Book Title: Jain Siddhanta Bol Sangraha Part 06
Author(s): Hansraj Baccharaj Nahta, Bhairodan Sethiya
Publisher: Jain Parmarthik Sanstha Bikaner
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010513/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA puSpa naM0 104 zrI jaina siddhAnta bola saMgraha zrI haMsarAja baccharAja nAhaTA saradArazahara nivAsI dvArA jaina vizva bhAratI, lADanUM ko saprema bheTa prakAzaka agaracanda mairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera (rAjasthAna) nyochAvara kevala zA) vaha bhI jJAna khAte me lagegA mahasUla kharca alaga ejUkezanala presa, bIkAnera tA0 11-8-52 vikrama saMvata 2006 # bhAdrapada mAsa vIra saMvat 2478 dvitIya AvRtti 1000 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAbhAra pradarzana isa bhAga ke nirmANa evaM prakAzana kAla meM divaMgata parama pratApI jainAcArya pUjya zrI javAharalAlajI mahArAja evaM vartamAna pUjya zrI gaNezIlAlajI mahArAja sAhaba apane vidvAn ziSyoM ke sAtha bhInAsara evaM bIkAnera virAjate the| samaya samaya para pustaka kA meTara Apa zrImAnoM ko dikhAyA gayA hai| Apa zrImAnoM kI amUlya sUcanA evaM sammati se pustaka kI prAmANikatA bahuta bar3ha gaI hai| isaliye yaha samiti Apa zrImAnoM kI cirakRtajJa rhegii| zrImAn muni bar3e caoNdamalajI mahArAja sAheba, paNDita muni zrI siremalajI evaM javarImalajI mahArAja sAheba ne bhI pustaka ke katipaya viSaya dekhe haiM isaliye yaha samiti ukta muniyoM ke prati bhI apanI kRtajJatA prakaTa karatI hai| isa pustaka ke prArambhika kucha bola zrImAn pannAlAlajI mahArAja sAheba ko dikhAne ke liye ratalAma bheje the| vahA~ ukta muni zrI eva zrImAn bAlacandajI sA0 ne unheM dekha kara amUlya sUcanAe~ dene kI kRpA kI hai ataH hama Apake bhI pUrNa AbhArI haiN| nivedaka-pustaka prakAzana samiti (dvitIyAvRtti ke sambandha meM) zAstramarmajJa paDita muni zrI pannAlAlajI ma. sA. ne isa bhAga kA dubArA sUkSmanirIkSaNa karake saMzodhana yogya sthaloM ke liye ucita parAmarza diyA hai| ataH hama Apake AbhArI haiN| __vayovRddha muni zrI sujAnamalajI ma. sA. ke suziSya paM0 munizrI lakSmIcandajI ma. sA ne isakI prathamAvRtti kI chapI huI pustaka kA AdayopAnta upayoga pUrvaka avalokana karake kitaneka zaMkA sthaloM ke liye sucanA kI thii| unakA yathAsthAna saMzodhana kara diyA gayA hai| ataH hama ukta muni zrI ke AbhArI haiN| ___isake sivAya jina 2 sajjanoM ne Avazyaka saMzodhana karAye aura pustaka ko upayogI banAne ke liye samaya samaya para apanI zubha sammatiyoM pradAna kI haiM una saba kA hama AbhAra mAnate haiN| / / isake atirikta isa grantha ke praNayana meM pratyakSa yA parokSa rUpa meM mujhe jina jina vidvAnoM kI sammatiyoM aura grantha kartAoM kI pustakoM se lAbha huA hai unake prati maiM vinamna bhAva se kRtajJa huuN| Una presa bIkAnera- . . nivedaka-bhairodAna seThiyA - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] do zabda zrI jaina siddhAnta - vola saMgraha ke chaThe bhAga meM 20 se 30 taka gyAraha bola saMgraha kiye gaye haiM / ina voloM me AnupUrvI, sAdhu zrAvaka kA AcAra, dravyAnuyoga, kathA sUtroM ke adhyayana, nyAya praznottara Adi aneka viSayoM kA samAveza huA hai / kAgaja kI kamI ke kAraNa thokar3e sambandhI kaI vola hama isa bhAga me nahIM de sake haiN| sUtroM kI mUla gAthAyeM bhI isameM nahIM dI jA sakI haiN| pramAraga ke liye uddhRta granthoM kI sUcI prAyaH isake bhAga 1 se 5 aura 8 bhAga ke anusAra hai| voloM ke nIce sUtra aura grantha kA nAma pramANa ke liye diyA huA hai isaliye isameM nahIM diyA gayA hai / tIrthakaroM ke varNana meM saptatizata sthAna prakaraNa grantha se bahuta sI bAteM lI gaI haiN| bola saMgraha para vidvAnoM kI sammatiyoM prApta huI hai / ve bhI kAgaja kI kamI ke kAraNa isa me nahIM dI jA sakI haiM / 1 zrI jaina siddhAnta bola saMgraha ke chaThe bhAga kI dvitIyAvRtti pAThakoM ke sAmane prastuta hai / isakI prathamAvRtti saMvat 2000 me prakAzita huI thI / pAThakoM ko yaha bahuta pasanda aaii| isalie thor3e hI samaya meM isakI sArI pratiyAM samApta ho gaI / isa grantha kI upayogitA ke kAraNa isake prati janatA ki ruci itanI bar3hI ki hamAre pAsa isakI mAMga varAvara Ane lagI / janatA kI mAga ko dekha kara hamArI bhI yaha icchA huI ki isakI dvitIyAvRtti zIghra hI chapAI jAya kintu presa kI asuvidhA ke kAraNa isake prakAzana meM vilamva huA hai / phira bhI hamArA prayatna cAlU thA / Aja hama apane prayatna meM saphala hue haiN| ataH isakI dvitIyAvRtti pAThakoM ke sAmane rakhate hue hameM Ananda hotA hai / 'pustaka zuddha chape ' isa bAta kA pUrA pUrA dhyAna rakhA gayA hai phira bhI dRSTidoSa se tathA presa karmacAriyoM kI asAvadhAnI se chapate samaya kucha azuddhiyAM raha gaI haiM isake lie pustaka meM zuddhipatra lagA diyA gayA hai / ataH pahale usake anusAra pustaka sudhAra kara phira pddh'eN| inake sivAya yadi koI azuddhi Apake dhyAna meM Ave to hameM sUcita karane kI kRpA kareM tAki AgAmI AvRtti meM sudhAra kara diyA jAya / vartamAna samaya meM kAgaja, chapAI aura anya sArA sAmAna mahaMgA hone ke kAraNa isa dvitIyAvRtti kI kImata bar3hAnI par3I hai phira bhI jJAna pracAra kI dRSTi se isakI kImata lAgata mAtra hI rakhI gaI hai| isa kAraNa Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] se kamIzana Adi nahIM diyA jA sakatA hai| isase prApta rakama phira bhI sAhitya prakAzana Adi jJAna ke kAryoM meM hI lagAI jAtI hai| nivedaka:-- zrI agaracanda bhairodAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA bIkAnera zrI seThiyA jaina pAramArthika saMsthA, bIkAnera - pustaka prakAzana samiti dhyakSa-zrI dAnavIra seTha bhairodAnajI setthiyaa| maMtrI - zrI jeThamalajI seThiyA / upamaMtrI-zrI mANakacandajI seThiyA / lekhaka maNDala zrI indracanda zAstrI M. A. zAstrAcArya, nyAyatIrtha, vedAntavAridhi / zrI rozanalAla jaina B-A, LLB, nyAya kAvya siddhAntatIrtha, vizArada / zrI zyAmalAla jaina M... nyAyatIrtha, vizArada / zrI ghevaracandra bA~ThiyA 'vIraputra' nyAya vyAkaraNatIrtha, siddhaantshaastrii| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] viSaya sUcI bolana pRSTa yola naM0 mukha pRSTha 1610 vipAka sUna (duHkha vipAka' aAbhAra pradarzana aura sukha vipAka) kI do zabda 3. bIsa kathAeM . 26 pustaka prakAzana samiti 4 21 vAM bolaH-61-156 viSaya sUcI, patA 5811 zrAvaka ke ikkIsa guNa 61 akArAdyanukramaNikA 612 pAnI pAnakajAta-dhovaNa AnupUrvI ka ikkIsa prakAra kA 63 thAnupUrvI kaNThastha 613 zavala dopa ikkIsa . guNane kI sarala vidhi ga 14 vidyamAna padArtha kii| zuddhi patra anupalabdhi ke ikkIsa maMgalAcaraNa kAraNa 20 vAM bola:- 3-60/615 pAriNA mikI buddhi ke / 101 zrutabAna ke vIsa bheda . 3, ikkIsa dRSTAnta 73 602 tIrthakara nAma karma bA~dhane 616 samikkhu (dazavakAlika ke vIsa bola 5 / dasave) adhyayana kI 603 viharamAna vIsa ikkIsa gAthAeM 126 604 bIsa kalpa (sAdhu ke) 617 uttarAdhyayana sUtra ke 605 parihAra vizuddhi cAritra caraNavihi nAmaka 31 veM adhyayana kI 21 gAthAeM 130 106 asamAdhi ke bIsa sthAna 21 607 Azraya ke vIsa bheda 24618praznottara 21, 133-157 608 saMvara ke vIsa bheda 25 (1) UMkAra kA artha paMca309 caturaMgIya (uttarAdhyayana parameSThI kaise? . 134) ke tIsare adhyayana kI (2) saMgha tIrtha hai yA tIrthana bIsa gAthAeM) 26/ kara tIrtha hai ? ke vIsa dvAra Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6]. praSTa hai? prazna vola naM0 pRSTha prabhavola naM0 (3) siddhazilA aura aloka (13) vrata dhAraNa na karane vAle ke bIca kitanA antara ke lie bhI kyA prati135 kramaNa Avazyaka hai ? 144 purimatAla nagara meM (14) laukika phala ke liye tIrthaGkara ke vicarate hue yakSa yakSiNI ko pUjanA abhaggasena kA vadha kaise kyA sadopa hai ? 146 huA ? 135 (15) caturtha bhakta pratyAkhyAna 'bhavya jIvoM ke siddha kA kyA matalaba hai ? 146 ho jAne para kyA loka | (16) khule mu~ha kahI gaI bhASA bhavyoM se zUnya ho sAvadha hotI hai yA jAyagA ? 136 niravadya hotI hai ? 150 avadhi se manaHpayaya (17) kyA zrAvaka kA sUtra jJAna alaga kyoM par3hanA zAstra sammata hai?150 kahA gayA ? 137 // | (18) sAta vyasanoM kA varNana akSara kA kyA artha hai? 138 / kahA~ milatA hai ? 155 sAtAvedanIya kI jaghanya (19) loka meM andhakAra ke sthiti antamu hUta kI kitane kAraNa haiM ? 156 yA bAraha muhUrta kI ? 136 (20) ajIrNa kitane prakAra kalpavRkSa kyA sacitta kA hai ? 157 vanaspati rUpa tathA devA (21) sAdhu ko kauna sA vAda dhiSThita haiM. 1 140 kisake sAtha karanA (10) strI ke garbha kI cAhiye ? 157 sthiti kitanI hai ? 141 22 vAM bola:--159-166 kyA ekala vihAra 616 sAdhu dharma ke zAstra sammata hai ? 142 vizeSaNa bAIsa 156 (12) Avazyaka kriyA ke | 120 parISaha vAIsa. 160 samaya kyA dhyAnAdi 621 nigraha sthAna bAIsa 162 karanA ucita hai ? 143 23 vAM vola:--166-176 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 9 bolanaM0 pRSTha vola naM0 622 bhagavAna mahAvIra kI cauvIsa gAthAeM caryA viSayaka (AcA 3 3 vinaya samAdhi adhya0 rAMga vaoN a0 u01 dazavaikAlika vaoN , gAthAeM teIsa 166 adhyayana u02 kI 423 sAdhu ke utarane yogya caubIsa gAthAeM 201 tathA ayogya sthAna 634 daNDaka cauvIsa 204 teIsa 170 635 dhAnya ke cauvIsa prakAra 205 624 sayagaDAMga sUtra ke 636 jAtyuttara caubIsa 206 teIsa adhyayana 103 25 vAM bola-215-224 25 kSetra parimANa ke teIsa bheda 173 / 937 upAdhyAya ke paccIsa : 215 326 pA~ca indriyoM ke teIsa pA~ca mahAnata kI vipaya tathA 240 paJcIsa bhAvanAe vikAra pratilekhanA ke paccIsa 24 vAM bolA-176-215 bheda 627 gata utsarpiNI ke 40 kriyA paJcIsa 218 cauvIsa tIrthakara 16641 sUyagaDAMga sUtra ke 4sa airavata kSetra meM varta- paoNca a0 (dUsare u0) mAna avasarpiNI ke kI paJcIsa gAthAeM 216 cauvIsa tIrthaGkara 176 / 642 Arya kSetra sAr3he paccIsa 223 626 vartamAna avasarpiNI 26 vAM bolA--225-258 ke cauvIsa tIrthakara 17713 vvIsa boloM kI 630 bharatakSetra ke AgAmI maryAdA 225 24 tIrthakara 166/44 vaimAnika deva ke 631 airavata kSetra ke AgAmI chabbIsa bheda 227 24 tIrthaGkara 167/ 27 vAM bolaH-228-230 632 sUyagaDAMga sUtra ke dasave samAdhi adhyayana kI 645 sAdhu ke sattAIsa guNa 228 218 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 bola naM0 .. pRSTha bola naM0 646 sUyagaDAMga sUtra ke 653 aTThAIsa nakSatra 288 " : caudahaveM adhyayana kI 154 labdhiyA~ aTThAIsa - 28 sattAIsa gAthAe 230 | 26 vAM bolA--26-307 647 sUyagaDAMga sUtra ke pA~caveM adhyayana (pahale | 655 sUyagaDAMga sUtra ke * uddeze) kI sattAIsa mahAvIra stuti nAmaka 'chaThe adhyayana kI 26 gAthAeM 236 || gAthAeM 266 648 AkAza ke sattAIsa . ' nAma 656 pApa zruta ke 26 bheda 35 646 autpattikI buddhi ke 30 vAM vola:--307-316 sattAIsa dRSTAnta 242 | 657 akarma bhUmi ke 28 vAM bolaH--283-266 tIsa bheda 307 650 matijJAna ke aTThAIsa 658 parigraha ke tIsa nAma 310 bheda 283 | 656 bhikSAcAya ke tIsa 651 mohanIya karma kI 652 anuyoga dene vAle ke - tIsa sthAna aTThAIsa guNa 286 pustaka milane kA patAagaracanda bhaigedAna seThiyA jaina pAramArthika saMsthA, . . mohallA maroTIyAM kA bIkAnera (rAjasthAna) 310 -- . aTThAIsa prakRtiyA~ 24 | 660 mahAmohanIya karma ke Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArAnukramaNikA bola naM. pRSTha | bola naM0 kI sarala vidhi ga 657 akarma bhUmi ke tIsa 4 2 Arya kSetra sADhe pacIsa 223 bheda 307 | 618 Avazyaka kriyA ke 153 aTThAIsa nakSatra 285 samaya kyA sAdhu kA 651 aTThAIsa prakRtiyAM dhyAnAdi karanA mohanIya karma kI 24 ucita hai (12) 143 654 aTThAIsa nabdhiyAM 28/607 Azraya ke bIsa bheda 25 652 anuyoga dene vAle ke aTThAIsa guNa 286/11 ikkIsa guNa zrAvaka ke 61 606 asamAdhi ke bIsa sthAna 21 12 ikkIma prakAra kA prA dhovaNa 648 AkAza ke sattAIsa 613 ikkIsa zavana doSa 68 nAma 241 616 indriyoM ke teIsa viSaya 623 AcArAMga dvitIya aura 240 vikAra 175 zrutaskandha prathama cUlikA ke dUsare a0 ke dUsare 17 uttarAdhyayana sUtra ke u0 me vaNita sAdhu ke ivarta sarve a0 kI yogya yA ayogya ikkIsa gAthAeM sthAna teIsa 170 106 uttarAdhyayana sUtra ke 6.22 AcArAMga navama a0 tIsare a0 kI bIsa pahale u0 kI teIsa gAzAeM gAthAeM 166 / 149 utpattiyA buddhi ke zrAnupUrvI ka sattAIsa dRSTAnta 242 AnupUrvI kaNThastha guNane | 56 unatIsa pApa sUtra 305 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bola naM0 637 upAdhyAya ke pacIsa guNa e 18 ekala vihAra kyA zAstra sammata hai ? (11) prazna ai 646 autpattikI buddhi ke sattAIsa dRSTAnta ka 604 kalpa bIsa sAdhu sAdhvI ke 640 kriyA paccIsa 625 kSetra parimANa ke teIsa bheda 631 airavata kSetra ke AgAmI caubIsa tIrthakara 62 airavata kSetra ke AgAmI cobIsa tIrthaGkara zrau kha 618 khule mu~ha kahI gaI bhASA sAvadha hotI hai yA nirayadya ? (16) ga 627 gata utsapiNI ke cobIsa tIrthaGkara [10] pRSTha | bola naM0 ca 215 | 606 caturaMgIya a0 (cAra aGgoM kI durlabhatA kI bIsa gAthAeM 142 167 176 242 218 173 150 176 17 caraNavihi adhyayana (uttarAdhyayana 11 vaeN (0) ko 21 gAthAeM 134 caubIsa daNDaka cha 643 chatrIsa boloM kI maryAdA ja 636 jAtyuttara ( dUSaNA bhAsa) caubIsa pRSTha 26 130 204 ta 630 tIrthaMkara caubIsa (bharata kSetra ke) AgAmI utsarpiNI ke 631 tIrthaGkara caubIsa (airavata kSetra ke ) AgAmI utsarpilIke 225 206 166 167 28 tIrthaGkara caubIsa airavata kSetra meM vartamAna avasarpiNI ke 626 tIrthaGkara caubIsa (varta mAna avasarpiNI) kA lekhA 177 - 166 taka 176 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] bola naM0 pRSTa bola pRSTa 627 tIrthaGkara caubIsa gata utsarpiNI ke 17653 nakSatra adAIsa 288 126 tIrthaGkara caubIsa varta 641 naraka ke duHkhoM kA mAna avasapiNI ke 177 varNana karane vAle 'naraya 102 tIrthaGkara nAma karma bAMdhane / vibhatti' a05 dvitIya ke bIsa bola 5 30 ko pacIsa gAthAeM 219 657 tIsa akarma bhUmi 307 . 