpAtima jIva ur3ate ho taba // 8 // (vesa sAmaMte) vezyA ke ghara ke Asa-pAsa (avasANao) vinAza kI saMbhAvanA (visuttiA) manovikAra patana . 118|| (aNAyaNe) gocarI ke lie niSedha ghara (abhikkhaNaM) bAra-bAra (vayANaM) vratoM ko (pIlA) pIr3A (saMsao) saMzaya (sAmannaMmi) zramaNarUpa meM ||10|| (assie) jisane Azraya kiyA hai ||11|| (sANaM) kuttA (sUiaM ) prasutA (gAviM) gAya ko (dittaM ) madonmatta (goNaM) vRSabha ko ||12|| (anna) U~ce na dekhate hue (nAvaNae) nIce na dekhate hue (appahiTTe) harSita na hote hue (aNAule) anukUla (jahAbhAgaM ) jisa iMdriya kA jo viSaya ho vaha ||13|| (davadavassa) zIghratApUrvaka (uccAvayaM ) U~ca-nIca ||14|| (AloaM) gavAkSa (thiggalaM ) bArI Adi (dAeM) dvAra (saMdhi) cora dvArA banAyA gayA chidra (dagabhavaNANi) pAnI kA sthAna (vinijjAo) dekheM (saMkaTThANaM) zaMkA ke sthAna ko // 15 // (raNNo ) rAjA kI (gihavaiNaM) gRhapati kI (rahassa) gupta bAta (Arakkhi ANa) koTavAla kI (saMkilesakaraM) atikleza kA sthAna || 16 || (paDikuTTha) pratibaMdha ( mAmagaM) mere ghara meM mata Ao (aciattaM) aprItikara ||17|| (sANI) zaNa ke parde (pAvAra) kaMbala vastrAdi (nAva paMgure) . khole nahIM (nopaNulijjA) dhakkA na deM || 18 || ( ogAsaM) sthAna (naccA) jAnakara (aNutraviya) AjJA lekara / / 19 / / (NIa) nIce dvAra (kuTThagaM) koSThAgAra, bhaMDAra bhoMyarAdi ||20|| (ahuNA) abhI ( uvalittaM) lipA huA (ullaM) lIlA, Adra/bhInA (daDaNaM) dekhakara // 21 // (elagaM) bakarA (dAragaM) bAlaka (vacchagaM) baccA (ullaMghiA) ullaMghanakara zrI dazavaikAlika sUtram - 53 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( viuhittANa ) nikAlakara ||22|| ( asaMsattaM ) strI kI AMkhoM se AMkheM na milAnA (paloijjA) avalokana karanA (nAidUrAvalo ae) ati dUra na dekhanA (upphullaM) vikasita netroM se (na viNijjhAe) na dekheM (niaTijja) pIche lauTa jAya (ayaMpiro) binA bole ||23|| (miaM) maryAdA vAlI ||24|| (saMlogaM) dekhanA ||25|| (AyANe) lAne kA mArga // 26 // (AharaMtI) bhikSA lAnevAlI (siA) kadAcit (parisADijja) nIce girA detI (tArisaM) vaisA ||28|| ( saMmaddamANI ) mardana karatI ( asaMjamakariM) sAdhu ke lie jIva hiMsA karane vaalii||29|| (sAhaTTu) ekatritakara (nikkhivittANaM) rakhakara (saMpaNulliA ) ekatrita hilAkara / / 30 / / (ogAhaittA) jalAdi meM calanA (calaittA) idhara-udhara karake ||31|| (purekammeNa) sAdhu ke lie pUrva meM dhoyA huA (davvIo) kar3achI se ||32|| (kukkusa kao) turaMta ke tor3e hue krauMca bIja (maTTiAuse) maTTI tathA kSAra se (ukkiTTha) bar3e phala (saMsaTTe) kharaMTita (loNe) namaka se (gerUa) sonAgerU (soraTThia) phaTakar3I / / 33-35 / / (saMsaNa). kharaMTita (osaNIyaM) nirdoSa ||36|| (chaMda) abhiprAya (paDileha) vicAra kare ||37|| (kAlamAsiNI) pUrNa mAsavAlI (nisannA) baiThI huI (puNaTTao) punaH uThe / / 40 / / (thaNagaM) stana (pijjamANI) pAna karAnevAlI (nikkhivittu) rakhakara (roaMto) rotA huA (Ahare) lekara Aye / / 43 / / (uvvaNNatthaM) taiyAra kiyA huA // 44 // ( nisAo ) dalane ke patthara se (pIDhaNa) kASThapITha se (loDheNa) choTA patthara (vileveNa) miTTI kA lepa (sileseNa) lAkSAdi padArtha se (ubbhiMdiuM ) lepa Adi dUrakara (dAvao) dAtA / / 45-46 / / (dANaTThA) dAnArtha / / 47 / / (puNNaTThA) puNyArtha || 49 || (vaNimaTThA) bhikSAcara hetu // 51 // (samaNaTThA) sAdhu ke lie ||3|| ( ussakkiA ) cUlhe meM kASTha DAlakara (osakkiyA) kASTha nikAlakara (ujjaliA ) ekabAra kASTha DAlakara (pajjAliA ) bAra-bAra kASTha DAlakara (nivvaviA) bujhAkara (ussiMciA ) ubharA Ane ke bhayaM se thor3A anna nikAlakara (nissiMciA ) pAnI kA chiTakAvakara (uvvattiA) dUsare bartana meM DAlakara (oyAriyA) nIce utArakara / / 63-64 / / (kaTTha) kASTha (saMkamaTThAo) calane hetu (calAcalaM) calavicala ||65 || (nisseNiM) nisaraNI (pIDhaM) bAjoTa (ussavittANaM) U~ce karake (maMcaM) palaMga (kIlaM) khIlA (pAsAyaM) prAsAda para (durUhamANI) duHkhapUrvaka caDhatI huI (pavaDijjA) gira jAya (lusao) TuTa jAya (jage) prANI (aArise) aisA ||67-69 / / (palaMba) tAr3a ke phala (sannire) patra zAka (tuMbAgaM) tuMbA (siMgaberaM) adraka // 70 // (sattucuNNAI) sattu kA cUrNa (kola cuNNAiM) bora kA cUrNa (AvaNe) dukAna (phANio) patalA gur3a (pUyaM ) puDale (vikkAyamANaM) becA jAnevAlA (pasaDhaM) adhika dina kA (raNa) sacitta raja se (pariphAsiaM) kharaMTita // 71 - 72 / / (bahuaTThiaM) adhika kaThina bIjavAlA (pugg2alaM) sItAphala (aNimisaM) anAnAsa (bahukaMTayaM) kAMTe yukta (acchiyaM) astika vRkSa kA phala (tiMduaM) tiMduka vRkSa kA phala (billaM) bilva (siMbaliM) zImalA phala (siyA) hove (ujjiyadhammiye) tyAjya ||73-74 || (vAradhoaNaM) gur3a ke ghar3e ko dhoyA huA pAnI zrI dazavaikAlika sUtram - 54 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (aduvA) athavA, yA (saMseima) ATe kA dhoyA huA pAnI (ahuNAdhoaM) turaMta kA dhoyA huA pAnI, mizraNa / / 75 / / (cirAdhoya) dIrgha kAla kA dhoyA huA pAnI (maio) sUtrAnusArI buddhi se (bhave) hove / / 6 / / (aha) aba (bhavijjA) hove (AsAittANa) cakhakara (roae) nizcaya kare / / 77 / / (AsAyaNaTThAo) cakhane ke lie (dalAhi) do (accaMbilaM) atikhaTTA (pUiM) kharAba (nAlaM) samartha nahIM hai (viNitta) nivAraNa hetu / / 78 / / (akAmeNa) binA icchA se (vimaNeNaM) vaimanaskatA se (paDicchiyaM) grahaNa kiyA (appaNA) svayaM (pibe) pIo (dAva) de,dirAve / / 80 / / (egaMta) ekAMta meM (avakkamittA) jAkara (pariThappa) paraThakara / / 81 / / (kuTThagaM) zUnya ghara, maTha (bhittimUlaM) bhIMta ke pAsa (aNunavittu) gRhastha kI AjJA lekara (paDicchannaMmi) tRNAdi se AcchAdita (saMvuDe) upayoga sahita (saMpamajjittA) acchI prakAra pUMjakara / / 82-83 / / (aTThio) kaThina bIja (sakkara) kaMkara (ukkhivittu) uThAkara (nikkhive) dUra pheMke (AsaaNa) mukha se (na chaDao) na pheMke (gaheUNa) lekara (avakkame) jAve / / 84-85 / / (sijjamAgamma) upAzraya meM Akara (sapiMDapAyaM) zuddha bhikSA lekara (uMDuaM) bhojana karane ke sthala ko||87|| (AyAya) bolakara / / 88 / / (AbhoittA) jAnakara (nIsesa) sabhI / / 89 / / (vIsamejja) vizrAMti le||93|| (hiyama8) hitArtha (lAbhamaTThio) lAbhArthI (aNuggaha) prasAda, upakAra (tArio) tArA huA // 94 / / (saddhiM) sAtha meM / / 15 / / (Aloe bhAyaNe) prakAzavAle pAtra meM // 96 / / (annattha pauttaM) dehanirvAhArtha / / 97 / / (sUiaM) zAkAdi sahita (ullaM) harA (sukka) zuSka (maMthu) bora cUrNa (kummAsa) ur3ada ke bAkale (uppanna) 'prApta (nAi) adhika nahIM (hIlijjA) niMdA (muhAladdhaM) mudhAgrAhI (muhAjIvI) mudhAjIvI / / 99 / / (muhAdAiM) mudhAdAtA pratyupakAra kI icchA binA / / 100|| uddezya dUsarA : (paDiggaha) pAtra ko (saMlihittANaM) acchI prakAra sAphakara / / 1 / / (samAvanno) rahA huA (ayAvayaTThA) saMyama ke nirvAhArtha (bhUccANaM) AhAra karake (saMthare) nirvAha hotA hai||2|| (puvvautteNaM) pUrvokta (uttareNa) Age kahe anusaar||3|| (saMnivesa) grAmAdi (garihasi) niMdA karatA hai||5|| (saikAle) samaya hone para (kujjA) kare (soijjA) zoka kare (ahiAsao) tapa huA aisA ciMtana kre||6|| (pANA) prANi (ujjuaM) sanmukha / / 7 / / (katthaI) kahIM bhI (pabaMdhijjA) kare (kaha) kathA (ciTThittANa) baiThakara / / 8 / / (phaliha) phalaka (avalaMbiA) avalaMbana lekara // 9 / / (kiviNaM) kRpaNa (vaNImagaM) daridra (uvasaMkamaMta) jAte hue // 10-13 / / (uppala) nIlakamala (paumaM) raktakamala (kumuaM) kumuda (magadaMtiaM) mogarA (saMluMciyA) chedakara (saMmaddiA) mardana kr||14-17|| (sAluaM) kamalakaMda (virAliaM) palAzakaMda (nAliaM) nAla (muNAliaM) kamala ke taMtu (sAsava) sarasava (tarUNagaM) tarUNa, naye (anivvuDaM) apariNata (pavAlaM) pravAla (rUkkhassa) vRkSa kaa||19|| (tarUNiaM) binA dAne kA (chivADi) muMga kI phalI (bhajjiaM) pakAI huI mizra zrI dazavaikAlika sUtram - 55 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / 20 / / (kolaM) bora (aNusinnaM) na pakAyA ho (veluaM) vaMsakArelA (kAsavanAliaM) sIvaNavRkSa kA phala (pappaDagaM ) pApar3I || 21 || (viaDaM) kaccA jala (tattanivvuDaM) tIna ukAle binA kA jala (pUi pinnAgaM ) sarasava kA khola // 22 // ( kaviTTha) koThaphala (mAuliMgaM) bIjorA phala (mUlagaM mUlA ke aMga (mUlagattiaM) mUlA kA kaMda (na patthaoM) na mAMge (phalamaMthUNi) bora cUrNa (bia maMthUNi ) javAdi kA ATA ( bihelagaM) baher3A kA phala (piyAlaM) cArolI ke phala ||24|| (samuANaM) zuddhabhikSA hetu (usaDhaM) dhanADhya ( nAbhidhArao) jAve nahIM ||25|| ( asijjA ) gaveSaNA kare (visIijz2a) kheda karanA (mAyaNNe) mAtrajJa ||26|| ( paccakkhe) pratyakSa ||28|| (DaharaM ) yuvAna (mahallagaM ) bar3e (vaMdamANaM) vaMdanakartA ko (jAijjA) yAcanA (aNaM) usako (pharUsa) kaThora ||29 / / (samukkase) garva na kare ( annesamANassa) jinAjJA pAlaka (aNuciTThai) pAlA jAtA hai / / 30 / / (viNigUhai) chupAtA hai (mAmeyaM) merA yaha (dAiaM ) batAyA (Ayao) grahaNa karegA (attaTThA) svayaM kA svArtha (guruo) bar3A (duttosao) jaise-taise AhAra se saMtoSita na honevAlA / / 32 / / (bhaddagaM) acchA (vivannaM) varNarahita (Ahare) lAve ||33|| (jANaMtu) jAne (tA) prathama (ime) yaha (AyayaTThI) AtmArthI (ayaM) yaha (lahuvittI) rUkSa vRtti yukta (sutosao) ati saMtoSI / / 34 / / (pasavaI) utpanna kare ||35|| (suraM) madirA (meragaM) mahue kA dArU (majjagaM) mAdaka (sasakkhaM) sAkSI sahita (sArakhaM ) saMrakSaNa ||36|| (pIyao) pItA hai (teNo) cora (passaha) dekho (niaDiM) mAyA ko ||37|| (suMDiA ) Asakti (anivvANaM) azAMti (asAhuA) asAdhutA / / 38 / / (niccuviggo) nitya udvigna (attakammehiM) svakarma se // 39 // (vi) bhI (Na) isakI // 40 // ( aguNappehi) avaguNa ke sthAna ko dekhanevAlA / / 41 / / (attha saMjuttaM) mokSArtha yukta ||43|| (vayateNe) vacana cora || 44 // (ala) bakarA (mUagaM) mUkapanA / / 48 / / (aNumAyaM) aNumAtra / / 49 / / ( bhikkhesaNa sohiM) AhAra gaveSaNA kI zuddhi (suppaNihiiMdio) samatA bhAva se pAMca iMdriyoM ko viSaya vikAra se roka dI hai (tivva lajja) anAcAra karane meM tIvra lajjAyukta (guNavaM) guNavAn (viharijjAmi) tuma vicaranA // 50 // muni kaise caleM ? saMpatte bhikkhakAlaMmi, asaMbhaMtI amucchio| imeNa kamajogeNa, bhattapANaM gavensa || 1 || saM.chA.H samprApte bhikSAkAle, asambhrAnto'mUrcchitaH / anena kramayogena, bhaktapAnaM gaveSayet / / 1 / / bhAvArtha H munibhikSA samaya ho jAne para asaMbhrAta (anAkula) amUrcchita anAsakta rahate hue Age ke zlokoM meM kahe jAnevAle krama yoga se (vidhi se ) AhAra pAnI kI gaveSaNA kare // 1 // zrI dazavaikAlika sUtram - 56 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se gAme vA nagare vA, goaraggagao munnii| care maMdamaNubiggo, avvakkhiteNa ceasA ||2|| saM.chA.H sa grAme vA nagare vA, gocarAgragato muniH| . carenmandamanudvignaH, avyAkSiptena cetasA / / 2 / / bhAvArtha : grAma yA nagara meM bhikSAcaryA hetu muni ko dhIre-dhIre avyagratApUrvaka evaM avyAkSipta cittapUrvaka calanA cAhie / / 2 / / purao jugamAyAe, pehamANo mahiM cre| vajjaMto bIahariyAI, pANe a dgmhi||3|| saM.chA.: purato yugamAtrayA, prekSamANo mahIM cret| varjayan bIjaharitAni, prANina udakaM mRttikAM c||3|| bhAvArtha : bIja, haritkAya,jala, evaM sacittaM miTTI Adi jIvoM ko bacAte hue sAr3he tIna hAtha pramANa Age kI bhUmi ko dekhate hue muni upayogapUrvaka cale // 3 // ovAyaM ksima khANaM, vijalaM privjje| saMkameNa na gacchijjA, vijjamANe parakSame||4|| saM.chA.: avapAtaM viSamaM sthANuM, vijalaM privrjyet| - saGkrameNa na gacchet, vidyamAne praakraamet||4|| bhAvArtha : calate hue mArga meM khaDDe, staMbha, binA pAnI kA kiccar3a ho nadI Adi ko pAra karane ke lie patthara kASTha Adi rakkhA ho aise prasaMga para dUsarA yogya mArga mila jAya to usa mArga se sAdhu na jAya / / 4 / / kAraNa darzAte hue Age kahA hai - . pavaIte va se tattha, pakkhalaMte va sNje| . hiMsejja pANabhUyAI, tase aduva thAvare||5|| saM.chA. prapatan vA sa tatra, praskhalan vA sNytH| . hiMsyAt prANabhUtAni, sAnathavA sthAvarAn / / 5 / / bhAvArtha : aise mArga para calate hue sAdhu gira jAya yA skhalita ho jAya to trasa sthAvara jIvoM kI virAdhanA ho jAtI hai, aura svayaM ke aMgopAMgoM ko coTa pahu~cane kI saMbhAvanA hai| isa prakAra ubhaya virAdhanA hai / / 5 / / tamhA teNa na gacchijjA, saMjae susmaahie| saha anneNa maggeNa, jayameva parakame ||6|| saM.chA.H tasmAttena na gacchet, saMyataH susmaahitH| .. satyanyasmin mArge, yatameva praakraamet||6|| bhAvArtha : isa kAraNa se samAdhiyukta jinAjJA pAlaka sAdhu ko jaba taka zAstrokta mArga zrI dazavaikAlika sUtram - 57 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mila rahA ho taba taka aise mArga para na cale, jo dUsarA mArga na mile to jayaNApUrvaka cale // 6 // iMgAlaM chAriyaM rAsiM, tusarAsiM ca gomayaM / sasarakkhehiM pArahi, saMjao taM nikme||7|| saM.chA.H AGgAraM kSAraM rAziM, tuSarAziM ca gomym| sarajaskAbhyAM pAdAbhyAM, saMyatastaM naakraamet||7|| " bhAvArtha : susAdhu mArga meM calate hue aMgAroM ke, rAkha ke chilakoM ke, gobara ke samUha para sacitta raja yukta paira se na cale ||7|| 'na carejja vAse vAsaMte, mahiyAe vA paDaMtie / mahAvara va vAyaMte, tiricchasaMpAimesu vA || 8 ||. saM.chA.H na caredvarSe varSati, mahikAyAM vA patantyAm / mahAvAte vA vAti, tiryaksampAtimeSu vA ||8|| bhAvArtha : varSA ho rahI ho, dhummasa ho, vegayukta vAyu ho, raja ur3a rahI ho, evaM saMpAtima sajIva ur3a rahe hoM to sAdhu gocarI na jAye, jAne ke bAda aisA huA ho to yogya sthala para ruka jAye ||8|| na carejja vesasAmaMte, baMbhaceravasANaye / baMbhayArissa daMtassa, hujjA tattha visuttiA || 9 || saM.chA.H na cared vezyAsAmante, brahmacaryAvasAnake / brahmacAriNo dAntasya, bhavettatra visrotasikA // 9 // bhAvArtha H sarvottama vrata kI rakSA ke lie sUcanA karate hue sUtrakAra zrI kaha rahe haiM ki jahAM brahmacarya ke nAza kA saMbhava hai, aise vezyAdi ke gRha kI ora sAdhu ko gocarI ke lie nahIM jAnA caahie| vahAM jAne se unake rupa-darzana ke sAtha unakI kAmottejaka veza bhUSAdi ke kAraNa iMdriyoM kA damana karanevAle brahmacArI ke mana meM vikAra utpanna ho sakatA hai / / 9 / / aNAyaNe caraMtarasa, saMsaggIe abhikkhaNaM / hujja vayANaM pIlA, sAmaNNaMmi a saMsao // 10 // saM.chA.H anAyatane carataH, saMsargeNAbhIkSNam / bhaved vratAnAM pIDA, zrAmaNye ca saMzayaH // 10 // bhAvArtha : bAra-bAra vezyAdi ke rahane ke sthAnoM kI ora gocarI jAne se unakI ora bArabAra najara jAyagI, kabhI unase vArtAlApa rupa saMsarga hogA, usase mahAvrata meM aticAra * lagegA ( kabhI mahAvrata kA bhaMga bhI ho jAtA hai ), logoM meM usake cAritra ke viSaya meM zaMkAe~ utpanna hoMgI // 10 // zrI dazavaikAlika sUtram - 58 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM| vajjapTa vesansAmaMtaM, muNI egNtmssie||11|| saM.chA.H tasmAdetaM vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| * varjayed vezyAsAmantaM, munirekaantmaashritH||11|| bhAvArtha : isa kAraNa mokSa kI ekameva ArAdhanA karanevAle muni bhagavaMta durgati vardhaka isa doSa ko samajhakara vezyAdi striyA~ jahA~ rahatI hoM usa ora gocarI hetu na jAye, una sthAnoM kA tyAga kara de / / 11 / / TI.vI., vIDiyo, aMga pradarzana evaM arddhanagnAvasthA jaise vastra paridhAna ke yuga meM muni bhagavaMtoM ko gocarI ke lie jAte samaya atyaMta apramattAvasthA kI AvazyakatA kA digdarzana Uparake tIna zlokoM se ho rahA hai jJAna-vaya-evaM vrata paryAya se aparipakva muniyoM ko gocarI jAte samaya, gocarI bhejate samaya Upara ke tIna zlokoM ke rahasya ko vicArAdhIna rakhanA Avazyaka hai| .. ina tIna zlokoM ke zabdArtha ko na dekhakara usake aMdara rahe hue rahasya ko samajhanA Avazyaka hai| . Aja kitane hI muniyoM ke bhAva prANoM kA vinAza ho rahA hai, adhaHpatana ho rahA hai evaM mahAvratoM kA sarvanAza hokara saMsArI avasthA prApta kara rahe haiM usake pIche mUla kAraNa hai ina tIna zlokoM ke rahasyArtha kI ora durlkssy| sadguru bhagavaMtoM se ina tIna zlokoM ke rahasyArtha ko samajhakara jIvana yApana * karane vAlA gocarI jAnevAlA muni zAstrokta/Agamokta rIti se cAritra pAlana kara skegaa| .: sANaM sui gAviM, dittaM goNaM hayaM gye| ... saMDimbhaM kalahaM juddhaM, durao parivajjae||12|| saM.chA.H zvAnaM sUtikAM gAM, dRptaM gAvaM hayaM gjm| ... saNDimbhaM kalahaM yuddhaM, dUrataH privrjyet||12|| bhAvArthaH gocarI ke lie mArga meM calate samaya zvAna, prasutA gau (gAya), madayukta vRSabha, azva, hastI, bAlakoM ke krIr3A kA sthAna, inako dUra se chor3a dene caahie| arthAt aise mArga para se sAdhu ko gocarI nahIM jAnA cAhie / / 12 / / muni kaise cale? aNunnara nAvaNae, appahiDhe annaaule| iMdiAI jahAbhAgaM, damaittA muNI care / / 13 / / saM.chA.H anunnato nAvanataH, aprhRsstto'naakulH| indriyANi yathAbhAgaM, damayitvA munishcret||13|| zrI dazavaikAlika sUtram - 59 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : mArga meM jAte hue sAdhuoM ko U~ce, nIce na dekhanA, snigdhAdi gocarI kI prApti harSita na bananA, na milane para krodhAdi se Akula, vyAkula na honA, svayaM kI iMdriyoM ko apane AdhIna rakhakara calanA / / 13 / / davadavassa na gacchejjA, bhAsamANo a goare / hasaMto nAbhigacchijjA, kulaM uccAvayaM sayA || 14 || saM.chA.: drutaM drutaM na gacchet, bhASamANazca gocare / hasannAbhigacchet, kulamuccAvacaM sadA // 14 // bhAvArtha : aizvaryAdi kI dRSTi se U~ca, nIca, madhyama kuloM meM gocarI jAte samaya zIghratApUrvaka na calanA, bhASA kA prayoga karate hue na calanA, haMsate hue bhI nahIM calanA || 14 || AloaM thiggalaM dAraM, saMdhiM dagabhavaNANi a caraMto na vinijjhAe, saMkaTThANaM vivajjae | | 15 || saM.chA.: AlokaM citaM dvAraM, sandhiM dakabhavanAni ca / carenna vinidhyAyet, zaGkAsthAnaM vivarjayed / / 15 / / bhAvArtha : gocarI hetu gae hue sAdhu ko gRhasthoM ke ghara ke veMTIlezana, bArI, dvAra (kamare ke dvAra Adi), cora ke dvArA banAye gaye cheda, dIvAra ke bhAga ko, pAnI rakhane ke sthAna ko, ina sthAnoM kI ora dRSTi lagAkara nahIM dekhanA kyoMki ye saba zaMkA ke sthAna haiM / / 15 / / vartamAna yuga meM bAtharuma, leTrIna, TI. vI., vIDiyo rakhane ke sthAna kI ora najara na jAye isakA pUrNa dhyAna rakhanA caahie| raNI gihavaINaM ca, rahassArakkhiyANa c| saMkilesakaraM ThANaM, dUrao parivajjara || 16 || saM.chA.H rAjJo gRhapatInAM ca, rahaHsthAnamArakSakANAM c| saGklezakaraM sthAnaM, dUrataH parivarjayet // 16 // bhAvArtha : gocarI gaye hue muni ko rAjA, gAthApati, grAma saMrakSaka Adi netAoM ke gupta sthAna kI ora na dekhanA, na jAnA evaM klezakAraka sthAnoM kA dUra se tyAga kara denA `caahie| isa zloka meM darzita sthAnoM kA dUra se tyAga na kare to sAdhu vipattiyoM ko AmaMtraNa de detA hai // 16 // kaise gharoM meM praveza nahIM kare? paDikuTThakulaM na pavise, mAmagaM privjje| aciyattaM kulaM na pavise, ciyattaM pavise kulaM / / 17 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 60 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H pratikuSTakulaM na pravizet, mAmakaM privrjyed| aprItikulaM na pravizet, prItimat prvishetkulm||17|| bhAvArtha : sUtaka yukta gRha, aspRzya jAti ke gRha, gRhapati dvArA niSedha kiye hue ghara, aprIti vAle ghara ina gharoM meM gocarI Adi ke lie muni praveza na kreN| lokaniMdA evaM zAsana kI avahelanA ke prasaMga upasthita hone kI saMbhAvanA ke kAraNa aise gharoM meM sAdhu gocarI na jAye evaM inake alAvA Agamokta sabhI gharoM meM gocarI jAya // 17 // sANI-pAvAra-pihiaM, appaNA naavpNgure| kavADaM nopaNullijjA, uggahaMsi ajAiA||18|| saM.chA. zANIprAvArapihitaM, AtmanA naapvRnnuyaat| kapATaM na praNodayed, avagrahamayAcitvA // 18 // bhAvArtha : AgADha kAraNa se gRhapati se avagraha kI yAcanA kiye binA, avidhipUrvaka, dharmalAbha kA zabdocAra kiye binA, tAr3apatrI, kaMtAna, vastra Adi se AcchAdita ghara ke dvAra, lakar3I ke dvAra, lohe kI jAlI Adi se baMda dvArakholanA nahIM, dhakkA dekara kholanA nahIM / / 18 / / isase yaha siddha hotA hai ki gRhastha ke ghara meM unakI anumati prApta kiye binA muni praveza nahIM kara sktaa| deha rakSA hetu upayogI vidhAna :- . ..., goaraggapaviThTho a, vaccamuttaM na dhaare| ogAsaM phAsu naccA, aNunnavia vosire||19|| saM.chA. gocarAgrapraviSTastu, varSomUtraM na dhaaryet| . avakAzaM prAsukaM jJAtvA, anujJApya vyutsRjet||19|| bhAvArtha : mUlamArga se to gocarI jAne ke pUrva laghuzaMkA bar3IzaMkA kA nivAraNa karanA caahie| phira bhI zArIrika kAraNoM se gocarI jAne ke bAda zaMkA ho jAya to sUtrakAra kahate haiM ki - bar3InIti, laghunIti kI zaMkA ko rokanA nhiiN| gRhastha kI AjJA lekara nirjIva bhUmi para zaMkA kA nivAraNa karanA, vosirAnA cAhie / / 19 / / - sUtrakAra zrI ne sAdhuoM ke Arogya ko surakSita rakhane kI dRSTi se yaha Adeza diyA hai| laghunIti, bar3InIti kI zaMkA ko rokane se ajIrNa kA roga udbhava hotA hai| ajIrNe prabhavA rogAH' ajIrNa aneka rogoM kA janmasthAna hai| praveza kahA~ kareM? NIaduvAraM tamasaM, kuThThagaM privjje| acakkhuvisao jattha, pANA duppddilehgaa||20|| . zrI dazavaikAlika sUtram - 61 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA. nIcadvAraM tAmasaM, koSThakaM privrjyet| ___ acakSurviSayo yatra, prANino dussprtyupekssnniiyaaH||20|| . bhAvArtha : jahAM jisa ghara kA dvAra ati nIce ho, jhukakara jAnA par3atA ho, aMdhakArayukta koThAra, bhUmigata (bhAga) sthAna,kamarA Adiho, vahAM sAdhu gocarI na jAya,kAraNa batAte hue kahA ki (A~kha) cakSu se pUrNarUpa se padArtha dikhAyI na de, trasAdijIvoM kI jayaNA na ho sake, IryAsamiti kA pUrNa pAlana na ho sake dvAra nIcA hone se kahIM coTa laganA bhI saMbhava hai||20|| jattha pupphAiM bIAI, vippainnAI kutttthe| . ahuNovalittaM ulla, dahNaM parivajae||21|| saM.chA.H yatra puSpANi bIjAni, viprakIrNAni kosstthke| adhunopaliptamA, dRSTvA privrjyet||21|| elagaM dAragaM sANaM, vacchagaM vAvi kuttue| ullaMghiA na pavise, viuhittANa va sNje||22|| saM.chA.H eDakaM dArakaM zvAnaM, vatsakaM vA'pi kossttke| ullaGghya na pravized, vyUhya vA saMyataH / / 22 / / bhAvArtha : jisa ghara ke dvAra meM puSpa, bIjAdi bikhare hue ho, dhAnya ke dAne ho, turaMta kA lIpana Adi kiyA ho to usa ghara meM, evaM elaga (gheTA), bAlaka, zvAna, bachar3A Adi baiThA huA ho to usakA ullaMghanakara, usako nikAlakara yA use uThAkara usa ghara meM praveza na kreN| gocarI Adi hetu na jAyeM / / 21-22 / / vartamAna yuga meM adhikAMza se lIpana ke sthAna para pharza dhone kI prathA vizeSa hai ataH pharza pAnI se bhigI huI ho to praveza na kreN| turaMta potA kiyA huA ho to aMdara na jaaeN| asaMsattaM paloijjA, naaiduuraavloyr| upphullaM na viNijjhAe, niahijja ayaMpiro||23|| saM.chA.: asaMsaktaM pralokayennAtidUraM prlokyet| utphullaM na vinidhyAyet, nivrtetaajlpn||23|| bhAvArtha : gRhastha ke ghara meM gocarI vahorAte samaya sAdhu ko kisa prakAra rahanA cAhie usakA spaSTIkaraNa karate hue kahA hai ki - strI jAti para Asakti bhAva na lAkara svayaM ke kArya kA avalokana karanA, ghara meM ati lambI najara na karanA, ghara ke logoM ko vikasvara najaroM se na dekhanA, AhArAdi na mile to dIna vacana nahIM bolakara lauTa jAnA cAhie / / 23 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 62 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aibhUmiM na gacchejjA, goaraggagao munnii| kulassa bhUmiM jANittA, miaM bhUmi parakame ||24|| saM.chA.H atibhUmiM na gacched, gocarAgragato muniH| . kulasya bhUmiM jJAtvA, mitAM bhUmiM praakraamet||24|| bhAvArtha : muni ko uttama kula kI niyamita bhUmi kI maryAdA ko jAnakara gRhastha kI . anumati lekara utanI hI bhUmi taka jaanaa| Age jAnA nahIM cAhie / / 24 / / tattheva paDilehijjA, bhUmibhAgaM viakkhnno| siNANassa ya vaccassa, saMlogaM parivajjara||25|| saM.chA. tatraiva pratyupekSeta, bhUmibhAgaM vickssnnH| snAnasya ca varcasaH, saMlokaM parivarjayet / / 25 / / / bhAvArthaH maryAdAyukta bhUmi taka gaye hue muni ko bhUmi kA dRSTi paDilehana ke bAda khar3e rahate samaya snAnAgAra yA bar3InIti kA sthAna (bAtharuma yA leTrIna) dekhane meM Ate ho to usa sthAna se zIghra dUra ho jaay| sva para bhAva prANoM kI surakSA hetu ina niyamoM kA pAlana atIva Avazyaka hai||25|| dagamaTTiyaAyANe, bIANi hariANi | .. parivajjaMto ciThThijjA, savviMdiyasamAhie||26|| saM.chA.: udakamRttikAdAnaM, bIjAni haritAni c| : parivarjayastiSThet, srvendriysmaahitH||26|| bhAvArtha : jala evaM miTTI lAne ke mArga ko evaM vanaspati ke sthAna ko chor3akara, sabhI iMdriyoM ko samabhAva meM rakhakara khar3A rahanA cAhie / / 26 / / . kalpyAkalpya vicAra :. tattha se ciTThamANassa, Ahare pANabhoaNaM| akappina gerihajjA, paDigAhijja kappi27|| AharaMtI siyA tattha, parisADijja bhoaNaM| ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisaM||28|| .. saMmaddamANI pANANi, bIANi hariANi| asaMjamakariM naccA, tArisiM parivajjae||29|| .. sAhaTu nikkhivittANaM sacittaM ghaTTiANi c| taheva samaNaTThAe, udagaM saMpaNulliA||30|| . ogAhaittA calaittA, Ahare pANabhoaNaM| ditiaM paDi Aikkhe, na me kappar3a taaris||31|| purekammeNa hatyeNa, davvIe bhAyaNeNa vaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 63 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ditiaM paDiAikkhe, na me kappai tArisaM / / 32 // saM.chA.H tatra tasya tiSThataH aahretpaanbhojnm| akalpikaM na gRhNIyAt, prtigRhnniiyaatklpikm||27|| AharantI syAttatra, parizATayed bhojanam / dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 28 // sammardayantI prANino, bIjAni haritAni ca / asaMyamakarIM jJAtvA, tAdRzIM privrjyet||29|| saMhRtya nikSipya, sacittaM ghaTTayitvA ca / tathaiva zramaNArthaM, udakaM sampraNudya ||30|| avagAhya cAlayitvA, AharetpAnabhojanam / dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 31 // puraH karmaNA hastena, darvyA bhAjanena vA / dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam ||32|| bhAvArtha H gocarI vahorane kI vidhi kA vidhAna karate hue sUtrakAra zrI kaha rahe haiM ki : usa-usa kula maryAdA ke ucita sthAna para khar3e rahe hue sAdhu ko, gRhastha dvArA lAye hue AhAra pAnI meM se akalpya grahaNa na kara kalpya ho vahI lenA // 27 // y bhUmi para idhara-udhara dAne Adi girAte hue lAtI hoM to bIja, harI vanaspati Adi ko dabAtI huI, mardana karatI huI lAtI ho to sAdhu ke lie asaMyama kA kAraNa hone se, akalpanIya hai aisA kahakara grahaNa na karanA / / 28-29 / / dUsare bartana meM nikAlakara de, nahIM dene lAyaka bartana meM rahe hue padArtha ko sacitta padArtha meM rakhakara de, sacitta kA saMghaTanakara de, sAdhu ke lie pAnI ko idhara-udhara kara ke de // 30 // varSAkAla meM gRhAMgaNa meM rahe hue sacitta pAnI meM se hokara AhAra lAkara vahorAve, sacitta jala ko bAhara nikAlakara AhAra vahorAve, sAdhu ko AhAra vahorAne hetu hasta, camaca, bartana Adi dhone rUpa puraskarmakara AhAra vahorAve, Upara darzita rIti se AhAra vahorAne vAle ko sAdhu spaSTa kahe ki isa prakAra kA AhAra hamAre liye akalpya hai| hameM lenA nahIM kalpatA / / 31 - 32 // ( evaM ) udaulle sasiNiddhe, sasarakkhe maTTiAuse / hari Ale hiMgulae, maNosilA aMjaNe loNe // 33 // geru avaNNi aseThia - soraTThi apiTThakukkusakara a umisaMsa, saMsaTTe ceva bodhavve ||34|| asaMsaNa hattheNa, davvITa bhAyaNeNa vA / zrI dazavaikAlika sUtram - 64 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dijjamANaM na icchijjA, pacchAkammaM jahiM bhave||35|| saM.chA. evaM udakAi~Na sasnigdhena, sarajaskena mRttikossaabhyaam| haritAlenahigulakena, manaHzilayA'jhenana lavaNena / / 33 / / gairikaavrnnikaashvetikaasauraassttrikaapissttkukkuskRten| utkRSTamasaMsRSTaH, saMsRSTazcaiva boddhvyH| // 34 // asaMsRSTena hastena dA bhAjanena vaa| dIyamAnaM necchet, pazcAtkarma yatra bhavet / / 35 // bhAvArtha : isa prakAra hAtha se jala jhara rahA ho, jalAdra ho, sacitta raja yukta ho, kicar3a yukta ho, kSAra yukta ho evaM haratAla hIMgalo/maNasila, aMjana, namaka, gerU, pIlImiTTI khar3I, phaTakar3I, turaMta kA gehuM Adi kA loTa, krauMca bIja,kalIMgara Adi phala, zAka Adi se kharaMTita hAtha se, yA na kharaMTita hAtha, cammaca Adi se AhAra vahorAve to na le| pazcAt karma nAmaka doSa ke kAraNa / / 33-35 / / saMsaTThaNa ya hattheNa, davvIe bhAyaNeNa vaa| dijjamANaM paDicchijjA, jaM tatthesaNiyaM bhave||36|| saM.chA.H saMsRSTena ca hastena, dA bhAjanena vaa| dIyamAnaM pratIcched, yattatraiSaNIyaM bhvet||6|| bhAvArtha : jo AhAra-pAMnI nirdoSa ho to, annAdi se lipta hAtha, cammaca yA anya bartana meM lekara de to grahaNa krnaa| pUrvakarma evaM pazcAtkarma na lage isa prakAra AhAra grahaNa karanA. // 36 // duNDaM tu bhuMjamANANaM, ego tattha nimNte| . dijjamANaM na icchijjA, chaMdaM se paDilehae ||37|| duNDaM tu bhuMjamANANaM, do'vi tattha nimNte| dijjamANaM paDicchijjA, jaM tatthesaNiyaM bhave ||34|| saM.chA dvayostu bhuJjatoH, ekastatra nimntryet| dIyamAnaM necchet, chandaM tasya pratyupekSeta / / 37 / / dvayostu bhuJjAnayo,-vipi tatra nimntryeyaataam| dIyamAnaM pratIcched, yattatraiSaNIyaM bhvet||38|| bhAvArtha H padArtha ke do mAlika meM se eka nimaMtraNa kare aura dUsare ke netra vikArAdi se vahorAne ke bhAva dikhAyI na de to na le| donoM ke vahorAne ke bhAva ho aura AhAra nirdoSa ho to grahaNa kareM / / 37-38 / / ina do zlokoM se yaha spaSTa ho rahA hai ki padArtha ke mAlikabhAva pUrvaka vahorAne para bhI vaha padArtha nirdoSa na ho to grahaNa nahIM karanA zrI dazavaikAlika sUtram - 65 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caahie| kevala vahorAne vAle ke bhAva hI nahIM dekhane haiM, padArtha kI nirdoSatA bhI dekhanI Avazyaka hai| guvviNIo uvaNNatthaM, vivihaM pANabhoyaNaM / bhuMjamANaM vivajjijjA, bhutasesaM paDicchara ||39|| siA ya samaNadvATa, guvviNI kAlamAsiNI / uThi vA nisIijjA, nisannA vA puNuTTha ||40|| taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiaM / ditiaM paDiAIkkhe, na me kappai tArisaM / / 41 // saM.chA.H gurviNyA upanyastaM, vividhaM paanbhojnm| bhujyamAnaM vivarjayet, bhuktazeSaM pratIcchet // 39 // syAcca zramaNArthaM, gurviNI kAlamAsinI / utthitA vA niSIded, niSannA vA punaruttiSThed ||40|| tadbhavedbhaktapAnaM tu, saMyatAnAmakalpikam / dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 41 // bhAvArtha : garbhavatI strI ke lie vividha bhojana taiyAra kiye hue ho vaha AhAra na le, para usake khAne ke bAda adhika ho to grahaNa kara sakatA hai / / 39 / / kabhI pUrNa mAsavAlI arthAt nauMve mahinevAlI garbhavatI strI sAdhu ko vahorAne ke lie khar3I ho to baiTha jAya yA baiThI ho to khar3I ho jAya to usakeM hAtha se AhAra lenA na kalpe // 40 // (parantu vaha baiThI ho usake pAsa AhAra / padArtha ho aura baiThI- baiThI vahorAye to lenA klpe|) garbhavatI kA bhojana evaM garbhavatI dvArA diye jAnevAle AhAra ke lie sAdhu niSedha kare ki aisA AhAra lenA hameM nahIM kalpatA / / 41 || thaNagaM pijjemANI, dAragaM vA kumAri / taM nikkhivitu roaMtaM, Ahare pANabhoaNaM // 42 // taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiaM / ditiaM paDiAIkkhe, na me kappai tArikhaM ||43|| jaM bhave bhattapANaM tu, kappAkappaMmi sNkiaN| ditiaM paDiAIkkhe, na me kappara tArisaM // 44 // dagavAreNa pihiaM, nIsAra pIDharaNa vA / loDheNa vA vi leveNa sileseNa va keNaI ||45 || taM ca ubbhidiuM dijjA, samaNadvAra va dAvae / ditiaM paDiAIkkhe, na me kappar3a tArisaM ||46 || zrI dazavaikAlika sUtram - 66 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H stanakaM pAyayantI, dArakaM vA kumaarikaam| tannikSipya rudad, AharetpAnabhojanam / / 42 // tadbhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 43 / / yadbhaved bhaktapAnaM tu, kalpAkalpayoH shngkitm| dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate taadRshm||44|| dakavAreNa pihitaM, nIzayA(peSaNyA) pIThakena vaa| loDhena vApi lepena, zleSeNa vA kenacit // 45 / / taccodbhidya-dadyA, cchramaNArthaM vA daaykH| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 46 / / bhAvArthaHstanapAna karavAtI huImAtA bAlakako chor3akara vahorAye to jisa AhAra pAnI meM nirdoSa hai yA sadoSa aisI zaMkA ho to, AhAra pAnI, pAnI ke ghar3e se caTanI Adi jisa patthara para lor3hI jAtI hai usa patthara se,kASTha pITha se, caTanI jisase banAyI jAtI hai, usa zIlAputrakeNa arthAt usa choTe zIlAkhaMDa se, miTTI, lAkSa Adi ke lepa se DhaMke hue, baMdha kiye hue bartana se Dhakkana Adi dUra kara, lepa Adi nikAlakara vahorAve to muni manA kare ki mujhe aisA AhAra nahIM kalpatA // 42-46 / / asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, dANaTThApagaDaM imaM / / 47|| tArisa bhattapANaM tu, saMjayANa akappiI ditiaM paDiAikve, na me kappar3a tArisa / / 48|| asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, puNNaThThA pagaDaM imaM / / 49|| taM bhave. bhattapANaM tu, saMjayANa akappiI ditiaM paDiAikrane, na me kappar3a tArisaM // 50 // asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, vaNimaTThA pagaDaM imaM / / 51|| taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappi ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa / / 52 / / asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| jaM jANijja suNijjA vA, samaNaTThA pagaDaM imaM / / 53 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akppi| ditiaM paDiAivakhe, na me kappai tArisaM ||54|| zrI dazavaikAlika sUtram - 67 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H azanaM pAnakaM vApi, khAdyaM svAdyaM tthaa| yajjAnIyAcchRNuyAdvA, dAnArthaM prakRtamidam / / 47 / / . tAdRzaM bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 48 / / azanaM pAnakaM vA'pi, khAdyaM svAdyaM tthaa| yajjAnIyAt, zRNuyAdvA puNyArthaM prkRtmidm||49|| tad bhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| . dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 50 / / .. azanaM pAnakaM vA'pi, khAdyaM svAdyaM tthaa| yajjAnIyAd zRNuyAdvA, vanIpakArthaM prkRtmidm||51|| tadbhavedbhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| . dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate taadRshm||2|| azanaM pAnakaM vA'pi, khAdyaM svAdyaM tthaa| yajjAnIyAd, zRNuyAdvA zramaNArthaM prkRtmidm||53|| tad bhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| ... dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate taadRshm||54||' bhAvArtha : svayaM ne jAna liyA ho, suna liyA ho ki gRhastha ne azana, pAna khAdima svAdima rUpa cAroM prakAra kA AhAra dAna dene ke lie, puNya ke lie, bhikSAcaroM ke lie, yA zramaNa bhagavaMtoM ke lie banAyA hai to vahorAne vAle ko kaha de ki yaha AhAra akalpanIya hone se hameM nahIM kalpatA / / 47-54 / / uddesiyaM kIagaDaM, pUikammaM ca aahddN| ajhoara pAmiccaM, mIsajAyaM, vivajjae||55|| saM.chA.: audezikaMkrItakRtaM, pUtikarma caahtm| adhyavapUrakaM prAmityaM, mizrajAtaM vivarjayed / / 5 / / bhAvArthaH munioM ko vahorAne ke uddezya se banAyA ho, kharIdakara lAyA ho, zuddha AhAra meM AdhAkarmAdi AhAra kA saMmizraNa kiyA ho, sAmane lAyA huA ho, sAdhuoM ko Aye jAnakara banate hue AhAra meM vRddhi kI gayI ho aisA AhAra, evaM vahorAne ke lie mAMgakara lAyA ho, adalabadalakara lAyA ho, udhAra lAyA ho, sAdhu zrAvaka donoM ke lie mizrarUpa meM banAyA ho to aisA AhAra muni ko chor3a denA caahie| grahaNa na krnaa||5|| uggamaM se a pucchijjA, kassaThThA keNa vA kaDaM?|succA nissaMkiaM suddhaM, paDigAhijja saMjae ||56||. zrI dazavaikAlika sUtram -- 68 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA. udgamaM tasya ca pRcchet, kasyA) kena vA kRtm?