Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoddhAraka granthamAlAyA aSTAdazaM ratnam / OM namo jinAya / AgamoddhAraka - AcArya pravara zrI AnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH / mahopAdhyAya zrImaddharmasAgaragaNivaraviracitazrImahAvIra vijJaptidvAtriMzikA SoDazazlokI-mahAvIrajina - stotrarUpaH dharmasAgaragranthasaMgrahaH / Wan saMzodhaka : pa0 pU0 gacchAdhipati AcArya zrImanmANikyasAgarasUrIzvara ziSyaH munilAbhasAgaraH / dravyasahAyaka -- kalakattA (gujarAtI) zvetAmbaramUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha /
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoddhAraka granthamAlAyA aSTAdazaM ratnam / U~ namo jinAya / AgamoddhAraka-AcAryapravara zrI-AnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH / mahopAdhyAya-zrImaddharmasAgaragaNivaravicita'zrImahAvIravijJaptidvAtriMzikA-SoDazazlokI-mahAvIrajina stotrarUpaH dhrmsaagrgrnthsNgrhH| saMzodhaka: pa0 pU0 gacchAdhipati-AcArya-zrImanmANikyasAgarasUrIzvara ziSyaH munilaamsaagrH| dravyasahAyaka-kalakattA (gujarAtI) zvetAmbaramUrtipUjaka tapagaccha jaina saMgha /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzikA :-- mIThAbhAI kalyANacanda peDhI ' kapaDavaMja ( ji0 kheDA ) pratayaH 500 mUlyam 2-50 vIra saMvat 2488 vi0 saM0 2018 mudraka : rephila ArTa presa 31, bar3atallA sTrITa kalakattA-7
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJcid vktvy| A 'dharmasAgara graMtha saMgraha' nAmanuM pustaka satya jinamArganA anveSI evA vidvAnonA karakamalamA arpaNa karavAmAM aavech| A pustakamA tapAgaccha prAsAdanA staMbhasamAna pU0 mahopAdhyAya zrImad dharmasAgara gaNivara viracita svopajJa vRttisahita traNa kRtio ch| 1. zrI mahAvIra - vijJapti-dvAtriMzikA-AnI racanA pU0 upAdhyAyajIe vi0 saM0 1616 mAM staMbhatIrtha nagara (khaMbhAta) mAM karI che, ane anuM saMzodhana emanA baMdhu pU0 zrIvimalasAgarajIe karyu ch| AmAM digaMbarAdi 10 kupAkSikonA maMtavyonu Agamayukti thI nirAkaraNa kyuche|| vizeSa viSayAnukramathI jaannvo| ___2. SoDazazlokI-AnuM bIjaM nAma 'guru tattvapradIpadIpikA' cha / AmAM jaghanya-madhyama ane utkRSTa utsUtrionuM nirUpaNa che, temaja digaMbara Adi 10 utsUtrionA ekeka utsUtranu Agama-yukti pUrvaka khaMDana karavAmAM Avyu cha /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ gha 3. mahAvIra jinastotra-AnI racanA pU0 upAdhyAyajIe 'zivapurI' mAM karI ch| A kRti mUla prAkRtamA che, enA upara saMskRtamA eka avacUri cha / AmAM ekaMdara 26 padyo che, 28 padyo anuprAsAdi zabdAlaMkArAlaMkRta troTaka chaMdamAM ane chellU padya vasantatilakAmAM che| AmAM vartamAna tIrthAdhipati zrImanmahAvIra bhagavaMtanI stuti karavAmAM AvI cha / ____saMzodhanamA mahAvIra vijJapti dvAtriMzikAnI hastalikhita prati chANI jJAnamaMdiranI caMdulAla bhAI dvArA prApta thai cha / .. SoDazazlokInI hastalikhita eka prati surata jainAnaMda pustakAlayanI pAnAcaMdabhAI madrAsI dvArA ane bIjI eka prati vaDodarA AtmAnaMdajJAnamaMdiranI saubhAgyacaMdabhAI dvArA prApta thai cha / mahAvIra stotranI prati kapaDavaMja abhayadevasUri jJAnamaMdiranI mAstara haragoviMdadAsa dvArA prApta thai ch| enA AdhAre sAvadhAnI thI saMzodhana kayu che, chatAM koi bhUla rahI jaNAya to te vidvAnoe sudhArI vAMcavaM e abhyarthanA / kArataka suda5 li0 saMzodhaka kalakattA
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana | pa0 pU0 gacchAdhipati A0 zrI mANikyasAgarasUrIzvarajI mahArAja Adi ThANAM vi0 saM0 2010 nA varSe kapaDavaMja zaheramAM mIThAbhAi gulAlacaMdanA upAzraye cAturmAsa bIrAjyA hatA, A avasare te ozrInA pavitra AzIrvAde AgamoddhAraka -graMthamAlAnI sthApanA thalI hatI, A graMthamAlAe tyArabAda prakAzanonI pragati ThIka ThIka qarI che / tezrInI puNyakRpAe A 'dharmasAgara graMtha saMgraha' nAmanaM pustaka AgamoddhAraka graMthamAlAnA 18 mA ratnatarIke pragaTa karatAM amone bahu Ananda thAya che / AmAM traNa kRtio che, temAM SoDazazlokInI presakopI svargastha gaNivarya zrI caMdanasAgarajI mahArAjajIe karelI che ane mahAvIravijJapti dvAtriMzikA ane mahAvIra jinastotranI presakopI munivarya zrI lAbhasAgaramahArAjajIe karelI che, ane A pustakanaM saMzodhana pU0 gacchAdhipati A0 zrI mANikya sAgarasUrijInI pavitradRSTi nIce teozrIe kayuM che / te badala tejazrIne vaMdana karu N chu| ane jeoe dravya tathA pratio ApavA vigere dvArA sahAya karI che, teono upakAra mAnuM chu / 1 li0 ramanalAla jayacanda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra-vijJapti-dvAtriMzikAyAH vissyaanukrmH| pRSTham viSaya pRSTham viSaya 2 kevalajJAnadarzanayoH vissyH| 44 aJcalamatakhaNDanam / 10 digambarAdidazamatAnAM utpattikAlaH zrAvakamukhavastrikAniSedhasya nirAsaH / tathA tanmatAkarSakanAmAni / 44 zrAvaka pratikramaNa-dvayadhikasAmAyika17 digambaramatakhaNDanam / niSedhasya niraashH| 29 strImuktiniSedhanirAkaraNam / 50 tristutikamatakhaNDanam / 26 kevalibhuktiniSedhanirAkaraNam / 50 zrutadevatAstutiniSedhasya nirAsaH / 28 pUrNimIyakamatakhaNDanam / 51 lumpAkamatakhaNDanam / 28 pUrNimAyAH pAkSikatvanirasanam / / 51 jinapUjAniSedhasya nirAsaH / 28 yogopadhAnavahananiSedhasya nirsnm| 58 kaTukamatakhaNDanam / 33 kharataramatakhaNDanam / 58 samprati sAdhudarzananiSedhasya niraasH| 33 strIjinapUjA-pauSadhikabhojananiSedhasya 59 sAdhupratiSThAniSedhasya nirAsaH / nirAkaraNam / 61 dravyastavasvarUpam / 36 zrAvaNa-prathamabhAdrapadaparyuSaNAkaraNasya 64 devakRtapratimAyAH pratiSThA vinApi nirAkaraNam / pUjyatvam / 37 aparvapauSadhaniSedhasya nirAkaraNam / 68 nihnavakRteH asvIkAryatvam / 39 sAmAyike pazcAdIlyA rAtripauSa- 72 bandhyamatakhaNDanam / dhikasya rAtripAzcAtyaprahare sAmA- | 73 pAzacandramatakhaNDanam / yikakaraNasya ca niraakrnnm| / 73 sAdhUpadiSTajinapUjAniSedhaH /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyA: viSayAnukramaH / pRSTham viSayaH pRSTam viSayaH 83 bhasmagrahasya phalam / 109 nihavasya prkaaraaH| 85 azubhagrahasya shumiikrnnopaayH| 111 digamvaramate strINAM muktatyamAvasya 86 utsUtrasya bhedaaH| nirAkaraNam / 87 jaghanyotsUtriNaH svarUpam / / 114 pUrNimIyaphamate pUrNimApAkSikasya 88 kiM mameti upekSAvacanasyAnucita- nirAkaraNam / - tvam / 119 auSTrikamate strIjinapUjAniSedhasya 88 madhyasthasya bhedau| nirAkaraNam / 94 Adyamadhyasthasya svarUpaM phalaM ca / / 120 aJcalamate zrAvakamukhavastrikAdini95 dvitIyamadhyasthasya svarUpaM phalaM ca / / Sedhasya nirAkaraNam / 97 nirvizeSamateH prArthanAyAH tAtparyam / | 121 tristutikamate zrutadevatAdistuti 99 madhyamotsUtriNaH bhedau| niSedhasya niraakrnnm| 100 sthirotsUtryaparaparyAyAvasthitakotsU- | 125 lumpAkamate jinapratimAniSedhasya * triNaH bhedau| nirAkaraNam / 10 sthirotsRtridigambarAdidazamatAnAM | 128 kaTukamate samprati sAdhuniSedhasya utpaadknaamaani| niraakrnnm| 101 digambarAdidazamatAnAmutpattikAlaH | 132 madhyamotsUtriNo dvitIyabhedaH / 102 AdyasthirotsUtriNaH svarUpam / / 137 utkRSTotsUtri nirUpaNam / 103 dvitIyaH sthirotsUtriNaH svarUpam / / 121 sAmprataM tIrthadarzanam /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhipatram / pR0 paM0 azu0 zu0 pR0 paM0 1 6 sUri sUri 43 12 3 12 zrotR zrotR , / 10 zakrAdi zakrAdI 46 6 12 zvAmi svAmi 48 16 11 11 tIthI tithI 51 21 16 16 nAktA noktAH 57 14 / 23 3 nAgamau namAgamo. , 16 25 22 Nama Nam 58 3 30 5 grahIH grahI 62 2 STika STrika * 72 36. 2 paGtA paGktA 77 16 , 13 , , 118 16 37 16 pauSadhaM pauSadhaM 126. 1 40 11 nivRtti nivRtti 6. " 16 bhujaG bhujaGga. azu0 zukra tveva hyeva dvari dvairi dudhiyA durSiyA kamaNa kramaNa vizvAsya vizvAsya paro. paraHpyanna . Syanna lakSyA lakSmA . cApaH vApaH vaivaNya vaivarNya uddhatya uddhRtya tAvan tAvAn vadvad vadvadad rUSaM. rUpaM . . .
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinendro vijayatetarAm mahopAdhyAya-zrIdharmasAgaragaNivaraviracitA svopajJavRttisamalaGkRtA zrI mahAvIra vijJapti dvAtriMzikA / praNamya paramAnanda - kandaM zakrAcitakramaM, zrImadvIrajinAdhIzaM vighnaughebhamRgAdhipam // 1 // zrImadvijayadAnAhva, natvA sUrinatakramaM svopajJAM vivRNomi zrIvIradvAtriMzikAmaham // 2 // yugmam atha zrImahAvIravijJaptidvAtriMzikAM cikiSu nirvighnasamAkAmo maMgalArthaM vijJApyasyaivAhaMto namaskRtimAha - zrImatsva giMjanAcitakramayugaM saMkrAntavizvatrayaM, vijJAnaM vilasadvacaH prativacaHsyAdvAdamudrAMkitam / bibhrANaM bata bAdhavandhyavacanaM cApAyavandhya sthiti, zrImadvIra jinezvara ! stutipathaM natvA naye tvAmaham // 1 // vyAkhyA - he zrImadvIrajinezvara ! bateti komalAmantraNe / tvAM natvAhaM stutipathaM naye ityanvayaH / tvAM kiMlakSaNaM ? zrImatsvargajanAcitakramayugaM / zrImatsvargijano-maharddhikazakrAdisuravargastenAcitaM -pUjitaM, kramayugaM - pAdayugmaM yasya sa taM / anena pUjAtizayo darzitaH / tvAM kiMcakrANaM ? bibhrANaM dadhAnaM kiM ? vijJAnaM .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptiviziSTaM sAmAnyavizeSAdyanantadharmAtmakAzeSapadArthaviSayakaM jJAnaM, kevljnyaanmityrthH| nanu vizeSAvabodhakaM jJAnaM sAmAnyAvabodhaka ca darzana miti pravacanavacanAt kathaM jJAnasya sAmAnyAvabodhakatvamiticet / maivaM, jJAnadarzanayoH krameNa sAmAnyavizeSAnavabodhakatve sarvajJasya sarvajJatvasarvadarzitvayoAghAtApattestathA ca "saMbhinna pAsaMto, logamalogaM ca savvao savvaM / taM natthi jaM na pAsai, bhUaM bhavvaM bhavissaM ca // " iti siddhAntabAdhA syAt, tasmAt jJAnadarzanayostulyaviSayatve'pi jJAne sAmAnyamupasarjanIbhAvena vizeSastu pradhAnabhAvena viSayIsyAt, darzane ca sAmAnyaM pradhAnIbhAvena vizeSastUpasarjanIbhAvena ceti vizeSo vodhyaH / uktaJca "ya eva hi upasarjanIkRtasamatAkhyadharmA viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante ta evopasarjanIkRtaviSamatAkhyadharmAH samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante" iti syAdvAdamaJjaryAm / atra samatAdharmAH sAmAnyA viSamatAdharmAzca vizeSAste ca ghaTApekSayA paTe'nantAH, paTApekSayA ca ghtte'nntaaH| evaM pratipadArthamanyonyaM dvikAdisaMyogaizcAnantA bhaavyaaH| tadyathA-anantapudgalaniSpannatvakAlAdipaJcakahetukatvAdihetusUcakadharmedravyatvamUrtasvarUpAdimattvAdisattAsUcakadharmavivakSitepsitArthasAdhakatvasvasvasAdhyakAryecchukajanamohajanakatvAdikAryasUcakadharmaizca ghaTaH paTasamAna evetyato ghaTe paTasAmAnyAni, paTe ca ghttsaamaanyaanymntaani| tathA mRtpiNDacakracIvarakulAlajanyatvAdikAraNasUcaka
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA dharmaiH pArthivatvapRthubudhnodarAdyAkAravattvAdisattAsUcakadharme rjalAdhAratvAdikAryasUcakadharmaizca ghaTaH paTAdibhyo viSamastena pUrvoktA dharmA vizeSA'paraparyAyA viSamatAkhyA AkhyAyante / evaM paTo'pi tantuvemAkuvindAdijanyatvAdihetusUcakadharmairvanaspatikatvatantuma yatvAdisattAsUcakadharmaiH zItatrAyakatvAdikAryasUcakadharmezca ghaTAdibhyo viSama iti tAtparyam / kiMbhUtaM vijJAnaM ? saGkrAntavizvatrayaM, saMkrAntaM pratibimbitaM viSayIbhUtaM vizvatrayaM jagattrayI yatra tattathA / anena jJAnAtizayo darzitaH / ca punaH kiMbibhrANaM ? bAdhavandhyavacanaM / bAdhaH - pUrvAparavirodhastena vandhyaM - zUnyaM, parairabAdhyaM vA, tacca tadvacanaM ca bAdhavandhyavacanam / kiMlakSaNaM ? vilasadvacaH prativacaHsyAdvAdamudrAGkitaM, vilasanti-vinayAdyupacAropetAni, citrakAriprameyavAcakatvena zrotRRNAM cittAhlAdakArINi vA vacAMsi prazna rUpeNa ziSyavacanAni teSAmanuvAdo vA, prativacAMsi ca praznitArthanirvacanarUpANi siddhAntarUpeNa guruvacanAni, syAdvAdazcAnekAntavAdaH sa eva mudrA, tato dvandvaH, tAbhiraGkitam - cinhIkRtamalaGkRtamityarthaH / tatra cApekSikI hi pravacane syAdvAdamudretivacanAt syAdvAdApekSayA'vagantavyaH, apekSA caivaM ekasminneva vivakSitaghaTAdivastuni svarUpApekSayA sattvaM, pararUpApekSayA cAsattvamityAdi / tAdRzArthavibodhakavacanaM tu syAdudghaTo'styevetyAdirUpeNa sklaadeshruupmvsaatvym| tacca yugapadanantadharmAtmakavastuvAcakaM / uktaM ca pramANanayatattvAlokAlaGakAre
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti____ "pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdeza" iti / etadvistarArthajijJAsunA tu ratnAkarAvatArikAsvalokanIyA / anena vacanAtizayo drshitH| punaH kiMbhUtaM tvAM ? apAyavandhyasthiti, apAyairupadravairvandhyA-zUnyA, sthitiH-svapravRtimaryAdA yasya sa tamanenApAyApagamAtizayo drshitH| tadarzanena ca darzitAzcatvAro'pi mUlAtizayAsteSAM sArthakatA syaadvaadmaryaadigrnthaantrto'vsaatvyaa| vizeSaNAnAM sArthakatAtvevaMzrImaditi svargijanavizeSaNaM deveSvapi maharddhikatAsUcanArthaM / sA ca zakrAdinAmeveti / saMkrAntavizvatrayamiti vijJAnavizeSaNaM lokaprasiddhaprabhUtatvajJApanArtha / loke hi vizvatrayagocaraM jJAnamutkRSTamucyate, lokottare tu lokAlokaprakAzakaM jJAnamutkRSTa, tadAnIM vizvatrayapadamalokasyApyupalakSakam / bAdhavandhyamitivizeSaNaM vacanasyopAdeyatvajJApanArtha, bAdhyavacanasyAnupAdeyatvAd / bAdhyatvaM cAtra pUrvAparavirodhitvamityAdi / abAdhyatvaM kuta iti vizeSaNadvArA hetumAha-kiMlakSaNaM vacaH ?, vilasadityAdi / taccaivaM-yadvacanaM nirdoSapUrvapakSasiddhAntAtmakaM bhavati, yacca syAdvAdamudrAGkitaM bhavati, tatparairbAdhayituM na zakyata ityrthH| zrImadvIretipadaM varttamAnatIrthAdhipatinAmajJApanArthaM / zrImadvIretyAdi sambodhanapadamanuktasaMbodhanakAvye'pi smbndhniiymitikaavyaarthH|| atha bhagavadguNAnAmAnanyAdvAggocarIkartumasAmayaM dRSTA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA ntadvArAtmano darzayanneva zaktyanusAreNAvazyavaktavyatAviSayiNIM cittasthAmeva pratijJAM sUcayannAha aizvaryAdiguNaikalezamapi te vaktuM na yogIzvaraH, koTI-koTinijAyuSApi vibhave jihvAsahasra rapi / tanme'pi spRhayAlutA hitavatI tatrA'stu tadvatpuna, vijJaptAviti nocitA tava puraH pratyarthya sau jJaptaye // 2 // vyA0 - yattadornityAbhisaMbandhAt yasmAt kAraNAt he zrImadvIra jinezvara ? AstAM jaDamatirmAdRzo jano, yogIzvaro'pi kevalyapi, AstAM samaprabhAvenaiko'pi guNaH, aizvaryAdiguNaikalezamapi prabhutAdiguNaikadezamapi vaktuM vAggocarIkartuM na vibhave cenna samartho bhavedityanvayaH / kaiH kRtvA ? koTI koTinijAyuSApi jihvAsahasra rapi / koTIkoTizabdo hi koTIkoTiguNitAdisaMkhyAnAmupalakSakaH / tRtIyA cAtra karaNArthe / karaNatvaM ca bhagavadguNavarNane jihvAyuSorlokapratItameva / etAvatA bhagavadguNavarNane sAmarthyAbhAvena yogIzvarasyApi spRhayAlutA sUcitA, tat-tasmAt-kAraNAt tadvattasyeva tadvat yogIzvarasyevetyarthaH / tatra tvadguNavarNane mespi mamApi spRhayAlutA - kadAhaM tvadguNAn vAggocarIkariSye ityevaMrUpeNecchukatA, hitavatI - hitakAriNI, astu bhavatu / anena tvadguNavarNane yogIzvaradvArA svasya sutarAmasAmadhyaM spRhayAlutAyAzcaucityaM sUcitam / atha na sarvatrApi spRhayAlutAyA evaucityamityupadarzayan pratijJAM sUcayati
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zrImahAvIravijJapti 'tadvadi' tyAdi / he zrImadvIra ? punastadvadasau tava pratyarthIti zaptayejJApanAya, tava puro vijJaptau - vijJApane, spRhayAlutA nocitA-na hitavatI syAt / tadvacchabdastu lAlAghaNTAnyAyenehApi yojyaH, paraM bhinnaarthbhaag| bhinnArthatA ca sarvAderbuddhisthatrAcakatvena pUrvaM tadvat yogIzvaravaditi vyAkhyAtam / iha tu tasminniva tadvat, tvadguNavarNana ivetyarthaH / ayaM bhAvaH - he svAmin ? yathA tvadguNavarNane spRhayAlutA hitavatI, na tathA tava purastvadvairijJApanAya - vijJapane sA hitavatI, kintu 'vipattaye vairivizvAsa' itivacanAt nAmagrAhamAzu svAminaH puro vairI vAggocarIkarttavya eveti / anena vibhupurastAdvairijJApanavijJaptiM kariSyAmItyevaM rUpAM hRdayasthAmeva pratijJAM jJApitavAn / tatra vairijJApanavijJaptiH zvAmibhaktiH svAmibhaktAnAM cAnugrahaheturiti bodhyam / ata evAnantarakAvye tvadbhaktinunnatvamAtmanazcaturthekAvye ca 'nAmagrAhanirUpitA hitamamI tIrthasya te syu' rityAdi vakSyatIti kAvyArthaH / atha yAvadyathA cintitaM vAggocarIkartumazakyamitinyAyAt cittasthAmapi pratijJAM saGkocya svazaktyanusAreNa vAggocarIkaraNAhameva pratijJAmAviSkurvannAha - tatrApIza ! purA purAtanamadIyA''cAryavaryaiH puraH, prajJaptA yadamI dviSaH karakaragrAhaM parityajya yAn / vAcA''jJAM pratipadya ye tvadarayastAneva vAggocarIkurve sarvavidastavApi puratastvadbhaktinunnonnataH // 3 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA vyA0-he Iza ! sarvavidastavApi purataH-savaMjJasya bhavato'pi purastAt, tvadbhaktinunnonnataH-tava bhaktyA preritaH sannunnatiM prAptaH, evaMvidho'haM / tatrApi tvadvairiSvapi vAcA''jJAM-vacomAtreNa tvadAjJAM, pratipadya-svIkRtya, ye tvadarayastavavairiNo vartante, tAneva vAggocarIkurve-vacogocarAn vidadhe iti prtijnyaa'nvyH| taanevetytraivkaaro'nyyogvyvcchedaarthH| tena vacomAtreNApi tvadAjJAmanaGgIkurvANA ye sAGkhyAdayastAnna vAggocarIkurve ityrthH| tannidAnaM pUrvArddhanoktamavagantavyaM / tacca sarvavido'pi purastAdvAggocarIkaraNaM tatkuta iti stutikartRvizeSaNadvArA hetumAha-kIdRzo'haM tvdbhktinunnonntH| yo hi tvadbhaktinunnonnataH sa tvatpurastAdvairijJApane vilambaM na kuryAt, tvadbhakteH sadRzasvabhAvatvAt / atha pUrvArddhana saGkocamAha-tAneva vAggocarIkurve, kiM kRtvA ?, parityajya, kAn tAn ? yattadonityAbhisambandhAt, yAn, kutastAn ? [kAn] yad-yasmAdye'mI-pratyakSAH sAGkhyAdayo dasyavaH, kareNa karaM gRhItvetyarthavakriyAvizeSaNaM, karakaragrAhaM yathA syAttathA purApUrva, purAtanamadIyA''cAryavayaH / purAtanAH-jIrNA ye madIyA ArAdhyatvena mamatAbuddhiviSayAH ye AcAryavaryAH- AcAryapradhAnAstaistava purastAt prjnyptaaH-prkaashitaaH| ayaM bhAvaHzrIsamantabhadrazrIhemAcAryAdiprAcInAcAryazcaturviMzatijinastavanazrImahAvIradvAtriMzikAdiSu kareNa karaM gRhItvA ye sAGkhyAdayaH prasiddhadveSiNastava purastAtprajJaptAstAn parityajya devo'hana susAdhu
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptigururityAdivacomAtreNa tavAjJAmaGgIkRtyApi madhupidhAnaviSakumbhasadRzA ye tava vairiNastAneva tava purastAd vAggocarIkurve iti kaavyaarthH|| ___ atha pratijJArUDhAH katisaGa khyAkA iti darzayan sahetukaprItisUcAgarbhitaM kAvyamAhasvAmin samprati te'pi bahuzastatra prasiddhA daza, . zeSAH kizcidakizcidetaditare tvadvodhabodhyAzca te / nAmagrAhanirUpitA hitamamI tIrthasya te syustataH, prItiDhatarepsitA ca satataM syAdAvayostat zRNu // 4 // vyA0-he svAmin ! te'pi-pratijJArUDhA api, sampratiprastutastutikartRkAle, vahuzo-bahuprakArAH, tatra-teSu dviSatsu, daza-dazasaGkhyAkAH anantaravakSyamANakAvyadvayoditanAmAnaH prasiddhAH, zeSAH-dvitrAH kiJcitprasiddhAH, etaditare-etadvyatiriktAH akinycitprsiddhaaH-aprsiddhnaamaanH| ye ca kiJciprasiddhAH akiJcitprasiddhAzca te-sarve'pi tvadvodhabodhyA:tava jJAnagocarAH, akiJcitkaratvAnnAhaM vAggocarIkurve ityarthaH / ye ca dazasaGa khyAkAH prasiddhanAmAnaste nAmagrAhanirUpitAstIrthasya-sAdhvAdisamudAyasya, hitaM-pathyaM syuH| yatastIrthasya hitaM, tata AvayoH- tvaM cAhaM cAvAM, tayorAvayoripsitAvAnchitA, prItiH satataM-nirantaraM gADhatarA-atizayena nibiDA,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA syAd-bhavet tIrthasya tavAbhISTatvAt, abhISTasya hitaM priitiheturev| satatamitikriyAvizeSaNena prIteravyayatvaM, gADhatareti vizeSaNena prItedRDhatvamasUci / sampratizabdena prastutastutikartRkAlAdhyakSasiddhA'patyAnAM dviSatAM grahaNaM / tenA'tItA'patyAnAM jamAlyAdInAmagrahaNaM, bhAvidattarAjJaHkAle sarveSAmapi sambhAvikSayatve'pi tadavivakSaNaM ca bodhyam / nanu nAmagrAhanirUpaNaM tIrthasya kathaM hitamiti cet / ucyate-svAmivairiNo hi svAminaM pratyupasargayitumazaktAstatsambandhijanAnevopasargayantItyataH svAmivairiNastatsambandhijanasyA'vazyaM pratItiviSayIkartavyA bhavanti / tatpratItiM ca pratijanaM vAgdvArA kartumazakteH svAmipurastAd vijJaptidvArA tannirvacane sarveSAmapi tatsambandhinAM yugapatpratItiviSayIkRtA bhavanti / tathA ca 'jJAtA hi vairiNo neha prabhavantIti laukikavacanAt svAmisambandhinastIrthasya te vairiNaH pratItiviSayIbhUtA upadravayitumazaktA bhvnti| evaM ca sati tIrthasya hitameva yannAmagrAhanirUpaNaM, tIrthasya hitaM tat zRNu-zravaNagocarIkurviti kaavyaarthH|| atha svasvakarmavyutpannanAmadvArA nAmagrAhaM prasaGa gAdutpattikAlaM ca kAvyadvayenAhazrImadvikramato'GkarAmarajanITvarSe 136 vazAmuktyavAk rAkAGko'GkatithInduke 1156 yuganabhorke 1204 strIjinA dviSana
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti vizvArke'1214mbarapallavaH SaDanalArke 1236dvayarddharAkAgrahI zrImacchAsanadevatAstutiripuH khAkSadvicandre 1250 punaH // 5 // aSTA vavanau 1508 jinapratimayA sparddhA punaH sAdhubhiyugmAGgeSvavanau ca 1562 saGkaramativyamAzvavANAvanau 10 1570 / vimbAdvimukho dvivAjizarabhUvarSe 1572 babhUvAdhamaH, sarve'pyevamime dazApi vidizaH svIyA''grahAd durgrahAt || 6 || yugmam // zrImadvikramataH zrIvikramanarendrakAlAd aGkarAmarajanITvarSe'Gkumite'bde vazAmuktyavAk-strImuktiniSedhako, babhUveti kriyApadaM sarvatrApi sambandhanIyamityanvayaH / evamagrepyanvayayojanA kAryA / tatrAGkarAmarajanIzazabdAH krameNa navatryekasaGkhyAvAcakAH / tathA ca 'aGkAnAM vAmato gatiriti vacanAt krameNAkasthApanA 136 evaMvidhAkamite varSe, vazAnAM strINAM, muktau muktinirUpaNe na vidyate vAg-vANI yasya sa vazAmuktyavAk / idaM nAma strINAM muktiniSedhakatvena boTikasya svakarmaprabhavaM bodhyam / nagna - nagnATa - digambarAdiprasiddhanAmnaiva boTikaH kathaM noddiSTaH ?, iti cet / ucyate sarvakAlAdhyayanIya-smaraNIyamaGagalaikabhUtAyAmastutau prAtaranabhidheyena prasiddhAbhidhAnena maGakhaliputra prasiddhanAmneva taduccAro na yuktaH / zrIhemAcAryakRta - -
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA zrImahAvIradvAtriMzikAyAmapi tathaiva prayogadarzanAt / evamagreSi bodhyam / ayaM bhAvaH-zrImahAvIranirvANAnnavottaraSaTzateSvatIteSu boTikadRSTiH / uktaM ca'chavvAsasayehiM navuttarehiM taiA siddhiM gayassa viirss| to boDiANa diTThI, rahavIrapure smuppnn||1||'tti / zrIvIranirvANavikramasaMvatsarayorantarakAlaH saptatyadhikacatuHzatamAnaH / tasya ca prAguktasaGkhyAyA vizleSe zeSamekaM zatamekonacatvAriMzadadhikaM sthitaM, tasmAdvikramatastAvatA kAlena bottikotpttiH| sa ca boTikaH pravacanaliGgAbhyAM sarvathA nihnvH| tanmatAkarSakastu zivabhUtiH sahasramallAkhyAparaparyAyaH pratIta eva / / 1 // tathAkatIthInduke-navapaJcadazaikamitavarSe, rAkAGkaH-pUrNimIyakaH samutpannaH / atha tithInduke ityatra kapratyayo bahuvrIhisamAsavazAd bodhyH| samAsagatistvevaM-akAzca tithayazcAGkatithayastAbhiryuginduzcandraH saGkhyAvAcako yatra saMvatsare so'GkatithIndukastasminniti / evamagrepi samAsaracanA bodhyaa| paraM kapratyayasya kacidvacanAt kvA'pyabhAvo bodhyaH / tathA cAGa karacanA 1156 evaMvidhAGkamite varSe, rAkA-pUrNimA sA pAkSikatvenAGa kazcihna yasya sa rAkAGkaH praadurbhuutH| ayaM bhAva:zrIvikramAdekonaSaSTyadhikaikAdazazateSvatIteSu puurnnimiiykmtotpttiH| tanmatAkarSakastu cndrprbhaacaaryH| tanmatotpattinidAnaM tvevaM-janapadaprasiddha-cAritrakapAtra-zrImunicandrasUrikriyamANajinabimbapratiSThAmahotsavadhvaMsAyA'marSotkarSAkRSTena satIrthya
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapticandraprabhAcAryeNa zrAddhapratiSThA prruupitaa| kAlAntare ca matabhedakaraNAya pUrNimA prkaashitaa| tataH zrImunicandrasUriprabhRtisamastasadhenA'nekayuktibhirbodhito'pi svAbhinivezamatyajan saGaghabAhyaH kRtastataH puurnnimiiykmtprvRttiH| evmaussttrikaadiinaampyutpttirvaacyaa| sarveSAmapi nimittAntarasadbhAve'pi rAgadveSahetukasyA'bhinivezasyAvazyakatvAt zivabhUteriva abhinivezamantareNa paramparAyAtatIrthatyAgasyAzakyatvAt, paraM digambara-pUrNimIyakauSTrika-pAzacandrA anantarasaGghanirgatatvena sngghbaahyaaH| stanika-sArddhapUrNimIyako tu pUrNimIyakamUlakatvena saGa ghbaahybaahyau| Agamikastu pUrNimIyakAJcalikamatadvayamUlakatvena bAhyabAhya eva / kaTukastu tristutikamatagRhasthatvena saGghabAhyAtibAhyaH / lumpAkastu lekhakamUlakatvenAvyaktanAmA bodhyH| vandhyastu lumpAkanirgatatvenAvyaktabAhyaH ityAdi svayaM bodhyam / nanu pUrNimIyakamate kAsAzcinpUrNimAnAM pAkSikatvena svIkAraH, kAsAJcicca caturmAsItvenetyatastasya rAkAGka iti nAma na svakarmaprabhavaM, kintu sarvAsAmapyamAvAsInAM pAkSikatvena svIkArAt AmAvAsika iti nAma svakarmaprabhavaM yuktamiti cet / satyam, yadyapyevamasti, tathApi lokapravRttyanusAreNa pravRtterna doSaH // 2 // tathA yuganabhorke-catuHzUnyadvAdazamite varSe, strI jinA'rcAdviSan-strIjinapUjAniSedhakRt cAmuNDikauSTrikApara paryAyaH kharataraH smutpnnH| ayaMbhAvaH-zrIvikramatazcaturuttaradvAdazazateSu kharataramatotpattiH, tanmatAkarSakastu jindttaacaaryH| ye
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 13 kecit kharatarANAmutpattiM zrIjinezvarasUrito vadanti, te kharatarANAmapatyAnyeva, na punaH kazcit zAstrajJaH, tathAvicArasyAnupapatteH / tadanupapattijijJAsunA tu matkRtauSTrikamatotsUtrapradIpikA'valokanIyA // 3 // tathA vizvArke-caturdazadvAdazamite varSe'mbarapallavo'zcalaH smutpnnH| ayaM bhAvaH-zrIvikramatazcatudazAdhikadvAdazazateSu aJcalamatotpattistanmatAkarSakastu ekAkSo narasiMhopAdhyAyaH // 4 // tathA 'SaDanalArke-SaTatridvAdazamite varSe dvayarddharAkAgrahI-sArddhapUrNimIyakaH smutpnnH| ayaM bhAvaH-zrIvikramataH SaTtriMzadadhikadvAdazazateSu saarddhpuurnnimiiykmtotpttiH| tanmatAkarSakastu sumatisiMhAcAryaH // 5 // tathA punaH khAkSadvicandre-zUnyapaJcadvyekamite varSe, zrImatzAsanadevatAstutiripuH-AgamikaH samutpannaH / ayaM bhAvaH-zrIvikramataH paJcAzadadhikadvAdazazateSu tristutikotpttiH| tanmatAkarSako tu zIlagaNadevabhadrAviti // 6 // tathA'STAbhreSvavanau-aSTazUnyapaJcaikamite varSe, punaH jinapratimayA spardhI-jinapratimAvairI lumpAkaH samutpannaH / ayaM bhAvaH- zrIvikramato'STottarapaJcadazazate 'laMkA' iti lokoktyA lumpaakmtotpttiH| tanmatAkarSakastu matasadRzanAmA lUMkAkhyo lekhako bodhyaH / veSadhAritvaM cAsya vikramataH saM0 1533 varSe bodhyam / / 7 / tathA yugmAGgeSvavanaudviSaTpaJcaikamite varSe, lAlAghaNTAnyAyena punaH zabdAdvA sparddhizabdasyobhayatra sambandhAt sAdhubhiH spardhI-sAdhuvairI yathArthanAmA kaTukaH smutpnnH| sAdhuvairitvaM cAsya samprati sAdhavo
