Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• कर्मण उपघातकत्वविचारः •
१०३५ चयापचयवतः सावयवस्य कर्मरूपदोषस्य प्रसिद्धत्वाच्च इत्यन्यत्र विस्तरः । हि निश्चितं परोक्तं तु = द्विजन्मोद्भावितं तु तस्य = शिष्टस्य लक्षणं (तल्लक्षणं) असङ्गतं = अयुक्तम् ।।१६।। तथाहि - वेदप्रामाण्यमन्तृत्वं बौद्धे ब्राह्मणताडिते । अतिव्याप्तं द्विजेऽव्याप्तं स्वापे स्वारसिकं च तत् ।।१७।। __ वेदेति । “वेदप्रामाण्यमन्तृत्वं" एतावदेव शिष्टलक्षणं ब्राह्मणताडिते बौखेऽतिव्याप्तं, तेनाऽपि "वेदाः प्रमाणं" इत्यभ्युपगमात् । रुपघाताऽनुग्रहदर्शनादिति (आ.नि.६०४ वृ.) व्यक्तमुक्तं श्रीहरिभद्रसूरिभिः आवश्यकनियुक्तिवृत्तौ । 'अदृष्टं पौद्गलिकं, आत्मानुग्रहोपघातनिमित्तत्वात् शरीरवत्' (स्या.क.१/९५) इति स्याद्वादकल्पलतादर्शितानुमानप्रयोगात्कर्मणः पौद्गलिकत्वसिद्धिः ।
प्रकृते च यदा कर्मणश्चयः तदात्मगुणोपघातकारित्वं यदा चाऽपचयस्तदा तदनुग्रहकारित्वमिति कर्मणश्चयापचयसिद्धिः । इयञ्च कर्मणो निरवयवत्वे न सम्भवतीति सावयवत्वमपि तत्र सिध्यति । इत्थं चयाऽपचयवतः = वृद्धि-हानिमतः सावयवस्य = नानावयवारब्धस्य, अत एव ध्वंसप्रतियोगित्वमपि तत्राऽनाविलमेव । कर्मरूपदोषस्य = कर्मपदवाच्यात्मकस्य दोषस्य जैनमते प्रसिद्धत्वाच्च आंशिकक्षयोऽपि सम्भवत्येव । अन्यत्र = अदृष्टसिद्धिवाद-स्याद्वादकल्पलता-ज्ञानार्णवादौ विस्तरः ।।१५/१६।। ___'वेदेति । वस्तुतस्तु वेदप्रामाण्यमन्तृत्वं जाड्यस्यैव चिह्नम् । यथोक्तं जिनहर्षगणिना सम्यक्त्वकौमुद्यां द्वितीयप्रस्तावे → वेदप्रामाण्यं कस्यचित् कर्तृवादः स्नाने धर्मेच्छा जातिवादाऽवलेपः । सन्तापाऽऽरम्भः पापहानाय चेति प्रध्वस्तज्ञाने पञ्चलिङ्गानि जाड्ये ।। (स.को.२/२१८) इति । तथापि स्फुटत्वादेतद्दोषमुपेक्ष्याऽतिव्याप्त्यादिदोषमाविष्करोति- ब्राह्मणताडिते बौद्धे अतिव्याप्तम् = अति-व्याप्तिदोषग्रस्तम् । तेनाऽपि ब्राह्मणादिकर्तृक-दण्डादिकरणक-ताडनक्रियाभीतेन बौद्धनाऽपि 'वेदाः प्रमाणं' इति वचनोच्चारणादिद्वारा वेदप्रामाण्यस्य अभ्युपगमात् ।
ननु स्वरसतो वेदप्रामाण्यमन्तृत्वमेव शिष्टलक्षणं न तु बलामोटिकयेति नेयमतिव्याप्तिस्सावकाशेति લાભ થાય છે તથા કર્મ વધે તો આત્માને નુકશાન થાય છે. આથી કર્મની વૃદ્ધિનહાનિ = ચય-અપચય સિદ્ધ થાય છે. આથી દિવ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત થતાં પૂર્વે પણ પ્રબળ નિકાચિત પૌલિક કર્મરૂપ દોષની હાનિ અંશતઃ થઈ શકવામાં કોઈ બાધ નથી. આ બાબતનો અન્યત્ર વિસ્તાર કરેલ હોવાથી અહીં તે અંગે લાંબી ચર્ચા કરવામાં નથી આવતી. પરંતુ આટલું તો નિશ્ચિત છે કે બ્રાહ્મણોએ બતાવેલું શિષ્ટ પુરુષનું લક્ષણ તો અસંગત જ છે. (૧૫/૧૬) તે આ રીતે સમજવું.
ગાથાર્થ:- વેદપ્રામાણ્યમનૃત્વ બ્રાહ્મણે મારેલ બૌદ્ધમાં અતિવ્યાપ્તિ દોષગ્રસ્ત છે તથા સૂતેલા બ્રાહ્મણમાં સ્વારસિક વેદપ્રામાયમસ્તૃત્વ અવ્યાપ્ત છે. (૧૫/૧૭)
જ શિષ્ટવલક્ષણ મીમાંસા છે. ટીકાર્થ : “વેદો પ્રમાણ છે” આમ માને તે શિષ્ટ પુરુષ કહેવાય. આ બ્રાહ્મણોનો મત છે. તેથી તેઓ કહે છે કે શિષ્ટ પુરુષનું લક્ષણ છે વેદપ્રામાણ્યમનૃત્વ = વેદમાં પ્રામાણ્યનો સ્વીકાર. પરંતુ આ લક્ષણ બરાબર નથી. કારણ કે બૌદ્ધ વિદ્વાનો વેદને અપ્રમાણ માને છે. તેમ છતાં તેની પાસે વેદને પ્રમાણભૂત १. मुद्रितप्रतौ 'चपोचय...' इत्यशुद्धः पाठः । २. मुद्रितप्रतौ 'सावयस्य' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