| zrutvA niHzaGkitaM zuddhaM, pratigRhNIyAt saMyataH // 56 / / bhAvArthaH AhArakI nirdoSatA, sadoSatA hetu gRhastha se prazna kare ki yaha AhAra kisake lie aura kisane banAyA hai| usakA pratyuttara saMtoSajanaka ho evaM, nirdoSatA siddha hotI ho vaha AhAra grahaNa karanA / / 56 / / / asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| pupphensa hujja ummIsaM, bIesu hariesu vA / / 57 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akppi| diti paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa / / 58 / / asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| udagaMmi hujja nikkhitaM, uttiMgapaNagesu vaa||59|| taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiI ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa ||60 / / asaNaM pANagaM vAvi, khAimaM sAimaM thaa| teummi hujja nikkhitaM, taM ca saMghaTiA dae||61|| taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappi diti paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa ||62 / / evaM usasakiyA osakiyA ujjAliyA pajjAliyA, nivvAviyA ussiMciyA, nissiMciyA uvavattiyA oyAriyA dae ||63 / / taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappi . ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisaM ||64|| . saM.chA.: azanaM pAnakaM vApi, khAdyaM svAdyaM tthaa| puSpairbhavedunmizraM, bIjairharitairvA / / 57 / / tad bhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 58 / / azanaM pAnakaM vA'pi, khAdyaM svAdyaM tthaa| udake bhavenikSiptaM, uttiGgapanakeSu vA / / 59 / / tadbhavedbhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 60 / / azanaM pAnakaM vA'pi, khAdyaM svAdyaM tthaa| tejasi bhavenikSiptaM, tacca saGghaThya dadyAd / / 61 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 69 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tad bhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 62 / / evamutsicyApasal, ujjvAlya prjvaaly| nirvApyotsicya niSicyApavAvatArya dadyAd / / 63 / / tad bhaved bhaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 64 / / bhAvArthaH cAroM prakAra kA AhAra puSpa-bIja Adi harI vanaspati se mizraho; sacitta jala para ho, ciMTioM ke dara para ho, agni para, evaM agni se saMghaTTita ho, agni meM kASTha DAlate hue, nikAlate hue eka bAra yA bAra-bAra aisA karate hue, bujhAte hue, eka bAra yo bAra-bArakASTha Adi cUlhe meM DAlate hue, agni para se kucha anAja nikAlate hue, pAnI Adi kA chiTakAva karate hue, agni para rahe hue AhArAdi ko anya pAtra meM lekara vahorAye yA vahI bartana nIce lekara vahorAye arthAt sacitta jala, agni, trasa kAya evaM vanaspati kI kisI bhI prakAra se virAdhanA karate hue vahorAye athavA upalakSaNa se pRthvIkAya evaM vAukAya kI virAdhanAkara vahorAye to sAdhu, kaha de ki yaha AhAra hameM nahIM kalpatA / / 57-64 / / hujja kaTuM silaM vAvi, iTAlaM vAvi egyaa| . . ' ThaviaM saMkamaTThAra, taM ca hojja calAcalaM ||65|| saM.chA.H bhavetkASThaM zilA vA'pi, iTTAlaM vA'pi ekdaa| sthApitaM saGkamArthaM, tacca bhaveccalAcalam / / 5 / / bhAvArtha : cAturmAsa meM yA anya dinoM meM bhI pAnI bharAva vAle sthAna para calane ke lie kASTha, patthara kI zIlA yA ITa ke Tukar3e Adi rakkhe ho, ve asthira ho to usa mArga para sAdhu bhagavaMtoM ko calanA nahIM / / 65 / / kAraNa darzAte hue kahA hai ki - - Na teNa bhikkhU gacchijjA, diTTho tattha asNjmo| gaMbhIraM jhusiraM ceva, sabiMdiyasamAhie ||66|| saM.chA.H na tena bhikSurgacchet, dRssttsttraasNymH| gambhIraM zuSiraM caiva, sarvendriyasamAhitaH / / 66 / / bhAvArtha : Upara darzita mArga para calane se cAritra virAdhanA hotI hai aisA jinezvaroM ne dekhA hai| aura zabdAdi viSayoM meM samAdhi yukta muni ko aMdhakAra meM rahe hue aura aMdara pokala (khokhalA) aise kASTha Adi para bhI nahIM calanA // 66 / / nisseNiM phalagaM pIDhaM, ussvittaannmaaruhe| maMcaM kIlaM ca pAsAyaM, samaNaTThA eva dAvae ||67| zrI dazavaikAlika sUtram - 70 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durUhamANI pavaDijjA, hatthaM pAyaM va lUsae / puDhavijIve vihiMnsijjA, je a tannissiyA jage || 68 || Arise mahAdose, jANiuNa mahesiNo / tamhA mAlohaDaM bhikkhaM, na paDigiNhaMti saMjayA || 69 // saM.chA.H niHzreNiM phalakaM pIThaM, utsRtyArohet / maJcaM kIlaM ca prAsAdaM, zramaNArthameva dAyakaH / / 67 / / ArohantI prapatet, hastaM pAdaM ca luussyet| pRthvIjIvAn vihiMsyAt, yAni ca tanizritAni jaganti // 68 // IdRzAn mahAdoSAn, jJAtvA maharSayaH / tasmAnmAlApahRtAM bhikSAM, na pratigRhNanti saMyatAH // 69 // bhAvArtha sAdhu ko dAna dene hetu dAtA Upara caDhane ke lie yA Upara se padArtha lene ke lie, nIsaraNI, Tebala, paTIyA, khUMTI Adi ke sahAre se car3he aura kabhI gira jAya hAtha, paira TUTa jAya, coMTa laga jAya usa sthAna para rahe hue pRthvIkAyAdi jIvoM kI virAdhanA * hone kA saMbhava hone se mahApuruSa aise mahAdoSoM ko batAkara mAlApahRta AhAra grahaNa nahIM karate / / 67-69 / / . kaMda mUlaM palaMbaM vA, AmaM chinnaM va sanniraM / tuMbAgaM siMgaberaM ca, AmagaM parivajjae / / 70 taheva sattucuNNAI kolacuNNAI AvaNe / sakuliM phANiaM pUaM, annaM vAvi tahAvihaM // 71 // vikAyamANaM pasaDhaM, raTaNaM pariphAsiaM / ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisaM // 72 // bahuaTThiyaM puggalaM, aNimisaM vA bahukaMTayaM / acchiyaM viMduyaMbillaM, ucchukhaMDa va siMbali // 73|| appe siA bhoaNajjAe, bahuujjiyadhammiyaM / ditia paDiAikkhe, na me kappai tArisaM ||74 || saM.chA.H kandaM mUlaM pralambaM vA, AmaM chinnaM vA sanniram / tumbAkaM zRGgaberaM ca, AmakaM parivarjayed / / 70 / / tathaiva saktucUrNAn, kolacUrNAn ApaNe / zaSkulIM phANitaM pUtaM, anyadvApi tathAvidham // 71 // vikrIyamANaM prasahya, rajasA parispRSTam / dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam // 72 // / zrI dazavaikAlika sUtram - 71 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahvasthikaM pudgalaM, animiSaM vA bhuknnttkm| asthikaM tendukaM bilvaM, ikSukhaNDaM vA zAlmalim / / 73 / / alpaM syAbhojanajAtaM, bhuujjhitdhrmkmett| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 74 / / bhAvArthaH sUraNAdi kaMda, mUla, tAla Adi phala, sacitta chedana kiyA huA patrAdi sabjI, tuMba (dudhI) adraka Adi sacitta padArtha, usI prakAra sAthavA kA cUrNa, bora kA cUrNa, tilapApar3I, narama gur3a, pur3ale aura dUsarA bhI usI prakAra kA bAjAru padArtha, aneka dinoM kA rakkhA huA, sacitta raja se yukta, jisameM khAnA thor3A pheMkanA adhika jaise sItAphala Adi anAnAsa nAmaka phala, adhika kAMTedAra phala, asthika phala, tiMduka phalaM. bIlvaphala, ikSu ke Tukar3e, zAlmalI ke phala, Adi padArtha, dAtA vahorAve to aise sacitta padArtha evaM adhika bhAga bAhara pheMkanA par3e aisA padArtha sAdhu ko nahIM klptaa| aisA dene vAloM se kaha de| tahevuccAvayaM pANaM, aduvA vaardhovnnN| saMseimaM cAulodagaM, ahuNAdhoaM vivajjapTa ||75 / / jaM jANejja cirAdhoyaM, maie daMsaNeNa vA! paDipucchiUNa succA vA, jaM ca nissaMkiaM bhave ||76|| ajIvaM pariNayaM naccA, paDigAhijja sNje| . aha saMkiyaM bhavijjA, AsAittANa roara ||77|| thovamAsAyaNaTThAe, hatthagaMmi dalAhi me| mA me accaMbilaM pUaM, nAlaM taNhaM viNittae ||78|| taM ca accaMbilaM pUyaM nAlaM taNhaM vinnitte| ' diti paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa ||79|| taM ca hojja akAmeNa, vimaNeNaM paDicchiI taM appaNA na pibe, (ca) novi annassa daavr||60|| egaMtamavakkamittA, acittaM pddilehiaa| jayaM pariThThavijjA, pariThThappa paDikkame ||81|| saM.chA.H tathaivoccAvacaM pAnaM, athavA vaarkdhovnm| saMsvedajaM tandulodakaM, adhunAdhautaM vivarjayet / / 5 / / yajjAnIyAcciradhautaM, matyA darzanena vaa| pRSTvA (gRhasthaM) zrutvA vA, yacca niHzaGkitaM bhavet / / 7 / / ajIvaM pariNataM jJAtvA, prtigRhnniiyaatsNytH| atha zaGkitaM bhavet, AsvAdya rocayet / / 77 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 72 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stokamAsvAdanArthaM, hastake dehi me| mA me atyamlaM pUrti, nAlaM tRSNAvinivRttaye / / 78 / / taccAtyamla pUrti, nAlaM tRssnnaanivRttye| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 9 / / tacca bhavedakAmena, vimanaskena prtiipsitm| tadAtmanA na pibecca, nApyanyebhyo dApayet // 8 // ekAntamavakramya, acittaM prtilekhy| yataM pariSThApayet, pariSThApya prtikraamet||8|| bhAvArthaH azana ke jaisA pAnI bhI varNAdiguNa yukta U~ca arthAt pUrNa nirdoSa ho,varNAdi se U~ca arthAt drAkSAdi kA jala, varNAdi se hIna kAMjI Adi kA pAnI, gur3a ke ghar3e kA dhoyA huA pAnI,ATekA, cA~vala kA dhoyA pAnI, sacitta ho vahAM taka na leN| dIrghakAla kA dhoyA huA dekhane se evaM pUchane se zaMkArahita zrutAnusAra nirdoSa ho to grahaNa kreN| uSNAdi jala ajIva arthAt acitta banA huA ho to lenA evaM zaMkA ho to usakI parIkSAkara lene kA nirdeza dete hue kahA hai ki 'dAtA se kahe mujhe usakA svAda parakhane ke lie thor3A-sA jala do, atIva khaTTA durgaMdhayukta ho to, tRSA chipAne meM samartha na hone se aisA ati khaTTA durgaMdhayukta pAnI denevAle dAtA se manA kare, aisA pAnI hameM nahIM klptaa| kabhI dAnA ke Agraha se yA bhUla se (mana kA pUrNa upayoga na rahane se) aisAjala A gayA ho to, vaha jala pInA nahIM; dUsaroM ko denA nhiiN| ekAntasthala meM jAkara acitta bhUmi para cakSu se paDilehanakara jayaNApUrvaka paraThanA caahie| upAzraya meM Akara iriyAvahI karanI cAhie / / 75-81 / / gocarI kaba kaise kareM? siA a goyaraggagao, icchijjA pribhuttu| kuThThagaM bhittimUlaM vA, paDilehitANa phAsuaM / / 2 / / aNuMnnavittu mehAvI, paDicchannaMmi sNvudde| hatthagaM saMpamajjittA, tattha a~jijja saMjae / / 83|| tattha se bhuMjamANassa, aTThiaM kaMTao siaa| taNakaTThasakaraM vAvi, annaM vAvi tahAvihaM / / 84|| taM ukkhivitu na nikkhive, AsaraNa na chhe| hatyeNa taM gaheUNa, egaMtamavakkame / / 5 / / egaMtamavakSamittA, acittaM pddilehiaa| jayaM parivijjA, pariThThappa paDikkame ||86|| saM.chA.: syAcca gocarAgragata, icchet pribhoktum| zrI dazavaikAlika sUtram - 73 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koSTakaM bhittimUlaM vA, pratilekhya prAsukam // 82 / / anujJApya medhAvI, praticchanne saMvRte / hastakaM sampramRjya, tatra bhuJjIta saMyataH // 83 // tatra tasya bhuJjAnasya, asthikaM kaNTakaH syaat| tRNakASThazarkaraM vA'pi, anyadvApi tathAvidham // 84 // tadutkSipya na nikSiped, Asyena nojjhet / hastena tadgRhItvA, ekAntamavakrAmet ||85 / / ekAntamavakramya, acittaM pratyupekSya / yataM pariSThApayet, pariSThApya pratikrAmet // 86 // bhAvArtha H gocarI ke lie anya grAma meM gayA huA sAdhu, mArga meM kSudhA tRSAdi se pIr3ita hokara AhAra karanA cAhe to kisI zUnya gRha, maTha, gRhastha ke ghara Adi meM dIvArAdi kA eka bhAga sacitta padArtha se rahita paDilehanakara, anujJA lekara AcchAdita sthAna meM iriyAvahIpUrvaka AlocanAkara, muhapatti se zarIra kI pramArjanAkara, anAsakta bhAva se AhAra kre| AhAra karate samaya dAtA ke pramAda se bIja kaMTaka, tRNa, kASTha kA Tukar3A, kaMkara, yA aisA koI na khAne yogya padArtha A jAya to hAtha se pheMkanA nahIM, mu~ha seM thUkanA nahIM para hAtha meM lekara ekAnta meM jAnA, vahAM acitta bhUmi kI paDilehanakara, use paraThanA, paraThane ke bAda iriyAvahI karanA / / 82-86 / / upAzraya meM gocarI karane kI vidhi : siAya bhikkhU icchijjA, sijjamAgamma bhuttuaM sapiMDapAyamAgamma, uMDuaM paDilehiA || 87 / / viNaraNaM pavisittA, samAse guruNo muNI / iriyAvahiyamAyAya, Agao a par3ikame ||88|| AbhoittANa nIsesaM aIAraM jahakamaM / gamaNAgamaNe ceva, bhattapANe va saMjae || 89|| ujjuppaNNo aNuvviggo, avvakkhitteNa ceyasA / AloTa gurusagAse, jaM jahA gahiaM bhave // 90 // na sammamAloiaM hujjA, puvviM pacchA va jaM kaDaM / puNo paDikame tassa, vosaTThI ciMtae imaM // 91|| aho jiNehiM asAvajjA, vittI sAhUNa desiA / mukkhasAhaNaheussa, sAhudehassa dhAraNA ||12|| namukAreNa pAritA, karitA jiNasaMthavaM / sajjhAyaM paTThavittANaM, vIsamejja khaNaM muNI // 93 // - zrI dazabaikAlika sUtram - 74 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H syAcca bhikSuricchet, zayyAmAgamya pribhoktum| saha piNDapAtenAgamya, undukaM pratyupekSya / / 7 / / vinayena pravizya, sakAze gurormuniH| IryApathikAmAdAya, Agatazca pratikrAmed / / 88 / / AbhogayitvA niHzeSa, aticAraM ythaakrmm| gamanAgamanayozcaiva, bhaktapAnayozca saMyataH / / 89 / / RjuprajJaH anudvignaH, avyAkSiptena cetsaa| Alocayed gurusakAze, yadyathAgRhItaM bhavet / / 10 / / na samyagAlocittaM bhavet, pUrvaM pazcAdvA ytkRtm| punaH pratikrAmet tasya, vyutsRSTazcintayedidam / / 11 / / aho! jinairasAvadyA, vRttiH sAdhUnAM deshitaa| mokSasAdhanahetoH, sAdhudehasya dhAraNAya / / 92 // namaskAreNa pArayitvA, kRtvA jinsNstvm| svAdhyAyaM prasthApya, vizrAmyet kSaNaM muniH / / 13 / / bhAvArthaH upAzraya meM Ane ke bAda muni AhAra karane kI icchAvAlA ho taba lAyA huA nirdoSa AhAra karane ke sthAna kA pramArjana kare isake pUrva nisIhi' namokhamAsamaNANaM kahate hue vinayapUrvaka upAzraya meM praveza kreN| guru bhagavaMta ke pAsa Akara iriyAvahI : pratikramaNa kare, kAyotsarga meM mocarI jAte Ate, AhAra pAnI lene meM kramazaH jo aticAra lage hoM use yAda kareM, saralamatiyukta, avyagracitta yukta, avyAkSipta cittayukta, jaisA jisa prakAra se AhAra pAnI grahaNa kiyA ho vaisA guru bhagavaMta se kaheM, anupayoga .se pUrvakarma, pazcAt karma Adi kI jo-jo AlocanA samyak prakAra se na huI ho usa hetu punazca (goaracariyA ke pATha pUrvaka) AlocanA kareM evaM kAussagga meM ciMtana kareM ki 'aho! zrI tIrthaMkara bhagavaMtoM ne mokSa sAdhanA ke hetu bhUta aura sAdhu ke deha nirvAhArtha aisI niravadya vRtti batAyI hai' phira namo arihaMtANaM se kAyotsarga pArakara logassa kahakara sajjhAyakara, mArga ke zrama nivAraNArtha vizrAma kareM / / 87-93 / / deha kI svasthatA hetu vizrAma karanA yaha atIvopayogI niyama hai| vizrAma karane se AhAra saMjJA kI tRSNA ko alpAvadhi taka rokanA evaM zrama dUra hone se pAcana taMtra kA vyavasthita rahanA yaha Atmika evaM bhautika donoM prakAra se lAbhadAyaka hai| . * nimaMtraNa denA : visamato imaM ciMte, hiyamaTuM laabhmtttthio| ... jar3a me aNuggahaM kujjA, sAhU hujjAmi tArio ||94|| sAhavo to ciyatteNaM, nimaMtijja jhkm| zrI dazavaikAlika sUtram - 75 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jai tattha kei icchijjA, tehiM saddhiM tu bhuMjae || 15 || saM.chA.H vizrAmyannidaM cintayed hitamarthaM lAbhArthikaH / yadi me anugrahaM kuryuH, sAdhavaH syAmahaM tAritaH / / 94 / / sAdhuMstato manaH prItyA, nimantrayed ythaakrmm| yadi tatra kecaneccheyuH, taiH sArdhaM tu bhuJjIta / / 95 / / bhAvArtha H vizrAma karate hue vicAra ciMtana kareM ki isa AhAra meM se koI munibhagavaMta AhAra grahaNakara mujhe anugrahita kareM to maiM bhavasAgara se pAra karavAyA huA banuM arthAt yaha anugraha mujhe bhavasAgara pAra karane meM upayogI bneN| guru bhagavaMta kI AjJA lekara sabhI sAdhuoM ko nimaMtraNa kareM jo koI usameM se grahaNa kare to unako dene ke bAda unake sAtha baiThakara AhAra kareM / / 94-95 / / AhAra kaise kareM ? aha koi na icchijjA, tao bhuMjijja egao / AloTa bhAyaNe sAhU, jayaM aparisADiyaM // 96 // tittagaM va kaDuaM va kasAyaM, aMbilaM va madduraM lavaNaM vA / eyaladdhamannaTTha- pauttaM, mahughayaM va bhuMjijja saMjae ||17|| arasaM virasaM vAvi, sUiaM vA asUiaM / ullaM vA jai vA sukaM, maMthukummAsa bhoaNaM // 98 // uppaNNaM nAihIlijjA, appaM vA bahu phaasuaN| muhAladdhaM muhAjIvI, bhuMjijjA dosavajjiaM / / 99 / / saM.chA.H atha kazcinnecchet, tato bhuJjItaikakaH / Aloke bhAjane sAdhuH, yataM aparizATayan / / 96 / / tiktakaM vA kaTukaM vA kaSAyaM, amlaM vA madhuraM lavaNaM vA / etallabdhamanyArtha prayuktaM madhughRtamiva bhuJjIta saMyataH // 97 // arasaM virasaM vA'pi, sUcitaM vA'sUcitam / ArdraM vA yadi vA zuSkaM, manthukulmASabhojanam / / 98 / / utpannaM nAtihIlayet, alpaM vA bahu praasukm| mudhAlabdhaM mudhAjIvI, bhuJjIta doSavarjitam / / 99 / / bhAvArtha H jaba koI muni bhagavaMta AhAra grahaNa na kare to prakAza yukta pAtra (caur3e pAtra) meM jayaNApUrvaka hAtha meM se yA mu~ha meM se kaNa na gire, isa prakAra akelA AhAra kreN| usa samaya vaha AhAra kaTu ho, tIkta ho, kaSAyalA ho, khaTTA ho, madhura ho, khArA ho to bhI deha nirvAhArtha, mokSa sAdhanArtha AhAra mujhe milA hai aisA jAnakara usa AhAra ko madhura zrI dazavaikAlika sUtram - 76 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghRta yukta mAnakara yA ghRta jaisA pravAhI padArtha zIghra le liyA jAtA hai, usI prakAra AhAra ke svAda kI ora lakSa na dekara, bAI dAyI dADhoM meM saMcAlana kiye binA, peTa meM DAla denA caahie| vaha AhAra saMskAra se rahita ho, yA pUrvakAla kA virasa ho, sabjI sahita ho yA sabjI rahita ho, sabjI alpa yA adhika ho, turaMta kA banA huA ho yA zuSka khAkhare Adi ho, bora kA bhukkA ho, ur3ada ke bAkule ho, paripUrNa ho yA alpa ho aura vaha asAra ho to bhI Agamokta vidhi anusAra prApta nirdoSa AhAra kI niMdA na karana / gRhastha / dAtA kA koI bhI kArya kiye binA (maMtra taMtra auSadhAdi se upakAra kiye binA) prApta kiyA huA hai evaM svayaM kI jAti kula zilpa Adi batAkara nidAnarahita mudhAjIvI kI taraha se prApta kiyA hai ataH Agamokta sAdhu ko saMyojanAdi pAMca doSa kA Asevana kiye binA AhAra karanA cAhie / / 96- 99 / / durlabha kauna hai ? dullahA u muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA | muhAdAI muhAjIvI, dosvi gacchaMti suggaI || 100|| ||tti bemi / / piMDesaNAMe paDhamo uddeso samatto ||1|| saM.chA.H durlabhAstu mudhA dAtAraH, mudhAjIvino'pi durlabhAH / mudhAdAtAro mudhAjIvinaH, dvAvapi gacchataH sugatim // 100 // / / iti bravImi / / piNDaiSaNAyAH prathama uddezaH samAptaH // 1 // bhAvArtha : kisI bhI prakAra se pratyupakAra lene kI bhAvanA se rahita niHsvArthI dAtA durlabha hai usI prakAra maMtra taMtrAdi se camatkAra batAe binA, dAtA para bhautika upakAra karane kI bhAvanA se rahita, svadharmapAlana meM nimagna niHsvArthI grahaNakartA muni bhI durlabha hai| mudhAjIvI niSkAma bhAva se denevAlA, evaM ekameva mokSArtha jIvana yApana * karanevAlA mudhAjIvI muni ye donoM sugati meM jAte haiM / / 100 / / zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI manaka muni se kahate haiM ki aisA zrI mahAvIrasvAmIjI zrI sudharmAsvAmI se kahA zrI sudharmAsvAmI ne zrI jambUsvAmI se kahA vaisA maiM kahatA *** dvitIya uddeza : paDiggahaM saMlihittANaM, levamAyAe saMjae / dugaMdhaM vA sugaMdhaM vA, savvaM bhuMje na chahue || 1 || saM.chA.H pratigrahaM saMlikhya, lepamaryAdayA saMyataH / durgandhi vA sugandhi vA sarvaM bhuJjIta nojjhet // 1 // zrI dazavaikAlika sUtram - 77 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha H sAdhu ko AhAra karate samaya AhAra sugaMdhI ho yA durgaMdhI jitanA ho utanA AhAra karanA cAhie, usameM se aMza mAtra tyAga na kareM / / 1 / / sejjA nisIhiyAra, samAvanno a goare| ayAvayaSThA bhuccANaM, jaha teNaM na saMthare / / 2 / / tao kAraNamuppaNNe, bhattapANaM gvesaae| vihiNA puvvautteNaM, imeNaM uttareNa ya / / 3 / / saM.chA.H zayyAyAM naiSadhikyAM, samApannazca gocre| ayAvadarthaM bhuktvA , yadi tena na saMstaret / / 2 / / tataH kAraNe utpanne, bhaktapAnaM gvessyet| vidhinA pUrvoktena, anenottareNa ca / / 3 / / bhAvArtha : upAzraya yA svAdhyAya bhUmi meM rahe hue yA gocarI gaye hue munibhagavaMta ko AhAra karane se kSudhA zAMta na huI ho, utane AhAra se nirvAha na ho rahA ho to, pUrva meM darzAyI huI vidhi se evaM Age kahI jAnevAlI vidhi se kAraNa upasthita hone se dUsarI bAra AhArArtha gocarI jA sakatA hai| AhAra pAnI kI gaveSaNA kareM / / 2-3 // vivecana : muni bhagavaMta ko mUla vidhi anusAra eka bAra hI AhAra pAnI ke lie gocarI : jAne kA vidhAna hai| AhAra kI pUrNatA na huI ho, kSudhA vedanIya kI upazAMtatA na huI ho, svAdhyAyAdi yoga meM svasthatA, citta kI ekAgratA na rahatI ho to punaH gocarI jAne kA vidhAna darzAyA hai| ye vidhAna nirdoSa gocarI kI AvazyakatA ko prakaTa kara rahe haiN| gocarI jAne kA samaya : kAleNa nikkhame bhikkhU, kAleNa ya pddikme| akAlaM ca vivajjittA, kAle kAlaM samAyare ||4|| akAle carasi bhikkhU, kAlaM na pddilehsi| appANaM ca kilAmesi, saMnivesaM ca garihasi ||5|| saM.chA.: kAlena niSkrAme bhikSuH, kAlena ca prtikraamet| akAlaM ca vivarNya, kAle kAlaM samAcaret / / 4 / / akAle carasi bhikSo! kAlaM na prtyupekssse| AtmAnaM ca klamayasi, sanivezaM ca garhasi / / 5 / / bhAvArtha : grAmAnugrAma vihAra karane vAle muni ko jisa grAma meM jisa samaya AhAra kI prApti sulabha ho usa samaya gocarI ke lie jAnA evaM svAdhyAya karane ke samaya ke pUrva svasthAna meM A jaanaa| akAla ke samaya ko chor3akara jisa samaya jo kArya karanA hai usa samaya vahI kArya karanA yahI AcArAMga sUtra darzita muni kA kAlajJa vizeSaNa haiM / / 4 / / viparIta samaya para gocarI jAnevAle ko sUtrakAra zrI upAlaMbha dete hue kahate haiM zrI dazavaikAlika sUtram - 78 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki - he muni! tUM gocarI ke samaya ko na dekhakara akAla meM gocarI jAtA hai, adhika dera ghUmanA par3atA hai, AtmA ko kilAmanA hotI hai, citta caMcala banatA hai, AhAra kI prApti na hone se grAmaM kI, grAma nivAsiyoM kI niMdA karatA hai / / 5 / / . gocarI ke samaya gocarI na jAne se Atma viDaMbanA hotI hai| tapovRddhi : sai kAle care bhikkhU, kujjA puriskaari| alAbhutti na soejjA, tavRtti ahiAsAra ||6|| saM.chA.H sati kAle cared bhikSuH, kuryAt purusskaarm| alAbha iti na zocayed, tapa ityadhisaheta / / 6 / / bhAvArtha : akAla meM gocarI jAne se doSoM kI utpatti hotI hai, ataH samaya para gocarI jAve, svayaM ke puruSArthako prayoga meM leM, phira bhI na mile to zoka na kareM evaM ciMtana kareM ki 'Aja tapa meM vRddhi huI' isa prakAra kSudhA sahana kareM / / 6 / / mArga meM vizeSa jayaNA:- tahevuccAvayA pANA, bhattaTThAe smaagyaa| taM ujjuaM na gacchijjA, jayameva parakame ||7|| saM.chA.H tathaivoccAvacAH prANino, bhaktArthaM smaagtaaH| ___ tadRjukaM na gacched, yatameva parAkrAmed / / 7 / / bhAvArthaH gocarI ke lie jAte samaya.mArga meM dAnA cugate hue kabutara Adi prANI dikhAyI deM to unake sanmukha na jAkara unako dAnA cuganA baMda nahIM karanA par3e isa prakAra jayaNA se caleM / / 7 / / dharmakathA na kareM:. goyaraggapaviThTho a, na nisIijja ktthii| kahaM ca na pabaMdhijjA, ciThittANa va saMjara ||6|| ... saM.chA.: gocarAgrapraviSTazca, na niSIdet kvcid| . kathAM ca na prabadhnIyAt, sthitvA vA saMyataH / / 8 // bhAvArthaH gocarI ke lie gayA huA sAdhukahIM Asana lagAkara baiThe nahIM evaM na kahIM para dharmakathA khe| aisA karane se aneSaNA evaM dveSAdi kA doSa hotA hai / / 8 / / khar3e kaise rahanA? aggalaM phalihaM dAraM, kavADaM vAvi sNje| avalaMbiA na ciTThijjA, goyaraggagao maNI / / 9 / / samaNaM mAhaNaM vAvi, kiviNaM vA vaNImagaM| uvasaMkamaMtaM bhattaThThA, pANaTThAe va saMjae ||10 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 79 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taM aikamittu na pavise, na ciTThe cakkhugoyare / egaMtamavakamittA, tattha ciTThijja saMjae ||11|| vaNImagassa vA tassa dAyagassubhayassa vA / appattiaM siA hujjA, lahuttaM pavayaNassa vA ||12|| saM.chA.: argalAM parighaM dvAraM, kapATaM vA'pi sNytH| avalambya na tiSThed, gocarAgragato muniH ||9|| zramaNaM brAhmaNaM vApi, kRpaNaM vA vanIpakam / upasaGkrAmantaM bhaktArthaM, pAnArthaM vA saMyataH // 10 // tamatikramya na pravizennApitiSTheccakSurgocare / ekAntamavakramya, tatra tiSThetsaMyataH // 11 // vanIpakasya vA tasya, dAyakasyobhayasya vaa| aprItiH syAdbhaved, laghutvaM pravacanasya vA / / 12 / / bhAvArtha : gocarI gaye hue sAdhu ko gRhastha ke ghara ke dvAra, zAkha, argalA, phalaka, divAra Adi kA sahArA lekara khar3A nahIM rahanA / gRhastha ko zaMkA ho jAne ke kAraNa. pravacana kI laghutA, jIva virAdhanA Adi hone kA saMbhava hai| zramaNa, brAhmaNa, kRpaNa, yAcaka ina cAra meM se koI bhI arthAt gRhastha ke ghara para mAMganevAlA, yAcanA karanevAlA koI bhI khar3A ho, aMdara jA rahA ho yA A rahA ho to usakA ullaMghana karake gRhastha ke ghara meM na jAnA evaM una yAcakAdi kI dRSTi meM na Aye aise ekAnta sthala meM khar3e rhnaa| aisA na kare to lene-dene vAle donoM ko aprIti kA kAraNa evaM jinazAsana kI laghutA niMdAdi kA kAraNa hotA hai| (agara ve muni ko dekha leM evaM ve kaha de mahArAja Apa padhAro evaM dAtA bhI bulAve to jAne meM koI doSa nahIM) / / 9-12 / / paDisehie va dine vA, tao tammi niyattie / uvasaMkamijja bhattaTThA, pANadvAra va saMjara || 13 || saM.chA.H pratiSiddhe vA datte vA, tatastasmin nivarttite / upasaGkrAmedbhaktArthaM pAnArthaM vA'pi saMyataH / / 13 / / bhAvArtha H yAcakAdi ko gRhastha ne de diyA ho yA niSedhakara diyA ho evaM ve ghara se lauTa gaye ho to sAdhu gRhastha ke ghara meM AhAra pAnI ke lie jAveM ||13|| vanaspatikAya kI jayaNA : uppalaM paramaM vAvi, kumuaM vA magadaMti aM| annaM vA pupphasaccittaM, taM ca saMluMciA dara || 14 || taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akappiaM / zrI dazavaikAlika sUtram - 80 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisaM ||15|| uppalaM paumaM vAvi, kumuaM vA magadaMti annaM vA puSphasaccittaM, taM ca saMmaddiA dae ||16|| taM bhave bhattapANaM tu, saMjayANa akppiaN| ditiaM paDiAikkhe, na me kappar3a tArisa / / 17|| saM.chA. utpalaM padma vA'pi, kumudaM vA mgdntikaam| anyadvA puSpaM sacittaM,tacca saMlaJcya dadyAda / / 14 / / tadbhavedbhaktapAnaM tu sNytaanaamklpikm| dadatIM pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 15 / / utpalaM padma vA'pi, kumudaM vA mgdntikaam| anyadvA puSpaM sacittaM, tacca sammRdya dadyAt / / 16 / / tadbhavedvaktapAnaM tu, sNytaanaamklpikm| dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 17 / / bhAvArtha H utpala, pabha, kumuda, mehaMdI, mAlatI Adi dUsare sacitta puSpoM kA chedanakara, saMmardanakara dAtA AhAra pAnI vahorAne lage to muni kaha de, aisA AhAra pAnI hameM nahIM kalpatA / / 14-17 / / kaisA AhAra na leM? sAlu vA virAliaM, kumuaM upplnaali| muNAliaMsAsavanAliaM, ucchRkhaMDaM anivvuDaM / / 18 / / tarUNagaM vA pavAlaM, rukkhassa taNagassa vaa| alassa vAvi hariassa, AmagaM parivajjae ||19|| taruNi vA chivADiM, AmiaM bhajjiaM siN| diti paDiAikkhe, na me kappar3a tArisaM / / 20 / / tahA kolamaNussinnaM, veluaM kaasvnaali| tilapappaDagaM nIma, AmagaM pavijjae ||21|| taheva cAulaM piTuM, viaDaM vA tttnivvuddN| tilapiTTha pUipillAgaM, AmagaM parivajjae ||22|| kaviTTha mAuliMgaM ca, mUlagaM mUlagatti AmaM asatthapariNayaM, maNasAvi na ptthr||23|| taheva phalamaMthUNi, bIamaMthUNi jaanni| bihelagaM piyAlaM ca, AmagaM parivajjae ||24|| zrI dazavaikAlika sUtram - 81 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.: zAlUkaM vA virAlikA, kumudmutplnaalikm| mRNAlikA sarSapanAlikA, ikSukhaNDamanivRttam / / 18 / / taruNakaM vA pravAlaM, rukSasya tRNakasya vaa| anyasya vA'pi haritasya, AmakaM parivarjayed / / 19 / / taruNAM vA chivADiM, AmAM bharjitAM skRd| dadatI pratyAcakSIta, na me kalpate tAdRzam / / 20 / / . tathA kolamasvinnaM, velukaM kaashypnaalikm| tilaparpaTakaM nIma, AmakaM parivarjayed / / 21 / / tathaiva tAndulaM piSTaM, vikaTaM [vitaTa] vA tptnirvRttm| tilapiSTaM pUtipiNyAkaM, AmakaM parivarjayed / / 22 / / kapitthaM mAtuliGgaM ca, mUlakaM muulvrtikaam| . AmAmazastrapariNatAM, manasA'pi na prArthayed / / 23 / / tathaiva phalamanthUn, bIjamanthUn jnyaatvaa| bibhItakaM priyAlaM vA, AmakaM parivarjayed / / 24 / / / bhAvArtha : sacitta utpala kaMda, palAzakaMda, kumudanAla, pabhakaMda, sarasava kI DAlI, ikSu ke Tukar3e, vRkSa, tRNa evaM haritAdi ke sacitta naye prvaalaadi| jina meM bIja utpanna nahIM hue haiM aisI muMga Adi kI kaccI phaliyA~, sAmAnya se bhuMjI huI mizra phaliyA~ aadi| bora, bAMsa, kArelA, sIvaNa vRkSa kA phala, tilapApar3I, nImavRkSa ke sacitta phala aadi| cA~vala kA ATA (turaMta kA), kaccA pAnI, tIna ukAle Aye binA kA pAnI, tila kA ATA, sarasava kA sAmAnya kUTA huA khol| kacce koThe ke phala, bIjorU, mUlA ke patte, mUlA ke kaMda, bora kA cUrNa, javAdi kA ATA, baher3A kA phala, cArolI aura acitta hue binA koI bhI padArtha, dAtA vahorAye to muni kaha de ki aisA AhAra hameM nahIM kalpatA evaM muni mana se aisA vicAra bhI na kare ki maiM aisA padArtha grahaNa karUM / / 18-24 / / sabhI sukuloM meM gocarI jAnA : samuANaM care bhikkhU, kulamuccAvayaM syaa| . nIyaM kulamahasamma, UsaDhaM nAbhidhArae ||25|| saM.chA.H samudAnaM cared bhikSuH, kulamuccAvacaM sdaa| nIcaM kulamatikramya, utsRtaM nAbhidhArayed / / 25 / / bhAvArtha : nirdoSa AhArArtha hetu AvazyakatAnusAra sadA samRddhivAle, madhyama evaM sAdhAraNa gharoM meM jo niMdanIya na ho aise gharoM meM jaanaa| para mArga meM garIba sAdhAraNa vyakti kA ghara chor3akara dhanADhya samRddhivAle ghara meM hI nahIM jAnA / / 25 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 82 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adIna vRtti : adINo vittimesijjA, na visIijja paMDie / amucchio bhoaNaMmi, mAyaNe hasaNAra ||26|| bahu paraghare atthi, vividhaM khAimasAimaM / na tattha paMDio kuppe, icchA dijja paro na vA ||27|| sayaNAsaNavatthaM vA, bhattaM pANaM vA sNje| aditassa na kuppijjA, paccakkhe vi a dIsao ||28|| saM. chA.: adIno vRttimeSaye, -nna viSIdet paNDitaH / 'amUrcchito bhojane, mAtrajJa eSaNArataH / / 26 / / bahu parigRhe'sti, vividhaM khAdyaM svaadym| na tatra paNDitaH kupyet, icchayAM dadyAtparo na vA / / 27 / / zayanAsanavastraM vA, bhaktaM pAnaM vA saMyataH / adadato na kupyet, pratyakSe'pi ca dRzyamAne ||28|| bhAvArtha : AhAra meM amUrcchita muni, svayaM ke AhAra ke parimANa kA jJAtA mAtrajJa, aura nirdoSa eSaNA meM nimagna aisA mAtrajJa jJAnI muni AhAra pAnI na milane para adIna vRtti se gaveSaNA kreN| gRhastha ke ghara para aneka prakAra kI khAdya - svAdya sAmagrI rahatI hai, para vaha na vahorAye to jJAnI sAdhu usa para krodhita na ho, vaha icchApUrvaka vahorAye to vahoranA, nahIM to nhiiN| gRhastha ke ghara meM pratyakSa dikhAyI dete zayana, Asana, vastra evaM AhAra pAnI jo gRhastha na de to usa para sAdhu krodha na kareM / / 26-28 / / . vaMdanakartA se yAcanA kA niSedha : itthiaM purisaM vAvi, DaharaM vA mahallagaM / vaMdamANaM na jAijjA, no a NaM pharusaM vara ||29|| saM.chA.H striyaM puruSaM vA'pi, DaharaM vA mhllkm| vandamAnaM na yAceta, na cainaM paruSaM vadet / / 29 / / bhAvArtha : strI, purUSa, yuvAna yA vRddha ho usa vaMdanakartA ke pAsa sAdhu kisI padArtha kI yAcanA na kreN| yAcanA karane se usake bhAva TUTa jAte haiN| kAraNa hone para yogya vyakti se yAcanA karane para bhI padArtha ke abhAva meM na vahorAye to use kaThora vacana na khe| padArtha na vahorAne se terA vaMdana niSphala hai, kAyakaSTa hai, tujhe koI lAbha nahIM aisA na khe| vaMdana na kare to krodha na kareM : je na vaMde na se kuppe, vaMdio na smuhse| evamannesamANassa, sAmaNNamaNuciThThaI ||30|| zrI dazavaikAlika sUtram - 83 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.: yo na vandate na tasmai kupyet, vandito na smutkrsset| evamanveSamANasya, zrAmaNyamanutiSThati // 30 // bhAvArtha : gRhastha vaMdanA na kare to kupita na baneM evaM rAjA, rAjapuruSa Adi vaMdanA kareM to . garva dhAraNa na kreN| isa prakAra jinAjJA pAlaka sAdhu niraticAra cAritra kA pAlana kara sakatA hai| siA egaio laddhaM, lobheNa vinnigrhh| mAmeyaM dAiaM saMtaM, ThUNaM sayamAyara ||31|| attaTThA guruo luddho, bahuM pAvaM pkuvvdd'| dattosao a so hoi, nivvANaM ca na gacchar3a / / 32 / / siA egaio lathu, vivihaM pANabhoaNaM| bhaddagaM bhaddagaM bhuccA, vivannaM virasamAhare ||33|| . jANaMtu tA ime samaNA, AyayaTThI ayaM munnii| saMtuTTho sevaI paMtaM, lUhavittI sutosao ||34|| pUaNaTThA jansokAmI, maannsmmaannkaame| bahuM pasavaI pAvaM, mAyAsallaM ca kuvvaI / / 35|| saM.chA.H syAdeko labdhvA, lobhena viniguuhte| . mA mamedaM darzitaM sad dRSTvA svayamAdadyAd / / 31 / / .. AtmArthagururlubdho, bahu pApaM prkroti| dustoSazca sa bhavati, nirvANaM ca na gacchati / / 32 / / syAdeko labdhvA, vividhaM paanbhojnm| . , bhadrakaM bhadrakaM bhuktvA , vivarNavirasamAhared / / 33 / / jAnantu tAvanmAM zramaNA, AyatArthI ayaM muniH| santuSTaH sevate prAntaM, rUkSavRttiH sutoSakaH // 34 // . pUjanArthaM yazaskAmI, maansnmaankaamH| bahu prasUte pApaM, mAyAzalyaM ca karoti / / 5 / / bhAvArthaH sarasa AhAra meM lubdha sAdhu pApArjana kaise karatA hai usakA svarUpa batAte haiM, kadAca koI eka sAdhu sarasa AhAra ko lAkara lobhAsakta bana, nIrasa AhAra se use chipA de, kyoMki sarasa AhAra batAUMgA to ve guru Adi grahaNa kara leMge? svayaM ke bhautika svArthako mukhya mAnanevAlA rasalubdha sAdhu vizeSa pApArjana karatA hai isa bhava meM vaha jaise-taise AhAra se saMtuSTa nahIM hotA aura isI kAraNa se vaha mokSa nirvANa prApta nahIM krtaa| kadAcit koI sAdhu gocarI meM prApta sarasa AhAra ko mArga meM hI khAkara, nirasa AhAra svasthAna para lAve aisA mAnakara ki dUsare sAdhu aisA samajheMge ki yaha sAdhu zrI dazavaikAlika sUtram - 84 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmArthI, saMtoSI, aMtaprAMta bhojI, rUkSa vRtti yukta aura sukhapUrvaka saMtuSTa ho sake aisA hai| aisA sAdhu pUjArthI, yazArthI, mAna sanmArthI, mAyAzalya kA sevana karane se vizeSa pApArjana karatA hai / / 31-35 / / abhakSya sevI sAdhu : suraM vA meragaM vAvi, annaM vA majjagaM rasaM / sasakkhaM na pibe bhikkhU, jasaM sArakkhamappaNI || 36 || piyara egao teNo, na me koi viANai / tassa parasaha dosAiM, niaDiM ca suNeha me ||37|| baDbaI suMDiA tassa, mAyAmosaM ca bhikkhuNI / ayasI a anivvANaM, sayayaM ca asAhuA ||38|| niccuvviggo jahA teNo, attakammehiM dummaI / tArisI maraNaMtevi, na ArAhei saMvaraM ||39|| Ayarie nArAhei, samaNe Avi tArise / gihatthAvi Na garihaMti, jeNa jANaMti tArisa ||40|| evaM tu aguNappehI, guNANaM ca vivajjae / tArisI maraNaMte'vi, Na ArAhei saMvaraM ||41|| tavaM kuvvai mehAvI, paNIaM vajjara rasaM / majjappamAyavirao, tavassI aiuso ||42|| saM.chA.H surAM vA merakaM vA'pi, anyaM vA mAdyakaM rasam / sasAkSikaM na pibedbhikSu-ryazaH saMrakSannAtmanaH / / 36 / / pibatyekaH steno, na mAM ko'pi vijAnAti / tasya pazyata doSAn, nikRtiM ca zRNuta mama / / 37 / / vardhate zauNDikA tasya, mAyAmRSAvAdaM ca bhikssoH| ayazazcAnirvANaM, satataM cAsAdhutA ||38|| nityodvigno yathA stenaH, AtmakarmmabhirdurmatiH / tAdRzo maraNAnte'pi, nArAdhayati saMvaram / / 39 / / AcAryAnnArAdhayati, zramaNAMzcApi tAdRzAn / gRhasthA apyenaM garhante yena jAnanti tAdRzam // 40 // evaM tvaguNaprekSI, guNAnAM ca vivarjakaH / tAdRzo maraNAnte'pi nArAdhayati saMvaram / / 41 / / tapaH karoti medhAvI, praNItaM varjayati rasaM / madyapramAdavirata-stapasvI atyutkarSaH // 42 // zrI dazavaikAlika sUtram - 85 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : svayaM ke saMyamarUpI yaza kI surakSA rakhanevAle muni ko sasAkSI arthAt kevalajJAnI bhagavaMta ne niSedha kiyA huA javapiSTAdi kI madirA, mahuA kI madirA aura anya kisI prakAra kA mAdaka rasa pInA nhiiN| jo koI sAdhu jinAjJA kA cora hokara, mujhe koI nahIM jAnatA hai, aisA socakara / mAnakara, ekAnta sthala meM madirA pAna karatA hai| upalakSaNa se Agama meM niSidha vyavahAra se niSidha padArthoM kA sevana karatA hai / (he ziSyoM! maiM tumheM) usake doSa evaM unake dvArA kI huI mAyA kA kissA sunAtA huuN| use