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrImahAvIravijJapti 9 na dRSTipathamAyAntIti kaTukabhASayA bodhyam / tena vastutaH sarveSAmapi sAdhudveSitve'pi tathAvidhakaTukabhASAyA abhAvAttebhyaH pArthakyAnna nAmnA sAGkaryamiti / ayaM bhAvaH zrIvikramato dvASaSTyadhika paJcadazazateSu kaTukamatotpattiH / tanmatAkarSakastu kaTukanAmA gRhasthaH // 8 // tathA vyomAzvabANAvanau-zUnya saptapacakamite varSe saGkaramatirvIjAmatI iti lokarUDhyA vandhyamatiH samutpannaH / ayaM bhAvaH - saptatyadhikapaJcadazazateSu vIjAmatotpattiH / tanmatAkarSakastu lumpAkamatAnnirgato vIjunAmA veSadharaH ||6|| tathA dvivAjizarabhUmite varSe - dvisaptapaJcakamite varSe, bimbAd vimukha:-bimbAdurjanaH / durjanatvaM cAsya jinapratimApUjAGgIkAre'pi sAvadyatvadhiyA sAdhUpadezAnaGgIkArAt / ayaM bhAvaH-zrIvikramato dvisaptatyadhikapaJcadazazateSu pAzamatotpattiH / tanmatAkarSakastu nAgapurIyatapAgaNAnnirgataH pAzacandranAmopAdhyAyo bodhyaH ||10|| atha prAguktA dazApyamI anyonyaM kIdRg svabhAvA iti darzayati- sarve'pIme prAguktA digambarAdipAzacandrAntA dazApi dazasaGkhyAkA api kIdRzA ? vidiza:pravRttiprarUpaNAbhyAmanyonyaM viruddhA dizo manamArgA yeSAM te vidizaH parasparaM bhinnamArgapravartakA anyonyaM vivAdA''pannamArgaprakAzakA anyonyaM sparddhina itiyAvat / ata evAnyonyaM vivAde sati nyAyaprAptyabhilASeNa saGgha pratyAgatAH saGghena sarvepyanyAyina eva kartavyAH / ukta N ca - vAdino'pi mitho yUyaM, kupakSAH saGghamAgatAH /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 15 1 } sarvepyanyAyinaH yUyaM, taskarA iva bhUpati" miti / sparddhinaH kasmAt ?, svIyA''grahAt, svakIyo ya AgrahaH - kadAgraho'satyamapi svopAttaM na tyakSyAmItyevaMrUpeNAbhinivezamidhyAtvarUpastasmAt / kimbhUtAt ? durmahAt durgraha iva durgrahastasmAt / anye'pi ye durgrahagrastAste yattatpralApino bhavanti tathA'mI apItibhAvaH / nanvamISAM svakarmaprabhavanAmakatvaM tAvattadapatyAnAM vidyamAnatvena pratItameva paraM matA''karSakakAlAdi kuto jJAtamiti cet / ucyate-digambaramatAkarSakaH zivabhUtistu zrIAvazyaka niyuktyAderavagataH / utpattikAlo'pi tata eva / pUrNimIyakAdipaJcakasya tu candraprabha - jinadatta- narasiMha- sumatisiMhazIlagaNanAmAnaH krameNa matA''karSakA utsUtra kandakuddAlAdibhyo'vagatAH / kAlopyuktalakSaNastata eva / lumpAkAdicatuSkasya tu matasadRzanAmAno matAkarSakAH svasvamatebhya evAvagatAH / kAlastu Adhunikatvena sarvajanapratIta eva / alpakAlAntaritatvenaikasmAdapi vRddhAt zrayamANatvAt / AdizabdAnnihnavatvaM / taccAgamaviruddhaprarUpaNAdarzanenA''gamAdevA'vagataM / Agama viruddhaprarUpaNA tu asyAmeva stutau bhagavatpuro vijJaptidvArA prAduSkariSyate / bahusammatA''gamadarzanapratItikatRRNAM tu zrImalayagiriviracitazrIAvazyaka niryuktivRttireva zaraNam / yatastatropadhAnAdi-taponiSedhakAH sarve'pi nihnavA evoktaaH| ukta N ca tatraiva " bahuraya-paesa - avvatta-samuccha-duga-tiga abaddhiA cetra /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptisattaai nihagA khalu, titthaMmi u vaddhamANassa"tti / AvazyakaniyuktigAthAvRttyekadezo, ythaa-sptaite'nntroditaaH| upalakSaNametat / tenopadhAnAdyapalApino'pi 'nihagA khalu'tti tIrthakarabhASitamarthamabhinivezavazAt nihanuvate'palapantIti nihnavAH / ete ca mithyAdRSTayaH sUtroktArthApalapanAt / uktaM ca-sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati nrH| mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinAbhihitam // 1 // khalviti vishessnne| kiM vizinaSTi ? ete sAkSAdupAttA upalakSaNasUcitAzca dezavisaMvAdino dravyaliGgenAbhedino nihnvaaH| boTikAstu vakSyamANAH sarvavisaMvAdino bhinnAH nihnavA iti, tIrtha vardhamAnasyeti zrImalayagirivRttiH patra 212 dvitiiykhnndde| uktanAmAnazvAmI apyupadhAnAditaponiSedhakA eva / tasmAnnihnavA iti / yadyapi kharatarasyopadhAnaniSedhakakatvaM nAmamAtreNa nAsti, tathApyAdizabdasUcitatricaturAdidravyopetA''cAmlAditaponiSedhakatvena sopyupAtto drssttvyH| etena pravacanoktA saptaiva nihnavA bhavanti, nAdhikA iti pralapanto'pi parAstAH, adhikAnAmapyAgame zravaNAMt / tasmAjjamAlyAdinihnavasaptakanidarzanaM bhAvinihnavAnAM dRSTAntAyaiva bodhyam / uktaM ca "AyariaparaMparaeNa AgayaM jo u aannupuvviie| kovei cheavAI, jamAlinAsaM sa nAsihi // 1 // tti sUryaprajJaptiniyuktau / tathA nAmagrAheNApyadhikanirvacanaM yathA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA digambarasyAvazyaka niryuktau, pUrNimIyakAdipaJcakasya tUtsUtrakandakuddAlAdau, zeSANAM tu tato'pyadhamatvAt sphuTameva / uktArthasaGgrAhakakAvyadvayaM tvevaM 17 "zrImadvikramato'GkarAmarajanIzAbde 136 bhavad boTiko bhUtirnAmazivAnnaveSu girize 1956 candraprabhaH paurNimaH / vedAbhrAruNa 1204 auSTriko jinapadAd dattAyAdyo'bhavat, vizvArke 1214 narasiMhato'JcalamataM rAkAGkitAnnirgatam // siMhAtprAk sumateH SaDagnikiraNe 1236 'bde sArdharAkAGkitaM, jAtaM tristutikaM ca zIlagaNato vyomendriyArke 1250 kalau / lumpAko vasukhendriyenduSu 1507 kaTurdvASaSTitithyabdake, 1562 vandhyaH khAdritithau 1570 tathA ca dazamaH pAzo'kSisaptAkSakau" 1572 / / 2 / zivAd bhUtiH zivabhUtiH, jinapadAd dattAhvayAd jinadattanAmnaH, prAg-pUrvaM sumatiryasyaivaMvidhAt siMhAt sumatisiMhAdityarthaH // atha dazAnAmapyamISAM kuvikalpanAviSkaraNapurassaraM tannirAcikIrSuryathodda ezaM nirdezamiti nyAyAt prathamaM kAvyadvayena prathamamuddiSTasya digambarasyAbhiprAyamA viSkRtya tannirAkurvannAha - strInirvANanirAkRtau ca sicayAvRtyaGgatAliGagatA, dvAraM tatkala kevalAnudayatA ceti pratijJAvataH / tasmAdeva matizrute kathamiti syAtAM savastrasya me, prajJAzUnyahRdastatastadarucermAnAnna te mAnyatA // 7 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti. vyA0-he svAmin ! strInirvANanirAkRtau-strImuktyabhAve, sicayA''vRtyaGgatAliGgatA-vastrAvRtAGgatvasya liGgatvamiti pratijJAvato digambarasya tasmAdeva-uktahetoreva savastrasya me matizrute kathaM syAtAmiti prajJAzUnyahRdastataH strIdRSTAntataH tadaruceH-kevalajJAnAzraddhAnasya mAnAd-anumAnAtte-tava, mAnyatA naastiitynvyH| tatra mAnyatAsvIkArastava nAsti / ko'rthaH ? sarvajJatvena tvaM tasyA bhimato nAsi, svA''jJAvartitvena namATo vA tavAbhimato naastiityrthH| ayaM bhAvaH-yathA''tmapradezAssambaddhapudgalAtmakavastreNA''vRtastrISu kevalajJAnAbhAvaH, tathA pRthivyAdisamparkavatsu puMsvapi tadabhAva eva, ubhayatrApyAtmapradezA'sambaddhatvenA''varaNe vizeSAbhAvAt / prakaraNAt prAptasya digambarasya / kimbhUtasya ? prajJAzUnyahRdaH, buddhirahitahRdayatvaM cAsya tasmAdeva-vastrAvRtAGgatvAdeva jJAnatvena kevalajJAnasAmyAt savastrasya me-mama, matizrute-matizrutajJAne kathaM syAtAmityAdivicArazUnyacittatvAt / punaH kiMlakSaNasya ? pratijJAvataH, pratijJA ca strInirvANanirAkRtau sicayA''vRtyaGgatAliGagatA, sicayena-vastreNAvRtirAvaraNaM yasyaivaMvidhamaGaga yasya tasya-bhAvastattA tasyA liGagatA-hetutvaM sicyaavRtynggtvlinggmityrthH| ca-punastatra dvAramavAntaravyApAraH, kiM ?, tatkalakevalAnudayatA, tena-vastreNa, kalo-yukto vastreNa vA kalA zobhA yasya sa tatkalaH, parihitavastra ityrthH| tasmin manuSye kevlsy-kevljnyaansyaanudytaa'sdbhaavtaa| ayaM bhAvaH-vastrA''vRtAnAM kevalajJAnA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA nutpattistadanutpattau ca kuto mokSAvAptiriti tAtparyam / prathamacakArastathAvidhacittAsAmarthyAdihetvantarasUcaka ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-digambaramate strINAM muktiniSedhastatra savastratvAdayo hi hetavo'vAntaravyApArastu kevalajJAnAbhAva evetyataH strInirvANanirAkRtau cetyAdi pUrvArdham / prayogastu-striyo na muktibhAjo, vastrAvRtatvAt dezavirativaditi / tathA dvArIbhUtakevalajJAnAbhAvopyanenaiva saadhyH| prayogo yathA-strINAM kevalajJAnaM na bhavati, vastrAvRtatvAdityAdi / yadvA vastrAvRtatvena hetunA kevalajJAnAmAvaM prasAdhya siddhenaiva kevalajJAnAbhAvarUpahetunA muktyabhAvaH saadhyH| prayogo yathA-tatra kevalajJAnAbhAvasAdhakamanumAnaM prAgavat / striyo na muktibhAjaH, kevalajJAnAbhAvAt suravaditi / athottarArddhana digmbrsyaatiprsnggaa'jnyaanmaah-'tsmaadeve'tyaadi| atra matizrutayorupalakSaNatvAdavadhyAdiparigrahaH / prayogo yathA-digambaramate savastrasya matyAdijJAnAnyapi na bhaveyuH, savastratvAt savastramithyAtvimanuSyavaditi / yadvA matyAdi jJAnacatuSTayaM savastrasya na sambhavet, jJAnatvAt kevalajJAnavaditi / kimuktaM bhavati-AtmapradezA'sambaddhapudgalAtmakamapi vastraM yadyAtmaguNakevalajJAnAvaraNaM bhavitumarhati, tarhi matyAdijJAnAnAmapyAvaraNaM bhavatu / ubhayatrApi vizeSAbhAvAt / loke'pi yadyasyAvaraNaM tattajjAtIyaM vA tajjAtIyAnAmapyAvaraNameva dRSTaM / yathA bhittyAdikaM sUryAlokasyAvaraNaM tathA''lokatvena sAmyAnnizAratna-ratnapradIpAdyAlokasyApyAvaraNameva / ata
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrImahAvIravijJaptievAtmapradezA'sambaddhavastrasamparkavatpRthivyAdisamparko'pi kevalajJAnAvaraNaM bhavatvityabhiprAyeNAnantaramasminneva kAvye puMsyapi kevalajJAnAbhAvaH sAdhayiSyate / kiJca-yadi zarIre vastrasamparkaH samutpadyamAnakevalajJAnasya pratibandhakastarhi utpannasyApi kevalasya vinAzako'pi bhavan kena nivAryaH ? / yathA matizrutAdyAvaraNodaya utpadyamAnasya matyAdijJAnasya pratibandhakastathotpannasyApi matyAdevinAzako'pi dRssttH| yacca savastratvena hetunA kevalajJAnAbhAve sAdhye hetorasiddhatvAdidoSA''kulatve'pi pratibandhA'tiprasaGgodbhAvanaM tatprAyo'lpadhiyo'pi prtiitivissyiibhvnaarthmitibodhym| nanu hetorasiddhatvodbhAvanA kathamiti cet / ucyate-tatra digambaraM pratyevaM vAcyaM-bho nagnATa ! pakSatvenAbhimatAH striyaH kimasaMyatinyaH saMyatinyo vA ? / Aye, siddhasAdhanaM / asmAkamapi tthaivaabhimttvaat| nahi vayamapyasaMyatastrINAM muktisadbhAva vdaamH| dvitIye'pi saMyaMtastrINAM vastraM kiM kevalajJAnAvaraNatvAt uta parigraharUpatvenAsaMyamahetutvAdvA muktipratibandhakaM ? na tAvadAdyo'navadyaH, vastrasyAtmapradezA'sambaddhapudgalAtmakatvenA''tmaguNakevalajJAnAvaraNatvA'sambhavAdityAdiyuktyudbhAvanenAnantarameva nirAkRtatvAt / kiJca-savastratvaM tAvat strISu kAdAcitkaM sArvadikaM vA ? / prathame tAvatpuMsyapi kAdAcitkasavastratvena hetunA kevalajJAnAbhAvaH sAdhyaH, anyathA puMsyeva vyabhicArAt / yadvA kAdAcitkasavastratvena hetunA puMdRSTAntena strISvapi kevalajJAna
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA sadbhAvaH saadhyH| tathA ca bAdha eva, satpratipakSatA vaa| dvitIye punaH svarUpAsiddha eva hetuH, pakSe tasyA'vartanAt / nahi strISu savastratvaM sArvadikaM, bAlyAvasthAdau snAnAdyavasaravizeSe ca strISu vastrarAhityaM sarvajanapratItameva / tasmAcca vastrAbhAvavati manuSye kevalajJAnotpattisvIkAre'vasthAvizeSAdau strISvapi vastrarAhityAtkevalotpattiH kena vArayituM zakyA ? / atha parigraharUpatvenA'saMyamahetutvAditi dvitIyavikalpe tu saMyatastriyo na siddhimadhirohanti, vastrAdiparigrahopetatvAddezaviratavaditi prayogaH smpnnH| tathA ca hetuH svarUpAsiddha eva / nahi saMyatastrINAM vastrAdiH parigrahe bhavitumarhati, tAsAM vastrAdeH saMyamamAtrarakSArthameva dhAraNAt / uktaM cAgame "jaMpi vatthaM ca pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuchaNaM / taMpi saMjamalajjaTThA, dhAriMti pariharaMti a // 1 // na so pariggaho vutto, nAyaputteNa taainnaa| mucchA pariggaho vutto, ia vuttaM mahesiNA" // 2 // iti / na ca svanizritatvena vastrAdau mUrchA bhavatyeveti shngkniiyN| svazarIraziSyAdAvapi tathAtvena mUrchAprasaGgAt kasyApi mokSAvAptirna syAt / kiJca-bho kSapaNaka! abalAnAmambaraparibhogaH kiM tIrthakaropadiSTaH ? tava matA''karSakazivabhUtiprarUpito vA ? azakyaparityAgakRto vA ? / Aye tAvadavazyaM vastrA''vRtAnAmeva muktiH siddhA / yataH 'prekSAvatAM hi pravRttiH svArthakAruNyAbhyAM vyApte'ti
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptivacanAt paramaprekSAvattvena paramakAruNyabhAjo hi bhagavanto nA'balAnAM muktyupaghAtakamupadizanti / tathAtve hyAstAM tAvadanyallokanindyA api bhagavanto bhveyuH| uktaM ca laukike - "bAlastrIvratighAtakAH syuradhamAdhIzAH zvapAkA ive"tyAdi / dvitIye tu tAbhiH zivabhUteH kimaparAddhaM ?, yena pApAtmanA'balAnAM vastradAnena muktyupaghAto vihitH| na hyAntaravairamantareNa kazcittathAvidhotkRSTArthasampadAgamanivArako bhavati / nanu bhoH ! zivabhUtinA vastradAnaM strINAM brahmacaryAdirakSArthameva vihitamiti cet / ciraM jIva, yenA''yAto'si svayameva maduktamArgeNa / yato yad brahmacaryAdipAlanahetustatsaMyama prati heturevetyataH siddhaM pratyuta niSparigrahatAheturvastrapAtrAdi, tatkuto'saMyamahetuH, kuto vA mokSopaghAtakamiti tvayApi savastrasya muktirvyvsthaapitaa| evaM tRtIyepyazakyaparityAgaH kiM zarIrAvayavasahotpannatvAt karNavedhavaccharIrasambaddhakRtavikAratvAdvA ? / ubhayathApi pratyakSabAdhaH, bAlyAvasthAyAmivAnyAvasthAsvapi snAnAdyavasaravizeSa vastrarAhityasya sarvajanapratItatvAt / atha cakArasUcitahetuprayogo yathA-striyo na muktibhAjaH, tathAvidhacittA'sAmarthyAt npuNskvditi| tatra tAdRzasAmarthyAbhAvastAsAM kiM gatisvAbhAvyAt jAtisvAbhAvyAt uta saMhananAdisAmagryabhAvAtpuruSebhyo hInatvAdvA ? / na tAvadAdyo, manuSyamAtrasyApi mokssaanaaptiprskteH| tacca tavApyaniSTameva / dvitIye, kA jAtiH ? paJcendriyatvaM strItvaM vaa| Adye'nantaroktavattavA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 23 : pyaniSTaM / dvitIye, strIjAtestathAvidhacittAsAmarthya kiM pramANaM ?.. pratyakSaM parokSaM vA / na tAvatpratyakSaM, tadarthAvabodharUpasya pratyakSasya. tavAsambhavAt / dvitIye tvanumAnAgamau vA ? / na tAvadanumAnaM, tathAvidhasAdhyasAdhakahetoradarzanAt / na ca saptamanarakapRthivIgamanAsAmarthyameva tatra heturiti vAcyaM, tasya tIrthakarabaladevAdau vyabhicArAt / teSAM tatra gamanasAmarthyAbhAve'pi muktigamanasAmarthyasadbhAvAt / kiJca-nahi muktiMgamanaM pratyadhogatigamanasAmarthya hetuH, matsyAdInAmapi muktigmnsaamrthyprskteH| teSAmadhogatigamanasAmarthyasadbhAvAt / nApyAgamaH, pratyuta mukteH pratipAdanAnniSedhavacanasyA''gamabAdhitatvAt / Agamo yathA"samaNassa bhagavao mahAvIrassa satta aMtevAsIsayAI siddhAI jAva savvadukkhappahINAI caudasa ajjia Asa yAI siddhAi ti . evaM saMhananAdisAmagryabhAvalakSaNo'pi heturAgama bAdhitatvena svasAdhyaM sAdhayitumasamartha eva / AgamabAdhitatvaM ca siddhi - siddhau siddhameva / na hi saMhananAdisAmagryabhAve muktiprAptiH / evaM puruSebhyo hInatvAditiheturna samIcInaH, yataH puruSebhya ityatra sarvapuruSebhyaH katicitpuruSebhyo vA ? / nAdyaH, svarUpAsiddhaH nahi tvadIyamatavAsitavratinyo'pi cANDAlAdiSuruSebhyo hInatayA tvayA vypdishynte| dvitIye, gaNadharAdInAmapi muktyavAptirna syAt / teSAM tIrthakarapuruSebhyo hInatvAdityAdi / athA''zAmbarasyAtiprasaGgA'jJAnamudbhAvya strIdRSTAntata eva puMsvapi kevalajJAnA'zraddhAnAnumAnAdityatrAnumAnaprayogo yathA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrImahAvIravijJaptipumAMso na kevalajJAnabhAjo, bAhyapudgalasamparkAt vastrAvRtastrIvadityanumAnena puMsvapi kevalajJAnA'zraddhAnasiddhau siddhA sarvajJatvena svabhaktatvena vA bhagavadamAnyatA digambarasya / ayaM bhAvaH-sarvajJatbena bhagavAn digambarasya nAbhimato, digambaro vA svabhaktatvena bhagavato nAbhimata iti / nanu sarvajJo bhagavAnityevaMrUpavacasA kevalajJAnAgIkAre satyapi kathaM tadazraddhAnAnumAnamiti cet / ucyate-AstAM tAvatkevalajJAnaM, pravacanApalApinAM pravacanamAtrasyApi vacomAtrevAGgIkAro, na zraddhAnena, teSAM svakalpitamatAnusAreNaiva pravacanapravartakatvAt / tasmAdvacomAtreNa tadaGgIkAro na stytyaa'nggiikrtvyH| anyathA "cattAri kuMbhA paM0 taM0 mahukuMbhe nAmamege mahupihANe, mahukuM0 visapihANe"ityAdi / evameva 'cattAri purisajAyA paM0 taM0 mahu0 'ityAdisthAnAGgoktacaturbhaGagIracanAyA vaiyarthyamApadyeta / ata evAtraiva pratijJAyAM 'vAcAjJAM pratipadya ye tvadarayastAneva vAggocarIkurve' ityuktamiti kaavyaarthH|| atha digambarasya virodhAdyajJAnamudbhAvayanneva tacceSTitamupahasannAha manvAno'pi jinezi taijasatanuM nAhArahetusthiti, dharmArAdhanasAdhanAnyapi mudhA buddhyA parityAjayan / dehaM pratyuta pAlayanniti visaMvAdAdyavitsarvavit ! nirvAcyaM ca nidarzayan kulavadhUste'rivaraM cessttte||8||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA vyAkhyA0-he sarva vit svAmin ! visaMvAdAdyavit tetavAridigambaraH, kulavadhUH-kulastrIH prati nirvAcya-janaprasiddhanAmnA vAggocarIkartumazakyaM liGagopasthAdikaM nidarzayan varaM ceSTate-sundaraceSTAM krotiityuphaasysuuckkriyaapdmitynvyH| visaMvAdAdyavittva-pUrvAparavirodhAdyajJAnitvaM, tatkathamityamunAprakAreNetIti kiM ? jinezi-kevalini, taijasatanu-taijasazarIraM, manvAno'pi-svIkurvANo'pi, apizabdo virodhodbhAvane'gre laukikavirodhodbhAvane'pi yojyaH / antarA'pizabdastu AdizabdasUcitapratibanyA udbhAvako / nAhArahetusthitiM / AhArarUpo yo hetustaijasazarIraM prati kAraNaM tasya sthiti-vidhiM na manvAnaH / tathA mudhA-yathArthavastraviSayakatvenepsitaphalAsAdhakatvAdviphalA yA buddhistayA dharmArAdhanasAdhanAni dharmasAdhanAni-rajoharaNamukhavastrikAdIni caturdazopakaraNAni, tAni parityAjayannapiparihArayannapi dehaM pratyuta pAlayan-alaM tattyAgopadezena dehazarIraM dharmasAdhanabuddhyA paalynnitykssraarthH| bhAvArthastvayaM-kAyaM hi pariNAmikAraNamabhigRhya vaa'vtisstthte| tacca pariNAmikAraNaM tridhA-acirasthAyi, cirasthAyi, sadAsthAyi ceti / tatrA'cirasthAyi pariNAmikAraNaM tAvattarutanvAdau nIrAnnAdikaM, cirasthAyi punarghaTapaTAdau mRtpiNDatantvAdikaM, sadAsthAyi tu jJAnA'vakAzAdau AtmA''kAzAdikam uktaMca-"kArya tiSThedabhigRhya, tridhopAdAnakAraNama /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptitarau nIramivAGge'nna-macirasthAyi kAraNam // 11 // mRtpiNDAdyaM ghaTAdau yattaccirasthAyi kAraNam / AtmAdikaM yad jJAnAdau, tatsadAsthAyi kAraNam / / 2 / / gurutttvprdiipe| tathA ca bAhyAgnerivA''hArAvinAbhAvitaijasazarIrasyAGgIkAre pariNAmikAraNatA''pannamannamavazyamaGagIkartavyameva / tacca nagnATena naanggiikRtm| ato virodhAsjJAnameva tasya / na ca kevalajJAnamAhAtmyAnnirAhAritvaM kevalina iti kalpanIyaM / evamapi kalpeta, yadi matizrutAdijJAnavatAmajJAnibhyaH kSudhAyA hInatvaM dRzyeta / tacca na dRzyate, pratyuta katicidajJAnibhyo'pi kSudhAyAH prAbalyadarzanAt / kiJcakevalino nirAhAritve kumArAvasthotpannakevalasyAnagArasya'' hArAbhAve zarIravRddhyabhAvena bAlyAvasthameva zarIraM bhavet, na caittsmbhvti| yataH paJcapaJcAzatsahasravarSAyuSkasya zrImallinAthasya varSazate'tikrAnte kevalotpattAvapi zarIramAnaM tu tatkAlasambhavi dhanuSAM paJcaviMzatirevoktam / kiJca-kevalino vedanIyodayasadbhAvAdasAtodayahetukA hi kSudhA kathaM na sambhavatItyapyAlocyaM / na caitadyuktimAtreNaiva kevalina aahaarsiddhiH| Agame'pi pratipAdanAt / uktaM ca_ "AhAragANaM bhaMte ! jIvA jahA sakasAI navaraM kevalaNANANaMpi" bhagaza08,u02 [ 321] tathA "egavihabaMdhagassa NaM bhaMte ! sajogibhavatthakevalissa katiparIsahA paM0 ? goamA ! ekkArasa parIsahA paM0, Nava puNa vedeti / bhagaza08, u08 [ 343 ] te
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA caikAdaza ime-kSutpipAsA-zItoSNa-daMza-caryA-zayyA-vadha-rogatRNasparza-malA iti / uktaM ca___"paMceva ANupuvvI cariA sijjA vahe ya roge a| taNaphAsa jallameva ya ikkArasa veannijjNmi"tti| tathA sambhAvitamamatAbuddhikalpanayA dharmasAdhanIbhUtAnyapi rajoharaNamukhavastrikAdIni caturdazopakaraNAni yAjitavAn / tathA tadantargataM zarIramapi na tyAjitavAnityetAvaMdeva na, kintu pratyuta dharmasAdhanamidaM zarIramiti buddhyA'nnapAnIyakamaNDalusaddarikAdyanekopacAraiH pAlayan nagnATaH parityaktavastrapAtrAdisthAne vahna yambukuNDikAdisvIkAreNa pratijJAparvatapracyuto'pi varAko dvidhArApratibandItaravArihato hatasyApi hananamiti nyAyamApanno bodhyH| pratibandI yathA-yadi zarIrasvIkAraH, kathaM na vastrapAtrAderapi, dharmasAdhanatvenobhayatrAvizeSAt / kiJca-kevalaM zarIraM na dharmasAdhanaM bhavitumarhati, sahakArivikalasya kAraNasya phalaM prati vandhyatvenAkAraNatvAt / evamapi yadi vastrapAtrAdityAgaH, kathaM na zarIrasyApi ? / zarIropaSTambhakadhiyA vaha nyambukuNDikAdisvIkAre'pi sutarAM pratibandI, sA tu subodhaiva / kiJca-sakalajagajantuhitahetutvena jinopadiSTebhyo rajoharaNamukhavastrikAdyupakaraNebhyastrastasya nagnATasya trasAdyanekajantUpaghAtakatve jinapatipratiSiddhAnAM vahna yambukuNDikAchAtratRNapaTAdInAmAsevane nirbhAgyasya jijIviSoH pIyUSapAnaparityAgAdvi
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti SapAnamitinyAyaH sampannaH / na caivaM vastrAdivat suvarNAdyapi dhAraNIyamitivAcyaM tasya sarvavirateH siddhisAdhanatvena jinA - " nupadiSTatvAt / na ca tathA vastrapAtrAdikaM, tasya siddhisAdhanasAdhuzarIropaSTambhakamAtrasyA'nnapAnIyAdivajjinopadiSTatvAt / 'uktaM cAgame - "jaMpi vatthaM ca pAyaM cetyAdi / tathA yadavAcyaM liGagopasthAdi, tanna nidarzanAhaM / yacca nidarzanAhaM hastapAdAdi, tannAvAcyamiti sakalalokaprasiddho'pi virodhastasyApyajJatA / "nirvAcyaM ca nidarzayanni'ti vizeSaNena nirdiSTaH / kiJca - mle - cchAdikula vizeSamAsAdyA'vAcyamapi liGgAdikaM vAcyaM dRSTaM, paraM nidarzanIyA'rhatayA sammataM tu digambarasyaiva dRSTam / ato mlecchAdibhyopyasyAvivekitvamapi sUcitaM bodhyamiti kAvyArthaH / iti gato digambaraH / atha kramAgatasya pUrNimIyakasya kAvyadvayenAbhiprAyodghATanapUrvakaM nirAcikIrSurAdyakAvyamAha pakSaH paJcadazImavApya sakalIsyAttatra tatpAkSikaM, yuktaM ceti vikalpya kalpanaparaH kucha / dikakSAzritaH / hI sAMvatsarikAdivajjinapate ! saGketamunmUlayan, bhUteSTAdina eva pAkSikaravasyA'rAtireSaH sphuTam // 6 // vyA0-he jinapate ! sAMvatsarikAdivat yugapradhAna zrIkAlikAcAryAtparato'rvAk krameNa bhAdrapadasitapaJcamyAM caturthyAM ca tadvAcakasAMvatsarikazabdavat, AdizabdAt kriyAvizeSavAcakA 28
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 26 -- AvazyakAdayaH zabdA grAhyAH / tadvacca bhUteSTAdina eva caturdazI - dina eva pAkSikazabda saGketaM caturdazIdinapAkSikazabdayorvAcyavAcakabhAvalakSaNamanAdisiddhaM tvadupadiSTaM conmUlayana - pAkSikazabdena caturdazI na vAcyeti durvacasA nirmUlIkurvannapalapannitiyAvat / hI khede / eSo'dhyakSasiddhaH pUrNimIyako rAtirvijJaptistutyadhikArAttava vairI sphuTaM yathA syAttathA vartata ityanvayaH / tatra-caturdazyAM pAkSikazabdasya saGketa munmUlayan kIdRg jA vizeSaNadvArA upahAsyamizrita phalamAha - tata eSa kiMlakSaNaH ? kuhvAdikakSAzritaH / kuhUH - amAvAsyA AdizabdAtpUrNimA tayoH kakSA - pAkSikatvena svIkArastAM zritaH zaraNIkRtavAn / atropahAsyasUcakapadaM kuhUritibodhyaM / yatastvadAjJAdviSatAmamAvAsyAzrayaNameva zreyaH / tathA ca pAkSikatvena pUrNimA'mAvAsyayoH zrayaNAt tasya pUrNimIyaka AmAvAsikazceti sAnvarthA nAmadvayI smpnnaa| anya [tva]thA pUrNimIyakanAmna eva sAnvarthatA - karaNe pUrNimaiva pAkSikatvena svIkartavyA syAt / tathA ca mAsa-madhye pUrNimAyA ekatvena pUrNimA mAsikameva parva syAnna pAkSikamityapyasya varAkasya dUSaNaM sUcitaM bodhyam / yadvA yaccaturdazyAM pAkSikazabdasya saGketonmUlanaM tatkutaH ? iti vizeSaNadvArA - hetumAha - yataH sa kiMlakSaNaH ?, kuhvAdikakSAzritastatazcaturdazyAM pAkSikazabdasya saGketonmUlakaH, tatazca kIdRg jAtaH 'pakSaH paJcadazImavApya sakalIsyAttatra tatpAkSikaM yuktaM ceti vikalpya kalpanapara' iti / pakSaH - paJcadazadinAtmakaH, paJca-
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptidazI-yajJakAlaM, avApya-prApya, sakalIsyAt-pUrNIbhavettattasmAt pakSeNa nivRttaM pAkSika, tatra-paJcadazyAM yuktaM, takAra evArthe, yuktameveti vikalpyA'sadAzaya kalpanaparaH-kuvikalpanA''saktaH itykssraarthH| bhAvArthastvayaM-yastu svAgrahIH svoktaM parityaktumazaktaH sa yuktidurbale'pi svamatikalpite mArge yuktiM netumicchannanekazaH kuvikalpanakalpanAjAlAkulito bhavatyeva / uktaM ca dvitIyAGagaTIkAyAM "AgrahI bata ninISati yuktiM, tatra yatra matirasya nivissttaa| pakSapAtarahitasya tu yukti-yaMtra tatra matireti niveza" // miti / kadAgrahI cAyaM sarvajanapratIta eva / tannidAnaM tu prAgudda zAdhikAre kiJcidarzitaM / vizeSatastu gurutattvapradIpAdigranthebhyo'vasAtavyam / ___ nanu pUrNimIyakasya paJcadazyAmeva pAkSikasvIkArAt paJcadazyAmeva pAkSikaM yuktamiti prayogo yukto, na tu paJcadazyAM pAkSika yuktamevetirUpeNa prayoga iti cet / maivaM AcaraNarUpatayA tasya caturdazyAmapi pAkSikasvIkArAt / sa ca svIkAro vizeSaNasaMyuktaivakAreNa sUcitaH, paraM vaiparItyazraddhAnAttadapi mithyAtvameva / vaiparItyazraddhAnaM tu AgamoktaM yaccaturdazyAM pAkSikaM tadAcaritamitimananAt / yaccA'nAgamika pUrNimApAkSikaM tadAgamoktamiti zraddhAnAcca bodhyam / atha tatkalpanAnirAkaraNaM tu uttarArdhana draSTavyam /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 31 ayaM bhAvaH-yathA sAMvatsarikAdizabdAH paryuSaNAparvAdiSu saGketitAstathA pAkSikazabdo'pi caturdazyAmeva / yacca 'paJcadazyau yajJakAlau pakSAntau parvaNI apI'ti nAmamAlAyAM paJcadazyAH parvatvamuktaM, taddhi vaMzAGagulIprabhRtInAM granthiSviva kAlasandhivizeSAdau saGketavazAd bodhyam / anyathA 'vatsarAdirmArgazIrSa'iti nAmamAlAvacanAt kArtikasitapaJcadazyAmeva paryaSaNAparva kartavyaM syAt / lokarUDhyA tu dIpAlikA''SADhAdau TippanAnusAratastu caitre'pi / tacca tavApi nAbhISTamityAdyanekayuktyA tannirAkaraNaM sudhIsAdhyamiti / aritA cAnAdisiddhasiddhAntoktasaGketonmUlanAt sphuTaiveti kaavyaarthH|| atha dvitIyakAvyamAhajJAnAdInyupacArasAdhyazucitAnISTapradA'niSTahRdbhAvAnIti taba praNItasamaye dRSTvApi vA'petahaga / jJAnA''cArahitopacAramupadhAnAdIpsitA'sAdhanaM, vidvAnetaditi prabho! prabhupuraH kiM no vrjennigrhm||10|| vyA0--he prabho ! tava praNItasamaye-tvaduktasiddhAnte, upcaarsaadhyshucitaani| upacAreNa-kAlavinayabahumAnopadhAnAdinA, sAdhyA-sAdhanArhA, zucitA-pAvitryaM yeSAM tAni upacArasAdhyazucitAni / jJAnAdIni-jJAnadarzanacAritrANi, kathambhUtAni ?, iSTapradA'niSTahRdbhAvAni, iSTAni-sukhAni sukhasAdhanAni ca tAni prddtiitiissttprdaaH| aniSTAni-duHkhAni duHkhasAdha
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zrImahAvIravijJapti nAni ca tAni harantIti aniSTahRtaH / evaMvidhA bhAvA:svabhAvA yeSAM tAnISTapradA'niSTahRdbhAvAni / ityamunA prakAreNa dRSTvApi bAhyalocanena pustakanyastA'kSareSvavalokyApi, vA zabdAttathAnuSThIyamAnAnyapyapetadRg / apetA-gatA, hag-bhAvalocanaM yasya so'petadRg pUrNimIyakaH, jJAnAcArahitopacAraM / jJAnAcAre hitazcAsAvupacArazca tamevaMvidhametatpratyakSasiddhaM zuddhaparamparAgatatIrthe zrAddhazrAddhIbhiH kriyArUpeNA'nuSThIyamAnamupadhAnatapaH, AdizabdAtsAdhUnAM yogAnuSThAnaparigrahaH / tadIpsitA'sAdhanaM sukhAdyasAdhanaM, vidvAn - jAnAnaH prabhupurastavapurastAnnigrahaM-yathAparAdhadaNDaM kiM no vrajet prApnuyAt ? / api tu prApnuyAdevetyanvayamukhenaivAkSarArthaH / bhAvArthastvayaM- janapravacane jJAnA''rAdhanaM tAvatkAlAdyupacAraireva bhavati / uktaM ca "kAle viNae bahumANe uvahANe taha ya anihnavaNe / vaMjaNa atthatadubhaye aTThaviho nANamAyAro " // 1 // ti / tatropadhAnaM jJAnamuddizya tapovizeSastatkaraNaM ca jJAnA''rAdhanaheturjJAnamUlakatvAcca darzanacAritrayorapIti / tacca saadhuu| nAmAvazyakayogodvahanaM, zrAddhArnA tUpadhAnodvahanaM / tacca pUrNimIyasya nAbhISTaM / upalakSaNAttatpratipAdakazrImahAnizIthAdizAstramapi / tasmAt he prabho ! tava puro nigrahAspadaM bhavedeva / nanu bho ! asyAmavasarpiNyAM prathamatayA candraprabhasyaivazrAvakapratiSThAvyavasthApakatvena prathama tastadudbhAvanenaiva vijJapti -
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA ruciteticet / satyaM, yadyapyevamasti, tathApi samprati yanmate yadutsUtrasya bAhulyena prasiddhistanmate tadudbhAvanapuraskAreNaiva vijJaptikaraNAbhiprAyAt zrAvakapratiSThAyAH kaTukamate eva prasiddhatvena tatraiva kizcidAviSkariSyate / anyathA pAzacandraH pratiSThAyA evApalApI, lumpAkastu pratiSThApyapratimAyA apyplaapii| nagnATauSTrikavyatiriktAH zeSAstu zrAddhapratiSThAvyavasthApakA ityAdivyaktyA vaktavye vijJaptergarIyastvaM syAt, tasmAtsAkaryavivekau pratyutsUtrasambhave'pyupalakSaNasUcitAveva bodhyAvitikAvyArthaH // iti gataH pUrNimIyakaH / / atha kAvyaSaTkenauSTrikAparanAmnaH kharatarasya svarUpaM vivakSurAdyakAvyenAtiprasaGgamAhapAvitryeNa vivarjiteti ramaNI nA'rhatsaparyocitA, matvA tAM pratiSiddhavAnkimu na ca jJAnAdisampadgraham / kAdAcitkamazaucamanyasadRzaM na jJAtavAnajJarATa, dujJeyastvarayA'rireSa bhagavan ! sampratyamISAM nRNAm // 11 // __vyA0--he bhagavan-he svAmin ! eSaH-pratyAsanno'dhyakSaH kharataranAmA'jJarATa-mUrkhacakravartI sampratIdAnImamISAM-'adasastu viprakRSTa' iti vacanAt tvatto dUravartinAM nRNAM-manuSyANAM, tvarayA-zIghra, dujJeyo-durlakSyo vartata itynvyH| eSa kiM kRtavAn ? pAvitryeNa-zucinA, varjitA-rahitA ramaNI-yoSita, nA'rhatsaparyocitA-jinapUjArhA na bhavatyevetyamunA prakAreNa matvA-jJAtvA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti nivAdhikArAd durjJAnaviSayIkRtyetiyAvat / tAM yoSitaM pratiSiddhavAn strINAM jinapUjAyAmanadhikAra ityevaMrUpeNa jinapUjAtaH pRthak kRtavAn jinapUjAM tyAjitavAniti yAvat / caH punararthe / jJAnAdisampadyahaM punaH kimu kiM na niSiddhavAn ? tathA kAdAcitkamazaucamiti / strIgataM yatkAdAcitkamazaucaM apAvitryaM, tadanyasadRzaM-ramaNyazaucApekSayA puGgatamazaucamanyat tena sadRzaM - tulyaM na jJAtavAnityakSarArthaH / - bhAvArthastvayaM-he bhagavan ! eSa kharataranAmA tava vairI sAmpratInajanAnAM duSSamAnubhAvAdajJAnabAhulyenAviditasadguruvacanaparamArthAnAM kadAgrahagrastacetasAM cetigamyaH, sahasA duradhigamyaH / duradhigamyatvaM ca 'kumataM hi kriyAbalena vardhate ' iti - vacanAt zeSakumatApekSayA'sya svamatikalpitakriyAyA ugratvASSbhAsatayA mUDhAtmanAM kriyAdhikyasya bhrAntyA''pAdakatvena bodhyam / taccaivaM apAvitryeNa hetunA strINAM jinapUjAyAmanadhikAraH, vizeSatratitvena pauSadhikAnAM bhojanAnadhikAraH, sAmAyikAdau sAdhutratoccAravannamaskAratrayapUrvaka tridaNDakoccAra ityAdikaM tIrthakarA''jJAbAhyatvenAnugramapyugrakriyAtvenA''bhAsata iti / tatra strIpujA niSedha nirAkaraNaM tvatraiva kAvye'tiprasaGgAdinA kRtameva / pauSadhikAnAM bhojananiSedhanirAkaraNaM tu catuSpa niyamenokte pauSadhatrate caturdazyAM niyamena caturthatapaHkaraNAjJayA ca tIrthakRtAmanujJaiva pUrNimAyAM pAraNa ke siddhe siddhameva / anyathA caturmAsyAmiva pAkSike'pi SaSThatapa eva proktaM bhavettacca nokta 34
