Book Title: Samyak Charitra Chintaman
Author(s): Pannalal Jain
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090411/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaka-cAritra-cintAmaNi lekhaka DaoN0 paM0 pannAlAlajo sAhityAcArya vIra-sevA-mandira-TrasTa prakAzana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzAkIya san 1983-84 meM vIra-sevA-mandira-TrasTa se hamane ATha granthoMkA prakAzana kiyA thA, jo sabhI mahattvapUrNa rhe| inameM samAdhimaraNo. ssAhadopakakA dvitIya saMskaraNa thaa| zeSa sAtoM grantha itaHpUrva aprakAzita racanAe~ thiiN| isa dRSTise yaha barSa TrasTake itihAsameM abhUtapUrva aura sukhada rahA / saMyogase sAr3he pAMca hajAra rupayoMkA Arthika sahayoga bhI prApta huaa| 1685-86 meM hama koI grantha pAThakoMko nahIM de pAye, isake mukhya kAraNa the- banArasa chor3akara zrImahAvorajo jAnA aura vahA~ ke janavidyA-saMsthAna meM cala rahe purANa koSake kArya meM mAnada sahayoga karanA tathA 18 disambara 1685 ko merI sahamiNo zrImatI camelobAI koThiyAkA TIkamagar3ha (ma.pra.) meM zvAsakA upacAra karAte hue dehAvasAna ho jaanaa| phira bhI hamane 1986-87 meM karaNAnuyoga pravezikA, caraNAnuyoga pravezikA aura dravyAnuyoga pravezikA ina tIna granthoMkA punarmudraNa karAyA, jinako pAThakoM dvArA adhika mAga ho rahI thii| ___ DaoN0 bhAgacandrajI bhAskara' ke sampAdakatva meM 'caMyahacarita' kA jayapurase mudraNa karAne meM avazya do-DhAI varSakA samaya lagA aura use pAThakoMke samakSa hama vilambase rakha pAye, jisake lie kSamA-prArthI haiN| Aja hameM samAjake khyAtiprApta vidvAna DaoN. paM0 pannAlAlajI sAhityAcAryako saMskRta meM racita aura unhIMke dvArA rASTrabhASA hindI meM anUdita saiddhAntika kRti 'samyaka-cAritra-cintAmaNi' kA prakAzana karate hue harSa ho rahA hai| yaha caraNAnuyogase sambandhita sAdhu aura zrAvakake AcArako pratipAdikA eka mahatvapUrNa evaM maulika racanA hai| AzA hai unakI yaha kRti muni vRndoM aura zrAvakoM ke lie bar3I upayogI siddha hogo aura ve ise cAvase par3heMge tathA apane AcArako samRddha bnaayeNge| smaraNIya hai ki sAhityAcAryajI dvArA racita samyaktvacintAmaNi aura samyagjJAna-cintAmaNi ye do racanAeM TrasTase pahale prakAzita ho cukI haiM, jo pAThakoMke lie bahuta pasanda AyI haiM aura paryApta samAdRta huI haiN| Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmikA prAcIna grantha lekhanako bhI prArambhika prakriyA yaho pAI jAtI hai ki graMthakAra usa graMtha meM varNita viSayoMko saMkSipta rUparekhA granyake prAraMbhameM likhA karate the / use grantha ke pratipAdya viSayakI sUcI kaha sakate haiM / isIkA Ajakala kucha vistRta rUpa ho gayA hai aura use bhUmikA, prastAbanA, prAstAvika, prastavana upodghAta prAraMbhika, do zabda, prAkkathana, Amukha Adi vibhinna nAmoMse ullikhita kiyA jAtA hai / zrI DaoN0 darabArI lAlajo koThiyA nyAyAcAryane jo dora-sevAmaMdira TrasTa ke mAnada maMtrI tathA 'yugavIra-samantabhadra-graMthamAlA' ke sampAdaka aura niyAmaka haiM mujhase prastuta grantha 'samyak vAritra-cintAmaNi' kI bhUmikA likhane kA Agraha kiyaa| maiMne unake Agrahako saharSa svIkAra kara samAja ke prakhyAta vidvAn DaoN0 paM0 pannAlAla jo sAhityAcArya dvArA likhita prastuta granthapara yaha bhUmikA likha rahA hU~ / bhUmikA kA artha AdhArazilA hai| isa graMthako AdhArazilA kyA hai, isakA pratipAdya viSaya kyA hai, lekhaka vidvAn ise likhane meM kitane saphala hue haiM ityAdi aneka bAtoM kA spaSTokaraNa ho bhUmikA lekhakakA dhyeya hotA hai / yaha eka prakArase granthakA paricaya tathA usako samA locanAkA rUpa bhI bana jAtA hai| sAmAnya pAThaka ise par3hakara granthakA hRdya jAna letA hai aura phira usako vistRta vyAkhyAko grantha meM par3hatA hai to use Ananda bhI AtA hai tathA jJAna-vRddhi bho hoto hai / + samyagdarzana, samyag jJAna aura samyak cAritra jinAgamake pratipAdya mukhya viSaya haiN| anekAneka grantha ina para janAcAyoM dvArA praNIta haiM / usI zrRGkhalA meM DaoN0 pannAlAla jI ke do grantha 'samyakatva - cintAmaNi' aura 'sajjJAna candrikA' iso granthamAlAse prakAzita ho cuke haiM / yaha tRtIya grantha 'samyak cAritra-cintAmaNi' bho usose prakAzita ho rahA hai, yaha stutya hai / ye donoM kRtiyA~ saMskRta bhASA meM tathA vividha chandoM meM likho gaI haiN| isa grantha meM 15 chandoMkA upayoga kiyA gayA hai, jisako sUco bho anyatra prakAzita hai| isa kRti meM bho pahaleko do kRtiyoMke samAna mUla jinAgamake vividha grantho meM varNita ( upadiSTa ) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayako bahuta sAvadhAnIse nibaddha kiyA gayA hai| mUla granthakartA to isa yugameM zrI 1008 bhagavAn mahAbora ho haiM, unako didhyavANoke anusAra gautama gaNadhara svAmone dvAdazAMga rUpa racanAko aura kAlakramase AcAryoMkI guru-ziSya paramparAmeM maukhika rUpameM pradatta isa upadezameM kSINatA Ato raho, taba aMga pUrva ke aMzamAtra jJAnako AcArya dharasenase unake do ziSyoMne prAptakara, jinake prakhyAtanAma bhUtibanI aura puSpadanta haiM, use pustakArUr3ha kiyaa| isI paramparAmeM aneka jainAcAryoko aneka kRtiyA~ granthake rUpa meM upalabdha haiM / uso jinAgamakI samAgata paramparAko surakSita rakhanekA yaha DaoN0 pannAlAlajokA suprayAsa hai| saMskRta-bhASAmeM gadya aura vizeSakara padya-lekhana kAryameM vartamAnake vidvatvargameM DaoN0 pannAlAla jo agnaNo __samyaga-darzana-jJAna-cAritra mokSamArga hai aura isake viparIta mithyAdarzana-jJAna cAritra ho saMsArako paddhati { mArga ) hai / yaha vAta ratnakaraNDazrAvakAcArameM apane prArambhika kathanameM ho pUjya AcArya samansamadra svAmo likha gaye haiN| jIvake kalyANake lie ho samyaga-darzanAdi tInakA varNana hai| inheM jinAgamameM ratnatraya kahA gayA hai| yadyapi ye tonoM Atma-guNa haiM / jaba ki rala, jinheM horA, pannA, maNi, mANikya Adi nAmoMse kahA jAtA hai, jar3a, acetana padArtha hai aura isa dRSTise sacetanake zreSTha guNoMko acetana ratnoMke sAtha jo yathArthameM eka bhinna prakArake pattharake Tukar3e haiM-samatA milAnA saMgata pratIta nahIM hotA, phira AcAryoMne una tInoMko ratnakI upamA dI hai, aisA kyoM ? yaha eka prazna to hai / vicAra karanepara yaha samajhameM AtA hai ki yaha ajJAnI saMsAroM prANo nijako mahattAko bhUlakara ina acetana ratnoMko sarvazreSTha mAnatA hai tathA isa mohI ( mUr3ha ) ko isakI bhASAmeM hI ina tInoM Atma-guNoM kI mahattA samajhAno hogo isake binA yaha unako kImata na karegA, isalie ratnoMke sAtha samatA na hote hue bho samatA milAI hai| ___ yaha bAta suprasiddha hai aura pratyeka prANoMke anubhavagocara hai ki yaha saMsAra duHkhamaya hai aura sukhako prakriyAke viruddha hai| ataH sabhI mata-matAntaroM meM mokSa nirvANa-zreya paramAtma-prApti Adike nAmapara saMsArake kAraNa-viSaya-kaSAyoMko chor3akara sAdhanA karane vAle sAdhupada Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhArI hote haiM jo gRhasthAzramakA tyAga karate haiM / AcArya samantabhadrane likhA hai ki-saMsAra azaraNa hai, azubha hai| anitya hai, duHkha rUpa hai tathA anAtmarUpa hai| isake viparota saMsArase mukti zaraNarUpa hai, zubharUpa hai, nitya-sthAyI hai, sukharUpa hai tathA Asmake svasvabhAvarUpa hai| . __ isI Atma-svabhAvakI prAptike lie samyag-darzana-jJAna-cAritra hai| ina tInoMke aikyako hI mokSakA mArga kahA hai| eka-ekase yA do dose mukti sambhava nahIM hai, ataH tonoMko ekatAko hI umA svAmIne tattvArtha -sUtra meM prathama sUtra dvArA mokSamArga pratipAdita kiyA hai / samyaktva cAroM gatiyoMmeM kina ho jovoMmeM pAyA jAtA hai. samyakajJAna bho uso kAraNa ho jAtA hai, parantu samyakcAritra mAtra manuSya paryAyameM ho ho sakatA hai, anyatra nhiiN| yadyapi deza-cAritra kisI-kisI niyama bhI pAyA jAtA hai. para usakI bar3I viralatA hai aura vaha svarga jAnekA kAraNa banatA hai, mokSakA kAraNa nhiiN| sakala-cAritra manuSyoMmeM unameM bhI karmabhUmike manuSyoM meM pAyA jAtA hai / karma bhUmike bho utsapiNoke tRtIya kAlameM aura avasa piNoke caturtha kAlameM ho sambhava hai--paMcama, SaSTha kAla meM nhiiN| jo apavAda-paddhatimeM paMcamakAlake prArambhameM muktipadhArebe bhI caturthakAla meM utpanna hue the| hAM isa haNDAvasapiNo kAla meM tRtoya kAlameM bho muktigamanakA apavAda pAyA jAtA hai, para sAmAnya niyama to yaho hai. jisakA Upara vivaraNa kiyA hai| samyak cAritra do rUpoMmeM dekhA jAtA hai, eka to Abhyantara pariNAma vizuddhike rUpa meM aura dusarA Antarika zuddhi vAleko bAhya kriyAke ruupmeN| Abhyantara cAritrake sAtha-sAtha jo sAdhakakA bAhyAcaraNa hai vahI vyavahArase cAritra kahA jAtA hai kyoMki vaha zarorAzrita kriyA hai| prakArAntarase yaha kahA jA sakatA hai ki Antarika kriyA Atma-vizuddhi hai aura zArIrika kriyA usokA bAhyarUpa hai| cUMki deha-para hai ataH usako kriyA parAzcita hone se vyavahAramaya se cAritra hai aura Abhyantarazuddhi AtmapariNamana rUpa kriyA hai, ataH vaha nizcayase cAritra hai| nizcayacAritra mokSakA sAkSAtkAraNa aura vyavahAra cAritra usa Abhyantarako zuddhikA kAraNa hai| yadi sAdhaka Antarika zuddhikA prayatna na kare aura mAtra bAhma AcAra AgamAnusAra bho kare to usase mAkSa nahIM hotaa| inameM sAdhya-sAdhaka bhAva ho to donoMko bhI kAraNa mAna lete haiM / nizcaya cAritrako muktikA sAkSAt kAraNa aura tatsAdhaka vyavahAra Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko paramparA kAraNa mAnA jAtA hai / tathApi Antarika zuddhike abhAvameM bAhyakriyA mokSakA kAraNa nhiiN| prastuta granthameM vyavahArataH cAritrakA varNana hai jo sAdhakake lie anivArya hai| samAnArimA akSara "vina kriyo paramaH cAritram" kahA gayA hai bandhake kAraNa pA~ca pratyaya mAne gaye haiN| unake nAma haiM--mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga / bhagavAna kevaloke bho pUrvake cAra pratyayoM kA abhAva honepara bho yogake sadbhAva meM paramotkRSTa cAritra nahIM mAnA gyaa| usake abhAvameM ho ratnatrayako pUrNatA hai tabhI tonoMko ekatA hotI hai aura baho mokSakA sAkSAt kAraNa banatA hai / samyaktvake AdhArapara caturtha-guNasthAna hotA hai| paMcamameM mAtra dezacAritra hotA hai| muni avasthA SaSTha guNasthAnaro lekara antima caudahaveM takako hai| inameM 13vAM, 14vA~ kevalo avasthAke haiN| inameM chaThese bAharavaM taka guNasthAna chamastha muniyoMke haiN| saptama ( sAtizaya ) apramattase 11veM taka upazama zreNo aura veM se 12vaM taka dhapaka zreNI aiso do zreNI vibhAjita hai| kSapaka zreNI car3hane vAlA ho muktiko prApta hotA hai para upazama zreNo bAlA gira kara noce AtA hai| prastuta granthameM ina sabakA vizada vivecana hai| sAmAnyataH dokSArthI AcArya ke pAsa jAkara Atma-kalyANa ko bhAvanA prakaTa karatA hai tathA usakA mArga unase prApta karaneko icchA karatA hai| niyama yaha hai ki AcArya kalyANa kA pUrNa mahAvata svarUpa sAdhuttaryAkA svarUpa batAte haiM aura use grahaNa karaneko anujJA dete haiN| yadi dokSArthI munizratake pAlanakA sAhasa nahIM karatA-apano kamajoro prakaTa karatA hai taba AcArya use dezacAritra' ( zvAvaka vrata ) kA upadeza dete haiN| isI prAcIna Agama paddhatiko dhyAnameM rakhakara isa granthake lekhakane sarvaprathama sAdhu-dharmakA ho varNana kiyA hai| prathamAdhyAyameM sAdhuke mUlaguNoMkA varNana kiyA hai| dvitIya adhyAyoMse navama adhyAya taka munike pA~ca prakArake sayamA 14 guNasthAnoM, 14 mArgaNAsthAnoM tathA 5 mahAvatoM, 5 samitiyoM kA vizeSa varNana karate hue prasaMgAnusAra pratoMko 5.5 bhAvanAoM indriya-vijaya sAdhuko eSaNA-vRtti ghara-Avazyaka dhyAna, tapa anityAdi bhAvanAokA vistRta varNana kiyA hai| daza adhyAyameM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyikA kSulkaka-ailakakA bho varNana hai tathA gyArahaveM meM sallekhanA tathA bArahaveM adhyAyameM zrAvaka-dharmakA varNana hai jisameM paMcANuvrata, tona guNavata, cAra zikSAtrata, vratoMke atocAra tathA gyAraha pratimAoMke bratoMkA vivecana hai| terahaveM adhyAyameM vratoM ke dhAraNa karane vAleke karmoke kSayopazamAdi antaraMga kAraNoMkA varNana hai| ___anta meM eka pariziSTa hai-zeSa kathana jo raha gayA hai use isameM nibaddha kiyA gayA hai| isa prakAra yaha grantha teraha adhyAyoMmeM pariziSTake sAtha samApta hotA hai| ____ grantha ke varNanIya viSayoMkA saMkSipta paricaya yahA~ karAyA gayA hai, vizada varNana to granya meM hai ho, usakA vistAra karanA anAvazyaka hai kucha vaNita viSaya adhika spaSTokaraNa cAhate haiN| unako kucha carcA karanA yahA~ aprAsaMgika na hogaa| 1. vRkSa se tor3e gae patra, puSpa, phala sAMcatta haiM yA A~catta isa para lekhaka ne vartamAna galata vyAkhyAoM kA nirAkaraNa adhyAya 3, zloka 26 se 35 meM vanaspatikAyika jIvoMkA varNana karate hae bhAvArtha meM kiyA hai ki eka vRkSameM vRkSakA jova alaga hai aura usake AdhArapara utpanna hone vAle pattoM va phaloMmeM usakA jIva alaga rahatA hai........." isa apekSA ve sacitta hai......"Adi ! isapara yahA~ kucha vizeSa vicAra kiyA jAtA hai| AcArya samantabhadra ne ratnakaraNDazrAvakAcArameM spaSTa likhA hai-- "mUla-phala-zAka-zAkhA-karora-kanda-prasUna-bojAni / nAmAniyo'tti so'yaM savittaviralodayAmUtiH / / " isameM vRkSa ko jar3a, usako zAkhA, patra-phala-phUla-kanda-bIja sabako pRthaka-pRthaka sacitta mAnA hai aura inako kaccA arthAt cinA agnipakya dvArA acitta kie khAne kA sacitta tyAga pratibhA vAleko spaSTa niSedha kiyA hai| isase vRkSa meM ye sava svayaM alaga-alaga jIva vanaspatikAyika macitta yoni meM hI haiN| yaha Agama siddha hai| jina logoM ko mAnyatA isa prakArako banAI maI hai ki manuSyake aMga-pratyaMgoMko taraha ye vRkSa ke aMga-pratyaMga hai ata: jaise nAnA aMgoM vAlo manuSya dehameM manuSya kA eka ho jIva hai aMga pratyamoM kA alaga nahIM hai| yahI niyama vRkSa ke aMga-pratyaMgoMpara lagAnA cAhiye--yaha kathana sarvathA viparota hai usake hetu nimna bhAMti hai Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( a ) ekendriyake aMgopAMga nAmakamakA udaya nahIM hotA ise go. karmakANDake ekendriya jIvoMke udaya yogya karmoMko sUcI meM par3hiye / na kevala vanaspatimeM kintu pRthivI, jala, vAyu, agni ina sabhI ephendriyoMmeM aMgopAMga nAmakarmakA udaya nahIM hotaa| isa sthitimeM patra-phala Adiko vRkSa, zarIrake aMga pratyaMga mAnanA sarvathA Agama viruddha hai| (ba) aMgopAMga manuSyAdike TUTa jAnepara phira utpanna nahIM hote, para vRkSoMke patra, phala, puSpa prativarSa apanI Rtu para nae-nae hote haiM / ataH isakI samatA bhI nahIM milatI, balki manuSya ke putra, putrI Adiko taraha ye bhI pRthak AtmA va pRthak zarIra vAle ho siddha hote haiN| sabhI Agama granthoMmeM unameM pRthaka-pRthak jova hI mAnA gayA hai| ( sa ) yadi isakA vartamAna vijJAnako dRSTise bhI parokSaNa kiyA jAya to patra-puSpAdi pRthak jIva ho siddha hote haiN| kalakattAmeM sara jagadIzacandra basuko prasiddha vAnaspatika vijJAnazAlAmeM aneka jaina vidvAnoMkI upasthitimeM parokSaNa karAyA gyaa| yaha prayatna mere Agraha para sva. bAbU choTelAla jI sarAvagI ( belagachiyA) ne karAyA thA, jisase eka ghAsaka Tukar3e ko tor3akara mazIna phiTakara so zarIra saMcaraNa-kriyA dvArA spaSTa ho gayA thA ki TUTa jAne para bhI isameM jIva hai| yadyapi isapara aura bhI pramANa va parIkSaNa haiM tathApi yahA~ itanA hI spaSTIkaraNa paryApta hai| jinAgama ko mAnyatAnusAra atithi saMvibhAga bratake aticArako vyAkhyA bhI AcArya pUjyapAdane sarvArtha-siddhimeM 'sacitta kamala patrAdau' pAda dvArA kamalapatra tathA Adi padase anya vRkSoM ke TUTe pattoMko sacitta ho mAnA hai| DaoN0 pannAlAla jone ina pramANoMkA saMkSepameM ullekha grantha meM kiyA ho hai| isa grantha ke tRtoya prakAzameM lekhakane vartamAna zithilAcArasara bhI prakAza DAlA hai / likhA hai ki (a ) AryikA vRddha bhI ho to bhI akelI sAdhuko samopa na jAya, do tIna milakara jAye aura sAta hAtha dUra rahakara ho dharma-carcA kreN| isa AcAra saMhitA kA pAlana karanA cAhiye-zloka 82, 83 / isa samaya kaI saMgha sAdhuoMke aise haiM, jinameM isakA pAlana nahIM hotaa| balki una saMghoMkA pUrA saMcAlana mahilAeM hI karatI haiN| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 // saMgha saMcAlana ke lie be dhana-saMgraha karato haiM aura na kevala saMgha-sAdhuoM para, saMgha ke AcAryapara bhI apanA varcasva rakhato dekho jAtI haiN| yaha sarvadA Agama viruddha kArya hai / jana sAdhuoM kI purAno paramparAmeM aisA eka bho udAharaNa nahIM hai ki mahilAeM saMgha-saMcAlana karato hoM dhana saMgraha karato hoM aura saMghastha sAdhuoMke AhAra ke lie caukekI vyavasthA karato hoN| (ba) iso tRtIya prakAzameM aparigraha mahAvatakA svarUpa nirdeza karate hue vidvAna lekhakane zloka saMkhyA 63 se 100 takake artha meM likhA hai ki jo manuSya pahile parigrahakA tyAgakara nirgranthatAko svokArakara poche kiso kArya ke vyAja ( bahAne ) se parigrahako svIkAra karatA hai vaha kUpase nikalakara punaH usI kUpameM giraneke lie udyata hai...| digambara mudrAko dhAraNakara jo parigrahako svIkAra karate haiM unakA naraka-nigodameM jAnA sunizcita hai| ... "yadi nirgrantha dokSA dhAraNa karane ko tumhAro sAmathrya nahIM hai to he bhavyottama! tuma zraddhAmAtra dhAraNa kara saMtuSTa rho| isa prakaraNa meM lekhakane vartamAna jaina sAdhuoMmeM zithilAcArako bar3hatI huI pravRtti para dukha pragaTa karate hue usake niSedha karane ke lie sambodhana kiyA hai jo ati Avazyaka hai| sva0 bra0 gokula prasAda jo mere pitA the| sva. paM0 gopAladAsajI varaiyAke pAsa ve adhyayanArtha morenA gaye the| unako eka noTabukameM gurujI dvArA kathita kucha gAthAe~ likho hai / unameM eka gAthA isa prakAra bharahe paMcama kAle jiNamuddAdhAra hoI sagaMtho / tava yaraNasola NAso'NAyAro jAI so Niraye / / arthAt-isa bharata kSetrameM paJcamakAla meM jinamudrA ( nirgranthamudrA) dhAraNakara punaH vaha muni sagrantha ( saparigraha ) hogA vaha apane tapazcaraNa aura zolakA nAza karegA tathA aisA anagAra ( nirgrantha ) narakako prApta kregaa| yaha prAcIna gAthA kisI prAcIna granthako hai| granthakA nAma usameM nahIM hai 1 vidvAn lekhakakA kathana isa Agama-gAthAke anusAra sarvathA saMgata hai| sAre zithilAcArakI jar3a parigrahako svIkAratA hai aura usake mUlameM mahilAoM dvArA saMgha-saMcAlana bho eka jabaradasta kAraNa hai| isa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patise paramparAkA nAza ho rahA hai aura anartha bar3ha rahe haiM / isa para aMkuza lage binA zithilAcAra dUra na hogaa| zvetAmbara paramparAke AcAra-granthoM meM bhI aisA ullekha hai ki AryA ( sAdhvI ) sau varSako umrako ho, usake samasta aMga kuSTharoga dvArA galita ho cuke hoM to bhI sAdhuko sarule ekAntameM bAta bhI na karanA caahiye| __ isa zithilAcArakI bar3hatI huI pravRtti se aneka sAdhu kUlarahoTara, pAlako, vAhana AdikA bhI upayoga karane lage haiM jo sarvadA viparIta hai| isakA anta kahA~ hogA, yaha cintanIya ho gayA hai| sAdhuoM va AyikAoMko binA pAdatrANake paidala hI vihAra karanekI AjJA hai I-simitikA pAlana karate hue, parantu pAlakokA upayoga karane vAlekI IryAsamiti kaise sadhegI? isapara bho caturtha adhyAyake zloka 14, 15 meM prakAza DAlA gayA hai| ___ brahmacArI pratimAdhAro zrAvaka bho nirjIva savArokA upayoga karate hae bhI sajova savArIkA tyAga karate haiN| ve ghor3A bailagAr3I, tAMgA, manuSyoM dvArA khIMce jAne vAle rikzA kA tyAga karate haiM kyoMki inase pazuoM aura manuSyoMko kaSTa uThAnA par3atA hai taba pAlakIko kaise sAdhuke lie. grAhya mAnA jA sakatA hai, jo cAya hAtha bhUmi nirakhakara pAMva bar3hAte evaM IryA samiti pAlate haiM ? paJcama prakAzameM indriya-vijaya para acchA prakAza DAlA gayA hai| janana-indriya aura rasanA-indriya' ye do indriyA~ ho manuSyako balavAna haiN| jananendriyapara vijaya prAptakara brahmacaryako svIkAra karane vAle mahA. puruSoMko rasanA-indriyapara bho aMkuza lagAnA cAhie, yaha nitAnta Avazyaka hai| ___SaSTha prakAzameM SaDAvazyakoMkA varNana hai| isameM eka jina-stutima bhagavAna mahAborakI stutimeM nau padya tathA catuvizati stutike caubIsa padya bahuta sundara race gaye haiN| sAdhuoMke sAtha hI zrAvakoMko pratidina par3hane ke lie bahuta upayogI haiN| iso prakAra pratikramaNa AvazyakakA varNana karate hue pratikramaNa pAThakI bho navIna racanA 25 padyoMmeM ko hai, jo bahuta upayogo hai| saptama prakAza meM paJcAcArakA vizada varNana hai| boryAcArakA varNana karate hue vivikta zayyAsanameM abhrAvakAza, AtApana yoga tathA varSA yoga ina tIna tapasyAoMke svarUpakA yathocita nidarzana kiyA gayA hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama adhyAya meM bAraha bhAvanAoM kA sundara citraNa hai, jo vizada hai aura zrAvaka evaM sAdhuoMke liye upayogI pATha hai| navama adhyAyameM dhyAnakA varNana hai| dasaveM meM AryikAoMke lie vidhi-vidhAna haiN| gyArahaveM meM sallekhanAkA vidhivat varNana hai| __ gRhasthAcAra (dezavrata ) kA varNana 12veM prakAzameM kiyA gayA hai, jo ati saMkSepa rUpa hai| gRhasthAcArakA vizeSa varNana honA cAhiye thA, kyoMki gRhasthoMke lie pratipAdita sabhI granthoM meM prAyaH 12 vrata, unake aticAra aura 11 pratimAoMkA saMkSipta vivaraNa ho pAyA jAtA hai| isakA kucha vizada varNana sAgAra-dharmAmRta aura dharmasaMgraha zrAvakAcArameM avazya hai| Ajako AvazyakatA hai ki gRhastha ke lie gahasthAcArakA vizada varNana kiyA jAya / isase gRhasthoMkA jo ajJAna zithilAcAra yA anAcAra hai, vaha dUra homaa| dUsare vartamAnake badale hue jamAne meM gRhastha apanA dharma kaise pAleM, use mArgadarzana milegaa| DaoN. pannAlAlajose merA anurodha hai ki ve gRhasthAcArakA vizada varNana karane vAlo eka pustaka alagase likha dekheN| terahaveM prakAzameM saMyamAsaMyama-labdhikA saMkSipta varNana hai / isa prakAra yaha grantha 13 prakAzoM ( adhyAyoM) meM samApta huA hai| antameM pariziSTa jor3A gayA hai| isameM ve viSaya nibaddha haiM, jo yathAsthAna varNanameM chUTa gae haiM yA jinakA vizada varNana yA spaSTIkaraNa Avazyaka samajhA gyaa| DaoN0 zrI paM0 pannAlAlajo sAhityAcAryakA yaha prayatna aura parizrama saphala hogA aura pAThaka ise par3hakara lAbha uThAyeMge isa AzAke sAtha virAma letA huuN| aganmohanalAla zAstrI zrI mahAvoya udAsIna Azrama kuNDalagiri siddhakSetra po0 kuNDalapUra ( damoha ), ma0pra0 7-10-1680 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakIya vaktavya samyagdarzana dharmakA mUla avazya hai, para mAtra samyagdarzanase mokSarUpa phalako prApti nahIM ho sakatI / mokSa-prAptike lie to samyagdarzana aura samyagjJAnase samanvita samyak cAritrako AvazyakatA hai| jisa prakAra mUlako upayogitA vRkSako harA-bharA rakhane meM hai, usI prakAra samyagdarzanako upayogitA samyakcAritrarUpI vRkSako harA-bharA rakhane meM hai, isIliye umAsvAmI mahArAja ne 'samyagdarzana-zAna-cAritrANi mokSamArgaH' sUtra dvArA samyagdarzanAdi ratnatrayako pUrNatAko hI mokSa mArga kahA hai| samyaktva-cintAmaNimeM samyagdarzanakA aura sajjAna-candrikA ( apara nAma samyagjJAna-cintAmaNi ) meM samyaga-jJAna kA vistArase varNana kiyA gayA hai| aba kramaprApta 'samyaka cAritra-cintAmaNi' pArakoM ke hAthameM hai| isameM sakala-cAritra aura vikala-cAritrakA sAGgopAGga varNana kiyA gayA hai| samantabhadra svAmone hiMsA, asatya, caurya, abrahma aura parizahA ina pA~ca pApoMke tyAgako cAritra kahA hai| una pApoMkA sakaladeza parityAga karanA sakala-cAritra hai aura ekadeza tyAga karanA vikala cAritra hai| sakala cAritra muniyoMke hotA hai aura vikala cAritra gRhasthoMke / sakala cAritrameM pAMca mahAvata, pA~ca samiti aura tIna guptiyoMkI pradhAnatA hai, vikala-cAritra meM pAMca aNabrata, tIna guNatrata aura cAra zikSAvatoMkA vaibhava hai| sakala-cAritrake sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAmparAya aura yathAkhyAta ye pAMca bheda haiN| inameM sAmAyika aura chedopasthApanA cAritra chaThaveMse lekara navama guNasthAna taka hote haiM, parihAra-vizuddhi saMyama chaThaveM aura sAtaveM guNasthAna meM hotA hai, sUkSmasAmyarAya, ekadazama guNasthAnameM ho hotA hai aura yathAsyAta saMyama gyArahaveM se lekara caudahaveM guNasthAna taka hotA hai / caudahaveM guNasthAnameM jaba parama yathAkhyAta cAritra hotA hai taba tatkAla mokSako prApti ho jAtI hai| usake vinA dezona koTi varSa taka yaha mAnava saMsAra. meM avasthita rahatA hai| vikala-cAritra (deza-cAritra) eka paJcama guNasthAnameM hI hotA hai / prArambha ke cAra guNasthAna asaMyama rUpa haiN| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) AgamameM cAritrakI bar3I mahimA batalAyo gaI hai| usase mokSakoM prApti hotI hai / yadi usameM nyUnatA rahe to usase vaimAnikadevako Ayu baMdhatI hai| sakalanAbhiko pAta dUra raho, dezacArikhako bho itano prabhutA hai ki usase bhI devAyukA ho bandha hotA hai| jisa jovake devAyuko chor3akara anya kiso AyukA bandha ho gayA hai usake usa paryAya meM na aNuvrata dhAraNa karaneke bhAva hote haiM aura na mahAvata dhAraNa : karane ke| narAkAyukA bandha prathama guNasthAna taka hotA hai; tiryaJca AyukA bandha dvitoya guNasthAna taka hotA hai| tRtIya guNasthAnameM kiso bhI AyukA bandha nahIM hotaa| caturtha guNasthAnameM deva aura nAskoke niyamase manuSyAyukA aura manuSya ke caturtha se lekara saptama guNasthAna taka devAyukA ho bandha hotA hai| tiryaJcaka caturthaM aura paJcama guNasthAnoM meM devAyukA bandha hotA hai| aSTamAdi guNasthAnoMmeM kisI bhI AyukA bandha nahIM hotaa| AyukA bandha kiye binA jo manuSya upazama zreNI malikara ekAdaza guNasthAna taka pahuMca jAtA hai vaha kramazaH patana karA jaba saptama yA usase adhovarjI guNasthAnoMmeM AtA hai tabhI AyukA bandhakara tadanusAra utpanna hotA hai| ___ avirata samyagdRSTi jIvake guNazreNo mirjarA sadA nahIM hoto jaba svarUpako ora usakA lakSya jAtA hai taba hoto hai / parantu samyak darzana sahita ekadeza-cAritrake dhAraka zrAvaka aura sakala-cAritrake dhAraka muniyoMke nirantara hoto rahatI hai| samantabhadrasvAmIne samyagdarzana, samyagjJAna aura samyaka cAritrakI prAptikA krama tathA uddezya varNana karate hue likhA hai mohatimirApaharaNe darzana lAbhAdavAptasaMjJAnaH / rAgadveSanivRtyai caraNaM pratipadyate sAdhuH / / arthAt moha ( mithyAtva ) rUpo andhakArakA nAza honepara samyagdarzanake lAbhapUrvaka jise sampajJAna prApta huA hai aisA bhadra pariNAmI jIva rAgadveSako dUra karane ke lie samyaka cAritra ko prApta karatA hai| karaNAnuyogake anusAra jisa jIvake mithyAtvake sAtha anantAnubandhI catuSka apratyAkhyAnAvaraNa catuSkakA anudaya hai aura pratyAkhyAnAvaraNa catuSka tathA sajvalana catuSkakA udaya hai usake dezacAritra hotA hai aura jisake mithyAtvake sAtha anantAnubandho catuSka apratyA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khyAnAvaraNa catuSka aura pratyAsyAnAvaraNa catuSkakA anudaya tathA sajvalana catuSka evaM hAsyAdika no nokaSAyokA yathAsambhava udaya rahatA hai usake sakalacAritra hotA hai / sajvalanacatuSkako bho tIvra, manda aura mandatara avasthAeM hotI haiN| SaSTa guNasthAnase lekara dazama guNasthAnataka inakA yathAsambhava udaya rahatA hai aura udayAnusAra guNasthAnoMko vyavasthA banatI hai| koI bhavabhramaNazIla bhavya mAnava jaba nigraMthacArya ke pAsa jAkara digambara dIkSA ko prArthanA karatA hai to usako bhAvanAkA parIkSaNakara AcArya digambara sAdhuke mula muNoMkA varNana karate haiM-pAMca mahAvrata, pAMca samiti, paJcendriya vijaya, chaha Avazyaka aura Apalavaya Adi zeSa sAta guNa. saba milakara unake 28 mUlaguNa hote haiN| isa granthameM mUlAcAra Adi granthoMke AdhArapara ina mUlaguNoMkA vistRta varNana kiyA gayA hai / munivratameM dRr3hatA prApta karane ke lie anityAdi dvAdaza anuprekSAoMkA bhI kathana kiyA gayA hai| svAdhyAyakI paripakvatAke liye mArgaNA aura guNasthAnoMkI bho kiMcit carcAko gaI hai / mohanIya karmakI upazamanA aura kSapaNAvidhikA bhI alpa pratipAdana kiyA gayA hai| SaDAvazyakoMkA varNana karate samaya samAja, vandanA, stuti, pratikramaNa pratyAkhyAna aura kAyotsargako vistRta carcAkI gayI hai| isake pAThabhI vividha chandoMmeM race gaye haiM, jinheM layake sAtha par3hanepara bar3A Ananda AtA hai| isI prakAra AyikA-dIkSAko prArthanA karanepara AyikAoMke kartavyakI vidhi pradarzitako gayI hai| antameM zrAvakadharmakI utpatti aura pravRttikA varNana kiyA gayA hai / pariziSTa meM aneka upayogI viSayoMkA saMkalana hai| pANDulipi taiyAra honepara ahArajImeM cAturmAsake samaya pUjyavara AcArya vidyAsAgara jIke pAsa vaha parIkSaNArtha bhejI gaI thI / prasannatA kI bAta hai ki unhoMne va rAkeza joke sAtha isakA AdyopAnta vAcana kara jo saMzodhana yA parivartana sujhAye the, yathAsthAna kara diye gaye / ___ isa samyak cAritra-cintAmaNiko racanA khuraIkro vAcanAke bAda huyii| ataH bAcanameM rakhe gaye kaSAyapAhuDa, pustaka 13 kI carcAoMse yaha manya prabhAvita hai| kaSAya-yAhuDake kucha sthala zaMkA-samAdhAnake rUpa meM uddhRta bhI kiye gae haiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) baura- sevA - mandira TrasTase usake mAnada maMtrI zrI DaoN0 darabArIlAla jo koThiyA dvArA samyagdarzana aura samyagjJAnakA nirUpaNa karane vAle samyakta vizAmaNi aura samyakSA-cintAko grantha pahale prakAzita ho cuke haiM, jo vidvajjanoMke dvArA samokSita aura samAdRta hue haiN| aba usI TrasTase unhIM DaoN0 koThiyAjIke dvArA isa samyakcAritra-cintAmaNikA bhI prakAzana ho rahA hai| isako prasannatA hai / granthakA pratipAdya viSaya jina mulAcAra, mUlArAdhanA tathA kaSAyapAhuDa Adi siddhAnta granthoMse liyA gayA hai, maiM unake racayitAoMkA vinIta AbhArI hU~ / padya racanA aura tattva nirUpaNa meM huI truTiyoMke liye vidvadvargase kSamAprArthI hU~ / inheM ve sauhArdabhAvase par3heM aura sUcita kareM ki isameM Agama ke viruddha to kahIM kucha nahIM likhA gayA hai| tInoM meM lagabhaga sAr3he tIna hajAra zlokoMkI racanA vividha chandoMmeM huI hai / yaha mere jovana-nirmAtA pUjyavara gaNezaprasAdajI varNIke zubhAzIrvAdakA ho phala hai / granthako bhUmikA jainAgamake marmajJa paM0 jaganmohanalAlajI zAstrIne likhaneko kRpA kI hai / etadartha unakA AbhArI hU~ / granthakA prakAzana vIra- sevA mandira TrasTake mAnada maMtrI DaoN0 darabArIlAlajI koThiyAke saujanya se sampanna huA hai, ataH unake prati AbhAra prakaTa karatA hU~ / zrI varNI di0 jaina gurukula pisanahArI kI mar3hiyA, jabalapura varNI jayanti-Asvina kRSNa 4 vIrani0 2514 vinIta pannAlAla jaina Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNimeM prayukta chanda 1. upajAti 2. vasantatilakA 3. sragdharA 4. anuSTup 5. bhujaGgaprayAta 6. bhAryA 7. zAlinI 6. zastha 10 drutavilambita 11. mAlino 12. svAgatA 13. hariNI 14. zArdUlavikrIDita 15 pramANikA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA zloka pRSTha r or mo 4-5 oor. 5-6 6 -7 // - 10 - 41 viSaya prathama prakAza maGgalAcaraNa aura grantha-pratijJA 1-8 cAritrakA lakSaNa 6- 12 cAritrako prApta karanevAlA manuSya 13 - 17 muni-dIkSA lenevAle manuSyako gabase prArthanA 18 - 22 prArthanAke uparAnta garuko svIkRti 22 - 25 pAMca mahAvratoMkA saMkSipta varNana 26 - pA~ca samitiyoMkA saMkSipta svarUpa 32 - 37 pA~ca indriyavijayakA nirUpaNa 38 - 45 chaha AvazyakoMkA kathana 46-53 zeSa sAta mUlaguNoMkA varNana 54 - 64 dIkSArthIkA digambara do bahaNa mAramA dvitIya prakAza maGgalAcaraNa cAritra prApta karane kA adhikArI saMyama labdhiko prApta karane vAle puruSake karaNa tathA karaNoMkA kArya, saMyamake bheda 6 - 12 sAmAyika aura chedopasthApanA cAritrakA svarUpa 13 - 15 parihAravizuddhi saMyamakA varNana 16 - 20 sUkSmasAmparAya saMyamakA varNana 21 - 23 yathAkhyAtacAritrakA varNana 26 - 28 saMyamase patita hokara punaH saMyama prApta ___ karanevAle muniyoMke karaNoMkA varNana 26 - 30 pratipAta, pratipadyamAna aura tadvyati rikta sthAnoMko paribhASA 31 - 35 mohanIyakarmakI upazamanAkA varNana 36 - 40 - Dy 13 - 14 15 - 16 16 16 - 17 17 - 18 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA zloka pRSTha 1-2 1-8 6- 12 13 - 17 18 - 22 22 - 25 26 - 31 38 - 45 46 - 53 54 - 646 65 - 71 5-6 -10 viSaya prathama prakAza maGgalAcaraNa aura grantha-pratijJA cAritrakA lakSaNa cAritrako prApta karanevAlA manuSya muni dIkSA lenevAle manuSyakI gusse prArthanA prArthanAke uparAnta guruko svIkRti pAMca mahAvratoMkA saMkSipta varNana pA~ca samitiyoMkA saMkSipta svarUpa pA~ca indriyavijayakA nirUpaNa chaha AvazyakoMkA kathana zeSa sAta mUlagaNoMkA varNana dokSArthIkA digambara-dIkSA grahaNa karanA dvitIya prakAza maGgalAcaraNa cAritra prApta karane kA adhikArI saMghama labdhiko prApta karane vAle puruSake karaNa tathA karaNoMkA kArya, saMyamake bheda sAmAyika aura chedopasthApanA cAritrakA svarUpa parihAravizuddhi saMyamakA varNana sUkSmasAmparAya saMyamakA varNana yathAkhyAtacAritrakA varNana saMyamase patita hokara punaH saMyama prApta karanevAle muniyoMke karaNoMkA varNana pratipAta, pratipadyamAna aura tavyati rikta sthAnoMko paribhASA mohanoyakarmako upazamanAkA varNana 2-5 2 6- 12 12 - 13 13-14 13 - 15 16 - 20 21-26 26 - 28 15 26 - 30 16-17 31 - 35 36 - 40 17-18 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka pRSTha 41-44 45 - 62 16-22 63 -70 71 -11 viSaya apUrvakaraNa guNasthAnameM hone vAle kAryakA varNana anivRttikaraNa guNasthAnakA kArya mohanIyakarmako kSapaNAvidhike antargata ___ kSAyikasamyagdarzana prApta karanekA kathana cAritramohanoyako kSapaNAvidhikA varNana prakaraNakA samAropa tRtIya prakAza maGgalAcararaNa mahAvratAdhikArake antargata mahAvratakA lakSaNa aura unake nAma ahiMsAmahAnatakA svarUpa jIvakI jAtiyoMkA varNana, tadantargata narakagatikA varNana tiryaccagatisambandho jovoMkA varNana pRthivI, jala, agni aura vAyukAyika jIvoMke vizeSa prakAra vanaspatikAyika jovoMke prakAra trasajovoMkA varNana satyamahAnatakA varNana, tadantargata asatyake cAra bheda ajJAnajanya aura kaSAyajanyakI apekSA asatyake do bhedoMkA varNana acauryamahAvatakA varNana brahmacaryamahAvratakA nirUpaNa aparigrahamahAvatakA varNana aparigrahamahAvratameM doSa lagAne vAle muniyoMkA varNana ahiMsAmahAratako pA~ca bhAvanAeM satyamahAvatako pAMca bhAvanAeM acauyaMmahAvatako pA~ca bhAvanAeM 12 - 22 - - 25 - 35 30 - 32 36 - 44 45 - 51 33 . 34 34 - 36 - 62 - 71 / 1NU / / 63 - 100 40 101 - 103 104 105 - 107 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya brahmacaryamahAvratakI pA~ca bhAvanAeM aparigrahamahAvratako pA~ca bhAvanAeM mahAvratAdhikArakA samAyaropa caturtha prakAza maGgalAcaraNa samiti varNana yasamitikA varNana bhASAsamitikA varNana eSaNAsamitikA svarUpa mAdhukarI vRttikA nirUpaNa govarIvRttikA svarUpa agnizamanI vRtti gartapUraNa vRtti akSamrakSaNa vRtti AdAna nikSepa samiti ( 21 ) vyutsargaM samiti samiti adhikArakA samAropa paJcama prakAza maGgalAcaraNa indriyavijayanAmaka mUlaguNAdhikAra ke antargata sparzanendriyavijayakA varNana jillA indriyavijayakA varNana ghrANendriyavijayakA varNana cakSurindriyavijayakA varNana karNendriyavijayakA varNana indriyavijayAdhikArakA samAropa SaSTha prakAza maGgalAcaraNa AvazyakazabdakA nirukta artha samatA AvazyakakA varNana vandanA AvazyakakA varNana zloka 106 - 113 114 - 115 116 - 117 1 2 - 3 4 - 15 16 - 27 28-35 36 - 38 36 - 42 43 - 45 46-47 48- 51 52 - 65 66 - 68 70 o I 1 K 9- 17 18 25 26 - 30 31 - 37 38 1 2 - 5 6 - 14 15 - 31 pRSTha 42 - 43 44 45 44 44 45 46 46 - 47 48 - 46 ; 46 - 50 50 50 - 50 - 51 51 - 53 53 5.3 34 54 - 55 55 - 56 56 - 58 57 - 5.6 58- 56 5.6 58 60 62 - 63 63 - 67 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 67 - 74 150 / 22 ) viSaya stuti AvazpakakA varNana 32 - 63 pratikramaNa AvazyakakA svarUpa 64 - 72 pratikramaNakA pATha 73 - 18 pratyAkhyAna AvazyakakA varNana kAyotsagaM AvazyakakA varNana 101-117 kAyotsargake cAra bheda 118 - 116 kAyotsarga sambandho 32 doSa aura adhikArakA samAropa 120 - 121 saptama prakAza maGgalAcaraNa paJcAcArake nAma tathA svarUpakA varNana 2 - 11 varzanAcArakA varNana 12-22 samyagjJAnAcArakA varNana 23 - 36 vinayAcArakA varNana 37 - 40 mAnA / kAna 17..43 bahumAnAcArakA varNana 44 - 46 ani hnavAcArakA varNana 50-52 vyaJjanAcArakA varNana arthAcArakA varNana ubhayAcArakA varNana 55 - 56 cAritrAcArakA varNana tapa AcArakA varNana 61 - 72 AbhyantaratapoMkA varNana-tadantargata prAyazcitta tapakA nirUpaNa vinaya tapakA varNana 85 - 18 vaiyAvRtya tapakA varNana 6-60 svAdhyAya tapakA varNana 1vyutsarga tapakA varNana 100 - 101 dhyAna tapake antargata AtadhyAnakA varNana 102 - 106 raudradhyAnakA varNana 107-108 87-88 58-60 10-62 62 - 63 5 NY 30 M 73 - 14 100 100 101 - 102 102 102 - 103 103 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya zloka pRSTha dhamyadhyAnakA varNana 106 - 110 zukladhyAnakA varNana 111 - 113 103 - 104 tapAcArakA samAropa 115 - 116 104 - 105 vIryAcArakA varNana 117 - 124 105 - 106 paJcAcAraprakaraNakA samAropa 125 106 aSTama prakAza maGgalAcaraNa 106 anuprekSAdhikArake antargata anityAnuprekSAkA varNana 2-11 106 - 107 azaraNAnuprekSA - 21 108-106 saMsArAnuprekSA 22-32 106 - 110 ekatvAnuprekSA -- 42 110 - 112 anyatvAnuprekSA 112 - 113 azucitvAnuprekSA 53 - 62 113 - 114 AtravAnuprekSA 63 - 72 114 - 115 saMvasAnuprekSA 73 - 83 115 - 116 nirjarAnuprekSA 84 -63 117 - 118 lokAnuprekSA 14 - 103 118 - 116 zedhidurlabhAnuprekSA - 113 116 - 120 dharmAnuprekSA 114 - 123 120 - 121 anuprekSAdhikArakA samApana 122 mavama prakAza maGgalAcaraNa 1 122 cittako sthiratAke liye dhyAnako sAmanoke antargata gatimArgaNAmeM guNasthAna 2-6 122 - 123 indriya aura kAyamArgaNAko apekSA guNasthAna kA varNana 10 - 12 125 yogamArgaNAmeM guNasthAna 13 - 16 12 - 125 veda, kaSAya aura yoga mArgaNAmeM guNasthAna 20 -23 125 - 126 saMyamamANAmeM guNasthAna 24 - 27 126 darzana, lezyA aura bhavyatva mArgaNAmeM guNasthAna 28 - 31 125 - 127 104 124 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 128 zloka pRSTha samyaktva, saMjJo aura AhAraka mArgaNAmeM guNasthAna ___32 - 38 127 mArgaNAoMmeM samyagdarzanakA varNana karate hue gatimArgaNAkI carcA 36-48 indriya, kAya, yoga, veda aura jJAnamArgaNAko apekSA varNana 4-56 126 - 130 saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktvA saMzo aura AhAra mArgaNAkI apekSA varNana 57 -- 64 130 - 131 dazama prakAza maGgalAcaraNa 1-2 AyikAoMkI vidhi 3 - 5 133 bhavyastriyoMke dvArA AyikAdIkSAko prArthanA 6 - 14 133 - 134 garune kyA kahA? 15 - 17 133 - 134 gurudvArA AyikAoMko vidhikA varNana - 26 135 - 136 kSullikAoMke yatakA varNana garukA upadeza pAkara bhavyastriyoMke dvArA AyikAdakSiAgrahaNakA varNana 33 - 37 136 - 137 ekAdaza prakAza maGgalAcaraNa sahalekhanAkI upayogitA 2- 11 128 - 136 sallekhanA dhAraNa karanekA kAla aura usake bheda 12 - 20 136 - 140 sallekhanAke liye niryApakAcAryakI upayogitA 21 - 25 140 - 145 kSapaka dvArA niryApakAcAryase prArthanA 25 ... 3.5 141 - 142 niryApakAcAyake dvArA kSapakako sambodhana 32 - 41 142 - 143 sallekhanA varNanakA samAropa 143 dvAdaza prakAza maGgalAcaraNa dezacAritra varNanakI pratijJA --5 145 - 145 pAMca aNuvratoMkA varNana --- 14 145 tona guNavatoMkA varNana - 24 146 - 147 33 - 138 138 144 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paloka pRSTha 25 -38 155 - 1 / / / / / / / / / 26 -- 41 146 52 --- 431 146 - 150 150 150 151 151 152 152 153 153 153 154 72 - 73 154 - 155 74 - 76 154 - 155 / - 76 155 87 155 - 156 68-63 156 - 157 64 - 130 157 - 158 101 - 106 156 - 160 110 - 120 160 - 161 121 - 122 161 / viSaya - cAra zikSAvratoMkA varNana aticAra varNanako pratijJA tathA samyagdarzanake aticAra ahiMsANuvratake aticAra satyANuvratake aticAra acauryANavatake aticAra brahmacaryANuvrata'ke aticAra parigrahaparimANavatake aticAradigvatake aticAra dezavatake aticAra anarthadaNDavatake aticAra sAmAyikavatake aticAra proSadhopavAsake alicAra bhogopabhogaparimANake aticArA atithisaMvibhAgavatake aticAra sallekhanAke aticAra vrata aura zIlakA vibhAga jinapUjA AdikA nirdeza jinavANoke prasArakA nirdeza pratimAoMkA nAmanirdeza darzanikadhAvakakA lakSaNa atika Adi pratimAoMke lakSaNa uddiSTa-tyAga pratimAkA vizeSa nirdeza zrAvakadharma prakaraNakA samAropa trayodaza prakAza maGgalAcaraNa dezacAritra dhAraNa karaneke liye antaraGga kAraNabhUta karmoko dazAkA varNana upazAmanAkA lakSaNa aura bheda sthiti upazAmanA, anubhAga upazAmanA aura pradeza upazAmanAkA lakSaNa / / / / / 162 2-5 162 6 - 12 163 - 164 13 - 23 165 - 165 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka pRSTha 24 - 27 165 - 166 28 - 33 34 - 37 166 - 167 38 - 36 167 - 168 40 --- 43 168 44 - 44 168 - 166 1-8 170 - 171 viSaya dezacAritra dhAraNa karane meM karaNoMkA vizeSa nirdeza adhaHpravRtta Adi karaNoMkA kArya dezacAritrake guNasthAnakA nirdeza dezacAritra dhAraNa karanekA phala dezavratA tiyaMJcoM tathA manuSyoMkA nivAsa prakaraNakA samAropa prazasti pariziSTa AhAra sambandhI 46 doSoMkA varNana battIsa antarAya bandanA sambandho kRtikarma ke battIsa doSa kAyotsarga ke 18 doSa zIlake aThAraha hajAra bheda maniyoMke caurAsI lAkha uttaragaNa nirjarA sallekhanA 172-178 178 - 181 181 - 184 184 - 185 185 186 186 - 187 187 - 188 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritra-cintAmaNiH nayA sAmAnyamUla guNAdhikAra aba 'samyaktva-cintAmaNi'ke dvArA samyagdarzana aura 'sajjJAnacandrikA ke dvArA samyagjJAnakA varNana karane ke pazcAt samyaka cAritrakA varNana karaneke liye 'samyakcAritra-cintAmaNi' granthakA prArambha karate haiM / nirvighna nantha-samAptike liye prArambhameM maGgalAcaraNa karate haiM / dhyAnAnale yena hutAH samastA rAgAdidoSA bhavaduHkhavAste / AtmavizvAjitamatra vande jinaM jitAnantabhayopravAham // 1 // ___artha-jinhoMne sAMsArika duHkha dene vAle una prasiddha rAgAdika samasta doSoMko dhyAnarUpI agnimeM homa diyA hai, jo aSTa prAtihAryarUpa Arhantya padame suzobhita haiM tathA jinhoMne ananta' bhavasambandhI totra dAhako jIta liyA hai-naSTa kara diyA hai, una jinendra bhagavAn ko maiM namaskAra karatA hU~ // 1 // nihatya karmASTakazatrusainyaM lokAgramadhye nivasanti ye tAn / siddhAna vizuddhAna jagati prasiddhAn vande sadAhaM minabhAvazudadhye // 2 // artha-jo aSTakama samUharUpa zatruko senAko naSTakara' lokake agrabhAgameM nivAsa karate haiM, jo vizuddha haiM tathA jagatmeM prasiddha haiM una siddha parameSTiyoMko maiM apane bhAvoMko zuddhike liye sadA namaskAra karatA hU~ // 2 // AcAryavaryAn guNaratnadhuryAn bahuzrutAn vizvahitaprasatAn / sAdhun savA zrAyasasAdhanomAna namAmi nityaM vara bhaktibhAvAt / / 3 / / artha-guNarUpI ratnoMse zreSTha uttama AcAryoko, saba jIvoMke hitameM saMlagna upAdhyAyoMko aura sadA AtmakalyANake siddha karane meM utkaNThita sAdhuoMko maiM utkRSTa bhaktibhAvase nitya hI namaskAra karatA hU~ // 3 // samyavyavasthA pravidhAya yaH prAka sampAlayAmAsa prajAsamUham / virajya pazcAda bhavato janAloM pradarzayAmAsa zivasya vama // 4 // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH tamAdidevaM surajAlasevaM madhyaughabandhaM jntaabhinnym| guNarlasantaM mahasA hasantaM vizvAnya devAn kRptarAgisevAn / / 5 // praNamya bhaktyA bhavabhaJjanAya cAritracintAmaNimatra vkssye| ye santi kecinmatimAndhabhAjateSAM kRte'yaM mama satprayAsaH // 6 // ato na vidvajjanamAnanIya vidheyaM mayi daurmanasyam / zrutasya sevA mahanIya kAryamityeva hetorahamatra lagnaH // 7 // yo vartate yastha lisargajAMto na tasya lopaH sahasA prsaadhyH| cAritracintAmaNireva loke cisyAbhicAne satataM prasiddhaH // 8 // artha-jinhoMne pahale samIcIna vyavasthAkara prajA-samUhakA pAlana kiyA thA aura pazcAt saMsArase virakta ho saba logoMko mokSakA mArga dikhalAyA thA, devoMne jinako sevAko tho, jo bhavyasamUhake dvArA vandanIya the, janasamUhake abhinandanIya the, guNoMse zobhAyamAna the tathA rAgo manuSyoMke dvArA sevita saMsArake anya devoMkI jo apane tejase ha~sI kara rahe the una Adideva-vRSabhanAtha bhagavAnko maiM saMsAra paribhramaNakA nAza karane ke liye bhaktise praNAma kara yahAM 'cArima vindavANi' yA kahUMgaH / isa saMsAra meM koI buddhikI mandatAse yukta haiM unake liye merA yaha satprayAsa hai| ata: vidvajjanoMke dvArA mAnanIya jJAnojana mere Upara daurmanasya na kareM-isane yaha grantha kyoM racA, aisA bhAva na kreN| zrutako sevA karanA eka acchA kArya hai, isI hetuse maiM isa kArya meM saMlagna huA hai| jisakA jo nisarga jAta-svabhAva hotA hai usakA lopa bho to sahasA nahIM kiyA jA sktaa| isa jagata meM cAritrarUpo cintAmaNi ho abhilaSita padArthoM ke dene meM nirantara prasiddha hai, ataH usakA varNana karatA hUM / / 4.8 / / Age cAritrakA lakSaNa kahate haiMsaMsArakAraNanivRtiparAyaNAnAM __yA karmabandhananivRttiriya munInAm / sA kathyate vizavayodhaparamunIndra pracAritramatra zivasAdhanamukhyahetuH // 9 // artha-saMsArake kAraNa mithyAtva tathA hiMsAdi pApoMko nivRtti karane meM tatpara muniyoM kI jo karma-bandhanase nivRti hai --karmabandhanake kAraNoMko dUra karanekA prayAsa hai vahI nirmala jJAnake dhAraka munirAjoM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakAza ke dvArA cAritra kahA jAtA hai| isa jagatmeM cAritra hI mokSa prAptikA pramukha hetu mAnA gayA hai / / athavA mohadhvAntApahAre prakaTitavizadajJAnapuJjo jano yo rAgAdInAM nivRttya parihani sanaH pApatApa duransama / cAritraM tanmunIndraH zivasukhasavanaM koryaMte kIrtipAtra rAcArAtmaniSThanikhilaguNadharaH svAtmasaMvedanAdayaH // 10 // artha-moha-mithyAtvarUpI andhakArake naSTa ho jAnepara prakaTa hone vAle nirmala jJAna samUhase yukta manuSya, rAgAdika vibhAva bhAvoM ko naSTa karane ke lie jo sadA duHkhadAyI pAparUpo santApakA tyAga karatA hai vahIM AtmaniSTha--AtmadhyAnameM lona, samasta gagoMkA dhAraka tathA svAtmAnubhUtise yukta yazasvI, munirAja AcAryoM dvArA cAritra kahA jAtA hai / yaha cAritra mokSa sukhakA sadana hai arthAt cAritrase ho mokSa sukhakI prApti hotI hai / / 10 / / athavA Atmasva mAve sthiratA munImA yA vartate svAsmasukhapradAtrI / sA kotyaMte nirmalabodhayadbhizcAritra nAmA paramArthatazca // 11 // artha-nizcayanayase muniyoMkI, svAtmasukhako denevAlo jo AtmasvabhAvameM sthiratA hai vahI nirmala jJAnadhAro muniyoMke dvArA cAritra kahA jAtA hai|| 11 // athavA hiMsAvipApAd vyavahArato yA bhavenmunInAM vinittireSA / cAritranAmnA bhuvi sA prasiddhA kaughakakSAnala puJjabhUtA / / 12 // artha---vyavahAranayase-caraNAnuyogakI paddhatise muniyoMko jo hiMsAdi pApoMse nivRtti hai vaho pRthivIpara cAritra nAmase prasiddha hai| yaha cAritra karmasamUharUpa vanako bhasma karane ke liye agni samUhake samAna hai // 12 // Age cAritrako kauna manuSya prApta hotA hai, yaha kahate haiM mohasya prakRtIH sapta havA prAptasudarzanaH / karmabhUmisamuspanno naro bhavyasvabhUSitaH // 13 // tasvajJAnayuto bhIto bhvbhrmnnsnsleH| AjavaM javasindhoraca soraM prApya prasannadhIH // 14 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak cAritra cintAmaNiH zAnti bhUSitaH / pratyAkhyAnAmRjatiba cAritraM lamate kazcin sati sajvalanonaye / / 15 / / saMyamalabdhirityeSA'baddhAyuSakasya sambhavet / baddhadevAyuSo vA syAnnAnyasya jAtucid bhavet // baddhadevetarAmuko'NuvrataM vA mahAvratam / sandhartuM naiva zaknoti niyogAviha janmani // 16 // 17 // artha - mohanIyakI sAta prakRtiyoM ko naSTakara upazama, kSaya yA kSayoMpazamakara jisane samyagdarzana prAptakara liyA hai, jo karmabhUmimeM utpanna hai. bhavyasvabhAvase sahita hai, tasvajJAna se yukta hai, saMsAra- bhramaNakI santatise bhayabhIta hai tathA saMsArarUpI samudrakA taTa prApta honese jisako buddhi prasanna hai - saMkleza se rahita hai, pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA anudaya honese jo zAntise vibhUSita hai aisA koI manuSya saMjvalana tathA nokaSAyoM kA yathAsambhava udaya rahate hue cAritrako prApta hotA hai / yaha saMyamalabdhi - cAritra kI prApti usa manuSyako hotI hai jo avaddhAyuSka hai arthAt jisane abhI taka parabhava sambandho AyukA bandha nahIM kiyA hai aura yadi kiyA hai to devAyukA hI bandha kiyA hai anya kisIko yaha saMyamalabdhi prApta nahIM hotii| kyoMki aisA niyama hai ki jisane devAyuke sivAya anya AyukA bandha kara liyA hai aisA jItra isa janma meM na to aNuvrata dhAraNa karane meM samartha hotA hai aura na mahAvrata dhAraNa krnemeN| tAtparya yaha hai ki saMyamalabdhi aura saMyamAsaMyama labdhi uparyukta jovako hI hotI hai / / 13-17 // Age munidIkSA lenevAlA manuSya kyA karatA hai, yaha kahate haiMbandhuvargaM samApRcchaya bhaGktvA snehasya bandhanam / paJcAkSovijayaM kRtvA virakto neha poSaNAt // 18 // vipine munibhiryuktaM karuNAkarasannibham / mokSamArganirUpakam // 19 // aSAvisarga vapuSA guru samprApya tatpAda-yugalaM vinamammudA / prArthayate - dayAsindho ! mA~ tAraya bhavArNavAt // 20 // na me kazcid bhaye nAhaM vateM ko'pi kasyacit / bhavarapAvahvayaM suktyA zaraNaM naiva vidyate // 21 // nirgranyasatvAM tArayeha bhavAndhitaH / itthaM samprArthya tarapAbadva khUbattavilocanaH / / 22 / / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakAza asiktamukhastiSchaMt tasya vAgamRtotsukaH / artha - muni dIkSA dhAraNa karaneke liye utsuka bhavyamAnava, bandhuvarga se pUMchakara sneharUpo bandhanako tor3akara tathA paca indriyoMpara vijaya prApta kara zarIra poSaNase virakta hotA huA vanameM una guruke pAsa jAtA hai jo aneka muniyoMse sahita haiM, dayAke mAnoM sAgara haiM aura vacana bole vinA hI zarIra dvArA - zarIrakI zAntamudrAke dvArA hI mokSamArgakA nirUpaNa kara rahe haiN| guruke pAsa jAkara vaha unake caraNa yugala ko namaskara karatA huA harSapUrvaka prArthanA karatA hai - hai dayAke sAgara ! mujhe saMsArarUpa sAgara se tAro - pAra karo / saMsAra meM merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisokA kucha nahIM hai, Apake caraNa-yugalako chor3akara anya kucha zaraNa nahIM hai, ataH Apa nirgrantha dIkSA dekara isa saMsAra sAgara se pAra kro| isa prakAra prArthanA kara vaha guruke caraNayugalavara dRSTi lagAkara cupa baiTha jAtA hai / usa samaya usakA mukha A~suoM se bhIMga rahA hotA hai aura vaha guruke vacanAmRtake liye utsuka rahatA hai // 18-22 / / Age guru kyA kahate haiM, yaha batAte haiM guruH prAha mahAmayya ! sAdhu saMcintitaM tvayA // 23 // saMsAro'yaM mahAduH khakando'sti santatam / zraya etatparityAge nAvAne tasya nizcitam // 24 // gRhANu mumidIkSAM tvameSeva sAdhumUlaguNAn vacmi zRNu bhavatAriNI / dhyAnena tAniha // 25 // tumane Thoka artha- guru ne kahA- he mahAbhavya ! vicAra kiyA hai| yaha saMsAra sadA mahAduHkharUpI vRkSakA kanda hai / isakA tyAga karane meM kalyANa nizcita hai, grahaNa karane meM nahIM / tuma muni dIkSA grahaNa karo, yahI saMsArase tAranevAlo hai| maiM muniyoMke mUlaguNa kahatA hai unheM tuma dhyAna se suno| 23-25 // Age mUlaguNoM ke antargata pA~ca mahAvratoM kA saMkSipta svarUpa kahate haiMahiMsA satyamasteyaM brahmacaryAparigrahau / etana pakha kathyante mahAvratAni sUribhiH // 26 // sthAvarajIvAnAM hiMsAyAH varjanaM nRbhiH / ahiMsA nAma vizeyaM mahAbratamanuttamam // 27 // Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH sUkSmasthUlavibhedena dvividhaM vartate'nRtam / tasya tyAgo nRNAM zeyaM satyaM nAma mahAvratam // 28 // sarvapA paravastUnAM tyAgo hAsteyamucyate / dArAH svaparabhedena dvividhAH parikIrtitAH / / 29 // mAnusAra parivAra kA sAra mahAzAma / bAhyAbhyantarabhedena dvividho'sti pariprahaH / / 30 // tasya tyAgI nubhiryastu so'parigraha ucyate / mahAyatasvarUpaM ve gavitaM te smaastH|| 31 / / artha-ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha ye AcAryoM dvArA pAMca mahAvata kahe gaye haiN| manuSya jo trasa aura sthAvara jIvoMko hiMsAkA tyAga karate haiM vaha ahiMsA mahAvata hai| sUkSma aura sthUlake bhedase asatya do prakArakA hai / manuSyoMke jo donoM prakArake asatyakA tyAga hai vaha satya mahAvata hai| binA do huI paravastuoMkA sarvathA tyAga karanA acaurya mahAnata hai| sva aura parake bhedase striyAM do prakArakI kahI gaI haiM, unakA manuSyoM dvArA jo tyAga hotA hai vaha brahmacarya nAmakA mahAvrata hai| bAhya aura Abhyantarake bhedase parigraha do prakArakA hai| manuSyoM dvArA usakA jo tyAga kiyA jAtA hai, vaha aparigraha mahAvrata kahalAtA hai / isa prakAra maiMne tumhAre liye saMkSepase pA~ca mahAvratoMkA svarUpa kahA hai // 26-31 / / Age pA~ca samitiyoMkA svarUpa kahate haiM IryAbhASeSaNAdAnanyAsavyutsargasaMjJitAH / mahAvratasya rakSArthaM jJeyaM samitipaJcakam // 32 // vivAdaNDamitaM bhUbhIbhArga vRSTvA muniishvrH| gamyate yat suvijJeyA horyAsamitiratra sA // 33 // hitA mitA priyA vANI munibhiryA smucyte| bhASAsamitiraktA sA satyavAgavijinaH // 34 // ekavAraM vidhA muDavate muniyNtpaannipaatryoH| eSaNA samitileyA sAdhukalyANakAriNI / / 35 / / jJAnopakaraNAdIno smiikssyaadaansNsthitii| AvAmanyAsasaMjJA sA samitibudhasammatA // 36 // malamutrAdibAcAyA mittirgasajantuke / ghAmati bhiyate yA sA vyutsargasamitimatA // 37 / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakAza artha - IrSyA, bhASA, eSaNA, AdAna-nyAsa ( AdAna-nikSepa ) aura vyutsagaM ye pA~ca samitiyAM mahAvratoMkI rakSA ke liye kahIM gaI haiM / munirAja dinameM jo cAra hAtha jamIna dekhakara calate haiM vaha IrSyA samiti hai| muni jo hita-mita priya vANIkA bolate haiM use satya vacanake svAmI jinendra bhagavAnne bhASA samiti kahA hai| muni dinameM eka bAra jo yathAvidhi pANipAtrameM bhojana karate haiM vaha sAdhuoMkA kalyANa karane vAlI aiSaNA samiti jAnane yogya hai / jJAnake upakaraNa zAstra, zaucake upakaraNa kamaNDalu aura saMyamake upakaraNa pIcho Adiko dekhakara uThAnA rakhanA AdAna nyAsa ( AdAna- nikSepaNa ) samiti jJAno janoMke dvArA mAnI gaI hai| jIvarahita sthAnameM muniyoM dvArA jo malamUtra Adiko vAdhAse nivRtti ko jAtI hai vaha vyutsarga yA pratiSThApanA samiti mAnI gayI hai / / 32-37 / / Age paJca indriya-jayakA varNana karate haiM sparzanaM rasanaM ghrANaM cakSuH zravaNameva ca / hRSIkANi samucyante samyagjJAnagharairnaraiH // 38 // hRSakANAM jayaH kAryaH sAdhudIkSAsamudyataH / ye hi vAsA hRSakANAM teSAM dIkSA kya rAjate // 39 // kAminI komalAGge ca rUkSaM pASANakhaNDake / rAgadveSau na yasya staH sa bhavet sparzanojjathI / / 40 / iSTAniSTara se bhojye mAdhyasthyaM yasya vidyate / rasanAkSayastasya zasyate mubi sAdhubhiH // 41 // saugandhye cApi daurgandhye mAdhyasthyaM na jahAti yaH / ghrANAkSa vijayo sa syAt karmakSapaNatatparaH // 42 // manojJe manojJe ca rUpe yasya na vidyate / vaMSamyaM viprapattizca sa cakSuvijayI bhavet / / 43 / / nindAyAM stavane yasya mAdhyasthyaM bhaMva hoyate / zravaNAlajayI sa syAt sAdhuvIlAdharo naraH // 44 // yathA khalInato honA yA kApayagAminaH / + tathA saMyamato honA narAH kApathagAminaH // 45 // 7 artha -- samyagjJAnako dhAraNa karanevAle manuSyoMke dvArA sparzana, rasanA, prANa, cakSu aura karNa ye pA~ca indriyA~ kaho jAtI haiM / munidIkSA ke liye udyata manuSyoM ko indriyoMko jaya karanA caahiye| kyoMki Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritna-cintAmaNiH jo indriyoMke dAsa haiM unakI dayA kahA~ nigAjato hai arthAta kahIM nhiiN| stroke komala zarorameM aura rUkSa pASANa khaNDa meM jisake rAga, dveSa nahIM hai vaha sparzanendriya jayo kahalAtA hai| iSTa aura aniSTa rasa vAle bhojanameM jisako madhyasthatA vidyamAna rahatI hai usakA rasanendriya vijaya pRthivopara sAdhuoMke dvArA prazaMsita hotA hai| sugandha aura durgandhameM jo madhyasthatAko nahIM chor3atA hai vaha karma-kSayameM udyata ghrANendriyajayI hotA hai| manoja aura amanojJa rUpameM jisake viSamatA aura virodha nahIM hai vaha cakSurindriya vijayo hotA hai| nindA aura stutimeM jisako madhyasthatA nahIM chUTatI vaha muni-dokSAmeM tatpara rahane ghAlA manuSya karNendriyajayI hotA hai| jisa prakAra lagAmase rahita ghor3e kumArgagAmI hote haiM usI prakAra saMyamase rahita manuSya kumArgagAmo hote haiM // 38.45 // Age chaha AvazyakoMkA kathana karate haiM sAdhumAtukniM kArya SaDAvazyakapAlanam / samatA bandanA cApi stutistIrthakRtAM sadA / / 46 // pratikramaNaM ca pratyAkhyAnaM dhyutsarga eva ca / ityete SaD sudhijJeyAH proktA AvazyakA jinaH / / 47 / / iSTAniSTapavArtheSu rAgadveSavivarjanam / samatA zasyate saddhirAtmazuddhividhAyinI // 45 // catuvizatitIrthezAmekasya stavanaM mudA / kriyate sAdhunA yasad yanvanA nAma kathyate // 49 // sarvatIrthaMkRtAM bhaktyA stavanaM yada vidhIyate / stutirAvazyakaM jJeyaM munInAM modavAyanam // 50 // bhUtakAlikadoSANAM prAyazcitta vidhAyinI / kriyA yA sAdhusaGghasya sA pratikramaNaM matam // 51 / / bhAvikAle vidhAsyAmi jAtucinnava pAtakam / ityevaM yatpratijJAnaM pratyAkhyAnaM taducyate / / 52 // antarbAhyopadhityAge kAyamohavivarjanam / dhyAyaM dhyAyaM mahAmantraM vyutsargaH so'bhidhIyate / / 53 // artha-sAdhuko pratidina chaha AvazyakoMkA pAlana karanA cAhiye samatA, vandanA, tothaMkaroMkI stuti, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura vyutsarga ye chaha Avazyaka jinendra bhagavAnke dvArA kahe gaye haiM, ataH Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakAza jAnane yogya hai / iSTa-aniSTa padArthoMmeM rAga-dveSakA tyAga karanA, satpuruSoMke dvArA samatA kaho gaI hai| yaha samatA Atma zuddhiko dene vAlI hai| caubIsa tIrthaMkaroM meM se kisI eka tIrthaMkarakA harSapUrvaka jo stavana kiyA jAtA hai vaha bandanA kahalAtI hai aura sabhI tIrthaMkaroMkA bhakti jo stavana kiyA jAtA hai vaha stuti nAmaka Avazyaka kahalAtA hai / yaha Avazyaka muniyoMko Ananda denevAlA hai / bhUtakAlIna doSoMkA prAyazcita dilAne vAlI sAdhu samUhako jo kriyA hai vaha prati kramaNa mAnI gaI hai| bhAvI kAlameM kabhI bhI aisA pApa nahIM karUMgA isa prakArakA jo niyama hai vaha prasthAnAtA hai| antaraGga 'aura bahiraGga parigrahakA tyAgakara mahAmantrakA dhyAna karate hue jo zarIrase moha chor3A jAtA hai vaha vyutsarga nAmakA Avazyaka kahalAtA hai / / 46-53 / / Age zeSa sAta guNoM kA varNana karate haiM locAcelakyamasnAnaM bhUzayyAdantadhAvanam sthitibhUSatyekamuktI ca saptaite zeSa sadguNAH // 54 // mAsadvayena mAsaistu tribhirmAsacatuSTayAt / ziraH sthAn zmazrukUcaM sthAna kacAn sucet pramodataH // 55 // luJcasya divase kArya upavAso niyogataH / ekAnte luJcanaM zreSTha mahaMbhAva nivAraNAt // 56 // brahmacaryasya zuddhyarthamAcelakyaM mudA vahet / nainthye vidyamAne'pi nAbhyaM mUlaguNo mataH // 57 // celakhaNDa parityAgAt brahmacaryaM parokSyate / vastrAnta vikRtirbraSTuM naMda zakyA zarIribhiH / / 58 / / jovahiMsA nivatyarthaM vairAgyasya vRddhaye / snAnatyAgo vidhAtavyaH sAdhubhiH zivasAdhakaH / / 59 / / viSTarAdiparityAge bhUzayyA zaraNaM matam / kaTaH palAlapujjo vA kadAcid grAhya ucyate // 60 // rajanyAH pazcime bhAge zramasya parihANaye / zerate munayaH kiJcid bhUpRSThe jAtu karkaze // 61 // kundapuSpAbhadamsAla vRSTvA rAgaH prajAyate / tadrAgasya vinAzAyAdantadhAvanamucyate // 62 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH vAsare hokathAhaM yo sthitvA paannipaatryoH| bhuGkta sAdhuranAsaktyA tatsthitibhojanaM matam / / 63 / / ekasmin divase muktibele vinirUpite / gRhiNAM sAdhusaGghastu sammukte TekavArakam / / 64 // artha-kezaloMca karanA, nagna rahanA, snAna nahIM karanA, pRthivopara sonA, dAtauna nahIM karanA, khar3e-khar3e AhAra karanA aura eka bAra AhAra lenA, ye muniyoMke zeSa sAta guNa mAne gaye haiN| do mAha tona mAha athavA cAra mAhameM zira tathA DAMr3hI mUchake kezoMkA harSapUrvaka loMca karanA caahiye| loMcake dina niyamase upavAsa karanA cAhiye / ekAntameM kezaloMca karanA zreSTha hai kyoMki usameM ahaMbhAva-ahaMkAra nahIM hotaa| brahmacaryako zuddhike liye harSapUrvaka nAnyatrata dhAraNa karanA caahiye| nirgrantha-niSparigraha dazAke rahate hue bhI nAganya vratako mUlamuNa mAnA gayA hai| kyoMki vastrakhaNDakA parityAga honese hI brahmacaryako parokSA hotI hai / vastrake bhItara honevAlA vikAra prANiyoMke dvArA dekhA nahIM jA sakatA / jIva hiMsAko nivRtti tathA vairAgyako vRddhike liye mokSako sAdhanA karanevAle sAdhuoMko snAnakA tyAga karanA cAhiye / bistara AdikA tyAga ho jAnepara sAdhuoMkI bhUzayyA hI zaraNa mAnI gaI hai| kabho caTAI aura puAla Adi bho grAhya-grahaNa karane yogya mAne gaye haiN| thakAvaTako dUra karaneke liye muni rAtrike pazcimA bhAgameM karkaza pRthvI-pRSThapara kabhI kucha zayana karate haiN| kundake phUla samAna AbhAvAlI dantapaMktiko dekha kara rAga utpanna hotA hai| usakA nAza karaneke liye adantadhAvana guNa kahA jAtA hai| muni dina meM eka bAra khar3e hokara pANipAtra hAtha rUpI pAtrameM anAsakta bhAvase jo AhAra karate haiM baha sthiti-bhojana nAmakA guNa hai| gRhasthoMke liye dinameM bhojana karaneke liye do belA kahI gaI hai parantu sAdhu-samUha eka bAra ho bhojana karate haiM unakA yaha eka bhukta-mUlaguNa kahalAtA hai / / 54-64 / / isa prakAra guruke mukhase mUlaguNoMkA varNana suna dIkSAke lie udyata manuSya kyA karatA hai, yaha kahate haiM itthaM mUlaguNAn zrutvA guruvadanavArijAt / omityuktvA mudA jAto romAJcita kalevaraH // 65 / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama prakAza luJcitvA pANiyugmena kacAn zirasi saMsthitAn / muktvA vastrAvRti sadyaH sajAto'sau digmbrH|| 66 / / guruNA kRta saMskArI dhRtpicchkmnnddluH| zuzubhe kSINasaMsAra sAdhusaGghAbhinanvitaH 11 67 // karaNAnAM vizuddhiryA dazitA paramAgame / tAM samprApya pariprApto'pramattaviratasthitim // 68 // antarmuhurtamadhye'sau pramattavirato'bhavat / kRsvArohAvarohau sa SaSThasaptamayozciram // 69 // dhRta saamaayikccheyopsthaapnsNymH| vijahAra mahIpRSThe gurusaGgha-samanvitaH // 70 // aSTAGgasamyaktvavibhUSito yo, yo jJAnazAkhollasitaH samantAt / cAritrasaugandhyasamanvito yaH sa mokSamArgo mama mokSavaH syAt / / 71 / / artha--isa prakAra gurudevake mukha kamalase mUlaguNoMko sunakara jisakA zarIra romAJcita ho rahA thA aise usa bhadhyane 'om' svIkAra hai. aisA kaha donoM hAthoMse sirake kezoMkA loMca kiyA tathA vastrakA AvaraNa dUrakara vaha zona ho digambara ho gyaa| gurune jisakA saMskAra kiyA thA jo pocho aura kamaNDaluko dhAraNa kara rahA thA, jisakA saMsAra alpa raha gayA thA tathA upasthita sAdhu samUhane jisakA abhinandana kiyA thA aisA vaha navIna dokSita, atizaya suzobhita ho rahA thaa| paramAgamameM karaNoM-adhaHpravRtta tathA apUrvakaraNa Adi pariNAmoMkI jo vizuddhi dikhalAI gaI hai use prAptakara vaha apramatta virata nAmaka saptama guNasthAnako prApta ho gyaa| pazcAt antamuhUrtake bhotara pramattavirata ho gyaa| isa taraha vaha chaThaveM aura sAtaveM guNasthAnameM Aroha-avaroha-car3hanA utaranA karatA huA sAmAyika aura chedopasthApanA cAritrase yukta ho gyaa| pazcAt guru-AcArya tathA saGgha-saGghastha muniyoMke sAtha usane pRthivopara vihAra kiyaa| granthakartA kahate haiM ki jo aSTAGga samyagdarzanase suzobhita hai, jJAnako zAkhAoMse ullasita-atizaya zobhAyamAna hai aura cAritrarUpo sugandhise sahita hai aisA mokSamArga mujhe mokSakA denevAlA ho // 65-7 1 / / isa prakAra samyakcAritracintAmaNi granthameM sAmAnya rUpase mUlaguNoMkA varNana karanevAlA prathama prakAza pUrNa huaa| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 samyacAritna-cintAmaNiH dvitIya prakAza cAritralabdhiadhikAra __maGgAlAdharaNa parindriyANi vini cittasya vAcalya manIritaJca / tAn saMyatAm syAtmavizukhiyuktAn, vande savAhaM ziSasaukhyasiddhye // 1 // artha-jinhoMne indriyoMko apane adhIna kiyA hai tathA cittako caJcalatAko rokA hai, svAtmavizuddhise yukta una saMyatoM-RSi, muni, yati aura anagAra bhedase yukta caturvidha sAdhuoMko maiM mokSasukhakI prAptike liye sadA namaskAra karatA huuN||1|| Age cAritrako kauna vyakti prApta karatA hai, yaha likhate haiM cAri lamate kotra vatyaH kIdak ca mAnavaH / kovRk tasyAsmabhAvaH syAviti cintA vidhIyate // 2 // manujaH karmabhUmyustho'karmabhUmija eva ca / bhAnopayogasaMyuktaH sallezmAbhiH samasthitaH // 3 // paryAptI jAgRto yogyAvyakSetrAdizummitaH / labhate cAritralabdhi karmakSayavidhAyinIm / / 4 // prazramAdvA caturthAdvA paJcamAdvA guNAvayam / prApmoti saMyamaM zuddhi vardhamAnAM samAzritaH // 5 // artha-isa pRthivIpara kahA~ utpanna huA kaisA manuSya cAritrako prApta hotA hai aura usakA AtmabhAva kaisA hotA hai ? isakA vicAra kiyA jAtA hai| jo karmabhUmi athavo akarmabhUmimeM utpanna huA hai, jJAnopayogase saMyukta hai, zubhalezyAoMse sahita hai, paryApta hai, jAgRta hai tathA yogya dravya kSetra Adise suzobhita hai aisA manuSya karmakSaya karane vAlo cAritralabdhiko prApta hotA hai| bar3hatI huI vizuddhiko prApta huA yaha manuSya prathama, caturtha athavA paJcama guNasthAnase saMyama-mahAvrata ko prApta hotA hai| arthAta ina guNasthAnoMsa saMyamako prApta hone vAlA manuSya pahale saptama guNasthAnako prApta hotA hai, pazcAt SaSTha muNasthAnameM AtA hai // 25 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza Age saMyamalabdhiko prApta karanevAlA kauna jIva kitane karaNa karatA hai aura una karaNoMmeM kyA kArya karatA hai yaha kahate haiM AdyopazamasamyaktvAllabhate yadi saMyamam / adhaHpravattaprabhUti kuphte karaNatrayam // 6 // yadi vekkasamyaktvI vedakaprAyogyavAnyA ! labhase saMyamasthAnamaniti vihAya tat // 7 // vizuddhyA vardhamAno'yaM kurute karaNadvayam / padi kSAyikasamyaktvo lamate saMyama zubham // 8 // vardhamAnavizudhyAdayaH kurute karaNadvayam / sthisikANDakaghAto'nubhAgakANDakasaMkSatiH // 9 // bandhApasaraNAvIni guNazreNI ca saMkramaH / jAyante'pUrvakaraNe niyamAsAdhu santataH // 10 // AryakhaNDasamutpannaH karmabhUmija ucyate / mlecchakhaNDobhayo mopharmabhUmila Syate // 11 // AryakhaNDe samAyAnti ye sAdhaM cRtinaa| teSu keSi dharansIha munivIkSA sanAtanIm / / 12 // artha-yadi prathamopazama samyagdRSTi manuSya saMyamako prApta hotA hai to vaha adhaHpravRtta Adi tonoM karaNa karatA hai| yadi vedaka samyagdRSTi yA bedaka prAyogyavAn-vedakakAlameM sthita mithyAdRSTi saMyamasthAnako prApta hotA hai to vaha vizuddhise bar3hatA huA anivRttikaraNa ko chor3akara zeSa do karaNa karatA hai| sthitikANDaka ghAta, anubhAga kANDaka ghAta, bandhApasaraNAdika, guNazreNo nirjarA tathA azubha karmokA zubha karmarUpa saMkramaNa, ye saba kArya munisamUhake niyamase apUrvakaraNa nAmaka karaNameM hote haiN| AryakhaNDa meM utpanna huA manuSya kamabhUmija kahA jAtA hai aura mleccha khaNDoMmeM utpanna huA akarmabhUmija mAnA jAtA hai| digvijaya kAlameM mleccha khaNDake jo manuSya cakravartIke sAtha Arya skhaNDameM Ate haiM unameM se koI manuSya yahAM zreSTha munidIkSA dhAraNa karate haiM // 6-12 // Age sAmAyika aura chedopasthApanA cAritrakA svarUpa kahate haiM sarvasAvAsaMyoga tyaktvA kecinmumiishvraaH| bhavanti samatAdhArA dhRtasAmAyikA bhuvi // 93 / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakracAritracintAmaNiH sAmAyikAcyuto satyAM punastatrava sNsthitaaH| chedopasthApanAyuktA bhavantIha muniishvraaH|| 14 // etau susaMyamau nanamASaSThAnnayamAvaSim / bhavato munirAjAnAM jinadevanirUpitau / / 15 / / artha- isa bhUtalapara kitane hI munirAja sarvasAvadha saMyoga-samasta pApa kAryokA tyAgakara samatA-sAmyabhAvake AdhAra hote hue sAmAyika cAritrake dhAraka hone haiM aura jo sAmAyika cAritrase cyuta hone para punaH usomeM sthita hote haiM ve chedopasthApanA cAritrake dhAraka kahalAte haiN| jinendra devake kA nirUpino sonoM unagama manAjoM ke chaThaveM guNasthAnase lekara nauveM guNasthAna taka hote haiM / / 13-15 // Age parihAravizuddhi saMyamakA varNana karate haiM triMzadvarSANi yo dhAmni sukhena sthitavAn sadA / pazcAda virajya bhogebhyastIrthakutpAbamUlayoH / / 16 // vIkSitvA ASTavarSANi pratyAkhyAnAbhidhAnakama / adhItya pUrva yaH prAptaH parihAraddhi durlabhAm // 17 // gamyUtipramitaM nityaM biharana niyamena c| jovarAzo garmi kurvan na pa limpati pApataH / / 18 // parihAravizuddhacAkhyaH saMyamI sa hi kathyate / SaSThasaptamayordhAmnoreva syAtparizAsitaH / / 19 / / AdyopazamasadASTimana:paryayabodhavAn / AhArakAzisaMyukto mataM saMlabhate kvacit / / 20 / / artha-jo tosa varSa taka sadA sukhase gharameM rahA hai, pazcAt bhogoMse virakta ho tIrthakarake pAdamUlameM dIkSita ho ATha varSa taka pratyAkhyAna pUrvakA adhyayana kara durlabha parihAra vizuddhi Rddhiko prApta huA hai, jo niyama pratidina do koza vihAra karatA hai tathA jIvarAzipara gamana karatA huA bhI pApase lipta nahIM hotA arthAt Rddhi ke prabhAvase jisake dvArA jovoMkA ghAta nahIM hotA vaha parihAra vizuddhi saMyamakA dhAraka kahalAtA hai| yaha parihAra vizuddhi saMyama chaThaveM aura sAtaveM guNasthAna meM hotA hai| prathamoparAma samyagdRSTi, manaHparyaya jJAnI aura AhArakARddhise yukta muni kahIM bhI isa saMyamako prApta nahIM hote haiM // 16-20 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza Age sUkSma sAmparAya saMyamakA varNana karate haiM kSapakaNimArUdaH spnnaavidhimaashritH| kramazaH rupayan vatta-mohaM dazamamASapet // 21 / / AruhyopazamazreNI kazcitkarmamahIpatim / zamayan vRttamohAkhyaM vazamaM guNamAzrayet / / 22 / / vazamaM dhAmasamprAptaH sUkSmasaMjvalano bhavet / zreNIyugmaM samAroDhuM zaktaH kSAyikAbhavet / / 23 // anyastapazamazreNImevAroDhuM smrthkH| Adyopazamayukto vA bedakena puto'pi vA // 24 // kAmapi zreNimAroDhuM naiva zaknoti jAtucit / etadvattaM niyogena kevale dazame bhavet // 25 // artha-kSapakaneNopara ArUr3ha tathA kSapaNAvidhiko prApta hue muni kramase cAritra mohakA kSaya karate hue dazama guNasthAnako prApta hote haiM aura koI muni upazama zreNopara ArUr3ha hokara cAritramoha nAmaka karmoM ke rAjAkA kramase upazama karate hue dazama guNasthAna ko prApta hote haiM / dazama guNasthAnako prApta hue muni sUkSmasaMjvalana-sUkSmasAmparAya saMyamake dhAraka hote haiN| isa saMbama vAleke mAtra saMjvalana lobhakA sUkSma udaya zeSa rahatA hai| kSAyika samyaSTi manuSya donoM zreNiyoMpara ArUr3ha hone meM samartha rahatA hai parantu dUsarA-dvitIyopazama samyagdaSTi manuSya kevala' upazama zreNopara hI car3hane meM samartha hotA hai| prathamopazama samyagdRSTi aura kSAyopazamika samyagdRSTi manuSya kiso bho zreNopara car3hane meM kabhI samartha nahIM hotA! yaha sUkSmasAmparAya saMyama niyamase mAtra dazama guNasthAna hotA hai / / 21-25 / / Age yathAkhyAtacAritrakA varNana karate haiM ito'gne syAd yathAlyAtaM cAritraM zivasAdhanam / mokSe kimapi cAritraM nAstIti samaye sthitam // 26 // Atmano vItarAgatyaM svarUpaM yAdazaM matam / tAvRzaM yatra jAyeta tam yathArapAsamucyate / / 27 // kSINe vA yupazAnta vA mohanImAtyakarmaNi / cAritraM ca yathAkhyAtaM prakaTImavati dhruvam // 28 // artha -sUkSmasAmpa rAya saMyamake Age-dazama guNasthAnake Age mokSakA sAdhana svarUpa yathAkhyAta cAritra hotA hai| mokSameM koI bhI lihlhitte to Militat Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 samyacAritra-cintAmaNiH cAritra nahIM hotA hai - aisA AgamameM ullekha hai / AtmAkA botarAgatA rUpa jaisA svarUpa mAnA gayA hai vaisA jisameM prakaTa ho jAtA hai vaha yathAkhyAta cAritra kahalAtA hai| mohanIya karmakA kSaya athavA upazama ho jAnepara niyamase yathAkhyAta cAritra prakaTa hotA hai / bhAvArtha - aupazamika aura kSAyikake bhedase yathAkhyAta cAritra do prakArakA hai| unameM se aupazamika yathAkhyAta saMyama upazAnta moha nAmaka gyArahaveM guNasthAna meM hotA hai aura kSAyika yathAkhyAta kSINamoha bArahaveM guNasthAna se lekara caudahaveM guNasthAna taka hotA hai / / 26-28 / / Age saMyama se patita hokara punaH saMyamako prApta honevAle muniyoMke karaNoM kA varNana karate haiM saMyamAtpatito matyastIvasaMklezaso binA / punazcetsaMyamaM gacchet nA'pUrvakaraNaM zrayet // 29 // yazca saMkleza bAhulyAtpatitvA'saMyamaM gataH / bhUyazcetsaMyamaM prAptaH sa kuryAt karaNadvayam // 30 // artha - jo manuSya tIvra saMklezake binA saMyama se patita ho punaH saMyamako prApta hotA hai vaha apUrvakaraNa nAmaka karaNako nahIM karatA hai aura jo saMtralezakI bahulatAse patita ho asaMyamako prApta huA hai vaha yadi punaH saMyamako prApta hotA hai to karaNadvaya- adhaHpravRtta aura apUrvakaraNa nAmaka do karaNoM ko prApta hotA hai / bhAvArtha - saMyamako prApta huA manuSya bahuta saMklezako prApta hue binA pariNAmavaza karmoMko sthiti meM vRddhi kiye binA yadi asaMyamapane ko prApta hokara puna saMyamako prApta hotA hai to na usake apUrvakaraNa pariNAma ho hote haiM aura na sthitikANDaka bAta tathA anubhAga kANDaka ghAta / kintu jo saMklezakI adhikatA ke kAraNa midhyAtvako prApta honeke sAtha asaMyamako prApta hokara antarmuhUrta bAda yA dIrghakAla bAda saMyamako prApta hotA hai to usake adhaHpravRtta aura apUrvakaraNa nAmaka donoM karaNa hote haiM tathA yathAkhyAta sthitikANDaka ghAta aura anubhAgakANDaka ghAta bhI hote haiM / / 26-30 / / Age saMyamako prApta hue manuSyoMkI pratipAta, pratipadyamAna aura apratipAta apratipadyamAna ke bhedase tIna sthAnoMkA varNana karate haiM- prAptasaMyamamartyAnAM pratipAlAdibhavataH / triprakArANi dhAmAni varNitAni jinAgame // 31 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza saMklezasya hi bAhulyAt patanto mAnavA yadi / adhaHsthAne samAyArita hopamAna vizuddhitaH // 32 // paJcamaM vA turIyaM vA prathamaM vA samAgatAH / pratipAtAbhidhAnena kathyate tanmaharSibhiH // 33 // saMyamaM pratipadyante yatra dhAmani saMsthitAH / pratipadyamAnaM proktaM tad ghAmaparamAgame // 34 // etavyAtiriktAni vRzasyAnAni yAnyapi / labdhisthAnAbhidhAnAni kathyante tAni sUribhiH // 35 // artha --- saMyama prApta karane vAle manuSyoMke pratipAta Adi pratipAta pratipadyamAna aura apratipAta apratipadyamAnakI apekSA jinAgamameM tIna prakAra ke sthAna kahe gaye haiM / saMkleza kI bahulatAse ghaTatI huI vizuddhise nIce par3ate hue manuSya yadi nIce Ate haiM to paJcama caturtha athavA prathama guNasthAna meM Ate haiN| unake ye sthAna ke chATa pratipAtasthAna kahe jAte haiM aura jisa guNasthAnase manuSya saMyamako prApta hote haiM ve pratipadyamAna kahalAte haiM tathA ina donoMse atirikta jo saMyama ke sthAna haiM ve AcAryoM dvArA labdhisthAna kahe jAte haiM / 17 bhAvArtha- saMyamako prApta hue jovoMke saMyamasthAna tIna prakAra ke haiM - 1. pratipAta sthAna, 2 pratipadyamAna sthAna aura 3. apratipAtaapratipadyamAna sthAna / saMyamameM sthita jIba saMklezako bahulatAse girakara jina saMyamAsaMyama, aviratasamyagdRSTi athavA midhyAdRSTi avasthAko prApta hote haiM ve pratipAtasthAna kahalAte haiM aura jinameM sthitajoba vizuddhatA kI vRddhi se saMyamako prApta hotA hai unheM pratipadyamAnasthAna kahate hai / tAtparya yaha hai ki vizuddhatAkI hAnise jahAM girakara AtA hai ve pratipAta sthAna haiM aura vizuddhatAkI vRddhise jIva jisa sthAnase saMyamako prApta hotA hai ve pratipadyamAna sthAna haiM / pratipAta sthAna saMyamase girate samaya hotA hai aura pratipadyamAna sthAna saMyama prApta hone ke prathama samayameM hotA hai / ina donoM ke atirikta anya jitane cAritrake sthAna hai ve saba labdhisthAna kahalAte haiM / / 31-35 / / Age mohanIya karmakI upazamanAkA varNana karate haiM adhopazamanAkArya mohanIyasya yathAgamaM pravakSyAmi saMkSepeNa karmaNaH / pathAmati // 36 // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 samyakcAritra-cintAmaNiH vedaka dRSTisaMyuktaH kazcit bhavyatamro maraH / anantAnubandhikrodhamAnAdInAM catuSTayam // 37 // mithyAtvAvitrikaM ceti prakRtInAM hi saptakam / turyAdisaptamAnteSu guNasthAneSu kutracit // 38 // zamayitvA mavejjAtU pazamadhe NisammukhaH / prAgadhaHkaraNaM kurvan bhavet sAtizayo muniH // 39 // etasmin hi guNasyAne vizuddhi paramAM dadhat / apUrvakaraNa prAma Geit suddhisaMyuktaH / / 40 / / artha - aba mohanIya karmako upazamanAkA kArya Agama aura apano buddhike anusAra saMkSepameM kahatA hUM / kSAyopazamika samyagdarzana se sahita koI bhavya puruSa anantAnubandho krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra tathA mithyAtva samyaG midhyAtva aura samyaktva prakRti ina tIna, isa prakAra sAta prakRtiyoMkA caturthase lekara saptama guNasthAna taka kisI bhI guNasthAna meM upazama (visaMyojanA- anya prakRtirUpa pariNamana ) kara dvitIyopazama samyagdRSTi hokara kabhI upazamazreNI ke sammukha ho adhaHkaraNarUpa pariNAmako karate hue sAtizaya apramattavirata hote haiM / isa guNasthAnameM parama vizuddhiko dhAraNa karate hue apUrvakaraNa guNasthAnako prApta hote haiM tathA vahAM pUrvako apekSA sAtizaya zuddhise yukta hote haiN| bhAvArtha- pahale batAyA gayA hai ki prathamopaNam samyagdRSTi aura kSAyopazamika samyagdRSTi jIva zreNI mAMDanekI yogyatA nahIM rakhate / jaba koI kSAyopazamika samyagdRSTi muni upazamazreNI mAMDaneke sammukha hote haiM taba ve amantAnubandhI catuSka aura mithyAtvAdi trikakA upazama karate haiN| yahAM anantAnubandhIke upazamakA artha hai apane svarUpako chor3akara anya prakRtirUpa rahanA / ise anyatra visaMyojana kahA hai aura udaya meM nahIM AnA yaha darzana- mohanIya trika- mithyAtvAdika trikake upazamakA artha hai| dvitIyopazama samyaktvako utpatti labdhisArAdi anya granthoMmeM apramattavirata nAmaka saptama guNasthAna meM batalAI hai parantu dhavalA pu0 1 ( pRSTha 210 ) meM asaMyata samyagdRSTi se lekara apramattavirata nAmaka saptama guNasthAna taka cAra guNasthAnoM meM rahanevAlA koI bhI jova kara sakatA hai, yaha batAyA hai| labdhisArAdi granthoMmeM anantAnubandhI catuSkake upazamako visaMyojana nAmase kahA hai Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza aura yahA~ upazama nAmase kahA hai / yaha zabda bheda ho samajhanA cAhiye / upazamazeNoke sammukha hue muni saptama guNasthAnakA dUsarA bheda jo sAtizaya apramattavirata hai use prApta hote haiM tathA adhaHkaraNarUpa pariNAma karate haiN| isa guNasthAnameM jo vizuddhi hotI hai usase sthitikANDaka ghAta' Adi kArya nahIM hote| pazcAt vizuddhiko bar3hAte hue apUrvakaraNa ---aSTama guNasthAnako prAsa hota haiN| isa gugastAnako vizuddhise sthitikANDaka ghAta, anubhAgakANDaka ghAta, guNazreNo nirjarA aura aprazasta prakRtiyoMkA zubha prakRtirUpa saMkramaNa hotA hai / / 36-40 // Age apUrvakaraNa guNasthAnameM honevAle kAryakA varNana karate haiM etasmistu guNasthAne vizuddhayA ardhaletarAm / ekAntamuhUtaM ca saMkhyAtatya sahastrakam / / 41 / / pharate sthitikANDAnAM saMghAtaM tAvadeva ca / dhandhApasaraNaM kurate bhAvAnAM hi vizuddhitaH // 42 // ephaikasmin sthitarghAte saMkhyAtasya sahasrakam / ghase'nubhAgasaMghAtaM guNasaMkramaNaM tathA // 43 / / samaye samaye'saMkhyaguNitAM nirjarAmapi / kurvannantarmuhUrtAnte'nivRttikaraNaM yajet / / 44 // artha--isa apUrvakaraNa guNasthAnameM muni vizuddhike dvArA atyanta vRddhiko prApta hote haiM arthAt inakI vizuddhi uttarottara bar3hatI rahato hai| isa vizuddhise muni saMkhyAtahajAra sthitikANDakoMkA ghAta karatA hai aura bhAboMkI vizuddhise utane hI saMkhyAtahajAra bandhArasaraNa karatA hai| eka-eka sthitikANDakake ghAtameM saMkhyAtahajAra anubhAgakANDaka dhAta karatA hai, guNasaMkramaNa karatA hai aura samaya-sayayameM asaMkhyAta guNita nirjarAko karatA huA antarmuhurtake antameM anivRttikaraNa nAmaka navama guNasthAnako prApta hotA hai / bhAvArtha-yadyapi apUrvakaraNa guNasthAnakA kAla antamuhUta hai tathApi usake andarA asaMkhyAta laghu antamuharta hote haiN| tAtparya yaha hai ki antarmuhurtase asaMkhyAta bheda hote haiM / / 41-44 // tiSThevantahitena kurvANaH pUrvavat kriyAm / pazcAvantarmuhartana kuryAdantarakriyAm // 45 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritna-cintAmaNiH tatazca klIvavedasya karyAdupazamaM tathA / attote'ntarmuhUrte ca strIvedaM zamayatyaso // 46 // tatazca maryavevasya muktvA navakabandhanam / sattAsthaM nikhiladravyaM sAdhaM pttnokvaaykaa||47|| vevasya nadravya vadhyamAnaM svdosstH| pazcAt samaye samaye guNazreNIvidhAnataH / / 48 // saMjvalanasya dhasya na visutA / sattAsthaM saMcitadravyaM zamayatyeva bhAvataH // 49 // pazcAvantamahatena krodha mdhymvaayyoH| zamayati tataH pazcAt sojvalanaM navabandhanam // 50 // tato'saMkhyaguNazreNyA vrdhmaanvishuddhitH| sAMjvalanasya mAnasya muktyA navakabandhanam // 51 / sattAsthaM sakaladravyaM sAdhu mdhykssaayyo|| mAnasya nikhilaM bravyaM satsAsthaM zamayatparam // 52 / / tato'saMkhyaguNajhaNyA vardhamAno vishuddhimiH| antarmuhUrtamAtreNa mAryA madhyakaSAyayoH / / 53 / / zamayisvAlpakAlena mAnasya mavamandhanam / pazcAt samaye samaye'saMkhyAtaguNazreNitaH // 54 / / mAyAyA navakaM muktvA sattAsthaM zamayerapunaH / agresarastatobhUtvA mAyAM madhyakaSAyayoH / / 55 // zamayennavarpha javyaM mAyAyAzca samAvajan / pazcAt samaye samaye gunnshrennovimaagtH|| 56 // kurvannupazamaM nityaM vardhamAnavizuddhitaH / vivadhata sakSama kRSTi cha bhArahIna ivAbhavat / / 57 / / sajvilanasya lomasya muktvA navakamandhanam / sattAsthaM sakalaM dravyaM zamayasyeva pauruSAt // 58 / / pazcAbansamuhUrtena lobhaM madhyakaSAyayoH / zamayed vizuddhyA svasyA nivRttikaraNe sthitaH // 59 / / itthaM muktvA navadravyamurichATAvalikaM tthaa| zeSasya mohanIyasya sarvayopazamo bhavet / / 6 // sUdhamakRSTigataM lobhaM vezyan dazamasthitaH / tasyApyuparAmaM kRtvA zAsamohasthito bhavet / / 61 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvapA adhaHstha1 dvitIya prakAza zAntamoho'yamekAdazaguNasthitaH / bhavet / / 62 / / 21 saMyuktazaratkAsAravad artha - yaha muni antarmuhUrta taka pUrvavat sthitikANDakaghAta Adi kriyAoM ko karate hue navama guNasthAnameM sthita rahate haiM / pazcAta eka antarmuhUrta ke dvArA antarakaraNa karate haiM arthAt apratyAkhyAnAdi bAraha kaSAya aura nau nokaSAya ke nIca aura Uparake niSekoko chor3akara bIke kitane hI niSekoMke dravyako nikSepaNa kara bocake niSekoMmeM se mohanIya karmakA abhAva karate haiN| pazcAt napuMsaka vedakA upazama karate haiM, phira antarmuhUrta vyatIta honepara strovedakA upazama karate haiN| tadanantara puruSavedake navabandhako chor3akara sattA meM sthita usake samasta dravyakA chaha nokaSAyoMke sAtha upazama karate haiM / pazcAt bar3hatI huI vizuddhike dvArA alpakAlameM svadoSa -- rAgAMzake kAraNa ba~dhate hue puruSavedake navakabandhakA upazama karate haiN| pazcAt samaya-samaya arthAt pratyeka samaya meM guNazreNI vidhAnase saMjvalana krodhake navaka dravyako chor3akara sattA meM sthita saMcita dravyakA bhAvoMkI vizuddhatAse uparAma karate haiN| pazcAt antarmuhUrta kAlake dvArA madhyama kaSAyaapratyAkhyAnAvaraNa aura pratyAkhyAtAvaraNa sambandhI krodhakA upazama karate haiM / punaH saMjvalana krodha ke navakabandhakA upazama karate haiN| tadanantara prati samaya asaMkhyAta guNazreNIrUpase bar3hatI huI vizuddhike dvArA saMjvalana sambandhI mAnake navakavandhako chor3akara sattA sthita sakala dravyakA upazama karate haiM sAtha ho madhyama kaSAya sambandhI mAnake sattAmeM sthita sakala dravyakA zoghra hI uparAma karate haiN| pazcAt asakhyAta guNazreNI dvArA vizuddhise bar3hate hue munirAja antarmuhUrta meM mAtra kAlake dvArA madhyama kaSAya sambandhI mAyAkA uparAma kara saMjvalana mAnake navabandhakA upazama karate haiN| pazcAt pratyeka samaya asaMkhyAta guNazreNIse saMjvalana mAyAke navabandhako chor3akara sattA meM sthita samasta dravyakA upazama karate haiN| punaH Age calakara madhyama kaSAya sambandhI mAyA aura saMjvalana mAyAkA upazama karate hai / punaH pratyeka samagra asaMkhyAta guNazreNIrUpase bar3hatI huI vizuddhise upazama karate hue sUkSmakRSTi karate haiM aura bhArahona jaise ho jAte haiN| pazcAt saMjvalana lobhake navabandhako chor3akara sattA meM sthita samasta dravya kA apane pauruSase upazama karate haiN| tadanantara antarmuhUrta meM madhyama kaSAya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 samyakcAritra-cintAmaNiH sambandhI lobhakA vizaddhi dvArA upazama karate hue navama guNasthAna meM hI rahate haiM arthAt yaha saba kArya navama guNasthAna meM hI hote haiN| isa prakAra navaka dravya aura ucchiSTAvalIko chor3akara zeSa mohanIyakA sarvathA upazama ho jAtA hai| pazcAt sUkSmakRSTigata lobhakA vedana karate hue rAma kama samaya lAgale sAle haiM aura vahAM usakA saMjvalana sambandhI sUkSma lobhakA bhI upazama kara saba prakArase upazAnta hophara gyArahaveM guNasthAnameM pahuMcate haiN| isa guNasthAnavartI muni, nIce baiTo huI kocar3ase yukta zarad Rtuke sarovarake samAna hote haiM / bhAvArtha-isa guNasthAnameM mohanIyakarmakA udaya nahIM rahatA, kintu sattA rahatI hai| udaya na rahanese pariNAmoMmeM nirmalatA rahatI hai parantu laghu antarmuhUrtameM sattA sthita saMjvalana lobhakA udaya Anese muni rikara noce guNasthAna meM A jAte haiN| yadi mRtyukAla nahIM hai to ve kramase noce Ate haiM aura mRtyu ho jAnepara vigrahagatimeM eka sAtha caturtha guNasthAnameM A jAte haiN| kramazaH chaThaveM guNasthAna taka Aneke bAda koI punaH upazamazreNopara ArUr3ha ho jAte haiN| eka paryAya meM do bAra upazamazreNI mAMDI jA sakatI hai aura koI muni chaThaveM sAtaveM guNasthAnameM kSAyikasamyaktva prApta kara kSapaka zreNI mAMDa kara mokSa prApta kara lete haiM para aise jIva abaddhAyuSka hote haiM arthAt unhoMne abhI taka parabhavakI AyukA bandha nahIM kiyA thaa| dIrgha saMsAra vAle kitane ho muni gyArahaveM guNasthAnase patana kara kramazaH mithyAduSTi guNasthAnameM bhI A jAte haiM aura vahA~ ekendriya AdikI Ayu bAMdhakara kizcidUnaardhapudgalaparAvartanake liye bhaTaka jAte haiN| upazamana zreNI, eka bhavameM adhikase adhika do bAra aura aneka bhavoMko apekSA cAra bArase adhika nahIM mAMDI jaatii| kSapakazzreNI eka vAra hI prApta hotI hai aura vaha bhI avaddhAyuSka munike lie // 45-62 / / aba Age mohanIya karmakI kSapaNAvidhi kahate hue pahale kSAyika samyagdarzanakI prAptikA kathana karate haiM ito'ne sampravakSyAmi mohasya kSapaNAvidhim / yathAvidhiyathAstraM saMkSepeNa yathAmati / / 63 // dhedakazA samAyuktaH kshcidaasnnbhvykH| turthAdisaptamAnteSu guNasthAneSu kecit // 64 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakArI kebalidvipAdAnAM sannidhAne smaagse| trikaM darzanamohasya vRttamohacatuSTayam // 65 / / etatsaptaprakRtInAM sapaNAyAM smudytH| prathamaM kurute yAbarakaraNAnAM trikaM punaH // 66 / / tatrAnivRsikAlAnte samaM hyAnacatuSTayam / kSapayitvA punazcApaM kurute karaNatrayam // 67 / / AyadvikaM samulladdhayAnivRttikaraNasya ca / gate saMkhyAtabhAge vai mithyAtvaM kSapayatyaso // 68 // pazcAvantamuhUrtena mithaM kSapayati dhruvam / tato'ntamuharlena samyaktvaprakRtikSayam / / 69 // kRtvA kSAyikasadRSTihantuM cAritramohakam / / kSapakaNimAroDha mudhamaM vidhAti / / 70 / / artha-aba isake Age vidhipUrvaka zAstra aura apanI buddhike anusAra mohanIya karmako kSapaNA vidhi khuuNgaa| kSAyopazAmika samyagdarzanase yukta koI nikada bhavyajIva caturthase lekara saptama taka kisI guNasthAnameM kevalIdvika, kevalI aura zrutakevalokI nikaTatA prApta honepara darzanamohakI tIna-mithyAtvAdika aura caritramohakI cAraanantAnubandhocatuSka, ina sAta prakRtiyoMkA kSaya karaneke liye udyata hotA hai / prathama hI vaha tIna karaNa karatA hai| unameM anivRttikaraNake anta kAlameM anantAnubandhI catuSkakA eka sAtha kSaya arthAt visaMyojana karatA hai-use apratyAkhyAnAvaraNAdirUpa pariNamA detA hai| pazcAt punaH tIna karaNa karatA hai / Adike do karaNa vyatIta kara tRtIya karaNakA saMkhyAtavAM bhAga vyatIta honepara vaha mithyAtva prakRtikA kSaya karatA he arthAt use samyagmithyAtvarUpa pariNata karatA hai| pazcAt antarmuhUrta meM samyagmithyAtvako samyaktva prakRtirUpa kara usakA kSaya karatA hai| isa taraha kSAyika samyagdRSTi hokara cArinamohakA kSaya karaneke liye vaha kSapakazreNipara ArUr3ha honekA prayala karatA hai / / 63-70 // Age cAritramohako kSapaNAko vidhi kahate haiM so'yamantarmuhUrtena vyatItyAdhaH pravRtta / apUrvakaraNaM gatvA vizuddhayA vardhatetarA // 71 / / 1. jisake adhikase adhika cAra bhava bAkI haiM vahI jIva kSAyika samyagdarzana prApta kara sakatA hai, adhika bhava vAlA nahIM / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH etasmin hi guNasthAne samaye samaye punaH / asaMkhyaguNitakSeNi-nirjaro kurate sadA // 72 / / ekakAntarmuhartana hokakasthitikApaDakam / hatyA svakIyakAlAnAH saMkhyAtasya sahasrakam / / 73 / / praghAtaM sthiti kANyAnAM kuzte'yaM mahAmuniH / sandhApasaraNaM cApi kurute tAyaveva hi / / 74 / / tato'nu mAgakANDAnAmasaMkhyaguNitAtmanAm / ghAtaM karoti pazcAcca pravizasyanivRttikam // 75 // tasyApi saMkhyabhAgeSu vidhAya pUrSayat kriyAm / ziSTeSu saMkhyabhAgeSu styAna gayAdisaMjJinAm / / 76 / / SoDazakarmabhevAnAM sapaNAM vivdhaatysau| 'pazcAvantarmuhurtena madhyamASTakaSAmakam // 77 / / yugapat kSapayet sAdhuH shukldhyaanprbhaavtH| yahA madhyamASTakaSAyANAM kSapaNAnantaraM bhavet // 78 // SoDazaprakRtInAM tu kSapaNayA ayaM vidhiH / ekAntamahartena klIvastrInaradevakAn // 79 // saMjvalanasya krodhAdona kramazaH kSayyenmuniH / tataH saMjvalanaM lomaM gRhItvA dazamaM vrajet / / 80 / / tatra tasyAntimabhAge tamapi kSapayed ytiH| kSaNena kSINamohAsyaM guNasthAnaM vrajatyaso / / 81 / / kaNo'pi vidyate mAvanmohanIyasya pharmaNaH / tAvad bhramati oyo'yamAjavaMjava kAnane // 82 / / sato mumukSabhirmohaH kSapaNIyaH prayatnataH / mohakSaye bhavenmalyoM kSaNAt kaivlysNyutH|| 83 // artha--kSapakaveNipara ArUr3ha honevAle ve munirAja antarmuhUtaM dvArA adhaHpravRttakaraNa guNasthAnako vyatIta kara apUrvakaraNa guNasthAnako prApta 1. styAnamRddhi, nidrA-nidrA, calA-pracalA, narakagati, narakagatyAnupUrvI, tiryaggati, tiryagatyAnupUrvI, ekendriyajAti, dvIndriyajAti, vIndripajAti, caturindriyajAti, Atapa, udyota, sthAvara, sUkSma, sAdhAraNa iti nAmnAyu / 2. stkrmpraamRtaapekssyaa| 3. kaSAyaprAbhRtako apekSA / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya prakAza hote haiM aura vahA~ vizuddhise atyanta bar3hate rahate haiN| ve muni isa guNasthAnameM prati samaya asaMkhyAta guNazreNi nirjarA karate haiN| eka eka antarmuhUrtameM eka-eka sthitikANDakakA ghAta kara apane kAlake bhItara saMkhyAta hajAra sthitikANDaka ghAta karate haiM tathA utane hI bandhApasaraNa nagare haiN| masAt prasaMsA gata agANDakoMkA ghAta karate haiN| isa sabake pazcAt ve mahAmuni anivRttikaraNa nAmaka navama guNasthAnameM praveza karate haiN| usake bho saMkhyAtabhAgoM meM pUrvavat-apUrvakaraNake samAna kriyA karate haiN| pazcAt zeSa saMkhyAta bhAgoMmeM styAnagRddhi Adi solaha karmaprakRtiyoMkA kSaya karate haiM pazcAt antarmuhUrtameM zukladhyAna--pRthaktvavitarkavicAra nAmaka prathama zukladhyAnake ATha madhyama kaSAyoMkA yugapat kSaya karate haiN| yaha krama satkarmaprAbhRtake anusAra hai| kaSAyaprAbhUtake anusAra krama yaha hai ki ATha madhyama kaSAyoMkI kSapaNAke pazcAt sthAnagRddhi Adi solaha prakRtiyoMkA kSaya hotA hai| eka-eka antarmuhUrtameM napuMsakaveda, stroveda, puMveda tathA saMjvalana, krodha, mAna aura mAyAkA kramase kSaya karate haiN| tadanantara saMjvalana lobhako lekara dazamaguNasthAnako prApta hote haiM aura vahAM usake antameM usa saMjvalana lobhakA bhI kSaya karate haiN| isa prakAra ke muni kSaNabharameM kSoNamoha nAmaka bArahaveM muNasthAnako prApta hote haiN| granthakAra kahate haiM ki jabataka mohanIyakamakI eka kaNikA bho vidyamAna rahatI hai tabataka yaha jova saMsArarUpI vanameM bhramaNa karatA rahatA hai| isaliye mumukSajanoMko prayatnapUrvaka mohanIyakarmakA kSaya karanA caahiye| mohakA bhaya honese yaha manuSya kSaNabharameM antarmuhUrta ke bhItara kevalajJAnase sahita ho jAtA hai / / 71-83 // Age prakaraNakA samAropa karate haiMdhyAyaM dhyAyaM jinapatipadaM zuddhasamyaktvayuktaH zrAvaM zrAvaM jinavaravacaH praaptvjjnyaanpujH| zrAyaM zrAyaM sugurucaraNaM labdhacAritrazuddhiH / sadyo muktabhaMja bhaja sukhaM bhavya ! ki balAmyasi svam // 14 // artha-he bhavya ! t jinendradevake caraNoMkA bAra-bAra dhyAna kara zuddha samyaktvase yukta ho-samyagdRSTi bana, pazcAt jinendradevake vacanoMko bAra-bAra zravaNa kaya samyagjJAnakA samUha prApta kara pazcAt suguruoM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 samyakcAritra-cintAmaNiH ke caraNoMkA bAra-bAra Azraya le - unakI sevA kara tUM zIghra ho muktikA sukha prApta kara, duHkho kyoM ho rahA hai ? bhAvArtha - saMsAra ke duHkhoMse chUTane kA upAya samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra hai / samyagdarzana kI prApti jinendradevakI upAsanAse hotI hai, samyagjJAnakI prApti jinavANIke zravaNase hotI hai aura samyak cAritrako prApti nirgrantha guruoM kI sevAse hotI hai / ataH isa vidhise tonoMko prAptakara tUM mokSako prAptakara kAyara ho vyartha hI kyoM duHkho ho rahA hai // 84 // isa prakAra samyak cAritra-cintAmaNimeM cAritralabdhikA saMkSipta varNana karanevAlA cAritralabdhi nAmakA dvitIya prakAza pUrNa huA / tRtIya prakAza mahAvratAdhikAra maGgalAcaraNa rAgyasamAnamameyamAnA bhAruhya muktA bhavabhoga bhUmiH / AjJA ca bhUmiH zivasaukhyalakSmyA yena svayaM taM vinamAmi nemim // 1 // artha -- jinhoMne vairAgyakI aparimita utkRSTa sImApara ArUr3ha hokara saMsAra sambandho bhogoMko bhUmikA parityAga kiyA aura mokSa sukharUpa lakSmoko svayaM prApta kiyA una neminAtha bhagavAnako maiM namaskAra karatA hU~ || 1 // Age mahAvratoMke nirUpaNakI pratijJA mahAtratakA lakSaNa tathA nAma kahate haiM atha pravakSyAmi mahAvratAni bhUtAni sadbhiH zivasaukhyakArmaH / vinA na yera janAH kadAcit rodhuM samarthA bhavabandhanAni // 2 // yAni svayaM santi mahAnti loke mahadbhizaMvidhUtAni yAni / mahatphalaM yAni vizanti nAma mahAvratAnIha matAni tAni // 3 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza hiMsAvipApAda viraterbhavanti manasvinAM paJcavidhAni tAni / seSAM svarUpaM zramazo badAmya hiMsA mukhAnAM hi mahAvatAnAm // 4 // artha- aba mokSa sukhake icchuka satpuruSoMke dvArA dhAraNa kiye jAnevAle una mahAvatoMko kahUMgA jinake binA manuSya saMsArake bandhana rokane meM kabhI bhI samartha nahIM ho skte| jo lokameM svayaM mahAna haiM ko mahAna puruSoMke dvArA dhAramA kiye gae tathA jo mahAn phala pradAna karate haiM ve mahAvata mAne gaye haiN| hiMsAdi pAMca pApoMse nivRtti hone ke kAraNa ve pA~ca prakArake hote haiM tathA manasvI-sAhasI-upasarga vijayI manuSyoMke hote haiM / yahA~ kramase una ahiMsA Adi mahAnatoMkA svarUpa kahatA huuN| bhAvArtha-hiMsA, asatyA, caurya, kuzIla aura parigraha ina pAMca pApoMkA sarvadhA tyAga karanese ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha ye pAMca mahAvrata hote haiN| inheM upasarga tathA pariSahoMpara vijaya prApta karanevAle puruSa ho dhAraNa kara sakate haiM / Age inhoM pAMca mahAvratoMkA vistArase varNana kiyA jAyagA / / 2-4 // aba sarvaprathama ahiMsA mahAvratakA kathana karate haiM prAgahisAvataM vakSye samastabratabhUSaNam / vimatena na zobhante sAdhUnAM vratasaJcayAH // 5 // pramattayogAjIzanAM prANAna vyaparopaNam / hisAnAma mahApApaM narakadvArasannibham // 6 // etasyA viratiryA hi mnovaakkaaykrmbhiH| Ace mahAvrataM jJeyahisAnAma saMhitam // 7 // artha-samasta vratoMke AbhUSaNa ahiMsA mahAvatako khuuNgaa| kyoMki isake binA sAdhuoMke samasta bratoMke samuha suzobhita nahIM hote| pramattayogase jovoMke prANoMkA vidhAna karanA hiMsA nAmakA mahApApa hai| yaha pApa naraka dvArake samAna hai| isa hiMsAse jo mana, vacana, kAyapUrvaka virati hoto hai arthAda tInoM yogoMse usakA tyAga hotA hai vahI ahiMsA nAmakA pahalA mahAnata hai / / 5-7 / / Age jova-jAtiyoM ke jJAna vinA hiMsAkA tyAga nahIM ho sakatA, isaliye saMkSepase jIva-jAtiyoM kA varNana karate haiM jIvajAtiparijJAnamantareNa na sAdhyate / hisAyApaparityAgastamaH kiJcit pravabhina sAm // 8 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritna-cintAmaNiH gatibhedena jIvAnAM batAH santi jAtayaH / zvAnatirthana devAnAM bhavato bhavavAsinAm // 9 // ratnaprabhAdibhedena zvAnAH saptavidhA matAH / rahante te mahAduHkhaM suciraM pApayogataH // 10 // ete paJcendriyAH santi niyamena ca saMjinaH / akAlamaraNa nAsti nArakANAM kadAcana // 11 // artha-- jIva-jAliyoMke jJAna binA hiMsA pApakA tyAga nahIM ho sakatA, isaliye jIva-jAtiyoMkA kucha kathana karatA huuN| nArakI, tiryaJca, manuSya aura devoMke bhedase gati apeznA saMsArI jovoMmo cAra jAtiyA~ haiN| unameM ratnaprabhA Adike bhedase nArako sAta prakArake mAne gaye haiN| ve nArakI pApake yogase cira-kAlataka mahAn duHkha bhogate haiM / ye nArako niyamase paJcendriya aura saMjJo hote haiN| inakA kabhI akAlamaraNa nahIM hotA / / 8-11 // Age tiyaMJcagati sambandhI jIvoMkA varNana karate haiM ekendriyAvibhevena tiryavaH paJcadhA matAH / ekAmA sthAyarA: santi yakSAcAstu asA matAH // 12 // pRthivyaplejasA bhedA taruvATakozca bhevataH / sthAvarAH paJcadhAH santi nAnAduHkhasamanvitAH / / 13 / / pRthivI pRthivIkAyaH pRthivIkAyika eva ca / pRyivojIva ityetat pRthvIkAyacatuSTayam // 14 // jalaM hi jalakAyazva jalakAyika eva ca / alajova iti jJeyaM jalakAyacatuSTayam / / 15 / / analo'nalakAyazcAnalakAyika eva c| analajIva ityete'nalakAryAzcatuvidhAH // 16 // vAyurhi vAyukAyAca vAyukAyika eva ca / vAyukAyo hi vijJeyA vAyukAyAzcatuvidhAH // 17 / / tahi taraphAyana sarukAdhika eva cha / taraphAya iti neyAzcaturdhAstarakAyikAH / / 18 // pRthivIkAyikajIvena tyaktI yaH kalevaraH / pRthvIkAyaH sa vijJeyaH pRthvI sAmAnyato matA // 19 // pRthvIdehasthito jIvaH pRthvokAyika ucyate / pRthivyAM jagma saMdhatu jIvo yazca samudyataH // 20 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza pRthvIjIvaH sa vizeyaH sAmprataM vigrhsthitH| evaM jalAvibhedAnAM vijeyA lakSaNAyalI / / 21 // artha-- ekendriya Adike bhedase tiryaMca pA~ca prakArake mAne gaye haiN| unameM ekendriya sthAvara haiM dvIndriya Adi trasa mAne gaye haiN| pRthiyo, jala, agni, vAyu aura vanaspatike bhedase sthAvara pA~ca prakArake haiN| ye sthAvara nAnA prakArake duHkhoMse sahita haiM / pRthivI, pRthivIkAya, pRthivokAyika aura pRthivI jobake bhedase pRthivIkAyake cAra bheda haiN| jala, jalakAya', jalakAyika aura jala jovake bheda se jalakAyake cAra bheda haiM / agni, agnikAya, agnikAyika aura agnijIva, ye agnikAyake cAra prakAra haiN| vAyu, vAyukAya, vAyukAyika aura vAyujIva ye vAyukAyake cAra bheda haiN| vanaspati, vanaspatikAya, vanaspatikAyika aura vanaspati jova ye vanaspatikAyake cAra prakAra haiN| pRthivo sAmAnya hai, pRthivo kAyika joke dvArA chor3A huA kalebara pRthivIkAya hai, pRthivI zarorameM sthita jIva pRthivIkAyika hai aura pUthinomeM janma leneke liye udyata tathA samprati vigraha gatimeM sthita jova pRthivIjIva jAnanA caahiye| isI prakAra jala, jalakAya Adi bhedoMke lakSaNa jAnanA caahiye| ___ bhAvArtha-pRthivIkAyika jIvake dvArA chor3A huA kalevara jaba taka apane uso AkArameM rahatA hai taba taka pRthivIkAya kahalAtA hai aura jaba usakA AkAra parivartita ho jAtA hai taba pRthiyo sAmAnya ho jAtA hai / aisA jala Adi sabhI bhedoMmeM samajhanA cAhiye / pRthivI, jala, agni aura vAyu ina cArako AgamameM dhAtu saMjJA hai, Ayu pUrNa hone para inakA jova nikala jAtA hai aura uso zarorameM uso kAyake dUsare jIva utpanna ho jAte haiM / / 12-21 / / Age pRthivI, jala, agni aura vAyuka jIvoMke kucha vizeSa prakAra kahate haiM mRdukarkazamevena sA pRthvI vividhA mtaa| garikAvisvarUpA yA mRbare sA pRthivI smRtA // 22 // rajatasvarNalohAraphUTatAmrAvibhevataH / karkazapRthivImevA bahavaH santi bhUtale // 23 // jalasyamevA vidyante himavarSApalAyayaH / adhizvAlAvalIvidyArivajyotirAvayaH / / 24 / / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH agnikAyikajIvAnAM vidyanta bahulA bhivAH / samAprabhajanazcakravAtA yAyubhedAH smRtAH // 25 // artha-komala aura kaThorake bhedase pRthivo do prakArakI mAnI gaI hai| geru Adi miTTI rUpa pRthivI komala pRthivI hai aura cA~dI, svarNa, lohA, potala tathA tAMbA Adi kaThora pRthivoke bahuta bheda pRthivIpara vidyamAna haiN| barpha, olA Adi jalake bheda hai| lauM, jvAlAoM kA samUha, bijalI aura gAja Adi agnikAyika jIvoMke bheda haiM tathA jhamjhA ( varSAke sAtha calane vAlI vAyu ), prabhaJjana ( tor3a-phor3a karane vAlI A~dhI) aura cakravAta ( gola rUpa meM nIcese Uparako ora jAne vAlI vAyu), ye saba vAyukAyake bheda mAne gaye haiM / / 22-25 // Age banaspatikAyika jIvoMke prakAra batAte haiM sAdhAraNaca pratyeko vividhastarakAyikaH / zvAsAhArAvayo yeSAmeke santi mahItale // 26 // yeSAM cakazarIre syurnntaadehdhaarinnH| sAdhAraNAmatAstehi nigovAparasaMzitAH / / 27 // nisyetaravibhevena nigovA dvividhA mtaaH| nigovAvanyaparyAyo yarna labdhaH kadAcana // 28 // karmacibhyayogena lapsyate nApi jAtacit / nigodAste matA nitya-nigovA duHkhabhAginaH // 29 // asmin kecana jIvAH syurodazo'pi jinoditaaH| yenaM labdho'nyaparyAyo lapsyate kintu jAtucit // 30 // nigodAva ye vinirgatya bhramantyanyAnya dehie / punastatraiva yAntaste santItara nigovAH // 31 // yeSu tyeka zarIrasya svAmI syAvaka eva hi| pratyekavehinaste syujinadevasvIritAH // 32 // yeSAmAzrayamAsAdya vasantyanye asetraaH| minAgame samuktAste pratyekAH sapratiSThitAH / / 33 / / yeSAM he na santyanye jIvA sthAvarasaMjitAH / apratiSThita pratyekA mAkandAthA jinoditAH // 34 // sAdhAraNAzca ye santi ye ca vA sapratiSThitAH / asoSitazarIrAzca na te bhakSyA kyAlubhiH // 35 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAyA artha-sAdhAraNa aura pratyeka bhedase vanaspatikAyika jova do prakArake haiN| pRthivI talapara jinake zvAsa tathA AhAra Adi eka haiM arthAt ekake zvAsa lenepara sabako zvAsa lI jAtI hai yora ekake AhAra karanepara sabakA AhAraho jAtA hai evaM jinake eka zarIrameM ananta jIva rahate haiM ve sAdhA te gae haiM hAhagA dara ni"da hai| nitya nigoda aura itara nigodake bhedase nigoda do prakArake mAne gaye haiN| jina jovoMne kabhI nigodase anya paryAya nahIM prApta kI hai aura karmoko vicipratAse kabhI prAptabho nahIM kareMge ve duHkha uThAne vAle nityanigoda haiN| isa nityanigodameM kitanehI jIva jinendra bhagavAnne aise batalAye haiM ki jinhoMne Aja taka dUsarI paryAya prApta to nahIMko hai parantu prApta kreNge| nigodase nikalakarajo anya jovoMmeM bhramaNa karate haiM aura punaH usImeM jA pahu~cate haiM ve itaranigoda haiM inhIMko cAturgatika nigoda bhI kahate haiN| jinameM eka zarIrakA eka jIvahI svAmo hotA hai unheM jinendradevane pratyeka kahA hai| jinakA Azcaya pAkara anya sthAvara jIva rahate haiM jinAgamameM unheM sapratiSThita pratyeka kahA hai| jinake zarIrameM anya sthAvara jova nahIM rahate ve Ama Adi apratiSThita pratyeka kahe gaye haiN| jo sAdhAraNa haiM, sapratiSThita haiM aura jinake zarIra meM asajIva raha rahe haiM ve vanaspatiyA~ dayAlu puruSoM dvArA khAne yogya nahIM haiN| ___ mAvArtha-jo mUla zeja haiM jaise AlU, ghuIyA, sakarakanda, adaraka, mUlo Adi tathA tor3anepara jinakA samabhaGga hotA ho jaise dhanaMtara Adi ke patte Adi sAdhAraNa haiN| sAdhAraNa jovoMmeM eka zarIrake aneka jIva svAmo hote haiM parantu sapratiSThita pratyeko ekake Azraya rahanevAle jova apanA-apanA svatantra zarIra lekara rahate haiN| pratyekameM eka zarorakA eka ho svAmo hotA hai-jaise Ama, amarUda Adi / parantu jaba taka inakA pUrNa vikAsa nahIM huA hai taba taka ve sapratiSThita pratyeka haiM arthAt aneka joboMke AdhAra haiN| gobhI tathA amara kaTUmaya AdimeM trasa jovabhI rahate haiM ataH dayAvanta jIvoMke dvArA bhakSya nahIM haiM-khAne yogya nahIM haiN| yahA~ eka bAta yaha bhI dhyAtavya hai ki Ajakala kucha logoMmeM jo yaha dhAraNA cala par3I hai ki vRkSase tor3a lenepara phala nirjIva ho jAtA hai use acitta karaneko AvazkatA nahIM hai, yaha dhAraNA Agama sammata nahIM hai kyoMki eka vRkSameM vRnakA jIva alaga rahatA hai aura usake AdhArapara utpanna honevAle phaloM tathA pattoMmeM unakA jIva alaga rahatA hai ataH Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH vRkSase tor3anepara vRkSakA jIva to phaloM aura pattoMmeM nahIM rahatA parantu phala aura pattoMkA jova rahatA hai usakI apekSA ve sacitta mAne jAte haiN| sacittakA tyAgI inheM acitta kara ho khA sakatA hai| yadi vRkSase tor3a lene para patra Adi acitta ho jAte haiM to bhogopabhoga parimANa vratake aticAroMmeM jo sacitta, sacittasabandha aura sacitta sanmitra aticAra vatalAye gae haiM unakI saMgati nahIM baitthtii| isI prakAra atithisaMvi. bhAgake aticAroM meM jo sacitta nikSepa aura sacitta vidhAna aticAra batalAye gae haiM ve bhI saMgata nahIM hote // 26-35 / / Age trasa jIvoMkA varNana karate haiM vapakSapramatayo jIvA gvitaastrssNhitaaH| rAsayuktikaparvAyA dvIndriyAH santi jantavaH / / 36 // koriyA gAMvatA loka mrkunnaackaavyH| caturakSA matA jIvA mazakAmakSikAdayaH / / 37 / / paJcAkSAH santi loke'smin nagavAzvasurAdayaH / sUkSmavAvarabhedena sthAvarA dvividhA matAH // 38 // pratyekAstrasajIvAstu bAvarA eva smmtaaH| paJcendriyAstiryaScazva sNdhpsNshiprbhevtH|| 39 // dvividhA gavitA loke saMjhino nasurAdayaH / tiryakapaJcendriyA loke trividhAH kathitA jinH|| 40 // jlsthlaacaaritvaanRgoptgaavyH| AryamlecchAkhyabhedena dvividhAH santi maanvaaH||41|| caNikAyabhevattvAccaturdhAH santi nirjarAH / etAso jIvajAtInAM rakSaNaM prathamaM vratam // 42 // SaTakAyajIvajAtInAM rakSaNAn bahiraGgataH / rAgAdInAM vibhAvAnAM vAraNAdantaraGgataH // 43 // mahAvataM bhavetsAborahitA saMhitaM dhruvam / athAne kathayiSyAmi satyaM nAma mahAvratam // 44 / / artha-dvIndriya Adi jIva ghasa kahalAte haiM / zaMkha. sopa tathA kaur3I Adi dondriya jIva hai| khaTamala tathA viccha Adi jova lokameM trondriya kahe gaye haiN| mazaka tathA makkho Adi caturindriya jIva mAne gaye haiM aura manuSya, gAya, ghor3A tathA deva Adi isa saMsAra meM paJcendriya haiN| sUkSma aura bAdarake bhedase sthAvara joSa do prakArake mAne gaye haiM parantu pratyeka Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAzA ** vanaspati aura trasa vAdara hI kahe gaye haiM / paJcendriya tiryaJca saMjJI aura asaMjJake bhedase do prakAra ke kahe gaye haiM parantu manuSya, deva aura nArako saMjJI hI mAne gaye haiM / tiryaJca paJcendriyoMke jinendra bhagavAnne jalacara, sthalacara aura nabhacarake bheda se tIna bheda kahe haiN| nakra-magara Adi jalacara haiM, gAya Adi sthalacara haiM aura pakSI nabhacara haiN| Arya aura mlecchake bhedase manuSya do prakAra ke haiM tathA cAra nikAya ( bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka aura vaimAnikake ) bhedase deva cAra prakAra ke hai / ina saba jIva jAtiyoMkI rakSA karanA prathama ahiMsA mahAvrata hai / bahiraGgase chaha kAya ( pA~ca sthAvara aura trasa ) ke jovakI rakSA karanese aura antaraGga se rAgAdi vibhAva bhAvoMkA nivAraNa karanese nizcitahI ahiMsA mahAvrata hotA hai| aba Age satya mahAvratakA kathana kareMge // 36-44 // ka vjH| pramAjjIvaM tavasatyaM parijJeyaM taccatuvidhyamaznute // 45 // niSedho yatra jAyeta sadbhUtasthApi vastunaH / asatyaM prathamaM jJeyaM tat sadbhUtApalApakam / / 46 / / yathA sato'pi devasya nAstIti kathanaM gRhe / yatrAsataH padArthasya sadbhAyo hi vidhIyate / / 47 / / asatyametad vijJeyamasaddhAvanaM param / asatyapi devadatte so'stIti kathanaM yathA // 48 // mUlato'vidyamAne'rthe tatsabuzo nirUpaNam / azvAbhAve barasthAzva kathanaM kriyate yathA / / 49 / / etavanyAbhidhAnaM ca tRtIyA satyamucyate / gahitApriyakSAdivacanaM etaccatuvidhAsasya viparItaM garhitAdivAka / / 50 // yaducyate / tatsatyaM vacanaM proktaM sarvaduHkha nivArakam // 51 // artha --- pramattayogase jIvoMdvArA jo anRta - mithyAkathana kiyA jAtA hai use asatya jAnanA caahiye| yaha asatya cAra prakArakA hai / jisameM vidyamAna vastukA bho niSedha kiyA jAtA hai use sadbhUtApalApaka pahalA asatya jAnanA cAhiye / jaise devadattake rahate hue bhI kahanA ki gharameM nahIM haiN| jisameM avidyamAna padArthakA sadbhAva kiyA jAtA hai vaha asadudbhAvana nAmakA dUsarA asatya hai / jaise devadattake na rahate hue bhI kahanA ki devadatta hai| mUla vastuke na rahanepara usake sadRza vastukA kathana karanA / jaise apabake na rahane para gRhasthako bhAra Dhone kI apekSA azva kahanA / yaha Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacAritra-cintAmaNiH anyarUpAbhidhAna nAmakA tIsarA asatya hai / gahita, apriya tathA karkaza Adi vacana garhitAdi vacana kahalAte haiN| jaise kAnAko kanavA aura paMgu ko laMgar3A Adi zabdase saMbodhita karanA / yaha satya honepara bhI gahita tathA karkaza hone se asatyakI koTi meM liyA jAtA hai| ina cAra prakArake asatyase viparIta jo vacana kahA jAtA hai vaha satya kahalAtA hai| yaha satya vacana saba duHkhoMkA nivAraNa karane vAlA hai| bhAvArtha-tattvArthasUtrameM asatyakA lakSaNa likhate hue umAsvAmo mahArAjane 'asabhivAnamanatam' yaha sUtra kahA hai| isako nimna prakAra vyAkhyA karanese asatyake cAra bheda pratiphalita hote haiM-'sato vidyamAnasya abhidhAnaM kayanaM sadabhidhAnaM na sadabhidhAnam asadabhidhAnam' arthAt vidyamAna vastukA kahanA to sadabhidhAna hai aura usakA nahIM honA yaha asadabhidhAna hai| jaise devadattake rahate hue bhI kahanA, nahIM hai, yaha sadapalApa-vidyamAnalA nahIM kahanA. pahalA asAya hai ! 