Book Title: Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4
Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh
View full book text
________________
• वेदाऽप्रामाण्यग्रहध्वंसानाधारकालघटितलक्षणविचारः • ण्याऽभ्युपगमोत्तरकालवृत्तित्वविशिष्ट-वेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमविरहः शिष्टत्वमिति
१०५९
प्रामाण्याभ्युपगमविरहस्य प्राक्तनब्राह्मणभवीयवेदप्रामाण्याऽभ्युपगमोत्तरकालवृत्तित्वविशिष्टत्वेऽपि एकजन्मावच्छिन्नवेदप्रामाण्याभ्युपगमोत्तरकालीनत्वशून्यत्वात् । वेदाऽप्रामाण्याभ्युपगमविरहस्य काकभवीयत्वविवक्षणे वेदप्रामाण्याभ्युपगमोऽपि काकभवीय एव ग्राह्यः । स चात्र न सम्भवतीति नातिव्याप्तिसम्भवः । स्वापादिदशायां च ब्राह्मणे नाऽव्याप्तिः, वेदप्रामाण्याभ्युपगमोत्तरकालीनस्य वेदाप्रामाण्याऽग्रहस्यैकजन्मावच्छिन्नस्य तत्राऽबाधात् । न चैवमपि सुप्ते बौद्धेऽतिव्याप्तिर्दुर्वारैव स्यात्, मनुष्यभवावच्छेदेन श्रोत्रिय - ब्राह्मणगतवेदप्रामाण्याभ्युपगमोत्तरकालीनस्य वेदाऽप्रामाण्याभ्युपगमविरहस्यानपायेन शिष्टलक्षणसाम्राज्यादिति शङ्कनीयम्, स्वारसिकवेदाऽप्रामाण्याभ्युपगमविरहसमानाधिकरणो यः स्वारसिकवेदप्रामाण्याभ्युपगमः तदुत्तरकालवृत्तित्वविशिष्टस्यैव वेदाऽप्रामाण्यग्रहाभावस्याऽत्राऽभिप्रेतत्वात् । सुप्तबौद्धनिष्ठस्य वेदाप्रामाण्यानभ्युपगमस्य स्वसामानाधिकरण्यसम्बन्धेन स्वविशिष्टवेदप्रामाण्यग्रहोत्तरकालीनत्वविरहान्नेयमतिव्याप्तिः सम्भवतीति भावः ।
न चैकजन्मावच्छेदेन स्वसामानाधिकरण्यसम्बन्धेन स्वविशिष्टवेदप्रामाण्यग्रहोत्तरकालीनस्य वेदाऽप्रामाण्यानभ्युपगमस्य शिष्टलक्षणत्वाङ्गीकारेऽपि एकस्मिन्नेव जन्मनि यो ब्राह्मणः प्राक् वेदप्रामाण्यमभ्युपगतवान् पश्चात्तत्प्रतिक्षिप्तवान् तस्मिन् स्वापादिदशायामतिव्याप्तिर्दुर्वारैव स्यात्, तल्लक्षणसत्त्वादिति शङ्कनीयम्, यतो वेदप्रामाण्यग्रहो यथा वेदाऽप्रामाण्याभ्युपगमाऽभावसमानाधिकरणो ग्राह्यः तथैव वेदप्रामाण्यग्रहोत्तरकालः वेदाऽप्रामाण्यानभ्युपगमोत्तरकालीन-वेदाऽप्रामाण्याभ्युपगमध्वंसाऽनधिकरणीभूतो ग्राह्यः । तथा च गृहीत-प्रतिक्षिप्तवेदप्रामाण्ये सुप्ते ब्राह्मणे वर्तमानस्य वेदाप्रामाण्यानभ्युपगमस्य स्वसमानाधिकरणवेदप्रामाण्यग्रहोत्तरकालवृत्तित्वेऽपि वेदप्रामाण्याभ्युपगमोत्तरकालस्य स्वोत्तरवर्तिवेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमध्वंसाऽऽधारत्वेन शिष्टलक्षणप्रच्यवान्नातिव्याप्तिः । इत्थञ्च एकजन्मावच्छेदेन स्वसमानाधिकरण - स्वोत्तरवेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमध्वंसाऽनाधारवेदप्रामाण्याभ्युपगमोत्तरकालवृत्तित्वविशिष्ट-वेदाऽप्रामाण्याऽभ्युपगमविरहः
शिष्टत्वमिति फलितम् ।
લીધે એક જન્મથી અવચ્છિન્ન એવા વેદપ્રામાણ્યના સ્વીકારથી વિશિષ્ટ એવો વેદઅપ્રામાણ્યસ્વીકારાભાવ નથી રહેતો, તેથી અતિવ્યાપ્તિને અવકાશ નથી આવતો.
વળી, જે આત્મામાં વેદપ્રામાણ્યસ્વીકાર થયેલો હોય તે જ આત્મામાં એકજન્માવચ્છિન્ન વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકાર જ્યાં સુધી રહે ત્યાં સુધી તેમાં શિષ્ટત્વ માન્ય છે. અર્થાત્ તે બન્ને સમાનાધિકરણ હોવા જોઈએ. આવું માનવાથી મનુષ્યભવઅવચ્છેદેન બ્રાહ્મણગતવેદપ્રામાણ્યસ્વીકારને ઉત્તરકાલીન એવો વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકાર સૂતેલા બૌદ્ધમાં રહી જવાના નિમિત્તે અતિવ્યાપ્તિ આવવાને કોઈ અવકાશ નહિ રહે. કારણ કે તે વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકાર વેદપ્રામાણ્યસ્વીકારને વ્યધિકરણ છે. વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકાર વેદપ્રામાણ્યસ્વીકારનો સમાનાધિકરણ ન હોવાથી ઉપરોક્ત અતિવ્યાપ્તિ નહિ આવે.
જો કે જે બ્રાહ્મણ વેદપ્રામાણ્યને સ્વીકાર્યા બાદ વેદઅપ્રામાણ્ય સ્વીકારીને સૂતો હોય ત્યારે પણ શિષ્ટત્વની અતિવ્યાપ્તિ આવી શકે છે. કારણ કે એકજન્મઅવચ્છેદેન વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકારસમાનાધિકરણ વેદપ્રામાણ્યસ્વીકારને ઉત્તરકાલીન એવો વેદઅપ્રામાણ્યઅસ્વીકાર ત્યારે ત્યાં વિદ્યમાન છે. તો પણ આ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