647 naraka ke duHkhoM kA 660 tIsa bola mahAmoha varNana karane vAle 'naraya nIya karma bAMdhane ke 31. vibhatti' a05 prathama u0 kI sattAIsa gAthAeM 236 634 daNDaka caubIsa 204 | 121 nigraha sthAnavAda meM 616 dazavaikAlika ke dazave a0 hara ho jAne ke sthAna kI ikkIsa gAthAe 126) bAIsa 162 633 dazakAlika navama 10 dUsare 30 kI. E36 paDilehaNA ke paccIsa cauvIsa gAthAe~ bheda 610 duHkha vipAka sUtra | 614 padArtha kA jJAna nahIM. kI kathAeM hone ke ikkIsa kAraNa 71 644 deva vaimAnika ke 158 parigraha ke tIsa nAma 310 chabbIsa bheda 120 pariSada vAIsa 160 105 parihAra vizuddhi cAritra 61 dharma ke vAIsa vizeSaNa 156 ke bIsa dvAra.. 16 6.35 dhAnya ke caubIsa | 626 pAMca indriyoM ke teIsa viSaya aura 240 prakAra vikAra 175 112 ghovaNa pAnI ikkIsa 13 pAMca mahAvrata kI prakAra kA 63 paccIsa bhAvanAeM 217 218 205 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha bheda [12] bola naM0 pRSTha | pola naM0 112 pAnI ikkIsa prakAra kA 63 | 658 bhikSAcaryA ke tIsa bheda 310 656 pApa zruta ke unatIsa bheda 305 | 150 matijJAna ke aTTAIsa 115 pAriNAmikI buddhi ke 23 ikkIsa dRSTAnta 73 / 943 maryAdA chabbIsa 636 pratilekhanA ke paccIsa boloM kI 225 bheda 218660 mahAmohanIya karma ke 118 praznottara ikkIsa 133 tIsa sthAna 51 mohanIya karma kI 120 vAIsa paripaha aTThAIsa prakRtiyA 284 103 bIsa viharamAna 8 ya 615 buddhi (pAriNAmikI, ke 618 yatanA yinA khule muMha ikkIsa dRSTAnta 73 | kahI gaI mApA sAvadya E46 buddhi (zrautpattikI) ke hotI hai yA niravadya 150 sattAIsa dRSTAnta 242 / | 654 labdhiyAM aTThAIsa 288 122 bhagavAn mahAvIra svAmI 103 lAMchana cIsa viharamAnoM ke 6 kI carcA viSayaka teIsa gAthAeM 166 / 126 vartamAna avasarpiNI 13. bharatakSetra ke AgAmI ke cauvIsa tIrthakara 177 caubIsa tIrthakara 196 | 152 vAcanA dene vAle ke * bhavya jIvoM ke siddha aTThAIsa guNa 286 ho jAne para kyA loka 36 vAda meM dUpaNAbhAsa bhavyoM se zunya ho (jAtyuttara) caupIsa 206 jAyagA ? (5) 136 | 121 vAda meM hAra ho jAne 138 bhAvanAe paccIsa pAMca (nigraha) ke pAIsa mahAvatoM kI 217 sthAna 162 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] bola naM0 pRSTha bola naM. pRSTa 654 vidyamAna padArtha kI anu- 155 sattAIsa guNa sAdhu ke 228 palabdhi ke ikkIsa 116 sabhikkhu a0 ko kAraNa ikkIsa gAthAeM daza133 vinaya samAdhi para vaikAlika a010) 126 kI cauvIsa gAthAeM 201/631 samAdhi adhyayana 10 610 vipAka sUtra kI bIsa (sUyagaDAMga sUtra) kathAeM kI caubIsa 103 viharamAna bIsa gAthAe 655 vIratthuI (mahAvIra 3 3 samAdhi (vinayasamAdhi) svAmI kI stuti) ko a. dazavakAlika unatIsa gAthAe / a0 u02) kI 644 vaimAnika deva ke cauSIsa gAthAya 201 chabbIsa bheda 227 142 sADhe paccIsa Arya 618 vrata dhAraNa nahIM karane vAne ke liye kyA 653 sAtaveM upabhoga pari bhoga parimANa vrata meM pratikramaNa Avazyaka chantrIsa boloM kI maryAdA 225 613 zabala dopa ikkIsa 6 .616 sAdhu kA svarUpa batAne vAlI dazavaikAlika 618 bhAvaka kA sUtra par3hanA a0 10 kI ikkIsa ___kyA zAkha sammata hai? 150 gAthAe' 126 111 zrAvaka ke ikkIsa guNa 61/117 sAdhu kI cAritra vidhi 601 zruta jJAna ke bIsa bheda 3 vipayaka ikkIsa gAthAeM 118 saMgha tIrtha hai yA tIrtha- 323 sAdhu ke utarane yogya tathA ayogya sthAna 608 savara ke bIsa bheda 25 teIsa 170 232 ra tIrtha (2) 134 teIsa Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 [14]. cola naM0 pRSTha! yola naM0 646 sAdhu ke liye upadeza 24 sUyagaDAMga sUtra ke rUpa sUyagaDAMga sUtra teIma adhyayana 173 ke caudahave a0 kI 32 sUragaDAMga sUtra ke dasaveM sattAIma gAthAeM 230 / samAdhi 0 kI 145. sAdhu ke sattAIsa guNa 220 caubIma gAthA 618 sAdhu ko kauna sA bAda 646 mUyAhAMga sUtra ke phisa ke sAtha karanA pAMca a0 dvitIya 30 cAhiye ? (21) 157 kI paccAsa gAthA 216 604 sAdhu sAdhI ke vIsa 64 sUyagaDAMga sUtra ke kalpa ___ pAMcaveM aprathana 30 110 sumba vipAka sUtra kI ko sattAIsa gAthAe 036 phayA (1) 53 654 sayagaDhAMga satra ke mahA646 sUyagaDhAMga sUtra ke paura stuti nAmaka chaThe caudahaveM pranyAdhyayana kI / a0 kI dhanatIsa sattAIsa gAyA 230 gAthAeM 268 - IIMa LAM A Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [pa] pUrvAnupUrvI kahate haiN| antima bhaMga 5, 1, 3, 2,1 isa prakAra ulTe krama se hai isaliye yaha pazcAt AnupUrvI kahalAtA hai| zeSa madhya ke. 118 bhaMga anAnupUrvI ke haiN| AnupUrvI meM kula bIsa koSThaka haiM aura eka eka koSThaka meM chaH chaH bhaga haiN| 5 aMkoM kA eka bhaMga hai isaliye 6 bhagoM meM arthAt eka koSThaka me tIsa aka rahate haiN| pratyeka koSThaka meM cauthe pA~cave khAne ke antima do aMka kAyama rahate hai| aura prArambha ke tIna * khAnoM meM parivartana hotA rahatA hai| bIsoM koSThakoM ke antima do do aMkoM kA yahA eka yantra diyA jAtA hai pahale cAra koSThakoM ke antima do aMka | 45 35 25 .5 pAMcaveM se AThaveM , 54 34 24 14 nave se bArahaveM , | 53 43 23 13 terahave se solahave , 52 42 32 12 satrahaveM se bIsaveM , " 51 41 31 21 yantra bharane kI vidhi yaha hai| AnupUrvI ke pahale koSThaka ke antima aMka 45 haiM / pahale koSThaka meM cauthe pAMcave khAne meM ye sthAyI rheNge| pahale koSThaka ke pUre ho jAne para dUsare koSThaka meM dasa ghaTA kara antima aMka 35 rakhanA cAhiye / isI prakAra tIsare aura cauthe koSThakoM meM bhI dasa dasa ghaTAkara kramazaH 25 aura 15 aMka rakhane caahiye| ye cAra koSThaka pUre ho jAne para yantra kI dUsarI paMkti meM yAnI pAMcaveM koSThaka meM antima aka 54 rakhanA cAhiye / 54 meM dasa ghaTAne se 44 rheNge| kintu cUMki eka bhaMga meM do aMka eka se nahIM Ate isaliye chaThe koSThakameM dasa ke badale bIsa ghaTAkara antima aMka 34 rakhanA cAhiye, para 44 na rakhanA cAhiye / sAtave aura AThave koSThaka meM dasa dasa ghaTA kara kramazaH 24 aura 14 aMka rakhane cAhiye / yantra kI tIsarI cauthI aura pAcavIM paMkti meM kramazaH nave koSThaka ke antima aMka 53, terahave ke 52 aura satrahaveM ke 51 haiN| inake Age ke tIna tIna koSThakoM meM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Upara kI taraha dasa dasa ghaTA lenA cAhiye / jahAM dasa ghaTAne se eka hI aMka do bAra AtA ho vahAM vIsa ghaTA lenA cAhie / gyArahave aura solahave koSTakoM meM isI kAraNa dasa ke badale bIsa ghaTAye gaye haiN| - isa prakAra AnunUrvI ke pahale, pAca, naveM, terahaveM aura satrahaveM koSThakoM ke antima aka kramazaH 45.54, 53, 52 aura 51 haiN| agale tIna koSThakoM kI antima aMkoM ke liye pUrvavartI koSThakoM meM se dasa dasa ghaTA lenA cAhiye / kintu chaThe gyArahaveM aura solahave koSThakoM meM se dasa ke badale bIsa ghaTAnA cAhiye anyathA eka hI aMka duvArA A jAtA hai| bIsa koSThakoM meM antima do aMka Upara likhe yantra ke anusAra bharanA cAhiye / koSTakoM ke cauthe pAMcaveM khAnoM meM ye aMka sthAyI raheMge aura pahale ke tIna khAnoM meM ye aMka nahIM jaayNge| antima do khAnoM meM Upara likhe anumAra aka rakhane ke bAda tIna aka zeSa rheNge| tIna aMkoM meM saba se choTe aMka ko pahalA usase bar3e ko dUsarA aura usase bhI bar3e ko tIsarA aMka samajhanA cAhiye / mAna lo, antima cauthe pAMcaveM khAnoM meM 34 aka rakhane ke bAda 1,2 aura 5 ye tIna aMka zeSa rhe| inameM 1 ko pahalA, 2 ko dUsarA, aura pAMca ko tIsarA a ka samajhanA cAhiye / pahalA dUsarA aura tIsarA aMka prathama tIna khAnoM meM chahoM bhagoM meM nimnalikhita yantra ke anusAra raheMge pahalA bhaMga dUsarA bhaMga tIsarA bhaMga cauthA bhaMga pAMcavAM bhaMga chaThA bhaMga pahalA dusarA dUsarA pahalA pahalA tIsarA tIsarA pahalA dUsarA tIsarA tIsarA dUsarA tIsarA tIsarA dusarA dUsarA pahalA pahalA AnupUrvI ke cIsoM koSTakoM meM yaha yantra lAgU hotA hai| bIsoM koSThakoM meM sthAyI aMka bharane ke bAda zepa tIna khAne Upara likhe yantra ke anusAra Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhare jAte haiM / vizeSa khulAsA ke liye yahA~ kucha aura udAharaNa diye jAte haiN| jaise antima do khAnoM meM 45 yA 54 aka rahane para zeSa 1,2, 3rahate haiN| inameM 1 ko pahalA, 2 ko dUsarA aura 3 ko tIsarA aMka mAna kara ukta yantra ke anusAra pahale tIna khAne bharane se pahalA aura pAMcavAM koSTaka bana jaaygaa| 1 sthAyI 5 sthAyI ( 1 2 354 sm 1 bhaMga pahalA dusarA tIsarA 2 bhaMga dUsarA pahalA nIsarA 3 bhaga pahalA tIsarA dUsarA 4 bhaMga tIsarA pahalA dUsarA 5 bhaga dUsarA tIsarA pahalA 6 bhaMga tIsarA dUsarA pahalA m www mh sh I AV 3 2 114513 2 1/54 dUsarA udAharaNa sthAyI aMka 35 aura 53 kA liijiye| yahAM zeSa aMka 1, 2, 4, rheNge| inameM 1 ko pahalA 2 ko dUsarA aura 4 ko tIsarA samajha kara yantra ke anusAra pahale tIna khAne bharane se dUsarA aura navAM koSThaka bana jaaygaa| 2 sthAyI sthAyI M 1 bhaMga pahalA dUsarA tIsarA |12 4135 12453 2 bhaMga dUsarA pahalA tIsarA 3 bhaga pahalA tIsarA dUsarA 1 4 2/3 5 1425 4 bhaMga tIsarA pahalA dUsarA 4 1 2/3 5 4 1.2| 5 bhaMga dusarA tIsarA pahalA 2 5 1/3 5 2415 6 bhaga tIsarA dUsarA pahalA 4 2 1 / 35 4 2 115 3 - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsarA udAharaNa sthAyI aka 12 aura 21 ko lIjiye / yahA~ 3, 4,5 zeSa rheNge| inameM 3 ko pahajA, 4 ko dUsarA aura pAMca ko tIsarA aMka mAna kara yantra ke anusAra prathama tIna khAne bharane se solahavAM aura bIsavAM koSThaka bana jaaygaa| 16 sthAyI 20 sthAyI - 1 bhaMga pahalA dUsarA tIsarA 24/12/ 3 2 bhaga dUsarA pahalA tIsarA 4 3 5/12/13521] 3 bhaMga pahalA tIsarA dUsarA 3 54|1|| 4 bhaMga tIsarA pahalA dusarA 5 bhaga dUsarA tIsarA pahalA 4 5 3 5 2 4 6 bhaMga tIsarA dusarA pahalA 5 5 312 54 3/21 // - moc antima sthAyI akoM ke sivA zepa tIna aMka koSThaka ke prathama bhaMga meM choTe bar3e ke krama se rakhe gaye haiN| inakA hera phera hote hue chaThe bhaga meM yaha krama ulTa gayA hai arthAt choTe bar3e ke badale bar3e choTe kA krama ho gayA hai| isa yantra ko dhyAna pUrvaka dekhane se mAlUma hogA ki kisa prakAra parivartana karane se chaH bhaga bane haiN| sthAyI aMkoM se bace hue tIna aMka tIsare khAne meM bar3e choTe ke krama se jor3e se rakhe gaye haiM arthAt tIsare khAne meM prathama do bhAgoM meM tIsarA madhyama do bhAgoM meM dUsarA aura antima do bhagoM meM pahalA aMka rakhA gayA hai| isa prakAra tIsarA khAnA bhara lene ke bAda jo aka raha gaye haiM unheM pahale dusare khAne meM eka bAra choTe bar3e ke krama se aura dUsarI bAra bar3e choTe ke krama se rakhA gayA hai| jaise Adi ke do bhaMgoM meM se prathama bhaMga meM avaziSTa pahalA dUsarA choTe bar3e ke krama se rakhe gaye haiM aura dUsare meM isa krama ko ulTa kara bar3e choTe ke krama se dusarA pahalA rakhe gaye haiN| madhya ke do bhaMgoM meM se prathama bhaMga meM avaziSTa pahalA tIsarA choTe bar3e ke krama se aura dUsare bhaMga meM bar3e choTe ke krama se rakhe gaye haiN| isI prakAra antima do bhagoM Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM se prathama bhaMga meM avaziSTa dUsarA tIsarA choTe bar3e ke krama se aura desare bhaMga meM tIsarA dUsarA bar3e choTe ke krama se rakhe gaye haiN| isa prakAra hera phera karate hue eka koSThaka ho jAtA hai| zeSa koSThakoM meM bhI isI prakAra parivartana karane se chaH chaH bhaMga bana jAte haiN| isa prakAra samajha kara Upara ke do yaMtra yAda rakhane se AnupUrvI binA pustaka kI sahAyatA ke jabAnI pherI jA sakatI hai| AnupUrvI ko upayoga pUrvaka jabAnI pherane se mana ekAgra rahatA hai| Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhi-patra pustaka ke chapate samaya presamaina kI asAvadhAnI se bhara kAnA mAtrA anusvAra Adi kI kaI jagaha nahIM uThane kI galatiyAM raha gaI haiN| vaha zuddhi patra meM nahIM nikala makI hai| isaliye pAThaka gaNa kSamA kreN| zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhaag| azuddhi zuddhi pUrvaka vartinI pravartinI vilekhita pratilekhita TIkanusAra TIkAnusAra upa nana upahanana / paMkti . .. prANI