'na mana asata avidyamAnaM tasya abhidhAnam asavabhidhAnam' arthAt avidyamAna vastukA kathana karanA yaha asadudbhAvana nAmakA eka dUsarA asatya hai / 'ISat sat asat tatsadRzamityarthaH tasya abhidhAnam, asadabhidhAnam 'arthAt mUlarUpase vastukA abhAva hai parantu kucha aMzameM kArya nikalane kI dRSTi se anyako anyarUpa kahanA yaha anyarUpAbhidhAna nAmakA tosarA asatya hai| jaise azvake abhAvameM bhAra DhonekI apekSA gadheko azva kahanA / 'sat prazastaM ma bhavatIti asat apriyAdi vacanaM tasya abhidhAnaM asadabhidhAnam arthAt apriya, kaThora, nindya vacana bolanA / ina cAroM prakArake asatyakA jisameM mana, vacana, kAyase tyAga kiyA jAtA hai vaha satya mahAvata kaha' lAtA hai / / 45-51 // Age ajJAnajanya aura kaSAyajanyakI apekSA asatyake do bheda kahate haiM ajJAnAhA kaSAyAvA brUte'satyaM vaco jnH| tayoH kaSAyajAsatyaM durgatarbandhakAraNam // 52 / / ajAnajanitAsatyaM kSINamohAdhismRtam / kaSAyajaM tu dIkSAyA grahaNe parimucyate // 53 // vasurAjasya yavAkyaM kaSAyajanitaM tu tat / durga: kAraNaM nAtaM nimbAyAzca nimittakam // 54 // asatyavacanaNAgAt satyaM nAma mahAvatam / prazasyate sA sadbhiH svAtmasantoSakAraNam // 55 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza sirapa disatAM yaHNI samAlocakIyakAm / dRSTvA vANIphalaM svastha saphalAM kuru satvaram // 56 // tathA prayAsaH kartavyo yena tyA vizadaM vcH| arya-prApyate sadbhiH RtaM nAma taducyate / / 57 // mRgatRSNAM jalaM jJAtvA jalaM prAptuM samutsukaH / ma labhyate jalaM kvApi dhAvamAnarapi drutam // 58 / / yad vastu yathA cAsti tasya ca vacanaM tathA / sadhyaM nAma bhavetsatyaM visaMvAdavinAzakam // 59 // sate hitaM bhavetsatyaM bhavabAdhAvinAzakam / hitaM mitaM priyaM brUyAdityAdhAya sthacetasi // 60 / / sad vacaH satataM byAvasatyaM mA vado vacaH / maunaM hi paramo dharmastavabhAve ca satyavAk / / 61 // vaktavyA satataM pumbhiH srvsntosskaarinnii| ito'gre sampravakSyAmyasteyaM nAma mahAyatam // 62 / / artha- manuSya ajJAna athavA kaSAyase asatya vacana bolatA hai / isaliye asatyake do bheda haiM- ajJAnajanya aura kaSAyajanya / ina donoM asatya vacanoMmeM kaSAyajanya asatya durgatike bandhakA kAraNa hai / ajJAnajanya asatya vacana kSINamoha nAmaka bArahaveM guNasthAna taka hotA hai aura kaSAyajanya asatya dokSA-grahaNa ke samaya chUTa jAtA hai| rAjA vasukA asatya vacana kaSAyajanya thA isaliye vaha durgatikA kAraNa tathA nindAkA nimitta ho gyaa| asatya vacanakA tyAga karane se satya mahAvrata hotA hai| yaha satya mahAvata apane ApameM saMtoSakA kAraNa hai tathA satpuruSoMke dvArA prazaMsanIya hai| tiryaJcoM ko vikala-aspaSTa aura apano sakala-spaSTa vANoko dekhakara vANIke phalakA vicAra kara apane vANoko zIghra ho saphala karo / bhAva yaha hai ki jina jIvoMne pUrvabhavameM asatya bolakara vANokA-vacana balakA durupayoga kiyA unako vANI tiyaMJca paryAya meM vikala-aspaSTa huI aura jinhoMne pUrva paryAya meM satya bolakara vANokA sadupayoga kiyA unako vANI manuSya bhava meM sAla spaSTa huii| aisA vicArakara apanI vANoko zIghra ho saphala karanA caahiye| manuSyako aisA prayAsa karanA cAhiye jisase usake vacana vizada-spaSTa hoN| jo satpuruSoMke dvArA prApta kriyA jAya use Rta kahate haiN| Rta nAma satyakA hai, satya-yathArtha vastu hI kisoke dvArA prAptako jA sakatI hai| mRgatRSNAko jala jAnakara use prApta karane ke Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyacAritra-cinsAmA liye utsuka manuSya zIghra daur3a bho lagAveM to bho use kahIM prApta nahIM kara skte| jo vastu jaisI hai usako vaisA kahanA tathya hai / satyakA eka nAma tathya hai yaha tathya visaMvAdako naSTa karane vAlA hai| satpuruSoMke liye jo vacana hitakArI ho vaha satya kahalAtA hai, yaha satya bhavabAdhA -saMsArake janma, maraNa sambandho duHkhauMko naSTa karane vAlA hai| 'hita, mita aura priya bolanA cAhiye' isa notiko hRdayameM rakha sadA satya vacana bolo, asatya vacana kabhI mata bolo| mauna hI parama dharma haiM / yadi usakI prApti sambhava na ho to puruSoMko sadA satya vacana ho bolanA cAhiye / yaha satya vacana savako santuSTa karane vAlA hai| bhAvArtha-Upara ajJAnajanya asatyako kSINamoha nAmaka bArahaveM guNasthAna taka batalAyA hai / usakA kAraNa hai kevala jJAna hone ke pUrva taka manuSyake ajJAnabhAva rahatA hai| ajJAna, asatya vacana kA eka kAraNa hai| ataH kAraNake sadbhAvameM kAryakA astitva batAyA gayA hai| vaise sAtizaya saptama guNasthAnase lekara bArahaveM guNasthAna taka saba guNasthAna dhyAnake guNasthAna haiN| inameM bAhya jalpakA abhAva rahatA hai / 'ajayaMSTazyam' bAkyameM ajakA artha purAnI dhAnya honepara bho parvatako mAMke Agrahase parvatake pakSa meM rAjA vasune nirNaya diyA thA / isaliye kaSAyajanya hone se vaha usake patanakA kAraNa huA // 52-62 / / Age acaurya mahAvatakA varNana karate haiM pramAdAd yadadattasthAvAnaM tatsteyamucyate / tasya tyAgo bhavet stayatyAgo nAma mhaavtm|| 63 / / artho hi vidyate puMsAM prANatulyo mahItale / tannAze ca tato duHkhaM jAyate mRtyusannibham // 64 / / svakIyapuNyapApAbhyAM mahatAlpatara dhanam / labhyate puruSeyaMca cetanAcetanAtmakam / / 65 / / santoSastatra kartavyo nyAyato vA sadarjayet / dradhyaM tathA parityAjyaM parakIyaM vivekinA // 66 // tathA kSetramapi tyAjyaM parakIyaM mahItale / sAdhAraNajanAnAM tu carcA bUre'tra vartatAm // 67 // vipulasiyutAbhUSA api mirbalabhUbhajAm / rASTramapahatu lagnA nityameva barAtale / / 68 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L tRtIya prakAza kalivijayate kAlo yasmin nItidharA api| tyaktvA nyAyapathaM jAtAH kaSTaM kApathagAminaH / / 69 // rAmarAjyaM prazaMsanto vAcA madhurayA craaH| kurvanti rAvaNaM kArya mAyAcAraparAyaNA: / / 70 / / janAnAM kSudramAcAra buSTyA kecid vivekinaH / bhavAraNyapathanAntA galantyetanmahAvratam // 71 / / artha-pramAdase jo adattavastukA grahaNa hai vaha steya-corI kahalAto hai, usakA tyAga karanA acaurya mahAvata hai ! pRthivI talapara dhana, puruSoMke prANatulya hai isaliye usakA nAza honepara unheM maraNatulya duHkha hotA hai / apane puNya pApase puruSoMko jo bahuta yA kama cetanA cetanAtmaka dhana prApta hotA hai usameM santoSa karanA cAhiye athavA nyAyase use ajita karanA cAhiye / pRthivotalapara vivekI manuSyako jisa prakAra dUsaroMkA dravya tyAjya hai usI prakAra dUsaroMkA kSetra bho tyAjya hai / sAdhAraNa janoMkI carcA to dUra rahe vizAla sampattise yukta rAjA bhI pRthivItala para nibaMla rAjAoMkA rAjya apaharaNa karane meM saMlagna haiN| yaha kalikAla apanA prabhAva bar3hA rahA hai jisameM ki notidhAraka manuSya bhI nyAyamArga chor3akara kumArgagAmI ho gaye haiN| Ajake mAyAcArI manuSya madhura vANose rAmarAjyako prazaMsA karate haiM parantu rAvaNakA kArya karate haiM / saMsArarUpo aTavomeM mArga bhUle hue koI viveko jana, logoMkA kSud AcaraNa dekha isa acaurya mahAvatako grahaNa karate haiM / / 63-71 // Age brahmacarya mahAvatakA varNana karate haiM ayAne sampravakSyAmi brahmacarya mahAnatam / AtmazuddhaH paraM hetuM sarvoSadravanAzanam / / 72 // svaparastroparityAgo brahmacarya samucyate / vyavahArA nizcayAttu svarUpe caraNaM matam / / 73 / / brahmacaryaparicaNTA loke sarvatra mAnavAH / prApnuvanti tiraskAraM suciraM rAvaNA iva / / 74 / / vidhinA pariNItA yA sA svasya strI nigadyate / zeSAH parastriyaH proktA dAsIvezyAdayo bhuvi / / 7 / / narIsurotirazcI ca cetanA lalanA matAH / kASThapASANanirmANAzcitrasthAzcetanetarAH // 76 / / etAzcatuvidhAnAryastyAjyAH svahitavAchibhiH / malayono malotpanne dehe dorgandhyadhAriNI // 7 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH kA mAma spRhA puMsAM rAmANAM ca parasparam / brahmaparyayutA mA gaccheyuryatra kutracit // 78 // mahAntamAdaraM satra labhante jagatItale / brahmacaryasya siddhayartha kartavyA hyAryasaMgatiH // 79 // bhojane paridhAne ca zreyA sAtvikatA praa| kuzolajanasaMsarga nivasennava dhAmani / / 80 // yathAnalasya saMsargAtsapihi jayati brutam / tathaiva vanitAsAlAcataM dravati brutam // 81 // baddhApyekAkinI cAryA na gacchet sAdhusaMnidhim / dvitrA AryA militvaM vidadhyurdharmacarcaNam / / 82 / / saptahastAntaraM sthitvA zRNuyuH shrutvaacnaam| AdhAra-saMhilA hyeSA pAlanIyA munIzvaraiH / / 83 / / artha-aba Age Atmazuddhike utkRSTa hetu tathA samasta upadravoMkA nAza karane vAle brahmacarya mahAnatako khuuNgaa| vyavahArase svakIya aura parakIya strIkA tyAga karanA brahmacarya kahalAtA hai aura nizcayase AtmasvarUpameM caraNa-ramaNa karaneko brahmacarya mAnA gayA hai| brahmacarya se cyuta hue manuSya rAvaNake samAna lokameM sarvatra cirakAla taka tiraskAra prApta karate rahate haiN| vidhipUrvaka vivAhI gaI stro svastrI kahalAtI hai aura zeSa dAso tathA vezyA Adika parastrI mAno gaI hai| mAnuSI, devo aura aura tirazcI ghe tona cetana striyAM mAnI gaI haiM aura kASTa tathA pASANase nirmita evaM citra meM sthita acetana striyAM kahI gaI haiN| apanA hita cAhane vAle manuSyoMke dvArA ye cAroM prakArako striyA tyAjya kahI gaI haiN| strI aura puruSa donoMkA zarIra malako utpanna karane vAlA hai, mala se utpanna huA hai aura durgandhako dhAraNa karane vAlA hai phira donoMkI paraspara proti karanA kyA hai ? brahmacaryase yukta manuSya pRthivItalapara jahAM kahIM bhI jAte haiM vahAM mahAn Adarako prApta hote haiN| brahmacaryako siddhi ke liye Arya manuSyoM ko saMgati karanA cAhiye tathA bhojana aura vastra ke viSayameM atyadhika sAtvikatAkA Azraya lenA cAhiye / jahA~ kuzola manuSyoMkA saMsarga ho aise sthAnameM nahIM rahanA caahiye| jisa prakAra agnike saMsargase dho pighala jAtA hai usI prakAra strIke saMgase puruSakA citta pighala jAtA hai - kAmAtura ho jAtA hai| vRddhA AryikA bho akelI sAdhuke pAsa na jAve / do tona milakara hI sAdhuke pAsa dharma Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza carcA kareM tathA sAta hAtha dUra baiThakara zAstrako vAcanAko suuneN| yaha AcAra saMhitA muniyoMko niyamase pAlana karane yogya hai / / 72-83 / / aba Age aparigraha mahAvatakA varNana karate haiM athAne sampravakSyAmyaparigrahamahAvatam / mUrchAparigrahaH prokto dhanadhAnyAvivastuSu / / 84 // tAM tyaktvA munayo yAnti nairgandhoM paramA bazAm / parigrahapizAco'yaM yasya madhaMni vartate // 85 / / bhrAntacittaH sa sambhUya kurute vividhAH kriyAH / mithyAtvaM vevarAgAzca krodhAcInAM catuSTayam // 86 / / hAsyAdayazca SaT cate jhamta raGgAH parigrahAH / sacisAcittamizrANAM bhedAd bAhyaparigrahAH // 87 // prividhA vivitA loke mohotpAvanahetavaH / dAsIvAsagavAzyAdyAH sacittA rakhatAvayaH // 88 // acittAstu gahArAmA mizrA jJeyAH prigrhaaH| manovAkkAyaceSTAbhireSAM syAgo'parigrahaH // 89 // ubhayagranthasansyAgI kaivalyaM labhate'cirAt / parigrahAturo jobo vambhramIti bhave bhave / / 90 // zirAsthaM bhAramuttArya bhavenmayoM yathA sukho| tathA pArigrahaM bhAramuttArya syAtsukho muniH|| 11 // paSThabaddhamahAbhAro jano majjati saagre| yathA tathAtta grantho'yaM mammatyeva bhavArNave / / 92 // artha - atra Age aparigraha-parigraha tyAga mahAvatakA kathana karaMge 1 dhana-dhAnya Adi vastuoMmeM jo mUcchI-mamatva pariNAma he vaha parigraha kahA gayA hai / isa mUrchAkA tyAga kara muni utkRSTa nigraMnya dazAko prApta hota haiM / yaha parigraha rUpo pizAva jisake zirapara rahatA hai vaha bhrAnta citta hokara nAnA prakArako kriyA karatA hai| mithyAtva eka, veda sambandhI rAga tona, kobAdi cAra aura hAsyAdi : no kaSAya chaha ye caudaha antaraGga parigraha haiN| bAhya parigraha lokameM sacitta, acitta aura mizrake bhedase tona prakArake mAne gaye haiN| ye tonoM prakArake parigraha mohotike kAraNa haiM / dAso, dAsa, gAya aura ghor3A Adi sacitta parigraha haiM. cAMdo Adi acitta parigraha haiM aura stro puruSoMse sahita ghara tathA haro bharo vanaspatiyoMse sahita bAga vagoce mizra parigraha jAnane Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacA navasAmaNiH yogya haiN| ina saba parigrahoMkA mana, vacana, kAya-triyogase tyAga karanA aparigraha mahAvata hai| antaraGga, bahiraGga-donoM prakArake parigrahakA tyAga karane vAlA manuSya' zIghra hI kevalajJAnako prApta hotA hai| parigrahase duHkhI jIva bhavabhavameM-aneka bhavoMmeM bhramaNa karatA hai| jisa prakAra manuSya zirapara sthita bhArako utAra kara sukhI ho jAtA hai usI prakAra muni parigrahakA bhAra utArakara sukhI ho jAtA hai / poThapara bahuta bhArI bhArako bAMdhane vAlA manuSya jisa prakAra samudra meM DUbatA hai usI prakAra parigrahako grahaNa karane vAlA manuSya saMsAra sAgarameM niyamase DUbatA hai / / 84-62 // Age aparigraha mahAvratameM doSa lagAnevAle muniyoMkA varNana karate haiM pUrva parigrahaM tyaktvA nagraMNyaM pratipadyate / pazcAt parigrahaM vyAjAta svIkaroti tu yo nrH||13|| sa nipAnAda vinirgatya tatraiva ptnogrtH| saMgha saJcAlayiSyAmi nirmAsyAmi dha mandiram // 14 // iti vyAjo na kartavyo dhRtvA nirgranthamudrikAm / ye hi nigraMnyatA prApya svIkurvanti paripraham // 15 // narakeSu nigoveSu teSAM pAtaH sunishcitH| padi kartRtvavAJchA te na gatAH gRhatinI / / 96 // kenorustavaM munibhUryA gRhatyAgaM vidhehi ca / yathA hi nirmale candra kalaGko dRzyate drutam // 97 / / tathAhi nirmale sAdhI doSaH kSo'pi dRzyate / muninA nava taskArya doSAspadamiha kvacit // 98 / / ghena nimranthamunAyA apavAvo bhavediha / kaThinA sAdhucaryAsti khaGgAdhArAgatiryathA // 99 // nigranthatAM tu sandhartu sAmartha nAsti cettava / zraddhAmAtreNa santuSTo bhava he bhavyaziromaNe / / 100 // artha-jo manuSya pahale parigrahakA tyAgakara nigraMtha dokSAko prApta hotA hai aura poche kiso kAryake vyAja-bahAnese parigrahako svokRta karatA hai vaha kUpase nikala kara punaH usI krUpameM giraneke liye udyata hai| maiM saMgRhIta parigrahake mAdhyamase saMghakA saMcAlana karU~gA aura mandira banavAU~gA isa prakArakA vyAja nirgrantha mudrA dhAraNa kara nahIM karanA cAhiye / jo nigranthatA-digambara mudrAko prApta kara parigrahako Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya prakAza svIkRta karate haiM unakA naraka aura nigodameM par3anA sunizcita hai / yadi tumhArI gRhasthoMmeM pAI jAnevAlI kartRtvako icchA nahIM gaI thI to tumase kisane kahA thA ki tuma muni ho jAo aura gRha tyAga kara do| jisa prakAra nirmala candramAmeM kalaMka zona ho dikhAyI detA hai usI prakAra nirmala sAdhumeM choTA bho doSa dikhAyI detA hai| isa jagat meM kahIM bhI muniko koI sadoSa kArya nahIM karanA cAhiye jisase nigraMtha mudrAkA apavAda ho| sAdhu kI caryA talavArako dhArapara calaneke samAna kaThina hai| yadi nigrantha domA dhAraNa karaneko tumhAro sAmarthya nahIM hai to he bhavyottama ! tuma zraddhAmAtrase saMtuSTa hoo|| 63-100 // aba Age mahabatoMko sthiratAke liye paccIsa bhAvanAoMkA varNana karate hue-prathama ahiMsA mahAratakI pAMca bhAvanAeM kahate haiM athAne sampravakSyAmi paJcaviMzatibhAvanAH / mahAvatAnAM sthairvArtha munayo bhAvayanti yaaH||101|| vAcAguptimanoguptirIyaryAsamitipAlanam AdAnanyAsanAmnyAM ca samityAM sAvadhAnatA // 102 / / pAnabhojamavRttizca paJcaitA bhAvanA mtaaH| ahiMsAvatarakSArtha munayo bhAvayanti yH|| 103 // artha-aba Age, mahAvratoMko rakSAke liye muni jina bhAvanAoMkA cintavana karate haiM una paccIsa bhAvanAoMko kheNge| vacanagupti, manogupti, IryA samiti, AdAna nikSepaNa nAmaka samitimeM sAvadhAnatA aura AlokitapAna-bhojanavRtti ye pA~ca bhAvanAe~ haiM jinheM muni ahiMsAnata kI rakSAke liye bhAte haiN| bhAvArtha-jina-jina kAryoMse hiMsA hoto hai una sabameM sAvadhAnI rakhaneke liye pA~ca bhAvanAeM nizcita ko gaI haiN| vAstavameM manuSya uparyukta pAMca ho kArya karatA hai, zeSa kArya inhIM pA~ca kAryoMmeM gabhita hote haiM / / 101-123 // Age satya mahAtako pAMca bhAvanAeM kahate haiM koSalobhabhayatyAgA hAsyasatyAga eva ca / zAstrAnukalabhASA ca paJcaitA bhAvanA matAH // 10 // satyavratasurakSArtha sAdhano bhAvayanti yAH / artha-krodha-tyAga, lobha-tyAga, bhaya tyAga, hAsya-dAga aura zAstrAnukUlabhASA ( anuvoci bhASaNa ) ye ve pA~ca bhAvanAeM haiM, satya. atako rakSAke liye muni jinakA dhyAna karate haiM / / 104 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyacArinna-cintAmaNiH Age acaurya mahAnatako dRr3hatAke liye pAMca bhAvanAoMkA varNana karatehaiM zUnyAgAreSu vatsyAmi mocitA bAsakeSu ca / / 105 / / bhakSyazuddhi vidhAsthAmi na kuryAmanya rodhanam / saTisaMvAdaM na karigApi nAcit / / Ran asleyavatarakSArtha paJcatA bhAvanA matAH / munayo bhAvanA jhetA bhAvayanti punaH punaH // 107 // artha-maiM parvatako guphA Adi zUnyagRhoMmeM nivAsa karU~gA, vimocita dUsaroMke dvArA chor3e hue svAmisvahIna gRhoMmeM rahU~gA, bhikSA sambandho zuddhi rakkhUgA, apane sthAnapara ThaharanevAle dUsare sAdhuoMko rukAvaTa nahIM karUMgA tathA sahadharmIjanoMse visaMvAda virodha nahIM karUMgA acauryavratako rakSAke liye ye pA~ca bhAvanAeM haiN| muni inakA bAra-bAra cintana karate haiM // 105-107 / / * aba brahmacaryavratako rakSAke liye pA~ca bhAvanAeM kahate haiM yanitArAgadhinyaH kathA yA vizratA adhi / tA ahaM naiva zroSyAmi rAginasamAgame / / 108 // * mUlapAra meM tRtIya mahAvratakI bhAvanAeM nimna prakArase kahI hai jAyaNa samapuNyamaNA aNaNNabhAvo vi cattapaDisevI / sAdhamminovakaraNassaNuvIcIsevaNaM cAvi / / 336 / / yAcanA; samanujJApanA, apanatvakA abhAva, tyaktta pratisevanA aura sArmikoMke upakaraNakA unake anukUla sevana karanA / 1. yAcanA-apekSita vastuko guru yA usake svAmI sahadharmI munise vinayapUrvaka maaNgnaa| 2. samanujJApanA-kisIkI bastuko yadi binA anumatike lI ho to usakI sUcanA denA aura kahanA ki zIghratAke kAraNa maiM Apase pahale AjJA nahIM le skaa| 3. anyakI vastumeM apanasya bhAva nahIM karanA--yaha dusarekI hai, usakI AkAse maiM isakA upayoga kara rahA huuN| 4. tyaksa' pratisebo-jisakA anya sAdhune tyAga kara diyA hai, apanA svAmitya chor3a diyA hai aise upakaraNa-zAstra AdikA upayoga karanA / 5. sAmiyopakaraNa-anuvIci sevana-sAdharmI muniyoMke upakaraNoMkA unakI AjJAse AgamAnusAra sevana karanA / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaM prakAza kAminIkRSakakSAdisundarAGgavilokanam / rAgAnveSa kariSyAmi kAmAkulitacetasA / / 109 / / gArhasthyAvasare bhogA bhuktA ye hi mnohraaH| naiva teSAM kariSyAmi smaraNaM jAtucinmuvA / / 110 / / kAmabaddho sahAyA ye rasamAnAvayo matAH / teSAM saMsevanaM naiva kariSyAmi kadAcana // 111 / / svazarIrasya saMskAraM skhamalamocanAdikam / kariSyAmi pramodAnno vehasaundarya hetave / / 112 // brahmacaryasya rakSArtha paJcatA bhAvanA mtaaH| bhAvyante munibhinitya karmaNAM kSapaNodyataH // 113 // artha-striyoMmeM rAga bar3hAnevAlI jo kathAe~ pRthivIpara prasiddha haiM rAgojanoMke samAgama-goSThImeM maiM unheM nahIM sunaMgA / kAmase Akulita citta hokara striyoMke stana tathA kakSa Adi sundara aGgakA rAmase avalokana nahIM kruuNgaa| gRhastha avasthAmeM jo manohara bhoga bhoge the unakA kabhI hapUrvaka smaraNa nahIM kruuNgaa| kAma-vRddhi meM sahAyaka jo rasa mAtrA Adika haiM unakA sevana kabhI nahIM karUMgA aura zarIrako sundaratAke liye tvacAkA mala chur3AnA Adi kAmoMse zarIrakA saMskArasajAvaTa nahIM kruuNgaa| brahmacaryako rakSAke liye ye pAMca bhAvanAeM haiN| karmoMkA kSaya karane meM udyata munirAja inakI nirantara bhAvanA karate haiN|| 108-113 // aba aparigraha vratakI pAMca bhAvanAeM kahate haiM iSTAniSTeSu paJcAmAmakSaNAM viSayeSu c| rAgadveSaparityAgaH paJcaitA bhAvanA matAH // 114 / / namranthya pratarakSArtha munayo bhAvayanti yaaH| vattasaMrakSaNAyoktAH paJcaviMzati bhAvanAH / / 115 / / artha-paJca indriyoMke iSTa-aniSTa viSayoMmeM rAga-dveSakA tyAma karanA, ye ve pAMca bhAvanAeM haiM, jinakA ki aparigraha vatako rakSA liye muni cintana karate haiM / isa prakAra pAMca mahAvatoMko rakSA ke liye paccosa bhAvanAeM kahIM / / 114-115 // Age munivratako pradhAnatA batalAte hue mahAnatAdhikArakA samAropa karate haiM-- Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacAritra-cintAmaNiH anAdikAlAn bhramatA bhave'smin jIyena yA duHkhatati prabhuktA / tasyA vinAze yativRttameva samarthamatrAsti na kicidanyAt / / 116 // sadeva zaktyA suvidhAraNIyaM tadeva bhaktyA manasA pracintyam / / taveva bAcA vadhanIyamatra sadeva kAmAta karaNIyamasti || 117 / / ____ artha---anAdi kAlase isa saMsArameM bhramaNa karanevAle jIvane jo duHkhoMkA samUha bhogA hai usakA nAza karane meM munitrata-sakala cAritra hI samartha hai anya kucha nhiiN| isaliye pRthivIpara apanI zaktike anusAra vahIM muninnata dhAraNa karane ke yogya hai, bhaktipUrvaka ph| mugijarA manase cintanIya haiM vaho munivrata vacanase kahane yogya haiM aura vahI munivrata zarIrase-kAyase karane yogya haiM / / 116-117 / / isa prakAra samyaka-cAritra-cintAmaNi granthameM mahAvratoMkA varNana karanevAlA tRtIya prakAza pUrNa huaa| caturtha prakAza paJcasamityadhikAra mallalAcaraNa yenAsinA dhyAnamayena bhinnA karmArisenA mahatI vivorNA / sa vIranAtho guNibhiH sanAyo mokSasya lAbhAya sadA mamAstu // 1 // artha-jinhoMne dhyAna rUpa kRpANake dvArA bahuta bar3o karma zatruoMko senAko chinna-bhinna tathA vidorNa kara diyA evaM jo aneka guNojanoM gaNadharAdise sahita the ve bhagavAna mahAvIra mere mokSa-prAptike liye ho // 1 // Age mahAvratoMko rakSAke liye samitiyoMkA varNana karate haiM yathA kRSIvalA: kSetra rakSArtha parito bRtIH / kurvanti tarakSArtha samitIzca tatharSayaH // 2 // IryAbhASAdibhedena samitiH paJcadhA mtaa| athAsAM lakSaNaM kiMcid darzayAmi yathAgamam / / 3 / / artha-jisa prakAra kisAna khetako rakSAke liye cAroM orase Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAza 35 vRti-kA~Te Adiko bAr3a lagAte haiM usI prakAra muni vratoMko rakSAke liye samitiyoMko dhAraNa karate haiN| IryA bhASA Adike bhedase samiti pA~ca prakArakI mAnI gaI haiM arthAta samitike IryA, bhASA, eSaNa, AdAna nikSepaNa aura vyutsarga ( pratiSThApanA ) ye pAMca bheda haiN| aba Agamake anusAra inakA kucha lakSaNa dikhAtA huuN|| 2-3 // ava sarvaprathama I samitikA varNana karate haiM pramAdarahitA attiH samitiH sannirUpyate / caryArtha torthayAtrArtha gurUNAM vandanAya ca // 4 // jinadharmaprasArAya munInAM gamanaM bhavet / taDAgArAmazailAvivarzanAya na sAdhayaH / / 5 // viharanti kadAciva va laukikAnandahetave / rajanyAM tamazAnabhAgIyAM na bajanti te // 6 // sati sUryodaye mArge dRSTatatrasthavastuke / nRgavAzvakharAcInAM yAtAyAtabimadite / / 7 / / harighAsAghasaMkINe sAdhavo viharanti hi / daNDapramitabhUbhAgaM pazyantaH saMvrajanti te // 8 // na mandaM nAtizIghnaM ca viharanti muniishvraaH| zaucabAdhAnivRzyartha rAtrI ceTu gamanaM bhavet // 9 // vivAvilokite sthAne picchena parimArjite / vAdhAMnivartayetsAdhuH karapRSThaparIkSite // 10 // kSabajantukarakSArtha nirupamA vrajanti te| sabhyam vilokite kSetra sAdhUnAM bihatibhavet // 11 // pAdanikSepavelAyAM kazcana kSudrajantukA / Agatya cenmati yAyAnta sAdhostastimittakaH // 12 // sUkSmopi vazito bandha AcArya hi jinAgame / pramAda eva bandhasya yato hetuH pradazitaH // 13 // paghAmeva sAdhUnAM vihAro jinasammataH / ato yAtrAdikavyAjAda gallAnaH ziyikAzrayam / / 14 // baNDayatyeva svasyesamiti nAtra saMzayaH / bhaveniHzreyasaprAptinirdoSAcaraNena hi // 15 / / artha-pramAdase rahita vRtti samiti kahalAtI hai / caryA, tIrthayAtrA, guru-vandanA aura jinadharmake prasArake liye muniyoMkA gamana hotA hai / tAlAba, bAga tathA parvata Adiko dekhane ke liye tathA laukika Anandake Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyacAritra-cintAmaNiH nimitta nizcaya se muni kabhI vihAra nahIM karate haiN| andhakArase jahA~ mArga Acchanna-vyApta rahatA hai aiso rAtrimeM sAdhu vihAra nahIM karate / sUryodaya honepara, jisameM sthita vastue~ dikha gaI haiM, manuSya, gAya, ghor3A tathA gadhA Adike yAtAyAtase jo kSuNNa-vimadita ho gayA hai evaM jo harI ghAsa Adise vyApta nahIM hai aise mArga meM sAdhu vihAra karate haiN| ve munirAja dagaDa-cAra hAtha pramita bhapradezako dekhate hA calate haiM, na atyanta dhIre-dhIre calate haiM aura na atyanta mIghra / zaucAdika bAdhAkI nivRttike liye yadi rAtameM jAnA hotA hai to dina meM dekhe hue, pIchIse parimAjita aura hAthake pRSTha bhAgase parokSita sthAnameM bAdhAko nivRtti karate haiN| ve kSudrajIvoMko rakSAke liye pramAda rahita hokara calate haiN| sAdhuoMkA vihAra acchI taraha dekhe hue sthAnameM hotA hai / para rakhate samaya yadi koI kSudrajIba Akara mara jAya to sAdhuko usake nimitta se honevAlA thor3A bhI vandha AcAryoMne jinAgamameM nahIM batAyA hai kyoki bandhakA hetu pramAda hI batAyA gayA hai| sAdhuoMkA paidala vihAra ho jinnasammata hai / ataH yAtrAdikake vyAjase pAlakokA mAzraya karanevAlA sAdhu apano iryA samitiko niyamase khaNDita karatA hai, isameM saMdeha nahIM hai| paramArthase mokSakI prApti nirdoSa AcaraNase ho hoto hai // 4-15 // aba bhASA samitikA svarUpa kahate haiM apAtra kriyate carcA bhaassaasmitilkssnnH| yo'sasya vAparityAgo jAtaH satyamahAyate // 16 // rakSArtha tasya bhASAyAH samitiH samprayujyate / bhASAsamitisaMdhAro munirAjo nirantaram // 17 // hitAM brUte mitAM vrate priyAM brUte ca bhAratIm / tasya pavanacandrAdyo niAsato vacanoccayaH // 18 // pIyUSanisara iva zrotrAnandaM davAti sH| vAgavAna mahIloke'nyonyaprItividhAyinI // 16 // kAkapriyaravaM zrutvA pikasya madhurA kuham / ubhayorantaraM veti bhASAvijJAnazobhitaH // 20 // sadharmabhiH kRtAlApo bhASAsamitidhArakaH / dharmapadaM dRr3hIkartu bahUpi vakti jAtacit / / 21 // * vizeSa--sallekhanAke liye nirmApakAcArya ke pAsa pahu~cane ke liye azakti vaNa zivikAkA Azraya liyA jA sakatA hai| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAza bhASA : vimaante| nirarthaka bhavettasya bhASAyAH sauSThavaM mahat // 22 / / ekasya vacanaM zutvA loke yuddhaH prajAyate / ekasya vacanaM zrutvA yuddhazAntiH prajAyate // 23 // ekasya vacanaM zrotaM samAyAnti sahasrazaH / mA, ekasya saMzrotuM vitrAstiSThanti mAnavAH / / 24 // vyarthaM vacanavistAraM vidadhAti ca yo nrH| alpAyo'dhika vAnIva viSAvaM labhate sa vai // 25 / / doleva bhAratI yasya bhavatIha blaaclaa| pratyavaM tasya martyasya ko nu kuryAd dharAtale // 26 // svapratiSThA sthirIkartu bhUmila ke mahasvinAm / bhASAsamitibannAnyat sAdhamaM vartate kvacit // 27 // artha--aba yahA~ bhASA samitike lakSaNakI carcAko jAtI hai / satyamahAnatameM jo asatyavacanakA parityAga huA thA usako rakSAke liye bhASA samitikA suprayoga kiyA jAtA hai| bhASA samitike dhAraka munirAja sadA hita, mita aura priya vANo bolate haiN| unake makhacandrase jo vacana samUha nikalatA hai vaha amRtake jhirane ke samAna zrotAoMko Ananda detA hai| isa pRthibo lokameM vANI hI paraspara proti karAnevAlo hai / kauekA apriya zabda aura koyalako mITho kuhU sunakara bhASA vijJAnase zobhita manuSya donoMkA antara jAna letA hai / sadharmIjanoMke sAtha vArtAlApa karanevAlA bhASAsamitikA dhAraka muni dharmakA pakSa dar3ha karaneke liye kabhI bahuta bhI bolatA hai| bhASAke sauSThava spaSTatAko prAptakara jo svacchanda rUpase bolatA hai usako bhASAkA bahuta bhArI sauSThava nirarthaka hotA hai| ekakA vacana sunakara lokameM yuddha bhar3aka uThatA hai aura ekakA vacana sunakara yuddha zAnta ho jAtA hai| ekakA vacana sunaneke liye hajAroM manuSya Ate haiM aura ekakA vacana sunaneke liye do tona ho manuSya baiThate haiN| jo manuSya vyarthakA vacana vistAra karatA hai vaha alpa AyavAlA hokara adhika dAna karanevAleke samAna viSAdako prApta hotA hai| isa jagatmeM jisakI vANo dolAke samAna atyanta caJcala hai usa manuSya kA vizvAsa bhUtalapara kauna karegA? athAt koI nhiiN| mahasvo tejasvo manuSyoM ko pRthivopara apano Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakuvAritra-cintAmaNiH pratiSThA sthira rakhaneke liye bhASAsamiti ke samAna kahIM dUsarA sAdhana nahIM hai // 16-27 // '3 Age eSaNA samitiko carcA karate haiM arthaSaNA samityAzca kApi carcA vidhIyate / eSaNAmuktirityarthastasyAM yA sAvadhAnatA / / 28 // eSaNAsamitiH proktA sA vijJAta-jinAgamaH / audArikamidaM vaSmaM vinA bhukti na tiSThati // 29 // atastasya surakSArthamAhAraH pravidhIyate / divase hyekavAraM yaH sthitaH san pANipAtrake // 30 // yathAvidhi yathAprAptamAhAraM vidadhAti saH / eSaNAsamitiH saMSA munibhivinirUpitA // 31 // IdRzo hi mamAhAro dIyeta zrAvakairjanaiH / eva vAcchA na teSAM syAjjainAcAratapasvinAm / / 32 / / antarAye samAyAte viSIdanti na sAdhavaH / svAramadhyAnaparAH santaH kurvase karmanirjarAm // 33 // sAdhavaH sukulInAnAM jainAcArasya dhAriNAm / gRheSu navadhA bhakyA pragRhItAH prabhuJjate // 34 // kathitA eSaNAdoSAzcatvAriMzat SaDuttarAH / varjanIyAH savA hote dvAtriMzaccAntarAyakAH // 35 // artha - aba eSaNA samitikI kucha carcAko jAtI hai / eSaNAkA artha bhojana hai, usameM jo sAvadhAnatA hai vaha jinAgamake jJAtA puruSoM dvArA eSaNA samiti kahI gaI hai| yaha audArika zarIra AhArake binA nahIM ThaharatA isaliye usako surakSAke liye AhAra kiyA jAtA hai / jo dina meM ekabAra khar3e hokara pANipAtra meM vidhipUrvaka prApta hue AhArako grahaNa karatA hai usakI yaha vidhi muniyoM dvArA eSaNA samiti kahI gaI hai / sarasa, norasa, kaDuA athavA mIThA jaisA AhAra prApta hotA hai sAdhu usImeM santuSTa rahate haiM / zrAvaka loga mujhe aisA AhAra dete to ThIka hotA, aisI icchA jainAcArake tapasviyoMke nahIM hotI / antarAya Anepara sAdhu viSAda nahIM karate haiM kintu svAtma dhyAna meM tatpara rahate hue karmoMko nirjarA karate haiN| sAdhu uttama kulIna tathA jainAcArake dhAraka zrAvakoM ke gharameM navadhAbhaktise paDagAhe jAnepara AhAra karate haiN| eSaNA sambandhI chiyAlIsa doSa aura battIsa antarAya Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturya prakAza kahe gaye haiN| ye saba chor3ane yogya haiM arthAt inheM TAlakara AhAra karanA cAhiye // 28-35 // Age mAdhukarI Adi pA~ca vRttiyoMkA varNana karate hue pahale mAdhukarI vRttikA kathana karate haiM mAdhukaryAdivRttInAM ghArakA munipunggvaaH| viraktAH svazarIrebhyo vicaranti mahItale / / 36 // yathA madhukaraH puSpAda rasaM gRhNan tadbhavam / bAdhAM na kurate puSpaM tathA sAdhugRhasthataH / / 37 / / AhAraM svepsitaM gRhNan na ta pIDayati kvacit / eSA mAdhukarIvRttirgavitA caraNAgame / / 38 // ethaMva bhrAmarovRtiH kathyate'paranAmataH / artha-mAdhukarI Adi vRttiyoMko dhAraNa karanevAle munirAja apane zarIrase virakta ho pRthivItalapara bihAra karate haiN| jisa prakAra madhukara--bhramara phUlase usake rasako grahaNa karatA huA phalako bAdhA nahIM karatA usI prakAra sAdhu gRhastha se apane yogya zuddha AhAra lete hue gRhasthako pIDita nahIM karate / yaha caraNAnuyogake zAstroMmeM mAdhukaro vRtti kahI gaI hai, yahI vRtti dusare nAmase bhrAmarIvRtti bhI kahI jAto hai // 36-38 // aba gocarIvRttikA svarUpa kahate haiM yathA gaurghAsasampUlaM davataM naiva pazyati / / 39 // pazyati ghAsasampUlaM tathAyaM hi muniishvrH| prAsaM pazyati pANisthaM dadataM nava pazyati // 40 / / gRhiNAM gRhamadhye yA rAgavadhaMka bhuutyH| tAH pratyasya na dRSTiH syAt svAsmanyeva hi sA bhavet / / 41 // eSA gocarIvRttiH kathyate surisattamaH / aho vairAgyamAhAtmyaM gacituM kena zakyate // 42 // artha-jisa prakAra gAya ghAsakA pUlA denevAleko nahIM dekhato kintu * ghAsake pUlako dekhato hai usI prakAra ve munirAja pANipAtra meM sthita grAsako dekhate haiM, grAsa denevAleko nahIM | gRhasthoMke gharameM jo rAgavarddhaka sampadA hai usakI ora inako dRSTi nahIM rahato, nizcayase unako dRSTi 1. chayAlIsa doSa aura battIsa antarAyoMkA varNana pariziSTameM dekheN| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhyazcAritra-cintAmaNiH apane svarUpa meM hI rahatI hai| zreSTha AcAryoMke dvArA yaha gocarovRtti kaho jAtI hai| aho ! vairAgyako mahimA kaneke liye kauna samartha hai ? // 36-42 // Age agniprazamanovRtti kahate haiM kasyacid bhavane vhniaalaasnttirutthitaa| tasthAH prazamane heturjaladhAraMva mRgyate // 43 // tajjalaM madhuraM vA syArakSAraM vA ca bhavet kvacit / evaM hayudaramadhye'pi sudhAgnivardhate virAt // 44 / / tasya prazamane hetuH pANisthA grAsasantatiH / sarasA nIrasA sA syAditi cintA na vidyate / / 45 // agnizamanI nAma vRttireSA nigdyte| artha-yadi kisoMke makAnameM agni-jvAlAoMkA samUha uThA hai to use zAnta' karaneke liye jaladhArA hI khojI jAtI hai, kahIM vaha jala mIThA hotA hai aura kahIM khArA bhI ho sakatA hai| isI prakAra udarake bhItara kSudhArUpI agni cirakAlase bar3ha raho hai| use zAnta karaneke liye hAtha meM sthita prAsokA samUha ho kAraNa hai| vaha grAsa samUha sarasa ho yA nIrasa, isakA vicAra nahIM rahatA / yaha agni prazamanIvRtti kaho jAto hai // 43-45 // aba gartapUraNa vRttiko kahate haiM-- gRhAGgaNagato garto yathA kenApi pUryate // 46 // tayAyamaudaro gartaH sarasanArasairapi / grAsaH pUrayituM zakyo viraktasya mahAmuneH / / 47 / / gatapUraNanAmnIyaM prAstA vRttirissyte| artha-jisa prakAra dharake AMganakA garta kisI sAdhAraNa miTTo Adike dvArA bharA diyA jAtA hai usI prakAra virakta mahAmunike udarakA garta sarasa athavA nIrasa grAsoMke dvArA bhara diyA jAtA hai arthAt munirAja sarasa aura nIrasa AhArameM rAgadveSa nahIM krte| yaha gartapUraNa . nAmako uttama vRtti mAnI jAtI hai // 46-47 / / Age akSamrakSaNa vRttikA nirUpaNa karate haiM akSasya mrakSaNe jAte gantrI lakSya pragacchati // 48 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha prakAza yathA taSiveho'yaM zakaTAmA pragati / mokSAmApasa gAmAhAmI ramatomaH // 49 // evAsAmrakSaNIyattiH prAsyA caraNAgame / itthaM dIkSApanityaM surakSyAH paJcavRttayaH // 50 // svasyAhAranimittaM yaH sAdhaM gRhNAti sAdhanam / eSaNAsamitistasya cintanIyAsti bhUtale // 51 // artha-jisa prakAra akSapara ( cAkake chidra meM sthita bhaurApara) mrakSaNa-oMgana lagA denese gAr3I apane lakSya sthAna taka calI jAtI hai usI prakAra gAloke samAna munikA yaha zarIra mokSarUpI nagarako mora jA rahA hai, AhAra isake liye oMganake samAna hai| caraNAnuyogameM yaha akSamrakSaNa-vRtti prazaMsanIya mAno gaI hai| isa prakAra dIkSAke dhAraka muniyoMko ina pAMca vRttiyoMkA acchI taraha pAlana karanA cAhiye / jo muni apane AhArake nimitta sAdhana-sAmagrI caukA Adi sAtha lekara calate haiM unakI aiSaNA samiti pRthivItalapara cintanIya hai / / 48-51 // aba AdAna-nikSepaNa samitikI carcA karate haiM zodhopakaraNaM kuNThI picche saMyavasAdhanam / jJAnopakaraNaM zAstramiti sAdhuparigrahaH / / 52 // AbAne kSepaNe ceSAM yA sAdho saavdhaantaa| saiSAhyAdAnanikSepasamitiH parikaNyate / / 53 // balAhakAvalI vRSTvA gagane zyAmalaprabhAm / madhyemadhye ca garjantI vidyutsphatidhamatkRtAm / / 54 // picchapakti samAsphAlya natyantaH kephino bne| svayamujjhanti picchAni tAnyAdAya banecarAH / / 55 // vitaranti manuSyebhyaste cAdAya tapasvinAm / pipichakAnimitehetoH saGgreSupreSayanti ca // 6 // tebhyaH picchasya nirmANaM svayaM kurvanti sAdhavaH / picchikAmAM mRdusparzI jIvAnAM va poDakaH / / 57 // ato vigambaraH sAdhuH svIkurute tameva hi / gRprANAM ca bakAnAM ca pakSA: picchatayA kvacit // 58 // gRhIta: kena cijjAtu na satyakSaH sanAtanaH / nArikelena kASThena kuNDI yA hi vidhIyate // 59 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH saMvAtra sAdhubhi hyA naiva dhaatuvinirmitaa| alpamUlyA gRhasthAnAM yA yA navopakAriNI / / 60 // tasthAharaNasammotina syAjjAtu tapasvinAm / ekadvitrINi zAstrANi sAdhUnAM hi tapasvinAm // 6 // jJAnopakaraNasvena na niSiddhAni sUribhiH / cAturmAsasya belAyAM bahuzAstrAyaloDanam // 32 // na niSiddhaM munIndrANAM tatsvAmitvavivarNanAt / granthanirmANavelAyo satsahyogakAriNAm / / 63 / / paThanaM bahuzAstrANAM vidheyaM manu vartate / jJAnasya vardhanaM zAstra jJAnopakaraNaM matam / / 64 // eSAmAvAnavelAyAM nikSepAvasare tathA / jIvabAdhA na kartavyAH svAsmakalyANavAJchibhiH / / 65 / / artha-zaucakA upakaraNa kamaNDalu, saMyamakA sAdhana picchI aura jJAnakA upakaraNa zAstra, yahI sAdhukA parigraha hai| inake uThAne aura rakhane meM sAdhuko jo sAvadhAnatA hai vahI AdAna-nikSepaNa samiti kahalAtI hai / AkAzameM kAlo kAlo, bIca bIca meM garajato aura bijalokI kauMdhase camakatI dhanaghaTAko dekhakara mayUra banameM apanI picchAvaloko phailAkara nRtya karate hue paMkhoMko svayaM chor3ate haiN| banecara-bhIla Adi unheM lekara manuSyoMko dete haiM, ve unheM lekara picchikAe~ banAneke liye sAdhuoMke saMghameM bhejate haiN| una paMkhoMse sAdhu svayaM ho picchikAeM banAte haiN| picchikAoMkA komala sparza jovoMko por3A denavAlA nahIM hai, ataH digambara sAdhu uso mayUra picchako grahaNa karate haiN| kahIMpara kinhoMne paristhitivaza godha aura bagaloMke pAMkha bho pichI rUpase svIkRta kiye haiM para vaha pakSa samIcIna nahIM hai / nAriyala yA kAThase jo kamaNDalu banAyA jAtA hai vahIM sAdhuoM dvArA grahaNa karane yogya hai, dhAtuoMse nirmita nhiiN| jo alpamUlya ho aura gRhasthoMke kAma Ane vAlA na ho aisA kamaNDalu hI grAhya hai kyoMki aise kamaNDaluke curAye jAnekA bhaya sAdhuoMko nahIM hotaa| __ tapasvI sAdhu eka, do yA tIna zAstra sAthameM rakkheM to jJAnakA upakaraNa honese AcAryoMne unakA niSedha nahIM kiyA hai| cAturmAsake samaya bahuta zAstroMkA AloDana-dekhanA-saMbhAlanA muniyoMke liye niSiddha nahIM, kyoMki unake ve svAmI nahIM hote| kisI mandira yA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 caturtha prakAza sarasvatIbhavanameM saMgRhIta zAstroMkI apekSA yaha kathana hai / granthanirmANake samaya usake sahakArI bahuta zAstroMkA paThana bhI vidheya hai- karane yogya hai / zAstra jJAnako bar3hAte haiM isaliye jJAnopakaraNa kahalAte haiM / Atma-kalyANake icchuka sAdhuoMko ina saba upakaraNoM ke uThAte aura rakhate samaya jIvabAdhA nahIM karanA cAhiye // 52-65 / / aba Age vyutsarga samitiko carcA karate haiM ito'gre saMvidhAsyAmi vyutsargasamiteH kathAm / malamUtrAdibAdhAyA nivRttijanturjite // 66 // haridAsAdyasaMkIrNa hyaniruddhe sirohitaM / niSyAmi ne vijane vA // 67 // male malasya pAto to vidhAtavyaH kadAcana / zaucAlayeSu zaucasya karaNaM nocitaM kvacit // 68 // evA zarIravRttihi karaNoyA zarIribhiH / jIvahiMsAparIhAre dhyAnaM dheyaM tvavazyataH / / 69 / / artha - isake Age vyutsarge samitikI kathA karU~gA jo jIvajantuoMse rahita ho, harI ghAsa Adise vyApta na ho, rukAvaTa se rahita ho tathA tirohita-paradA sahita ho| aise sthAnapara jaMgala athavA nirjana sthalapara malamUtrAdi bAdhAkI nivRtti karanA cAhiye / malake Upara mala kabhI nahIM paTakanA cAhiye tathA zocAlayoMmeM zauca kahIM nahIM karanA cAhiye | malamUtra tyAga, yaha zarIrako vRtti hai ataH avazya karanI par3atI hai parantu jIvahiMsA ke bacAva para avasya dhyAna denA cAhiye // 66-66 // Age samiti adhikArakA samAropa karate haiMgRhItavrateSu pradoSaprasAro, bhavazyatra loke prabhAvaprabhAvAt / ato doSahAnyudyate bhavyalokaH pramAde prahAro vidheyo vratAH // 70 // artha - isa loka meM gRhotatratoMke madhya pramAdake prabhAvase doSoMkA prasAra hotA hai arthAt aneka doSa lagate haiM ataH doSoMko naSTa karaneke liye udyata vratI bhavya jIvoMko pramAdapara prahAra karanA cAhiye / bhAvArtha---pramAda ke parityAgate ho samitiyoMkA pAlana hotA hai aura samitiyoMse mahAvratako rakSA hotI hai| ataH calane, bolane, AhAra karane, rakhane, uThAne aura malamUtra chor3ane meM prasAdakA tyAga karanA cAhiye // 70 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veSTakudha niyamAvi Aramayavardhanena prabhAvamantargataM vihAtuM ye / udyamazIlA bhavane ta eva bhavyAH pramAdarahitAH syuH // 71 // artha -- AtmabalakI vRddhi dvArA jo bhItarI pramAdako chor3aneke liye prayatnazIla haiM, ve bhavya hI pramAdarahita ho sakate haiM // 71 // isa prakAra samyaka cAritra-cintAmaNimeM paJcasamitiyoMkA varNana karanevAlA samityadhikAra nAmakA caturtha prakAza pUrNa huA / pazcima prakAza indriyavijayAdhikAraH maGgalAcaraNam ete hRSIkaharaya / saMyamakavikA paraprayogeNa / vAntA hi samantAtte munirAjAH sadA praNamyA me // 1 // artha- jinhoMne saMyama rUpI lagAmake utkRSTa prayogase ina indriyarUpo azvoMkA saba orase damana kara liyA hai ve munirAja mere sadA praNAma karaneke yogya haiN| tAtparya yaha hai ki maiM indriyavijayI sAdhuoM ko sadA praNAma karatA hU~ // 1 // Age indriyavijaya nAmaka mUlaguNoM kA varNana karatA hU~ lampaTA narAH / athendriyajayaM lakSyaM kRtvA kiJcid vadAmyaham / akRtyAkSajayaM loke syAd dIkSAyA viDambanA // 2 // hRSIkaviSayAdhonA lokA bhrAmyanti sarvataH / kSitimUle nabhomArge zaMle sindhutale tathA // 3 // kAminI komala sparzalAlasA ihaiva sahante nArakA yathA kareNukuTTinyAH dhAvamAnA gajA garte patantaH paratantratAm / prApnuvanti mahAduHkhaM ciraM sodamti ca kSitoM // 6 // vividhApAyAnasUtra bhUtvA zvAvevanAH // 4 // rAvaNavannirantaram / kAyAkulitacetasaH // 5 // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcama prakAza tathA kAmendriyAdhInA manujA atra bhUtale / vividhaNyAdhimAsAdya mamanti bhavasAgare // 7 // ke ke na patitA loke naariisnggmupaashritaaH| pAvasaramA disate bhavasAgare // 8 // artha-aba maiM indriyajayako lakSyakara kucha kahatA hU~ kyoMki indriyajaya kiye binA lokameM muni dIkSAkI viDambanA ho hotI hai| indriyaviSayoMke adhIna manuSya lokameM pRthivImUla-khAna, AkAza-mArga, parvata aura samudrake talameM saba ora bhramaNa karate haiN| striyoMke komala sparzako lAlasA rakhanevAle kAmI puruSa isI lokameM nAnA prakArake kaSTa sahate haiM aura parabhavameM nArakI bana rAvaNake samAna nirantara duHkha bhogate haiN| jisa prakAra kRtrima hastinoke zarIrako sparza ke liye Akulita citta vAle hAtho daur3akara gaDDhe meM par3a paratantratA rUpa mahAduHkhako prApta hote haiM tathA pRthivIpara cirakAla taka duHkhI rahate haiM usI prakAra kAmendriyake adhIna manuSya isa bhUtalapara nAnA prakArako vyAdhiyoMko pAkara saMsAya sAgarameM magna hote haiN| lokameM striyoMkA saMga pAkara apAra duHkhake samUhase yukta vistRta bhavasAgarameM kauna-kauna palita nahIM hue haiM ? arthAt sabhI hue haiM // 2-8 // Age jihvA-indriya vijayakA kathana karate haiM jihvendriyarasAdhInAH pAThonAH puSTadehinaH / yathA bandhanamAyAnti prANahInA bhavanti ca // 1 // tathA jihvendriyAdhInA mA mRtyumupAgatAH / dRzyante dUSitAhAra-pIr3itA jagatItale // 10 // ke cittiktapriyA loke kedhicca mdhurpriyaaH| ke citkSArapriyAH santi kedhivakSAramojinaH // 11 // virajAhArapAne ca lagdhe yudbhUtakopanAH / kurvantaH kalahaM nityaM khinnacittA bhavanti hA // 12 // dhanyAste munayo loke nIrasAhArakAriNaH / AjoyaM tyakta miSTAnnA AjIvaM kSAramocinaH / / 13 / / AjIvamuSNapAnIyaM virasaM saMpibanti ch| AjIvaM tyaktadugdhA ye hyAnIvaM ghRtmodhinH|| 14 // teSAM puro gRhasthAnAM gArhasthyaM saMkaTAtatam / mesarSapayormadhye pAvantaramasti hi // 15 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyacAritra-cintAmaNiH tAvavantaramastyatra munIrnA gRhiNAM purH| caturaGgulamAnayaM rasanA preraNI tathA // 16 / / kvAti yAdazaM dukhiM na tato'gyata tAdRzamaH / haho bhavyAnayo rAgaM tyaktvA tvaM hi sukhI bhava / / 27 // artha-jihvA indriyake adhIna hue puSTa zarora vAle maccha jisa prakAra bandhanako prApta ho mAre jAte haiM usI prakAra jihvA iridrayake adhona manuSya duSita AhArase por3ita ho pRthivotalapara mRtyuko prApta hote dekhe jAte haiN| jagatmeM koI tikta priya hai-ciraparA bhojana rucise karate haiM, koI madhura bhojanako pasanda karate haiM, koI khArA bhojana acchA mAnate haiM aura koI binA namakakA bhojana karate haiM / kucha loga viruddha AhAra pAnIke milane para kuddha ho kalaha karate hue nirantara khinna citta rahate haiN| lokameM ve muni dhanya haiM jo nIrasa AhAra karate haiM / kinhoMke jIvana paryantake liye miSThAnna kA tyAga hai, kinhIMke namakakA tyAga hai, koI nIrasa garma pAnI pote haiM, koI jovana-paryantake liye dUdhakA tyAga kiye haiM aura yAvajjIvana gho chor3e hue haiN| una munirAjoMke sAmane gRhasthoMkA gArhasthya jovana saMkaToMse bharA huA hai / meka parvata aura sarasoMmeM jitanA antara hai utanA antara muni aura gRhasthoMke sAmane hai / cAra aMgula pramANa rasanA indriya tathA kAmendriya jaisA duHsva detI hai vaisA duHkha unase bhinna anya indriyAM nahIM detii| AcArya kahate hai--he bhavya ! ina donoM indriyoM kA rAga chor3a, tUM sukho ho jA // 6-17 // Age nANendriya jayakA varNana karate haiM raktapItAravindAnAM saMcayena smaadhite| vikasatpuNDarIkANAM maNDalena ca maNDite / / 18 / / kajakialphapItAbhasalile salilAzaye / saugandhyamApinan gandhalolupo camarobhraman // 19 // sAyaM nimIlite paye hyAsaktyA saMsthito'bhavat / prAtaH sUryodaye jAte padma vikasite sati / / 20 // kSaNAyospatiSyAmi sveSTadhAseti cintayan / rajanyAH prathame mAge salilaM pAtubhAgataH / / 21 // gaja eko jalaM pItvA padminI tAM cacarva saH / bhramaraH svavicAreNa saha mRtyumupAgataH // 22 // saugandhyalobhato mRtyu yathA bhramara AgataH / tathAyaM manujo lobhA vividhaH kaSTamaznute // 23 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcama prakAza isthaM vicArya nigraMnyo gandhalobhaM vimuJcati / svAtmanyeSa rato yogI paragandhaM na kAGkSati // 24 // durgandhe vA sugandhe yA nANendriyajayo muniH / mAdhyasthyaM yAti vastUnAM svarUpaM cintayan sadA // 25 // artha-lAla pIle kamaloMke samUhase vyApta khilate hue sapheda kamaloMke samUhase maNi aura kamaloMko kezarase pItavarNa jalase yukta jalAzayameM sugandhiAkA pAna karatA huA gadhakA lobhA bhramara saMdhyAke samaya nimolita - saMkucita kamalameM yaha vicAra karatA huA sthita ho gayA ki prAtaHkAla sUryodaya honepara jaba kamala khilegA taba maiM zIghra hI apane iSTa sthAnapara ur3a jaauuNgaa| udhara rAtrike prathama bhAgameM pAnI pIne ke liye eka hAthI AyA aura pAnI pokara usa kamalinIko cabA gayA / namara apane vicAroMke sAtha mRtyuko prApta ho gyaa| jisa prakAra bhramara sugandhake lobhase mRtyuko prApta huA uso prakAra yaha manuSya sugandhake lobhase aneka kaSToMko prApta hotA hai| aisA vicArakara nigraMnya muni gandhakA lobha chor3ate haiN| apane AtmasvarUpameM ramaNa karane vAle yogo anya gandhakI icchA nahIM krte| ghrANendriya-jayo muni vastuoMke svarUpakA vicAra karate hue durgandha yA sugandha meM mAdhyasthya bhAvako prApta hote haiM // 18-25 // Age cakSu-indriya vijayakA varNana karate haiM ujjvalajjyotirAkAGkSI ca vissysNgtH| zalabho mRtyumAyAti yathAyaM mAnavastathA // 26 // ayaM gauro hyayaM zyAmo rakto'yaM pIta eva sH| evaM vikalpanAlena gRhasthAH santi pIDitAH // 27 // gaurAGgI rocate mAM zyAmAjI naiva rocate / itthaM vikalpajAlAntaH patitA bhavino janAH // 28 // roSaM toSaM ca vibhrANA: kurvate karmabandhanam / munayo vItarAgAcA rAgadveSavahirgatAH // 29 // cintayatyAtmarUpaM tu ruupgndhaadivjitm| AtmadhyAnaratAnAM ki rUpaM kazca vA rtH||30|| artha-ujjvala jyotiko cAhane vAlA, cakSu viSayakA lobhI pataMgA jisa prakAra mRtyuko prApta hotA hai usI prakAra yaha manuSya bho cakSu indriyake viSayakA lobhI bana mRtyuko prApta hotA hai| yaha gaura varNa hai Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samyakuvAri cintAmaNiH yaha zyAma varNa hai, yaha lAla hai aura yaha pIlA hai isa prakAra ke vikalpa, jAlase gRhastha pIr3ita hai / mujhe gaura varNaM stro acchI lagatI hai aura zyAma varNaM strI acchI nahIM lagatI, isa prakAra ke vikalpa samUhake bIcameM par3e saMsArI jIla rAgakoNate hue karate haiM parantu rAmadveSase rahita vItarAga muni, rUpa tathA gandha Adise rahita AtmasvarUpakA dhyAna karate haiM / AtmadhyAna meM lona sAdhuoMke liye rUpa kyA hai aura gandha kyA hai ? arthAt kucha nahIM // 26-30 // Age karNendriya-jaya mUlaguNakI carcA karate haiM vINAveNusvarAdonAM rAgo yeSAM na dveSo yeSAM na vidyate / jAyate // 31 // kharoSTrakA dizadhyeSu prazaMsAzabdamAka harSo yeSAM na jAyate / nindAzabdAvalIM zrutvA dveSo yeSAM na vartate / / 32 / / ta eva munayo ghorAH zrotrAjayino matAH / 34 // yathA vINAravaM zrutvA nizcalatAM gatA mRgAH / / 33 / / afrent zaraiminA mriyante kAnane'cirAt / tathA gItapriyA martyA AsaktA ramyagotiSu // anyo'nyaM kalahAyante triyante ca yadA kakSA / ekaikAkSavazA jIvAH prANAntamupayAnti cet / / 35 / / tavA sarvendriyAdhInA labhante taM kathaM na hi itthaM vicArya nirgranyA akSANAM jayino'bhavan // 36 // iSTAniSTaprasaGgeSu rAgadveSau na yAti yA tamakSajayinaM sAdhuM praNamAmi punaH punaH // 37 // artha- jinheM vINA aura bAMsurIke svara AdikA rAga nahIM hai aura gardabha tathA U~Ta Adike zabdoMmeM jinheM dveSa nahIM hotA / prazaMsAkA zabda sunakara jinheM harSa nahIM hotA aura nindAke zabda sunakara jinheM dveSa nahIM hotA ve dhora bIra muni hI karNendriya-jayo mAne gaye haiN| jisa prakAra boNAkA zabda suna sthiratAko prApta hue hariNa badhikoMke vANoMse vidIrNa ho banameM zIghra mAre jAte haiM usI prakAra saMgotake premo tathA manohara gotoMmeM Asakta manuSya paraspara kalaha karate aura jaba kabhA marate rahate haiN| eka-eka indriyake adhIna jova jaba mRtyuko prApta hote haiM taba sabhI indriyoMka aghona rahane vAle manuSya mRtyuko prApta kyoM nahIM hoMge? aisA vicAra kara nirmamya muni indriya vijayo hote Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcama prakAza haiN| jinake iSTa aniSTa prasaMgoMmeM rAgadveSa nahIM hai una indriya vijayo sAdhuoMko maiM bAra-bAra praNAma karatA hU~ / / 31-37 / / Age indriya-vijaya prakaraNakA samAropa karate haiMrAgadveSau yasya nAzaM prayAto notpadyete toSaroSau ca yasya / so'yaM sA! prata nirgandhavasaM zukladhyAnArakarmanAzaM karoti // 38 // artha-jisake rAgadveSa nAzako prApta ho cuke haiM tathA jisake toSa aura roSa utpanna nahIM hote vaha sAdhu ho nirmanya cAritra-digambara muni mudrAko prAptakara zukla dhyAnase karmokA kSaya karatA hai / / 38 // isa prakAra samyaka cAritra-cintAmaNimeM paJcendriyoMke vijayakA varNana karanevAlA indriyajayAdhikAra nAmakA paJcama prakAza pUrNa huaa| SaSTha prakAza SaDAvazyakAdhikAraH maGgalAcaraNa samyaktvabodhAmalavRttamUlo mokSasya mArgoM gadito jinendra / taM prApya ye mokSapuraM prayAtA stAna muktikAnlAn praNamAmi nityam // 1 // artha-jinendra bhagavAnne samyagdarzana, samyak jJAna aura nirmala samyaka-cAritrarUpa mUlase yukta mokSa mArga kahA hai| ise prAptakara jo mokSa nagarako prApta hue haiM una muktikAnta siddha parameSThiyoMko maiM nirantara praNAma karatA hU~ // 1 // Age Avazyaka zabdakA nirukta artha tathA usake nAma kahate haiM--- athAvazyakakAryANi sAdhUnAM kathayAmyaham / rAgAvonI yazo yo na so'yazA kalpate jinaH // 2 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH avazasya muneH kAryamAvazyaM hi samucyate / 'ka' pratyayavidhAnena tavevAvazyakaM bhavet // 3 // yadvAvazyaM ca yat kRtyaM sadAvazyakamiSyate / samatA bandanA stotraM pratikramaNameva ca // 4 // pratyAkhyAnaM tanutsarga ityetAni ca tAni SaT / munayaH zraddhayA tAni kurvantIha dine dine // 5 // artha-aba sAdhuoMke Avazyaka kAryoMkA kathana karatA huuN| jo rAgAdikake vaza nahIM hai vaha jinendra bhagavAn ke dvArA avaza kahA jAtA hai / avaza munikA jo kArya hai vaha Avazya kahalAtA hai tathA svArtha meM 'ka' pratyaya karanese Avazyaka pAbda hotA hai ( na vazaH avazaH, avazasmevam Avazyam. Avazyameva Avazyakam ) athavA jo kArya avazya ho karane yogya hai vaha Avazyaka kahalAtA hai| samatA, vandanA stotra-stuti pratikramaNa, pallAmamAna aura kAyolAgaM ye ve Taha Avazyaka kArya haiM jinheM muni pratidina zraddhAse karate haiM // 2-5 / / Age samatA AvazyakakA varNana karate haiM iSTAniSTaprasaGgoSu mAdhyasthyaM yat tapasvinAm / sAmyaM tat sAdhumirjeyaM karmArAtivinAzanam // 6 // sAsyabhAvasya siddhayarthaM sAdhurevaM vicintayet / punaH punazcintanena vicAraH susthiro bhavet // 7 // artha-iSTa-aniSTa-anukUla pratikUla prasaGgoMmeM sAdhuoMkA jo madhyastha bhAva hai use sAdhuoMko sAmyabhAva-samatA jAnanA cAhiye / yaha sAmya bhAva karmarUpa zatruoMkA nAza karane vAlA hai| sAmyabhAvakI siddhike liye sAdhuko aisA cintana karanA cAhiye kyoMki bAra-bAra cintana karanese vicAra atyanta sthira-dRr3ha ho jAtA hai // 6-7 // jIve jIye santi me sAmyabhAvAH sarve jovAH santu ye saamyyuktaaH| AtarIdeM dhyAnayugmaM vihAya kurve samyagbhAvanAM sAmyarUpAm // 8 // pRthvIloye yahvidhAyU ca vRkSo yugmAkSAdyAH santi ye jiivbhedaaH| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza te me sabai kSAntiyuktA bhavantu kSAntyA tulyaM nAsti ratnaM yavana // 9 // duHkhe saukhaye bandhuvarge ripo yA svarNe tANe vA gahe pretgehe| mRtyUtpasyorvA samantA jinendo madhyasthaM meM mAnasaM sAmprataM syAt / / 10 / / mAtA tAtaH putramitrANi bandhu bhAryAzyAlA svAminaH sevkaadhaa| sarve bhinnAzciccamatkAramAtrA vasmanupAccicamatkAra shnyaaH||11|| mohadhyAntenAvatosodhacakSuH svAramAkAraM na sma pazyAmi maasu| aghojinnajyotirazmiprajAsaH svAtmAkAraM tena pazyAmi samyaka // 12 // rAgadveSo nirAkRtya cittaM kRtvA ca susthiram / sAmAyikaM prakartavyaM kRtikarmapurassaram / / 13 // artha-jIva-jobapara - pratyeka jopara merA sAmyabhAva hai, saba jIva bhI mujhapara sAmyabhAvase yukta hoMve | AttaM aura rodra ina donoM dhyAnoMko chor3akara maiM sAmyabhAvarUpa samyambhAvanA karatA huuN| pRthivo, jala, agni, vAyu, vanaspati tathA dondriyAdika jo jIvoMke bheda haiM ve saba mujhapara kSamAbhAvase yukta hoM kyoMki isa jagatmeM kSamaHke tulya dUsarA ratna nahIM hai| duHkha meM, mukhameM, bandhu vargameM, zatrumeM, suvarNameM, tRNa, samUhameM, mahalameM, zmazAnameM, mRtyu meM aura janmameM he jinacandra ! Apake prasAdase merA mana isa samaya madhyastha bhAvase yukta ho / mAtA, pitA, putra, mitra, bandhu, bhAryA, sAle, svAmI aura sevaka Adi caitanya camatkArase zUnya haiM tathA caitanya' camatkAra rUpa mere svarUpase bhinna haiM / merA jJAnarUpI cakSa moharUpI andhakArase AcchAdita thA isaliye maiM AtmasvarUpako nahIM dekha skaa| Aja merI jJAna jyoti uddhina-prakaTa huI hai, isaliye maiM apane AtmAke svarUpako acchI taraha dekha rahA huuN| rAgadveSako dUra kara tathA cittako sthira kara kRtikarma-Avarta tathA nati pUrvaka yayA samaya sAmAyika karanA cAhiye / / .13 / / Age vandanA nAmaka AvazyakakA varNana karate haiM Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakpArinna-cintAmaNiH catuvizatitIrthezAmakasya stavanaM yadA / kriyate sAdhusantatyA tavA sA vadanA smRtA // 14 // artha-sAdha samUha dvArA jaba caubIsa tIrthaGkakaroM se kisI eka tIrthaGkarakI stutikI jAtI hai taba vaha vandanA nAmaka stavana mAnA gayA hai / / 14 // vizeSa--isa saMdarbha meM kaSAyapAhuDaM, prathama bhAga, pRSTha 102-103 para diyA gayA zaMkA samAdhAna viziSTa rucikara hai.. 