Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 300

• જોતિર્યંત પધાનમીમાંસા •
११९५ ननु योग्यतैव प्रतिमामाक्षेप्यति किं तद्बाधकेन पुरुषकारेण ? इत्याशङ्क्याहदादेः प्रतिमाऽऽक्षेपे' तद्भावः सर्वतो ध्रुवः। योग्य स्याऽयोग्यता वेति न चैषा लोकसिद्धितः।।२३।।
दादेरिति । दार्वादेः = दलस्य स्वयोग्यतयैव (प्रतिमाऽऽक्षेपे) प्रतिमानिष्पत्त्या तद्भावः
ननु योग्यतैव = दार्वादिगतप्रतिमाजननयोग्यतैव प्रतिमां आक्षेप्स्यति किं तद्बाधकेन = दार्वाવિસાત-યોતોપલાતના પુરુષારેખ ? ફત્યાર થોવિન્સંવાદું (ચો.વિં.રૂરૂ૩) સાદ- “વા |
વિશેષાર્થ:- હોશિયાર વિદ્યાર્થી ભણવાની મહેનત ન કરવાના લીધે અથવા સિનેમા, કલબ વગેરેમાં રખડપટ્ટી કરવા સ્વરૂપ અવળો પુરુષાર્થ કરવાના લીધે પરીક્ષામાં નાપાસ થાય અને તે એમ કહે કે મારા નસીબમાં પાસ થવાનું ન હતું તો આ જવાબ શું યોગ્ય છે ? દીક્ષા લેવા માટે ગુરુનો પરિચય કરવો, વૈરાગ્યવર્ધક ધર્મદેશના વગેરેનું શ્રવણ કરવું, જપ-તપ-ત્યાગ કરવો, વિશિષ્ટ અભિગ્રહો ધારણ કરવા.... આવું કશું પણ કર્યા વિના સ્વેચ્છાથી લગ્ન કરનાર માણસ “મારા નસીબમાં દીક્ષા નથી' આવું બોલે તો શું તે યોગ્ય છે? આરોગ્યના કોઈ પણ નિયમ ન પાળીને વ્યસની માંદો પડે અને “મારા નસીબમાં આરોગ્ય નથી” આવું બોલે તો તેનો જવાબ કોઈ માણસ શું સાચા જવાબ તરીકે સ્વીકારશે? સિંહ જંગલમાં શિકાર કરવા ગુફાની બહાર જ ન નીકળે અને ભૂખ્યો મરવા પડે ત્યારે “આ સિંહના નસીબમાં શિકાર - ખોરાક નથી” આવી વાતને શું કોઈ સાચી માનવા તૈયાર થાય ? આ બધા પ્રશ્નોનો ઉત્તર “ના” છે. સાચી દિશામાં વ્યવસ્થિત પુરુષાર્થ ખરા દિલથી કરે અને તેમ છતાં પરિણામ ન મળે તો તેનો જવાબ સાચો માનવા કોઈ તૈયાર થાય.
માટે અવળા પુરુષાર્થના કારણે સમ્યફ ફળ ન મળે ત્યાં કર્મમાં = નસીબમાં ફળજનનયોગ્યતા = ફળોત્પાદકશક્તિ સર્વ શિષ્ટ પુરુષોને નિર્વિવાદરૂપે માન્ય જ બને છે. બાકી તો જે આરસમાંથી પ્રતિમા બનવાના બદલે બીજી જ કોઈક ચીજ બની ગઈ હોય તો “તે આરસમાં પ્રતિમા થવાની યોગ્યતા ન હતી’ આવું માનવું પડશે કે જે કોઈ વ્યવહારવર્તી જીવને માન્ય નથી. માટે જે કર્મ દ્વારા ફળ ઉત્પન્ન થયેલ નથી ત્યાં પણ ફળજનનયોગ્યતા માનવી જરૂરી છે. હા, પણ પ્રત્યેક કર્મમાં તમામ ફળને આપવાની યોગ્યતા માની ન શકાય. જે પ્રકારની કર્મની પ્રકૃતિ હોય તે મુજબના જ ફળને આપવાની તેમાં યોગ્યતા હોય એવું કર્મવેત્તાઓને માન્ય છે. આ વાતને ધ્યાનમાં રાખવી જરૂરી છે. કર્મની ૧૨૦, ૧૨૨, ૧૪૮ કે ૧૫૮ પ્રકૃતિઓનો અભ્યાસ કરવાથી આ વિગત સ્પષ્ટ થઈ જાય તેમ છે. (૧૭/૨૨)
“લાકડા, આરસ વગેરેમાં રહેલી પ્રતિમાજનન યોગ્યતા જ પ્રતિમાને ઉત્પન્ન કરશે. યોગ્યતાબાધક પુરુષાર્થની કલ્પના કરવાથી સ” આવી શંકાનું નિરાકરણ કરવા ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે
ક યોગ્યતા ફળોપધાયક નથી હ. ગાથાર્થ :- લાકડા વગેરેની યોગ્યતા) દ્વારા જ પ્રતિમાની ઉત્પત્તિ માનવામાં આવે તો તમામ લાકડા વગેરેમાંથી અવશ્ય પ્રતિમા ઉત્પન્ન થઈ જાય અથવા તો યોગ્યતાવાળા લાકડા વગેરેમાં અયોગ્યતા માનવી પડશે. પરતું આવી અયોગ્યતા તો માની ન શકાય. કારણ કે તે લોકસિદ્ધ છે. (૧૭/૨૩)
ટીકાર્થ - “લાકડા વગેરે ઉપાદાન કારણની સ્વયોગ્યતા દ્વારા જ પ્રતિમાની નિષ્પત્તિ થઈ જાય.” તેવું ૨. દસ્તાવ ‘ત્તિ ' ત્યશુદ્ધ: પઢ: I ૨. “ધ્રુવ તિ સર્વત્ર પ્રતો વ: | ચાલ્યાનુસારેન ધુવ:' તિ : સામાતિ
૩. “યોગ્યતાયચતા' ત્યશુ: પાટો મુકિતપ્રતો | Jain Education International