manuSye ra manuSyetara vArthavaza kukSazala NM car ccmmmmmmm prajA svArthavaza kukSizala purimatAla puramatAla - mata mata mata zrAdi paritta jAyagA - kleza rahita pariNAma cAle akara kahalAte haiN| marmatI sameti saMmavAsaM savana sevana huai 21 "A 21 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 73 82 104 112 167 167 202 204, paMkti azuddhi zuddhi vAstavika 6 - payArthoM padArthoM 12, : samama samaya - dakkaDaM . dukkar3a ..chucha ..631631 632 rahita pUrvaka 24 sazaya saMzaya 13 Alokita pAna-Alokita prakAzita pAna, 3 - carAye 22 nidhUma agni-nadhUma vaikriya pudgala agni dhama dharma grakAra prakAra (4) (2) vedhUrtatA ve dhUrtatA 210 217 220 220 232 244 246 vadhUta 256 256 258 258 sehI acjhI acchI sa 258 261 261 27e 282 2027 .am abhamakumAra abhayakumAra isake dhanuvidyA dhanurvidyA .piuNA piuNo pavata parvata usasa 302 usase Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga maMgalAcaraNa siddhANaM buddhA, pAragayANaM paraMparagayANaM | logamubayANaM, Namo sayA savvasiddhANaM // 1 // jo devANa vi devo, jaM devA paMjalI namasaMti / taM devadevamahiaM, sirasA vaMde mahAvIraM // 2 // srata mukkAro, jiNavaravasahassa vaddhamANassa / saMsAra sAgarAo, tArei garaM vA khAriM vA // 3 // ujjitasela sihare, dikkhA gANaM NisahiyA jassa / taM dhammacakkaTTi, riTThamiM maMsAmi // 4 // cAri dasa do ya, vaMdiyA jiNavarA cauvvIsa' / para giTTiTThA, siddhA siddhiM mama disaMtu // 5 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA bhAvArtha siddha (kRtArtha), buddha, saMsAra ke pAra pahuMce hue, lokAgra sthita, paramparAgata sabhI siddha bhagavAn ko sadA namaskAra ho // 1 // jo devoM kA bhI deva arthAt devAdhideva hai, jise devatA aMjila bAMdha kara praNAma karate haiM, devendra pUjita usa bhagavAn mahAvIra svAmI ko maiM natamastaka hokara bandanA karatA hU~ ||2 // jinavaroM meM vRSabha rUpa bhagavAn vardhamAna svAmI ko bhAvapUrvaka kiyA gayA eka bhI namaskAra saMsAra - sAgara se strI puruSa ko tarA detA hai ||3|| giranAra parvata para jisake dIkSA kalyANaka, jJAna kalyANaka evaM nirvANa kalyANaka sampanna hue haiM, dharma cakravartI usa ariSTanemi prabhu ko maiM praNAma karatA hU~ || 4 // 7 indra narendrAdi dvArA vandita, paramArthataH kRtakRtya hue evaM siddha gati ko prApta cAra, ATha, dasa aura do - yAnI caubIsoM jinezvara deva ke siddhi pradAna kareM ||5|| 2 - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIsavAM bola saMgraha 601-zruta jJAna ke bIsa bheda matijJAna ke bAda zabda aura artha ke paryAlocana se hone vAle jJAna ko zrutajJAna kahate haiM / isake bIsa bheda haiM pajjaya azvara paya saMghAyA, paDivatti taha ya annuogo| pAhuibAhuDa pAduDa, vatyU pubA ya sasamAsA // zahAtha-(paJjaya) paryAya zruta, (akkhara) anara zruta, (phya) paDhazruna, (gaMdhAya) saMghAta zruta, (paDivatti)pratipatti zruta, (taha ya) unI pracAra (aNurogo) anuyoga zruna, (pAhuDapAhuDa)prAmRta prAbhUta zruta, (pAhuDa) prAmRta zruta, (patthU) vastu zruta (ya) aura (puca) pU zruta ye damoM (mamamAsA) samAsa sahita hai-arthAt dasoM ke sAtha samAna zabda jor3ane se dUsare dasa bheda bhI hote haiN| (1) paryAya zruta-labdhi aparyApta sUkSma nigoda ke jIva ko utpatti ke prathana samaya meM kuzruta kA jo sarva jaghanya aMza hotA hai, usakI apekSA dUsare jIva meM zruta jJAna kA jo eka aMza bar3hatA hai use paryAya zruta kahate haiN| (2) paryAya samAsa zruta-do, tIna Adi paryAya zruta, jo dUsare jIvoM meM bar3he hue pAye jAte haiM, unake samudAya ko paryAya samAsa zruta kahate haiN| (3) akSara zruta-a Adi labdhyakSaroM meM se kisI eka akSara ko andara zruta kahate haiN| (4) vRkSara samAsa zruta-lavdhyakSaroM ke samudAya ko arthAt Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA do tIna Adi saMkhyAoM ko akSara samAsa zruta kahate haiM / ( 5 ) pada zruta - jisa akSara samudAya se kisI artha kA bodha ho use pada aura usake jJAna ko pada zruta kahate haiM / 4 (6) pada samAsa zruta - padoM ke samudAya kA jJAna padasamAsa zruta kahA jAtA hai / 1 (7) saMghAta zruta - gati Adi caudaha mArgaNAoM meM se kisI eka mArgaNA ke eka deza ke jJAna ko saMghAta zruta kahate haiM / jaise gatimArga yA ke cAra avayaca haiM- deva gati, manuSya gati, tiryazca gati aura naraka gati | inameM se eka kA jJAna saMghAta zruta kahalAtA haiM / (8) saMghAta - samAsa zruta- kisI eka mArgaNA ke aneka - avayavoM kA jJAna saMghAta samAsa zruta kahalAtA hai / ( 6 ) pratipatti zruta - gati, indriya Adi dvAroM meM se kisI eka dvAra ke dvArA samasta saMsAra ke jIvoM ko jAnatA pratipatti zruta hai / (10) pratipatti samAsa zruta-gati Adi do cAra dvAroM ke dvArA hone vAlA jIvoM kA jJAna pratipatti samAsa zruta hai / (11) anuyoga zruta--satpada prarUpaNA Adi kisI anuyoga ke dvArA jIvAdi padArthoM ko jAnanA anuyoga zruta hai / (12) anuyoga samAsa zruta- eka se adhika anuyogoM ke dvArA jIvAdi ko jAnanA anuyoga samAsa zruta hai / (13) prAbhRta- prAbhRta zruta - dRSTivAda ke andara prAbhRta prAbhRta nAmaka adhikAra hai, unameM se kisI eka kA jJAna prAbhRta-prAbhRta zruta hai| (14) prAbhRta- prAbhRta samAma zruta- eka se adhika prAbhUta-pravRtoM ke jJAna ko prAmRta - prAbhRta samAsa zruta kahate haiM / (15) prAbhRta zruta-- jisa prakAra kaI uddezoM kA eka adhyayana hotA hai usI prakAra kaI prAbhUta-prAbhUtoM kA eka prAbhRta hotA hai | eka prAbhRta ke jJAna ko prAbhRta zruta kahate haiM / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 5 (16) prAbhUta samAsa zruta-eka se adhika prAbhUtoM ke jJAna ko prAbhUta samAsa zruta kahate haiN| (17) vastu zruta-kaI prAbhUtoM kA eka vastu nAmaka adhikAra hotA hai / eka vastu kA jJAna vastu zruta hai / (18) vastu samAsa zruta-aneka vastuoM ke jJAna ko vastu samAsa zruta kahate haiN| (16) pUrva zruta-aneka vastuoM kA eka pUrva hotA hai| pUrva ke jJAna ko pUrva zruta kahate haiM / (20) pUrva samAsa zruta-aneka pUrvo ke jJAna ko pUrva samAsa zruta kahate haiN| (karmaprantha 1 gathA ) 602-tIrthaGkara nAmakarma bA~dhane ke bIsa bola arihaMta siddha pavayaNa, guru thera bahussue tabassIsu / vacchallayA eesi, abhikkha NANovoge y|| dasaNa viNae zrAvassae ya, sIlabae NiraibhAra / khaNa lava tava ciyAe, veyAvacce samAhI y|| appuvaNANagahaNe, suyabhattI patrayaNe pabhAvaNayA / eehi kAraNehiM, titthayarattaM lahai jIvo // (1) ghAto karmoM kA nAza kiye hue, indrAdi dvArA vandanIya, ananta jJAna darzana sampanna arihanta bhagavAn ke guNoM kI stuti evaM vinaya bhakti karane se jIva ke tIrthakkara nAmakarma kA baMdha hotA hai| (2) sakala kamoM ke naSTa ho jAne se kRtakRtya hue, parama sukhI, jJAna darzana meM lIna, lokAgra sthita, siddha zilA ke Upara virAjamAna siddha bhagavAn kI vinaya bhakti evaM guNagrAma karane se jIva tIrthaMkara nAmakarma baoNvatA hai| (3) bAraha aMgoMkA jJAna pravacana kahalAtA hai evaM upavAra Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA se pravacana - jJAna ke dhAraka saMgha ko bhI pravacana kahate haiM / vinaya bhakti pUka pravacana kA jJAna sIkhakara usakI ArAdhanA karane, pravacana ke jJAtA kI vinaya bhakti karane. unakA guNotkIrtana karane tathA unakI AzAtanA TAlane se jIva tIrthakara nAmakarma bA~dhatA hai / (4) dharmopadezaka guru mahArAja kI bahumAna bhakti karane, una ke guNa prakAza karane evaM AhAra, vastrAdi dvArA satkAra karane se jIva ke tIrthakara nAmakarma kA baMdha hotA hai / (5) jAti, zruta evaM dIkSAparyAya ke bheda se sthavira ke tIna bheda haiN| tInoM kA svarUpa isI grantha ke prathama bhAga ke 61 bola meM diyA gayA hai / sthavira mahArAja ke guNoM kI stuti karane se candanAdi rUpa bhakti karanese evaM prAtuka zrAhArAdi dvArA satkAra karane se jIva tIrthakara nAmaka bA~dhatA hai / (6) prabhUta zrutajJAnadhArI suni bahuzruta kahalAte haiM / bahuzruta ke tIna bheda haiM- sUtra bahuzruta, artha bahuzruta, ubhaya bahuzruta | sUtra bahuzruta kI apekSA artha bahuzruta pradhAna hote haiM evaM zarthabahuzruta se ubhaya bahuzruta pradhAna hote haiM / inakI bandanA namaskAra rUpa bhakti karane, unake guNoM kI zlAghA karane, AhArAdi dvArA satkAra karane tathA vavAda evaM AzAtanA kA parihAra karane se jIva tIrthakara nAmakarma batA hai / (7) anazana - UnodarI Adi chahoM bAhya tapa evaM prAyazcitta vinaya Adi chahoM Abhyantara tapa kA sevana karane vAle sAdhu munirAja tapasvI kahalAte haiN| tapasvI mahArAja kI vinaya bhakti karane se, unake guNoM kI prazaMsA karane se, AhArAdi dvArA unakA satkAra karanese evaM avarNavAda, AzAtanA kA parihAra karane se jIva tIrthakara nAmakarma bA~dhatA hai / (8) nirantara jJAna meM upayoga rakhane se jIva ke tIrthahara nAma Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vAle saMgraha, chaThA bhAga 7 karma kA baMdha hotA hai| (8) niraticAra zuddha samyaktva dhAraNa karane se jIva ke tIrthaMkara nAmakarma kA baMdha hotA hai| (10) jJAnAdikA yathA yogya vinaya karane se jIva tIrthakara nAma karma bA~dhatA hai| (11) bhAra pUrvaka zuddha Avazyaka pratikramaNa Adi kartavyoM kA pAlana karane se jIva ke tIrthakara nAmakarma kA baMdhahotA hai| (12) niraticAra zIla aura vrata yAnI mUla guNa, aura uttaraguNoM kA pAlana karane vAlA jIva tIrthakara nAmakarma vaoNdhatA hai| (13) sadA saMvega bhAvanA evaM zuma dhAna kA sevana karane se jIva tIrthakara nAma karma baoNdhatA hai| (14) yathAzakti vAhya tapa evaM Asvantara tapa karane se jIva ke tIrthaMkara nAmakarma kA baMdha hotA hai| (15) supAtra ko sAdhujanocitta prAsuka azanAdi kA dAna dene se jIva ke tArthakara nAmakarma kA baMdha hotA hai| (16) AcArya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna; navadIkSita dhAmika, kula, gaNa, saMgha, ina kI bhAvabhakti pUrvaka vaiyAvRtya karane se jIva torthakara nAma karma bAMdhatA hai| yaha pratyeka caiyAvRttya teraha prakAra kA hai / (1) AhAra lAkara denA (2) pAnI lAkara denA (3) Asana denA (4) upakaraNa kI pratilekhanA karanA (5) paira pUjanA (6)varatra denA (7)auSadhi denA (E)mArga meM sahAyatA denA (6) duSTa, cora Adi se rakSA karanA (10)upAzraya meM praveza karate hue glAna yA vRddha sAdhu kA daNDa [lakar3I] grahaNa karanA(11-13) uccAra, prazravaNa evaM zleSma ke liye pAtra denaa| (17) guru Adi kA kArya sampAdana karane se evaM unakA mana prasanna rakhane se jIva tIrthaMkara nAma karma vaoNdhatA hai / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 zrI seThiyA jaina granthamAlA (18) navIna jJAna kA nirantara abhyAsa karane se jIva tIrthaMkara nAma karma bA~dhatA hai| (16) zruta kI bhakti bahumAna karane se jIva tIrthaMkara nAma karma bA~dhatA hai / (20) dezanA dvArA pravacana kI prabhAvanA karane se jIva tIrthaMkara nAma karmAMdhatA hai / ina bIsa boloM kI bhAva pUrvaka ArAdhanA karane se jIva tIrthaMkara nAma karma bA~dhatA hai / zrAvazyaka sUtra niryukti gAthA 176-181 pR 118) ( jJAtAsUtra zra0 8 ) ( pravacana sArodvAra dvAra 10 gA. 310-316 / 603 - viharamAna bIsa dvIpa ke videha kSetra ke madhya bhAga meM meru parvata hai / parvata ke pUrva meM sItA aura pazcima meM sItodA mahAnadI hai| donoM nadiyoM uttara aura dakSiNa meM ATha ATha vijaya haiN| isa prakAra jambU dvIpa ke videha kSetra meM ATha ATha kI paMkti meM battIsa vijaya haiN| ina vijayoM meM jaghanya 4 tIrthaGkara rahate haiM arthAtpratyeka ATha vijayoM kI paMkti meM kama se kama eka tIrthaGkara sadA rahatA hai / pratyeka vijaya meM eka tIrthaGkara ke hisAba se utkRSTa battIsa tIrthaGkara rahate haiM / ( sthAnAga 8 sUtra 637 ) dhAtakI khaMDa aura arddhapuSkara dvIpa ke cAroM videha kSetra meM bhI Upara likhe anusAra hI battIsa battIsa vijaya haiM / pratyeka videha kSetra meM Upara likhe anusAra jaghanya cAra aura utkRSTa battIsa tIrtha - ra sadA rahate haiN| kula videha kSetra pAMca haiM aura unameM vijaya 160 haiN| sabhI vijayoM meM jaghanya vIsa aura utkRSTa 160 tIrthaGkara rahate haiM / vartamAna kAla meM pAMcoM videha kSetra meM bIsa tIrthaGkara vidyamAna haiN| vartamAna samaya meM vicarane ke kAraNa unheM viharamAna kahA jAtA hai / viharamAnoM ke nAma ye haiM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zro naina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga (1)zrI sImandhara svAmI (2)zrI yugamandhara svAmI (3) zrI bAhu svAmI (4) zrI subAhu svAmI (5) zrI sujAta svAmI (zrI saMyAtaka svAmI) (6) zrI mvayaM prabha svAmI (7) zrI RpamAnana svAmI (8) zrI ananta vIrya svAmI (8) zrI sUraprabha svAmI (10) zrI vizAladhara svAmI (vizAla kIrti svAmI) (11 zrI vajradhara svaam| (12) zrI candrAnana gvAmI 13 zrI candra vAhu svAmI / 4zrI bhujaMga svAmI(bhujaMgaprabhasvAmI) 15,zrI Izvara svAmI 16) zrI nemiprabha svAmI namIzvara svAmI (17 zrI vIrasena svAmI (18 / zrI mahAbhadra