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA - miti / evaM trinamaskArapUrvaka tridaNDako cArAdAvupratvAbhAsatvanirAkaraNaM matkRtauSTikamatotsUtrapradIpikAto bodhyam / ajJarADiti vizeSaNena digambarAdyapekSayA'tiprasaGgAdyajJAnena sarvathA tattvavicArabAhyatvamasUci / atiprasaGgAdyajJAnaM tasyApAvitryeNa hetunA strINAM jinapUjAniSedhakatvena sphuTameva / tathAhi - strINAM yadapAvitryaM tatsArvajanikaM kAdAcitkaM vA ? / Adye'tiprasaGgo yathA sArvadikAdapAvitryAt strINAM yadi jinapUjAniSe'dhastarhi tenaiva hetunA jJAnAdisampadgrahasyApi niSedhaH sampannaH, ubhayatrApi tatkalpitayuktestaulyAt / sa cAnena mUrkhazekhareNa najJAtaH / dvitIyahetorapyatiprasaGgo, yathA - kAdAcitkamapAvitryaM strISu tathA puMsvapi pratItameva / api zabdAtsAdhyAtiprasaGgo buddhigamyaH / tathAhi-tulyepyapAvitrye yadi strINAM jinapUjAniSedhaH kathaM na nRNAmapi / evamapi yadi puMsAmanujJA kathaM na strINAmapIti bandya (bAdhA ) paranAmA sAdhyA'tiprasaGgaH sopyanena na jJAtaH / evamAgamatrAdhopi prabhAvatyAdikRta jinapUjAdarzanataH, so'pi na jJAtaH iti kAvyArthaH / 35 atha tatkalpitaM tasyaivobhayapAzakalpaM vikalpayan bhagavadASSjJAparAGmukhatvaprasiddhiM taddhetu N ca didarzayiSurdvitIya kAvyamAhavRddhau mAsatithI pramANamathavA te na pramANaM kimu, brUhItyevamudIritaH prativaco'zaktaH kukarmA'rijit ! | vAcA''jJAvimukhaH prasiddhimagamat zrIvArSike parvaNi, prAptAnanda iva smitaM ca kurute kRtvA hi tat zrAvaNe // 12 //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti vyA0-hesrijit jina ! vRddhau mAsatithyovRddhau satyAmiti gamyaM, mAsatithI pratIte te tava, kimu kiM pramANaM, dinagaNanApar3atAvupanyasanIye brahItyevamamunA prakAreNodIrito-noditaH, prativaco'zaktaH pratyuttarayitumasamarthaH, vAcA - vacanena, kukarmA-yatatpralApI san AjJAvimukhastIrthakRdAjJAkhaNDanakArI zrIvArSike parvaNi- paryuSaNA mahasi, prasiddhimagamat - ayaM jinAjJAvajJAkArItyevaMrUpeNa loke prasiddho jAtaH / hi yasmAttadvArSikaM parva zrAvaNe - zrAvaNamAse cakArAt bhAdrapadavRddhau prathamabhAdrapade cakRtvA vidhAya, prAptA''nanda iva avAptamudiva smitaM- hAsyaM kurute - vidhAtItyanvayamukhenaivAkSarArthaH / 36 bhAvArthastvayaM-mAsatithyovRddhau satyAM prathamo mAsa stithi - rvA kiM tava pramANaM ? saviMzatirAtrimAse vyatikrAnte paryuSitavyamityAdi dinagaNanApatAvupanyasanIye uta netyevaM ihodIrito'pi ubhayathApi pAzAt pratyuttarayitumasamarthaH / tathAhipramANe tAvat "caNDaM mAsANaM aTThaNhaM ya pakkhANaM vIsuttarasayarAiMdiANa" mityAdikSAmaNakAlApakapAThaprAmANyAt zrAvaNa bhAdrapadAzvinavRddhAvASADhasitacaturdazIto hyAzvinasitacaturdazyAmeva caturmAsakakaraNatAprasaGgena kArtikasitacaturdazyAM caturmAsakaraNe 'paMcaNhaM mAsANaM dasahaM pakkhANaM paMcAsutarasayarAiMdiANa' mityAdinavInakSAmaNakAlApakakalpanaprasaGgena ca mahati sakaTe patanametasya tasyobhayorapyaniSTatvAt / kiJca zrAvaNavRddhau caturmAsakAtpaJcAzatA dinaiH paryuSaNA karaNe "
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 37 kArtikacaturmAsakAdarvAk zatadinyA paryuSaNAkaraNatA''pattyA 'samaNe bhagavaM mahAvIre satrIsairAimAse vaikka te sattari rAIdiehiM sesehi" tti pravacanabAdhA prakaTaiva / aprAmANye ca tatpUrvA''cAryakalpitavidhiprapAdi granthAnAM dattAJjalitA''pattyA pyaniSTamevetyubhayapAzAt pratyuttarayitumazaktaH kaTukabhASI bhavatIti / ____ nanu saharSa zrAvaNe paryuSaNAkaraNataH smitaM kurvan bhagavadvairitvena kathaM vikhyAtaH ? iti cet / ucyate-yathA'nyo'pi kazcidevAnAMpriyo viruddhAcaraNataH saharSa svIyaM svarUpaM janebhyo jJApayan tatkarmakAritvena vikhyAto bhavati, tathA'yamapi jinAnupadiSTaM zrAvaNe'pi paryuSaNAparva kRtvA saharSa janajJApanaM kurvanjinAjJAviruddhacAritvena janaprasiddho bhavatIti kaavyaarthH| athA'jJatvena pratikramaNadRSTAntaM puraskRtya catuSparvIvyatiriktatithiSu pauSadhaM niSedhayato'haMdAjJAbAhyatvaM darzayan tRtIyakAvyamAha prAyazcittakRtiH pratikramaNasatkRtyaM dvizaH pratyahaM, prajJaptaM bhagavaMstvayA tadadhikaM kurvIta kaH kAmyadhIH / tadRSTAntamukhena saMvaramayaM sAmAyikAdIva yat, parvasveva nu pauSadhaM niyamayannasti tvdaajnyaabhiH||13|| vyA0-he bhagavan ! yadyasmAt yattadonityAbhisaMbandhAt yatprAyazcittakRtiH-divArAtrisambandhipApApahAryanuSThAnaM pratyahaM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti pratidinaM dvizo-dvayoH sandhyayodvivAraM, pratikramaNaM pratItameva tadrUpaM yatsatkRtyamuttamAnuSThAnaM tvayA bhagavatA prajJaptaM - prarUpitaM tada dhikaM - triH prabhRtikaM kAmyadhIH- sukhAbhilASI kaH kurvIta ? na ko' pItyarthaH / nu-vitarke prakaraNAt kharataranAmA durAtmA taddRSTAntamukhena pratikramaNadRSTAntapuraskAreNa, sAmAyikAdIva-sAmAyikopavAsAdivat, saMvaramayaM - AzravanirodhalakSaNaM pauSadhaM parvasveva - aSTamyAdiparva divaseSveva niyamayan- aparvadivaseSu pratipadAdiSu na kartavyamityevaMrUpeNa maryAdIkurvan asti - vidyate yattadorniyAbhisaMbandhAt tasmAt tvadAjJAbahirbodhya ityanvayamukhenaivAkSarArthaH / 38 " bhAvArthatvayaM yathA sadanuSThAnamapi pratikramaNaM pratiniyatavelA yAM pratyahaM dvireva vidhIyate, tathA pauSadho'pi parvadivaseSveva yukto, na punaH pratipadAdiSvaparvadivaseSvapIti tasyA'jJazekharasyAkRtaM, ajJazekharatvaM cAsya pratikramaNapauSadhayoH svarUpasyaivA' parijJAnAt / yataH pratikramaNaM tAvat divArAtryoH pApAnuSThAnasya prAyazcittaM taccotkRSTArambhiNo'pi zrImahAvIratIrthe SANmAsikatapovannAdhikamucitaM, pauSadhastu saMvararUpatvena sAmAyikopavAsAdivadaparvadivaseSvapi yukta eva | anyathA caturthAditapasAmapi caturdazyAdiparvadivaseSveva kartavyatApatteH, catudazyAdiSveva caturthAditapaso niyamenA''game dRzyamAnatvAt / tasmAdyathA caturthAditapaso'STamyAdidineSu niyamenoktatve'pi - saMvararUpatvenA'nyatithiSvapi karttavyatayA'nujJAtaH, tathA pauSadhasyApi / uktaM ca tattvArthabhASyavRttau " pratipadAdiSvaniyamena kArya"
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA iti / kRterapyupalambho vipAkazrutAGgAdau subAhvAdinidarzanato bodhyH| kiJca-(yathA) paDikkame devasiaM savva'mityAdi sUtrapAThopyadhikapratikramaNaniSedhako dRzyate, na ca tathA 'jAva pavva divasaMpajjuvAsAmItyAdi' sUtrapATho'parvasu pauSadhaniSedhakaH, pratyuta jAva divasa ahorattiM pajjuvAsAmI' tyaadipaatthH| sa ca sarvadinapauSadhavyavasthApaka iti| ye tu 'pauSadhopavAsAtithisaMvibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau na pratidivasAcaraNIyA vityAvazyakavRttyanusAreNa niSedhayanti, te tadvatterabhiprAyAnabhijJA evaavgntvyaaH| tadabhiprAyajijJAsubhistu matkRtatattvataraGgiNIvRttiravalokanIyeti kaavyaarthH|| __ atha sAmAyike kriyAvaparItyaM pauSadhe ca kriyAdhikaM didarzayiSuzcaturtha kAvyamAhaIyAM sAmayike sucittajananImante pratikrAmayan, sadvIjAGkuritakSamAmiva halenollekhayannalpadhIH / doSApauSadhino'ntyayAmasamaye sAmAyika zikSayan, dakSaMmanyajanaH kathaM kathaya mAM svAmistvadAjJAparaH // 14 // vyA0-he svAmin ! tvaM mAM kathaya ayaM sAmayike doSadvayabhAga kharataro dakSaMmanyajanaH-adakSamapyapaNDitamapyAtmAnaM dakSaM manyate sa dakSaMmanyaH, sa cAsau janastvadAjJAparaH-tavAjJAvartI kathaM ? na kthmpiitynvyH| sa ca kiMlakSaNaH ?, alpadhIH, alpA-ekAMzagrAhitvenAtikRzA dhIrbuddhiryasya / yadvA'lpazabdo'
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti bhAvavAcI buddhirahita ityarthaH / kiM kurvan ?, sadvIjAGakuritakSamAM halenollekhayanniva, sadbIjaiH zAlyAdibhiraGkuritAjAtAGkurA yA kSamA- pRthvI, tAM halenotkIrayanniva, sucittajananIM dharmAnuSThAnayogya cittavidhAtrImIryAmIryApathikImante'vasAne 40 sAmAyikadaNDakozcArAnantaramityarthaH, pratikrAmayan cakAro'dhyAhAryaH, caH - punardoSA pauSadhino -rAtripauSadhikasyAntyayAmasamaye - rAtri pAzcAtyaprahare zikSayan sAmAyikaM grAhayannityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM pRthivyAdyupamardahetugamanA''gamanAdikriyApariNatA''tmano hi dharmAnuSThAnaM vivakSitaphalavanna bhavatItyataH pRthivyAdyArambhapariNAma nivRttiheturIryApratikramaNaM taca zeSAnuSThAneSviva sAmAyike'pi prathamameva yuktaM, uktahetorbAdhakaM vinA sarvatrApi samAnatvAt / yacca sAmAyike maharddhikasya rAjA''kAraNakAraNAdyudbhAvanaM tatpoSadhAdyanuSThAne'pi samAnasvAda kiJcitkarameva / yatparakRta sAmAyikasyeryApathairveti (?) kuvikalpanaM tadapyazeSAnuSThAneSvatiprasaGgabhujaGgrastatvAttathaiva bodhyaM / yacca "sAmAiaM kAUNa" mityAdyAvazyakacUrNyAdivacanaM tadapi mUDhAnAmeva bhrAntyutpAdakaM na punaH samyagdhIdhanAnAM / yataH seryA jai ceiAi atthi to paDhamaM vaMdati'tti zrI AvazyakacUrNivacanAdeva kRtasAmAyikasya caityagamanAgamanaviSayiNI sphuTaiva, anyathA zrImahAnizIthAdinaiva virodhaH syAt, tatra ca cittazuddhinimitAyA IryAyAH pratikrAnti vinA caityavandana - svAdhyAya-dhyAnAdi
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 41 dharmAnuSThAnasya nissiddhtvaat| atra baha vyo yuktayo granthagauravabhayAnnocyante, digmAtradarzanaM tu tattvataraGgiNIvattito bodhyam / evaM ca sati yatsAmAyike pazcAdIryAnirUpaNaM tatsAmAyike viparItakriyArUpo doSaH / sa ca sadbIjAGkuritetyAdilaukikadRSTAntena sarvathA buddhivikalasyaiva bhavatItidarzitam / tathA 'jAva posahaM pajjuvAsAmi'tti pAThoccAreNaiva pauSadhAvadhike vidyamAne'pi sAmAyike yadrAtripazcimaprahare sAmAyikopadezanaM tadadhikakriyAdoSaH pauSadhe bodhyH| sopyatimUrkhasyaiva bhavati / yato'vadhyapUrtAvapi yadi punaHpunaH kRtiH phalavatI syAttarhi ekasminnevopavAse punaHpunaH pratyAkhyAnakaraNena zatazopyupavAsA bhaveyuravadhikaraNasya ca vaiyarthyamApadyata / tathA ca yAvajjIvAvadhikacAritrepyuktayuktirIkSaNIyeti sAmAyikapauSadhayorapi prasiddhadoSadvayAdAjJAbAhyatvamiti kAvyArthaH / / . atha na kevalaM viparItakriyayaiva sAmAyikaM dUSitaM, kintu mUDhajanavipratAraNArthamadhikoccAreNApi dUSitamiti pradarzanAya paJcamakAvyamAha - AyuHparyavasAyipaJcayamavat tridaNDakoccAraNaM ; samyaka sAmayike janeti matikRnno nandipUrva tathA / pratyAkhyAna vidhAvubhe iti vibho !syAt so'nukampyaH kathaM ? tadya va ! divAkaradyutitatiH kurvIta kiM pecakam // 15 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zrImahAvIravijJapti vyA0-he vibho ! tat-tasmAt-sa kharataraH anukampyo - 'nukampArhaH, kathaM syAnna kathamapItyanvayaH / tatkuto ? yadyasmAt he deva ! divAkaradyutitatiH - AdityAMzuzreNiH, pecakaMkauzikaM ghUkamiti yAvat / kiM kurvIta samastajIvalokaM prakAzayannapi tathAvidhajAtidoSadUSitaM kauzikakulaM prakAzamAzritya ? na kimapi kuryAt pratyutAndhIkuryAdityarthaH / na caitAvatA bhagavato dUSaNaM / uktaM ca zrIsiddhasenadivAkarapAdaiH"saddharma bIjavapanAnagha kauzalasya, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu, sUryA zavo madhukarIcaraNAvadAtA " || iti / sa kimbhUtaH ? he janeti loksmbodhne| AyuH paryavasAyino - yAvajjIvAvadhikA ye paJca yamA - mahAvratAni, upalakSaNatvAttathAvidhAnuvratAnyapi grAhyANi / ta iva tadvat, sAmAyike ghaTikAdvayamAtrakAlAvadhikasaMvara vizeSe upalakSaNAdekadinAvadhikasaMvara vizeSe pauSadhe'pi, tridaNDakoccAraNaM-namaskAratryapUrvakavAratraya sAmAyikA''lApako - ccAraNaM, samyag - satyamityamunA prakAreNa, matikRt-matikartA buddhinivezayitetyarthaH, tatheti cAritravannandi:-pratItaH, upalakSaNAt zobhanamuhUrtavAsakSepAdiparigrahaH / tatpUrvakaM samyagiti na matikRt, tathAzabdasya lAlAghaNTAnyAyenobhayatra sambandhAttathA cAritravat pratyAkhyAnavidhAvubhe- triruccAro nandizcetidvayamapi samyagiti no matikRdityakSarArthaH /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 43. bhAvArthasvayaM tena zaThenAlpakAlIne'pi sAmAyike yAvajIvAdhikacAritradRSTAntena triruccAraH svIkRto, na punarnandyAdi vidhipUrvakatvaM tathA sAmAyikApekSayA bahukAlInepyupavAsAdipratyAkhyAne na triruccAro nApi nandiriti mahAjJAnA''vRtalocano'sau kauzikAdityadRSTAntena prakAzamAzritya bhagavadasAdhya iti kAvyArthaH // atha yo yatpratipakSaH sa tatpratipakSAnukUla iti nyAyAt laukikamidhyAtvamapyasya yuktameveti darzanAya SaSThaM kAvyamAhapIyUSadviSato viSAdanamiva prItAzumRtyoH punarbhRpAjJAparipanthino'lamaTavI stenaikanizrAzramaH / nadyAH sAdhanamasya cAdhamamatezvAmuNDikArAdhanaM, ' yuktaM tveva tavAhitasya hitakRt ! khedaM vRthA mA kRthAH 15 vyA0 - he hitakRt - hitakArin ! tvaM vRthA - mudhA khedaM mA kRthAH, mAdRze'pi prabhau vidyamAne nadIcAmuNDikAdyArAdhanaM kathaM karotyasAvityevaMrUpeNa paraviSayakaM duHkhaM mA kArSIrityanvayaH / khedaH kuto na vidheyaH ?, hi yasmAt asyauSTrikasyAdhamamate:nindyakRtyakAritvena hInadhiyaH, tavAhitasya tvadvariNo, nadyAH sAdhanaM-paJcanadIsAdhanaM yuktameva / kimiva ?, prItAzumRtyoH, prItI - vallabhaH, AzumRtyuH zIghraM maraNaM yasya sa tasya pIyUSadviSato'mRtapAnavairiNo, viSAdanamiva viSabhakSaNamiva tathA punazcAmuNDikArAdhanaM, apergamyatvAttadArAdhanamapi tasya yuktameva, iva "
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrImahAvIravijJaptizabdasyApi (syehApi) sambandhAt iva bhUpAjJAparipanthino-rAjAjJAparipanthino rAjAjJAvairiNo'lamatyarthaM aTavIstenA-rAjavirodhino vanavAsina-zcaurAsteSAmekA-advitIyA, nizrA-zaraNaM tasya zramaH-prayAsaH kRtiriti yAvat, sa ivetykssraarthH| bhAvArthastvayam-maraNAbhilASukasya pIyUSadviSato viSabhakSaNamiva paJcanadIsAdhanaM rAjAjJAvairiNazcaurazaraNakaraNamiva mithyAdRgavyantarIvizeSacAmuNDikArAdhanaM tava vairiNazcAmuNDikArAdhanAllokadattacAmuNDikanAmnaH kharatarA'paraparyAyasya yuktameva / bhagavati khedAbhAvepyanyatra tathAdarzanAt svarUpayogyatayA yuktaiva khedAkaraNavijJaptiriti kAvyArthaH / / iti gataH kharataraH / / atha kAvyatrayeNAJcalamataM dUSayitaM prathamakAvyenA'jJAnodbhAvanAmAha - kizciddharmavazena vastu nikhilaM sAdharmyavaidharmyabhA-, ganyo'nyaM prativastuvistaravibhujJAninnajAnannayam / zraddhAlurmukhavastrikAgrahaNataH syAtsAdhuliGgI tato, no yuktaM taditi prakalpanaparaH pApAtmarAD vizrutaH // 17 // ___ vyA0-he prativastuvistaravibhujJAnin / prativastuvistaraMvastu 2 pratyanantaparyAyaviSayakaM, vibhu ca-dravyaparyAyAbhyAM nikhilaviSayatvena vyApakaM, taJca tat jJAnaM ca tadvidyate yasya sa prativastuvistaravibhujJAnI sarvajJa ityarthaH / tasya sambodhanaM he prati
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 45 vastuvistara vibhujJAnin ! kiJciddharmavazenAnantadharmAtmake vastuni vivakSitaikataro dharmaH kiJciddharmastadvazena tatpAratantryeNA'nyonyaM - paraspareNa sAdharmyavaidharmyabhAga sAdhamyaM ca samatA, vaidhamyaM ca - viSamatA te bhajate - Azrayate iti sAdharmyavaidharmyabhAga, evaMvidhaM nikhilaM - sampUrNaM, vastu AtmAdipadArthasArtharUpaM ajAnannAvagacchan, yattadornityAbhisambandhAt yasmAnmukhavastrikA grahaNataH zraddhAluH-zrAvakaH, sAdhuliGgI syAttatastasmAttat mukhapotikAgrahaNaM zraddhAlUnAM no yuktaM - nocitamityamunA prakAreNa kalpanaparaHkuvikalpanAsssakto'yamadhyakSo'JcalaH pApAtmarAT-adharmizekharo, vizrutaH- prAyaH sarvajanapratItaH ityanvayamukhenaivAkSarArthaH / bhAvArthastvayam - he sarvajJa ! samastavastUnAmanyo'nyaM sAdhamyaM vaidhamyaM ca pratItameva / tathAhi dravyatvAdidharmo ghaTapaTayoH sAdhamyaM, vaidhamyaM ca mRnmayatvatantumayatvAdidharmaH / evamAtmAkAzAdInAmamUrtatvAdidharmaiH sAdhamyaM, vaidharmyaM ca caitanyAcaita - nyAdidharmerityAdi svadhiyA bodhyam (yathA ) tatra kevalaM na sAdharmyasUcakadharmai revobhayoraikyamApadyate, bhinnatvasUcakAnAmapi dharmANAM vidyamAnatvAt / tathA mukhavastrikAgrahaNamAtreNApi na sAdhu liGagatA, zraddhAlobhinnatvasUcakAnAmapi dharmANAM vidyamAnatvAt zraddhAlorbhinnatvasUcakaviruddhanepathyA''hArAdividherlokapratItatvAt / yadi sAdhUpAttatvamAtreNa parityAgo yuktastarhi dhAnyAhAra pAdavihAra - jalapAna vastraparidhAna-tattvazraddhAna-namaskArAdijApAdeH parityAgaM prasajyeta / tasmAdAvazyakAdi -
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti kriyAsAdhakatamatvena zraddhAlUnAmapi rajoharaNa-mukhavastrikA grahaNaM yuktameva / uktaM cAgame " se kiM taM louttariaM bhAvAvassayaM ?, 2 jaM NaM samaNo vA samaNI vA sAvao vA sAviA vA taccitte tammaNe tallese tadajbhavasie tadajjhavasANe tadaTThovautte tadappikaraNe aNNattha katthai maNaM akuNamANo ubhao kAlaM AvassayaM kareMti"tti anuyogadvArasUtram / etadvRttyekadezo yathA - ' tadarpitakaraNaH ' karaNAni tatsAdhakatamAni deha - rajoharaNa-mukhavastrikAdIni, tasminnAvazyake yathocitavyApAra niyogenArpitAni niyuktAni tAni yena sa sarvathA samyag yathAsthAnanyastopakaraNa ityarthaH / tathA " tassAhaNe jANi sarIrarajoharaNamuhaNaMtagAdiANi davvANi tANi kiriAkaraNattaNao appiANi "tti / anuyogacUrNiH / tadgrahaNaM cAnenAbhine vezAtpratiSedhayato'nyeSAmapi dvairatvena sammata iti kAvyArthaH // " 46 atha sAdhUpAttatvena zraMddhAlormukhavastrikAdityAjanena nyAyasya samAnatvAt tadudvaiparItyasyApi kalpanAprasaGgena svagalapAzaMdidarzayiSurdvitIya kAvyamAha - kiJcAropayatA tulAM nilayinaH svAtmAnamAptaprabho ! tenAssnAyi nije gale dRDhataraH pAzaH svayaM dudhiyA / dhAnyA''hArajalopacArazucitA vastrAvRtA'vAcyapanyAsArhannati - jainazAsanamatizraddhAnasaddhyAnataH // 18 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA vyA0 - he Aptaprabho - jinapate ! kiJceti dUSaNAbhyuccaye / svAtmAnaM nilayino - gRhasthasya, tulAM - samatAmAropayatA tenanikena dudhiyA durbuddhinA, nije gale svakIye kaNThe, svayaMsvayameva dRDhataro'ti nibiDaH, pAzo- bandhanamAnAyi-AnIta ityanvayaH / tatra gRhasthatulyatA kutaH ?, dhAnyA''hAra - jalopacArazucitA vastrAvRtAvAcya - pannyAsArhannati - jainazAsanamatizradUdhAna-saddhyAnataH / dhAnyAhArazca pratItaH, jalopacArazucitA ca-jalasyopacAreNa AhAranIhArAdikriyAvidhilokaprasiddhavyApAreNa, zucitA - pAvitryaM vastrAvRtA'vAcyaM ca vastreNAvRtamAcchAditamavAcyaM liGgopasthAdi, pannyAsazca caraNanyasanaM, arhannatizca-tIrthakaranamaskAraH jainazAsanamatizraddhAne ca / matizca zraddhAnaM ca matizraddhAne, jainazAsane matizraddhAne, saddhyAnaM ca-dharmadhyAnAdidhyAnamiti samAhAradvandvastata ityakSarArthaH / " 47 bhAvArthastvayaM-yadi mukhapotikAgrahaNamAtreNApi zraddhAloH sAdhusAmyaM syAt tarhi dhAnyAhArAdibhiH sAdhorapi zraddhAlusAmyaM bhavat kena vAryaM ? nyAyasyobhayatra samAnatvAt / tathAcAtmano gRhastha tulyatAM manvAno'JcalaH kathaM ( na ) mUDhAnAmapi gururiti svagalapAzA''nayanamiti kAvyArthaH // atha tasya nirdayatvamAviSkurvannAhahatvAssvazyakabhUpatiM jinapate ! tatkaNThahAropamaM ! dviH saGkhyAniyamaM samatvanRpatessatsaMvaraikAtmanaH /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrImahAvIravijJapti kaNThe pAzamadhIza ! pazya purataH kurvannupAdAya vai, SaDjIveSghRNo ghRNAspadamasau syAtte kathaM saMvareT ! // 16 // vyA0-he jinapate ! he adhIza ! he saMvareT ! - saMvararAja ! tvaM pazya-asAvaJcalaH AvazyakabhUpati-pratikramaNanRparti, hatvAvinAzya, tasyAvazyakasya kaNThastatkaNThastasmin hAropamaM susUtra - guNaprotamuktAphalazreNiracitabhUSaNakalpaM, dviH saGkhyAniyamamupAdAya - gRhItvA satsaMvaraikAtmanaH -zobhanasaMvaraikasvarUpasya samatvanRpateH- sAmAyikabhUpateH, kaNThe pAzaM - galabandhanaM kurvan SaDjIveSupRthivyAdiSaDjIvanikAyeSu aghRNo- nirdayaH, te tava purastAtkathaM ghRNAspadaM-karuNAsthAnaM, na kathamapItyanvaya mukhenaivAkSarArthaH / bhAvArthastvayaM-pratikamaNaM tAvaddivArAtrisambandhiprAyazcittAnuSThAnaM / tatra ca yathA 'yathAparAdhaM daNDo nyAya' iti vacanAt dviH saGkhyAniyamo yuktaH, anyathA prAyazcittAnaiyatyena pravacanavyavasthAviplavaH prasajyeta / sAmAyikaM punaH saMvararUpakriyA, tatra ca saGkhyAniyamo na yuktaH iti samyag vastusvarUpAparijJAnAdabhinivezAcca zrAddhAnAM pratikamaNaM na yuktamityAvazyaka - bhUpatiM vinAzya tatkaNThe hAropamaM tadIyameva dviH saGkhyAniyama:zrAddhaiH sAmAyikameva vidheyaM, tadapi dvivAramiti, saMvararUpasya sAmAyikabhUpateH kaNThe pAzaM kurvannasAvaJcalikaH SaDjIveSu nirdayastasmAcca tathAvidhayogyatA sadbhAvAttava purastAnna karuNAspadaM, upalakSaNAt saMvararUpasya pauSadhasyApi catuSpavyA niyamayan galapAziko bodhya iti kAvyArthaH / iti gato'JcalaH //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 46 atha pUrvArddhana sArddhapUrNimIyakamatamuttarArddhana tristutikamatamatidezena dUSayitu kAvyamAhaprAyastulyakadAgrahI zaramitazcakSurmitena prabho !, sabhyAntastadayaM purastava tiraskAryastvanAryaprabhuH / tadvatristutiko'pi kopadahanaH kAmyaH kukarmAtmanAM, kopyastvadvacanAmRtakarasikai khAtibAhyo yataH // 20 // vyA0-he prabho ! 'yattadonityAbhisambandhAt' yasmAt zaramitaH-uddiSTeSu paJcamaH sArddhapUrNimIyakaH, prAyo-bAhulyena, cakSumitena-tadvitIyena pUrNimIyakena, tulyakadAgrahI-samAnAbhinivezikaH, tattasmAt ayaM sArddhapUrNimIyakaH anAryaprabhuH, anAryAAjJAvikaladharmakAriNasteSAM prabhuH-svAmI tava purastAt sabhyAntaH-sabhyamadhye, tiraskAryaH, turevArtha, tiraskArya evetynvymukhenaivaakssraarthH| ___ bhAvArthastvayaM-sArddhapUrNimIyakaH pUrNimApAkSikAdiprarUpaNayA prAyaH puurnnimiiyktulyH| prAyograhaNAt karpUravAsakSepAdipUjAniSedhAdinA'dhiko'pi / tattasmAttava purastiraskArya eveti pUrvAddhaM / iti gataH sArddha pUrNimIyakaH / tathA he prabho! tasmAttatyUrNimIyakavat tristutikopyAgamiko'pi tvadvacanAmRtakarasikaiHtavAjJAparAyaNaH kopya-aniSTaviSAdivat tyAjya itynvyH| tasmAt kuto?yasmAd baahyaatibaahyH| saMghabAhyo-rAkAraktaH, tato bAhyo'zcalastato'pyayaM bAhyo'to baahyaatibaahyH| kiMlakSaNaH saH?,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti kukarmAtmanAM - utsUtrabhASaNAdinA kutsitaM karma yeSAM te evaMvidhA ye AtmAnaH prANinasteSAM kAmyaH prItikArI / punaH kiMlakSaNaH ? kopadahanaH- utsUtrabhASiNAM hi krodhAdayo'nantAnubandhina evodayaprAptA bhavanti, tasmAt kopo'pyanantAnuvandhI krodhastena dahana sa agniriva kopadahano'taH kopya iti kAvyArthaH / 50 athAtidezena tiraskRtasyApyAgamikasyA'sya citrakAricaritramAviSkurvan kAvyamAha - sAmaMzcitrakRdazrutaM tava riporekaM caritraM zrRNu, tvattIrthasya namaskRtiM ca vacasA svIkRtya tanmadhyagA | nastutyA zrutadevateti vadati zrutvApi tatsannidheraunnatyaM jinazAsanasya satataM zrI hemacandrAditaH // 21 // vyA0 - he svAmin ! tava riporAgamikasyaikamazrutaM citrakRdAzcaryakRccaritraM zraNu ityanvayaH sugamaH / taccaritraM kiM ? 'namo titthassa' ttivacanAt tvattIrthasya dvAdazAGgIrUpapravacanAdhArasya, sAdhvAdisamudAyasya, namaskRti praNAmaM, svIkRtya - co'pyarthe, aGagIkRtyApi, tanmadhyagA tIrthAntarvarttinI zrutadevatA na stutyAstavanArhA na bhavatIti vadati / kiM kRtvA ?, zrutvApi, kiM ?, jinazAsanasyonnatyaM - zAsanaprabhAvanAM, kutaH ?; zrI hemacandrAdita:zrI hemacandrasUristrikoTIgranthakartA zrIkumArapAlapratibodhakRt sa Adiryasya, AdizabdAt navAGgIvRttikArakazrI abhayadeksriyo prAyAH / satataM kiMlakSaNAt ?; tatsanniveH sAzruta
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA devatA sannidhau-samIpe sAnnidhyakAritayA vivakSitaikakAryavyApAravattayA ysyaivNbhuutaaditykssraarthH| ___ bhAvArthastvayaM-arhadAdyasAdhyaM kArya kathaM zrutadevatAsAdhyamityAdyabhiprAyeNa tena zrutadevatAstutiniSiddhA / tacca mahA'jJAnavilasitaM / nahi yo yadapekSayA prabalabalavAn sa tatsAdhyakAryasAdhaka iti niymH| anyathA''cAryopAdhyAyasAdhusAdhyakAryasya tadapekSayA prabalabalavadarhatsAdhyatvena 'namo arihaMtANamityekapadAtmakasyaiva namaskArasya jApaH prasajyeta / tasmAt-svasvasAdhyakArye sarveSAmapi prabalabalavattvaM vaiparItye ca durbalatvameva yathAgamaM bodhyam / loke'pi pradIpAdisAdhyaM sUryeNa sAdhayitumazakyaM dRSTaM, uktaM ca-"vizvAndhakAravidhvaMsa-heturha limahAnapi / nAlaM pradIpavadbha mi-gRhAntastamaso'pahRta" // 1 // ityAdi / yuktivistarastu matkRtaSoDazazlokIvRttito'vasAtavya iti kAvyArthaH / ||iti gtstristutikH|| atha kAvyapaJcakena kramAgataM lumpAkamataM dUSayituM tAvattasya vizvAsaghAtinaH kevaligamyamevotpattisthAnaM didarzayiSuH kAvyamAhavizvAryakrama ! he mahAjaDajanavyAmohakargirA, tvabimbArcanadoSadarzanaparA'puNyAkSarAkSuNayA / SaDjIveSvanukampayAhRdayo'smIti bruvANo bahivizcAsya pratighAtako hataghRNaH kiMyonimAkIbhavet // 22 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti " vyA0 - he vizvAryakrama ! - jagadarcanIyacaraNa !, hataghRNolumpAkaH kiyonibhAvI / kA cAsau yonizca kiMyoniH, kiyonau bhaviSyatIti kiMyonirbhAvinI yasya vA sa kiyonibhAvI bhavedityanvayaH / kiMlakSaNaH ?, pratighAtakaH - sanmukhaghAtI zaraNatayA svamAzritasya hanteti yAvat / kiM kRtvA ?, vizvAsya-vizvAsaM janayitvA kiM kurvANaH ?, SaDjIveSvanukampayArdrahRdayaHklinnacetako 'smIti bahirbAhyavRttyaiva bruvANaH, punaH kiMlakSaNaH ? mahAjaDajanavyAmohakRt / mahAjaDajano - mahAmUrkhalokaH tasya vyAmohaM karotIti mahAjaDajanavyAmohakRt / kayA ?, durgirAzrotRRNAmanantApaddhetutvena pApabhASayA, kiMlakSaNayA ?, tvadvimbArcanadoSadarzanaparA'puNyAkSarAkSUNayA- tvadvimbArcane- tava mUrtipUjAyAM, doSadarzane- puSpAdyArambhasambhavenedaM sAvadyatvAnna jinopadiSTamityAdirUpeNa doSA''viSkaraNe, parANi - tatparANi yAnyapuNyAkSarANi-apavitrAkSarANi pApavarNA itiyAvat, tairakSUNAsampUrNA tayetyakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-kiyonibhAvI 52 bhavedityanantapApakAritvena kasyAM yonAvayamutpatsyate iti stotRpraznena kevalinAmeva gamyaM yadanantaduHkha vipAkasthAnaM sUkSmanigodAdi, tatraivA'syotpattiH sUcitA / zeSaM sugamamiti kAvyArthaH // athA'syonmattakelitAM darzayan dvitIyaM kAvyamAha - nadyutArapurovihArakaraNaM vAcaMyamAnAM jinAss dezaH pezalamuttaraM viracayannarhannapIti prabho ! |
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA pUjA'Nutratino'rhatAM na kusumairyuktA jinetyAvadan; madyAzIva tava dviSannaddaha vai vairUpyabhAgIkSyatAm ||23|| vyA0 - he arhan! he prabho ! he jina ! ahaha khede, vai nizvitaM / tava dviSan- lumpAkanAmA tava vairI madyAzIva- madyapAnivadityarthaH / vairUpyabhAg-vairUpyamasaGgatajalpanAdiceSTayA vaisadRzyaM bhajata iti vairUpyabhAk, IkSyatAM dRzyatAmityanvayaH / madyapAniceSTAmAha-kiM kurvan ?, aNuvratinaH - zrAddhasyA'rhatAM-bhagavatAM kusumairupalakSaNAccandanAdiparigrahaH, taiH pUjA na yuktetyamunA prakAreNA''vadan-mUrkhajanebhyo jJApanAya vacasA bruvANaH, apIti virodhe / punaH kiM kurvan ?, viracayan - vikalpayan kiM ?, pezalamuttaraM - manoharaM prativacaH, katham ?, iti- amunA prakAreNa, tatprakAro yathA nadyuttArapurovihArakaraNaM / nadyA uttAra uttaraNaM puro yastvevaMvidho vihAro - grAmAnugrAmavicaraNaM vAcaMyamAnAM - sarvaviratInAM, jinAdezo - jinAjJetyakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-pratyAkhyAtasarvasAvadyayogAnAM saMyamA''rAdhanatvena nadyuttArAvinAbhAvI vihArastAvajjinAjJA, anAjJA cANutratinAmapi samyaktvanairmalyahetuH puSpAdyavinAbhAvinI jinapUjetivirodhaH, jIvavirAdhanAsambhavasyobhayatra taulyAt / nanu nadyuttArAdau na punaH punaH karaNaspRhAnumodanAdi, pUjAyAM tu tadvaiparItyamiti kutastyaM taulyamiti cet, ucyate- nahi vayaM pUjAyAM puSpAdivirAdhanA'numodanIyeti bramaH, kintu puSpAdya vinAbhAvinI pUjA'numodanIyA spRhaNIyA ca / tathA sAkSAnnadyuttA t d 53
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti rAdyananumodane'pi tadavinAbhAvI vihArastvanumodanIyaH spRhaNIyazca, anyathA jinAjJA na syAt / yadvA kAryecchUnAM kAraNecchutvaniyamAditinyAyAt vihArahetunadyuttArAdAvapi spRhAdi svIkartavyamevetyalaM prapaJcena / tathA ca sati vihAro jinAjJA, na punarjinapUjeti jalpanaM madyapAnijalpanamiva pUrvAparasaGgativikalaM sakalajanapratItameva / zeSaM sugamamiti kAvyArthaH // ___ atha arthApattyA vezyAjanapUjAprakAzakasyA'sya kalikAlatulAmAviSkurvan kAvyamAhacArvI candanacampakAdikusumairnArcA sadaryakrama !, tyAgIzasya dizannaho ! jaDasabhAgRGgArabhUtaH svayam / arthAnarthavivekavirahito vezyAjanaM pUjaya,nnarthAnmUrkhajanaM hyavAtaradayaM kAlaH kalimUrtimAn // 24 // __ vyA0-he sadaryakrama ! uttamajanapUjyapAda !, aho aashcye| ayaM lumpAkanAmA amUrto'pi katicijanAnAM mahApApakarmAnubhAvAt kAlaH kaliduSamAkAlo mUrtimAna'vAtarat-avatIrNa itynvyH| kiMlakSaNaH ?, arthAnarthavivekagavirahita:arthazcAnarthazca tayoviveko-vivecanaM yasyA evaMvidhA yA hagjJAnalocanaM tayA virhitH-shuunyH| punaH kiMlakSaNaH 1, jddsbhaashRnggaarbhuutH-muurkhprssdlngkaarruupH| kiM kurvan ?, dizankathayan kathaM ?, candanacampakAdikusumaistyAgIzasya arhato'rcApUjA na cArvI-na zobhaneti, atretirdhyaahaaryH| arthAt-arthA