'eyasya tisthayarassa mamaMsaNaM vaMdaNA nnaam| ekkAjijiNAlaya baMdaNANa kammakkhayaM kuNaDa, sesajiNa jiNAlayaccA saNa duvaarennppnnnnkmmbNdhhettaado| Na tassa mokkho jaiNattaM vA; pakhavAyasiyassa NANacaraNaNibaMdhaNasammattAbhAvAdo tado egassa NamaMsaNamaNuva* vaNaM tti'| ___ zaMkA--eka jina aura eka jinAlayakI vandanA kA~kA kSaya nahIM kara sakatI kyoMki isase zeSa jina aura jinAlayoMko AsAdanAapamAna hotA hai / isa AsAdanAse azubha karmokA bandha hotA hai / isake sivAya ekako vaMdanA karane vAleko mokSa aura jainatvakI prApti nahIM ho sktii| pakSapAtase dUSita manuSya ke jJAna aura cAritrake kAraNabhUta samyagdarzanakA abhAva hai, ataH eka jina yA jinAlayako namaskArarUpa vandanA nahIM karanI caahiye| etya parihAro bucake--- tAva pakkhavAo atyi, ekkaM ceva jiNaM jiNAlayaM vA vadAmi tti nniymaabhaavaado| Na ca sesa jiNajiNAlayANaM baMdaNA " kayA ceva, aNaMtaNANadaMsaNaviriyasuhAdiduvAreNa epattamAvaNesu aNatesu jiNesu eyavaMdaNAya sambesi pi bNdnnvttodo| evaM saMte Na ca' caubIsasthayammi vaMdaNAe aMtabbhAyo hodi, damvadviya pjjvtthiynnyaannmeyttvirohaado| Na ca sabbo pakkhavAo amuha kammabaMdha heU cevetti Niyamo asthi, khINamoha jiNavisa yapakva vAyammi tadaNu vlebhaado| ega jiNavaMdaNAphaleNa samANaphalattAdo Na sesajiNa vaMdaNA phalavaMtA, tado sesajiNabaMdaNAsu ahiyaphalANavalaM bhAdo ekkassa ceva vaMdaNA kAyavvA, aNaMtesu jiNesu akkameNa chadumatthuvayoga pauttIe visesaparUvaNAe asaMbhavAdo vA ekkasseva jiNassa baMdaNA kAyanvA ti Na eso vi eyaMggraho kAyabbo, eyaMtAbahAraNassa savvahA dugnnyttppsNgaado| tamhA evaM biha vippaDivastiNirAyara Na Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza muheNa eya jiNavaMdaNAe giravajjabhAvajANASaNa duvAreNa vaMdaNA vihANaM tapphalANaM ca parUvaNaM kuNai ti vaMdaNAe klavvaM ssmo| samAdhAna-uparyukta zaMkAkA parihAra karate haiM-eka jina yA jinAlayakI vandanA karanese pakSapAta nahIM hogA kyoMki vandanA karanevAleke aisI pratijJArUpa niyama nahIM pAyA jAtA ki maiM eka jiNa yA jinAlayakI vandanA karUMgA tathA aisA karanese zeSa jina aura jinAlayoMko vandanA nahIM ko, aisA nahIM hai| kyoMki anantajJAna darzanaborya, sukha Adike dvArA saba ekatvako prApta haiM ataH ekako vandanA karanese sabakI vandanA ho jAtI hai / yadyapi aisA hai to bhI caturvizati stabameM bandanAkA antarbhAva nahIM hotA kyoMki dravyArthika aura paryAyAthika nayakA ekatva-abheda mAnane meM virodha AtA hai| phira sabhI pakSapAta azubhakarma bandhakA hetu bhI nahIM hai kyoMki moharahita jinendra ke pakSapAtameM azubha karmokA bandha nahIM hotaa| ekajina aura sabho jinoMkI vandanAkA samAna phala hai| ataH samasta jinoMko vandanAkA karanA phala sahita nahIM hai isaliye ekako vandanA karanI caahiye| dUsarI bAta yaha bhI hai ki chadmasthakA upayoga eka sAtha sabakI stuti meM laga bhI nahIM sktaa| ataH ekako ho bandanA karanI cAhiye, aisA ekAnta Agraha nahIM karanA cAhiye kyoMki ekAntakA Agraha durNaya-mithyAnaya hai| isaliye uparyukta bAdhAoMke nirAkaraNapUrvaka eka jinakI vandanA niravadya hai yaha batalAneke liye vandanAkA prakAra aura usake phalakA prarUpaNa kiyA jAtA hai / eka tIrthakarake stavanarUpa vAdanAmeM mahAbIra tIrthaGkarakA stavana isa prakAra haiagAdhebhavAbdhI patantaM janaM yaH samuddizya satvaM sukhAdayaM cakAra / vayAdhiH sukhAndhiH sadAsaukhyarUpaH sa vIraHpravIraH pramoda pradadyAt / / 15 // artha-jinhoMne agAdha-gahare saMsAra sAgarameM par3ate hue jIvoMko tatvakA upadeza dekara sukho kiyA thA, jo dayAke sAgara the, sukhake samudra the tathA sadA sukha svarUpa the ve atizaya zUravIra mahAvIra bhagavAna zreSTha Anandako pradAna kareM // 15 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacArita-cintAmaNiH vivagdho'pilokA kRto yena mugdhaH sa kAmaHprakAmaM rataM vAtmatattve / na zakto babhUva prajetuM manAga yaM sa vIraH pravoraH pramodaM prapadyAt // 16 // artha-jisake dvArA caturA manuSya bhI mugdha-mUda kapi gaye the vaha kAma AtmatattvameM lIna rahane vAle jinheM jItane ke liye kucha bhI samartha nahIM ho sakA thA ve atizaya zUravIra mahAvIra bhagavAna zreSTha Anandako pradAna kreN|| 16 // jagajjIyadhAtIni ghAtIni kRlyA hatAnyeva lene paraM jJAnasatvam / alokaM ca lokaM dadarzAtmanA yaH sa vIraHpravorA pramovaM pravadyAt // 17 // athaM-jagatke jIvoMkA ghAta karane vAle ghAtiyAkoko naSTa karake ho jinhoMne utkRSTa jJAnatattva-kevalajJAnako prApta kiyA thA aura apane Apake dvArA jinhoMne loka alokako dekhA thA ve atizaya zUrathora mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM / / 17 // saziSyaH sa vipro gurugoM tamopaM samAsonamArAn vilokyevanUnam / madaM bhUrimAnaM mumoca svakIya psa dhIraH pravIsa pramovaM pradadyAt / / 18 // artha-ziSyoM sahita guru gautama brAhmaNane samavasaraNameM virAjamAna jinheM dUrase hI dekhakara nizcita hai apanA bahuta bhAro ahaMkAra chor3a diyA thA ve atyanta zUravIra mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM // 18 // surendrAnugenAlakAnAmakenAss kRtAsthAnabhUmi samAsthAya vivyH| vaghobhirya Izo divezArthasArtha savIraHpravIraHpramodaM pradadyAt // 19 // artha-indra ke anugAmI AjJAkArI kuberake dvArA nirmita samavasaraNameM virAjamAna hokara jinhoMne divyadhvanike dvArA padArtha samUhakA upadeza diyA thA ve atizaya zUravosa mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM // 16 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAM bihRtyArthakhaNDe sudharmAmRtasya pravRSTyA samantAjjagajjIvasasthAn / pravRddhAn cakArAbhrarUpo'dhipo yA sa vIraH pravIraH pramodaM pradadyAt // 20 // artha -- jinhoMne Arya khaNDa meM bihArakara saddharmarUpa amRtakI varSA - se sarvatra jagat ke prANorUpa dhAnyoM ko bar3hAyA thA, isa taraha jo meghasvarUpa the ve atizaya zUra-vIra mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM // 20 // anekAntadaNDaH pracaNDa ra khaNDa: samuddaNDavAdipravetaNDagaNDAn / vibhevAzu yasya prakRSTaH prabhAvaH sa vIraH pravIraH pramodaM pradadyAt // 21 // artha - jinake prakRSTa prabhAvane zaktizAlI evaM akhaNDita anekAntarUpI daNDoMke dvArA bar3e-bar3e vAdIrUpoM hastiyoMke gaNDasthaloMko zIghra ho vidoNaM kiyA thA ve atizaya zUra-vIra mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM // 21 // tato dhyAnarUpaM nizAtaM visAtaM 65 kRpANaM svapArNo ya AvAya sadyaH / aghAtIni hatvA babhUva pramuktaH sa dauraH prayoraH pramodaM pravadyAt // 22 // artha -- tadanantara dhyAnarUpI tIkSNa atyanta zukla kRpANa ko hAthameM lekara aghAtiyA karmoMkA nAzakara jo mukta hue the ve atyanta zUra-vIra mahAvIra bhagavAn zreSTha Ananda pradAna kareM // 22 // ayAsandamAnandamA dyagsahInaM nijAtmaprajAtaM hyanakSaM samam / viraM yazca bheje nije najarUpaM sa vIraH pravIraH pramodaM pradadyAt // 23 // artha - mukta honeke bAda jo anAdi, ananta, nijAtmAse utpanna, atIndriya, AtmarUpa evaM pratyakSa bahuta bhArI Anandako prApta hue the ve atyanta zUravIra mahAvIra bhagavAn zreSTha Anandako pradAna kareM / / 23 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH vandanA AvazyakameM eka jinake sivAya anya gurujanoMko vandanAkI jAto hai, yaha kahate haiM sUrINAM yA guruNAM vA pratimAnAM ca mastitaH / dhanvanA munibhiH kAryA yathAvidhiyathAgamam // 24 // paJcaSaTsaptahastezca dUrasthAcAdhikA kamAt / sUri bahuzrutaM sAdhUnanyAn vandeta bhaktitaH // 25 / / artha-AcAryoM, guruoM tathA pratimAoMko bhI bandanA muniyoMko Agamake anusAra yathAvidhi bhaktipUrvaka karanA cAhiye / AryikA pAMca hAtha dUra baiThakara AcAryakI, chaha hAtha dura baMkara upAdhyAya aura sAta hAtha dUra baiThakara anya sAdhuoMko bhaktipUrvaka vandanA kare / / 24-25 // Age guru vandanAke avasara aura vidhikA varNana karate haiM vyAkSiptaM vA parAvasaM nidrAdinirataM tthaa| AhAraM vAtha nIhAraM kurvantaM saMyata anam / / 26 // na bandeta muniH kyApi vandanAyo samudhataH / pratIkSyaH samavastena vAhamAyAM samarthitaH // 27 // AsanasthoguruvanyaH sammukhasthazca zAnta hRd| sasyAnujhAM samAdAya vandanAM vivadhIsa saH // 28 // AlocanA vidhAneSu praznAnAM cApi pracchane / svetAparAdhe samAte pUjAsvAdhyAyayostathA // 29 // vandanA munibhiH kAryA kRtikarmapurassaram / pratikrame ca catvAri svAdhyAye trINi sAdhunA // 30 / / kRtikarmANi kAryANi pUrvAlhe cAparAlake / mathAdhidhyevakAryANi prabhavanti phalAya hi // 31 // artha-jisa samaya saMyata jana vyAkSipta-anyamanaska hoM viparota mukha kara baiThe hoM, nidrAmeM nirata hoM, AhAra yA nIhAra kara rahe hoM; usa samaya bandanAmeM tatpara sAdhu kahA~ bhI unako bandanA na kare kintu vandanAke yogya avasarako pratIkSA kre| jaba guru Asanapara baiThe hoM, sammukha hoM aura zAnta hRdaya hoM taba unako AjJA lekara vandanA karanI caahiye| apane dvArA aparAdha ho jAnepara athavA pUjA aura svAdhyAya ke samaya muniyoMko kRtikarmake sAtha vandanA karanI cAhiye / pratiH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM prakAza 67 kramaNa meM cAra aura svAdhyAyameM tona kRtikarma karanA caahiye| ye kRtipharma pUrvAhna aura aparAhna -- donoM samaya hote haiM tathA donoMke mila kara caudaha hote haiN| vidhipUrvaka hI kiye gaye kArya phala dene meM samartha hote haiN| kRtikarmakA vizeSa spaSTIkaraNa pratikramaNa Avazyaka ke varNana meM kiyA jAyagA / / 26-31 / / Age stuti AvazyakakA kathana karate haiM catuvizati stutiryA dharmacapratinAm / tIrthezAM vividhevataMstatstutyAvazyakaM matam // 32 // artha - dharmacakra ke pravartaka caubIsa tIrthaM rokI nAnA chandoM dvArA stutikI jAtI hai, vaha stuti nAmaka Avazyaka hai / / 32 / / vizeSa -- isa sandarbha meM kaSAyapAhuDa prathama bhAga ( pR0 61-62-63 ) kA zaMkA samAdhAna viziSTa rucikara hai- 'cauvosa vi tityayarA sAvajjA, chajjIvavirAhaNaheusA vayadhammovaesa kAritAdoM / taM jahA - dANaM pUjA sIla mubavAso cedi cauviho sAvayadhammo / eso caubbiho vi chajjIva virAhao, paNa pAyariMga saMdhukSaNa - jAlaNa- sudi- sudANAdi vAvArehi jIvabirA haNAe viNA dANANavavattado / taruvadiNa-chidAzraNiTThapAdaNapAdAvaNa-taNa dahAvaNAdi vAvAreNa chajjIva virAhaNa heuNA viNA jiNabhavaNakaraNa karAvaNaNahANuvavattado / havaNovalevaNa-saMmajjaNachuhAvaNa- phullArovaNa-dhruvadahaNAdi bAvArehi jIvavahAviNAbhAvo hi viNA pUja karaNANuvavattodo ca / kathaM solarakkhaNaM sAvajjaM ? Na, sadArapoDAe binA solaparipAlaNANuvavattodo / kathaM uvavAso sAvajjo ? . sapodRtya pANipIDAe viNA uvvaasaannuvvttiido| thAvarajIve mottUNa tasajIve caiva mA mArehu ti sAbiyANa mubadesadANado vANa jiNA giravajjA / aNasaNomodariyatti parisaMkhA rasapariccAya- vivitta-sayaNAsaNa-rukkha mUlAdAvaNabhovAsukkuDAsaNa-paliyaMkaddha paliyaMka-ThANa-goNavo rAsaNa-vinaya vejjAvacca sajjhAya jhANAdikilesesu jove payisAriya khaliyAraNAdo vANa jiNA NiravajjA tamhA teNa vaMdaNijjA tti ? ettha parihAro uccade ---taM jahA jai vi evamuvadisaMti tityayarA to vi Na tesi kammabaMdhI asthi, tattha micchattA saMjamakasAyapacacayAbhAveNa veyaNoyavajjA sesa kammANaM bNdhaabhaavaado| veyaNoyassa virNAdvidi aNubhAgabaMdhA asthi, tattha kasAya pactrayA bhAvAdo | jogo asthi ti Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyavArina-cintAmaNiH Na tatya payaDipadesa baMdhANamasthittaM vottaM sakijjade / didibaMdheNa viNA udayasarUveNa AgacchamANANaM padesANamukyAreNa iNdhvvesuvdesaado| Na ca jiNesu desa-sayalaghammova deseNa ajjiya kammasaMcao vi asthi, udayasarUva kammAgamAdo asaMkhejjaguNAe seDhoe puSasaMciya kamma NijjaraM paDisamayaM kareMtesu kmmsNcyaannuvvttiido| Na ca titthayaramaNa vayaNa-kAyabattIo icchA pubbiyAmo jeNa tesiM baMdho hojjA kiMtu diNayara-kapparukkhA NaM pattio vya vayi ssiyaao| zaGkA-caubIsoM tIrthaGkara sAvadya-sadoSa haiM kyoMki ve SaTkAyika jIvoMko virAdhanAmeM kAraNabhUta zrAvaka dharmakA upadeza karate haiM / jaisedAna, pUjA, zIla aura upavAsa--yaha cAra prakArakA dhAvakadharma hai| yaha cAroM prakArakA zrAvaka dharma SaTkAyika jIvoMkA virAdhaka hai| bhojana kA svayaM pakAnA, dUsaroMse pakavAnA, agnikA dhoMkanA, jalAnA, khUtanA tathA khutavAnA Adi kAryose jIvavirAdhanAke binA dAna nahIM bntaa| isI prakAra vRkSoMkA kATanA, kaTavAnA, IMToMkA girAnA, giravAnA tathA unako pakAnA pakavAnA Adi SaTkAyika jIvoMke virAdhanAke kAraNabhUta vyApArake binA jina bhavanakA svayaM banAnA tathA dUsaroMse banavAnA nahIM ho sktaa| abhiSeka, upalepana, sammAna, candana lagAnA, phUla car3hAnA tathA dhUpa jalAnA Adi jIvavadhake avinAbhAvI kAryoMke binA pUjAkA karanA nahIM bntaa| acchA, zIlarakSA sadoSa kyoM hai ? aisI bAta nahIM hai kyoMki svastrIko por3A pahuMcAye binA zIlakI rakSA nahIM ho sktii| upavAsakA karanA sadoSa kyoM hai ? apane peTameM sthita jIvoMko por3A pahu~cAe binA upavAsa nahIM ho sktaa| athavA sthAvara jIvoMko chor3akara asa jovoMko mata mAro aisA zrAvikAoMke liye upadeza denese tIrthaGkara sAvadya-sadoSa hai / athavA anazana, Unodara, vRttiparisaMkhyAna, rasa. parityAga, viviktazayyAsana, vRkSamUla, AtApana, abhrAvakAzayoga, utkuTAsana, paryaGkAsana, ardhaparyazAsana, svaGgAsana, gavAsana, vIrAsana, vinaya, vayAvRtya, svAdhyAya tathA dhyAna Adise honevAle klezoMmeM jIvoMko DAlakara unheM Thaganese jina niravadya nahIM haiM ataH vandanoya-stuti karane yogya nahIM haiN| samAdhAna-yahAM pUrvokta zaGkAkA parihAra karate haiM-yadyapi tIrthakara aisA upadeza dete haiM to bho unake karmabandha nahIM hotA / kyoMki vahA~ mithyAtva, asaMyama aura kaSAyarUpa pratyaya kAraNakA abhAva honese veda Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTa prakAza noyako chor3a samasta kamoM ke bandhakA abhAva hai| vedanIyake bho sthiti aura anubhAgabandha nahIM haiM kyoMki kaSAyarUpa' pratyayakA abhAva hai| yoga hai, isaliye prakRti pradeza bandhakA astitva hai yaha nahIM kahA jA sakatA, kyoMki sthitibandhake binA udayarUpase AnevAle pradezoM meM upacArase ho bandhakA upadeza hai| yaha bhI kahanA Thoka nahIM hai ki unake deza cAritra aura sakala cAritrakA upadeza denese arjita karmoMkA saMcaya hai, kyoMki pratyeka samaya udayarUpase jitane karma Ate haiM unase asaMkhyAtaguNo karma nirjarA pratyeka samaya be karate haiN| isake sivAya tIrthaMkaroMke mana-vacanakAyako pravRttiyA~ bhI icchApUrvaka nahIM hotI kintu sUrya aura kalpavRkSakI pravRttiyoM ke samAna vainasika-svAbhAvika hai / Age vividha chandoMmeM vRSabhAdi tIrthaMkaroMkI stuti karate haiMyena kSitAvasimadhIprabhRtIH suvRttIH saMdizya kApi vihitopakRtirjanAnAm / kalpAdhimAzamaraNonmukhajIvitAnA. ___mAnIzvaro'vatu satAM sukhadAM zriyaM saH / / 33 // artha-jinhoMne pRthivIpara kalpavRkSoMke naSTa honese maraNonmukha jIvoMke liye asi, maSo Adi vRttiyoMkA upadeza dekara unakA bahuta bhArI upakAra kiyA thA, ve AdIzvara - bhagavAn vRSabhadeva satpuruSoMko sukhadAyaka lakSmokI rakSA kareM // 33 // yo no jitaH karmakalApakena jitatrilokogatajantukena / jaitAramozaM riyujAlakasyAjitaM mudA taM praNamAmi nityam // 34 // artha-tIna lokake samasta jIvoMko jItanevAle karmasamUhake dvArA jo nahIM jote jA sake una zatrusamUhake vijetA ajitanAtha bhagavAnko maiM harSapUrvaka nitya hI praNAma karatA hUM / / 34 // saMsAratApavinipAtapayovarUpaM janmAdhimagnajanasaMtaraNaM surUpam / mithyAndhamohahananAya sahalarazmi taM zaMbhavaM hyamitasaMvibhavaM namAmi / / 35 // artha-jo saMsAra--paJca-parAvartanarUpa saMtApako naSTa karaneke liye megharUpa haiM, saMsArameM nimagna jovoMko tArane vAle haiM, surUpa-atizaya sundara haiM, mithyAtvarUpI gAr3a andhakArakA nAza karaneke liye sUrya haiM Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 samyakcAritra-cintAmaNiH tathA aparimita samIcIna vaibhavake svAmI haiM una zaMbhavanAtha bhagavAnko maiM namaskAra karatA hUM // 35 // kAriduHkhIkRtamAnasanyo'bhinandayAmAsa zivapravAnAt / bhaktyAbhRto'haM jagadekabandhaM namAmi nityaM hyAbhanandanaM tam // 36 // artha-jinhoMne mukti pradAnakara kamarUpa' zatruoMse duHkhita jIvoMko abhinandita kiyA thA tathA jo jagatke eka advitIya bandhu the una abhinandana bhagavAnko maiM bhaktipUrNa ho nitya hI namaskAra karatA mogAbhujaGgA na vivekavaddhiniSevaNIyA viSamA yataste / esat samAvezi hi yena tattvaM jinaM savA taM sumati samoDe // 37 // ___ artha-vivekI manuSyoM dvArA bhogarUpI bhujaGga-nAga sevanoya nahIM hai kyoMki ve viSama haiM, yaha tatva-sAragarbhita bAta jinhoMne kahI thI una sumati jinendrako maiM sadA stuti karatA hU~ // 37 // vehanabhAnyavakRtapanapatraM paprezabandhaM kamalAlayAdayam / taM bhavyapanAkarapagrabandhaM paraprabha sampraNamAmi nityam // 38 // ___ artha-jinhoMne zarIrako prabhAse lAla kamaladalako tiraskRta kara diyA thA, jo lakSmIpati nArAyaNake dvArA bandanIya the, svayaM lakSmIse sahita the tathA bhavyajIvarUpa kamalavanako vikasita karaneke liye jo sUrya the una padyaprabha bhagavAnako maiM nitya ho praNAma karatA huuN|| 38 // kRpANaM svapANI samAdhisvarUpaM gRhItyA samUlaM hatA yena vllii| marAjanmamRtyusvarUpA virUpA supAya tamIzaM bhaje bhaktibhAvAt / / 39 // ___ artha-jinhoMne zukladhyAnarUpI kRpANako apane hAthameM lekara janma jarAmRtyurUpo kurUpa latAko jar3a sahita kATa DAlA thA una supArzvanAtha bhagavAnkI maiM bhaktipUrvaka ArAdhanA karatA hUM // 36 // yasyAsyakAntyA jitacannamA sa dine vine kSoNatarIbhavan / manye mamajjAdhijale salajazcandrapramaM taM praNamAmi nityam / / 40 / / ___artha-jinake mukhako kAntise parAjita huA vaha candramA pratidina kSoNa hotA huA mAnoM lajjita hokara hI samudrameM magna ho gayA thA, una candraprabha bhagavAnko maiM nitya hI praNAma karatA hU~ // 4 // ayi kathaM suvidhe varabodhabhAk viralavAk stavanaM vidadhAmi te / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza suguNaratnagire'mivAkpate bhavatu mAM dhigimAM ca surakSiyam // 41 // iti mayaM vijahA~ surazAlano guruyuto'pi yadIyaguNastutau / nirvAdha zubha guNazevadhi hatavidhi suvidhi vinamAmi tam / / 42 / / ( yugmam ) artha - he suguNarUpa ratnoMke giri ! he aparimita vacanoMke svAmI ! he suvidhinAtha bhagavAn ! alpajJAno tathA alpazabdoMse sahita maiM Apako stuti kaise kara sakatA hU~ ? isa prakAra vRhaspatise sahita hone para bhI indrane jinakI stutimeM mada-garva chor3a diyA thA una masIma, kalyANake dhAraka, guNoM ke nidhi tathA karmoMko naSTa karanevAle suvidhinAtha bhagavAnko maiM namaskAra karatA hU~ // 41-42 // iSTAniSTa viyogaprayogasantApatapta janazAnAm / meghAtiM hi yena pravandanIyaH sa zItalaH satatam / / 43 / / tu artha - iSTaviyoga aura aniSTa saMyogarUpa saMtApase saMtapta janasamUhake liye jinhoMne mecake samAna AcaraNa kiyA thA, ve zItalanAtha bhagavAn sadA vandanIya haiM // 43 // yena svayaM bodhamayena loke prakAzitaH zreSTha zivasya panthAH / zreyaH padaprApaNahetubhUtaM jinaM tamekAdazamAnamAmi // 44 // artha - svayaM jJAnamaya rahanevAle jinhoMne jagat meM mokSakA mArga prakAzita kiyA thA tathA jo kalyANakArI pada - mokSa kI prAptimeM kAraNabhUta haiM una gyArahaveM bhagavAn zreyonAthakI meM namaskAra karatA hU~ // 44 // jayati janasuvandya zcicca makAranandyaH zamasukhabharakando'pAstakarmArindaH / nikhilaguNagariSThaH kIrtisattAbariSThaH sakala surapapUjyo vAsupUjyo jinendraH // 45 // artha - jo manuSyoM ke dvArA vandanIya haiM, caitanya camatkArase nandanIya haiM, zAnti sukha-samUha ke kamda haiM. karmarUpa zatruoMke samUhako naSTa karanevAle haiM, samasta guNoMse zreSTha haiM, kIrti sadbhAvase mahAn haiM aura samasta indroMse pUjya haiM ve vAsupUjya jinendra jayavanta pravartate haiM / / 45 / / barabodha virAgazareNa hi yaH sakalaM zakalIkRtavAna hitam / nijakarmama tamaho satataM hyamalaM vimalaM binamAmi sunim // 46 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH ___artha-jinhoMne apane karmamalarUpo samasta zatruko utkRSTa jJAna aura vairAgyarUpI bANake dvArA khaNDa-khaNDa kara diyA thA una nimalavimalanAtha munondrako maiM namaskAra karatA hU~ // 46 // prApto na pAro vicuSAM samUhairyadoyasajjJAnasarasvatI / naumyanIyaM tInati samanazAta vihAnalA // artha-vidvAnoMke samUhoMne jinake samyagjJAnarUpI sAgarakA pAra prApta nahIM kara pAyA una pUjanIya, jagatke svAmI tathA ( dravyArthika nayase ) anAdyananta anantanAtha jinendrako maiM stuti karatA hU~ / / 47 // saMsArasindhovinimagna jantUnuvadhatya yo muktipave vadhAra / taM dhamasaMjJaH sahitaM kSamAyanoM yAtmanInaM munidharmanAtham // 48 // ____ artha--jinhoMne saMsAra-sAgarase DUbe hue jovoMko nikAlakara mokSasthAnameM pahu~cAyA thA tathA jo kSamA Adi dharmose sahita the una AtmahitakAro dharmanAtha jinendrakI meM stuti karatA huuN||48|| pasya purastAdripuvaranAthA no sthiratAM samare samavApuH / cakrakaraM sukhazAntikaraM taM zAntijinaM satataM praNato'smi / / 49 / / ___ artha-jinake Age yuddha meM bar3e-bar3e zatru rAjA sthiratAko prApta nahIM ho sake the, jinake hAthameM cakraratna thA tathA jo sukha aura zAntike karanevAle the una zAnti jinendra ke prati meM nitya ho praNata-namrIbhUta huuN|| 46 // rarakSa kunthupramukhAn sujIvAn dayApratAnena dayAlayo yH| sa kunthunAyo dayayA sanAthaH karotu mAM zIghramaho! sanAtham // 50 // artha-dayAke AdhArasvarUpa jinhoMne dayAke prasArase kundhu Adi jIvoMkI rakSAko tho tathA jo dayAse sanAtha-sahita the ve kunthunAtha bhagavAn mujhe sanAtha-apane svAmitvase sahita kareM // 50 // prahataM ripucakramaraM suvaDhaM varayogadhareNa hi yena tatam / tamaraM bhagavantamahaM satataM virataM jagataH praNamAmi hitam // 51 // ___ artha-utkRSTayoga-dhyAnako dhAraNa karanevAle jinhoMne sudRr3hazaktizAlo zatru samUhako zIghra ho naSTa kara diyA thA una jagatse virakta hitakAro ara jinendrako maiM nitya ho praNAma karatA huuN|| 51 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paSTha prakAza mohamallamadabhedanadhIraM kIrtimAnamukharIkRtavIram / dharyakhaDgavinipAtitamAraM taM namAmi vara mallijinendram // 52 // ___ artha-jo moharUpI mallakA garva khaNDita karanemeM dhora the, jinhoMne apane kIrtigAnase vIroMko mukhara kiyA thA arthAt bar3e-bar3e vIra jinakA kItigAna kiyA karate the aura jinhoMne dhairyarUpI khaDgake dvArA kAmako mAra girAyA thA una malli jinendrako maiM namaskAra karatA hU~ // 52 // mansA yo vai vevatasthArthabodhAvahiMsAdInAM dhvaMsataH suvratazca / taM tIrthezaM bhagnaka rizIrSa bhaktyA namraH suvataM saMnamAmi / / 53 / / ____ artha-jo Agama pratipAdita tattvArthake jAnakAra honese mantAmuni haiM tathA hiMsAdi pApoMkA nAza karane se subrata haiM evaM jinhoMne karmarUpI zatruoMke zirako bhagna kara diyA hai una muni suvrata tIrthaGkarako maiM bhaktise namra ho namaskAra karatA hU~ // 53 // sakalabodhadharaM guNinAM para hitakaraM bamatA zamasAkAram / sthiratayA jitamecamahogharaM namijinaM jinamAmi nirantaram // 54 // ___ artha-jo pUrNa jJAnake dhAraka the. guNI janoMmeM zreSTha the, jagatkA hita karanevAle the, zAntike Akara the aura jinhoMne sthiratAke dvArA meru parvatako jIta liyA thA una naminAtha jinendrako meM nirantara namaskAra karatA hai // 54 // vijJAnalokatritayaM samantAdanantabodhena budhAdhinAtham / taM mAnanIyaM muninAthanemi namAmyahaM dharmarathasya nemim // 55 / / artha-jinhoMne anantajJAna kevalajJAnake dvArA tonoM lokoMko saba orase jAna liyA thA, jo jJAnojanoMke svAmo the tathA dharmarUpI rathake nemi-pravartaka the una mAnanIya neminAtha bhagavAnko meM namaskAra karatA hU~ // 55 // yenAtimAnaH kamaThasya mAno prasto'samasthairyaguNANunaiva / dehaprabhAdopita pArzvadezaM taM pArzvanAthaM satataM namAmaH // 56 // artha-jinhoMne apane dhairya guNake aMzamAtrase kamaThake bahuta bhArI mAnako naSTakara diyA thA, zarIrako prabhAse nikaTavartI pradezako dedopyamAna karanevAle una pAzvanAtha bhagavAnko hama namaskAra karate haiM // 56 // yaM janmakalyANamahotsaveSu surAH samAgatya surezalokAt / kSaurAdhinIrairadhimeruzRGgaM samabhyatimcana vara maktimAyAt // 57 / / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH taM vardhamAnaM bhuvi vardhamAna zreyaHniyA dhvastasamastamAmam / bhaktyAbhRtaH sammuktizca nityaM namAmyahaM tIrthaGkaraM samaya'm // 58 // (yugmam ) artha-janma kalyANaka sambandhI mahotsavoMmeM devoMne svargase Akara meru parvatakI zikharapara kSIra sAgarake jalase jinakA bahata bhArI bhaktibhAvase abhiSeka kiyA thA, jo pRthivomeM kalyANakArI lakSmose bar3ha rahe the aura jinhoMne sabake abhimAnako naSTa kara diyA thA una pUjya vardhamAna tIrthaGkarako meM bhaktise paripUrNa tathA harSase yukta hotA huA namaskAra karatA hUM // 57-58 / / iti hi vihitAM bhaktyA tIrthakRtAM sukhadAyinI amarapatibhiH prAthyA stotraja patoha yaH / muktimanasA nityaM dhImAn sa bhavyazikhAmaNiH vrajati sahasA svAtmAnanda hyamanbatara sudhIH / / 59 // artha-isa prakAra bhaktise nirmita, sukhadAyaka aura indroMke dvArA prArthanIya tIrthaGkaroMko stotra mAlAko jo buddhimAn prasanna cittase nirantara par3hatA hai yaha uttama buddhikA dhAraka, zreSTha bhavya zIghna ho bahuta bhArI svAtma sukhako prApta hotA hai // 56 / / Age jina stutikI mahimA batalAte haiM--- rAgadveSavyatIteSu siddhAhatparameSTiSu / sUryupAdhyAya saGghaSu zramaNeSu mahatsu ca / / 60 / / kSamApramRtidharmaSu dvAdazAGgabhUteSu c| yaH samyamzo rAgaH sa prazastaH samucyate // 61 // teSAmabhimukhatvena siddhadhanyatra mnorthaa|| eSa rAmaH sarAgANAM sudRzAM zivasAdhakaH // 62 / / abhAvAnmokSakAakSAyA lidAnaM nava manyate / kAGkSaNaM bhAvibhAgAnAM nivAnaM munibhirmasam / / 63 / / artha-rAga-dveSase rahita siddha tathA arahanta parameSThiyoMmeM, AcArya upAdhyAyake saGghoMmeM, mahAmuniyoMmeM, kSamA Adi dharmomeM tathA dvAdazAGga zrutoMmeM samyagdRSTi jobakA jo rAga hai vaha prazasta rAga hai| ina sabako abhimukhatA-bhakti se isa jagatmeM manoratha siddha hote haiM / sarAga samyag. dRSTiyoMkA yaha rAga paramparAse mokSakA sAdhaka hai| bhogAkAMkSAkA Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThe prakAza 75 abhAva honese yaha nidAna nahIM mAnA jAtA kyoMki muniyoMne AgAmI bhogAkAMkSAko nidAna mAnA hai / / 60-63 / / Age pratikramaNa AvazyakakA varNana karate haiM-- jJAtAvRSTasvabhAvo'yamAtmA mohodayAdyadA / svabhAvAdvicyuto bhUtvA pramAzApatito bhavet // 64 // tadA svabhAvamAspRzya pramAdAj jJo nivartate / tapasvinaH prayAso'sau pratikramaNamucyate // 65 // devasikAdimevena saptadhA jAyate tu tat / divasasyAparAdheSu kRtaM devasikaM matam / / 66 / / nizAyA aparAdheSu kRtaM tane zikaM smRtam / pakSoyAparAdheSu vihitaM pAkSikaM bhavet // 67 // caturmAsAparAdheSu cAturmAsika mudhyate / saMvatsarAparAdheSu sAmyasparikamidhyate // 68 / / IrSyAyA aparAdheSu syAvoryApathikaM tu tat / saMnyAse saMstarArohAtpUrvaM gurupuraH sthitaH / / 69 yAvajjIvAparAdhAnAM kriyate yanivedanam / auttamAyeMtinAmnA tat prasiddhaM bhUSi vartate // 70 // saukaryAha sAdhUnAmekaH pAThaH pradIyate / vasa pAThamAtreNa na bhavecchuddhirAtmanaH // 71 // manaH zuddhi vidhAyaiva tatpAThaH kAryakRd bhavet / pharmAvanirodhAya manasazuddhiriSyate // 72 // artha --- jJAtAdraSTA svabhAvavAlA yaha AtmA jaba mohake udayase svabhAvase cyuta ho pramAdameM A par3atA hai taba jJAno puruSa svabhAvase sambandha sthApita kara pramAdase dUra haTatA hai / tapasvI kA yaha prayAsa hI pratikramaNa kahalAtA hai / vasika Adike bhedase yaha pratikramaNa sAta prakArakA hotA hai / divasa sambandhI aparAdhoM meM jo kiyA jAtA hai vaha devasika pratikramaNa mAnA gayA hai| rAtri sambandhI aparAdhoMke viSaya meM jo kiyA jAtA hai vaha naizika pratikramaNa mAnA gayA hai| pakSake bhItara honevAle aparAdhoM ke viSaya meM jo kiyA jAtA hai vaha pAkSika pratikramaNa hai / cAra mAsa sambandhI aparAdhoM ke viSaya meM kiyA gayA cAturmAsika pratikramaNa hai| eka varSake aparAdhoM ke viSayameM kiyA gayA sAmbarasarika pratikramaNa mAnA jAtA hai / Iyagamana sambandho aparAdhoMke viSaya meM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH kiyA gayA IryApathika pratikramaNa hai aura saMnyAsake samaya saMstarapara ArUr3ha honeke pUrva guru nirmApakAcArya ke sammukha baiThakara jIvana bharake aparAdhoMkA jo nivedana kiyA jAtA hai vaha bhotamArtha pratikramaNa, isa nAmase pRthivIpara prasiddha hai| sAdhuoMkI saralatAke liye eka pATha DigA jAnA hai so vacanoM ke pATha mAtrase AtmAko zuddhi nahIM hotii| manako zuddhike sAtha doSako zuddhike liye usa pAThakA par3hanA kAryakArI hotA hai| paramArtha yaha hai ki manako zuddhi hI karmAsravake rokane meM samartha mAno gaI hai // 64-72 // kAlAvanantAda dhamatA samantAda duHkhAsibhAra bharatA bhave'smin / saubhAgyabhAgodayato maryaSA nirgasthamudrA sukhadA sulabdhA / / 73 // artha-anantakAlase saba ora-cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karate tathA duHkha ke bahuta bhAra uThAte hue maiMne isa bhavameM saubhAgyake kucha udayase yaha sukhadAyaka nimrantha mudrA prApta kI hai // 73 // sarvajJa ! sarvatravirodhazUnya ! caJcadayAsAgara ! he jinendra ! / kAyena vAcA manasA mayA yat pApaM kRtaM dattajanAtitApam // 74 / / bhUtvA purastAd bhavato vinItaH ___ sarva tavetannigavAmi nAtha ! / kAruNyabuddhayA sumRto bhavAMzca mithyAtadeho vivadhAtu dhAtaH / / 75 / / artha-he sarvajJa ! he sarvatra virodha rahita ! he dayAke sAgara ! he jinendra ! maiMne mana, vacana, kAyase manuSyoMko atyanta saMtApa dene vAlA jo pApa kiyA hai usa sava'ko Apake sAmane namra hokara kahatA huuN| he nAtha ! Apa karuNA buddhise paripUrNa haiM, ataH he vidhAtA ! merA vaha pApa mithyA ho // 74-75 / / krodhena mAnena madena mAyA bhAvena lobhena manobhavena / mohena mAtsaryakalApakenA zarmapradaM karma kRtaM sadA haa|| 76 / / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prabhASA 77 artha-duHkha hai ki mana krodhase, mAnase, madasa, mAthAbhAvase, lomase, kAmase, mohase aura mAtsarya samUhase sadA duHkhadAyaka karma kiyA hai / / 76 // pramAvamAjhanmanasA mayate dayekendriyAdyA bhavino bhramantaH / nipIDitA hanta virodhitAzca saMrodhitAH kvApi nimIlitAzca // 77 // artha-pramAdase unmatta hRdaya hokara maiMne bhramaNa karate hue dvo-indriya tathA ekendriya Adi jIvoMko virodhita kiyA hai, kahIM rokA hai aura nimolita bho kiyA hai arthAttu unake aMgoM-upAGgoMko jora dekara dabAyA hai|| 77 // bAlye mayA bodhasamujhitena kujJAnaceSTAniratena nUnam / abhakSyasambhakSaNAdika hA pApaM vicitra racitaM na ki kim // 7 // artha-bAlyAvasthAmeM jJAnarahita tathA kujJAnako ceSTAoMmeM lona rahanevAle maiMne abhakSya bhakSaNa Adi kyA-kyA vicitra pApa nahIM kiyA hai / / 78 // tAruNyabhAve kamanIyakAntA kaNThAgrahAzleSasamudbhavena / stomena movena vilobhilena kRtAni pApAni bahUni hanta / / 79 // artha-yauvana avasthAmeM sundara striyoMke kaNThAliGganase utpanna alpasukhameM lubhAye hue maiMne bahuta pApa kiye haiM / / 76 / / bAlA yuvAno vidhavAzca bhAryA jrmchriiraa| saralAH pumAnsaH / svArthasya siddhau niratena nityaM / pratAritA hanta mayA pramodAt / / 80 // artha svArthasiddhimeM lage hue maiMne bAlaka, yuvA, vidhavA striyoM, vRkSa tathA sodhe puruSoMko, kheda hai ki bar3e harSase sadA ThagA hai // 8 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyacAritra-cintAmaNiH kRSyAvikAryeSu sakSabhirakta Arambha vANijya smuuhsktH| vivekavAtAnidhayena mukta zcakAra pArna kimahaM na citram // 21 // artha-khetI Adike kAryoM meM sadA saMlagna, Arambha aura vyApAroke samUhameM Asakta tathA viveka vArtAse rahita maiMne kyA vicitra pApa nahIM kiyA hai arthAt sabhI pApa kiyA hai // 81 / / nyAyAlaye hanta viniNayArtha gatena hA hanta mayA prabhodAt / citroktidhAturyacitama cAra sasyasya kaNTho mRtiH sarvava / / 82 // athaM- yadi maiM nirNaya leneke liye nyAyAlayameM gayA to vahA~ maiMne apane vacanoMkI caturAIse sadA satyakA hI galA ghoMTA hai / / 82 // pApAdyalokAn rahasi prasupsAm lobhAbhibhUto dayayA vyatItaH / jovasya jIvopavittajAtaM / jahAra hA hArisuhAramukhyam / / 83 // artha-lobhase AkrAnta tathA dayAse zUnya hokara maiMne ekAnta sthAnameM soye hue manuSyoMko mArakara jIvoMke prANatulya sundara hAra Adi dhana samUhakA apaharaNa kiyA hai // 83 // lAvaNyalIlAvijitendra bhAryA bhAryAH pareSyAM sahasA vilokya / basansahemantamukhartumadhye kandarpaceSTAkulilo bamUva // 84 // artha-apanI sundaratAse indrANiyoMko parAjita karanevAlI parastriyoMko dekhakara maiM basanta, hemanta Adi RtuoMmeM kAmasambandho ceSTAoMse Akula huA huuN|' 84 / / lobhAnilotkolitadharyakola: kArpaNyapaNyAyaniketanAbhaH / saGgAbhiSaGge pravisaktacitta zcakAra citrANi na ceSTitAni // 85 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paSTha prakAza artha--lobharUpo vAyuse jisako dhairyarUpI kIla ukhAr3a dI gayo hai tathA jo dInatAko dukAna jaisA bana rahA hai aise maiMne parigrahameM Asaktaho kauna-kauna vicitra ceSTAeM nahIM ko haiM ? // 25 // pApena pApaM vacanIyarUpaM mayA kRtaM yajjanatA prabho ! tat / vAcA na bArya mayakA kathaMcit / samastavevo tu bhavAn viveda / / 86 // artha-he janajanake nAtha ! mujha pApAne jo nindanIya kArya kiyA hai use maiM vacanoMse nahIM kaha sktaa| Apa sarvajJa haiM ataH saba jAnate haiM // 86 // svayAjanAyA vihitA apApAH saMprApitAH saukhyasudhAsamUham / mamApi tatpApacayaH samasto dhvasta : sadA syAd bhavataH prasAvAt / / 87 / / artha-Apane aMjana cora Adi pApiyoMko pAparahita kara sukhAmRtake samUhako prApta karAyA hai| ataH Apake prasAdase mere bhI samasta pApoMkA samUha naSTa ho // 7 // mamAsti doSasya kRtiH svabhAva bhavatsvabhAvastu tdiiynaashH| yad yasya kAyaM sa karotu tat tat na vAryate phasyacana svabhAvaH / / 88 // artha-merA pApa karanA svabhAva hai aura ApakA usa pApako naSTa karanekA svabhAva hai| ataH jisakA jo kArya hai vaha use kare kyoMki kisokA svabhAva miTAyA nahIM jA sktaa||8|| vizeSArtha-yahA~ mUlAcAra aura AcAryavRttike AdhArapara "kRtikama' para kucha spaSTokaraNa kiyA jAtA hai| sAmAyika stavapUrvaka kAyotsarga karake catuvizati tIrthakara stava paryanta jo kriyA hai use 'kRtikarma' kahate haiN| pratikramaNameM cAra aura 1. yahI uttamArtha pratikramaNako dRSTimeM rakhakara jIvanake samasta kAryoko prakaTa kiyA gayA hai / vaise sAdhu avasyA meM yaha saba aparAdha sambhava nahIM hai| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakucAritra-cinvAmaNiH svAdhyAya meM tona isa prakAra pUrvAhna sambandhI sAta aura aparAha sambandhI bhI sAta isa taraha 14 kRtikarma hote haiM / pratikramaNake cAra kRtikarma isa prakAra haiM- mAlocanA bhakti ( siddhabhakti) karanemeM kAyotsarga hotA hai, eka kRtikarma' yaha huA / pratikramaNa bhaktimeM eka kAyotsarga hotA hai, yaha dUsarA kRtikarma hai / vorabhaktike karane meM jo kAyotsarga hai vaha tIsarA kRtikarma hai tathA caturviMzati tIrthaMkara bhakti karane meM yaha cauthA kati hai | liye 60 svAdhyAya sambandhI tIna kRtikarma isa prakAra haiM- svAdhyAyake prArambha meM zrutabhaktikA jo kAyotsarga hotA hai vaha eka kRtikarma hai / AcArya bhaktikI kriyA karanemeM jo kAyotsarga hotA hai vaha dUsarA kRtikarma hai aura svAdhyAyako samApti honepara zrutabhaktike anantara jo kAyotsarga hotA hai vaha tIsarA kRtikarma hai / yahA~ pUrvAnuse divasa sambandhI aura aparAhna se rAtri sambandho 14 pratikramaNoM ko lekara sAdhuke ahorAtra sambandhI 28 kRtikarma kahe gaye haiN| vizeSa vivaraNa ke liye mUlAcAra pR0 441-442 ( bhA0 jJA0 pI0 saMskaraNa ) draSTavya hai / Age pratyAsthAna AvazyakakA varNana karate haiM pratyAkhyAnamathoM vacmi karmakSaNakAraNam / zyAgarUpaH parINAmo nigraMthasya tapasvinaH / / 51 / / pratyAkhyAnaM va tajjJeyaM paramAvazyakaM budhaH / yo'parAdho mayA jAto naivamagre bhaviSyati / / 90 / / evaM vicArasampanno munirbhAvavizuddhaye / kurvan muktyA disaMtyAgaM pratyAkhyAnaparo bhavet // 91 // anAgatAdi bhedena dazadhA tacchu te matam / vinayAdiprabhedena caturdhApi samiSyate 92 // artha - aba Age karmakSayameM kAraNabhUta pratyAkhyAna Avazyakako kahatA hU~ / nirgrantha tapasvIkA jo tyAgarUpa pariNAma hai use jJAnojanoMke pratyAkhyAna nAmakA paramAvazyaka jAnanA caahiye| jo aparAdha mujhase huA hai vaha Age nahIM hogA, isa prakArake vicArase sahita sAdhu bhAva - zuddhike liye bhukti AhAra AdikA tyAga karatA huA pratyAkhyAnameM tatpara hotA hai | Agama meM vaha bhUktikA tyAgarUpa pratyAkhyAna daza prakAra 1. mUlAcAra gAyA 566 aura unakI AcAravRtti | Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza kA mAnA gayA hai aura vinaya Adi prabhedosa cAra prakArakA bhI svIkRta kiyA gayA hai / / 86-32 / / vizeSArtha-'mUlAvArake AdhArapara daza bheda nimna prakAra hai1. anAgata, 2. atikrAnta, 3. koTi sahita, 4. nikhaNDita, 5, sAkAra, 6. anAkAra, 7. pariNAmagata, 4. aparizeSa, 6. adhvAnagata aura 10. sahetuka / AcAravRttike anusAra inake saMkSipta lakSaNa isa prakAra haiM 1. anAgata pratyAkhyAna-bhaviSyat kAlameM kiye jAne vAle upavAsa Adiko pahale kara lenA, jase caturdazIkA upavAsa trayodazoko kAra gaMgA, yaha banAyata pratyAzI hai| 2. atikrAnta pratyAraghAna-atIta kAlameM kiye jAnevAle upavAsa Adiko Age karanA, jaise caturdazIkA upavAsa amAvasyA yA pUrNimA AdimeM karanA, yaha atikAnta pratyAkhyAna hai| 3. koTisahita pratyAkhyAna-koTi sahita upavAsako koTi sahita pratyAkhyAna kahate haiM, jaise-prAtaHkAla yadi zakti rahegI to upavAsa karUMgA anyathA nhiiN| 4. nikhaNDita pratyAkhyAna-pAkSika AdimeM avazya karane yogya upavAsakA karanA nikhaNDita pratyAkhyAna hai| 5. sAkAra pratyAkhyAna-bhedasahita upavAsa karaneko sAkAra pratyAkhyAna kahate haiM, jaise--sarvatobhadra tathA kanakAvalI Adi natoMkI vidhi sampanna karate hue upavAsa karanA / 6. anAkAra pratyAkhyAna-tithi AdikI apekSAke binA svecchA. se kabhI bhI upavAsa karanA anAkAra pratyAkhyAna hai| 7. parimANagata pratyAkhyAna-velA telA Adi pramANako liye hae upavAsa karanA parimANagata pratyAkhyAna hai| 8. aparizeSa pratyAkhyAna-jIvanaparyanta ke liye caturvidha AhArakA tyAga karanA aparizeSa pratyAkhyAna hai| 9. adhvAnagata pratyAkhyAna-mArga viSayaka pratyAkhyAnako adhvAnagata pratyAkhyAna kahate haiM, jaise-isa jaGgala aura nadI Adise bAhara nikalane taka upavAsa karanA / 10. sahetuka pratyAkhyAna-kisI hetuse upavAsa karanA sahetuka 1. gAthA, 640 / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH pratyAkhyAna hai, jaise- isa upasargase baceMge to AhAra leMge, anyathA tyAga hai| vinayazuddha Adi pratyAkhyAnake cAra bheda nimna prakAra haiM 1. vinayazuddha, 2. anubhASAzuddha, 3. anupAlanAzuddha aura 4. paripapAmazuddha / 1. vinayazuddha pratyAkhyAna-vinaya sambandhI zukhike sAtha upavAsa karanA vinayazuddha pratyAkhyAna hai / 2. anubhASAzuddha pratyAkhyAna- guruvacanake anurUpa vacana bolanA, akSara pada AdikA zuddha uccAraNa karanA anubhASAzuddha pratyAkhyAna hai / 3. anupAlanAzuddha pratyAkhyAna Akasmika vyAdhi athavA upasarga Adike samaya kiyA gayA pratyAkhyAna anupAlanA zuddha pratyAkhyAna hai| 4. pariNAmazuddha pratyAkhyAna-rAga-dveSase aSita pariNAmoMse jo pratyAkhyAna kiyA jAtA hai vaha pariNAmazuddha pratyAkhyAna hai / pratikramaNameM aura pratyAkhyAnameM kyA vizeSatA hai, isako carcA AcAra vRttimeM isa prakAra kI hai "pratikramaNapratyAkhyAnayoH ko vizeSa iticennaSa doSo'tIta viSayAsIcArazodhana pratikramaNamatItabhaviSyadvartamAnakAlAviSayAtidhAraniharaNaM prtyaakhyaanmthy| batAdhatIcArazodhanaM pratikramaNapatIcArakAraNasacittAcittamivatavyavinivRttistaponimittaM prAsuka vayasya ca nittiH pratyAkhyAnaM yasmAditi / " arthAt bhUtakAla sambandhI aticAroMkA zodhana karanA pratikramaNa hai aura bhUta, bhaviSyat tathA vartamAnakAla sambandhI aticAroMkA nirAkaraNa karanA pratyAkhyAna hai athavA vratAdike aticAroMkA zodhana karanA pratikramaNa hai aura aticAroMke liye kAraNabhUta sacitta, acitta tathA mizra dravyoMkA tyAga karanA evaM tapake liye prAsuka dravyakA bhI tyAga karanA pratyAkhyAna hai| bhUtakAlikadoSANAM parihAre pATha ucyate / manasA gadgadIbhUya paThitavyo manISibhiH / / 93 // artha-bhUtakAlika doSoMkA parihAra karaneke liye pAra kahA jAtA hai / jJAnojanoMko manase gadgada hokara vaha pATha par3hanA cAhiye / / 63 // 1. mUlAcAra, gAyA 641-645 / Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baSTha prakAza pramAdato ye bahavo'varAdhA hiMsAbhimukhyA vihitA mayete / te tvatprasAdAdviphalA mayantu bhavantu, duHkhasya yato vinAzAH / / 94 / / pApAbhiliptena hiyojitena vayAnyatosena mahAzaThena / 1 honena yuddhacA vihitAni yAni kRtyAni hA hanta mayA pramAdAt / / 95 / / saMvegavAtajvalitena tApAnalena tAmyA nihantumIhe nindAmi nizyaM manasA viruddhamAtmasvabhAvaM bahuzo vibho ! he / / 96 // sudurlabhaM matryabhavaM pavitraM gotraM va ghamaM ca mahApavitram / labdhyApi hA mUDhatamena mAnya jodhA barAkA nihatA mayate / / 97 / / mUtvendriyA lampaTamAna senAzenaiva nUnaM nihatA samantAt / ekendriyAcA bhavataH prasAdAt sAntobhavevadya sa me'parAdhaH / / 98 / / AlocanAyAM kuTilAzca doSAH kRtA mayA ye vipulAzca bhImAH / bhavantu te nAma mavaskRpAbhirmRSA vRSArAdhita pAdapadma / / 99 / / 83 artha - he bhagavan ! pramAdase mere dvArA jo ye aparAdha hue haiM ve Apake prasAdase niSphala hoM jisase mere duHkhoMkA nAza ho ske| pApa lipta, nirlajja, nirdaya, atyanta zaTha aura buddhihIna hokara pramAdase mere dvArA jo kArya kiye gaye haiM Aja saMvegarUpI vAyuse prajvalita pazcAttApa rUpI agnise unheM naSTa karanA cAhatA hU~ / he vibho ! maiMne aneka bAra jo Atma-svabhAvakI virAdhanAko hai usako maiM nitya ho manase nindA karatA hU~ / atyanta durlabha manuSya paryAya, pavitra gotra aura mahApavitra dharmako pAkara bhI mujha mahAmukhane ina becAre jovoMko mArA hai / indriyAsakta manase yukta ho maiMne ajJAnoke samAna saba orase jo ekendriya Adi jIvoMkA ghAta kiyA hai vaha merA aparAdha Apake prasAdase mithyA niSphala ho / he indra ke dvArA pUjita caraNa kamaloM vAle jinendra ! maiMne AlocanAmeM jo kuTila, bahuta aura bhayaMkara doSa kiye haiM, Apako kRpAse ve mithyA hoM // / 64-66 // evamAdhunika doSA bhaviSyatkAla saMbhavAH / pratyAkhyAnAJca saMzodhyAH munibhihitavAJchyA // 100 // artha - Atmahita ke icchuka muniyoMko bhUtakAla samvandhI doSoMke samAna vartamAna aura bhaviSyat kAla sambandhI doSa bhI pratyAkhyAna nAmaka Avazyakase dUra karane yogya haiM // 10 // Age kAyotsarga AvazyakakA varNana karate haiM kAyotsargamatho vacmi karmakSapaNakAraNam / mokSamArgopadeSTAraM ghAtikarmavinAzakam / / 101 / / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacAritra-cintAmaNiH zarIre rAgahantAraM sAraM ca kRtikarmaNAm / hariM sarvadoSANAM dhari guNasampadAm // 102 // artha-aba meM lasa kAyotsarga avazyakako kahatA hU~ jo karmakSayakA kAraNa hai, mokSamArmakA upadezaka hai, ghAtiyA karmoM kA nAza karanevAlA hai, zarIraviSayaka rAmakA ghAtaka hai, kRtikarmoM meM sArabhUta hai, saba doSoMkA haraNa karanevAlA hai aura guNarUpo sampadAoMko dhAraNa karanevAlA hai // 101-102 // Age kAyotsarga karanevAlA kaisA hotA hai, yaha kahate haiM pAkSyorantaraM vasvA caturaGgulasamitam / susthito lambabAhuzca nizcalasarvadehakaH / / 103 / / vizuddhabhAvanA yuktaH sUtro'rtha ca vishaardH| mokSArthI jitanidrazca balavIryasamandhitaH // 104 // catuvidhopasaNAM jetA naSTaniyAnakaH / doSANAM vinivRtyartha kAyotsarga samAcaret / / 105 // artha-donoM pairoMke bIca cAra aGgulakA antara dekara jo khar3A huA hai, jisako bhujAeM nocekI ora laTaka rahI haiM, jisakA sarvazarora nizcala hai, jo vizuddhabhAvanAse yukta hai, dravyazruta aura bhAvazrutameM nipuNa hai, mokSakA icchuka hai, nidrAko jItanevAlA hai, bala, vIrya, zArIrika aura Atmika zaktise sahita hai, caturvidha upasargako jotane vAlA hai aura nidAna-bhogAkAkSAse rahita hai, aisA muni doSoMkA nirAkaraNa karaneke liye kAryotsarga karatA hai // 103-105 // aba kAyotsargakA jaghanya aura utkRSTa kAla tathA pratikramaNa sambandho vibhinna kAyotsargoM meM zvAsocchvAsoMkA parimANa batalAte haiM ekavarSAvadhi: kAyotsarga uskRSTa ucyate / antarmuharta paryanto jaghanyazca nigadyate / / 106 // aSTottarazatocchvAsA vivasIyapratikrame / catuH paJcAzaducchvAsA jJeyA rAzripratikrame // 107 / / zasatrayasamucchvAsAH pAkSike ca pratikrame / catuH zatI samucchvAsAzcaturmAsa pratikrame // 18 // paJcazatIsamucchvAsAH saMvatsarapratiko / hiMsAsatyAdivoSeSu bhavatsu jAtucinmuneH // 109 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTha prakAza aSTottarazatocchavAsAH kAyotsargaH prakIrtitaH / bhojanapAnavelAyAM sAmAntaragato tathA // 11 // bharhaskalyANakasthAnaniSacAvandane'pi ca / malamUtranivRttau ca yugchvAsAH paJcaviMzatiH / / 111 // iSTa granthasya prArambhe samAptyayasare tathA / svAdhyAyasya samArambhe samAptau ca yathAvidhi / / 112 / / banAyA mAyeSu sarapasazu ca jAtucit / sapsaviMzaticchavAsAH kAyotsargaH samiSyate // 113 // etatsamayaparyantaM zarIre rAgavarNanAt / / AvazyakaH samAkhyAtaH kAyotsargAbhidhAnakaH // 114 / / ekakRtvo namaskAramantrasyoccAraNe tryH| samucchvAsA bhavantyatra sAdhUnAM hi yathAvidhi // 115 // kecid vIryavaziSTya sahitAH saadhupunggvaaH| vyantarAdikRtAn ghorAnupasargAn suduHsahAna / / 116 // sahante dharyasaMyuktA bhoSaNe zavazAyane / kurvanti nirjarA duSTakarmaNAM duHkhadAyinAm / / 117 / / artha-eka varSako avadhi vAlA utkRSTa tathA antarmuhUrtakI avadhivAlA jaghanya kAyotsarga kahalAtA hai| devasika pratikramaNameM ekasau ATha ucchvAsa, rAtri pratikramaNameM cauvana ucchavAsa aura pAkSika pratikramaNameM tonasI ucchvAsa jAnanA cAhiye / cAturmAsika pratikramaNameM cArasau aura sAmvatsarika pratikramaNameM pA~caso ucchavAsa pramANa kAyotsarga karanA caahiye| yadi kadAcit munike hiMsA asatyAdi doSa ho jAve to usa samaya ekasau ATha ucchvAsakA kAyotsarga karanA caahiye| bhojana, pAna, AhArake samaya, anya nAmake jAnepara, jinendra devake kalyANakoMke sthAnapara Asana lagAne evaM vandanA karane meM aura malamUtrAdi kI nivRtti karane para paccosa ucchavAsa, iSTa granthake prArambha karane meM, samAptike avasarameM, svAdhyAyake prArambhameM, samAptimeM, vandanAmeM tathA khoTe bhAvoM ke honepara sattAIsa ucchavAsokA kAyotsarga mAnA jAtA hai / arthAt itane samaya taka zarIra sambandho rAga chor3akara kAyotsarga nAmakA Avazyaka karanA caahiye| vidhipUrvaka eka bAra namaskAra mantra. kA uccAraNa karane meM sAdhuoMke tIna ucchvAsa hote haiM / / 106-117 // bhAvArtha- prathama ucchvAsameM Namo arahatANaM Namo siddhANaM dvitIya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyak cArita-cintAmaNiH ucchvAsameM Namo AyariyANaM Namo uvamAyANaM aura tRtIya ucchvAsa meM Namo loe saba sAhUNaM bolanA cAhiye / viziSTa vorya, mAtmavalase sahita kitane hI dhairyazAlo munirAja, bhayaMkara zmazAnameM vyantarAdikake dvArA kiye gaye bahuta bhArI upasargoM ko sahana karate haiM tathA du.khadAyaka duSTakoko nirjarA karate haiM / Age kAyotsargake cAra bheda kahate haiM-- utritagamocita pUrva spinrognissttkH| upaviSTosthito jJeya upaviSTopaviSTakaH / / 118 // iti jJeyAzcaturmevAH kAyotsargasya suuribhiH| prarUpitA nibodhyAH karmanirjaraNakSamAH / / 119 // artha--utthitotthita, usthitopaviSTa, upaviSTosthita aura upaviviSTopaviSTa, isa prakAra AcAryoM ke dvArA nirUpita kAyotsargake cAra bheda jAnanA cAhiye / inakA svarUpa isa prakAra hai 1. usthitotthita-jisameM kAyotsarga karanevAlA khar3A hokara dharmya aura zukladhyAnakA cintana karatA hai vaha utthitosthita kahalAtA hai| 2. asthitopaviSTa-jisa meM khar3e hokara AtaMrodradhyAna kiyA jAtA hai vaha utthitopaviSTa kAhalAtA hai| 3. upaviSTosthita--jisameM baiThakara dhamya aura zukladhyAna kiyA jAtA hai vaha upaviSTosthita kahalAtA hai| 4. upaviSTopaviSTa--jisameM baiThakara ArtarodradhyAna kiyA jAtA hai vaha upaviyopaviNTa kAyotsarga kahalAtA hai / / 118-116 // Age kAyotsarga sambandhI 32 doSoMke parihArakA nirdeza karate haiM kAyotsargasya bodhavyA doSA ghottkaadyH| dvAtriMzatpramitAstyAjyAH karmanirjaraNodhataH / / 120 // artha -karmoko nirjarA karanemeM udyata sAdhuoMko kAyotsargake vattosa doSa jAnakara chor3anA cAhiye !' ava SaDAvazyaka adhikArakA samAropa karate haiMsvatyA pramAdaM vapuSi sthitaM pe kurvanti kAryANi nimlapitAni / teSAM na mithyA vikathAsu pAto bhavet kvcitkrmnibndhhetuH||12|| 1. ina doSoMkA svarUpa pariziSTameM dekheM / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza artha - jo muni zarIrameM sthita pramAdako chor3akara uparyukta kAryoMko karate haiM unakA kahIM karmabandhameM kAraNabhUta, midhyA vikrayAoMmeM kabhI patana nahIM hotA' / / 121 / / isa prakAra samyak cAritra-cintAmaNi meM SaDAvazyaka kA varNana karanevAlA chaThavAM prakAza pUrNa huA / saptama prakAza pazvAcArAdhikAra maGgalAcaraNa paJcAcAraparAyaNAn munivarAnAcArya saMjJAyutAn vIkSAvAna samudyatAn budhanutAn saMjJAnasaMbhUSitAn / mAtA nAcAryAn parameSThinaH pratidinaM saMgaumi zAntyA yutAn // 1 // artha -- jo pazcAcArake pAlana karanemeM tasara haiM, muniyoMmeM zreSTha haiM, AcArya nAmase sahita haiM, dIkSA denemeM samudyata haiM samyagjJAna se subhUSita haiM, vAdIrUpI gajoMko jotane ke liye atyanta tatpara haiM, zAstrarUpA sAgarake pAragAmI haiM aura zAntise sahita haiM, una AcArya parameSThiyoMkA meM pratidina namaskAra karatA hU~ // 1 // Age paJcAcArake nAma tathA svarUpakA nirUpaNa karate haiMpazcAcAramayo vakSye sArAt munivRSasya hi / 87 varzanaM ca tathA jJAnaM cAritraM tapa eva ca // 2 // voryaM ca paJcadhA samti hyAcArA jinabhASitAH / AcAryAH pAlayantyetAn pAlayanti parasnapi // 3 // eSAM svarUpamatrAhaM vakSyAmi kramazaH puraH / devazAstragurUrNA gha mokSamArgasahAyinAm // 4 // zraddhAnaM darzanaM proktaM mUDhatrayavivajitam / jJAnAdyaSTamAtIta sopAnaM zivasadmanaH // 5 // AyaM jIvAdisattvAnAM yAthArthyAMna vizumbhatAm / zraddhAnaM darzanaM jJeyaM saMzayAdividhatam / / 6 / / 1. kAyotsarga sambandhI doSoMkA varNana pariziSTa meM dekheM | Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNi: paradravyAtra vibhignasya cetnaalshmshaalinH| AtmanaH svAnubhUtirvA samyagdarzanamucyate // 7 // mohAvisaptabhevAnAM prakRtInAmamAvataH / samyaktvaguNaparyAyo yo'tra prakaTito bhavet // 8 // prazastaM darzanaM tatsyAvAtmazuddhividhAyakam / sulabha bhavyajIvasya malaM mokSasya vmnH|| 9 // asyotpattikramaH proktaH pUrva sabhyasvavarNane / tasya svarUpanivezo devAdInAM ca lakSaNam / / 10 / / sarva cintAmaNo proktaM vistAreNa yathAgamam / kSAyikAdyA matA asyA trayomevA jinAgame // 11 // artha--aba yahAM Age munidharmake sArabhUta paJcAcAroMkA kathana kruuNgaa| darzanAcAra, jJAnAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra aura vIryAcAra, ye jinendra devake dvArA kahe hue pAMca AcAra haiM / AcArya inakA svayaM pAlana karate haiM aura dUsaroMko pAlana karAte haiN| Age yahA~ kramase inakA svarUpa kahU~gA | mokSamArgameM sahAyabhUta devazAstra gurukA tonamUr3hatAoM tathA jJAnAdi AThamadoMse rahita zraddhAna karanA samyagdarzana hai| yaha samyagdarzana mokSamahala kI pahalI sIr3hI hai| yaha caraNAnuyoga kI paddhatise samyagdarzana hai| yathArthatAse suzobhita jovAdi padArthAkA saMzayAdise rahita zraddhAna karanA samyagdarzana hai| yaha dravyAnuyogakI paddhatise samyagdarzanakA lakSaNa hai athavA paradravyase bhinna cetanA lakSaNase suzobhita AtmAko jo anubhUti hai vaha samyagdarzana hai| yaha adhyAtmako paddhatise samyagdarzanakA lakSaNa hai athavA mithyAtva Adi sAta prakRtiyoM ke abhAva upazama, kSaya athavA kSayopazamase samyaktva guNako jo paryAya prakAra hoto hai vaha samyagdarzana hai| yaha samyagdarzana Atmazuddhi ko karane vAlA hai, bhavyajIvoMko sulabha hai aura mokSamArgakA mUla hai| isako utpattikA' kama pahale samyaktvake varNanameM kahA gayA hai / samyagdarzanake svarUpakA nirdeza tathA deva Adike lakSaNa samyaktva cintAmaNimeM vistArase AgamAnusAra kahe gaye haiN| isa samyagdarzanake kSAyika Adi tIna bheda jinAgamameM kahe gaye haiM // 2-11 / / Age samyagdarzanake ATha aGgoMkA svarUpa batAte hue darzanAvArakA varNana karate haiM niHzaGkAsvAdikaM proktamaGgASTakamamuSya hi / sUkSmAntaritArthAH padArthA jinabhASitAH // 12 / / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAra yathArthAH santi nAstyatra saMdehAvasaro manAka / itthaM zraddhAnavADha yat niHzaGkaTavaM taducyate // 13 // bhogopabhogakAkSAyA amAvo gtkaaksstaa| munocA malinAmAdau mA syAt glAnerabhAvatA // 14 // sA siddhAntavizeSajarmatA nivicikitstaa| vaiye ca devatA bhAse dharme dharmetare sayA // 15 // yatra dRSTirna mUDhA syAt sA matA muutthdRssttitaa| pramAvAddezathilyAta rogAd vArdhakyato'pi vA / / 16 // jAtAn dharmAtmanAM doSAn vRSTyA tadupagRhanam / upagRhananAmADhyaM dugaGga paJcamaM matam / / 17 / / sudharmAdhyaktomAna yasmAttasmAcca kAraNAt / sthitIkAlamAtozyaM garabeza raNam // ri sadharmabhiH saha sneho govatsa iva shaashvtH| vAtsalyaM tatta vijJeyaM dharmastharyavidhAyakam / / 19 // loke prasaravajJAnaM dharmasya viSaye mahat / dUrIkRsya prabhAvasya sthApanaM syAtprabhAvanA // 20 // etaraGgaH supUrNa syAt sampakatvaM suzAM savA / bhavedeSu prattiryA surINAM hitakAriNAm // 21 // sa bodhyo varzanAcAro yatidharmaprabhAvakaH / jAnAcAramatho vadhima samyagjJAnasya kAraNam // 22 // artha-isa samyagdarzanake niHzaGkatva Adi ATha aGga haiN| jinendra bhagavAnake dvArA kahe hae sukSma, antarita aura dUravartI padArtha vAstavika haiN| inameM saMdeha kA thor3A bhI avasara nahIM hai| zraddhAnameM isa prakArako jo dRr3hatA hai vaha niHzaGkAtya aGga kahalAtA hai| bhogopabhogako AkAGkSAkA abhAva honA nikAzita aGga hai| muniyoMke malina zarIra AdimeM jo glAnikA abhAva hai baha jaina siddhAntake vizeSajJavidvAnoMke dvArA nirvicikitsA aGga mAnA gayA hai| jahA~ deva aura devAbhAsameM dharma tathA adharmameM dRSTi mUr3ha nahIM hoto hai vaha amUDhaSTi aGga hai / pramAdase, zarIrako zithilatAse, rogase, athavA vRddhAvasthAse utpanna hue dharmAtmAoMke doSoMko dekhakara unakA jo gopana kiyA jAtA hai, vaha samyagdarzanakA upagahana nAmakA paJcama aGga hai / jisa kisI kAraNase dharmase Digate hue manuSyoMko phirase usomeM sthira kara devA sthitIkaraNa aGga hai| sahadharmI janoM ke sAtha govatsa ke samAna jo Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacAritna-cintAmaNiH sthAyI sneha hai use vAtsalya aGga jAnanA caahiye| yaha aGga dharmameM sthiratA karane vAlA hai / lokameM phailate hue dharma viSayaka bahuta bhAro ajJAnako dUrakara dharmakA prabhAva sthApita karanA prabhAvanA aGga hai| samyagdRSTi jIboMkA samyagdarzana ina ATha aGgoMse ho pUrNa hotA hai| hitakArI AcAryokI ina ATha aGgoM meM jo pravRtti hai, use darzanAcAra jAnanA cAhiye / yaha darzanAcAra munidharmako prabhAvanA bar3hAne vAlA hai| aba Age samyagjJAnake kAraNabhUta jJAnAcArakA kathana karate haiM / / 12-22 // samyaktvasahitaM jJAnaM samyagjJAnaM samucyate / samyagjJAnena jAyante jIvA: karmakSayogratAH / / 23 // syaparabheSavijJAnaM mokSasya mukhyakAraNam / samyagjAmina saMtAdhya saj sAdhubhiA sadA / 27 / artha-samyagdarzana sahita jo jJAna hotA hai vaha samyagjJAna kahalAtA hai| samyagjJAnase jIva karmakSaya karane meM udyata hote haiM / svaparabheda vijJAna mokSakA mukhya kAraNa hai, ataH sAdhuoMko samparajJAnake dvArA use ajita karanA cAhiye / / 23-24 // Age samyagjJAnake ATha aGagoM kA varNana karate haiM kAlAcArAvibhedena jinavANovizAradaiH / samyagjJAnasya sUktAni hyaSTAGgAni jinAgame // 25 // kAlazudhividhAtavyA svAdhyAyAbhimukhaMjanaH / purA sa eva kAlAkhya AcAraH parigIyate / / 26 // pUrvAle hyaparAle ca pradoSe'pararAdhike / eSu caturSa kAleSu svAdhyAyaH pravidhIyate // 27 // eSu yaH sandhikAlo'sti svaadhyaaysttrjitH| bhakampe bhavivAre vA sUryendugrahaNe tathA // 28 / / ulkApAte pradoSe ca digdAhe deshviplve| anyasmin kSobhakAle ca pradhAnamaraNe tathA // 21 // svAdhyAyo naiva kartavyaH prmaagmsNhteH| stotrAdInAM supAThastu no niSiddhA sudhIvaraiH !! 