zravaNa kro| madirApAna kartA muni kI Asakti kI vRddhi hotI hai| pUchane para maiMne madirApAna nahIM kiyA aisA asatya bolatA hai jisase use mAyA mRSAvAda kA pApa lagatA hai| svapakSa zramaNasaMgha, parapakSa gRhasthAdi meM apayaza phailatA hai| kabhI-kabhI madirAdi na mile to atRpti rahatI hai cAritra meM vizeSa virAdhanA hone se logoM meM niraMtara asAdhutA kA prasAra/ pracAra hotA hai| jaise cora svakarma se sadA udvigna rahatA hai vaise vaha saMkliSTa cittayukta durmati sAdhu maraNAnta taka bhI saMvara kI ArAdhanA nahIM kara sktaa| aisA sAdhu durAcArI hone se vaha AcAryAdi kI, bAla, glAna Adi sAdhuoM kI sevAdi nahIM kara sktaa| aura gRhastha loga bhI usakI niMdA karate haiM, kAraNa ki usake AcAra ko ve jAnate haiN| isalie avaguNa ke sthAna ko dekhanevAlA, guNa ke sthAna kA varjaka kliSTa cittayukta maraNAnta taka tapasvI, madarahita aise sAdhuoM ko snigdha ghRtAdi se yukta praNita AhAra evaM madirApAnAdi pramAda kA tyAgakara tapazcaryA karanI cAhie / / 36-42 / / AcAra pAlana ke lAbha : tassa parasaha kallANaM, aNegasAhupUiaM / viulaM atyasaMjuttaM, kittaissaM suNeha me // 43 // evaM tu saguNappehI, aguNANaM ca vivjjr| tArisI maraNaMte'vi, ArAhei [a] saMvaraM ||44 || Ayarie ArAhei, samaNe ANi tArise / gihatthAvi NaM pUyaMti, jeNa jANaMti tArisaM ||45 || saM.chA.H tasya pazyata kalyANaM, anekasAdhupUjitam / vipulamarthasaMyuktaM, kIrtayiSye zRNuta me ||43|| evaM tu sa guNaprekSI, aguNAnAM ca vivarjakaH / tAdRzo maraNAnte'pi, ArAdhayati saMvaram // 44 // / AcAryAnArAdhayati, zramaNAMzcApi tAdRzaH / zrI dazavaikAlika sUtram - 86 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhasthA apyenaM pUjayanti, yena jAnanti tAdRzam / / 45 / / bhAvArtha: pUrvokta guNayukta sAdhu ke guNasaMpatti se yukta saMyama cAritra ko tuma dekho, ki sAdhuoM se sevita, vistIrNa aura mokSArtha sahita hai / sUtrakAra zrI kahate haiM ki usakA varNana maiM karatA hU~ tuma suno / / 43 / / apramAdi guNa ko dekhanevAlA aura pramAdAdi avaguNa kA tyAgI, aise zuddhAcAra kA pAlana karanevAlA saMvara kI ArAdhanA maraNAnta taka karatA hai // 44 // aise guNa yukta sAdhu AcAryAdi kI sevA karatA hai / unakI AjJA kA pAlana karatA hai aura usake zuddha AcAra ko jAnate hue gRhastha usakI pUjA karate haiN| arthAt usakA mAna sanmAna karate haiM // 45 // kilbiSa deva kauna banatA hai? tavateNe vayateNe, rUvateNe a je nare / AyAra bhAvateNe a, kuvvaI devakivvisa || 46 // laddUNavi devattaM, uvavanno devakivvise / tatthAvi se na yANAi, kiM me kiccA imaM phalaM // 47 // tattovi se caittANaM, labbhihI elamUagaM / narayaM tirikkhajoNiM vA, bohI jattha sudullahA ||48|| saM.chA.H tapaH steno vacaH steno, rUpastenazca yo naraH / AcArabhAvastenazca, karoti devakilbiSam // 46 // labdhvApi devatvaM, upapanno devakilbiSe / tatrApyasau na jAnAti, kiM me kRtvedaM phalam // 47 // tato'pyasau cyutvA, lapsyate elmuuktaam| narakaM tiryagyoniM vA, bodhiryatra sudurlabhA // 48 // bhAvArtha H tapa, vacana, rupa, AcAra evaM bhAva cora ye pAMcoM prakAra ke cora cAritra kA zuddha pAlana karate hue bhI kilbiSa deva bhava meM utpanna hote haiM, kilbiSa deva bhava prApta ho jAne ke bAda vahAM bhI nirmala avadhijJAna na hone se ve yaha nahIM jAnate ki maiMne aisA kauna- -sA azubha kArya kiyA jisase mujhe kilbiSa deva bhava milaa| vaha sAdhu vahAM se deva bhavAyu pUrNakara manuSyAdi bhava meM bakare ke jaisA mukapanA prApta karegA aura paraMparA se narakaM tiryaMcAdi kI yoni ko prApta kregaa| jahAM jainadharma kI, samyagdarzana kI prApti durlabha hai / / 46-48 // Agamokta tapa na kara svayaM ko tapasvI mAnane manavAnevAlA tapacora, Agamokta jJAna na hone para evaM svayaM zAstrokta vyAkhyAtA na hone para bhI svayaM ko jJAnI evaM vyAkhyAtA mAnane, manavAnevAlA vacanacora, svayaM rAjakumAra Adi na hote hue bhI zrI dazavaikAlika sUtram - 87 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI ke pUchane para mauna dhAraNakartA rUpacora, svayaM AcArahIna hote hue bhI AcAravAn mAnane, manavAnevAlA AcAracora evaM AtmaramaNatA na hote hue bhI svayaM ko adhyAtmika puruSa mAnane, manavAnevAlA bhaavcor| ina pAMca prakAra ke coroM kI yaha saMkSipta vyAkhyA hai| mAyA-mRSAvAda kA tyAga : eaM ca dosaM dahNaM, nAyaputteNa bhaasi| aNumAyaMpi mehAvI, mAyAmosaM vivajjara ||49|| saM.chA.: etaM ca doSaM dRSTvA, jJAtaputreNa bhaassitm| . aNumAtramapi medhAvI, mAyAmRSAvAdaM vivarjayed / / 49 / / bhAvArtha : sAdhvAcAra kA pAlana karane para bhI kilbiSa deva hone rUpa doSoM ko dekhakara jJAtanaMdana zrI mahAvIra paramAtmA ne kahA hai ki he buddhivAn medhAvI sAdhu! aMzamAtra bhI mAyA mRSAvAda sevana kA tyAga kara / / 49 / / ___ sAdhvAcAra kA pAlana karanevAlA mAyA karatA hai, asatya bolatA hai, usakI yaha dazA zrI mahAvIra paramAtmA ne kahI hai| to jo sAdhvAcAra kA pAlana hI na kare evaM mAyA mRSAvAda kA sevana kare usakI kyA dazA.hogI! upasaMhAra : sikkhiUNa bhikkhesaNasohiM, saMjayANa buddhANa sgaase| . tattha bhikkhu suppaNihiiMdiSTa, tivvalajjaguNavaM vihrijjaasi||50|| ti bemi / / samattaM piMDesaNAnAmajjhayaNaM paMcamaM ||5|| saM.chA.: zikSitvA bhikSaiSaNAzuddhiM, saMyatebhyo buddhebhyaH skaashaat| tatra bhikSuH supraNihitendriya,-stIvralajjo guNavAn viharet / / 50 / / iti brviimi|| samAptaM piNDaiSaNAnAmAdhyayanaM paJcamam / / 5 / / bhAvArtha : sUtrakAra zrI piSDaiSaNA adhyayana kI samApti ke samaya kaha rahe haiM ki "tattva ke jAnakAra tattvajJa saMyamayukta guru Adike pAsa piNDaiSaNA kI zaddhi ko sIkhakara, usa eSaNAsamiti meM pAMcoM indriyoM se upayogI banakara evaM anAcArAdi sevama meM tIvralajjA yukta hokara, pUrva meM kahe hue sAdhu guNoM ko dhAraNa kara vicreN| aisA zrI mahAvIra paramAtmA dvArA kahA huA paraMparA se prApta maiM kahatA huuN|" ||50 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 88 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .6 mahAcAra kathA nAmaka SaSThaM adhyayanam saMbaMdha - pAMcaveM adhyayana meM eSaNA samiti kA vistRta vivecana dekara gocarI gaye hue sAdhu ko kisI ke dvArA pUchA jAya ki mahArAja ApakA AcAra kaisA hai? taba sAdhukahe ki hamAre guru mahArAja upAzraya meM birAjamAna haiM unake pAsa jAkara hamAre AcAra kA jJAna prApta kreN| praznakartA guru mahArAja se sAdhvAcAra viSayaka prazna kA samAdhAna karate haiN| isa saMbaMdha se aba mahAcAra kathA nAmaka adhyayana kA prAraMbha karate haiN| mahAcAra kathA ke upayogI zabdArtha :- (gaNim) AcArya (ujjANaMmi) udyAna meM (samosaDhaM) padhAre hue (rAyamaccA) rAjya pradhAna (nihuappANo) nizcala mana se hAtha jor3akara (bhe) bhagavaMta (AyAra goyaro) AcAra viSaya / / 1-2 / / (nihuo) asaMbhrAnta (Aikkhai) kahe / / 3 / / (dhammattha kAmANaM) dharma kA prayojana mokSa, usako cAhane vAle (durahiTThiya) duSkara Azraya karane yogya / / 4 / / (nannattha) dUsare sthAna para nahIM (erisaM) aisA (vuttaM) kahA huA (duccara) duSkara (viulaTThANabhAissa) saMyama sthAna sevI / / 5 / / (sakhuDDagaviattANaM).bAlaka evaM vRddha sAdhuo ko (kAyavvA) karanA (akhaMDaphuDiA) deza-sarva virAdhanA rahita / / 6 / / (jAiM) jise (avarajjai) virAdhatA hai (tattha anneyare) usameM se eka bhI (niggaMthattAu) nirgratha rUpa se (bhassai) bhraSTa hotA hai||7|| (ajAiyA) ayAcita (daMta sohaNamittaM) dAMta sApha karane kI salI bhI // 14 / / (bheAyayaNa vajjiNo) caritra meM aticAra se bhayabhIta / / 16 / / (ahammassa) adharma pApa (samussayaM) bar3e doSoM kA / / 17 / / (biDaM) pakA huA namaka (ubbheima) samudrInamaka (phANiaM) narama gur3a (vaorayA) vacana meM rakta / / 18 / / (aNuphAse) mahimA (annayarAmavi) kiMcit bhI . (kAme) seve icche (tAiNA) trAtA / / 21 / / (uvahiNA) upadhi kI apekSA se (mamAiyaM) mmtvko||22|| (lajjAsamA) saMyama avirodhii||24|| (udaullaM)jalAdra (nivaDiA) 'paDe ho / / 25 / / (tayassie) unakI nizrA meM / / 28 / / (jAyate) utpanna hote hI tejasvI (jalaittae) jvalana karane (annayaraM) sabhI tarapha se dhArayukta / / 33 / / (pAiNaM) pUrva dizA meM (paDiNaM) pazcima dizA meM (aNudisAmavi) vidizAoM meM bhI (ahe) adhodizA meM |34|| (bhUANa) prANioM ko AghAta karanevAlA (havvavAho) agni (paiva) dIpaka ... (payAvaTTA) tApahetu (aNilassa) vAukAya ke // 37 // (tAliaMTeNa) tAlavRnta, (vihaaNeNa) hilAne se (veAveUNaM) havA karavAnA (vA) aura / / 38 / / (uiraMti) udIraNA karanA / / 39 / / (isiNA) RSi // 47 / / (niyAgaM) nimaMtrita / / 49 / / (ThiappANo) nizcala citta yukta / / 50 / / (kaMsesu) kAMse ke pyAle (kaMsa pAesu) kAMse ke pAtra meM (kuMDamoesu) miTTI ke pAtra meM / / 51 / / (mattadhoaNa) pAtra dhone kA (chaDDaNe) tyAga karane meM (chinnaMti) chedate haiM / / 52 / / (siyA) kadAca (eamaTuM) isa kAraNa se / / 53|| (AsaMdI) maMcikA (paliaMkesu) palaMga meM (maMca) khaTiA (AsAlaesu) ArAmakursI (aNAyariaM) zrI dazavaikAlika sUtram - 89 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAcarita (ajANaM) sAdhuoM ko (Asaittu) baiThane ke lie (saittu) sone ke lie / / 54 / / (pIDhae) bAjoTa (ahiTThagA) mArga meM calanevAle / / 55 / / (gaMbhira vijayA) aprakAza Azraya yukta (vivajjiA) vizeSa prakAra se manA kareM / / 56 / / (imerisaM) Age. kahA jAyagA aise (Avajjai) prApta hotA hai (abohiyaM) mithyAtva rUpa phala / / 57 // (vipatti) nAza (paDigghAo) pratyAghAta (paDikoho) pratikrodha (aguttI) nAza / / 9 / / (annayarAgassa) kisI ko bhI (abhibhUassa) parAbhava pAyA huA // 60 / / (vukkato) bhraSTa (jaDho) nAza pAnA / / 61 / / (ghasAsu) polIbhUmi (bhilugAsu) dasara yukta bhUmi (viaDeNa) prAsuka jala se (uppalAvae) plAvita karanA / / 62 / / (asiNANamahiTagA) asnAna kA Azraya karane vAle // 63 / / (kakkaM) kalka caMdanAdi kA lepa (luddhaM) lodara (paumagANi) kesara (gAyassa) zarIra ke (uvvaTTaNaTThAe) udvartana. arthAta ubaTana ke lie / / 64 / / (nagiNassa) nagna, pramANopeta vastradhArI, (dIha) dIrgha (nahaMsiNo) dIrgha . nakhayukta (kAriaM) karanA / / 65 / / (khavaMti) zodhatA hai (amoha daMsiNo) moharahita (dhuNaMti) khapAtA hai (navAiM) naye / / 68 / / (saovasaMtA) sadAupazAMta (uuppasanne) zarada Rtu meM (uveMti) utpanna hotA hai (savijjavijjANugayA) svayaMkI paralokopakAriNI vidyAyukta (jasaMsiNo) yazasvI (amamA) mamatvarahita / / 69 / / praznakartA evaM samAdhAna kartA kauna? nANadaMsaNasaMpannaM, saMjame a tave ryN| ' gaNimAgamasaMpannaM, ujjANammi samosaDhaM ||1|| rAyANo rAcamaccA ya, mAhaNA aduva khttiaa| pucchaMti nihuappANo, kahaM bhe AyAragoyaro ||2|| saM.chA.: jJAnadarzanasampanna,saMyame ca tapasi rtm| gaNinamAgamasampanna, udyAne samavasatam / / 1 / / rAjAno rAjAmAtyAzca, brAhmaNA athavA ksstriyaaH| pRcchanti nibhRtAtmAnaH, kathaM bhavatAmAcAragocaraH / / 2 / / bhAvArtha H samyagjJAna, darzana yukta, saMyama aura tapa meM rakta, Agama saMpanna, udyAnAdi meM padhAre hue AcAryAdi bhagavaMtoM se rAjA, pradhAna, brAhmaNa yA kSatriyAdi hAtha jor3akara svaccha mana se prazna karate haiM ki he bhagavaMta! Apake AcAra vicAra kisa prakAra ke haiM? hameM samajhAo / / 1-2 // samAdhAna kaise guru kara sakate haiM? tesiM so nihuo daMto, svvbhuuasuhaavho| sikkhAe susamAutto, Ayakkhai viakkhaNo ||3|| saM.chA. tebhyo'sau nibhRto dAntaH, srvbhuutsukhaavhH| zrI dazavaikAlika sUtram - 90 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSayA susamAyuktaH, AkhyAti vicakSaNaH / / 3 / / bhAvArtha : asaMbhrAnta indriyoM sahita mana ko damana karanevAlA sabhI prANioM ke hitecchu hitakartA evaM, grahaNa, Asevana rUpa zikSA se yukta aise vicakSaNa AcArya bhagavaMta rAjAdi ke praznoM ke uttara dete haiN||3|| . AcArya bhagavaMta kA kathana : haMdi dhammatthakAmANaM, niggaMthANaM suNeha me| AyAragoaraM bhIma, sayalaM durahichiaM |4|| saM.chA.: handi dharmArthakAmAnAM, nirgranthAnAM zRNuta me| AcAragocaraM bhImaM, sakalaM duradhiSThitam // 4 // bhAvArtha : he rAjAdi mahAnubhAva! dharma ke phalasvarUpa mokSecchu mumukSu nigraMthoM ke AcAra kriyAkAMDa ko maiM kahatA hU~ vaha tuma suno! nigraMthoM kA yaha sabhI AcAra karma zatru ke lie mahAbhayaMkara hai usI prakAra alpa sattva vAle prANiyoM ke lie paripUrNa rUpa se kaThinatA se pAlana kiyA jA sake vaisA hai| zaktihIna vyakti ke lie duSkara hai||4|| sAdhvAcAra kI utkRSTatA :-. nallattha parisaM vuttaM, jaM loe prmduccrN| .. viulaTThANabhAirasa, na bhUaM na bhavissai / / 5 / / saM.chA.: nAnyatredRzamuktaM, yalloke prmdushcrm| . vipulasthAnabhAjinaH, na.bhUteM na bhaviSyati / / 5 / / bhAvArtha : he rAjAdi mahAnubhava! aisA uparokta zuddha AcAra vizva meM ati duSkara hai| dUsare darzanoM meM to aisI AcAra praNAlI hai hI nhiiN| saMyama sthAna ke pAlana karanevAle mahApuruSoM ko jinamata ke alAvA aisA AcAra dRSTigocara na huA na hogA / / 5 / / . sUtrakAra zrI ne sAdhvAcAra kI utkRSTatA darzAte hue spaSTa kahA hai ki jinamata meM hI zuddha AcAra hai aura aise AcAra pAlaka AtmA hI Atmahita kara sakate haiN| ArAdhaka kauna-kauna? sakhahugaMviattANaM, vAhiANaM ca je gunnaa| akhaMDaphuDiA kAyavvA, taM suNeha jahA tahA ||6|| saM.chA. sakSullakavyaktAnAM, vyAdhitAnAM ca ye gunnaaH| akhaNDAsphuTitAH karttavyAstat zRNuta yathAtathA / / 6 / / bhAvArtha : isa AcAra dharma kA pAlana, bAla zramaNa, vRddha zramaNa, glAna vyAdhiyukta zramaNa evaM vyAdhirahita bAla-yuvA-vRddha sabhI ko Age kahe jAyeMge vaise AcAra rUpa guNoM kA pAlana, deza virAdhanA evaM sarva virAdhanA rahita karanA arthAt niraticAra cAritra pAlana krnaa| jaisA AcAra kA svarUpa hai vaisA maiM kahatA huuN| tuma suno / / 6 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 91 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAra svarUpa : dasa aTTha ya ThANAI, jAiM baalo'vrjjhii| ___ tattha anlayare ThANe, niggaMthattAu bhassai ||7|| saM.chA.H dazASTau ca sthAnAni, yAni baalo'praadhyti| tatrAnyatare sthAne, nirgranthatvAd bhrazyati / / 7 / / bhAvArtha : sUtrakAra zrI kahate haiM ki saMyama ke aThAraha sthAna haiM jo ajJAna AtmA ina sthAnoM kI virAdhanA karatA hai, inameM se eka bhI sthAna kI virAdhanA karatA hai usase vaha nigraMtha pada se bhraSTa hotA hai / / 7 / / nAma pUrvaka aThAraha sthAna : vayachakaM kAyachakaM akappo gihibhaaynnN| paliyaMka nisajjA ya, siNANaM sohavajjaNaM / / 6 / / saM.chA. vrataSaTkaM kAyaSaTkaM, akalpo gRhibhaajnm| paryako niSadyA ca, snAnaM zobhAvarjanam / / 8 / / bhAvArtha : chaH vrata, chaH kAya rakSaNa, gRhastha ke bhAjana bartana prayoga meM lene kA tyAga,. palaMga-kursI-ArAmakursI Adi kA tyAga, sAdhvAcAra ke viparIta Asana-gRha Adi kA tyAga, akalpanIya padArthakA tyAga dezataH sarvataH snAna kA tyAga, zArIrika vibhUSA kA tyAga isa prakAra ye aThAraha prakAra ke saMyama sthAna haiN| prathama sthAna 'ahiMsA pAlana' : tasthimaM paDhamaM ThANaM, mahAvIreNa desiaN| ahiMsA niuNA diTThA, savvabhUesu saMjamI ||9|| jAvaMti loe pANA, tasA aduva thaavraa| te jANamajANaM vA, na haNe Novi ghAyae ||10 / / save jIvAvi icchaMti, jIviuM na mrijjiuN| tamhA pANavahaM ghoraM, niggaMthA vajjayaMti NaM ||11|| saM.chA.H tatredaM prathama sthAnaM, mahAvIreNa deshitm| ahiMsA nipuNA dRSTA, sarvabhUteSu saMyamaH / / 9 / / yAvanto loke prANinaH, tasA athavA sthaavraaH| tAn jAnanajAnan vA, na hanyAnApi ghAtayed / / 10 / / sarve jIvA apIcchanti, jIvituM na mrtum| tasmAt prANavadhaM ghoraM, nirgranthA varjayanti vai / / 11 / / bhAvArtha : pUrvokta aThAraha sthAnoM meM prathama zrI mahAvIra paramAtmA ne ahiMsA pAlana kahA zrI dazavaikAlika sUtram - 92 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA hai| yaha ahiMsA dharma ke pAlana AdhAkarmAdi doSoM ke tyAga dvArA sUkSma prakAra se dharma ke sAdhana rUpa svayaM (bhagavaMta) ne dekhA hai isI kAraNa se sabhI jIvoM ke prati saMyama rUpa dayA rakhanA caahie| .. isa loka meM jitane bhI trasa jIva evaM sthAvara jIva haiM una samasta jIvoM ko jAnate ajAnate svayaM mAre nahIM, maravAye nahIM upalakSaNa se mArate hue kI anumodanA na kreN| kyoMki bhagavaMta ne kahA hai ki - sabhI jIva jIne kI icchA karate haiM, jInA cAhate haiM, maranA koI nahIM caahtaa| isa kAraNa ghora narakAdi duHkha dAyaka prANIvadhakA nigraMtha tyAga karatA hai| yaha prathama sthAna / / 9-11 / / dvitIya sthAna 'asatya tyAga' : appaNaThThA paraTThA vA, kohA vA jai vA bhyaa| hiMsagaM na musaM bUA, novi annaM vayAvara ||12|| musAvAo u logammi, savvasAhUhi~ grihio| avissAso a bhUANaM, tamhA mosaM vivajjae ||13|| saM.chA. AtmArthaM parArthaM vA, krodhAdvA yadi vA bhyaad| hiMsakaM na mRSAM brUyA,-trApyanyaM vAdayet / / 12 / / mRSAvAdastu loke, srvsaadhubhirhitH| avizvAsazca bhUtAnAM, tasmAnmRSAvAdaM vivarjayet / / 13 / / 'bhAvArtha : sva para pIr3A dAyaka asatya vacana muni krodha se (lobha se) bhaya se (hAsya se . eka kA grahaNa tajjAtIya kA grahaNa) sva ke lie para ke lie bole nahIM dUsaroM se bolAve nahIM upalakSaNaM se bolane vAle kI anumodanA kare nhiiN| .: . asatya vacana vizva meM loka meM sabhI uttama puruSoM ne niMdanIya mAnA hai| "prANIoM ko asatyabhASI avizvasanIya hai, isa kAraNa se asatya vacana kA tyAga krnaa| dUsarA saMyama sthAna / / 12-13 / / tRtIya sthAna 'adatta agrahaNa' : cittamaMtamacittaM vA, appaM vA jar3a vA bhuN| daMtasohaNamittaMpi, uggahaMsi ajAiyA ||14|| taM appaNA na giNhaMti, no'vi giNhAvara prN| annaM vA giNhamANaMpi, nANujANaMti saMjayA ||15|| saM.chA. cittavadacittavadvA, alpaM vA yadi vA bhu| - dantazodhanamAtramapi, avagrahe ayAcitvA / / 14 / / saM.chA. tadAtmanA na gRhNanti, nApi grAhayanti prm| zrI dazavaikAlika sUtram - 93 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyaM vA gRhantamapi, nAnujAnanti saMyatAH / / 15 / / bhAvArtha : mAlika se yAcanA kiye binA sacitta yA acitta, alpa ho yA adhika, dAMta sApha karane kI salI taka bhI svayaM le nahIM dUsaroM se maMgavAe nahIM, lenevAloM kI anumodanA na kreN| sUtrakAra zrI ne dAMta sApha karane kI salI jaisI vastu binA yAcanA kiye lene kA niSedhakara yaha spaSTa kiyA hai ki sAdhvAcAra meM adatta agrahaNa kA kitanA mahattva hai? tRtIya saMyama sthAna / / 14-15 / / caturtha saMyama sthAna abrahma kA tyAga' : abaMbhacariaM ghoraM, pamAyaM durahichi nAyaraMti muNI loe, bheAyayaNavajjiNo ||16|| mUlameyamahammassa, mhaadosaasmussyN| . . tamhA mehuNasaMsaggaM, niggaMthA vajjayaMti NaM ||17|| saM.chA.: abrahmacaryaM ghoraM, pramAdaM duraashrym| nAcaranti munayo loke, bhedAyatanavarjinaH / / 16 / / mUlametadadharmasya, mhaadosssmucchrym| tasmAnmaithunasaMsarga, nirgranthA varjayanti vai / / 17 / / bhAvArtha : cAritra nAza ho aise sthAna ke tyAgI, cAritrAcAra pAlaka pApabhIrU, muni, raudra anuSThAna ke hetubhUta, sarva pramAda ke mUla rUpa meM aura anaMta saMsAravRrddhaka hone se evaM AgamajJa bhavyAtmAoM ke dvArA anAcarita aise abrahmacarya kA AcaraNa nahIM krte| kyoMki bhagavaMta ne ise 'adharma kA mUla evaM mahAdoSoM kA Dhera' jaisA kahA hai arthAt abrahmacarya kA sevana adharma kI jar3a hai isase aneka prakAra ke pApAcaraNa hote haiM isa kAraNa se nigraMtha mahApuruSa maithuna saMsarga kA tyAga karate haiN| iti caturtha saMyama sthAna // 16-17|| paMcama sthAna 'aparigraha' : biDamubbheimaM loNaM, tilla sappiM ca phANi na te saMnihimicchaMti, nAyaputtavaorayA ||18|| lohassesa aNupphAse, manne anjyraamvi| .. je siyA sannihiM kAme, gihI pavvaie na se||19|| jaMpi vatthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM| .. taMpi saMjamalajjaTThA, dhAraMti pariharaMti a ||20|| na so pariggaho vutto, nAyaputteNa taainnaa| ... mucchA pariggaho vutto, ia vuttaM mahesiNA ||21|| .. zrI dazavaikAlika sUtram - 94 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ savvatthuvahiNA buddhA, sNrkkhnnprigghe| avi appaNo'vi dehaMmi, nAyaraMti mamAiyaM ||22|| saM.chA.: biMDamudvedyaM lavaNaM, tailaM sarpizca phANitam / na te sannidhimicchanti, jJAtaputravacoratAH / / 18 / / lobhasyaiSo'nusparzaH, manyante'nyatarAmapi / yaHsyAt sannidhiM kAmayate, gRhI pravrajito nAsau // 19 // yadapi vastraM vA pAtraM vA, kambalaM paadpunychnm| tadapi saMyamalajjArthaM, dhArayanti pariharanti // 20 nAsau parigraha ukto, jJAtaputreNa tAyinA / mUrcchA parigraha uktaH, ityuktaM maharSiNA / / sarvatropadhinA buddhAH saMrakSaNaparigrahe / / / 21 / / apyAtmano'pi dehe, nAcaranti mamatvam / / 22 / / bhAvArtha : jJAtaputra zrI mahAvIra paramAtmA ke vacana meM anurakta muni gomutrAdi se pakAyA huA prAka namaka, samudrAdi sacitta namaka, tela, ghRta, narama guDa Adi kisI bhI prakAra kA padArtha sannidhi ke rUpa meM rAtabhara rakhanA nahIM caahte| kyoMki bhagavaMta ne kahA haisaMnnidhi rakhanA yaha lobha kaSAya kA prabhAva hai| alpa mAtrA meM bhI sannidhi ko rakhanevAle ko gRhastha mAnanA, sAdhu mAnanA nahIM vaha durgati ke nimitta rUpa kriyA karatA : haiM / aisA zrI tIrthaMkara, gaNadhara, bhagavaMtoM ne kahA hai / sannidhi rakhanevAle ko gRhastha kahA hai to vastrAdi rakhanevAle ko muni kaise kahA. jAya? . aisI zaMkA ke samAdhAna meM kahA hai- vastra, pAtra, kaMbala, pAda proMchana rajoharaNa Adi Avazyaka sAmagrI rakhI jAtI hai vaha bhI saMyama surakSA hetu hai| lajjA maryAdA ke pAlanArtha hai / mUrcchArahita upayoga kiyA jAtA hai| isI hakikata ko Age siddha kiyA hai| sva para tAraka jJAtaputra zrI mahAvIra paramAtmA ne mamatva rahita AvazyakatAnusAra vastrAdi rakhane ko parigraha nahIM kahA hai| una vastrAdi para mUrcchA hai, Asakti hai, mamatvabhAva hai, usako parigraha kahA hai| isa hetu se gaNadharAdi bhagavaMtoM ne sUtroM meM vastrAdi rakhane meM doSa nahIM khaa| jJAnI mahApuruSa sarvocita dezakAla meM vastrAdi upadhiyukta hote haiM ve chaH kAya kI rakSA hetu use svIkAra karate haiM kyoMki ve apane deha para mamatva bhAva se rahita hote haiM to vastra para to mamatva bhAva na ho usameM kahanA hI kyA? iti paMcama saMyama sthAnaM / / 18 22 / / ina Agamokta kathana se spaSTa ho rahA hai ki jahAM-jahAM vastrAdi, pustakAdi, zrI dazavaikAlika sUtram - 95 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auSadhAdi kA saMgraha mamatva bhAva pUrvaka hai vahAM-vahAM bhAva sAdhutA nahIM hai, gRhasthabhAva hai / vaha veza se muni hai bhAva se gRhastha hai| SaSTham sthAna 'rAtribhojana tyAga' : aho niccaM tavo krammaM, savvabuddhehiM vaNNiaM / jAya lajjAsamAvittI, egabhattaM ca bhoaNaM // 23 // saMti suhumA pANA, tasA aduva thAvarA / jAI rAo apAsaMto, kahamesaNIyaM? care ||24|| udaullaM bIasaMsataM, pANA nivaDiyA mahiM / * diA tAiM vivajjijjA, rAo tattha kahaM care? // 25 // eaM ca dosaM daTThUNaM, nAyaputtreNa bhAsiaM / savvAhAraM na bhuMjaMti, niggaMthA rAibhoaNaM ||26|| saM.chA.H aho nityaM tapaH karma, sarvabuddhairvarNitam / yA ya llajjAsamA vRttiH, ekabhaktaM ca bhojnm||23|| santyete sUkSmAH prANinaH, trasA athavA sthaavraaH| yAn rAtrAvapazyan, kathameSaNIyaM cared ||24|| udakArdraM bIjasaMsaktaM, prANino nipatitA mahyAm / divA tAni vivarjayed, rAtrau tatra kathaM cared ? / / 25 / / etaM ca doSaM dRSTvA, jJAtaputreNa bhaassitm| sarvAhAraM na bhuJjate, nirgranthA rAtribhojanam // 26 // bhAvArtha : saMyama pAlana meM bAdhA na Ave usa rIti se deha poSaNa yuktaM nitya-apratipAtI tapaHkarma sabhI tIrthaMkara bhagavaMtoM ne kahA huA hai aura eka bAra bhojana / gocarI karane kA kahA hai // 23 // pratyakSa dikhAyI dene vAle do iMdriyAdi trasa, pRthvI Adi sthAvara prANI haiN| jo rAta meM cakSu se dekhane meM nahIM aate| ve dRSTi gocara na hone se rAtri ko nirdoSa gocarI ke lie kaise phireMge? kisa prakAra AhAra kareMge ? rAtri ko gocarI hetu jAne meM evaM vAparane prANIoM kA ghAta hotA hai / / 24 / / rAta ko gocarI jAte samaya AhAra sacitta jala se bhIgA huA ho yA bIjAdi mizra aura mArga / rAha meM saMpAtima prANI rahe hue ho to dina meM to unakA tyAga kiyA jA sakatA hai, para rAta ko usakA tyAga kara, kaise cala sake ? / / 25 / / isa prakAra aneka doSoM ko dekhakara jJAtaputra zrI mahAvIra paramAtmA ne kahA ki- zramaNoM ko cAroM prakAra ke AhAra kA rAta ko sarvathA tyAga karanA cAhie ||26|| zramaNa bhagavaMta ko tapa vahI karane kA kahA hai jisa tapa se saMyama dharma pAlana zrI dazavaikAlika sUtram - 96 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM doSa sevana na karanA pdd'e| doSa sevanakara tapa karanA jinAjJA virUddha hai| AdhAkarmAdi doSayukta AhAra khAkara tapa karane kI apekSA nitya nirdoSa gocarI se ekAsana kA tapa karAnA jinAjJA kI ArAdhanA hai| saptama sthAna 'pRthvIkAya kI jayaNA' : puDhavikAyaM na hiMnsaMti, maNasA vayasA kaaysaa| tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiA ||27|| puDhavikAyaM vihiMsaMto, hiMsai u tyssie| tase a vivihe pANe, cakkhuse a acakkhuse / / 28|| tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM| puDhavikAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajjae ||29|| saM.chA.: pRthvIkAyaM na hiMsanti, manasA vAcA kaayen| trividhena karaNayogena, saMyatAH susamAhitAH / / 27 / / pRthivIkAryavi hiMsan, hinastyeva tdaashritaan| trasAMzca vividhAn prANinaH, cAkSuSAMzcAcAkSuSAMzca / / 28 / / tasmAdetaM vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| pRthivIkAyasamArambha, yAvajjIvaM varjayed / / 29 / / bhAvArtha : susamAhitaM sAdhu bhagavaMta pRthvIkAya kI mana-vacana-kAyA se hiMsA karate : nahIM, karavAte nahIM, karanevAle kI anumodanA nahIM krte| pRthvI kAya kI hiMsA karate samaya usakI nizrA meM rahe.hue trasa jIva aura dUsare bhI vividha prANioM kI jo cakSu se dRzya, adRzya haiM usakI hiMsA ho jAtI hai| pRthvIkAya kI hiMsA meM dUsare prANioM kI hiMsA bhI hotI hai yaha doSa durgativarddhaka hone se pRthvIkAya ke samAraMbha kA tyAga jAMvanjIva taka karanA, yaha saptama saMyama sthAna hai / / 27-29 / / aSTama sthAna 'apkAya kI jayaNA' : Au kAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasA kaaysaa| tiviheNa karaNajoeNa, saMjayA susamAhiA ||30 / / AukAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tyssie| tase a vivihe pANe, cakkhuse a acakkhuse ||31|| tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM| AukAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajjae ||32|| : saM.chA.: apkAyaM na hiMsanti, manasA vaacaakaayen| trividhena karaNayogena, saMyatAH susamAhitAH // 30 // apkAryavi hiMsan, hinastyeva tdaashritaan| zrI dazavaikAlika sUtram - 97 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trasAMzca vividhAn prANinaH, cAkSuSAMzcAcAkSuSAMzca / / 31 / / tasmAdetaM vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| apkAyasamArambhaM, yAvajjIvaM varjayed / / 32 / / bhAvArthaH susamAhita sAdhu bhagavaMta apkAya kI hiMsA mana-vacana-kAyA se karate nahIM, karAte nahIM, karanevAle kI anumodanA nahIM krte| apkAya kI hiMsA ke samaya unakI nizrA ke aneka cakSu se dRzya, adRzya trasa sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hai| aise durgati varddhaka doSoM ke kAraNa apkAya ke samAraMbha kA tyAga jIvana paryaMta karanA, yaha aSTama saMyama sthAna hai / / 30-32 / / navama sthAna 'agnikAya jayaNA' : jAyateaM na icchaMti, pAvagaM jlitte| tikkhamallayaraM satthaM, savvao'vi durAsayaM / / 33 // pAINaM paDiNaM vAvi, uDDhe annudisaamvi| ahe dAhiNao vAvi, dahe uttaraovi a ||34|| . bhUANamesamAghAo, havvavAho na sNso| taM paIvapayAvaThThA, saMjayA kiMci nArabhe ||35|| tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM| teukAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajjapTa ||36|| saM.chA.: jAtatejasaM necchanti, pApakaM jvaalyitum| tIkSNamanyatarat zastraM, sarvato'pi durAzrayam / / 33 / / prAcyA pratIcyAM vApi, uurdhvmnudikssvpi| . , adhodakSiNato vApi, dahatyuttarato'pi ca / / 34 / / bhUtAnAmeSa AghAto, havyavAho na sNshyH| taM pradIpapratApArthaM, saMyatAH kiJcinnArabhante / / 35 / / . tasmAdetaM vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| tejaHkAyasamArambhaM, yAvajjIvaM varjayed / / 36 / / bhAvArtha : pAparUpa tIkSNa aura cAroM ora se dhArayukta zastra jaisA hone se, sabhI prakAra se duHkhapUrvaka Azraya liyA jA sake aisA aneka jIvoM kA saMhAraka zastra aise pApakArI agni kA AraMbha arthAt agni ko prajvalita karanA nahIM caahte| (jAtateja - utpanna samaya se tejasvI) pUrva, pazcima, urdhva, adho, vidizAoM, dakSiNa, uttara meM arthAt sabhI dizAoM meM agni dAhya padArtha ko jalA detI hai| yaha agni sabhI prANioM kA ghAta karane vAlI hai isameM koI saMzaya nhiiN| isa zrI dazavaikAlika sUtram - 98 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNa se sAdhu dIpaka ke lie yA tApa ke lie kiMcit mAtra bhI usakA AraMbha nahIM krte| ___ durtivarddhaka agni se utpanna doSoMko jJAtakara sAdhu jAvajjIva taka agnikAya ke AraMbha kA tyAga kareM yaha navama saMyama sthAna hai / / 33-36 / / AgamakAroM ne agni ko dIrghakAya zastra, sarvabhakSI tIkSNa zastra Adi upamAoM se saMbodhitakara isakA manamAne apavAdoM ko mahattva dekara upayoga karanevAloM ko sUcita kiyA hai ki Apa zramaNa loga jo kucha bhI tapa, japa, AcAra pAlana zAsana sevA Adi ke dvArA puNyopArjana karate ho use kSaNa bhara meM agni kA AraMbha jalAkara bhasma kara degaa| dazama sthAna 'vAukAya jayaNA' : aNilassa samAraMbha, buddhA mannaMti taarisN| sAvajjabahalaM ceaM, neaMtAIhiMseviaM ||37|| tAliaMTeNa patteNa, sAhAvihuaNeNa vaa| na te vIiumicchati, veAveUNa vA paraM ||38|| jaMpi vatthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM| na te vAyamuIraMti, jayaM pariharaMti a ||39|| tamhA eaM viANittA, dosaM duggivddddhnnN| vAukAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajjae ||40 / / saM.chA.: anilasya samArambhaM, buddhA manyante taadRshm| sAvadyabahulaM caitaM, nainaM tAyibhiH sevitam / / 37 / / / tAlaMvRntena patreNa, zAkhAvidhUnanena vaa| na te vIjitumicchanti, vIjayanti (yituM) vA paraiH / / 38 // yadapi vastraM vA pAtraM vA, kambalaM paadpunychnm| na te vAtamudIrayanti, yataM pariharanti ca / / 39 / / tasmAdeta vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| vAyukAyasamArambhaM, yAvajjIvaM varjayed / / 40 / / bhAvArtha : tIrthaMkara bhagavaMta vAukAya ke AraMbha ko agni ke AraMbha jaisA mAnate haiM ataH adhika pApArjana karavAnevAle vAyukAya keAraMbha kA sevana nahIM krte| .. tAr3a ke paMkhe se, patte ko, zAkhA ko, hilAkara Adi kisI bhI prakAra se muni havA nahIM lete| dUsare ko havA karane hetu nahIM kahate evaM karanevAle kI anumodanA nahIM krte| ... vastra, pAtra,kaMbala, rajoharaNa, pAdapoMchana Adi dharmopakaraNa ke dvArA muni vAyu zrI dazavaikAlika sUtram - 99 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI udIraNA nahIM karate para jayaNApUrvaka vastrapAtrAdi kA paribhoga karate haiN| durgativarddhaka doSoM ko jAnakara muni bhagavaMta vAukAya ke samAraMbha kA tyAga karate haiN| yaha dazama saMyama sthAna hai||37-40|| ekAdazama saMyama sthAna 'vanaspatikAya kI jayaNA' : vaNassaiM na hiMsaMti, maNasA vayasA kaaysaa| tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiA ||41 / / vaNassaiM vihiMsaMto, hiMsaI u tyssie| tase a vivihe pANe, cakkhuse a acakkhuse ||42 / / tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM|... vaNassainsamAraMbha, jAvajIvAi vajjae ||43|| saM.chA.: vanaspatiM na hiMsanti, manasA vAcA kaayen| trividhena karaNayogena, saMyatAH susamAhitAH / / 4 / / vanaspatiM vihiMsan, hinastyeva tdaashritaan| trasAMzca vividhAn prANinaH, cAkSuSAMzcAcAkSuSAn / / 42 / / tasmAdetaM vijJAya, doSaM durgtivrdhnm| . vanaspatisamArambhaM, yAvajjIvaM varjayed // 43 / / bhAvArtha : susamAhita zramaNa mana, vacana, kAyA rUpa tIna yoga kRta, kArita, anumodita rUpa tIna karaNa se vanaspatikAya kI hiMsA nahIM krte| vanaspati kA virAdhaka dRzya adRzya trasa evaM dUsare prANiyoM kI hiMsA karatA hai| ___ataH durgativarddhaka doSoM ko jAnakara jIvana paryaMta vanaspatikAya ke AraMbha kA muni tyAga kare yaha ekAdazama saMyama sthAna hai / / 41-43 / / dvAdazam saMyama sthAna 'trasakAya kI jayaNA' : tasakAyaM na hiMsaMti, maNasA vayasA kaaysaa| tiviheNa karaNajoeNaM, saMjayA susamAhiA ||44|| tansakAyaM vihiMsaMto, hiMsaI u tyssie| tase a vivihe pANe, cakkhuse a acakkhuse ||45|| tamhA eaM viANittA, dosaM duggaivaDDhaNaM / tasakAyasamAraMbha, jAvajIvAi vajjara ||46|| saM.chA. trasakAyaM na hiMsanti, manasA, vAcA kaayen| trividhena karaNayogena, saMyatAH susamAhitAH / / 44 / / trasakAyaM vihiMsan, hinastyeva tdaashritaan| trasAMzca vividhAn prANinaH, cAkSuSAMzcAcAkSuSAn / / 45 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 100 . Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasmAdetaM vijJAya, doSaM, durgtivrdhnm| trasakAyasamArambhaM, yAvajjIvaM varjayed / / 46 / / bhAvArtha : susamAhita zramaNa mana, vacana, kAyA rUpa tIna yoga kRta kArita anumodita rUpa tIna karaNa se trasakAya kI hiMsA nahIM krte| trasakAya kA virAdhaka anya dRzya adRzya jIvoM kI virAdhanA karatA hai| durgativarddhaka doSoM ko jAnakara jIvanaparyanta taka zramaNa trasakAya ke AraMbhakA tyAga kare yaha dvAdazama saMyama sthAna hai / / 44-46 / / trayodazama sthAna 'akalpanIya kA tyAga' : jAiM cattAri bhujjAiM, isiNA''hAramAiNi| tAI tu vivajjato, saMjamaM aNupAlae / / 47|| piMDaM sijjaM ca vatthaM ca, cautthaM pAyameva ya| akappiaM na icchijjA, paDigAhijja kappiaM / / 48| je niyAgaM mamAyaMti, kiiamuddesiaahddN| vahaM te samaguMjANaMti, ii vuttaM mahesiNA ||49 / / tamhA asaNapANAiM, kiiamuddesiaahddN| vajjayaMti ThiappANo, niggaMthA dhammajIviNo / / 50 // saM.chA.: yAni catvAryabhojyAni, Rssiinnaamaahaaraadiini| tAni tu vivarjayan, saMyamamanupAlayed / / 47 / / piNDaM zayyAM ca vastraM ca, caturthaM pAtrameva c| akalpikaM necchet, pratigRhNIyAt kalpikam // 48 / / ye niyAgaM parigRhNanti, kriitmauddeshikaahtm| vadhaM te samanujAnanti, ityuktaM ca maharSiNA / / 49 / / tasmAdazanapAnAdi, kriitmauddeshikaahRtm| .. varjayanti sthitAtmAno, nirgranthA dharmajIvinaH / / 50 / / bhAvArtha : RSi-muni, jo AhArAdi cAra akalpanIya hai usakA, tyAga karate hue saMyama kA pAlana kre| - piMDa, zayyA, vastra evaM caturtha pAtra cAroM meM se jo kalpanIya ho, vaha grahaNa kare, akalpanIya kA tyAga kreN| jo zramaNa/RSi nitya/niyamita/nimaMtrita AhAra, sAdhu ke nimitta kRta, auddezika, ghara se yA grAma se sAmane lAyA huA AhArAdi grahaNa kareM to banAne, lAne meM jo virAdhanA huI usakI anumodanA sAdhu karatA hai| aisA mahAn RSi zrI mahAvIra paramAtmA ne kahA hai| zrI dazavaikAlika sUtram - 101 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa kAraNa se azanapAnAdi kRta, auddezika evaM Ahata kA tyAga hotA hai| sattvayukta saMyama rUpa jIvana yukta mahAmuni ke lie yaha hai trayodazama saMyamasthAna / / 4750 // caturdazama saMyama sthAna 'gRhastha bhAjana kA tyAga' : kaMsesu kaMsapArasu, kuMDamoesu vA punno| bhuMjato asaNapANAI, AyArA paribhassai / / 51|| sIodagansamAraMbhe, mtt-dhoann-chhunne| jAiM channaMti (chippaMti) bhUAI, diThTho tattha asNjmo||52|| pacchAkamma parekamma, siyA tattha na kppdd'| eamaTuM na bhuMjaMti, niggaMthA gihibhAyaNe ||53|| saM.chA.H kaMseSu kaMsapAtreSu, kuNDamodeSu vA punH| bhuJjAno'zanapAnAdyAcArAtparibhrazyati / / 51 / / zItodakasamArambhe, maatrkdhaavnojjhne| yAni kSipyante bhUtAni, dRSTastatrAsaMyamaH / / 52 / / pazcAtkarma puraHkarma, syAttatra na klpte| . etadarthaM na bhuJjate, nirgranthA gRhibhAjane / / 53 / / , bhAvArtha : kAMse ke pyAle, kAMse ke pAtra evaM miTTI ke kuMDa moda Adi gRhastha ke bartana meM azana pAnI Adi vAparane se zramaNa AcAra se paribhraSTa hotA hai| sUtrakAra zrI ne kAraNa darzAte hue kahA hai ki - sAdhu ke nimitta se sacitta pAnI se bartana dhone kA AraMbha evaM vAparane ke bAda pAtra dhokara pAnI pheMka dene se pAnI Adi aneka jIvoM kA ghAta hotA hai jJAniyoM ne usameM asaMyama dekhA hai|| gRhastha ke bartanoM meM bhojana karane se pUrva karma evaM pazcAt karma kI saMbhAvanA hai aise doSa ke kAraNa nigraMtha RSi, muni gRhastha ke pAtra meM AhAra nahIM krte| yaha caturdazama saMyama sthAna hai / / 51-53 / / panavI gAthA ke bhAvArthako dekhate hue gRhastha ke bartana bAhya upayoga meM lete samaya bhI pUrva karma evaM pazcAt karma kI saMbhAvanA kA doSa hai| ataH gRhastha ke bartana, vastrAdi ke upayoga meM viveka kA honA ati Avazyaka hai nahIM to azubha karma kA vizeSa baMdha hotA hai| paMcadazama sthAna 'paryaMka varjana' : AsaMdIpaliaMkesu, maMcamAsAlaTasu vaa| aNAyariamajjANaM, Asaitu saittu vA ||54|| .. . nAsaMdIpaliaMkesu, na nisijjA na piiddhr| zrI dazavaikAlika sUtram - 102 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niggaMthA'paDilehAra, buddhavRttamahiThThagA ||55|| gaMbhIravijayA ee, pANA duppddilehgaa| AsaMdI paliaMko a, eamaTuM vivajjiA ||56|| saM.chA.H AsandIparyaGkayoH, maJcAzAlakayozca vaa| anAcaritamAryANAM, AsituM svaptuM vaa||54|| nAsandIparyaGkayoH, na niSadyAyAM na piitthke| nirgranthA apratyupekSya, buddhoktAdhiSThAtAraH / / 5 / / gambhIravijayA ete, prANino dussprtyupekssnniiyaaH| AsandI paryaGkazca, etadarthaM vivarjitAH / / 56 / / bhAvArtha H maMcikA, palaMga, maMca, ArAmakursI Adi Asana para baiThanA aura sonA zramaNoM ke lie anAcarita hai| kyoMki usameM chidra hone se jIva hiMsA honA saMbhava hai| jinAjJAanusAra AcaraNa kartA muni-AcAryAdiko rAjadarabAra Adi sthAnoM meM jAnA par3e, baiThanA par3e.to apavAda mArga se Asana, palaMga, kursI, bAjoTa Adi ko pUMjakara paDilehaNakara baiThe; binA paDilehaNa usakA upayoga na kreN| maMcikA, palaMga, ArAmakursI Adi gambhIra chidravAle, aprakAza Azrayayukta hone se, unameM rahe hue sUkSmajIva, dRSTigocara na hone se, usa para baiThane se, jIva virAdhanA hotI hai ataH aise AsanoM kA tyAga krnaa| sArAMza hai duSpratilekhana vAle Asana Adi kA upayoga na karanA yaha paMdrahavA~ saMyama sthAna hai / / 54-56 / / solahavAM sthAna 'gRhAntara niSadyA varjana' : goaraggapaviThThassa, ninsijjA jassa kppdd'| imerisamaNAyAraM, Avajjai abohiaM |57|| vivattI baMbhacerassa, pANANaM ca vahe vho| vaNImagapaDigghAo, paDikoho agaarinn||58|| aguttI baMbhacerassa, itthIo vAvi saMkaNaM| kusIlavaDDhaNaM ThANaM, dUrao parivajjara ||59|| tiNhamanlayarAgassa, nisijjA jassa kppdd'| jarAe abhibhUassa, vAhiassa tavassiNo ||60 / / / saM.chA.: gocarAgrapraviSTasya, niSadyA yasya klpte| evamIdRzamanAcAraM, Apadyate abodhikam / / 57 / / vipattirbrahmacaryasya, prANinAM ca vadhe vdhH| vanIpakapratighAtaH, prtikrodhshcaagaarinnaam||58|| zrI dazavaikAlika sUtram - 103 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aguptirbrahmacaryasya, strItazcApi shngknm| kuzIlavardhanaM sthAnaM, dUrataH parivarjayed / / 59 / / / trayANAmanyatarasya,niSadyA yasya klpte| jarayA'bhibhUtasya, vyAdhitasya tapasvinaH / / 60 / / bhAvArtha : gocarI gayA huA zramaNa gRhastha ke ghara baiThatA hai to Age kahe jAnevAle mithyAtvotpAdaka anAcAra kI prApti hotI hai||57||| brahmacarya kA nAza, paricaya kI vRddhi se AdhAkarmAdi AhAra se bhakti ke prasaMga meM prANIvadha,bhikSukoM ko aMtarAya, gRhasthako kabhI krodha utpanna ho jAya, brahmacarya vrata kA bhaMga ho, gRhasvAmI ko apanI strI para zaMkA utpanna ho, isa kAraNa se kuzIlavarddhaka sthAnoM kA muni ko dUra se tyAga karanA cAhie / / 58-59 / / ___ apavAda mArga darzAte hue sUtrakAra zrI ne kahA hai ki nimna tIna prakAra ke zramaNoM ko kAraNa se baiThanA kalpatA hai| / / (1) jarAgrasta ati vRddha, (2) vyAdhigrasta rogI, (3) tapasvI utkRsstttpkaark| ye tInoM gocarI gaye hoM aura thakAna ke kAraNa baiThanA par3e to baiTha sakate haiN|.yh solahavA~ saMyama sthAna hai / / 6 / / saptadazama sthAna 'snAna varjana' : vAhio vA arogI vA, siNANaM jo u ptthr| vukaMto hor3a AyAro, jaDho havai saMjamo ||61|| saMtime suhumA pANA, ghasAsu bhilugAsu / je a bhikkha siNAyaMto, viaDeNuppalAvaSTa ||62 / / tamhA te na siNAyaMti, sIeNa usiNeNa vaa| jAvajjIvaM vayaM ghoraM, asiNANamahiThThagA ||63 // siNANaM aduvA kaI, luddhaM paumagANi | gAyassuvvaTTaNaTThAra, nAyaraMti kayAivi ||64|| saM.chA.: vyAdhito vA 'rogI vA, snAnaM yastu praarthyte| vyutkrAnto bhavatyAcAraH, tyakto bhavati saMyamaH / / 61 / / santyete sUkSmAH prANinaH, ghasAsu bhilugAsu c| yAMzca bhikSuH snAn, vikRtenotplAvayati / / 62 / / tasmAtte na snAnti, zItenoSNena vaa| yAvajjIvaM vrataM ghoraM, asnAnamadhiSThAtAraH / / 63 / / snAnamathavA kalkaM, lodhaM padmakAni c| gAtrasyodvarttanArthaM, nAcaranti kadAcidapi / / 64 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 104 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : jo sAdhu vyAdhigrasta rogI yA niroga svastha hai, aura vaha snAna karane kI icchA karatA hai, to usake AcAra kA ullaMghana hotA hai evaM vaha saMyama se bhraSTa hotA hai| snAna se jIvavirAdhanA kA svarUpa darzAte haiN| polI bhUmi evaM darAra yukta bhUmi meM sUkSma jIva rahate haiN| acitta jala se snAna karane se ve jIva plAvita hote haiN| una jIvoM ko pIr3A hotI hai| isI kAraNa se zIta yA uSNa jala se muni snAna nahIM karate para jIvanaparyaMta snAna na karane rUpa duSkara vrata kA Azraya karate haiN| aura snAna yA caMdanAdi lepa, lodhra, kesara Adi vizeSa sugaMdhita dravyoM se ubaTana Adi nahIM krte| yaha sataravA~ saMyama sthAna hai / / 61-64 / / vyAdhigrasta muni ko bhI snAna na karane kA vidhAnakara asnAna vrata kI mahattA spaSTa kI hai| vartamAna meM asnAna vrata meM jo darAreM gira rahI haiM, usa para zramaNa saMgha ko ciMtana karanA Avazyaka hai| aSTAdazama sthAna 'vibhUSA varjana' : nagiNassa vAvi muMDassa, dIharomanahaMsiNo / mehuNA uvasaMtassa, kiM vibhUsAi kAriaM // 65 // vibhUsAvattiaM bhikkhU, kammaM baMdhai ciknnN| saMsArasAyare ghore, jeNaM paDai duruttare || 66 // vibhUsAvattiaM ceaM, buddhA mannaMti tArisaM / sAvajjabahulaM ceaM, neaM tAIhiM seviaM // 67 // *.saM. chA.: nagnasya vApi muNDasya, dIrgharomanakhavataH (khAMzinaH ) / maithunAdupazAntasya, kiM vibhUSayA kAryam // 65 // vibhUSApratyayaM bhikSuH, karmma badhnAti cikknnm| saMsArasAgare ghore, yena patati duruttare // 66 // vibhUSApratyayaM cetaH, buddhA manyante tAdRzam / sAvadyabahulaM caitad naitat tAyibhiH sevitam // 67 // bhAvArtha: : nagna, muMDa, dIrgharoma evaM nakha yukta jina kalpi muni, pramANopeta vastrayukta Adi sthavira kalpi muni maithuna se upazAMta hone se unheM vibhUSA kA kyA prayojana ? jo loga muniveza meM vibhUSA karate haiM ve vibhUSA ke nimitta se dAruNa karma kA baMdha karate haiN| jisase dustara saMsAra sAgara meM girate haiN| vibhUSA karane ke vicAra ko bhI tIrthaMkara gaNadhara bhagavaMta vibhUSA jaisA mAnate ..haiM / isalie Artta dhyAna dvArA atyadhikapApayuktacitta AtmArAmI munioM dvArA Asevita nahIM hai| yaha aThAravA~ saMyama sthAna hai / / 65- 67 // prAyaH jIrNa vastra paridhAna kartA muni vibhUSA kA vicAra hI utpanna hone nahIM zrI dazavaikAlika sUtram - 105 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ detaa| vibhUSA brahmacarya vrata ke lie tAlapUTa viSa samAna hai| ujjvala vastra paridhAna eka prakAra kI vibhUSA hai| Ardra vastra se aMga svaccha karanA vibhUSA hai| AcAra pAlana kA phala : khavaMti appANamamohadaMsiNo, tave rayA saMjamaajjave gunne| dhuNaMti pAvAiM purekaDAI, navAiM pAvAiM na te karaMti ||68 / / saovasaMtA amamA akiMcaNA, savijjavijjANugayA jsNsinno| uuppasanne vimaleva caMdimA, siddhiM vimANAI uveMti tAiNo ||69|| ti bemiza : chaThaM dhammatthakAmajjhayaNaM samattaM / / .. saM.chA.H kSapayantyAtmAnamamohadarzinaH, tapasi ratAH sNymaarjvgunne| dhunvanti pApAni purAkRtAni, navAni pApAni na te kurvanti / / 68 / / . sadopazAntA amamA akiJcanAH, svavidyavidyAnugatA yshsvinH|.. . Rtau prasanne vimala iva candramAH, . . . siddhiM vimAnAnyupayAnti tAyinaH / / 69 / / iti bravImi / / SaSThaM dharmArthakAmAdhyayanaM samAptam / / . . bhAvArtha : amohadarzI, tapa, saMyama, RjutAdi guNa meM rakta muni, AtmA ko zuddha vizuddha karate hue pUrvasaMcita karmoM ko khapAte haiN| naye azubha karmoM kA baMdha nahIM krte| nitya upazAMta, mamatArahita, parigraha rahita, paralokopakAriNI AtmavidyA sahita, yazasvI, zarada Rtu ke caMdra sama nirmala-bhAvamalarahita aura sva para rakSaka upara darzita AcAra pAlaka muni mokSa meM jAte haiN| agara karmazeSa rahe to ve vaimAnika deva loka meM jAte haiM / / 68-69 / / zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki - he manaka! aisA maiM apanI buddhi se nahIM kintu tIrthaMkara gaNadhara Adi maharSiyoM ke upadeza se kahatA huuN| 7 suvAkyazuddhinAmakaM saptamaM adhyayanam saMbaMdha : chaThe adhyayana meM mahAcAra (sAdhvAcAra) kA varNana kiyaa| sAdhvAcAra ke varNana meM bhASA kA prayoga anivArya hai| bhASA ke sadoSa evaM nirdoSa do bheda haiN| muni satata niraMtara niravadya bhASA kA (nirdoSa bhASA kA) prayoga karatA hai| ataH saptama adhyayana meM bhASA zuddhi hetu prarUpaNA kI hai| zrI dazavaikAlika sUtram - 106 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvAkya zuddhi adhyayana ke upayogI zabdArtha - ( parisaMkhAya ) jAnakara (pannavaM) buddhimAna (savvaso) sabhI prakAra se (viNayaM) zuddha prayoga karanA sIkhe ||1|| (saccA) satya (avattaMvvA) na bolane yogya (NAinnA) anAcIrNa ||2|| ( akakkasaM) akarkaza (samuppeha) acchI prakAra se vicAra karake bolI huI (asaMdiddha) saMdeha rahita || 3 || (aTTha) viSaya (annaM) dUsarA (nAmei) pratikUla || 4 || (vitahaM) asatya ( tahAmuttiM) tathA mUrti, satya jaisA, (puTTho) sparzita, spaSTa (kiM pUrNa) phira kyA kahanA ? (vae) bole ||5|| (vakkhAmo) kaheMge (Ne) hamArA ( NaM) yaha hamArA (esakAlaMmi) bhaviSyakAla meM ( saMpayAiamaTThe) vartamAna, bhUtakAla kI bAteM ||6|| ( paccuppaNNa) vartamAna (jamaTTha) jisa vastu ke lie (evameaM) yaha isI prakAra ||8|| (niddisaM) kahe bole ||9|| (pharusA) kaThora (gurUbhUovaghAiNI) adhika jIvoM kA ghAta karane vAlI || 11 || (paMDagaM ) napuMsaka (te) cora ko ||12|| ( uvahammai) duHkha utpanna honA (AyAra bhAva dosannU) AcAra, bhAva, doSa kA jAnakAra ||13|| ( hole ) mUrkha (gola) yAra se janmA (sANe) zvAna (vasula) chInAlaja (dumae) bhikSuka (duhae) durbhAgya || 14 || ( ajjie ) dAdI (pajjie) paradAdI (mAusiu ) mAsI (annitti) he anne (hale-halitti) hale-alI (piusie) pitRsvasA (bhAyaNijja) bhANajI (dhue) putrI ( NattuNia) pautrI (bhaTTe) he . bhaTTe (gomaNi) gominI // 15 - 16 | | ( nAmadhijjeNa) nAma lekara (NaM) isako (bUA ) bulAve ( itthIgutteNa) strI ke gautra se (jahArihaM) yathAyogya (abhigijja) dezakAlAnusArI (Alavijja) eka bAra (lavijja) bAra- bAra ||17|| (bappo ) pitA (cullapiGa) cAcA / / 18-19 / / (jAitti) jAti ke Azraya se ||20|| (pasuM) pazu ko (sarIsavaM ) sarpa - ajagara ko (dhule) vistAravAn (pameile) atimeda yukta (vaz2jhe) vadha yogya (paive ) pakAne yogya ||22|| (parivUDha) parivRddha, balavAna ( uvacia) upacita deha yukta . (saMjAe) saMjAta, yuvA (pINie) puSTa (mahAkAya ) bar3e zarIravAlA ||23|| (dujjAo) duhane yogya, (dammA ) damana karane yogya (gorahaga) vRSabha ( vAhimAM) vahana yogya (rahajoga) rathayogya / / 24 / / (juvaM gavitti) yuvAnavRSabha (dheNuM ) prasutA dhenu (rasadaya tti) .dudhaM denevAlI (rahasse) choTA (mahallae) baDA (saMvahaNi) dhorI ||25|| (g2atuM ) jAkara (pavvayANi) parvato para (alaM) yogya (pAsAe) prAsAdoM ke ( doNiNaM) droNa, jala kuMDI // 26-27 // caMgabere) kASThapAtra (naMgale) hala (maia ) bIja bone ke bAda kheta ko sama karane hetu upayoga meM AnevAlA kRSi kA eka upakaraNa (jaMtalaTThI) yaMtra kI lakar3I, kolhU (nAbhi) nAr3I, pahiye kA madhya bhAga, (gaMDiA) aharana, eraNa (siA hogaa||28|| (jANaM ) ratha ( uvassae) upAzraya meM ||29|| (jAimaMtA) U~cI jAta ke (dIha) dIrgha (vaTTA) golAkAra ( payAyasAlA) vistarita zAkhAyukta ( viDiyAM ) prati zAkhayukta (darisaNitti) dekhane yogya / / 30-31 / / (pAyakhajjAiM) pakAkara khAne yogya (veloiyAiM ) atyaMta pake hue (TAlAI) komala (vehimAiM) do bhAga karane yogya ||32|| zrI dazavaikAlika sUtram - 107 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (asaMthaDA) asamartha (bahunivvaDimA phalA) bahunivartita (prAyaH niSpanna) phala vAle hai, guThalIyukta phala hai (vaijja) bole (bahusaMbhUA) bahusaMbhUta/eka sAtha utpanna hue bahuta phalavAleM (bhUarupa) bhUtarUpa / komala, binA guThalI ke ||33|| (osahio ) auSadhiyA~, DAMgara Adi anAja (nIliAo chavIi) vAla, caulA, kaThola (lAimA). kATane yogya (bhajjimAo) bhUnane yogya (pihukhajja) cir3avA banAkara khAne yogya / / 34 / / (ruDhA) aMkurita (bahusaMbhUA) niSpanna prAyaH (thirA) sthira, (osaDhA) Upara uThI huI (gabbhiAo) bhUTToM se rahita hai (pasUAo) bhUTToM se sahita hai (sasArAGa) dhAnya-kaNa sahita hai / / 35|| ( saMkhaDiM) jImanavAra ( vajjhitti) vadha karane yogya (kiccaM ) kAma, kRtya (kajjaM ) karane yegya ( sutitthi ) sukhapUrvaka tairane yogya (tti) aisA (AvagA) nadiyA~ / / 36 / / (paNiahaM) paNitArtha, dhana ke lie jAna kI bAjI lagAnevAlA ( samANi) sarikhe, samAna (titthANi) pAra karane kA mArga (viAgare) kahe ||37| (puNNAo) pUrNa bharI huI (kAyattijja) zarIra se tairane yogya (pANipijja) prANIyoM ko. jala pIne yogya ||38|| ( bahuvAhaDA) prAyaH bharI huI ( agAhAM) agAdha (bahusaliluppilodagA) dUsarI nadIyoM ke pravAha ko pIche haTAne vAlI (bahuvitthaDodagA) pAnI se adhika vistAravAlI ||39|| (niTThiaM) pUrva meM ho gaye (kiramANaM) ho rahA hai, kiyA jA rahA hai / / 40 / / (suhaDe) acchI prakAra haraNa kiyA hai (maDe) mara gayA (suniTThie) acchI prakAra naSTa huA (sulaTThitti) suMdara // 41 // (payatta) prayatna se (payattalaTTha) dIkSA le to isa suMdara kanyA kA rakSaNa karanA (kammaheuaM) karma hai jisakA hetu (pahAragADha) gADhaM prahAra lagA huA / / 42 / / (paragghaM) adhika mUlyavAna (aulaM) atula (avikkiaM) isake samAna dUsarI vastu nahIM (aviattaM) aprItiutpannakAraka ||43|| (aNuvIi) vicArakara / / 44 / / (paNIyaM) karIyANA / / 45 / / (paNiaTTe) kirANA kA padArtha (samuppanne) prazna ho jAne para / / 46 / / (Asa) baiThe (ehi ) Ao (vayAhi) usa sthAna para jAo / / 47 / / (vuggahe) saMgrAma meM / / 50 // (vAoM) pavana (vuDaM) varSA ( ghAyaM) sukAla (sivaM ) upadravarahita / / 51 / / (samucchie) umar3a rahA hai (UnnaaM) unnata ho rahA hai (paoe) megha (balAhaye) megha / / 52 / / (gujjhANucaria) deva dvArA sevita (dissa) dekhakara / / 53 / / (ohAriNI) nizcayAtmaka (mANavo) sAdhu / / 54 / / (aNuvIi) vicArakara (sayANamajje) satpuruSoM meM / / 55 / / (sAmaNie) zramaNabhAva meM (jae) udyamavaMta (hiamANulomiaM) hitakArI, madhura, anukUla // 56 // (niddhuNe ) dUrakara ( dhuNNamalaM) pApamala (logamiNaM) isa loka meM (tahA paraM) usI prakAra paraloka meM ||57 // bhASA ke prakAra evaM svarUpa - canhaM khalu bhAsANaM, parisaMkhAya padmavaM / duhaM tu viNayaM sikkhe, do na bhAsijja savvaso || 1 || jA a saccA avattavvA, saccAmosA a jA musA / zrI dazavaikAlika sUtram - 108 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jA a buddhehiM nAilA, na taM bhAsijja pallavaM ||2|| asaccamosaM saccaM ca, annvjjmkksN| samuppehamasaMdiddhaM, giraM bhAsijja pnlv||3|| saM.chA.: catasaNAM khalu bhASANAM, parisaMkhyAya prjnyaavaan| dvAbhyAM tu vinayaM zikSeta, dve na bhASeta sarvazaH / / 1 / / yA ca satyA avaktavyA, satyAmRSA ca yA mRssaa| yA ca buddhairanAcaritA, nainAM bhASeta prajJAvAn / / 2 / / asatyAmRSAM satyAM ca, anvdyaamkrkshaam| samprekSyAsandigdhAM, giraM bhASeta prajJAvAn / / 3 / / bhAvArtha : prajJAvAn zramaNa cAroM bhASAoM ke svarUpa ko jJAtakara do bhASAoM ko nirdoSa jAnakara zuddha prayoga karanA siikhe| nirdoSa do bhASA kA upayoga kreN| do kA sarvathA tyAga kreN| bhASA ke cAra bheda haiM , satya', asatya', satyAmRSA (mizra) kucha satya kucha asatya asatyAmRSA vyavahAra bhASA na satya na asty| ina cAra bhASAoM meM satya bhI sAvadya pApakArI ho to na boleM, para pIr3Akara satya bhI na boleM, mizra bhASA evaM asatya bhASA ye do bhASA to sarvathA na boleM kyoMki tIrthaMkaroM ke dvArA anAcIrNa hai catartha vyavahArabhASA bhI ayogya rIti se na boleM, yogya prakAra se bole| kauna-sI bhASA bolanA usakA svarUpa darzAte hue kahA hai ki - prajJAvAn muni vyavahAra bhASA evaM satyabhASA jo nirdoSa, kaThoratA rahita, sva-para upakArI aura saMdeha rahita zaMkArahita ho vaha bole / / 1-3 // . mokSa mArga meM pratikula bhASA kA tyAga : eMaM ca aTThamannaM vA, jaMtu nAmei saasyN| sa bhAsaM saccamosaMpi, taMpi dhIro vivajjae ||4|| vitahaMpi tahAmuttiM, jaM giraM bhAsae nro| tamhA so puTTho pAveNaM, kiM puNaM jo musaM vara? ||5|| saM.chA.H etaM cArthamanyaM vA, yastu nAmayati shaashvtm| sa bhASAM satyAmRSAmapi, tAmapi dhIro vivarjayed / / 4 / / vitathamapi tathAmUrti, yAM giraM bhASate nrH| tasmAdasau spRSTaH pApena, kiM punaryo mRSA vakti / / 5 / / 'bhAvArtha : pUrva meM niSidha bhASA sAvadya evaM kaThora bhASA aura usake jaisI dUsarI bhI bhASA jo mokSa mArga meM pratikula hai aisI vyavahAra evaM satya bhASA bhI buddhimAn dhairya yukta muni na bole // 4 // zrI dazavaikAlika sUtram - 109 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo muni satya dikhanevAlI asatya vastu kA Azraya lekara bolatA hai vaha muni pApa se lipta hotA hai| to jo puruSa asatya bolatA hai usakA kyA kahanA ? yAni puruSa veSadhArI strI ko puruSa kahane vAlA pApa bAMdhatA hai to sarvathA asatya bolanevAlA pApa se lipta hotA hI hai / / 5 / / kAla saMbaMdhI zaMkita bhASA kA tyAga : tumhA gacchAmo vakkhAmo, amugaM vA Ne bhavissai / ahaM vANaM karissAmi, eso vA NaM karissai // 6 // evamAi u jA bhAsA, esakAlaMmi saMkiA / saMpayAi amaTThe vA, taMpi dhIro vivajjara || 7 || aImi a kAlaMmi, paccuppaNNamaNAgara / jamaTThe tu na jANijjA, evameaM ti no vae ||8|| aIaMmi a kAlaMmi, pccuppnnmnnaage| saMkA bhave taMtu, evameaM ti no vae ||9|| saM.chA.H tasmAd gamiSyAmaH vakSyAmaH, amukaM vA no bhaviSyati / ahaM vedaM kariSyAmi, eSa vA vai kariSyati / / 6 / / evamAdyAtu yA bhASA, eSyatkAle zaGkitA / sAmpratAtItArthayorvA, tAmapi dhIro vivarjayed ||7|| atIte ca kAle, pratyutpanne'nAgate / yamarthaM tu na jAnIyAd, evametaditi na brUyAt // 8 // atIte ca kAle, pratyutpanne'nAgate / yatra zaGkA bhavettaM tu, evametaditi naH brUyAt / / 9 / / bhAvArtha H asatya hote hue satya vastu ke svarUpa ko prApta padArtha ke viSaya meM bolane se pApa karma kA baMdha hotA hai to hama jAyeMge, 'kaheMge' hamArA vaha kArya ho jAyegA, maiM yaha kArya karUMgA yA yaha hamArA kArya karegA ityAdi bhaviSyakAla saMbaMdhI bhASA usI prakAra vartamAna evaM bhUtakAla saMbaMdhI bhASA buddhimAna sAdhu ko nahIM bolanA caahie| kyoMki kahe anusAra kArya na huA to asatya ke doSa ke sAtha jana samudAya meM laghutA Adi hotI hai| atIta, vartamAna evaM bhaviSya kAla saMbaMdhI jisa vastu ke svarUpa ko, jisa kArya ke svarUpa ko samyak prakAra se na jAnA hai usake saMbaMdha meM yaha aisA hI hai, yaha aisA hI thA isa prakAra na bole / / 6-8 / / atIta, bhaviSya, evaM vartamAna kAla saMbaMdhI jahA~ zaMkA hai usake viSaya meM aisA hI hai aisA na kaheM // 9 // zrI dazavaikAlikaM sUtram - 110 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tInoM kAla saMbaMdhI bhASA kA prayoga : - aIaMmi a kAlaMmi, pccuppnnnnmnnaagr| nissaMkiaM bhave jaM tu, evameaM tu nivise ||10 // saM.chA.H atIte ca kAle, prtyutpnne'naagte| niHzaGkitaM bhavedyattu, evametaditi tu nirdizet / / 10 / / bhAvArtha : bhUta, bhaviSya evaM vartamAna kAla meM jisa padArtha ke,kArya ke viSaya meM niHzaMka ho aura vaha niSpApa ho to yaha isa prakAra hai, aisA sAdhu khe| paruSa evaM atIva bhUtopaghAtI bhASA kA tyAga : taheva pharunsA bhAsA, gurubhuuovghaainnii| saccAvi sA na vattavvA, jao pAvassa Agamo ||11|| saM.chA. tathaiva paruSA bhASA, gurubhuutopghaatinii| satyApi sA na vaktavyA, yataH pApasyAgamaH / / 11 / / bhAvArtha : aura paruSa (kaThora) bhAvasneha rahita evaM jisase prANIyoM kA upaghAta vizeSa ho aisI pApotpAdaka bhASA kA agara vaha satya hai to bhI na bole / / 11 / / prayojanavaza bhI aise na bulAveM: taheva kANaM kANatti, paMDagaM paMDagetti vaa| vAhiaM vAvi rogitti, teNaM coretti no vae / / 12 / / eeNa'bleNa aTeNaM,, paro jennuvhmmi| AyArabhAvadosanna, na taM bhAsijja pannavaM ||13|| taheva hole golitti, sANe vA vasulitti- | dumara duhae vAvi, nevaM bhAsijja pannavaM ||14|| ajjie pajjie vAvi, ammo mAusiatti | piussie bhAyaNijjatti, dhUra NatuNiatti a ||15|| hale halitti allitti, bhaTTe sAmiNi gomiNi| hole gole vasulitti, inthiaM nevamAlave ||16|| saM.chA.H tathaiva kANaM kANa iti, paNDakaM paNDaka iti| vyAdhitaM vA'pi rogIti, stenaM cora iti no vadet / / 12 / / etenAnyenArthena, paro yenophnyte| AcArabhAvadoSajJo, na taM bhASeta prajJAvAn / / 13 / / tathaiva holo gola iti, zvA vA vasula iti c| dramako durbhago vA'pi, naivaM bhASeta prajJAvAn / / 14 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 111 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aryike prAryike vApi, amba! mAtRSvasa iti c| pitRSvasaH! bhAgineyIti, duhitaH! naptrIti ca // 15 / / hale hale iti anye iti, bhaTTe svAmini! gomini!| hole gole vasule iti, striyaM naivamAlapet // 16 // bhAvArtha : isI prakAra kAne ko kAnA, napuMsakako napuMsaka vyAdhiyukta ko rogI, corako cora na kheN| isase aprIti lajjAnAza, sthira roga, jJAna virAdhanA Adi doSa utpanna hote haiN| . vacana niyamana saMbaMdhI AcAra, citta ke pradveSa yA pramAda saMbaMdhI bhAva evaM doSa ke jJAtA buddhimAn muni pUrvokta evaM dUsare bhI zabdoM dvArA para pIr3AkArI vacana na boleN| aura buddhimAn muni mUrkha, jAraputra, kuttA, zudra, dramaka, durbhAgI aise zabda bhI kisI ko na kheN| he Aryike (dAdI) he prAryike (paradAdI) mA~, mausI, buA, bhAnajI, putrI, pautrI, hale, alI, anne, bhaTTe, svAminI, gominI, hole, gole, chInAlaNa (vRSale) AdizabdoM se strI ko na bulaayeN| isameM kitane hI zabda niMdAvAcaka haiM kitane zabda.prIti utpAdaka haiN| aise zabdoM se niMdA, dveSa evaM pravacana kI laghutA hotI hai / / 12-16 / / . (viSeSa-mahArASTra meM 'hale' aura 'anne' taruNa strI ke lie sambodhana zabda hai| lATa deza meM usake lie 'halA' zabda kA prayoga hotA thaa| 'bhaTTe' putrarahita strI ke lie| 'sAmiNI' 'gomiNI' sammAna sUcaka sNbodhn| 'hole' 'gola' 'vasule' gola deza meM prayukta priya AmaMtraNa vcn|) kaise bulAveM? nAmadhijjeNa NaM bUA, itthIgutteNa vA punno| jahArihamabhigijjha, Alavijja lavijja vA ||17|| saM.chA.: nAmadheyenainAM brUyAt, strI-gotreNa vA punH| ___ yathArhamabhigRhya, AlapellapedvA // 17 // bhAvArtha H prayojana vaza muni strI ko nAma lekara bulAve, gotra se bulAve, yathAyogya dezakAlAnusArI guNa doSa kA vicArakara eka bAra yA bAra-bAra bulaaveN||17|| puruSoM ko kaise na bulAveM kaise bulAveM? ajjae pajjae vA vi, bappo cullapiu ti | mAulo bhAiNijjatti, putte natuNia tti a ||14|| he ho hali ti agnitti, bhaTTe sAmia gomi| hola gola vasuli tti, purisaM neva-mAlave ||19|| nAmadhijjeNa jaM bUA, purisagutteNa vA punno| zrI dazavaikAlika sUtram - 112 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahAriha-mabhigijjha, Alavijja lavijja vA ||20|| saM.chA.H Aryaka! prAryaka! vApi, bappa! cullapitariti c| mAtula! bhAgineyeti, putra! naptar ! iti ca // 18 // he bho haleti anyeti, bharttaH svAmin! gomin! hola! gola! vasula iti, puruSaM naivamAlaped / / 19 / / nAmadheyena ya brUyAt, puruSaM gotreNa vA punaH / yathAhamabhigRhya, AlapellapedvA // 20 // bhAvArtha : he Aryaka, pAryaka, pitA, cAcA, mAmA, bhAnajA, putra, pautra, he, bho, hala, anna, bhaTTa, svAmI, gomI, hola, gola, vasula ityAdi nAmoM se puruSoM ko na bulAveM / aise bulAne se rAga-dveSa aprIti Adi doSoM kI utpatti hotI hai| jisa puruSa ko bulAnA ho usakA nAma lekara, yA gauna se yA yathAyogya guNadoSa kA vicArakara eka bAra yA bAra-bAra bulAveM / / 18-20 / / pazuoM ke viSaya meM bhASA kA prayoga : paMciMdiANa pANANaM, esa itthI ayaM pumaM / jAva NaM na vijANijjA, tAva jAitti Alave ||21|| taheva mANusaM pasuM, pakkhiM vA vi sarIsavaM / thUle pameIle vajje, pAime tti a no vaTa ||22|| parivUTha tti NaM bUA, bUA uvacia tti a saMjAra pINie vA vi, mahAkAyatti Alave ||23|| taheva gAo dujjhAo, dammA gorahaga tti a ! vAhimA rahajogi tti, nevaM bhAsijja paNNavaM ||24|| juvaM gavitti NaM bUA, dheNuM rasadayaM tti a rahasse mahallara vA vi, vara saMvahaNi tti a ||25|| saM.chA.H paJcendriyANAM prANinAM, eSA strI ayaM pumaan| yAvadetanna vijAnIyAttAvajjAtimityAlapet / / 21 / / tathaiva mAnuSaM pazuM, pakSiNaM vApi sarIsRpam / sthUlaH prameduro vadhyaH, pAkya iti ca no vadet / / 22 / / parivRddha ityenaM brUyAd, brUyAdupacita iti ca / saJjAtaH prINito vApi, mahAkAya iti cAlapet ||23|| tathaiva gAvo dohyA, damyA gorathakA iti ca / vAhyA rathayogyA iti, naivaM bhASeta prajJAvAn / / 24 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 113 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * yuvA gauriti vai brUyAd, dhenuM rasadeti c| hrasvaM mahallakaM vApi, vadet saMvahanamiti ca / / 5 / / bhAvArtha : paMcendriya prANiyoM meM yaha strI rUpa gAya hai yA puruSa rUpa vRSabha hai aisA nirNaya na ho to taba taka prasaMgavaza bolanA par3e to gAya kI jAti Adi jAtivAcaka zabda kA prayoga kreN| isI prakAra manuSya, pazu-pakSI sarpa, ajagarAdi ke viSaya meM yaha sthUla hai, medayukta hai, vadhya hai (vAhya hai) pAkya hai, pakAne yogya hai| isa prakAra muni na bole| isase aprIti, vadhAdi kI zaMkA saha azubha baMdha kA nimitta hai| prayojanavaza Avazyaka ho to, balavAna hai, (parivRddha hai) upacita dehayukta hai, yuvA hai, puSTa hai, mahAkAya yukta hai isa prakAra upayogapUrvaka bole| .. prajJAvAn muni gAyAdi duhane yogya hai, vRSabha damana karane jaise haiM jotane jaise haiM, bhAra vahana karane yogya hai, ratha meM jor3ane yogya haiM isa prakAra na bole| pApa kA kAraNaM evaM pravacana kI laghutA kA kAraNa hai| prayojanavaza kahanA par3e to gAya, baila yuvA hai, gAya dUdha denevAlI hai, baila choTA hai, bar3A hai, dhorI vRSabha hai isa prakAra nirdoSa niSpApa bhASA kA prayoga kareM / / 2125 // vanaspati ke viSaya meM bhASA kA prayoga : taheva gaMtumujjhANaM, pavvayANi vaNANi | . rukkhA mahalla pehAe, nevaM bhAsijja pannavaM ||26|| alaM pAsAya-khaMbhANaM, toraNANaM gihANa | phalihaggala-nAvANaM, alaM udaga-doNiNaM / / 27|| pIDhae caMgabere a, naMgale maiyaM siaa| jaMtalaThThI va nAbhI vA, gaMDiA va alaM siA ||28|| AsaNaM sayaNaM jANaM, hujjA vA kiNcuvssptt| bhUovaghAiNiM bhAsaM, nevaM bhAsijja pannavaM / / 29 / / saM.chA.H tathaiva gatvodyAnaM, parvatAn vanAni c| vRkSAn mahato prekSya, naivaM bhASeta prajJAvAn / / 26 / / alaM prAsAdastambhayoH, toraNAnAM gRhANAM c| parighArgalAnAvAM vA, alamudakadroNInAm / / 27 / / pIThakAya caGgaberAya, lAGgalAya mayikAya syaat| yantrayaSTayevA nAbhayevA, gaNDikAyai vA'laM syurete / / 28 / / AsanaM zayanaM yAnaM, bhavedvA kinycidupaashrye| zrI dazavaikAlika sUtram - 114 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUtopaghAtinI bhASAM, naivaM bhASeta prajJAvAn / / 29 / / bhAvArtha : udyAna meM, parvata para, vana meM, prayojanavaza jAne para prajJAvAn muni bar3e vRkSoM ko dekhakara aisA na kahe ki ye vRkSa prAsAda banAne meM, staMbha meM, nagaradvAra meM, ghara banAne meM, parigha meM (nagara dvAra kI Agala) argalA (gRhadvAra kI Agala) naukA banAne meM, udaka droNI (reMTa ko-jala ko dhAraNa karane vAlI kASTha kI banAvaTa) Adi banAne lAyaka hai| isI prakAra ye vRkSa, pITha ke lie (paTiye ke lie) kASTha pAtra ke lie, hala ke lie, mayika boye hue kheta ko sama karane hetu upayoga meM AnevAlA kRSi kA eka upakaraNa, kolhU yaMtra kI lakar3I (nADI) nAbhi pahiye kA madhya bhAga, aharana ke lie samartha hai| ina vRkSoM meM kursI, khATa, palaMga, ratha Adi yAna, yA upAzraya upayogI kASTha hai| isa prakAra pUrvokta sabhI prakAra kI bhASA vanaspatikAya kI evaM usake Azraya meM rahanevAle aneka prANiyoM kI ghAtaka hone se prajJAvAn muni aisI bhASA na bole / / 2629 // taheva gaMtumujjANaM, pavvayANi vaNANi | rukkhA mahalla pehAra, evaM bhAsijja panlavaM ||30 / / jAimaMtA ime rukkhA , dIhavaTTA mhaalyaa| payAyasAlA viDimA, vae darisaNi ti a ||31|| tahA phalAiMpalAiM, pAyakhajjAiM no ve| veloiyAiM TAlAiM, vehimAiM ti no vae ||32|| asaMthaDA ime aMbA, bahunivvaDimA phlaa| . * vainja bahu saMbhUA, bhUarUva ti vA puNo / / 33 / / saM.chA. tathaiva gatvodyAnaM parvatAn vanAni c| . vRkSAn mahato prekSya, evaM bhASeta prjnyaavaan||30|| jAtimanta ete vRkSA, dIrghavRttA mahAlayAH / prajAtazAkhA viTapinaH, vadedarzanIyA iti ca // 31 / / tathA phalAni pakvAni pAkakhAdyAni no vadet / velocittAni TAlAni, dvaidhikAnIti no vadet / / 32 / / asamarthA ete AmrAH, bahunivartitaphalAH / vade bahusambhUtAH, bhUtarUpA iti vA punaH / / 33 / / bhAvArtha H udyAna, parvata, aura vana meM yA vana kI ora jAte hue bar3e vRkSoM ko dekhakara prayojanavaza buddhimAn sAdhu isa prakAra bole ki- ye vRkSa uttama jAtivaMta hai,dIrgha,gola, atIva vistAra yukta hai, vizeSa zAkhAoM se yukta hai, prazAkhAyukta hai, darzanIya hai / / 30 zrI dazavaikAlika sUtram - 115 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 // ye Amra Adi ke phala paka gaye haiM, pakAkara khAne yogya hai aisA na khe| ye phala paripUrNa paka gaye haiM unheM utAra lene cAhie, ye komala hai, yA ye do bhAga karane lAyaka hai aisA na kaheM ||32|| prayojanavaza kahanA par3e to ye AmavRkSa phala dhAraNa karane meM aba asamartha hai| guThalI yukta adhika phala vAle haiN| eka sAtha utpanna hue adhika phalavAle haiN| isa prakAra nirdoSa bhASA kA muni prayoga kareM ||33|| [ tahevo] tahosahio pakkAo, nIliAo chavIi a lAimA bhajjimAutti, pihukhajja tti no vara ||34|| rUDhA bahusaMbhUA, thirA osaThA vi a gabbhiAo pasUAo, sasArAu ti Alave ||35|| saM.chA.H tathauSadhayaH pakvA, nIlAzchvaya iti c| lavanavatyo bharjanavatyaH, pRthukabhakSyA iti no vadet ||34|| rUDhA bahusambhUtAH, sthirA utsRtA api c| garbhitAH prasUtAH sasArA ityAlapet / / 35 / / bhAvArtha : cA~vala, gehU~ Adi auSadhiyA~ tathA vAla, canA Adi paka gaye haiM, kATane yogya , bhUnane yogya hai, poMka karake khAne yogya hai| aisA sAdhu na khe| prayojanavaza kahanA par3e to ye gehU~ Adi auSadhiyA~ aMkurita hai, niSpanna prAyaH hai, paripUrNa rUpa se taiyAra hai, Upara uTha gayI haiM, upaghAta se nikalI hai, bhUTToM se sahita hai, cAvala Adi taiyAra ho gaye haiM isa prakAra nirdoSa bhASA kA prayoga kareM / / 34-35 / / saMkhaDI Adi ke viSaya meM bhASA kA prayoga : taheva saMkhaDi naccA, kiccaM kajjaM ti no vara / tegaM vAvi vajjhitti, sutitthi ti a AvagA ||36|| saMkhaDi saMkhaDi bUA, paNiahaM ti teNagaM / bahusamANi tityANi, AvagANaM viAgare ||37|| saM.chA.H tathaiva saGkhaDiM jJAtvA kRtyAM kAyamiti no vdet| stenakaM vA'pi vadhya iti, sutIrthA iti ca ApagA ||36|| saGkhaDiM saGkhaDiM brUyAt, praNitArtha iti stenkm| bahusamAni tIrthAni, ApagAnAM vyAgRNIyAt / / 37 / / bhAvArthaH saMkhaDI jImanavAra, mRtyubhoja, karane lAyaka hai, cora vadha karane lAyaka hai, nadI sukhapUrvaka utarane yogya hai| aisA sAdhu na kahe ||36|| prayojanavaza kahanA par3e to saMkhaDI ko saMkhaDI kahe, cora ko dhana hetu jIvana zrI dazavaikAlika sUtram - 116 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI bAjI lagAnevAlA, nadI kA mArga prAyaH sama hai| aisI bhASA sAdhu bole / / 37 / / nadI ke viSaya meM bhASA kA prayoga : taMhA naio puNNAo, kAyatijja ti no vr| nAvAhiM tArimAo tti, pANipijja tti no vara ||38|| bahubAhaDA agAhA, bhusliluppilodgaa| bahuvitthaDodagA Avi, evaM bhAsijja pallavaM ||39|| saM.chA. tathA nadyaH pUrNAH, kAyataraNIyA iti no vdet| naubhistaraNIyA iti, prANipeyA iti no vadet / / 38 / / bahubhRtA agAdhA, bhuslilotpiilodkaaH| bahuvistIrNodakAzcApi, evaM bhASeta prajJAvAn / / 39 / / bhAvArtha : ye nadiyA~ bharI huI haiM, hAthoM se taira sake aisI haiM, naukA se dUsare kinAre jA sake aisI haiM, kinAre para rahakara prANI pAnI pI sake aisI haiM aisA sAdhu na kahe // 38 // prayojanavaza kahanA par3e to prAyaH nadI bharI huI hai| prAyaH agAdha hai| bahusalilA, adhika jalayukta hai| dUsarI nadiyoM ke dvArA jala kA vega bar3ha rahA hai| nadI ke kinAre Ardra ho jAya aisI atIva vistAravAlI hai vistIrNa jalayukta hai| buddhimAn zramaNa isa prakAraM boleM // 39 / / vividha viSayoM meM bhASA kA prayoga : taheva sAvajjaM jogaM, parassaTThATa nisstthi| kIramANaM ti vA naccA, sAvajjaM nAlave muNI ||40|| saM.chA.H tathaiva sAvadhaM yogaM, parasyArthAya nisstthitm| . kriyamANaM vA jJAtvA, sAvadhaM nAlapenmuniH // 40 // bhAvArtha : dUsaroM ke nimitta se ho rahe evaM pUrva meM kiye gaye sAvadha kAryoM ke viSaya meM muni sAvadha vacana na boleM // 40 // ... sukaDitti supatitti, succhinne suhaDe mdde| suniSThira sulaThThitti, sAvajjaM vajjara muNI / / 41 / / saM.chA.H sukRtamiti supakvamiti, succhinnaM suhRtaM sumRtmiti| ... suniSThitaM sulaSTeti, sAvadyaM varjayenmuniH / / 4 / / bhAvArthaH sabhA bhavana acchA banAyA yA bhojana Adi acchA banAyA, sahasrapAka tela Adi yA ghevara Adi acchA pakAyA, vana,jaMgala, patrazAka Adi acchA chedA hai,zAka kI tiktatA acchI hai, lobhI kA dhana haraNa huA yaha acchA huA, yaha zatru mara gayA, yA yaha acchA huA dAla yA sattu meM ghI Adi milAyA abhimAnIkA dhana naSTa huA yaha zrI dazavaikAlika sUtram - 117 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acchA huA, yaha kanyA atyaMta suMdara hai yA cA~vala Adi acche haiN| aise sAvadha vacana sAdhu na bole / / 41 / / payattapakke (ka)tti va pakkamAlave, ___ payattachinna ti va chinnmaalve| payanalaThThi (8)tti va kammaheuaM, ... pahAragADha ti va gADhamAlave / / 4 / / saM.chA.H prayatnapakvamiti vA pakvamAlapet, __ prayatnacchinnamiti vA chinnmaalped| prayatnalaSTeti vA karmahetukaM, prahAragADhamiti vA gADhamAlaped // 42 // bhAvArtha : prayojanavaza kahanA ho to, supakva ko prayatnapUrvaka pakA huA, suchinna ko prayatnapUrvaka chedA huA, suMdara kanyA ko dIkSA dene meM Ave to prayatnapUrvaka pAlana karanA paDe, sarvakRtAdi kriyA karma hetuka hai, gADha prahAra yukta vyakti ko dekhakara ise gADha prahAra . lagA hai isa prakAra yatanA yukta sAdhu bole jisase aprIti Adi doSa utpanna na ho||2|| savvukasaM paragghaM vA, aulaM naditha 'erisN| avikiamavattavvaM, aviattaM ceva no vapTa ||43 // saM.chA.H sarvotkRSTaM parArdhaM vA, atulaM nAstIdRzam / asaMskRtamavaktavyaM, aprItikaraM caiva no vadet // 43 / / bhAvArtha : kraya, vikraya Adi vyavahArika kArya meM koI pUche to yA binA pUche, yaha padArtha sarvotkRSTa hai nisargataH suMdara hai, mahAmUlyavAna hai, isake jaisA dUsarA padArtha nahIM hai, yaha padArtha sulabha hai, anaMta guNa yukta hai, aprIti kAraka hai| isa prakAra sAdhu na bole aise vaktavya se adhikaraNa, aMtarAya Adi doSoM kI utpatti hotI hai / / 43 / / / savvameaM vaissAmi, savvameaM ti no ve| aNuvII savvaM savvattha, evaM