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA pattyA, punaH kiM kArayan ?, mUrkhajanaM svapratibaddhabizvAsijanaM atyAgitvena vezyAjanaM prati pUjayan pUjAM kArayana, bho loka ! tyAgitvena bhagavato'rcA na cAvatyarthAdatyAgitvena vezyAjanaM pUjayatu bhavAnityupadizannityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM yadi tyAgitvena bhagavataH kusumAdinA pUjA na yuktA, yuktA tarhi atyAgitvena vezyAjanasyaiva pUjyatA / yathA divA'bhojino devadattasya pInatvAmyathAnupapattyA rAtribhukti rvyaktIbhavati / kalikAlatulyatA tu pUjyasya bhagavato'pUjyatvamapUjyasya ca vezyAjanasya pUjyatvaM darzayataH sphuTameveti kAvyArthaH // atha nirAmnAyapravacanArthakaraNenopamayopahasan kAvyamAhapeTA vajramayI radairiva mahAmudrAGkitA durmaterunmudrIkaraNodyatasya dazanavyApattiheturhita ! | gambhIrArthamidaM tava pravacanaM vyAkhyodyatasyA''tmadhIklRptyA vRttiparamparAdyapamateryuktaM dviSo'dhvacyuteH // 25 // 55 vyA0 - he hita ! jaganmitra ! adhvacyuteH- jainamArgabhraSTasya dviSaH, idaM tava pravacanaM - AcArAGgAdizAstraM, dazanavyApattihetu:dantapAtanidAnaM yuktamevetyanvayaH / kiMlakSaNasya tasya ?, AtmadhIkluptyA svabuddhikalpanayA vyAkhyodyatasya - vyAkhyAM kartumudyatasya durmatedhRSTadhiyaH, vRttiSTIkA, paramparA - gurukramaH, te AdiyeSAM bhASyacUrNyAdInAM te vRttiparamparAdayastatrA'pagatA matiryasya tasya dantapAtanidAnaM yuktameva / kevetyupamayati-vajramayI " -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptivajrasambandhinI, peTeva-maJjUSeva, kasya ?, unmudrIkaraNodyatasya / unmudrIkaraNamudghATanaM tatrodyatasya, kaiH kRtvA ?, radaiH-dantaiH, peTA kiMlakSaNA ?, mahAmudrAGkitA / mahAmudrA-vajratAlakaM tayAGikatA-cihnIkRtA dattatAlaketyartha ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM yathA pratitAlyA bahuparicitamarmajJairapi durudghATyA mahAmudrAGkitA vanamayI peTA dantairudghATayitumudyatasya dantapAtaheturbhavatyeva, tathA tava pravacanamapi bahuparicitavyAkaraNa-sAhitya-tarka-jyotiSkAdyanekagranthAbhyAsaparikarmitamedhAnAM puraskRtagurukramaniyuktivRttyAdyAmnAyAnAM viduSAmapi duradhigamyaM svakRtamatikalpanayA vyAkhyAnayiturlumpAkasya ihaloke vidvatparSadi pArSadyairdantapAto vidhIyate eva / paraloke ca tatpravacanaM narakAdipAtaheturiti / evaM gurukramAdizUnyAnAM zUnyacittAnAmanyeSAmapi svadhiyA vyAkhyAnodyatAnAmiyameva gatirbodhyetikAvyArthaH / atha pravacanArthasyAnyathA prarUpaNAdaihikaphalopadarzanadvArA pAratrikaphalamupadarzayan kAvyamAhaprAyaH prAkRtasaMskRtAzanaratiH strovastravASpAnakRd, vyucchiSTAnnavigAnavAnagapahannAmnApi nindyshrutiH| durveSI vimukhIha te pravacanAccennA'bhaviSyad dviSan, dharmA'dharmaphalaM phalekSaNaparo'drAkSIdamutrApi kaH ? // 26 // . vyA0-he agapahRt !, agapo-merustadvadakampyaM hRd yasya sa agapahRd tasya sambodhanaM he agapahRt ! durveSI-jainaveSAMza
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA dhAritvAt na jainaveSI na vA zaivaveSI, kintu narazarIrAvayavaziraHpANyAdima bhUpradezavadbibhatsaveSadhAritvAt durveSI, jainapravacanaparAGmukhatvAt vimukhI, lumpAka iti nAmazravaNAdeva lokAnAmaprItisambhavAnnAmnApi nindyazrutiH cet-yadIhA'pervyavahitasambandhAt ihApi - ihaloke'pi tava pravacanAdarthAdanyathA prarUpaNAt prAyaH prAkRtasaMskRtA'zanaratiH / prAyo - bAhulyena, prAkRtAH - rajakAdayastaiH saMskRtaM niSpAditaM rAddhamitiyAvat / yadazanAdistatra bhojyatvena ratiryasya sa, nindyakulabhikSATanalampaSTa ityarthaH / tathA strIvastravASpAnakRt / strINAM vastrANi - zATakatadAntara paTakaJcukAdIni teSAM vAH pAnIyaM prakSAlanajalaM strIvastramalAvilajalamityarthaH / tasya pAnaM karotIti pAnakRt pApItyarthaH / tathA vyucchiSTAnnavigAnavAn / vyucchiSTaM-bhuktAvaziSTaM arddhabhuktaparityaktAnnaM vA'nena hetubhUtena vigAnavAnlokanindanIyo nA'bhaviSyat, kastarhi phalekSaNaparo aihikapAratrikaphalavilokanatatparo, dharmAdharmaphalmamutra-paraloke'drAkSIdityanvayamukhenaivAkSarArthaH / bhAvArthasvayaM he arhan ! yadyayamihaloka eva ninditAnnapAnAdinaiva klRptakavRttirnAbhaviSyattarhi paralokespi dharmAdharmaphalaM ko'drAkSIt dRSTA'bhavipyanna ko'pIti kAvyArthaH // iti gato lumpAkaH // atha kAvyadvayena kaTukamatamA vizcikIrSurnirgurutva phalopadarzakaM kAvyamAha-- 57
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti 58 hI hIno guruNA guruprabhuraNAnadhvazravAssAzravA, sAdhuzreNiriti prakalpitamatiH sampratyasAvIkSyate / durlakSyA kSitimaNDale kaTuphalaikAsaktisevyaH kaTuyuktastIrthamArddhamakSiviSayaM durvAvadannalpadhIH ||27|| vyA0-hIti khede / samprati vartamAnakAle'sAvadhyakSa siddho gUrjarAvaniprabhRtiSu dRzyamAnA sAdhuzreNiH sAzravA-sAdhuguNarahitA, IkSyate - dRzyate, ityamunA prakAreNa prakalpitamatiH kaTuHkaTuka ityaniSTanAmA yukta ityanvayaH / kiMlakSaNaH ? kSitimaNDale kaTuphalekAsaktisevyaH / kaTuphalAni narakAdigati vedyaduSkarmajanyaduHkhAni, teSvevaikA - advitIyA AsaktiH - kAraNAnumeyA lubdhatA yeSAM te kaTukaphalaikAsaktayastaiH sevyaH sevanArhaH, punaH kiMlakSaNaH, ? durlakSmA - duSTalakSaNadharaH punaH kiMlakSaNaH ? alpa dhIrbuddhivikalaH, kiM kurvan ? durvAvadan- mUrkhaparSadi kutsitaM bhRzaM vadan, kiM ? tIrtha- sAdhusAdhvIzrAvaka zrAvikAlakSaNaM, kIdRzam ? apArddha- apagataM arddha sAdhusAdhvIlakSaNaM yasmAttadevaMvidhamakSiviSaya - indriyagocaramiti evaM durvAvadan kuta iti vizeSaNadvArA hetumAha yataH sa kiMlakSaNaH ? guruNA hInaH - gururahitaH anupAsitagurukulavijJAna ityarthaH / guruhIno'pi kuta iti vizeSaNadvArA hetumAha yataH sa kiMlakSaNaH, ? guruprabhustIrthakRt tasya raNaHzabdo dvAdazAGgIrUpapravacanaM tasyAnadhvA - apathaH zravasI - zrotre yasya / yadvA gurau - gurutattvaprasAdhane prabhavaH samarthAste ca te raNA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 56 zca zabdA guruprabhuraNAsteSAmanadhvA zravasI yasya / yadvA guruprabhavo - gItArthA guravasteSAM raNaH - zabdastasyA'mArgaH karNau yasya sa, sadguruvacanasUcyaviddhakarNa ityarthaH / ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM- "bhUe atthi bhavissaMti kei telukkana miakamajuala"tti vacanAt asmin bharatakSetre duppasahaM yAvat trailokyanamaskRtakramayugalAnAM sAdhUnAM sadaiva sadbhAve'pi nahIdAnIM sAdhavo'smaduggocarIbhavantIti vadan nirgurutvena jAtyandhapuruSavat svapRSThi vilagnAnAM mahAsaGkaTapAtahetutvena kaTuka ityaniSTanAmA yukta eveti kAvyArthaH // athotsUtrabhASiNastAvatprAyo 'nantAnubandhimAyodayina eva bhavantIti dvitIyakAvyena mAyitvamAha - pApAtmA pratimA tAmabhinamaskAryA'tha pUjyA ca tat procyA'pi pratipakSatAmabhidadhanmAyAvimukhyaH kSitau / yadyaddharmamavApyamuktipadavIvIthI bhavetpUjitA, taM dharma pratiSedhayatyadhipate ! sAdhupratiSThAtmakam // 28 // vyA0- - he adhipate ! tattasmAtkAraNAt pApAtmA kaTukaH kSitI - pRthivyAM mAyAvimukhyo- mAyAzIlazekharo mantavya ityadhyAhAryaH itynvyH| mAyAvimukhyaH kiM kurvan ? arhatAM pratimA namaskAryA'tha ca pUjyA, itirgamya ityamunA prakAreNa procyA'pi - bhASitvA'pi pratipakSatAM tadvaiparItyamabhidhan-bANaH / mAyAvitvaM darzayati tasmAt kutaH ? yadyasmAt yaddhamaM yazcAsau atha 9
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrImahAvIravijJapti dharmazca yaddharmastaM, avApya prApya, pUjitA pratimA muktipadavIvIthI bhavet - mokSapadamArgaH syAt taM dharmaM sAdhupratiSThAtmakaM pratiSedhayati pratiSedhaM karotIti NividhAnAt pratiSedhayatIti bodhyaM / anyathA bhvAdigaNAta pratiSedhatItyeva syAdityakSarArthaH / bhAvArthasvayaM kaTukena jinapratimAyAstAvadArAdhyatvaM vaco - mAtreNa svIkRtam, paraM yaM dharmaM puraskRtya sA pUjArhA bhavati, sa sAdhupratiSThAtmako dharmo nAGgIkRto'to'ntarvRtyA na pUjyeti zraddhAnAnmAyAvIti / yatra kupAkSikatilakastilakAcAryaH svAbhinivezAt zrAvakapratiSThAvyavasthApanAya svakapolakalpite pratiSThAkalpe bhUtAtta iva yattatpralapan jinabimbapratiSThA zrAvaNaiva karttavyA dravyastavarUpatvAt sAvadyatvAdevetyAdyanumAnAdikaM prakalpitavAn, tanna yuktaM / tatrAnumAnasya tAvatpakSadharmatAdiprANaviyuktatvena nirjIva kalevara ivepsitArthasAdhakatvAbhAvAt / nanu pakSadharmatAdirAhityaM kathamiticet, ucyate- jinabimbapratiSThA zrAvakeNaiva karttavyA dravyastavarUpatvAdityatra pratiSThAyA dravyastavatvA'bhAvena zabdA'vRtticAkSuSatvAdiheturiva hetuH svarUpA'siddhaH / prayogo yathA - pratiSThA na dravyastavaH, pratiSThApyaviSayaka kriyAvizeSatvAt pratiSThA hetubhUta kriyAtvAdvA pratiSThAvyapratimAyA netrAdyAkAra nirmApaNavat / vyatireke ca pratiSThitapratimAviSayaka pUjAbhiprAyapurassarapuSpAdyArohaNaM / kiMca-dravyastavA'narhatvamapyapratiSThitapratimAyAH uktaM ca - " zarIramiva nirjIvaM, nirvidya iva satsutaH / nirnetramiva sadvaktraM, niSputramiva
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA satkulam // 1 // vinA jalaM sara iva, vyomeva gatabhAskaram / apratiSThaM tathA bimba, naivamahati cArutAm // 2 // iti shriishtrunyjymaahaatmye| anumAnaprayogo'pi yathA-apratiSThitapratimA na. dravyastavArhA, bhAvastavA'nahatvAt, anvaye suvarNAdi, vyatireke ca bhagavAnahan susAdhurvA / bhAvastavAnahatvaM tu pratiSThAvaiphalyaprasaGgabhayena tilakAcAryeNApi svIkRtam, kathamanyathA sa devAnAMpriyaH svakapolakalpitapratiSThAkalpe'pi pratiSThAkaraNakriyAvidhau pUrvapratiSThitapratimAyAH purastAdeva devavandanAdikriyAmupadiSTavAn / naca devanirmitapratimAyAM heto gAsiddhiraMzato bAdhazceti zaGkanIyaM, tAdRkpratimAyAH pakSA'nantarbhUtatvAt tadArAdhyatvagatizcAgre vkssyte| tasmAt pratiSThitAyA eva pratimAyAH pUjAbhiprAyapurassarapuSpAdihetukakriyAvizeSo dravyastavo, naanythaa| anyathA gautamAdigaNabhRnmastake vAsanikSepaM kurvato bhagavato-vIrasyApi dravyastavakRtiH prasajyeta / evaM satpratipakSitamapi-jinabimbapratiSThA na zrAddhakRtyaM, yatikRtyaM vA, sAdhvanuSThAnayogyapratiSThApyakriyAvizeSatvAt, sAdhUnAmevAgame nirdiSTatvAdvA, sthaapnaacaaryprtisstthaavdaacaaryaadipdprtisstthaavdvaa| vyatireke yat zrAddhasyaiva kRtyaM tanna sAdhvanuSThAnayogyapratiSThApyakriyAvizeSaH sAdhukartavyatayA jinopadiSTaM vA yathA dravyastavaH / kizva-sAdhyavyApakasAdhanAvyApakarUparamaNyArAdhyatvamupAdhirapi / kica-zrAvakeNaveti vizeSyasaMgataivakAreNA'nyayogavyavacchede sati zrAvakavyatiriktA'kartavyatAsAdhye tanmatAbhiprAyeNAMzato
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIravijJaptibAdho'pi / tena hi devAnAMpriyeNa strINAmapi pratiSThAyAmadhikAro darzitaH, kathamanyathA 'pANDavamAtretyAdinA svakapolakalpitapratiSThAkalpe nidrshnmkaari| kiJca-mugdhajanavipratArakacaturacetaskacAmuNDikacaturatAyA apyasya caturatA tu vAggocarIkartumapyazakyA / yataH strIjinapUjocchedakatvena tena cAmuNDikavarAkenAbalA eva vaMcitAH, anena tu durAtmanA jagaduttarasAhasamavalambamAnena trijagatpUjyAcAryasaMbandhiprabhutAdhanaM chitvA datvA ca strIbhyastAzcauryamAzritya mahAparAdhinyazcakrire / kiMcAgamabAdho'pi, Agame sAdhUnAmeva pratiSThAyA dRSTatvAt / tathAhi-zrIsiddhasenadivAkara-zrIumAsvAtivAcaka-zrIharibhadrasUriAryazrIsamudrAcArya-zrIprabhAkaraprabhRtipraNItapratiSThAkalpAstAvadAcArapratipAdakA granthAsteSu sarvatrApi 'suriH pratiSThAM kuryAdi'tyAdyarthapratipAdakavAkyAnAmeva prayogo, na punaH zrAddhaH pratiSThA kuryAditi pryogH| tathA pAdaliptAcAryaviracitanirvANakalikAyAmapi pratiSThAdhikAre 'sUriH pratiSThAM kuryAdi'tyAdyava pryogH| evamAcaritapratipAdakagranthA yathA "pratiSThAmahatAM yo hi, kaaryetsuurimntrtH| so'hatpratiSThAM labhate, yathA cApastathA phalaM" // 1 // iti bRhati zrIzatruJjayamAhAtmye / tathA "sarvatIrthodakaiH sauN-ssdhibhirdevtaahtaiH| zAstroktavidhinA bhUpaH, pratiSThAmapyakArayat' // 1 // bAsAkSatA sUrimantreNAbhimanya pvitrtaaH|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA kSiptA dhvajeSu daNDeSu, caityabimbeSu suuribhiH||1|| iti "saptasaptacatuH 477 saGkhye, gate vikramavatsare" ityAditrayodazazlokopalakSite laghuni shriishtrunyjymaahaatmye,| tathA tatraiva "evaM siMha niSAdAkhyaM, prAsAdaM bhrtaadhipH| kArayitvA pratiSThApya, jinAMzcApUjayattataH" // 1 // ityuktalaghu zrI za0 assttaapdpraasaadprtisstthaadhikaare| tathA "kevalyeSa svayaMbuddhaH, shvetaambrshiromnniH| kartA pratiSThiAM ko'pyeSu, puNyAnAmudayastava / / 1 / / tatazcAvantinAthena, prArthitaH kapilo muniH| pratyaSThAtpratimA mantrapUtacUrNAniti kSipan" // 2 // iti zrIhemAcAryakRtazrImahAvIracaritre ekaadshsrg| tathA "pratiSThApya jinendrANAM, pratimA nirmitA nvaaH| vidhinA sUrimantraNa, guruNA brahmacAriNe"ti samyaktvakaumudyAM tRtIyaprastAve tRtiiykthaayaaN| evaM zrIRSabhacaritrAdiSvapyanekeSu grantheSu bharatAdInAM zrInAbhasUriprabhRtibhiH pratiSThAkArayitRtvena prayogo dRzyate, na punaH svayaM pratiSThAkartRtvena pryogH| kiJcAbudAcalAditIrthedhvapi zilApaTTakotkIrNavarNapaktiSu navAgIvRttikArakazrIabhayadevasUrisantAne zrIdharmaghoSasUribhiH zrIzAntinAthabimbaM pratiSThitamityAdizrIneminAthaprAsAde pazcimadigvyavasthitazrIzAntinAthadevakulikAprazastau / evaM jIrNapratimAsvapi amukasUribhiH pratiSThitamiti likhitaM dRzyate, na punaramukazrAvakeNeti dRzyate / tasmAt pratiSThApyaprAgabhAvAvacchinnasamayavayaM
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 mahAvIravijJaptityakriyArUpA pratiSThA sAdhubhirevAnuSTheyA, Agame sAdhUnAmevopadiSTatvAt, pravajyApradAnavat / vyatireke ca jinstvvditi| nanu kumAranandisuvarNakArajIvena vidyunmAlidevena nirmitA zrImahAvIrapratimA sAdhupratiSThAyA asambhavena devenaiva pratiSThitA kathaM prabhAvatyAdibhiH pUjitA ? iti cet, maivaM devenaiva pratiSThitetyatra mAnAbhAvAt / nanu tarhi sAdhunaiva pratiSThitetyatrApi kiM pramANam ? iti cet, ucyate-cet pratiSThitA, tarhi saadhunaiv| nahi bharatAdikSetravartisAdhavo devAnAM durlabhAH, anyathA''gamabAdhaprasakteH / nanu tarhi gauravAllAghavaM nyAyyamitinyAyAt tathAvidhadevanirmitapratimAyAH pratiSThAyA abhAva eva kalpyatAmiticet / satyaM, yadi kvApi vyaktirnopalabhyate tahiM tathAsaMbhAvanApi jyAyasyeva, devatArpitarajoharaNamukhavastrikAdiveSaviziSTasAdhoriva devanirmitapratimAyAH pratiSThAmantareNApi pUjAhatvasambhavAt, divyAnubhAvasya tathAsvabhAvatvAt zAzvatasvabhAvAt zAzvatapratimAvaditi / paraM sAdhuveSArpaNamiva gRhasthapratiSThA tvaniSTaiva / kiJca-samyagdRSTidevAnAmavadhijJAnitvenA''gamavyavahAryyantarbhUtatvAdapi nAnyaistadapekSA smiikssnniiyaa| AgamavyavahAriNo hi zrutavyavahArapravartitaM pratipadyante, na punastadanusAreNa prvrttnte| zrutAdivyavahArApekSayA''gamavyavahArasya balIyastvAt / na ca vyavahArapaJcakaM sAdhanAmevetizaGkanIyaM, yathAsambhavamanyeSAmapi zravaNAt / kathamanyathA bhRgukacchavananivAsiyakSasya dhAraNAvyavahAra uktH| kevalA
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA vadhijJAne tu gRhasthAvasthAyAmapi kUrmAputrAnandAdInAM pratIte eveti| evaM divyAnubhAvavizeSAdanyAsvapi pratimAsvAyojyaM / etena sAvadyatvAdiheturapi zrAddhapratiSThAvyavasthApako bhaviSyatIti zRgAlakadAzA'pi parAstA, pratiSThAyAH sAvadyarUpatvAbhAvena hetoH svruupaasiddhtvaat| sAvadyatvAbhAvastu suvarNazalAkAdinetronmIlanarUpapratiSThApyAntyakriyAlakSaNAyAH pratiSThAyA yatikRtyatvena tIrthakRdbhiH sAdhUnAmevopadiSTatvena ca saadhyH| prayogastvevaM-uktarUpo jinapratiSThA na sAvadyarUpA, sAdhukRtyatvAt sAdhUnAmeva jinopadiSTatvAdvA, AcArAGgAdisUtrAdhyayanavat / kiJca-sAvadyatvaheturmatsyabandhAdikarmaNi vybhicaarypi| evaM vyatirekavyAptigrahe'pi yadyat zrAvakakRtyaM na bhavati tatsAvA na bhavatItyapi nAsti,zrAddhapratiSThA pravacanoktetyevaMrUpeNa tilakAsscAryadattAlIkapravacanakalaGkadAnavat / kalaGkalezAkalakitasyApi jainapravacanasya alIkakalaGkadAnaM tu zrAddhakRtyaM na bhavati, tathA tatsAvadyamapi na bhavatIti na, tasya mahAsAvadyarUpatvAt / nanu tilakA''cAryeNA'lIkakalaGkadAnamakAri tatkathamiti cet, ucyate-prAyo laghuvaiyAkaraNAnAmapi bhinnArthatvena pratItAnAM pratiSThA 1 sthApana 2 pratiSThApana 3 sthApanA 4 zabdAnAmekArthatAM prakalpya kukalpanAcakravartinA tilakA''cAryeNa paJcAzakaharivaMzAdigranthAnAM sammatitayA nidarzanaM cakre, tacca grISmakAlA''tapopataptapipAsinAM puMsAM jalAzayadhAvatAM mRgatRSNeva na samIhitArthasampAdakaM, vicAryamANasya tasya mekalakanyakAyAH kUle
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIravijJaptitAlahiMtAlayomale sulabhAH piNDakhajUrAH santIti vipratArakavAkyavadAprApakatvena vizIryamANatvAt, asatyasya ca tAdRg svabhAvatvAt / uktaM ca - "yathA yathA vicAryeta, vizIryeta tathA tathA / asatyoktaM bahI ramyaM, nAntaH kharapurISavat // 1 / / iti tadvicAraNe ca pratiSThAzabdasthApanazabdayoranyo'nyaM paryAyabhAktvaM kiM vyutpattyA kavirUDhyA vA ? / nAdyo, bhinnArthAbhidhAyikAyA vyutpatteH sarveSAmapi vaiyAkaraNAnAM pratItatvAt / nApi dvitIyaH, pratiSThAzabdasthApanazabdayorekArthavAcakatvena kavirUDherabhAvAt / yadyapyetau kevalAvanekArthoM tathApi nAnyo'nyaM pryaaybhaajinau| nanu tarhi prakRtaprakaraNe'nayoH ko bhedaH ? iti cet, ucyate-pratiSThAzabdastAvat pratiSThApyahetubhUtakriyAvizeSavAcakaH, sthApanazabdaH punarAdhArAdheyabhAvasambandhanibandhanakriyAvizeSavAcakaH, krameNa kaviprayogo'pi-"tatazcAvantinAthena, prArthitaH kapilo muniH| pratyaSThAt pratimA mantra-pUtacUrNAn vinikssip"| nniti shriiviircritre| evaM shtrunyjymaahaatmyaadaavpi| tathA sthApanazabdasya kaviprayogo yathA "tadA nadIpravAheNa, paattitaadvikttaattttaat| yugAdidevapratimA, prakaTA'bhUt prabhAvayuga // 1 // tAM prekSya harSayukto'sau, snapayAmAsa vAriNA / pIThaM kRtvA mRdottuGga, sthApayAmAsa tatra tAM" / / 2 / / iti shriivimlnaathcritre|
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA tathA "ummagganivAraNayaM, sammaggaThAvaNaM ca bhavvANaM / emAi jaM vihiraM, aNumoe haM tamappahiaM ||1||"ti zrIArAdhanApatAkAyAM / kiJca-sthApanazabdapratiSThAzabdayoranyo'nyaM paryAyatAM kalpayan tilakA''cArya eva svAbhimatArthasiddhaye svakalpitapratiSThAkalpasya sthApanakalpa ityevAbhidhAnaM kathaM na dattavAn ? / tasmAt sAnvarthAbhidhAyakapratiSThAkalpanaiva tilakAsscAryo'pyaparyAyarUpatAM vadan taTAdarzizakuntapotanyAyamazizriyadityalaM vistareNa / evaM pratiSThApanazabdaH NigapratyayaniSpannatvena pratiSThAprayojakakata kriyAvizeSavAcakaH, sthApanAzabdastu pratiSThAviSayIbhUto yo jinabimbAdipadArthastasya vAcaka ityAdi svayaM bodhym| kica-prAtaragrAhyanAmno'sya tilakA''cAryasyA'nAryadhauyaM tAvaddhImanta eva vidnti| yataH svakRtAvazyakavRttauthUbhasaya bhAuANaM, cauvIsaM ceva jiNahare kaasii| savvajiNANaM paDimA, vaNNapamANehiM niaehi ||1||ti gAthAyA atidezena vyAkhyA'vasare bharataHsvayaM pratiSThitavAniti svayameva durAtmA payasi guptatAlapuTaviSamiva svamataM prakSipya bharatezvareNa pratiSThA kRtetyAvazyakavRttAvityAdisAmAnyavacasA svakRtereva sammatiM dattavAniti / ata eva tilakA''cAryakRtA'svazyakavRttirna viduSAM sammateti bodhyam / pratiSThAmAzritya svamataprakSepeNaiva vyAkhyAnAt / nanu tarhi tAvanmAtrasyaiva tattyAgo yukto, na punaH pravacanAnuyAyino'pi sarvasyeti cet, naivaM, .nihavakRtasya sarvasyApi pravacanAnuyAyitvAbhAvAt / uktaM ca
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJapti___"je bhikkhU vA bhikkhUNI vA parapAsaMDINaM pasaMsaM karejjA, je NaM nihagANaM pasaMsaM karejA, je NaM nihagANaM aNukUlaM bhAsejjA je NaM nihagANaM AyayaNaM pavisijjA, je NaM nihagANaM gaMthaM satthaM payaM akkharaM vA parUvejA, je NaM nihagANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA NANe i vA viNNANe i vA sue ivA paMDicce i vA avibuhamuddhaparisAmajhagae silAhejA, se vidha NaM paramAhammiesu uvavajjejA, jahA sumatI"ti shriimhaanishiithe| tasmAnnihnavakRteH satyatvAsatyatvaviveko bAlaceSTitameva / uSNAnnapAnIyAdisarvasAmagryAH pAvitrye'pi satkulInAnAM yavanIrAddhAnnasyApAvitryamiva tIrthakarAjJAvartinAM nivakRtasya sarvasyApyasatyatvAt / nahi tAlapuTa viSAnuSaGgi payaH pibatA puMsA viSAnuSaGgastyaktuM zakyate iti / kiJca-nihnavakRtyaGgIkAre tanmatopabRhaNApi kRtA bhavet / tathAca tIrthakarAdInAM pratyanIkataiva / uktaM ca "ANAi avaTuMtaM jo uvavuhijja jiNavariMdANaM / titthayarasta suassa ya, saMghassa ya paJcaNIe so / / 1 / / kiM vA dei varAo suThuvi maNuo dhaNI vibhatto vi / ANAikkamaNaM puNa, taNuaMpi aNaMtaduhaheU // 2 // tamhA sai sAmatthe, ANAbhaTThami no khalu uvehA / aNukUlagearehiM, aNusiTThI hoi kAyavvA // 3 // iti sndehvissaussdhiprkrnne| kicotsUtravAdikRtagranthA disvIkAre sUtravRttiniyuktibhASyacUAdInAM granthAnAM suvihitaparamparAyAzcocchedA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA patteratyantamAsamaJjasyaM prsjyet| digmAtradarzanaM yathA-tilakAsscAryakRtA''vazyakavRttyAdyaGgIkAre sAdhupratiSThocchedaH / tathA ca prAg pradarzitA''cArAcaritapratipAdakagranthAnAM nirvANakalikAzatruJjayamAhAtmya-zrImahAvIracaritrapramukhANAM dattAJjalitaiva syAt / tatra sAdhUnAmeva pratiSThAyA dRSTatvAt / tathA''JcalikakRtA''vazyakadIpikA-zatapadyAdyakIkAre zrAddhAnAM rjohrnn-mukhpotikaadigrhnn-prtikrmnn-dvyaadhiksaamaayikkrnnaadyucchedaapttiH| tathA ca anuyogadvArasUtravRtticAdInAmucchedaH prasajyeta / tatra zrAddhAnAM rajoharaNAdigrahaNasyoktatvAt, tathA auSTrikagranthasvIkAre ca strIjinapUjA-mAsakalpAdivyucchedaH zrImahAvIraSaTakalyANakaprarUpaNaM zrAvaNaparyuSaNAkaraNAdi ca prasajyeta / tathAca jnyaatdhrmkthaangg-shriisthaanaangg-shriihribhdrsuurikRtyaatraapnycaashknishiithcuuaadiinaamucchedH| tatra krameNa strIjinapUjAmAsakalpakaraNa-zrImahAvIrapaJcakalyANaka-bhAdrapadaparyuSaNAkaraNAnAmuktatvAt / auSTrikagranthAstu zrIkalpasUtrasya sandeha viSauSadhivRttiH vidhiprapA utsUtrapadodghATanakulaM AcArAGgadIpikA saGghapaTTakasUtraM tadvRtizca gaNadharasArddhazatakasUtravRtti-sandehadolAvalI pauSadhavidhiprakaraNaM cetyAdayo bodhyaaH| nanu saGghapaTTakasUtraM pauSadhavidhiprakaraNaM ca kharataramatA''karSakajinadattA''cAryasya guruNA jinavallabhena kRtaM, tatkathamauSTrikasambandhIti cet, ucyate-jinavallabhasya jamAlivadavasthAdvayasambhavena saGghabAhyAvasthAyAM ye graMthAH kRtAste utsUtrabhASikRtatvena nAnyeSAM sammatAH, kintu tadapatyasya
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptijinadattAcAryasyaiva, atastatsambandhina evocyanta iti / tathA lumpAkasya granthakartRtvA'sAmarthe'pi tatkRtabAlaceSTitagItAbhAsAdyaMgIkAre'pi zrIjinapatipratimAdInAmapyucchedApattyA namaskArAdipravacanamAtrasyApyucchedaH prasajyeta / tatra sarvatrApi zrIjinapratimAdInAmArAdhyatvenopalambhAt / nanu zrIbhagavatyaGgarAjapraznIyopAGgAdiSu jinapratimAnAmupalambhaH sulabhaH, paraM namaskArAdipravacanamAtre'pi kathamiti cet, ucyate-pravacanasthaM padamAtramapyupakramAdibhizcaturbhiranuyogadvArAkhyeyam / uktaM ca"cattAri aNuogadArA paM0 taM0 uvakkamo nikkhevo aNugamo nao a"tti zrI anuyogadvAre / tatrAnugamo dvidhA-sUtrArtho niyuktyarthazca / tatra niyuktyarthastridhA-nikSepaniyuktyartha upodghAtaniyuktyarthaH sUtrasparzikaniyuktyarthazca / uttaM ca___"se kiM taM aNugame 2 duvihe paM0 taM0 suttANugame nijjuttiaNugame, se kiM taM nijjutiaNugame ? ni0 tivihe paM0 taM0 nikkhevanijjutti-aNugame ubugghAtanijjuttiaNugame suttaphAsianijjuttiaNugame"ti anuyogdvaare| tatra tAvadupodghAtaniyuktiH pravacanamAtrasyApi zrIAvazyakasambadhinI yA sA'vasAtavyA, tasyAH pravacanamAtrasAdhAraNatvAt / tathA ca niyuktimizritadvitIyavyAkhyAne thUbhasayabhAuANaM, cauvIsaM ceva jiNahare kaasii| savvajiNANaM paDimA, vaNNapamANehiM niaehi"ti gAthAyAmaSTApade prAsAdapratimAH kaaritaaH| tathA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 71 "sutattho khalu paDhamo, bIo nijjuttimIsio bhnnio| taio a niravaseso, esa vihI hoi aNuoge"tti bhagavA paJcaviMzatitamazatakatRtIyodazakavacanAt / tRtIyavyAkhyAne prasaGgA'nuprasaGgA''gataniravazeSArthakaraNe bharatAdicaritrANAmupAdAnaM prasaGagArthagrahaNenA'nuprasaGgArthagrahaNena ca pratiSThAkalpAdInAmapyupAdAnam / tathA ca pravacanasthapadamAtrasyA'pyarthakaraNena bharatezvarAdibhiH pratiSThA kAritA, kRtA ca mantrapUtacUrNAdinA zrInAbhasUriprabhRtisAdhubhiriti namaskArAderapi siddhaM jinapratimAprabodhakatvamiti / evaM nikSepakaraNenApi sthApanAnikSepe jinapratimopalambhaH sulabha eveti digmAtradarzanaM / evaM paashcndrkRtaa''caaraanggaadibaalaavbodhaadisviikaare'pyaa''yojyN| kiJca nihnavakRtagranthasvIkAre nihnavadIkSito'pi tvayA sAdhutayA vyavahartavyaH syAttadvattatpratiSThitapratimApi pUjyatvena svIkRrtavyA syAt / tathA ca nihnavA'nihnavayorabhedApattyA prvcnmaatrsyaa'pyucchedaapttiH| nAkasyAmukhAyAM (sthAlyAM) bhoktumupaviSTayobrAhmaNacANDAlayoviveko bhavitumarhati / loke'pi kulInAnAM zItalasyApi cANDAlakUpajalasya parityAgo dRSTastathA zItakAlAdAvayatnalabdho'pi zmazAnastho'gnirasevya evetyAdayo dRSTAntAH svadhiyA'bhyUhyA ityalaMvistareNeti kAvyArthaH / / iti gataH kaTukaH / / atha kramAgataM vandhyAparaparyAyaM saGkaramataM darzayan kAvyamAha
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIravijJaptitvabimbapratibaddhazuddhahRdayaskandhoNikAdaNDabhRd, dRSTvApi pratimAzravaH zravaNabhRd bimbArivad vizvarAT ! / sAGkarya dadhadeSa veSaviSayaM vaiSamyabhAggurvanukrAnteH krAntisamopamaH shrutipthaa'naakrnnyvaivnnybhaag||26|| __ vyA0-he vizvarAT ! jagadadhipate ! eSa vandhyanAmA varI zrutipathA'nAkarNyavaivarNyabhAga vartate itynvyHsugmH| tatra zrutipathaH-karNastenA'nAkarNyamazrAvyaM yad vaivayaM-mUrkhatA tasya bhAga / eSa kiMlakSaNaH ? kraantismopmH| krAntisamo-jyotiHzAstraprasiddho doSavizeSastenopamA yasya sa krAntisamopamaH, kasyAH ? gurvanukrAnterguruparamparAyAH, yathA krAntisamo doSo janmAdau bAlakAdyupaghAtakaH, tathA'yaM vandhyo gurukramopaghAtakaH / etatpadaM kupAkSikamAtrasyA'pyA''yojyaM / sarveSAmapi nagnATa-rAkAraktAdInAM navInamatapravartakatvena guruparamparAyA abhAvAt / punaH kiMlakSaNo ?, vaiSamyabhAga, vaiSamyaM vakratA tasya bhAga anntaanubndhimaayaaviityrthH| kiM kurvan ?, dadhat, kiM ? sAGkayaMparasparaparihAraibhinnavyaktinivezinoH dharmayorekatra samAvezalakSaNAM saGkaratAM, kiMlakSaNaM sAGakayaM ?, veSaviSayaM, veSonepathyaM tadviSayo yasya tattat / tadeva vizeSaNadvArA spaSTayatikiMlakSaNaH 'tvabimbetyAdi / tava bimbeSu pratibaddhaM-jinapratimA jinavadArAdhyetyevaMrUpeNa nyastaM, zuddhaM-nirmalaM pAparahitaM hRdayaMmano yaisteSAM susAdhUnAmarthAttadveSAntarbhUtau yo skandhorNikAdaNDau
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA 73 tau bibhartIti tvabimbapratibaddhazuddha hRdayaskandhorNikA daNDabhRt / tathA zravaNabhRt-arthAtkarNA''kArabhRt, kiMvat ?, bimbA'rivatjinapratimApApabuddhilumpAkavat buTTakarNAsskArabhUdityarthaH / kiMkRtvA ?, dRSTvApi kiM ? pratimAzravaH - gautamA dijIrNapratimA karNA''kAramityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-veSeNa no susAdhuliGgI, na vA lumpAkaliGagI, kintu dezopAdAnAd mizraliGgI / prarUpaNAviSayakamutsUtraM tu prAyaH pUrNimIyakAdisamAnameveti padarzitamiti kAvyArthaH / iti gato vandhyaH // atha kramAgataM vivakSita kupAkSikadazake 'ntyameva pAzamataM kAvyadvayena darzayitaM prathamakAvyena pUjA'ritvamAhapUjA'riH pratimA'rivajjinapate ! pUjA'vasAne jane, mithyAduSkRtamAdizannabhimataH pAzastapasvyaGginaH / paJcA''cAragatAmapIna ! na vidhau vAde vadedarcanAM, sUryAdeH karaNaM tathA ca kumunirmUrtipratiSThAM punaH // 30 // vyA0 - he jina ! he ina-svAmin! kumuniH - pAzacandranAmA sAdhvA''bhAsaH paJcA''cAragatAmapi darzanakaraNIyatvena jJAnAdipaJcA''cArAntarbhUtAmapi, arcanA- jinapUjAM, tathA mUrtyAdeH karaNaM jinabimbajinaprAsAdAdividhAnaM caH-punastathA mUrtipratiSThAM pratiSThApyasthApanAjinakriyAvizeSaM vidhau vAde vidhavAde na vadedityanvayaH / kiMlakSaNaH sa ? abhimataH AbhIrakalpeSu lumpAkAdikupAkSikeSu pratItaH / punaH kiMlakSaNaH ?