svAmI(16)zrI devayaza sAmI(20)zrI ajitIrya svAmI / bIsa viharamAnoM ke cihna lAMchana kramazaH isa prakAra haiM (1) vRSabha 2 hamtI (3) mRga 4) kapi (5) sUrya (6) candra (7)siMha (8) hastI (8) candra 10) sUrya ( 1)zaMkha (12) vRSabha (13) kamala (14 kamala (15) candra 16) sUrya 17) vRSabha (18) hastI 26) candra (20) svastika / zrI baharamAna eka vizati sthAnaka) vinokasAra) 904-bIsa kalpa bRhatkalpa sUtra prathama uddeze meM sAdhu sAdhviyoM ke AhAra. sthAnaka Adi vIsa boloM sambandhI kalpanIyatA aura akalpanIyatA kA varNana hai, ce krAgaH nIce diye jAte haiM (1) sAdhu sAdhviyoM ko kacce tAla, kadalI (kele) Adi vRkSoM ke phala evaM mUla akhaNDita lenA nahIM kalpatA hai parantu yadi Tukar3e kiye hue hoM aura acitta hoM to ve le sakate haiN| yadi ve 5ke ho aura acitta hoM to sAdhu unheM dukar3e aura akhaNDita donoM taraha se le sakatA hai |maadhvii inheM akhaNDita nahIM le sakatI,inake Tukar3e bhI tabhI le sakatI haiM yadi vidhi pUrvaka kie gae hoN| vidhipUrvaka kie gae pake phaloM ke Tukar3e bhI sAdhI ko lenA nahIM kalpatA hai| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (2) sAdhu ko grAma nagara Adi solaha sthAnoM meM, (jo isI anya ke pA~caveM bhAga ke bola naM0 867 meM diye gaye haiM) jo 'koTa Adi se ghire hue haiM evaM jinake bAhara vastI nahIM hai, hemanta grISma Rtu meM eka mAsa rahanA kalpatA hai| yadi grAma yAvat rAjadhAnI ke bAhara bastI ho to sAdhu eka mAsa andara aura eka mAsa bAhara raha sakatA hai / andara rahate samaya use andara aura bAhara rahate samaya bAhara gocarI karanI cAhiye / sAdhvI ukta sthAnoM meM sAdhu se dugune samaya taka raha sakatI hai| jisa grAma yAvat rAjadhAnI meM eka hI koTa ho, eka hI dara vAjA ho aura nikalane aura praveza karane kA eka hI mArga ho,vahA~ sAdhu sAdhvI donoM eka sAtha (eka hI kAla meM) rahanA nahIM kalpatA hai / parantu yadi adhika hoM to vahA~sAdhu sAbI eka hI sAtha raha sakate haiN| * ApaNa gRha, rathyAmukha, zRGgATaka, trika, catuSka, catvara evaM antarApaNa,ina sArvajanika sthAnoM meM sAdhvI ko rahanA nahIM klptaa| sAdhu ko a-ya AzrayoM ke abhAva meM ina sthAnoM meM rahanA kalpatA hai| sAdhvI ko khule (vinA kiMvAr3a ke) daravAje vAle urAzraya meM rahanA nahIM kanyatA parantusA dhuvahA~ raha sakatA hai| yadi sAdhvI ko / vinA kiMvAr3a ke daravAje vAle makAna meM rahanA par3e to use daravAje ke bAhara aura andara pardA lagA kara rahanA kalpatA hai| ApaNa gRha - bAjAra ke bIca kA ghara athavA jisa ghara ke donoM tarapha bAjAra ho| rathyAmumba - galI ke nAke kA ghr| zRgATaka - trikoNa mArga / trika- tIna rAste jA milate hoN| catuSka - cAra rAste jahA~ milate hoN| catvara--jahA~ chaH rAste milate hoN| antarApaNa - jisa ghara ke eka tarapha yA donoM tarapha hATa ho athavA ghara hI dAna rUpa ho jisake eka tarapha vyApAra kiyA,jAtA ho aura dUsarI tarapha ghara ho| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhanta bola saMgraha, chA bhAga 11 (3) sAdhviyoM ko andara se lepa kiyA huA ghaTI ke AkAra' kA saMkar3e muMha kA pAtraka (par3aghA) rakhanA evaM usakA paribhoga karanA kalpatA hai| sAdhuoM ko aisA pAtra rakhanAnahIM kalpatA hai| (4, sAdhu sAdhviyoM ko vastra kI cilamilI (pardA) rakhanA evaM usakA paribhoga karanA kalpatA hai / cila malI vastra, rajju, valka, daMDa aura kaTaka isa taraha pA~ca prabhAra kI hotI hai| ina pA~coM meM vastra ke pradhAna hone se yahA~ sUtrakAra ne vastra kI cilamilI dI hai| 15) sAdhu sAdhviyoM ko jalAzaya ke kinAre khar3e rahanA, baiThanA, sonA, nidrA lenA, azana, pAna Adi kA upabhoga karanA, uccAra, prazravaNa, kapha evaM nAka kA maila paraThanA, svAdhyAya paranA, dharma jAgaraNA karanA evaM kAyotsarga karanA nahIM kalpanA / 16) sAdhu sAdhviyoM ko citra karma vAle upAya meM rahanA nahIM kalpatA hai| unheM citrarahita ugazraya meM rahanA cAhiye / (7) sAdhiyoM ko zayyAvara ko nizrA ke vinA rahanA nahIM kalpatA / unheM zayyAtara kI nizrA meM hI ugadhya meM rhnaacaahie| 'mujhe ApakI cintA hai, Apa kisI bAta se na DareM, isa prasAra zamyAtara ke svIkAra karane para hI sAbdhiyA~ usake makAna meM raha sakatI haiN| sAdhu kAraNa hone para zayyAtara kI nizrA meM aura kAraNa na hone para usakI nizza ke binA raha sakate haiN| (8) sAdhu sAdhviyoM ko sAgArika upAzraya meM rahanA nahIM kalpatA hai / jahA~ rUpa, AbharaNa, vastra,alaMkAra,bhojana, gandha,vAya, gIta vAlA yA vinA gIta vAlA nATako hasA.Arika upAzraya hai| inheM dekha kara bhuktabhogI sAdhu ko mukta bhogoM kA ramaraNa ho sakatA hai evaM abhukta bhogI ko kutUhala utpannahotA hai| viSayoMkI ora AkRSTa sAdhusAdhvI se svAdhyAya, bhikSA Adi kA ora upekSA honA sambhava hai / Apasa meM ve ina cIjoM ka bhale bure kI AlocanA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthAlaya / karane laga jAte haiN| sadA inakI ora citta lage rahane se ve jo bhI kriyAeM karate haiM ve sabhI bemana kI ataeva dravya rUpa hotA haiN| yahA~ taka ki moha ke udreka se saMyama kA tyAga kara gRhastha taka vana jAte haiN| isa laye ye jahA~na hoM usa upAzraya meM sAdhusA ko rahanA caahiye| sAmAnya rUpa se kahe gaye sAgArika upAzraya ko strI aura puruSa ke bheda se zAstrakAra alaga alaga batalAte haiN| sAdhuoM ko strI sAgArika upAzraya meM rahanA nahIM kalpatA parantu ve. puruSa sAgArika upAzraya meM apavAda rUpa se raha sakate haiN| isI prakAra sAdhviyoM ko puruSa sAgArika upAzraya meM rahanAnahIM kalpatA parantu ve strI sAgArika upAzraya meM apavAda rUpa se raha sakatI haiN| sAoM ko pratibaddha zayyA (upAzraya)meM rahanA nahIM kalpatA / dravya bhAva ke bheda se pratibaddha upAzraya do prakAra kA hai| gRhastha ke ghara aura upAzraya kI eka ha chata ho vaha dravya pratibaddha hai| bhAva pratibaddha zravaNa, sthAna, rUpa aura zabda ke bheda se cAra prakAra kA hai| jisa upAzraya meM striyoM aura sAdhuoM ke liye kAyikI bhUmi (laghumAtrA kI jagaha) eka ho vaha prazravaNa pratibaddha hai| jahA~ striyoM aura sAdhuoM ke liye baiThaka kI jagaha eka ho vaha sthAna pratibaddha upAzraya hai / jisa upAzraya se striyoM kA rUpa dikhAI detA hai vaha rUpa pratibaddha hai evaM jahA~ striyoM kI bolI, bhUSaNoM kI dhvani evaM rahasya zabda sunAI dete haiM vaha bhASA prativaddha hai| sAdhviyoM ko dUsarA upAzraya na milane para pratibaddha zayyA meM rahanA kalpatA hai| sAdhuoM ko usa upAzraya meM rahanA nahIM kalpatA jahA~ unheM gRhasthoM ke ghara meM hokara AnA jAnA par3atA ho / sAdhiyA~ dUsare upAzraya ke abhAva meM aise upAzraya meM raha sakatI haiN| 6) Apasa meM kalaha ho. jAne para AcArya, upAdhyAya evaM sAdhu sAdhviyoM ko apanA aparAdha svIkAra kara evaM 'micchAmi Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga dukkar3a dekara use zAnta karanA cAhiye arthAt guru ke samakSa apane duzcarita kI AlocanA kara, unake diye gaye prAyazcitta ko svIkAra karanA cAhiye evaM bhaviSya meM kalaha na ho isake liye sAvadhAna rahanA cAhiye / isa prakAra kalaha upazAnta karane vAle ke prati sAmane cAlA cAhe Adara, abhyutthAna, vandanA, namaskAra rUpa kriyAeM kare yA na kare, cAhe vaha usake sAtha AhAra evaM saMvAsa kare yA na kare evaM kalaha ko zAnta kare yA na kare, yaha sabhI usakI icchA para nirbhara hai parantujo kalaha kA upazama karatA hai vaha ArAdhaka hai evaM upazama na karane vAlA virAdhaka hai| isaliye zrAtmArthI sAdhu ko kalaha zAnta kara denA cAhiye / upazama hI sAdhutA kA sAra hai| (10) sAdhu sAdhviyoM ko caumAse meM vihAra karanA ucita nahIM hai / zepa ATha mahInoM meM hI vihAra karane kA unakA kalpa hai| (11) jina rAjyoM ke bIca pUrva puruSoM se vaira calA A rahA hai athavA vartamAna kAla meM jina rAjyoM meM paira hai, jahA~ rAjAdi dUsare grAma nagara Adi ko jalAte hue vaira virodha kara rahe haiM, jisa rAjya meM mantrI Adi pradhAna purupa rAjAse virakta haiM, jisa rAjya kA rAjA mara gayA hai athavA bhAga gayA hai ve sabhI vairAjya kahalAte haiN| jahA~ donoM rAjAoM ke rAjya meM eka dUsare ke yahA~ jAnA bAnA manA hai use viruddha rAjya kahate haiN| sAdhu sAdhviyoM ko vairAjya aura viruddha rAjya meM vartamAna kAla meM gamana, Agamana evaM gamanAgamana na karanA cAhiye / jahA~ pUrva raira hai evaM bhaviSya meM vaira hone kI saMbhAvanA hai una rAjyoM meM gamana Agamana zrAdi bhI na karane cAhieM / jo sAdhu aise rAjyoM meM jAnA AnA rakhatA hai evaM jAne Ane vAloM kA anumodana karatA hai vaha tIrthakara bhagavAn kI aura rAjAoM kI AjJA kA ullaMghana karatA hai evaM vaha guru caumAsI prAyazcitta kA bhAgI hotA hai| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthAlaya | meM unakI icchA 12) gRhastha ke ghara mikSArtha gae hue sAdhu se koI vastra, pAtra kambala, jholI, pAtra pUMchane kA vastra yA pUMjaNI evaM rajoharaNa lene ke lie nimaMtraNa kare to sAdhu ko yaha kaha kara unheM lenA cAhie ki ye vastrAdi AcArya kI nezrAya letA hU~ / ve apane lie rakha sakate haiM, mujhe de sakate haiM aura ho to dUsare sAdhuoM ko de sakate haiM / lene ke bAda upAzraya meM lAkara sAdhu unheM prAcArya ke caraNoM meM rakhe / yadi zrAcArya lAne vAle ko hI vastrAdi deveM to guru mahArAja se dUsarI bAra AjJA lekara unheM rakhane evaM paribhoga karane kA sAdhu kA kalpa hai / isI prakAra jaMgala jAne yA svAdhyAya ke lie upAzraya se bAhara nikale hue sAdhu se ukta vastrAdi lene ke lie gRhastha nimantraNa kare to use Upara likhe anusAra hI gRhastha se lenA cAhie evaM AcArya ke pAsa lAkara AcArya kI AjJAnusAra hI unheM rakhanA cAhie evaM unakA paribhoga karanA cAhie / 14 gocarI ke liye gaI huI athavA jaMgala yA svAdhyAya bhUmi jAtI huI sAdhvI se ukta vastrAdi kI nimantraNA hone para unheM lene kI vidhi Upara likhe anusAra hI hai / antara kevala itanA hai ki sAdhvI AcArya kI jagaha pravartinI kI netrAya meM letI hai evaM pravartinI kI sevA meM hI unheM lAtI hai / yadi pravartinI lAne vAlo sAdhvI ko unheM deve to vaha dUsarI bAra vartinI kI yAjJA lekara unheM rakhatI hai evaM unakA paribhoga karatI hai / (13) sAdhu sAdhviyoM ko rAtri evaM vikAla meM azanAdi cAroM AhAra lenA nahIM kalpatA hai / kaI AcArya sandhyA ko rAtri evaM zeSa sArI rAta ko vikAla kahate haiN| dUsare AcArya rAtri kA rAta evaM vikAla kA sandhyA artha karate haiN| niyukti evaM bhASyakAra ne rAtri bhojana se sAdhu ke pA~coM mahAvratoM kA dUSita honA batalAyA hai| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 15 (14) sAdhu sAdhvI ko pUrva pratijJekhita zayyA sastAraka ke sivAya aura koI cIja rAtri meM lenA nahIM kalpatA hai| pU'pratilekhita zayyA saMstAraka kA rAtri meM lenA bhI utsarga mArga se niSiddha hai / apavAda mArga se yaha kalpa batAyA gayA hai / (15) rAtri meM pUrva pratilekhita zayyA saMstAraka lene kA kalpa batAyA haiN| isase koI yaha na samajha le ki pUrva pratilekhita zayyA saMstAraka AhAra nahIM hai / isaliye ye diye jA sakate haiM / isI prakAra pUrva pratijJekhita vastrAdi lene meM koI doSa na honA caahie| isaliye sUtrakAra spaSTa kahate haiM ki sAdhu sAdhviyoM ko rAtri athavA cikAla meM vastra, pAtra, kambala, jholI, pAtra pUMchane kA vastra yA pUMjanI evaM rajoharaNa lenA nahIM kalpatA hai| AhAra kI taraha inheM rAtri meM lene se bhI pA~coM mahAvratoM kA dUSita honA saMbhava hai / (16) Upara rAtri meM vastra lene kA niSedha kiyA hai parantu usakA eka apavAda hai | yadi vastra ko coroM ne curA liyA ho eva vApisa lAye hoM to vaha vastra liyA jA sakatA hai| cAhe use unhoMne pahanA ho, dhoyA ho, ragA ho, ghisA ho, komala banAyA ho yA dhUpa diyA ho / (17) rAtrI athavA vikAla meM sAdhu sAdhviyoM ko vihAra karanA nahIM kalpatA hai / rAtri meM vihAra karane vAle ke saMyama AtmA aura pravacana viSayaka aneka upadrava hote haiN| (18 sAdhu sAdhviyoM ko sakhaDI (vivAhAdi nimitta diye gaye bhona ke uddezya se jahA~ saMkhaDI ho vahA~ jAnA nahIM kalpatA hai / (16) rAtri athavA vikAla ke samaya sAdhu ko vicAra bhUmi (jaMgala) yA vihAra bhUmi ( svAdhyAya kI jagaha) ke uddezya se akele upAzraya se bAhara nikalanA nahIM kalpatA hai / use eka athavA do sAdhuoM ke sAtha bAhara nikalanA caahie| sAdhvI ko isa taraha vicAra bhUmi yA vihAra bhUmi ke uddezya se upAzraya se bAhara jAnA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 zrI seThiyA jaina granthAlaya ho to use akelI na jAnA caahie| do tIna yA cAra sAdhviyoM ko mila kara bAhara jAnA kalpatA hai| (20)sAdhu sAdhviyoM ko pUrva dizA meM aMga deza evaM magadha deza, dakSiNa meM kauzAmbI, pazcima meM sthUNA aura uttara meM kuNAlA nagarI taka gihAra kAnA kalpatA hai / isake Age anArya deza hone se yahIM taka bihAra karane ka liye kahA gayA hai / isake Age sAdhu una kSetroM meM bihAra kara sakate haiM jahA~ unake jJAna darzana aura cAritra kI vRddhi ho| Upara jo kalpa diye haiM ve sabhI