bhAsijja pannavaM // 44|| saM.chA.H sarvametadvakSyAmi, sarvametaditi no vdet| __ anucintya sarvaM sarvatra, evaM bhASeta prajJAvAn // 44 // bhAvArtha : saMdezoM ke dene ke samaya meM maiM sarva kahUMgA yA aisA hI unhoMne kahA thA aisA na kheN| sabhI sthAnoM para mRSAvAda kA doSa na lage isakA pUrNa vicArakara buddhimAn sAdhu bhASA kA prayoga kreN||44|| kraya-vikraya ke viSaya meM : sukkIaM vA suvikkIaM, akijjaM kijjameva vaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 118 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ imaM giNha imaM muMca, paNIyaM no viAgare / / 45|| saM.chA.H sukrItaM vA suvikrItaM, akreyaM kreyameva vaa| idaM gRhANedaM muJca, paNitaM no vyAgRNIyAt / / 45 / / bhAvArtha : kraya-vikraya ke viSaya meM acchA kharIdA/acchA becA/ yaha kharIdane yogya nahIM hai| yaha kharIdane yogya hai| yaha le lo| yaha beca do| isa prakAra sAdhu na boleM kyoMki aise vaktavya se aprIti adhikaraNAdi doSa lagate haiM / / 45 / / appagghe vA mahagghe vA, kae vA vikaTa vi vaa| paNiaDhe samuppanne, aNavajja viAgare ||46|| saM.chA.H alpArthe vA mahArye vA, kraye vA vikraye'pi vaa| paNitArthe samutpanne, anavadyaM vyAgRNIyAt / / 46 / / bhAvArtha : alpa mUlya vAle, bahumUlya vAle padArtha ke kraya-vikraya ke viSaya meM gRhastha ke prazna meM sAdhuniSpApa, nirdoSa uttara deki "isa kraya-vikraya ke viSaya meM sAdhuoM kA saMbaMdha na hone se hameM bolane kA adhikAra nahIM hai|" / / 46 / / asaMyata ko kyA na kaheM? . tahevAsaMjayaM dhIro, Asa ehi karehi vaa| saya ciTTha vayAhi ti, nevaM bhAsijja pannavaM / / 47|| saM.chA. tathaivAsaMyataM dhIraH, Assva ehi kuru vaa| ... zeSva tiSTha vrajeti, naivaM bhASeta prajJAvAn / / 47 / / bhAvArtha : dhIra evaM buddhimAn sAdhuoM ko gRhastha se baiTho, Ao, yaha kArya karo, so z2Ao khar3e raho, jAo ityAdi nahIM khnaa| ye sabhI jIvopaghAta ke kAraNa haiM / / 47 / / 'sAdhu' kise na kaheM? kise kaheM? bahave ime asAhU, loe vaccaMti saahunno| . na lave asAhUM sAhutti, sAhuM sAhutti Alave ||48|| . nANa-dasaNa-saMpannaM, saMjame a tave ryN| evaM guNa-samAuttaM, saMjaya sAhumAlave / / 49|| saM.chA.: bahava ete'sAdhavaH, loke ucyante saadhvH| nAlapedasAdhuMsAdhumiti, sAdhuMsAdhumityAlapet // 48 // . jJAnadarzanasampannaM, saMyame ca tapasi rtm| evaMguNasamAyuktaM, saMyataM sAdhumAlapet / / 49 / / bhAvArtha H jana samudAya rUpa loka meM bahuta sAre asAdhu sAdhu ke nAma se bulAye jAte haiM (jo mokSamArga kI sAdhanA na karane se asAdhu haiM) aise asAdhuko muni, sAdhuna kheN| para zrI dazavaikAlika sUtram - 119 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo mokSa mArga kA sAdhaka sAdhu hai use hI sAdhu kheN| jJAna-darzana sahita saMyama evaM tapa meM rakta ho aise guNa samAyukta saMyamI sAdhu ko sAdhu kheN| para mAtra dravya liMgadhArI ko sAdhu na kaheM / / 48-49 / / yuddha ke samaya bhASA kA upayoga : devANaM maNuANaM ca, tiriANaM ca vugghe| amugANaM jao hou, mA vA hou ti no vara ||50 / / saM.chA.H devAnAM manujAnAM ca, tirazcAM ca vigrhe| amukAnAM jayo bhavatu, mA vA bhavatviti no vadet / / 5 / / bhAvArtha : deva, manuSya yA tiryaMcoM ko Apasa meM yuddha ke samaya meM kisI kA jaya evaM kisI kA parAjaya ho aisA sAdhu na bole / / 50 / / RtukAla meM bhASA kA prayoga : vAo vuTuM ca sIuNhaM, khemaM dhAyaM sivaM ti vaa| . kayA Nu hujja eANi? mA vA hou tti no vara ||51 / / saM.chA.: vAto vRSTaM ca zItoSNaM, kSemaM dhrAtaM zivamiti vaa| kadA nu bhaveyuretAni? mA vA bhaveyuriti nI vadet / / 5 / / bhAvArtha : garmI kI mausama meM pavana, varSA kI Rtu meM varSA evaM zIta Rtu meM sardI, tApa, kSema(rakSaNa) sukAla, upadrava rahitatA Adi kaba hoMge yA ye kaba baMda hoMge ityAdi na kheN| aisA kahane se adhikaraNAdi doSa, prANI pIr3ana evaM Arta dhyAnAdi doSa lagate haiM / / 51 / / taheva mehaM va nahaM va mANavaM, na devadevatti giraM vaijjA / samucchie unlae vA paoe, vaijja vA puThThabalAhaye ti||52|| saM.chA. tathaiva meghaM vA nabho vA mAnavaM, na devadeva iti giraM vdet| . sammUrcchita (samucchrita) unnato vA payodo, vadedvA vRSTo balAhaka iti / / 5 / / bhAvArtha : isI prakAra megha, AkAza aura rAjAdi ko dekhakara yaha deva hai aisA na kaheM para yaha megha umar3a rahA hai, unnata ho rahA hai, varSA huI hai, aisA khnaa| megha, AkAza, rAjAdi ko deva kahane se mithyAtva evaM laghutvAdi doSa hote haiM / / 52 / / ___ aMtalikkha ti NaM bUA, gujjhANucaria ti | riddhimaMtaM naraM dissa, riddhimaMtaM ti Alave ||53 / / saM.chA.: antarikSamiti vai brUyAd, guhyAnucaritamiti c| RddhimantaM naraM dRSTvA, RddhimAnayamityAlapet / / 53 / / ... bhAvArtha : AkAza ko aMtarikSa, megha ko guhyAnucarita (deva se sevita) kheN| ye do zabda zrI dazavaikAlika sUtram - 120 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSA ke lie kahanA aura Rddhi yukta vyakti ko dekhakara yaha RddhimAn hai aisA kahanA 53 / / vAkzuddhi adhyayana kA upasaMhAra :. taheva sAvajjaNumoaNI girA, ohAriNI jA ya provghaainnii| se koha loha bhaya hAsa mANavo, .. na hAsamANo vi giraM vaijjA ||54|| saM.chA.H tathaiva sAvadyAnumodinI gIH, avadhAriNI yA ca propghaatinii| tAM krodhAllobhAdbhayAddhAsyAdvA, na hasannapi giraM vadet / / 54 / / bhAvArtha : vizeSa meM muni sAvadha kArya ko anumodanIya, avadhAriNI (saMdigdha ke viSaya meM asaMdigdha) nizcayAtmaka yA saMzayakArI, paraupaghAtakArI bhASA kA prayoga na kreN| krodha se,lobha se, bhaya se, hAsya se evaM kisI kI haMsI majAka karate hue nahIM bolnaa| aise bolane se azubha karma kA vipula baMdha hotA hai| .. suvakasuddhiM samupehiA muNI, giraM ca duTuM parivajjara syaa| miaM aduLaM, aNuvIi bhAsae, sayANa majjhe lahai pasaMsaNaM / / 55|| .saM.chA. sadvAkyazuddhi samutprekSya muniH, giraM ca duSTAM privrjyetsdaa| . .. mitamaduSTamanuvicintya bhASamANaH, . satAM madhye labhate prazaMsanam / / 5 / / bhAvArtha : isa prakAra muniyoM ko uttama vAkzuddhi ko jJAtakara duSTa sadoSa bhASA nahIM bolanI cAhie, para mita bhASA, vaha bhI nirdoSavANI, vicArapUrvaka bolanI caahie| aise bolane se vaha muni satpuruSoM meM prazaMsA pAtra hotA hai| prazaMsA prApta karatA hai| - bhAsAi dose a guNe a jANiA, tIse a duTTe parivajjara syaa| chasu saMjae sAmaNira sayA japTa, vaijja buddhe hiamANulomiaM ||56|| saM.chA. bhASAyA doSAMzca guNAMzca jJAtvA, tasyAzca duSTAyAH parivarjakaH sdaa| .. SaTsu saMyataH zrAmaNye sadA yato, vaded buddho hitamAnulomikam / / 56 / / bhAvArtha : bhASA ke doSa evaM guNoM ko yathArtha jAnakara, duSTa bhASA kA varjaka, chajjIva zrI dazavaikAlika sUtram - 121. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nikAya meM saMyamavAn aura cAritra pAlana meM udyamavaMta jJAnI sAdhu sadoSa bhASA kA niraMtara tyAga kareM evaM hitakArI, pariNAma meM suMdara evaM anulomika/anukUla/madhura bhASA kA prayoga kareM / / 56 / / parikkhabhAsI susamAhi-iMdira, caukasAyA-vagae annissiptt| sa nidbhuNe dhuNNamalaM purekaDaM, ArAhae logamiNaM tahA paraM / / 57|| ti bemi || saM.chA.: parIkSyabhASI susamAhitendriyaH, apgtctusskssaayo'nishritH| sa nidhUya dhUtamalaM purAkRtaM, ArAdhayati lokamenaM tathA paramiti bravImi / / 57 / / iti sadvAkyazuddhyadhyayanaM samAptam / / 7 / / bhAvArtha : guNa, doSa kI parIkSA kara bhASaka,iMdriyoM ko vaza meM rakhanevAlA,krodhAdi cAra kaSAya para niyaMtraNa karanevAlA, dravya bhAva nizrA rahita (mamatva ke baMdhana se rahita) aise mahAtmA janmAntara ke pUrvakRta pApamala ko naSTakara vANI saMyama se vartamAna evaM bhAvIloka kI ArAdhanA karatA hai| .. zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki he manaka! aisA maiM apanI buddhi se nahIM kahatA hU~ tIrthaMkara gaNadhara Adi maharSiyoM ke kathanAnusAra kahatA huuN|||57|| suvAkyazuddhi nAmaka saptama adhyayana samApta / / 7 / / 8 AcArapraNidhinAmakaM aSTamaM adhyayanam saMbaMdha - pUrva ke adhyayana meM bhASA zuddhi kA varNana kiyA hai| bhASA zuddhi AcAra pAlaka bhavyAtmA ke lie hI AtmopakArI hai| AcArahIna vyakti bhASA zuddhi kA upayoga rakhatA hai to bhI usake lie vaha mAyA yukta ho jAne se azubha karma bandha kA kAraNa ho sakatI hai| bhASAzuddhi AcAra pAlana yukta hI upayogI hai| ataH aSTama adhyayana meM AcAra kI, sAdhvAcAra kI prarUpaNA zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI ma.sA. karate haiN| aSTama AcAra praNidhi adhyayana upayogI zabdArtha - (AyArappaNihi~) AcAranidhi, AcAra meM dRDha mAnasika saMkalpa (bhe) tumako (udAharissAmi) kahuMgA / / 1 / / (ii) isa prakAra / / 2 / / (acchaNa-joaNa) jIvarakSaNayukta (hoavvayaM siA) honA cAhie / / 3 / / (lelaM) patthara kA DhelA (bhiMde) Tukar3e kare (saMlihe) ghise (susamAhie) nirmala svabhAva yukta / / 4 / / (silAvuTuM) ole / / 5 / / (udaullaM) jalAdra / / 6 / / (alAyaM) alAta jalatI zrI dazavaikAlika sUtram - 122 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakar3I (acciM) agni se dUra huI jvAlA / / 8 / / (siNeha) sneha-sUkSma (puSpasuhumaM) puSpa-sUkSma (pANuttiMga) prANI-sUkSma, uttiMga-sUkSma kITikA nagara / / 15 / / (dhuvaM) nitya / / 17 / / (siMghANajalliaM) nAka, kAna kA mela / / 18 / / (parAgAraM) gRhastha ke ghara meM // 19 / / (akkhADa) kahane ke lie (arihai) yogya hai / / 20 / / (keNa uvAeNa) koi bhI upAya se / / 21 / / (niTThANaM) sarva guNa se yukta AhAra (rasanijjUDhaM) nIrasa AhAra (bhaddagaM) acchA / / 22 / / (uMchaM) dhanADhya ke ghara / / 23 / / (Asusta) krodha ke prati, (prema) rAga (nAbhinivesae) na kare, (ahiyAsae) sahana kare / / 26 / / (atthaMgayaMmi) asta ho jAne para (Aicce) sUrya (puratthA) subaha meM (aNuggae) udaya hone ke pUrva / / 28 / / (atiMtiNe) pralApa na kareM, (acavale) sthira (uare daMte) svayaM ke peTa ko vaza meM rakhanevAle (na khiMsae) niMdA na kare / / 29 / / (attANaM) svayaM kA (samukkase) prazaMsA / / 30 / / (kaTTa) karake, (Ahammi) adhArmika (saMvare) AlocanA kare / / 31 / / (parakkama) sevanakara, (suI) pavitra (viyaDabhAve) prakaTa bhAva ke dhAraka (asaMsatte) apratibaddha / / 32 / / (amoghaM) saphala (uvavvAyae) AcaraNa meM lenA / / 33 / / (aNiggahiA) vaza na kiye hue, anigRhIta (kasiNA) saMpUrNa (puNabbhavassa) pUnarjanma / / 40 / / (rAyaNiesu) ratnAdhika (pauMje) kare (dhuvasIlayaM) nizcayazIyala ko, (kummuvva) kUrmasama (alINa palINa gutto) AlIna-pralIna-gupta, aMgopAMgoM ko samyak prakAra se rakhane vAlA (parakkamijjA) pravRtta ho / / 41 / / (mIho) eka dUsare ke sAtha, (sappahAsaM) ha~sI-majAka ke vacana // 42 / / (june) jor3e (analaso) Alasarahita / / 43 / / (pAratta) paraloka ' (pajjuvAsijjA) sevA kare (atthaviNicchayaM) artha ke nirNaya ko / / 44 / / (paNihAya) praNidhAna ekAgracitta / / 45 / / (kiccANa) AcArya jo unake (uraM samAsijja) jaMghA para jaMghA caDhAkara (gurUNaMtie) guru ke pAsa / / 46 / / (piTThimaMsa) parokSa meM niMdA / / 47 / / * (ahiagAmiNI) ahita karanArI / / 48 / / (paDipunna) spaSTa uccAra yukta, prakaTa aisI (ayaMpiraM) na U~ce (aNuvviggaM) anudvigna yukta (nisira) bole (attavaM) cetanAyukta/ cetanAvaMta // 49 / / (ahijjagaM) adhyayana karanevAle (vAyavikkhaliaM) vacana bolate samaya skhalita honA, bhUla jAnA / / 50 / / (bhUAhigaraNaM payaM) prANIoM ke lie pIr3A kA sthAnaka 51 / / (annaTTha) anya ke hetu, (pagaDa) kiyA huA (layaNaM) sthAna (bhaijja) seve / / 52 / / (vivittA) dUsare se rahita / / 53 / / (kukkuDa poassa) murge ke bacce ko (kulalao) billI se (viggahao) zarIra se / / 54 / / (citta bhitti) citrita (nijjhAe) dekhe (sualaMkiaM) acche alaMkAra yukta (bhakkharaM-piva) sUrya ko jaise ' (paDisamAhare) khIMca le // 55 / / (paDichinnaM) kaTe hue / / 56 / / (attagavesissa) AtmArthI ke (tAlauDa) tAlapUTa / / 57 / / (paccaMga) pratyaMga (cArullaviaM) manohara AlApa (pehiaM) dRSTi ko / / 58 / / (mappunesu) manoharoM meM (nAbhinivesae) na sthApana kareM (aNicca) anitya / / 59 / / (viNIataNho) tRSNA ko dUra karatA huA (sIIbhUNNa) zrI dazavaikAlika sUtram - 123 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItala hokara / / 60 / / (nikkhaMto) nikalA hai (aNupAlijjA) pAlana kare (AyariasaMmae) AcArya ko bahu saMyata / / 61 / / (seNAi) senA se (samattamAuhe) tapasyA Adi Ayudhayukta (ahiTThie) karane vAlA aisA sAdhu (sUre) zUravIra puruSa ke jaisA (paresiM) dUsare zatruoM ko ||62 / / (sajjhANa) saddhyAna (apAvabhAvassa) zuddha cittayukta . (samIriaM) agni se tapA huA (rUppamallaM) cAMdI kA mala (joiNA) agni se / / 63 / / (amame) mamatA rahita (virAyai) zobhatA hai (kammaghaNami) karmarUpI bAdala (avagae) dUra hone para (kasiNabbhapuDAvagame) samagra bAdala dUra hone para / / 64 / / guru kathana : AyAra-ppaNihiM labddhaM, jahA kAyavva bhikkhuunnaa| .. taM bhe udAharissAmi, ANupuTviM suNeha me ||1|| saM.chA. AcArapraNidhiM labdhvA, yathA karttavyaM bhikssunnaa| taM bhavadbhya udAhariSyAmi, AnupUrvyA zRNuta me // 1 // bhAvArtha : zrI mahAvIra paramAtmA se prApta AcAra praNidhi nAmaka adhyayana meM zrI sudharmA svAmI apane ziSyoM se kahate haiM ki 'mujhe jo AcAra praNidhi prApta huI vaha maiM anukrama se khuNgaa| so tuma suno|' usa AcAra nidhi ko prAptakara, jAnakara, munioM ko usa anusAra pUrNa rUpa se kriyA karanI cAhie / / 1 / / jIva : puDhavI-daga-agaNimArua, tnn-rukkh-sbiiygaa| tasA a pANA jIva ti, iI vuttaM mahesiNA ||2|| saM.chA.H pRthivyudakAgnimArutAstRNarukSAH sabIjakAH / , trasAzca prANino jIvA iti, iti proktaM maharSiNA / / 2 / / bhAvArtha : pRthvI, jala, agni, vAyu, mUla se bIja taka tRNa, vRkSa aura do iMdriyAdi trasa prANI, jIva haiN| ina saba meM jIva hai| aisA zrI vardhamAna svAmIne kahA hai||2|| jIva rakSA - pRthvIkAya rakSA : tesiM acchaNa-joeNa, niccaM hoavvayaM siA / maNasA kAya-vakeNaM, evaM havai saMjae ||3|| saM.chA.H teSAmakSaNayogena, nityaM bhavitavyaM syaat| manasA kAyavAkyena, evaM bhavati saMyataH / / 3 / / bhAvArtha : isa kAraNa se bhikSu ko mana, vacana evaM kAyA se pRthvI Adi jIvoM kI rakSA karanevAlA honA caahie| pRthvI Adi jIvoM kI rakSA karanevAlA (ahiMsaka rahanevAlA) hI saMyamI, saMyata hotA hai||3|| puDhaviM bhittiM silaM lelu, neva bhiMde na sNlihe| zrI dazavaikAlika sUtram - 124 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiviheNa karaNa-joeNa, saMjae susamAhiSTa ||4|| saM.chA.: pRthivIM bhittiM zilAM leSTuM, naiva bhindyAd no saMlikhet / trividhena karaNayogena, saMyataH susamAhitaH / / 4 / / bhAvArtha : suvihita muni zuddha pRthvI, nadI kinAre kI dIvAra darAra, zilA aura patthara ke Tukar3e jo sacitta ho usakA tIna karaNa tIna yoga se chedana, bhedana na kareM, na kurade (khode nahIM) // 4 // suddhapuDhavIe na nisIe, sasarakkhaMmi a aasnne| pamajjitu nisIijjA, jAittA jassa uggahaM ||5|| saM.chA.: zuddhapRthivyAM na niSIdet, sarajaske ca aasne| . pramRjya niSIdet, jJAtvA yAcitvA yasyAvagraham / / 5 / / bhAvArtha : muni sacitta pRthvI para, sacitta raja yukta Asana para na baiTheM, para acitta pRthvI Asana Adi ho to AvazyakatA hone para mAlika kI anujJA lekara, pramArjana karake baiThe ||5|| apkAya rakSA : sIodagaM na sevijjA, silAvulu himANi / usiNodaMgaM tatta-phAsuaM, paDigAhijja saMjae ||6|| saM.chA.H zItodakaM na seveta, zilAvRSTaM himAni c| / .: uSNodakaM taptaprAsukaM, pratigRhNIyAtsaMyataH / / 6 / / bhAvArtha : muni, sacitta jala; ole, barasAta kA jala, hima, barapha ke pAnI kA upayoga na kareM, para uSNa jala tIna bAra ubAlA huA, acitta ho usakA upayoga kareM / / 6 / / .. udaullaM appaNo kArya, neva puMche na sNlihe| . . . samuppeha tahAbhuaM, no NaM saMghadRSTa muNI ||7|| saM.chA.: udakArdramAtmanaH kAyaM, naiva puJchayenna sNlikhet| ...'. samprekSya tathAbhUtaM, naiva saGghaTTayenmuniH / / 7 / / bhAvArtha : sacitta jala se Adra sva zarIra ko na poMche aura hAtha Adi se na lNche| vaise zarIra kA kiMcit sparza bhI na kreN| arthAt hAtha bhI na lagAveM vaisA hI rahane deM / / 7 / / .. bhIge zarIra sahita upAzraya meM Akara eka ora khar3A ho jAya kudaratana zarIra sukha jAne ke bAda dUsarA kArya kreN| bhIge vastra eka ora rakha de, sukha jAne ke bAda use hAtha lgaaveN| agnikAya kI jayaNA : iMgAlaM agaNiM acciM, alAyaM vA sajoiyaM| zrI dazavaikAlika sUtram - 125 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na uMjijjA na ghaTTijjA, no NaM nivvAvara muNI ||6|| saM.chA.: aGgAramagnimarciH, alAtaM vA sjyotiH| . notsiJcenna ghaTTayennainaM nirvApayenmuniH / / 8 / / bhAvArtha : binA jvAlA ke, aMgAre, agni, lohe ke tape hue gole meM rahI haI arci, jvAlAyukta agni, alAta, jalatI lakar3I Adi ko na prajvalita kareM, na sparza kareM, na bujhaayeN| kisI prakAra se agni kAya kA upayoga na kreN| (tIna karaNa tIna yoga se) / / 8 // vAukAya kI rakSA : tAliaMTeNa patteNa, sAhAra vihuyaNeNa vaa| 'na vIijja appaNo kAyaM, bAhiraM vA vi puggalaM ||9|| saM.chA.: tAlavRntena patreNa, zAkhayA vidhUvanena vaa| na vIjayedAtmanaH kAyaM, bAhyaM vApi pudgalam / / 9 / / bhAvArtha : garmI ke kAraNa muni vIMjana tAr3apatra ke paMkhe se,kamala Adi ke pattoM se, vRkSa kI zAkhA se, morapIchI se sva zarIra ko havA na kareM, bAhara ke anya pudgala koM, cAya, dUdha, pAnI ko ThaMDA banAne hetu havA na kareM / / 9 / / . . . vanaspatikAya kI rakSA : taNarukkhaM na chiMdijjA, phalaM mUlaM ca kssii| AmagaM vivihaM bIaM, maNasA vi na patthara ||10|| saM.chA.H tRNarukSaM na chindyAt, phalaM mUlaM ca ksycit| AmakaM vividhaM bIjaM, manasA'pi na prArthayet / / 10 / / bhAvArtha : muni tRNa, vRkSa aura kisI bhI jAti ke phala evaM mUla kA chedana bhedana na kareM evaM vividha prakAra ke kacce bIjoM ko grahaNa karane hetu mana meM vicAra bhI na kareM / / 10 / / gahaNesu na ciTThijjA, bIesu hariesu vaa| / udagaMmi tahA niccaM, uttiMga-paNagesu vA ||11|| saM.chA.: gahaneSu na tiSThed, bIjeSu hariteSu vaa| udake tathA nityaM, uttiGgapanakayorvA // 11 // bhAvArtha : muni jahAM khar3e rahane se vanaspati kA saMghaTTA hotA ho aise vana nikuMjoM (gADhajhAr3I) meM khar3A na rahe bIja, harI vanaspati, udaka yA anaMta kAyika vanaspati, uttiMga sarpachatra, pAMcavarNa kI sevAla/kAI para khar3A na rahe / / 11 / / trasakAya kI rakSA : tase pANe na hi~sijjA, vAyA aduva kmmunnaa| . uvarao savvabhUesu, pAsejja vivihaM jagaM ||12|| .. zrI dazavaikAlika sUtram - 126 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.: trasaprANino na hiMsyAd, vAcA'thavA krmnnaa| uparataH sarvabhUteSu, pazyedvividhaM jagat / / 12 / / bhAvArtha : muni vacana yA kAyA se upalakSaNa se, mana se bhI trasa jIva kI hiMsA na kreN| sabhI prANIyoM kI hiMsA se uparata hokara, nirveda kI vRddhi hetu karma se parAdhIna narakAdi gati rUpa vividha prakAra ke jagat ke jIvoM ke viSaya meM vicAra kreN| Atmaupamya dRSTi se dekheN| gaharAI se dekheM / / 12 / / aSTa prakAra ke sUkSma jIvoM kA svarUpa :__ aTTha sudumAI pehAra, jAiM jANitu sNje| ' dayAhigArI bhUesu, Asa ciTTha sarahi vA ||13|| saM.chA.: aSTau sUkSmANi prekSya, yAni jJAtvA sNytH| dayAdhikArI bhUteSu, AsIta tiSThecchayIta vA / / 13 / / bhAvArtha : muni ko Age kahe jAne vAle ATha jAti ke sUkSma jIvoM ko jAnanA caahie| ina sUkSma jIvoM ko jAnanevAlA muni jIva dayA kA adhikArI banatA hai| ina sUkSma jIvoM kA jJAna prApta karane ke bAda baiThanA, uThanA,khar3e rahanA evaM sonA Adi kriyA nirdoSa rUpa se ho sakatI hai / / 13 / / .. kayarAiM aTTha suhumAiM? jAiM pucchijja sNje| ImAI tAI mehAvI, AIkhijja viakkhaNe ||14|| .saM.chA.: katarANyaSTau sUkSmANi, yAni pRcchetsaMyataH? . amUni tAni medhAvI, AcakSIta vicakSaNaH / / 14 / / bhAvArtha : ve ATha sUkSma kauna-kauna se haiM? aisA saMyamI ziSya ke prazna ke pratyuttara meM vicakSaNa medhAvI AcArya guru bhagavaMta nimna prakAra se ziSya kA samAdhAna kareM / / 14 / / ve ATha sUkSma nimna prakAra se haiM :. siNehaM pupphasuhumaM ca, pANuttigaM taheva yA paNagaM bIa-hariaM ca, aMDasuhumaM ca aTThamaM ||15|| evameMANi jANittA, savvabhAveNa sNje| appamatto jae niccaM, sabiMdia-samAhie / / 16 / / saM.chA.: snehaM puSpasUkSmaM ca, prANyuttiGgaM tathaiva c| panakaM bIjaharitaM ca, aNDasUkSmaM cASTamam // 15 / / evametAni jJAtvA, sarvabhAvena sNytH| apramatto yateta nityaM, sarvendriyasamAhitaH / / 16 / / bhAvArtha : ATha prakAra ke sUkSma jIva nimnAMkita haiM - zrI dazavaikAlika sUtram - 127 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) sneha sUkSma hima knn| (2) puSpa sUkSma bar3a Adi ke pussp| (3) prANI sUkSma : cale taba dikhAyI de sthira ho taba na dikhAyI de yA rajakaNa. ke rUpa meM dikhAyI de| (4) uttiMga sUkSma : kITikA nagara meM rahI huI ciMTiyA~ aura dUsare bhI sUkSma jiiv| (5) panaka sUkSma : paMcavarNa kI kAI, sevAla, liilphuul| (6) bIja sUkSma : tUSa ke bIja aadi| (7) harita sUkSma : utpanna hote samaya pRthvI ke samAna varNa yukta vanaspati jiiv| (8) aMDa sUkSma : makSikA Adi ke sUkSma aMDe aadi| sabhI iMdriyoM meM rAga dveSa rahita pravRtta muni uparokta aSTa prakAra ke jIvoM ko. jAnakara apramatta bhAva se zakti anusAra unakI rakSA ke lie prayatna kareM // 15-16 / / paDilehaNa ke dvArA jIva rakSA : dhuvaM ca paDilehijjA, jogasA paaykNblN| sijja-muccArabhUmiM ca, saMthAraM aduvAsaNaM ||17|| saM.chA.H dhruvaM ca pratyupekSeta, yoge sati paatrkmblm| . zayyAmuccArabhUmiM ca, saMstArakamathavA''sanam // 17 / / bhAvArtha : svazakti hote hue muni ko pratilekhanA ke samaya pAtra, kaMbala, upAzraya, sthaMDila bhUmi,saMstAraka aura Asana Adi upakaraNa kI zAstrokta rIti se pratilekhanAkara, ahiMsA dharma kA pAlana karanA cAhie / / 17 / / / pariSThApanikA samiti se jIva jayaNA : uccAraM pAsavaNaM, khela siMghANajalliaM| phAsuaM paDilehitA, pariThThAvijja saMjae ||18|| saM.chA.: uccAraM prasravaNaM, zleSmaM singghaannjllikm| prAsukaM pratyupekSya, paristhApayetsaMyataH / / 18 / / bhAvArtha : muni bhUmi kA pratilekhanakara,jahAM jIva rahita bhUmi ho vahAM, bar3I nIti, laghu . nIti, kapha (zleSma) kAna evaM nAka kA mela, Adi paraThane yogya padArthoM ko paraThakara sAdhvAcAra kA pAlana kareM / / 18 / / gRhastha ke ghara gocarI ke samaya jIva jayaNA : pavisittu parAgAraM, pANaTThA bhoaNassa vaa| jayaM ciDhe miaM bhAse, na ya savesu maNaM kare ||19|| . saM.chA.H pravizya parAgAraM, pAnArthaM bhojanasya vaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 128 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. naya yataM tiSThenmitaM bhASeta, na ca rUpeSu manaH kuryAt / / 19 / / bhAvArtha : AhAra pAnI ke lie gRhastha ke ghara gayA huA gItArtha muni vahAM jayaNApUrvaka khar3A rahe, jayaNApUrvaka mita/kama bole, dAtAra strI Adi kI ora mana kendrita na kreN| rUpa na nirkheN| isa prakAra sAdhvAcAra kA pAlana kareM / / 19 / / rasanendriya se jIva jayaNA : bahuM suNehi kallehiM, bahuM acchIhiM picchii| na ya dilu suaM savvaM, bhikkhU akkhAumarihai / / 20 / / saM.chA.H bahu zRNoti karNAbhyAM, bahu akSibhyAM pshyti| na ca dRSTaM zrutaM sarvaM, bhikSurAkhyAtumarhati / / 20 / / bhAvArtha H ratnatrayI ArAdhanArthe sthAna se bAhara gaye hue athavA usI sthAna para muni ne kAnoM se bahuta sunA, A~khoM se bahuta dekhA vaha saba, sva para ahitakArI sunA huA yA dekhA huA dUsaroM ko nahIM kahanA cAhie / / 20 / / suaM vA, jaI vA dihU~, na lavijjovaghAi na ya keNa uvAeNaM, gihijogaM samAyare / / 21 / / saM.chA.H zrutaM vA yadi vA dRSTaM, naalpedaupghaatikm| na ca kenacidupAyena, gRhiyogaM samAcaret / / 21 / / bhAvArtha : muni zravaNa kiyA huA yA dekhA huA jo paropaghAtakArI ho use na kaheM evaM . kisI bhI upAya se gRhasthocita kArya kA AcaraNa na kareM / / 21 / / . niTThANaM rasanijjULa, bhaddagaM pAvagaMti vaa| puThTho vA vi apuTTho vA, lAbhAlAbhaM na nidise / / 22 / / saM.chA.: niSThAnaM rasaniyUDhaM, bhadrakaM pApakamiti vaa| ... pRSTo vA'pi apRSTo vA, lAbhAlAbhaM na nirdizet / / 22 / / bhAvArtha : muni kisI ke pUchane para yA binA pUche yaha rasayukta AhAra suMdara hai, rasa rahita AhAra kharAba hai aisA na kaheM evaM sarasa nirasa AhAra kI prApti meM yA na mile to yaha nagara acchA yA bUrA na kheN| dAtA acche haiM yA bUre haiM aisA na kaheM / / 22 / / na ya bhoaNaMmi giddho, care uMchaM ayNpiro| aphAsuaM na bhuMjijjA, kIya-muddesi-AhaDaM ||23|| _saM.chA.: na ca bhojane gRddhaH, credunychmjlpnshiilH| - aprAsukaM na bhuJjIta, krItamauddezikAhatam / / 23 / / bhAvArtha : AhAra lubdha banakara dhanavAnoM ke yA viziSTa gharoM meM hI na jaay| paraMtu maunapUrvaka dharmalAbha mAtra kA uccAraNa karate hue sabhI gharoM meM jAya, aneka gharoM se zrI dazavaikAlika sUtram - 129 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thor3A-thor3A le| aprAsuka, krIta, uddezika, sAmane lAyA huA (Ahata) AhAra pramAdavaza A gayA ho to bhI na khAye / / 23 / / sannidhi ke tyAga se jIva jayaNA : saMnihiM ca na kuvijjA, aNumAyaM pi sNje| muhAjIvI asaMbaddhe, havijja jaganissipTa ||24|| saM.chA.H sannidhiM ca na kuryAt, aNumAtramapi sNytH| mudhAjIvI asambaddhaH, bhavejjaganizritaH / / 24 / / bhAvArtha : munileza/aMza mAtra bhI AhArAdi kA saMcaya na kareM, niSkAma jIvI, alipta muni grAma kula Adi kI nizrA meM na rahakara janapada kI nizrA meM rahakara jagat jIva kI jayaNA kA dhyeya rakkheM / / 24 / / / sAdhvAcAra pAlana se jIva jayaNA : lUhavittI susaMtuTe, appicche suhare siaa| AsurataM na gacchijjA, succANaM jiNa-sAsaNaM / / 25|| saM.chA. rUkSavRttiH susantuSTaH, alpecchaH subharaH syaat| AsuratvaM na gacchet, zrutvA jinazAsanam / / 25 / / bhAvArtha : muni rukSa vRtti yukta, susaMtuSTa (saMtoSI), alpecchu, alpa icchAvAlA, alpa AhAra vAlA baneM aura krodha vipAka ke upadezaka zrI vItarAgadeva ke vacana ko zravaNa karake muni ko krodha nahIM karanA cAhie / / 25 / / .. kalasukkhehiM saddeTiM, pemaM naabhinivesaar| dAruNaM kasaM phAsaM, kAraNa ahiAsapTa ||26|| saM.chA.: karNasaukhyeSu zabdeSu, prema naabhiniveshyet| dAruNaM karkazaMsparza, kAyenAdhisaheta // 26 // bhAvArtha : muni karNendriya ko sukhakArI vINA, vAjiMtra, reDiyo, lAuDaspIkara Adi ke zabdoM ko zravaNakara usameM rAga na kareM (dveSa bhI na kareM) evaM dAruNa tathA karkaza sparzako kAyA se, sparzendriya se sahana kareM / / 26 / / khahaM pivAsaM dassijjaM, sI-uNhaM araDaM bhyN| ahiAse avahio, dehadukkhaM mahAphalaM ||27|| saM.chA.H kSudhaM pipAsAM duHzayyAM, zItoSNamaratiM bhym| adhisahetA'vyathitaH, dehadukkhaM mahAphalam / / 27 / / bhAvArtha : muni kSudhA, pyAsa, viSama bhUmi, zIta, uSNa tApa, arati evaM bhaya ko adIna mana se, avyathita citta se sahana kreN| kyoMki bhagavaMta ne kahA hai 'deha meM utpanna zrI dazavaikAlika sUtram - 130 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ honevAle kaSToM ko samyak prakAra se sahana karanA, mahAna phala dAyaka hai / / 27 / / atthaMgayaMmi AIcce, puranthA a annugge| AhAra-mAIyaM savvaM, maNasA vi na patthara ||28|| saM.chA.H astaMgata Aditye, purstaaccaanudgte| ___ AhArAdikaM sarvaM, manasA'pi na prArthayet / / 28 / / . bhAvArtha : sUryAsta ke bAda se sUryodaya ke pUrva taka cAroM prakAra ke AhAra meM se kucha bhI khAne kI icchA mana se bhI na kareM / / 28 / / . atiMtiNe acavale, appabhAsI miaasnne| . havijja uare daMte, thovaM laddhaM na khiMsapTa ||29|| saM.chA.: atintiNo'capalaH, alpabhASI mitaashnH| bhavedudare dAntaH, stokaM labdhvA na khiMsayet / / 29 / / bhAvArtha H muni dina meM AhAra na mile, nirasa mile taba pralApa na kre| sthira, alpabhASI mitAhArI, aura udara kA damana karanevAlA ho| alpa milane para nagara yA gAMva kI nindA karanevAlA na ho / / 29 / / - na bAhiraM paribhave, attANaM na smukkse| sualAbhe na majjijjA, jaccA tavassi-buddhiSTa ||30|| saM.chA.: na bAhyaM paribhaved, AtmAnaM na smutkrssyet| : zrutalAbhAbhyAM na mAyeta, jAtyA tapasAna buddhyA / / 30 / / bhAvArthaH jisa prakAra muni kisI kA tiraskAra na kareM, usI prakAra svayaM kA utkarSa bhI na kreN| zruta lAbha (kula-bala-rUpa) jAti-tapa evaM vidyA kA mada bhI na kareM // 30 // se jANamajANaM vA, kaTu Ahammi pyN| saMvare khippamappANaM, bIaM taM na samAyare ||31|| saM.chA.H sa jAnanajAnan vA, kRtvA'dhArmikaM pdm| - saMvaret kSipramAtmAnaM, dvitIyaM tanna samAcaret / / 31 / / bhAvArtha : muni rAga-dveSa ke kAraNa jAna anajAna meM mUla-uttara guNa kI virAdhanA kara le to usa pariNAma se zIghra dUra hokara AlocanAdi grahaNakara dUsarI bAra aisA na kreN||31|| aNAyAraM parakamma, neva gRhe na ninhve| sui sayA viyaDabhAve, asaMsatte jiiMdira ||32|| saM.chA.H anAcAraM parAkramya, naiva gUhayena nihnuviit| - zuciH sadA vikaTabhAvaH, asaMsakto jitendriyaH / / 32 / / bhAvArtha : niraMtara pavitra buddhivAle, prakaTabhAvavAle, apratibaddha, aura jitendriya muni zrI dazavaikAlika sUtram - 131 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva ke azubha karma ke udaya se anAcAra sevana kara le to ati zIghra guru ke pAsa AlocanA leve usako chUpAve nahIM aura maiMne nahIM kiyA aisA apalApa bhI na kreN|| 32 / / amohaM vayaNaM kujjA, Ayariassa mahappaNI / taM parigijjha vAyAe, kammuNA uvavAyara ||33|| saM.chA.H amoghaM vacanaM kuryAd, AcAryANAM mhaatmnaam| tatparigRhya vAcA, karmaNopapAdayet ||33|| bhAvArtha : muni ko mahAtmA, AcArya bhagavaMta ke vacana AjJA ko satya karanA caahie| AcArya bhagavaMta ke vacana ko mana se svIkArakara kriyA dvArA usa ko pUrNa karanA cAhie ||33|| adhuvaM jIviaM naccA, siddhimaggaM viANIA / viNiadvijja bhogesu, AuM parimiamappaNo ||34|| saM.chA.H adhruvaM jIvitaM jJAtvA, siddhimArgaM vijJAya / vinivarteta bhogebhyaH, AyuH parimitamAtmanaH / / 34 / / bhAvArtha : muni isa jIvana ko anitya jAnakara, svayaM ke AyuSya ko parimita samajhakara, jJAna-darzana cAritra rUpI mokSa mArga ko niraMtara sukharUpa mAnakara vicArakara baMdhana ke hetubhUta viSayoM se pIche rahe ||34|| balaM thAmaM ca pehAra, saddhA-mArugga-mappaNI / 'khittaM kAlaM ca vinAya, tahappANaM nijuMjae ||35|| jarA jAva na pIDer3a, vAhI jAva na vddddhii| jAviMdiA na hAyaMti, tAva dhammaM samAyare // 36 // saM.chA.H balaM sthAma ca prekSya, shrddhaamaarogymaatmnH| kSetraM kAlaM ca vijJAya, tathAtmAnaM niyuJjIta / / 35 / / jarA yAvanna pIDayati, vyAdhiryAvanna vardhate / yAvadindriyANi na hIyante, tAvaddharmaM samAcaret // 36 / / bhAvArtha : muni svayaM kI zakti, mAnasika bala, zArIrika zakti, zraddhA aura nirogItA dekhakara kSetra kAla jAnakara usa anusAra apanI AtmA ko dharma kArya meM pravartAve || 35 / / jaba taka vRddhAvasthA pIr3ita na kare, vyAdhi na bar3he aura iMdriyA~ kSINa na ho vahAM taka zakti ko binA chUpAye dharmAcaraNa kareM ||36|| kohaM mANaM ca mAyaM ca, lobhaM ca pAva - vaDDhaNaM / vame cattAri dose u, icchaMto hiamappaNI ||37||.. saM.chA.H krodhaM mAnaM ca mAyAM ca, lobhaM ca paapvrdhnm| zrI dazavaikAlika sUtram - 132 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vameccaturo doSAn, icchaMzca hitamAtmanaH / / 37 / / bhAvArtha : krodha, mAna, mAyA evaM lobha ye cAroM pApavarddhaka bhavavarddhaka haiN| muni apanA hita cAhanevAlA hai| ataH ina cAra doSoM ko chodd'e| kaSAya sevana na kareM / / 37 / / kaSAya se honevAlA alAbha : koho pIiM paNAser3a, mANo vinny-naasnno| mAyA mittANi nAseI, lobho savva-viNAsaNo ||38|| saM.chA. krodhaH prItiM praNAzayati, mAno vinynaashnH| mAyA mitrANi nAzayati, lobhaH sarvavinAzanaH / / 38 // bhAvArtha : krodha prIti nAzaka, mAna vinaya nAzaka, mAyA mitratA nAzaka evaM lobha sarva vinAzaka hai||38|| kaSAya nirodha hetu mArgadarzana : uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jinne| mAyaM cajjavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe ||39|| saM.chA.: upazamena hanyAt krodhaM, mAnaM mArdavato jyet| mAyAM cArjavabhAvena, lobha santoSato jayet / / 39 / / bhAvArtha : upazama bhAva se krodha kA nAza kareM, mRdutA/komalatA/namratA se mAna kA nAza kareM, RjubhAva/saralatA se mAyA kA nAza kareM evaM saMtoSa/nirlobhatA/niHspRhatA se lobha : kA vinAza kareM // 39 / / . kaSAyoM ke kArya :. koho a mANo a aNiggahIA, - mAyA a lobho a pvddddhmaannaa| . . cattAri ee kasiNA kasAyA, . siMcanti mUlAI puNabbhavassa ||40 // saM.chA.H krodhazca mAnazcAnigRhItau, mAyA ca lobhazca prvrdhmaanau| . . catvAra ete kRtsnAH kaSAyAH, siJcanti mUlAni punarbhavasya // 40 // bhAvArtha : anigRhIta/aMkuza meM na rakhe hue vaza nahIM kiye hue krodha, mAna evaM pravarddhamAna mAyA evaM lobha ye cAroM saMpUrNa yA kliSTa kaSAya punarjanma rUpI vRkSa ke tathAvidha karmarUpI jar3a ko azubha bhAvarUpI jala se siMcana karate haiN||40|| vividha niyamoM se sAdhvAcAra pAlana :... rAyaNiesu viNayaM pauMje, dhuvasIlayaM sayayaM na haaviijjaa| kummuvva allINa-palINa-gutto, zrI dazavaikAlika sUtram - 133 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramijjA tava-saMjamaMmi ||41|| saM.chA. ratnAdhikeSu vinayaM prayuJjIta, dhruvazIlatAM satataM na haapyet| kUrma ivAlInapralInaguptaH, parAkrameta tapaH saMyame // 41 / / bhAvArtha : muni, AcArya, upAdhyAya,vratAdi paryAya meM jyeSTha sAdhuoM kA abhyutthAnAdika rUpa se vinaya kareM, dhruvazIlatA (aThAraha hajAra zIlAMgaratha meM hAni kA na honA) meM skhalanA na hone de, kurma kI taraha sva aMgopAMgoM ko kAyaceSTA nirodha rUpI AlIna, guptipUrvaka tapa evaM saMyama meM pravRtta baneM / / 1 / / nidaM ca na bahu mallijjA, sappahAsaM vivjje| miho kahAhiM na rame, sajjhAyaMmi rao sayA ||42 / / saM.chA. nidrAM ca na bahu manyeta, sapahAsaM vivrjyet| mithaHkathAsu na rameta, svAdhyAye rataH sadA / / 42 / / / bhAvArtha : muni nidrA ko bahumAna na de, kisI kI haMsI-majAka na kareM yA aTTahAsa na . kareM, maithuna kI kathA meM ramaNa na kareM athavA muni Apasa meM vikathA na kareM, paraMtu niraMtara svAdhyAya meM Asakta rhe| svAdhyAya dhyAna meM ramaNa kareM // 42 / / jogaM ca samaNadhammami, muMje aNalaso dhuvN|. jutto a samaNadhammami, aTTha lahai aNuttaraM / / 43 / / saM.chA.H yogaM ca zramaNadharme, yuJjItAnalaso dhruvm| yuktazca zramaNadharme, artha labhate'nuttaram / / 43 / / bhAvArtha : muni apramattatA pUrvaka svayaM ke tInoM yogoM ko zramaNa dharma meM niyojita kreN| kyoMki dasa prakAra ke zramaNadharma ke pAlana se muni anuttara-artha jo kevala jJAna svarUpa hai| use prApta karatA hai||43|| ihaloga-pArata-hiaM, jeNaM gacchaI suggii| bahussuaM pajjuvAsijjA, pucchijjattha viNicchayaM // 44|| saM.chA.H ihaloka-paratrahitaM, yena gacchati sugtim| bahuzrutaM paryupAsIta, pRcchedarthavinizcayam / / 44 // bhAvArtha : jisa zramaNa dharma ke pAlana dvArA ihaloka evaM paraloka kA hita hotA hai| jisa se sugati meM jAyA jAtA hai| usa dharma ke pAlana meM Avazyaka jJAnAdi kI prApti ke lie bahuzruta, AgamajJa, gItArtha, AcArya bhagavaMta kI muni sevA kareM aura artha ke vinizcaya ke lie prazna pUche // 44 // sadguru ke pAsa baiThane kI vidhi : hatthaM pAyaM ca kAyaM ca, paNihAya jiiNdie| zrI dazavaikAlika sUtram - 134 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ allINa-guto nisipTa, sagAse guruNo murNI // 45|| na pakkhao na purao, neva kiccANa pitthttho| na ya UrUM samAsijja, ciTThijjA guruNaMtie ||46|| saM.chA.: hastaM pAdaM ca kAyaMca, praNidhAya jitendriyaH / AlInaguto niSIdet, sakAze ca gurormuniH / / 45 // na pakSato na purato, naiva kRtyAnAM pRSThataH / na corusamAzritya,tiSTheda garUNAmantike // 46 / / bhAvArtha : jitendriya muni hAtha, paira evaM zarIra ko saMyamitakara (na ati dUra, na ati nikaTaM, AlIna, mana vANI se saMyata gupta) AlIna gupta hokara upayoga pUrvaka guru ke pAsa