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 . zrImahAvIravijJaptipAza iva pAzaH, kasya ?, tapasya ginaH-mRgakalpaprANinaH, punaH kilakSaNaH ? pUjA'ri:-pUjAdvaSI, kiMvat ?, pratimA'rivat, lumpAkavat, paraM lumpAkaH prakaTaH prAkRtajanAnAmapi jJAnagocaratvAt, ayaM tadvaiparItyAd guptaH, paramArthato lumpaakbhraatetyrthH| kiM kurvan ?, Adizana-mUrkhajanebhya AjJApayan-janeloke mithyAduSkRtaM, kva ? pUjAvasAne pUjAprAnte itykssraarthH| ___ bhAvArthastvayaM-jinapUjA zrAvakeNa kartavyetyevaMrUpeNa vidhivAdarUpo jinopadezo na bhavatIti pAzacandrakuvikalpanaM / tccaastyntmsnggtN| yataH pUjA darzanA''cArarUpA, darzanaM ca samyaktvaM, tacca saMvararUpameva / uktaM ca-"paMca saMvaradArA paM0 taM0 sammattaM viratI apamAdo akasAtittamajogittaM"ti zrI sthaanaaNge| etadvRttyekadezo yathA-tathA saMvaraNaM-jIvataDAge karmajalasya nirodhanaM saMvarastasya dvArANyupAyAH saMvaradvArANi mithyAtvAdInAmAzravANAM krameNa viparyayAH samyaktvaviratyapramAdAkaSAyitvAyogitvalakSaNAH prathamAdhyayanAdvAcyA iti / tasya ca jinopadeza ev| evaM praasaadprtimaadaavpyvgntvym| zeSaM sugamamiti kaavyaarthH|| atha svAtmAnaM dRSTAntIkRtyA'nyeSAmapi bhagavadvairitvaM zikSayatItyAviSkurvan dvitIyakAvyamAhanidrA sAdhujanasya jainasamaye nA''jJA pramAdo yataH, procyeti pratisevya tAM ca sasukhaM svargApavargAdhvani /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA bho lokAH ! kila pazyata sphuTamahaM samprasthito'mmIti vAganyoktyA jina ! zikSayaMstvadaritAM vizvopamAn vyaMsakaH // 31 // vyA0-asAvityadhyAhArAt asau vyaMsakaH-pAzacandranAmA dhUrtaH sAdhvA''bhAsaH, vizvopamAn / viziSTaH zvA-asthibhuk tenopamA yeSAM te tAn vizvopamAn-mahAsthibhuksadRzajanAn anyoktyA-svAtmadRSTAntena svakIyamAtmAnaM dRSTAntIkRtyetiyAvat, tvadvairitvaM zikSayan-zikSAM graahynnstiitynvyH| svAtmadRSTAntamAha-sa kiMlakSaNaH ?, bho lokAH ! pazyatA'haM svargApavargAdhvani sphuTaM yathA syAt tathA prasthito'smi-prasthAnaM kRtavAnasmItyamunA prakAreNa vAk-vANI yasya sa, kiM kRtvA prasthitaH ? (tAM) jinA''jJAbahirbhUtAmapi nidrAM, kathaM ? sasukhaM yatheSTaM yathA syAt pratisevya-Asevya, ca-punaH kiM kRtvA ? procya-sambhASya, kthmiti| itIti kiM ? jainasamayejinazAsane, sAdhUnAM nidrA-nidrAkaraNam nA''jJA, tatkuto ? yatastatpramAda itykssraarthH| bhAvArthastvayaM-bho lokAH ! yUyaM pazyata-sAdhUnAM nidrAkaraNaM nA''jJA / ahaM cAnA''jJAbhUtomapi nidrAM sasukhaM pratisevya svargApavargamArge prasthito'smIti vacasA svAtmano jinA''jJAkhaNDanAdeva muktigAmitvasUcanenA'nyeSAmapi jinA''jJAkhaNDanAdeva muktyavAptirbhaviSyatIti janebhyo jJApayan durjanajanAn bhagava
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zrImahAvIravijJapti " dvairitvaM zikSayatItyato vyaMsako dazamaH pAzo'vasAtavya iti / nanu sampratyadhikA api kupAkSikA dRzyante, tatkathaM dazasaMkhyAniyamaH ? iti cet / satyaM satAmapyadhikAnAmaprasiddhanAmatvAdakiJcitkaratvAcca tadantarbhAvAdatiriktA'vivakSaNamiti prAge'vopadarzitamityalaM vistareNeti kAvyArthaH // iti gataH pAzacandraH / athoddiSTadasyudazakaM nirdizyopasaMhArapurassaramAzIrvAdagarbhi takAvyamAha-- ityudbhAvya nibandhitAnadhikRtAn kakSA'mbaragrAhakAn, dInAndInavAnnirIkSya bhagavaMstvat kiGkarA'smatpuraH / sadrAjyaM nijadharmasAgarazazI svIyeSu pIyUSaham, bhuJjannA''ravicandramA jaya jayiSvasmAdRzeSu prabho ! ||32|| vyA0 - he bhagavan ! he prabho ! tvaM sadrAjyam - dharmarAjyaM, Aravicandra-sUryacandramasau yAvat, bhuJjan pAlayan, A-sAmastyena jaya - jIyA ityanvayaH / kiM kRtvA ? nirIkSya - sandRzya, kAn ? adhikRtAn ime vairiNa iti vijJaptidvArA jJApanAyoddiSTAn kiMlakSaNAn ? dInAn - dInadazA''pannAn, tasmAt kIdRzAn ? dInaravAn - kAruNyajanakajanitazabdAn, ka ? tvatkiMkarA'smatpuraHtava sevakAnAmasmAkaM purastAt / anena sevakapuro dInadazApannatvaM vairiNaH sevyapratApavRddhirevetinyAyAtprabhoratipratApavRddhirasUci / dInatvaM kuta iti vizeSaNadvArA hetumAha yatastAn kiM lakSaNAn ?, udbhAvya nibandhitAn prakaTIkRtya yathAparAdhaM nibaddhAn
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAtriMzikA adhikArAttadabhiprAyamAviSkRtyA''gamikayuktibhistattiraskAradvArA niruttarIkRtAn / anye'pi prakaTIkRtya nibaddhA vairiNo dInA eva bhavanti, tathA'mI api| udbhAvya nibandhanaM kuta iti vizeSaNadvArA hetumAha-yatastAna kiMlakSaNAn ? kakSA'mbaragrAhakAn / kakSevane'dhikArAt susAdhusaGgavirahAtmake ambaraM-vastraM, tacca samyaktvAtmakaM gRhNantIti kakSA'mbaragrAhakAstAn / anye'pi tathAbhUtA nibadhyanta eva, tathA'mI api / sevakasAdhyavairinigraheSu sevakeSusvAmI saumyadRSTireva bhavatIti darzayati, tvaM kiMlakSaNaH ? jayiSu-prabhupratApadvArA jayazIleSu, svIyeSu-nijasevakeSu asmAhazeSu, pIyUSaga-hitakAritvena pIyUSavadamRtavad dRzau locane yasya sa / anyo'pi rAjA jayiSu sevakeSu saumyaga, tathA tvamapi / anena stutikartari prabhoratiprasannatA darzitA / punaH kiMlakSaNaH ? nijadharmasAgarazazI, nijaH-svIyo yo dAnAdibhedabhinnazcatu rdA dharmastadpo yaH sAgaraH-samudrastatra vRddhikAritvena zazIvacaMdravat nijdhrmsaagrshshii| anyo'pi rAjA nijadharmA nyAyAdayastadrUpo yaH samudrastatra caMdravat vRddhikArI bhavatIti / atra dharmasAgareti stutikarnAmApyasUci / yadvA nijaH-sevakatvena svakIyo yo dharmasAgaraH stutikartA tasyA''nandakAritvena zazIveti kAvyArthaH / / iti zrIvijayadAnasUrIzvaraziSyopAdhyAya-zrIdharmasAgaragaNiviracitazrImahAvIravijJaptidvAtriMzikAvRttiH samAptA / / . zrImattapAgaNanabho'GagaNanavyabhAnuzrIsUrirAD vijayadAnagurukramAbjam /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 saMsevya bhavyamatipotamavApya tIrNazAstrArNAvaissakalatArkika sArvabhaumaH ||1|| zrImahAvIravijJapti vAdaikalabdhajayavAda janaprasiddhAbhikhyaiH kupAkSika mataMgajasiMhanAdaiH / zrIdharma sAgarasuvA ca kazekharAkhyaidvAtriMzikA caramatIrthakRtaH kRtA'sau // 2 // 9 1 6 1 zrIvikramAnnavarasArasarAjavarSe, zrIstambhatIrthanagare'nupama zriyADhye / tabandhunA vimalasAgarasaMjJitena, saMzodhitA'lpamatinA'pi mayA svabodham // tribhirvizeSakam ||3|| granthA'naM 1150 zrImahAvIravijJaptidvAtriMzikA sampUrNA // - A. bhAratanA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM namo jinAya / AgamoddhAraka-AcAryapravara zrIAnandasAgarasUrIzvarebhyo namaH / mahopAdhyAya-zrIdharmasAgaragaNipravarapraNItA svopajJavivaraNavibhUSitA gurutattvapradIpadIpikA'paranAmnI ssoddsh-shlokii| praNamyA''tmavidaM vIraM, jJAnasakrAntaviSTapam / zrImadvijayadAnAhvAn, sUrIzAn sadgurUna punaH // 1 // vyAkurve SoDazazlokI, svopajJAmajJatApahAm / gurutatvapradIpasya, dIpikAM kRtadhImatAm // 2 // yugmm|| ___ iha tAvad nirvighnasamAptihetu-svAbhimatadevatAnamaskRtipUrvakaM sahetukagranthAbhidheyamAviSkurvastribhirvizeSakamAhazrImadvIrajinaM natvA, tatvA'tacvavivekinam / sarvAMzcotsUtraviccheda-tyaktA''lasyAn bahuzrutAn // 1 // zrIvIrajanmanakSatra-saGka tIrthAdhipatyabhISTasya, tIrthasyA''padvidhAyakAn // 2 // uddhatya tata utsUtra-bhASiNaH kaNTakAnimAn / kuNThitAsyAn vidhAsye'haM punaHpIr3AparAGa mukham // 3 // tribhirvizeSakam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokI vyA0-tattvAtattvavivekina zrImadvIrajinaM utsUtravicchedatyaktA''lasyAn bahuzrutAMzca natvA-praNamya, tIrthAdhipatyabhISTasya tIrthasyA''pavidhAyakAn imAn vakSyamANAn vidyamAnasantAna dvArA'dhyakSAn vA utsUtrabhASiNaH kaNTakAn tataH tIrthAduddhRtya punaH pIDAparAGmukhaM yathA syAt tathA kuNThitA''syAn ahaM vidhAsye ityanvayaH svayaM yojyH| zrIH-catustriMzadatizayalakSaNA sA vidyate yasya sa zrImAn, vizeSeNerayati-prerayatyaSTaprakAraM karma yaH sa vIraH, rAgAdijetRtvAjjinaH, vIrazcAsau jinazca vIrajinaH, zrImAMzcAsau vIrajinazca shriimdviirjinHcrmtiirthkRdityrthH| taM kiMbhUtaM ?, tattvAtattvavivekina, tattvaMrajatatvAdimatsu rajatAdiSu rajatatvAdimattvaM vastuno yAthArthya ca arajatatvAdimatsu zuktikAdiSu rajatatvAdimattvaM vastuno'yAthAyaM te vivektuM zIlamasyeti zIlArthe in vidhAnAt tattvAtatvavivekinaM, ca punararthe, bahu-pracuraM, zrutaM-zrutajJAnaM, yeSAM te tAn, kimbhUtAn ? sarvAn-sakalAn, punaH kimbhUtAn ? utsUtrasyajinapravacanaviruddhavacanasya, vicchedo-vinAzo vicchedakatvamiti yAvat / tatra tyaktaM parihRtamAlasyamudyamarAhityamupekSeti yAvad yaiste tAn, utsUtraM-jinapravacanaviruddham bhASitaM zIlamasyetyutsUtrabhASiNastAn, kimbhUtAn ? ApadvidhAyakAn, ApadaHpIDAyA vidhAyakA-niSpAdakA katRtvena hetava itiyAvat / kasya ? tIrthasya-tIryate saMsAro'smin asmAdvA tattIrtha-sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyalakSaNam, tasyeti / kimbhUtasya tIrthasya ? tIrthAdhipatyabhISTasya, tIrthAdhipatistIrthakRt, sa ca vartta
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 jaghanyotsUtrinidarzanam mAnatIrthAdhipatitvena buddhyArUDhaH zrImahAvIrastasyAbhISTaM vallabhaM pUjyatvenAbhimataM vA tasyeti / utsUtrabhASiNaH kaNTakAstIrthasyAss padvidhAyakAstatkutaH ? zrIvIrajanmanakSatrasaGkrAntabhasmadurgrahAt / zrIvIrasya janmanakSatramuttarAphAlgunI, tasyAM saGkrAnto nirvANasamaye tayA saMyukto, bhasma iti padaikadeze padasamudAyopacArAdbhasmarAziH, sa eva durpraho - duSTagrahaH- krUra grahastasmAt, tataH tIrthAduddhRtya - arthAta tIrthamanulagnAH kaNTakA iva kaNTakAstAn pRthakkRtvA imAna - adhyakSa siddhAnahaM kIdRzAn vidhAsye niSpAdayiSyAmi ?, kuNThitA''syAn, kuNThitaM - kuNThIkRtamutsUtra bhASaNAdilakSaNAn svavyApArAnpratyasamarthIkRtamAsyaM mukhaM yeSAM te tAn vidhAsye / kathaM ? punaH pIDAyAM parAGmukhAH punaH pIDAM kartumazaktA - akSamA yathA bhavantIti kriyAvizeSaNametadityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM jJAnAdiguNaiH samAnatve'pi nAbheyAdIn vihAya zrImahAvIrasya namaskAro varttamAnatIrthAdhipatitvenA''sannopakAritvAdeva / zrImaditivizeSaNena sAmAnyakevalitvanirAsaH, sAmAnyakevalinAM catustriMzadatizayalakSaNazriyo'sadbhAvAt / utsUtravicchedasyaiva prakRtatvenotsUtravicchede pUjAjJAnA'pAyApagama-vacanalakSaNAnAM caturNA mUlAtizayAnAM madhye vacanAtizayasyaiva prAdhAnyajJApanArthaM tattvAtattvavivekinamitivizeSaNena stutidvArA bhagavAn vizeSitaH / yadvA vacanAtizaye sati jJAnAtizayastatkAraNatvAt siddhaH / siddhazcA'vazyatatkAryatvAtpUjAtizayo'pi, apAyApagamAtizayastu prakRte tadarthameva
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokvAM namaskRtatvena siddhaH / tathA ca siddhaM mUlAtizayacatuSTayamapIti / "yo yadarthe samarthaH sa tadartha nimantrya' iti nyAyAt utsUtravicchedasyaiva prakRtatvena prakRte utsUtravicchedodyatA evA'nye'pi namaskAryAH, ata uttarArddhanotsUtravicchedodyatAnAmeva bahuzrutAnAM nmskRtiH| kAlatrayavartibahuzrutagrahaNArtha 'sarvAni'ti vizeSaNam / bahuzrutapadaM tu utsUtravicchedodyatA api bahuzrutatvamantareNa viphalaprayAsA bhavantIti tadvyavacchedArtha jJeyam / bahuzrutA api kecit tathAvidhapravacanA'nukampArahitA utsUtravicchede'nudyatA api bhavantItyatastavyavacchedArtha 'utsUtravicchedatyaktA''lasyA'niti vizeSaNamiti maGgalArthamabhimatadevatAdinamaskRtirUpazlokasya bhAvArthaH / atha pratijJAyAM sahetukagranthAbhidheyamiti yaduktaM, tatra dvitIyazloke hetusUcakatvaM tvevaM-utsUtrabhASiNaH kaNTakAn kuNThitA'ssyAn vidhAsye'tatkuta ? iti vizeSaNadvArA hetumAha-utsUtrabhASiNaH kimbhUtAn ? tIrthAdhipatyabhISTasya tIrthasyA''padvidhAyakAn, yataste tathAbhUtasya tIrthasyA''padvidhAyakAstata ityarthaH / loke'pi zaktau satyAM svasya vyathAkAriNaH zaktiriktAH karttavyAH zaktyabhAve ca tatsamparkastyAjyaH / uktaM ca-kaNTakAnAM khalAnAM ca, dvividhaiva prtikriyaa| upAnamukhabhaGgo vA, dUrato vA visarjanam // 2 // evaM maitrIbhAvamApannasyApi dasyovizvAso na yuktaH / uktaM ca
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam _ 'na vizvasetpUrvavirodhitasya, zatrozca mitratvamupAgatasya / - dagdhAM guhAM pazya ulUkapUrNA, kAkapraNItena hutAzanena' // 1 // iti / ApadvidhAyakAnAmudayo'zubhakarmodayahetu-kugrahayogAbhavatItijJApanAya 'zrIvIre'tyAdipaJcamyantam / nanu zrIvIrajanmanakSatrasaGkrAnto bhasmarAzinAmA durgrahaH zrIvIrasya pIDAkArI bhavatu, paraM tattIrthasya kathaM ? iti. cet, ucyate-yathA samarthapRthivIpatiM prati pIDAM karttamaprabhaviSNuH pratyarthI taddezanivAsIbhyebhyaputrAdInAmeva pIDAkArI bhavati, tathA'yamapi bhagavantaM pratyasamarthastadA''jJAvartitadabhISTasya tIrthasya pIDAkArIti / bhagavantaM pratyasamarthastu nirvANasamaye janmanakSatrasakrAntatvena vidyamAne bhagavati kSaNamAtramapi tdraashibhogaanvaapteH| ata eva tIrthamohamohitena zakraNa AyurvRddhikRte vijJapto'pi bhaMgavAnuvAca-bho zakra ! truTitamAyuH kenApi sandhAtuM na zakyate, mattIrthasya cA'vazyambhAvinI piiddaa| ata eva dve varSe sahasre yAvat sAdhusAdhvInAmuditoditaH pUjAsatkAro'pi na bhvtiiti| uktaM ca zrIkalpasUtre___jaM rayaNiM ca NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva savvadukkhappahINe, taM rayaNiM ca khudAe bhAsarAsInAma mahaggahe dovAsasahassa ThiI samaNassa bhagavao mahAvIrarasa jammanakkhattaM saMkate / jappabhiiM ca NaM se khuddAe bhAsarAsI mahaggahe do vAsasahassaThiI samaNassa bhagavao mahAvIrassa janmanakkhattaM saMkaMte, tappabhiI ca NaM samaNANaM niggaMthANaM niggathINa ya nodiodie pUyAsakkAre
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyA pvttii| jayA NaM se khudAe bhAsarAsI jammanakkhattAo viikkate bhavissai, tayA NaM samaNANaM nigaMthANaM niggaMthINa ya udiodie pUyAsakAre bhavissai'tti / iti hetusUcakazlokasya bhaavaarthH| ___ athA'bhidheyAbhidhAyakazlokasyAyaM bhAvaH-yathA'nye'pi kaNTakA vastrAdau vilagnA vastrAdeH pRthakakRtya kuNThitA''syIkRtAssantaH zaktirahitatvAt punaH pIDAparAGamukhIbhavanti, tathA'mI api| prameyaM tAvadatra granthe-utsUtrabhASikaNTakAnAmuddhArapUrvakaM kunntthitaa''syiikrnnmeveti| nanu utsUtrabhASiNaH kaNTakairupamitAH, kaNTakAnAM ha yuddhArastAvadvastrAdau vilagnAnAmeka sambhavati, kuNThitA''syIkaraNaM tu lamAlagnasAdhAraNamiti tatkathaM kaNTakarupameti cet / ucyate-vastrAdau lagnatvaM tAvatteSAM kuyuktimAdAya vAdAyodyatatvam, taduddhArastu suyuktyA kuyuktenirAkaraNaM, kuNThitA''syIkaraNaM tu ete utsUtrabhASiNa iti janebhyo jJApanaM, tacca sAdhAraNameveti / 'kriyA'nvayi padaM pradhAna'mitinyAyAt kaNTakAnAM punaH pIDAparAGmukhatvasyaiva prAdhAnyajJApanArtha 'punaH pIDAparAGmukha'miti kriyAvizeSaNamiti / nanu tIrthabAdhAkAriNAmutpattirbhasmarAzikugrahayogAdeveti prAguktam / tasya caikatra rAzau dve varSasahasre sthitiH| ato varSasahasradvayaM yAvatprabacanapIDAyA avazyambhAvAt prayAsamAtrataiva bhavatprayAsasyeti cet / mevaM, yato'zubhagrahasyApyupacAreNa zubhIkaraNAt taddhatukapIDAkAriNAM pIDAparAGmukhIkaraNaM bhavatyeva / uktaM ca
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam 'prANapraveze vahanADipAdaM, kRtvA puro dakSiNamarkabimbam / pradakSiNIkRtya jinaM ca yAne, vinApyahaHzuddhimuzanti siddhi' miti // 1 // ayaM bhAvaH-yathA jyotiHzAstraprasiddhakuyogAdazubhabhAvamApannAstithivAranakSatragrahAzcikIrSitakAryAbhimatadinazuddhayabhAvahetavaH santo'pi jinapatipratimApradakSiNAdyupacAreNa zubhIbhavanti, tathA bhasmanAmA durghaho'pi bhagavadbhaktyunnatacetasAM pravacanA'nukampakapravRttimatAM tathAvidhaprayatnopacAreNa shubhiibhvti| tathA ca 'kAraNA'bhAve kAryasyApyabhAva iti myAyAt azubhagrahahetukAnAM pravacanapIDAkAriNAmutsutrabhASikaNTakAnAM kuNThitA''syIkaraNaM bhavatyeveti prayAsasAphalya miti / yA ca sAmpratInatIrthasyA'vazyambhAvinI pIDA, sA tUtsUtrabhASiNAmutpattimAtreNApi siddhaiveti na kiJcidanupapannamiti / athA'sya granthasya SoDazazlokI gurutattvapradIpadIpikA ceti naamdvyii| tasyAH sAnvarthatvaM tvevaM-SoDazAnAM zlokAnAM samAhAra iti vyutpattyA SoDazazlokazarIrAtmakatvena SoDazazlokI, gurutattvapradIpanAmno granthasya dIpikeva gurutattvapradIpadIpikA, gurutttvprdiipsyotsuutrkndkuddaalaa'prpryaaysyaa''dhaarbhuutetyrthH| ayaM bhAvaH-yathA taijasaH pradIpo vAtAdivighnanivArikAyAM gRhAntarvatidIpikAyAM sthito nirvighnaM vezma prakAzayati, tathA gurutattvapradIpanAmApi yo granthaH, sa SoDazazlokIrUpadIpikAyAM sthitaH SoDazazlokyA saMyuktaH durjanavacanavAtAdivinarahito gurutattvaM vezma prakAzayatItyabhidheyAbhidhAyakazlokasya bhAvArthaH / tathA ca vyAkhyAtaM tribhirvizeSakamiti // 1-2-3 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM ____ athotsUtrabhASiNa ityatra yadutsUtramuktaM, tatkasya jJAnaviSayo bhavatIti darzayan saprabhedaM vibhajaMzcAhautsUtraM tatridhA vakSye, jaghanyAdikabhedataH / tatyAgotsukamedhAvi-medhA''darzakasaGa kramam // 4 // vyA0-tattyAgotsukamedhAvimedhA''darzakasakrama tadutsUtraM jaghanyAdikabhedatastridhA vakSye itynvyH| 'utsUtrabhASiNa'ityatra vizeSaNadvArA yatprAgutsUtramuktaM, tattridhA-trividhaM vakSye vAggocarIkariSye, tridhA kutaH ?, 'jghnyaadikbhedtH'| jaghanyamAdiryeSAM tAni jaghanyAdikAni-jaghanyamadhyamotkRSTAni, tAnyeva bhedaasttH| kimbhUtaM tridhA'pyutsUtraM ?, 'tattyAge'tyAdi, tasyotsUtrasya tyAgastattyAgastatrotsukA-udyatAH, medhAvinaH paNDitAsteSAM yA medhA-dhAraNakSamA buddhiH saivA''doM-darpaNastatra saGakramaH-saGkrAntiryasya tttditykssraarthH| bhAvArthastvayaM-jaghanyamadhyamotkRSTabhedatastridhA'pi vakSyamANamutsUtrodbhavabhavakUpapAtabhIrutayA utsUtraparihAre samutsukA ye paNDitAsteSAmeva jJAnaviSayo bhavati, na punarutsUtrodbhavakaTukavipAkA'nabhijJapuruSANAmapIti / vismaraNazIlabuddheviSayIbhUtamapyutsUtraM sacchidraghaTajalavadvivakSitaphalavanna bhavatItijJApanArtha medhApadopAdAnam / medhAzabdena dhAraNakSamA buddhirucyte| "sA medhA dhAraNakSame tivacanAt / 'tattyAgotsuke'tipadaM chAdmasthikajJAnamananyacetasA prayuktaM sat samyagvastuparicchedaka, nAnyatheti hetorutsUtraparihAropekSAparAyaNAnAM tridhA'pyutsUtrabuddhiSiSayo na bhavatItijJApanArthamiti /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam atha tridhA'pyutsUtraM tatsvAmidvArA didarzayiSurAdyotsUtriNaH svarUpaM zlokasya pUrvArddhana darzayannAha - tatrA''dyo'vetya tAn loke, kiM mameti vigItavAk / bhe vyA0 - tatra tAnavetya kiM mameti vigItavAk Adya utsUtrI jJAtavya iti pUrvArddhasyAnvayaH / tatra jaghanyamadhyamotkRSTotsUtriSu Adya utsUtrI - jaghanyotsUtrI kaH ? yastAn - prasiddhotsUtri hnivAdIna, avetya-jJAtvA kiM mama syAt, na kimapi madIyaM yAtItyullekhena loke - samyagdagloke 'vigItavAk,' vigItAnindyA vAk-vANI yasya sa vigItavAk-ninditaM brata ityarthaH / sa jaghanyotsUtrI jJeya ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM yaH kazcit varAko nihravAdIn utsUtriNo jJAtvA ya eva tAvadutsUtriNasta eva duHkhabhAjo bhaviSyanti, madIyaM kimapi yAtIti cetasi kuvikalpya 'na kimapi madIyaM yAtI'ti samyagdRgloke ninditaM brUte, sa pravacanAnu-kampArahito jaghanyotsUtrI jJeyaH / pravacanaviruddha bhASakatvaM cAsya, pravacanapIDAkAriNo nihnavAdIn jJAtvopekSAvacanasya pravacane niSiddhatvAt / uktaM ca 'sAhUNa ceiyANa ya paDiNIyaM taha avannavAyaM ca / jiNapavayaNassa ahiyaM savvatthAmeNa vAreti // 1 // tti [upa0: mAlA ] / nanvatra sAdhvAdipratyanIkAH sarvabalena nivAraNIyA " " ityuktaM tacca yuktameva paraM tathAvidhabalAbhAve tUpekSAvacanasyai-: vocitatvAt sa utsUtrI kathaM syAt ? / ucyate - upekSAvacanaM :
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM hi bruvANasya zeSabalAbhAve'pi vAgbalasyA'vazyaM siddhatvenA'mI pravacanadveSiNo 'nantasaMsArahetavazcetyAdyullekhena sAdhvAdipratyanIkAdinivArako'vazyaM vAkprayogaH karttavya eveti kuta upekSAvacanasyaucityaM ? tathA ca bombale satyapi na kimapi madIyaM yAtItyAdyupekSAvacanaM pravacanaviruddhamiti siddhamupekSAvacanaMvakturutsUtramiti / yattu kecidamI pravacanadveSiNo'nantetyAdivacomAtreNa sAdhvAdyAhitanivAraNaM kutaH ? pratyuta dveSiNa eva kRtA bhavantIti vadanti / te gambhIrapravacana rahasyAnabhijJA eva avagantavyAH / yataH zeSavalA'bhAve'pi tAdRgvacaH prayogaM kurvatA tena tatsAdhyasAdhvAdya hitanivAraNaM kRtameva / kiJca - zeSabalApekSayA vAgbalasya garIyastvAtpravacanasya mahAnupakAro'pi / tatkathaM ? iti cet / zRNu-amI utsUtriNaH pravacanadva piNo'nantasaMsAriNo'nantasaMsArahetavazca tyAjyA ityAdivAgvilAsena pUtkurvatA pravacanabhaktena te nihnavAdaya AbAlagopAlAGganAnAmapi pratItiviSayIkRtA bhavanti / tathA ca bAlagopAlAGganAdayastadvacanacakitAH sAvadhAnIbhUtAstanmArgAvalambino na bhavamti, tanmatA''zrayaNA'bhAve ca na tanmatavRddhiH, tadvRddhadyabhAve ca sAdhvAdInAM hitameva, hitaM cAhitanivAraNavyAptameveti siddhamahita nivAraNaM, mahA~zca pravacanopakAro'pi / stenAdyAkulitamAgaM yathAvat jJAtvA bahujanAnAM purastAt pUtkurvANo bahujanopakArI bhavatItyalaM vistareNa / yadyapi kadAcidanAdeyavacanAt kasyacittathAvidhalAbho na bhavati, tathApi pravacanabhakterAvazya 88
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam 86 katvena samyaktvazuddhirbhavatyeva / upekSAvacane tu tanmatavRddhireva / yata upekSAvacanamAkarNya bAlAdayo janA jAnanti - yadyayaM mArgaH kenA'pi na dUSyate, tadya yamapi mArgaH satya eva / atastanmArgAzrayaNamasmAkaM zreya eveti nizcitya tanmArgAnugAmino bhavanti / tathA ca tanmatavRddhistadvRddhau ca pravacanasyAhitameveti svayame - vA''locyam / yaccoktaM pratyuta dveSiNa eva bhavanti, tadapyasAraM, tAdRgadveSasya viduSAM cetasyakizcatkaratvAt / nahi tAdRgdveSeNa jagajjantukaruNArasArdrIkRtacetaskAzcaturacetasastadupekSAparAyA bhavanti / nahi kaTukAdyauSadhaprayogeNa rogAturANAmaprIteri[rI] tyupekSAdyupahatacetovRttayaH savaidyA bhavantIti / nanu vayaM suhRdbhAvena pRcchAmaH- yadi kadAcittathAvidhavacaH prayogeNa pravacane'narthotpattirbhavati tadA kiM karttavyaM ? iti cet / satyaM tathAvidhakSetrakAlAdisAmagrIvazAt taddhetukA'narthotpattirbhAvinI yadi niyamena svajJAnaviSayIbhavet, tarhi tatkSetrakAlAdyavacchedena maunameva karttavyaM, natUpekSAvacanavatA bhAvyaM / upekSAvacanaM hi nihnavaM pratyanukUlabhASaNaM taca pravacane niSiddhameva / uktaM ca zrImahAnizIthe 2 'je bhikkhu vA bhikkhuNI vA parapAsaMDINaM pasaMsaM karejA, je Avi nihnagANaM pasaMsaM karejjA, je Avi nihagANaM aNukUlaM bhAsejjA, jeAvi nihnagANaM AyayaNaM pavisijjA, je Avi nigANaM gaMthaM satyaM payaM akkharaM vA parUvejjA, jeNaM nihnagANaM saMtie kAyakilesAie tave i vA saMjame i vA nANe i vA viNNANe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM i vA sue vA paMDicce i vA avibuhamuddhaparisAmajjhagae silAhejjA se vi ya NaM paramAhammiesu uvavajjejjA / jaha sumti'tti| na tAkttajjAtIyahetukAM kvApyanarthotpattiM dRSTvA tatdRSTAntAvaSTambhena sarvakSetrakAlAdyavacchedenA'satImAzaGakyA'pi maunaM karttavyam / nahi zakrastutihetukamabhavyasurakRtaM zrImahAvIropasargamAlokya tannidarzanena sarvatrA'pyasadAzaGkayA punaH zakto'nyo vA ko'pi bhagavadguNanibaddhakacetA bhagavadguNagrAmastutau maunamAzrayate, na vA bhagavatastutiM kurvANaM kazcit kazcidapi pratiSedhati / nahi loke'pi tathAvidhajaTharAgnisAmagryabhAvAt paramAnnahetukavyathAmApannaM kazcit puruSaM dRSTvA taddRSTAntena sarvairapi tatparihriyate, ityAdidRSTAntA lokasiddhA api cetasi cintyaaH| maunamapi pravacanApekSayA'vagantavyaM, natvA''tmA pekSayA / 'tavApi pratipakSo'sti, so'pi kopaadiviplutH| anayA kiMvadantyApi, kiM jIvanti vivekinaH' ? // 1 // [vItarAgastavaH ] iti vacanAt / atra sUtre lokazabdena jinapravacanaM madIyamiti pravacane mamatAbuddhimAn samyagdRSTisamUhAtmako vivkssitH| tena tathAvidhaM bruvANaM kazcitkazcidajJAnI vItarAgopamayA prazaMsayannapi na doSAya / yataH so'pyupekSAvacovaktrasadRzatvAt prathamotsUtryeva gIyate gItArthariti / nanvayaM prathamotsUtrisadRzaH kathaM ?, iti cet / mamatAbhAvenAGgIkArArhe jainapravacane mamatAbuddhirahitasya tasya tattvArthazraddhAna
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtridarzanam 61 meva na bhavati, tadabhAve ca nopazamAdayo bhaavaaH| uktaM ca ( pramANanaya ) tattvAlokAlaGkAre-'na santyasyopazamaprabhRtayo bhAvAstattvArthazraddhAnA'bhAvA'diti / upazamAdibhAvA'bhAve ca sa na raagdvessvilyH| uktaM ca Agame'uvasameNa haNe kohaM, mANaM mahavayA jinne| mAyaM cajavabhAveNa, lobhaM saMtosao jiNe // 1 // [dazavai0] tti| tathA ca rAgadveSavantamapyupekSAvacanavaktAraM prati vItarAgatvena praNayana siddhaH prathamotsUtryeveti / nanu nihnavAdIna utsUtriNo nirIkSya na kimapi madIyaM yAtItyupekSAvAgmI pravacane mamatAbuddhirahitaH kathaM ?, iti cet / ucyate-pravacane mamatAbuddhimata upekSAvacanameva na sambhavati / nahi loke'pi caurAdibhirdhanAdinA riktIkriyamANaM gRhamAlokya gRhe mamatAbuddhimAna gRhapatyapatyaM ko'pi na kimapi madIyaM yAtItirUpeNopekSAvAgmI bhvet| kintu yathAsAmayaM tadvitrAsanAdyupAyameva rcyti| tathAvidhakSetrakAlAdisAmagryabhAvAcca maunamavalambamAno'pyavasaramAsAdya punarudyata eva bhavet tadapahRtadhanAdimocanopAye iti bhAvaH / nanu pravacane mamatAbuddhirahitasya tasya tattvArthazraddhAnameva na bhavatIti yaduktaM, taJcAyuktameva, pravacane mamatAbuddhirahitAnAmapi pravacanabAhyAnAM tttvaarthshrddhaanshrvnnaat| uktaM ca-'seaMbaro ya AsaMbaro ya buddho ya ahava anno vaa| samabhAvabhAviappA lahai mukkhaM na saMdeho' // 2 // tti / atra samabhAvabhAvitAtmanAM digambarabauddhAdInAmapi tattvajJAnA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 SoDazazlokyA vinAbhAvimokSA'vAptikathanena tattvajJAnamuktameva, tazca tattvArthazraddhAnaM janayatyeva, kSapaNAdayastu pravacanabAhyAsteSAM ca kuto mamatAbuddhiriti cet / maivaM, tattvajJAnAt khalvArAdhyatvena jainapravacanamamatAbuddharAvazyakatvAt / ayaM bhAvaH-samabhAvajanyaM hi tattvajJAnaM heyopAdeyajJayavastuSu hAnopAdAnopekSAbuddhijanakatvenaiva saphalaM, anyathA tattvajJAnasyaivA'bhAvAt kutastattvArtha zraddhAnam ? / yatastattvajJAnaM tAvatpramANAtmakameva bhavati, tasya ca lakSaNaM svaparavyavasAyAtmakameva 'svaparavyavasAyi jJAnaM pramANa' mitivacanAt / tasya ca svarUpaM heyopAdeyajJeyavastuSu parihArasvIkAro rakSAkSamatvameva 'abhimatA'nabhimatavastusvIkAra-tiraskArakSama hi pramANa miti vacanAt / tathA ca heye-narakAdipAtahetutvenAtmano'narthakAritvAnnedaM madIyamityamamatvarUpeNa parihArya dhanadhAnyamitraputrakalatrakupravacanAdyanarthe tAvadamamatvarUpeNa parihArabuddhiH siddhA, siddhA copAdeye'nantA''nandasampAdakatvenAtmano'rthakAritvAdArAdhyatvenedaM madIyamiti mamatArUpeNa svIkArArha jinapravacanAdyarthe mamatvarUpeNa svIkArabuddhiH, upekSAbuddhizcArthAnarthakAritvAbhAvAt tRNAdiSu bodhyetyevaMrUpeNa tattvajJAnasiddhau siddhaM jinapravacane mamatAbuddhireva tttvaarthshrddhaanmiti| ata eva samabhAvaH samatA-tattvabubhutsUnAM tattvajJAnahetubhUtarAgadveSarAhityarUpaM mAdhyasthyaM, tena bhAvitastanmayIbhUta AtmA yeSAM te samabhAvabhAvitAtmAna ityarthavadvizeSaNaviziSTA eva nagnATAdayo muktibhAjo bhavantIti nigaditam / etadvize
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam SaNena dravyato'nyatIrthikA api dravyasyAprAdhAnyAd bhAvato jinoktatattvArthazraddhAnabhAja eva muktibhAjo bhavantIti bhAvasya prAdhAnyaM sUcitaM, pravacane bhAvasyaiva prAdhAnyAt / ata eva susAdhu-zrAvaka-saMvignapAkSikAstrayo'pi bhAvato jinoktatattvArthazraddhAnAdeva muktipathagAminaH / zeSAzca gRhiliGga-kuliGga-dravyaliGgadhAriNastrayo'pi mithyAdRSTayaH saMsArapathagAminaH / uktaM ca-sAvajjajoga-parivajjaNAI savvuttamo jiidhmmo| bIo sAvagadhammo taio saMviggapakkhapaho // 1 // sesA micchaddiTThI gihiliMga-kuliMga-davvaliMgehiM / jahA tinni ya mukkhapahA saMsArapahA tahA tinni / / 2 / / saMsArasAgaramiNaM paribbhamaMtehiM savvajIvehiM / gahiyANi ya mukkANi ya aNaMtaso dbvliNgaaii||3|| [upa0mAlA] iti / atra mithyAdRSTikuliMgagrahaNAt samyagdRSTikuliGgI tAvadambaDavat zrAvake'ntarbhavatIti bodhyam / nanu kiM tattvajJAnasyAhetubhUtaM rAgadveSasAhityarUpamapyanyat kizcinmAdhyasthyamasti ?, yena tattvajJAnahetubhUtetyAdivizeSaNA'nvitaM mAdhyasthyamuktamiti ced / astyeva, tathAhi-rAgadveSayormadhye tiSThatIti vyutpattyA madhyasthodvividhaH / uktaM cotsUtrakandakuddAlAparaparyAye gurutattvapradIpe 'yadrAgadveSayomadhye, tiSThatItyucyate budhaiH / madhyasthaH sa dvidhAtu syAn mithazca bRhadantaraH // 3 / / asya vRttiH-yat-yasmAt kAraNAt, rAgadveSayormadhye'ntastiSThati-vidyate ityanena kAraNena budhaividvadbhirmadhyastha ucyate-bhaNyate, tu-punaH sa madhyastho dvidhA-vakSya
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 SoDazazlokya mANanItyA dviprakAraH, syAd-bhavet, madhyasthasya dvau bhedau syAtAmityarthaH / sa dviprakAraH kathambhUto ? mithaH-parasparaM, bRhadantaromokSasaMsAravanmahA'ntaraH iti / madhyasthasya bhAvo mAdhyasthyaM / tadapi svAmibhedAd dvividham / tatrAdyaM mAdhyasthyaM tasyaiva syAdyo yathAvadvastusvarUpaM vicintayan kizcidapi pakSamakakSIkRtya narAgaM vA dveSaM spRzet, kintu vAmadakSiNapArzvavartinau rAgadveSAvaspRzanneva tayorantarAlasthitaH san vastutattvaM yathAvadvicArayet / uktaM ca utsUtrakandakuddAlA0 'Adyo na rAgaM na dveSaM, spRzettattvaM vicintayan / ucyate'tastayormadhye, tadabhAvamaye sthitaH // 4 // asya vRttiH-AdyaH-prathamamadhyasthastattvaM-devagurudharmalakSaNam, vicintayan-vimRzan na rAgaM spRzeta, na dveSaM spRzet, ataH-asmAtkAraNAt tayo-rAgadveSayormadhye'ntarAle sthita ucyate / kathambhUte madhye ? tadabhAvamaye, tayorAgadveSayorabhAvo'sattA, tanmayaM tadrUpaM yattasmin rAgadveSA'sattArUpe ityrthH| kimuktaM bhavati-vAmadakSiNayoH pArzvayoH sthitau rAgadveSau saMtyajyAntarAlasthita evAsau tattvaM vicintayediti madhyastho bhaNyate / Adyamadhyasthasya svarUpaM cedaM-rAgadveSarAhityarUpasamatAbhAvena samyagvastuparIkSaNam / tatazca tattvajJAnaM / tattvajJAnAJca hariharAdikudevAderdevatvAdinA zraddhAnurUpamatattvaM parityajyA'haMdAdidevAderdevatvAdinA zraddhAnarUpaM tattvamevAzrayet uktaM ca utsUtra0-atattvaviSamutsRjya, tattvA'mRtamasau zrayet / _ vivekI zuklapakSazca, rAjahaMsa ivAmalaH // 5 // asya vRttiH
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaghanyotsUtrinidarzanam pUrvAddhaM spaSTam / vivecana vivekaH, sa vidyate yasyAsau vivekI tathA zuklapakSaH-samyagdRSTirAgamabhASayA zuklapAkSiko bhaNyate, rAjahaMsa iva nirmlH| samyagdRSTipakSe malam-pApaM / rAjahaMso'pi viSam-pAnIyamutsRjya amRtaM-dugdhamAzrayet / so'pi vivekI bhavet , zuklapakSazca-zvetapakSazca / evaM dvitIyamAdhyasthyamapi tasyaiva jJeyam, yo vastutattvaM vicintayana na rogaM navA dveSam tyajet, kintu prathamataH kupakSaM kakSIkRtya rAgadveSA''vRtatvena rogadveSau spRzanneva tanmadhyasthito vastutattvaM vicArayet / uktaMca guruta-dvitIyo na tyajedrAga-dvaSo tattvaM vicintyn| ucyate'tastayormadhye, tatsvarUpamaye sthitaH // 6 / / asya vRttiHspaSTaH / navaraM-yatraiva rAgadveSau tatraivAsyAvasthAnamatastatsvarUpamayerAgadveSasvarUpamaye madhye sthito'sau bhaNyate / dvitIyamadhyasthasyaca svarUpamidaM-rAgadveSasAhityarUpamAdhyasthyena samyagavastuparIkSaNam na bhavati, tasmAcca na tattvajJAnaM, tattvajJAnAbhAve ca prAguktatattvaM parityajyAtattvamevAsau zrayed / uktaM ca-utsUtra kupakSo'yaM vivektuM na, kSamaH khinno vilkssdhiiH| madhyastho'hamiti klapta-vikalpo'tattvamAzrayet / / 7 / / asya vRttiH-ayaM-asau rAgadveSamaye madhye sthitaH kupakSaH pUrNimIyakAdiH, vivektuM-tattvAtattve pRthakkatu na kSamo-samarthobhavet / ata eva khinnaH-khedamApanno, yata eva khinnastata eva vilakSadhIH, vilakSA-lakSarahitA dhI:-buddhiryasyA'sau vilakSadhIratattvaM-pUrNimAdezcaturdazyAdezca sAmAcArImAzrayeta, ubhayA''
