Dwatrinshada Dwatrinshika Prakran Part 4

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Yashovijay of Jayaghoshsuri
Publisher: Andheri Jain Sangh

Page 316

• ज्ञानादेरुत्पादकामतोपपत्तिः •
१२११ अन्यथा घटादौ दण्डादेरपि व्यञ्जकत्वापत्तेरिति भावः ।।२९।। 'औचित्येन प्रवृत्त्या च सुदृष्टियनतोऽधिकात् । पल्योपमपृथक्त्वस्य चारित्रं लभते व्ययात् ।।३०॥
__ औचित्येनेति । औचित्येन = न्यायप्रधानत्वेन प्रवृत्त्या च सुदृष्टिः = सम्यग्दृष्टि:२ अधिकाद विरहात्कथं समुत्पत्तुकामताऽभिव्यक्तुकामता वा सङ्गच्छते ? इति शङ्कनीयम्, तदुत्पादादेरासन्नकालत्वे तथाप्रयोगस्याऽऽप्ताभिप्रेतत्वात् । इत्थमेव → चउहिं ठाणेहिं निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा अतिसेसे णाण-दंसणे समुप्पज्जिउकामे समुप्पज्जेज्जा (स्था.४/२/२८४) इत्यादि स्थानाङ्गसूत्रोपपत्तेः । ___विपक्षबाधमाह- अन्यथा = निरुक्ताऽभिव्यञ्जकत्वाऽनभ्युपगमे घटादौ = घटादिकं प्रति दण्डादेरपि व्यञ्जकत्वाऽऽपत्तेः, तस्याऽपि घटादावनियतभावात्, क्वचिद् दण्डं विनैव हस्तादिना चक्रभ्रम्याधाने घटोत्पाददर्शनात् । न चैवं दण्डादेर्हेतुताक्षतिः, द्वारस्याऽन्यत एव सिद्धेः, स्वप्रयोज्यद्वारसम्बन्धेनैव च हेतुत्वादिति व्यक्तं गुरुतत्त्वविनिश्चयवृत्तौ (गु.त.वि.१/५८) । यथा चैतत्तत्त्वं तथा विस्तरतो विभावितं → ण य एवं वभियारो कज्जविसेसा जहेव दंडस्स । दारघडियरूवेणं अहवाऽहिगयत्थहेतुता ।। 6 (उप.रह.७९) इति उपदेशरहस्यगाथायाम् । प्रकृते च दण्डादेर्न घटादिबलेनोपनतिः केषाञ्चिदपि विपश्चितामभिमतेति निरुक्ताऽभिव्यञ्जकत्वोपगमे दण्डादेर्न तत्र व्यजकत्वाऽऽपत्तिः, अन्यथा तु साऽव्याहतप्रसरैव स्यादित्याशयः प्रतिभाति ।।१७/२९ ।।
वर्धमानपरिणामं दृढपरिणामं वा सम्यग्दृष्टिमधिकृत्याह- 'औचित्येने'ति । → भावाऽऽणा पुण एसा सम्मद्दिहिस्स होति नियमेण । पसमादिहेउभावा णिव्वाणपसाहणी चेव ।। एयाए आलोचइ हियाऽहियाइमतिनिउणनीतीए । किच्चे य संपयट्टति पायं कज्जं च साहेति ।। સાન્નિધ્ય થવા સ્વરૂપ જાણવી. બાકી તો ઘટ વગેરે પ્રત્યે દંડ વગેરે પણ વ્યંજક બનવાની સમસ્યા सय- वो अंथ.१२ श्रीनो ही आशय छे. (१७/२४)
જ ઉપદેશમાં રહેલી વ્યંજક્તાની વિચારણા હ. વિશેષાર્થ - જિનકલ્પી વગેરે અવસ્થિત પરિણામવાળા જીવોને ઉપદેશની જરૂર નથી. જેમ તુલશીશ્યામના ગરમ પાણીના કુંડ વગેરેમાં રહેલ પાણીનું વ્યંજક ભૂમિગત પવન બને છે તેમ સમકિતી જીવના હૃદયમાં રહેલા પ્રશસ્ત પરિણામનું વ્યંજક ઉપદેશ બને છે. નિર્મળ સમકિતી જીવના અંતઃકરણમાં રહેલા અને પ્રગટ થવા થનગનતા પ્રશસ્ત પરિણામો મિથ્યાત્વમોહનીય કર્મના સાનુબંધ ક્ષયોપશમ વગેરેના પ્રભાવથી જાતે જ ધર્મોપદેશ વગેરેને ખેંચી લાવે છે. આ જ ઉચ્ચતમ દશા ઉપર આરૂઢ થયેલા સમકિતી જીવના પ્રશસ્ત પરિણામો પ્રત્યે ઉપદેશની અભિવ્યંજકતા કહેવાય છે. માટે જ તેવા જીવોના વિરક્ત પરિણામો प्रत्ये. उपहेश. तो निमित्तमात्र ४ पाय छे. (१७/२८)
ગાથાર્થ :- અત્યંત ઉદ્યમથી ઉચિત રીતે પ્રવૃત્તિ દ્વારા પલ્યોપમ પૃથફત્વ પ્રમાણ કર્મ સ્થિતિનો વ્યય थवाथी शियारित्र प्रा. ४३ छ. (१७/30)
છે સમકિતીને પુરુષાર્થથી ચારિત્રપ્રાપ્તિ છે ટીકાર્થ:- બળવાન પુરુષાર્થથી ન્યાયપ્રધાનતયા પ્રવૃત્તિ કરવા દ્વારા સમકિતી જીવ ર થી ૯ પલ્યોપમ જેટલી १. हस्तादर्श 'उचितेन' इति पाठः । २. हस्तादर्श 'सम्यग्दृष्टिः' पदं द्विरुक्तम् ।