utsarga mArga se haiM aura sAdhu ko usake anusAra AcaraNa kAnA hI cAhiye hatkalpa sUtra kI niyukti eva bhASya meM kaI kalpoM ke liye batAyA hai ki ye kalpa apavAda mArga se haiM aura nirupAya hone para hI sAdhu yadi inakA Azraya le evaM apavAda sevana kare to prAyazcitta AtA hai| (saniyukti ladhu bhASya vRttika vRhatkalpa sUtra, prathama uddezA) 605-parihAra vizuddhi cAritra ke bIsa hAra jisa cAritra meM parihAra (tapa vizeSa) se karmanirjarA rUpa zuddhi hotI hai use parihAra vizuddhi cAritra kahate haiN| inake nirvizvamAna aura nirviSTakAyika do bheda haiN| nau sAdhugaNa banA kara ise aGgIkAra karate haiM aura aThAraha mahIne meM yaha tapa pUrA hotA hai| svayaM toryakara ke pAma yA jisane tIrthaGkara ke pAsa yaha cAratra aGgIkAra kiyA hai aise muni ke pAsa yaha cAritra aGgIkAra kiyA jAtA hai / parehAra vizuddhi cAritra ke svarUpa evaM vidhi kA vaNana isI grantha ke prathama bhAga vola naM0 315 meM diyA gayA hai| parahAra vizuddhi cAmalako dhAraNa karane vAle muni kina kSetra pAra kisa kAla meM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bAle saMgraha, chaThA bhoga pAye jAte haiM ityAdi bAtoM ko batAne ke liye bIsa dvAra kahe gaye haiM / ve ye haiM (1) kSetra dvAra--janma aura sadbhAva kI apekSA kSetra ke do bheda haiN| parihAra vizuddhi cAritra ko aGgIkAra karane vAle vyakti kA janma aura sadbhAva pAMca bharata aura pAMca airAvata meM hI hotA hai, mahAvideha kSetra meM nahIM / parihAra vizuddhi cAritra vAloM kA saMharaNa nahIM hotA hai| (2) kAla dvAra--parihAra vizuddhi cAritra ko aGgIkAra karane vAle vyaktiyoM kA janma avasarpiNI kAla ke tIsare aura cauthe bAre meM hotA hai aura isa cAritra kA sadbhAva tIsare, cauthe aura pAMcaveM Are meM pAyA jAtA hai / utsarpiNI kAla meM dUsare, tIsare aura cauthe Are meM janma tathA tIsare aura cauthe bAre meM sadbhAva pAyA jAtA hai| noavasarpiNI noutsarpiNI rUpa kAla meM parihAra vizuddhi cAritra vAloM kA janma aura sadbhAva nahIM ho sakatA hai, kyoMki yaha kAla mahAvideha kSetra meM hI hotA hai aura vahA~parihAra vizuddhi cAritra vAle hote hI nahIM haiN| (3) cAritra dvAra-cAritra dvAra meM saMyama ke sthAnoM kA vicAra kiyA gayA hai| sAmAyika aura chedopasthApanIya cAritra ke jaghanya sthAna samAna pariNAma hone se paraspara tulya haiN| isake bAda asaMkhyAta lokAkAzapradeza parimANa saMyama sthAnoM ke Upara parihAra vizuddhi cAritra ke maMyamasthAna haiN| ve bhI asaMkhyAtalokAkAza pradeza parimANa hote haiM aura pahale ke donoM cAritra ke saMyama sthAnoM ke sAtha avirodhI hote haiM / parihAra vizuddhi cAritra ke bAda asaMkhyAta saMyama sthAna sUkSmasamparAya ke aura yathAkhyAta cAritra kA eka hotA hai| (4) tIrtha dvAra--parihAra vizuddhi cAritra tIrtha ke samaya meM hI hotA hai| tIrtha ke viccheda kAla meM athavA tIrtha anutpatti kAla meM Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI seThiyA jaina granthamAlA parihAra vizuddhi cAritra nahIM pAyA jAtA hai / ( 5 ) paryAya dvAra - paryAya ke do bheda haiM- gRhastha paryAya (janma paryAya) aura yati paryAya (dIkSA pryaay)| gRhastha (janma) paryAya jaghanya nau varSa aura yati (dIkSA) paryAya jaghanya bIsa varSa aura utkRSTa donoM dezona karor3a pUrva varSa kI haiN| yadi koI nau varSa kI avasthA meM dIkSA le to bIsa varSa sAdhu paryAya kA pAlana karane ke pazcAt vaha parihAra vizuddhi cAritra aMgIkAra kara sakatA hai / parihAra vizuddhi cAritra kI jaghanya sthiti aThAraha mAsa hai aura utkRSTa sthiti dezona karor3a pUrva varSa hai / (6) Agama dvAra - parihAra vizuddhi cAritra ko aGgIkAra karane vAlA vyakti naye AgamoM kA adhyayana nahIM karatA kintu pahale par3he hue jJAna kA smaraNa karatA rahatA hai / citta ekAgra hone se vaha pUrva paThita jJAna ko nahIM bhUlatA / use jaghanya naveM pUrva kI tIsarI AcAra vastu aura utkRSTa kucha kama dasa pUrva kA jJAna hotA hai| (7) veda dvAra - parihAra vizuddhi cAritra ke vartamAna samaya kI apekSA puruSa veda aura puruSa napuMsaka veda hotA hai, strI veda nahIM, kyoMki ko parihAra vizuddhi cAritra kI prApti nahIM hotI hai / bhUtakAla kI apekSA pUrva pratipanna arthAt jisane pahale parihAra vizuddhi cAritra aGgIkAra kiyA thA yadi vaha jIva upazamazreNI yA kSapaka zreNI meM ho to veda rahita hotA hai aura zreNI kI prApti ke abhAva meM vaha veda sahita hotA hai / (8) kalpa dvAra - kalpa ke do bheda haiM-sthita kalpa aura asthita kalpa | nimna likhita dasa sthAnoM kA pAlana jisa kalpa meM kiyA jAtA hai use sthita kalpa kahate haiN| dasa sthAna ye haiM- acelakatva auddezika, zayyAtara pieDa, rAjapieDa, kRtikarma vrata, jyeSTha, pratikramaNa, mAsakalpa aura paryuSaNA kalpa / * napuMsaka ke do bheda haiM1- puruSa napuMsaka aura 2 -strInapuMsaka / yahA~ puruSa napuMsaka kA grahaNa hai, strI napuMsaka kA nahIM / kyoMki strI napuMsaka veda me parihAra vizuddhi cAritra nahI hotA hai / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 1 jo kalpacAra sthAnoM meM sthita aura chaH sthAnoM meM asthita hotA hai vaha asthita kanpa kahalAtA hai| cAra sthAna ye haiM-zayyAtara piNDa, caturyAma (cAra mahAvata), puruSa jyeSTha aura kRtikarma krnn| parihAra vizuddhi cAritra sthita kalpa meM hI pAyA jAtA hai| asthita kalpa meM nhiiN| parihAra vizuddhi cAritra bharata aura airAvata kSetra ke prathama aura antima tIrthaGkara ke zAsana kAla meM hI hotA hai| bAIsa tIrthaGkaroM ke samaya yaha cAritra nahIM hotA hai| (8) liGga dvAra-dravyaliGga aura bhAvaliGga ina donoM liGgoM meM hI parihAra vizuddhi cAritra hotA hai| donoM liGgoM ke sivAya kisI eka hI liGga meM yaha cAritra nahIM ho sktaa| (10) lerayA dvAra-tejo lezyA, pana lezyA aura zukla lezyA meM parihAra vizuddhi cAritra hotA hai| (11) dhyAna dvAra-bar3hate hue dharma dhyAna ke samaya parihAra vizuddhi cAritra kI prApti hotI hai| (12)+gaNanA dvAra-jaghanya tIna gaNa parihAra vizuddhi cAritra ko aGgIkAra karate haiM aura utkRSTa sau gaNa ise svIkAra karate haiN| pUrva pratipanna kI apekSA jaghanya aura utkRSTa saikar3oM gaNa hote haiM / puruSa gaNanA kI apekSA jaghanya sattAIsa puruSa aura utkRSTa * hajAra puruSa ise svIkAra karate haiN| pUrva pratipana to jaghanya aura utkRSTa hajAroM puruSa hote haiN| (13) abhigraha dvAra-abhigraha cAra prakAra ke haiM-dravyAbhigraha, kSetrAbhigraha, kolAbhigraha aura bhAvAbhigraha / parihAra vizuddhi +isakA milAna bhAvatI sUtrake mUlapATha se nahIM hotA hai / yaha bAta TIkAnusAra dI hai| * isa cAritra ko agIkAra karane vAle utkRSTa sau gaNa batalAye gaye haiN| isajiye purupa gaNanA kI apekSA utkRSTa 100 puruSa hote haiN| prajJApanA sUtra ko TIkA meM utkRSTa hajAra puruSa vatAe haiM / usA ke anusAra yahA~ para bhI diyAgayA hai| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA cAritra vAle ke ina cAra abhigrahoM meM se koI bhI abhigraha nahIM hotA kyoMki inakA kalpa hI abhigraha rUpa hai| inakA prAcAra apavAda rahita aura nizcita hotA hai| usakA samyak rUpa se pAlana karanA hI inake cAritra kI vizuddhi kA kAraNa hai| (14) pravrajyA dvAra-apane kalpa kI maryAdA hone ke kAraNa parihAra vizuddhi cAritra vAlA kisI ko dIkSA nahIM detA / vaha yathAzakti aura yathAvasara dharmopadeza detA hai| (15) muNDApana dvAra-parihAra vizuddhi cAritra vAlA kisI ko muNDita nahIM krtaa| (16) prAyazcitta vidhi dvAra-yadi mana se bhI sUkSma aticAra lage to parihAra vizuddhi cAritra vAle ko caturguruka prAyazcitta AtA hai / isa kalpa meM citta kI ekAgratA pradhAna hai| isaliye usakA bhaGga hone para gurutara doSa hotA hai| (17) kAraNa dvAra-kAraNa (Alambana) zabda se yahA~ vizuddha jJAnAdi kA grahaNa hotA hai| parihAra vizuddhi cAritra vAle ke yaha nahIM hotA jisase usako kisI prakAra kA apavAda sevana karanA pdd'e| isa cAritra ko dhAraNa karane vAle sAdhu sarvatra nirapekSa hokara vicArate haiM aura apane karmoM ko kSaya karane ke liye svIkAra kiye hue kalpa ko dRr3hatA pUrvaka pUrNa karate haiN| (18) niSprAMtakarmatA dvAra-parihAra vizuddhi cAritra ko aGgIkAra karane vAle mahAtmA zarIra saMskAra rahita hote haiN| akSimalAdika ko bhI ve dUra nahIM karate / prANAnta kaSTa A par3ane para bhI ve apavAda mArga kA sevana nahIM krte| / (16) bhikSA dvAra:-parihAra. vizuddhi cAritra vAle muni bhikSA tIsarI paurisI meM hI karate haiN| dUsare samaya meM ve kAyotsarga Adi karate haiM / inake nidrA bhI bahuta alpa hotI hai| Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 21 . xmmmmmmmm (20) panthadvAra-ve mahAtmA tIsarI paurisI meM vihAra karate haiN| yadi jaMghAvala kSINa ho jAya aura vihAra karane kI zakti na rahe to ve eka hI jagaha rahate haiM kintu kisI prakAra ke apavAda mArgakA sevana na karate hue dRr3hatA pUrvaka apane kalpa kA pAlana karate haiN| parihAra vizuddhi cAritra ko svIkAra karane vAloM ke do bheda haiN| itvara aura yAvatkathika / jo parihAra vizuddhi kalpa ko pUrA karake phira se isI kalpa ko prArambha karate haiM yA gaccha meM Akara mila jAte haiM ve itvara parihAra vizuddhi cAritra vAle kahalAte haiM / jo isa kalpa ko pUrA karake jinakalpa ko svIkAra kara lete haiM ve yAvatkathika parihAra vizuddhi cAritra vAle kahalAte haiM / itvara parihAra vizuddhi kalpa vAloM ke kalpa ke prabhAva se deva, manuSya aura tiryaJcakRta upasarga, rogaaura asahya vedanA Adi utpanna nahIM hote kintu yAvatkathika kalpa ko svIkAra karane vAloM ke ye saba bAteM ho sakatI haiN| (panavaNA pada 1sU0 37 TIkA ) 106-asamAdhi ke bIsa sthAna jisa kArya ke karane se citta meM zAnti lAbha ho, vaha jJAnadarzana cAritra rUpa mokSa mArga meM lagA rahe, use samAdhi kahate haiM / jJAnAdi ke abhAva rUpa aprazasta bhAva ko asamAdhi kahate haiN| nIce likhe vIsa kAraNoM kA sevana karane se sva para aura ubhaya ko isa loka aura paraloka meM asamAdhi utpanna hotI hai, inase citta dUpita ho kara cAritra ko malina kara detA hai isaliye ye asamAdhi sthAna kahe jAte haiN| (1) dava davacArI-jaldI jaldI calanA / saMyama tathA AtmA kA dhyAna rakkhe binA zIghratA pUrvaka vinAjayaNA ke calane vAlA vyakti kahIM gira par3atA hai aura usase asamAdhi prApta karatA hai| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 . zrI seThiyA jaina granthamAlA dUsare prANiyoM kI hiMsA kara vaha unheM asamAdhi pahu~cAtA hai| prANiyoM kI hiMsA karane se paraloka meM bhI asamAdhi prApta karatA hai| isa prakAra jaldI jaldI calanA asamAdhi kA kAraNa hone se asamAdhi sthAna hai| (2) appamajjiyacArI-binA pU~je calanA, baiThanA, sonA upakaraNa lenA aura rakhanA, uccArAdi paraThAnA vagairaha |sthaan tathA vastra pAtra Adi vastuoM ko binA dekhe bhAle kAma meM lene se prAtmA tathA dUsare jIvoM kI virAdhanA hone kA Dara rahatA hai isalie yaha asamAdhi sthAna hai| (3) duppamajjiyacArI-sthAna Adi vastuoM ko lAparavAhI ke sAtha ayogya rIti se pUMjanA, pUMjanA kahIM aura paira kahIM dharanA vagairaha / isase bhI apanI tathA dUsare jIvoM kI cirAdhanA hotI hai| (4) atiritta sejjAsaNie-rahane ke sthAna tathA bichAne ke lie pATa Adi kA parimANa se adhika honA / rahane ke lie bahuta bar3A sthAna hone se usakI paDilehaNA vagairaha ThIka nahIM hotii| isI prakAra pITha, phalaka, Asana Adi vastueM bhI yadi parimANa se adhika hoM to kaI prakAra se mana meM asamAdhi ho jAtI hai| (5) rAtiNiaparimAsI-jJAna, darzana tathA cAritra meM apane se bar3e prAcArya vagairaha pUjanIya puruSoM kA apamAna karanA / vinaya rahita hone ke kAraNa vaha svayaM bhI asamAdhi prApta karatA hai aura usake vyavahAra se dUsaroM ko bhI asamAdhi hotI hai| isaliye aisA karanA asamAdhi sthAna hai| (6) therovaghAie-dIkSA Adi meM sthavira arthAt bar3e sAdhuoM ke prAcAra tathA zIla meM doSa batA kara, unake jJAna Adi ko galata kaha kara athavA avajJAdi karake unakA upahanana karane vAlA tathA unakI ghAta cintavane vAlA asamAdhi ko prApta hotA hai| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga (7) bhUovaghAie-Rddhi, rasa aura sAtA gaurava ke vaza hokara, vibhUpA nimitta athavA niSprayojana ekendriya Adi jIvoM kI hiMsAkarane vAlA athavA prAdhAkarmI AhAra lene vAlA bhUtopaghAtika hai| jisase prANiyoM kI hiMsA ho aisI bAta kahane yA karane vAlA bhI bhUtopaghAtika hai| jIva hiMsA se AtmA asamAdhi ko prApta hotA hai| (E) saMjalaNe-pratikSaNa arthAt bAta bAta meM krodha karane vAlA / krodha karane vAlA dUsare ko jalAtA hai aura sAtha hI apanI AtmA aura cAritra ko naSTa karatA hai| (8) kohaNe-bahuta adhika krodha karane vAlA / kupita hone para paira kA upazamana karane vAlAjIva asamAdhi ko prApta karatA hai| (10) pihimaMsie-pITha pIche dUsaroM kI cugalI, nindA karane vAlA / anupasthiti meM dUsaroM ke avaguNa pragaTa karane vAlA apanI AtmA ko dUSita karatA hai| isase vaha apanI aura dUsaroM kI