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 SoDazazlokyA cAravAn bhavedityarthaH / kiMviziSTo ? madhyastho'hamiti klamavikalpa:- ahaM madhyastha ityamunA prakAreNa klRptaH - svacetasi viracito, vikalpaH sandeho, yena sa yato laukiko lokottaro vA midhyAdRSTirviparItaM vizvasvarUpaM pravAhapatita eva zraddadhAti / pravAhazrayaNaM ca sandeharUpameva / yato'sau nijamanassandehe bhANDAgArita eva lokapravAhaM tattvabuddhyAMgIkRtya vizvasvarUpaM viparyayAvabodhena svacetasi nizcinoti / ato lokapravAhasya gatAnugatikatvenAtattvarUpatayA tadapekSo nizcayo'pyasya sandeha eva, Uhane sati svacetasi khuDakanAt, komalavacasA yuktipRcchAyAM kimapi na jJAyate ityasyaivottarasya dAnAt / tato madhyastho'hami tyasAvapyabhiprAyo 'sya sandeharUpa eva / samyagdRSTeH punarantargatayuktinirIkSitaM vizvasvarUpaM karatalamuktamuktAphalavaccetasi pratibhAti / samyagdRSTirapi kadAcitkiJcidvacanamaparIcchan kaJji darthamAzritya bhANDAgAritasandehassan yathA jinAgamAnyataravacaafa satyAni tathedamapi vacanaM satyamiti jinAgamA'nyatarapariSTavacanAnulagno yata idaM saMghena mataM tato mayApi matamitisaGghamArgAnulagno cetyanenaivAlpAvabodhena tadvacanaM svacetasi nizcanoti / jinAgamavacanapravAhastato mArgapravAhastayostattvarUpatvena tadA tadanulagnatvamevArthamArga ityasya nizcayo nizcaya evArvAkynarasa nizcayo yathAvasthitatattvasya saMkSepAvabodho bhaNyate / kAlAntareNa tadarthamArgaparijJAnena bhANDAgAritasandehasya vyapagamAt / etena yaH kazcittattvAtattve samadRzA pazyati, sa eva
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 jaghanyotsUtrinidarzanam samabhAvabhAvitAtmA mokSAdhikArIti vadati / so'pi praastH| yatastattvAtattve samadRzA pazyato'tattvA''zrayaNameva bhvet| uktaM ca gurutattvapradIpe tattvAtattve zrayatyasmin, na tattvamuditaM ttH| yata eSa kusandigdhadRSTyA pazyati te same // 1 // asya vRttiH'asmin kupAkSike, 'tattvAtattve zrayati'lokottarabhadrakatayA tattvaMkiyantamapi tattvAcAra, atattvaM-kiyantamapyatattvAcAraM cAzrayati tataH-tasmAtkAraNAdatattvamuditaM-prAgzloke uktaM, yato-yasmAkAraNAt, eSa kupAkSikaste-tattvAtattve, 'kusandigdhadRSTyA' kutsitA-sandigdhA sandehamApannA, yA dRSTiH-antaraGgalocanaM, tyaa| avalepavatassandeho hi durvyapagamatvAt kutsito bhavati / ataH kusndigdhetyuktN| same-tulye sadRzasvarUpe pazyati / kimuktaM bhavati-tattvamatattvasadRzamatattvaM tattvasadRzaM pazyatastasya yathAvasthitasvarUpAnirIkSaNe ubhayamapyatattvameva parijJeyam / ' kiJcatattvAtattve samadRzA pazyan zrIhemA''cAryeNa svAminaH purastAttattvamatsaryeva vyvsthaapitH| uktaMcAgamyamadhyAtmavidAmavAcyamityAdyapadopalakSitAyAM zrImahAvIratattvAlokadvAtriMzikAyAm'sunizcitaM matsariNo janasya, na nAtha ! mudrAmatizerate te / modhyasthyamAsthAya parIkSakA ye, maNau ca kAce ca samAnuvandhA' / / 1 / / iti yattu-'zatrau mitre tRNe straiNe, svarNe'zmani maNau mRdi /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM mokSa bhave bhaviSyAmi, nirvizeSamatiH kade / / ti [ yogazAstram ] bhAvanAyAM yA nirvizeSamateH prArthanA, sA rAgadveSAvevAzrityA'vasAtavyA na punarjJAnazraddhAne samAzrityApi / yataH zatraM mitratvena mitraM ca zatrutvenobhAvapyubhayatvena jAnan dRSTeviparyAsAt mithyAdRSTireva syAt / sA ca bhAvanA'nucitaiva / tasmAccha zatrutvena mitraM ca mitratvena jAnannapi rAgadvepAkalaGkitaH kadA syAmityAdirUpeNa prArthanA, na punastulyatvena jJAnavyavahArayoH prArthaneti bhAvaH / anyathA zatrumitrayostulyatvena prArthanAyAmiva dharmAdharmayorapi tulyatvena jJAnavyavahAraprArthanAprasaGgAt / dharmavadadharmasyApyupAdeyatvenAdharmavaddharmasyApi heyatvena ca prasaGgaH syAt / tathAcA'tyantamAsamaJjasyaM, ubhayalokaviruddhatvAt / nahiloke'pi pitRputrayorviSAmRtayozca tulyatvena jJAnaM vyavahAraM vA svIkaroti / evaM lokottare'pi / AstAM tAvadanyat- kevalinAmapi tathAjJAnavyavahArAbhAvAt tacca pravacana vidAM pratItameva / yataH 'iNameva nimgaMthe pAvayaNe sacce aNuttare kevaliya' ttivacanAjjinapravacanamupAdeyamevetyuktaM / 'no kappai ajjappabhiI aNNautthie vA aNNautthiyadevayANi vA aNNautthiyapariggahiyAiM arihaMtace ANi ve'tivacanAt jinapravacanabAhya N ca heyamevetyuktamityAdi svadhiyA dhyeyamiti / tasmAdeva - 'ratto duTTho mUr3ho puvvi vvagAhio a cattAri / ee dhammaaNarihA ariho puNa hoi majjhattho' ttigAthAyAMyo madhyasthaH sa dharmArhatvenAdyo bodhyaH / na punardvitIyastasya mUDha 68
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ haha jaghanyotsUtrinidarzanam : tvena tattvAtattvAzrayitvAt dharmAnarhatvAt / nanu mamatA buddhirhi rAgavatAmeva bhavati, sA ca prathamamadhyasthasya na yukteti cena maivaM, tIrthakRtAmapyArAdhyasya tIrthasya tAdRgvastusvabhAvatvAt tatra mamatAbuddhirna rAgahetukA, 'vastusvabhAvAnatikramaNe hi buddhirna rAgadveSasparzinI' tinyAyAt / uktaM ca zrI mahAvIratattvAlokadvAtriMzikAyAM zrIhemAcAryeNa - 'na zraddhayaiva tvayi pakSapAto, na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSA tu, tvAmeva vIra ! prabhumAzritAH sma // 1 // iti pUrvArddhenAnupekSyasya pravacanasyopekSAvacanAtprathamotsUtrI samathitaH // iti zrIvijayadAna sUrIzvara ziSyopAdhyAyazrIdharmasAgaraviracitAyAM gurutattvapradIpadIpikAparanAmnyAM svopajJAyAM Sor3azazlokyAM jaghanyotsUtrinidarzana vivaraNam || athottarArddhena madhyamotsUtriNo bhedoda ezamAha-sthirAssthiraprabhedAbhyAM dvitIyo'pi dvidhA bhavet ||5|| vyAkhyA dvitIyastUtsUtrI sthirA'sthiraprabhedAbhyAM dvidhA bhavet ityanvayaH / sthirotsUtrabhASitvAtsthiraH, tadvaiparItyAdasthiraH, sthirazcAsthirazca sthirAsthirau tAveva prakRSTau bhedau prabhedau, 'bhedasya bhedaH prabheda' iti vacanAt utsUtriNo dvitIyabhedasya bhedAvityarthaH / tAbhyAmiti hetvarthe tRtIyA / dvitIyo madhyamotsUtrI dvidhA- dviprakAro bhaved, prAguktaprakArAbhyAM dvidhA bhidyata ityarthaH / ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM utsUtram prarUpya idamitthameva bhavatItyevaM rUpeNotsUtre sthiraH - sthirasvabhAvaH avasthitakotsUtrItyaparaparyAyaH
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 SoDazazlokyA tIrthAbhIrustIrthameva tyajenna punaH svayamudIritamutsUtram / dvitIyastu tIrthabhIrustIrthatADita utsUtrameva tyajenna punaH tIrthamiti / atha sthirotsUtriNam bhedata AhasthironsUcyA''dikRccA'nyo, dvidhA nihnavasajJitaH / AdikRcchivabhUtyAdi-ranyastanmArgamAzritaH // 6 // vyA-sthirotsUtrI AdikRdanyazceti dvidhA syaaditynvyH| sthirotsUtrI-avasthitakotsUtrI, sa cAdi karotIti AdikRtprathamatayA prakAzakaH prthmH| dvitIyastu tduktmaargaa''sktH| sa ca dvidhA'pi kimbhUtaH ? nihnavasaJjitaH-AgamabhASayA nihnavaiti saJjJA jAtA'syeti nihnavasaJjitaH / tatrAdikRt kaH ko vA'nyaH? iti nAmagrAhaM darzayati-'AdikRcchivabhUtyAdiH' zivabhUtidigambaramatAkarSakaH / sa Adau yasya 'strImuktyavAgi'tyAdizlokayugmena vakSyamANasya pUrNimIyakAdimatA''karSakacandraprabhAdinavakasya sa, anyastadatiriktaH tanmArgA''zritaH-zaraNIkRtazivabhUtyAdhuktamArga ityartha itykssraarthH| bhAvArthastvayaM-kSapaNaka-nagnATaboTikA'paranAmnAM digambarANAmAdikRt sthirotsUtrI sahasramalAkhyAparanAmA zivabhUtiH 1 pUrNimIyakAnAM candraprabhA''cAryaH 2, cAmuNDikauSTrikAparanAmnAM kharatarANAM jinadattA''cAryaH 3, AJcalikAnAM narasiMhopAdhyAyAparanAmA''ryarakSitaH 4, sArddhapUrNimIyakAnAM sumatisiMhAcAryaH 5, tristutikAparanAmnAmAgamikAnAM zIlagaNo devabhadrazcetyAcAryadvayaM 6, lumpAkAnAM lumpAka
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 101 nAmA lekhakaH 'lukao' iti rUDhi:7, kaTukamatIyAnAM kaTukanAmA gRhasthaH8, dharmArthikAparanAmnAM vandhyamatIyAnAM lumpAkamatAnnirgatasya nunnakasya ziSyo vandhyanAmA 'vIjau' iti lokarUDhiH 6, pAzacandrIyANAM nAgapurIyatapAgacchabhraSTaH pAzacandro nAmopAdhyAyaH 10, eteSAmutpattikAlastvevaM-vikramasaMvatsarAt ekonacatvAriMzadadhikaikazate 136 digambaramatotpattiH 1, ekonaSaSTyadhikakAdazazateSu 1156 gateSu pUrNimIyakamatotpattiH 2, caturadhikadvAdazazateSvatIteSu 1204kharataramatotpattiH 3, caturdazAdhikadvA dazazateSu 1214 AJcalikamatotpattiH 4, SaTtriMzadadhikadvAdazazateSu 1236 sArddhapUrNimIyakamatotpattiH 5, sArddhadvAdazazateSu1250, tristutikamatotpattiH 6, aSTAdhikapaJcadazazateSu 1508, lumpAkamatotpattiH 7, dvASaSTyadhikapaJcadazazateSu 1562 kaTumato tpattiH 8, saptatyadhikapaJcadazazateSu 1570 vandhyamatotpattiH 6, dvisaptatyadhikapaJcadazazateSu 1572 pAzacandrIyamatotpattiH 10 // etadarthasaGgrAhakaM kAvyadvayaM tvevaM / zrImadvikramato'GkarAmarajanIzAbde' 136 bhavad boTiko, bhUti mazivAnnaveSugirize 1156 candraprabhaH pauNimaH 2, vedAbhrAruNa 1204 auSTriko jinapadAdattAhvayAdyo'bhavad / vizvArke 1214 narasiMhato'JcalamataM rAkAGkitAnnirgatam / / 1 siMhAprAka sumateH SaDagnikaraNe 1236'bde sArddharAkAGkitaM / jAtaM tristutikaM ca zIlagaNato vyomendriyArke 1250 klau| lumpAko vasukhendriyenduSu 1508, kaTuJaSaSTitithya bdake 1562 /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102. SoDazazlokyAM vandhyaH khAdritithau 1570 tathAca dazamaH pAzokSisaptAkSakau 1572 | ||2|| yugmam || dazAnAmapyamISAM bahuSUtsUtreSvekaikamutsUtramAdAya vineyajanAnugrahArthaM digmAtreNa pUrvapakSapUrvaka nirAkaraNamagre vakSyate / anyastu tanmArgamAzritaH taduktamArganirataH / sa ca samprati dazadhA'pi 'pratyakSasiddha eva, samprati dazAnAmapyapatyAnAM vidyamAnatvAditi / athA''dikRtaH svarUpamAhatIrthAssvAsaparityAgAt, tIrthA''bhAsapravarttanAt / tIdveSodayAdeva bhavedAdyaH sthirAtmakaH // 7 // vyA0 - AdyaH sthirAtmako'vasthitakotsUtrI tIvradveSodayAdeva bhavedityanvayaH / AdyaH AdikRt zivabhUtyAdiH sthiro nihnavaH, sa prathamatayotsUtrabhASI, kutaH syAt ?, tIvradveSodayAdeva-anantAnubandhikaSAyodayAdeva / tIvradveSodayA'vagamastu tIrthamevAss - vAsastasya parityAgAt / atIrthamapi tIrthamivA''bhAsate yadityarthAdutsUtrisamudAyastasya pravarttanAt - vyavasthApanAcceti / cakAro'dhyAhArya ityakSarArthaH / , : bhAvArthastvayaM yathA kevalasAtodayanidAnaM ramyaM hamyaM parihRtya svayaM nirmIyA'ndhakUpe pAtaM vidhAsyAmIti kRtapratijJasya tathA pratijJAsaphalIkaraNam tIvrakaSAyodaye satyeva sambhavati / tathA kevalA'nantA''nandodayanidAnaM tIrthAssvAsaM parityajya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 103 tIrthA''bhAsarUpaM kUpaM svayameva vidhAya tatra patanaM tIvrakaSAyo. dayinAmeveti hetudvyaattiivrkssaayodyaavgmH| . atha dvitIyasthirasya svarUpamAhaanyastaduktamArgAnu-gAmI ca dRSTirAgavAn / tattvaM vicintayannantaH-khinno'tattvA''zrayI dhruvam // 1 // vyA0-taduktamArgAnugAmI-AdikRtzivabhUtyAdyuktamArgA''sakto'nyaH-prathamApekSayA'paro-dvitIya ityrthH| sthirotsUtrI bhveditynvyH| tenAdikRtsthirotsUtriNA uktaH-sUtrito yo mArgaHstrInirvANaniSedhaH caturdazIpAkSikaniSedhaH strIjinA niSedhaHmukhavastrikAniSedhaH jinAlayapradIpaniSedhaH caturthIstutiniSedhaH jinapratimAniSedhaH saMprati sAdhudarzananiSedhaH prAguktavakSyamANasaGkaraniSedhaH sAdhUpadiSTajinapUjAniSedhazcetyAdirUpastamanugantuMzIlamasyeti taduktamArgAnugAmI / kimbhUto bhavet ? atattvA''zrayI bhavet / kathaM ? dhru vaM-nizcitaM, sa cA'tattvA''zrayI kutaH ? iti vizeSaNadvArA hetumAha-yataH sa tattvaM vicintayannantaHkhinnaH syAd-deva-guru-dharmANAM yathAvasthitasvarUpaM vicArayan cetasi khedamApanno bhavet / tattvaM vicArayannantaHkhinno'pi kutaH ? iti vizeSaNadvArA hetumAha-yataH sa dRSTirAgavAn / dRSTau-darzane lokottaramithyAtvarUpe, rAgaH-svopAttaM na tyakSyAmItyAdirUpeNa kadAgraho yasya sa, dRssttiraagvaanitykssraarthH| ___ bhAvArthastvayaM-dRSTirAgI ca svopAttA'tattvA''grahI-atattvaM tattvabuddhyA svIkRtyedaM kathamapi na tyakSyAmIti kadAgrahI, Abhi
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 SoDazazlokyAM nivezika iti yAvat / sa ca tattvamatsaryeva syAt / atattvA''grahI tattvAnveSI ceti virodhAt / sa ca tattvavicArAyodIrito'pi tattvavRttyA pratyuttarayitumazaktazcetasyeva khinno bhavati / asamartho hI prAyo antaHkhinno'pyupazAnta iva bahirAbhAtIti antrityupaattN| tathAca 'yo yat pratipakSaH sa tatpratipakSAnukUla' iti nyAyAt tattve khinnasyA'tattvameva zaraNamiti / ata eva kAmarAgasneharAgApekSayA dRSTirAgo durpneyH| uktaM c'kaamraagsnehraagaa-viisstkrnivaarinnau| dRSTirAgastu pApIyAn, durucchedaH satAmapi ||1||iti / yadyapi yaH kazcillokottarabhadrakatayA tattvA'tattve samadRzA pazyan mithyAtvabandhamAzritya laukikalokottarAbhadrakApekSayA varIyAn tathApi so'pi tattvamatattvasadRzamatattvaM ca tattvasadRzaM pazyannubhayorapi yathAvasthitavastusvarUpAparijJAnAt tattvamatsaryeva / uktaM ca tattvAtattve zrayatyasminnatattvamuditaM ttH| yata eSa kusandigdha-dRSTyA pazyati te same ||iti / vyAkhyAcAsya prAguktA / nanu dvitIyasya sthirotsUtriNo heturUpaM vizeSaNadvayamuktaM, tat prathamasyApi sthirotsUtriNaH sambhavati / yazca prathamasya tInakaSAyodayo nigaditaH, sa ca dvitIyasyApIti kathamanyo'nyaM vyavacchedaH ? iti cet| uucyte-gaunnmukhyvivkssyaivaavyvcchedvyvcchedaavvsaatvyau| ayaM bhAvaH-tIvrakaSAyodayAdevA''dikRta sthirotsUtrI svavacassu kadAgrahI bhavatyato'sya tIvrakaSAyodayasyaiva mukhyatvaM, dRSTirAgasya tu gauNatvaM / dvitIyastu
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 205 " prAyeNa zivabhUticandraprabhAdiSu dRSTirAgAdeva tIvrakaSAyodayI bhavatyato'sya dRSTirAgo mukhyaH, kaSAyodayastu gauNa iti / yattu dvitIyasya tattvaM vicintayannantaH khinnaH' iti vizeSaNamadAyi, tat prathamasya na sambhavatyeva tAdRgmArgasya svayameva pravarttakatvena tattvavicArahetoH sandehasyaivAbhAvAt kutastattva vicAra hetukaH kheda iti bodhyam / nanu tattvaM vicintayanniti vizeSaNabhAgastu prathamamadhyasthasyaiva sambhavati, tasyaiva vicArasya sambhavAt natu sthirAtmakasya dvitIyotsUtriNastasya kuvicAra evAdhikArAt / uktaM catsUtra0 / hetuvicAre mAdhyasthyaM, kuvicAre yathA''grahaH / tattvajJAne vicAro'pi yathA jyotiSasaMvidi || 1 || asya vRttiH - vicAre-yuktau kAryarUpe mAdhyasthyaM hetuH kAraNaM, madhyastha cittapariNAmasyaiva vicArotpAdAt / yathA''grahaH kuvicAre hetuH AgrahaprastacetasaH kuvicArotpAdAt / tattvajJAne vicArAM hetuH, vicArakSodakSamasya cetasastattvajJAnotpAdAt / vicArakSodakSamaM cA'smAkInaM cittaM, tato'smAkaM tattvajJAnamutpannaM, matizrutajJAnayoH sampratyapi varttamAnatvAdityanuktamapi jJeyam / yathA jyotiSasaMvidi - jyotiSajJAne vicAro hetu:, suvicAritasyaiva jyotiSasya milanAditi cet / satyam, dvitIyo - sUtriNaH kuvicArasya phalegrahitvApekSayA kathitatvAt / ayaM bhAvaHvicAraM vidadhAnasyApyAgrahiNaH kuvicAra evodeti / yataH kadAahI prathamamata matiM nivezya tatra yukti netumicchati, saca -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 SoDazazlokyAM tattvamAgaM na labhata eva, pratyuta yuktimalabhamAnaH khedamevA'vAmoti / kadAgraharahitastu yuktyA yathAvadvastumvarUpaM vicArya pazcAdyuktikSame matinivezaM vidadhIta / uktaM ca dvitIyAGgaTIkAyAM'AgrahI bata ninISatI yukti, tatra yatra matirasya nivissttaa| pakSapAtarahitasya tu yukti-yaMtra tatra matireti nivesh'||1|| miti / atha dvayoH sAdhAraNasvarUpamAhadvidhApyayaM sthirotsUtraM, sUtrayettIrthanirbhayaH / tIrthena tADito'pi drAka, tIrthamevA'vahIlayed // 6 // vyAkhyA-dvidhApi ayaM anantaroktaH sthirotsUtrI dvidhApi-dviprakAro'pi sthirotsUtraM suutryeditynvyH| sthirotsuutrmitytraivkaaro'dhyaahaaryH| sthirotsUtrameva sUtrayed-viracayet sabhAsthitaH sthirotsUtrameva prkaashyedityrthH| sthirotsUtrasyaiva prakAzakaH kutaH ? iti vizeSaNadvArA hetumAha-yataH sa kimbhUtaH ? tiirthnirbhyH| tIrtha-sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAsamudAyalakSaNaM, 'cAuvaNNo saMgho titthaM tivacanAt, tasmAnnirbhayo-bhayavarjitaH tIrthA'vajJApAtakA'bhIrustIrthalajjArahita ityrthH| yo yasmAniHzUkaH sa tasyAruciviSayAM pravRttiM kurvANo na zaGkate ityatastIoNbhIrustIrthA'ruci viSayamutsUtraM bhASata eveti siddhastIrthanirbhayaH sthirotsuutrii| athotsUtrI tAvattIrthenA'vazyaM zikSaNIyo'nyathA tIrthamapyatIthaM bhavedatastIrthazikSitaH sa kIhak syAdityuttarArddhana nirdizati-'tIrthene'tyAdi / tvamitthaM mithyA mA pravartayetyAdi
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 107 vacaHprayogAdinA tIrthena tADito'pi-kaTukabhASAdinA''krozaviSayIkRto'pi, drAga-zIghra tIrthamevA'vahIlayet- avagaNayet tIrthAtparAGmukhIbhavet dUratastIrthameva tyajediti yaavditykssraarthH| bhAvArthastvayaM-tIrthA'vajJApAtakabhIrustAvatkvacitkiJcidanyathA pravRttaH san tIrthena tADitastIrthalajjAdinaiva'nAhamitthaM pravRtta' ityAdirUpeNA'nRtameva bra yAt, tajjanitapAtakasya prAyazcittaM pratipadya punastIrthA''jJAmeva svIkuryAdvA, na punastIthaM tyaktuM shknuyaat| sthirotsUtrI punastadvaiparItyAttIrthena tADito'pi avicchinnaparamparAgataM sAdhvAdisamudAyalakSaNaM tIrtha parityajya markaTatApanakakalpaM matikalpitatIrtha zaraNIkuryAdityarthaH / atha kaH kasmAdutsUtrapAtakena gururiti darzayanneva pravacanabAhyaH sthirotsUtrIti zAstrasammatyA prAhatasmAdevA''dikRccAnyo, gururgarutaraH kramAt / utsUtrakandakuddAle, tIrthA'spRk so'pynekbhit||10|| tasmAdeva AdikRdanyazca kramAd gurugurutaraH utsUtrakandakuddAle tIrthA'spRga prakIrtita itydhyaahaarymitynvyH| tasmAdeva avajJApUrvakatIrthaparityAgAdeva AdikRdanyazcetyanantarokto dvidhApi sthirotsUtrI krameNa-yathAsaGkhyamutsUtrapAtakena gurumahAn , gurutaro mahattaraH, tIthaM na spRzatIti tIrthA'smRga-tIrthAd dUradezavartI pravacanabAhya iti yAvat / prakIrtitaH, kva ? utsUtrakandakuhAle gurutttvprdiipaaprnaamniitykssraarthH|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 SoDazazlokyAM bhAvArthastvayam-utsUtrakandakuddAlasyopalakSaNatvAdanyatrA'pi nihnavaH pravacanabAhya eva kthitH| tathAhi-'samudghAtAdi jinAbhihitaM vastvanyathA prarUpayan pravacanabAhyo bhavati, yathA nihnavA' iti tRtiiyaanggttiikaayaaN| tatra cA''dikRcchivabhUtyAdinihnavo mAnAvaraNIyAdikarmapudgalaistannidAnakarmasantAnaparamparayA'nantajanmamaraNAdihetukaradhonimajjanasvabhAvatvAd guruH syaat| dvitIyastu tadapekSayA'tizayena gururgurutaraH / tadapekSayA karmapudgalairatibhArAkrAntAtmA bhvedityrthH| etena prathamatayA utsUtrapravartakasyaiva pAtakaM, na punaH tatpRSThivilagnAnAmiti pravacanAnabhijJaH kshcidvdti| sopi praastH| tasya tadapekSayA janotsUtrasthairyAcchivabhUtyAdiSvAgrahAcotsUtrapAtakasya dviguNatvAt / uktaM cotsUtra0 ____ 'nanu candraprabhasUreH prathamamatA''karSakasyotsUtramastu, pAzcAtyAnAM tacchiSyANAM kiM dUSaNamityAzakya pariharannAhaprAcyaiH kRtaM te notsUtraM, cet tatpApaM jane'pi n| . pratyutoyaM janotsUtra-sthairyAt prAcyA''grahAca tat // 1 // asya vRttiH-aho ! ziSya! ced yadi prAcyaiH-pUrvapuruSaizcandraprabhasUryAdibhiH kRtaM-vihitamutsUtraM te-tava, na utsUtraM bhavet, kintu sUtrameva / tataH pApaM jane'pi na bhavati / samagrapAradArikatAcauryAdipAtakAnAM pUrvapuruSakRtatvAt pAzcAtyalokasyApi tattatparadAragamanAdikaM kurvato'pi pAtakaM na jAyate / atyutsUtramAha"pratyuta' tadutsUtramugraM-uddaNDaM syAt, kasmAt ? 'janotsUtrasthairyAt prAcyA''grahAcca' tenotsUtrakaraNena janasyA'pyutsUtrakaraNapravRttau
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 106 sthiratA syAt / ayamatra bhAvaH-candraprabhasUriNA prathamata AkRSTaM mataM ko'pi nAdriyate, tato na sarvajanaprasiddhaM syAt / atastadaGgIkArakArakANAmeka eSa prvRttidossH| praacyaa:-cndrprbhsuuryaadyaastessvaa''grhstsmaat| yadahamAtmIyAnAM pUrvapUruSANAM kRtaM pramANIkariSyAmyeveti dvitIyo doSaH / itidoSadvayapuSTitazcandraprabhasUreH pArvAttava gADhataramutsUtraM babhUva / uktalakSaNo'pi nihnavaH katibhedo bhavatIti darzayati-'sopyanekabhid' so'pi dvidhA'pi sthirotsUtrI prarUpaNAbhedato'nekabhid bahuprakAro bhavatItyarthaH / athAnantaroktameva vArttamAnikApatyaprasiddhaikotsUtradvArA nAmataH spaSTayan zlokadvayImAhastrImuktyavAk 1 ca rAkAGkaH 2, strIjinA ri3rshclH| sArddharAkAratazceti, SaSThaH tristutiko mataH 6 // 11 // gurutanyapradIpoktAH, SaDete'tha ctussttyii| caityadviD 7 gubeGa 8 mizro 6, jinArcAnupadezavAka 10 // 12 // vyAkhyA-strINAM muktirityarthAbhidhAyikA na vidyate vAgavANI yasya sa strImuktyavAk-digambara ityrthH| tanmate strINAM mukteniSiddhatvAt / cakAraH samuccayArthaH sarvatrA'pi yojyH| rAkA-pUrNimA, saiva pAkSikatvAbhimatatvenA'Gka-cihna, yasya sa rAkAGka:-pUrNimIyaka ityrthH|
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM tanmate pAkSikatvena pUNimAyAmevA''grahAt 2 / strINAM jinAca strI jinArthA, tasyA ari-varI strIjinAcariH auSTrikAparaparyAyaH kharatara ityarthaH / tanmate strINAM jinapUjAyA niSiddhatvAt 3 / aJcalo-vastrAntabhAgaH, sa eva zrAvakadvArA cihna N yasyeti matvarthe'cvidhAnAdacalaH pratItaH / tanmate zrAvakazrAvikANAM sAmAyikAdau rajoharaNamukhavastrikA parityAgenalasyaiva grahaNAt 4 / sArddharAkA-sArddhapUrNimA, tatra rataH kadAgrahI, sArddharAkArataH sArddhapUNimIyaka ityarthaH / tanmate sArddhapUNimAyAH svIkArAt 5 / tisraH stutayo'bhimatA yasya sa tristutika:- Agamika ityarthaH / sa coktapaJcakApekSayA SaSTho mataH / tanmate caturthastuteranaGgIkArAt / ete digambarAdyAH SaT gurutattvapradIpe uktAH gurutattvapradIpoktAH / ayaM bhAvaH utsUtrakandakuddAlagranthakartR kAle prakRtagranthoktadazakamadhye SaNNAmeva vidyamAnatvAt tatra paDevoktAH / zeSacatuSTayaM tvadhikRtaSoDazazlokyAmathetyAdisUtreNocyate iti / athetyAnantaryA'rthe gurutattvapradIpe paDuktAH / atha tadanu samutpannA catuSTayItvevaM caityaM - jinapratimA, tasya dvi-pratyarthI lumpAka ityarthaH / tanmate jinapratimAyA anaGgIkArAt 7 / guruHsusAdhuH, tatra na vidyate dRSTi-darzanamAtre locanaM yasya / yadvA santamapi guruM na pazyatIti kvividhAnAt gurvvadRk-kaTuka ityarthaH / tanmate gurudarzanA'naGgIkArAt / sampratyatra susAdhavo na dRSTipathamAyAntItyevaM tasyopadezAt 8 / mizraH saGkaraH, prAyaH pUrNi mAdyutsUtrairdezena prAguktamatasAmyAd lumpAkAdiveSasAGkaryAdvA'sya 110
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 111 saGkaratvaM / sa ca vndhyH| 'vIjAmatI' iti lokaprasiddhiH / tanmate 'nekeSAM matAnAM dezena veSotsUtrAbhyAM pravezAt ha / jinArcAyAM na vidyate upadezo yasyAmevaMvidhA nindyadezanArUpA vAk-vANI yasya saH jinArcA'nupadezavAk-pAzacandra ityarthaH / tanmate jinapUjAdiSu sAvadyatvadhiyA sAdhUpadezasyAnaGgIkArAt 10, itykssraarthH| ___ bhAvArthastvayaM-digambaramate strINAM muktyabhAvastatra tasya kuyuktyudbhAvanA tvevaM-striyo na * muktibhAjo, vastrAdiparigrahopetatvAdezavirativaditi / yadvA striyo na muktibhAjaH, tathAvidhacittA'sAmarthyAt saamprtiinpurussvditi| yadvA striyo na muktibhAjaH, puruSebhyo hInatvAt jAtinapuMsakavadityAdi / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM-nanu bho nagnATa ! pakSatvenAbhimatA yAH striyastAH asaMyatinyaH saMyatinyo vA ? / Adya, siddhasAdhanaM / asmAkamapi tathaivAbhimatatvAt / nahi vayamapyasaMyatinInAM strINAM muktisadbhAvaM vadAmaH / dvitIye, saMyatinInAM strINAM vastrAdirna parigraha ityato hetuH svruupaasiddhH| parigrahatvAbhAvastu mUrchAdyabhAvena saMyamAdirakSArthameva vstraadidhaarnnaat| uktaMcA''game -'jaMpi vatthaM va pAyaM vA kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taMpi saMjamalajaTThA dhAraMti pariharaMti ya // 1 // na so pariggaho vutto nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto ia vuttaM mahesiNA // 2 // [dazavai0] iti / na ca svanizritatvena vastrAdau mUrchA bhavatyeveti zaGkanIyaM / svazarIraziSyAdAvapi tathAtvena mUrchAprasaGgAt
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 SoDazazlokyAM kasyApi mokSA'vAptirna syAt / kizca-bho nagnATa ! abalAnAmambaraparibhogaH kiM tIrthakadupadiSTaH tvanmatA''karSakazivabhUtiprarUpito vA azakyaparityAgakRto vA ? / Adya, tAvadavazyaM vastrA''vRtAnAmeva muktiH siddhaa| tataH 'prekSAvatAM hi pravRttiH svArthakAruNyAbhyAM vyApte'tivacanAt paramaprekSAvattvena paramakAruNyabhAjo hi bhagavanto nA'balAnAM muktyupaghAtakamupadizanti / tathAtve hyAstAM tAvadanyad, lokanindyA api bhagavanto bhveyuH| yata uktaM laukikaiH-'bAlastrIvratighAtakAH syuradhamAdhIzAH zvapAkA ive'tyAdi / ' dvitIye tu tAbhiH zivabhUteH kimaparAddhaM, yena pApAtmanA'balAnAM vastradAnena muktyupadhAto vihitH| nahyAntaravairamantareNa kazcittathAvidhotkRSTArthasampadA''gama nivArako bhavati / nanu zivabhUtinA vastradAnaM strINAM brahmacaryAdirakSArthameva vihitamiti cet / ciraM jiiv| yenA''yAto'si svayameva maduktamArgeNa / yato yad brahmacaryAdipAlanahetustatsaMyamaM prati heturevetyataH siddhaM pratyuta niSparigrahatAheturvastrapAtrAdi tatkutastanmokSopaghAtakamiti tvayApi savastrasya muktirvyvsthaapitaa| evaM tRtIye'pyazakyaparityAgaH kiM zarIrAvayavavat-sahotpannatvAt karNavedhavaccharIrasambaddhakRtavikAratvAdvA ? / ubhayathApi pratyakSabAdhaH, bAlyAvasthAyAmivA'nyAvasthAyAmapi valarAhityasya tajAtIyAnAmadhyakSasiddhatvAt asmAdRzairapi tathaiva zrayamANatvAcca / etena savastrasya kevalajJAnA'nutpatti vadannapi nagnATo nirastaH / vastrasya kevalajJAnA''varaNatvena bhavitumazakteH / nahyAtma
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 113 pradezA'sambaddhapudgalA AtmasvabhAvamAvRNvanti, giriguhApabarakavAtAdInAmapi tathAtvena kevalajJAnasya kathAyA apyucchedApatteH / kiJca sUryAlokA''varaNasya bhittyAderAlokatvena sAmyAbhizApatipradIpAdyA lokasyApyAvaraNatvena darzanAtkevalajJAnAssvaraNasya vastrasyApi jJAnatvena sAmyAt matizrutAvadhimanaHparyAyajJAnAnAmapyAvaraNatvaM bhavatkena vAyaM ?, taccAdhyakSabAdhitatvena tavA'pyaniSTamiti bodhyam / yaccoktaM tathAvidhacittA'sAmarthyAditi / tatra tAdRzasAmarthyAbhAvastAsAM kiM gatisvAbhAvyAt jAtisvAbhAvyAduta saMhananAdisAmagryabhAvAdvA ? | na tAvadAdyo, manuSyamAtrasyApi mokSAbhAvaprasakteH / taccAvayorapyaniSTaM / dvitIye, kA jAtiH ?, paJcendriyatvaM strItvaM vA ? | Adye'nantaroktavadAvayorapyaniSTaM / dvitIye, strIjAtestathAvidhacittA'sAmarthye kiM pramANaM pratyakSaM parokSaM vA ? / na tAvatpratyakSaM, tadarthAvabodharUpasya pratyakSasya tavA'sambhavAt / dvitIye tvanumAnamAgamovA ? / na tAvadanumAnaM, tathAvidhasAdhya sAdhaka hetora darzanAt / na ca saptamanarakapRthivIgamanA'sAmarthyameva tatra heturitivAcyam / tasya tIrthakarabaladevAdau vyabhicAritvAt teSAM saptamanarakagamanasAmarthyAbhAve'pi muktigamanasAmarthya sadbhAvAt / kina nahi muktigamanaM pratyadhogatisAmadhyaM heturmatsyAdInAmapi muktigamanasAmarthyaprasakteH, teSAmadhogatigamanasAmarthyasadbhA vAt / nApyAgamaH, pratyuta strINAM mukterAgame pratipAdanAnniSedha* vacanasyA''gamabAdhitatvAt / Agamo yathA - 'samaNassa bhaga
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... SoDazazlokyA vao mahAvIrassa satta aMtevAsIsayAiM siddhAiM jAva savvadu* kkhappahINAI cauddasa ajjiyAsayAI siddhAI'ti / evaM saMhananAdisAmagryabhAvalakSaNo'pi heturAgamabAdhitatvena svasAdhyaM sAdhayitumasamarthaH eva / AgamabAdhitatvaM ca siddhisiddhau siddhameva / nahi saMhananAdisAmagryabhAve muktipraaptiH| kiJca-prathamameva saMhananaM muktiprAptI hetuH / tacca tAsAM vidyata eva / yadAhuH * zrIbhadrabAhusvAmipAdAH zrIAvazyakaniyuktau. saMghayaNaM saMThANaM, uccattaM ceva kulagarehiM samaM / - vaNNeNa egavaNNA, savvAo piaMguvaNNAo // 1 // tti, evaM tRtIyA'numAnepi puruSebhyo hInatvAditi heturna smiiciinH| yataH 'puruSebhya' ityatra sarvapuruSebhyaH katicitpuruSebhyo vA ? / nAdyaH, svruupaasiddheH| nahi tvadIyamatavAsitavratinyo'pi cANDAlAdipuruSebhyo hInatayA vypdishynte| dvitIye, gaNadharAdInAmapi muktyavAptina syAt / teSAM tIrthakarapuruSebhyo hInatvAdityAdi suyuktiyuktervyaktavarairnagnATanATakamutrAsanIyamiti / atha pUrNimIyakamate pAkSikatvena pUNimAyAH sviikaarH| tatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM-pakSeNa nivRtaM paakssikN| tatra pakSastAvat paJcadazadinAtmako bhavati / sa ca pratipadamAdau kRtvA pUrNimAyAmeva pUNIbhavatyataH pUrNimAyAmeva pAkSikapratikramaNam yuktamiti / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM pakSeNa nivRtaM pAkSikaM / tacca caturdazIrUpameva vijJayaM, pAkSikazabdasya caturdazyAmevAptaiH saGketi* tatvAt / yaH zabdo yatra saGketitaH sa zabdastamevArthamabhidhatte,
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 115 paryuSaNAdivAcaka sAMvatsarikAdizabdavat / zabdAnAM hi saGketamanusRtya cArthAbhidhAyakatvaM na punarvyutpattyarthamAtramanusRtyApi, ..go-mahiSa-mayUrAdizabdAnAmapi manuSyAdyarthAbhidhAyakatvApatteH / gacchatIti gauH, mahyAM zete iti mahiSo, madyAM rautIti mayUra ityAdi vyutpattyarthasya manuSyAdAvapi vidyamAnatvAt / sa ca saGketo * dvidhA svasamayasiddhaH sarvasamaya siddhazca / tatrA''dyo, bhAdrapadasitacaturthI sandhyAdvayA''vazyaka kriyAvizeSAdau sAMvatsarika-prati.kramaNAdizabdAnAM / dvitIyastu dinakarAdau sUryAdizabdAnAmiti / etena 'paJcadazya yajJakAlau pakSAntau parvaNI apI'ti nAmamAloktamAdAya pUrNimAmeva pAkSikatayA svIkurvANo'pi nirastaH / yatastatra parvazabdo vaMzAGgulInAM granthiSviva sandhirUpakAlavizeSe saGketito, na punarabhimatadharmA'nuSThAnArhadivasAdAviti / anyathA 'vatsarAdirmArgazIrSa' iti nAmamAlAvacanAt sAMvatsari.kaparvA'pi kArttikapUNimAyAmeva vidheyaM syAt, na punarbhAdrapada*sita caturthyAM / tasmAdabhimatadharmAnuSThAnA'rhadinAdau dhAtvAdibhirvyutpattyartho nAmamAlA vA nAnusaraNIyA, kintu svasamaya siddhaH siddhAntasaMketaH / sa ca pAkSikazabdasya caturdazyAmeva / tathAhi'saMte bale vIriyapurisakkAraparakkame aTThami cAucha si-nAgapaMcamI. pajjosavaNA- cAummAsaesa cauttha chaTThamaTThamaM na karijjA pacchi'ti mahAnizIthe / atra caturdazIzabdena pAkSikameboktam / yato'nyatrApi prAyazcittAdhikAre caturdazIzabdaparihAreNaiva pAkSi-kazabdagrahaNam dRSTaM, na punaH pAkSikacaturdazIzabdayorekatra grahaNam / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 SoDazazlokyA tathAhi-'aTThamIe cautthaM, pakkhie cautthaM, caummAsie chaTheM, saMvatsarie aTThamaM na kariti pcchittN| cazabdena eesu ceva ceIyAiM sAhuNo vAje aNNAe vasahIe ThiyA te na vaMdaMti pacchitaMti, vyavahArapIThacUNau~ / evamAvazyaka-nizItha-pAkSikacUAdiSvapi yatra caturdazIzabdagrahaNaM, na tatra pAkSikazabdagrahaNaM / yatra pAkSikazabdagrahaNaM, na tatra cturdshiishbdgrhnnN| ato 'pranthasya granthAntaraM TIkA'itinyAyAt pAkSika-caturdazIzabdAvekArthavAcakatvenA'nyo'nyaM paryAyarUpAveveti bodhyam / kiJca-yathA pAkSi. kacaturdazIzabdopalakSitacaturthA'karaNe prAyazcittamuktaM, na tathA puurnnimaashbdoplkssitcturthaa'krnne'piiti| kiJca-dazAzrutaskandhacUrNau pAkSikazabdasya caturdazItvena vyAkhyAnopalabdhirapi / tathAhi-pakkhiyaposahiyasusamAhipattANa'ti dshaasuutrN| carNiNavyAkhyA tvevaM-'pakkhiyaM pakkhiyameva, pakkhie posaho pakkhiyaposaho cAuddasiaTThamIsu vA samAhipattANaM'ti / atra dvitIyavyAkhyAne sASTamIcaturdazIgrahaNena prathamavyAkhyAne pAkSikazabdena caturdazyeva gRhiitaa'vsaatvyaa| etena prathamavyAkhyAne pAkSikazabdena rAkAraktAnAM rAkA'pi praastaa| prathamavyAkhyoyAM pAkSikazabdena pUrNimAgrahaNe dvitIyavyAkhyAyAM mukhyArthaparityAgena niraashrytvaaptteH| tvanmatAbhiprAyeNa tthaavidhvyaakhyeysuutrsyaabhaavaat| yacca zrIdevacandrasUrikRtaThANAGgavRttau-'evaM kAraNe kAligAyariehiM cauthIe pajjosavaNaM pavattiyaM samatthasaMgheNa ya aNumaNNiyaM tavvaseNa ya pakkhiyAINi cauddasIe Ayari
