Book Title: Pragnapana Sutra Part 03
Author(s): Nemichand Banthiya, Parasmal Chandaliya
Publisher: Akhil Bharatiya Sudharm Jain Sanskruti Rakshak Sangh
View full book text
________________
पन्द्रहवां इन्द्रिय पद- द्वितीय उद्देशक - ग्यारहवां द्रव्येन्द्रिय द्वार
00000000000000
तेइंदियाणं भंते! कइ दव्विंदिया पण्णत्ता ?
गोयमा ! चत्तारि दव्वंदिया पण्णत्ता । तंजहा - दो घाणा, जीहा, फासे । भावार्थ - प्रश्न - हे भगवन् ! तेइन्द्रिय जीवों के कितनी द्रव्येन्द्रियाँ कही गई हैं ?
उत्तर - हे गौतम! तेइन्द्रिय जीवों के चार द्रव्येन्द्रियाँ कही गई हैं, वे इस प्रकार हैं - दो घ्राण, जिह्वा और स्पर्शन |
चरिदियाणं भंते! कइ दव्विंदिया पण्णत्ता ?
गोयमा ! छ दव्विंदिया पण्णत्ता । तंजहा- दो णेत्ता, दो घाणा, जीहा, फासे । सेसाणं जहां णेरइयाणं जाव वेमाणियाणं ॥ ४५२ ॥
भावार्थ - प्रश्न - हे भगवन् ! चउरिन्द्रिय जीवों के कितनी द्रव्येन्द्रियाँ कही गई हैं ?
उत्तर - हे गौतम! चउरिन्द्रिय जीवों के छह द्रव्येन्द्रियाँ कही गई हैं, वे इस प्रकार हैं- दो नेत्र, दो घ्राण, जिह्वा और स्पर्शन। शेष सबके - तिर्यंचपंचेन्द्रियों, मनुष्यों, वाणव्यंतरों, ज्योतिष्कों यावत् वैमानिकों के नैरयिकों की तरह आठ द्रव्येन्द्रियाँ कहनी चाहिए।
-
विवेचन प्रस्तुत सूत्र में द्रव्येन्द्रियों के आठ भेद एवं चौबीस दण्डकों में उनकी प्ररूपणा की गई हैं। आठ द्रव्येन्द्रियाँ इस प्रकार हैं- दो कान, दो आँख, दो नाक, एक जिह्वा और एक स्पर्शनेन्द्रिय । नैरयिक, भवनपति, वाणव्यन्तर, ज्योतिषी, वैमानिक, तिर्यंच पंचेन्द्रिय और मनुष्य के आठ द्रव्येन्द्रियाँ होती हैं। पांच स्थावर के एक द्रव्येन्द्रिय- स्पर्शनेन्द्रिय होती हैं । बेइन्द्रिय के दो द्रव्येन्द्रियाँ होती हैं - जिह्वा और स्पर्शनेन्द्रिय । तेइन्द्रिय के चार द्रव्येन्द्रियाँ होती हैं- दो नाक, जिह्वा और स्पर्शनेन्द्रिय । चउरिन्द्रिय के ये चार और दो आँखें- ये छह द्रव्येन्द्रियाँ होती हैं।
एगमेगस्स णं भंते! णेरइयस्स केवइया दव्विंदिया अतीता ?
गोयमा ! अनंता ।
६९
Jain Education International
Q3Ó3Ó3Ó3Ó3000000000
भावार्थ- प्रश्न- हे भगवन् ! एक-एक नैरयिक की अतीत (भूतकाल की ) द्रव्येन्द्रियाँ कितनी हैं ? उत्तर - हे गौतम! अनन्त हैं ।
उत्तर - हे गौतम! आठ हैं।
केवड्या बद्धेल्लगा
गोमा ! अट्ठ ।
भावार्थ प्रश्न हे भगवन्! एक-एक नैरयिक की कितनी द्रव्येन्द्रियाँ बद्ध (वर्तमान काल
-
की) हैं ?
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org