zAnti kA bhaMga kara asamAdhi ko bar3hAtA hai|| (11) abhikkhaNaM abhikkhaNaM aohAraittA-mana meMzaGkA hone para bhI kisI bAta ke lie bAra bAra nizcayakArI bhASA bolane vAlA athavA guNoM kA apaharaNa karane vAle zabdoM se dUsare ko pukArane vAlA, jaise-tU cora hai, tU dAsa hai ityAdi / ukta prakAra kI bhASA bolane se saMyama tathA yAtmA kI virAdhanA hotI hai isaliye yaha asamAdhi kA kAraNa hai| (12) NavANaM adhikaraNANaM aNuppaNNANaM upyAittA-nae nae adhikaraNa arthAt jhagar3oM ko zurU karane vAlA / kalaha kA prArambha karane meM sva para aura ubhaya kI asamAdhipratyakSa hI hai| __(13) porANANaM adhikaraNANaM khAmiaviusavitrANaM puNodIrittA-purAne jhagar3e jo kSamA kara dene Adi ke bAda zAnta Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA unheM vandanA namaskAra karane gii| mRgAgrAma meM eka dUsarA bhI janmAndha puruSa rahatAthA / usake zarIra se durgandha AtI thii| jisase usake cAroM tarapha makkhiyA~ bhinabhinAyA karatI thiiN| eka sacakSu (netroM vAlA) puruSa usakI lakar3I pakar3a kara Age Age calatA thA aura vaha andhA puruSa dInavRtti se bhikSA mAMga kara apanI bhAjIvikA karatA thaa| bhagavAna kA Agamana suna kara vaha andhA puruSa bhI vahA~ phuNcaa| bhagavAn ne dharmopadeza pharamAyA / bhagavAn ko vandanA namaskAra kara janatAvApisa calI gii| taba gautamasvAmI ne bhagavAn saM pUchA-bhagavan / isa janmAndha purupa jaisA dUsarA aura bhI koI janmAndha puruSa isa mRgAgrAma meM hai ? bhagavAna ne pharamAyA ki mRgAdevI rAnI kA putra mRgAputra janmAndha hai aura isase bhI adhika vedanA ko sahana karatA humA bhUmigRha meM par3A huA hai / taba gautama svAmI upta dekhane ke lie mRgAdevI rAnI ke ghara padhAre / __ gautama svAmI ko padhArate hue dekha kara mRgAdevI apane Asana se uThI aura sAta ATha kadama sAmane jAkara usane vandanA namaskAra kiyA / mRgAdevI ne gautama svAmI se Ane kA kAraNa pUchA / taba gautama svAmI ne apanI icchA jAhira kii| taba mRgAdevI ne mRgAputra ke bAda janme hue apane sundara cAra putroM ko dikhalAyA / gautama svAmI ne kahA-devi! maiM tumhAre ina putroM ko dekhane ke lie nahIM AyA hU~ kintu bhUmigRha meM par3e hue tumhAre janmAndha putra ko dekhane AyA huuN| bhojana kI velA ho jAne se eka gAr3I meM bahuta sA AhAra pAnI bhara kara mRgAdevI usa bhUmigRha kI tarapha calI aura gautama svAmI se kahA ki Apa bhI mere sAtha pdhaariye| maiM Apako mRgAputra dikhalAtI huuN| bhUmigRha ke pAsa Akara usane usake daravAje khole to aisI bhayaMkara durgandha Ane lagI jaise ki mare hue sAMpa ke sar3e hue zarIra se AtI hai| mRgAdevI ne sugandhi yukta AhAra Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bona saMgraha, chaThA bhAga usa bhUmigRha meM ddaalaa| zIghra hI vaha mRgAputra usa tamAma AhAra ko khA gyaa| vaha AhAratattaNa vikRta hokara pIpa (rAdha) rUpa meM pariNata hokara usake zarIra se bahane lgaa| ise dekha kara gautama svAmI apane mana meM vecAra karane lage ki maiMne naraka ke nerIye ke pratyakSa rUpa se nahIM dekhA hai kintu yaha mRgAputra pratyakSa nairayika sarIkhA duHkha bhoga rahA hai| isake bAda gautama svAmI bhagavAn ke pAsa akara pUchane lage ki-bhagavan ! isane pUrvabhava meM kauna se pApa karma upArjana kie haiM ? bhagavAn usake pUrvabhatra kA vRttAnta pharamAne lge| prAcIna samaya meM zatadvAra nAmaka eka nagara thA / vahA~ dhanapati rAjA rAjya karatA thaa| usakI adhInatA meM vijayavarddhana nAma kA eka kher3A thaa| usameM dezAdhikArI ikAI rAThaur3a nAma kA eka ThAkura rahatA thaa| vaha 500 gAMvoM kA adhipata thaa| vaha prajA para bahuta atyAcAra karatA thA / 'jA se bahuta adhika kara letA thaa| eka kA aparAdha dUsare ke pira DAla detA thaa| apane cArthavaza anyAya karatA thA / cAroM ko guma sahAyatA dekara gAMva ke gAMva luTavA detA thaa| isa prakAra janatA kA aneka prakAra se kaSTa detA thA / ekasamaya usa ikAI rAThor3a ke zarIra meM eka sAtha solaha roga (bAsa, khAMsI, jvara, dAha, ku kSazUla, bhagandara, arza (massA), ajIrNa, dRSTizUla, mastakazUla, asAca, netra pIr3A, karNa vedanA, khujalI, jalodara aura kor3ha) utpanna hue / tara ikAI rAThaur3a ne yaha ghoSaNA karavAI ki jo koI vaidya mere ina molaha rogo meM se eka bhI roga kI zAnti karegA usako bahuta dhana diyA jaaygaa| isa ghoSaNA ko suna kara bahuta se vaidya zrAe aura aneka prakara kI cikitsA karane lage kintu unameM se ekaroga kI bhI zAnti karane meM samartha nahIM hue pravala vedanA se pIr3ita huA vaha ikAI rAThaur3a mara kara ratnaprabhA pRthvI meM eka sAgaropama kI sthiti vAlA nairAyaka Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI seThiyA jaina granthamAlA ' huaa| vahA~ se nikala kara mRgAvatI rAnI kI kukSi meM aayaa| garbha meM Ate hI rAnI ko azubha sUcaka svapna AyA / rAnI rAjA ko apriya lagane lgii| taba rAnI ne usa garbha ko sar3Ane, galAne aura girAne ke liye bahuta kar3avI kar3avI auSadhiyA~ khAI kintu vaha garbha na to girA, nasar3A aura nglaa| garbhAvasthA meM hI usa bAlaka ko bhasmAgni roga ho gayA jisase vaha jo AhAra karatA thA vaha pIpa bana kara mAtA kI nAr3iyoM dvArA bAhara AjAtA thaa|nau mAsa pUrNa hone para bAlaka kA janma huaa| vaha janma se hI andhA, mUka aura vaharA thA / vaha kevala mAMsa kI lotha sarIkhA thaa| usake hAtha paira nAka kAna Adi kucha nahIM the| kevala unake cihna mAtra the / rAnI nedhAyamAtA ko AjJA dI ki ise le jAkara ukarar3I para DAla do| jaba rAjA ko yaha bAta mAlUma huI to use ukarar3I para DAlane se roka diyA aura rAnI se kahA ki yaha tumhArI pahalI santAna hai, yadi ise ukarar3I para DalavA dogI to phira Age tumhAre santAna nahIM hogii| isaliye ise kisI bhUmigRha meM chipA kara rakha do| rAjA kI bAta mAna kara rAnI ne vaisA hI kiyaa| isa prakAra pUrva bhava ke pApAcaraNa ke kAraNa yaha mRgAputra yahA~ isa prakAra kA duHkha bhoga rahA hai| gautama svAmI ne phira prazna kiyA ki bhagavan ! yaha mRgAputra yahA~ se mara kara kahA~ jAyagA ? taba bhagavAna ne usake Age ke bhavoM kA varNana kiyaa| yahA~ 26 varSa kI Ayu pUrI karake mRgAputra kA jIva vaitADhya parvata para siha rUpa se utpanna hogaa| vaha bahuta adhamI, pApI aura kara hogA / bahuta pApa kA upArjana karake vaha pahalI naraka meM eka sAgaropama kI sthiti vAlA nairayika hogaa| pahalInaraka se nikala kara nakula (nauliyA) hogaa| vahA~ kI Ayu pUrI karake dUsarI naraka Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 33 meM utpanna hogaa| vahA~ usakI utkRSTa tIna sAgaropama kI sthiti hogI / vahA~ se nikala kara pakSI rUpa se utpanna hogA / vahA~ se tIsarI naraka meM sAta sAgaropama kI sthiti vAlA nairamika hogA / vahA~ se nikala kara siha hogA phira cauthI naraka meM nairayika hogA / vahA~ se nikala kara sarpa hogA / vahA~ se Ayu pUrI karake pA~cavIM naraka meM nairayika hogA / usa naraka se nikala kara strI rUpa se utpanna hogaa| vahA~ kI Ayu pUrI karake chaThI naraka meM nairayika hogaa| vahA~ se nikala kara manuSya hogaa| phira sAtavIM naraka meM utpanna hogA / sAtavIM naraka se nikala kara jalacara tiryaJca paJcendriya hogA / maccha, kaccha, graha, makara su~sumAra Adi jalacara jIvoM kI sAr3he bAraha lAkha kulakor3I meM utpanna hogA / eka eka yoni meM lAkhoM bAra janma maraNa karegA / phira catuSpadoM meM janma legA / phira uraparisarpoM meM, bhujaparimarSo meM, khecaroM meM janma legA / phira catu rendriya, teindriya aura beindriya jIvoM meM janma legA / phira vanaspatikAya meM kar3ave aura kAMTe vAle vRkSoM meM janma legA / phira vAyukAya, teu. kAya, kAya aura pRthvIkAya meM lAkhoM bAra janma maraNa karegA / phira supratiSTha nagara meM sAMDa (baila) hogA / yauvana avasthA ko prApta hokara vaha ti balazAlI hogA / eka samaya varSA Rtu meM jaba vaha gaMgA nadI ke kinAre kI miTTI ko apane sIMgoM se khodegA taba vaha taTa TUTa kara una para gira par3egA jisase usakI usI samaya mRtyu ho jAyagI / vahA~ se mRtyu prApta kara supratiSTha nagara meM eka seDa ke yahA~ putra rUpa se utpanna hogA / vAlyavasthA se mukta hone para vaha dharma zravaNa kara dIkSA legA / bahuta varSoM taka dIkSA paryAya kA pAla kara yathAsamaya kAla karake pahale devaloka meM utpanna hogaa| vahA~ se catra kara vaha mahA vadeha kSetra meM uttama kuna meM janma legA / hotA lekara sakala karmoM kA kSaya kara mokSa jAyagA / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 . zrI seThiyA jaina granthamAlA mwww nAmaka eka nagara thaa| zrIdevI thaa| usI nAmeM (2) ujjhita kumAra kI kathA vANijyagrAma nAmaka eka nagara thaa| usameM mitra nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma zrIdevI thA / usI nagara meM kAmadhvajA nAmaka eka vezyA rahatI thii| vaha puruSa kI 72 kalA meM nipuNa thI aura vezyA ke 64 guNa yukta thii| usI nagara meM vijaya mitra nAmaka eka sArthavAha rahatA thA / usakI strI kA nAma subhadrA thaa| unake putra kA nAma ujjhita kumAra thA / eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmIvahA~ pdhaare| unake jyeSTha ziSya gautama svAmI bhikSA ke lie nagara meM pdhaare| vApisa lauTate hue unhoMne eka dRzya dekhA-kavaca aura jhala Adi se susajjita vahu~tase hAthoghor3e aura dhanuSadhArI sipAhiyo ke bIca meM eka AdamI khar3A thA / vaha ulTI muzkoM se bandhA huA thaa| usake nAka kAna Adi kA chedana kiyA huA thaa| cimaTe se usakA tala tila jitanA mAMsa kATa kATa kara usI ko khilAyA jA rahA thA / phUTA huA Dhola bajA kara rAjapuruSa udghoSaNA kara rahe the ki isa ujjhita kumAra para rAjA yA rAjaputra Adi kisI kA kopa nahIM hai kintu yaha apane kiye hue karmoM kA phala bhoga rahA hai| isa karuNA janaka dRzya ko dekha kara gautama svAmI bhagavAn ke samIpa Aye |.saaraa vRttAnta kaha kara pUchane lage ki he bhagavan ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA, isane kyA pApa kiyA jirAse yaha duHkha bhoga rahA hai ? bhagavAn pharamAne lage-jambUdvIpa ke bharata kSetra meM hastinApura nAma kA eka nagara thaa| vahA~ sunanda nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usI nagara meM eka ati vizAla gomaMDapa (goshaalaa)thaa| usameM bahuta sI gAyeM, maiMseM, vaila, bhaiMsA, sA~Da A.da rahate the| usameM ghAsa pAnI Adi khUba thA isalie saba pazu sukha pUrvaka rahate the / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta vAle saMgraha, chaThA bhAga -- usI nagara meM bhIma nAmaka eka kUTagrAhI (kukarma se dravya upArjana karane vAlA) rahatA thaa| usakI strI kA nAma utpalA thaa| eka samaya utpalA garbhavatI huI / use gAya, baila Adi ke aGga pratyakSa ke mAMsa khAne kA dohalA utpanna huaa| AdhI rAta ke samaya vaha bhUmi kUTagrAhI usa gozAlA meM pahuMcA aura gAyoM ke stana, kandhe -galakambala Adi kA mAMsa kATa kara laayaa| usake zUle banA kara aura tala kara madirA ke sAtha apanI strI ko khilA kara usakA dohalA pUrNa kiyaa| nau mahIne pUrNa hone para utpalA ne eka vAjaka ko janma diyaa| janmate hI usa bAlaka ne cillA kara, cIkha mAra kara aimA jora se rudana kiyA jisase gozAlA ke saba pazu bhayabhrAnta hokara bhAgane lge| isase mAtA pitA ne usakA gotrAsiyA aisA guNanimpanna nAma diyaa| gotrAsiyA ke javAna hone para usake pitA bhIma kUTagrAhI kI mRtyu ho gaI / tatpazcAt sunanda rAjA ne usa gotrAsiyA ko apanA dUta banA liyaa| aba gotrAsiyA niHzaMka hokara usa gozAlA meM jAtA aura bahuta se pazuoM ke aGgopAGga chedana karatA aura usake zUle banA kara khaataa| isa prakAra bahuta pApa karmoM kA upArjana karatA huA vaha paoNca sau varSa kI Ayu pUrNa karake Arta raudra dhyAna dhyAtA huA mara kara dUsarI naraka meM utpanna huA vahA~ tIna sAgaropama kA AyuSya pUrNa karake isI nagara meM vijayamitra sArthavAha kI bhAryA bhadrA kI kukSi se putrapane utpanna huaa| bhadrA ko apriyakArI lagane se usa vAlaka ko ukarar3I para phikavA diyA thA kintu vijaya mitra ke kahane para use vApisa mNgvaayaa| janmate hI use ukarar3I para pheMka diyA gayA thA isalie usakA nAma 'umita kumAra' rakhA gyaa| eka samaya vijayamitra jahAja meM mAla bhara kara lavaNa samudra meM yAtrA kara rahA thA kintu jahAja ke TUTa jAne se vaha samudra meM DUba Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bAla saMgraha, chaThA bhAga senApati apane pA~ca sau coroM ko sAtha lekara pu ramatAla nagara meM AyA rAjAne abhaggasena kA bahuta Adara satkAra kara kUTAgAra zAlA meM ThaharAyA aura usake khAne pIne ke lie bahuMta sI bhojana sAmagrI aura madirA Adi bheje / unakA AhAra kara naze meM unmatta hokara vaha vahIM so gayA / rAjA ne apane naukaroM ko AjJA dI ki nagara ke sAre daravAje banda kara do aura abhAgasena ko pakar3a kara mere sAmane upasthita kro| naukaroM ne aisA hI kiyaa| abhAgasena cora senApati ko jIvita pakar3a kara ve rAjA ke pAsa le aaye| bhagavAn pharamAne lage ki he gautama ! jisa puruSa ko