30 // sUtraM gaNadharau proktaM shrutkeblimistthaa| pratyekabuddhibhiH proktamabhinayazapUrvakaH // 31 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAyA akAle sUtrapATho hi niSiddhaH paramAgame / kathAprasthAvi pAThastu no niSiddhaH kadAcana / / 32 / / artha-jinavANIke jJAtA vidvAnoMne jinAgamameM kAlAcAra Adike bhedasaM samyagjJAnake ATha aGaga kahe haiN| svAdhyAyake liye udyata puruSoMko sabase pahale kAla zuddhi karanA cAhiye / kAlazuddhi ho kAlAcAra kahalAtA hai| pUrvAlla, aparA, pradoSa kAla aura apararAtrika ina cAra kAloMmeM svAdhyAya kiyA jAtA hai| ___ bhAvArtha-sUryodaya ke do ghar3I bAdase lekara madhyAhnase do ghar3I pUrva takakA kAla pUrvAja kahalAtA hai| madhyAhnake do ghar3o bAdase lekara sUryAstake do ghar3o pUrvatakakA kAla aparAhna kahalAtA hai| sUryAstake do ghar3o bAdase lekara madhyarAtrike do ghar3o pUrvatakakA kAla pradoSa kahalAtA hai aura madhyarAtri ke do ghar3o pUrvasa lekara sUryodayake do ghar3o pUrva takakA kAla virAtri kahalAtA hai| ina cAroM kAloMmeM svAdhyAya karanA cAhiye / inake bocakA jo cAra-cAra ghaDokA sandhikAla hai vaha svAdhyAyake liye varjita hai| isake sivAya bhUkampa, bhUvidAraNa--pRthvokA phA nA, sUryagrahaNa, candragrahaNa, ulkApAta, pradoSa-sUryodaya aura muyorUpakA samaya, dizAdAha-dizAoM meM lAlaprakAza phailanA, deza viplava, kSemakA anya kAla aura rAjA Adika pradhAna puruSakA maraNa honA, ina gamayoMmeM paramAgama samUhakA svAdhyAya nahIM karanA cAhiye / kintu barajanoMne stotra Adike pAThakA niSedha nahIM kiyA hai| gae roM, zrutakevaliyoM, pratyeka buddhidhAriyoM tathA abhinna dazapUrvake pa. AcAryoMke dvArA kathita zAstra sUtra kahalAtA hai| akAlameM sUtra pAThakA niSedha paramAgamameM batAyA gayA hai parantu kathA grantha Adika pAThakA niSedha nahIM hai| tAtparya yaha hai ki kSobhake samaya svAdhyAya karane vAle evaM svAdhyAya sunane vAle puruSoMkA citta sthira nahIM rhtaa| ataH mahattvapUrNa granthoMkA bhAva anyathA grahaNa kiye jAne kI sambhAvanAsa svAdhyAyakA niSedha kiyA gayA hai| uparyukta svAdhyAyake cAra kAloMke bIca jo cAra-cAra ghar3IkA antarAla hai vaha sAmAyika tathA dhyAnakA kAla hai ataH usa samaya svAdhyAyakA niSedha kiyA gayA hai // 25-32 / / 1. suttaM gaNahara kahiyaM tadeva pattepabuddhikahiyaM ca / sudakedaligA kahiye abhigadalabdha kahida // mUlAcAra, 277 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 samyakcAritra-cintAmaNiH kAla zuddhike samAna dravya kSetra aura bhAva zuddhi bhI karanA cAhiye, yaha kahate haiM svAdhyAyAvasare pubhiH svAdhyAyasamudyataH / muktvAlasyaM mudA kAryA dradhyakSetrAdizuddhayaH / / 33 / / zArIre dhiratrAzayamAMsAdya nirgamaH / svAdhyAyodyatasAdhozca dravyazuddhiH prakathyate // 34 // zasahastamite kSetre rudhirApUryAcadarzanam / kSetrazuddhiH pragItAsti prmaagmpaargH|| 35 // krodhamAnAvibhAvAnAmabhAyo bhAvazuddhaye / vidhAsamyaH sadA vijJaH svAdhyAyAya samuzataiH / / 36 // artha-svAdhyAyake liye udyata sAdhuoMko svAdhyAyake samaya Alasya chor3akara dravya aura kSetra Adiko zuddhiyAM karanI cAhiye / svAdhyAyake liye tatpara sAdhuke zarIrase rudhira, popa tathA mAMsa Adi nahIM nikala rahA ho, yaha dravya zuddhi kaho jAtI hai| sau hAtha pramANa aura madhira za pI Adi nahIM diyaH rahA ho, yaha kSetra zuddhi hai| paramAgamaphe jJAtA puruSoM dvArA kahI gaI hai| bhAva zuddhike artha svAdhyAya ke liye udyata jJAnI puruSoMko apane ApameM krodha tathA mAnAdi vikAlo bhAvoMkA abhAva karanA caahiye| yahI bhAvazuddhi hai / / 33-36 // Age vinayAcArana : varNana karate haiM hastau / nau ca prakSAlya paryAsanasusthitaH / zAstrasya garjanaM kRtvA kAyotsarga vidhAya ca // 37 // calaM mano vazIkRzya vinayAvanato bhavana / RSipraNItaH trasya svAdhyAyaM prArabheta sH|| 38 // pravRttireSA 1 "dhUno vinayAcAra ucyate / vinayAdhItazAstra' nA drutaM vidvadvaro bhavet // 36 // svAdhyAyaM vidadhat dhurhastAbhyAM na padaM spRzet / meM spRzena vAJchaNaM kakSaM nadehaM na kharjayet // 40 // artha-svAdhyAya karane vAlA' sAdhu hAtha paira dhokara, paryazAsanase baiTakara, zAstrakA parimArjana kara, pAyotsarga kara aura caJcala manako vazameM kara vinayase namrobhUta hotA huA RSipraNota zAstroMkA svA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza daki dhyAya prArambha kare / sAdhuoM ko yaha saba pravRtti vinayAcAra kahalAtI hai / vinayase zAstra par3hane vAlA puruSa zIghra ho zreSTha vidvAn ho jAtA hai / svAdhyAya karane vAle sAdhuko svAdhyAyake samaya hAthoMse paira, aJchaNa-reMge tathA kakSa - bagalakA sparza nahIM karanA cAhiye aura na nakhoMse zarIrako khujalAnA cAhiye || 37-40 // Age upadhAnAcArakA varNana karate haiM- svAdhyAya gatazAstrasya yAvatpUti jAyate / tAnivikRti bhuGkSye naMba bhuGkSye phalAdikram // 41 // evaM sAdhoH pratijJA yA hyupadhAnaM taducyate / yadvA cittaM sthirIkRtya nirAkRtyAkSaviplavam / / 42 / / svAdhyAyaH kriyate pumbhirupadhAnaM taducyate / eSa upadhAnAcAro vijJAlathyo manoSibhiH // 43 // artha- svAdhyAya meM sthApita zAstrakI jabataka samApti nahIM ho jAtI haiM tabataka meM nivikRti - rasahIna bhojana karUMgA athavA phalAdika nahIM khAUMgA, sAdhukI yaha jo pratijJA hai vaha upadhAnAcAra kahalAtI hai athavA cittako sthirakara aura indriyoMko svacchanda pravRttiko rokakara puruSoM dvArA jo svAdhyAya kiyA jAtA hai use vidvajjanoMko upadhAnAcAra jAnanA cAhiye // 41-43 // aba bahumAnAcArakA kathana karate haiM 46 // svAdhyAyaM vidadhat sAdhuritareSAM tapasvinAm / anAdaraM na kurvIta na gaviSThaH svayaM bhavet // 44 // jinavAkyamidaM zrotuM jAtaH puNyodayo mama / dhotarAmasya vANIyaM bhavAndhau patato mama // 45 // satyaM subuddhanaukAsti janmavyAdhiyutasya me / paramauSadharUpA hi lakSdhA kAThinyato mayA // zrotavyaM bahu mAnenAdhyetavyaM ca pramodataH / sarvathA durlabhaM jJeyaM jinavAkyarasAmRtam // 47 // izyevaM bahumAnena svAdhyAyaM vidadhAti yaH / kRttakarmakalApo'sau sAkSAd bhavati kevalo // 48 // evaM vivataH zAstra svAdhyAyaM hi tapasvinaH / prayAso bahumAnAdya AcAra: parityaMte / / 49 / artha - svAdhyAya karane vAlA sAdhu anya tapasviyoMkA anAdara nahIM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcAritra-cintAmaNiH kare aura na svayaM garvayukta ho| isa jinavAkya jinazAstrako sunane ke liye merA bahuta puNyodaya huA hai| vItarAgakI yaha vANI saMsAra sAgarameM par3hate hue tathA janmako por3A sahita mere liye sacamuca ho sudRDha naukA hai / parama auSadharUpa yaha vANI maiMne bar3I kaThinAIse prAptakI hai| ataH bahuta sammAna se ise sunanA cAhiye tathA harSapUrvaka paDhanA caahie| yaha jina dANorUpI rasAmRta sarvathA durlabha hai| aisA jAnakara jo bahumAnaAdarase svAdhyAya karatA hai; vaha karmasamUhako naSTakara sAkSAt kevalI hotA hai / isa prakAra svAdhyAya karanevAle sAdhukA jo prayAsa hai vaha bahumAnAcAra kahalAtA hai // 44-46 // ava ahnivAcArakA varNana karate haiM zAstrajJAnAdinA jAte mahatve svasya sUyasi / svayahIna kulasvAvi-gopanaM vidadhIta no // 50 // na hi zAstrasya vijJasya svasmAtsvalpatarasya hi / nAmasmaraNasaM tyAgI vidheyaH svAbhimAnataH // 51 // gavitaH paramAgame / eSatva nivAcAro milaye sati jAnAdiguNalopo bhaveditaH / / 52 / / artha - zAstrajJAna Adike dvArA bahuta mahatva bar3ha jAnepara apane hona kula AdikA gopana nahIM karanA cAhiye / zAstrakA athavA apanese laghu anya vidvAnakA svAbhimAnase nAma smaraNakA tyAga nahIM karanA cAhiye / bhAva yaha hai ki prArambha meM kisI laghu zAstrase jJAna prApta kiyA ho athavA laghu-choTe vidvAn se adhyayana kiyA ho pazcAt svayaMke bahuta jJAnI ho jAnepara usa laghuzAstra athavA laghu vidvAnkA abhimAnavaza nAma nahIM chipAnA caahiye| yaha paramAgamameM anivAcAra kahA hai / nihnavake honepara jJAnAdi guNoMkA lopa hotA hai arthAt nihnava karanese jJAnAvaraNa karmakA bandha hotA hai aura usakA udaya Anepara jJAnAdi guNoMkA hrAsa hotA hai / / 50-52 // Age vyaJjanAcAra kahate haiM zabdasyoccAraNaM zuddhaM vyaJjanAcAra ucyate / azuddhoccAraNAnnUnaM vakturbhavati honatA // 53 // artha - zabdakA zuddha uccAraNa karanA vyaJjanAcAra kahalAtA kyoMki azuddha uccAraNase vaktA kI honatA siddha hoto hai // 53 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza bhAvArtha - za sa aura va ba ke uccAraNa meM adhikAMza azuddhatA hotI hai aura uccAraNakI azuddhatAse artha meM bhI viparItatA A jAtI hai / jaise - sakRt kA artha ekabAra hai aura yakRtakA artha viSTA hai / sakalakA artha sampUrNa hai aura zakalakA artha eka khaNDa hai / bAla kA artha keza hai aura bAla kA artha vAlaka yA ajJAnI hai / za kA uccAraNa tAlase hotA hai aura sa kA uccAraNa dA~toMse hotA hai, ataH uccAraNa karate samaya jillAkA sparzavat tat sthAnoMpara karanA cAhiye / ava arthAcArakA svarUpa kahate haiM yad vyajjanasya yo hyarthaH saMgato vidyate bhuvi / tasyaivAdhAraNA kAryA hyarthAcAraH sa ucyate / / 54 / / artha - jisa zabdakA jo artha lokameM saMgata hotA hai usIkI avadhAraNA karanA arthAcAra kahalAtA hai // 54 // Ex bhAvArtha - kahoMpara viparIta lakSaNakA prayoga honese vidhirUpa kathanakA niSedhaparaka artha kiyA jAtA hai| jaise kisIke apakArase khinna hokara koI kahatA hai ki Apane bar3A upakAra kiyA, Apane apanI sajjanatAko vistRta kiyA, Apa aisA karate hue saikar3oM varSoM taka jIvita raheM / yahA~ viparIta lakSaNAkA prayoga honese vidhiparaka arthaM na lekara niSedhaparaka artha liyA gayA hai athavA 'naraka jAnA hai to pApa karo' yahAM pApa karo isa vidhi vAkyakA artha niSedhaparaka hai / pApa karoge to naraka jAnA par3egA isaliye pApa mata karo / Age ubhyAcArako carcA karate haiM vAkazuddherathaM zuddhezca yugapad dhAraNA tu yA / ubhayoH zuddhirAkhyAtA sA zAstrajJadhuraMdhare // 55 // jJAnAcArasya sambhedA aSTau proktAH samAsataH / ito'gre varNya AcArazcAritrAcArasaMjJitaH / / 56 / / artha - vAk zuddhi vyaJjanazuddhi aura artha zuddhi donoM ko eka sAtha dhAraNA karanA ubhayazuddhi kahIM gaI hai arthAt zabdakA zuddha uccAraNa aura zuddha arthake eka sAtha avadhAraNa karane ko zAstrake zreSTha jJAtA ubhayazuddhi 1. upakRtaM bahu tatra kimucyate sujanatA prathitA bhavatA parA / vidadhadazameva sadA sane sukhitamAssva tataH prAzaM zatam // sAhityadarpaNa Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritra-cintAmaNiH kahate hai| isa taraha jJAnAcArake ATha bheda saMkSepase khe| aba Age cAritrAcAra varNana karaneke yogya hai // 55-56 / / aba cAritrAcArakA kathana karate haiM ahiMsAsatyamasteyaM brhmcryaaprigrho| mahAvratAni paJcava kathitAni jinAgame / / 57 // IryAbhASaSaNAdAnanikSepaNatyutsargakAH / prasiddhaM vratarakSArtha samitInA hi paJcakam / / 58 // kAyaguptirvacoguptimanoguptizca bhaavtH| etad pRptitrayaM proktaM caraNAgamavizrutam // 59 // eSAmAcaraNaM jJeyaM cAritrAcArasaMjJitam / etatsvarUpasaMkhyAnaM pUrva vistarataH kRtam // 6 // artha-ahisA, satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha, jinAgamameM ye pAMca ho mahAvrata kahe gaye haiN| IryA, bhASA, eSaNA, AdAna nikSepaNa aura vyutsarga ye vratoMkI rakSA karane vAlI pAMca samitiyAM prasiddha hai| kAyagupti, vacanagupti aura bhAvapUrvaka ko gaI manogupti meM tInaguptiyA~ caraNAnuyogameM prasiddha haiN| pA~ca mahAvrata, pA~ca samiti aura tInaguti ina terahakA AcaraNa karanA cAritrAcAra hai| ina sabakA svarUpa pahale vistArase kahA jA cukA hai / / 57-60 // aba Age tapa AcArakA varNana karate hue bAhya tapoMkA varNana karate haiM ito'gre varNayiSyAmi tapamAcArasaMjitam / AcAraM muninAthAnAM ghorAraNya nivAsinAm // 61 / / icchAyA vinirodho'sti tapaH sAmAnyalakSaNam / bAhyAbhyantarabhedena tattapo dvividhaM smRtam // 12 // upakAsonamauvayaM vRttoparisaMkhyAnakam / parityAgo rasAnAM ca viviktazayanAsanam // 63 // kAyaklezazca saMproktA bAhyAnAM tapasA bhivAH / annaM pAnaM tathA khAdyaM leAM veti caturvidhaH / / 64 // AhAro vidyate puMsAM prANasthiti vidhAyakaH / etaccaturvidhAhAratyAgo hyapavAso mtH|| 65 // turyaSaSThAdamAvInAM bhevena bahubhavavAn / ekavitrAdi grAsAnAM kramazo hAnito mataH / / 66 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza bhavamoparyanAmA sa tapomevaH samucyate / ekaM gRhaM gamiSyAmi vizrAna vA paktizaH sthitAn // 67 / / AyataM vartalAkAra bamati niyamo mataH / vRttisaMkhyAtanAmA ca sapatAM bheda udhyate // 68 // ghRtadugdhaguDAbInA rasAnAM parivarjanAta / rasatyAgAbhidhAno'yaM tapobhevaH pragoyate // 69 / / viSizte patra jAyete zamanAsanake muneH / tapomevaH sa vizeSo viviktazayanAsanam // 70 // anAvakAza AtApo varSAyogazca pAvadhiH / kAyaklezastapaH proktaM karmanirjaraNakSamam // 71 // eSAM vidhirma hizyo bAyazcApi vidhIyate / ato bAhyAH samucyante tA etAssapaso bhidAH / / 72 / / artha-- yahA~ se Age bhayaMkara vanoMmeM nivAsa karanevAle munirAjoM ke tapa-AcArakA varNana karU~gA ! icchAkA nirodha karanA tapakA sAmAnya lakSaNa hai| bAhya aura Abhyantarake bhedase vaha tapa do prakArakA smaraNa kiyA gayA hai| upavAsa, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, vivikta-zayyAsana aura kAyakleza, ye chaha bAhya tapake bheda kahe gaye haiN| anna, pAna, khAdya aura lehya yaha cAra prakArakA AhAra puruSoMko zarorasthitikA kAraNa hai| ina cAroM prakArake AhAroMkA tyAga karanA upavAsa nAmakA tapa mAnA gayA hai| yaha turya-eka, SaSTha-velA aura aSTama-telA Adike bhedase aneka bhedoM vAlA hai| kramase eka, do, tona Adi mAsoMke ghaTAnese avamodarya nAmakA tapa kahA jAtA hai| Aja AhArake liye eka ghara taka jAU~gA athavA eka paMktimeM sthita dotona ghara taka jAU~gA, lambe rAstoM meM jAUMgA yA gola mArga meM jAU~gA / isa prakArakA niyama lekara tadanurUpa pravRtti karanA vRttiparisaMkhyAna tapakA bheda hai| gho, dudha tathA gur3a Adi rasoMkA tyAga karanA rasaparityAga nAmaka tapa hai / munikA jo ekAnta nirjana sthAnameM zayanAsana hotA hai vaha vivikta-zayanAsana tapa hai| abhrAvakAza chAyA rahita sthAnameM rahanA, AtApana yoga tathA varSAyoga dhAraNa karanA kAyakleza 1. zuklapakSa meM eka-eka grAsa bar3hAte hue aura kRSNapakSameM eka-eka grAsa ghaTAte hue AhAra karanA kavala candrAyaNa brata hotA hai| yaha ata avamodayaM tapake antargata hotA hai| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaka cArita-pitAmaNiH tapa hai| yaha tapa samayako avadhi lekara kiyA jAtA hai tathA karmakSaya karane meM samartha hai| inakI vidhi bAhma meM dikhAI detI hai tathA kahIM para bAhya anya logoMke dvArA bhI kiye jAte haiN| isaliye ye upavAsAdi, bAhya tapa kahe jAte haiM // 61-72 // Age Abhyantara tapoMkA varNana karate hue prAyazcitta tapakA kathana karate haiM ato'ntastapasA vA vaya'nte yathAgamam / prAyazcittAvimevena api pAMDA mipitAH // 73 / / kRtAparAdhazusavartha yasapaH prvidhiiyte| gurorAjJAM purodhAsa prAyazcittaM hi tanmatam // 74 / / AlocamAvibhedena navadhA savApi bhidyate / gurorane vinItena sAdhunA nizchalatayA // 75 / / protA mAlocanA prAjJaH svakIyAgo nivedanam / svata! svasyAparAdhAnA gmissyaakrnnkriyaa|| 76 // pratikramaH sa vizeyara sthitibndhaapsaarkH| etadadvayaM vidhIyeta yasmistadubhayaM matam // 77 // kRtvAvadhi muneH saGghAta yA pRthakkaraNakriyA / viveko nAma tajjeyaM prAyazcittaM manISibhiH // 78 // kRtvA kAlAvadhi sAdhoryA kAyotsarjanakriyA / vyutsargaH sa ca vijJayo nizAyAM nirjanasyale // 79 // aGgIkRtya gurorAjJAmupavAso vidhiiyte| prAyazcittadhiyA yasmistattapaH parigoyate / / 80 / / aparAdhasya vaiSamyaM dRSTvA patra vidhIyate / sAgasaH sAdhuvargasya dIkSAchevo hi sUriNA / / 81 / / chevAbhidhAnaM tazeyaM prAyazcittaM tapasvibhiH / sAparAdho muniyaMtra saGkAna niHsAryate kvacit / / 82 // parihArAbhidhAnaM tat prAyazcitaM migadyate / ghorAparAdha saMvRzya puna:kSA vidhIyate / / 83 // sAgasaH sUrivaryeNa yasmistadupasthApanam / prAyazcittamivaM jJAtvA bhetavyamaparAdhataH / / 84 / / artha- aba isake Age Agamake anusAra Abhyantara tapoMke bheda .he jAte haiN| ve Abhyantara tapa prAyazcitta Adike bhedase chaha prakAra Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza va ke kahe gaye haiM / kRta aparAdhako zuddhike liye gurukI AjJAnusAra jo tapa kiyA jAtA hai vaha prAyazcita tapa mAnA gayA hai| yaha prAyazcita bhI AlocanA Adike bhedase nau prakArakA hotA hai / aparAdhI sAdhu nizchala bhAvase guruke Age jo apane aparAdhakA nivedana karatA hai use vidvajjanoMne AlocanA kahA hai| svayaM hI apane aparAdhoMkA jo mithyAkaraNa karanA hai use pratikramaNa jAnanA caahiye| yaha pratikramaNa pUrva baddha kamoMko sthitikAM kama kara dene vAlA hai| tAtparya yaha hai ki AlocanA guruke sammukha hotI hai aura pratikramaNa guruke binA hI kRta aparAdhoM ke prati pazcAttApa karate hue parokSa prArthanAke rUpameM 'merA aparAdha mithyA ho' aisA kathana karane rUpa hai / jisameM AlocanA aura pratikramaNa donoM kiye jAte haiM vaha tadubhaya nAmakA prAyazcitta hai / bhAva yaha hai ki kucha aparAdhoMko zuddhi pratikramaNa mAtrase ho jAtI hai, kucha aparAdhoM kI zuddhi AlocanAse hotI hai aura kucha aparAdhoMko zuddhike liye donoM karane par3ate haiM / avadhi - samayakI sImA nizcita kara aparAdhI sAdhuko jo sabase pRthaka kiyA jAtA hai arthAt alaga baiThA jAtA hai, caryA Adi bhI pRthaka karAyo jAtI hai vaha viveka nAmakA prAyazcitta hai / samayako avadhikara rAtri meM nirjana sthAna meM aparAdhI sAdhuko jo kAyotsarga karanA hotA hai vaha vyutsargaM nAmakA prAyazcita hai / jaise - rakSAbandhana kathAmeM mantriyoMse zAstrArthaM karanevAle zruta sAgaramuniko zAstrArtha ke sthalapara rAtrimeM kAyotsarga karanekA Adeza diyA gayA thA aura unhoMne usakA pAlana kiyA thaa| jisameM prAyazcitta kI buddhi guruko AjJAko svokRtakara upavAsa Adi kiyA jAtA hai vaha tapa nAmakA prAyazcitta kahA jAtA hai| jisameM aparant viSamatA dekha guru dvArA aparAdho sAdhuko dIkSA kama kara do jAtI hai vaha cheva nAmakA prAyazcitta jAnane yogya hai / jisameM aparAdho sAdhuko saGghase alaga kara diyA jAtA hai vaha parihAra nAmakA prAthazcita hai aura jisameM ghora bhArI aparAdhako dekhakara AcArya dvArA aparAdhI sAdhuko punaH dIkSA dI jAtI hai vaha upasthApana nAmakA prAyacitta hai / punaH dIkSita sAdhu navadIkSita mAnA jAtA hai| ise saMghake -- 1. muniyoMko AcAra saMhitA se navIna dIkSita sAdhu pUrva dIkSita sAdhuko namaskAra karate haiN| yadi kisI aparAdhI sAdhukI dIkSAke dina kama kara diye jAte haiM to use una sAdhuoM ko namaskAra karanA par3atA hai jo pahale ise namaskAra karate the / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - dha. -.-.- - - - -.. 1... sampacArita-cintAmaNiH saba sAdhuoMko namo'stu karanA par3atA hai| isa prAyazcittako jAnakara aparAdhase bhayabhIta rahanA cAhiye / / 73-84 / / Age vinayatapakA varNana karate haiM gurukramAbjayoragre svasya yA namana kiyaa| sAdhonigA mAnisvaM sa eSa binayo mataH // 85 // zAmadarzanacAritropacAraNaM prabhavataH / vinayasyApi catvAro mevAH zAstra prarUpitAH // 86 // kvacicca tapasA sAdha paJcabhedAH prruupitaaH| vinayo mokSasodhasya pravezadvAramucyate // 87 // vinayAtIrthakRtvasya prAptibhavati yoginaH / vinayena praho ma U zirA mini // artha-apane mAnako rokakara guruke caraNa kamaloMke Age sAdhukA jo namrobhata honA hai vaha vinaya hai / jJAna, darzana, cAritra aura upacArake bhedase vinaya tapake bhI cAra bheda zAstra meM batAye gaye haiN| kahIM mUlAcAra AdimeM tapake sAtha pA~ca bheda bhI kahe haiM arthAt darzana-vinaya, zAna-vinaya, cArizra-vinaya, tapo-vinaya aura upacAra-vinaya / vinaya, mokSa-mahalakA pravezadvAra kahA jAtA hai / vinayase tIrthaGkara padakI prApti hotI hai ! vinayase rahita vyaktikI saba zikSA nirarthaka hai // 85-88 // aba vaiyAvRtya tapakA lakSaNa kahate haiM AyAte saMkaTe sAdhau bhavatyA tannivAraNam / zuzrUSApriyavAkpUrva vayAzyaM nigadyate // 89 / / AcArmAdiprabhena vayAvatyaM tapaH punaH / bhidyate dazadhAloke . cAriprasthairya kAraNam // 10 // artha-sAdhupara saMkaTa Anepara bhaktipUrvaka saMkaTakA nivAraNa karanA aura priyavacana bolate hue unakI sevA karanA vaiyAvRtya kahalAtA hai| vaiyAvRtya tapa AcArya Adi pAtroM ke bhedase lokameM daza prakArakA hotA hai / yaha vaiyAvRtya cAritrakI sthiratAkA kAraNa hai 11 86.60 // mAvArtha-AcArya, upAdhyAya, tapasvo, zaikSya, glAna, gaNa, kula, saGgha aura sAdhuke bhedase sAdhuoMke daza bheda hote haiM / inako sevA karane se vaiyAvRtya daza prakArakA hotA hai / + Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza Age svAdhyAya tapakA varNana karate haiM 101 svasvabhAvasya siddhyarthaM svAdhyAyaH sAdhubhiH sadA / kartavyazca sthiraM kRtvA calaM vittaM pramodataH // 91 // yatra zAstrAsprathanena svasyaMvAdhyayanaM bhavet / svAdhyAyaH sa ca vijJeyaH svAdhyAyaH paramaM tapaH // 92 // vAcanApracchanA cApyanuprekSAsnApako tathA / dharmopadezazcetyetAH svAdhyAyasya bhivA matAH // 93 // niravadyArthayuktasya pATho bhavati vAcanA / saMzayasya nirAkRtye jJAtasya vRDhatAkRte // 94 // vinayAtpracchataM zrotuH pracchanA kila kathyate / siddhAntatatatvasya bhUyobhUyo'bhicintanam // 95 // svAdhyAyoM nAma vijJeyo'nuprekSAbhidhAnakaH / granthasyoccAraNaM samyagAntAyaH kathito jineH // 96 // zuddha manoharaM Saviya t zrotRkalyANavAJchayA / dharmasya vaMzanA thA hi saralIkRtacetasA // 97 // dharmopadezanAmA sa svAdhyAyaH kathito jinaMH / svAdhyAyAccapalaM cetaH kSaNAdeva sthiraM bhavet // 98 // rAgadveSapravAhazca niruddho bhavati kSaNAt / tatazca nirjarA duSTakarmaNAM jAyate'cirAt / / 99 / / artha - sva-svabhAvakI siddhike liye sAdhunoM ko sadA citta sthirakara harSase svAdhyAya karanA cAhiye / jahA~ zAstrAdhyayana se sva-jJAtA draSTA svabhAva vAle Atma-tattvakA adhyayana hotA hai, use svAdhyAya jAnanA cAhiye | aisA svAdhyAya parama tapa mAnA gayA hai| vAcanA, pracchanA, anuprekSA, AmnAya aura dharmopadeza, ye svAdhyAya ke pA~ca bheda mAne gaye haiM / nirdoSa arthase yukta zAstrakA par3hanA vAcanA hai| saMvAya kA nirAkaraNa karane aura jJAta tattvako dRDha karaneke liye vinayase zrotAkA jo pUchanA hai vaha pracchanA kahalAtI hai / Agama meM sune gaye tasvakA bAra-bAra cintana karanA anuprekSA nAmakA svAdhyAya jAnane yogya hai / granthakA Thoka-Toka uccAraNa karanA - AvRtti karanA AmnAya nAmakA svAdhyAya jinendra bhagavAn ne kahA hai| sarala cita vAle vaktAke dvArA zrotAoM ke kalyANako icchAse zuddha evaM manohara vacanoM dvArA jo dharma ko dezanA dI jAtI hai use jinendradevane dharmopadeza nAmakA svAdhyAya kahA hai / svAdhyAyase cancala citta kSaNabhara meM sthira ho jAtA hai, rAga Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 sambhakArina cintAmA dveSakA pravAha kSaNabharameM ruka jAtA hai aura usase duSTa karmoko nijarA zIghra hone lagatI hai // 61-66 // Age vyutsarga tapakA kathana karate haiM bAhIkAbhyantaropadhyostyAgaM kRtvA pramodataH / kAyotsargIyamudrAbhiH sthitvAtmAnaM vicintayam / / 100 / / vidhile yaHspitaH sAdhustapasyeta tasya yaakriyaa| suputsargaH sA hi vizeyaM tapo dhyAnasya sAdhanam / / 101 // artha-bAhya aura Abhyantara parigrahakA tyAgakara kAyotsargako mudrAmeM sthita ho AtmAkA cintana karatA huA sAdhu ekAntameM jo tapazcaraNa karatA hai usako yaha kriyA vyutsarga nAmakA tapa hai| yaha tapa dhyAnakA sAdhana hai / / 100-101 // aba dhyAna nAmaka tapakA varNana karate hue AtaMdhyAnakA varNana karate haiM zreSThasaMhananopetazcitakAca yeNa sNyutaa| kurase yatpadArtheSu cintAyA vinirodhanam // 102 // tavRdhyAna kathyate lokjnaagmvishaardH| ArtarobAribhevena dhyAnaM syAtamcatuvidham / / 103 // Atodu:khe bhAsavArya dhyAnaM tduspte| bhevA asyApi catvAraH pragItAH paramAgame // 104 // iSTastrIsutavittAviviyogaprabhavaM ttH| aniSTAhimRgendrAvisaMyogAjanitaM punH|| 105 // ebAsakAsAdirogANAmAkramAjanitaM ttH| IpsitabhogakAkSAyAH prabhAvAjanitaM punaH // 106 / / artha- uttama-Adike tIna saMhananoMse sahita tathA cittako ekAgratAse yukta puruSa jo padAryoMmeM cintAkA nirodha karatA hai jainAgamameM pravINa puruSo dvArA vaha dhyAna kahA jAtA hai| AtaM, raudra, dharmya aura zuklake bhedase vaha dhyAna cAra prakArakA hai| Ati arthAt duHkha ke samaya jA hotA hai vaha AtaMdhyAna kahalAtA hai| isake bhI paramAgamameM cAra bheda kaha gaye haiM / iSTa, stro, putra tathA dhana Adike viyogase hone vAlA iSTaviyogAna nAmakA pahalA ArtadhyAna hai / aniSTa sarpa tathA siha Adike saMyogase hone vAlA aniSTasaMyogaja nAmakA dasarA AtadhyAna hai| svAsa tathA khAMsI Adi rAgoMke AkramaNase hone vAlA vedanAjanya Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtama prakAza 103 nAmakA tausarA ArtadhyAna hai aura Ipsita bhogoMko AkAGkAse hone vAlA nidAna nAmakA cauthA ArtadhyAna hai / / 1020106 / / aba raudradhyAnakA varNana karate haiM- cadrasya krUramAvasya jAtaM roSaM pracakSyate / medA asyApi catvAro jinadethe nirUpitA / / 107 / / hiMsAnando mRpAnandazcaryAnanvazca duHkhadaH / viSayAmanyaityete catvAraH samprakIrtitAH // 108 // artha - rudra arthAt krUra pariNAma vAleke jo hotA hai vaha raudradhyAna kahalAtA hai / jinendradevane isake bhI hiMsAnanda, mRSAnanda, duHkhadAyakacauryAnanda aura viSayAnanda- parigrahAnanda ye cAra bheda kahe haiN| hiMsA ke kAryoM meM tallIna hokara Ananda mAnanA hisAnanda hai / mRSA -asatya bhASaNa meM Ananda mAnanA mRSAnantra hai| coromeM Ananda mAnanA cauryAnanda hai aura pacendriyoMke viSayabhUta parigrahako rakSAmeM vyasta rahate hue Ananda mAnanA viSayAnanda-parigrahAnanda hai / 1070108 / / Age ghadhyAnakA varNana karate haiM svAd dharmAdanapetaM yat tat dharmyaM ca nigadyate / mevA asyApi catvAraH sUtramadhye prarUpitAH // 106 // syAvAjJA vizvayaH pUrvI hyapAyavicayastataH / vipAkavicayaH pazcAt saMsthAnavicayastataH // 110 // artha - dharma se sahita dhyAna dharmyadhyAna kahalAtA hai / Agama meM isake bho cAra bheda kahe gaye haiM- pahalA AjJA-vicaya, dUsarA apAya-vicaya, tIsarA vipAka-vicaya aura coyA saMsthAna-vicaya | sUkSma, antarita tathA dUravartI padArthoMkA AjJA mAtra se cintana karanA AjJAdicaya hai / caturgatike duHkha tathA usase bacane ke upAyakA cintana karanA apAyavicaya hai / karma prakRtiyoMke phala, udaya, udoraNA tathA saMkramaNa AdikA vicAra karanA vipAka viSaya hai aura lokake saMsthAna AkAra AdikA vicAra karanA saMsthAna viSaya kahalAtA hai / / 106 - 110 // Age zukladhyAnakA kathana karate haiM 1 zuklasya rAmakAlikatA rahitasya bhavettu yat / zukladhyAnaM paraM proktaM pradhAnaM mokSakAraNam // 111 // etasyApi caturbhedA: zAstramadhye karmanirjaraNopAyA munInAmeva santi prarUpitAH / te // 112 // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyadhArita-cintAmaNiH pRthag visarphavIcAra ekatvAcavitarpha kaa| sUkSmatriyokaM nAma turya dhyuparasakriyam // 113 // artha-rAgako kAlimAse rahita zukla-votarAga pariNAma vAle manuSya ke jo dhyAna hotA hai vaha zukladhyAna kahA gayA hai / yaha zukladhyAna ghokSakA pradhAna kAraNa hai| zakladhyAnake bho cAra bheda zAstroM meM kahe gaye haiN| ye sabhI dhyAna karma nirjarAke upAya hai tathA muniyoMke hI hote haiN| pahalA zukladhyAna pRthaktva vitarkavocAra, dUsarA ekatva vitakaM, tosarA sUkSma kriyApatti aura cauthA vyuparatakriyA nivati hai // 111.113 / / bhAvArtha-jisameM dravya, paryAya, zabda, artha aura yogameM parivartana ho vaha pRthakazva vitarkayocAra nAmakA pahalA zukla dhyAna hai| yaha tInoM yogoMke Alambanase hotA hai| jisameM dravya, paryAya AdikA parivartana nahIM hotA hai vaha ekatva vitakaM nAmakA dUsarA zukladhyAna hai| yaha tInameMse kiso eka yogake Alambanase hotA hai / terahaveM guNasthAna ke antima antarmuharta meM jaba mAtra kAyayogakA sUkSma spandana raha jAtA hai taba sUkSmakriyA pratipAti nAmakA tIsarA zukladhyAna hotA hai aura jaba sUkSma kAyayogakA bhI spandana baMda ho jAtA hai pUrvarUpase yoga rahita avasthA ho jAtI hai taba caudahaveM guNasthAnameM vyuparata-kriyA-niti nAmakA cauthA zukladhyAna hotA hai| prathama zukladhyAnase mohanIya karmakA upazama athavA kSaya hotA hai / dvitIya zukladhyAnase zeSa tona dhAtiyA karmokA kSaya hotA hai / tRtIya zukla dhyAnase karmoko atyadhika nirjarA hoto hai aura caturtha zukladhyAnake dvArA aghAtiyA karmoko pacAso prakRtiyoMkA kSaya hotA hai| Age tapa AcArakA samAropa karate haiM eSo'sti tapa AcAraH sAdhUnAM pramukhA kiyaa| eteneya vilIyante pharmANi nikhilAnyapi // 114 // ava tapa AcAre munayaH karmanirjarAm / cikorSada stapaspanti dhRtvA nAnAvatAnyapi // 115 // siMhaniSkrIDitAdoni kaThinAni mahAnyapi / eSAM vidhividhAnAni jJepAni harivaMzataH / / 116 / / 1. inakA svarUpa sadhA guNasyAna AdikA varNana pahale samyaktva-cintAmaNi aura sajjAta candrikAmeM kiyA gayA hai, ataH vistAra bhayase yahA~ bhedamAtra kahe gaye haiN| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptama prakAza k artha - yaha tapa AcAra sAdhuoMkI pramukha kriyA hai / isoke dvArA sabhI karma vilaya - vinAzako prApta hote haiM / isa tapa AcArameM karmanirjarAke icchuka muni siniSkoDita Adi bar3e-bar3e kaThina vrata dhAraNa kara tapasyA karate haiN| ina vratakA vidhi-vidhAna harivaMza purANa (34 vAM sargase ) jAnanA cAhiye / / 114-116 // Age vIryAcArakA varNana karate haiM vIryAcAramAzritya bravImi kizvitra bhoH / yathAjAtaH svato bAlaH svazakta vardhayan kramAt / / 117 uttuGgagirizRGgeSu caTituM jAyate kSamaH / tathA suvIkSitaH sAdhuH svavIryaM vardhayat kramAt // 118 // AtApanAviyogeSu dakSo dakSataro bhavet / vIrya syAdAtmavaH zaktirbalaM zArIrikaM matam // 119 // purastAdAtmavIryasya balaM tucchaM hi dRzyate / kRtamAsopavAso yaH so'pi zalazilAtale / / 120 / / karotyAtApanaM yogaM citraM vIryaM tapasvitAm abhrAvakAzaM zItata himAcchAditakAnane / / 121 // prAvRTkAle'pi varSAbhiH sAgarIkRta bhUtale / varSAyogaM ca saMdhutya pAdapAnAmadhastale // 122 // groSmata taptabhUkhaNDe zaile tapta ziloccaye / AtApanaM mahAyogaM dhRtvA tiSThanti yoginaH // 123 // vIryAcArasya madhye tu munayo dhyAnatatparAH / nAnAsanAni saMdhutya tiSThanti gahane vane // 124 // artha - aba koryAcArakA Azrayakara yahA~ kucha kahatA huuN| jisa prakAra utpanna huA bAlaka svayaM hA krama kramase apanI zaktiko bar3hAtA huA unnata parvata kI coTiyoMpara car3hane meM samartha hotA hai usI prakAra dIkSita muni kramase apanI zaktiko bar3hAte hue bhAtApanAdi yogoM meM atyanta samartha ho jAte haiN| AtmAko zaktiko voyeM aura zArIrika zaktiko bala kahate haiM / Atmazaktike sAmane zArIrika vala tuccha dikhAI detA hai / mAsopavAso muni bho parvata zilAtalapara AtApana yoga dhAraNa karate haiM / sacamuca ho tapasviyoM kA vorya AzcaryakAraka hotA hai / jaba bana barpha se AcchAdita rahatA hU~ aiso zIta Rtu meM muni anAvakAza - khule maidAna meM tapa karate haiN| varSA se jaba sthala samudrakA rUpa dhAraNa kara Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 samyak cAritra-cintAmaNi: letA hai aisI varSA Rtu meM vRkSoMke nIce varSAyoga dhAraNakara tapa karate haiM aura jaba samasta pRthivItala tapta ho jAtA hai aisI grISma Rtu meM saMtapta parvatapara AtApana nAmaka mahAyoga dhAraNakara yogI sthita hote haiN| dhyAna meM tatpara rahane vAle muni, boryAcArake madhya nAnA Asana dhAraNakara saghana vanameM vidyamAna rahate haiM / / 117-124 / / Age pazcAcAra prakaraNakA samAropa karate haiM paJcAdhAramayaM tapo'tra vidhinA dhUtvA tapasyanti ye te kSipraM niviDaM svakarmanigaI bhitvA zivaM yAnti ka~ / bhomayyAstapasAM prabhAvamatulaM vRSTvA tapeyuzcirAt motaM te bhavabandhanAdyavi manaH kasya pratIkSA tava / / 125 // artha - jo muni isa jagat meM vidhipUrvaka pazcAcAra rUpa tapako dhAraNa kara tapasyA karate haiM ve nizcayase zIghra ho karmarUpI sudar3ha beTIko kATakara mokSako prApta hote haiM / granthakAra kahate haiM- he bhavyajana ho ! yAMde tumhArA mana saMsArake bandhana se bhayabhIta huA hai to tapakA anupama prabhAva dekhakara dIrghakAla taka tapa kro| tumheM kisakI pratIkSA hai ? / / 125 / / isa prakAra samyak cAritra-cintAmaNimeM pazcAcArakA varNana karanevAlA saptama prakAza pUrNa huA / aSTama prakAza anuprekSAdhikAra maGgalAcaraNam vipadyamAnaM bhuvanaM vilokya ye vItarAgA bhavato vibhItAH / dharanti dIkSAM bhuvimAnanIyAM tAMstAnahaM bhaktibharaNa naumi // 1 // artha - saMsArako naSTa hotA dekha rAgarahita jo puruSa saMsArase bhayabhIta ho pRthivopara mAnanIya dokSAko dhAraNa karate haiM una prasiddha muniyoMko meM bhaktibhArase namaskAra karatA hU~ / / 1 / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza 107 aba vairAgya vRddhike artha anuprekSAoMkA varNana karate hue prathama anityAnuprekSAkA varNana karate haiM varAgyasya prakarSAya munibhiH kaannsthitH| cisyante bhAvanA nUnamanityatvAdi sNhitaaH|| 2 // nityaM na minizcida pAlokopanina / bhAnuraveti yaH prAtaH sAyamastamupaMti saH // 3 // suSAMzubhirjagarasarva siJcagmindurapi svayam / prAtarbhavati niUptiH zuSkapADapasAzavat // 4 // na dRzyale balI rAmo lakSmaNo na mlaanvitH| bharatAdhA mahAyajitAkhilavasundharAH // 5 // na dRzyante mahImAge blvirupaasitaaH| patha luptA sA ca sauvarNI sahA dazamukhasya hi // 6 // ziraHsthAH zyAmalA vAlAH kriyante jarasA sitaaH| mukha candrasya saumvarya nazyat kvApi praloyate / / 7 / / bAhUbetaNDa zuNDAbhau jAto zurukamRNAlabat / jitamustA mukhe batAH prAptAntAH kutra saMgatAH // 8 // jIvana jantujAtasya zaravavava bhaguram / bhagurA dhanasampatiH calA saundarmasampadA // 9 // vastutattvaM vimRzyAtmam svastho bhava nirantaram / dehAda bhinnamavehi svaM jJAnAnandasvabhAvakam // 10 // sarva zamizyamevasat pryaavaaryvivkssyaa| nikhilaM nityamevasyAd draSyArthasya vivakSayA // 11 // artha-vairAgyako vRddhi ke liye banameM sthita munirAja anityatva Adi' bhAvanAoMkA cintavana karate haiM / tonoM lokoM meM kahIM koI bho vastu nitya nahIM hai| jo sUrya prAtaHkAla udita hotA hai| vaha sArya samaya astako prApta ho jAtA hai| amRtamaya kiraNoMse samasta jagatko sIMcane vAlA candramA bho apane Apa prAtaHkAla sUkhe palAza patrake samAna kAntirahita ho jAtA hai| na balavAna rAma dikhAI dete haiM aura na baliSTha lakSmaNa / jinhoMne mahAcanake dvArA samasta vasudhAko jIta liyA thA tathA bar3e-bar3e balavAna jinakI sevA karate the aise bharata Adi cakrAvartI dikhAI nahIM dete| rAvaNako vaha soneko laMkA kahAM lupta ho gii| zirake kAle vAla vRddhAvasthAke dvArA zukla kara diye jAte haiN| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 samyakSAritra-cintAmaNiH mukha candrakA saundarya naSTa hokara kahIM vilIna ho jAtA hai| hAthIko sUMr3ake samAna AbhA vAlo bhujAe~ sUkhI mRNAlake samAna ho jAtI haiN| motiyoMko jItane vAle mukha dAMta sUTa hokara kahA bare mAte haiM: jIvoMkA jIvana zaradke bAdaloMke samAna bhaGgura hai / dhana sampatti nazvara hai, saundarya sampadA asthira hai / isa prakAra he Atman ! vastu svabhAvakA vicArakara tUM nirantara svastha raha apanA upayoga anya padArthoM meM mata ghmaa| paryAyApikanapakI apekSA saba padArtha anitya hI haiM aura dravyArthika nayako apekSA saba padArtha nitya ho haiM / / 2-11 // Age azaraNa bhAvanAkA cintavana karate haiM kaNThauravasamAkAratakuraGgasyeva kAnane / yamAkrAntasya jovasya nAstIha zaraNaM kyacit // 12 // mAtA svasA pitA putro bhrAtAmrAtRsuto'pi ca / ete sarve militvApi trAyante ne mRtyutaH // 13 // dAvAnalena saMvyApte gahane pAvapasthitaH / vagdhaM sarva vilokyApya dagdhaM svaM manyate yathA / / 14 / / saSa nikhila loka mRtyumyAnamukhasthitam / dRSTvApi hAta mo'yaM svaM svastha manyate mudhA / / 15 // nigate jIvite jIvaM gRhAn niHsArayanti hA / bAndhavA mitravargAzca nayante zavazAyanam // 16 // bhasmayanti militvA te vilapanti svanti ca / vipadyamAnAn dRSTvApi mRtaHpratyeti na cit // 17 // saMsArasya svabhAvo'yamanAvinidhano mtH|| utpadyante mriyante ca jovA bhavamarusthale / / 18 // ko'pi kenApi sAdhaM no yAti vai pratiyAti no| eka eva suhaLU dharmaH sArdhaM jIvena gachati // 19 // zaile bane taDAge vA zailasya zikhareSvapi / dharma eva paro bandhustaraNaM bhavavAridhaH / / 20 / / AtmannazaraNaM matvA dharmasya zaraNaM vraja / dharmAvRte na ko'pyasti trAtA taba jagastraye // 21 // artha-jisa prakAra vanameM siMha ke dvArA capeTe hue hariNakA koI zaraNa-rakSaka nahIM hai uso prakAra yamake dvArA AkrAnta jovako kahIM koI zaraNa nahIM hai| mAtA, vahina, pitA, putra, bhAI aura bhatIjA, ye saba Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTana prakAza 173 milakara bhI mRtyuse rakSA nahIM kara sakate / dAvAnalase byAsa vana meM vRkSa para baiThA huA manuSya sabako jalatA dekhakara jisa prakAra apane Apako surakSita mAnatA hai usI prakAra yaha manuSya samasta lokako mRtyurUpa zyAmake mukha meM sthita dekhakara bhI apane Apako vyartha ho svastha mAnatA hai / prANoMke nikala jAnepara manuSya jovako gharase nikAla dete haiM aura bAndhava tathA mitravarga zamazAna jAte hai, milakara bhasma kara dete haiM, vilApa karate haiM aura rote haiN| sambandho janoMko rotA cokhatA dekhakara koI bhI mRta vyakti kahIM lauTakara nahIM AtA / saMsArakA yaha svabhAva anAdinidhana mAnA gayA hai| saMsAra rUpI marusthalameM jova utpanna hote haiM aura marate haiM / koI kisIke sAtha nahIM jAtA aura na koI lauTakara AtA hai| eka dharmarUpa mitra ho jovake sAtha jAtA hai / parvatapara, vanameM, tAlAba meM tathA parvatakI zikharoMpara dharma ho utkRSTa bAndhava - sahAyaka hai. saMsAra sAgarale tArane vAlA hai / he Atman ! apane Apako azaraNa mAna dharmakI ho zaraNako prApta ho dharmake binA tInoM lokoMmeM koI bho terA rakSaka nahIM hai / / 12- 21 / / / aba saMsAra bhAvanAkA varNana karate haiM-- asmin bhavArNave dhore janmamRtyu mahAna RkIrNe duHkhanIrodhasaMbhRte / vyAdhitaraGgake // 22 // dhAmani / / 23 / / marasto duHkhasambhAraM ciraM sIvanti jantavaH / zvasva tiryaGmanuSyANAmamarANAM ca bhUyobhUyo bhramitvAhaM zrAntaveho babhUva hA / ekasyAM zvAsa velAyAmathASTAdazavArakam / / 24 // vipadyotpadyamAno'hamabhaje ghoravedanAm / naTavatsyAmibhRtyAnAM veSasya parivartanam / / 25 / / vRSTvA kathaM virakto no jAyate madhye saMcayaH / nirdhano dhanakAGkSAyAH sadhanA dhanatRSNayA / / 26 / / prApnuvanti mahAduHkhaM sukhI nAstyatra kazcana / vrapaM kSetra tathA kArla mavaM bhAvaM ca nityazaH // 27 // pUrNaM karoti jIvo'yaM parAvartanapaJcakam | mRtvA saMjAyate kSipraM bhUtvA ca triyate kSaNAt // 28 // eko zediti santAnAbhAvato bhuvi bhUrizaH / abhyo roditi iyU sasaMtAnasya samAgamAt // 29 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 samyakucAritra-nimtAmaNi: karapacigmRtimAyAli suguNaH priyaputrakaH / kasyacit suguNAmAryA prayAtA yamamandiram // 30 // ekena rAjyamAzvamekaH sodati kAnane / rAjyalakSmIparibhraSTo vicitrA mavapaddhatiH / / 31 / / saMsArasya svarUpaM ye cintayitvA svacetasi / viraktA mavabhogebhyo abhyAstaM santi bhUtale // 32 // duHkha artha - dukhaHrUpa jalase paripUrNa, janmamRtyu rUpI bar3e-bar3e magaramacchoM se vyApta aura rogarUpI taraGgoMse sahita isa bhayaMkara saMsAra sAgara meM kA bhAra Dhote hue jIva cirakAlase duHkhI ho rahe haiN| bar3e duHkhako bAta hai ki maiM naraka, tiryazva, manuSya aura devoMke sthAna - svarga meM bAra-bAra bhramaNakara zrAnta zarIra ho gayA hU~-thaka gayA hU~ / eka zvAsa ke samaya meM aThAraha bAra janma maraNa karate hue maiMne ghora vedanA prApta kI haiN| naTake samAna svAmI aura sevakoM kA veSa parivartana dekhakara yaha manuSyoMkA samUha virakta kyoM nahIM hotA ? nirdhana manuSya dhanakI AkAGkSAse aura dhanavAn manuSya dhamakI tRSNAse mahAn duHkha pA rahe haiN| isa jagat meM koI sukhI nahIM hai| yaha jIva dravya, kSetra, kAla, bhava aura bhAva ina pA~ca parAvartanoMko pUrNa karatA rahatA hai| marakara zIghra hI utpanna hotA hai aura utpanna hokara zIghra ho mRtyuko prApta hotA hai / pRthivopara eka manuSya santAna ke abhAva meM atyanta rotA hai to koI durAcArI saMtAna ke saMyogase rotA hai / kisokA guNavAn priya putra mRtyuko prApta hotA hai to kisI ko guNavatI strI bhara jAtI hai| eka puruSane rAjya prApta kiyA aura eka puruSa rAjya lakSmI se bhraSTa ho vanameM duHkhI hotA hai, saMsArakI paddhati bar3I vicitra hai / jo manuSya apane mana meM saMsAra ke svarUpakA vicArakara saMsAra sambandhI bhogoMse virakta hote haiM, pRthivo talapara ve hI dhanya haiMsarvazreSTha haiM / / 22-32 // Age ekatva bhAvanAkA kathana karate haiM eka evAtra jAye'hameka evaM zriye tathA / eko nirvANamAyAti nAstyanyaH ko'pi meM nijaH // 33 // yAdRze puNyapApe ca karmaNo vidadhAtyayam / tAdRze sukhaduHkhe ca svayamApnoti mAnavaH // 34 // 1 vattaM pareNa nApnoti parasmai no dadAti ca / anyo'nyavyatyayo nAsti puNyapApAThayakarmaNoH / / 35 / / 6 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza pitA narakamAyAti putro mokSaM prayAti ca / svakRtaM sarva Apnoti durante'smin bhavArNave // 36 // anyasya subasiddhadharthaM kudate duritaM janaH / tatphalaM svayamApnoti nAbhyaH kvApi kadAcana / / 37 / / he Atman svahitaM pazya tadeva tvassukhAvaham / paravRSTistvayAzyAcyA sukhaM vAJchasi ceddhruvam // 38 // asmimnanAdisaMsAre svatantrAH santi jastabaH / kasaraH santi sarve'pi svabhAvasthaiva sarvadA // 39 // paraH parasthakartAsti dRSTireSA na zobhanA / iSTAniSTavikalpAnAM jana karavAyA vahA // 40 // dRSTveSTaM sukhasampannaM modale rAmiNo janAH / duSTvA ca duHkhasampannaM iyante nitarAM hi te // 41 // rAgadveSau parityajya parakIyeSu vastuSu / zrItarAgasvamA svamAtmani susthiro bhava / / 42 / / 119 artha - isa jagat meM maiM akelA hI utpanna hotA hU~, akelA hI maratA hU~ aura akelA ho nirvANako prApta hotA hU~, anya koI vyakti merA nijI nahIM hai / yaha manuSya jaise puNya-pApa karma karatA hai vaise ho sukhaduHkhako svayaM prApta hotA hai| yaha manuSya na to dUsareke dvArA diye hue ko prApta hotA hai aura na dUsareko detA hai| puNya-pApa karmakA paraspara AdAna-pradAna nahIM hotaa| pitA narakako prApta hotA hai to putra mokSako jAtA hai / isa duHkhadAyaka saMsAra sAgara meM saba apanA kiyA huA ho prApta karate haiN| dUsarekI sukha-siddhike lie manuSya pApa karatA hai parantu usakA phala svayaM prApta karatA hai dUsarA koI kahIM, kabhI nahIM / he Atman ! tUM apanA hita dekha, vahI tere lie sukhadAyaka hogaa| yadi tU sthAyI sukha cAhatA hai to tujhe paradRSTi chor3ane yogya hai / isa anAdisaMsAra meM saba jIva svatantra haiM, sabhI sadA svabhAva ke hI kartA haiN| para, parakA kartA hai, yaha dRSTi-vicAradhArA acchI nahIM hai / iSTAniSTa vikalpoMkA janaka honese saMsArako bar3hAne vAlI hai / ddaSTa manuSyako sukhI dekhakara rAgI manuSya harSita hote haiM aura duHkhI dekhakara atyanta duHkhI hote haiM / isalie para-vastuoMmeM rAga, dveSa chor3akara vItarAga svabhAva vAle AtmA meM - apane ApameM sthira ho jA / / 33-42 / / - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sampacAritra-cintAmaNiH saMgha anya kAmanAka: piro haiM. .. mAhaM nokarmarUpo'smi na ca 4 pharmarUpakaH / mAhaM rAgAdirUpo'haM na ca jJeyasvarUpakaH / / 43 / / na guNasthAnarUpo'haM na pa + maargnnaamyH| na zabdo'haM na varNo'haM na ca sparzo na gandhavAn // 44 // ne raso'haM na puNyAtayo na ca pApamayaH kvacita / ete sarve paradravya saMjAtA vividhAtmakAH // 45 // ahaM jJAnasvabhAvo'smi parato bhinna eva hi| AtmAnaM behato bhinna ye jAnanti munIzvarAH / / 46 / / ta eva zivamAyAnti kurvantaH karmanirjarAm / yadA veho'pi meM nAsti janmataH prAptasaMgatiH / / 47 // tadA gehAdayo bAhyAH padArthAH santu meM katham / putrabhAryAdiSu bhrAntAH kurvANA mamatAzrayam / / 48 / / 'me me meM iti kurvANA varkarA iva maanv|| patitA mohapasmin pravizanti mRtamakhe / / 49 / / yathA lohasya saMsargAvanalaH poiyatai ghanaH / tathA dehasya saMsadAtmA'yaM poDyate ghanaH / / 50 // jIvAnAmatra sansyatra yAvatyo hi vipttyH| tAvatyo nikhilA jJeyAH saMyogAveva dehinAm // 51 // yeSAmAtmA parAcyutvA zuddhAkAzanimo'bhavat / ta eva bhagavasiddhAH sukhinaH santi netare / / 52 // artha-nizcayase maiM no karmarUpa nahIM hU~, karma rUpa nahIM hU~, rAgAdirUpa nahIM hU~, jJeyarUpa nahIM hU~, guNasthAnarUpa nahIM hU~, mArgaNAmaya nahIM hU~, zabda nahIM hU~, varNa nahIM hU~, sparza nahIM hU~, gandhavAn nahIM hU~, rasarUpa nahIM hU~, puNya sahita nahIM hU~ aura kahIM pApa sahita bhI nahIM huuN| ye saba nAnA rUpa paradravya ke saMyogase utpanna hue haiN| maiM jJAna svabhAvo huM parase bhinna ho hUM jo munirAja zarorase bhinna AtmAko jAnate haiM ve ho kamauko nirjarA karate hue mokSako prApta hote haiM / jaba janmase sAtha lagA huA zarora bho merA nahIM hai taba ghara Adi vAhya padArtha mere kaise ho sakate haiM ? putra tathA stro AdimeM bhUle manuSya mamatAkA Azraya karate hue 'me me me karane vAle bakaroMke samAna moharUpo kArdamameM par3akara mRtyuke mukha meM praveza karate haiM-mara jAte haiN| jisa prakAra lohako saMgatise Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza 113 J agni, ghanoMke dvArA poTI jAtI hai usI prakAra dehako saMgatise yaha AtmA, karma rUpo ghanoMke dvArA pITo jAtI hai| isa jagat meM jIvoMko jitane kaSTa haiM ve saba strI putrAdi prANiyoMke saMyogase ho jAnanA cAhiye | jinakI AtmA parase cyuta ho zuddha AkAzake samAna ho gaI hai ve bhagavaMta siddha parameSThI ho lokameM sukho haiM / / 43-52 / / Age azucitva bhAvanAkA cintana karate haiM mAtAtAtarajIvIryAdutpattiryasya jAyate / rA dehaH zucitAM vAyAt kathamitthaM vicAryatAm / / 53 / / yaH svamAyAvazuddho'sti sa zuddhaH syAtkathaM paraiH / malamUtramayo beho sundaravarmaNAvRtaH // 54 // I 56 // svarNapatrasamAcchannamalapUrNaghaTopamaH etatsaMgatimAsAdya vizramAdyamita mAnavAH / / 55 / yatIya saGkramAsAdya vastunyatra zutronyapi / azucInyeva jAyante sa veho rUyate katham // pArorarAgaH sarveSa rAgANAM mUlamucyate / sarva rAgaviraktizced deharAgo vimucyatAm / / 57 / / beharAgeNa saMyuktA va zaktAH syuH paroSahAn soDhuM kSudhApivAsAn dehapIDAkarAn sadA // 58 // itthaMbhUtA narAH kvApi munidIkSAM dharanti no / munidIkSAM vinA kvApi mokSaprAptinaM jAyate // 59 // yathArthaM sukhalipsA te mAnase yadi vartate / deharAgastvayA tyAjyastahi muktiprabAdhakaH / / 60 / / yehasyAzucitAM nityaM bhAvayitvA manozvarAH / deharAgaM parityaktuM samarthAH santi bhUtale // 61 // ese munIzvarA eva kAyaklezAdikaM tapaH / kurvanti zraddhayopetAH karmakSaya vidhAyakam // 62 // // artha - mAtA-pitA ke rajavIyase jisakI utpatti hotI hai vaha zarIra zucitA - pavitratAko kaise prApta ho sakatA hai, aisA vicAra karanA cAhiye ? jo svabhAvase azuddha hai vaha dUsare padArthoMse zuddha kaise ho sakatA hai ? malamutramaya zarIra sundara carmase DhakA huA hai ataH svarNapatrase AcchAdita malapUrNa ghar3e ke samAna hai / isa zarorako saMgati pAkara manuSya matta hote haiM-- apane Apako bhUla jAte haiM / yaha Azcarya kI bAta Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 samyakcAritra-cintAmaNi: hai| isa jagat meM jisakA saGga pAkara anya pavitra vastue~ bhI apavitra ho jAtI haiM vaha zarIra logoM ko kaise rucatA hai-- acchA lagatA hai ? zarIrakA rAga hI saba rogoMkA mUla kahA jAtA hai / yadi saba rAgoM se virakti huI hai to zarIrakA rAga chor3anA cAhiye / zarIrake rAgase sahita manuSya zarIkI pIr3A karane vAle kSudhA, tRSA Adi paroSahoM ko sahana karane meM sadA samartha nahIM ho skte| aise manuSya kahIM bhI muni dIkSA dhAraNa nahIM karate aura muni dIkSA ke binA kahIM bhI mokSako prApti nahIM hotI / hai Atman ! yadi tere mana meM yathAyeM sukha prApta karane kI icchA hai kI cu muktikA bAdhaka zarora sambandhI yAga chor3a denA cAhiye / pRthivotalapara munirAja sadA zarIrakI azucitA kA vicArakara zarora sambandhI rAga chor3ane meM samartha haiM / ye munirAja ho zraddhAse sahita ho karmakSayakAraka kAyaklezAdika tapa karate haiM / / 53-62 / / aba Asrava bhAvanAkA svarUpa kahate haiM sacchidrAM nAvamAruhya yathA no yAnti mAnavAH sveSTaM dhAma tathA lokAH sAlavA: sveSTadhAmakam // 63 // manovAkkAyaceSTA yA seva yogaH samucyate / yogenaM vAsavasyatra vividhA karmasantatiH // 64 // tasya sthityanubhAgau ca kaSAyodayato matau / yathA sthityanubhAgaM ca sA badAti phalaM nRNAm / / 65 / / karmodayavazAjIvA caturantabhavArNave / majjanonmajjane nUnaM kurvanti vizrAmanti ca // 66 // ekAntAdibhedena midhyAtvaM paJcaghA matam / aviratizca vikhyAtA dvAdazabhedasaMyutA // 67 // bhedAH santi pramAdasya vazadhA paJcadhApi ca / kaSayANAM prabhedAH syuH paJcaviMzati saMprakAH / / 68 / / yogAH paJcavaza proktAH karmasiddhAnta pAragaH / dvAsaptatimitAH proktAH karmasiddhAntapAragaiH / / 69 / / emyo rakSA prakartavyA svAtmanA satataM nRmiH / Asave sati jIvAnAM kalyANaM naiva sambhavet // 70 // yathA yathAhi jIvo'yaM guNasthAneSu vardhate / tathA tathA hi jIvasya zrIyante svata AsravAH // 71 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza 115 evaM caturdaze sthAne srvaalpnirodhtH| abandhaH pUrNaevAsti aNAnmuktiM prayAti sH|| 72 / / artha-jisa prakAra chidra sahita nAvapara savAra ho manuSya apane iSTa sthAnako prApta nahIM hote haiM usI prakAra Asrava sahita manuSya apane iSTa sthAna-mokSako prApta nahIM hote haiN| mana, vacana, kAyako jo ceSTA-vyApAra hai vaho yoga kahalAtA hai / isa yogake dvArA ho AtmAmeM vividha karmasamUhoMkA Alava hotA hai| una karmasamUhoM meM sthiti aura anubhAga kaSAyake udayase hote haiM aura sthiti-anubhAgake anUsAra ve manuSyoMko phala dete haiN| pharmodayake vazIbhUta jIva caturgatirUpa saMsAra sAgarameM majjana aura nimajjana karate hue, kheda hai ki nirantara bhramaNa karate rahate haiN| ekAnta Adike bhedase mithyAtva pA~ca prakArakA mAnA gayA hai, aviratike bAraha bheda prasiddha haiM, pramAdake pandraha bheda haiM, kaSAyoMke paccIsa prabheda haiM aura yoga pandraha prakArake haiN| karmasiddhAnta ke pAragAmo AcAryoMne ye ho saba Asravake bahattara bheda kahe haiN| manuSyoMko ina sArUvake bhedoMse apanI rakSA karatAsahiyamoMki Asravake rahate hue jovoMkA kalyANa nahIM ho sakatA hai| jaise-jaise yaha jIva gUNasthAnoMmeM bar3hatA jAtA hai vaise-vaise hI usake Asrava apane Apa kama hote jAte haiN| isa prakAra caudahaveM guNasthAnameM saba AraboMkA abhAva ho jAnese pUrNa ajandha ho jAtA hai-bandhakA sarvathA abhAva ho jAtA hai aura taba yaha AtmA kSaNabharameM muktiko prApta ho jAtA hai / / 63-72 / / Age saMvara bhAvanAkA cintana karate haiM mAnavasya nirodho yaH saMvaraH sa hi kathyate / saMbareNa vinA loko neSTaM sthAnaM vrajet kvacit / / 73 / / saJchitrapotamAruDho jalasyAstravaNe sati / niyamena akhatyeva gabhIre sAgare yathA // 74 / / tathAlavadvidhidamda zubhAdhAramadhiSThitaH / niyamena patatyeva bhayAda bhavasAgare / 75 // mano vAkkAyaguptono trayeNa dshdhrmtaa| paJcabhyaH samitibhyazca cAritrANAM ca paJcakAt // 76 // dvAdazabhyo'nuprekSAbhyo dvAviMzatyA priisshai| saMyaro jAyate bhUna samyaSaSTyA vizumbhatAm // 77 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 samyamArina-cintAmaNiH mizyAvRzAmabandho'sti keSAM cirapuNyakarmaNAm / tIrthakRtpramatInAM ca saMvaro naiva jAyate // 78 // satyeva bandhavicchece saMvaro hi nigadyate / saMhauja gutA di nijatA nAmiha // 79 / / saiva sArthakyamApnoti nAnyA vigrahamAriNAm / samaye samaye jIvajAtInAM karmaNAM cyH|| 80 / / andhamApnoti tAvAMzca nirjarAmeti srvtH| sattAyo vidyate sAdhaguNahAnimitastathA / / 81 // mohanidrAzamAt sAdhusaGghasya zubhavezanAt / sampatvaM prApyate bhavya strilokyAmapi durlabham // 82 / / saMvarameva samprApta prayatnaM kara sarvadA / saMvaramantarA na syAt karmaNAM kSapaNaM kvacit // 83 // artha--jo bhAsravakA rukanA hai vahI saMvara kahalAtA hai| saMbarake vinA manuSya kahIM bhI iSTasthAnako prApta nahIM ho sktaa| sacchidra jahAjapara baiThA manuSya jalakA Agamana hone para jisa prakAra gahare samudra meM niyamase DUbatA hai, usI prakAra zubha-azubha karmoke Asabase sahita zubhAcArako prApta huA ( mithyAdRSTi ) niyamase bhayapUrNa saMsAra sAgarameM par3atA hai / manogupti, vacanagupti, kAyagupti-ina tIna guptiyoMse, uttamakSamAdi daza dharmose, pAMca samitiyoMse, pA~ca prakArake cAritroMse, bAraha anuprekSAoMse tathA bAIsa paroSahajayoMse samyagdRSTi jIvoMke nizcaya hI saMvara hotA hai| mithyAdaSTi jovoMke torthaGkara prakRti AhAraka zarIra tathA AhAraka zarorAGgopAGga ina puNya prakRtiyoMkA abandha hai, saMvara nahIM, kyoMki bandha vyucchitti hone para ho saMvara kahalAtA hai| saMvarake sAtha jo karmoko nirjarA hoto hai vaho sArthakatAko prApta hotI hai| vaise to sabhI saMsArI jovoMke pratyeka samaya jitanA ( siddhoMke anantaveM bhAga aura abhabyarAzise anantaguNita ) karmasamUha bandhako prApta hotA hai, utanA hI saba orase nirjarAko prApta hotA hai aura Der3ha guNahAni pramANa kamasamUha sattAmeM rahatA hai| mohanidrAke upazama tathA sAdhusaGghake upadezase bhavya jIva triloka durlabha samyagdarzana ko prApta karate haiM / isaliye hai Atman ! saMvarako ho prApta karanekA sadA prayatna karo, kyoMki saMvarake binA kokA kSaya kahIM kabhI nahIM hotA hai // 73-23 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza 117 Age nirjarA bhAvanAkA cintana karate haiM--- karmaNAM pUrvabahAnAmekadezasya sNkssyH| nirjarA ghocca vinaavishaarH|| 84 / / savipAkAvipAketimevena dvividhA ca saa| AdyA bhavati sarveSAM dvitIyA syAtapasvinAm / / 85 // pharmasthityanusAreNAbAdhAkAle samAgate / vadataH svaphalaM karma-pravezAH saMcitA svayam / / 86 // pRthaga bhavanti jIvaghyA savipAkA matA shruto| prabhAvAt tapasA kecidAbAdhA pUrvameva hi // 87 // nirjIrNA yatra jAyante sA matA hAvipAkajA / avipAkAprabhAveNa jIyA AyAnti nirvatim // 88 / / saSipAkAprabhAvAttu tiSThantyaya vissttpe| anazanAvibhevena tapAMsisamti dvAdaza // 89 // tAnyeSa sUribhiH proktA avipaakaasuhetvH| hetau sasyeva siMghanti kAryANi na tu taM vinA // 9 // Atman ! dhAgchasi ceduHkhaparimokSaM samantataH / sadyaH kuru tapAMsi tvaM yathAkAlaM yathAbalam // 11 // agnitaptaM yayA hemabhirmalaM jAyate drutam / tapastaptastathAtmAyaM niryako bhavati dhruvam // 92 // anAstio nibaddhAni karmANi tapasA vinaa| kSIyante naiva jovAnAM vAJchatAmapi nityazaH // 13 / / artha-janAgamake jJAtA vidvAnoM dvArA, pUrvabaddha karmoke ekadezakA kSaya honA nirjarA kahI jAtI hai| yaha nirjarA savipAkA aura avi. pAkAke bhedase do prakArako hotI hai| savipAkA nirjarA sabhI jIvoMke hoto hai parantu avipAkA nirjarA tapasviyoM-muniyoMke hoto hai| karmasthiti ke anusAra AbAdhAkAla Anepara saMcita karmapradeza apanA phala dete hue jIvoMse jo svayaM pRthak ho jAte haiM, yaha nirjarA zAstroMmeM savipAkA' mAnI gaI hai aura jisase tapake prabhAvase kitane hI karmapradeza AbAdhAke pUrva hI nirjIrNa ho jAte haiM vaha avipAkamA nirjarA mAno gaI hai| avipAka nirjarAke prabhAvase jo nirvANako prApta hote haiM aura savipAka nirjarAke prabhAvase iso saMsArameM sthita rahate haiN| anazanAdike bhedase tapa bAraha haiM, ye tapa ho AcAryoMne avipAka nirjarA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 samyakcArita cintAmaNiH ke hetu kahe haiN| hetuke rahate hue ho kArya hote haiM hetuke binA nahIM hai Atman ! yadi tU saba orase duHkhoMse chuTakArA cAhatA hai to samaya aura zakti ke anusAra zIghra ho tapakarA / jisa prakAra agni saMtasa svarNa zIghra hI nirmala ho jAtA hai usI prakAra tapase saMtapta yaha AtmA nizcita ho nirmala ho jAtI hai / jova nirantara cAheM bhI to bho unake anAdikAla se ba~dhe hue karma tapake binA naSTa nahIM hote haiM / 84-83 // aba loka bhAvanAkA cintana karate haiM pAdau prasAyaM bhUpRSThe bAhUniSidhya madhyake / sthitamasamAkAro loko'yaM vidyate sadA / / 94 / / na kenApi kRto loko na hartuM zakya eva hi / amAdinidhano hyeSa patitrayasamAvRtaH // 95 // aSomadhyordhvamedena loko'yaM trividho mataH / yAtrA vasantyadho loke madhyaloke ca mAnavAH // 96 // nilimpA Urdhva sambhAge tiyaMzvaH santi sarvataH / ayaM suvistRto loko nicito moyarAzibhiH // 97 // eko'pi sa pravezo na vidyate bhuvanatraye / yatrAhaM na samutpanno yatra meM na ca saMmRtaH // 98 // hA hA kSetraparAvarte sarvatra bhramito bhUzam / janmamRtyu mahAvuH khamamajaM bhUrizo'pyaham // 99 // lokarUpaM vicintyAtra ye viraktA bhavantyataH / ta evaM karmanirmuktA lokAgre nivasanti hi // 100 // saricchelA visaundayaM rAjatoM candrikAvibhAm / sUryodayasya lAlityaM nirjharAsphAlanaM tathA / / 101 // dRSTvA rajyanti bhUbhAge tatraiva viharanti ca / nirjalAM vRkSahInAM ca marubhUmi vilokya ye // 102 // dviSAnte mAnavAste'tra rAgadveSavazaM gatAH / utpadyante striyante ca tava bhuvanatraye // 103 // artha - pRthivopara donoM paira phailAkara tathA donoM hAtha kamarapara rakhakara khar3e hue puruSakA jaisA AkAra hotA hai vaisA hI AkAra vAlA yaha loka sadAse vidyamAna hai / yaha loka na to kisI ke dvArA kiyA gayA hai aura na kisI ke dvArA naSTa kiyA jA sakatA hai / anAdi nidhana aura tIna vAtavalayoMse veSTita - ghirA huA hai| adholoka, madhya ! Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTama prakAza 116 loka aura UdhvaMlokake bhedase yaha tona prakArakA mAnA gayA hai / adholokameM nArakI rahate haiM, madhyalokameM manuSya rahate haiM, karvalokameM deva rahate haiM aura tiryaJca sabhI lokoMmeM rahate haiN| yaha atyanta vistRta loka jovarAzise vyApta hai| tInoM lokoMmeM vaha eka bhI pradeza nahIM hai jahA~ maiM utpanna nahIM huA hU~ aura marA nahIM huuN| bar3e duHkhakI bAta hai ki kSetra parAvartanameM meM sarvatra aneka bAra ghUma cukA huuN| maiMne janma aura mRtyukA mahAn duHkha aneka bAra prApta kiyA hai| isa taraha lokakA svarUpa vicAra kara jo usase virakta hote haiM ve ho karmarahita ho lokake agrabhAgapara nivAsa karate haiM aura jo nadI tathA parvatoMkA saundarya, cAMdI ke samAna cA~danIkI prabhA, sUryodayakI sundaratA aura jharanoMke prapAtako dekhakara kiso pradezameM rAga karate haiM tathA vahIM vihAra karate haiM evaM nirjala tathA vRkSahona marubhUmiko dekhakara dveSa karate haiM, rAgadveSake vIbhUta hue ve manuSya inhIM tonoM lokoMmeM utpanna hote aura marate rahate haiM / / 64-103 // Age bodhidurlabha bhAvanAkA ciztavana karate haiM loko'yaM sarvato vyAptaH sthAvarajovarAzibhiH / sthAvarAt asatAprAptidurlabhA vartatetarAm / / 104 // asatAyAM ca saMjisvaM saMzitve ca mnussytaa| manuSyatve ca satkSe sakSetre bakulInatA // 105 / / kulInatAyAmArogyamArogye diirghjiivitaa| tatra samyaktvasaMprAptistatrAptAspani lakSmatA // 16 // tatrApyadoSacAritvaM durlabha atidurlabham / evaM vicArya sadbodhevAlabhyaM sat surakSyatAm // 107 / / yatheha durlabhaM jJAtvA maNimuktAdika nraaH| rakSanti tatparatvena bodhI rakSyastvayA tathA // 108 // bodho ratnatrayaM nAma durlabhaM vartate nRNAm / ekAdazAd guNasthAnAt patitAH sAdhavo hyadhaH // 109 // ardhapudgalaparyantaM paryaTanti bhavebhave / keciccAntarmuhurtena labdhvA ratnatrayaM midhim // 11 // prApnuvanti zivaM sadyaH svAsmanyeva ratA nraaH| pariNAmasya vinyaM chaprastha va budhyate / / 111 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 samyacAritra-cintAmaNiH mogAkAMkSAvizAlA te na pUviSaparyaye / sarvasAdhanasaMyute // 112 / / alpAyuSi narasye sA pUryate kaSamatra saa| tato virajya bhogebhyaH svasminneva rato bhava // 113 // artha-yaha loka saba ora sthAvara jIvoMke samUhase vyApta hai| sthAvarase trasa paryAyako prApti atyanta durlabha hai| basa paryAyameM saMjJopanA, saMjJiyoM meM manuSyatA, manuSyatAmeM acchA kSetra, acche kSetrameM kulInatA, kulInatAmeM Arogya, ArogyameM dorghAyuSya, dorghAyuSyameM samyaktvako prApti, samyaktva prAptimeM AtmAkA lakSya aura AtmAke lakSyameM nirdoSa cAritrakA pAlana karanA atyanta durlabha hai / isa prakAra sadodhi kI dulabhatAkA vicArakara usakI rakSA karanA caahiye| jisa prakAra manuSya maNi, muktA Adiko durlabha jAnakara tatparatAse usakI rakSA karate haiM uso prakAra bodhiko durlabha jAna usako rakSA karanA cAhiye / bodhi ratnatrayakA nAma hai| yaha manuSyoM ke liye durlabha hai / gyArahaveM guNasthAnase nIce gire hue manuSya adhapudgala parivartana paryanta aneka bhavoM meM dhamate rahate haiM aura koI ratnatraya rUpa nidhiko prApta kara svAtmAmeM lona rahane vAle manuSya antarmuhUrta ke bhItara zIghra hI mokSako prApta kara lete haiN| pariNAmoMko yaha vicitratA chadmastha jova nahIM jAna paate| jahA~ sAgaroM pramANa Ayu tho tathA saba sAdhana sulabha the aisI devaparyApameM tero vizAla bhogAkAMkSA pUrNa nahIM huI to alpAyu vAle manuSya paryAya meM kaise pUrNa ho sakato hai ? ataH he Atman ! taM bhogoMse virakta ho, svakIya AtmAmeM hI rata-lIna ho jA // 104-113 // Age dharma bhAvanAkA svarUpa kahate haiM--- kAnsAre mArgato saSTaM samudre patitaM tthaa| dAridrayAdhisale magnaM zailAtsaMpatitaM naram // 114 // rakSitu dharmaevAsti zakto nAnyo'tra bhUtale / barmoM mUlaM trivargasya trivargaH sukhasAdhanam // 115 // mulasya rakSaNa kArya mUlanAze kutaH sukham / Atmano yaH svabhAvo'sti sa dharmaHprocyate budhH|| 116 // ratnanaye kSamAdyAzca dharmazabdena kotitAH / dharmAdeva manuSyANAM jIvanaM sakalaM bhavet // 117 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ aSTama prakAza 121 dharma honA na zomante nirgandhA iva kishukaaH| samyaktyamUlo dharmo'sti mUlaM rakSyaM tato nabhiH / / 118 // samyaktvavanto ye jIkSA cAritraM vadhate param / te brutaM zivamAyAnti sthAyisaukhyasamanvitam // 11 // ye narA dharmAtya bhogAkAMkSA pani / te nUnaM kAcakhaNDana vikroNanti mahAmaNim / / 120 // mogAkAMkSAmahAnadyo bahasAnA narAH savA / ante nigodanAmAnaM mahAbdhi pravizanti vai // 121 // durlabhaM mAnuSaM landhyA dharmeNa saphalIkuru / samudre patitaM ratnaM yathA bhavati durlabham // 122 / / tathA gataM manuSyatvaM durlabhaM va vartate / vipadaprastaM naraM loke dharmo rakSati rakSitaH // 123 // artha-vanameM mArgase bhraSTa, samudra meM patita, daridratArUpo samudrake talameM nimagna aura parvatase gire hae manuSyako rakSA karane ke lie pRthivIpara dharma hI samartha hai anya koI nhiiN| dharma, trivargakA mUla hai aura trivarga-dharma, artha, kAma-sUkhakA sAdhana hai ! ataH mUlako rakSA karanA cAhiye kyoMki mUlakA nAza honepara sukha kisase ho sakatA hai ? AtmAkA jo svabhAva hai vahI jJAnIjanoM dvArA dharma kahA jAtA hai ! ratnatraya aura kSamA Adika bho dharma zabdase kahe jAte haiN| dharmase ho manuSyoMkA jovana saphala hotA hai| dharmahona manuSya gandharahita TesUke phUlake samAna zobhita nahIM hote / dharma, samyaktvamUlaka hai ataH manuSyoMko mUlakI rakSA karanA cAhiye / jo samyagdRSTi manuSya uttama cAritra dhAraNa karate haiM ve zona ho zAzvata sukhase sahita mokSako prApta hote haiM / jo manuSya dharma dhAraNa kara usake badale bhogoMko AkAMkSA rakhate haiM ve nizcita hI kAMca ke Tukar3ese mahAmaNiko becate haiN| nirantara bhogAkAGkSArUpo mahAnadomeM bahane vAle manuSya antameM nigoda nAmaka mahAsAgarameM praveza karate haiM / durlabha manuSya paryAyako prApta kara use dharmase saphala kro| samudra meM par3A huA ratna jisa prakAra durlabha hotA hai uso prakAra gayA huA manuSya bhava durlabha hai / rakSA kiyA huA dharma ho lokameM vipattigrasta manuSyakI rakSA karatA hai // 114-123 / / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 samyaktarima-cintAmaNiH Age anuprekSAdhikArakA samApana karate haiMbhanyA imA vAvazamAdhanA ye sthireNa cittena hi bhAvayanti / ne granthyamudrAparirakSaNe te __ zaktA bhaveyuniyamena bhavyAH // 124 // artha-jo bhavya puruSa, sthira cittase ina uttama bAraha bhAvanAoMkA cintavana karate haiM ve niyamase nirdhanya mudrAkI rakSA karanemeM samartha hote haiM // 124 // isa prakAra samyak-cAritra-cintAmaNimeM anuprekSAoMkA varNana karane vAlA aSTama prakAza pUrNa huaa| navama prakAza dhyAna sAmagrI maGgalAcaraNam dhyAnena bhisvA bhavabandhanAni rAgAvidoSoniyandhanAni / prApuH priyAM muktimanasvinI ye siddhAn vizuddhAn satataM numastAn // 1 // artha-jo dhyAnake dvArA rAgAdi doSarUpa tIna kAraNoMse mukta saMsArake bandhanoMko tor3akara muktirUpo gauravazAlinI priyAko prApta kara cuke haiM, maiM vizuddha pariNAmoMse yukta una siddha parameSThiyoMko bArabAra stuta karatA hU~ // 1 // aba cittakI sthiratAke liye dhyAnakI sAmagrokA varNana karate haiM atha vakSye guNasthAnaM mArgaNAsu yathAkramam / dhyAna tattvasya siddhayarthaM yathAbuddhi yayAgamam // 2 // 1. zreSThAH / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 niyama prakAza narakagatI bhavevAdyaM guNasthAnacatuSTayam / aparyApta na vidheta dvitIyaM ca tRtIyakam / / 3 / / dvitIyAdi pRthivyAM tvaparyAptaM prathamaM matam / paryApteSu hi jAyesa guNadhAmacatuSTayam // 4 // tiryaggatau bhavedAdyaM guNasyAnIyapaJcakam / aparyApteSu jAyeta varjayitvA tRtIyakam / / 5 / / AdyaM catuSTayaM jJeyaM bhogabhUmibhaveSu vai / karmabhUmija siryaM paryApteSu tu paJcakam // 6 // aparyApta tRtIyaM no jAtucidapi sambhavet / karmabhUmija martyeSu sarvANyapi bhavanti hi // 7 // aparyApteSu vimAcaM bAdhi caturthaJca samuddhAta gatavalinI matam // 8 // deveSvAdyacatuSTayam / trayodaza aparyApteSu guNasyAnaM vijJeyaM tRtIyasthAnamantarA // 9 // artha - aba Age dhyAnatattvako siddhike liye yathAbuddhi aura yathAgama mArgaNAoM meM guNasthAnoMkA kathana karU~gA / prathama hI gatimArgaNAkI apekSA kahate haiM - sAmAnyarUpase narakagatimeM Adike cAra guNasthAna hote haiM kintu aparyApta nArakiyoMke dvitIya aura tRtIya guNasthAna nahIM hotA [ isakA kAraNa hai ki tRtIya guNasthAna meM maraNa nahIM hotA aura dvitIya guNasthAna meM marA jIva naraka nahIM jAtA / yaha prathama pRthivoke aparyAptakoMko apekSA kathana hai ] / dvitIyAdi pRthiviyoMke paryAta prathama guNasthAna ho hotA hai kyoMki samyagdRSTi jIvakI unameM utpatti nahIM hotI / paryAptakoM ke cAra guNasthAna hote haiM / tiryaJcagatimeM Adike pA~ca guNasthAna hote haiM parantu aparyAptakoM ke tRtIya guNasthAna nahIM hotA / bhogabhUmija tiyaMvoM meM Adike cAra guNasthAna hote haiM parantu aparyAptaka avasthA meM tRtIya guNasthAna sambhava nahIM hai / karmabhUmija tiryazvamaM paryAptakoMke Adike pAMca guNasthAna haiM / parantu aparyAptakoM tRtIya guNasthAna kabhI nahIM hotA / manuSyagati meM karmabhUmi manuSyoMmeM sabhI caudaha guNasthAna hote haiM / parantu aparyAptakoM ke prathama, dvitIya, caturtha aura samudghAtagata kevalo - ko apekSA trayodaza-terahavA~ guNasthAna hotA hai / bhogabhUmija manuSyoM Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 samyakSArinna-cintAmaNiH meM Adike cAra guNasthAna hote haiM parantu aparyAptaka avasthA tRtIya guNasthAna nahIM hotaa| devoMke Adike cAra guNasthAna hote haiM parantu aparyAptakoMmeM tRtIya guNasthAna nahIM hotA // 2-6 // Age indriya aura kAyamArgaNAkI apekSA varNana karate haiM ekendriye tu vijJeyaM tejo vAyuvivajite / AyadvayaM guNasthAnamaparyAptavazAyute // 10 // dvihaSIkAtasamArabhyA saMkSipaJcendriyAvadhau / guNasthAnaM bhavedarAcaM nAnyattatra hi sambhavet // 11 // paJcendriyeSu sansyeva dhAmAni nikhilAnyapi / sthAvareSu bhavedAdha-dvayaM nAnyat prjaayte| // 12 // aseSu santi sarvANi guNadhAmAni nizcayAt / artha-tejaskAyika aura vAyukAyikako chor3akara anya ekendriyoMke aparyAptaka dazAmeM Adike do guNasthAna hote haiN| kAraNa yaha hai ki sAsAdana guNasthAnameM marA jIva yadi ekendriyoMmeM utpanna ho to tejaskAyika aura vAyukAyikameM utpanna nahIM hotaa| sAsAdana guNasthAna aparyAptaka avasthAmeM ho rahatA hai| paryAptaka hote-hote sAsAdana guNasthAna vighaTa jAtA hai| dvIndriyase lekara asaMjJo paJcandriya taka prathama guNasthAna ho hotA hai anya guNasthAna sambhava nahIM haiM [ dvitoya guNasthAna meM maraNa kara vikalatrayoM meM utpanna hone vAle jIvoMke aparyAptaka avasthAmeM dvitIya guNasthAna bhI sambhava hotA hai ] 1 paJcendriyoM meM sabhI guNasthAna hote haiM / sthAvaroMmeM Adike do guNasthAna sambhava haiM anya nhiiN| trasoMmeM nizcayase sabho guNasthAna hote haiM / / 10-12 / / Age yoga mArgaNAko apekSA carcA karate haiM-- caturyu cittayogeSu vAyogeSu tathaiva ca // 13 // guNasthAnAni santyatra prathamADU yAba dvAdazam / satyAnubhayayogeSu vacomAnasayostathA / / 14 / / Adya trayodazajeyA guNasthAnasamUhakAH / orAlamizrake bodhyamAdyaM cApi dvitIyakam // 15 // caturtha cApi jIvAnAM sayoge ca trayodazam / audArike tu bodhyAmi sAnyAyAni prayovarA // 16 / / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakAza 125 AhArake tasmikSe ca SaSThamekaM bhavediha / vetripike bhavevAyaM guNasthAnavatuSTayam // 17 // tanmiye nana vijeyaM ttiiysthaanmntraa| kArmaNe kAyayoge ca prathamaM ca dvitIyakam // 18 // caturtha ca smudhaatgtkevlypekssyaa| trayodazaM mavejjAtu samayatritayAvadhi // 19 // artha-cAra manoyogoM aura cAra vacanayogoMmeM prathamase lekara dvAdaza taka guNasthAna hote haiN| satya manoyoga aura anubhaya manoyoga tathA satya vacanayoga aura anubhaya bacanayogameM Adike teraha guNasthAna hote haiN| audArika mitrakAyayogameM pahalA, dUsarA, cauthA aura kapATa samudghAta gatasayoga kevalIko apekSA terahavA~ guNasthAna hotA hai / audArika kAyayogameM Adike teraha guNasthAna jAnanA cAhiye / AhAraka aura AhArakamizra kAyayogameM eka chaThavAM ho guNasthAna hotA hai / vaikriyika kAyayogameM Adike cAra guNasthAna hote haiM parantu vaikriyika mizra kAyayogameM tRtIya guNasthAna nahIM hotA aura kAmaMNa kAyayogameM pahalA, dUsarA, cauthA aura samudghAta kevalIko apekSA terahazA guNasthAna hotA hai| kArmaNa kAyayoga adhikase adhika tona samaya taka ho rahatA hai / / 13-16 // Age veda, kaSAya aura jJAna mArgaNAmeM guNasthAnoMkA varNana karate haiM AdhAni syuH savedAnAM navadhAmAni bhAvataH / abhyastrINAM tu vijeyaM prathamAtpaJcamAvadhiH / / 20 // sakaSAyasya joSasya barAdhAmAni santi hi / niSkaSAyastha bodhyAyekAzaprabhRtIni // 21 // matizrutAvadhijJAne caturthAdvAdazAvadhim / manaHparyayabodhe tu SaSTAva dvAdazAvadhim // 22 // kevale ca bhavevanya yugalaM guNa dhAmakam / kumato kuzrute pAne vibhaGge ca niyogataH / / 23 // prathama dvitayaM jJeyaM guNasthAnaM zarIriNAm / artha--bhAva vedakI apekSA saveda jIvoMke Adike nau guNasthAna hote haiM parantu dravya striyoMke prathamase lekara paJcama taka guNasthAna hote haiN| kaSAya sahita jIvoMke prArambhake daza guNasthAna hote haiM aura kaSAya rahita jIvoMke ekAdaza Adi guNasyAna hote haiM / matijJAna, dhrutajJAna Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 samyakcAritra-cintAmaNiH aura avadhijJAnameM caturthase lekara bArahaveM taka guNasthAna hote haiM / manaHparyaya jJAnameM SaSTha guNasthAnase lekara bArahaveM guNasthAna taka sAta guNasthAna hote haiN| kevalajJAnameM antake do muNasthAna hote haiN| kumati, kuzruta aura vibhaGga jJAnameM Adike do guNasthAna hote haiM [ tRtoya guNasthAnameM mizra jJAna hotA hai ] || 20-23 / / Age saMyama mArgaNAmeM guNasthAna kahate haiM sAmAyike tathA chedopasthApanasusaMyameM // 24 // SaSThAnnayamaparyanta guNasthAnaM bhavediha / parihAravizuddhau tu SaSThaM ca saptamaM smRtam // 25 // sUkSmAdisAmparAye ca dazamaM hAkameva tu / ekAdazAvito jJeyaM yathAkhyAtAha saMyame / / 26 // saMyamAsaMyame okaM paJcamaM dhAmasaMmatam / asaMyame tu catvAri prayamAdIni santi hi // 27 // artha-sAmAyika aura chedopasthApana saMyamameM chaThaveMse lekara nauveM taka guNasthAna hote haiN| parihAra vizuddhi meM chaThavAM aura sAtavAM gaNasthAna hotA hai / sUkSmasAparAyameM eka dazama gaNasthAna hI hotA hai aura yathAkhyAta saMyamameM ekAdaza Adi gaNasthAna haiN| saMyamAsaMyamameM eka paJcama guNasthAna aura asaMyamameM prathamase lekara caturtha taka cAra guNasthAna hote haiM // 24-27 // Age darzana, lezyA aura bhavyatva mArgaNAmeM guNasthAna kahate haiM locanadarzane cAppacakSurvarzana ke tathA / Adito dvAdazaM yAvat guNadhAmAni santi vai / / 28 / / avadhivarzanaM jJeyaM caturthAd dvAdazAvadhim / kebalavarzate jJeyamantimadvitayaM tathA / / 29 / / kRSNA molA ca kApotA prathamAt syAtturyAvadhim / pItA padmA ca vijJayA prathamAtsaptamAvadhim // 30 // zuklA lezyA cavijJavA hyAdhAd yAyata trayodazam / bhayyatve guNadhAmAni bhavanti nikhilAnyapi / / 31 // abhadhye prathamaM zeyaM niyamAd bhavayAsini / artha-cakSudarzana aura acakSudarzana meM prArambhase lekara bArahaveM guNasthAna taka bAraha guNasthAna hote haiM / avadhi darzanameM caturthase lekara Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakAza 127 bArahave taka guNasthAna hote haiM aura kevala darzana meM antake do guNasthAna mAne jAte haiN| kRSNa, nola aura kApota lezyA prathamase caturtha guNasthAna taka hotI hai| pota aura padma lezyA prathamase saptama taka hoto hai aura zukla lezyA prathamase terahaveM guNasthAna taka hotI hai| bhavyatva mArgaNAmeM sabhI guNasthAna hote haiM parantu sadA saMsArameM hI nivAsa karane vAlI abhavyatya mAgaMNAmeM niyamase pahalA hI guNasthAna hotA hai / / 28-31 / / Age samyaktva, saMjJo aura AhAraka mArgaNAmeM guNasthAna batAte haiM Adyopazamasamyaktve mAyopazamike tayA / / 32 // caturthAtsaptamAntAni guNasthAnAni santi / sAyike tu caturthAvinikhilAnyApi bhavanti hi // 33 // jozame ke maukAmAvalima ! saMzini guNadhAmAni bhavanti dvAdazAvadhim // 34 // asaMzini avevAcaM kevalinI sti tada dvayam / anAhAre bhaSebAcaM dvitIyaM ca caturthakam / / 35 / / caturdazaM ca vizeyamAhArasya nirodhtH| AhArake tu yodhyAni hyAdhApeva prayodaza / / 36 // ityaM ca mArgaNAsthAne guNasthAnanidarzanam / saMkSepAdvihitaM dhinasyaM dhyAnasyena suyoginA // 37 / / evaM cintayazcittaM viSayebhyo nivartate / nirjarA vipulA ca syAt karmaNAM duHkhadAyinAma // 38 // artha-prathamopazama samyaktva aura kSAyopazamika samyaktvameM caturthase lekara saptama taka guNasthAna hote haiN| kSAyika samyagdarzanameM caturthase lekara sabhI gaNasthAna haiM aura dvitIyopazama samyaktvameM caturthase lekara ekAdaza taka guNasthAna hote haiM [ samyaktva mArgaNAke bheda samyagmidhyAtvameM tRtIya, sAsAdana meM dvitIya aura mithyAtvameM prathama guNasthAna jAnanA cAhiye ] / saMjI mArgaNAmeM prathamase lekara bArahaveM guNasthAna taka bAraha aura asaMjJI mArgaNAmeM prathama guNasthAna ho hotA hai / sAsAdana guNasthAnameM marakara ekendriyoM meM utpanna honevAle jovoMke aparyAptaka dazAmeM dUsarA guNasthAna bhI sambhava hai ] | kevalI bhagavAnke saMjJI aura asaMjJokA vyavahAra nahIM hotA hai| anAhAraka mArgaNAmeM pahalA, dUsarA, cauthA aura caudahavA~ guNasthAna hotA hai [ samudghAtako apekSA terahavA~ guNasthAna bhI hotA hai ] / AhAraka mArgaNAmeM Adike teraha Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '- -.-.- .- - - - - - -- -- 125 samyavArinna-cintAmaNiH guNasthAna jAnanA cAhiye / isa prakAra mArgaNA sthAnoMmeM guNasthAnoMkA nirdeza saMkSepase kiyA hai| dhyAnastha muniko isakA cintavana karanA caahiye| aisA cintavana karane vAle yogIkA citta viSayoMse haTa jAtA hai aura usase duHkhadAyaka koko atyadhika nirjarA hotI hai / / 32.30 / / aba Age mArgaNAoMmeM samyagdarzanakA varNana karate haiM ito'gne mArgaNAmadhye samyagdarzanamucyate / zvamragatyanudhAvena prathamAyo kSitI bhavet // 39 // paryAptakeSu samyaktvabhevAnAM tritayaM pumH| aparyAptakeSu vizeyopamikamantarA // 40 // AyatarAsu pRthvISu paryAptAnAM mavedvayam / kSAyika tatra nAstyevAparyApteSu na kiJcana // 41 // tiryaggatyanuvAdena tirazcAM bhogabhUmiSu / paryAptAnAM bhaved bhavatrayaM bhavyatva zAlinAma // 42 / / aparyApteSu vijnyeymopshaamikmtraa| karmabhUmijatiyA kSAyikeNa vinA bhavet / / 43 / / dvayaM samyaktvabhevAnAM paryAptatvavizummatAm / aparyApseSu nAstye samyagdarzanasaurabham // 44 // paryApteSu manuSpeSu trividhA vartate sudRk / apayapteiSu nAsspema mohopazamajA sudA // 45 // pUrNasuvaSyanArISu kSAyikI duga na vrtte| apUrNabravyabhAmAsu gandho'pi na vRzo bhavet // 46 // devagatyanuvAdena deveSu dvividheSvapi / aparyAptAsu nAstyeva samyagdarzanasaurabham // 47 / / vAnAdideva devISu paryAptAsu bhavedvayama / aparyAptAsu samyaktva-bhevo nAstyeSa kazcana // 48 / / artha- yahA~se Age mArgaNAoMmeM samyagdarzana kahA jAtA hai arthAt kisa-kisa mArgaNAmeM kauna-kauna samyagdarzana hotA hai, yaha kahate haiM / narakagatiko apekSA prathama pRthivImeM paryAptaka nArakiyoMke tInoM samyagdarzana hote haiM parantu aparyAptaka nArakiyoMke aupazamika samyagdarzana nahIM hotA hai| tAtparya yaha hai ki prathama pRthivo taka samyagdRSTi jA sakatA hai parantu aupazamika samyagdRSTi marakara devagatike sivAya anya gatiyoM meM nahIM jAtA, isaliye yahA~ usakA abhAva batalAyA hai / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakAza 126 dvitoyAdika pRthiviyoMmeM paryAptakoMke kSAyikake binA do samyaktva ho sakate haiM parantu aparyAptakoMke eka bhI samyagdarzana nahIM hotaa| tiryaggatiko apekSA bhogabhUmimeM paryAptaka bhavya tiryaJcoMke tonoM samyagdarzana hote haiM parantu aparyAptakoke aupazamika samyaktva nahIM hotaa| karmabhUmija paryAptaka tiryaJcoMmeM kSAyikake binA do samyaktva hote haiM parantu aparyAptakoMke samyagdarzanako sugandha nahIM rhtii| tAtparya yaha hai ki jisane tiryamAyukA bandha karaneke bAda samyaktva prApta kiyA hai aisA manuSya niyamase bhogabhUmikA ho tiryaJca hotA hai, karmabhUmikA nhiiN| ataH karmabhamike aparyAptaka tiryaJca samyaktvakA abhAva rahatA hai| paryAptaka avasthAmeM aupamika aura kSAyopazamika navIna utpanna ho sakate haiM, isaliye unakA sadbhAva batAyA hai| paryAptaka manuSyoMmeM tonoM samyagdarzana hote haiM, parantu aparyAptaka manuSyoMke aupazamika samyagdarzana nahIM hotA hai| pAsaka pradhya striyAka kSAyika samyagdarzana nahIM hotA, navona utpattiko apekSA zeSa do hote haiM parantu aparyAptaka striyoMke samyagdarzanakA leza bho nahIM hotA hai usakA kAraNa hai ki samyagdaSTi jIva dravya-striyoM meM utpanna nahIM hotaa| devagatikI apekSA paryAptaka-aparyAptaka--donoM prakArake bhavya devoM meM tonoM samyagdarzana hote haiN| isakA kAraNa hai ki dvitIyopazamameM marA jova vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai| ataH aparyAptaka avasthA meM bho aupazamikakA sadabhAva sambhava hai / paryApta ka deviyoMmeM kSAyika samya. gdarzana nahIM hotA, navIna utpattiko apekSA zeSa do sambhava haiN| aparyAptaka deviyoM ke samyagdarzanakI gandha nahIM hai| bhavanatrika sambandho paryAptaka deva-deviyoMke navIna utpattiko apekSA aupazamika aura kSAyopazamika ye do samyagdarzana hote haiM, aparyAptakoM ke samyagdarzanakA koI bheda nahIM hotAkyoMki samyagdRSTiko unameM utpatti nahIM hotI / / 36-48|| Age indriya, kAya, yoga, beda aura jJAnamArgaNAkI apekSA samyagdarzanakA varNana karate haiM--- ekendriyAtsamArabhyA saMjJipazcAkSadehiSu / nAstyekamapi samyaktvaM dorgatyena yuteSu vai||49|| paJcendriyeSu jAyeta samyaktvatritayaM punaH / sthAvareSu ca samyaktvaM vidyate nAtra kiJcana // 50 // aseSu trividhaM jJeyaM samyaktvaM puSpazAliSu / yogatrayeNa muktaSu samyaktvatritayaM bhavet // 51 // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sabhyakcAritra-cintAmaNiH ayogeSu bhavedekaM kSAyikaM netarattu tat / ekadviyoga yukteSu samyaktvaM nAsti kiJcana / / 52 // vedatrayeNa yukteSu jAyate trividhaM tu tat / bhAvato, na tu bradhyastrI kSAyikaM labhate kvacit // 53 // gatavedeSu jAyeta dvitayaM vevakaM vinA / kSoNamohAdiSu jJeyaM kevalaM kSAyikaM tu tat // 54 // kSAyopazamikajJAnacatuSkeNa vizobhiSu / trayaH samyaktvamevAH syuH, kSAyikajJAnazAliSu // 55 // ke lie acebeka kSAyika naitaratpunaH / mana:paryayayukteSu zamajaM nava jAyate / / 56 / / artha - indriyAnuvAdako apekSA khoTo gati se yukta, ekendriyase lekara asaMjJo paJcendriya takake jovoMke eka bho samyagdarzana nahIM hotA / paJcendriya jIvoMmeM tonoM samyaktva hote haiM / kAya mArgaNAko apekSA sthAvaroMmeM koI bhI nahIM hotA pa tonoM prakArakA samyaktva hotA hai / yogamArgaNAko apekSA tonoM yogoMse yukta jIvoM meM tInoM samyagdarzana hote haiM, ayogiyoMke eka kSAyika hI hotA hai anya do nahIM hote / eka yoga vAle -sthAvaroMke aura do yoga vAle- dondriyase lekara asaMjJo paJcendriya taka ke jIvoM ko koI bho samyaktva nahIM hotA / vedamAgaMNAko apekSA tInoM bhAva vedoMse yukta joboMke tInoM samyagdarzana hote haiM parantu dravya-strI kahIM bhI kSAyika samyaktvako prApta nahIM hotI / apagata vedo jIvoMke kSAyopazamika ko chor3akara aupazamika aura kSAyika, ye do samyagdarzana hote haiM parantu apagata vediyoM meM jo kSINamohAdi guNasthAnavartI haiM unako eka kSAyika ho jAnanA caahiye| jJAnamArgeNAko apekSA cAra kSAyopazamika jJAnoM se sahita jIvoMke samyaktvake tonoM bheda hote haiM parantu kSAyika jJAnase suzobhita kevaliyoMke eka kSAyika samyaktva ho hotA hai zeSa do nahIM / kSAyopazamika jJAnoM meM mana:paryayajJAna se yukta jIvoMke aupazamika samyagdarzana nahIM hotA / / 46-56 / / Age saMyama, darzana, lezyA, bhavyatva, samyaktva, saMjJo aura AhAramArgaNAko apekSA samyagdarzanakA kathana karate haiM--- sAmAyike tathA chevopasthApana vizobhite / zrayaH samyaktvameyAH syurAma pauruSazAlinAm // 57 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navama prakAza parihAravizuddhaghATye zamajaM nAsti sarvayA / sUkSmAdi sAmparAye tu zredakaM naiva vidyate / / 58 / / yathAkhyAte tu vijJeyaM kSAyikaM zamajaM tathA / kevaladarzanAdayeSu kevalaM kSAyikaM bhavet // 59 // anyadarzana yukteSu trividhamapi sambhavet / salezyAnAM trayo bhedA alezyAnAM tu kSAyikam // 60 // trividhaM jAyate bhavye tvabhavye nAsti kiJcana / samyaktvAnuvAvena vartate yatra mA bhidA / / 61 // tatraiva sAparizeyA siddhAntAnugamodyateH / samyaktvasya trayo bhedA: saMjJinAM dehadhAriNAm / / 62 / / jAyante'saMjJinAM kintu hRokaM nApi prajAyate / AhArake'pyanAhAre trayo bhedA bhavanti hi // 63 // zamajaM kintvanAhAre nirjaragatyapekSayA / zamrajena yuto mRtvA deveSvevopajAyate // 64 // 131 artha- saMyamamArgaNAkI apekSA sAmAyika aura chedopasthApanA saMyamase sahita AtmapuruSArthI jIvoMke samyaktvake tInoM bheda hote haiM parantu parihAravizuddhi vAleke aupazamika samyagdarzana nahIM hotA / sUkSmasAmparAya saMyama meM vedaka samyagdarzana nahIM hotA / yathAkhyAtasaMyama meM kSAyika aura aupazamikasamyagdarzana jAnanA cAhiye | darzanamArgaNA ko apekSA kevala darzanase yukta manuSyo ke mAtra kSAyikasamyaktva hotA hai zeSa tIna darzanoMse sahita jIvoMke tonoM samyagdarzana hote haiM / lezyAmArgaNA ko apekSA sarezyajIvoMke tInoM bheda hote haiM, parantu alezyalezyA rahita jIvoMke mAtra kSAyikasamyaktva hotA hai / bhavyatvamAgaMNA ko apekSA bhavyajova ke tonoM samyaktva hote haiM para abhavya ke eka bhI nahIM hotA / samyaktvamArgaNAko apekSA jahA~ jo bheda hai siddhAntazAstra ke jAnane meM udyata manuSyoM ko vahA~ vahI bheda jAnanA cAhiye / saMjJI mArgaNAkI apekSA saMjJo jIvake tonoM samyagdarzana hote haiM kintu asaMjJIjodake eka bhI samyagdarzana nahIM hotA / AhArakamArgaNAkI apekSA AhAraka aura anAhAraka- donoM prakAra ke jIvoMke samyagdarzana ke tInoM bheda hote haiM parantu anAhAraka avasthA meM aupazamikasamyagdarzana devagati kI apekSA ho jAnanA cAhiye kyoMki auparAmikasamyagdarzana ke sAtha marA jova devoMmeM hI utpanna hotA hai / / 57-64 / / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 samyamAritra-cintAmaNiH Age isa prakaraNakA samAropa karate haiM--- evaM savaM cintayantaH pumAsa zcintAkAle sthIyacittaM samantAt / paJcAkSANo dIrghaduHkhapravAnAM dvandvAd dUrIkRtya susthA bhavanti // 65 // artha-isa prakAra isa sabakA cintana karane vAle puruSa cintanake kAlameM apane mana ko atyadhika duHkha denevAle paJcendriyoMke dvandvaiSTAniSTa vikalpa ko dUrakara sukhI hote haiM / / 65 // isa prakAra samyak cAritra cintAmaNimeM dhyAna sAmagrIkA varNana karane vAlA navama prakAza pUrNa huaa| dazamaprakAzaH AryikANAM vidhinirdezaH maMgalAcaraNam nAhaM klIvo nava bhAmA pumAMzca __ nAhaM gaurI naMva kRSNo na pItaH / ete sarve santi dehaprapaJcA stebhyo minnaH zuddhacimmAnamAtmA / / 1 / / evaM dhyAtvA ye svarUpe nilInA rAgadveSAda ye viraktAzca jAtAH / tAn nigranthAna mohamAyAvyatItAn bhUyobhUyo bhUrizaH saMnamApi / / 2 // artha-maiM napuMsaka nahIM hU~, maiM strI nahIM hU~, maiM puruSa nahIM hU~, maiM gorA nahIM hU~, maiM kAlA nahIM hU~ aura maiM polA nahIM huuN| ye saba zarIra ke prapanca haiN| AtmA ina sabase bhinna zuddha caitanya mAtra hai| aisA dhyAna kara jo svarUpa meM lona haiM aura jo rAga-dveSase virakta ho cuke haiM, moha mAyAse rahita una nimrantha muniyoM ko maiM bAra-bAra atyadhika namaskAra karatA huuN||12|| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama prakAsa 133 Age AyikAoMko vidhikA varNana karate haiM-- athAryANAM vidhi vakSye bhAmAnAM hitasiddhaye / yathAgamaM yathAbuddhi praNipatya munIzvarAn // 3 // jovAH samyaktvasaMpannA mRtvA nAryoM bhavanti no| tathApi tAH svayaM zuddhacA labhante sudRzaM parAm // 4 // sItA sulocanA rAjI bhatyAcA bahavaH striyH| vidhRtyAvritaM nUnaM prasiddhAH santi bhUtale // 5 // artha-aba striyoM ke hitako siddhi ke liye munirAjoM ko namaskAra kara maiM Agama aura apanI buddhike anusAra AyikAoMkI vidhi khNgaa| yadyapi samyagdRSTi jIva marakara striyoM meM utpanna nahIM hone ani stro paryAya prApta nahIM karate tathApi bhAvazuddhise ve striyA~ svayaM utkRSTa, aupazamika athavA kSAyopazamika samyagdarzana prApta kara leto haiM / sotA, sulocanA aura rAjImato Adi bahuta striyA~ AryikAke vrata dhAraNakara nizcita ho bhUtala para prasiddha huI haiM // 3.5 // aba Age kucha nikaTa bhanyastriyAM zrI guruke pAsa jAkara AyikA. dokSAko prArthanA karato haiM kAzcana kSINa saMsArA viraktA gRhmaartH| virajya bhavabhogebhyo guru pAdAn smaashritaaH|| 6 // nivedayanti tAna bhaktyA bhiitaaHsmobhvsaagraat| hastAvalambanaM dattvA bhagavastAraya drutam / / 7 / / na santi kecanAsmAkaM na vayaM nAtha kasyacit / ime saMsArasambhogA bhAnti no nAgasannibhAH // 8 // eSo viSa prabhAveNa cirAta sammucchitA vym| adyAvadhi na vijJAtaM svarUpaM hA nijAtmanaH // 9 // jJAtAdRSTasvabhAvAH smo dehAda bhinnasvarUpakAH / etad vismRtva sarveSu nAntAH svatvadhiyA cirAt // 10 // puNyodayAtparaM jyotiH samyaktvaM mArgadarzakam / asmAbhilaMbadhamastyatra pazpAmastena zAzvatam / / 11 / / AtmAnaM sukhasampanna jJAnavarzanasaMyutam / etalladhyA vayaM tRptAH satataM svAtmasampadi // 12 // ato virajya bhogebhyo bhavadantikamAgatAH / prArthayAmo vayaM bhUyo bhUyo vIkSA pradehi naH / / 13 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakcArita-cintAmaNiH vASpAyaraddhakaNThAstA romaanycitklevraaH| zuzrUSadho gurorvAkyaM tRSNIbhUtAH puraH sthitAH // 14 // artha--jinakA saMsAra kSoNa ho gayA hai tathA jo gRhabhArase virakta ho cukI haiM aisI kucha striyAM saMsAra sambandho bhogoM se virakta ho guru caraNoM ke pAsa jAkara unase bhaktipUrvaka nivedana karatI haiM. he bhagavana ! hama saMsAra sAgarase bhayabhIta haiM ataH hastAvalambana dekara zIghra ho tAropAra kro| hamAre koI nahIM haiM aura hama bhI kisIke koI nahIM haiN| ye saMsArake bhoga hameM nAmake samAna pratibhAsita hote haiN| inake viSa prayogase hama cirakAlase mUcchita ho rahI haiM / kheda hai ki hamane Aja taka apano AtmAkA svarUpa nahIM jAnA / hama zarorase bhinna jJAtA, draSTA svabhAva vAlo haiN| yaha bhulakara hama saba padArthoM meM Atmabuddhi hone ke kAraNa cirakAlase bhaTakatI A raho haiM 1 puNyodayase hamane mArgadarzaka samyaktvarUpo utkRSTa jyoti ko prApta kara liyA hai| usa jyotise hama nitya, sukha saMpanna tathA jJAnadarzanase sahita AtmA ko dekha rahI haiM-usakA anubhava kara raho haiN| isa samyaktva ko prAptise hama nirantara apano AtmasampadAmeM saMtuSTa rahato haiN| ataH bhogAse virakta hokara Apake pAsa AI haiM tathA bAra-bAra prArthanA karatI haiM ki hameM AryikAko dokSA diijiye| yaha kahate kahate jinake kaNTha vApase avaruddha ho gaye the tathA zarora romAJcita ho uThA thA, aisI ve striyAM guru vacana sunane ko icchA rakhato huI unake sAmane cupacApa baiTha gaIM // 6-14 // Age gurune kyA kahA, yaha likhate haiM tAsAM mukhAkRti dRSTvA parokSapa madhya bhAvanAm / mururAha paraprItyA zreyo'stu bhavavAtmanAm // 15 // AryAdhIkSA gRhItvA bho nirvRtA bhavatadrutam / saMsArAvidharayaM satyaM duHkhado dehadhAriNAm // 16 // biralA eva santIrNA bhavasyasmAt svapauSAt / satyaM kSINabhayA bhUyaM viraktAstena bhogataH / / 17 // artha-unako mukhAkRti dekha tathA bhavya bhAvanA ko parokSA kara zrI guru bar3I prItise bole-Apa sabako AtmAkA kalyANa ho| Apa loga AyivAkI dosA lekara zIghra ho saMtuSTa hoveN| sacamuca hI yaha saMsAra sAgara prANiyoM ko duHkha dene vAlA hai| birale ho jIva apane Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazama prakAza 135 puruSArthase isa saMsAra sArasa pAra hote haiN| yathArthameM ApakA saMsAra kSINa ho gayA hai isIliye bhogoMse virakti huI hai // 15-17 // Age zrI guru unheM AyikAke vrata kA upadeza dete haiM mahAvatAni sandhata samitInAM ca paJcazam / paJcendriyajayaH kAryaH SaDAvazyakapAlanam // 18 // vidhinA nityazaH kArya na kuryAd dantadhAvanam / ekavAraM divAbhojyamupavizya sukhAsanAt // 19 // hastayorevabhoktavyaM na tu dhAtvAvibhAjane / zubhaMkAzATikA ghAryA mitASoDazahastakaH // 20 // bhUmizayyA vidhAsadhyA rajanyAzcobhAgake / kacAnAM lucana kArya svahastAbhyAM niyogataH / / 21 // mAsavayena mAsaistu tribhiticatuSTayAt / gaNinyA sahakartavyo nivAso rakSitasthala // 22 / / caryArtha sahagantavyaM nagare nigame tthaa| anyAbhiH saha sAdhvIbhiH zrAvakaHNAM gRheSu vai / / 23 / / ekAkinyA vihAro na kartavyo jAtacita kvacit / AcAryANAM samope'pi na gacchedekamAtrakA / / 24 // gaNigyA sAmanyAmidvivAbhirvA saha vrajet / saptahastAntare sthitvA vinayenopavizya vA // 25 // praznottarANi kAryANi sArdhamanyatapasvibhiH / gahiNIjanasampakoM ne kAryoM bikathAkRte / / 26 / / jinavANIsamabhyAse kAryaH kAlasya nirgamaH / kAle sAmAyika kArya svAdhyAyaH samaye tathA / / 27 / / pAdayAtreva kartavyA na jAta vAhanAzrayaH / / agneH santApanaM zIte na caudhaNye jalasecanam // 28 / / kArya vihAra kAle ca pAdANaM na dhArayet / idamAryAvataM proktaM bhavatInAM puro mayA // 29 // artha-mahAvrata dhAraNa karo, pAMca samitiyoM kA pAlana karo, paJcendriyavijaya karo, padake anurUpa nitya ho vidhipUrvaka SaDAvazyakakA pAlana karo, danta dhAvana na karo, dinameM eka bAra sukhAsana--- pAlathose baiThakara hAthoM meM bhojana karo, dhAtu Adike pAtroM meM bhojana nahIM karo, solaha hAtha kI eka sapheda zATo dhAraNa karo, rAtrike uttarArdhameM Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 samyakvAritra-cintAmaNiH jamona para zayana kro| do mAha tIna mAha athavA cAra mAha meM niyamase apane hAthoMse keza loMca kro| tumheM gaNinoke sAtha surakSita sthAnameM nivAsa karanA cAhiye / caryA-AhArake liye nagara athavA grAmameM anya AyikAoMke sAtha zrAvakoM ke ghara jAnA cAhiye / kabhI bhI aura kahIM bhI akelI vihAna karAvAhiNe, zAlArmoke pAsa bhI akelI nahIM jAnA cAhiye / gaNinI yA anya do tIna AyikAoM ke sAtha jAnA cAhiye 1 vinayase sAta hAtha dara baiThakara anya sAdhuoM ke sAtha praznotara karanA caahiye| vikathA karane ke liye gahastha striyoMkA saMparka nahIM karanA caahiy| jina vANoke abhyAsa meM samaya vyatIta karanA cAhiye / samaya para sAmAyika aura samaya para svAdhyAya karanA caahiye| vihAra ke samaya paidala yAtrA ho karanA caahiye| savArokA Azraya kabhI nahIM karanA caahiye| zItakAlameM agni kA tApanA aura groSmakAla meM pAnokA sIMcanA nahIM karanA cAhiye aura calate samaya pAdatrANa nahIM rakhanA cAhiye / Apa logoM ke sAmane maiMne yaha AyikAke vratakA varNana kiyA hai // 18-26 / / Age kSullikAke atakA varNana karate haiM-... etasya dhAraNe zaktinaMced yo bartate kvacit / zAdi kopari sancArya ekottarapaTastataH / / 30 / / AyikANAM yataM nUnaM tulyamasti mhaavteH| atastAH yogyamAnena pratigrAhyAH suvAtRbhiH // 31 // kSullikANAM vrataM kintUttamazrAvakasannibham / guNasthAnaM tu vijJeyaM paJcamaM dvikayorapi / / 32 / / artha-Isa AyikA bratake dhAraNa karane meM yadi kahoM tumhAro zakti nahIM ho to dhotoke Upara eka cAdara dhAraNa kiyA jA sakatA hai| sacamuca AyikAkA nata mahAtratAke tulya hai arthAt upadhArase mahAvata kahA jAtA hai| ataH dAna-dAtAoM ko unheM unake padake yogya sanmAnase paDigAhanA cAhiye / kSallikAoMkA vrata uttama zrAvaka-yArahavoM pratimAke dhAraka ke samAna hai| AryikA aura kSullikA donoMke paJcama guNasthAna jAnanA cAhiye / / 30-32 // Age zrI gurukI vANI sunakara una striyoM ne kyA kiyA, yaha kahate haiM itthamAcArya vaktraMndu niHsmRtAM vacanAvalIm / sudhAdhArAyamANAM tAM pItvAhyApyAyitAzciram / / 33 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana prakA gRhItvAryAvrataM sadyo jAtAH zAntisumUrtayaH / zukavasatAH sAdhvyo mukhavibhramavajitAH // 34 // vAtsalya mUrtayaH santi satya rakSaNatatparAH / sotA rAjamatyAdyAzcandanAdyAzca sAdhyikAH / / 35 / / viharantu ciraM loke kurvANA dharmadezanAm / AtmazreyaH pathaM nRNAM darzayantyaH sanAtanam // 36 // artha - isa prakAra AcArya mahArAjake mukhacandra se nikalI, amRta dhArA ke samAna AcaraNa karane vAloM vacanAvalIko pokara zravaNa kara ve saba striyAM cirakAlake liye saMtuSTa ho giiN| ve saba Arthikake vrata grahaNa kara zAnti ko mUrtiyAM bana giiN| jo sapheda raMgako eka sAr3I dhAraNa karato haiM, mukhake vizrama hAvabhAva Adise rahita haiM, vAtsalyako pratikRti svarUpa haiM aura jIvarakSA meM tatpara rahato haiM aisI sotA Adi, rAjo mato Adi aura candanA Adi AryikAe~ dharma dezanA karatI tathA manuSyoM ke liye Atma-kalyANa kA sanAtana mArga dikhalAtI huI loka meM cirakAla taka vihAra kareM / / 33-36 // vizeSa adhikAoMkA vizada varNana mUlAcAra meM diyA gayA hai vahIM batAyA gayA hai ki AyikAoMko vayaska, jitendriya tathA bhavabhramaNa bhIru AcAryako hI guru banAnA cAhiye tathA unako AjJAnusAra vayaska, vRddha AryikAoM ko sAtha meM rahanA cAhiye / akelI vihAra nahIM karanA cAhiye / Age isa prakaraNa kA samAropa karate haiM- - yAbhisyaktA mohanidrA vizAlA yAbhyojAtA nemipAzrvAdayastAH / 137 devItulyAstIrthA kumAtRtulyAH sAdhvayoM meM syurmonamArgapraNetrayaH || 37 // artha- jinhoMne moharUro vizAla nidrAkA tyAga kiyA hai, jinase neminAtha tathA pArzvanAtha Adi mahApuruSa utpanna hue haiM, jo devoka samAna tathA torthaGkaroMko mAtAoMke samAna haiM ve sAdhvI- AryikAe~ mere lie mokSamArga para le jAne vAlI hoM // 37 // isa prakAra samyak cAritra-cintAmaNi dhArthikA vratakA varNana karanevAlA dazama prakAza pUrNa huA / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanyaccAritra-cintAmaNiH ekAdazaprakAza sallekhanAdhikAra maGgalAcaraNam saralekhanAM svAtmahitAya dhatvA munIndramArgAva vicalA na jAtAH / munIzvarAste'dya sukozalAyA dizantu mAM svAtmahitasya mArgam // 1 // artha-jo svakIya AtmAke hitake liye sallekhanA dhAraNakara munirAja ke mArgase vicalita nahIM hue, ve sukozala Adi munirAja mujhe Atma-kalyANa kA mArga batAveM // 1 // Age sallekhanA ko upayogitA batAte haiM yathA kazcid videzasyo mAjayan vipulaM dhanam / AyimAsuH svakaM dezaM vivezasya niyogataH // 2 // taddhanaM sArdhamAnetuM samathoM nava jAyate / tavA saMkliSTacetAH san hRdaye bahu khidyate / / 3 // tathA manujaH svastha prayatnAta sambitAryakaH / prayiyAsuH paraM lokamatallokaniyogataH // 4 // taddhanaM saha sannetumasamartho yadA bhavet / tadA duHkhena santapto virauti ki karomyaham // 5 // anubhUya mahAkaSTaM vittametadAjitam / sAdhaM netuM na zaknomi prayAso mama niSphalaH // 6 // vilapantaM naraM dRSTvA karuNAkAnsamAnasaH / vivezasyAdhipaH kazcit tasmai dadAti patrakam / / 7 / / etatpatraM gRhItvA tvaM prayAhi svIyapattanam / etadUvittaM tvayA satrAvazyaM prAptaM bhaviSyati // 8 // evaM dayAlurAcAryaH paralokaM yiyAsave / sallekhanAhvayaM patraM vasthA vadati bhUrizaH // 9 // etatpatra prabhAveNa tyametannikhilaM dhanam / paraloke niyogena prAptyasyeva na saMzayaH / / 10 // tAtparya mivamevAtra hotalokasya vaibhavam / paraloke ninISuzcet kuru sallekhanAM tataH / / 11 // 1. nA puruSaH / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdazaM prakAza artha-jisa prakAra koI videza meM rahane vAlA manuSya vipula dhana arjita karatA hai parantu jaba svadezako AnekI icchA karatA hai to usa dezake niyamAnusAra vaha usa dhana ko sAtha lAne meM samartha nahIM ho paataa| isa dazAmeM vaha saMkliSTa citta hotA huA bahuta duHkhI hotA hai| isI prakAra yaha puruSa apane prayatnase bahuta dhanakA saMcaya karatA hai parantu jaba vaha paralokako jAnA cAhatA hai taba isa lokake niyamAnusAra usa dhanako sAtha le jAne meM samartha nahIM ho pAtA, isa sthitimeM vaha duHkhase saMtapta hotA haA rotA hai, kyA karUM? mahAn kaSTa sahakara maiMne yaha dhana upAjita kiyA hai parantu sAtha le jAne meM samartha nahIM haiM, merA parizrama vyartha gyaa| isa prakAra vilApa karate hue usa puruSako dekhakara koI dayAla videza kA rAjA usake liye eka patra detA hai tathA kahatA hai ki tuma isa patra ko lekara apane nagara jAo, yaha dhana tumheM vahA~ avazya ho mila jaayegaa| isI prakAra dayAla AcArya paraloka ko jAne ke liye icchaka puruSa ko sallekhanA nAmaka patra dekara bAra-bAra kahate haiM ki tuma isa patrake prabhAvase yaha dhana paraloko avazya hI prApta kara loge, isameM saMzaya nahIM hai| tAtparya yahI hai ki yadi tuma isa loka kA baibhava paralokameM le jAnA cAhate ho to sallekhanA kro|| 2-11 // Age saMnyAsa sallekhanA kabakI jAto hai, yaha kahate hue usake bheda batAte haiM upasargapratIkAre bhikSe cApibhISaNe / cyApAdhApatite ghore saMnyAso hi vidhIyate // 12 // saMnyAsastrividhaH prokto jainaagmvishaarvH| prathamo bhaktasaMkhyAno dvitIyazceGginImRtiH // 13 // prAyopagamanaM cAntyaM karmanirjaraNakSamam / yatra yamaniyamAbhyAmAhArastyajyate mAt // 14 // baMdhAvatyaM zarIrasya svasya yatra vidhIyate / svena vA ca parairvApi sevaabhaavsmudyte| // 15 // jJeyaH sa bhaktasaMkhyAtaH sAdhyaH srvjnairih| jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt sa vividho gataH / / 16 / / jadhanya samayo yo ghaTikAdvaya smmitH| antyo dvAdaza varSAtmA madhyamo'nekapA smRtaH // 17 / / Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 110 samyakcAritra-cintAmaNiH iGginImaraNe svastha sevA svena vidhIyate / pareNa kAryale naiva vairAgyastha prakarSataH // 18 // prAyopagamane sevA nava svasya vidhIyate / svena vA na parazcApi nimohatvasya vRddhitH|| 19 / / ete vividhasaMnyAsAH kartasyAH prItipUrvakam / prItyA vidhIyamAnAste jAyante phaladAyazAH / / 20 / / artha - pratikAra rahita upasarga, bhayaMkara-dubhikSa aura ghora-bhayAnaka bomAroke honepara saMnyAsa kiyA jAtA hai| jaina siddhAntake jJAtA puruSoM dvArA saMnyAsa tIna prakAra kA kahA gayA hai| pahalA bhaktapratyAkhyAna, dUsarA iGginImaraNa aura tosarA kamanirjarAmeM samartha prAyopagamana / jisameM yama aura niyamapUrvaka kramase AhArakA tyAga kiyA jAtA hai tayA apane zarIra ko Tahala svayaM kI jAtI hai aura sevAmeM udyata rahane vAle anya logoMse bhI karAyo jAtI hai, use bhakta pratyAkhyAna jAnanA cAhiye / yaha saMnyAsa saba logoM ke dvArA sAdhya hai / yaha saMnyAsa jaghanya madhyama aura utkRSTake bhedase tIna prakAra kA mAnA gayA hai| jaghanyakA kAla do ghar3I arthAta eka mahataM aura utkRSTa kA bAraha varSa jAnanA cAhiye / madhyamakA kAla aneka prakAra hai| iGginImaraNameM apano sevA svayaM ko jAtI hai, vairAgya ko adhikatAke kAraNa dusaroMse nahIM karAyI jaato| prAyopagamana meM apanI sevAna svayaM ko jAtI hai aura na dasaroMse karAyI jAtI hai| ye tonoM saMnyAsa protipUrvaka karanA cAhiye / kyoMki prItipUrvaka kiye jAne para hI phaladAyaka hote haiM / / 12-20 // Age niryApakAcArya ke antargata sallekhanA karanA cAhiye, yaha kahate haiM sarinmadhye yA naukA karNadhAraM vinA kvacita / / na lakSyaM zakyate gantuM tathA niryApaka vinA // 11 // sallekhanAsarinmadhye susthitaH ksspkstthaa| na mAtuM zakyate lakSya kAryoM niryApakastataH // 22 // upasargasahaH sAdhurApurvedavizAradaH / vehasthitimavagantuM kSamaH kSAnti yuto mahAn / / 23 // miSTavAk saralasvAntaH kAritAneka snmutiH| niryApako vidhAtavyaH saMnyAsa grahaNe purA // 24 // artha-jisa prakAra naboke bIca khevaTiyAke binA nAva kahIM apane lakSya sthAnapara nahIM le jAyo jA sakato uso prakAra niryApakAcArya ke thi--- momar Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdaza prakAza 141 binA sallekhanA rUpa nadIke bIca sthita kSapaka apane lakSya sthAnapara nahIM pahuMca sktaa| isaliye niryApakAcArya banAnA caahiye| jo sAdhu upasarga sahana karane vAlA ho, AyurvedakA jJAtA ho, zarIra sthitike jAnane meM samartha ho, kSamAsahita ho, mahAn prabhAvazAlI ho, miSTabhASI ho, sarala citta ho tathA jisane aneka saMnyAsamaraNa karAye haiM, aise sAdhuko saMnyAsa grahaNa ke samaya nirmANakAcArya banAnA cAhiye / yaha niryApakAcArya kA nirNaya saMnyAsagrahaNa ke pUrva kara lenA cAhiye / / 21-24 / / Age kSapaka niryApakAcArya se sallekhanA karAne kI prArthanA karatA haibhagavan ! saMnyAsadAnena majjanmasaphalIkuru / itthaM prArthayate sAdhunipakamanIzvaram // 25 // kSapakasya sthiti zAsthA dadyAtniyAMpakI muniH / svIkRti svastha saMnyAsavidhi sampAdanasya vai / / 26 / / drathyaM kSetraM ca kAlaM ca bhAvaM yA kSapakasya hi / vilokya kAzyesena hyuttamArthaM pratikramam // 27 // kSapakaH sakalAn boSAn nirvyAjaM samudIrayet / kSamayet sarvasAdhUn sa svayaM kuryAtkSarmA ca tAn // 28 // evaM niHzalyako bhUtvA kuryAtsaMstarohaNam / niryApakaraca vijJAya kSapakasya tanUsthitim // 29 // annapAnAdi saMtyAgaM kArayetu yathAkramam / pUrvamannasya saMtyAgaM niyamena peyasyApi tatastyAgaM kArayati kSapakasya mahotsAhaM vardhayedanizaM artha - 'he bhagavan ! saMnyAsa dekara merA janma prakAra sAdhu niryApaka munirAja se prArthanA karatA hai| kSapaka kI sthiti jAnakara saMnyAsa- vidhi karAne ke liye apano svIkRti dete haiM / niryApakAcArya sabase pahale dravya, kSetra, kAla aura bhAvakodekhakara kSapakase uttamArthaM pratikramaNa karAte haiN| kSapakako bhI chala rahita apane samasta doSa prakaTa karanA cAhiye / tatpazcAt kSapatra ni kalya hokara saba sAdhuoMse apane aparAdhoMko kSamA karAtA hai aura svayaM bhI unheM kSamA karatA hai| nirdhApakAcArya kSapakkI zarIrasthitiko acchI taraha jAnakara kramase anna-pAnakA tyAga karAte haiN| pahale yamena vA // 30 // yathAvidhi / sudhIH / / 31 / / saphala karo, isa niryApaka muni * Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 samyakcAritra-cintAmaNiH yama yA niyama rUpase annakA tyAga karAte haiM pazcAt kramase peyakA bho tyAga karAte haiN| buddhimAn niryApakAcArya nirantara rUpakakA utsAha bar3hAte rahate haiM / / 25-31 / / Age niyapikAcArya kSapakako kyA upadeza dete haiM, yaha kahate haiM aspiAsAdinA ma naatinH| dUrIkuryAta savA saadhuniryaapnnvidhikssmH|| 32 // sAdho ! na vidyate kazcit pudagalo jagatItale / yo na bhuktastvayA pUrva keyaM bhukte ratistava // 33 // nArake kiyato vAdhA visoDA kSattaSostvayA / saMsmaranityamAtmAnaM jJAnAnandasvabhAvakam / / 34 // AtmA na mriyate jAtu paryAyo hyevmucyte| paryAyasya svabhAvo'yaM na hatu zakya eSa te // 35 // vidhinA kRta saMnyAso bhavyaH saantbhvaarnnvH| niyamAni ti yAti pRthakatvabhava madhyake / / 36 // bAlabAlo'thavA bAlo bAlapaNDita eva ca / mRtyavo bahanaH prAptA bhramatA bhavakAnane // 37 // paNDito'dhamRtiH prAptA vidheotA sunirmalAm / paNDite maraNe prApta paNDita paNDita sammRtiH / / 38 / / sulabhA te bhaveveva sAhasaM kuru satvaram / niryApakavacaH zrutvA kapakaH zu bacetasA // 39 // dhyAyana paJca namaskAra mantraM prANAna visrjyet|| kSapastridivaM yAti saMbhyAsasya prabhAvataH // 40 // tatra bhar3akate ciraM mogAn vandate ca jinAlayAn / meru nandIzvarAvInAM sthAyino'kRtimAn sadA // 41 // artha-niryApaNa vidhi karAne meM samartha sAdhu niryApakAcArya, kSadhAtRSA Adise utpanna kaSTako aneka dRSTAntoMke dvArA dUra karatA rhe| he sAdho ! isa pRthivotalapara aisA koI puruSa nahIM hai jise tUne pahale bhogA na ho| ataH bhakta-bhogI huI vastumeM tumhArA yaha rAga kyA hai ? narakaparyAyameM tUne kSudhA tRSAko kitanI bAdhA sahI hai / tUM nirantara jJAnAnanda svabhAvo AtmAkA smaraNa karA / AtmA kabhI nahIM marato hai, mAtra paryAya ho chUTato hai, paryAyakA yaha svabhAva tumhAre dvArA harA nahIM jA sakatA / jisakA saMsAra sAgara sAnta ho gayA hai, aisA bhavya Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAdama kA 143 jIva yadi vidhipUrvaka saMnyAsa maraNa karatA hai to vaha sAta-ATha bhavameM niyamase nirmANako prApta hotA hai| saMsAra banameM bhramaNa karate hue tUne bAlabAla, bAla aura bAlapaNDitamaraNa bahata kiye haiN| Aja paNDitamaraNa prApta huA hai so ise nirmala-nirdoSa kara / paNDitamaraNa prApta honepara paNDitapaNDitamaraNa sulabha ho jAvegA, ataH zIghra ho sAhasa kr| niryApakAcArya ke bacana sunakara kSapaka zuddhacitta se paJcanamaskAra mantrakA dhyAna karatA huA prANa chor3atA hai| saMnyAsamaraNake prabhAvase kSapaka svarga jAtA hai tathA vahAM cirakAlataka bhoga bhogatA hai| sAtha ho meru-nandIzvara Adike zAzvata akRtrima caityAlayoMkI vandanA karatA hai / / 33-41 / / bhAvArtha-saMkSepameM maraNake pA~ca bheda haiM-1. bAlabAla, 2. bAla, 3. bAlapaNDita 4. paNDita aura 5. paNDita-paNDita / mithyAdaSTike maraNako bAlavAlamaraNa kahate haiN| avirata samyagdRSTike maraNako bAlasarala nahate haiM / sitamale para ko salapaNDitamaraNa kahate haiN| munike maraNako paNDitamaraNa kahate haiM aura kevalIke ( maraNa ) nirvANako paNDitapaNDitamaraNa kahate haiM / Age sallekhanAke prakaraNakA samAropa kahate haiMmanasi te yadi nAkasukhaspRhA kura haci jinsNymdhaarnne| bhaja jinendra parva yazAradA jina mukhAjabhavAM sugurun nama / / 42 / / artha-yadi tere mana meM svarga sukhako cAha hai to jinendra pratipAdita saMyamake dhAraNa karane meM ruci kara, jinendra devake caraNoMko ArAdhanA kara, jinendrake mukhakamalase samutpanna vANIkA Azraya leM aura suguruoMko namaskAra kara // 42 / / isa prakAra samyak cAritra-cintAmaNimeM saMnyAsa-sallekhanAkA varNana karanevAlA ekAdaza prakAza samAna huaa| Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 samyacAritra-cintAmaNiH dvAdazaprakAzaH dezacAritrAdhikAra maGgalAcaraNam yajjJAnamArtaNDasahassarazmi prakAzitAzeSadhigamtarAle / na vidyate kizcidapi prakAza vicajitaM vastu samastaloke // 1 // yazvAtra nityaM gatarAgaroSaH zuddhAmbarAbhaH satataM vibhAti / sa vIra nAyo mama bodharamya razmiprasArezvahitaH sadA syAt // 2 // artha-jinake jJAnarUpI sUrya ko hajAroM kiraNoMke dvArA samasta dizAoMke antarAla-madhyabhAga prakAzita ho rahe haiN| aise samasta lokameM koI padArtha aprakAzita nahoM rahA thA arthAt jo sarvajJa the aura jo nitya hI rAgadveSase rahita honese zuddha AkAzake samAna sadA suzobhita the aise mahAvIra bhagavAna mere jJAnako ramaNoya kiraNoMke prasArameM sadA tatpara raheM // 1.2 // bhAvArtha-sarvajJa aura vItarAga bhagavAn mahAvIrakA puNya smaraNa hamArI jJAnavRddhi meM sahAyaka hoN| Age dezacAritrakA varNana karate haiM athAne dezacAritraM kiJcitra pravakSyate / hitAya hasazaktInAM pUrNacAritradhAraNe // 3 // deha saMsAra niviNNaH samyaktvena vibhaassitH| kazvid bhavyatamo jovastIrNa prAya bhvaarnnvH|| 4 // hisAsteyAnatAbA dvividhprsthraashitH|| dezato viralobhUtvA dezacAritramaznute // 5 // artha-aba Aye pUrNacAritra dhAraNa karane meM zaktihIna manuSyoMke hitake lie kucha dezacAritra kahA jaaygaa| jo saMsAra aura zarorase udAsIna haiM, samyagdarzanase suzobhita haiM tathA jisane bhava-sAgarako prAyaH pAra kara liyA hai aisA koI zreSTha bhavya jIva, hiMsA, asatya, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAdasa prakAza 145 coro, kuzIla aura dvividha-cetana acetana parigraha rAzise ekadeza virakta ho dezacAritrako prApta hotA hai / / 3-5 // Age pA~ca aNubratoMkA svarUpa nirdeza karate haiM hisAdiprabhedenANavataM paJcadhAmatam / nivRttistrahiMsAto'hisANuvratamucyate // 6 // saMkalpAd vihitA hiMsA bhavinA bhvvrdhnii|| etatprabhAvato jIyA jAyante zvanabhUmiSu / / 7 // ArambhAjjAyate hiMsA yA ca yuddhAtprAjayate / udhamAda yA samurapanA tAsAM tyAgo na vartate // 8 // yathAyathoddhvamAyAnti pratimAdividhAnataH / tathA tathA parityAga AsAM hi sambhavennRNAm / / 9 // sthUlAnRtavacanAnAM tyAgo yatra vidhIyate / mammatametatmyAt prajarmazAlimAma // 10 // sthUlasteyAkhya pApAd yA virati puNyazobhinAm / acauryANavataM jJeyaM tavetassaukhyakAraNam // 11 // dharmeNa pariNItAyAH patnyAH smbndhmntraa| anyastrIsaGga santyAgo brahmacarya bhavettu tat / / 12 // dhanadhAnyAdivastunAM cetanAJcezanAvatAm / yo dezena parityAgaH so'parigrahasaMjJakam / / 13 / / aNavataM parijJeyaM bnsaujnykaarnnm| vastuto vardhamAnecchA janAnAM duHkhakAraNam / / 14 / / artha- ahiMsA Adike bhedase aNuvrata pAMca prakArakA mAnA gayA hai| asahisAse nivRtti honA ahiMsANavata kahalAtA hai / saMkalpAse kI gaI hiMsA saMsAro jIvoMke saMsArako bar3hAnevAlI hai| isake prabhAvase jova narakakI pRthiviyoMmeM utpanna hote haiN| Arambhase, yuddhase aura udyoga se jo hisAyeM hotI haiM unakA prArambhameM tyAga nahIM hotaa| pratimA mAdike vidhAnase manuSya jaise-jaise Upara Ate jAte haiM vaise-vaise ho unakA tyAga sambhava hotA jAtA hai| sthUla asatya vacanoMkA jisameM tyAga kiyA jAtA hai vaha samocona dharmase suzobhita puruSoM kA satyANa yata' hai / sthUla coro nAmaka pApase puNyazAlI manuSyoMko jo nivRtti hai use acauryANuvrata jAnanA caahie| yaha sukhakA kAraNa hai| dharmapUrvaka vivAho gaI stroke sambandhako chor3akara anya striyoMke samAgamakA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhyazcAritra-cintAmaNiH tyAga karanA brahmacarmANa ata hai / cetana-acetana dhanadhAnyAdi vastuoMkA jo ekadeza tyAga hai use parigraha parimANANuvrata jAnanA caahie| yaha ata manuSyoMke saujanyakA kAraNa hai| vAstabameM bar3hatI huI icchA ho manuSyoMke dukhakA kAraNa hai / / 6.14 // Age tIna guNavatoMkA varNana karate haiM aNuvratAnAM sAhAyyakaraNaM syAt guNavatam / dizAtratAdibhedena tacceha trividhaM matam / / 15 / / prAcyapAtyAdikASThAsu yaataayaatniyntrnnm| yAyajIvaM bhavetkASThA vratamAcaM guNavatam // 16 // kASThAvatasya maryAdA madhye hyadhirakAlakam / yo hi nAma bhavennAma taraca vezavataM smRtam // 17 // mano vAkkAya ceSTA yA sA hi vaNraH smucyte| aryo na vidyate yasya daNDaH so'narthako mataH / / 18 // tyAgazcAnarthadaNDasyAnarthadaNDavataM matam / kRSyAdipApakAyAMNAmupadezo nirarthakaH / / 19 / / dIyate yaH sa pApopadezo hyanarthadaNDakaH / tasya tyAgo vidhAtavyaH pApAtravani rodhibhiH // 20 // ghanurvANAdi hisopakaraNAnAM nirarthakam / hisAdAnaM pravAnaM syAttatyAgastu vrataM smRtam / / 21 // rAgadveSAviddhiH syAd yAsAM zravaNato nRNAm / tA hi :zratayo zeyAstatyAgastu vataM matam // 22 // anyeSAM vadhasandhAdi cintanaM raagrosstH| apadhyAnaM bhavet tyAgastasya ca syAnmahad vratam // 23 // zailArAma samudrAdau yad bhramaNaM nirarthakam / matApramAdacayoM sA tatyAgo vratamucyate / / 24 // artha-jo aNuktoMkI sahAyatA karatA hai vaha guNatrata hai| digvrata Adike bhedase vaha gUNavrata tona prakArakA mAnA gayA hai| pUrva-pazcima Adi dizAoMmeM jIvana paryanta ke liye yAtAyAtako niyantrita karanA digvata nAmakA pahalA guNavata hai| digvatako maryAdAke bocameM kucha samayake lie jo niyama liyA jAtA hai vaha dezavata mAnA gayA hai| mana, vacana, kAyakI jo ceSTA hai vaha daNDa kahalAtI hai| jisakA koI prayojana nahIM hai vaha anartha kahalAtA hai, anarthadaNDakA tyAga karanA anartha Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakAza 17 daNDagrata hai| kRSi Adi kAryoMkA jo nirarthaka-niSprayojana upadeza diyA jAtA hai vaha pApopaveza nAmakA anarthadaNDa hai| pApAsavakA nirodha karanevAle mAyoko usakA mAgabArA cAhie anuSa bANa Adi hiMsAke upakaraNoMkA nirarthaka denA hisAdAna nAmakA anartha daNDa hai, usakA tyAga karanA vrata hai| jinake sunanese manuSyoM ko rAgadveSakI vRddhi hotI hai vaha duHzruti nAmakA anarthadaNDa hai, isakA tyAga karanA vrata hai| rAgadveSase anya logoMke vadha-bandhana AdikA cintana karanA apadhyAna anarthadaNDa hai, usakA tyAga karanA zreSTha vrata hai| parvata, udyAna tathA samudra AdimeM nirarthaka bhramaNa karanA pramAvaryA hai usakA tyAga karanA vrata kahalAtA hai / / 15-24 // Age cAra zikSAvatoMkA varNana karate haiM munidharmasya zikSAyAH prAptiryasmAtprajApate / zikSAvalaM tu tajjJeyaM catastraH santi tajivAH // 25 // AcaM sAmAyika zeyaM dvitIyaM proSadhAhvayam / / bhogopabhogavastUnAM parimANaM tRtIyakam / / 26 // zikSAvataM caturtha syAdatiyosaMvibhAgakam / zrAvakA pAlanoyAni yathAkAlaM yathAvidhi // 27 // artha-jisase munidharmako zikSAkI prApti hotI hai use zikSAvrata jAnanA caahiye| isake cAra bheda haiM.