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 117 yANi, aNNaha AgamuttANi puNNimAe'ttilikhitamasti / tatra 'tavvaseNa ya caummAsiyANi cauddasIe AyaraNe'tyabhiprAyavata eva granthakartuH chAAsthyenA'nAbhogAdeva pakkhiyAINi'ttipadamApatitam / anAbhogasya ca kSaNikasaMzayavadaticArarUpatvena samyagdRzAmapi sambhavAt / uktaM ca'sammadiTThI jIvo, uvaiLaM pavayaNaM tu sddhi| sadahai asanbhAvaM, aNabhogA guruniogA vA' // 1 / / iti / [ uttarA0 ni0] sa cAnAbhogo dezenavAvasAtavyaH / samyagdRzAM hi tasya dezenaiva sambhavAt / sarvathA'nAbhogastu ekendriyAdInAmeveti bhaavH| yadvA kenacid rAkAraktenaiva matAntarIyeNa parAvRttyA'kSarANi likhitAnIti bodhym| tacca kuto jJAtamiti ? sthAnAGgavRttivacanAdeva / tadvacanaM ca-'aNNaha AgamuttANi puNNimAe'tti jJeyaM / ayaM bhAvaH-evaM ca kAraNe sati zrIkAlikAcAryaH paryuSaNAparva caturthyA pravartitam / tadvazena ca yadAgamoktaM pUrNimAyAmAsIttaccaturdazyAmevA''caritamiti sthaanaanggvRttikrturbhipraayH| tathAcA''game'valokyamAne pAkSika pUrNimAyAM noktaM, kintu caturmAsakameva / uktaM ca-se NaM leve gAhAvaI samaNovAsae ahigayajIvAjIve' ityAdistatra lezasya vRttiriyaM'tathA caturdazyaSTamyAdiSu tithiSu, uddiSTAsu-mahAkalyANakasambandhitayA puNyatithitvena prakhyAtAsu, tathA paurNimAsISu ca tisabapi cturmaasktithissvityrthH| evambhUteSu dharmadivaseSu suSThvatizayena pratipUrNo yaH pauSadho-vratAbhigrahavizeSastaM pratipU
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 SoDazazlokyA mAhArazarIrabrahmacaryA'vyApArarUpaM pauSadhamanupAlayan sampUrNa zrAvakadharmamanucaratI'ti sUtrakRdaGgadvitIyazrutaskandhasaptamAdhyayane lepshraavkvrnnke| tasmAt sthAnAGgavRttikarturabhiprAyazcaturdazyAM cturmaaskaa''crnnetyevaavsaatvyH| anyathA 'aNNaha AgamuttANi puNNimAe'tti vyatirekavacanaM nAbhidadhIta / alIkA gamavacanaM darzayato vA yo] dhAvata 2 bho DimbhAstaraGgiNItIre guDazakaTaM viparyastamiti dhUrttavAkyasyevA'pramANatApatteH, abhilaSitArthA'prApakatvena vyabhicAritvAt / abhilaSitArthA'prApakatvaM ca pUNimAyAM pAkSikamAgamoktamiti tvadIyaM vacaH zrutvA kazcitsamyak prjnyaapotmvaapyaa'mudrsmudrmaagmmvgaahte| Agame ca tathAvidhavicArasyA''kAzakusumasyevAtyantAsattvAt tasya puMsastathAvidhavicArasya darzanAbhAva eva / tathA ca siddhaM 'tavvaseNa ya caummAsiyANi vi cauddasIe AyaraNe'ti pAThe grnthkrturaakuutN| etena kvacijjIrNapustake likhitAyAM kAlikAcAryakathAyAM-'tavvaseNa ya caummAsiANi vi cauddasIe AyaraNe'ti pATho dRzyate, sa eva satyatayA svIkarttavyaH, na punarnUtanapustakeSu kvacit 'pakkhiANivi cauhasIe aayrnne'tipaatthH| tasya pAThasya matAntarIyeNa parAvartitvAt / evaM kathAvalyAmapi'pakkhiyapaDikkamagattha'mityetAvan mAtragranthakartuMranAbhogaH, pAzcAtyaprakSepo vaa'vsaatvyH| kathAvalI taavtklpcuurnnruddhaarH| kalpacau~-'amAvasyAyAM popavAsasyetyeva mAtraM bhaNitamiti / yazcAvazyakacUrNI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 116 . savvesu kAlapavvesu supasattho jiNamae jahA jogo| .... . aTThamipaNNarasIsu ya niyameNa havija posahiu ||tti pAThaH / tatra 'puvvAvareNa paribhAviUNa suttaM payAsiavvaMtivacanAt pUrvAparasambandhamAlocya sUtre'tra vyAkhyA krttvyaa| tathA ca prathamapAThe paJcadazIpadaM caturdazyA upalakSaka, dvitIyapAThe caturdazIpadaM paJcadazyA upalakSakamiti / anyathA''vazyakacUNNau~ ca visaMvAdaH syAt / yatastatraiva cUNNau~ pratimAdhikAre-'cAuddasiaTThamI-puNNimAsiNIsu paDipuNNaM posaha samma aNupAlettA bhavatI'ti gaditam / kiJca-yadi pUNimAyAM pAkSikamAgamoktamabhaviSyat, kathaM tarhi pUNimIyakamatA''karSakacandraprabhA''cAryasya gurubhrAtA zrImunicandrasUriH pAkSikasaptatikAyAmAgamoktaM catudazyAM pAkSikamasAdhayiSyat / kathaM vA zrImunicandrasUripramukhasamastasaGghana nivArito'pi svAbhinivezamatyajanneva candraprabhA''cAryaH pUrNiNamAyAM pAkSikaM pravartitavAniti vRddhasampradAyo'pyabhaviSyadityAdisuyuktikharazANasamparkeNa svavAkkaravAlamuttejIkRtya dhImadvarai rAkAraktendrajAlajAlaM vilUnavizINNaM kAryamiti / ___ athauSTrikamate strINAM jinapUjAniSedhastatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM-striyo jinapUjAyogyA na bhavanti, niyatApAvitryopetatvAt, sAzravatraNopetapuruSavaditi / atra suyuktyudbhAvanA tvevaMstrINAmapAvitryaM kAdAcitkaM sArvadikaM vA / Adya, puruSANAmapi jinapUjA'narhatvaprasakteH / teSAmapi jinapratimA''zAtanAhetubhUtasya kAdAcitkasya niyatA'pAvitryasya sdbhaavaat| dvitIye,
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 SoDazazlokyAM namaskArAdizrutAdhyayanA'dhyApanapratikramaNAdidharmAnuSThAnamAtrasyA'pyucchedA''patterityAdyanekayuktijyotiHkalApakalitAM matkR tauTrikamatotsUtrapradIpikAmAdAya vidvadvarairauSTrikamatotsUtrodbhUtadhvAntavidhvaMso vidheyaH / atha avalamate zrAvakazrAvikANAM mukhavastrikAdiniSedhaH / tatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM zrAddhAnAM mukhavastrikA dirajoharaNagrahaNaM nocitaM sAdhuliGgatvAt, tumbikAdipAtragrahaNavaditi / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM bho stanika ! mukhavastrikAdeH sAdhuliGgatvaM kutaH ? / kiM sAdhubhirupAttatvAt upAdAne vA sAdhusArUpyabhavanAduta tIrthakRdbhiH sAdhUnAmevopadiSTatvAdvA ? | Adye, dhAnyAdana-jalapAna-vastraparidhAna - supAtradAna- sudhvAna-tattvArthazraddhAna dharmmadhyAna- gurvvAdibahumAna prAmanagarAdisaMvAsa suvidyAbhyAsa-karagrAsa- pAdanyAsa - namaskArajApAdInAM sAdhubhiraGgIkRtatvena tvadIyamatavAsibhirgRhasthaizchagaNabhakSaNa-sveda bindupAna- kaNTakazAkhAparidhAna - kupAtradAna- rudanAdikriyA viziSTadhvAna-tattvArthAszraddhAna- hiMsAdidhyAna gurvAdigA lipradAna - cANDAlAdipATakavAsa- holikAdigItAbhyAsa-bhUmukha samparkaprAsa zironyAsa- mlecchajApyajApAdikameva svIkartavyaM syAt / dvitIye tu pratyakSabAdhaH / na hi ziraH kUrcaloca pralambakarNAdyabhAva-kacchoTikAdisadbhAvamudrikAdyAbharaNavibhUSAdibhirvairUpyasya vidyamAnatve'pi mukhavastrikAdimAtreNApi sAdhusArUpyaM sambhavati / tRtIye tvA''gamasAmAyikAdikriyAsAdhakatamatvena mukhavastrikAdeH bAdhaH /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 121 zrAddhazrAddhInAmapyAgame tIrthanAthaiH praNItatvAt / tathAhi-sekiM taM louttariyaM bhAvAvassayaM ? 2 jaNNaM samaNo vA samaNI vA sAvao vA sAviA vA taJcitte tammaNe tallese tadabhavasie tadajhavasANe tadatthovautte tadappiyakaraNe aNNattha katthai maNaM akuvvamANe ubhao kAlaM AvassayaM kareMti'tti anuyogadvArasUtre / etadvRttyekadezo ythaa-'tdrpitkrnnH| karaNAni-tatsAdhakatamAni deha-rajoharaNa-mukhavastrikAdIni, tasminnAvazyake yathocitavyApAraniyogenA'pitAni-niyuktAni tAni yena sa, yathAsthAnanyastopakaraNa ityarthaH / etatpadalezasya cUrNistvevaM-tassAha'Ne jANi 'sarIrarajoharaNamuhaNaMtagAiyANi davvANi kiriyAkaraNattaNao appiyANi'tti / ityAdyanekasuyuktivyaktIkRtairaJcalamatadalanAcalatamasaduttarAdibhiH prAcInA''cAryaviracitagranthamuSTibhiraJcalamatamupamardanIyam / atha sArdhapUrNimIyakamataM tu pUrNimAmAzritya tAvat pUrgimIyakamatasamAnamevetyatastadapAstAvidamapyapAstameveti bodhyam / 'sArdhapUrNimIyaka' ityasya nAmnaH sAnvarthatA pUrNimIyakabhinnatA ca samyagAmnAyavidvidvadbhyo'vasAtavyA / atha trintutikA'paraparyAyA''gamikamate zrutadevatAdistutiniSedhastatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM-zAsanazrutadevatAstutiH samyaktvamAlinyahetuH, devatAstutitvAt, caamunnddaadistutivditi| yadvA zAsanazrutadevatAdyapekSayA prabalabalavattIrthakarAdibhyazcaaihikanirvighnatA-zrutAdyarthaprArthanA na phalavatI, tarhi zAsanazrutadevatAdibhyaH kathamityAzayenA'numAnA'ntaraM yathA-aihikanirvi
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122. , SoDazazlokyAMta natA-zrutAdyarthaprArthanA tIrthakarAdibhyo'phalavattve sati zAsanazruta devatAdibhyo na phalavatI, teSAM tIrthakarAdyapekSayA'lpabalatvAt / sAmAnyena vyAptigrahastveva-yo yadapekSayA'lpabalaH, sa tadadhikabalavadasAdhyasAdhako na bhavati / yathA cakravartyapekSayA bhUmaNDa-. laadhipH| tasmAdaihikanirvighnatA-zrutAdyarthaprArthanAyAH phalavadvidhAnAya tIrthakarAdaya eva smRtyA digocarIkAryAH, na punaH zrutadevatAdaya iti / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM-tatra prathamAnumAnaM tA-: vadA''gamabAdhitameva, samyagdRgadevatAstuterbodhibIjasulabhatAhetutvenA''game pratipAdanAt / uktaM ca zrIsthAnAGage-paMcahiM. ThANehiM jIvA sulahabohiyattAe kammaM pakareMti, taM0 arahaMtANaM vaNNaM vadamANe, arahaMtapaNNattassa dhammassa va0, AyariyauvajjhAyANaM va0, cAuvaNNassa saMghassa va0, vivakkabaMbhacerANaM devANaM vaNNaM vadamANe'tti [sU0426] / tathA satpratipakSatA'pi / zAsana devatAstutirna samyaktvamAlinyahetuH, aagmopdisstttvaat| tIrthakarAdistutivaditi / AgamopadiSTatvaM ca saamaanyto'nntroktN| vyaktitastvagre vkssyte| yadvA zAsanazrutadevatAstutirna samyaktvamAlinyahetuH samyaktvaheturvA, samyagdRSTidevatAstutitvAt, tiirthngkrjnmaadytsvaadiprvcnprbhaavnaapraaynnpurndrstutiriv| vidheyatayA''gamAnupadiSTatvamupAdhirapi / kiJca-yadi sAmAnyahetunA devatAstutitvena samyaktvamAlinyahetutvaM sAdhyate, sAdhyatAM tarhi manuSyatvA disAmAnyahetunA'nyatIrthikadRSTAntena tIrthakarAdInAmapyanArAdhyatA / tasmAd yatkiJcidetat / dvitI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 123 yAnumAne tu pratyakSabAdhaH, prabalabalavadinakarAdyasAdhyAnAmapi bhUmigRhagatadhvAntavinAzAdyarthAnAM dinakarAdyapekSayA'lpabalairapi pradIpAdibhiH sAdhyamAnatvena darzanAt / uktamapi 'vizvAndhakAravidhvaMsa-heturbhe limhaanpi| / nAlaM pradIpavad bhuumi-gRhaantstmso'phRt||1|| evaM zAsanazrutadevatAdyapi kvApi tIrthakarAdyasAdhyasyApi kAryasya prasAdhakamiti na doSaH / 'ApekSikI hi pravacane syAdvAdamudreti vacanAt ekasminnapi vastuni sAmarthyAsAmarthyayorapekSayA ca svIkArAt / yathA ripubalamardanasamartho'pi karI na sarSapakaNamAdAtuM smrthH| etena tIrthapravartanAt sarvopakAritvena sarveSAmapyArAdhyo'hannevA''rAdhitaH sarvepsitArthasampAdako bhaviSyatIti vyarthameva tadatiriktA''rAdhanamityapi zaGkA nirstaa| tIrthakarasmaraNAdinA'nupalabhyamAnAnAmapyahikazrutAdyupasampadAmAcAryAdiparyupAsanAdita evopalabhyamAnatvAt / uktaM ca'viNaoNaehiM paMjali-uDehiM chaMdamaNuvattamANehiM / ArAhio gurujaNo, suyaM bahuvihaM lahuM deii'||1|| [ Ava0 ni0 gA0 138 ] yacca gaNadharAn pratyarhantaH zrutadAyakAstadAyakagrAhakayoratizayavizeSAdeva, na punarAcAryAdivaditi bodhyam / kiJcA'rhatopyArAdhanamarhadAjJAGgIkaraNapUrvakameva bhavati / AjJA ca sarvA''rAdhyArAdhanaviSayiNI / tathA cA''rAdhyatvenopadiSTasya tIrthasyAntarbhUtAnAM zAsanazrutadevatAdInAM sAmAnyenA''rAdhyatve'pi nAmagrAheNa pRthagapyArAdhanamAgamoktam /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM tathAhi-'pAriyakAussaggo para-miTThINaM ca kynmukaaro| veyAvaccagarANaM, dija thui jakkhapamuhANaM' // 1 // bRhadbhASye na caitad vacomAtreNa, karaNato'pi bahuzrutaparamparayA stuticatuSkasyaiva rUDhirapyasti / tasyAzcAnyathAkaraNe mhtyaashaatnaa| uktaM ca samavAyAGgasUtre-'rAyaNiyapAribhAsI therovaghAe'tti / etavRttistvevaM-rAnikapAribhASI-AcAryAdipUjyapuruSaparibhakakArI, sa cAtmAnamanyAMzcA'samAdhI yojayatyeva / tathA sthavirA-AcAryAdiguravastAnAcAradoSeNa zIladoSeNa ca jJAnAdibhiopahantItyevaMzIlaH sa eva ceti sthaviropaghAtaka' ityAdi / tathA-'huttiyahuMti caritte daMsaNanANe aikkaikko ya / suyakhittadevayAe, thui ante paMcamaMgalayaM // 1 // tathA-~cAummAsia varise, ussaggo khittadevayAe u| pakkhiya sijjasurIe, kariti caummAsie vege' // 1 // AvazyakakAyotsarganiyuktau / etavRttau-'cAummAsiya-saMvacchariesu savvevi mUlaguNauttaraguNANe AloaNaM dAuM paDikkamaMti, khittadevayAe ussaggaM kareMti, keI puNa cAummAsiesu sijAdevayAe kareMti'tti / etaccaNistveva-'cAummAsie ego uvasaggadevayAe kAussaggo kIrati, saMvatsarie khittadevayAe kIrati abbhahiu'tti / tathA''vazyakacUrNI zrutadevatAyA mahatI pratipattidRzyate / tathAhi-'suyadevayAe AsAyaNAe / sutadevatA jIe sutamahiTThiyaM tIe AsAyaNA-natthi sA, akizcitkarI vA, evamAdi' / evamanekeSu grantheSu jJeyam / tvaritaM tajijJAsubhirvicA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinirzanam rAmRtasaGagraho 'valokanIyaH / nanu tarhi samyagdRSTidevatAto'labhyasyA'rthasya prAptaye laukikadevatvena pratItAnAM cAmuNDAdInAmArAdhanaM kurvatAM kathaM laukika midhyAtvaM ? iti cet / ucyate-midhyAtvaM tAvad vaiparItyazraddhAnaM / tacca vastuviparyayabodhAd bhavati / vastuviparyayA'vabodhastu jagadudaravartinaH sarvasyApi zobhanArthasya samyagaSTisAdhyatve'pi tadasAdhyatvaparijJAnAt samyagdRzAM pravacanApratikUlArthaprArthanAyA midhyAdRSTito'phalavattve'pi phalavaparijJAnAcca mithyAdRSTidevatArAdhane bhavatyeva / pravacanapratikUlArthaprArthanAyAM tu sutarAM mithyAtvamityatra bahvayo yuktaya granthagauravabhayAnnocyante / ityalaM vistareNetyAdisuyuktisphaTikazilAtale tristutikamadirAmRdbhANDaM zatazaH zakalIkArya sakalairiti / digambarAditristutikAntAnAM SaNNAM vistarastUtsUtrakandakuddAlAdavasAtavyaH / atha lumpAkamate jinapratimA niSedhaH / -tatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM arhan dravyastavArho na bhavati, tyaktasaGgitvAt sAdhuvat / evamahatpratimApi tyAgimUrtitvAdapUjyA saadhniiyaa| yadvA'rhatpratimA nArAdhyA acetanatvAt, jJAnAdirahitatvAt vA, kASThavaditi / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM arhati zakrAdikRtAM pUjAmityarhanniti zabdavyutpattyaiva trijagatpUjyatvaM trijagadguroH siddham / tacca samavyAptatvAdyathA bhAvatastathA dravyato'pi / dravyapUjA'numodanArUpatvAd bhAvapUjAyAH / samavyAptatvaM tu ya eva dravyapUjArhaH, sa eva bhAvapUjArhaH / ya eva bhAvapUjAI:, sa eva dravyapUjArhaH / evaM ca sati dravyapUjA'narhatva sAdhye'haM " 125 --
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 SoDazazlokyA mauniityaadivdvdvyaaghaatH| tathA ca tyaktasaGgitvAditi heturanvayavyatirekAbhyAM vybhicaaryev| tatrA'nvayavyabhicAro yathAyo yastyaktasaGgI sa dravyastavArho na bhavatIti nAsti, bhagavatyeva vyabhicArAt / evaM vyatireke'pi-yo yo dravyastavAhaH sa tyaktasaGgI nAstIti na, arhatyeva vyabhicArAt / arhato dravyastavA'hatve'pi tyaktasaGgitvAt / anyathA lumpAkamatAbhiprAyeNa vezyAdijanasyaiva dravyastavA'hatvApattaH, tasya tyaktasaGgitvAbhAvAt / evaM dRSTAnto'pi sAdhyavikalaH, sAdhorapi dravyastavA'rhatvAt / / uktaM ca zrIsthAnAGge-'sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejjA, taM0 pANe aivAittA bhavati 1 musaM vaittA bhavati 2, adinnamAdittA bhavati 3, sadarUvarasagaMdhapharise AsAittA bhavati 4, pUjAsakAre aNuvhettA bhavati 5, imaM sAvajjaMti paNNavettA paDisevittA bhavati 6, No jahAvAI tahAkArI Avi bhavati 7, tti [sU0 550] / atra vRttyekadezo yathA-'pUjA-satkAre-puSpAdyarcana-vastrAdyarcane anubRhayitA-pareNa svasya kriyamANasya tasyA'numodayitA, tadbhAve harSakArItyarthaH / atra dravyastavapuSpAdyarcane sati harSakAritvaM hi chadmasthasvarUSaM sUcitaM, paraM dravyastavAhatvaMtvavazyaM siddhameva / dravyastavazca sAdhUnAM hitmpi| uktaM ca-'cha TThANAI attavato . hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavaMti, taM0pariyAe pariyAle tave sue lAbhe pUyAsakkAre tti / tathA 'tihiM ThANehiM mAI mAyaM kaTu no AloejjA jAva no paDivajjejjA saM0-kittI vA me parihAissati, jaso vA me parihAissati, pUA
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 127 sakkAre vA parihAissati' / etatsUtrasya vRttiryathA 'mAyaM kaTutti' / mAyAM kRtvA mAyAM puraskRtya - mAyayetyarthaH, parihAsyati -hInA bhavi* dhyati pUjA-puSpAdibhiH, satkAro vastrAdibhiH / idamekameva viva"kSitamekarUpatvAditi / idam tu prAptaprasiddhapuruSApekSam / zeSaM* sugama' miti / iti sthAnAGgatRtIyasthAnakatRtIyodda ezake [sU0168 ] atra yadyat kRtApalApahetustattannivArakamapIti nyAyAt puruSavizeSam pratItya dravyapUjA saMyamarakSA heturapIti sUcitaMbodhyam / tathA- 'accaNaM rayaNaM ceka, vaMdaNaM pUaNaM tahA / iDIsakkArasammANaM, maNasA vi na patthae ||1|| 'ti paJcatrizattamottarAdhyayane / na caitada vacanaM niSedhaparaM bhaviSyatItizaGkanIyaM, vandanasatkArazrAddhAdisampatsAhacaryAt pUjAdikarturbhatasya vidhisUcakatvAt sAdhorniHspRhatAsUcakatvAcca niHspRhasyaiva sAdhoH pUjAdyatvAt / anyathA satkAravandanAdiniSedhaprasaktyA sarvAgamavirodhenA'tyantamAsamaJjasyaM syAt / kiJca niHspRhasya sAdhorbhaktenA'vazyaM pUjAdi kartavyameveti / jJApakaM tu sUtrakRdaGgavRttAvapyuktaM / tathAhi - 'yadyapyasau pUjanIyaH kimapi necchati tathApi tena tasya paramArthopakAriNo yathAzaktyA vidheya' mitisUtrakRdaGgavRttau pUjAdikamAzritya zrIgautamenodakaM pratyuktamitibodhyam / tathA cA''cArAGganiryuktivRttyAdau tIrthakaragaNadharAdIna sugandhAdinA sampUjayato darzanazuddhirapyukteti / tasmAtprathamAnumAnasyAnekadoSajarjarIkRtatvena svasAdhyasAdhanA'kSamatvAt *
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 SoDazazlokyAM siddhaM tadviparItaM trijagatpUjyasyA'rhato dravyastavArhatvamapi / tathA dvitIyAnumAnamapi satpratipakSitamAgamabAdhitaM ca / tathAhi - arhatpratimA yathocitavidhinA''rAdhyA bhAvArhatsmRtihetutvAt, nAmAdvat / evaM dravyArhannapi ArAdhyabhAvahetutvena dravyazrutavadArAdhyaH sAdhyaH / AgamabAdhitatvaM tu bahupratItaM granthagauravabhayAcca savistaraM likhitumazakyamitikRtvA digmAtradarzanArthaM kizcidupadarzyate tatra tAvat sAdhusAdhvInAmArAdhyatvamarhatpratimAyAH zrI kalpasUtra sAmAcArIgata 'vihArabhUmisi' ttipadAdava sAtavyaM / tadvyAkhyAne caityagamanamityAdyuktam / evaM bhagavatyAmapi viMzatitamazatake navamoha zake- jaGghAcAraNa-vidyAcAraNazramaNAnAM nandIzvarAdiSu caityavandananimittaM gamanA''gamanAdi nigaditamiti bodhyam / zrAvakazrAvikAdInAM tvaupapAtikopAGga-jJAtadharmakathAGgAdiSu ambaDa- draupadyAdidRSTAntena bodhyam / evaM devAdInAmapi jIvAbhigama - rAjapraznIyopAGgAdiSu vijayadeva-sUryAbhadevAdidRSTAntena pratItameva / evaM jJAnAdirahitatvAdihetavo'pibAdhAdidoSapo (do) pitA evetyAdi suyuktijalena lumpAkamatamalakSAlanaM vidheyamiti / atha kaTukamate samprati sAdhudarzana niSedhastatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM- gUrjarA'vaniprabhRtiSu sAdhavo na dRSTipathamAyAnti, tathA vidhAsscArA'darzanAt / prayogastu vipratipannAH sAdhavo nabhavanti, pravacanoktA''cArA'vidhAyakatvAt itarajanavaditi / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM- ' tathAvidhA''cArasyAdarzanAdityatra '
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam tathAvidhASScAraH kiM jinakalpikAsscAraH sthavirakalpikAsscAro vA ? / Adye, vyucchinnatvAdyuktameva / dvitIye, pratyakSabAdhaH / bakuzakuzIlacAritre vartamAnAnAM samprati bhUyasAM sthavirANAM dRzyamAnatvAt / etena sAdhUnAmadarzanasAdhanamanumAnama kiJcitkarameva / anyathA zrAvakadharmasyApyabhAvApatteH sAdhUpadezAdimUlakatvAttasyetyatra bahu vaktavyam, granthagauravabhayAnnocyata ityalaM vistareNetyAdi suyuktiyaSTyA kaTukaTuH zikSaNIyaH / atha vandhyamate kuyuktipUrvaka suyuktyudbhAvanaM tu prAyaH pUrNimIyakamatAdisamAnameveti bodhyam / ata evA'sya saGkaramatI - tinAmAntareNa zrImahAvIradvAtriMzikAdau nidarzanamiti / pAzacandramate jinapUjAdiSu sAdhUpadezaniSedhastatra kuyuktyudbhAvanA tvevaM-arhaddravyapUjAviSayaH sAdhUpadezo na sambhavati, jalakusumAdisacittavirAdhanAdisambhavena sAvadyatvAt / prayogastu dravyapUjA sAdhUpadiSTA na sambhavati, sAvadyatvAt, kRSikarmavaditi / tasya kadAzayastvevaM mervAdayo hi jainapravacane yathAsthitivAdena, prarUpitAH, dravyapUjAdayastu caritAnuvAdena, niravadyasAdhvAcA rAyo hi vidhavAdena ceti / tasmAd dravyapUjA caritAnuvAdAt pravartate, na punaH sAdhUpadezena vidhivAdAt / ata eva svamataprabartanakAle prathamatastena mRgajanapAzakalpena pAzena svamatikalpanayA paTTakUlasambandhIni kRtrimakusumAni jinapUjAnimittaM prakAzitAni / tatazca kiyatkAlAnantaraM punarapi sacitta kusumAnIti prarUpitAni / tatra suyuktyudbhAvanA tvevaM mokSaM prati 12
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 SoDazazlokyA jigamiSUNAM yatidharmaH zrAvakadharmazceti dvau panthAnau pAragataiH prjnyptau| tatra yatidharme bhAvapUjaiva, zrAvakadharme tu dravyapUjApurassaraM bhaavpuujeti| tatrobhayorapi mArgayoH jinapUjAyAH samyaktvakaraNIyatvAt saMvararUpatvam / uktaM ca zrIsthAnAMge'paMca saMvaradArA paM0 20-saMmattaM 1, viratI 2, appamAdo 3, akasAtittaM 4, ajogittaM 5, ti / vyAkhyA-'saMvaraNaM-jIvataDAge karmajalasya nirodhanaM saMvarastasya dvArANi-upAyAH saMvaradvArANi, mithyAtvAdInAmAzravANAM krameNa viparyayAH samyaktvaviratyapramAdA'kaSAyitvA'yogitvalakSaNA' iti / saMvarastu vidhivAdenaiva jinopadiSTatvAt sAdhUpadiSTa eva / anyathA zrAvakadharmo'pi jinAjJAbahibhUtaH syAt / tathAtve cAtyantamAsamaJjasyam / tasmAt zrAvakadharmavattadantargatatvena dravyapUjAyA api jinopadiSTatvameva / tathA ca siddhamanumAnamAgamabAdhitaM hetuzca svarUpAsiddha ev| tato dRSTAnto'pyasaGgata eva, tasya caa''shrvruuptvaat| anyathA chadmasthapravRttirjinAjJAbahirbhUtaiva syAt / tacca sarvajanapratItibAdhitamityAdisuyuktizastryA pAzacandravyAdhaparikalpitapAzaH kartanIyaH / atha digamAtradarzanArtha dazAnAmapyekaikamutsUtramAdAya kuyuktyudbhAvanApUrvakasuyuktyudbhAvanAM sandarya vistarajijJAsodizaM darzayannAha digmitAnAmamISAM cejijJAsA vyaktito bhavet / kupakSakauzikA''dityo, matkRtaH kriyatAM puraH / / 13 // vyAkhyA-amISAM digmitAnAM yadi vyaktito jijJAsA bhavet ,
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 131 tarhi matkRtaH kupakSakauzikA''dityaH purskriytaamitynvyH| kavisamayena digazabdo dazasaGkhyAvAcakaH, tayA mitAnAmamISAM prAguktAnAM digambarAdipAzacandrAntAnAM vyaktito-vistarato jijJAsA bhavet, tarhi matkRtaH kupakSakauzikAdityaH-kumatakauzikasahasrakiraNAparanAmA granthaH puraskriyatAmityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM-yathA''dityodaye vyaktito vastusvarUpaM jJAyate kauzikAzcAdRzIbhavanti tathA kupakSakauzikA''dityodaye hRdi dhRtakupakSakauzikA adRzyIbhUya vAdaparAGmukhIbhavanti / tanmataprarUpaNAsvarUpaM ca vyaktito jJAyate ityarthaH / na ca jamAlyAdayaH sapta nihnavAstAvadAgamoktAste kathaM noktAH ? kathaM cA''gamAnuktA api pUrNimIyaka-kharatarAdyAH atroktAH ? iti zaGkanIyam / yato 'yathApratijJaM satAM pravRttiriti nyAyAt pratijJAyAmanantarbhAvitatvena jamAlyAdayo'tra noktaaH| pratijJA cA'tra anthe 'pravacanapIDAkAriNa utsUtrabhASikaNTakAnuddhatya kuNThitA'ssyAna kurve' ityAdi prarUpaNA(rUpA)'vasAtavyA / sA ca pratijJocchinnasantAna viSayiNI na sambhavati, tasya pravacanapIDAkAritvAsambhavAta, nirviSayatvena taduddhAraprayAsAdevaiphalyAJca / pUrNimIyakauSTrikAdInAM tu samprati vidyamAnApatyatvena pravacanapIDAkArisvasambhavAt, saviSayatvena taduddhAraprayAsAdeH sAphalyAcca teSAmeva pratijJAyAmantarbhAvo yuktaH / yaccoktamete na pravacanoktAstadasatyameva, puurnnimiiykaadiinaampyaagmokttvaat| uktaM ca sUryaprajJaptiniyuktau-'AyariyaparamparaeNa, AgayaM jo u aannupuvviie|
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 SoDazazlokyo kovei cheavAI, jamAlinAsaM sa nAsihiti // 1 // 'tti / atra jamAlidRSTAntena sAmAnyato'nye'pi jinAjJArasikazrIkAlikAcAryapravartitacaturthIparyuSaNaparamparAparAGmukhAstathA strIjinA!padhAnAditapo - rajoharaNamukhavastrikA-pratikramaNa-caturdazyAdiparamparAparAGmukhAzca nihnavatvena drshitaaH| vizeSatastu zrImala yagiriviracitAyAmaSTAviMzatisahasrapramANAyAM zrIAvazyakavRttau-'sattee nihnavA khalu' ityatra-'khaluzabdo'tra vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? upadhAnAditapo na manyante te nihnavA draSTavyA' iti / atropadhAnAditaponiSedhena kharataravyatiriktAH sarve'pi gRhiitaaH| teSAM sarveSAmapyupadhAnataponiSedhAbhiprAyeNaiva mahAnizIthasyApyanaGgIkArAt / kharatarastu AdizabdAdAcAmlAditapovizeSaniSedhenopAtto jnyaatvyH| AcAmlAditapovizeSaniSedhastu tricaturAdidravyabhedabhinnA'nekA''cAmlaniSedhanaiva bodhyH| tanmate dravyadvayenaivA''cAmlatapasaH svIkArAt / nanu tarhi dazava kathaM darzitAH / tathAvidhAnoM bahUnAmapi samprati dRzyamAnatvAditiceducyate-uktazeSANAM tUktotsUtrasAmyAt prAyo'traivAntarbhAvAt, zaTitasUkSmakaNTakavada kizcitkaratvAccetyalaM vistareNa iti / sthiramadhyamotsUtrI nidrshitH| atha madhyamotsUtriNo'sthirAtmalakSaNaMdvitIyabhedamAha asthirAtmA yathAcchando, notsUtraM bhASate sthiram / tIrthabhIrustatastIrthAd, bahisthaH pArzvavartyasau // 16 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam vyAkhyA - asthirAtmA yathAcchando jJeyaH / yatastIrthabhIrussan sthiramutsUtraM no bhASate / tatastIrthAd bahisthaH / apizabdA'bhyAhArAt bahistho'pi pArzvavartyasau bhaNyate, arthAttIrthasyetyanvayaH / utputrabhASaNe'sthiro'navasthita AtmA yasyAsaussthirAtmA yathAcchandaH - pravacanaprasiddha pArzvasthAdInAM madhye paJcamaH, tIrtha bhIruH- tIrthAdbhayaM manyamAnaH, tataH - tasmAd bahistiSThatIti bahisthaH / pArzve vartituM zIlamasyeti pArzvavartI, asau yathAcchanda ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM - yathAcchando'sthirAtmA kuta iti vAkyarUpavizeSaNadvArA hetumAha-yataH sthiramutsUtraM no bhASate / sthirotsUtrA'bhASI kutaH ? iti vizeSaNadvArA hetumAha yataH kiM bhUtaH ? tIrthabhIruH tIrthAt - sAdhvAdisamudAyarUpAt bhIru-rbhayaM - manyate, mA me tIrthatADanaM bhavatvityabhiprAyavAn bhavatItyarthaH / ayaM bhAvaH yo hi yasmAdvibheti sa tasyAruciviSayaM samAcarya tena pRSTaH san tadapalapanAt, punastadakaraNapratijJAto vA svAcarite sthiro na bhavatItyato'parAparotsUtrabhASaNazIlo'pyuktotlUtraparityAgAdyathAcchando'sthirAtmocyate / nihnavastu noktamutsUtraM parityajatIti yathAcchandAdviparItaH yasmAdviparItastasmAtato bhedaM darzayati tIrtha bahistho'pi nihnavavanna dUravartI, kintu tIrtha pArzvava sau bhaNyate / nanu saMvijJapAkSikAt zepAzcatvA ro'pi pArzvasthAdayo'sthirotsUtriNo bhavantyevetyatastAnvihAya yathAcchanda evaM kathamuktaH ? iti cet, ucyate- pAvasthAdayo hi prAyaH kriyAmAzritya bhUyaH zithilAH, stokaM cotsUtrabhASiNaH / " 133
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 SoDazazlokyA evaMvidhA api kriyAtizaithilyAnna bahujanavizvAsasthAnamatojaghanyotsUtryapekSayA madhyamotsUtribhyo dUradezavartitvAt madhyamosUtripArzvavartino na bhavantyato'nuktA api svasvaceSTitAnusAreNa tAratamyabhAktvAnmitho bRhadantarA api jaghanyotsUtribhyo 'dhikAH santo jaghanyotsUtriNAmeva pArzvavartitayA vyavahRtA avgntvyaaH| yathAcchandastu gRhItamuktA'parAparotsUtrabhASaNatayA'navasthito'pyajJAnAnnihnavavad gADhakriyo bhavati / gADhakriyatvAJca bahujanavizvAsasthAnamato nihnavapArzvavartitayA vyvhRtH| paraM nyUna eva, na tvadhikaH / ata eva pArzvasthAdayazcatvAraH svAzritaM janaM prati bhUyaH kriyAzaithilyakAraNam, stokaM cotsUtrakAraNaM, svayaM tAdRsvabhAvatvAt / yathAcchandastu svAzritaM prati stokaM kriyAzaithilyakAraNaM, bhUyazcotsUtrakAraNaM, tasya svayaM tAdRksvabhAvatvAt / nihnavastu svAzritaM janaM nihnavasvabhAvaM janayati, tArakasvabhAvatvAt tsy| uktaM cotsUtrakandakuddAle zrito'trA''dyazcaturbhedaH, prAyaH zaithilyakAraNam / svacchandabAhyau svAcchandya-saGghabAhyatvakAraNam / [gu0 vi0-1, zlo0 16 ] etadvRttiH-"prathame bhedapaJcake AdyazcaturbhedaH kuguruH pArzvasthAvasanna-kuzIla-saMsaktalakSaNaH zritassana prAyo-bAhulyena, zaithilyakAraNam-zlathatvahetuH, utsUtrahetuH stokaM bhavati / etad vyAkhyAnaM vyavahAranayamadhikRtyA'vasAtavyam / nizcayanayamadhikRtya zlathatvasyA'pyutsUtratvAt / yato'sau caturbhedo ghanataraM zlathaH, sto
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyamotsUtrinidarzanam 135 kamutsUtraprarUpako bhavati / tato'sya saMsargo'pi cAritriNo bahutarazlathatva he turalpamutsUtraprarUpaNA hetuH syAt / 'svachanda bAhyau' svachando nAma yathAcchando, bAhyaH saGghabAhyastau svAcchandyasya saGghabAhyatvasya ca kramazaH kAraNam / 'prAya' ityatrApi sambadhyate / yato yathAcchanda-saGghabAhyau, gADhakriyAvapi tyaktacAritrigurukulavAsatvena SaDjIvanikAya rakSaNAyAmakuzalatvAt kiJcicchifret syAtAM / tato gADhakriyayoretayossaMsargaH cAritriNo ghanataraM yathAcchandatva-saGghabAhyatvahetuH syAt / alpaM ca zithilatAheturbhavati / saMvijJapAkSikAccheSaH, zithilaH svaM parAnapi / yathAcchando ghanaM bAhyo'tighanaM pAtayed bhave // [ gu0 vi01 zlokaH-16 ] etadvRtti:- " pUrvoktacaturbhedazithilasya madhyAkospi zithilaH kadAcit zuddha prarUpakatvAdiguNAlaGkRtaH san saMvijJapAkSikaH syAt / sa ca mokSapathapathikatvena zlAghyaH / tataH saMvijJapAkSikAccheSo vyatiriktaH zithilaH svaM - AtmAnaM, parAnapi AtmavyatiriktAnapi bhave saMsAre pAtayet / yathAcchando ghanotsUtrayuktatvAt ghanaM saMsAre svaparAnapi pAtayet / bAhya:saGghabAhyaH saGghA'vajJAkArakatvAdatighanaM yathAcchandAdatyartha, svaM parAnapi saMsAre pAtayet " / nanu SoDazazlokyAmasyAM yathAcchando'pi tIrthabAhya uktaH, utsUtra kandakuddAle tvanantaraM nihnava eva saGghabAhyo darzitastatkathamanayAssaGgatiriti cet / ucyate- AstAM tAvat yathAcchando, nihnavavat pArzvastho'pi saMvijJapAkSikavyati
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 SoDazazlokyAM riktaH saGghabAhya eva bhavati / paraM tIrthabhIrutayA tiirthpaarshvvrtyvgntvyH| nihnavastu tIrthAd dUravartI sarvathA paGktibAhyo'spRzya ityrthH| uktaM cotsUtrakandakudAla eva tyAjyaH kugurusaMsargo, gurutattvekSaNonmukhaiH / pArzvasthAdirbahisthazca, kugururdazadhA mtH|| [gu0vi01 zloka-15] asya vRttiH-"spaSTaH / navaraM-pArzvasthAdiH paJcadhA / yadAha 'pAsattho osanno, hoi kusIlo taheva sNstto| ahachando vi a ee, avaMdaNijjA jiNamayaMmi' // 1 // iti / bahiHstho'pi paJcadhA taM vakSyatItyubhayaM dazadhA / nanu pArzvasthabahiHsthayoratra kimantarama ? pArzvasthasyApi vastuto vastvantarAd bahirbhavanAt / ucyate-jane'pi svakuTumbabahiHpatitasyApi kasyacidapAMkteyatvAspRzyatvAdyadarzanAt aparasya kasyacidapAGkte. yatvAspRzyatvAdidarzanAcca / atra pArzvasthaH saGghAdveSAt saGghasya pArve'vasthAtuM labhate / idamAgamoktam svakarmanAmA'sya / yadAha 'so pAsattho duviho, savve dese ya hoi naayvvo| savvaMmi nANadaMsaNacaraNANaM jo u paasNmi'||2||tti spaSTA / . navaraM-jJAnadarzanacAritrANi saGghastasya pArve yastiSThatIti gmyte| pArzvasthasya kvacidutsUtraprarUpakasyApyanavasthitakotsUtratvena pravacanasAdharmikatvena vivkssittvaat| bahiHsthasya punaH saGgha dveSAdaprekSyamukhatvena saGghasya pArve'vasthAnA'bhAvaH pravacanasAdhamikatvAbhAvAdasya / yadAha-dasa sasihAgA sAvaya, pavayaNasAhammiyA na liMgeNa /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkRSTotsUtrinidarzanam liMgeNa ya sAhammiya, no pavayaNanihnavA savve" // 1 // pArzvasthopalakSaNAdavasannAdayo'pi grAhyAH / iti zrI vijaya dAnasUrIzvara ziSyopAdhyAyazrIdharmasAgara vira'citAyAM gurutattvapradIpadIpikAparanAmnyAM svopajJaSoDazazlokyAM madhyamotsUtrinirUpaNa vivaraNam / athotkRSTotsUtriNo lakSaNamAha 137 sthirastatpakSapAtI ya - stasyotsUtramihA'ntimam / dravyAttadatiriktasya, jainamArgasthitasya ca // 15 // 9 vyAkhyA - sthiro yastatpakSapAtI tasya dravyAttadatiriktasya'jainamArgasthitasya cehA'ntimamutsUtraM bhavedityanvayaH / sthirastIrthAsbhIruH, tatpakSapAtI - nihnavAdipakSonnatikRvacanavaktA, ihA'syAMSoDazazlokyAM jagati vA, antimamutkRSTamutsUtraM - vyavahAranayApekSayA jainapravacanasya viruddhabhASaNaM, 'dravyAttadatiriktasya'-dravyato nihnavapRthaka bhUtasya bhAvato nihnavazraddhAnasyetyarthaH / ca punajainamArgasthitasya - vyavahArataH sAdhvAdyanyataranAmamAtradhAraNAt tIrthAvalambina ityakSarArthaH / bhAvArthastvayaM sthiratayA nihnavapakSapAtino'ntimamutsUtramityukte nihnave'tiprasaktiH, tasya tAdRksvabhAvatvAt / sa ca notkRSTaH, kintu madhyamaH / tatastannivRttaye nihnavavyatiriktasyetivizeSaNaM / bhAvataH samyaktvamidhyAtvA'nyatarazraddhAnavattayA nihnavavyatirikte utkRSTapratyAsanne'tiprasaGgabhaGgAya dravyAditi / evaM dravyata eva nihnavavyati - rikto, na tu bhAvato / bhAvatastu nihnavamArgazraddhAna ityarthaH / eva