tuma dekha Aye ho vaha abhaggasena cora senApati hai| rAjA ne use isa prakAra daNDa diyA hai| Aja tIsare pahara zUlI para car3hAyA jAkara mRtyuko prApta karegA / yahA~kA 37 varpa kA AyuSya pUrNa karake ratnaprabhA naraka meM utpanna hogaa| isake pazcAt mRgAputra kI taraha aneka bhava bhragaNa kara banArasI nagarI meM zUkara (sUara) rUpa se utpanna hogaa| vahA~ zikArI use mAra deNge| mara kara banArasa meM hI eka seTha ke ghara janma legA |yauvn vaya ko prApta hokara dIkSA grahaNa kregaa| kaI varSoM taka saMyama kA pAlana kara pahale devaloka meM jaaygaa| vahA~ se caba kara mahAvideha kSetra meM janma legaa| phira dIkSA aGgIkAra karegA aura karmA kA kSaya kara siddha, buddha yAvat mukta hokara saba duHkhoM kA anta kregaa| (4) zakaTa kumAra kI kathA prAcIna samaya meM sohajjanI nAma kI eka ati ramaNIya nagarI thI / vahA~ mahAcanda nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| vaha sAma, dAma, daNDa, bheda Adi rAjanIti meM bar3A hI catura thA / usI nagara meM sudarzanA nAmaka eka gaNikA bhI rahatI thI / vaha gaNikA ke saba guNoM se yukta thii| vahIM subhadra nAma kA eka sArtha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo zrI seThiyA jaina granthamAlA vAha rahatA thaa| usakI strI kA nAma bhadrA aura putra kA nAma zakaTa thaa| eka samaya zramaNa bhagavAda hAvIra svAmI vahA~ padhAre / bhikSA ke lie gautama svAmI nagara meM pdhaare| rAjamArga para ujjhita kumAra .kI taraha rAjaputroM se ghire hue eka strI aura puruSa ko dekhA / gocarI : se lauTa kara gautama svAmI ne bhagavAn ke Age rAjamArga kA dRzya nivedana kiyA aura usakA kAraNa pUchA / gautama svAmI ke pUchane para bhagavAn ne pharamAyA ki- prAcIna samaya meM chagalapura nAmaka eka nagara thA / usameM siMhagiri nAma kA rAjA rAva karatA thA / usI nagara meM chanika nAmaka eka khaTIka (kasAI) rahatA thA / usake bahuta se naukara the / vaha bahuta se bakare, se, bhaiMse Adi ko maravA kara unake zUjJe banavAtA thA / tela meM tala kara unheM svayaM bhI khAtA aura beca kara apanI AjIvikA bhI calAtA thA / vaha mahApApI thA / pApa karmo kA upArjana kara sAta sau varSoM kA utkRSTa AyuSya pUrNa kara cauthI naraka meM utpanna huA / vahA~ se nikala kara bhadrA kI kukSi se putra rUpa meM utpanna huA / usakA nAma zakaTa rakhA gayA / kucha samaya pazcAt zakaTa kumAra ke mAtA pitA kI mRtyu ho gii| zakaTa kumAra svecchAcArI ho sudarzanA gaNikA ke sAtha kAma bhoga meM Asakta ho gyaa| eka samaya susena pradhAna ne usa vezyA ko apane adhIna kara liyA aura use apane antaHpura meM lAkara rakha diyA / vezyA ke viyoga se dukhita banA huA zakaTa kumAra idhara udhara bhaTakatA phiratA thA / maukA pAkara eka dina zakara kumAra vezyA ke pAsa calA gayA / vezyA ke sAtha kAma bhoga meM pravRta zakaTa kumAra ko dekha kara susena pradhAna pratikupita huA / apane sipAhiyoM dvArA zakaTa kumAra ko pakar3avA kara use rAjA ke sAmane upasthita kara susena pradhAna ne kahA ki isane mere antaHpura meM atyAcAra kiyA hai| rAjA ne kahA- tuma apanI icchAnusAra ise daNDa do / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga rAjA kI AjJA pAkara pradhAna ne zakaTa kumAra aura gaNikA ko baMdhavA kara mArane kI AjJA dii| bhagavAn ne pharamAyA hegautama! tumane jisa strI puruSa ko dekhA, vaha zakaTa kumAra aura sudarzanA vezyA hai| Aja ta sara para lohe kI garama kI huI eka putalI ke sAtha una donoM ko cipttaayaajaaygaa| ve apane pUrvakRta karmoM ke phala bhoga rahe haiM / mara kara ve pahalI naraka meM utpanna hoNge| vahA~ se nikala kara vedonoM cANDAla kula meM putra aura putrI rUpa se yugala utpanna hoNge| yauvana vaya ko prApta hone para zakaTa kumAra kA jIva apanI bahina ke rUpa lAvaNya meM Asakta bana kara usI ke sAtha kAma bhogoM meM pravRtta ho jaaygaa|paapkrm kA AcaraNa kara pahalI naraka meM utpanna hogaa| isake bAda mRgAputra kI taraha aneka naraka tiryazca ke bhava karake anta meM maccha hogaa| vaha dhIvara ke hAtha se maaraajaaygaa| phira banArasI nagarI meM eka seTha ke ghara janmalekara dIkSA legaa| Ayu samApta hone para saudharma devaloka meM deva hogaa| vahA~se cava kara mahA vadeha kSetra meM janma legaa| dIkSAlekara sakala karmoM kA kSaya kara siddha, yuddha yAvat mukta hogaa| (5) bRhaspatidatta kumAra kI kathA kauzAmbI nagarI meM zatAnIka rAjArAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma mRgAvatI aura putra kA nAma udAyana thA / usake purohita kA nAma somadatta thA / vaha cAroM vedoM kA jJAtA thaa| usake vasudattA nAma kI strI aura vRhaspatidana nAma kA putra thaa| eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vhaaNpdhaare|gautm svAmI bhikSArthanagara meM pdhaare| mArga meM ujjhitakumAra kI taraha rAja. puruSoM se ghire hue eka puruSa ko dekhA bhagavAn ke pAsa Akara gautama svAmI ne usake pUrvabhava kA vRttAnta puuchaa| bhagavAn pharamAne lage-- Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 zrI seThiyA jaina granthamAlA prAcIna samaya meM sarvatobhadra nAma kI eka nagarI thii| jitazatra rAjA rAjya karatA thA / usake mahezvaradatta nAma kA purohita thaa| rAjya kI vRddhi ke lie prati dina vaha cAra (brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra) lar3akoM kA kalejA nikAla kara homa karatA thaa| aSTamI,caturdazI ko ATha,caumAsI ko 16,paemAsI ko 32, aSTamAsI ko 64 aura varSa pUrA hone para 108 lar3akoM ko maravA kara ' unake kaleje ke mAMsa kA homa karatA thaa| dUsare rAjA kA AkramaNa hone para brAhmaNa,kSatriya,vaizya aura zUdra pratyeka ke eka sau ATha ATha arthAt 432 lar3akoM kA homa karatA thaa| isa prakAra mahAn pApa karmoM ko upArjita kara vaha pAMcavIM naraka meM gyaa|vhaaNse nikala kara somadatta purohita kI vasudattA bhAryA kI kukSi se utpanna huaa| usakA nAma bRhaspatidatta kumAra rakhA gyaa| bhagavAn ne pharamAyA ki he gautama ! tumane jisa puruSako dekhA hai vaha vRhaspatidatta hai| zatAnIka rAjA ke putra udAyana kumAra ke sAtha vAlakrIr3A karatA huA vaha yauvana vaya ko prApta huA zatAnIka rAjA kI mRtyu ke pazcAt udAyana rAjA huA aura bRhaspatidattapurohita huaa| vaha rAjA kA itanA prItipAtra hogayA thA ki vaha usake antaHpura meM niHzaMka hokara vakta vevakta hara samaya zrA jA sakatA thaa| eka samaya vaha padmAvatI rAnI meM Asakta hokara usake sAtha kAmabhoga bhogane meM pravRtta ho gyaa| isa bAta kA patA lagane para rAjA atyanta kupita huaa| use apane sipAhiyoM se pakar3avA kara maMgavAyA aura aba use mArane kI AjJA dI hai| Aja tIsare pahara vaha zUlI meM piroyA jaaygaa| yaha vRhaspatidatta yahA~ apane pUrva karmoM kA phala bhoga rahA hai / yahA~ se mara kara pahalI naraka meM utpanna hogA / mRgAputra kI taraha saMsAra meM paribhramaNa karake mRgapane utpanna hogaa| zikArI ke hAtha se mArA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 43 jAkara hastinApura meM eka seTha ke ghara putrapane janma legaa| saMyama kA pAlana kara pahale devaloka meM utpanna hogaa| vahA~ se cava kara mahAvideha kSetra meM janma legA 'dIkSA lekara saba kA~kA kSaya kara siddha, buddha yAvat mukta hogaa| (6) nandI vardhana kumAra kI kathA mayurA nagarI meM zrIdAma rAjA rAjya karatA thaa| usakI rAnI kA nAma bandhuzrI aura putra kA nAma nandIsena thA / rAjA ke pradhAna kA nAma subandhu thA / vaha rAjanIti meM bar3A catura thA / usake trakA kA nAma vahumitra thA / usI nagara meM citra nAma kA nAI thA jo rAjA kI hajAmata karatA thaa|vh rAjA kA itanA prItipAtra aura vizvAsI ho gayA thA ki rAjA ne use antaHpura Adi sava jagahoM meM Ane jAne kI AjJA de rakhI thii| __ eka samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI mayurA nagarI ke bAhara udyAna meM pdhaare| nagara meM bhikSA ke liye phirate hue gautama svAmI ne ujjhita kumAra kI taraha rAjapuruSoM se ghire hue eka puruSa ko dekhaa| use eka pATe para viThA kara rAjapurupa pighale hue sIse aura tAmbe Adi se use snAna karA rahe the| atyanta garama kiyA huAlohe kA aThAraha lar3IhAra gale meM pahanArahe the aura garama kiyA huA loha kA Topa sira para rakha rahe the| isa prakAra rAjyAbhiSeka ke samaya kI jAne vAlI snAna, maDana yAvat mukuTa dhAraNa rUpa kriyAoM kI nakala kara rahe the|use pratyakSa naraka sarIkhe duHkha kA anubhava karate dekha kara gautama svAmI ne bhagavAn se usake pUrva bhava kA vRttAnta pUchA / bhagavAn pharamAne lage siMhapura nagara meM siMharatha rAjA rAjya karatA thaa| usake duryodhana nAma kA corarakSapAla (jalara) thaa| vaha mahA pApI thaa| pApa Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrI seThiyA jaina granthamAlA karma karake Anandita hotA thA / apane yahA~ bar3e bar3e ghar3e rakhavA rakhe the jina meM garama kiyA huA sIsA, tAmbA, khAra, tela, pAnI bharA huA thaa| kitaneka ghar3oM meM hAthI, ghor3e, gadahe Adi kA mUtra bharA huA thA / isI prakAra khaDga, churI Adi bahuta se zastra ikaTThe kara rakhe the / vaha kisI cora ko garama kiyA huA sIsA, tAmbA, mUtra Adi pilAtA thaa| kisI ke zarIra ko zastra se phar3avA DAlatA thA aura kisI ke zraGgopAGga chedana karavA DAlatA thA / isa prakAra vaha duryodhana mahAn pApa karmoM kA upArjana kara chaThI naraka maiM utpanna huaa| vahA~ se nikalakara mathurA nagarI ke rAjA zrIdAma kI bandhuzrI rAnI kI kukSi se putrarUpa se utpanna huA / usakA nAma nandIsena rakkhA gayA / jaba vaha yauvana vaya ko prApta huA to rAjya meM mUcchita hokara rAjA ko mAra kara svayaM rAjya lakSmI ko prApta karane kI icchA karane lagA / rAjA kI hajAmata banAne vAle usa citra nAI ko bulA kara kahane lagA ki hajAmata banAte sayama gale meM ustarA lagA kara tuma gajA ko mAra DAlanA / maiM tumheM apanA AdhA rAjya dU~gA / pahale to usane rAjakumAra kI bAta svIkAra karalI kintu phira vicAra kiyA ki yadi isa bAta kA patA rAjA ko laga jAyagA to na jAne vaha mujhe kisa prakAra burI taraha se maracA DAlegA / aisA soca kara usane sArA vRttAnta rAjA se nivedana kara diyaa| ise suna kara rAjA atikupita huA / rAjA ne nandIsena kumAra ko pakar3avA liyA / vaha usakI burI dazA karavA rahA hai / nandIsena kumAra apane pUrvakRta karmoM kA phala bhoga rahA hai| yahA~ se mara kara pahalI naraka meM utpanna hogA / mRgAputra kI taraha bhava bhramaNa karegA | phira hastinApura meM maccha hogA / macchImAra ke hAtha se mArA jAkara usI nagara meM eka seTha ke yahA~ janma legA / dIkSA lekara prathama devaloka meM utpanna hogaa| vahA~ se caba kara mahA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga videha kSetra meM janma legaa| phira saMyama legA aura saba karmoM kA kSaya kara mokSa jaaygaa| (7) umbaradatta kumAra kI kathA pATalakhaeDa nAmaka nagara meM siddhArtha rAjA rAjya karatA thaa| usa nagara meM sAgaradatta nAma kA eka sArthavAha rahatA thaa| usakI strI kA nAma gaGgAdattA aura putra kA nAma umbaradatta thaa| ___eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vhaaNpdhaare| gautama svAmI bhikSA ke lie nagara meM pUrva ke daravAje se pdhaare| mArga meM unhoMne eka bhikhArI ko dekhA, jisakA pratyeka aGga kor3ha se sar3a rahA thaa| pIpa baha rahI thii| choTechoTe kIr3oM se usakA sArA zarIra vyApta thA / makkhiyoM kA samUha usake cAroM tarapha bhinabhinA rahA thaa| miTTI kA phUTA huA varvana hAtha meM lekara dIna zabda uccAraNa karatA huaA bhIkha mAMga rahA thaa| bhagavAn ke pAsa Akara gautama svAmI ne usa puruSa ke viSaya meM pUchA / bhagavAn pharamAne lage prAcIna samaya meM vijayapura nAma kA nagara thA / vahA~kanakastha rAjA rAjya karatA thA / dhanvantari nAma kA eka rAjavaidya thaa| vaha cikitsA zAstra meM ati nipuNa thaa| rogiyoM ko jaba davA detA to pathyabhojana ke lie unheM kachue, murge, kharagoza, hiraNa, kabUtara, tItara,mora Adi kA mAMsa khAne ke lie upadeza detA thaa| isa prakAra vaha mahAn pApa karmoM kA upArjana kara chaThI naraka meM utpanna huA vahA~ se nikala kara sAgaradatta sArthavAha kI strI gaMgAdattA kI kukSi se putrarUpa meM utpanna huaa| gaMgAdattA mRtavandhyA thI / umbaradatta yakSa kI ArAdhanA se yaha putra utpanna huA thA isalie isakA nAma umbaradatta rakkhA gyaa| yauvana vaya ko prApta hone para usake mAtA pitA kI mRtyu ho gii|umbrdtt ke zarIra meM koI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA Adi aneka roga utpanna ho gaye aura vaha bhikhArI bana kara ghara ghara bhIkha mA~gatA phiratA hai| yaha apane pUrvakRta karmoM kA phala bhogarahA hai| yahA~ kI AyuSya pUrNa kara vaha ratnaprabhA pRthvI meM utpanna hogaa| phira mRgAputra kI taraha saMsAra meM paribhramaNa kregaa|pRthviikaay se nikala kara hastinApura meM murgA hogaa| goThile puruSoM dvArA mArA jAkara usI nagara meM eka seTha ke ghara janma legA |sNymlekr saudharma devaloka meM jAyegA / vahA~ se cava kara mahAvide kSetra