--pahalA sAmAyika, dusarA proSadhopavAsa, tIsarA bhogopabhoga paribhAga aura cauthA atithi sNvibhaag| zrAvakoMko yathAsamaya vidhi-pUrvaka inakA pAlana karanA cAhiye / / 25-27 // Age inakA svarUpa kahate haiM prAtamadhyAhnasandhyAsu kRtikarmapurassaram / sAmAyikaM sukartavyaM ghaTikAdvayasammitam // 28 // aSTamyAM ca caturdazyAM caturAhAravarjanam / proSadhaH sa hi vijJeya ekAsanapurassaraH // 29 / / ye bhajyante sakUn bhogA: kazyante te'shnaadyH| bhayobhUyo'pi bhujyante ye te'laMkaraNAvayaH // 30 // upabhogAH prakIyante vastu tatva vizAradai / parimANaM sadA hyeSAM vidhAtavyaM vivekibhiH / / 31 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 samyakcAritna-cintAmaNiH supAtrAya sadA deyaM vAnamatra catuvidham / supAtraM trividhaM pApulamAri : 11 : ratnatrayeNa saMyuktA munayaH shaantmuurtyH| zayAputtamapANi hyAyikA mAtarastathA // 33 // vezavRttayutA jeyA ailphaadipdaanvitaaH| sUktAni madhyapAtrANi janatattvavizAraH / / 34 // va tena rahitAH samyagvRSTayo jinabhAktikAH / prAptA jaghanya pAtratvaM kathitAracaraNAgame // 35 // ebhyastrividha pAtrebhyo deyaM dAnaM caturvidham / mAhAroSadha zAstrAdyabhayabhedAccaturvidham // 36 // vAnaM maharSibhiH proktaM gRhiNa puNyakAraNam / dAnenaiva zudhyante gahANi gahiNAmiha // 37 // ante sallekhanA kAryA prtibhividhisNyutaa| sallekhanA vidhiH pUrva prokto vistarato mayA // 38 // artha-prAtaH, padhyAhna aura sAyaMkAla kRtikarma-kAyotsarga AvataM Adi sahita kamase-kama do ghaDotaka sAmAyika karanA caahiye| aSTamI aura catardazoko cAroM prakArake AhArakA tyAga karanA proSadhopavAsa hai| yaha dhAraNA aura pAraNAke ekAsanase sahita hotA hai| jo eka bAra bhome jAte haiM ve bhojana Adi bhoga haiM aura jo bArabAra bhoge jAte haiM ve AbhUSaNa Adi vastu svarUpake jJAtA puruSoM dvArA upabhoga kahe jAte haiN| viveko manuSyoMko inakA parimANa karanA caahiye| yahI bhogopabhoga parimANavata hai| supAtrake liye sadA cAra prakArakA dAna denA cAhiye / uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase supAtra tIna prakArakA' kahA gayA hai / jo ratnatrayase sahita tathA zAntiko mAnoM mati haiM aise muni aura AthikA mAtAra uttama pAya jAnane yogya haiM / jo dezavAse sahita haiM aise ailaka Adi padase sahita vrato, jainatattvake jJAtA puruSoMke dvArA madhyama pAtra kahe gaye haiM aura jo vatase rahita haiM tathA jinendra devake bhaktasamyagdaSTi haiM ve caraNAnu yogameM jaghanya pAtra mAne gaye haiN| ina tonoM prakAra ke pAtroMke liye cAya prakArakA dAna denA caahiye| mahaSiyoMne AhAra, auSadha, zAstrAdi upakaraNa aura abhayake bhedase dAnake cAya bheda kahe haiN| vAstavameM gRhasthoMke ghara dAnase ho zuddha hote haiM / anta meM yatI manuSyoMko vidhi Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAza prakAza 14 pUrva malekhanA karanI cAhiye / sallekhanAno vidhi poche vistArapUrvaka kahI gaI hai // 28-38 // Age sattara aticAroMke kathanako pratijJAkara samyagdarzanake ati cAya kahate haiM ito'gre sampravakSyAmyatIcArANAM ca saptatim / zrutvA suparihAryAste vatanemalya kAkSibhiH / / 39 // zaGkA kAMkSA ca bhogAnAM vicikitsA tathaiva ca / anyavRSTeH prazaMsA ca saMstavazcApi mohinaH // 4 // ete paJca parityAjyAH sadadRSTe rati caarkaaH| zuddha savRSTirevasyAt karmakSapaNakAra Nam / / 41 // artha-aba isake Age sattara aticAra kaheMge / bratAko nirmalatA cAhanevAle puruSoMko unheM sunakara dUra karanA caahiye| zaGkA, bhogAkAyA, vicikitsA, anya dRSTi prazaMsA aura mohI -anya dRSTikA saMstava, ye samyagdarzanake pA~ca aticAra chor3ane yogya haiM kyoMki zuddhaniraticAra samyagdarzana hI karmakSayakA kAraNa hotA hai / / 36-41 // Age pAMca aNuvratoMke aticAra kahate haiM-- ___ ahiMsANuvatake aticAra AzritajIvajAtInAM tadho bandho vibhedanam / Aropo'dhikabhArasya nirodhazcAnna pAnayoH // 42 // atIcArA ime jayA ahiMsANuvratasya hi / aticArAn parityajya vrataM kArya sunirmalam // 43 // artha-Azrita jIva jAtiyoM-gAya, bhaisa AdikA vadha-lAThI, cAbuka Adise poTanA, kaSTa deneke abhiprAyapUrvaka bandha- rasto Adisa bAMdhanA, saundarya bar3hAneko bhAvanAse vibhedana --kAna Adi aMgoMko chedanA, adhika bhAra lAdanA aura anna pAnokA virodha karanA-paryApta bhojana nahIM denA, ye pAMva ahiMsANu vratake aticAra haiN| inakA tyAga kara vratakA nirmala banAnA cAhiye // 42.43 / / satyANavatake atidhAra ajJAnAdvA pramAdAdA jIyAmAM hitakAkSiNAm / bAnaM mithyoravezastha rahasyAkhayApanaM tayA / / 44 / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sabhyadhArita-cintAmaNiH kUTalekha kriyA ninyA nyAsasyApatistathA / sAkAro mantrabhevazca sasthANuvratazAlibhiH // 45 // aticArA ime tyAjyAH styaannuvrtshaalibhiH| vrataM nirdoSamevasvAdAtmazuddhi vidhAyakam // 46 // artha-hita cAhanevAle puruSoMko ajJAna athavA pramAdase mithyA upadeza denA, strI-puruSoMke rahasya-ekAnta bAtako prakaTa karanA, kUTalekha kriyA-jhUThe lekha likhanA, dharoharakA apaharaNa karanevAle vacana kahanA aura sAkAra mantra bheda-ceSTA Adise kisIkA abhiprAya jAnakara prakaTa karanA, ye satyANavatake aticAra haiN| nirdoSa batake icchuka satyANu vratiyoM ko inakA tyAga karanA cAhiye, kyoMki nirdoSa bata hI Atmazuddhi karanevAlA hotA hai / / 44.46 / / acaurSAgunatake aticAra stenaprayoga caurArthAvAne lobhsthvddhitH| biruddharAjye'tikrAntiAnonmAnIya stunoH / / 47 / / honAdhika vidhAnaM ca sadazasyApi mizraNam / ityete paJca vizeSA atidhArA: pradUSakAH / / 48 // acauryANa vratasyeha varjanIyA vivekibhiH| aticArayutaM vRttaM na syAcchobhAspadaM cit / / 49 // artha--stanaprayoga-lobhako adhikatAse corako coroke liye prerita karanA, tavAhutAvAna- curAkara lAyo huI vastuko kharIdanA, virajarAjyAti prama--viruddha rAjyase taskara vyApAra karanA, hInAdhika mAnonmAna-nApa-taulake vastuoMko kama car3ha rakhanA aura sakzasanimaya-asalo vastu meM nakalo vastu milAnA; ye acoryANuvratake aticAra viveko janoMke dvArA chor3ane yogya haiM, kyoMki aticAra sahita vrata kahIM bhI zobhita nahIM hotA / / 47-46 // brahmacaryANavatake aticAra kRtirasya vivAhastha dvividhatvarikAgatI / anaGga koDanaM tIvra kAmecchA pratadhAriNaH // 50 // aticArA hame z2ayA brahmacaryavatasya hi / etAn sarvAn parityajya vidheyaM trimalaM vratam // 51 / / N . - - - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakAza artha. anyavivAha karaNa- apano yA apane Azrita santAnako chor3akara dUsaroMkA vivAha karanA, parigRhItatvarikAgati-dUsareke dvArA gRhota kulaTA striyoMse vyavahAra rakhanA, aparigRhItattvarikA gati-dUsareke dvArA agRhota kulaTA striyoMse vyavahAra rakhanA, anaGgakrIr3A-kAma-sevanake liye nizcita aGgoMse atirikta aGgoM dvArasa krIr3A karanA aura tIva kAmecchA-kAma-sevanameM tova lAlasA rakhanA, ye brahmacaryANuvratake aticAra hai| ina sabakA tyAga kara vratako nirmala karanA cAhiye / / 50.51 // kSetravAsvo rukmbhmnnodhnmaayyostyaa| vAsavAsyostayAkuppa bhAjayozca vyatikramaH / / 52 / / ete paJca pariproktA aticArA jinAgame / tyAjyAH svahita kAmavaM paJcamANu vratasya hi / / 53 // artha-kSetravAstupramANAtikama-khela va mana manAyA ullaGghana karanA, rukmabhamapramANAtikrama--cAMdI, svarNakI somAkA ullaMghana karanA, dhanadhAnyapramANAtikAra-gAya-bhaisa Adi pazudhana aura geha, prAna, canA Adi anAna kI somAkA vyaktikama karanA, bAsIdAsapramANAtikama-saMpatti rUpase svIkRta dAsodAsake pramANakA ullaMghana karanA aura kuSyabhANDapramANAtima-vastra tathA bartanoMkI somAkA vyatikrama karanA, ye parigraha parimANa vratake aticAra haiN| Atmahitake icchuka manuSyoMko inakA tyAga karanA cAhiye / / 52-53 / / Age guNavatoMke aticAra kahate haiM vignatake aticAra ajJAnAdvA pramAvAdvA hyUya siimdhytikrmH| adhogyatikramazcaMya tiryaksIma vyatikramaH / / 54 // lobhAvA kSetra vizva hyAdhAmamanpAsmRteH / aticArA ime syAjyAH kASNa vratamamIsubhiH / / 55 // artha-pramAda athavA ajJAnase Urdhva somAkA ullaMghana karanA, adhaH-noce jAneko sImAkA ullaMghana karanA. tiryak somA-samAna dharAtalako somAkA ullaMghana, lobhavaza kiso dizAko somA ghaTAkara anya dizAko somAmeM vRddhi kara lenA aura kuta sImAko bhUlakara anya Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 samyakcAritra-cintAmaNiH somAko smRtimeM rakhanA, ye digvatake aticAra haiN| nirdoSa digbatako icchA rakhane vAle puruSoMke dvArA ye chor3ane yogya haiM / / 55-55 / / vezavratake aticAra AnayanaM bahiH somno yasya kasyApi vastunaH / preSaNaM preSyavargasya zabdasya preSaNaM bahiH // 16 // pradarzanaM svarUpasya kSepaNaM pudgalasya ca / itthaM manISibhiH proktA doSA dezavatasya hi / / 57 // tyAjyA manasviiinatyaM nirdoSavratavAJchibhiH / / vataM sadoSaM no bhAti malinaM hyamvaraM yathA // 58 // artha-maryAdAke bAharase jisa kisI vastuko bulAnA, maryAdAke bAhara sevaka samUhako bhejanA, maryAdAke bAhara apanA zabda pahu~cAnAphona Adi karanA, maryAdAke bAhara kArya karane vAlAko apanA svarUpa dikhAnA aura maryAdAke bAhara pudgala-kaMkar3a-patthara pheMkanA yA patra Adi bhejanA, ye vidvajjanoMke dvArA dezavatake aticAra kahe gaye haiN| nirdoSannatako icchA rakhane vAle vicArazIla manuSyoMko inakA sadA tyAga karanA cAhiye, kyoMki sadoSa vrata malina vastrake samAna suzobhita nahIM hotA / / 56-58 / / anarthadaNDavatake aticAra kandarpazca kautkucyaM ca maukhayaM cAsamIkSya vai / adhikasya samArambhaH svaprayojanamantarA / / 59 / / bhogopabhogavastUnAM saMgraho'narthako mahAn / cittavikSepakAritvAdAkulatAvidhAyakaH // 60 // aticArA imetyAjyAstRtIye'narthadaNDake / lakSyaprAptiryato nAsti sadoSa vratadhAraNe / / 61 // artha-kandarpa-rAgamizrita bhaNDa bacana bolanA, kautkucya-usake sAtha zarorase kuceSTA karanA, maukharya-usake sAtha nirarthaka adhika bolanA, svakoya prayojanake na hone para bhI vicAra binA adhika Arambha karAnA aura bhogopabhogako vastuoMkA nirarthaka aisA bar3A saMgraha karanA jo cittavikSepakA kAraNa hone se AkulatA utpanna karane vAlA ho / anarthadaNDavata nAmaka tRtIya guNatake ye aticAra chor3ane yAgya haiM kyoMki sadoSa vratake dhAraNa karane para lakSyako prApti nahIM hoto // 56-61 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAdaza prakAroM sAmApikazikSAvatake aticAra cetasazcaJcalatvaM ca vyovussprnnidhaantaa| zarIrasthAnyathAvRttirAvarAbhAva eva ca // 2 // pAThasya vismRtizcaite sAmAyikasyasikramAH / tyAjyAH suzrAvakanityaM nindanIyA maharSibhiH / / 63 // artha-cittakI caJcalatA, bacanako duSpraNidhAnatA, zarIrako anyathA-vRtti-idhara-udhara dekhanA, AdarakA abhAva aura pAThako vismRti, ye sAmAyikake aticAra maharSiyoMke dvArA nindanIya hai| uttama zrAvakoMko inakA tyAga karanA cAhiye // 62-63 // proSadhopavAsa zikSAvatake aticAra adRSTAmAjitasthAne malAdInAM vimocanam / avATAmAtirAne dAdA pasa'mA // 64 // aSTAmAjitAdAnamAdarAbhAva eva c| titheya tikramazcApi vismaraNaM vidherapi // 65 // zikSAvratasya vijJa yA dvitIyastha vyatikamAH / ete sarve'pi saMkhyAjyA nirmalaktavAJchibhiH // 66 // artha-kSudhAsambandho zithilatAke kAraNa binA dekhe, vinA zodhe sthAna para malAdikakA chor3anA, binA dekhe, binA zodha sthAna para bistara AdikA phailAnA, binA dekhe, bimA zodhe upakaraNa AdikA grahaNa karanA, AdarakA abhAba aura upavAsako tithikA ullaMghana karanA, ye dvitIya zikSApratake aticAra haiN| nirmala vratako icchA rakhane vAle puruSoMke dvArA ye sabhI chor3ane yogya haiM 11 64-66 // magopabhoga parimANa zikSAvatake aticAra lolyAtsacittasaMsevA sacittena yutasya ca / mizrasya ca sacittena bhogo'riSavasevagam / / 67 / / duSpakvastha padArthasya grahaNaM caatigRddhitH| zikSAbata tRtIyasya parityAza atikramAH // 68 / / induryathA kalaGkana yukto naiva vizodhate / tathA doSazca saMyutto vrato naivAtra zobhate // 69 / / bhayaM-bhogAkAMkSAko AturatAse sacitta vastukA sevana karanA, sacittase sambaddha vastu kA sevana karanA, sacittase milo huI vastukA Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakacAritra-cintAmaNiH sevana karanA, vikAravarddhaka gariSTha vastukA sevana karanA aura duSpakvaardhapakva yA ardhadagdha padArthako grahaNa karanA, ye bhogopabhoga parimANa nAmaka tRtIya zikSAnatake aticAra haiN| inakA parityAga karanA cAhiye kyoMki jisa prakAra kalase yukta candramA suzobhita nahIM hotA, uso prakAra doSoMse yukta bato isa bhUtala para suzobhita nahIM hotA // 67-66 / / atithi saMvibhAga pratake aticAra sacittabhAjane vasaH pihitamaca cisataH / paraH pradIyamAnazca mAtsaryamitaraMjanaH // 70 / / kAlasyollaGghana dAne pramAvavazato nRNAm / turyazikSAvratasya'te doSAstyAjyAH savA budhaH // 71 // artha-sacitta--harita patte Adi bartana para rakkhA huA AhAra denA, sacitta-harita patra Adise DhakA huA AhAra denA, paravyapa. deza-dUsarese AhAra dilAnA, mAtsarya-anya dAtAroMse IrSyA karanA aura kAlollaMghana-pramAdavaza dAnake yogya samayakA ullaMghana karanA, ye pAMca atithisaMvibhAga nAmaka caturtha zikSAvatake aticAra jJAno janoMke dvArA sadA chor3ane yogya hai / 70-71 / / sallekhanAke aticAra joyitAzaMsanaM jAtu maraNAzaMsanaM kvacit / bhitraiH sahAnurAgazcAnubandho bhuktazarmaNaH / / 72 // nidAnaM ceti vijJayAH saMnyAsasya vytikrmaaH| ete sarve parityAjyAH svargamokSAmilASibhiH / / 73 // artha-- kabhI jIvita hone kI AkAMkSA karanA, kahIM kaSTa adhika hone para jaldI maraneko icchA karanA, mitroMke sAtha anurAga rakhanA, pUrvabhakta sukhakA smaraNa karanA aura nidAna--AgAmo bhogoMko icchA rakhanA, ye saMnyAsa-sallekhanAke aticAra jAnane yogya haiN| svargamoake icchuka puruSoMko ina saba aticAroMkA parityAga karanA cAhiye / / 72-73 / / vrata aura zIlakA vibhAga aNusatAni kathyante vratavadena sUribhiH / zeSANi sapta kamyante zolazaroma sarimiH // 44 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 dvAdaza prakAza kRSIvalA yathA loke paritaH kSetrasaMcayam / kRsthA bati surakSanti durlabhAM sasyasampadam // 75 // tathA zolAni saMdhatya pratino mAnavA bhvi| atyanta durlabhAM loke rakSanti vratasampadam / / 76 // artha-raNAta. agoM dvArA tadase kahe jAte haiM aura zeSa sAta-tIna guNavata, cAra zikSAtrata, zIla zabdase kahe jAte haiN| jisa prakAra lokameM kisAna khetoke cAroM ora bAr3a lagAkara durlabha dhAnya saMpattiko rakSA karate haiM. usI prakAra prathivo para vratI manuSya zIloMko dhAraNa kara lokameM atyanta durlabha batarUpa sampattiko rakSA karate haiM // 75-763 aba Age zrAvakoMko jinapUjA AdikA nirdeza dete haiM bhaktyA jinendra devasya dravyaH saartrNrih| arcA nityaM vidheyAsti sarvasaMkaTahAriNoM / / 77 // magvirANi yathAzakti jinabevasya bhaktitaH / nirmApayitumahA~Ni mentulyAni sarvadA // 78 // teSu jinendradevastha pratimAzcApi sundraaH| sthApanIyA pratiSThAbhiH kRtvA bhavya mahotsavam // 79 // artha-zrAvakoM ko pratidina atyanta zreSTha aSTa dravyoMke dvArA bhaktipUrvaka jinendradevako pUjA karanA cAhiye kyoMki jinapUjA saba saMkaToMko harane vAlI hai| zrAvakoMko sadA bhaktipUrvaka sumeruke samAna-uttuGga jinamandira bhI yathAzakti banavAneke yogya hai, tathA unameM pratiSThAoM dvArA mahotsaba kara jinendra bhagavAnkI sundara-manojJa pratimAeM sthApita karanA cAhiye / / 77.76 // Age jinavANoke prasArakA nirdeza dete haiM--- jinavANI prasArAya prayatno atibhirjnH| kAryaH samA svadradhyega saMcitena subhaktitaH // 8 // vidyAlayAzca saMsthApyAzchAtravRndena saMyutAH / zikSakAstatra saMyojyA yogyavRttyAbhitoSitAH // 8 // vidvAMso dAnamAnAhIH sacchAstreSu kRtshrmaaH| sAmprataM jinazAstrANAmAdhAraH santi te ytH|| 82 // ninthamunthopetA viraktA bhvmogtH| zAzvayAtma hitoyuktAH prklyaannkaakssinnH|| 83 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 samyacAritra-cintAmaNiH munayo'pi sAvandyA janadharmaprabhAvakAH / teSAM prabhAvanA kAryA janatAnambavAyinI // 84 // dInahInajanA loke kAraNyAvahamUrtayaH / annavastrAvidhAnena rakSaNIyAH sadA naraiH / / 85 // ArogyalAbhasaMsthAna nicayA dhnvaantH| poSaNIyAH sadA svIya zarIra sahayogataH // 86 // lokakalyANa kAroNi kAryANi vividhAnyapi / yathAzakti vidheyAni karuNApUrNa mAmasaH // 87 / / artha-pratto manuSyoMko apane saMcita dravyake dvArA sadA bhaktipUrvaka jinavANoke pramArake liye kArya karanA caahiye| chAtra samUhase sahita vidyAlaya bhI sthApita karanA cAhiye aura ijA potyakSise saMto. Sita adhyApakoMko saMyojita karanA cAhiye / samocIna zAstroMmeM pari. zrama karane bAle vidvAn bhI dAna tathA sammAnake yogya haiM kyoMki ve isa samaya jinazAstroMke AdhArabhUta haiN| nigrantha mudrAse sahita, saMsAra sambandho bhogoMse virakta, nirantara AtmahitameM tatpara, parakalyANake icchuka tathA jainadharmakI prabhAvanA karane vAle muni bhI sadA vandanIya haiN| janasamUhako Ananda dene vAlI unako prabhAvanA karanA cAhiye / jinake zarIrako dekhaka ra karuNA utpanna hoto hai aise dIna-hIna manuSya bho lokameM sadA anna-vastrAdi dekara rakSA karane ke yogya haiN| Arogya lAbha ke saMsthAna jo auSadhAlaya Adi haiM ve bhI dhana-dAnase tathA apane zArIrika sahayAmase sadA poSaNIya hai -puSTa karane ke yogya haiN| jinakA hRdaya karuNAsa pUrNa hai aisa manuSyoMko yathAzakti lokakalyANakArI anya kArya bhI karaneke yAgya haiM / / 80.67 / / Age pratimAoM kA varNana karate haiM apratyAkhyAnAvaraNa mohasya kSayopazamAt / pratyAkhyAnAvRteH kicodayasya tAratamyataH / 88 / / thAvako'ye yathAzakti pratimAsu prvrtte| pratimAH santi tA etA ekAdaza mitA bhuvi / / 89 / / darzaniko tI cApi saamaayiksmudytH| proSadhavatadhArI ca sacittatyAga ttprH|| 90 / / rAtribhuktiparityAgo brahmacaryavizobhitaH / kRtArambhaparityAgaH saGgatyAgena zumbhitaH // 91 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ essaa maath 157 vigatAnumatiH kina santuSTaH svAtmasampadi / uhiSTAnna parityAgo tatrasthAH zrAvakA matAH // 12 // kramazovardhamAnena saMyamena sushobhitaa| eSAM krameNa vakSyAmi lakSaNAni yathAgamam / / 93 // artha-apratyAkhyAnAvaraNa nAmaka cAritramohake kSayopazama aura pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake udayako taratamatA-hInAdhikatAse yaha zrAvaka apano zaktike anusAra pratimAoMmeM pravRtta hotA hai unheM dhAraNa karatA hai| be pratimAyeM yahAM gyAraha hai- 1. darzanika, 2. vrato, 3. sAmayiko, 4. proSadhavatadhArI, 5. sacitta tyAgI. 6. rAtribhakti tyAgI, 7. brahmacayaMse suzobhita, 8. Arambha tyAgI, 6. parigrahatyAgase suzobhita, 10 apano Atma-saMpadAmeM saMtuSTa rahane vAlA anumati tyAgI aura 11. ucchiSTAnna parityAgo, ye gyAraha pratimAeM haiN| inameM sthita rahane vAle vrato, thAvaka kahalAte haiN| ye zrAvaka krama se bar3hate hue cAritra se suzobhita rahate haiN| aba yahAM krama se Agama ke anusAra inake lakSaNa kahUMgA / / 88.63 // ___darzanika zrAvaka ( prathama pratimAdhArI ) kA lakSaNa samyagdarzanasaMpanna: sptvysnduurgH| aSTamUlaguNayukto darzanikaH samucyate / / 94 / / devazAstragurUNAM yo mokSamArgopayoginAm / zraddhayA parayA yuktaH samyagdRSTiH sa ucyate / / 95 // cUtaM mAMsaM ca madhaM ca vezyAkheTako sthaa| caurya parapurandhrINAM sevanaM vyasanaM matam // 16 // eSAM yasya parityAgo darzanikaH sa ucyate / madyamAMsaMca kSaunaM ca yo nAztAti kadAcana // 17 // nodumbarAvika bhakta na bhuse nizi jAtvapi / kurute jova kAruNyaM karoti jinadarzanam // 98 // mAdattagAlitaM nIraM sa sthAnmUla gunnaashryii| parameSThipadAmbhojaM zaraNaM patavAn sudhIH // 99 // eSa darzaniko nUnaM ghirako bhavanogataH / prathamaH zrApakaH prokto jainAgama vishaardH|| 100 // 1. madya pala madhu nizAsana paJcaphalI virati paJcakA ptnuti| jIvadayA jalaMgAlana miti ca kvacidaSTa mUlaguNAH / / sAgAra dharmAmRta Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 sampacAritra-cintAmaNiH ___ artha-jo samyagdarzana se sahita ho, sAta vyasanoM se dUra ho, ATha mUlaguNoM se yukta ho vaha darzanika zrAvaka kahalAtA hai| jo mokSa mArga meM upayogI deva zAstra guru kI utkRSTa zraddhA se yukta ho, vah samyagdRSTi kahA jAtA hai| jUA, mAMsa, madirA, vezyA, zikAra, corI aura parastrI sevana ye sAta vyasana mAne gaye haiN| inakA parityAgo darzanika hotA hai| jo kabhI bhI madya, mAMsa, madhu ko nahIM khAtA hai, na udambara Adi pAMca phaloMko khAtA hai, na kabhI rAtri meM bhojana karatA hai, jova dayA pAlatA hai. jinadarzana karatA hai aura binA chanA pAnI nahIM letA, vaha aSTamUla guNoM kA dhAraka hotA hai| sAtha ho jo saMsArake bhogoMse virakta ho paJcaparameSThIke caraNa kamaloMko zaraNa ko prApta huA hai vaha jainAgamake jJAtA puruSoM ke dvArA darzanika nAmaka prathama dhAvaka kahA gayA hai / / 64-100 / / pratika zrAvaka ( dUsarI pratimA ) kA lakSaNa dvAvazakta sampAno jainaacaarpraaynnH| pratikaH kathyate loke dvitIyaH zrAvakastathA // 101 / / artha--jo pAMca maNavrata, tIna guNannata aura cAra zikSAbata, ina bAraha vratoMse sahita tathA jaina kulocita AcArameM tatpara hai vaha jagat meM tika--dvitIya pratimAghArI zrAvaka kahalAtA hai / / 101 / / sAmAyikI ( tRtIya pratimA ) kA lakSaNa sAmAyika trisandhyAsupratyahaM vidadhAti yaH / sAmAyikI se samproktastasvacintana ssprH|| 102 // artha--jo pratidina tInoM saMdhyAoMmeM sAmAyika karatA hai tathA tattva vicAra karane meM tatpara rahatA hai vaha sAmAyikI -tRtIya pratimAdhArI zrAvaka kahA gayA hai / / 102 / / / prodhika { saturtha pratimA ) kA lakSaNa aSTamyAM ca caturdazyAM proSadhaM niyamena yaH / karoti ruci sampannaH sa hi proSadhiko mataH / / 103 // artha-jo rucipUrvaka aSTamI aura caturdazIko niyamase proSadha karatA hai vaha proSadhika caturtha pratimAdhArI zrAvaka kahalAtA hai / / 103 / / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAyaza prakAza 156 sacityAgI ( pamapratimA ) kA lakSaNa sacitaM vastu no bhuGkte yo'mbhaH patraphalAvikam / sa sacita parityAgI kathyate vayayA yutaH // 104 // artha -- jo dayAse yukta hotA huA pAnI, patra tathA phalAdika sacitta vastuko nahIM khAtA hai vaha sacitta tyAgI paJcama zrAvaka kahalAtA hai // 104 // rAtribhukti tyAgI ( SaSTha pratimA ) kA svarUpa rAtrimadhye na yo muGkte bhojanaM ca catuvidham / rAtrimukti parityAgI SaSTho'sau zrAvakaH smRtaH // 105 // artha- jo rAtri meM cAra prakAra kA bhojana nahIM karatA hai vaha rAtribhukti tyAgI SaSTha zrAvaka kahalAtA hai || 105 // brahmacArI ( saptama pratimA ) kA lakSaNa vAramAtra parityAgI brahmadhArI samucyate / viraktibhAvamApanno vibhotazca bhavArNavAt // 106 // artha -- jo stro mAtrakA parityAgI hai, vairAgyabhAvako prApta hai tathA saMsAra sAgarasaM bhayabhIta hai vaha brahmacArI saptama pratimAkA dhArI zrAvaka kahalAtA hai // 106 // ArambhatyAgo ( aSTama pratimA ) kA lakSaNa purAsaMcita vitteSu satuSTo'nyagataspRhaH / vyApArasya parityAgI tyaktArambhaH samucyate // 107 // artha - jo pahale saMcita kiye hue dhanameM saMtuSTa hai, anya ghanameM jisakI icchA samApta ho gaI hai aura jisane vyApArakA parityAga kara diyA hai vaha ArambhatyAgo aSTama pratimAdhAro zrAvaka kahalAtA hai // 107 // aparigraha ( navama pratimA ) kA lakSaNa muktvA hyAvazyakaM vastraM bhAjanaM ca kaTAdikam / yo nAbhyadhanamAvattaM so'parigraha ucyate // 108 // artha -- jo Avazyaka vastra, bartana aura caTAI Adiko chor3akara anya parigrahako grahaNa nahIM karatA hai vaha aparigraha navama pratibhAdhArI zrAvaka kahalAtA hai / / 108 / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 sampacAriH dAmaNiH anumativirata ( dazama pratimA ) kA lakSaNa dhyApAragRha nirmANa prabhRto nAnumodanam / kuste yaH sa vijJeyo'numateviratogRhI / / 109 / / artha--jo vyApAra tathA gRha nirmANa AdimeM anumodanA nahIM karatA hai use anumativirata zrAvaka jAnanA cAhiye // 106 / / ____uddiSTayAga ( gyArahavIM pratimA ) kA svarUpa uddiSTa cAnnAnAdi ko na gRhNApti jAtucit / jaya uddiSTa santyAgI sa ekAdaza uttamaH // 110 // uddiSTasyAga mevasya ho bhadau ca niruupitaa| ailaka: kSullakazceti prasiddho caraNAgame / / 111 // kopImamAtrakaM dhate liGgAvaraNamelakaH / kSallakastu samAdattatiriSataM khaNDavastrakama / / 112 / / ailakaH pANibhojyasti kSakSakaH pAtrabhojikaH / upavizyava bhujAte kSullako jhelakastathA // 113 // ailaka: kurute luncha kezAnAM ca ythaavidhi| kSullako'panayet kezAn kartaryApi kareNa yA / / 114 // keki picche ca gallIto jIvAnAM rakSaNAya tau / zocanAdhAnivatyarthamAnavAte kamaNDaluma / / 115 // AryA dhatte sitAM zATI SoDazahastasaMmitAm / kSullikA ca samAdatte dhavalaM tUttaracchadam // 116 / / ailakavat parizaMya AsAM caryAdisaMvidhiH / AyikAstUpacAreNa mahAvatayutA matAH / / 117 // kSullikAH zrAvikA eva vartante nAtra saMzayaH / yaH kRtaM saphala janma nirdoSAcAra dhAraNAt // 118 / / dhanyAste dhanya bhAgAste shukmaaybhvaarnnvaaH| munInA mahatAM vRttaM rakSituM zaknuvanti no // 119 // teSAM kRte prayAso'yaM zrAvakAcAra varNane / jainadharmoM yataH sarvajIvAnAM hita kArakaH / / 120 // artha--jo apane uddezya se banAye gaye anna pAnoko kabhI grahaNa nahIM karatA vaha uddiSTa tyAmI ekAdaza pratimAdhArI uttama zrAvaka mAnA gayA hai| udidaSTa tyAga pratimAke do bheda kahe gaye haiM--elaka aura kSullaka / ye donoM bheda caraNAnuyoga meM prasiddha hai / ailaka kopona HPANAAM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vANa prakAza 161 nAmaka liGgakA AvaraNa ( laMgoTo) dhAraNa karate haiM aura kSullaka kopInake sivAya eka khaNDa vastra bho grahaNa karate haiN| ailaka hAthameM ho bhojana karate haiM parantu kSullaka pAtrabhojI hote haiN| ailaka aura kSullakadonoM hI baiThakara AhAra karate haiM / ailaka, vidhi anusAra kezoMkA loMca karate haiM aura kSallaka loMca, kaicI athavA ustarAke dvArA kezoMko dUra karate haiN| donoM ho jIva-rakSAke liye mayUrapiccha grahaNa karate haiM aura zaucabAdhA kI nivRttike liye kamaNDalu dhAraNa karate haiM / ___ AryikA solaha hAyakI sapheda sAr3I grahaNa karatI hai aura kSullikA sADoke Upara eka sapheda caddara bhI rakhatI hai| ina sabako carmAnita ailakake samAna jAnanA cAhiye / AryikAeM upacArase mahAvatase yukta kaho gaI haiM parantu kSullikA zrAvikA hI hai isameM saMzaya nahIM karanA hai| granthakartA kahate haiM ki jinhoMne nirdoSa-cAritra dhAraNa karanese apanA janma saphala kiyA hai ve dhanya haiM tathA dhanyabhAga haiM, unakA saMsArasAgara prAyaH sUkha gayA hai / bar3e-bar3e muniyoMkA cAritra dhAraNa karaneko jinakI zakti nahIM hai unake liye zrAvakAcArakA varNana karaneke liye merA yaha prayAsa hai kyoMki jainadharma saba jIvoMkara hita karane vAlA hai|| 110-120 // Age isa prakaraNakA samAropa karate haiM-- vRttaM munInAM gRhiNAM nRNAM ca yathecchamAcarya mahotsavena / duHkhAnivRtyosamasaulparAzau magnA bhaveyuH satataM pumAsaH / / 121 // AdhAra evaM prathamo'sti dharma iti zruti ye hRdaye gharante / tezvadhanuHkhAda vinivartamAnAH svargApavargIya sukhaM labhante / / 122 // ayaM--pragyakArakI bhAvanA hai ki muniyoM tathA gRhasya mAnavoMke cAritrako harSapUrvaka icchAnusAra dhAraNakara puruSa duHkhase nivRtta hote hue uttama-sukha samUhameM sadA nimagna rahe / 'AcAraH prathamo dharmaH' AcAra pahalA dharma hai isa zrutiko jo hRdayameM dhAraNa karate haiM ve naraka ke duHkhase dUra rahate hue svarga aura mokSake sukhako prApta hote haiM // 121-122 / / isa prakAra samyak-cAritra-cintAmaNimeM zrAvakAcArakA varNana karane vAlA dvAdaza prakAza pUrNa huaa| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 samyakSAritra-cintAmaNiH trayodaza prakAza saMyamAsaMyama adhikAra maMgalAcaraNam saMsArAbdhinimagna jantunivahAnuddhartuM kAmaM jinaMnirdiSTAM subuDhAM suratnanibhUtAM rasnatrayIM pAvanIm / naukAM ye lampa nirvRtipurIM gacchanti saMmIbata stAnetAn sugurUn gurUn guNagaNe nityaM namasyAmyaham // 1 // artha - saMsAra sAgara meM nimagna jovasamUhoMkA uddhAra karane ke icchuka jinendra bhagavantoMke dvArA nirdiSTa, sudRr3ha, suratnoMse paripUrNa aura pavitra ratnatraya rUpI naukAkA avalambana lekara jo pramoda se nirvANapurokI ora jA rahe haiM tathA guNoM ke samUha se zreSTha haiM una ina sadguruoM ko maiM nitya hI namaskAra karatA hUM // 1. 1 Age dezacAritra prApta karaneke liye antaraGga kAraNabhUta karmokI kyA kaiso dazA hotI hai, isakA saMkSepase varNana karate haiM- vaizacAritra saMprApyaM karmaNAM kIdRzo sthitiH / bhavatoti vicAro'yaM saMkSepAviha dIyate // 2 // saMyamAsaMyamo loke cAritraM vezato matam / yasa hisAnivRttatvAtsaMyamo vyavahriyate // 3 // satvAtsthAvara hiMsAyAH kathito'saMyamastathA / vivakSAbhedataH sArdhaM saMyamAsaMyamo malaH / / 4 / / dezataH sarvato'pi vA / loke mithyAdRSTeranarhatA // 5 // sadh dRSTe revacAritraM saMghartumarhatA artha -- dezacAritrako prAptike liye karmokI kaisI sthiti hoto hai, yaha vicAra saMkSepase yahAM diyA jAtA hai / saMyamA* saMyamako lokameM dezacAritra mAnA gayA hai| trasa hiMsA se nivRtta honeke kAraNa saMyamakA vyavahAra hotA hai aura sthAvara hisAke vidyamAna rahane se asaMyama kahA gayA hai| vivakSAbhedase saMyamAsaMyama eka sAtha mAnA gayA hai| dezacAritra aura sakalacAritrako dhAraNa karaneko yogyatA samyagdRSTike 1 ! ! } Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayovaza prakAza hotI hai, mithyAdRSTi meM usako anarhatA- ayogyatA yA apAtratA hai / / 2-5 // Age upazAmanAkA lakSaNa tathA usake bheda batAte haiM ubhayauM labdhimA pratibandhakakarmaNAm / niyogena bhavatyeva vidhiranopazAmanA / / 6 / / prakRtyAdivibhedena caturSA sA ca sammatA / AbimASTakaSAyANAmugyAbhAva eva hi // 7 // saMyamAsaMyamaprAptau prakRtyupazamo mataH / yadyapi vartate cAtra pratyAkhyAnAvRtestathA // 8 // sajvalanAlaya mohasya prakRtInAM ca santanaH / navAnAM mokavAyANAmudayo'pi yathAvidhi // 9 // tathApyatra na kartRvaM dezacAritraghAtane / kiJciddhi vartate teSAM veshghaatitvhetutH|| 10 // pratyAkhyAnAvRterasti yadyapi srvghaatitaa| sapApi dezavRttasya dhAtane dezaghAtitA // 11 // tatsatyapyudaye tasya na bAdhA tatra vrtte| sajvalanAkaSAyAstu santyeva dezaghAtinaH / / 12 / / artha-cAritralabdhi aura dezacAritra-donoM labdhiyoMko prApta karaneke liye niyamase pratibandhaka karmIko upazAmanA vidhi hotI hai| prakRti Adike bhedase vaha upazAmanA cAra prakArako mAnI gaI hai| arthAt prakRti-upazAmanA, sthiti-upazAmanA, anubhAga-upazAmanA aura pradeza-upazAmanAke bhedase upazAmanAke cAra bheda haiN| saMyamA-saMyamakI prAptimeM Adike ATha kaSAya-anantAnubandhI catuSka aura apratyAkhyAnAvaraNacatuSkakA udaya nahIM rahanA prakRtyupazAmanA mAno gaI hai| yadyapi yahAM pratyAkhyAnAvaraNa catuSka, saMjvalana catuSka aura nokapAyoMkA yathAvidhi udaya rahatA hai tathApi dezacAritrake ghAtanemeM unakA kucha bhI kartatva nahIM hai| kyoMki ve dezacAritrake ghAtanemeM dezaghAti rahate haiN| yadyapi pratyAkhyAnAvaraNa sarvaghAti prakRti hai tathApi deza-saMyamake ghAtane meM use dezaghAti mAnA jAtA hai| isaliye usakA udaya rahate hue bhI deza-saMyamameM bAdhA nahIM maato| saMjvalana kaSAya catuSka aura nokaSAya navaka to dezaghAti haiM hI / / 6-12 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 samyacAritra-cintAmaNiH Age sthiti-pazAmanA, anubhAga-upazAmanA aura pradeza upazAmanAkA kathana karate haiM bAdhaka prakRtInAM yo novayastatra vrtte| sthityupazamanAsaikA dvitIyAsvatra kathyate // 13 // sarvakarmaprakRtInAmantaHkoTI koTI sthitiH / etasyA adhikastasyA novayastatra vartate // 14 // prAptodayakavAyANAM sarvadhAti pravezakAH / AyAnti yuvayaM naMva sAnubhAgopazAmanA // 15 // pUryoktAnAM kaSAyANAM yaH pravezokyo mhi| sa eva ca pradezAnAM karayate copazAmanA // 16 // artha-bAdhaka prakRtiyoMkA jo vahA~ udaya nahIM rahatA hai vaha eka sthityupazAmanA hai aura dvitIya sthityupazAmanA yaha kahalAtI hai ki sarva karma prakRtiyoM ko sthiti antaHkoTI koTI hI raha jAto hai isase adhika sthitikA vahAM udaya nahIM rhtaa| udayAgata kaSAyoMke sarva ghAti pradeza udaya meM nahIM Ate, yahI anubhAgopazAmanA hai| pUrvokta kaSAyoMkA jo pradezodaya nahIM haiM vahIM pradezopazAmanA kahI jAtI hai / / 13-16 // aupazamikasamyaktvasahitA bevaphema vaa| kSAyikeNayutA vApi manujAH zAstacetasaH // 17 // kSASiketara samyaktva yugamuktA mRgaastthaa| labhante dezacAritraM kaSAyasyAsimAnyataH // 18 // bhavyA nikaTa saMsArA viraktA bhavabhogataH / kiM ki na sAdhyate loke kaSAyokahAnisaH // 19 // mithyAdRgapi loke'smin samyaktvaM dezasaMyamam / yugapallabhate kyApi kAlalabdhi prabhAvataH // 20 // devAyurvajayitvA cetareSAmAyuSo punaH / sattA tu vidyate yeSAM tirasyA vA naNAM tayA // 21 // tasmin bhave na te jIvA labhante dezavRttakam / yernabaddhaM parasyAyuddhaM cetsurasaMjJakam // 22 // yogyAsta evaM sanyatra grahItu veza saMyamam / vyavastheyaM adhodhyA saMyamagrahaNe'pi ca // 23 // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagIdaza prakAza artha-aupazamika; bedaka athavA kSAyika samyaktvase sahita, zAntacittake dhAraka manuSya aura kSAyika samyaktva ko chor3akara zeSa do samyagdarzanoMse sahita tiyaJca bhI kaSAyoMkI mandatAse dezacAritrako prApta hote haiN| ye manuSya aura tiryaJca bhavya, nikaTa saMsArI aura bhavabhogoMse virakta rahate haiN| Thoka hI hai lokameM kaSAyoM kI mandatA se kyA-kyA siddha nahIM hotA hai| isa lokameM mithyAdaSTi bhI kahIM kAlalabdhike prabhAvase eka sAtha samyaktva aura dezasaMyama ko eka sAtha prApta kara lete haiN| jina manuSya aura tiryaJcoMke devAyu ko chor3akara parabhava sambandhI anya Ayu ko sattA hai ve dezacAritra ko prApta nahIM hote| dezacAritra unheM prApta hotA hai jinhoMne parabhava sambandho Ayu kA bandhana kiyA ho aura kiyA ho to devAyukA ho kiyA ho, ve hI isa jagatmeM dezasaMyama rahA idoke yoga hote haiM : pa paiyA saMyana--sakalacAritra grahaNa karane ke viSayameM bhI jJAnI-janoMke dvArA jJAtavya hai // 17-23 // Age deza cAritrako dhAraNa karate samaya prathamopazama samyagdRSTi jIva kitane karaNa karatA hai? yaha kahate haiM Adyopazamasamyaktva sahito mAnayo magaH / labhate yadi cAritraM saMyamAsaMyamAbhidham // 24 // pariNAmadhizu dhyAThapaH kurute karaNatrayam / adhaHpravRttaprabhRti bhAvazuddhisamanvitam // 25 // artha-prathamopazama sampradaSTi manuSya athavA tirthana yadi saMyamAsaMyama nAmaka dezacAritra ko grahaNa karatA hai to vaha bhAvoMko vizuddhise yukta hotA huA bhAbazuddhi sahita adha:pravRtta Adi tonoM karaNa karatA hai / / 24-25 // Age vedaka samyagdRSTi athavA vedaka kAlake bhItara rahane vAlA mithyA dRSTi jova, dezasaMyama prApta karane ke liye kitane karaNa karatA hai yaha kahate haiM vebakena yutaH kazcid yadA mithyAdageva vaa| antarvadaka kAlasthaH samaM vedaka sadRzA / / 26 / / prApnoti dezacAritraM yugapat kssiinnsNsRtiH| anisi bihAyAsoM kurute karaNadvayam // 27 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 samyaka cArisa-cintAmAMgaH artha-vedaka samyagdarzanase sahita athavA vedaka kAlake bhItara sthita koI alpasaMsArI mithyAdRSTi jIva vedaka samyagdarzana aura dezacAritrako eka sAtha prApta karatA hai to vaha anivRttikaraNa ko chor3akara zeSa do karaNa karatA hai / / 26-27 // Age kisa karaNameM kyA kArya hotA hai, yaha kahate haiM-- adhaHprayattataH pUrva jAyamAna vizuddhitaH / AyurvarjamazeSANAM karmaNAM sthitibandhanam // 28 // kurute'ntaH phoTokoTI pramitaM puNyakarmaNAm / anubhAgaM catuHsthAnamazubhAnAM tu karmaNAm / / 29 // visthAnIya vidhAyAsau bhaved deshvtonmukhH| adhaHpravRttakaraNe vizuddhireva vardhate // 30 // sthitikANDakaghAto'nubhAgakANDaka sNshtiH| bhavituM nAhatastatra yogyazuddha ramAvataH // 31 // na syAdatra guNakSeNo na pAtra guNa sNkrmH| apakaraNe prApta bhavantyetAni sarvataH // 32 // kurvanetAni sarvANi labhate dezato vratam / vezavato sadA puryAnnirjaro gunnnnitH|| 33 // artha-adhaHpravRttase pUrva hone vAlI vizuddhise yaha jIva Ayukarma ko chor3akara zeSa karmoM kA sthitibandha antaHkor3A-kor3I sAgara pramANa karatA hai, puNya prakRtiyoMke anubhAga ko catuHsthAnIya guDa, khAMDa, zarkarA amRta rUpa aura pApa prakRtiyoMke anubhAga ko dvisthAnIya-nimba auya kAMjIra rUpa karake dezavata dhAraNa karaneke sanmukha hotA hai| pazcAt adhaHpravRtta karaNa ko prApta hotA hai| usameM isako vizuddhi ho bar3hatI hai| yogya vizuddhikA abhAva honese sthiti-kANDaka-dhAta aura anubhAgakANDaka-ghAta nahIM hote| ataH pravRttakaraNameM na guNa zreNI nirjarA hotI hai aura na guNasaMkramaNa! pazcAt apUrvakaraNake prApta honepara ye saba kArya saba prakArase hone lagate haiN| ina saba kAryoko karatA huA manuSya athavA tiryaJca dezavratako prApta hotA hai| dezavato guNa' zreNI nirjarA ko satat karatA hai / / 28.33 // Age saMyatAsaMyata jova kisa guNasthAnavartI haiM, yaha kahate haiM saMyatAsaMyatA jovA pcmsthaantin|| samyaktvamayopetAH kAnte jinasUrimiH // 34 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayovaMza prakAza kadAcid bhAvazethilyAvannIcarapi pakSanti te / punarbhAvavizuddhitvAttatrayA yAnti zIghrataH / 35 / / dezAtayutAH kecinmanujA bhaavshuddhitH| mahAnatAni saMgadya saptamaM yAnti dhAmakama |26| bhAvataH saMyamo yatra partate dravyasaMyamaH / niyamena bhavatyeva mAvo dravye su bhAjyataH // 37 // artha-nAcAryoM hAra sampadA va sahita yatA-saMyata dezacAritrake dhAyaka paJcama guNasthAnavartI kahe jAte haiN| ve kadAcita bhAvoMko zithilatAse yadi nIce guNasthAnoM meM bhI Ate haiM to bhAvoMko vizaddhatAse zIghra hI paJcama guNasthAnameM ho A jAte haiN| dezatratase sahita kitane ho manuSya mahAvrata grahaNakara saptama guNasthAnako prApta hote haiN| jahAM bhAvasaMyama hotA hai vahA~ dravyasaMyama niyamase hotA hai parantu dravyasaMyamake rahate hue bhAvasaMyama bhAjya hai-hotA bhI hai aura nahIM bhI holA // 34-37 // ___ bhAvArtha-pratipakSI kaSAyakA kSayopazama hone se AtmAmeM jo vizaddhatA hoto hai vaha bhAva-saMyama kahalAtA hai tathA zarIrake dvArA padAnurUpa kriyAoMkA honA dravyasaMyama hai| jisake pratipakSI kaSAyoMkA abhAva honese bhAvoMmeM vizuddhatA utpanna huI hai usakA vAhya veSa tathA AcaraNa niyamase bhAvAnurUpa hotA hai parantu pratipakSI kaSAyake manda yA mandatara udayameM jo dravyasaMyama banA hai usake bhAvasaMyama hotA bhI hai aura nahIM bhI hotaa| bhAvasaMyama yA bhAvasaMyamAsaMyamako parIkSA pratyakSa jJAnI ho kara sakate haiM, sAdhAraNa loga nahIM / ve to caraNAnuyoga ke anusAra nidoSa AcaraNako dekhakara use saMyata yA saMyatAsaMyata mAnate haiN| isoliye AhAra-dAna tathA bhaktivandanA AdimeM caraNAnuyogakA Alambana grAhya batalAyA gayA hai, karaNAnuyoga kA nhiiN| aba dezacAritrakA dhAraka bhanuSya yA tiryaJca kahAM utpanna hotA hai, yaha kahate haiM vezaktaprabhAveNa manujAH SoDazAvaSim / svarga yAnti tatazcyutvA bhavanti puruSottamAH // 38 // tiryaJco'pi samAyAnti pridivaM SoDazAvadhim / satapayusvA mahIM yAnsi gRhItvA mAnuSaM bhavam // 31 // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 samyakcAritra-cintAmaNiH ____ artha-dezatake prabhAvase manuSya solaha svagaM taka utpanna hote haiM aura vahAMse cyuta hokara uttama puruSa hote haiN| batI tiyaJca bho solahaveM svarga taka jAte haiM aura vahA~se cyuta ho manuSya bhava lekara pRthivo para Ate haiM / / 38-36 // Age dezavratI tiryaJcoM aura manuSyoMkA nivAsa batalAte haiM vezanatana saMyuktAstiryaJco maanvaastyaa| sArdhadvayeSu dvIpeSu nivasanti yathAsthiti // 40 // kecin niyaMdA jInA dezamA niSitAH / svayaMbharamaNe dvIpe nivasanti pramovataH // 41 // ete pUrva bhavAyAta susaMskAra prmaavtH| upadezAite santi dezavataM vibhuussitaaH|| 42 / / niyamena svarga yAnti bhoravo jIvaghAtataH / viraktA bhavabhogebhyaH prakRtyA zAntacetasaH // 43 / / artha--dezavratase sahita tiryaJca tathA manuSya apanI-apanI sthitike anusAra ar3hAI dvIpoMmeM nivAsa karate haiN| dezavatase vibhUSita koI tiryaJca svayaMbhuramaNa dvopameM harSapUrvaka nivAsa karate haiM / ye tiryaJca, pUrvabhavase Aye hue susaMskAroMke prabhAbase upadezake binA ho dezavatase vibhUSita hote haiM, jovaghAtase Darate rahate haiM, sAMsArika bhogoMse virakta rahate haiM aura prakRtise zAntacitta hote haiM evaM niyamase svarga jAte haiM / / 40-43 / / bhAvArtha-mAnuSottara parvatase Age aura svayaMbharamaNa dvopake madhya meM sthita svayaMprabha parvatase isa ora asaMkhyAta dvIpa samudroMmeM jaghanya bhogabhUmiko racanA hai, vahAM paJcendriya tiryaca aura devoMkA nivAsa hai, parantu svayaMprabha parvatase lekara ardhasvayaMbharamaNa dvIpa, svayaMbhUramaNa samudra aura usake bAda konoMmeM karmabhUmiko racanA hai| yahA~ke koI-koI tiryaJca pUrvabhavAgata saMskArase upadezake binA ho dezavrata dhAraNa kara lete haiM tathA usake prabhAvase svarga jAte haiN| manuSyoMkA astitva ar3hAI dvIpase bAhara nahIM hai| Age isa prakaraNakA samAropa karate hue indriya vijayakA upadeza dete aye pramAdino narAH samAhitAH sta sattvaram / iye namanti taskarA hRSIkaveSadhAriNaH // 44 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayodaza prakAza 166 svavIya vRttaratnamatra durlabhaM paraM mataM / ime haranti vaJcanAparA narAdhamA iha // 45 // pramAnidritA dazAM pramuJcata pramuJcata / dharasva saMyama drutaM niyamya burdharaM manaH / / 46 // parAjiso vidhIyatAM hRSIka zasaMcayaH / manuSya janma sArthaka vidhIyatA vidhIyatAm / / 47 / / artha-ai pramAdo manuSyoM! zona ho sAvadhAna hoo, indriya veSako dhAraNa karanevAle ye cora ghUma rahe haiM / tumhArA cAritrarUpI ratna isa lokameM durlabha mAnA gayA hai| dhokhA dene meM tatpara rahane vAle ye adhama manuSya usa saMyamarUpo ratnakA haraNa kara rahe haiM, apano atyadhika nidrA dazAko chor3o, chodd'o| durdhara manako rokakara zodha ho saMyamako dhAraNa kro| indriyarUpI zatraoMke samUhako parAjita karo aura manuSya janmako sArthaka karo, sArthaka karo / / 44.47 // isa prakAra samyaka cAritra-cintAmaNi grantha meM saMyamAsaMghamala bdhikA saMkSipta varNana karanevAlA trayodaza prakAza pUrNa huaa| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti cAritracintAmaNireSa puMsA manorayAn pUrNatarAn karotu / saMtyajya bhogAm bhavapAtahetun jagajjanAH svAtmaparA bhavantu / / 1 / / artha-yaha cAritra-cintAmaNi nantha puruSoMke manorathoMko paripUrNa kare aura jagatke jIva saMsArapatanake kAraNabhUta' bhogoMko chor3akara svakoya AtmAmeM tatpara ho---Atmoya svabhAvameM ramaNa kareM // 1 // zazi zazi bANAzi mite (2511) vorAne somavAsare ramye / aparAho gaganatale zyAmAbdaiH saMvRte rcitH||2|| artha-2511 vIra-nirvANa saMvatsarameM ramaNIya somabArake dina aparAhna kAlameM jabaki AkAza zyAma meghoMse ghirA huA thA, yaha grantha racA gyaa||2|| ASAdamAsIya balakSapakSe harituNAlolasaraccha kksse| dvitIya vAreNa samAgatAyAM jayAtithau pUti mayaM jagAma // 3 // artha-hare-hare ghAsake samUhase jaba vana suzobhita hai taba ASAr3ha mAsake zukla pakSakI dvitIya' bAra' AI huI jayA tithi-aSTamI tithi meM yaha grantha pUrNatAko prApta huyA / / 3 / / 1. nindA bhadrA jayA riktA pUrNA ca tithayaH kramAt' jyotiSa ke isa ullekhA nusAra pratyeka pakSa meM pratipadA se lekara paJcamI taka nandA, bhadrA, jayA, riktA aura pUrNA ye pAMca tithiyAM AtI haiN| punaH eSThI se dazamI taka yahI nandA Adi tithiyAM aura ekAdazI se pUrNimA taka punaH isI nAma se tithiyoM AtI haiN| isa taraha nandA Adi tithiyAM pratyeka pakSa meM tInatIna bAra AtI hai / ataH aSTamI dUsarI bAra AI huI jayA tithi hai| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti 171 gallIlAla tanUjena mAnakyuparasaMbhuvA / dayAcandrastha ziSyeNa sAgaragrAmavAsinA // 4 // pannAlAlena bAlena racito'lpadhiyA mayA / joyAzcintAmaNirloke cAritrAdho nirantaram // 5 // ajJAlAdvA pramAAA jAtA grantha vinirmitI / yAH kazcit truTayaH santi zodhanIyA budhastu tAH // 6 // jinAjJA bhaGgato nUnaM mimi bhUrimUrizaH / ato matskhalane vRSTyA hasantu budhottamAH / / 7 // truTInAM zodhane kurya vidvAnsI mahatI kRpAm / sarveSAM sayogena anavAkprasaro mavet // 8 // artha-gallIlAlake putra, jAnako mAtAke udarase utpanna, dayAcandra jIke ziSya, sAmara-nibAsI, alpabuddhi vAlaka pannAlAlake dvArA racA huA yaha sampA-cAritra-cintAmaNi grantha nirantara jayavanta rhe| grandhako racanAmeM annAna athavA prasAdako na koI buddhi huI haiM jo vidvajjana zuddha kreN| sacamuca ho maiM jinAjJA bhaGgase atyadhika bhayabhota rahatA huuN| isaliye uttama jJAno jana mero truTi dekhakara ha~se nahIM / kintu vidvajjana truTiyoMko zuddha karane meM mahato kRpA kreN| bhAvanA yaha hai ki sabake sahayogase jinavANIkA prasAra ho|| 4-8 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa AhAra sambandhI 46 doSoM kA vivaraNa mUlAcArake piNDa-zuddhi adhikArameM muniyoMke AhAra sambandhI 46 doSoMke nAma nimna prakAra Aye haiM solaha udagama doSa 1. auddezika, 2. adhyadhi, 3. pUti, 4. mitra, 5. sthApita, 6. bali', 7 prAvartita, 8. prAdukAra, 6. krota, 10 prAmRSya, 11. parivartaka, 12. abhighaTa, 13. uddhinna, 14. mAlA roha, 15. Accheya aura 16. aniishaarth| inake sivAya adhAkarma nAmakA eka mahAdoSa aura bhI hai jo paJcasUnAse rahita haiM tathA mathake Azrita hai / SaTkAya jIvoMke vadhakA kAraNa honese mahAdoSa kahA gayA hai| vidita honepara muni aisA AhAra nahIM lete| auddezika Adi doSoMkI saMkSipta paribhASA isa prakAra hai 1. auddezika-sAmAnyajanako uddezya kara banAyA gayA AhAra uddeza hai, pAkhaNDo sAdhuoMko lakSya kara banAyA gayA anna samuddeza hai| Ajobaka, tApaso, bauddha bhikSuka tathA chAtroMko lakSyakara banAyA huA anna Adeza kahalAtA hai aura ninya sAdhaoMko lakSyakara banAyA huA samAdeza hai| yaha cAroM prakArakA AhAra auddezika AhAra kahalAtA hai| yaha AhAra khAsakara mere liye ho banAyA gayA hai, aisA jJAna hone para bho jo sAdhu usa AhArako lete haiM unheM yaha auddezika doSa lagatA hai| 2. adhyAdhi doSa-zrAvakA apane liye bhojana banA rahA thA uso samaya kiso sAdhuko AyA dekha usameM jala tathA cAvala Adi adhika DAla denA adhyadhi doSa hai / 3. pUti doSa-prAsuka AhAra bhI yadi aprAsuka-sacitta Adise mizrita ho to vaha pUti doSa kahalAtA hai| vaha cUlhA, okhalo, kalachI, bartana tathA gandhake bhedase pAMca prakArakA hai / jaise isa naye cUlhe para bhAta banAkara pahale sAdhuko dUMgA tatpazcAt apane kAmameM lagA, isa bhAvase Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 176 banAyA AhAra pUti doSase dUSita mAnA jAtA hai| isI taraha okhalo Adi ke viSayameM jAnanA cAhiye / 4. mizra boSa--jo anna; gRhasthoM aura pAkhaNDiyoMko sAtha-sAtha diyA jAtA hai, vaha mizra doSa hai| 5. sthApita doSa-jisa nanameM bhAna Adi banA hai usame nikAla kara caukAke bAhara apane ghara meM rakhanA yA anya ke gharameM pahuMcAnA sthA. pita doSa hai| 6. bali doSa-yana, nAga Adike liye jo naivedya taiyAra kiyA gayA hai, vaha bali kahalAtA hai| isa balimeMse kucha AhAra sAdhuko denA bali doSa hai| 5. prAlita doSa- abhya tithiyoMmeM dene yogya AhArako pUrva tithiyoMmeM denA aura pUrvatithimeM dene yogya AhAra AgAmo tithimeM denA athavA pUrvAhra meM dene yogya vastu aparAhna meM denA aura aparAhna meM dene yogya vastu prAvartita pUrvAhnameM denA prAvartita doSa hai| yaha prAbhRta doSa bho kahalAtA hai| 8. prAvuSkAra doSa--bartana, bhojana tathA sthAna AdikA dikhAvA kara banAyA huA AhAra prAduSkAra doSase dUSita mAnA gayA hai| 9. krIta koSa--sAdhuko AyA dekha apane yahA~ kamI honepara ghI, dudha, phala Adiko tatkAla kharodakara denA, krota doSa hai| 10. prAmaSya boSa-apane ghara sAdhake Ane para par3osIke yahA~se udhAra lekara kisI vastuko denA prAmRSya doSa hai, ise RNa doSa bhI kahate haiN| 11. parivartaka boSa-sAdhuke Anepara apane ghara moTe cAvaloMse banA bhAta Adi AhAra par3osIke dharase acche cAvaloMkA bhAta Adi badala kara denA parivartaka yA parAvartita doSa hai| 12. abhighaTa doSa-jisa caukAmeM sAdhu gaye haiM usa caukAkA AhAra to grAhya hai hI usake atirikta sarala paMktimeM sthita tona yA sAta gharase AyA huA AhAra bho grAhya hai| isase adhika dUrose AyA AhAra grAhya nahIM hai / vaha abhighaTa doSase dUSisa kahalAtA hai / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakpAriva-cintAmaNiH 13. udvigna doSa-sAdhuke sAmane kisI bartanake Dhakkana aura zIla Adiko kholakara usameMse nikAlI huI vastu udbhinna doSase dUSita hai| isI taraha phala Adiko sAdhuke sAmane hI banAkara taiyAra karanA udbhinna doSa hai| 14. mAlAroha doSa-sAdhUke sAmane hI nasaino Adise UMce sthAna para car3hakara lAI huI vastu mAlAroha doSase dUSita hai| 15. Acchedya doSa- apanI icchA na rahate hue bho kisI rAjA Adise AtaGkita hokara jo AhAra diyA jAtA hai vaha Acchedya doSa se dUSita mAnA gayA hai| 16. anIzArtha doSa-jisa deya padArthakA artha-kAraNa apradhAna puruSa ho arthAta dAtA svayaM to dAna nahIM detA kintu anya logoMse dilAtA hai vaha anIzArtha kahalAtA hai. aise dravyako yati sAdhu latA hai to vaha anozArtha doSa kahalAtA hai| isa doSakA spaSTa vivecana mulAcAra kI AcAra-vRttise jAnanA caahiye| solaha utpAdana voSa 1. dhAtrI, 2. dUta, 3. nimitta, 4. AjIva, 5. vanopaka, 6. cikitsA, 7 kroghI, 8. mAnI, 6. mAyA, 10. lobha, 11. pUrva stuti, 12. pazcAt stuti, 13. vidyA, 14. mantra, 15. cUrNa yoga aura 16. mUla karma / inakA svarUpa isa prakAra hai 1. dhAtrI doSa-dhAtro-dhAyake samAna gRhasthake bAlakako svayaM vibhUSita' karanA athavA usake upAya btaanaa| bAlaka ke sAtha sAdhakA sneha dekha gRhastha sAdhuko AhAra detA hai aura sAdhu use letA hai, vaha dhAtrI doSa hai| 2. dUta boSa-eka grAmase dUsare grAma jAnepara pUrva nAmameM gRhasthake sambandhIkA samAcAra anya grAmake sambandhoko btaanaa| ye sAdhu hamArA saMdeza lAye haiM isase prabhAvita ho gRhastha sAdhuko jo AhAra detA aura sAdhu use letA hai to vaha dUta doSa hai| 3. nimitta doSa-gRhasthako jyotiSa Adi aSTAGga nimittakA zAna karAkara prabhAvita karanA aura usake mAdhyamase jo AhAra prApta kiyA jAtA hai, vaha nimitta doSa hai / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parimiSTa 175 4. bhAjIvaka doSa-jAti, kula; zilpa, tapa aura IzvaratA ye Ajoya haiM, inase AhAra prApta karanA Ajovaka doSa hai| ye sAdhu hamAro jAti yA kulake haiM, ye aneka zilpake jJAtA haiM, tapasvI haiM aura ye pahale hamAre svAmo rahe haiM athavA inako bar3I prabhutA rahI hai, isa vicArase jo AhAra diyA jAtA hai aura sAdhu use letA hai to vaha AdhIpaka koSa hai / 5. banIpaka boSa-.-'amuka-amuka vyaktiyoMko dAna dene meM puNya hotA hai yA nahIM isa prakAra vAtAke pUchane para usake anukUla vacana kahanA tathA usase prasanna hokara dAtA jo AhAra detA hai aura sAdhu letA hai to vaha vanIpaka doSa hai| 6. cikitsA doSa-gRhasthako kiso rogakI cikitsA (auSadha ) batAnA usase prabhAvita hokara gRhastha AhAra detA hai tathA sAdhU use grahaNa karatA hai to vaha cikitsA doSa hotA hai / 7. krodha doSa-krodha dikhAkara gRhaspase AhAra prApta karanA krodha doSa hai| 8. mAna doSa-mAna dikhAkara gRhasthase mAhAra prApta karanA mAna doSa hai| 9. mAyA doSa-mAyA dikhAkara gRhasthase AhAra lenA mAyA doSa hai| 10. lobha doSa-lobha dikhAkara gRhasthase AhAra lenA lobha doSa hai| 11. pUrvassuti boSa-AhArake pUrva ho gRhasthako prazaMsA karanA jaise Apa bar3e dAno haiM, Apake sivAya isa prAmameM sAdhuoMko AhAra dene vAlA kauna hai ? isa prakArako prazaMsAse prabhAvita hokara gahastha jo AhAra detA hai aura sAdhu use letA hai to vaha pUrvastuti doSa hai| 12. pazcAt stuti doSa-AhAra leneke bAda gRhasthakI prazaMsA karanA jisase vaha punaH bhI AhAra de| isa taraha jo AhAra prApta kiyA jAtA hai vaha pazcAt stuti doSa hai| 13. vidyA doSa-maiM tumheM amuka vidyA duuNgaa| isa prakAra vidyAkA pralobhana dekara gRhasthase jo AhAra liyA jAtA hai vaha vidyA doSa hai / * vidyA aura mannameM antara vidyA siddha karane para kAma detI hai aura mantra, AjJA mAnase kAma detA hai| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyamcAritra-cintAmaNiH 14. mantra doSa -- maiM tumheM amuka mantra dU~gA, isa taraha mantra ke pralobhana se prApta kiyA huA AhAra, mantra doSase dUSita hai | 179 15. cUrNa doSa -- netroMkA aJjana yA zarIrako vibhUSita karane vAle cUrNa banAneko vidhi batAkara usase prabhAvita gRhasthase mAhAra lenA cUrNa doSa hai / 16. mUlakarma doSa -- jo vaza meM nahIM hai use vaza meM karaneko yA jo bichur3A hai use milAneko vidhiko mUla karma kahate hai / isase jo AhAya prApta kiyA jAtA hai, vaha mUlakamaM doSa se dUSita hai / dasa azana doSa azana doSa 10 prakArake haiM - 1. zaGkita, 2. prakSita, 3. nikSipta, 4. pihita 5 saMvyavaharaNa 6 dAyaka 7. unmizra, 8 apariNata, 6. lipsa aura 10. vyakta / inakA svarUpa isa prakAra hai F 1. zaGkita- 'yaha AhAra mere yogya hai, yA ayogya hai', isa prakArake anirNIta AhArako lenA zaMkita doSa hai / 2. mita- ghI, tela Adise cikane bartanoMmeM rakkhA huA yA cikane hAthoMse diyA gayA AhAra mrakSita doSase dUSita hai / 3. nikSipta- sacita pRthivo, jala, agni tathA bIja Adi para rakkhA huA AhAra nikSipta kahalAtA hai / aise AhArako lenA nikSipta doSa hai / 4. vihita --- jo sacitta vastuse DhakA ho athavA jo kisI bhArI acitta vastuse kA ho use pihita kahate haiN| aise AhArako grahaNa karanA pihita doSa hai / 5. saMvyavaharaNa doSa- dAna Adike bartanako zIghratA ke kAraNa khIMcanA aura binA dekhe usa vartana meM rakhakhA huA AhAra lenA saMvyavaharaNa doSa hai / 6. dAyaka doSa - ghAya, madyapAyI, sUtakapAtaka vAlA, pizAcagrasta, atibAlaka, ativRddhA, pAMca mAhase adhika garbhaM vAlI strI, Ar3a meM khar3au yA U~ce, nIceM sthAnapara khar3I strI Adike dvArA diyA huA AhAra dAyaka doSa se dUSita hotA hai / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 177 7. ummizra doSa-miTro, aprAsUpha jala, sacitta vanaspati tathA boja Adise milA huA AhAra ummizna AhAra hai| ise lenA unmizra doSa hai| 8. apariNata doSa-tilodaka; caNekA ghovana, cAvaloMkA dhobana tathA harita vanaspati Adine jaba taka apanA rUpa, rasa, gandha, sparza nahIM badalA hai taba taka vaha apariNata kahalAtA hai aisA AhAra lenA apariNata doSa hai| 9. lipta poSa-geru, haritAla Adise lipta bartana meM rakhA huA jala Adi AhAra lipta doSase dUSita hotA hai| 10. vyakta doSa-pANipura meM Aye hue AhArako adhika mAtrAmeM noce girAte hue AhAra karanA, athavA aJjali meM Ayo huI eka vastu ko noce girAkara dUsaro iSTa vastu lenA vyakta doSa hai| saMyojanAdi cAra doSa 1. saMyojanA doSa, 2. pramANa doSa, 3. aMgAra doSa aura 1. dhUma doss| inakA svarUpa isa prakAra hai 1. saMyojanA doSa-paraspara viruddha vastuoMke milA dene para saMyojanA doSa hotA hai, jaise--atyanta garma jala meM aprAsuka zItala jala milA kara use pIne yogya banAnA, yA atyanta gAr3ho dAla AdimeM aprAsuka zItala jala milA kara use khAne yogya bnaanaa| 2. pramANa doSa-pramANase adhika bhojana lene para pramANa doSa hotA hai| udarake do bhAga AhArase, eka bhAga pAnose bharanA cAhiye tathA eka bhAga vAyuke saMcArake liye chor3anA caahiye| 3. aMgAra doSa-gRddhatAvaza adhika AhAra lenA aMgAra doSa hai / 4. dhUma doSa-arucikara bhojanakI manameM nindA karate hue lenA dhUma doSa hai| caudaha mala 1. nakha, 2. roma { bAla ), 3, jantu, 4. haDDI, 5. kaNa ( jo gehU~ Adike bAharakA avayava ), 6. kuNDa ( cAvalake Upara lagA huA mana Adi ), 7. pIpa, 8. cama, 6 rudhira, 10. mAMsa, 11. boja Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 maekavArita jinTA paNiH ( aMkura utpAdanako zaktise yukta gehU~, canA tathA munakkAkA bIja Adi ), 12. phala (jAmuna Adi sacitta phala), 13. kanda ( jamIkaMda Ala, suraNa, zakarakanda Adi ) aura 14. mUla ( mUlI tathA pippalI aadi)| ina 14 maloMmeM kucha mahAmala haiM aura kucha alpamala haiN| koI mahAdoSa haiM aura koI alpa doSa / jaise rudhira, mAMsa, haDDI, carma aura popa ye mahAdoSa haiN| AhArameM inake A jAne para AhAra chor3a diyA jAtA hai tathA prAyazcita bhI kiyA jAtA hai| AhArameM indriya, trondriya aura caturindriya jovakA kalevara yadi A jAya to AhAra chor3a denA cAhiye / bAla nikalane para AhAra chor3a denA cAhiye / nakhake nikalane para AhAra chor3akara kucha prAyazcita liyA jAtA hai| kaNa, kuNDa, boja, kaMda, phala aura mUlake Ane para yadi ye alaga kiye jA sakate hoM to alagakara AhAra liyA jA sakatA hai aura alaga na kiye jA sakane para AhAra chor3a denA caahiye| battIsa antarAma 1. kApha-caryAka liye jAte samaya munike Upara yadi kA yA vaka Adi pakSo boTa kara de to yaha kAka nAmakA antarAya hai| 2. amedhya--caryAka liye jAte samaya yadi sAdhukA para viSThA Adi apavitra padArthase lipta ho jAya so amedhya nAmakA antarAya 3. chadi-caryA ke liye jAte samaya muniko yadi vamana ho jAya to chadi nAmakA antarAya hai| 4. rodhana-caryAka lie jAte samaya sAdhuko yadi koI roka de yA pakar3a le to rodhana nAmakA antarAya hai| ___5. rudhira-yadi AhAra karate samaya sAdhu ke zarIrase rudhira nikala Ave yA kisI anya ke zarorase nikalatA huA kadhira dikha jAya to rudhira nAmakA antarAya hai| 6. azrupAta-duHkha ke kAraNa apane yA sAmane khar3e kisI anya vyakti ke netrase azrupAta hone lage to azrupAta nAmakA antarAya hai| 7. jAnvadhaH parAmarza- ghuTanoMse noceke bhAgakA yadi hAtha se sparza ho jAya to jAgvadhaH parAmarza nAmakA antarAya hai / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 17 8. jAtUpari vyatikrama-dAtA par3agAha kara le jAve aura cAMkA ghaTanoMse Upara adhika UMcAI para hai, sAdhuko binA sIr3hoke utanA Upara car3hanA par3e to yaha antarAya hotA hai / sAdhu lauTa jAte haiN| 9. nAbhyadho nirgamana-sAdhuko caukAmeM pahu~caneke liye itanI choTI khir3akose jAnA par3e ki ekadama jhukanA ho to yaha nAbhyadho nirgamana nAmakA antarAya hai| 10. pratyAkhyAta sevanA-sAdhune jisa vastukA tyAga kiyA hai yadi vaha vastu AhAra meM A jAya to pratyAkhyAta sevanA nAmakA antararAya hai, jaise sAdhu namaka chor3e hue hai, dAtA ne namaka vAlA padArtha de diyA, sAdhu kona namadakA vana manarAdhamAnada zeSa AhAra chor3a dete haiN| 11. jantu padya-caukAmeM pahu~cane para apane dvArA yA dAna denevAle anya vyaktike dvArA ciuTI Adi jIvoMkA badha ho jAya yA nIce rakhe hue bartana meM par3akara koI makkhI Adi mara jAya athavA AhAra karate samaya yaha zabda sunanemeM Ave ki amuka vyaktikA vadha ho gayA hai to yaha jantu vadha nAmakA antarAya hai| 12. kAkAdi piNDa haraNa-vanameM AhAra lete samaya koI kAka Adi pakSI jhapaTa kara sAdhuke pANipuTase grAsa le jAya to yaha kAkAdi piNDa haraNa nAmakA antarAma hai| 13. piNDa patana-yadi AhAra karate samaya sAdhuke pANipuTase grAsa mAtra noce gira jAya to piNDapatana nAmakA antarAya hotA hai / 14. pANijantu vadha-yadi AhAra karate samaya koI makkhI Adi jantu pANipuTa meM Akara mara jAya to pANijantu badha nAmakA antarAya 15. mAMsa darzana-yadi AhAra karate samaya mare hue paJcendriya jIvake zarIrakA mAMsa dikha jAya to mAMsa darzana nAmakA antarAya hai / 16. upasarga-AhArake samaya devakRta Adi upasargake A jAnepara upasarga nAmakA antarAya hotA hai / 17. pAvAntara ova-yadi AhAra karate samaya koI cahiyA Adi paJcendriya jova sAdhuke pairoM ke bonase nikala jAya to pAdAntara jIva nAmakA antarAya hotA hai| Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 samyakacAritra-cintAmaNiH 18. bhAjana pAra.. yadi mahArovArako hAsate hoIna noce gira jAya to bhAjanapAta nAmakA antarAya hotA hai| 19. uccAra-peciza Adiko bomArI honeke kAraNa yadi sAdhu ke udarase mala nikala jAya to uccAra nAmakA antarAya hotA hai| 20. prasravaNa-yadi kisI bImAroke kAraNa AhAra karate samaya sAdhuke mUtrasAva ho jAya to prasravaNakA nAmakA antarAya hotA hai| 21. abhojya gRha praveza-caryAke liye jAte samaya yadi sAdhukA cAMDAla Adike gharameM praveza ho jAya to abhojya gRha praveza nAmakA antarAya hotA hai| 22. patana-yadi AhAra karate samaya mUchI Anese sAdhu gira par3e to patana nAmakA antarAya hotA hai| 23. upavezana-AhAra karate samaya zaktiko kSoNatAse sAdhuko baiThanA par3a jAya to upavezana nAmakA antarAya hotA hai| 24. sadaMza-AhAra karate samaya yadi kuttA Adi kATa khAye to sadaMza nAmakA antarAya hotA hai / 25. bhUmi sparza-siddha bhakti karaneke bAda yadi sAdhuse bhamikA sparza ho jAya to bhUmi sparza nAmaka antarAya hotA hai| 26. niSThIvana-AhAra karate samaya yadi sAdhu ke mukha se thUka yA kapha nikala jAya to niSThIvana nAmakA bhantarAya hotA hai| 27. upara kRminirgamana-AhAra karate samaya yadi sAdhuke udarase kRmi nikala par3e to udara kRmi nigamana nAmaka antarAya hotA hai| 28. adatta grahaNa-yadi vinA do huI vastu grahaNa meM A jAya athavA AhAra karate samaya yaha vidita ho jAya ki dAtA jo vastu deM rahA hai vaha coroM ko hai to sAdhu antarAya kara dete haiM / 29. prahAra-AhAra karate samaya yadi koI duSTa jIva sAdhu para athavA sAmane upasthita zrAvakoM para lAThI Adi se prahAra kara de to prahAra nAmakA antarAya hotA hai| 30. grAmadAha-AhAra ke samaya yadi grAma meM Aga laga jAya tathA bhagadar3a maca jAya to grAma dAha nAmakA antararAya hotA hai| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 181 31. pAdena kiMcid grahaNa- yadi paira se koI vastu grahaNa kI jAve to yaha antarAya hotA hai / 32. kareNa kicit grahaNa -- yadi AhAra karate samaya koI dAtA bhUmi para par3I vastu ko hAtha se uThA le to kareNa kiMcid grahaNa nAmakA antarAya hotA hai / vizeSa - yadyapi upayukta 32 antarAyoM ke sivAya cANDAla sparza, kalaha, iSTamaraNa, sAdhamika saMnyAsa patana tathA pradhAna kA maraNa Adi bhI bhojana tyAga ke hetu haiM tathApi upalakSaNa hone se inakA upayukta antarAyoM meM antarbhAva samajhanA cAhiye / vandanA sambandhI kRti karmake battIsa doSa 1. anAdRta, 2. stabdha, 3. praviSTa 4. paripoDita, 5, dolAyita 6. aMkuzita, 7. kacchapa riGgita, 8. matsyodUrta, 9. manoduSTa, 10. vedikAbaddha, 11. bhaya, 12. bibhyatva, 13. Rdvigaurava, 14. gaurava, 15. ste nila, 16. pratiniIta, 17. praduSTa, 18. tajita, 16. zabda, 20. holita, 21. trivalita, 22. kuJcita, 23. dRSTa, 24. adRSTa, 25. saMghakara mocana, 26. Alabdha, 27. anAlabdha. 