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 SoDazazlokyAM mapi tathAvidhasAmagrIvazAdanyatIrthikaliMgadhArivizeSe'tivyAptiratastadapakrAntaye 'jainamArge'tyAdi / nihnavazraddhAne'pi tathAvidhAsnyatIrthikasya notkRSTotsUtritvaM, anyatIrthikatvena janAnAM vishvaassthaanaabhaavaat| nanUpekSaka-nihnava-nihnavapakSapAtinAM krameNa yajjaghanya madhyamotkRSTotsUtritvamuktaM tatkenAbhiprAyeNeticet / ucyateutsUtraM pravacane tAvad dvedhA-nizcayanayAbhimataM vyavahAranayAbhimataM c| tatra nizcayanayAbhimataM tAvat zaithilyamapyutsUtrameva / vyavahAranayAbhimataM tu pravacanArthasyA'nyathAbhASaNameva / uktaM cautsutrakandakuddAle'nizcayo naya utsUtraM, zaithilyamapi manyate / sUtrArthasyAnyathA''khyAnaM, vyavahAranayaH punH|| [gu0 vi0 1, zlo0 14 ] asya vRttiH-"nizcayo nayaH zaithilyamapizlathatvamapi utsUtraM mnyte| atra zAstre aviratasamyagdRSTizrAvakANAmaviratatvaM dezaviratazrAvakANAmaviratavibhAgazcotsUtratayA nizcayanayAbhiprAyeNa sannapi na vivkssitH| pArzvasthAdInAM tu zlathatvaM niyamabhaGgarUpatayA'tyantadurgatiheturiti bhaNitvotsUtratayA vivakSitaM parijJayaM, zAstrasyAsyotsUtrakandakuhAla ityaparanAmatvAdantimavizrAme pArzvasthAdizlathatvasyaiva nirAkRtatvAt / punarvyavahAranayaH sUtrArthasya-siddhAntArthasyA'nyathA-viparItamAkhyAnaM-prarUpaNaM utsUtraM manyata ityubhayarUpamapyutsUtraM drshitm| utsUtraM lokottaraM mithyAtvaM bhaNyate / " tatra nizcayanayAbhimataM ceha granthe na vyavahRtaM, tena tathAvidhapravacano--
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkRSTotsUtrinidarzanam 136 paghAtA'sambhavAt / kintu vyavahAranayAbhimataM sUtrArthasyAnyathA''khyAnaM, tasya pravacanopaghAtakatvAt / tacca viSamiva yatyasmAd bahUpaghAtakaM tattadapekSayotkaTamiti dhiyA nihnava-tatpakSapAtirUpamadhyamotkRSTotsUtryapekSayA upekSAvacanaM jaghanyotsUtraM, pravacanasyAlpopaghAtakatvAt / alpopaghAtakatvaM ca tatparamparAyA asambhavenA'lpakAlInatvAt / nihnavotsUtraM tu bahUpaghAtakatvAd garIyo'pi madhyamameva, tadapekSayA'pi tatpakSapAtino'dhikosUtrasya sambhavAt / nanu kathamiti cet / ucyate-yathA 'pratyutoyaM janotsUtra-sthairyAtprAcyA''grahAcca tadi'tivacanAt prathamamatA''karSakacandraprabha-jinadattAdyapekSayA janotsUtrasthairyAt candraprabha-jinadattAdyuktamahaM pramANIkariSyAmyevetyevaMrUpeNa candraprabhajinadattAdiSu svA''grahAcceti doSadvayena puSTikaraNAttaduktamArgAGgIkArakArakANAmutkaTamutsUtraM bhavati / tathA jainamArgasthitAnAM sthiratayA tatpakSapAtakaraNe pUrvoktadoSadvayapuSTikaraNAt sanmArgasthitAnAmapi sanmArga eva sandehotpAdanapUrvakanihnavamArgAbhimukhIkaraNAdidoSasadbhAvAJca tato'pyutkaTamutsUtramato nihnavebhya uktalakSaNo nihnavapakSapAtI duraatmaa'vgntvyH| nanu mithyAdRganihnavadRzoranyatara stathA bhavatu, paraM tatpakSapAtyapi samyagdRSTistAvannihnavAdhikaH kathaM sambhavati ? tathAtve ca samyaktvasya vaiphalyA''patteriti cet / maivaM-dravyato jainamArgasthitAnAM bhAvatastu samyagadRg 1 mithyAdRg 2 nihnavadRzAM trayANAmapi sthiratayA nihnavapakSapAtitve sati janotsUtrasthairya-tanmatAkarSakacandraprabha
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM jinadattAdyuktapramANIkaraNA''grahayoH puSTikaraNaM tadvaiparItye ca zuddhamArge zuddhamArgazritAnAmapi sandehotpAdanapUrvaka nihnatramArgAbhimukhIkaraNaM cetyAdidoSaiH pravacanopaghAtakasyotsUtrasya samAnatvAdeva hnivAdhikatvaM / samyaktva sAphalyaM tu mithyAtvabandhamAzrityaiva bodhyam / yato mithyAtvAbhimukhasyApi tAdRzaH samyagdRzastadAnIM samyaktvasadbhAvAt tathAvidhacittasaGklezAbhAvena tAmithyAdRza iva na midhyAtvabandhaH, kintu kiJcidvihInaH / evaM mithyAdRzo'pi tAdRzo na nihnavadRza iva midhyAtvabandhaH, kintu kiJcidvihInaH / uktaM ca 140 mithyAtvabandhamAzritya, laukikebhyo'dhamA amI / uttamAH punarAzritya granthibheda kriyAphale // 1 // [ gurutattvapradIpe vi0 1 - zlokaH 38 ] iti / yadvA trayANAmapi * samAnatvepi utsUtrabhASitve 'kAraNabhedAda'vazyaM kArye'pi bheda eve 'tinyAyAt zraddhAnabhedAdutsUtravati vacasyapi kazcid bhedaH svIkarttavyaH / sa ca sUkSmadRzA'valokyamAnaH samyaktvamAhAtmyAt samyagdRzastathA tatpakSapAtino nyUnatvamevotkRSTotsUtriNaH sakAzAt sUcayati / ata evotkRSTotsUtriNaH samIpavartinAveva tathAvidhasamyagRhamidhyAdRzAvRktAviti bodhyam / na ca samyagdRzaH sthiratayA nihnavapakSapAtitvaM kathaM bhavediti zaGkanIyaM, mithyAtvAbhimukhasya kasyacit tathAvidhasAmagrIvazAdanantAnu'bandhikaSAyodayino nihnavapakSapAtino bhavatyevetyalaM vistareNa / iti zrIvijayadAnasUrIzvara ziSyopAdhyAya - zrIdharmasAgara vira
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmprataMtIrthanidarzanam citAyAM gurutattvapradIpadIpikAparanAmnyAM svopajJaSoDazazlo-kyAmutkRSTotsUtrinirUpaNavivaraNam // atha siMhAvalokananyAyena yasya tIrthasyA''padvidhAyakotsUtrikaNTakAnuddhRtya kuNThitA''syA kRtAstattIrthaM samprati kiM nAma ? kasyA''cAryasyAjJAvarti ? ceti nAmagrAheNopadarzayannAha - tIrthaM ca sAmprataM zrImAn, pArizeSyAttapAgaNaH / sUrI vijayadAnA''jJA-vartI jJAnAdiratnabhAk // 16 // vyAkhyA - tIrthaM ca sAmprataM pArizeSyAta sUrI vijayadAnAjJAvartI jJAnAdiratnabhAga zrImAn tapAgaNo jJAtavya ityanvayaH / cakAra uddezAntargatatIrthapadaparAmarzakaH / tIrthaM sAdhvAdisamudAyalakSaNaM tacca sAmprataM sampratikAlInaM vArtamAnikamityarthaH / pArizeSyAdanyatrA''gamAnuyAyisAdhvAdisamudAyasyA'darzanAt / zrImAna - sazrIkaH - anuttara ityarthaH, tapAgaNaH- tapAgacchaH, sUrIDvijayadAnaH - zrI vijayadAnasUrIzaH / IzatvaM ca hIravijayasUryA - dyapekSayA'vagantavyam / zrIhIra vijayasUrINAM gurava ityarthaH / tasyAjJayA vartituM zIlamasyeti sUrIvijayadAnA''jJAvartI, jJAnamAdiryeSAM tAni jJAnAdIni jJAnadarzanacAritrANi, tAnyeva ratnAni tAni bhajata iti jJAnAdiratnabhAgityakSarArthaH / bhAvArthastvayaMpArizeSyAditi / paraM sampratIha bharatakSetre tapAgaNavyatiriktaM tIrthakarA''jJAvarti tIrtha nAstIti darzanArtham / tapovannAmamAtradhArakapArzvasthAdisamudAyalakSaNe tIrthA''bhAse tIrthe'tiprasaGgavAraNAya suvihitacakravarti zrIvijayadAnasUrIzvara zrIhIravijayasUryAdInA 141
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazazlokyAM mAjJAvartIti darzitam / pArizeSyapadaM tu vivakSitatapAgacchAdanyatra sarvatrApi jJAnAdyatyantAbhAvahetUtsUtrapadadarzanasUcakam / utsUtravati samudAye jJAnAdilezasyApyasambhavAt / utsUtraM tu strIjinArcA-pratikramaNopadhAnAdiniSedhena prAyaH pravacanavidA pratItameva / ata evAgre'pi zrImahAvIratIthaM yAvattapovadbhya eva cAritramiti jJeyam / uktamapyutsUtrakandakuddAle'STamavizrAme'svAvadhi tacca kSetre'trA-gratopyebhyo bhaviSyati / stokeSvapyeSu cAritraM, vajraduHprasahAdivat' // [ gu0 vi08, zlo0 15 ] asya vRtti,-"taccAritraM svA'vadhi-nijAvadhiM yAvat atrAsmin kSetre-gUrjarAvaniprabhRtike'grato ebhyaH-tapovadbhyo bhaviSyati / ya eva ebhistapovadbhiH dIkSitAsta eva cAritriNa ityarthaH iti balAdApannam / eSu tapovatsu stokeSvapi cAritramasti / na cAtredamAzaGkanIyaM-yadaparaM sarvamapyacAritraM, ekasminnevAsmin gacche cAritramiti kathaM ghaTate ? 'vajra'tyAdi / yathA prabhuzrIvayarasvAmizipye vajra-vajrasene ekasminnapi cAritraM abhUt, tathA yathA duHprasabhA''cArye'lpaparivAre'pi cAritraM bhaviSyati, sathaiSvapi stokeSu cAritraM siddhamiti / gatyAgatimite kSetre-'trAnyagacche hi naapyte| ebhyo viziSTataiSvevA-zaThatvAptibalAt ttH|| [gu0 vi0 zlo0 16 ] atrA'smin kSetre gatyAgatimite-mAlavaka-devagiritilaGgaprabhRtike hiryasmAtkAraNAt, anyagacche tapovadvyatirikte,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 sAmprataMtIrthanidarzanam ebhyastapovadbhyo viziSTatA-duSkarakAritA, na dRzyate-na zrUyate / tata eveva-tapovatsveva blaadshtthtvaaptiH"| atha granthasya upasaMhAramAha evaM hi SoDazazlokI, vishvaa''ptshlokdhaarinnii| gurutattvapradIpasya, dIpikA jayatAcciram / / 17 // vyAkhyA evaM - prAguktaprakAreNa, vizvAptazlokadhAriNI gurutattvapradIpasya dIpikAparanAmnI ciraM jytaaditynvyH| hi-nizcitaM evaM-prAguktasvarUpA SoDazazlokI vizve-jagatyAptovyAptaH,zlokaH-kIrtistaM dharatIti zIlArthe NividhAnAt vishvaa''ptshlokdhaarinnii| gurutattvapradIpasya-utsUtrakandakudAlAparanAmno granthasya dIpasya dIpikeva dIpikA AdhArabhUtetyarthaH, ciraM-bahukAlaM zrImahAvIratIrtha yAvat jytaajjiiyaaditykssraarthH| bhAvArthastvayaM-anyApi pradIpAdhArabhUtA kASTamayI dIpikA SoDazazlokI, ttheympi| ko bhAvaH ? kASTamayI dIpikA hi caturpu dizu caturNA dIpAnAM bhUmiH, tatra prati yaM (dIpaM caturasramekaikamAsanaM, teSAM ca sarvAvayavamIlane SoDazAvayavA bhavanti / tathA ca SoDazazabdena SoDazAvayavA grAhyA...., teSAM shlokaakiirtnsyo...ssoddshshlokii| zeSaM sugama miti / iti zrImattapAgacchanabhoGgaNanabhomaNi-zrI vijayadAnasUrIzvaraziSyopAdhyAya zrIdharmasAgaraviracitAyAM gurutattvapradIpadIpikA'paranAmnyAM svopajJaSoDazazlokyAM samprati tIrthanidarzana vivaraNaM / iti zrISoDazazlokIvRttiH sampUrNA /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAya-zrImaddharmasAgaragaNipravarapraNIta sirimhaaviir-jinnthott| (sAvacUrikam ) paNamittu pavittajiNakamaNaM, paNuvAmi vamAviapAvasamaM / sugavavvayaNANumayaM na uNaM, paramatthaviUkavivanniuNaM // 1 // vyAkhyA-pavitrajinakramaNaM vIrapAdaM praNamya ahaM prnnuvaami| kiMlakSaNaM jinapAdaM ?, vAmito-vAnti nIto'nya(ntaM ) nIta ityarthaH / pApazramaH-pApajanyakhedo yena sa taM / kathaM ? vacanAnumataM-vacomAtrAbhimataM yathA syAttatheti, na punaryathAkathazcit yAvatjJAnagocarIbhUtamapi / kiMvat ? zukavat / yathA kathaJcit kenacit prerito'pi zuko jAtiguNAnurUpaM yathAzikSitaM pAtraM vA idamamukazabdena vAcyamityAdivAcyavAcakabhAvaparijJAnazUnyo'vyaktazabdamAtrameva brUte, tathA'hamapi jinarAgeNa prerito 'pyavyaktazabdenaiva stavImi, na punaH paramArthavit (kavivat ) zrIsiddhasenadivAkarAdikavivat, arthataH zabdato'pi nipuNaMdakSaM yathAvatparijJAnapUrvakaM savyaktamapi // 1 // jiNavIrapayaMbuajAmalayaM, layavallijalaM jalahaMkayalaM / jalarUddalakomalamummalahaM, namahaMbaradIvapayAvalahaM // 2 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram 145 ___ vyA0-jiNavI0 / jinavIrapadAmbujayAmalakaM-zrIvIracaraNAmbhojayugaM namata-praNamata ityanvayaH / kiMbhUtaM ? layavallijalaM-mokSavallivRddhaye jalamiva / jaladhyaGkatalaM-samudralakSaNalAJchitatalaM, jalaruDdalakomalaM-kamaladalamiva mRdu, ummalaha-prAbalyena karmamalApahAri / yadvA svayaM bAhyato'pi revAdimalarahitaM / ambaradIpapratApalabhaM-sUryavatpratApasya labho-lAbho yasmAt, tatsevayA sUryapratApabhAga bhavatItyarthaH // 2 // . muNiNAyagavAyagaviMdathuaM, thuisanthamuheNa suheNa suhaM / NamahaMtarabhAvapahAvabhara-bharayA sarayA sirivIrapayaM // 3 // vyaa0-munni| muninAyakAH-sUrayo vAcakA-upAdhyAyAsteSAM vRndena stutaM, na punarvacomAtreNa, kintu stutizAstramukhena-vIrastavAdhyayanAdirUpeNa, anye'pi vIraguNagAnaparAyaNA bhavantvityabhiprAyeNa stutizAstraracanayetyarthaH / sukhena-zramAbhAvena-aglAnibhAvena / kiMlakSaNA yUyaM ? AntarabhAvaprabhAvabharaM bharAH-abhyantarabhaktijanyena mahimabhareNa vyAptA ityarthaH, ta eva svArthe kaH, AntarabhAvaprabhAvabharanta (mbha ) rkaaH| su-atizayena ratAH-stutikaraNA''saktAH // 3 // duhadohamaNohavarohakara, karuNArasabhAsuramAsuramaM / ramaNIrayaNIrayamAraNayaM, NayaNAivayaM suNayaMjaNayaM // 4 // jaNaraMjaNadesaNadANavaraM, NavaraMgasuraMgaNagIaguNaM / sugaNaMkiakAyakalaM kamalaM, kmlaalyliilblaagclN||5||
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 mahAvIra jinastotram jayaI ala-nimmalasIlajasaM, rasiAmararaMjaNavANirasaM / 'jayamAsamayAsa majammavaraM, sirivIrajiNaM jia paMcasaraM // 6 // acalaMtarajhANayaNANadharaM madhuraMraNa maMgaNasaMgaharaM / cararammamahaM varathuttapahaM, supahaM paNae viNaeNa'nahaM ||7|| caturbhiH kalApakam | 1 - vyA0 - duhado0 jaNaraM0 jayaI0 acalaM0 / ahaM vinayena vIrajinaM varastotrapathaM pradhAnastutimAgaM praNaye - prApayAmItyanvayaH / zeSANi vIravizeSaNAni / yathA duHkhadrohamanobhavAnAM - kRcchraparavaJcanamadanAnAM rodhaka - nirumbhakaM, karuNArasabhAsuraM kRpArasadIptam, Azu zIghram ramA lakSmI yasmAt, ramaNIrateSu kAntAsssakteSu nIrataM - ratirahitaM, A-samantAt raNaM saMgrAmaM dyati-chinatIti AraNadaM, AraNam - suyuktikaM zabdam dadAtIti vA AraNadaM / nato nAkijo- devasamUho yasya sa taM sunayAn-zobhananayAn janayatIti, makAro'lAkSaNikaH / janaraMjana dezanadAnavaraH-bhavyalokadharma dezanAdAne zreSThaH, navaraGgasurAGganAgItaguNam-pratyagrarAgatratIbhirdevIbhirgAnaviSayIkRtA guNA yasya, zobhanaguNairalaGkRtA- sahitA kAyakalA-zarIrazobhA yasyeti taM kaM sukhaM malayatidhArayatIti kamalastaM, kamalAyAH - lakSmyA Alaya Azraya evaMvidhaM yallIlayA bala-prayAsamantareNaujaH tena hetubhUtenA'gasya, arthAt meruparvatasya calazcalanaM - kampanaM yasmAt sa taM jayAllabhyA mA-lakSmI jayamA samatA ca sarvajIveSu tulyatA-anukampyatayA nirvizeSama
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 mahAvIrajinastotram tistayorAzramaH-sthAnaM, evaMvidho janmano varo yasya, prAgajanmani dharmopArjanAvasare etAdRzaM mama janma dehIti yAcito dharmacakravartI evaMvidhaM janma dattavAniveti bhaavH| jitaH paJcazaro-madanoM yena sa taM, acalaM-nizcalam yadAntaradhyAna-zukladhyAnaM tajjaM yat jJAnaM-kevalajJAnaM taddharatIti, madhuraM surAsuranarezvarANAM prItikAraM raNatIti khazi pratyaye madhuraMraNastaM, aGganAsaGgahara-strIsaGgarahitaM / varaH san ramyaH-ramaNIyaH, na punarmohanIyavazAt / anagha-ni:pApamiti / / 4 / / / 6 / / 7 / / caturbhiH kalApakam / . mahiAmahiA'dara baadryaa-mdheusuheupogjuaa| jagamAlayasAlajamAlabhiA,vibhayA varavammasamA samiNA / divasAhivaIjasanAsayarA, suhmaaipytthpyaasyraa| . savaNaMjalipANasuhA'NasuhA, vibuhaavlikaablikaa'nlikaa| kalikAlavalaggijaluggamiyA, vimalakkharamakkhariAkhaliA khalamAlagalAgalagummalayA, samilA smilaalnbaalklaa| muNimANaNamaMDaNamANagamA,gadidA jiNa! jeNa tuheNa giraa| sa tuhaM mahu mohatamoharaNaM jaNaija samajjia-puNNamiNaM // 11 // caturbhiH kalApakam // vyA0-he mathitAmAhita !-marditarogavairin ! he adarabhayarahita ! he jina ! yena tvayA gIrvANI gaditA-bhASitA, saM tvaM mohatamoharaNam-mohAndhakAranAzanam janaya - niSpAdaya
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 mahAvIra jinastotram arjitapuNyaM yathA syAttatheti kriyAvizeSaNam / puNyaprakRtisampAdanapurassaraM mohAndhakAram nAzayetyanvayArthaH / zeSANi tu vizeSaNAni vANIsambandhIni / tathAhi -- kiMlakSaNA gIH ? vAdaratA madahesuhetuprayogayutA-vAdodyatAnAmanyatIrthikAnAM amadahetavo'haGkAranAzakAraNAni ye su-zobhanA asiddhatA-viruddhatAdidoSakalaGkavikalAH pakSadharmatvAdisakala heturUpopetA vA hetavo'bhimatasAdhyasAdhakaliMgAni teSAM prayogo-racanA tena yutA, jaganmAlayazAlayamAlabhikA | jagallakSmInilaya hetutvena ye zAlayamA -niraticAra mahAvratAni teSAmAlabhikA-prApikA, a (vi) mayA - bhayarahitA, 'samiNa'tti SaThyarthe tRtIyA prAkRtabahulavacanAt zaminaH sAdhorvaravarmasamA pradhAna sannAhatulyA, krodhAdibhiH saha yuddhavidhAviti gamyam / divasAdhipatiH - sUryastasya prakAzakatvena yadyazastasya - nAzakarI - sparddhinI, svayaM prakAzakatvApekSayAlpaprakAzakatvAt / yato vANI sUkSmArthaprakAzakarI - nigodA disUkSma padArthaprakAzakartrI, nacaivaM sUryasya, sthUlapadArthaprakAzakatvamapi dezata eva / zravaNAni zrotrANi tadrapA aJjalayastAbhiH pAne sudheva amRtamivAviratihetuH pathyarUpA ca / anazubhA - azubhavarjitA hiMsAdyupadezazUnyA / vibudhAvalikAH - paNDitazreNayasteSAM sadAcArapravarttane padArthasamyagparijJAne vAdAdau ca balam yasyAH sA svArthe ke pratyaye vibudhAvalikAbaliketi / analIkA alIkarahitA, hrasvatvaM ca prAkRtavazAt / kalikAlaH - paJcamArakastasya yad balaM - duHkhajananasvabhAvastadrUpo yo'bhistatra jalasyevodgamo - prAdurbhAvo yasyAH : -
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 mahAvIrajinastotram saa| vimalAni yAnyakSarANi-varNAH teSAM na vidyate kSaraH-kSaNaM anyatIthikA''gamasyeva pAThato'rthato vA vinAzo yasyAM sA, kenApyanyathAkartuM na shkyetyrthH| mkaaro'laakssnnikH| askhalitAkuto'pi skhlnaarhitaa| khalAnAM-durjanAnAM yA mAlAH-zreNayastAsAM galeSu-nigaraNeSu agalA-nizcalA yA gulmalatA-gucchalateva prati vadantaM sthaganahetuH / yadvA galeSu A-samantAt gulmalatA gaNDazAlAdiromavizeSakalpeti durmakhadurvananirgamarodhiketyarthaH / zaM-sukhaM tasya ileva-pRthvIva zaminA-sAdhUnAM lAlane-samyagparipAlane bAlakalA-tIrthakRnmukhAdutpatterArabhyA'bhyastakalA yasyA, utpattita Arabhya saadhupaalnklaavtii| yadAgamaH-"aho jiNehiM asAvajjetyAdi / munInAM AnanaM-mukham, makAraH prAgvat / tasya maNDane-bhUSaNe amAnAH-saGkhyArahitA gamAH-sadRzapAThA yasyAM sA // 8 // 6 // 10 // 11 // caturbhiH kalApakam / bhuvi bhAvukalAvukalaMkadalaM, dalitAlianIlakalAkalilaM / sayalaM saraiMdulasaMdumuhaM, duhaduddahaI naivegajalaM // 12 // jalahi va gahIramahIracayaM, knngaaclnicclcittciaN| . varakesariduddharisaM harisaM, harisaMciasacciasaccaraNaM // 13 // raNaraJjianijjaramajjavaaM, juinijjiadujjayavajjavayaM / muNimANasamaMburuhAlimalaM, dhavalaMburamaMbualIladharaM // 14 // dharaNIdhavaseviapAyajugaM, jagavallahamullahavallavaNaM / pavaNaMjaNapAvarae rayaNaM, bhuvaNaMgadharesamarosavaNaM // 15 //
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram dhaNi dhavalIkayavIsadisaM, sajasA'mararassaraseNamisaM / savisaMjaNasaMzayakAsanalaM, samuvemi tumaMmmi jiNaM zaraNaM // 16 // paJcabhiH kulakam / - vyAkhyAH -bhuvibhA0 jalahi0 raNaraM0 dharaNI0 dhnniaN0| bhuvi-pRthivyAM bhAvukalApena-zubhajalpanena kalaGka bhavyajanasambandhi dalayati-nAzayatIti bhAvukalApakalaGkadalastaM, ukAraH 'svarANAM svarA' iti sUtreNa / dalitaM-nAzitaM alivannIlakalAsahitaM kalilaM-pApaM yena sa taM / sakalaM / zaradinduva (dlasa) nmukhaM yasya tN| mkaaro'laakssnnikH| saha kalAbhirvartate iti bhinnameva vizeSaNaM / duHkhadu:-kRccha-kutsitavRkSastasya hatiH-kSayaH tatra nadyAmanvarthe'vi vegavajjalaM tadiva / jaladhivat-samudra iva gambhIraM / adhIra-kAtaraM cAritradharmAdyanucitamiti matvA tyajatIti adhiirtyjstN| kanakAcalanizcalacittayutaM-meruvadakampramanonvitaM / varakesarivat-pradhAnasiMhavat durdharSa-parA'paribhavanIyaM / harerindrasya saMmukhaM yasmAt sa taM / harSAJcitAH-samodAstaiH-zobhana vidhinA arcitau saJcaraNau-chatracAmarAdisAmudrikalakSaNopetapAdau yasya sa taM / raNena-zabdena raJjitA nirjarA yena sa taM / ArjavadaM-RjusvabhAvadAyI dyutibhinirjito durjayA'vadyabrajo-durdharapApavrajo yena sa taM / munimAnasAmburuhAliM-yogimanombhojeSu SaTpada iva yaH sa tN| alamatyarthaM dhavalaM-zvetaM yat ambuni-jale ramatekrIDati / kamalaM hi jale vAyunA preritaM nRtyadivA''bhAtIti
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram 151 amburama, ambujaM-kamalaM tadvat 'purisavarapuMDarIANamityAdyapamAvacanairlIlAM-zobhA dharati yaH sa taM / dharaNIdhavA-rAjAnastaiH sevitaM-paryupAsitaM pAdayugaM yasya (taM) jagatAM vallabhA-iSTA yA mudpramodastasyA labho-lAbhastadvidyate yasya hetutvena tAdRzaM lapanaMmukhaM jalpanaM vA yasya sa tN| pavana iva-vAyuriva pavanastaM, janapAparajasi-lokapApareNAviti / ratnamiva ratnaM, keSu ? bhuvanAGgadhareSu-jagadvartiprANiSu 'purisuttamANa-miti vacanAt / aroSaHkSamA tamya 'vanaM-utpattisthAnaM, kAnanaM vRkSAdInAmutpattisthAnaM tadvadayamapi kssmaayaaH| dhaNiaM-atyartha, dhavalIkRtA-ujvalIkRtA vizvAH-sampUrNAH dizaH-pUrvAdikASThAH yena sa tN| kena ? svayazo'mararasyarasena-svakIyayazorUpeNa amrrsyrsen-surbhojyrsen-amRtenetyrthH| na vidyate miSaM-chalaM yasya sa, nahi svayaM chaladUSaNayuktaM vacanaM vrate, na vA paraM chalena nigRhNAtIti / suvRss-shobhndhrmyuktN| janasaMzayakAzAnalaM-janAnAM dharmabubhusUnAM yaH saMzayaH-pRthivyAdi vastu nityamanityaM vetyAdirUpeNobhayakoTyavagAhi bhramajJAnaM, tadrUpaH kAzastRNavizeSastatrA'nalaivAgniriva yaH sa tN| yadvA suviSaM-ativiSaM tadrUpaM yadaJjanaMnetrAJjanIkRtaM tatkalpo yaH saMzayaH, viSAJjanAJcitalocano hi na kiJcitpazyati, tadvatsaMzayApanno'pi na vastutattvaM vettIti tAdRze'nala iveti / evaMvidhaM tvAM zrIvIranAmAnaM jinaM zaraNaM samupaimiahaM zaraNaM prapadye ityanvayArthaH // 12 // // 13 // // 14 // 1 / / // 16 // paJcabhiH kulakam /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram purisuttamamuttamasaMtamasaM, samasaMtatimaMtamatItamadaM / madanAtiganAyagamAyadharaM, gharavAsamudAramadAramahaM // 17 // varakiMkarabhAvagayAmaravaM, ravirAyatirakkiakajjarabaM / matamuttivahUbahumAnapaI, kavayAmi kavIkaviraM bhaviaM // 18 // yugmam vyAkhyAH-purisu0 vrkiN0-purussottmN| udgataM-niHsattAkIbhUtaM, tamaH santamasaM-ajJAnAndhakAraM yasmAt sa taM / zamasantatimantaM-upazamarAjiyutaM / atItamadaM-madarahitaM / (madanAna ) kAmAn atigA-dUraMgatAH gautamAdisAdhavasteSAM nAyakaH-svAmI ( tN)| Ayasya-lakSmyA dilAbhasya gRhamiva ystN| gRhavAso-gRhasthatA tatra yA mud-harSastasyA''raM-aribhAvaH karma vA yasya, gRhavAsaH kutsita ityAdhupadezadAnAt svayaM tyaktatvAt tyaajktvaanyc| adAramatiH-na dAreSu-strISu matirvidyate yasya sa tN| varakiGkarabhAvaM pradhAnasevakatvaM gatAH-prAptA amarapAH-surapatayo yasya sa taM, raviHsUryaH, rAjA-candraH, tayoH tiraskRtaH-kimanayoH kArya mayi vidyamAne itirUpeNa adhaHkRtaH kAryaravaH-tadIyakAryazabdo yena sa taM, tatkAryasya svayaMkRtatvAt / matA-sammatA yA muktivadhUstasyA bahumAne patiriva-bharteva / yadvA muktivadhUbahumAnaviSayaH patiriva yaH, tayA bhartRtayA''driyata ityrthH| kavinA-zukraNa kavitaM-stutaMbhavyaM-zreSThamevaMvidhaM zrIvIraM ahaM kavayAmi-staumItyanvayaH // 17 // 18 // yugmam /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram bhaviaMtararAyatamotaraNI, prukkrpukkrsiihrnnii| maraNIiparAkaraNI ramaNI-maNarINamuNIjaNauddharaNI // 16 // dharaNIalanimmalakittibharo'bhayadANavaro varavIrajiNo / kuNa uttamamuttiramAramaNaM, mamaNaMtaviU karuNAsaraNaM // 20 // saraNAdavi duriasammasamA, paramoparamo'hamakAmaramA / garimAnavamAnavahIjalahI, vavahI pnnihiimhnnaaimhii||21|| tribhirvizeSakam vyAkhyA-bhavikAnAM-bhavyajIvAnAM AntarArAtayaH-karmazatravastallakSaNe tamasi trnniriv| pareSAM-paravAdinAM utkaraHsamUhastasya pUtkaraNaM-vAdalipsayA kutsitabADhasvarakaraNaM, tatra siMhavat raNI-vaktA, paravAdimRganAze siMha ivetyrthH| marasyamRtyoH sambandhinI niitistdgRhaacaarH| yadvA maraNarUpA itirutpAtastasyAH parAkaraNI-parAkaraNaM yasyetInpratyayena, praakrtetyrthH| ramaNISu-strISu yanmanazcittaM tena rINo-rahito yo munijana:sAdhulokastasyoddharaNI-prAgvadividhAnAduddhartA-saMsArakUpapAtAdrakSaka ityrthH| dharaNItale nirmalaH kIrtibharo yasya sH| abhayadAnena-sarvasAvadyapratyAkhyAnarUpeNa vrH-shresstthH| anantAna padArthAn vettIti anantavid, evaMvidhaH varavIrajinaH mAM karuNAzaraNaM-kRpA''spadaM duHkhpiiddittvaadnukmpymityrthH| uttamA muktiramA-pradhAnamuktizrIstasyAH ramaNaH-svAmI krotvitynvyH| parama-utkRSTa uparamo-viratiryasya sa, kutaH ? adhamAt kAmaramAt
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 mahAvIrajinastotram kA nindyAt madanakrIDanAt, kiMlakSaNAt ? AstAM niSevanAt, smaraNAdapi-smRtimAtreNA'pi dUritazarmazamAt-zarmANi cazamazca zarmazamAH, dUritA-dUrIkRtAH zarmazamA-sukhopazamA yena sa tathA tasmAt / garimAyAH anavamo-niSpApaH, anavadhiravadhirahito mahAnityarthaH, jldhiH-smudrH| vigatA apadhI:-kutsitA buddhiyasmAt sa vypdhiiH| tena kartu bhUtena praNidhinA-samAdhinA yanmahanAdi-ghUjAdi kRtyaM tasya mahIva-pRthivIva sthAnamityarthaH // 16 // 20 // 21 // tribhirvizeSakam / kadalIdalakomalakAyalayA, surasaMdarirUvavaI mahilA / na maNA maNakhubbhaNasuppayaNA, jamuvica khamA'khiluvAyamuNA // 22 // tamahaMpi mahAmi mahINamahaM, kalahAnalajAlajamAlasahaM / mayaNappaphuraMta phaNAhisihaM-hasapANaparAnala jAlaNahaM // 23 // surapAyavadAuvapAyarayaM, paramANahamANahamANapayaM / bhavakUvaraDaMtapaDaMtajaNaM paDi rajjupahajjutijAladhaNaM // 24 // dhaNadappahayIkayakaMcaNuha-pamuha(bhii)ssapahAyacayajjasuhaM / surarAyasirovaricaNNuvama-kkamatAmarasappasaraMtarayaM // 25 // caturbhi-kalApakam / vyAkhyAH -kadalI0 tamahaM0 surapA0 dhaNaya0 / kadalIdalavat komalA-sukumArA kAyalatA yasyAH sA, surasundarIvat rUpavatI,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIrajinastotram 155 manAkSobhane-zrIvIramanazcAlane suSTu prayatno yasyAHsA, akhilopAyAH-manaHkSobhane sampUrNakAraNAni tAn jAnAtIti 'jJo jANamuNA'viti munnaadeshH| evaMvidhA mahelA-strI zrIvIramupetya-prApya, manAga apirgamyaH, manAgapi-stokamapi na kSamA-na samarthA jAtA / taM zrIvIraM ahamapi-azakto'pyahaM mhaami-puujyaami| kiMlakSaNaM ? ahInamahaM-amAnatejasaM, kalahAnalekalyagnau jAlamiva-jalasamUha iva ye yamA-mahAvratAni, teSu yadAlasyaM-pramAdastaM hanti yaH sa taM / madanarUpo yaH prasphuran phaNAbhRtsarpaH, yadvA prasphurantI phaNA yasya sa cAsAvahiH-sarpastatra zikhIva-mayUra iv| tathA AMhasaM-aMhaHsamUhastadrUpaM pANaMparNasamUhastatrAnalajAlaM- agnisamUhastadvadanagho-niSpApastadvatsamartha ityrthH| yadvA analavat jvAle-jvAlane'naghaH-samarthaH iti / yadvA tadvavajjvAlanAd jvAlazIlA''bhA-kAntiryasyeti / tatazca madana-prasphuratphaNAhizikhIvA'sau AMhasapArNaparAnalajAlAnagha-- zceti vishessnnkrmdhaaryH| surapAdapavadAyi-kalpavRkSavadvAchi tArthadAta, pAdayoH samIpamupapAdaM tasya rajo-reNuryasya sa taM / parama utkRSTo'nagho-niSpApaH, mAnaM hantIti mAnahaH-parimANarahito yo mAnaH pUjA tasya padaM-sthAnaM / bhavakUpe-saMsArAvaTe raTanATiM kurvan, patan-adho gacchan yo-jano-bhavyalokastaM prati rajjuprabhA-balavaddorasamAH yA dyutayaH-kAntayastAsAM jAlaM-samUhaH tadrUpadhanaM-svaM yasya sa taM / dhanadena-kubereNa prAbhRtIkRtaM-DhaukitaM yatkAJcanaughaprabhRtisva-svarNamaNimuktAphalAdidhanaM, tasya yaH prabhAte sUryoda
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 mahAvIrajinastotram yAdArabhya prathamaprahare tyajastyAgo-dAnamiti yAvat, tasmAd hetu bhUtAt AyaM zubhaM-zubhapravRttijanyaM yazo yasya sa taM / surarAjazirasa upari-indrazIrSAgrabhAge cUrNopama-vAsavacchobhamAnaM kramatAmarasAt-pAdakamalAt prasarat-pRthak bhavat pAdarajo yasya sa taM / // 22 // 23 // 24 // 25 // caturbhiH kalApakam / amarussiachattatichAyakalA-kalitA'maracAmarasajjamalA / 'pabhuA pavibhAi jiNassayalA, puhavIali maalimlaavimlaa| vyAkhyAH -amru0| amaraiH-devarutsRtAni-mastakopari dhRtAni chatrANi teSAM trikasadbhAvena yAstisraH chAyAstAsAM yA kalAzobhA tayA kalitA-vyAptA / tathA'maracAmarANAM saMti-vidyamAnAni yamalAni-yugalAni yasyAM saa| mA-lakSmIH saiva AliHsakhI tAM malati-dhArayatIti maalimlaa-lkssmiisauhRdyvidhaayiniityrthH| evaMvidhA jinasya-vIrasya vimalA-prabhutA-aizvayaM pRthivItale vibhaatiitynvyH||26|| parisA harisAuliAmalayA'' valiAmiliAviralAsaralA / kamalAvimalAlayamAlamalA, timalApasavassa vibhAyacalA // 27 // vyAkhyA-harSAkulitA-mudanvitA amalatayA-bAhyAbhyantaramalarahitatayA AvalikayA-zreNyA, na punarasambaddhatayA ekaikapurupairmilitA-piNDIbhUtA, sarvadizaH samantAt dharmazuzraSayA puru
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra jinastotram 157. pAdisamUhairmilitetyarthaH / evaMvidhA'pi aviralA- nicitA nirantara sthitA, na punarantarAlariktAspadA / saralA- kapaTarahitA / tathA ca harSAkulitA ca amalatAvalikAmilitA ca aviralA ceti vizeSaNasamAsaH / acalA- -prtiirthikairkssobhyaa| kamalAyAHlakSmyA vimalAlaya iva -1 -nirmalasthAnakamiva, yA mAlA-srag, yadvA kamalA vimalAlayo- divyakamala samUhastatsambandhinI yA mAlA tAM malati-dhArayati yA sA, kamalAvibhalAlayamAlA malA / tAdRgmAlA paridhAyinI zakrAdisabheti / evaMvidhA trizalAprasavasyavIrasya parSad sabhA vibhAtItyanvayaH ||27|| tijayassaraNaM viha vappatigaM, tava bhAdi vibhAbhidamanbhudayaM / maNikaMcaNarAyayarAjimayaM, parabhattibharAmaranimmaviaM // 28 vyAkhyA : - he jina ! tava vapratrikaM durgatrayaM vibhAti ivo - tprekSyate trijagaccharaNaM / anyo'pi vapro'riparAbhUtazaraNaM bhavati, tadvadidaM vapratrikaM mohAriparAbhUtAnAM zaraNamiti / iha jagati / kiMlakSaNaM ? vibhAbhUtaM kAntyADhyaM, abhyudayaM sarvato'vAptodayaM, maNikAJcanarAjatarA jimayaM maNisvarNarajatasamUhAtmakaM, krameNa maNyAdisamUhajanyamityarthaH / pareNa bhaktibharaNa amarairnirmApi -- tamiti // 28 // evaM thuo jiNavaro varavIravIro, vIrAbhiho samuha suhavallinIro ! sammaMkuro sivapurIpayadaM amudda, saddhammasAyarajaso disaU subhaddaM // 26 //
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 mahAvIrajinastotram * vyAkhyAH-evaM-prAguktaprakAreNa vIrAbhidho jinavaraH zrIvIraH kiMlakSaNaH ? apare ye vIrAstebhyo vIro-vIrAdhivIra ityarthaH / zubhaM bhadravanmukhaM yasya, bhadrasya mukhamiva yo vA / zubhavallInIramiva yH| san zobhano yo dharmastasya sAgaraH-samudrastadupamayA yazo yasya s| atra stotraka 'dharmasAgara' iti nAmApi sUcitaM / subhadraM, kiMlakSaNaM ? amudraM-mudrArahitamamAnamityarthaH / zarmaNAM aGkharA-utpattihetavaH te vidyante 'yasya sa iti vIravizeSaNaM / jagatAM sarvasukhaheturityarthaH / paramparayA zubhAnubandhimaGgalaM / punaH subhadraM kIdRg ? zivapurIpadadaM-muktipurIdAyakaM / atra yatra nagaryA stotraM kRtaM tat zivapurIti naamaapysuuci| evaM stutaH zrIvIraH subhadraM dizatvityanvayaH // 26 // Part
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamoddhAraka graMthamAlAnA prakAzano " 1. sarvajJazataka saTIka mahopA0 zrI dharmasAgarajI kRta patrAkAre 3-0 2. sUtravyAkhyAnavidhizataka bukAkAre 2-0 3. dharmasAgara tha-saMgraha ,, 2-50 (zrImahAvIra vijJapti dvAtriMzikA, SoDazazlokI-mahAvIrajinastotra) 4. auSTrikamatotsUtradIpikA 1-0 5. tAttvikapraznottarANi AgamoddhAraka kRta patrAkAre 7-50 / 6. AgamoddhAraka kRtisaMdoha prathama vibhAga dvitIya vibhAga , 1-87 tRtIya vibhAga 1-0 caturtha vibhAga , presamA 10. SoDazakajI para AgamoddhArakazrInAM vyAkhyAno bhAga bIjo ane AgamoddhArakazrInI be kRtio sAnuvAda bukAkAre 2-75 11. kulakasaMdoha zrIpUrvAcAryakRta 12. saMdeha samuccaya zrIjJAnakalazasUrinirmita 13. jaina stotrasaMcaya prathama vibhAga 1-0 14. " dvitIya vibhAga MAG 5-50 prApti sthAno 1 zrI jainAnaMda pustakAlaya surata, [ gopIpurA] 2 zrI sarasvatI pustaka bhaMDAra amadAvAda, ratanapola hAthIkhAnA