baiThe / / 45 / / guru ke barAbara, Age, pIche na baitthe| guru ke sAmane jaMghA parajaMghA caDhAkara paira para paira caDhAkara, na baiThe / / 46 / / (guru ke sAmane sAr3he tIna hAtha dUra maryAdAnusAra baiThanA) bhASA ke prayoga meM sAdhvAcAra pAlana : apucchioM na bhAsijjA, bhAsamANassa aNtraa| piThimaMsaM na khAijjA, mAyAmosaM vivajjapTa ||47|| * saM.chA.: apRSTo naiva bhASeta, bhASamANasya caantraa| pRSThimAMsaM na khAdecca, mAyAmRSAM (mRSAvAcaM) vivarjayet // 47 // bhAvArtha : guru Adi ke binA pUche na bole, bIca meM na bole, guru Adi ke pIche unake doSoM kA kathana na kareM, mAyA mRSAvAda kA tyAga kareM / / 47 / / ... appatti jeNa siA, Asu kuppijja vA ptto| savvaso taM na bhAsijjA, bhAsaM ahiagAmiNiM / / 4 / / saM.chA.: aprItikaM yena syAda, Azu kupyecca vA prH| ke sarvazastAM na bhASeta, bhASAmahitagAminIm // 48 / / . bhAvArtha : aprIti utpAdaka krodhotpAdaka sva para ahitakArI evaMdvaya lokaviruddha bhASA na boleM // 48 // diTuM miaM asaMdiddhaM, paDipallaM viaM ji ayaMpira-maNuviggaM, bhAsaM nisira attavaM // 49|| saM.chA.H dRSTAM mitAM asandigdhAM, pratipUrNA vyaktAM jitaam| analpanazIlAmanudvignAM, bhASAM nisRjedAtmavAn / / 49 / / bhAvArthaH AtmArthI muni dRSTArtha viSaya, svayaM ne dekhe hue padArtha saMbaMdhI mita, zaMkA rahita, pratipUrNa, prakaTa, paricita, vAcalatA rahita (U~ce AvAja se nahIM) anudvigna, zrI dazavaikAlika sUtram - 135 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udvega na karAve, aisI bhASA muni bole / / 49 / / AyAra-pannatti-dharaM, diTThivAya-mahijjagaM| vAyavikkhaliaM naccA, na taM uvahase muNI / / 50 / / saM.chA. AcAraprajJaptidharaM, dRssttivaadmdhiiyaanm|| vAgviskhalitaM jJAtvA, na tamupahasenmuni / / 50 / / bhAvArtha : AcAra prajJapti ke dhAraka evaM dRSTivAda ke adhyetA saMbhavataH prakRti, pratyaya, liMga,kAla, kAraka, varNa meM skhalita ho gaye ho, bolane meM pramAdavaza bhUla ho gayI ho, to unakA upahAsa na kareM / / 50 / / .. nimitta maMtra taMtra se rahita sAdhvAcAra pAlana : nakkhattaM sumiNaM jogaM, nimittaM mNt-bhesj| gihiNo taM na Aikkhe, bhUAhigaraNaM payaM / / 51|| saM.chA.: nakSatraM svapnaM yogaM, nimittaM mntrbhessjm| ___ gRhiNAM tannAcakSIta, bhUtAdhikaraNaM pdm||1|| bhAvArtha : muni nakSatra, svapna, vazIkaraNAdi yoga, nimitta maMtra, auSadha Adi gRhasthoM se na kheN| kAraNa hai ki kahane se ekendriyAdi jIvoM kI virAdhanA hotI hai| gRhasthoM kI / aprIti dUra karane hetu kaheM ki ina kAryoM meM muniyoM ko bolane kA adhikAra nahIM hai| muni kahAM rahe? . alaThTha pagaDaM layaNaM, bhaijja synnaasnnN| uccArabhUmi-saMpallaM, inthI-pasu-vivajjiaM / / 52 / / saM.chA.H anyArthaM prakRtaM layanaM, bhajecca shynaasnm| ' uccArabhUmisampannaM, strIpazuvivarjitam / / 12 / / bhAvArtha : dUsaroM ke lie banI huI, sthaMDila mAtrA kI bhUmi sahita, strI, pazu rahita sthAna meM muni rahe evaM saMstAraka aura pATa pATalA Adi dUsaroM ke lie bane hue prayoga meM leN|||52|| muni paricaya kisase kareM? vivittA a bhave sijjA, nArINaM na lave kh| gihi-saMthavaM na kujjA, kujjA sAhUhiM saMthavaM // 53 // saM.chA.: viviktA ca bhavecchayyA, nArINAM na lpetkthaam| gRhisaMstavaM na kuryAt, kuryAtsAdhubhiH saMstavam / / 53 / / bhAvArtha : dUsare muni yA bhAI-bahana se rahita ekAnta sthAna meM akelI strioM ko muni dharma kathA na kaheM, zaMkAdi doSoM kA saMbhava hai, usI prakAra gRhasthiyoM kA paricaya muni zrI dazavakAlika sUtram - 136 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kareM, muni muniyoM se paricaya kare / / 53 / / strI se dUra rahane hetu upadeza : jahA kuDa-poassa, niccaM kulalao bhyN| evaM khu baMbhayArissa, itthI-viggahao bhayaM ||54|| cittabhittiM na nijjhAe, nAriM vA su-alaMki bhakkharaM piva daLUNaM, diThiM paDisamAhare ||55|| hattha-pAya-paDicchinnaM, kalla-nAsa-vigappiI avi vAsasayaM nAriM, baMbhayArI vivajjae ||56|| vibhUsA inthi-saMsaggo, paNIaM rasabhoaNaM| narassatta-gavesissa, visaM tAlauDaM jahA ||57|| aMga-paccaMga-saMThANaM, caarullvia-pehi| itthINaM taM na nijjhAe, kAmarAga-vivaDDhaNaM / / 58 / / saM.chA.H yathA kukkuTapotasya, nityaM kulalato bhym| evaM khu brahmacAriNaH, strIvigrahato bhayam / / 54 / / citragatAM na nirIkSeta, nArI vA svlkRtaam| bhAskaramiva dRSTvA, dRSTiM pratisamAhared / / 55 / / hastapAdrapraticchinnAM, krnnnaasaavikRttaam| api varSazatikAM nArI; brahmacArI vivarjayet / / 56 / / vibhUSA strIsaMsargaH,praNItaM rsbhojnm| . narasyAtmagaveSiNo, viSaM tAlapuTaM yathA / / 57 / / aGgapratyaGgasaMsthAnaM, caarulpitprekssitm| strINAM tanna nirIkSeta, kAmarAgavivarddhanam / / 58 / / bhAvArtha : jaise murgI ke bacce ko nitya billI se bhaya rahatA hai| vaise strI zarIra se brahmacArI muni ko bhaya rahatA hai| ataH muni strI paricaya se sarvathA dUra rahe / / 54 // 'divAra para lage strI ke citra ko na dekhe, sacetana vastrAbhUSaNa se alaMkRta yA sAdI vezabhUSA vAlI strI kI ora na dekhe, sahaja najara jAne para bhI use madhyAnha ke samaya sUrya ke sAmane gayI huI dRSTi svayaM khiMca jAtI hai usI prakAra dRSTi ko khiMca le / / 5 / / ('bhikkharaM-piva' zabda kA prayogakara zAstrakAroM ne sAmAnya se bhI strI ke sAmane dekhane kA manA kiyA hai| to dhArmikatA ke nAma para muni saMsthA ke katipaya muni vIDiyo, TI.vI. ko protsAhana de rahe haiM vaha apanAne yogya hai yA nahIM yaha svayaM ko socanA hai|) zrI dazavaikAlika sUtram - 137 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacArI muni hAtha, paira se chinna, nAka, kAna se chinna, aisI sau varSa kI AyuvAlI vRddhA nArI se bhI paricaya na kare / yuvA nAriyoM ke paricaya kA to sarvathA niSedha hI hai // 56 // vartamAna meM upadhAna ArAdhanA ke viSaya meM vicAra karanA Avazyaka hai| AtmakalyANArthI muni ke lie vibhUSA, strIjana paricaya, praNIta rasa bhojana, tAlapUTa viSa samAna hai| tAlapUTa viSa zIghra mAraka hai| vaise ye tInoM zIghratA se bhAvaprANaM nAzaka hai| brahmacarya ghAtaka hai // 57 // AtmArthI muni strI ke mastkAdi aMga nayanAdi pratyaMga kI AkRti ko, suMdara zarIra ko, usake manohara nayanoM ko na dekhe| kyoMki ve viSayAbhilASa kI vRddhikAraka hai / 58|| pudgala pariNAma kA ciMtana : visaesa maNusu, pemaM nAbhinivesa / aNiccaM tesiM vijJAya pariNAmaM puggalANa ya || 59|| saM.chA.H viSayeSu manojJeSu, premaM nAbhinivezayet / anityaM teSAM vijJAya, pariNAmaM pudgalAnAM ca // 59 / / bhAvArtha : jina vacanAnusAra zabdAdika pariNAma rUpa meM pariNata pudgala ke pariNAma ko. anitya jAnakara manojJa viSayoM meM rAga na kareM evaM amanojJa zabdAdi viSayoM meM dveSa na kreN| kyoMki suMdara pudgala kAraNa kI prApti se asuMdara, asuMdara pudgala kAraNa kI prApti se suMdara / manohara ho jAte haiN| ataH pudgala pariNAmoM meM rAga dveSa na kareM / / 59 / / puggalANaM pariNAmaM, tesiM naccA jahA thaa| viNIa-taNho vihare, sIIbhUSaNa appaNA ||6|| saM.chA.H pudgalAnAM pariNAmaM, teSAM jJAtvA yathAtathA / vinItatRSNo viharet, zItIbhUtena cAtmanA / / 60 / / bhAvArtha H AtmArthI muni pudgaloM kI zubhAzubha pariNamana kriyA ko jAnakara, usake upabhoga meM tRSNArahita hokara evaM krodhAdi agni ke abhAva se zItala hokara vicareM // 60 // pravrajyA ke samaya ke bhAvoM ko akhaMDita rakhanA : isAI nikkhato, pariAyaThThANa -muttamaM / tameva aNupAlijjA, guNe Ayaria - saMmara ||61|| saM.chA.H yayA zraddhayA niSkrAntaH, pryaaysthaanmuttmm| tAmevAnupAlayed, guNeSvAcAryasammateSu // 61 // bhAvArtha : uttama cAritra grahaNa karate samaya jo AtmazraddhA, jo bhAva the, usI zraddhA ko pUrvavat akhaMDita rakhakara cAritra pAlana kareM aura AcArya mahArAja, tIrthaMkara bhagavaMta Adi zrI dazavaikAlika sUtram - 138 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatta mUlottara guNoM ko apratipAti zraddhApUrvaka car3hate pariNAma se pAlana kareM / / 61 / / tavaM cimaM saMjama-jogayaM ca, sajjhAya-jogaM ca sayA ahie| sUre va seNAi samatta-mAuhe, alamappaNo hoi alaM paresiM ||62 / / saM.chA.: tapazcedaM saMyamayogaMca,svAdhyAyayogaM ca sdaa'dhisstthaataa| zUra iva senayA samAptAyudhaH, alamAtmano bhavatyalaM pareSAm / / 2 / / bhAvArtha : dvAdaza prakAra ke tapa, SaTkAya rakSA rUpI saMyama, yoga, svAdhyAya, vAcanAdi rUpI saMyama vyApAra meM niraMtara sthita muni, svayaM kI aura dUsaroM kI rakSA karane meM usI prakAra samartha hai jisa prakAra zatrusenA se ghira jAne para AyudhoM se, zastroM se susajjita vIra / / 62 / / tapa, saMyama evaM svAdhyAya rUpI zastra se yukta muni, sva, para ko moharUpI senA se mukta karavAne meM samartha hai| karma nirjarA kA mArga :sajjhAya-sajjhANa-rayassa tAiNo, apAva-bhAvassa tave ryss| visujdAi jaMsi malaM purekaDaM, samIriaM chappamalaM va jor3aNA ||13|| saM.chA.H svAdhyAyasaddhyAnaratasya tAyino, apApabhAvasya tapasi rtsy| - vizuddhyate yadasya purAkRtaM, samIritaM rUpyamalamiva jyotiSA / / 63 / / bhAvArtha : svAdhyAya rUpI zubha dhyAna meM Asakta, sva para rakSaka, zuddha pariNAma yukta, . tapazcaryA meM rakta, muni pUrva ke kie hue pApoM se zuddha hotA hai jaise agni se tapAne para cAMdI kA mela zuddha hotA hai| arthAt pUrva ke karmoM kI nirjarA hotI hai||3|| se tArise dukkhasahe jiiMdira, suraNa jutte amame akiMcaNe | virAyaI kamma-ghaNaMmi avagara, ... kasiNabbha-puDAvagame va caMdime / / 64|| ti bemi || saM.chA.H sa tAdRzo duHkhasaho jitendriyaH, zrutena yukto'mmo'kinycnH| ... virAjate karmaghane'pagate, kRtsnAbhrapuTAvagama iva cndrmaaH||64|| ||iti bravImi / / bhAvArtha : pUrvokta guNayukta aura duHkha ko sahana karanevAlA arthAt pariSaha sahana kartA, jitendriya, zrutajJAna yukta, mamatA rahita, suvarNAdi parigraha rahita sAdhu,jisa prakAra sabhI bAdaloM se rahita caMdramA zobhAyamAna hotA hai vaise jina sAdhuoM ke AcAra praNidhi adhyayana kathita AcaraNAnusAra jIvana vyatIta karane se karma samUha rUpI samasta bAdala cale gaye haiM ve sAdhu kevalajJAna rUpI prakAza jyoti se zobhAyamAna hai| . aisA zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI manaka se kahate haiM ki tIrthaMkara gaNadharAdi ke kathanAnusAra maiM kahatA huuN| . zrI dazavaikAlika sUtram - 139 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 vinayasamAdhi nAmakaM navamaM adhyayanam saMbaMdha - AThaveM adhyayana meM AcAra sAdhvAcAra kA varNana kiyA, prarUpaNA kii| AcAra pAlana meM vinaya guNa kA mukhya, pradhAna sthAna hai| vinayahIna AtmA kA AcAra pAlana, binA jar3a ke vRkSa jaisA hai| AgamoM meM mUla zabda kA prayoga vinayadharma ke sAtha . hI huA hai| 'viNaya mUlo dhammo' dharma kA mUla vinaya hai| dharma ke mUla svarUpa vinaya kI vyAkhyA navameM adhyayana meM darzAyI hai| vinayI AtmA hI AcAra pAlana ke dvArA jagata vizva meM pUjanIya hotA hai| ataH zrI zayyaMbhavasarIzvarajI ma.sA. ne nauve adhyayana meM vinaya kA svarUpa darzAyA hai| vinayasamAdhi navama adhyayana prathama uddezaH ke upayogI zabdArtha - (abhUIbhAvo) ajJAnabhAva (kIassa) bAMsa ke phala // 1 / / (viittA) jAnakara (Dahare) choTI AyuvAle (paDivajjamANA) svIkAra karake / / 2 / / (pagaii) svabhAva se (sihiriva) agni jaisA (bhAsa) bhasma / / 3 / / (niacchaI) prApta karatA hai (jAipaha) jAti paMtha / / 4 / / (AsIviso) dADha meM viSavAlA sarpa (surudvo) vizeSa krodhita / / 5 / / (jaliaM) jalatI (avaMkkamijjA) khar3A rahatA hai yA lAMghatA hai (kovaijjA) krodhita karanA (esovamA) yaha upamA / / 6 / / (DahejjA) jalAnA (hAlahalaM) halAhala nAmaka viSa / / 7 / / (ramejjA) rahanA, vartanA : (pasAyAbhimuho) prasanna karavAne meM tatpara // 10 // (sattiagge) zakti kI dhAra para / / 8 / / (jahAhiaggI) jaise homa karanevAlA brAhmaNa (nANAhui) aneka prakAra kI Ahuti se (uvaciTThaejjA) seve, (maMtapayAbhisitta) maMtra padoM se abhiSikta (aNaMta nANovagaovi) anaMta jJAna yukta bhI / / 11 / / (jassantie) jinake pAsa / / 12 / / (nisaMta) rAtri kA aMtima samaya (tavaNaccimAlI) prakAzamAna sUrya (pabhAsAI) prakAza karatA hai, (virAyai) zobhita hai / / 13 / / (komuI) kArtika pUrNimA ke rAta kA caMdra prakAza (parivuDappA) parivRtta (khe) AkAza meM (abbhamukke) bAdaloM se mukta / / 15 / / (mahAgarA) mahAn khAna jaise (mahesi) mokSa kI bar3I icchAvAle (saMpAviukAme) mokSa prApti kI icchA yukta / / 16 / / (ArAhaittANa) ArAdhana kara / / 17 / / dvitIya uddezaH ke upayogI zabdArtha - (samuventi) samyak utpanna hotA hai (viruhanti) vizeSakara utpanna hotA hai / / 1 / / (sigghaM) prazaMsA yogya (caNDe) krodhI (mie) ajANa (thaddhe) stabdha, ahaMkArI (niyaDI) kapaTI mAyAvI (saDhe) saTha (vujjhai) pravAhita hotA hai (soyagaya) pravAhagata / / 3 / / (uvAeNaM) upAya se (coio) prerita (ijjanti) AtI aisI (paDisehae) lauTA de, niSedha kare / / 4 / / (uvavajjhA) rAjA Adi logoM ke (ehantA) bhogate aise / / 5 / / (chAyA) cAbuka ke mAra se vraNa yukta dehavAlA / / 6 / / (parijuNNA) durbala banA huA (kaluNA) dayA utpanna ho vaisA (vivannachandA) parAdhIna rahe hue (asabbha) asabhya (khuppivAsA parigayA) kSudhA pyAsa se pIr3ita / / 8 / / (gujjhaggA) bhavanapati (AbhiogaM) zrI dazavaikAlika sUtram - 140 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAsatva (uvaTThiA) pAye hue / / 10 / / (pAyavA) vRkSa (jalasittA) jala se siMcita / / 12 / / (neuNiyANi) nipuNatA ||13 / / (laliiMdiyA) garbhazrImaMta / / 14 / / (niddesavattiNo) AjJAdhina / / 15 / / (suyaggAhi) zrutajJAnagrAhI (aNaMta hiya kAmae) mokSakAmI (nAivattae) ullaMghana na kare / / 16 / / (uvahiNAmavi) upadhi para / / 18 / / (duggao) ar3iyala vRSabha (paoeNaM) cAbuka se (vuttovutto) bAra-bAra kahane se / / 19 / / (paDissuNe) uttara denA (chaMdovayAra) guru icchA ko (saMpaDivAyae) sampratipAdana karanA, pUrNa karanA / / 20 / / (vivattI) vinAza (abhigacchai) pAtA hai / / 21 / / (sAhasa) akRtya karane meM tatpara (akovie) na jAnanevAlA (hINa pesaNe) guru AjJA ko na mAnanevAlA / / 22 / / (ohaM) saMsAra samudra ko / / 23 / / tRtIya uddezaH - (sussamANo) sevA karate hue (AloiyaM) najara, dRSTi (iMgivayaM) iMgita (bAhara ke AkAra kA parivartana) (chanda) AcArya kI icchAnusAra / / 1 / / (parigijjha) grahaNa kare (jahovai8) jaisA kahA vaisA / / 2 / / (niyattaNe) adhika guNI ko namaskAra karatA huA (ovAyavaM) vaMdana karanevAlA (vakkakaro) AjJA maannevaalaa||3|| (annAyauMchaM) ajJAta gharoM se (javaNaTThayA) nirvAha arthe (samuyANaM) yogya AhAra (paridevaejjA) niMdA karanA / / 4 / / (pAhanna) pradhAna / / 5 / / (sakkA) zakya (saheDaM) sahane hetu (AsAi) AzA se (aomayA) lohamaya (ucchahayA) utsAha se (vaimae) kaThora, paruSavacana (kaNNasare) kAna meM praveza karate aise / / 6 / / (suuddharA) sukhapUrvaka nikAle jA ske||7|| (samAvayantA) sAmane Ate hue (jaNanti) utpanna karate haiM (kiccA) jAnakara (paramaggasUre) mahAzUravIra / / 8 / / (parammuhassa) pIche (paDiNIya) duHkhada (ohAriNiM) nizcayarUpa // 9 // (apaphuhae) indrajAlAdi kriyA se dUra (bhAviyappA) sva prazaMsaka / / 10 / / (aguNehiM'sAhU) aguNoM se asvAdhu (appagaM) AtmA ko / / 11 / / (hIlae) eka bAra niMdA kare (khiMsaejjA) bAra-bAra niMdA kare / / 12 / / (mANiyA) sanmAnita (kannaM va) kanyA ke jaise (utteNa-jatteNa) yatna se (mANarihe) mAna dene yogya / / 13 / / (care) Adare, pAle, svIkAra kre||14|| (paDiyariya) sevAkara (dhuNiya) khapAkara (abhigamakusale) mehamAna muniyoM kI vaiyAvacca meM kuzala (bhAsuraM) dedIpyamAna (vai) jAtA hai / / 15 / / caturtha uddezaH -(abhirAmayanti) jor3atA hai / / 2 / / (aNusAsijjanto) anuzAsita (veyamArAhai) zruta jJAna kI ArAdhanA kare (attasampaggahie) Atma prazaMsaka (ettha) yaha // 3 / / (pehei) prArthanA kare (AyayaTThie) mokSArthi sAdhu / / 4 / / (ajjhAiyavvaM) paThana yogya / / 5 / / (ArahantehiM heuhiM) arihanta kathita hetu (bhAva sandhae) AtmA ko mokSa ke pAsa le jAnevAlA / / 6 // (abhigama) jAnakara (viulahiaM) mahAn hitakArI (itthaMtthaM) narakAdi vyavahAra ke bIjarUpa varNa saMsthAnAdi / / 7 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 141 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamoddezaka: avinayI ko phala prApti :dhaMbhA va kohA va ma(mA)yappamAyA, gurussagAse viNayaM na sikkhe| so ceva u tassa abhUIbhAvo, phalaM ca kIassa vahAya hoI ||1|| saM.chA.H stambhAdvA krodhAdvA mAyApramAdAd, guroHsakAze vinayaM na shiksste| sa eva tu tasyAbhUtibhAvaH, phalamiva kIcakasya vadhAya bhavati // 1 // bhAvArtha : jo muni garva, krodha, mAyA evaM pramAda ke kAraNa sadguru bhagavaMta se vinaya dharma kI zikSA grahaNa nahIM karatA, vahI (vinaya kI azikSA) usake lie vinAza kA kAraNa banatI hai| jaise kIcaka ko phala Ane para kIcaka (bAMsa) kA nAza hotA hai| avinaya rUpI phala prApti se usake bhAva prANoM kA nAza ho jAtA hai / / 1 / / . . je Avi maMditti, guruM viittA, Dahare ime appansuatti nccaa| hIlaMti micchaM paDivajjamANA, karaMti AsAyaNa te gurUNaM / / 2 / / saM.chA. ye cApi manda iti guruM viditvA, Daharo'yamalpazruta iti jnyaatvaa| .. hIlayanti mithyAtvaM pratipadyamAnAH, kurvantyAzAtanAM te gurUNAm / / 2 / / bhAvArtha : jo muni, sadguru ko ye alpaprajJa (maMdabuddhi) vAle haiM, alpavayavAle haiM, alpazrutadhara haiM, aisA mAnakara usakI hIlanA/tiraskAra karatA hai, vaha mani mithyAtvako prApta karatA huA, guru bhagavaMtoM kI AzAtanA karanevAlA hotA hai||2|| alpajJa sadguru kA vinaya na karane kA phala :pagaIha maMdA vi bhavaMti ege, DaharA vi a je suabuddhovveaa| AyAramaMtA guNasuSThiappA, je hIliA sihiriva bhAsa kujjA ||3|| saM.chA.H prakRtyA mandA api bhavantyeke, DaharA api ca ye shrutbuddhyoppetaaH| AcAravanto guNasusthitAtmAno, ye hIlitAH zikhIva bhsmsaatkuryuH||3|| bhAvArtha : vayovRddha AcArya bhagavaMta bhI kabhI koI prakRti se alpaprajJa hote haiM evaM koI alpavaya yukta hone para bhI zruta evaM buddhi se prajJa hote haiN| AcAravaMta evaM guNa meM susthita AtmA AcArya bhagavaMta jo Ayu meM alpa ho, zrata meM alpa ho, to bhI unakI avajJA karanevAle AtmA ke guNoM ke samuha kA nAza ho jAtA hai| jaise agni meM padArtha bhasma hotA hai| arthAt sadguru kI AzAtanA karanevAle ke guNa samUha kA nAza agni meM padArtha ke nAza sama ho jAtA hai||3|| dRSTAMta pUrvaka avinaya kA phala :je Avi nAgaM DaharaM ti naccA, AsAyae se ahiAya hodd'| evAyariaM pi hu hIlayaMto, niacchaI jAipahaM khu maMdo ||4|| . zrI dazavaikAlika sUtram - 142 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.: yazcApi nAgaM Dahara iti jJAtvA, AzAtayati so'hitAya bhvti| . evamAcAryamapi hIlayan, nirgacchati jAtipanthAnaM tu mandaH / / 4 / / bhAvArtha :jaise koI murkha ajJa AtmA sarpa ko choTA samajhakara usakI kadarthanA karatA hai, to vaha sarpa usake dravya prANa ke nAza kA kAraNa banatA hai, vaise zAstrokta kisI kAraNa se alpavayaska, alpa prajJa ko AcArya pada diyA gayA ho evaM unakI hilanA karanevAlA AtmA 'jAi paha' arthAt do indriyAdi gatiyoM meM adhika kAla ke janma maraNa ke mArga ko prApta karatA hai| adhika kAla taka saMsAra meM paribhramaNa rUpI ahita ko prApta karatA hai|||4|| AsIviso yA vi paraM suruThTho, kiM jIvanAsAu paraM na kujjaa| AyariyapAyA puNa appasalA, abohi-AsAyaNa natthi mukkho||5|| saM.chA.: AzIviSazcApi paraMsuruSTaH, kiM jIvitanAzAtparaM na kuryaat?| __ AcAryapAdAH punaraprasannAH, abodhyAzAtanayA nAsti mokSaH / / 5 / / bhAvArtha : AzIviSa sarpa atyanta krodhita banane para jIvitavya/dravya prANoM ke nAza se adhika kisI bhI prakAra kA nukasAna nahIM kara sktaa| para sadguru AcArya bhagavaMta, unakI hilanA se, aprasanna hone se ziSya ke lie ve mithyAtva ke kAraNa rUpa hote haiN| kyoMki sadguru AcArya kI avahelanA-AzAtanA karane se mithyAtva kI prApti hotI hai| isase abodhi evaM AzAtanA karanevAloM kA mokSa nahIM hotaa||5|| jo pAvagaM jalia-mavakamijjA, AsIvisaM vA vi hu kovijjaa| jo vA visaM khAyai jIviaTThI, esovamAsAyaNayA guruNaM ||6|| saM.chA.H yaH pAvakaMjvalitamavakrAmed, AzIviSaM vA'pi hi kopyet| yo vA viSaM khAdati jIvitArthI, eSopamAzAtanayA gurUNAm / / 6 / / bhAvArtha : jisa prakAra koI vyakti jIne ke lie jala rahI agni meM khar3A rahatA hai yA AzIviSa sarpa ko krodhita karatA hai yA koI viSa kA AhAra karatA hai to vaha jIvita nahIM raha sakatA, vaise hii| ye upamAe~ dharmAcaraNa hetu guru kI avahelanA karanevAle ke lie samAna rUpa se haiN| __ agni, sarpa evaM viSa jIvitavya ke sthAna para maraNa ke kAraNabhUta haiN| vaise hI sadguru kI AzAtanA pUrvaka kI gayI mokSasAdhanA saMsAra vRddhi kA kAraNa hai / / 6 / / siyA hu se pAvaya no DahejjA, AsIviso vA kuvio na bhkkhe| - 'siyA visaM hAlahalaM na mAre, na yAvi mokkho guru-hIlaNAra ||7|| ... saM.chA.H syAtkhalvasau pAvako no dahet, AzIviSo vA kupito na bhkssyet| . syAdviSaM hAlAhalaM na mArayet, na cApi mokSo guruhIlanAtaH / / 7 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 143 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : saMbhava hai ki agni na jalAve, kupita AzIviSa daMza na de, halAhala viSa na mAre para sadguru bhagavaMta kI avahelanA se mokSa kabhI nahIM hogA / / 7 / / jo pavvayaM sirasA bhettu-micche, suttaM va sIhaM pddibohejjaa| jo vA dae satti-agge pahAra, esovamAsAyaNayA gurUNaM ||4|| saM.chA.H yaH parvataM zirasA bhettumicchet, suptaM vA siMha prtibodhyet| yo vA dadAti zaktyagre prahAraM, eSopamA''zAtanayA gurUNAm / / 8 / / bhAvArtha : koI vyakti mastaka se parvata chedana karanA cAhe, yA supta siMha ko jagAye, yA zakti nAmaka zastra para hAtha se prahAra karatA hai| ye tInoM jaise alAbhakArI haiM vaise sadguru kI AzAtanA alAbhakArI hai / / 8 / / siyA hu sIseNa giri pi bhinde, siyA hu sIho kuvio na bhkkhe| siyA na bhindijja va satti-angaM, na yA vi mokkho guru-hIlaNAsa||9|| saM.chA.H syAdvA zIrSeNa girimapi bhindyAt, syAdvA siMhaH kupito na bhkssyet| syAnna bhindyAdvA zaktyagraM, na cApi mokSo guruhIlanayA / / 9 / / bhAvArthaH saMbhava hai ki prabhAvaka zakti ke kAraNa mastaka se parvata kA bhedana ho jAya, maMtrAdi ke sAmarthya se kupita siMha bhakSaNa na kare, zakti nAmaka zastra hAtha para leza bhI ghAva na kare, para guru kI AzAtanA se mokSa kabhI nahIM hogA / / 9 / / sadguru kI prasannatA / kRpA Avazyaka :Ayariya-pAyA puNa appasallA, abohi-AsAyaNa nadiya mukkho| tamhA aNAbAha-suhAbhikaMkhI, guruppasAyAbhimuho ramejjA ||100 . saM.chA. AcAryapAdAH punaraprasannAH, abodhyAzAtanayA nAsti mokssH| tasmAdanAbAdhasukhAbhikAGkSI, guruprasAdAbhimukho rameta / / 10 / / bhAvArtha H sadguru kI aprasannatA se mithyAtva kI prApti, sadguru kI AzAtanA se mokSa kA abhAva hai agara aisA hai to anAbAdha, paripUrNa, zAzvata sukhAbhilASI muniyoM ko jisa prakAra sadguru prasanna rahe sadguru kI kRpA prApta ho usa anusAra pravRtti karanI cAhie / / 10 / / jahAhi-aggI jalaNaM namase, naannaahui-mnt-pyaa-bhinsittN| evAyariyaM uvaciThThaejjA, aNaMta-nANovagao vi saMto ||11|| saM.chA.H yathA''hitAgnivalanaM namasyati, naanaahutimntrpdaabhissiktm| ___ evamAcAryamupatiSThet, anantajJAnopagato'pi san // 11 // bhAvArtha : jisa prakAra AhitAgni brAhmaNa/homa havana karanevAlA paMDina maMtrapadoM se saMskArita agni ko namaskAra karatA hai| usI prakAra ziSya anaMta jJAnavAna hote hue bhI zrI dazavaikAlika sUtram - 144 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadguru AcArya bhagavaMta kI vinayapUrvaka sevA kreN| jJAnI ziSya ke lie yaha vidhAna hai, to sAmAnya ziSya ke lie to kahanA hI kyA? / / 11 / / vinaya vidhi :.jassantie dhammapayAiM sikkhe, tassaMtie veNaiyaM puNje| sakArara sirasA paMjalIo, kAya-nigarA bho maNasA ya niccaM ||12|| saM.chA.H yasyAntike dharmapadAni zikSeta, tasyAntike vainayikaM pryunyjiit| ___ satkArayecchirasA prAJjaliH san, kAyena girA bho manasA ca nityam // 12 // bhAvArtha : jisa sadguru ke pAsa dharma padoM kA zikSaNa le rahe haiM, unake samIpa vinaya dharma kA pAlana kreN| unakA satkAra karanA, paMcAMga praNipAta, hAtha jor3akara matthaeNa vaMdAmi kahanA, mana, vacana, kAyA se nitya unakA satkAra sanmAna karanA / / 12 / / lajjA-dayA-saMjama-baMbhaceraM, kaMllANa-bhAgissa visohi-ThANaM| je me guru sayaya-maNusAsayanti, te'haM guruM sayayaM puuyyaami||13|| saM.chA.H lajjA dayAsaMyamo brahmacarya, kalyANabhAgino vishodhisthaanm| ye mAM guravaH satatamanuzAsayanti, tAnahaM gurUna satataM pUjayAmi / / 13 / / bhAvArtha : lajjA, dayA, saMyama aura brahmacarya ye cAroM mokSAbhilASI muni ke lie vizodhisthAna hai, ataH jo sadguru mujhe ina cAroM ke lie satat hita zikSA dete haiM maiM una sadguru bhagavaMta kI nitya pUjA karatA huuN| isa prakAra ziSyoM ko satata vicAra, ciMtana karanA caahie| unakI pratyeka AjJA kA pAlana karanA yahI sadguru kI vAstavika pUjA hai|||13|| AcArya bhagavaMta kI guNa garbhita stuti :jahA nisaMte tavaNaccimAlI, pabhAsaI kevala-bhArahaM tu| evAyario suya-sIla-buddhie, virAyai suramajhe va iMdo ||14|| saM.chA.H yathA nizAnte tapanarciAlI, prabhAsayati kevala-bhArataM tu| : evamAcAryaH zrutazIlabuddhyA, virAjate suramadhya ivendraH / / 14 / / bhAvArthaH jisa prakAra rAtri ke vyatIta hone para dina meM pradipta hotA huA sUrya saMpUrNa bharata kSetra ko prakAzita karatA hai, vaise zuddha zruta, zIla, buddhi saMpanna sadguru AcArya bhagavaMta jIvAdi padArthoM ke saMpUrNa svarUpa ko prakAzita karate haiM aura jaise devatAoM ke samUha meM indra zobhAyamAna hai, vaise sadguru AcArya bhagavaMta muni maMDala meM zobhAyamAna haiM / / 14 / / jahA sasI komuI-joga-jutto, nkkhtt-taaraagnn-privuddppaa| khe sohaI vimale abbhamuLe, evaM gaNI sohaI bhikkhumajhe ||15|| saM.chA.H yathA zazI kaumudIyogayuktaH, nksstrtaaraagnnprivRtaatmaa| zrI dazavaikAlika sUtram - 145 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khe zobhate vimale'bhramukte, evaM gaNI zobhate bhikSumadhye / / 15 / / bhAvArtha : jisa prakAra kArtika purNimA ke dina bAdaloM se rahita nirmala AkAza meM nakSatra aura tArAgaNa se parivRtta caMdramA zobhAyamAna hai| vaise sAdhu samudAya meM gaNi sadguru AcArya bhagavaMta zobhAyamAna haiM / / 15 / / mahAgarA AyariyA mahensI, samAhi-joge suya-sIla-buddhipra| sampAviu-kAme aNuttarAI, ArAhae tosai dhamma-kAmI ||16|| : saM.chA.H mahAkarA AcAryA maharSayaH, smaadhiyogshrutshiilbuddhibhiH| samprApsukAmo'nuttarANi, ArAdhayettoSayeddharmakAmI / / 16 / / . . bhAvArtha : anuttara jJAnAdi bhAva ratnoM kI khAna samAna samAdhi, yoga, zruta, zIla, evaM buddhi ke mahAna dhanI, maharSi AcArya bhagavaMta ke pAsa se sarvotkRSTa jJAnAdi prApti ke lie suziSyoM ko vinaya karane ke dvArA ArAdhanA krnii| eka bAra hI nahIM, karma nirjarArthe / bAra-bAra vinaya karane ke dvArA AcArya bhagavaMta ko prasanna karanA / / 16 / / . upasaMhAraH succANa mehAvi-subhAsiyAI, sussUsaTa aayaariamppmtto| ArAhaIttANa guNe aNege, se pAvai siddhimnnutrN||17||ti bemi|| . saM.chA.: zrutvA medhAvI subhASitAni, shushruussyedaacaaryaanprmttH| ArAdhya guNAnanekAn, sa prApnoti siddhimanuttarAm / / 17 / / // iti bravImi // bhAvArtha : ina subhASitoM ko zravaNakara medhAvI muni, sadguru AcArya bhagavaMta kI satata, niraMtara apramatta bhAva se sevA kreN| isa prakAra pUrvokta guNa yukta sadguru AcAryAdi kI zuzrUSA karanevAlA muni aneka jJAnAdi guNoM kI ArAdhanAkara kramazaH mokSa prApta karatA hai||17|| zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki tIrthaMkarAdike kahe anusAra maiM kahatA huuN| *** dvitIyoddezakaH mUla kI mahattA :mUlAu khandhappabhavo dumalsa, khandhAu pacchA samuventi saahaa| sAhappasAhA viruhaMti pattA, tao se puSkaM ca phalaM raso ya ||1|| . saM.chA.: mUlAt skandhaprabhavo drumasya, skandhAtpazcAtsamutpadyante shaakhaaH| zAkhAbhyaH prazAkhA virohanti patrANi, tatastasya puSpaM ca phalaM rasazca / / 1 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 146 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha : : vRkSa ke mUla se skaMdha utpanna hotA hai, skaMdha ke bAda zAkhA kI utpatti, zAkhA se choTI zAkhA prazAkhAe~ nikalatI haiM phira patra, puSpa, phala evaM rasa kI utpatti hotI hai // 1 // evaM dhammassa viNao, mUlaM paramo se mukkho / jeNa kittiM suaM sigghaM, nIsesaM cAbhigacchaI ||2|| saM.chA.H evaM dharmasya vinayo, mUlaM paramastasya mokSaH / yena kIrtizrutaM zlAghyaM niHzeSaM cAdhigacchati / / 2 / / > bhAvArtha : isa prakAra dharma rUpI kalpavRkSa kA mUla vinaya hai| vRkSa sadRzya uttarottara sukha sAmagrI, jJAnAdi guNoM kI prApti ke sAtha mokSa prApti, yaha uttama phala ke rasa rUpI jaannaa| ataH vinayAcAra kA pAlana karanA sabhI ke lie anivArya hai / vinaya se muni kIrti, zrutajJAna evaM prazaMsA yogya sabhI padArthoM ko prApta karatA hai || 2 || avinIta kI durdazA : je ya caNDe mie thaddhe, duvvAI niyaDI stthe| vujhAI se aviNIyappA, kaTuM soyagayaM jahA ||3|| saM.chA.H yazca caNDo mRgaH stabdho, durvAdI nikRtimAn zaThaH / uhyate'sAvavinItAtmA, kASThaM srotogataM yathA // 3 // bhAvArtha : tIvra roSa yukta, ajJa, hitopadeza se ruSTa honevAlA, ahaMkArI, apriyabhASI, mAyAvI, zaTha, (saMyama yogoM meM zithila) ityAdi doSoM ke kAraNa jo muni sadguru Adi kA vinaya nahIM karatA, vaha avinIta AtmA jisa prakAra nadI Adi ke pravAha meM girA huA kASTha bahatA rahatA hai vaise saMsAra pravAha meM vaha pravAhita hotA hai / arthAt avinItAtmA cAroM gati meM paribhramaNa karatA rahatA hai || 3 || viNayaM pi jo uvATaNaM, coio kuppaI naro / divvaM so sirimijJaMti, daMDeNa paDisehara ||4|| .saM.chA.H vinayamapi ya upAyena, coditaH kupyati naraH / divyAM sa zrayamAgacchantIM, daNDena pratiSedhayati // 4 // bhAvArtha H vinaya dharma ke paripAlana hetu sadguru ke dvArA prayatnapUrvaka madhura vacanoM se prerita karane para una para kupita AtmA, apane ghara meM AnevAlI jJAna rUpI divya lakSmI daMDa prahAra se lauTA detA hai| use dhakkA dekara ghara meM Ane se rokatA hai| ghara se nikAla detA hai // 4 // taheva aviNIappA, uvavajjhA hayA gyaa| dIsanti duhamehaMtA, Abhioga - muvaTTiyA // 5 // zrI dazavaikAlika sUtram - 147 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H tathaivAvinItAtmAnaH, aupavAhyA hayA gjaaH| dRzyante duHkhamedhayantaH, AbhiyogyamupasthitAH ||5|| bhAvArtha : rAjA, senApati, pradhAna Adi kI savArI ke kAma meM AnevAle hAthI ghor3e jo-jo avinIta hote haiN| ar3Iyala hote haiM ve bhAra vahana karane ke dvArA kleza rUpI duHkha ko prApta karate haiM / / 5 / / (uvavajjhAH aupavAhya savArI ke kAma meM AnA) suvinIta ko suphala kI prApti : taheva suviNIappA, uvavajjhA hayA gayA / dIsaMti suhamehaMtA, imTiM pattA mahAyasA ||6|| saM.chA.H tathaiva suvinItAtmAnaH, aupavAhyA hayA gjaaH| dRzyante sukhamedhamAnAH, RddhiM prAptA mahAyazasaH ||6| bhAvArtha : rAjA Adi kI savArI ke kAma meM AnevAle jo hAthI, ghoDe suvinIta hote haiN| ve. AbhUSaNa, aa, rahane kA sthAna, uttama AhArAdi ko prAptakara svayaM ke sadguNoM se yaza, prakhyAti ko prAptakara sukhoM kA anubhava karate haiM ||6|| tiryaMca vinaya guNa se sukhAnubhava karatA hai to muni mahAna sthAna ko pAyA huA hai vaha vinaya guNa ke dvArA mahAna sukha mokSa sukha ko prApta kareM isameM kyA kahanA ? avinIta kI durdazA : : 'taheva aviNIappA, logaMmi nara-nArio / dIsaMti duhamehaMtA, chAyA vigaliteMdiyA ||7|| saM.chA.H tathaivAvinItAtmAno, loke naranAryaH / dRzyante duHkhamedhamAnAH, chArA (tAH) vikalendriyA | 7| bhAvArtha : pazuoM ke samAna jo nara-nArI avinIta haiM, ve jagata meM aneka prakAra ke duHkhoM ko bhogate hue, cAbuka Adi ke prahAra se vraNa, ghAvayukta dehavAle evaM parastrI Adi doSoM ke phalarUpa meM nAka Adi iMdriyoM se vikala dekhane meM Ate haiM // 7 // daNDa- satyaya-parijuNNA, asabbhaa-vayaNehi ya kaluNA vivanna - chaMdA, khuppivAsA - parigayA ||8|| saM.chA.H daNDazastraparijIrNAH, asbhyvcnaishc| karuNAvyApannacchandasaH, kSutpipAsAparigatAH / / 8 / / bhAvArtha : avinIta nara-nArI daMDa, zastra, mahAkaThora vacanoM se durbala ho jAne se karuNA pAtra, dIna, parAdhIna, aura kSudhA pyAsa se pIr3ita banakara, aneka prakAra ke duHkhoM kA anubhava karate haiN| avinaya ke phalarUpa meM isa bhava meM aneka prakAra ke duHkha bhogate haiM evaM unheM parabhava meM naraka nigodAdi ke mahA duHkha bhogane par3ate haiM // 8 // zrI dazavaikAlika sUtram - 148 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvinItatA kA phala :- taheva suviNIappA, logaMsi nrnaario| dIsaMti suhamehatA, iDDhei pattA mahAyasA ||9|| .saM.chA.H tathaiva suvinItAtmAno, loke'sminnrnaaryH| dRzyante sukhamedhamAnAH, RddhiM prAptA mahAyazasaH / / 9 / / bhAvArtha : loka meM suvinIta nara-nArI Rddhi mahAyaza ko prAptakara mahAna sukha kA anubhava karate hue dekhe jAte haiM / / 9 / / avinIta AtmA kI devaloka meM durdazA : taheva aviNIappA, devA jakkhA ya gujjhgaa| dIsaMti duhamehaMtA, Abhioga-muvaTThiyA ||10 / / saM.chA..tathaivAvinItAtmAno, devA yakSAzca guhykaaH| dRzyante duHkhamedhamAnAH, AbhiyogyamupasthitAH // 10 // bhAvArtha : vinayahIna AtmA ko janmAntara meM deva yoni mile to vaimAnika jyotiSI, vyaMtara bhavanapati Adi devoM kI sevA, aspRzyatA Adi ke dvArA duHkhAnubhava hotA hai| aisA bhAvanayana se dikhAyI detA hai arthAt jJAna cakSu se dikhAyI detA hai / / 10 / / suvinIta AtmA ko devaloka meM sukhAnubhava : taheva saviNIappA, devA jakkhA a gujjhgaa| dIsaMti suhamehatA, iMDDhi pattA mahAyasA ||11|| saM.chA. tathaiva suvinItAtmAno, devA yakSAzca guhykaaH| dRzyante sukhamedhamAnA, RddhiM prAptA mahAyazasaH / / 11 / / bhAvArtha : usI prakAra suvinIta AtmA bhavAntara meM vaimAnika,jyotiSI,vyaMtara, bhuvanapati Adi devaloka meM indrAdi kI viziSTa divya Rddhi ko prAptakara, mahAyazasvI hokara zrI arihaMta bhagavaMta ke kalyANaka Adi ke dvArA mahAna puNyopArjana karate hue mahAnaMda, mahAsukha ke bhAgI hote haiM / / 11 / / sadguru vinaya evaM vinaya kA phala : je Ayariya-uvajjhAyANaM, sussuusaa-vynnNkraa| tesiM sikkhA pavaDDhanti, jalasittA iva pAyavA ||12|| saM.chA.: ya AcAryopAdhyAyayoH, shushruussaavcnkraaH| teSAM zikSAH pravarddhante, jalasiktA iva pAdapAH / / 12 / / bhAvArtha : jo muni AcArya bhagavaMta, upAdhyAya bhagavaMta (evaM muni bhagavaMta) kI vinayapUrvaka sevA karatA hai, AjJA pAlana karatA hai, unakI grahaNa evaM Asevana zikSA usI prakAra zrI dazavaikAlika sUtram - 149 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bar3hatI hai, jaise jala se siMcita vRkSa ||12|| appaNaTThA paraTThA vA, sippA neuNiyANi y| gihiNo upabhogaTThA, iha logassa kAraNA ||13|| jeNa bandhaM vahaM ghoraM, pariAvaM ca dAruNaM / sikkhamANA niyacchaMti, juttA te laliiMdiA ||14|| te'vi taM guru pUyaMti, tassa sipparasa kAraNA / saThAreMti namaMsaMti, tuTThA niddesa - vattiNo || 15|| kiM puNa je suaggAhI, anaMta- hiyakAmae / AyariyA jaMvara bhikkhU, tamhA taM nAIvattara || 16 || saM.chA.H AtmArthaM parArthaM vA, zilpAni naipuNyAni c| gRhiNa upabhogArthaM, ihalokasya kAraNam // 13 // nabandhaM vadhaM ghoraM paritApaM ca dAruNam / zikSamANAM niyacchanti, yuktAste lalitendriyAH / / 14 / te'pi taM guruM pUjayanti tasya zilpasya kaarnnaat| satkArayanti namasyanti, tuSTA nirdezavarttinaH / / 15 / / kiM punaryaH zrutagrAhI, anantahitakAmukaH / AcAryA yadvadanti bhikSuH, tasmAttannAtivartteta / / 16 / / bhAvArtha: jo gRhastha apane aura parAye ke lie zilpakalA Adi meM nipuNatA, pravINatA, citrakalA Adi meM kauzalyatA prApta karane hetu kalAcArya ke dvArA guru AvazyakatAnusAra dAruNa vadha, bandhana paritApa, kaSTa ko garbha zrImaMta rAjakumArAdi bhI sahana karate haiM evaM ve kalAcArya