20. hona, 16 uttara cUlikA, 30 mUka, 31. dardura aura 32. cululit| inake lakSaNa isa prakAra haiM 1. anAdRta - Adara yA utsAha ke binA jo kutikarma kiyA jAtA hai vaha anAdUta doSa se dUSita hai / 2. stabdha - vidyA Adike garvase uddhata hokara kriyA-karma karatA stabdha doSa hai / 3. praviSTa - paJcaparameSThIke ati nikaTa hokara kRtikarma karanA praviSTa doSa hai / vandya aura vaMdaka ke bIca kama se kama eka hAtha kA antara honA cAhiye | 4. paripIDita-hAtha se ghuTanoM ko pIr3ita kara arthAt ghuTanoM para hAtha lagAkara khar3e hote hue kRti karma karanA paripor3ita doSa hai / 5. dolAyita - dolA jhUlA ke samAna hilate hue vandanA karanA dolAyita doSa hai / 6. aMkuzita - aMkuza ke samAna hAtha ke aMgUThoM ko lalATa para lagA kara bandanA karanA aMkuzita doSa hai / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 sampacAritra-cintAmaNi 7.kacchapariNita-kachuveke samAna kaTibhAga se saraka kara vandanA karanA kacchapariGgita doSa haiM / 8. matsyodvarta--matsya ke samAna kArabhAga ko Upara uThAkara vandanA karanA matsyodvarta doSa hai| 9. manoduSTa-mana se AcArya Adi ke prati dveSa rakhate hue vandanA karanA manoduSTa doSa hai| 10. bedikAbaddha-donoM ghuTanoM ko hAthoM se bAMdhakara vedikA ko AkRti meM vandanA karanA vedikAbaddha doSa hai| 11. bhaya-bhaya se ghabar3Akara vandanA karanA bhaya doSa hai / 12. bibhyatva-guru Adise Darate hue athavA paramArtha jJAna se zUnya ajJAnI hote hue vandanA karanA bibhyatva doSa hai / 13. Rddhi gaurava-vandanA karane se yaha caturvidha saMgha merA bhakta ho jAyagA, isa abhiprAya se vandanA karanA Rddhigaurava hai| 14. gaurava-Asana Adi ke dvArA apano prabhutA prakaTa karase hue vandanA karanA gaurava doSa hai| 15. stelita boSa-maiMne vandanA kI hai, yaha koI jAna na le, isa. liye cora ke samAna chipakara bandanA karanA stenita doSa hai| 16. pratinIta-guru Adi ke pratikUla hokara bandanA karanA pratinota doSa hai| 17. praduSTa-anya sAdhuoM se dveSabhAvakalaha Adikara unase kSamAbhAva karAye binA vandanA karanA praduSTa doSa hai| 18. tajita-AcArya Adike dvArA tajita hotA huA vandanA karanA tajita doSa hai, arthAt niyamAnukUla pravRtti na karane para AcArya kahate haiM ki 'yadi tuma vidhivat kArya na karoge to saMgha se pRthak kara degeM' AcArya kI isa tarjanA se bhayabhIta ho vandanA karanA tajita doSa 19. zabda-mauna chor3a, zabda karate hue vandanA karanA zabda doSa hai| 20. hIlita-vacana se AcArya kA tiraskAra kara paddhativaza vandanA karanA holita doSa hai| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 153 21. trivalita-lalATa para tona sikur3ana DAlakara rudramudrA meM vandanA karanA vivalita doSa hai| 22. kuMcita-saMkucita hAthoM se zira kA sparza karate hue athavA ghuTanoM ke bIca zira jhukAkara vAdanA karanA kuMcita doSa hai / 23. dRSTa-AcArya yadi dekha rahe haiM to vidhivat vandanA karanA anyathA jisa kisI taraha niyoga pUrNa karanA, athavA idhara udhara dekhate hue vandanA karanA dRSTa doSa hai| 24. adRSTa-AcArya Adi ko na dekhakara bhUmi pradeza aura apane zarora kA pIchose parimArjana kiye binA bandanA karanA athavA AcArya ke pRSTha deza-pIche khar3A hokara vandanA karatA adRSTa doSa hai / 25. saMghakara mocana-vandanA na karane para saMgha ruSTa ho jAyagA; isa bhayasaM niyoga pUrNa karaneke bhAva se vandanA karanA saMghakara mocana doSa hai| 26. Alabdha-upakaraNa Adi prApta kara vandanA karanA Alabdha doSa hai| 27, anAlabdha-upakaraNAdi mujhe mile, isa bhAva se vandanA karanA anAlabdha doSa hai| 28. hIna-zabda, artha aura kAla ke pramANa se rahita hokara vandanA karanA hona doSa hai, arthAt yogya samaya para zabda tathA artha kI ora dhyAna dete hue pATha par3hakara vandanA karanA cAhiye / isakA ullaMghana kara jo cambanA karatA hai vaha hona doSa hai| 29, uttara dhUlikA-vandanA kA pATha thor3e hI samaya meM bolakara 'icyAmi bhante' Adi aMcalikA ko bahuta kAla taka par3hakara vandanA karanA uttara culikA doSa hotA hai| 30. mUka-jo mUka-gUMge ke samAna mukha ke bhItara hI pATa bolatA huA athavA guMge ke samAna huMkAra Adi karatA huA candanA karatA hai usake mUka doSa hotA hai| 31. vardura-jo meMDhaka ke samAna apane pATha se dUsaroM ke pATha ko dabAkara kalakala karatA huA vandanA karatA hai usake dardura doSa hotA hai| 32. mukulita - jo eka hI sthAna para khar3A hokara mukulita aMjali ko ghumAtA huA sabako vandanA kara letA hai usake mukulita doSa hotA hai| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 samyakcAritra-cintAmaNiH ina battosoM doSoM se rahita kRtikarma hI karmanirjarA kA kAraNa hotA hai / kAyotsarga ke aTThAraha doSa 1 ghoTaka, 2. latA. 3. stambha 4. kuDagha 5 mAlA, 6. zavaravadhU, 7. nigaDa, kalambottara 6. stanadRSTi 10 vAyasa, 11. khalIna, 12. yuga, 13. kapittha, 14. zorSa prakampitaH 15. mukatva, 16. aMguli, 17. vikAra aura 18. vAruNIpAyo / inakA svarUpa isa prakAra hai ---- 1. ghoTaka -- kAyotsarga ke samaya ghor3e ke samAna eka paira ko uThAkara athavA jhukA kara khar3e honA ghoTaka doSa hai / 2. latA - latA ke samAna ar3oM ko hilAte hue kAyotsarga karanA latA doSa hai / 3. stambha - stambha - khambhA ke Azraya khar3e hokara kAyotsarga karanA stambha doSa hai / 4. kuDagha - kuDapa -- dIvAla ke Azraya khar3e hokara kAyotsarga karanA kuDagha doSa hai / 5. mAlA - mAlA - paThi, Asana Adi U~co vastu para khar3e hokara kAyotsarga karanA mAlA doSa hai / 6. zabarabadhU - bhillanI ke samAna donoM jaMghAoM ko saTA kara khar3e ho kAyotsarga karanA zavasvadhU doSa hai / 7. nigar3a - nigar3ha - ber3o se pIr3ita hue ke samAna donoM pairoM ke bIca bahuta antarAla de khar3e hokara kAyotsarga karanA nigar3a doSa hai / 8. lambottara - nAbhi se Upara ke bhAga ko adhika lambAkara kAyotsarga karanA lambottara doSa hai / 9. stanavRSTi - apane stanoM para dRSTi dete hue khar3e hokara kAyotsarga karanA stanadRSTi doSa hai / 10. bAyasa - bAyasa -- kaue ke samAna apane pArzvabhAga ko dekhate hue khar3e hokara kAyotsarga karanA vAyasa doSa hai / 11. khalIna - khalIga - lagAmase pIr3ita ghor3e ke samAna dAMta kaTakaTAte hue kAyotsarga karanA khalIna doSa hai / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 12. yuga-yuga-Ase por3ita bailake samAna gardana pasArakara khar3e ho kAyotsarga karanA yuga doSa hai| 13. kapitya-kathAke samAna muTThI bAMdhakara khar3e ho kAyotsarga karanA kapitya doSa hai| 14 ziraHprakampita-zirako kapAte hue khar3e hokara kAyotsarga karanA zira! prakampita doSa hai / 15. mUkasva-mUkake samAna mukhavikAra tathA nAsAko saMkucita karate hue khar3e hokara kAyotsagaM karanA mUkatva doSa hai| 16. aMguli kAyotsargameM khar3e hokara aMguliyAM calAnA athavA unase gaNanA karanA aMguli doSa hai / 17. dhU-vikAra--bhauhoMko calAte athavA pairoMko aMguliyoM ko UMcA. nocA karate hue khar3e hokara kAyotsarga karanA bhU-vikAra doSa hai / 18. vAruNopAyI--vAruNI--madirA pone vAle ke samAna jhUmate hue khar3e hokara kAyotsarga karanA vAruNIpAyo doSa hai| zolake aTThAraha hajAra bheda mUlAcArake zola-guNAdhikArameM pratipAdita zolake aTThAraha hajAra bheda isa prakAra haiM-- tIna yoga, tona karaNa, cAra saMjJAeM, pAMca indriya, daza pRthivIkAyika Adi jIvabheda, aura uttama, kSamA Adi dazadharma, inakA paraspara guNA karanese zolake aTThAraha hajAra bheda hote haiN| yoga, saMjJA. indriya aura kSamAdi dazadharma prasiddha haiN| azubha yogarUpa pravRtti ke parihArako karaNa kahate haiN| nimittabhedase isake bhI tIna bheda haiM..-mana, vacana aura kAya / pRthivokAyika, jala kAyika, agnikAyika, vAyukAyika, pratyeka vanaspati, sAdhAraNa vanaspati, dvondriya, pondriya, caturindriya aura paJcendriya ye pRthivIkAyika Adi 10 jIvabheda haiN| 3434445410410 - 18,000 zolake aTThAraha hajAra bheda anya prakArase bho parigaNita kiye jAte haiN| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 samyakcAritra-cintAmaNi muniyoMke caurAsI lAkha uttaraguNa hiMsA, asatya, cauyaM, maithuna, parigraha, krodha, mAna, mAyA, lobha, bhaya, jugapsA, rati aura arati ye teraha doSa haiN| inameM mana, vacana evaM kAya ina tInoMko duSTatArUpa tIna doSa milAnese solaha hote haiN| ina 16 doSoMmeM mithyAtva, pramAda, pizunatA ( cugalakhorI ) ajJAna aura indriyoMkA anigraha ( nigraha nahIM karanA ) ye 5 aura milA denese 21 doSa ho jAte haiN| ina 21 doSoMkA tyAga karane rUpa 21 gaNa hote haiN| yaha tyAga atikrama, vyatikrama, aticAra aura anAcArake tyAgase 4 prakArakA hotA hai, ataH ina cArakA 21 meM guNA karanese 84 prakArake guNa hote haiN| ina 64 meM pRthivIkAyika Adi 5 sthAvara evaM dvandriya, trondriya, caturindriya, asaMjJI paJcendriya aura saMjJoparacendriya ina dazakAyake jIvoMkI dayArUpa prANisaMyama tathA indriyasaMyamake 6 bheda saba milAkara 100 kA gaNA karanepara 8400 hote haiN| inameM 10 prakArakI virAdhanAoM (strIsaMsarga, sarasAhAra, sugandha saMskAra, komala zayanAsana, zarIra-maNDana, gotavAditra zravaNa, artha grahaNa, kuzolasaMsarga, rAjasevA evaM rAtri-saMcaraNakA gRNA karanepara 84,000 caurAso hajAra hote haiM / inameM AlocanA sambandho 10 doSa ( Akampita, anumAnita, dRSTa, vAdara, sukSma, channa, zabdAkulita, bahujana, avyakta, tatsevI ) kA guNA karanepara 85,00,000 lAkha uttaraguNa ho jAte haiN| nirjarA nirjarA bhAvanAke varNanamai pRSTha 117 para nirjarAke savipAka aura avipAkake bhedase do bhedoMkA varNana kiyA gayA hai| baddhakarma ke pradeza AbAdhA kAlake bAda apanA phala dete hue niSeka-racanAke anusAra kramase nijIrNa hote jAte haiM, ise savipAka nirjarA kahate haiM / isa jIvake siddhoMke anantaveM bhAga aura abhavya rAzise ananta guNita pramANa bAle samayaprabaddhakA pratisamaya bandha hotA hai| itane ho pramANa vAle samayaprabaddhako nirjarA hotI rahatI hai aura Der3ha guNahAni pramANa samayaprabaddha sattAmeM banA rahatA hai| mokSamArgameM isa nirjarAkA koI prabhAva nahIM hotA, kyoMki jitane karmoM kI nirjarA hotI hai utane ho navona karmokA bandha ho jAtA hai| avipAka nirjarA vaha hai jo tapazcaraNake prabhAvase udaya kAlake pUrva hoto hai aura jisake honepara saMbara ho jAtA hai| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 167 yaha agitAya nirjarA ho kalmANako naginoMdI vizuddhatAse kadAcit acalAvalIke vAda hI baddhakarma khira jAte haiM, isakI udIraNA saMjJA hai / pRSTha 117 para prabhAvAttapasAM kecidAbAdhApUrvameva hi / nijIyatra jAyante sA matA hmavipAkajA // 87 // zlokameM AbAdhApUrvamevahike sthAnapara 'udayAtpUrvameva hi pATha ucita lagatA hai| anubAdameM bhI 'AbAdhAke pUrva ho' ke sthAnapara 'udayakAlake pUrva' aisA pATha ucita hai| zuddhipatra meM yaha saMzodhana denese raha gayA hai / Ayukamako chor3akara zeSa sAta karmoko AvAdhAkA niyama udayako apekSA yaha hai ki eka kor3A-kor3I sAgarako sthitipara sau varSako AbAdhA par3ato hai / arthAt 107 varSa taka ve karmapradeza sattAmeM rahate haiM, phala nahIM dete| 100 varSake bAda niSeka-racanAke anusAra phala dete hue svayaM khirane lagate haiN| Ayukarmako AbAdhA eka koTi varSake vibhAgase lekara asaMkSepADA Avalo pramANa hai| udoraNAko apekSA koko AbAdhA eka acalAvalI pramANa hai| sallekhanA zrAvaka ho, cAhe muni, sallekhanA donoMke liye Avazyaka hai / umAsvAmI mahArAjane likhA hai-'mAraNAntiko sallekhanAM joSitA'-vrato manuSya maraNAntakAla meM hone vAlI salle khanAko prItipUrvaka dhAraNa karatA hai| malArAdhanA tathA ArAdhanAsAya Adi grantha sallekhanAke svatantra rUpase varNana karanevAle grantha haiN| inake sivAya prAyaH pratyeka zrAvakAcArameM isakA varNana AtA hai| pratIkArarahita upasarga, dubhikSa athavA roga Adike hone para gRhotasaMyamakI rakSAko bhAvanAse kaSAya aura kAyako kuza karate hue samatAbhAvase zarIra chor3anA sallekhanA hai| isIko saMnyAsa athavA samAdhimaraNa kahate haiN| dukkhakkhayo kA khayo samAhimaraNaM ca bohilAho ya / mama hoU jagadabAMdhava tava jiNavaracaraNasaraNeNa // arthAt duHkhakA kSaya taba taka nahIM hotA jaba taka ki karmokA kSaya nahIM hotA, karmokA kSaya taba taka nahIM hotA jaba taka samAdhibharaNa nahIM hotA aura samAdhimaraNa taba taka nahIM hotA jaba taka vodhiratnatrayako prApti nahIM hotii| ina cAra durlabha vastuoMkI prApti jinadevake caraNoMko zaraNase prApta hotI hai| kunda kunda svAmone sallekhanAko garimA prakaTa karate hue ise Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 samyaklAritra-cintAmaNiH zrAvakake cAra zikSAbatoMmeM parigaNita kiyA hai parantu pazcAdvartI AcAryone vatomAtrake liye Avazyaka jAnakara usakA svatantra varNana kiyA hai| nitya sallekhanA aura pazcima sallekhanAke bhedase sallekhanA ke do bheda haiM / nirantara sallekhanAko bhAvanA rakhanA nitya sallekhanA hai aura jIvanakA anta Anepara mallekhanA karanA pazcima sallekhanA hai / amRtacandrAcAryane puruSArthasiddhyupAyameM isakA mahattva batalAte hue likhA hai iyameva samarthA dharmasvaM me mayA samaM netum / satala miti bhAvanoyA pazcimasallekhanA bhaktyA // 175 // arthAt yaha eka pazcima sallekhanA hI mere dharmarUpI dhanako mere sAtha le jAne meM samartha hai| iso bhAvako lekara sallekhanA-prakaraNake prArambhameM laukika vaibhavakA dRSTAnta dekara saSTa kiyA gayA hai| duSTAnta dRSTAntamAtra hai / sallekhanA karanevAle mUni athavA zrAvakako laukika sampadAko satya le jAneko bhAvanA nahIM hotI, kyoMki laukika bhogopabhogoMko AkAMkSA ko to AcAryone nidAna nAmakA aticAra kahA hai| bhogopabhogake prati kSarakako AkAMkSA utpanna karanA dRSTAntakA prayojana nahIM hai| sallekhanA AtmaghAta nahIM hai| AgamameM isake tona bheda batalAye haiM-- 1. bhaktapratyAkhyAna, 2. iMginomaraNa aura 3. prAyopagamana / bhaktapratyAkhyAnameM kSapaka AhAra-pAnIkA yama athavA niyama rUpase tyAga karatA hai tayA zarIrako Tahala svayaM athavA anyase karA sakatA hai| iMginomaraNameM zarorako Tahala svayaM kara sakatA hai, dUsarese nahIM karAtA aura prAyopagamanameM na svayaM karatA hai na dUsarese karAtA hai| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a akAle sUtrapAThI hi agAdhe bhavAbdhI patantaM padyAnukramaNikA * -- 7, 32 // 61 6, 15 / 63 aGgIkRtya rAjJAM agniprazamano nAma agnikAyikajIvana agnitaptaM yathA hema acittAstu gRhArANA peha 12, 46 / 150 ajJAnAdvA kAyAvA 3, 52 / 34 ajJAnAvA pramAdAnA 50, 6 / 171 ajJAnAdvA pramAdAdvA 12, 54 / 151 ajJAnAdvA pramAdAdvA 12, 44 / 146 ajJAnajanitAsakhyaM 3, 53 / 34 12:15 / 146 aNuvratAnAM sAhAyyaM aNuvrataM parijJeyaM 12, 14 / 145 12, 74 / 154 aNuvratAni kathyante yatastasya surakSArtha 4 30 | 48 aticArA ime jJeyA 12,51 / 150 aticArA ime tyAjyA 12, 46 / 150 aticAca ime tyA 12, 21 / 152 12, 43 / 146 aticArA ime jJeyA to na vidvajjana mAnanIya 17 / 2 ato virajya bhogebhyo 10, 13 / 133 to bhedA 7, 7368 ato digambara: sAdhuH 4 58 51 asaM tapa AcAre 7, 115 / 104 78068 4, 46 / 50 3,25 / 30 862 / 117 reM, parda atha vakSye guNasthAnaM atha pravakSyAmi mahAathAgre sampravakSyAmi 3, athA sampravakSyAmi aAvazyakakAryANi athA dezacAritraM bAgre sampravakSyAmi atra kriyate paMcAM aAryANAM vidhi vakSye ayendriyajaya lakSyaM aSNAsamityAzva ayopazamanAkAryaM apazamasamyaktva 2 / 122 3, 2 / 26 101 / 41 3, 84 / 38 6, 2 / 56 12: 3 / 144 3, 72 / 27 4, 56 / 46 10, 3 / 133 5, 2 / 54 4, 25 / 68 2, 36 / 37 anubhUya mahAkaSTa anubhAgaM catuHsthAnaM anekAnta daNDaH pracaNDaM. annapAnAdityAgaM anyadarzana yusteSu 13.24 / 165 13, 28 / 166 adhaHpravRttataH pUrva aghaH prakaraNaM 13, 30 / 166 adhomadhyodvabhedena 8, 66 / 108 adRSTamAjitAdAna 13, 65 / 153 aSTAmAjitasthAne 12, 64 / 153 analo'nalakAyazca 3, 16 / 28 anAdilo nijAta 8, 63 | 117 anAdikAlAbhramatA 3, 116 144 anAgatAdibhedena 6, 62 / 80 11, 6 / 138 13,26 / 166 6, 21 / 65 11, 30 / 149 6 60 / 131 * prathama aMka prakAzakA, dvitIya aMka pathakA aura tRtIya aMka pRSThakA samajhanA cAhiye, pra0 - * prazasti / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 samyakcAritra-cintAmaNiH anyastu pazamazreNI 2, 24 / 15 asatyametad vizeya 3, 48 / 33 janA masidArtha , : 842 ayaTanatyAgAt 3, 55 / 34 anyeSAM vaghabandhAdi 12, 23 / 156 asaMjhini bhavevAnaM 6, 35 / 127 anyo'yaM kalahAyante 5 35 / 58 asteyavatarakSArtha 3, 107 / 42 antarAye samAyAte 4, 33 / 48 asmin kecana jIvAH 3; 30 / 30 antarvAhyopadhityAge 1,53 / 8 asminnanAdisaMsAre 8,33 / 111 antarmuhUrtamadhye'sau 1,66.11 asmin bhavArNave ghore -, 22 / 106 ante sallekhanA kAryA 12, 38 // 148 aspotpattikramaH proktaH 7, 10 / 88 aparAdhasya vaiSamyaM 5,81 / 68 ahaM jJAnasvabhAvo'smi 8, 46 / 112 aparyApteSu vijJeya E1 123 ahiMsAdiprabhedena 12, 6 / 155 aparyApteSu vijJeya 43 / 128 ahiMsA satyamasteyaM 1, 26 / 5 aparyApte tRtIyaM no 67 / 123 ahiMsA satyamasteyaM 7,57 / 66 apratyAkhyAnAvaraNa 12, 88 / 156 abhavye prathama jJayaM 32 / 126 AcAra evaM prathamo'-12, 122 / 161 abhAvAnbhokArakSAyA 6,63 / 74 AcAryavaryAn guNaratna- 1.3 / 1 abhAvakAza mAtApo 7,71 / 67 mAcAryAdiprabhedena 7,10 ! 100 ayaM gaurohyayaM zyAmo 5, 27 / 57 AjIvamulApAnIyaM 5, 14 / 55 ayi kathaM suvidhecara- 6,41170 AtApanAdiyogeSu 7,116 / 105 aye pramAdino narA: 13, 44 / 168 AtmAnaM sukhasaMpannaM 10, 12 / 133 ayogeSu bhavedekaM 52 / 130 Atmano vItarAgatvaM ..." "" "". ardhapRdgalaparyanta 8, 110 / 116 AtmasvabhAve sthiratA 1,11 / 3 artho hi vidyate pusa 3, 64 / 36 Aman vAJchasi 8,#1 / 117 ItalyANakasthAna 6, 111 / 85 yAtmabalavardhanena 4,71 / 54 alpAyuSi naratve sA 8, 113 / 120 AramannazaraNaM matvA 8, 21 / 106 avamodaryanAmA sa 7, 67 / 67 mAramA na mriyate 11, 35 / 542 avazasya muneH kArya 6,3 / 60 sAdAne kSepaNe caMpA 4, 53 / 51 avadhidarzanaM jJeyaM 6,26 / 126 Adyahika samulla vaya 2, 68 / 23 azrusiktamukhastiSTAn pa, 23 15 AdyakSayodaza jJeyA 15 / 124 aSTamyAM ca caturdazyAM 12, 26 / 147 AdhaM catuSTayaM jJeyaM .6 / 123 aSTamyAM va catu- 12, 103 / 158 ___ AdyaM sAmAyika jeyaM 12, 26 / 147 aSTAGgasamyaktva- 1,71 / 11 AcaM jIvAditatvAnAM 7,6 / 87 aSTottarazatocchavAsA 6, 110 / 85 mAdyAni syuH savedAnAM 6, 20 / 125 aSTottarazatocchvAsA 6. 107 14 mAravarAsu pRthvISu 641 1 198 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . pacAnukramaNikA 11 bAyopazamasadRSTi 2,20 / 14 ito'gre saMprathakSyAmya 12, 36 / 156 Ayopazamasamyaktva 2,6 / 13 itoDase saMpravakSyAmi 2, 63 / 23 AnayanaM bahiH sImno 12, 56 / 152 ito'gre saMvidhAsyAmi 4, 66 / 53 AyataM vatulAkAraM 7,68 / 67 irathamAghAyaMvayavendu 10, 33 / 136 AyAte saMkaTe sAdhau 7, 86 / 170 itthaM ca mArgaNAsthAne 6,37 / 127 ArambhAjAyate hiMsA 12, 8 | 145 itthaM vicArya nirganyo 5, 24 / 57 AruhmopazamazreNI 2, 22 / 15 ityaM muktvA navadravya 2, 60 / 20 ArogyalAbhasaMsthAna 12, 86 / 156 itthaM mUlaguNAn zrutvA 1, 65 / 10 Atau duHce bhaveyattA 7, 104 / 103 ityaMbhUtA narAH kvApi 8, 56 / 113 AryakhaNDasamutpanna 2, 11 / 13 ityevaM bahumAnena 7,48 / 63 AryakhaNDe samAyAnti 2, 12 / 10 induyaMthA kalaGkana 12, 66 / 153 AryA dIkSA mahIravA 10, 16 / 134 iNTagranthasya prArambhe 6, 112 / 85 AryA dhatte sitA. 12, 112 / 160 praSTastrIsutavittAdi 7, 105 / 102 AyikANAM vrataM nUnaM 10, 31 / 136 iSTAniSTapadAryeSu 1, 48 / 8 AlocanAvidhAneyu 6, 26 / 66 iSTAniSTeSu paJcAnAM 3.16 / 43 AlocanAdibhedena 7,75 / 68 iSTAniSTarase bhojye 1,41 / 7 AlocanAyo kuTilAzca 6,66 / 83 iSTAniSTaprasaGgeSu 6,6 / 60 AzritajIvajAtInAM 12, 42 / 146 iSTAniSTapasabheSu 5,37 / 58 ASADhamAsIyavalakSa pra0, 3 / 170 iNTAniSTaviyoga6,43 / 71 Asravasya niroSo yaH 8, 73 / 115 IdRzyo hi mamAhAro 1, 32 / 40 AhAraM svepsitaM gRhan 1, 38 / 46 IryA bhASAdibhedena 4,3 / 44 mAhAro vidyate puMsAM 7, 65 / 66 IyayA aparAdheSu 6,66 / 75 AhArake tanmiye ca 6.17 / 125 ryAbhASaSaNAdAna 7. 58 / 66 IryAbhASaNAdAna isinImaraNaM svasya 11.18 / 150 icchAyA viniyodho'sti 7, 62 / 66 iti vyAjo na kartavyo 3, 65 / 40 ujvalajyotirAkAukSI 5, 26 / 57 iti hi vihitAM bhaktyA 6, 16 / 74 usthitazcosthitaH pUrva 6, 118 1 86 iti jJeyAzcaturbhedAH 6, 113 / 86 uttuGgagirizRGgaSu 7, 118 / 174 iti madaM vijahI sura. 6, 42 / 71 uddiSTaM cAnnapAnAdi 12, 110 / 160 ito'ne mArgaNAmadhye 6,36 / 128 uddiSTatyAgabhedasya 12, 111 / 160 iso'ne vargamiSyAmi 5, 65 / 66 upavAso'vamodayaM 7 63 / 66 ito'gne syAdyathAkhyAtaM 2, 26 / 15 upasargasahaH sAdhuH 11, 23 / 140 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 samyakanArita-cintAmaNiH upabhogAH prakIya'nte 12, 31 / 147 etasmistu guNasthAne 2, 45 / 16 upasargapratIkAre 11, 12 / 126 evasyApi caturbhadA, 7, 112 / 103 ubhayo labdhimAhattuM 13, 6 / 163 etasyAviratiryA hi 27 / 27 ubhayamanthasaMtyAgI 3,6 / 36 etatsaptaprakRtInAM 2, 66 / 23 ulkApAte pradoSe ca 7, 26 / 60 etasmin hi guNasthAne 2, 72 / 25 etAzcatuvidhA nAryas 3,77 / 34 ekavAra divA bhuGkte 1, 35 / 6 ete vividhasanyAsA 11, 20 / 140 ekakRtvo namaskAra 6, 115 / 85 ete pUrvabhayAyAta 13, 42 / 168 ekagharSAvadhiH kAyo- 6, 106 / 84 ete hRSIkaharayaH 5,1 / 55 eka evAna jAye'haM 8, 33 / 110 ete munIpavarA evaM 8, 62 / 113 ekasmin divase mukti 1, 64 / 10 ete paJcendriyAH santi 3, 11 / 28 ekasya vacanaM zrutvA 4, 23 / 47 ete paJca parityA- 12, 41 1 146 ekaspa vacanaM zrotuM 4, 24 / 47 ete pavamora11, 11 ekAntAdibhedena etairagaiHsupUrNa syAt 7, 21 / maI 8, 67 : 115 ekAkinyA vihAro 10, 25 / 135 etau susaMyamau nUna 2, 15 / 14 ekena rAjyamAlabdha 8, 311 110 evaM sAyoH pratijJA yaH 7,62 / 63 ekendriyAdibhedena 3,12 / 28 evaM niHpAlyako bhUtvA 11, 26 / 151 ekendriyAtsamArabhya 46 / 126 evaM dayAlurAcAryaH 11.6 / 128 ekendrime tu vizema 8, 101 124 evamAdhunikA doSA 6, 100 / 83 ekaiphasmin sthiterSAta 2, 42 / 16 evaM vicArasampanno 6,6180 enakAntamuhartana 2, 73 / 24 evaM dhyAtvA ye svarUpe 10,2132 eko aiditi santAnA 8, 26 / 106 evaM sarvaM cintayantaH 6, 65 / 132 eko'pi sa pradezo na 8,68 | 118 evaM darzaniko nUnaM 12, 170 / 157 emyastrividhapAnebhyo 12, 36 / 148 evaM vizvataH zAstra 7, 46 / 63 ebhyo rakSA prakartavyA 5, 70 | 114 evaM caturdaze sthAne ,72 / 115 etaccatuvidhAsasya 3, 51 / 33 evaM cintayata picataM 1,38 / 127 etatpanna gRhItvA tvaM 11,8 / 138 eSa tvani havAcAro 1, 51 / 4 etatsanaprabhAveNa 11, 10 | 138 eSA zarIravRttihi 4, 66 / 55 etatsamayaparyantaM 6, 114 / 25 eSAkSakSaNI vRtti 4, 50 51 etadanyAbhidhAnaM ca 3.50 / 33 epaNA samitiH proktA 4, 26 / 48 etasya kAraNe zaktir 10, 30 // 136 eSA hi gocarI vRtti: 4, 42 / 46 etasmina hi guNasthAne 2. 47 / 15 eSAmAcaraNe zeyaM 7, 60 / 66 etaddhayAtiriktAni 2, 35 / 17 eSAM yasya parityAgo 12, 67 / 157 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukramaNikA 163 eSAmAdAnavelAyAM 5, 65 / 52 kA ca nAma spRhA puMsAM 3,78 ! 38 eSAM vidhihi yo 7,72 / 17 kAntAre mAgato bhraSTaM 6:101 / 83 eSAM svarUpamanAha 7, 4 / 7 kAmapi zreNimArotuM 2, 25 / 15 eSAM viSapramANa 10, 6 / 133 kAminIkucakakSAdi 3, 106 / 43 eSu yaH sandhikAlo. 7, 28 | 65 kAminIkomalasparza 5,4 / 54 eSada bhAmA itiH 5:: kAminIkoglAgaM ca 1,40 / 7 eSo'sti tapa aacaar:7,154|104 kAyaguptirvacogupti 7, 56 / 66 kAyaklezasya saMproktA 7, 64 / 66 kAyavRddhI sahAyA ye 3, 110 / 43 ailakaH kurute luna 12, 114 / 160 kArya vihArakAle ca 10, 26 / 135 ailaka: pANimojya- 12, 113 / 160 kAyotsargasya boddhAyA 6, 120 / 86 ailakavat parizeya- 12,117 / 160 kAyotsargamayo cima 6, 101 / 3 kAlazuddhividhAtavyA 1,26 / 60 o phAlAdanantambhramatA 6, 73 / 76 aupamikasamyamatva 13, 17 / 164 kAlAcArAdibhedena 7, 25 / 60 kAlasyollaGghanaM dAne 12,751154 kAzcana kSINasaM- 10,6 / 133 kamajakijalkapItAbha 5, 16 / 56 kASThAnatasya maryAdA 162 / 6 kaNo'pi vidyate yAvan 2, 82 / 24 kurute sthitikANDAnA 2, 42 / / kaNThIravasamAkrAnta , 12 / 108 kurvannetAni sarvANi 13, 33 / 166 kathitA eSaNAdoSA- 1, 35 / 48 kustInatAyAmArogyaM 5, 106 / 116 kadAcidbhAvapilya- 13, 35 / 167 kuTalekhakriyA ninyA 12,45 / 150 kanvarpazca kaustubhyaM ca 12,56 / 152 kRtAparASazuddhyayaM 7,74 / 68 kapaNAnAM vizuddhirmA 1,68 / 11 kRtiranyavivAhasya 12, 50 / 150 karotyAtApanaM yoga 7, 121 / 105 kRSikarmANi kAryANi 6, 31 / 66 kramavacitryayogena 3, 26 / 30 kRtvA kSAyikasadRSTi 2,70 / 22 karmaNAM pUrvabahAna 8,84 | 117 kRtvAvadhi muneH saGghAt 7, 78 | 68 kamasthityanusAreNa 8, 86 | 117 kRtvA kAlAvadhi samdho 7,71 / 8 kariMduHkhIkRtamAna 6.36 / 70 kRpANaM svapANI samApi-6, 361 70 karmodayavazAjIvA 8, 66 / 115 kRSIvalA yathA loke 12, 75 / 155 kalivijayate kAlo 3, 66 / 37 kRSNA nIlA 6.30 / 126 kasyacid bhavane valli 4, 43 / 50 kRSyAdikAryeSu sadAbhi- 6.1 / 78 kasyacinmRtimAyAti 8.30 / 110 kekipiccha dha 12, 115 / 160 kAkaHpriyaravaM zrutvA 1,20 / 46 ke ke na patritA loke 5,8 / 55 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sampadhArita-cintAmaNiH kecit tiryagbhavA 1345 / 168 gaginyA sAdhamanyA- 10,25 / 135 kecititapriyA loke 5, 11 / 55 gataMpUraNanAmnIya 5, 50 kaicana vIryavaiziSThaya- 6,116 / 5 gAlIlAsatanUjena pra0 / / 171 kenoktavaM muniyA 1,67 / 10 gavyUtipramitaM nityaM 2, 18 / 15 kevalighu bhavedekaM 56 / 130 gArhasthyAvasare bhogA / 110 / 42 ke validvikapAdAnAM 2, 65 / 23 pauNmato saptabhUkhaNDe 7, 123 / 105 kevale ca bhadhedanasya 23 / 125 guNasthAnAni sansyatra 14 / 124 ko'pi kenApi sAdha 816 / 108 gurakramAnjayorane 7, 85 / 100 kopInamAna ke patte 12, 112 / 160 guruNA kRtasaMskAro 1, 67 / 11 kramazo vardhamAnena 12, 13 / 157 guru samprApya tatpAda 1, 2015 krodhalobhabharatyAgA 104 / 11 gRhANa munidIkSA 1, 25 / 5 krodhamAnAdibhAvAnI 7,36 32 mahiNAM gRhamadhye yA 4,41 krodhena mAnena madeza 1,76 / 6 gItA melamilAna 5, 55 kvacicca tAsA sAdhaM 7, 87 / 10. gRhIravAryAyataM sadyo 10, 34 / 137 saNAdevotpatiyAri 521 / 56 gahIvavrateSu pradoSa- 1,77 / 53 dhApakasya sthiti 11 // 26 // 11 gaurAGgI rocate mahA 5, 28 / 57 sapaka: saphalAna 11; 28 | 11 kSapakathegimArur3ha: 2.26.15 tadugdhaguhAdInAM I samAprabhRtidharmeNa 117 yAyiketarasamyakSa 13, 18 / 164 catuSidhopasargANAM , 105 / 84 kSAyopazamakazAna55 / 160 catuvizatitIlA 6, 32 / 67 bhINe vA yupamAnte vA 2.28 155 matuvizatitIrthezA 1,16 / 8 kSaripapAsAdinA jAtaM 11, 321142 cavizatitIrthena 6, 14 / 12 kSadrajantuka rakSArtha 4, 11 / 55 caturthAssapsamAnatAni 623 / 127 zuhilakAH zrAvikA 12; 118 / 160 caturtha cApi jIvAnAM 6,16 / 125 ahilakAryA ataM 10, 35 / 136 caturdazaM ca virya 36 // 927 kSetravAstvo kamamama 12, 52 / 151 caturNikAyabhedatvAc 3, 42 / 32 caturmAsApagadheSu 68 / 75 khaNDayatyeva svasyeryA 5,15 / 55 carSi saha gantavyaM 10, 23 / 135 calaM mano vasIkRtya 7, 38 / 2 gaja ko jalaM pItyA 5, 22 / 56 bAritraM labhate ko'tra 2, 2 / 12 gatavedeSu jAyeta 5 / 130 cAritracintAmaNireSa pra0, 1 / 170 gatibhedena jIvAnAM 3, 6 / 28 cintayantyAsmarUpaM tu 5, 30 1 55 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMdhAnukramaNikA 165 pevasapacaJcalatvaM - 162943 mA tAma :226 velakhaNDaparityAgAta 1, 58 / 6 saM vardhamAna vi vardhamAnaM 6, 58 // 74 chedAbhidhAna tajjJeyaM 7, 92 / 68 ta eva munayo dhIrAH 5, 33 / 58 taeva zivamAyAnti 557 / 112 jagajjIvadhAtIni 17 / 64 tatazpa klIvavevasya 2, 46 / 20 jaghanyasamayo zeyo 11, 17 / 136 tatazca matyavevasya 2, 47 / 20 jayati janasuvanya- 6, 45 / 71 tato'saMkhapaguNazreNyA 2, 53 / 20 jalasthalAghracAritvAt 3, 41 / 32 tato dhyAnarUpaM nizAtaM 6, 22 / 65 alasya bhedA vidyanta 3, 24 / 26 taso mumukSubhirmohaH 2, 83 / 24 jalaM hi jasakAyasya 3, 15 / 28 tattvajJAnayuto bhIto 1,15 / 2 janAnA kSudramAcAraM 3, 71 / 37 tato'nubhAgakAzana! 2, 75 / 24 jAtAna dharmAtmanAM doSAn 7, 17166 tarasatyapyudaye tasya 13, 12 / 163 jAyante'saMjinAM kintu 63 / 125 tajjalaM madhuraM vA syAn 4,54|50 jinavANIsamabhyAse 10, 27 / 135 tasyApi saMzayabhAgeSu 2,76 / 24 jinadharmaprasArAya 4, 5 / 15 tasyA haraNasamIti 4, 60 / 52 jinavAkyamidaM zrotu 15 / 63 satra mukhavate ciraM 11,41 / 142 jinavANIprasArAya 12, 80 / 155 tatra tasNantime bhAge 2,81 / 24 jinAjJAbhaGgato nUnaM pra0, 7 / 171 satrApyadoSacAritraM 8, 107 / 146 jihvandriyarasAdhInA 5,6 / 55 tava sA parizeyA 662 / 131 khIvajAtiparizAna 3, 8 / 27 tatrAniputikAlAnte 2, 67 / 23 pIvahiMsAnivRttyartha 1, 56 / 6 tathaiva nikhila lokaM 8, 15 / 108 jIvana jantuSAtasya / 107 taddhanaM saha sannetu 11, 5 / 138 jIvAH samyaktvasaMpannA: 10,4 1 133 sadhanaM sArdhamAnetu 11, 3 / 138 jIvAnAmatra santyatra 8,51 / 112 sadhyAnaM kathyate lokaH 7,101 / 102 jIvitAzaMsanaM jAtu 12, 72 / 154 tadA sarvendriyAdhInA 5, 36 / 58 jIve jIve santi me 68 / 60 sadA svabhAvamAspRrupa 6, 65 / 75 zAnadarzana vArino 7, 86 / 100 tadA gehAkyo bAhyAH 8, 48 1 112 jJAnAcArasya saMbhedA 7,56 / 65 sadeva zaktyA bhuvi- 3,117 / 44 zAnopakaraNavena 1,62 / 52 tasyA sthirapamubhAgI 8, 65 / 114 hAnopakaraNAcInAM 1, 36 / 6 tahi sarukApazca 3,18 / 28 zAtAdRSTasvabhAvAH 10; 101133 tathAhi nirmale sAghau 3, 6 / 40 zAkhAraSTasvabhAvobhyaM 6, 64 / 55 sapA jihoniyApomA 5, 10 / 55 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampacAritra-cintAmagiH savAlavAdvidhidvandva 75 / 115 yakvA pramAda puSi 6, 121 / 86 sayAmandamAnandamAcanta- 6, 23 / 65 syAjyA manasvibhi- 12, 58 // 152 tathA zIlAni saMghasya 12,76 | 115 vayAjanAdyA vihitA 687 | 56 tathAyaM manujaH svastha 11, 4 / 138 asasthAvarajIvAnoM 1, 27 / 5 tathApyatra na kartavyaM 13, 10 / 163 baseSu vividha jJeyaM 651 / 126 tathA prayAsaH kattavyo 3, 57 / 35 asatAyAM ca saMzitvaM 8, 105 / 116 tayAyamaudaro gataH 4,47 / 50 aseSu santi sarvANi 8, 13 / 124 tathA kAmendriyAdhInA 5,7 / 55 trayodazaM guNasthAnaM 6,61 123 tathAgataM manuSyatvaM 8, 123 / 121 trividhaM jAyatebhavye 6,61 / 139 tathA kSetramApi tyAjyaM 3,67 / 36 trividhA viditA loke 3, 88 / 36 sasya prazamane hetu: 4,45 / 50 trimAdavarSANi yo dhAmni 2, 16 / 14 tasya tyAgo nRbhiryasya 1, 31 / 6 vIndriyo madinA loke 3,37 / 32 tasmin bhave na te 13, 22 / 164 truTInAM zodhane kuyuH pra0, 8 / 171 tammizre nanu vijJeyaM 6 18 / 125 tamAdidevaM surajAtaro 15 / 2 dattaM pareNa nApnoti 8,35 / 110 to tyAlA munayo yAnti 385 / 36 davA nigraMnyasandIkSA 1, 22 / 5 tAsAM mukhAkRti haSTvA 10,15 // 134 dadAti yAdRzaM duHkhaM 5, 17 / 56 sAruNyabhAve kamanIyakAntA 656/77 darzaniko vratI pApi 12, 60 / 156 tAtparya midamevAtra 11, 11 / 138 dazama dhAma samprAptaH 2, 23 / 15 tAnyeka sUribhiH proktA 8 60 / 117 dAnaM mahaSibhiH proktaM 12, 37 / 148 sAvadantaramasyanna 5, 16 / 56 dAyAnalena saMvyApta 8; 14 / 105 tiryaggatyanuvAdena 6 62 / 128 dAramAtraparityAgI 12, 106 / 156 tiryodhapa samAyAnti 13,26 / 167 divA daNDAmataM bhUmo 1, 33 / 6 tirAvAM vikalAM vANI 3, 56 / 35 divA vilokite sthAne 4,10 / 45 tiyaMggatI bhavedAdhaM ; 5 / 123 dIkSisvA hyaSTavarSANi 2,16 / 14 tiSThedantamuhartana 2, 45 / 16 dInahInajanA loke 12, 85 / 156 tuSaSThASTamAdInAM 7, 66 / 66 dIyate yaH sa pApoe- 12, 20 / 146 tebhyaH picchasya nirmANaM 4, 57 / 51 duHkhe sodhye bandhuvarga 6, 10 / 61 seSAmabhimukha svena6, 62 / 74 durgandhe vA sugandha vA 5, 25 / 57 teSu jinendadevasya 12, 7 / 155 durlabha mAnuSaM lahavA 8, 122 / 121 teSAM purA gRhasthAnA 5, 15 / 55 dupakvasya padArthasya 12, 68 / 153 teSAM kRte prayAso'yaM 12, 120 / 160 dRSTveSTaM sumbasampannaM 8,41 / 11 sAgavAnathaM daNDasya 12, 16 / 146 dRSTvA kathaM virakto 5, 26 / 106 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTvA rajyanti devagaranuvAdena devazAstra gurUNAM yo devAyurvarjayitvA ce dezavratena saMyuktA devaprabhAveNa devAvRttayutA jJeyA pacAnukramaNikA 101 / 198 8, 471128 12, 65 / 157 13, 21 / 164 13,40 168 13, 38 / 167 cAritra samprApya 12,34 / 146 132 / 162 dezavratayutAH kecin 13, 36 // 167 dehasaMsAraniviSNaH deharAgeNa saMyuktA dehasyAzucitAM nityaM dehabhAnyakkRtapadmadevasikAdibhedena 12, 4 / 144 858 / 103 8, 61 / 113 6, 30 / 70 doleva bhAratI yasya prabhUtayo jIvA 6, 66 / 75 4, 26 / 47 3, 36 / 32 dyUtaM mA ca madyaM ca 12, 66 / 157 dravyaM kSetraM ca kAlaM ca 1127 / 141 dvAdaza saMpanna 12, 101 / 18 dvAdazeo'nuprekSAgyo 8, 77 / 115 dvitIyAdipRthivyAM ca dvitIyopazamaM zamaM dvividhA gaditA loke dviSanti mAnavAste'tra 8, 103 | 118 6. 4 / 123 dvihRSIkAtsamAramya6, 11 / 124 6,24 / 127 3, 40 1 32 tae dhanadhAnyAdivastUnAM 12, 13 / 145 dhanurbANA dihikhopa 12, 21 / 146 dhanyAste munayo loke 5, 13 / 55 dhanyAste dhanyabhAgA- 12 116 / 130 dharmahInA na zobhante 8, 110 121 dharmeNa pariNItAyAH 12, 12 / 145 dharmopadezanAmA rA 7 68 / 105 1 5 6 / 54 1,1 / 1 dhyAyan paJcanamaskAra 11, 40 | 142 dhyAna bhitvA maya dhAvamAnA gayA gateM dhyAnAnale yena hutAH dhyAyaM dhyAyaM jina dhUtasAmAyika cchedo me 1122 2, 54 / 25 1,70 / 11 H na kenApi kRto loko 8 65118 44 / 112 na guNasthAnarUpo'haM na dRzyante mahIbhAge na dRzyate balI rAmo dh 8,6107 8,5 / 107 4, 6 / 45 6 27 / 66 2, 66 / 40 43 63 / 52 3, 76, 37 na mandaM nAtizIghra pa na vandeta muniH kvApi narakeSu nigodeSu na niSiddhaM munIndrANAM narI surI tirazcI ca na raso'haM na puNyAco 8, 45 / 112 na me kazcid bhave nAhaM 1,21 / 4 na santi ke banAsmAkaM 10 8 / 133 nasyAdatra guNazreNI 13, 32 166 na hi zAstrasya vijJasya 7 51 / 4 nAhaM nokarUpo'smi 8, 43 / 112 nAhaM klIvo ne bhAmA 10, 1132 nArake kiyatI bAghA 11, 34 / 142 nAdaro'gAlitaM nIruM 12, 66 / 157 niHzaGkhatvAdikaM prokta nihatya karmASTakazatrunigodAda ye vinirgatya 7, 12 / 86 1,2 // 1 3, 31 / 30 3, 26 / 30 --- 7426 1134 nityela ra vibhedena nityaM na vidyate kicid 8 3 107 nindAyAM svate yasya nidAnaM ceti vijJeyA 12,73154 niyamena svayaM yAnti 13,43168 nityatAM san 104 / 40 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaka pArita-cintAmabhiH niravadyAryayuktasya 7,64 / 101 pariNAmavizuddhapAThyaH 13, 25 / 165 nirgata jIvite vo 8, 16 / 108 paryAptakeSu samyavastha60 | 128 mipanthamudayopetA 12, 23 / 155 paryApto lAguto yogya 2, 5 / 12 nirSI yatra jAyante 8,88 / 117 pazyati thAsasampRktaM 1, 40 | 16 milimpA UrdhvaMsaMbhAge 8, 67 / 118 pArasya vismRtile 12,66 / 153 nivedayanti tAma bhaktyA 10,7 // 13 pAdAbhyAmeva sAdhunA 14 / 45 nizAyA aparAdheSu 6,67 / 75 pAdavikSepavelA , 12 / 45 niSedho yanna jAyeta 3,56 / 35 pAdayAtraiya kasaMkhyA 10, 28 / 135 nanyavatarakSArtha 3, 115 / 53 pAdayorantaraM datvA 1,103 / 84 nodumbarAdikaM bhupate 12, 1 / 157 pAdI prasArya bhUpRSThe 8,64 / 118 nyAyAlaye hanta vinirNayAyaM 6, 82 / 78 pAnabhojanavRttieca 3, 103 / 41 pApena pApaM bacamIyarUpaM 6, 86 / 76 paJcamaM yA turIyaM vA 2, 33 / 17 picchapaDitasamAsphAsya 4, 55 / 51 paJcazatIsamucchvAsAH 6, 106 / 54 pitA naravamAyAti ,36 | 111 paJcaSaTsaptahastaeca 6, 25 / 66 pIyUSanisara iva 5, 16I V6 paJcAkSAH santi loke'- 3, 38 / 32 purastAdAtmavIryasya 7 120 / 105 paJcAcAramayaM tapoi- 7, 125 / 106 purAsaMcita vitteSu 12,100 / 156 paJcAcAraparAyaNAn 7,137 vevasya madhyaM 2, 48 / 20 paJcAcAramatho vakSye 7,2 / 7 puNyodayAtparaM jyoti: 10, 11 / 133 paJcedriyeSu jAyeta 6.50 | 126 pUrva parigraha tyaktvA 3, 63 | 47 paJcandriyeSu santyeva 6,12 / 124 / / pUrvoktAnAM kaSAyANAM 13, 16 / 164 pazcAdantarmuhurtena 2, 50 / 20 pUrNa karoti jIvo'yaM 8, 28 / 106 pazcAdantamuhartena 2, 56 / 20 pUrNAsu dravyanArISu 6,46 / 128 pazcAdantamuhUrtana 2, 6 / 23 pUrvAha paparA pa 7, 27 / 67 pannAlAlena bAlena pra0, 5 / 171 praparabhavanti jIvebhyaH 8, 67 / 117 paThanaM bahumAstrANA 4,64 / 50 pRthvodehasthito jIvaH 3, 20 / 28 paNDito'dha mRti 11:38 / 142 prathivI pRthivIkAyaH 3,14 / 28 paraH parasya kAsti 8, 47 / 111 pathivyaptejasAmbhedAH 3, 13 / 28 paradrasyAdibhinnasya 7, 7 / 88 puthvIjIva: sa vizeyaH 3,21 / 26 parAbito vidhIyatAm 13, 47 / 166 pRthivIkAyikajIvana 3, 16 / 20 parihAravizudhadhyAya 216 : 15 pRthvItoye pahivAyU pa 6, 6 / 60 parihAravizuddhyA - 58 / 131 puthavitavIcAra 7, 113 / 104 pAradhArAbhidhAna tat 7, 86 / 68 puSTabavamahAbhAro 3362 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNAnukramaNikA prakRsyAdivibhedena 137 / 163 prApnuvanti zivaM 8, 1111 116 praghAta sthitikApatAnA 2,74 / 24 prAptI na pAro viduSAM 647 / 72 praNamya bhavasyA bhavabhaJjanAya 1, 6 / 2 prAyopagamanaM vAnsyaM 11, 11 / 136 pratikramaH sa vizeya: 7, 77 / 66 prAyopagamane saiSA 11, 18 / 140 pratikamaNaM ca prasthANyAnaM 1, 41 / 8 prAvaTakAle'pi 7, 122 / 105 prasyAvayAnamayo pazmi 6,86 / 20 proktA mAlocanA 7,76 / 68 prasthAlyAnaM ca tajjJeyaM 6,600 pratyAsyAnAvRttasti 13, 11 / 163 badevevasyuko 1, 17 // 5 pratyAkhyAnaM tanassarga 6,5 / 60 bandhamApnoti tAvAMtra 8, 81 / 116 pratyAkhyAnAvRterjA 1,15 / badhApasaraNAdIni 2,10 / 13 pratyekAstrasamovAstu 3, 36 / 32 bandhuvarga samApRcchapa 1. 1814 prathama dvitayaM ayaM 62 / 125 bAlabAlo'thavA 11, 37 / 152 prapamAdA caturthAdvA 2.5 / 12 bAlA pUvAno vidhavA- 6, 80 / 77 pradarzanaM svarUpasya 12, 57 / 152 bAsye mayA caughasamu. 6,78 / 77 pramattayogAjjIvAnAM 3,6 / 27 vAha vaitaNDa zuNDAbhau 8, 8 / 107 pramattayogAdhanI 3, 45 / 35 bAhIkAbhyantaropadhyo 7,1001102 pramAdanihitA dazA 13, 46 / 166 bodhI ratnatraya nAma , 103 / 116 pramAdAd yadattasya 3, 63 / 36 brahmacaryasya rakSArtha 3, 113 / 13 pramAdamAyagmanasA mayaite 6, 77 / 77 brahmacaryaparibhraSTAH 3,74 | 37 pramAdato ye pato'parASA: 6,66 / 63 brahmacaryasya zukhyayaM 1, 57 / 6 pramAdarahitA vRtti: 5,4 / 45 pravRttireSA sAdhUnAM 7,362 bhaktyA jinendradevasya 12, 77 / 155 prazaMsAzabdamAkarpa 5, 32 // 58 bhagavan saMbhyAsa 11, 25 / 151 prazastaM darzanaM tada syAt 7, 88 manyA imA dvAdaza 8, 124 / 122 praznottarANi kAryANi 10,26 / 135 bhavyA nikaTasaMsArA 13, 16 / 165 mahataM ripucakramaraM sudRDhaM 6, 55 / 52 bharaMto duHkhasambhAra 8, 23 / 103 prAgahisAvataM vakSye 3, 5 / 27 bhasmayanti nilisvA 8, 17 / 108 prAcyapAdhyAdikASThAsu 12.16 / 146 bhAvataH saMghamo yanna 13, 37 / 167 prAsamadhyAhnasandhyAsu 12. 28 / 157 bhAvikAle vidhAsyAmi 1, 52 / . prAptarsayamamAnAM 2, 31 / 16 bhASAyAH soSThavaM prApya 5, 22 / 47 prAptIcayakaSAyANAM 13, 15 / 164 prAntacittaH sa sambhUya 3, 66 / 36 prApnoti deza- 13, 27 / 165 mavendriyAlampaTa- 666 / 82 prApnuvanti mahAduHkhaM 8, 27 / 106 bhUtakAlikadoSANAM 6,63 / 82 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sampacArita-cintAmaNi bhUtakAlikadoSANo 1, 51 / 8 mAthukaryAdivRttInAM 4, 36 / 46 bhuSApurastAdbhavato ! 6 gAyena mAna 1, 2 / / 3.5 bhUmizayyA vidhAtalyA 10,21 / 135 mAsadvayena mAsaMstu 1.55 / 6 bhUyobhumo bhramitvAhaM 8, 24 / 106 mAyAyA navakaM muSatvA 2, 55 / 20 bhogAkAMkSAmahAnadyAM 8,121 / 121 mithyAtvAditrika ceti 2, 38 / 18 bhojane paridhAne ca 3,80 / 38 / mithyAzAmabandho'sti 8,8 | 116 bhogAkAMkSA vizAlA 8, 112 / 120 mithyAigapi loke - 13, 20 / 164 bhogA bhajaGgA na 637 / 70 miSTavAk saralasvA- 11, 24 / 140 bhogopabhogakAMkSAyAH 714 / 6 muktvA hyAvazyakaM 12, 108 / 156 bhogopabhogavastUnAM 12, 60 / 152 munidharmasya zikSAyAH 12, 25 / 147 bhedAH santi pramA- 8, 68 | 114 munayo'pi sadA vancA: 12, 84 / 156 bhakSyazuci vighA- 3,106 / 42 mUlasya rakSaNa kArya ma, 116 / 120 mUlato'vidyamAne'rthe 3, 46 / 33 mRgatRSNAM jalaM jAravA 3, 58 // 35 matizrayAyadhizAne 622 / 125 mRdukarkazabhedena 3, 20 / 26 manAsa te yadi nAka- 11, 42 / 153 manovAkkAyaceSTA 12, 18 | 146 me mai me itti kurvANA 8.46 | 112 manovAkAyaceSTA yA 8, 65 / 114 mohamallamadabhedana dhIra 6, 52 / 73 manovAphakAyaguptInAM 8,76 114 mohanidrAyamAtsAdhuH 8,82 / 116 manaHzuddhi vidhAyava 6, 72 / 75 mohAdisaptabhedAnAM 7, | 88 manojJe manojJe ca 1,43 / 7 mohaSvAntenAvRtodbodha- 6, 12 / 61 manuja: karmabhamyulyo 23 / 12 mohasya prakRtIH sapta 1,13 / 3 manujastasparityAgo 1,30 / 6 mohadhvAntApahAre 1,10 / 3 mansA yo va vedatasvArtha 6,53 / 72 mandirApi yathA- 12, 78 / 155 yajJAnamArtaNDasAhana. 12, 1 / 144 malamUtrAdinAdhAyA 137 / / yatra zAstrAdhyayanena 7,62 / 101 male malasya pAto na 4, 6853 yA dRSTinaM mUr3hA syAt 7,16 / 86 mamAsti doSasya kRti: 6, 86 / 56 yA kazcid videza- 11,2 / 138 mahAvrataM bhavetsAghoH 3, 44 / 32 yathArthAH santi nAstya. 7, 13 / 86 mahAntamAdaraM tara , 7 / 3. sthAyayodvamAyAti 12, 6 / 145 mahAvatAni saMdhatta 10, 18 | 135 yathA kRSIvalA: kSetra 4, 2 / 44 bhAtAtAtarajIvIryA 853 / 113 yathA lohasya saMsa- 8,57 / 112 mAtA tAtaH putramitrANi 6, 11 / 61 yathA prathA hi jIvoU 8,71 114 mAtA svasA pitA 8, 13 / 108 yathArtha sukhalipsA ne 8, 60 / 113 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padyAnukramaNikA yathAkhyAte tu vizeyaM 1, 56 / 131 yeSAM paikazarIre syuH 3, 27 / 30 yathA saSideho'yaM 5,4651 yeSAmAramA parAjayutvA , 521112 yathA madhukaraH puSpAt 3; 37 / 46 yeSu tvekapArIrasya 3, 32 / 30 yathA khalInato honA 1, 45 / 7 yarindriyANi svavazI- 2,1 / 12 yathAnalasya saMsargAta 3, 81 / 38 yogAH paradaza proktA; 8,66 / 114 yathA sato'pi devasya 3, 47 / 33 yo vartate yasya nisargajAto 1, 8 / 2 yathAvidhi yathA prAptaM 4, 30 / 48 yogyAsta eva sanyatra 13, 23 / 164 yaha dula meM jJAtvA 8, 108 / 11 yo no jita: karmakalApa-6, 34 / yadi vedakasamyaktvI 2,7 / 13 yadIyasaGgamAsAdya 56 / 113 raktapItAravindAnA 2, 18 // 56 yadvyaJjanasya yo 7; 54 / 65 rakSArtha tasya bhASAyAH 4, 17 1 46 yam vastu yathA cAsti 3,56 / 35 mavAvazyaM Sa yat kRtyaM 6, 4 | 60 rakSita dharma evAsti 8, 115 / 120 rajatasvarNalohAra 3, 23 1 26 pasya purassAt ripuvara 6, 46 / 72 rajanyAH pazcime bhAge 1,61 / / yaH svabhAvAdazuyo'- 8, 54 / 113 12 kundhumamunA , 5 02 yasyAsyakAntyA jita- 6.40 / 70 ratnatrayeNa saMyuktA 12,33 / 148 yAcAna nityaM gata- 12, 21 147 ratnatrayaM kSamAdhAzca 8, 117 / 120 yazca saMklezabAhulyA- 2, 30 / 16 ratnaprabhAdibhedena meM janmakalyANamaho- 6.57 / 73 3,10 / 28 rAgadveSavyatItasya yAdaze puNyapApe va 8, 34 / 110 660 / 74 rAgadveSAdidhuddhiH 12, 22 / 146 yAvajjIvAparAdhAnAM 6, 70 / 75 rAgadveSau parityajya 8, 421 111 yAni svayaM santi mahA- 3,226 rAgadveSo yasya nAzaM 5, 38 / 56 yAbhisyaktA moha- 10, 37 / 137 rAgadveSo nirAkRtya 6, 13 / 61 yugapat kSapayet sAdhuH 2,78 / 24 rAgadveSapravAhasya 76 | 101 yena zivAsi maSI 6, 33 / 66 yena nirgranyamudrAyA 3,60 / 40 rAgAdInAM vibhAvAnAM 3, 43 / 32 rAtrimadhye na yo 12 105 / 156 yenAsimAna: kAmayasya 6,56 / 73 rAni muktiparityAgI 12, 1 / 156 yena svayaM bodhamayena loke 6, 44 / 70 rAmarAjyaM prazaMsanto 370 / 37 yenAsinA dhyAnamayena 4,1 / 44 rudrasya krUrabhASasya 7, 107 / 103 ye narA dharmamAdhutya 8, 120 / 121 roSa toSaM ca bibhrANA: 5, 26 / 57 ye bhujyante sakRd- 12, 30 / 147 yeSAM dehe na santyanye 334 / 30 yeSAmAzrayamAsAdya 3, 33 / 30 lAvaNyalIlAvijitendra. 64 / 58 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 samyakanAritra-cintAmaNiH lucitAH pANiyugmena 1, 66 / 11 vidagdho'pi lokaH kRto ,16165 lokakalyANakArINi 12,87 / 156 vidyAlayAzca saMsthA- 12,81 / 125 lokarUpa vidhiyAnna 8, 100 / 118 vidvAMso dAnamAnA- 12, 82 / 155 loke asaradajJAnaM 7, 20 / 6 vidhinA pariNItA mA 3,75 / 37 loko'yaM sarvato 8104 / 116 vidhinA nityazaH 10, 16 / 135 locAcelasyamasnAnaM 1; 54 / 6 vidhinA kRtasaMnyAso 11, 26 / 142 locanadarzane yAppa 6, 28 / 126 vinayAttIrthakRttvasya 7, 85 / 100 lobhAnilotkIlitadhairya-6; 25 ! 78 vinayApracchanaM zrotuH 7, 65 / 101 lobhAtA kSetravRddhizca 12,55 / 151 vipadyamAna bhuvanaM 8,1.106 laulyAva sacittasaMsevA 12, 67 / 153 vipadyotpadyamAnoha 8, 25 / 106 vipine munibhiyuMktaM 1, 16 / 4 vaktavyA satataM pRmbhiH 3.62 / 35 vipuladiyutA bhUpAH 3, 68 / 36 vadhikAnAM zaraminA 5:34 / 58 viralA eva santIrNA: 10, 17 / 134 vanitA rAgavadhiya: 3, 508 / 42 kSArakhAde pa ra vandanA munibhiH kAryA 6,30 / 66 vilapansaM naraM dRSTvA 11,7 / 138 vandanAyAM ca bhAveSu 6, 113 / 85 vivikte yaH sthitaH 7, 101 / 102 varabodhavirAgazareNa hi 6, 46 / 71 vivikta yakSa jAyete 7, 70 / 67 vardhamAnavizuddhamADhyaH 2,6 / 13 vizudaghA vadhamAno'yaM 2, 8 | 13 calAhakAvalI dRSTvA 6, 54 : 51 vizumbhAvanAyuktA 6, 101 / 4 vasurAjasya yadvAkyaM 3, 54 / 34 viSTarAdiparityAge 10, 60 / vastutattvaM vimRzyAsman 8, 10 / 107 viharanti kadAcid vai 4,6 / 15 vAkazuddharayaM zRddhezSa 7, 55 / 65 viharantu ciraM loke 10, 36 / 137 vAcAM guptimaMnogupti 3, 102 / 41 vihatyAryakhaNDe 6, 20 / 65 thApanA pracchanA cApya 7,23 / 101 vINAveNusvarAdInAM 5, 31 / 58 vAtsalyamUrtayaH santi 10, 35 / 137 cIryApAramayA- 7,117 / 105 vAdhakaprakRtInAM po 13, 13 / 164 vIryAcArasya madhye 7, 124 / 105 vAnAdidevayoniSu 48 / 128 bIrya ca paJcadhA santi 7, 3 / 87 vAyuhiM vAyukAyama 3, 17 / 28 vRtta munInA gRhi- 12, 131 / 161 vAppAvaruddhakaNThAstA: 10, 14 / 134 vRddhApyekAkinI cAryA 3, 2 / 38 vAsare TekavAraM yaH 1,63 / 10 vedakazA samAyuktaH 2, 64 / 22 vigatAnumati: kiJca 12, 12 / 157 vedakadRSTisaMyuktaH [95 vijJAta lokatritayaM 55 / 73 vedakena yutaH kazcit 13, 26 / 165 vitaranti manuSyebhyaste 4, 56 / 51 ghedatrayeNa yumaseSu 6,53 / 130 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 padyAnunamarmANakA vayAvRtyaM zarIrasya 11, 15 / 136 zrAvako'yaM yathAzakti 12, 86 / 156 vairAgyasImAnamameyamAnAM 3, 1 / 26 zrotavyaM bahumAnenA 7,47 / 63 vairAgyasya' prakarSAya , 2 / 107 zreSThasaMhananopeTha 7, 102 / 103 vyAkSiptaM vA parAvRttaM 6, 26 / 66 vadhagatyAM bhavezAya 63 / 122 vyApAdya lokAn rahasi 6, 83 / 78 zvAsakAsAdirogANAM 7, 126 / 102 vyApAragRhanirmANa 12, 106 / 160 vyartha vacana vistAraM 4, 25 / 47 SaSThAnnavamaparyantaM 6 25 / 126 asena rahitAH samyag 4,25 / 47 SoDazAprakRtIno tu 2,76 / 24 SoDazakamabhedAnAM 2,77 / 24 zaGkA kAkSA ca 12, 40 | 156 zatahastamile kSetre 735 / 62 satatrayasamucchvAsAH 6,108 / 4 makasabodhadharaM gaNinAM 6, 55 / 73 zabdasyombAra zuddhaM 7,53 / 15 sakavArasya jIvasya , 21 / 125 zayitvA bhavejjAtu 2, 36 / 18 saMkalpAdvihitA hiMsA 12, 7 / 145 zamayennavarka dravyaM 2,56 / 20 saMzlezasya hi bAhulyAta 2, 32 / 17 zamayitvAlpakAlena 2, 54 / 20 sacittamAjane dattaH 12, 10 / 154 zarIrarAgaH sarveSAM 8, 57 / 113 sacittaM vastu no 12, 104 / 116 zarIre rudhiranAvaH 7,34 / 62 saddhipotamArato 8, 74 | 115 zarIre rAgahantAraM 6. 102 / 85 sacchidrAM nAvamAruhma 8, 63 / 114 yAzi zazi vANAkSi pra0,2 / 170 saMjvalanAdhyamohasya 13, 6 / 163 phAstrajJAnAdinA jAte 7.50 / 64 saMjvalanasya krodhAdI 2, 80 / 24 zikSAbataM caturtha syAd 12, 271 147 saMjvalanasya roSasya 2,46 / 20 zikSAvratasya vizeSAH 12, 66 / 153 sati sUryodaye mArge 4,7 / 45 ziraHsthaM bhAramuttArya 3,61 / 36 sate hitaM bhavet satyaM 3, 60 / 35 zira sthAH zyAmalA 8,7 / 107 saMtoSastatra kartavyoM 3, 66 / 36 zuklaleNyA va vijJeyA 630 / 126 sattAstha sakaladravyaM 2, 52 / 20 zuklasva rAgakAlimnA 7, 11 / 103 saspaM sustanaukAsti 1,46 / 63 zubarmanoharakyiH 767 | 101 satyeva bandhavicchede 8,76 / 116 zunyAgAreSu vatsyAmi 3, 105 / 42 satnAna sthAvarahisA- 13, 4 / 162 golArAmasamudrAdau 12, 24 / 146 sadadRSTe reva cAritram 13, 5 / 162 maise bane tahAge vA 8, 20 / 107 saddhanaH satataM yAda 3,61 / 35 zaucopakaraNaM kuNDI 5, 50 / 51 sadharmabhiH kRtAlApo 4, 21 / 46 pradhAna darzanaM proktaM 7,5 / 87 sabamabhiH saha sneho 7, 16 / 86 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 sabhyAcAritra-cintAmapiH sa nipAnAd vinirgasya 3,64 | 40 saMsAratApavinipAta- 6, 35166 saMnyAsastrividhaH 11, 13 / 136 maMvegavAtajvalitena tApA-6, 83 saptahastAntaraM sthitvA 3, 83 / 38 saMvarameva saMprAptu 8,63 / 116 sa bodho darzanAcAraH 7, 22 / 6 savipAkAvipAketi 8,85 / 117 samyaktvabodhAmalavRttamUlo 6, 1156 savipAkApramAvAstu 8,85 / 117 samyamatvavantoye 8,116 / 121 sallekhanAM svAtmahitA-11, 1 / 138 samyaktva sahitaM jAnaM 7,23 / 60 sallekhanAsarinmadhye 11, 22 / 140 samyavyavasthA pravidhAya yaH 1,4 / 1 saziSyaH sa vipro guru- 6, 18 / 64 samyagdarzanasampannaH 12, 6 / 157 sahanta nArakA bhUtvA 5,5 / 54 samaye samaye'saMkhya 2, 44 / 16 sahante dharya saMyuktA 6117 / 85 saMyamAt patito mayaMsa 2, 26 / 16 sAgasaH mUricaryeNa 7,84 / 68 saMthamA saMyame hyeka 6, 27 / 126 sAMjvalanasya lobhasya 2, 58 / 20 saMyama pratipadyamse 2, 34 / 17 sAdhavaH sukulInAnAM 4,34168 saMyamalanidharityeSA 1, 16 / 4 sAdhAraNazca pratyeko 3, 26 / 37 saMyatAsaMyavA jIvA 13, 64 1 166 sAdhunAnudinaM kArya 1,46 / / saMyamAsaMyamo loke 12, 3 1 162 sAdho na vidyate 11, 33 / 142 saMyamArsayamaprAptI 13, 7 / 163 sAmAyika tathA chedo 6 57 / 130 sarva cintAmaNau provataM 7, 11 / 88 sAmAyikAccyuto satyAM 2, 14 / 14 sarvathA paravastUnAM 1, 26 / 6 sAmAyika trisandhyAsu 12, 102 / 158 sarvathA zAntamoho'ya 21, 62 / 21 sAmyabhASasya siddhyrth6,7|7 sarvasAvadyasaMyoga 2, 13 / 53 sAyaM nimIlite padmaM 5,20 / 56 sarvasIyakRtAM bhavatyA 1,50 / 8 sA siddhAntavizeSaH 7, 15 / 86 sarvajJa! sarvatra virodhAnya 6, 74 / 76 sihaniSkrIDitA- 7, 116 / 104 sarvakarmaprakRtInAM 13, 14 / 164 sItA sulocanA rAjI 10,5 / 133 sarva hyanityamevaitada 8, 11 / 107 sudulaMbha mayaMbhavaM pavitra 6,67 / 13 sarinchalAdisaundarya 8,10 / 118 sudharmAccyavalo mAn 7, 18 / 86 sarinamadhye yathA naukA 11.21 / 140 sudhAMzubhirjagat sarva 8, 4 / 107 saMsAro'yaM mahAduHkha 1, 24 / 5 supAtrAya sadA deyaM 12, 32 / 158 saMsArAbhinigamnajantu- 13, 1 / 162 surendrAnugenAlakA nAya- 6, 16 / 64 saMsArasya svabhAvo'yaM 8, 18 / 108 sulabhA te bhavedeva 11,46 / 142 sasArastha svarUpaM ye 8, 32 110 sukSmakRSTigataM lobha 261 / 20 saMsArakAraNanivRttiparA- 1,6 / 2 sUkSmaspUla vibhedena 1, 28 / 6 saMkhArasindhovinimagna- 645 / 72 sUkSmAdisAmparAye 626 / 126 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 paMdhAnukramaNikA sUkSmo'pi dazito bandha 4, 13 / 45 svapratiSThA sthirIkatu 5, 27 / 47 sUtraM gaNadharaiH proktaM 7,31 / 60 svasthabhAvasya siddhyarya 761 | 101 saiva sArthakyamApnoti 8, 80 | 116 svarNapanasamAgchanna 8, 55 / 113 sevAtra sAdhubhiryAyA 4, 60 / 52 sthitikANDakaghAto- 13, 31 / 166 sUrINAM vA gurUNAM vA 6, 25 / 66 sthalasteyAkhyapApAd 12, 11 / 145 so'yamantamuhartena 2,71 / 23 sthU lAnatavacanAnAM 10, 10 / 155 sokayiha sAdhanA 6,71 / 75 stenaprayogadhaurArthI 1247 / 150 saugandhyalobhato mRtyaM 5, 23 / 56 saugandhye cApi dorgamadhye 1,42 / 7 sparzana rasanaM cANaM 1,38 / 7 haridghAsAvasaMkIrNa 4,67 / 53 sAda dhamAge 7 !! .13 hariyAta saMkIrNe 1,8 / 45 sthAdAjJAvicayaH pUrvo 7, 110 / 103 hastayoreva bhoktavyaM 10,20 / 135 svaparastrIparityAgI 3, 73 / 37 hastI pAdau pa prakSAlya 7, 17 / 62 svazarIrasya saMskAra 3, 112 / 43 hA hA kSetraparAvarte 8,66 / 118 svasyAhAranimittaM yaH 1.51 / 51 hAsyAdayazca SaT cate 3,87 / 36 svAdhyAyagatazAstrasya 7,41 / 63 hisAsteyAnutAbrahma 12, 5 / 144 svakIyavRttaralamatra 13, 45 / 166 hiMsAdipApAd vyavahAgato 1, 12 / 3 svAdhyAyo naiva kartavyaH 7,30 / 60 hiMsAnado mupAnandas 7, 1081103 svAdhyAyaM vidadhat sAdhuH 7, 40 1 62 hisA dipApAda ghirate 3, 4 / 27 svAdhyAyaH kriyate pummiH 7,43 / 63 hitA minA priyA vANo 1, 24 / 6 svaparabhedavijJAnaM 7, 24 / 60 hitAM te mitAM te 4,18146 svakIyapuNyapApAbhyA 365 / 36 honAdhikavidhAnaM ca 12, 18 / 150 svAdhyAyo nAma vijhayo 766 / 101 hRSIkaviSayAbInA 5.3 54 svAdhyAyaM vidadhassAdhuH 7, 44 / 63 hRSIkANI jayaH kArya: 1.36 / 7 svAdhyAyAvasare pumbhiH 7, 33 / 62 he Atman svahitaM , 38 ! 111 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhipatra pR020 pa. saM0 azuddha zuddha 1 2 nijabhAvazudadhya vizvAnya devAn dhaya nijabhAvazuddhya vizvAmyadevAn zreya --samitiraktA hokavAraM yaH 24 63 etadvRttaM 12 41 28 -samitiraktA TekavAhaM yo etadvattaM vizuddhayA vizuddhayA saa|| ruhante - kAryAzcaturvidhA taccatuvidhya mahadvAlpatara --dhAriNI zirAsthaM kenoktastavaM munibhUryA sAmarthya 33 36 7 77 61 vizuddhyA vizudaghyA dhAtA sahanle kAyAzcaturvidhAH tatvAturvidhya mahRd vAlpataraM - dhAriNi zirasthaM kenoktastvaM munirbhUyA sAmathya yA: ---makSANAM pAdAbhyAmeva -..-lakSmaNa kAkApriyaM bahvapi pratyayaM 10. 41 ya: 103 114 43 14 56 16 16 -makSaNAM paddhayAmeva -lakSaNA kAkapriyaravaM bapi pratyavaM 27 21 eva evaM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pR0 saM0 10 saM0 azuddha 50 51 51 51 51 1 sara 53 53 61 70 73 74 * 75 77 78 76 83 85 86 62 63 pa 105 108 106 119 114 118 120 123 43 4 6 52 54 55 56 61 67 66 12 40 55 61 64 71 177 84 88 100 116 16 33 46 73 116 16 23 41 66 103 117 3 vahnirjyAlara zakaTAbhA kuNThI vidyutsphati-picchakti zuddhi-patra gRhota: kena cijjAtu ekadvitroNi saMkIrNa dheyaM -razmi jitacandramA vijJAnaloka - dharmaSu jJAtAdRSTasva manasazuddhi dvayeAdyA pareSyAM svabhAva pratyAkhyAnAJca kecid matA mUDhadRSTitA svAdhyAyasamudyataiH bahumAnAdya vayante yathAgamam - dAramacaH jovaM maranto iyante caturanta --- dviSAte ratnatraye narakagatau zuddha bahnajvalA pAkaTAbhaH kuNDI vidyatramUrti - picchapaMkti gRhotAH kenacijjAtu ekadvitrANi saMkIrNe deya -rasmi jitacandramas vijJAtaloka - dharmeSu jJAtAdRSTAsva manasaH zuddhi dvaye kendriyAdyA pareSAM svabhAvo pratyAkhyAnAcca kecana matA mUDhadRSTitA svAdhyAyArthaM samudyataiH bahumAnAkhya varNyante hi yathAgamam - daatmn| dehaM 207 bharanto dUyante zcaturanta - dviSanti ratnazrayaM svagatyAM Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 pR0 saM0 10saM0 127 38 128 ra 1336 133 10 137 37 eSo 145 17 . 148 37 42 55 117 151 160 167 35 samyakcAritra-cintAmaNiH azuddha zuddha cintayazcittaM cintayatazcittaM naparcA javaSa aparyApteSu nAstye nAstyeva eSAM jJAtAdRSTa svabhAvAH jJAtAdRSTAsvabhAvAH tokina- sIrtha kunnAkasukhaspahA muktisukhapRhA virati viratiH -datithI- -datithidAnenaiva zudhyante dAnenaiva hi zudhyante tRdho vadho kASNa kASThA ailakavat ailakavattu zaithilyAdanto- zaithilyAlnodezavataM dezavatasArthaka sArthaka cAritrAdyo cAritrADhayo hasantu to hasantu mazuddha gRhasthako gardabhako samUhase maNi samahase maNDita madhyarAtrike do ghar3I madhyarAtrike do ghar3I pazcAtse suryArUpa sUryAsta Adike tIna saMhana- chahoM saMhananoMse sahita noMse sahita jIvako dehako zubhAcArako prApta zubhAcArako bhI prApta huA AbAdhAkAla Anepara AbAdhAkAla bota' jAnepara AvAdhAke pUrva hI apane udayakAlake pUrva nirjIrNa nirjIrNa 166 1715 171 pR0 saM0 10 saM0 . 61 12 pUrvase 61 102 116 117 117 26 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghamA zuddhi-patra pR0 saM0 paM.saM. azuddha zuddha 126 tiryaJca samya. tiryaJcoM meM samyaktvakA patyakA 137 16 AyikAoMko AyikAoMke 12 (prakA0) viSa-velA viSa-vela 6 (bhUmikA ) bhUtibano bhUtabalo saMgoM nAmAniyo'tti nAmAni yo'tti sacittaviralo sacittavirato sacitta tyAga pratibhA sacittatyAgapratimA 15 23 (le0) ekadazama dazama 15 16 adhovarjI adhovartI 16 17 // samAja samatA noTa-samAsavAle padoMke mUDhA adhikAMza alaga-alaga chApe gaye haiN| zuddhi-patra meM unakA saMzodhana zakya nahIM hai / ataH saMskRtajJa vidvAna unakA saMzodhana karA par3hanekA kaSTa kreN| -pa.sA.