________________
પ્રકરણ ૨૧ મું
અત્યારે બાર આના વ્યાપાર તે અરબસ્તાનથી સીધે પારિસ ચાલ્યો ગયો અને બાકીના ચાર આનામાંથી લગભગ અરધો જૈનેના હાથમાં રહ્યો છે, પણ સમૂહવ્યાપારની પદ્ધતિની આવડત ન હોવાથી થોડાં વર્ષમાં જેને માત્ર પરણીગર કે સરૈયા થઈ જાય તે ના નહિ એવી પડું પડું સ્થિતિ એ વ્યાપારની થઈ રહી છે.
હીરાને વ્યાપાર કુલ જૈનેના હાથમાં હતું. અત્યારે ભાગે જ પચાસ ટકા જૈને પાસે રહ્યો છે. તે જ પ્રમાણે અન્ય ઝવેરાતનું સમજવું.
કાપડ બજારમાં જે પેઢીઓ વીશ વર્ષ પહેલાં જૈનેની હતી તેની અરધી પણ રહી નથી અને નવી થઈ નથી.
ખાંડ બજારનો ચૌદ આના વ્યાપાર જૈનોના હાથમાંથી પસાર થતા હતા ત્યાં અત્યારે નામ ગણાય તેટલી એક બે પેઢીઓ માત્ર જૈનોની રહી છે. આ વાત કેમીય ભાવના વધારવા લખી નથી. મુદ્દો એટલું જ બતાવવાને છે કે વચગાળેને વેપારઆડતીયા જેવો કે કમીશન એજન્ટને મળતું વ્યાપાર ખસી જતાં વખત લાગતું નથી. બીજા અનેક વ્યાપારનું અને અનેક સ્થળોનું આ પ્રમાણે બતાવી શકાય તેમ છે, પણ તે તે વ્યાપારનો વિષય લઈને બેસીએ ત્યારે શકય છે. અત્યારે તો ઉત્પત્તિ વ્યાપારને અંગે ક્ષેત્રો પ્રથમથી હાથ કરવાની બાબત ઉપર લક્ષ્ય છે તે પૂરતું નવયુગની નજરે ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે. નવયુગમાં ખેતીવાડીને મેટા પાયા ઉપર જૈને ઉપાડશે. મેટા ખેતરે, નવાં યંત્ર, પાણીની સગવડ, ખાતરની વિપુલતા અને ખેતી ખાતાને વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ કરી અનેક જૈનો આ ખેતીપ્રધાન દેશનાં બાગબગીચા અને ખેતીનું કામ કરશે. તે ઉપરાંત મીલેની વાત તે જાણતી જ