guru kI sevA pUjA karate haiM / unakI AjJA kA pAlana karate haiN| (bhautika kalAoM kI prApti hetu kaSTa sahana karate hue bhI AnaMdapUrvaka guru sevA karate haiN| taba ve kalA prApta kara sakate haiN|) to muni bhagavaMta jo mokSa sukha kI icchAvAle evaM zrutajJAna ko prApta karane hetu utkaTa icchAvAle haiN| unako AcAryAdi kI sevA pUjA evaM unakI pratyeka AjJA kA pAlana avazya karanA cAhie / sadguru kI AjJA kA ullaMghana kabhI nahIM karanA cAhie / / 13-16 / / nIaM sejjaM gaIM ThANaM, nIyaM ca AsaNANi ya nIyaM ca pATa vaMdijjA, nIyaM kujjA ya aMjaliM // 17 // saM.chA.H nIcAM zayyAM gatiM sthAnaM, nIcAni cAsanAni c| nIcaM ca pAdau vandeta, nIcaM kuryAccAJjalim ||17|| bhAvArtha : ziSya guru se svayaM kI zayyA nIce kareM, unake samIpa saTakara, ati dUra gati zrI dazavaikAlika sUtram - 150 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na kare, na cale, baiThane kA sthAna nIce rakhanA evaM pATa Adi Asana nIce rakhanA, nIce pairoM meM mastaka namAkara vaMdana karanA aura jhukakara hAtha jor3akara aMjalIkara namaskAra krnaa||17|| saMghaTTaittA kATaNaM, tahA uvhinnaamvi| khameha avarAhaM me, vaijja na puNa ti a ||18|| saM.chA.H saGghaTya kAyena, tathopadhinA'pi c| kSamasvAparAdhaM me, vadecca na punariti / / 18 / / bhAvArtha : anajAne meM AcAryAdi sadguru kA avinaya huA ho to ziSya AcArya mahArAja ke pAsa jAkara svahasta se yA mastaka se guru caraNa ko sparzakara yA pAsa meM na jA sake to upadhi Adi para hAtha sthApana kara kahe : he sadguru bhagavaMta yaha merA aparAdha kSamA kareM! phira se aisA aparAdha nahIM karUMgA // 18 // (sadguru kA kAyA se sparza huA ho yA upadhi Adi upakaraNa se koI avinaya AzAtanA huI ho to usakI kSamA yAcanA karanA, punaH aisA aparAdha nahIM karUMgA aisA kahanA) duggao vA paoeNaM, coio vahai rhN|| evaM dubuddhi kiccANaM, vutto vuttI pakuvvaI / / 19 / / ... saM.chA.: durgauriva pratodena, codito vahati rthm| ... evaM durbuddhiH kRtyAnAM, proktaH proktaH prakaroti / / 19 / / bhAvArtha : duSTa baila cAbukAdi se prerita hone para rathavahana karatA hai vaise durbuddhi ziSya bAra-bAra preraNA karane para sadguru kA kArya karatA hai||19||| Alavante lavante vA, na nisijjAi pddissunne| * muttUNaM AsaNaM dhIro, sasssAe pddissunne| . kAlaM chandovayAraM ca, paDilehitANa heuhiN| teNaM teNaM uvATaNaM, taM taM saMpaDivAyae ||20|| saM.chA. Alapa lapan vA, na niSadyAyAM prtishRnnuyaat| muktvA cAsanaM dhIraH, zuzrUSayA prtishRnnuyaat|| kAlaM chandopacAraM ca, pratyupekSya ca hetubhiH| tena tenopAyena, tattatsampratipAdayet / / 20 / / bhAvArthaH sadguru ziSya ko eka bAra yA bAra-bAra bulAve to ziSya Asanastha uttara na de para sva Asana chor3akara, sadguru ke pAsa Akara, hAtha jor3akara uttara de| ziSya kAla, guru icchA, sevA ke bheda prabheda ko samajhakara, usa-usa upAya se una vastuoM, padArthoM kA saMpAdana kreN| sadguru kI icchAnusAra pratyeka kArya kareM / / 20 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 151 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinaya - avinaya kA phalAdeza : vivatI aviNIyasya, sampattI viNiyassa a jasseyaM duhao nAyaM, sikkhaM se abhigacchaI ||21|| saM.chA.H vipattiravinItasya, samprAptirvinItasya c| yasyaitadubhayato jJAtaM, zikSAM so'dhigacchati // 21 // bhAvArtha H avinIta ziSya ke jJAnAdi guNa kA vinAza hotA hai aura vinIta ziSya ko jJAnAdi guNoM kI prApti hotI hai| jinhoMne ye donoM bheda jAne haiM ve muni grahaNa, Asevana rUpa donoM prakAra kI zikSA ko prApta karate haiM kAraNa ki bhAva se upAdeya kA jJAna hotA hai||21|| mokSa ke lie anadhikArI : je Avi caNDe maI - iDDi-gArave, pisuNe nare sAhasa - -hINapesaNe / adiTTha-dhamme viNara akoviSTa, asaMvibhAgI na hu tassa mukkho || 22 || saM.chA.H yazcApi caNDa RddhigauravamatiH, pizuno naraH sAhasiko hInapreSaNaH / adRSTadharmA vinaye'kovidaH, asaMvibhAgI naiva tasya mokSaH ||22|| bhAvArtha H jo bhavyAtmA cAritra grahaNa karane ke pazcAt caNDaprakRti yukta hai, buddhi evaM Rddhi gArava se yukta hai (RddhigAra meM mati hai jisakI) pITha pIche niMdaka/pizuna hai, avimRzyakArI/akRtya karane meM tatpara / sAhasika hai, guru AjJA kA yathA samaya pAlana na karanevAlA hai, zrutAdi dharma se ajJAta hai, (dharma kI prApti jise nahIM huI) vinaya pAlana meM anipuNa, (anajAna) hai asaMvibhAgI arthAt prApta padArtha dUsaroM ko na dekara svayaM akele hI upabhoga kartA hai, ityAdi doSarUpa kAraNoM se kliSTa adhyavasAya yukta adhamaAtmA ko mokSa prApta nahIM hotA // 22 // mokSAdhikArI : niddesavattI puNa je gurUNaM, sUyattha-dhammA viNayammi koviyA / taritu te ohamiNaM duruttaraM, khavittu krammaM gaimuttamaM gayaM ||23||tti bemi || saM.chA.H nirdezavartinaH punarye gurUNAM zrutArthadharmA vinaye kovidAH / tIrtvA te oghamenaM duruttaraM, kSapayitvA karma gatimuttamAM gatAH ||23|| // iti bravImi // bhAvArtha : aura jo-jo muni/ziSya niraMtara gurvAjJA meM pravRtta haiM, gItArtha haiM, vinaya dharma ke pAlana meM nipuNa haiM, ve ziSya / muni isa dustara saMsAra samudra ko pAra karate haiM, sabhI karmoM kA kSayakara uttama siddhi gati ko prApta karate haiM ||23|| zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki tIrthaMkarAdi ke kahe anusAra maiM kahatA hU~ ! zrIvailika sUtram - 152 " Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtiyoddezakaH ziSya pUjanIya kaba banatA hai? AyariyaM aggi-mivAhiaggI, sussUsamANo pddijaagrijjaa| AloIyaM iMgiameva naccA, jo chaMdamArAhayaI sa pujjo ||1|| saM.chA. AcAryamagnimivAhitAgniH, zuzrUSamANaH prtijaagRyaat| .. AlokitamiGgitameva jJAtvA, yazchandamArAdhayati sa pUjyaH / / 1 / / bhAvArtha : jaise agnihotrI brAhmaNa agni ko deva mAnakara usakI zuzruSA jAgarUka banakara karatA hai| usI prakAra muni, sadguru AcAryAdi ke jo-jo kArya ho, una-una kAryoM ko kara, sevA kare jaise AcAryAdi sadguru vastra ke sAmane najara kare, zItaRtu ho to samajhanA ki unheM kaMbalAdi kI AvazyakatA hai yaha Alokita abhiprAya hai, aura jaise uThane ko taiyAra ho, usa samaya daMDa Adi kI AvazyakatA hai, ityAdi iMgita abhiprAya ko samajhakara, usa anusAra kArya karanevAlA ziSya pUjya hotA hai| vaha kalyANabhAgI banatA hai.||1|| . AyAramaTThA viNayaM pauMje, sussUsamANo parigijjha vakaM| jahovaiThaM abhikaMkhamANo, guruM tu nAsAyayaI sa pujjo ||2|| saM.chA.: AcArArthaM vinayaM prayuGkte, zuzrUSan parigRhya vaakym| _ yathopadiSTamabhikAGkSana, guruM tu nAzAtayati sa pUjyaH / / 2 / / bhAvArtha : jo jJAnAdi paMcAcAra ke lie vinaya karatA hai, AcAryAdi sadguru kI AjJA ko sunane kI icchA rakhanevAlA hai, unakI AjJA ko svIkArakara, unake kathanAnusAra zraddhApUrvaka kArya karane kI icchAvAlA hai evaM unake vacanAnusAra kAryakara vinaya kA pAlana karatA hai evaM unake kathana se viparIta AcaraNakara AzAtanA na karanevAlA ziSya * hai vaha muni pUjya hai||2|| rAiNiesu viNayaM pauMje, DaharA vi ya je pariyAya-jeThA, '. niyattaNe vaTTaI saccavAI, ovAyavaM vakSakare sa pujjo ||3|| saM.chA.: rAtnikeSu vinayaM prayuGkte, DaharA api ca ye pryaayjyesstthaaH| nIcatve vartate satyavAdI, avapAtavAn vAkyakaraH sa pUjyaH / / 3 / / bhAvArtha : jo muni ratnAdhika muniyoM kA evaM vaya-paryAya meM alpavayaska bhI jJAna-vrataparyAya meM jyeSTha haiM, unakA vinaya karatA hai, apane se adhika guNavAnoM ke prati namratApUrvaka vartana karatA hai, jo satyavAdI hai, sadguru bhagavaMtoM ko vaMdana karanevAlA hai, AcArya bhagavaMta ke pAsa meM rahanevAlA evaM unakI AjJAnusAra vartana karanevAlA hai vaha muni pUjya hai||3|| zrI dazavaikAlika sUtram - 153 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ allAyauMchaM caraI visuddhaM, javaNaThThayA samuyANaM ca niccN| alanduyaM no paridevaejjA, laDhuM na vikatthayai sa pujjo ||4|| saM.chA.: ajJAtoJchaM carati vizuddhaM, yApanArthaM samudAnaM ca nitym| ___ alabdhvA na paridevayet, labdhvA na vikatthate sa pUjyaH / / 4 // . bhAvArtha : jo muni aparicita gharoM se vizuddha AhAra grahaNakara, niraMtara saMyama bhAra ko vahana karane hetu deha nirvAhArthe gocarI karatA hai, bhikSA na milane para khinna na hokara usa nagara yA dAtA kI niMdA prazaMsA nahIM karatA vaha muni pUjya hai / / 4 / / saMthAra-sejjA-saNa-bhattapANe, appicchayA ailAbhe vi snte| jo evamappANabhitosaejjA, saMtosa-pAhanna-rae sa pujjo ||5|| saM.chA.H saMstArakazayyAsanabhaktapAnAni, alpecchatA'tilAbhe'pi sti|.. __ya evamAtmAnamabhitoSayati, santoSaprAdhAnyarataH sa pUjyaH / / 5 / / .... bhAvArtha : jo sAdhu saMstAraka pATa Adi zayyA, Asana, AhAra pAnI Adi deha nirvAhArtha saMyama pAlanArtha upakaraNa vizeSa rUpa meM mila rahe ho to bhI saMtoSa ko pradhAnatA dekara jaise-taise saMthArAdi se svayaM kA nirvAha karatA hai vaha pUjya hai||5|| sakA saheuM AsAi kaMTayA, aomayA ucchahayA nareNaM| . aNAsae jo u sahejja kaMTae, vaImae kaNNasare sa pujjo ||6|| saM.chA.H zakyAH soDhuM, AzayA kaNTakAH, ayomayA utsahatA nrenn| .. anAzayA yastu saheta kaNTakAn, vacomayAn karNasarAn sa pUjyaH / / 6 // . bhAvArtha : dhanArthI AtmA dhanArtha dhana kI AzA se lohamaya kaMTakoM ko utsAhapUrvaka sahana karatA hai para jo AtmasukhArthI muni kisI bhI prakAra kI AzA ke binA karNapaTala meM paiThate hue vacana rUpI kaMTakoM ko utsAhapUrvaka sahana karatA hai vaha pUjya hai||6|| muhutta-dukkhA u havanti kaMTayA, aomayA te vi tao su-uddhraa| vAyAduruttANi duruddharANi, verANubaMdhINi mahabbhayANi ||7|| saM.chA.: muhUrttaduHkhAstu bhavanti kaNTakAH, ayomayAste'pi tataH suuddhraaH| vAgduruktAni duruddharANi, vairAnubandhIni mahAbhayAni / / 7 / / bhAvArtha : lohamaya kA~Te muhUrta mAtra duHkhadAyaka hai evaM ve sukhapUrvaka nikAle jA sakate haiM, para durvacana rUpI kA~Te sahajatA se nahIM nikAle jA skte| ve vairAnubaMdhI haiN| vaira kI paraMparA bar3hAnevAle haiN| aura kugati meM bhejane rUpa mahAbhayAnaka haiM / / 7 / / samAvayaMtA vayaNAbhighAyA, kaNNaMgayA dummaNiyaM jnnNti| dhammo ti kiccA paramaggasUre, jiiMdira jo sahaI sa pujjo / / 4 / / saM.chA.: samApatanto vacanAbhighAtAH, karNaM gatA daurmanasyaM jnynti| . zrI dazavaikAlika sUtram - 154 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma iti kRtvA paramAgrazUro, jitendriyo yaH sahate sa pUjyaH // 8 // bhAvArtha : sAmanevAle vyakti ke dvArA kahe jAnevAle kaThora parUSa vacana rUpI prahAra kAnoM meM lagane se mana meM duSTa vicAra utpanna hote haiN| jo mahAzUravIra aura jitendriya muni vacana rUpI prahAra ko, sahana karanA merA dharma hai aisA mAnakara, sahana karatA hai vaha pUjya hai||8|| avaNNavAyaM ca parammuhassa, paccakkhao paDiNIyaM ca bhAsaM / ohAriNi appiyakAriNiM ca bhAsaM na bhAsejja sayA sa pujjo || 9 || saM.chA.H avarNavAdaM ca parAGmukhasya, pratyakSatazca pratyanIkAM ca bhASAm / avadhAriNImapriyakAriNIM ca, bhASAM na bhASeta sadA sa pUjyaH ||9|| bhAvArtha H jo dUsaroM ke pITha pIche avarNavAda (niMdA) na karanevAlA, sAmane duHkhada vacana nahIM kahatA, nizcayAtmaka bhASA evaM aprIti kAriNI bhASA kA prayoga nahIM karatA vaha pUjya hai // 9 // alolupa anuhAra, amAi, apisune yAvi adINavittI / no bhAvara no viya bhAviyappA, akouhalle ya sayA sa pujjo || 10 // saM.chA.: alolupo'kuhako'mAyI, apizunazcApyadInavRttiH / no bhAvayed nA'pi ca bhAvitAtmA, akautukazca sadA sa pUjyaH // 10 // bhAvArtha : jo rasalolupa nahIM hai, jo indrajAlAdi nahIM karatA, kuTilatA rahita hai, cugalI * nahIM karatA, adIna vRtti yukta hai, na svayaM kisI ke azubha vicAroM meM nimitta banatA hai, na svayaM azubha vicAra karatA hai, na svayaM sva prazaMsA karatA hai, na svayaM kI prazaMsA dUsaroM se karavAtA hai, aura kautukAdi kotuhala se niraMtara dUra rahatA hai| vaha muni pUjya hai||10|| * guNehi sAhU aguNehi sAhU, geNhAhi sAhu-guNa muMca'sAhU / viyANiyA appA-mappaeNaM, jo rAgadosehiM samo sa pujjo ||11|| saM.chA.H guNaizca sAdhuraguNairasAdhuH, gRhANa sAdhuguNAn munycaasaadhugunnaan| vijJApayatyAtmAnamAtmanA, yo rAgadveSayoH samaH sa pUjyaH / / 11 / / bhAvArtha : guNoM ke kAraNa sAdhu evaM aguNa (durguNa) ke kAraNa asAdhu hotA hai ataH sAdhu Shahaji (sAdhutA ko grahaNakara, asAdhutA ko chor3a de| isa prakAra jo muni apanI AtmA ko samajhAtA hai, evaM rAga dveSa ke prasaMga para samabhAva dhAraNa karatA hai| vaha muni pUjya hai || 11 || taheva DaharaM va mahallagaM vA, itthIM pumaM pavvaiyaM gihiM vA / no hIlara no'vi ya khiMsarajjA, thaMbhaM ca kohaM ca cae sa pujjo || 12 | saM.chA.H tathaiva DaharaM vA mahallakaM vA, striyaM pumAMsaM pravrajitaM gRhiNaM vA / zrI dazavaikAlika sUtram - 155 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na hIlayati nApi ca khiMsayati, stambhaM ca krodhaM ca tyajati sa pUjyaH / / 12 / / bhAvArtha : aura jo sAdhu laghu yA vRddha (sthavirAdi) kI, strI-puruSa kI, pravajita yA gRhasthakI, hIlanA na kareM bAra-bAra lajjita na kare (khIMsanA na kare) aura tanimittabhUta mAna evaM krodha kA tyAga kare vaha muni pUjya hai / / 12 / / je mANiyA sayayaM mANayaMti, jatteNa kallaM va nivesyNti| te mANae mANarihe tavassI, jiiMdira saccaraesa pujjo||13|| saM.chA. ye mAnitAH satataM mAnayanti, yatnena kanyAmiva niveshynti| tAn mAnayati mAnArhAn tapasvI, jitendriyaH satyarataH sa pUjyaH / / 13 // bhAvArtha : jo guru ziSyoM ke dvArA sammAnita kiye jAne para ziSyoM ko satata sammAnita karate haiM, zruta grahaNa karane hetu upadeza dvArA, prerita karate haiM jaise mAtA-pitA, kanyA ko yatnapUrvaka suyogya pati prApta karavAte haiM, suyogya kula meM sthApita karate haiN| usI prakAra jo AcArya suyogya ziSya ko suyogya mArga para sthApita karate haiN| yogyatAnusAra pada vibhUSita karate haiN| aise mAnanIya pUjanIya, tapasvI, jitendriya satyarata AcArya bhagavaMta ko jo mAna detA hai vaha ziSya pUjanIya hai // 13 // tesiM guruNaM guNasAyarANaM, soccANa mehAvI subhaasiyaaii| care muNI paMca-rae tigutto, caukasAyA-vagae sa pujjo||14|| saM.chA. teSAM gurUNAM guNasAgarANAM, zrutvA medhAvI subhaassitaani| carati muniH paJcaratastriguptaH, catuHkaSAyApagataH sa pUjyaH / / 14 / / bhAvArtha : jo buddhinidhAna muni guNasAgara guruoM ke zAstrokta suvacana ko zravaNakara paMca mahAvratoM se yukta, tIna gupti se gupta evaM cAra kaSAyoM se dUra rahatA hai vaha muni pUjya hai||14|| gurumiha sayayaM paDiyariya muNI, jiNamaya-niuNe abhigm-kusle| dhuNiya rayamalaM purekaDaM, bhAsura-maulaM gaI gaya ||15|| ti bemi || saM.chA.: gurumiha satataM parivarya muniH, jinmtnipunno'bhigmkushlH| .. vidhUya rajomalaM purAkRtaM, bhAsvarAmatulAM gatiM gacchati / / 15 / / ||iti bravImi / / bhAvArtha : zrI jina kathita dharmAcaraNa meM nipuNa, abhyAgata muni Adi kI vaiyAvacca meM kuzala sAdhuniraMtara AcAryAdi kI sevAdi dvArA pUrvopArjita karmaraja ko dUrakara jJAna teja se anupama aisI uttama siddhi gati meM jAtA hai / / 15 / / zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki tIrthakarAdi ke kahe anusAra maiM kahatA huuN| zrI dazavaikAlika sUtram - 156 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthIuddezakaH cAra prakAra se vinaya samAdhi : saMyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, iha khalu therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhiThThANA paNNattA, kayare khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNayasamAhi-TThANA paNNatA? Ime khalu te therehiM bhagavaMtehiM cattAri viNaya-samAhi-TThANA paNNattA, taM jahA 'viNayasamAhI suyasamAhI, tavasamAhI, "AyArasamAhI / / saM.chA. zrutaM mayA''yuSmaMstena bhagavataivamAkhyAtam, iha khalu sthavirairbhagavaddhizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni, katarANi khalu tAni sthavirairbhagavaddhiH, catvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni? amUni khalu tAni sthavirairbhamavaddhizcatvAri vinayasamAdhisthAnAni prajJaptAni tadyathA vinayasamAdhiH, zrutasamAdhiH, tapaHsamAdhiH, AcArasamAdhiH / / bhAvArtha : zrI sudharmAsvAmI jambU nAmaka ziSya se kahate haiM he AyuSman! maiMne bhagavaMta ke pAsa se sunA hai ki 'bhagavaMta ne vinaya samAdhi ke cAra sthAna kahe haiN|' (ziSya kA prazna) he bhagavaMta! sthavira bhagavaMta ne vinaya samAdhi ke kauna se cAra sthAna kahe haiM? .. (guru kA pratyuttara) ye isa prakAra una sthavira bhagavaMta ne vinaya samAdhi ke cAra sthAna kahe haiN| (1) vinaya samAdhi, (2) zruta samAdhi, (3) tapa samAdhi, (4) AcAra smaadhi||1|| zloka viNae suTa a tave, AyAre nicca pNddiyaa| ... abhirAmayaMti appANaM, je bhavaMti jiiMdiyA ||1|| saM.chA. vinaye zrute ca tapasi, AcAre nityaM paNDitAH, . - abhiramayanti AtmAnaM, ye bhavanti jitendriyAH / / 1 / / bhAvArtha : jo sAdhu svAtmA ko vinaya, zruta, tapa evaM AcAra meM lIna rakhate haiM aura jo jitendriya haiM ve muni nitya sAdhvAcAra kA pAlana karane se paMDita haiM / / 1 / / cauvihA khalu viNayasamAhI bhavai, taM jahAaNusAsijjanto sussUsai 1, samma sampaDivajjar3a 2, veyamArAhai 3, na ya bhavar3a attasampaggahie 4, zrI dazavaikAlika sUtram - 157 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cautthaM payaM bhavai bhavai ya ettha silogo // peheI hiyANusAsaNaM, sussUsai taM ca puNo ahidviSTa / naya mANa- maraNa majjaI, viNaya-samAhI AyayaTThie || 2 || saM.chA.H caturvidhaH khalu vinayasamAdhirbhavati, tadyathA anuzAsyamAnaH zuzrUSati 1, samyak sampratipadyate2, vedamArAdhayati 3, na ca bhavatyAtmasampragRhItaH 4, caturthaM padaM bhavati, bhavati cAtra zlokaH ||3|| prArthayate hitAnuzAsanaM, zuzrUSati tacca punrdhitisstthti| na ca mAnamadena mAdyati, vinayasamAdhAvAyatArthikaH // 2 // bhAvArtha : vinaya samAdhi cAra prakAra se hai| vaha isa prakAra - (1) guru dvArA anuzAsana kA shrvnnecchu| (2) guru AjJA ko samyagjJAnapUrvaka svIkAra kre| (3) guru AjJAnusAra kArya ko karake zrutajJAna ko saphala kre| (4) vizuddha pravRtti kA ahaMkAra na kre| isa artha kA spaSTIkaraNa karanevAlA eka zloka kahA hai| AtmahitArthI zramaNa hitazikSA kI abhilASA rakhatA hai usako samyak prakAra se jAnakara svIkAra karatA hai, usa anusAra sAdhvAcAra kA pAlana karatA hai, evaM pAlana karate hue maiM vinIta sAdhu hU~ aisA garva nahIM karatA // 2 // zruta samAdhi : cauvvihA khalu suyasamAhI bhavai, taM jahA - suyaM me bhavissaitti ajjhAiyavvaM bhavai 1, egaggacitto bhavissAmitti ajjhAiyavvaM bhavai 2, appANaM ThAvaissAmitti ajjhAiyavvaM bhavai 3, Thio paraM ThAvaissAmitti ajjhAiyavvaM bhavaI 4, cautthaM payaM bhavaI, bhavai ya ettha silogo || nAmegagga - cittoya, Thio ya ThAvaI paraM / suyANi ya ahijjittA, rao suya samAhie || 3 || saM.chA.H caturvidhaH khalu zrutasamAdhirbhavati tadyathAzrutaM me bhaviSyatItyadhyetavyaM bhavati 1 ekAgracitto bhaviSyAmItyadhyetavyaM bhavati 2 AtmAnaM sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati 3 sthitaH paraM sthApayiSyAmItyadhyetavyaM bhavati 4 caturthaM padaM bhavati, bhavati cAtra zlokaH / / jJAnamekAgracittazca, sthitazca sthApayati prm| zrI dazavaikAlika sUtram - 158 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutAni cAdhItya, rataH zrutasamAdhau / / 3 / / bhAvArtha : zruta samAdhi cAra prakAra se hai| vaha isa prakAra - (1) mujhe zrutajJAna kI prApti hogI ataH adhyayana karanA caahie| (2) ekAgra citta vAlA banUMgA ataH adhyayana karanA caahie| (3) AtmA ko zuddha dharma meM sthApana kruuNgaa| ataH adhyayana karanA caahie| (4) zuddha dharma meM svayaM rahakara dUsaroM ko zuddha dharma meM sthApana karUMgA isa hetu adhyayana karanA caahie| isa artha ko batAnevAlA eka zloka kahA hai| adhyayana meM niraMtara tatpara rahane se jJAna kI prApti hotI hai, usase citta kI sthiratA rahatI hai, svayaM sthira dharmAtmA dUsaroM ko sthira karatA hai aura aneka prakAra ke siddhAntoM ko rahasya yukta jAnakara zruta samAdhi meM rakta banatA hai / / 3 / / tapa samAdhi : caubihA khalu tavasamAhI bhavai, taM jahA-no ihalogaThThayAra tavamahiTThijjA 1, no paralogaTThayAe tavamahiTThijjA 2, no kitti-vaNNasaddasilogaTThayAra tavamahiTThijjA 3, nannattha nijjaraThThayAe tavamahiTThijjA 4, cautthaM payaM bhavai, bhavai ya ettha silogo / / viviha guNa-tavo-rae ya niccaM, bhavai nirAsara nijjrhie| tavasA dhuNai purANa-pAvagaM, jutto sayA tava-samAhie ||4|| saM.chA. caturvidhaH khalu tapaHsamAdhirbhavati, tadyathA-neha lokArthaM : tapo'dhitiSThet 1, no paralokArthaM tapo'dhitiSThet 2 no kIrtivarNa zabdazlAghArthaM tapo'dhitiSThet 3 nAnyatra nirjarArthaM tapo'dhitiSThet 4 caturthaM padaM bhavati, bhavati cAtra zlokaH // vividhaguNataporatazca nityaM, bhavati nirAzo nirjraarthikH| * tapasA dhunoti purANapApaM, yuktaH sadA tapaHsamAdhau / / 4 / / bhAvArtha : tapa samAdhi cAra prakAra se hai vaha isa prakAra - (1) iha loka meM labdhi Adi kI prApti hetu tapa na krnaa| (2) paraloka meM devAdi kI sukha-sAmagrI kI prApti hetu tapa na krnaa| / (3) sarva dizA meM vyApaka kIrti, eka dizA meM vyApaka (yaza) varNa, ardhadizA meM vyApaka prazaMsA vaha zabda evaM usI sthAna meM prazaMsA vaha zloka, arthAt kIrti,varNa, zabda evaM zloka heta tapa na krnaa| - (4) kisI bhI prakAra kI icchA ke binA ekameva nirjarArtha tapa krnaa| yaha zrI dazavaikAlika sUtram - 159 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha pada hai| inhIM arthoM ko batAnevAlA zloka kahA hai| jo sAdhu vividha prakAra ke guNa yukta tapa dharma meM niraMtara Asakta rahate haiM, ihalokAdi kI AzaMsA rahita aura kevala ekameva karma nirjarArtha tapa dharma kA AcaraNa karatA hai, usa tapa dharma ke dvArA pUrvopArjita karmoM kA nAza karatA hai, aisA sAdhu nitya tapasamAdhi se yukta hai evaM naye karmoM kA baMdha nahIM karatA / / 4 / / AcAra samAdhi: cauvihA khalu AyArasamAhI bhavai, taM jahA-no . ihalogaTThayAra AyAramahichijjA 1, no paralogaTThayAra AyAramahihijjA 2, no kitti-vaNNasaha-silogaThThayAra...' AyAramahichijjA 3, nannattha ArahantehiM heUhiM AyAramahiTThijjA 4, cautthaM payaM bhavai, bhavar3a ya ettha silogo || jiNavayaNa-rae atiMtiNe, paDipuNNAyaya-mAyayaTThiA AyArasamAhi-saMvuDe, bhavaI ya dante bhAva-saMdhaSTa ||5|| .. saM.chA.H caturvidhaH khalvAcArasamAdhirbhavati, tadyathA nehalokArthamAcAramadhi- . tiSThet 1 no paralokArthamAcAramadhitiSThet 2 no kIrtivarNazabdazlAghArthamAcAramadhitiSThet, 3 nAnyatra Ahe hetubhirAcAramadhitiSThet, 4 caturthaM padaM bhavati, bhavati cAtra zlokaH / / jinavacanarato'tintinaH, pratipUrNa aaytmaaytaarthikH| AcArasamAdhisaMvRto, bhavati ca dAnto bhAvasaMndhakaH / / 5 / / bhAvArtha : mUla-uttara guNa rUpa AcAra samAdhi cAra prakAra se hai| vaha isa prakAra hai (1) ihaloka meM sukha prApti hetu AcAra pAlana na krnaa| (2) paraloka meM sukha prApti hetu AcAra pAlana na krnaa| (3) kIrti, varNa, zabda aura zloka ke lie AcAra pAlana na krnaa| (4) ekameva zrI arihaMta bhagavaMta dvArA kahe hue anAzrava panA (mokSa) prApta karane hetu AcAra dharma kA pAlana krnaa| yaha caturtha pada hai| isI arthako darzAnevAlA zloka kahA hai| ___AcAra dharma meM samAdhi rakhane se, Azrava dvAra ko rokanevAlA, jinAgama meM Asakta, aklezI, zAnta, sUtrAdi se paripUrNa, atyaMta utkRSTa mokSArthI, iMdriya evaM mana kA damana karanevAlA banakara AtmA ko mokSa ke nikaTa karanevAlA banatA hai||5|| upasaMhAra :abhigama cauro samAhio, suvisuddho susmaahiyppo| zrI dazavaikAlika sUtram - 160 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viula-hiya-suhAvahaM puNo, kulaI so paya-khemamappaNo ||6|| jAimaraNAo muccaI, itthaMtthaM ca caraI svvso| siddhe vA bhavaI sAsara, deve vA apparae mahaDDhie ||7|| ti bemi || * saM.chA. abhigamya caturaH samAdhIn, suvizuddhaH susmaahitaatmaa| vipulahitasukhAvahaM punaH, karotyasau padaM kSemamAtmanaH / / 6 / / .. jAtimaraNAnmucyate, itthaMsthaM ca tyajyati srvshH| siddho vA bhavati zAzvataH, devo vA, alparato maharddhikaH / / 7 / / ||iti bravImi / / bhAvArtha : cAra prakAra kI samAdhi ke svarUpa ko pUrNarUpa se jAnakara, tIna yoga se suvizuddha sataraha prakAra ke saMyama pAlana meM susamAhita zramaNa apane lie vipula hitakArI evaM sukhada sva sthAna (mokSa pada) ko prApta karatA hai / / 6 / / _ina samAdhiyoM se yukta zramaNajanma maraNa se mukta hotA hai| narakAdiavasthAoM ko sarvathA chor3a detA hai| zAzvata siddha hotA hai yA alpavikAravAlA maharddhika deva banatA hai||7|| zrI zayyaMbhavasUrIzvarajI kahate haiM ki aisA maiM tIrthaMkarAdi dvArA kahA huA kahatA huuN| . 10 sabhikSu nAmakaM dazamaM adhyayanam saMbaMdha - navama adhyayana meM vinaya kA svarUpa darzAyA hai| usa vinaya dharma kA pAlana utkRSTatA se muni hI kara sakatA hai| vinaya dharma pAlana yukta, kina-kina AcaraNAoM * kA pAlana karane se, Atmahita sAdhaka 'bhikSu' kahA jAtA hai| usakA svarUpa 'sa bhikkhU' nAmaka dazama adhyayana meM darzAyA hai| :: upayogI zabdArtha - (nikkhamma) gRhasthAvAsa se nikalakara (havijjA) hotA hai (vasaM) parataMtratA (paDiyAyai) pAna kare, sevana kare // 1 // (sunisiyaM) atitIkSNa dhArayukta / / 2 / / (vahaNaM) hiMsA (pae) pakAve / / 4 / / (roiya) rUci dhAraNakara (attasame) sva samAna (mannejja) mAne (chappi kAe) cha kAya / / 5 / / (dhuvajogI) sthira yogI (ahaNe) pazu se rahita / / 6 / / (nijjAya-rUva rayae) svarNa rUpyAdi kA tyaagii||7|| (hohI) hogA (aTTho) kAma ke lie (sue) kala (pare) parasoM (nihe) rakheM (nihAvae) rakhAve / / 8 / / (chandiya) bulAkara, AmaMtrita kara / / 9 / / (vuggahiyaM) kleza yukta (nihu indie) iMdriyoM ko zAMta rakhanevAlA (aviheDae) tiraskRta na karanA, ucita kArya meM anAdara na karanA / / 10 / / (gAma kaMTae) indriyoM ko duHkha kA kAraNa (tajjamANo) tarjanA (mAtsarya) vacana zrI dazavaikAlika sUtram - 161 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sappahAse) aTTahAsyayukta (samasuhadukkhasahe) samabhAvapUrvaka sukhaduHkha sahana kare / / 11 / / (bhIyae) bhaya pAve. (diassa) dekhakara (abhikaMkhae) icchA rakkhe / / 12 / / (asaI) sarvakAla (vosaTThacattadehe) rAgadveSa rahita, AbhUSaNa rahita deha yukta vacana se . ghAyala (akuTTha) tucchakAra ke vacana se ghAyala (hae) daMDa se ghAyala (lUsie) khaDgAdi. se ghAyala / / 13 / / (abhibhUya) jItakara (viittu) jAnakara (sAmaNie) sAdhu ko / / 14 / / (jAipahAo) jAtipatha saMsAramArga se (saMjae) vaza meM rakhanevAlA (ajjhapparae) adhyAtma meM lIna / / 15 / / (uvahimmi) upadhi meM (saMgAvagae) dravya bhAva saMga rahita (annAyauMchaM) aparicita gharoM se zuddha alpa vastra lene vAlA (pula nippulAe) cAritra meM asAratA utpanna karanevAle doSoM se rahita / / 16 / / (alola) lolupatA rahita (iDDi) Rddhi Adi labdhi ko (aNihe) mAyA rahita / / 17 / / (vaejjA) kahe / / 18 / / (ajjapayaM) zuddhadharmako (kusIlaliMga) kuzIlatA kI ceSTA ko (hAsaMkuhae) hAsya karanevAlA / / 20 / / (chindittu) * . chedakara / / 21 / / vAMta bhogoM kA anAsevI:nikkhammamANAi ya buddhavayaNe, niccaM cittasamAhio hvijjaa| itthINa vasaM na yAvi gacche, vaMtaM no paDiyAyai je sa bhikkhU ||1|| saM.chA.: niSkramya, AjJayA ca buddhavacane, nityaM cittasamAhito. bhvet| __ strINAM vazaM na cApi gacched, vAntaM no pratyApibati yaH sa bhikSuH / / 1 / / bhAvArtha: tIrthaMkarAdi ke upadeza se gRhasthAzrama se nikalakara, nigraMtha pravacana meM sadA ati prasannatApUrvaka, citta samAdhiyukta bananA caahie| citta samAdhiyukta rahane hetu muni, sabhI asat kAryoM ke bIja rUpI strI ke vaza meM na Ave (strI kI AdhinatA svIkAra na kare) vAMta bhogoM ko punaH bhogane kI cAhanA na kre| vahI bhikSu hai / / 1 / / hiMsA se rahita :puDhaviM na khaNe na khaNAvara, sIodagaM na pie na piyaave| agaNi-satthaM jahA sunisiyaM, taM na jale na jalAvara je sa bhikkhU / / 2 / / anileNa na vIe na vIyAvara, hariyANi na chiMde na chiNdaave| . bIyANi sayA vivajjayanjo, sacittaM nAhArae je sa bhikkhU / / 3 / / saM.chA.H pRthivIM na khanati na khAnayati, zItodakaM na pibati na paayyti| agniH zastraM yathA sunizitaM, taM na jvalati na jvAlayati yaH sa bhikSuH / / 2 / / anilena na vIjayati na vIjayati, haritAni na chinatti na chedyti| . bIjAni sadA vivarjayan, sacittaM nAhArayati yaH sa bhikSuH / / 3 / / bhAvArtha : jo pRthvIkAya kA khanan na kare na karAve, sacitta jala na pIyeM na pIlAve, sutIkSNazastrasama SaDjIvanikAya ghAtaka agni na jalAve,najalavAye,yAni pRthvIkAya zrI dazavaikAlika sUtram - 162 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi kI virAdhanA na karanevAlA muni hai| bhikSu hai||2|| - jo vastrAdi se havA na karatA hai, na karavAtA hai, vanaspatikAya kA chedana bhedana na karatA hai na karavAtA hai| bIjoM ke saMghaTTe se dUra rahatA hai aura sacittAhAra kA bhakSaNa nahIM krtaa| vaha bhikSu hai / / 3 / / AhAra zuddhi:vahaNaM tasa-thAvarANa hoi, puDhavi-taNa-kaTTha-nissiyANaM| tamhA uddesiyaM na bhuMje, no vi para na payAvaSTa je sa bhikkhU ||4|| saM.chA. vadhanaM trasasthAvarANAM bhavati, pRthiviitRnnkaasstthnishritaanaam| - tasmAdauddezikaM na bhuGkte, nA'pi pacati na pAcayati yaH sa bhikSuH / / 4 // bhAvArtha : pRthvI, tRNa evaM kASThAdi kI nizrA meM rahe hue trasa evaM sthAvara jIvoM ke vadha ke kAraNa se sAdhu ke lie bane hue auddezikAdi AhAra jo sAdhu nahIM khAtA hai evaM svayaM AhAra na pakAtA hai, na dUsaroM se pakavAtA hai| vaha sAdhu hai| zraddhApUrvaka AcAra pAlana : roIya-nAyaputta-vaMyaNe, attasame mablejja chappi kaae| paMca ya phAse mahadayAi, paMcAsava-saMvarae je sa bhikkhU ||5|| cattAri vame sayA kasAe, dhuvajogI havijja buddhvynne| ahaNe nijjAya-savarayara, gihijogaM parivajjara je sa bhikkhU / / 6 / / sammahihi sayA amUDhe, asthi hu nANe tave saMjame yA tavasA dhuNaI purANa-pAvarga, maNa-vaya-kAya-susaMvuDe je sa bhikkhU ||7|| saM.chA.H rocayitvA jJAtaputravacanaM, AtmasamAn manyate SaDapi kaayaan| paJca ca spRzati mahAvratAni, paJcAzravasaMvRtazca yaH sa bhikSuH / / 5 / / caturo vamati sadA kaSAyAn, dhruvayogI bhavati buddhvcne| adhano nirjAtarUparajato, gRhiyogaM parivarjayati yaH sa bhikSuH / / 6 / / . samyagdRSTiH sadA amUDhaH, asti tu jJAnaM tapaH sNymshc| tapasA dhunoti purANapApakaM, manovAkkAyasusaMvRto yaH sa bhikSuH / / 7 / / bhAvArtha : jJAtaputra zrIvardhamAna svAmI ke vacanoM para rUci dhAraNa kara arthAt zraddhApUrvaka jo muni cha jIva nikAya ko svAtma tulya mAnatA hai, pAMca mahAvratoM kA pAlana karatA hai, aura paMcAzrava ko rokatA hai| vaha bhikSu hai||5|| jo muni Agama vacanoM se cAra kaSAyoM kA nitya tyAga karatA hai, mana-vacanakAyA ke yogoM ko sthira rakhatA hai, pazu evaM svarNa, rupyAdi kA tyAga karatA hai aura gRhasthoM se paricaya saMbaMdha nahIM rkhtaa| vaha bhikSu hai / / 6 / / jo samakita dRSTi aura amUDha (citta meM caMcalatA rahita) hai| vaha muni aisA zrI dazavaikAlika sUtram - 163 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatA hai ki 'heyopAdeya darzaka jJAna hai, karma mala ko dhone hetu jala samAna tapa hai, Ate karmoM ko rokane vAlA saMyama hai' aise dRr3habhAva se tapa dvArA pUrva ke pApa karmoM kA nAza karatA hai| mana-vacana-kAyA ko saMvara karane vAlA arthAt tIna guptiyoM se gupta evaM pAMca samitiyoM se yukta hai| vaha bhikSu hai ||7|| AhAra zuddhi: taheva asaNaM pANagaM vA, vivihaM khAima- sAimaM labhittA / hohI aTTho suTa pare vA, taM na nihe na nihAvara je sa bhikkhu ||8|| taheva asaNaM pANagaM vA, vividhaM khAima - sAimaM labhittA / chaMdiya sAhammiANa bhuMje, bhoccA sajjhAya-rae ya je sa bhikkhU // 9 // saM.chA.H tathaiva, azanaM pAnakaM vA, vividhaM khAdyaM svAdyaM labdhvA / * bhaviSyati, arthaH zvaH parazvo vA, tanna nidhatte na nidhApayati yaH sa bhikSuH // 8 // tathaiva, azanaM pAnakaM vA, vividhaM khAdyaM svAdyaM labdhvA / chanditvA sAdharmikAn bhuGkte, bhuktvA svAdhyAyaratazca yaH sa bhikSuH // 9 // bhAvArtha : aura vividha prakAre ke, cAroM prakAra ke nirdoSa AhAra ko prAptakara, yaha mujhe kala-parasoM kAma AyagA aisA socakara muni kisI prakAra kA AhAra rAtavAsI (sannidhi) na rakheM, na rkhaave| vaha bhikSu hai / / 8 / / usI prakAra vividha cAroM prakAra ke AhAra ko prAptakara svadharmI muni bhagavaMtoM ko nimaMtritakara AhAra karatA hai aura karane ke bAda svAdhyAya dhyAna meM rahatA hai| vaha bhikSu hai // 9 // yoga zuddhi : na ya vuggahiyaM kahaM kahejjA, na ya kuppe nihuidie psNte| saMjame dhuvaM jogeNa jutte, uvasaMte aviheDae je sa bhikkhU ||10|| saM.chA.H na ca vaigrahikAM kathAM kathayati, na ca kupyati nibhRtendriyaH prshaantH| saMyame dhruvaM yogena yuktaH, upazAnto'viheDako yaH sa bhikSuH ||10|| bhAvArtha H jo muni kalahakAriNI kathA nahIM kahatA, sadvAda kathA meM dUsaroM para kopa nahIM karatA, iMdriyAM zAMta rakhatA hai, rAgAdi se rahita, vizeSa prakAra se zAMta rahatA hai, saMyama meM niraMtara tInoM yogoM ko pravRtta rakhatA hai, sthira rakhatA hai, upazAMta rahatA hai| evaM ucita kArya kA anAdara nahIM karatA (kisI kA tiraskAra nahIM karatA) vaha bhikSu hai // 10 // parisaha sahana : jo sahai hu gAma - kaNTara, aThosa pahAra - tajjaNAo ya bhaya-bhairava-sadda - sappahAse, sama-suha- dukkha sahe ya je sa bhikkhUM ||11|| paDimaM paDivajjiyA masANe, no bhIyae bhaya bheravAI dissa | zrI dazavaikAlika sUtram - 164 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vividha guNa tavo-raTa ya niccaM, na sarIraM cAbhikaMkhaI je sa bhikkhU || 12 || asaI vosaTha- cata-dehe, aMkuThe va hae va lUsiTa vA / puDhavi same muNI havijjA, aniyANe akouhalle je sa bhikkhU || 13 || * abhibhUya kAraNa parIsahAI, samuddhare jAi - pahAo appayaM / viittu jAI - maraNaM mahabbhayaM tave rae sAmaNie je sa bhikkhU || 14 || saM.chA.H yaH sahate khalu grAmakaNTakAn, AkrozaprahAratarjanAzca / bhayabhairavazabdasaprahAse, samasukhaduHkhasahazca yaH sa bhikSuH || 11 || pratimAM pratipadya smazAne, no bibheti bhayabhairavAni dRSTvA / vividhaguNataporatazca nityaM, na zarIraM cAbhikAGkSati yaH sa bhikSuH // 12 // asakRd vyutsRSTatyaktadehaH, AkruSTo vA hato vA lUSito vA / * pRthivIsamo munirbhavati, anidAno'kutUhalo yaH sa bhikSuH || 13 || abhibhUya kAyena parISahAn, samuddharati jAtipathAdAtmAnam / , viditvA jAtimaraNaM mahAbhayaM tapasi rataH zrAmaNye yaH sa bhikSuH // 14 // bhAvArtha : jo muni iMdriyoM ko duHkha kA kAraNa hone se, loha kaMTaka - sama Akroza, prahAra tarjanA, tAr3anAdi ko sahana karatA hai, atyaMta raudra, bhayAnaka, aTTahAsya Adi zabda ko, devAdi ke upasarga ko / sukha-duHkha ko samabhAvapUrvaka sahana karatA hai| vaha (muni) bhikSu hai||11|| jo muni smazAna meM paDimA / pratimA svIkArakara, raudra bhaya ke hetu bhUta vaitAla Adi ke zabda, rUpAdi ko dekhakara, bhayabhIta nahIM hotA aura vividha prakAra ke mUlaguNa aura anuzanAdi tapa meM Asakta hokara zarIra para bhI mamatva bhAva nahIM rkhtaa| vaha bhikSu hai||12|| rAga dveSarahita, AbhUSaNa, vibhUSA rahita niraMtara deha kA vyutsarga aura tyAga karatA hai, vacana se Akroza se daMDAdi se pITe, khaDgAdi se kATe to bhI pRthvI ke . samAna sabhI duHkha sahana karatA hai, saMyama ke bhAvI phala hetu niyANArahita, evaM kautuhala rahita hai| vaha sAdhu hai / / 13 / / jo muni kAyA se pariSaha kA parAjayakara, saMsAra mArga se svAtmA kA samudhAra karatA hai, saMsAra mArga ke mUlakAraNa rUpI mahAbhaya ko jAnakara sAdhutva ke yogya, tapadharma meM prayatna karatA hai, vaha bhikSu hai / / 14 / / vividha guNoM se saMyukta hattha- saMjae, pAya - saMjae, vAya- saMjae saMjaIdie / ajhappa ra susamAhiyappA, suttatthaM ca viyANai je sa bhikkhU ||15|| saM.chA.H