________________
પ્રકરણ ૩ જું
અનેકને બચાવ શક્ય છે; એ ઉચ્ચ જીવદયાના આશયથી મુખવસ્ત્રિકા–મુહપતિનો ઉપયોગ સૂચવનાર મહા વિભૂતિઓ જાણશે કે એ વસ્ત્રિકાના નામ પર ભાંડણો થયાં છે ત્યારે તે એ પદ્ધતિ કરનાર માટે શું ધારશે? આ પ્રશ્નની ઉત્પત્તિના મૂળ કારણમાં જરા ઉતરવા જેવું છે જેથી પ્રાચીનએ કરેલ શક્તિના દુરૂપયેગને પૂરો ખ્યાલ થાય.
તાડપત્રની પ્રત લગભગ પંદરથી પચીસ ઈંચ લાંબી હોય છે અને પહોળાઈમાં પાનાં ત્રણ ઈચ લગભગ હોય છે. એમાં વચ્ચે બે કાણાં હોય છે અને તેમાં દેરી પરેવેલી હોય છે, જે આખી પ્રતમાં સેંસરવી જાય છે. એ જ પાનાં ફેરવતાં બન્ને હાથને ઉપયોગ કરે જ પડે, નહિ તે જીર્ણ પાનું તરત બટકી જાય. એ પ્રતો સાતમેં વર્ષ પહેલાં લખાયેલી હોય છે. આજ પાંચસો વર્ષથી તે તાડપત્ર પર લખવાની કળા પણ નષ્ટપ્રાય થઈ ગઈ છે. કઈ ગુને વ્યાખ્યાન વાંચતી વખત આ અગવડ જણાઈ હશે. વાંચે ત્યારે એક હાથમાં મુખવસ્ત્રિકા હોય, કલોક અડધે એક બાજુ હોય અને અડધે બીજી બાજુ હોય તે મુહુપત્તિ મૂકવી જ પડે. એણે ઉપાય શોધી કાઢ્યો. તે વખતે સર્વ કાન વીંધાવતા હતા. એના કાણામાં એણે મુહુપત્તિ રાખી, એટલે મુખની જણ જળવાણી હશે અને વ્યાખ્યાનભંગનો પ્રસંગ એ રીતે દૂર કર્યો હશે.
શિષ્ય તે માત્ર એટલું જ જોયેલું કે મારા ગુરુ વ્યાખ્યાન વાંચતી વખતે મુહપત્તિ બાંધે છે. ગુરુને એણે કારણ પૂછવું નહિ હોય. શિવે તે ગમે તે કાગળની પ્રત વાંચતાં પણ બાંધવાનું ચાલુ રાખ્યું અને એ રીતે પરંપરા ચાલી હશે.
આ તે કલ્પિત અનુમાન છે. પણ એમાં મુદ્દો શો છે? જેને મુહપત્તિ બાંધવી હેય તે ભલે બાંધે, ન બાંધવી હોય તે
