________________
પ્રકરણ ૧લું
વિભાગના ઊંડા અભ્યાસ વગર સનાતનતાના બાહુના આશ્રય નીચે કોઈ નવીન વિચારની શક્યતાનો પ્રત્યવાય શક્ય નથી એ અત્રે તો બહુ સંક્ષેપમાં બતાવવું પ્રાસંગિક ગણાય. બાકી એ પર સ્વતંત્ર ઉલ્લેખ કરવા જેવું છે. આપણે એ વિષયની મુદ્દાસરની દલીલોમાં જરા ચંચુપ્રવેશ કરીએ. -
જૈનદર્શનના તત્ત્વવિભાગ અને અનુષ્ઠાન વિભાગ એ બે વિષયો મુદ્દાને છે. કથાનુયોગ અને ગણિતાનુયોગ પણ એ દર્શનને અંગે છે, પણ કથા શ્રદ્ધાનો વિષય છે અને ગણિત અભ્યાસને વિષય છે. એને આપણે ચાલુ વિષય સાથે ખાસ સંબંધ નથી.
સાધનધર્મમાં વિશાળતા તત્ત્વ વિષયમાં છેલ્લે શબ્દ બોલાઈ ચૂક્યું છે. આત્માનું અસ્તિત્વ, તત્ત્વોની વ્યવસ્થા, ચેતનનો મોલ, એને વિકાસક્રમ, કર્મનો સિદ્ધાન્ત, નિગદનો સિદ્ધાન્ત, સપ્તભંગી, નયપ્રમાણુવાદ, સતની વ્યાખ્યા, કર્મબંધનાં હેતુઓ, પ્રયત્નથી કર્મ સાથેની લડાઈ વગેરે નિર્ણિત થઈ ગયેલાં ત છે. એ સમજવા ચર્ચા થઈ શકે, એના ઉપર તર્કની કાટિ ચાલે, પણ અંતે જે આત્માનું અસ્તિવ, કર્મને સંબંધ, આત્માને મોક્ષ ન માને, પરભવ ન માને તે જૈન રહી શકતો નથી. આ મુદ્દામ બાબતમાં મતભેદ ન હોઈ શકે, ન સંભવે. પણ આત્માને મેક્ષ સાધવા માટે અનેક સાધનધર્મોની યોજના કરવામાં આવી છે. એને અંગે ચારિત્રના અનેક રૂપ અને અધિકાર છે, સાધનાની ઉચ્ચનીચતા છે, વિશિષ્ટતા સામાન્યતા છે, તરતમતા છે અને એને અંગે અનેક ક્રમે બતાવવામાં આવ્યા છે. પ્રથમ તે સાધુધર્મ અને શ્રાવકધર્મ એવા બે રાજમાર્ગો છે, તેને પ્રાપ્ત કરવા માર્ગાનુસારીનાં ઉપલક્ષણ બતાવ્યાં છે અને ગપ્રગતિમાં નીચામાં નીચી હદથી