hastasaMyataH pAdasaMyataH, vAksaMyataH saMyatendriyaH / zrI dazavaikAlika sUtram - 165 : Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmarataH susamAhitAtmA, sUtrArthaM ca vijAnAti yaH sa bhikSuH / / 15 / / bhAvArtha : jo sAdhu hAthoM se, pairoM se, vacana se, evaM iMdriyoM se saMyata hai, adhyAtmabhAva meM lIna rahatA hai, dhyAna kAraka guNoM meM AtmA ko susthita karatA hai, aura sUtrArtha ko . yathArtha jAnatA hai| vaha bhikSu hai||15|| uvahimmi amucchiSTa agiddhe, allAya uMchaM pul-nippullaae| kaya-vikraya-sannihio virae, savva-saMgAvagae ya je sa bhikkhU ||16|| saM.chA.: upadhau, amUrcchitaH, agRddhaH, ajJAtoJchaM pulaaknisspulaakH| krayavikrayasannidhibhyo virataH,sarvasaGgApagatazca yaH sa bhikSuH / / 16 / / .. bhAvArtha : jo sAdhu upadhi meM amUrchita hai, Asakti rahita hai| aparicita gharoM se zuddha Avazyaka alpa vastra letA hai, saMyama ko niHsAra karanevAle doSoM se rahita hai| krayavikraya aura saMgraha se rahita hai, dravya bhAva saMga kA tyAgI hai, vaha bhikSu hai / / 16 / / . alola-bhikkhU na rasensa giddhe, uMchaM care jIviyaM nAbhikaMkhe, . iDDhiM ca sakAraNa-pUyaNaM ca, cAra ThiyappA aNihe je sa bhikkhU ||17|| : saM.chA. alolabhikSurna raseSu gRddhaH, uJchaM carati jIvitaM naabhikaangksste| ... RddhiM ca satkAraNapUjanaM ca, tyajati sthitAtmA, anibho yaH sa bhikssuH||17|| bhAvArtha : jo sAdhu alolupa hai, rasagRddhi se rahita hai, aparicita gharoM se AhAra lenevAlA hai, asaMyamita jIvana kI AkAMkSA se rahita hai, labdhirUpI.Rddhi kI pUjA, satkAra kI icchA se rahita hai vaha bhikSu hai / / 17 / / na paraM vaejjAnsi 'ayaM kunsIle', jeNa'nno kuppejja na taM vrjjaa| jANiya patteyaM puNNa-pAvaM, attANaM na samukkase je sa bhikkhU ||1|| saM.chA.H na paraM vadati, ayaM kuzIlaH, yenA'nyaH kupyati na tad brviiti| jJAtvA pratyekaM puNyapApaM, AtmAnaM na samutkarSati yaH sa bhikSuH / / 18 / / bhAvArtha : pratyeka AtmA ke puNya-pApa, kA udaya pRthak/pRthak hai| aisA jAnakara yaha kuzIla hai, durAcArI hai, aisA na kahe, jisa vacana se dUsarA kupita ho, aisA vacana bhI na kahe, svayaM meM guNa ho to bhI utkarSa, garva na kare, vaha bhikSu hai / / 18 / / na jAimatte na ya rUvamatte, na lAbhamatte na suTaNa mtte| mayANi savvANi vivajjaittA, dhammajjhANa-rae je sa bhikkhU||19|| saM.chA.H na jAtimatto na ca rUpamatto, na lAbhamatto na zrutena mttH| madAn sarvAn vivarNya, dharmadhyAnarato yaH sa bhikSuH / / 19 / / bhAvArtha : jo sAdhu jAti kA, rUpa kA, lAbha kA, zruta kA mada nahIM karatA aura bhI sabhI madoM kA tyAgakara, dharma dhyAna meM tatpara rahatA hai vaha bhikSu hai / / 19 / / zrI dazavaikAlika sUtram - 166 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paveyara ajja -payaM mahAmunI, dhamme Thio ThAvayai paraMpi / nikkhamma vajjejja kusIlaliMgaM, na yAvi hAsaM kuhara je sa bhikkhU ||20|| saM.chA.H pravedayati, AryapadaM mahAmuniH, dharme sthitaH sthApayati paramapi / niSkramya varjayati kuzIlaliGgaM, na cApi hAsyakuhako yaH sa bhikSuH // 20 // bhAvArtha : jo mahAmuni paropakAra hetu zuddha dharma kA upadeza dete haiM aura gRhasthAzrama se nikalakara AraMbhAdi kuzIlatA kI ceSTA evaM hAsyakArI ceSTA nahIM karate, ve sAdhu kahe jAte haiM ||20|| taM dehavAsaM asuiM asAsayaM, sayA cae nicca - hiyadviyappA | chiMdittu jAi-maraNassa baMdhaNaM, uveI bhikkhU apuNAgamaM gaI ||21|| // tti bemi // saM.chA.H taM dehavAsaM, azuciM, azAzvataM sadA tyajati nityahite sthitAtmA / chittvA jAti-maraNasya bandhanaM, upaiti bhikSuH, apunarAgamAM gatim // 21 // / / iti bravImi // bhAvArtha : mokSa ke sAdhana bhUta, samyagdarzanAdi meM sthita sAdhu, azuci se bhare hue azAzvata dehAvAsa kA tyAgakara, janma maraNa ke bandhanoM ko chedakara, punarjanma rahita gati ko prApta karatA hai / / 21 / / zrI zayyaM bhavasUrIzvarajI ma. kahate haiM ki maiM tIrthaMkara gaNadharAdi kA kahA huA kahatA huuN| *** zrI dazavaikAlike prathama cUlikA upayogI zabdArtha - (pavvaieNaM) pravrajita (ohANuppehiNA) saMyama kA tyAga karane kI icchAvAlA (rassi) lagAma ( poya) pota (saMpaDilehiavvAiM) vicAra karane yogya ||1|| (lahusagA) asAra (ittariA) kSaNika (bhUjjo) bAra-bAra (sAyabahulA) mAyAbahula (avaTThAi ) rahanevAlA (omajaNapurakkAre) nIca jana ko bhI mAna sanmAna denA par3e (par3iAyaNaM) vamana pinA (aharagaivAsovasaMpayA) nIca gati meM jAne rUpa karma baMdhana (sovakkese) klezarahita (kusagga) kuza ke agrabhAga para (duccinnANaM) duSTakarma (veittA) bhogakara (jhosaittA) jalAkara (AyaI) bhaviSyakAla (avabujjhai) jAnatA hai / / 1 / / (ovio) bhraSTa hokara (chamaM) pRthvI para / / 2 / / (pUimo) pUjane yogya ||3|| (mANimo) mAnane yogya (siTThivva) zrImaMta jaisA (kabbaDe ) gA~va meM (chUDho ) girA huA ||5|| (samakkkaMta) jAne ke bAda (galaM) gala, loha kAMTe para kA mAMsa ||6|| (kutattIhiM) duSTa ciMtAoM se / / 7 / / (parikinno) khUMcA huA (moha saMtANa saMtao) karma pravAha vyApta zrI dazavaikAlika sUtram - 167 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banA huaan|8|| (rayANaM) rakta prIti rakhanevAlA / / 10 / / (aveyaM) rahita (jannaggi) yajJa kI agni (duvihi) duSTa vyApAra karanevAlA (dADhuDDiyaM) jahara yukta dAr3ha se rahita sarpa / / 12 / / (dunAmadhijja) niMdanIya nAma (pihujjaNaMmi) nIca loka meM (cuassa) bhraSTa bane hue ko (saMbhinnavittassa) cAritra ko khaMDita karanevAlI / / 13 / / (pasajjha ceasA) svacchaMda mana se (kaTTa) karake (aNahijhiaM) dhAraNA binA kI, aniSTa duHkhapUrNa / / 14 / / (duhovaNIassa) duHkha dvArA prApta (kilesavattiNo) ekAMta klezayukta / / 15 / / (avissai) jAve (jIvia pajjaveNa) AyuSya ke aMta se / / 16 / / (no pailati) calita na kara sake (uviMtavAyA) tuphAnI pavana (saMpassia) vicArakara (ahidvijjAsi) Azraya kare // 18 // pravarjita patana se kaise bace? iha khalu bho pavvaiSTaNaM uppannadukkheNaM saMjame araisamAvanna-citteNaM ohANuppehiNA aNohAieNaM ceva hayarassi-gayaMkusa-poya-paDAgA-bhUAI ImAiM aTThArasa . ThANAIM sammaM saMpaDilehiavvAiM bhvNti| . saM.chA.H iha khalu bhoH pravrajitena, utpannaduHkhena saMyame aratisamApannacittena, avadhAnotprekSiNA'navadhAvitenaiva hayarazmigajAGkuzapotapatAkA bhUtAni, amUni, aSTAdaza sthAnAni samyak samprekSitavyAni bhvnti| bhAvArtha : he ziSyoM! jisa pravrajita sAdhu kA zArIrika yA mAnasika duHkha utpanna hone para saMyama pAlana meM udvega arati ke kAraNa citta udvignatA yukta ho gayA hai| aura saMyama ko chor3ane kI icchAvAlA bana gayA hai, para saMyama kA tyAga nahIM kiyA hai| usa pravarjita muni ko nimna aThAraha sthAnoM ko bhalIbhAMti samajhanA caahie| ___ ye aThAraha sthAna muni ko unmArga se sanmArga para lAne hetu usI prakAra upayogI hai jisa prakAra azva ke lie lagAma,hAthI ke lie aMkuza, naukA ke lie dhvajA/patAkA Avazyaka hai| taM jahA - haM bho dassamAe duppajIvI (1) lahusagA . ittariA gihINaM kAmabhogA, (2) bhujjo a sAibahulA maNussA, (3) ime a me dukkhe na cirakAlo- vaThThAi .. bhavissai, (4) omajaNapurakAre, (5) vaMtassa ya paDiAyaNaM, (6) aharagai vAsovasaMpayA, (7) dullAhe khalu bho gihINaM dhamme gihavAsamajhe vasaMtANaM, (8) AyaMke se vahAya hor3a, (9) saMkappe se vahAya hoi (10) sovaLese gihavAse, niruvakese pariAe, (11) baMdhe gihavAse, mukkhe zrI dazavaikAlika sUtram - 168 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariAe, (12) sAvajje gihavAse, aNavajje pariAe, (13) bahusAhAraNA gihINaM kAmabhogA, (14) patteaM 'pullapAvaM, (15) aNicce khalu bho maNuANa jIvie kusaggajalabiMducaMcale, (16) bahuM ca khalu bho pAvaM kamma pagaDaM, (17) pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM pulviM ducciNNANaM duppaDikaMtANaM veittA mukkho, nanthi aveittA, tavasA vA jhosaittA (18) aTThArasamaM payaM bhavaI, bhavaI a ittha silogo|| saM.chA.H tadyathA haM bho duHSamAyAM duSprajIvinaH (1) laghava itvarA gRhiNAM kAmabhogAH (2) bhUyazca svAtibahulA manuSyAH (3) idaM ca me duHkhaM na cirakAlopasthAyi bhaviSyati (4) avamajana-puraskAraH (5) vAntasya pratyApAnam (6) adharagativAsopasampat (7) durlabhaH khalu bho! gRhiNAM dharmo gRhapAzamadhye vasatAm (8) AtaGkastasya vadhAya bhavati (9) saGkalpastasya vadhAya bhavati (10) sopaklezo gRhavAsaH, nirupaklezaH paryAyaH, (11) bandho gRhavAsaH, mokSaH paryAyaH, (12) sAvadyo gRhavAsaH, anavadyaH paryAyaH, (13) bahusAMdhAraNA gRhiNAM kAmabhogAH (14) pratyekaM puNyapApaM, (15) anityaM khalu bho! manuSyANAM jIvitaM kuzAgrajalabinducaJcalam (16). bahu ca khalu bhoH! pApaM karma prakRtaM (17) pApAnAM ca khalu bhoH kRtAnAM karmaNAM, pUrvaM duzcaritAnAM duSparAkrAntAnAM vedayitvA mokSo, nAsti avedayitvA, tapasA vA kSapayitvA (18) aSTAdazaM padaM bhavati, bhavati cAtra zlokaH / / bhAvArtha : ve aThAraha sthAna isa prakAra hai| :'. (1) oha! isa duHSama kAla ke prabhAva se prANI duHkha se jIvana vyatIta karate haiM to mujhe viDaMbanA dAyaka gRhasthAzrama se kyA prayojana? (2) gRhasthAzrama ke kAma bhoga asAra, alpakAlasthAyI, madhulipta talavAra kI dhAra jaise hone se, mujhe isakA kyA prayojana? (3) gRhasthAzrama ke mAnava, mAyA kI prabalatAvAle hone se vizvAsapAtra nahIM haiM, vizvAsa pAtra na hone se vahAM sukha kaisA? (4) sAdhvavasthA kA zArIrika mAnasika duHkha cirasthAI to hai nahIM to phira gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (5) rAjA mahArAjAoM se sanmAnita muni ko dIkSA chor3ane para nIca varga ke logoM kA bhI sanmAna karanA pdd'egaa| aise gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (6) tyAge hue bhogoM ko grahaNa karane para vamana padArtha khAne vAle zvAnAdi samAna, mujhe bananA pdd'egaa| aise gRhasthAzrama kA zrI dazavaikAlika sUtram - 169 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA prayojana? (7) saMyama jIvana ko chor3anA arthAt narakAdi gatioM meM nivAsa yogya karma bandhana krnaa| aise duHkhadAyaka gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (8) oha! putra kalatrAdi ke mohapAza se baddha gRhastha ko dharma kA sparza nizcaya se durlabha hai| aise gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (9) gRhastha ko sahAyaka rUpa meM dharmabaMdha na hone se vizucikAdi roga dravyabhAva prANoM ko naSTa kara detA hai| aise gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (10) saMkalpa vikalpa kI utpatti satata hote rahane se mAnasika roga gRhastha ke nAza ke lie hotA hai| aise gRhasthAzrama se kyA prayojana? (11) gRhavAsa AjIvikAdi kI pravRtti ke kAraNa kleza sahita hai evaM dIkSA paryAya kleza rahita hai| (12) gRhavAsa ke anuSThAna azubha karmabaMdhana kAraka haiM evaM vrata paryAya karma kSaya kA . kAraNa hai| (13) gRhavAsa meM pAMcoM AzravoM kA Asevana hone se sAvadha pApayukta hai muni paryAya Azravarahita hone se anavadya pAparahita hai| (14) gRhastha ke kAma bhoga sarvasAdhAraNa hai nicajana ko bhI kAma bhoga sulabha hai aise bhogoM ke lie cAritrAvasthA kA tyAga kyoM karUM? (15) pApa, puNya kA phala pratyeka AtmA ko, karanevAle ko bhugatanA par3atA hai to gRhavAsa meM aneka AtmAoM ke lie akelA pApakara usake kaTu phala maiM kyoM bhoguM? (16) oha! mAnava kA AyuSya anitya hai kuza ke agrabhAga para sthita jala-biMdu sama hai to sopakrama Ayu se maiM ArAdhanA kA phala kyoM choDUM? (17) oha! maiMne pUrva bhavoM meM ati saMkleza. phaladAtA cAritrAvaraNIya karma ko bAMdhA huA hai ataH cAritra chor3ane kI nIca buddhi utpanna huI hai ati azubha karma utpAdaka aise gRhasthAzrama kA kyA prayojana? (18) oha! duSTa caritra evaM duSTa parAkrama ke kAraNa pUrva meM azubha karma jo bAMdhe haiM unako bhoge binA mokSa nahIM hotaa| ve bhoge binA yA tapadharma dvArA unakA kSaya kiye binA mokSa nahIM hotaa| ataH tapazcaryAdi anuSThAna kalyANa rUpa hai ataH gRhasthAzrama ko svIkAra na karanA yahI kalyANarUpa hai| yaha aThAravA~ sthAna hai| ina artho kA pratipAdana karanevAle zloka kahe jAte haiN| bhaviSyakAla kA vicAra : jayA ya cayai dhamma, aNajjo bhogkaarnnaa| se tattha mucchiSTa bAle, AyaI nAvabujjhaI / / 1 / / saM.chA.: yadA ca tyajati dharma, anAryo bhogkaarnnaat| . sa tatra mUrcchito bAlaH, AyatiM nAvabudhyate / / 1 / / bhAvArtha : anAryo jaisI ceSTA karanevAlA muni bhogArtha sAdhu dharma kA tyAga karatA hai taba vaha viSayoM meM mUrcchita ajJAnI-bAla bhaviSya kAla ko acchI prakAra nahIM samajhatA/nahIM dekhatA/nahIM jaantaa||1|| pazcAtApa kA kAraNa : zrI dazavaikAlika sUtram - 170 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayA ohAvio hoi, iMdo vA paDio chm| savva-dhamma-paribbhaTTho, sa pacchA paritappar3a / / 2 / / saM.chA.H yadA avadhAvito bhavati, indro vA patitaH kssmaam| * sarvadharmaparibhraSTaH,sa pazcAt paritapyate // 2 // bhAvArtha : jaise indra devaloka ke vaibhava se cyuta hokara bhUmi para khar3A paritApa pAtA hai vaise pravrajyA chor3akara gRhastha banA huA vyakti sabhI dharmoM se paribhraSTa hokara bAda meM pazcAttApa karatA hai||2|| jayA a vaMdimo hoi, pacchA hoi avNdimo| devayA va cuA ThANA, sa pacchA paritappar3a ||3|| saM.chA.H yadA ca vandyo bhavati, pazcAd bhavati avndyH| devateva cyutA sthAnAt, sa pazcAt paritapyate / / 3 / / . bhAvArtha : zramaNa paryAya meM rAjAdi se vaMdanIya hokara jaba dIkSA chor3a detA hai taba avaMdanIya hokara bAda meM paritApa karatA hai| jaise svasthAna se cyuta devtaa||3|| jayA a.pUimo hoi, pacchA hoi apuuimo| rAyA va rajja-pabbhaThTho, sa pacchA paritappaI // 4| saM.chA.H yadA ca pUjyo bhavati, pazcAd bhavati apuujyH| rAjeva rAjyaprabhraSTaH, sa pazcAt paritapyate / / 4 / / bhAvArtha : zramaNa paryAya meM pUjya banakara gRhasthAzrama meM apUjya banakara vaise paritApa karatA hai jaise rAjyabhraSTa raajaa||4|| .: jayA a mANimo hoi, pacchA hoi amaannimo| .. siTivva kabbaDe chUDho, sa pacchA paritappai / / 5 / / saM.chA.: yadA ca mAnyo bhavati, pazcAd bhavati amaanyH| . zreSThIva karbaTe kSiptaH, sa pazcAt paritapyate / / 5 / / bhAvArtha : zramaNa paryAya meM mAnanIya banakara gRhastha karma meM amAnanIya banatA hai| vaha paritApa pAtA hai, nagarazeTha pada se cyuta choTe kasbe meM rakhe gaye-nagarazeTha ke smaan||5|| jayA a dherao hoI, smkNt-juvvnno| macchu vva galaM gilittA, sa pacchA paritappaI / / 6 / / saM.chA.H yadA ca sthaviro bhavati, samatikrAntayauvanaH / matsya iva galaM gilitvA, sa pazcAt paritapyate / / 6 / / bhAvArtha : loha ke kAMTe para rakhe hue mAMsa ko khAne kI icchA se jAla meM par3A huA matsya pazcAttApa karatA hai vaise hI dIkSA tyAgI muni yuvAvasthA se vRddhAvasthA ko prApta zrI dazavaikAlika sUtram - 171 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA hai taba karma ke vipAka ko bhogate hue pazcAttApa karatA hai || 6 || jayA a ku - kuTuMbassa, ku tattIhiM vihammaI / . hatthI va baMdhaNe baddho, sa pacchA paritappaI ||7|| saM.chA.H yadA ca kukuTumbasya, kutaptibhirvihanyate / hastIva bandhane baddhaH, sa pazcAt paritapyate / / 7 / / bhAvArtha: jaise baMdhana se baMdhA hAthI pazcAttApa karatA hai vaise dIkSA ko chor3ane ke bAda 'kuTuMba ko saMtApa karAne vAlI ciMtA se pazcAttApa karatA hai / / 7 / / putta-dAra parikiNNo, mohasaMtANa-saMtao / paMkosano jahA nAgo, sa pacchA paritappar3a ||8|| saM.chA.H putradAraparikIrNo, mohasantAnasantataH / paGkAvasanno yathA nAgaH, sa pazcAt paritapyate // 8 // bhAvArtha : jaise paMka meM phaMsA huA hAthI pazcAttApa karatA hai vaise zramaNa paryAya chor3ane ke . bAda putra, strI Adi ke prapaMca meM phaMsA huA karma pravAha se vyApta banakara pazcAttApa karatA hai||8|| ajja AhaMgaNI huMto, bhAviappA bhussuo| jai ahaM ramaMto pariAe, sAmaNNe jiNadekhie ||9|| saM.chA.H adyA'haM gaNI syAM, bhAvitAtmA bahuzrutaH / yadyahaM aramiSye paryAye, zrAmaNye jinadezite // 9 // bhAvArtha: koI buddhimAna AtmA isa prakAra pazcAttApa karatA hai, ki jo maiM jina kathita zramaNa paryAya meM sthira rahA hotA to bhAvitAtmA, bahuzruta hokara Aja maiM AcArya pada ko prApta kiyA hotA // 9 // devaloga - samANo a, pariAo mahesiNaM / rayANaM arayANaM ca mahAnaraya-sArisI ||10|| saM.chA.H devalokasamAnastu paryAyo maharSINAm / ratAnAmaratAnAM ca, mahAnarakasadRzaH ||10|| bhAvArtha : dIkSA paryAya meM Asakta jina mahAtmAoM ko yaha cAritra paryAya devaloka samAna lagatA hai, vahI dIkSA paryAya meM aprIti rakhane vAle viSayecchu-jaina veSaviDaMbakoM ko pAmarajana ko mahAnaraka samAna lagatA hai // 10 // amarovamaM jANia sukkhamuttamaM rayANa pariAi tahA'rayANaM / niraovamaM jANia dukkhamuttamaM ramijja tamhA pariAi paMDie ||11|| saM.chA.H amaropamaM jJAtvA saukhyamuttamaM ratAnAM paryAye tthaa'rtaanaam| zrI dazavaikAlika sUtram - 172 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakopamaM jJAtvA duHkhamuttamaM, rameta tasmAt paryAye paNDitaH / / 11 / / bhAvArtha : zramaNa paryAya meM rakta AtmA ko deva samAna uttama sukha jAnakara aura zramaNa paryAya meM aprIti dhAraka AtmA ko naraka samAna bhayaMkara duHkha jAnakara paMDita puruSoM ko dIkSA paryAya meM Asakta rahanA caahie||11|| dharma bhraSTa kI avahelanA :dhammAu bhaTTha sirio aveyaM, jalaggi vijjhaaa-miv'ppte| hIlati NaM duvihi kusIlA, dADhuDDhiaM ghoravisaM va nAgaM / / 12 / / saM.chA. dharmAd bhraSTaM zriyo'petaM, yajJAgniM vidhyaatmivaa'lptejsm| hIlayanti, enaM durvihitaM kuzIlAH, uddhRtadaMSTraghoraviSamiva nAgam // 12 // bhAvArtha : cAritra dharma se bhraSTa, taparUpa lakSmI se rahita, muni ayogya AcaraNa ke kAraNa yajJAgni ke sama nisteja hokara rAkha sama kadarthanA prApta karatA hai| sahacArI usakI avahelanA karate haiN| dAr3he ukhAr3a lene ke bAda ghora viSadhara sarpa kI avahelanA loga karate haiN| vaise hI dIkSA se bhraSTa vyakti kI loga avahelanA karate haiN||12|| iheva'dhammo ayaso akittI, dulAmadhijjaM ca pihujjnnNmi| cuassa dhammAu ahammaseviNo, saMbhinnavittassa ya hiTThao gai ||13|| saM.chA.: ihaivA'dharmo'yazo'kIrtiH, durnAmadheyaM ca pRthag jne| cyutasya dharmAdadharmasevinaH, sambhinnavRttasya cAdhastAdgatiH / / 13 / / . bhAvArtha : dharma bhraSTa AtmA ko isa loka meM loga adharmI zabda se saMbodhita karate haiM, sAmAnya nIca varga meM bhI usakI apayaza, apakIrti evaM badanAmI ke dvArA avahelanA hotI hai| strI parivArAdi nimitte chakAya hiMsaka banakara adharma sevI evaM cAritra ke khaMDana se kliSTa azubha karmoM kA baMdhakara narakAdi gatiyoM meM calA jAtA hai||13|| bhuMjitnu bhogAiM pasajjha ceasA, tahAvihaM kaTTu asaMjamaM bhuN| gaI ca gacche aNabhijjhiaM duhaM, bohI a se no sulahA puNo puNo ||14|| saM.chA.H bhuktvA bhogAn prasahya cetasA, tathAvidhaM kRtvA'saMyamaM bhum| - gatiM ca gacchatyanabhidhyAtAM duHkhAM, bodhizcAsya no sulabhA punaH punH||14|| bhAvArtha : cAritra se bhraSTa svacchaMda citta se bhautika bhogoM ko bhogakara ajJa janocita pracura asaMyamAcaraNakara Ayu pUrNakara svabhAva se hI asuMdara duHkhajanaka aniSTa gati meM jAtA hai| use bAra-bAra janma maraNa karane para bhI bodhi/samyaktva kI prApti nahIM hotI vaha durlabha bodhI hotA hai| usako pravacana kI virAdhanA karane ke kAraNa durlabha bodhipanA prApta hotA hai||14|| imassa tA neraIassa jaMtuNo, duhovaNIassa kilesvttinno| paliovamaM jhijjai sAgarovama, kimaMga puNa majjha imaM maNoduhaM ||15|| zrI dazavaikAlika sUtram - 173 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM.chA.H asya tAvanairayikasya jantoH, duHkhopanItasya kleshvRtteH| palyopamaM kSIyate sAgaropamaM, kimaGga punarmamedaM manoduHkham / / 15 / / bhAvArtha : he jIva! narakagati ke nArakI jIva kA duHkha pracura evaM ekAMta klezayukta palyopama evaM sAgaropama kA AyuSya bhI pUrNa ho jAtA hai to saMyama meM mAnasika duHkha mujhe kitane samaya rahegA kadAcit zArIrika duHkha utpanna huA hai to vaha bhI kitane kAla taka rahegA? aisA vicArakara dIkSA ko chor3ane kA vicAra na kareM / / 15 / / na me ciraM dukkhamiNaM bhavissai, asAsayA bhogapivAsa jNtunno| na ce sarIreNa imeNa'vissaI, avissai jIvia-pajjaveNa me ||16|| saM.chA.H na me ciraM duHkhamidaM bhaviSyati, azAzvatI bhogapipAsA jntoH| .. na ceccharIreNAnenApayAsyati, apayAsyati jIvitaparyayeNa me / / 16 / / bhAvArtha : cAritrAvasthA meM mAnasika zArIrika duHkha cirasthAI nahIM rahegA, evaM jIvoM kI bhoga pipAsA azAzvata hai, kadAcit isa janma meM bhoga pipAsA na jAya to bhI maraNa mRtyu ke sAtha to avazya jAyagI ataH mujhe cAritra chor3ane kA vicAra chor3a denA caahie||16|| jassevamappA u havijja nicchio, caijja dehaM na hu dhammasAsaNaM| / taM tArinsaM no payalaMti iMdiA, uviMtavAyA va sudaMsaNaM giriM ||17|| saM.chA.H yasyaivamAtmA tu bhavenizcitaH, tyajeddehaM na tu dhrmshaasnm| taM tAdRzaM no pracAlayantIndriyANi, utpatadvAtA iva sudarzanaM girim / / 17 / / bhAvArtha : jisa sAdhu ne aisA dRDha vicArakara nizcita kiyA hai ki deha kA tyAga kara denA para jinAjJA kA tyAga na krnaa| usa AtmA ko iMdriyoM ke lubhAvane viSaya vikAra aMza mAtra bhI saMyama sthAna se calita nahIM kara skte| dRSTAMta ke rUpa meM pralaya kAla kA tuphAnI pavana kyA merU parvata ko kaMpAyamAna kara sakatA hai? nhiiN| vaise nizcita dRr3ha vicAravAn AtmA ko viSaya vikAra aMzamAtra calita nahIM kara sakate // 17 / / upasaMhAra :icceva saMpassia buddhimaM naro, AyaM uvAyaM vivihaM viaanniaa| kAraNa vAyA adu mANaseNaM, tiguttigutto jinnvynn-mhihijjaasi||18|| ___| tibemi || saM.chA.H ityevaM samprekSya buddhimAnaraH, AyamupAyaM vividhaM vijnyaay| kAyena vAcA'tha mAnasena, triguptigupto jinavacanamadhitiSThet // 18 // // iti bravImi / / bhAvArtha : yathAyogya jJAnAdi kA lAbha evaM vinayAdi vividha prakAra ke upAyoM kA zrI dazavaikAlika sUtram - 174 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhimAn sAdhu ko samyak prakAra se vicArakara tIna guptiyoM se gupta mana-vacana-kAyA se gupta hokara jinavANI kA Azraya lenA arthAt jinAjJAnusAra cAritra kA pAlana karanA / / 18 / tIrthaMkarAdi dvArA kahA huA maiM kahatA huuN| ___ zrI dazavaikAlike dvitIya cUlikA saMbaMdha - prathama cUlikA meM saMyama mArga meM zIthila banakara saMyama chor3ane ke bhAva karanevAle AtmA ko sthira karane hetu mArgadarzana diyaa| aba isa cUlikA meM saMyama meM sthira sAdhu kI sthiratA hetu vihAra saMbaMdhI vivaraNa darzAyA hai| yahAM vihAra kA artha dainika caryA hai| dinabhara arthAt jIvana bhara ke AcAra pAlana ke svarUpa ko darzAyA hai| upayogI zabdArtha - (cUliaM) cUlikA ko (pavakkhAmi) kaheMge / / 1 / / (aNusoapaTThia) viSaya pravAha ke vega meM anukula (paDisoya) viSaya pravAha ke viparIta pratizrota (laddhalakkheNaM) labdha lakSya (dAyavvo) denA (houkAmeNaM) mukti kI icchAvAle / / 2 / / (Asavo) dIkSArUpI Azrama (uttAro) uttAra // 3 / / (daTThavvA) jAnane yogya // 4 // . (aniea) aniyata (pairikkayA). ekAntavAsa / / 5 / / (Ainna) AkIrNa rAjakulAdi (omANa) apamAna, (vivajjamANA) varjana (osanna) prAyaH karake (diTThahaDa) dekhakara lAyA huA (jaijjA) yatna kare / / 6 / / (payao) prayatna karanevAlA / / 6 / / (paDinnavijjA) pratijJA karAve (kahiM) kadAcit, kisI bhI / / 8 / / (asajjamANo) Asakti rahita / / 10 / / (saMvaccharaM) varSARtu (ANavei) AjJA kare / / 11 / / (puvvaratta) prathama prahara (avararatta) aMtima prahara (sakkaNijja) zakya ho vaha / / 12 / / (khaliaM) pramAda (aNupAsamANo) * vicAranevAlA, dekhanevAlA / / 13 / / (Ainnao) jAtivaMta (khalINaM) lagAma ||14|| (paDibuddha jIvI) pramAda rahita / / 15 / / (uvei) prApta karatA hai, pAtA hai / / 16 / / vikkti caryA :..... cUliaM tu pavakkhAmi, suaM kevali-bhAsi .. . jaM suNitu supuNNANaM, dhamme uppajjaI maI ||1|| saM.chA.: cUlikAM tu pravakSyAmi, zrutaM kevlibhaassitm| - yacchratvA supuNyAnAM, dharme utpadyate matiH / / 1 / / bhAvArtha : maiM usa cUlikA kI prarUpaNA karUMgA jo cUlikA zrutajJAna hai kevala jJAnI bhagavaMtoM ne kahI huI hai, jise zravaNakara puNyavAn AtmAoM ko acintya ciMtAmaNI ' rUpI cAritra dharma meM zraddhA utpanna hotI hai||1|| aNusoa-paTThia-bahujaNaMmi, pddisoa-lddh-lkkhennN| zrI dazavaikAlika sUtram - 175 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDisoameva appA, dAyavvo hou-kAmeNaM / / 2 / / saM.chA.: anusrotaH prasthite bahujane, prtisrotlbdhlkssnn| pratisrota eva AtmA, dAtavyo bhavitukAmena / / 2 / / bhAvArtha : nadI ke pUra pravAha meM kASTha ke samAna viSaya; kumArga dravya, kriyA ke anukUla pravRttizIla aneka loga saMsAra rUpI samudra kI ora gati kara rahe haiN| para jo mukta hone kI icchAvAlA hai, jise pratisrota kI ora gati karane kA lakSya prApta ho gayA hai, jo viSaya bhogoM se virakta bana saMyama kI ArAdhanA karanA cAhatA hai use apanI AtmA ko viSaya, pravAha se viparIta-mArga, saMyama-mArga kA lakSya rakhakara svAtmA ko pravRtta karanA caahie||2|| aNusoasuho loo, paDisoo Asavo suvihiANaM| aNusoo saMsAro, paDisoo tassa uttAro ||3|| . saM.chA.: anusrotaHsukho lokaH, pratisrota AzravaH (maH) suvihitaanaam| : anusrotaH saMsAraH, pratisrotastasmAduttAraH / / 3 / / bhAvArtha : bahulakarmIjana sAdhAraNa kI viSaya bhogoM kI ora pravRtti sukhakArI hai arthAt. anukUla pravRtti sukhakArI hai para nadI ke pravAha meM sAmane tairanA atyaMta kaThina hai vaise viSayAsakta logoM ko iMdriya jayAdi rUpa yA dIkSA pAlana rUpa Azrama pratizrota samAna kaThina hai| viSaya meM pravRtti karane rUpa anuzrota meM calane se saMsAra kI vRddhi hotI hai usakA tyAgakara pratizrota meM pravRtti karane se saMsAra se pAra pAyA jAtA hai||3|| tamhA AyAra-parakameNaM, saMvara-samAhi-bahuleNaM| cariA guNA a niyamA a, hu~ti sAhUNa daTThavvA ||4|| saM.chA.H tasmAdAcAraparAkrameNa, sNvrsmaadhibhulen| caryA guNAzca niyamAzca, bhavanti sAdhUnAM draSTavyAH / / 4 / / bhAvArtha : isI kAraNa se jJAnAcArAdi rUpa AcAra meM prayatna karanevAle aura iMdriyAdi viSayoM meM saMvara karane vAle sabhI prakAra se AkulatA rahita muni bhagavaMtoM ko eka sthAna para niraMtara na rahane rUpI caryA, mUla guNa, uttara guNa, rUpa guNa aura piMDavizuddhi Adi niyamoM kA pAlana karane hetu una para dRSTipAta karanA caahie| unheM samajhanA caahie||4|| aniea-vAso samuANa-cariA, anlAya-u~chaM pairikSayA | appovahI kalahavivajjaNA a, vihAra-cariA isiNaM pasatthA ||5|| saM.chA.H aniyata (aniketa) vAsaH samudAnacaryA, ajJAtoJchaM pratiriktatA cN| alpopadhitvaM kalahavivarjanA ca, vihAracaryA, RSINAM prazastA / / 5 / / bhAvArtha H aniyatavAsa (eka sthAna para maryAdA uparAMta adhika na rahanA), aneka sthAnoM zrI dazavaikAlika sUtram - 176 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se yAcanA pUrvaka bhikSAgrahaNa karanA, ajJAta kuloM se bhikSA lenA, nirjana-ekAnta sthala meM rahanA, nirdoSa upakaraNa lenA, alpopadhi rakhanA, klezakA tyAga krnaa| isa prakAra muniyoM kI vihAra caryA prazasta (prazaMsA yogya) hai| vaha sthiratApUrvaka AjJA pAlana dvArA bhAvacAritra kA sAdhana hone se pavitra hai||5|| AhAra zuddhi :AieNa-omANa-vivajjaNA a, osnn-ditttthaahdd-bhttpaanne| saMsaThTha-kappeNa carijja bhikkhU, tajjAya-saMsaThTha jaI jaIjjA ||6|| saM.chA.H AkIrNApamAnavivarjanA ca, utsnndRssttaahtbhktpaanm| saMsRSTakalpena carecca bhikSuH, tajjAtasaMsRSTo yatiryateta / / 6 / / bhAvArtha : muni rAjakula meM (AkIrNa) evaM jimanavAra meM (avamAna) gocarI hetu na jaave| jahAM jAne se svapakSa se yA para pakSa se apamAna hotA hai vahAM bhI na jaaye| prAyaH dRSTigata sthAna se lAyA huA AhAra le| acitta AhArAdi se kharaMTita bhAjana, kaDachI, hAtha Adi se AhAra le vaha bhI svajAti vAle AhAra se kharaMTita bhAjana,kaDachI hAtha Adi se AhAra lene kA yatna kareM / / 6 / / amajja-maMsAsi amacchIA, abhikkhaNaM niviMgaI gayA aI. abhikkhaNaM kAussaggakArI, sajjhAyajoge payao havijjA ||7|| saM.chA.: amadyamAMsAzI, amatsarI ca, abhIkSNaM nirvikRtiM gtshc| .. abhIkSNaM kAyotsargakArI, svAdhyAyayoge prayato bhavecca // 7 // bhAvArtha : muni madirA, mAMsa kA bhakSaNa na kareM, mAtsaryatArahita bane, bAra-bAra dudha Adi vigaIyoM kA tyAga kareM, bAra-bAra sau kadama ke Upara jAkara Ane ke bAda kAussagga kareM,(iriyAvahI pratikramaNa kare) aura vAcanA Adi svAdhyAya meM, vaiyAvacca meM aura maniyoM ko AyaMbilAdi tapadharma meM atizaya vizeSa prayatna karanA caahie||7|| mamatva tyAga :- .. na paDiNNavijjA sayaNAsaNAI, sijjaM nisijjaM taha bhattapANaM| gAme kule vA nagare va dese, mamattabhAvaM na kahiM pi kujjA ||4|| saM.chA.: na pratijJApayecchayanAsane, zayyAM niSadyAM tathA bhktpaanm| grAme kule vA nagare vA deze, mamatvabhAvaM na kvacidapi kuryAt / / 8 / / bhAvArtha : mAsa kalpAdi pUrNa hone ke bAda vihAra karate samaya zrAvakoM se pratijJA na . karAveM kI zayana, Asana, zayyA (vasati) niSadyA, sajjhAya karane kI bhUmi aura AhAra, pAnI hama jaba dUsarI bAra Aye taba hameM hI denaa| isa prakAra pratijJA karavAne meM mamatva bhAva kI vRddhi hotI hai| sAdhu grAma, nagara, kula, deza Adi meM mamatva bhAva na kreN| duHkha ke kAraNabhUta mamatva bhAva hai||8|| zrI dazavaikAlika sUtram - 177 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gRhastha paricaya kA tyAga : gihiNo ve AvaDiaM na kujjA, abhivAyaNa-vaMdaNa - pUaNaM vA / asaMkiliTThehiM samaM vasijjA, muNI caritassa jao na hANI ||9|| saM.chA.H gRhiNo vaiyAvRttyaM na kuryAd, abhivAdanavandanapUjanaM vA / asaGkliSTaiH samaM vased, munizcAritrasya yato na hAniH || 9 || bhAvArtha H sAdhu gRhastha kI vaiyAvacca na kreN| vacana se namaskAra, kAyA se vaMdana, praNAma aura vastrAdi dvArA pUjA na kreN| aisA karane se gRhasthoM se paricaya bar3hane se cAritra mArga bhraSTa ho jAtA hai| donoM kA isase akalyANa hotA hai| isI kAraNa se cAritra kI hAni ho aise asaMkliSTa pariNAmavAle sAdhuoM ke sAtha rahanA / / 9 / / saMga kisakA : nayA labhejjA niuNaM sahAyaM, guNAhiaM vA guNao samaM vA / iko vi pAvAiM vivajjayaMto, viharijja kAmesu asajjamANo || 10 / / saM.chA.H na yadi labheta nipuNaM sahAyaM, guNAdhikaM vA guNataH samaM vA / eko'pi pApAni vivarjayan, viharet kAmeSu asajyamAnaH // 10 // bhAvArtha H svayaM se jJAnAdi guNoM meM adhika yA sva samAna guNa yukta muni ke sAtha yA guNa hIna hone para bhI jAtyakaMcana samAna - vinIta- nipuNa - sahAyaka sAdhu jo na mile to saMhanana Adi vyavasthita ho to pApa ke kAraNabhUta asad anuSThAnoM kA tyAga karake, kAmAdi meM Asakta na hokara akele vihAra kreN| para, pAsatthAdi pApa mitroM ke sAtha meM na raheM // 10 // kahAM kitanA rahanA ? saMvaccharaM vA vi paraM pamANaM, bIaM ca vAsaM na tahiM vasijjA / suttassa maggeNa carijja bhikkhU, suttassa attho jaha ANaveI || 11|| saM.chA.H saMvatsaraM vA'pi paraM pramANaM, dvitIyaM ca varSaM na tatra vaset / sUtrasya mArgeNa cared bhikSuH, sUtrasyArtho yathA''jJApayati / / 11 / / bhAvArtha : muni ne jisa sthAna para cAturmAsa kiyA hai aura zeSa kAla meM eka mahinA jahAM rahA hai vahAM dUsarA cAturmAsa evaM dUsarA mAsa kalpa na kreN| dUsare tIsare cAturmAsa yA mAsakalpa ke bAda vahAM rahA jA sakatA hai| bhikSu sUtrokta mArga se vihAra kreN| sUtra kA artha jisa prakAra AjJA de arthAt jinAjJAnusAra vihAra kreN| gADha kAraNa se kAlamaryAdA se adhika rahanA par3e to bhI sthAna badalakara AjJA kA pAlana kreN| kamare kA konA badalakara bhI AjJA kA pAlana kareM // 11 // sAdhu kA Alocana jo puvvarattAvararattakAle, saMpikkhara appaa-mppgennN| zrI dazavaikAlika sUtram - 178 -- Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiM me kaDaM? kiM ca me kiccasesaM?, kiM sakkaNijjaM na samAyarAmi?||12|| saM.chA.: yaH pUrvarAtrApararAtrakAle, samprekSate aatmaanmaatmnaa| ___kiM me kRtaM? kiM ca me kRtyazeSaM?, kiM zakyaM na samAcarAmi? / / 12 / / bhAvArtha : sAdhu rAtri ke prathama prahara meM aura aMtima prahara meM svAtmA se svAtmA kA Alocana kareM, vicAra kareM ki - maiMne kyA kyA kiyA? mere karane yogya kAryoM meM se kaunase kArya pramAda vaza nahIM kara rahA hU~? isa prakAra gaharAI se soceM vicAreM phira usa anusAra zakti ko chUpAye binA AcaraNa kareM / / 12 / / doSa mukti kA upAya :kiM me paropAsaha kiM ca appA, kiM vAhaM khaliaM na vivjjyaami| icceva sammaM aNupAsamANo, aNAgayaM no paDibaMdha kujjA ||13|| saM.chA.H kiM me paraH pazyati? kiM cAtmA, kiMvA'haM skhalitaM na vivrjyaami| ityevaM samyaganupazyana, anAgataM no pratibandhaM kuryAt / / 13 / / bhAvArtha : kyA mere dvArA ho rahI kriyA kI skhalanA ko svapakSI (sAdhu) parapakSI (gRsthAdi) dekhate haiM? yA cAritra kI skhalanA ko maiM svayaM dekhatA hU~? (merI bhUla ko maiM dekhatA hU~?) cAritra kI skhalanA ko maiM dekhate hue, jAnate hue bhI skhalanA kA tyAga kyoM nahIM karatA? isa prakAra jo sAdhu bhalIbhAMti vicAra karatA hai to vaha sAdhu bhAvI kAla meM asaMyama pravRtti nahIM karegA / / 13 / / jattheva pAse kai duppauttaM, kAraNa vAyA adu mANaseNaM| tattheva dhIro paDisAharijjA, Ainlao khippamiva khalINaM ||14|| saM.chA.H yatraiva pazyet kvacid duSprayuktaM, kAyena vAcA'tha maansen| .. tatraiva dhIraH pratisaMharecca, AkIrNakaH kSipramiva khalInam // 14 // * bhAvArthaH jaba-jaba jahAM kahIM bhI mana-vacana-kAyA kI duSpravRtti dikhAyI de, vahAM dhIra buddhimAn sAdhusaMbhala jAya, jAgRta bana jAya, bhUla ko sudhAra le| usa para dRSTAMta kahate haiM ki jaise jAtimAn azva lagAma ko khiMcI jAnakara, niyamita gati meM A. jAtA hai| sambhala jAtA hai| sAdhu duSpravRtti kA tyAgakara, samyag AcAra ko svIkAra kareM / / 14 / / pratibuddha jIvI :jasserisA joga jiiMdiassa, dhiImao sappurisassa niccN| tamAhu loTa paDibuddhajIvI, so jIai saMjama-jIviTaNaM ||15|| saM.chA.H yasyedRzA yogA jitendriyasya, dhRtimataH satpuruSasya nitym| ..... tmaahuloke pratibuddhajIvinaM, sa jIvati saMyamajIvitena // 15 / / bhAvArtha : jitendriya, saMyama meM dhIra satpuruSa aise sAdhuoM ke svahita ciMtana kI, dekhane zrI dazavaikAlika sUtram - 179 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI pravRtti yukta mana, vacana, kAyA ke yoga niraMtara pravRttamAna hai| aise muni bhagavaMtoM ko loka meM 'pratibuddha jIvI' kahA jAtA hai| aise guNa yukta sAdhu vicAravaMta hone se saMyama pradhAna jIvana jIte haiM / / 15 / / aMtima aNamola upadeza : appA khalu sayayaM rakkhi avvo, savviMdirahiM susamAhirahiM / arakkhio jAipahaM uvei, surakkhio savvaduhANa muccai ||16|| // tti bemi // saM.chA.H AtmA khalu satataM rakSitavyaH, sarvendriyaiH susamAhitena / arakSito jAtipanthAnamupaiti, surakSitaH sarvaduHkhebhyo vimucyate // 16 // / / iti bravImi // bhAvArtha : sUtrakAra zrI kaha rahe haiM ki - sabhI iMdriyoM ke viSaya vyApAroM se nivRtta hokara paraloka ke aniSTakArI kaSToM se niraMtara svAtmA kA rakSaNa karanA caahie| jo tuma iMdriyoM ke viSaya vyApAroM se AtmA kI surakSA nahIM karoge to bhavobhava (jAtipaMtha) saMsAra meM paribhramaNa karanA pdd'egaa| jo apramattattA pUrvaka AtmA kA rakSaNa karoge to zArIrika mAnasika sabhI duHkhoM se duHkha mAtra se mukta ho jAoge / / 16 / / yaha upadeza tIrthaMkarAdi ke kathanAnusAra sUtrakAra zrI kahate haiN| // iti zrI dazavaikAlikasUtraM samAptam || *** "tRSANAmakaNAnAM hi kiM kasyApyAdo bhaveta?" dhAnyarahita tuSa (ghAsa ) kA kyA kahIM Adara hotA hai? vaise hI AcArahIna vyakti kA kyA kahIM Adara hotA hai ? "guroH padormUlaM AmaraNAntaM na mokavyam" guru ke caraNakamala ko jIvana paryanta nahIM choDane caahie| " dhaNNA AvakahAra gurukulavAsaM Na muMcaMti" ve ziSya dhanyavAda ke pAtra haiM jo jIvana paryanta gurukulavAsa ko nahIM choDate / zrI dazavaikAlika sUtram - 180 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MESCO PRINTS 080-22380470