meM janma legaa| saMyama aGgIkAra kara, sakala karmoM kA kSaya kara siddha buddha yAvat mukta hogaa| (5) sauryadatta kI kathA sorIpura meM sauryadatta nAma kA gajA rAjya karatA thaa| nagara ke bAhara IzAna koNa meM eka macchIpAr3A (macchImAra logoM ke rahane kA mohallA) thaa| usameM samudradatta nAma kA eka macchImAra rahatA thaa| usakI strI kA nAma samudradattA aura putra kA nAma saurydsthaa| eka samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vahA~ pdhaare| bhikSA ke lie gautama svAmI zahara meM pdhaare| vahA~ eka puruSa ko dekhA jisakA zarIra bilkula sUkhA huA thaa| calate phirate, uThate baiThate, usakI haDDiyA~ kar3akar3a zabda karatI thiiN| gale meM macchI kA kA~TA . phaMsA huA thA, jisase vaha atyanta vedanA kA anubhava kara rahA thaa| gocarI se vApisa lauTa kara gautama svAmI ne bhagavAn se usake pUrvabhava ke vipaya meM pUchA / bhagavAn pharamAne lage prAcInasamaya meM nandIpura nAma kA nagara thA vahA~mitra nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usake sirIa nAmaka rasoiyA thaa| vaha adharmI thA aura pApa karma karake Ananda mAnatA thA / vaha aneka pazu pakSiyoM ko maravA kara unake mAMsa kezale banavA kara svayaM bhIkhAtA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jana siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA thA vaha 3300 varSa kAAyuSya pUrNa karake chaThI naraka meM utpanna huaa| vahA~ se nikala kara samudradatta kI strI samudradanAkI kukSi se utpanna huaa|uskaa nAma sauryadatta rakkhA gayAyauvana avasthA ko prApta hone para usake mAtA pitA kI mRtyu ho gii|vh svayaM macchiyoM kA vyApAra karane lgaa| vaha bahuta se naukaroM ko rakha kara samudra meM se macchiyA~ pakar3avA kara maMgavAtA thA,unheM tela meM tala kara svayaM bhI khAtA thA aura dUsaroM ko bhI khilAtA thA tathA veca kara AjIvikA karatA thaa| eka samaya machaliyoM ke mAMsa kA zUlA banA kara vaha sauryadatta khA rahA thA ki usake gale meM machalI kA kA~TA laga gyaa| isase atyanta pravala vedanA utpanna huii|bhut se vaidya usakI cikitsA karane Aye kintu koI bhI vaidya usakI zAnti karane meM samartha nahIM huaa| sauryadatta macchImAra ke gale meM takalIpha bar3hatI hI gaI jisase usakA sArA zarIra sUkha kara nirmAsa bana gyaa| vaha apane pUrvabhava ke pApa karmoM kA phala bhogarahA hai| yahA~ se mara kara vaha ratnaprabhA pRthvI meM utpanna hogaa| mRgAputra kI taraha saMsAra paribhramaNa kregaa| phira pRthvIkAya se nikala kara maccha hogA macchImAra ke hAtha se mArA jAkara isI nagara meM eka seTha ke yahA~ putrarUpa se utpanna hogaa| dIkSA lekara saudharma devaloka meM deva hogaa| vahA~ se caca kara mahAvideha kSetra meM janma le kara dIkSA aGgIkAra karegA aura sakala karmoM kA kSaya kara mokSa jaaygaa| (8) devadattA rAnI kI kathA rohIr3a nAmaka nagara meM caizramaNadatta rAjA rAjya krtaathaa|uskii rAnI kA nAma zrIdevI aura putra kA nAma puSpanandI thaa|usii nagara meM datta nAma kA gAthApati rahatA thaa| usakI strI kA nAma kRSNazrI Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA aura putrI kA nAma devadattA thA / vaha sarvAGga sundarI thii| eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI pdhaare|gautm svAmI bhikSA ke liye zahara meM padhAre / mArga meM ujjhita kumAra kI taraha rAjapuruSoM se ghirI huI eka strI ko dekhA / vaha ulTI muzkoM se baMdhI huI thI aura usake nAka, kAna, stana Adi kaTe hue the| govarI sevApisa lauTa kara gautama svAmI ne bhagavAna se usastrI kA pUrva bhava pUchA / bhagavAn pharamAne lage prAcIna samaya meM supatiSTha nAma kA nagara thaa|vh Rddhi sampatti se yukta thaa| mahAmena rAjArAjya krtaathaa| usake dhAriNI Adi eka hajAra rAniyA~ thiiN| dhAriNI rAnI ke siMhasena nAma kA putra thA jaba vaha yauvanatraya ko prApta huA tozyAmA devI Adi pA~ca sau rAja kanyAoM ke sAtha eka hI dina meM usakA vivAha karavAyA / jana' ke liye paoNca saubar3e U~ce U~cemahala banavAye gaye / siMhasena kumAra pA~ca sau hI rAniyoM ke sAtha yatheccha kAmabhoga bhogatA huA Ananda pUrvakarahane lgaa| kucha sayamabItane ke bAda siMhasena rAjA zyAmA rAnI meM hI Asakta hogyaa| dUsarI 466 rAniyoM kAAdara satkAra kucha bhI nahIM karatA aura na unase sambhASaNa hI karatA thA / yaha dekha kara una 46 rAniyoM kI dhAyamAtAoM ne viSa athavA zAstra dvArA usa zyAmArAnI ko mAra dene kA vicAra kiyaa| aisA vicAra kara ve usemArane kA maukA dekhane liiN| zyAmA devI ko patAlagane para vaha bahuta bhayabhIta huI kina jAne ye mujhe kisa kumRtyu se mAra deNgii| vaha kopagRha (krodha karake baiThane ke sthAna) meM jAkara Arta raudra dhyAna karane lgii| rAjA ke pUchane para rAnI ne sArA vRttAnta nivedana kiyaa| rAjA ne kahA tuma phikra mata mata karo, maiM aisA upAya karU~gA jisase tumhArI sArI cintA dUra ho jaaygii| siMhasena rAjA ne sapAtaTha nagara ke ba hara eka bar3I kUTAgA zAlA bnvaaii| isake Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola maMgraha, chaThA bhAga pAda una 466 rAniyoM kI dhAya mAtAoM ko AmantraNa dekara rAjA ne kUTAgAra zAlA meM bulvaayaa| una dhAyamAtAoM ne vastra prAbhUSaNa pahane, svAdiSTa bhojana kiyA, madirA pI aura nAca gAna karane lgiiN| ardharAtri ke samaya rAjA ne usa kUTAgAra zAlA ke daravAje banda karavAkara cAroM tarapha Aga lagavA dii| jisase tar3apa tar3apa kara unake prANa nikala ge| siMhasena rAjA cautIsa sau varSa kA AyuSya pUrA karake chaThI naraka meM utpanna huaa| vahA~ meM nikala kara rohir3a nagara ke datta sArthavAha kI strI kRSNazrI kI kukSi se putrI rUpa meM utpanna huaa| usakA nAma devadattA rakkhA gyaa| eka samaya snAna Adi kara vastrAlaMkAroM meM sajjita hokara vaha devadattA krIr3A kara rahI thii| vanakrIr3A ke lie jAte hue vaizramaNa rAjA ne usa kanyA ko dekhaa| apane naukara puruSoM ko bheja kara usa kanyA ke mAtA pitA ko kahalavAyA ki vaizramaNa rAjA cAhatA hai ki tumhArI kanyA kA vivAha mere rAjakumAra puSpanandI ke sAtha ho to yaha ghara jor3I zreSTha hai| devadattA ke mAtA pitA ne harpita hokara isa bAta ko svIkAra kiyaa| __daca sArthavAha apane mitra aura sage sambandhiyoM ko sAtha lekara hajAra puruSoM dvArA uThAne yogya pAlakI meM devadattA kanyAko viThA kara rAjamahala meM laayaa| hAtha jor3a kara binaya pUrvaka datta sArthavAha ne apanI kanyA devadattA ko rAjA ke sipurda kiyA |raajaako isase bar3A harSa huaa|ttkssnn puSpanandI rAjakumAra ko bulA kara devadattA kanyA ke sAtha pATa para vitthaayaa| cA~dI aura sone ke kalazoM se snAna karavA kara sundara vastra pahanAye aura donoM kA vivAha saMskAra karavA diyaa| kanyA ke mAtA pitA evaM sage sambandhiyoM ko bhojanAdi karavA kara vastra alaMkAra zrAda se unakA satkAra salmAna kara vidA kiye| rAjakumAra puSpanandI devadattA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm ke sAtha kAmabhogabhogatA huA Ananda pUrvaka samaya bitAne lgaa| : kucha samaya pazcAt vaizramaNa rAjA kI mRtyu ho gii| puSpanandI rAjA banA / vaha apanI mAtA zrIdevI kI bahuta hI vinaya bhakti karane lgaa| prAtaHkAla Akara praNAma karatA, zatapAka, sahasrapAka tela se mAliza karavAtA, phira sugandhita jala snAna karavAtA / mAtA ke bhojana kara lene para Apa bhojana karatA / aisA karane se apane kAmabhoga meM bAdhA par3atI dekha kara devadattA ne zrIdevI ko mAra dene kA nizcaya kiyaa| eka dina rAtri ke samaya madirAke naze meM vebhAna sotI huI zrIdevI ko dekha kara devadattA agni meM atyanta tapAyA huA eka loha daNDa lAI aura ekadama usakI yoni meM prakSepa kara diyA jisase tatkSaNa usakI mRtyu ho gii| zrIdevI kI dvAsI ne yaha sArA kArya dekha liyA aura puSpanandI rAjA ke pAsa jAkara nivedana kiyaa| ise sunate hI rAjA atyanta kupita huaa| sipAhiyoM dvArA pakar3avA kara ulTI muzkoM se bandhavA kara devadattA rAnI ko zUlI car3hAne kI AjJA dI hai| he gautama! tumane jisa strI ko dekhA hai vaha devadattArAnI hai| apane pUrvakRta karmoM kA phala bhoga rahI hai| yahA~ se kAla karake devadattA rAnI kA jIva ratnaprabhA pRthvI meM utpanna hogA / mRgAputra kI taraha saMsAra paribhramaNa kregaa| tatpazcAt gaMgapura nagara meM haMsa pakSI hogaa| cir3ImAra ke hAtha se mArA jAkara usI nagara meM eka seTha ke ghara putrarUpa se janma legaa|diikssaa lekara saudharma devaloka meM utpanna hogaa| vahA~ se mahAvidaha kSetra meM janma lekara saMyama skIkAra karegA aura karma kSaya kara mokSa jaaygaa| (10) aMjU kumArI kI kathA . / varddhamAnapura ke andara vijaya mitra nAma kA rAjA rAjya karatA Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 11 thaa| usI nagara meM dhanadeva sArthavAha rahatA thaa| usakI strI kA nAma priyaMgu aura putrI kA nAma aMjU kumArI thaa| eka samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI varddhamAnapura ke bAhara vijaya varddhamAna udyAna meM padhAre / bhagavAn ke jyeSTha ziSya gautama svAmI bhikSA ke lie zahara meM pdhaare| rAjA ke rahane kI azoka vATikA ke pAsa jAte hue unhoMne eka strI ko dekhA jo atikRza zarIra vAlI thii| zarIra kA mAMsa sUkha gayA thA / kevala haDDiyA~ dikhAI detI thIM | vaha karuNA janaka zabdoM kA uccAraNa karatI huI rudana kara rahI thii| use dekha kara gautama svAmI ne bhagavAn ke pAsa Akara usake pUrvabhava ke viSaya meM pUchA / bhagavAn pharamAne lage prAcIna samaya meM indrapura nAma kA nagara thA / indradatta rAjA rAjya karatA thA / usI nagara meM pRthvIzrI nAma kI eka vezyA rahatI thI / usane bahuta se rAjA mahArAjAoM aura seThoM ko apane vaza meM kara rakhA thaa| paiMtIsa sau varSa isa prakAra pApAcaraNa kara vaha vezyA chaThI naraka meM utpanna huii| vahA~ se nikala kara varddhamAnapura meM dhanadeva sArthavAha kI strI priyaMgu kI kukSi se putrI rUpa se utpanna huii| usa kA nAma kumArI diyA gayA / eka samaya vanakrIr3A ke lie jAte hue vijayamitra rAjA ne khelatI huI aMjukumArI ko dekhaa| usake nAtA pitA kI AjJA lekara usa kanyA ke sAtha vivAha kara liyA aura usake sAtha sukha bhogatA huA yAnanda pUrvaka samaya bitAne lagA / kucha samaya pazcAt aMjUrAnI ke yonizUla roga utpanna huaa| rAjA ne aneka vaidyoM dvArA cikitsA karavAI kintu rAnI ko kucha bhI zAnti na huI 1 roga kI prabala vedanA meM usakA zarIra sUkha kara kA~TA ho gayA / he gautama! tumane jisa strI ko dekhA hai vaha aMjU rAnI hai / apane pUrvakRta karmoM kA phala bhoga rahI hai| yahA~ 60 varSa kA AyuSya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 - zrI. seThiyA jaina granthamAnA pUrNa karake ratnaprabhA naraka meM utpanna hogo / mRgAputra kI taraha maMsAra paribhramaNa karegI / vanaspatikAya se nikala kara mayUra (mora) rUpa se utpanna hogI / cir3ImAra ke hAtha se mArI jAkara sarvatobhadra nagara meM eka seTha ke ghara putrarUpa se utpanna hogI / dIkSA lekara saudharma devaloka meM utpanna hogI / vahA~ se caba kara mahA vedeha kSetra meM janma lekara dIkSA aGgIkAra karegI / bahuta varSoM taka saMyama kA pAlana kA sakala karmoM kA kSaya kara siddha, buddha pAvat mukta hogii| uparokta dasa kathAeM duHkhavipAka kI haiN| Age dasa kathAeM sukha vipAka kI likhI jAtI haiM C Aja se lagabhaga 2500 varSa pahale magadha deza meM rAjagRha nAmaka nagara thA / usa samaya vaha nagara apanI racanA ke lie bahuta prasiddha thA / vahA~ ke nivAsI dhana dhAnya aura dharma se sukhI the| nagara ke bAhara guNazIla nAma kA eka bAga thaa| bhagavAn mahAvIra ke ziSya sudharmA svAmI, jo caudaha pUrva ke jJAtA aura cAra jJAna ke dhAraka the, apane pA~ca sau ziSyoM sahita usa bAga meM pdhaare| sudharmA svAmI ke padhArane kI khabara suna kara rAjagRha nagara kI janatA unheM vandanA namaskAra karane gaI / dharmopadeza zravaNa kara janatA vApisa calI gii| nagara nivAsiyoM ke lauTa jAne para sudharmA svAmI ke jeSTha ziSya jamnu svAmI ke mana meM sukha ke kAraNoM ko jAnane kI icchA utpanna huI / ataH apane guru sudharmA svAmI kI sevA meM upasthita hokara vandanA namaskAra kara ve unake sanmukha baiTha gye| donoM hAtha bor3a kara vinayapUrvaka sudharmA svAmI se kahane lage - he bhagavan ! zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI dvArA kathita una kAraNoM ko, jinakA phala duHkha hai, maiMne sunA / jinakA phala sukha hai una kAraNoM kA varNana bhagavAn ne kisa prakAra kiyA hai ? maiM Apake dvArA una kAroM ko jAnane kA icchuka hU~ / ataH Apa kRpAkara unakAraNoM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga WOne, ghA bhAga 53 ko phrmaaiyegaa| jambU gvAmI kI vinaya bhakti aura unakI icchA ko dekha kara sudharmA svAmI bahuta prasanna hue| unhoMne jambu gvAmI ke prazna ke uttara meM puNya kA phala sukha batalAyA aura sukha prApti ke uyAya ko bhAva rUpa meM nakaha kara kathA dvArA smjhaayaa| ve kathAeM isa prakAra haiM (11) subAhu kumAra(12)bhadranandI kumAra (13)sujAta kumAra (14) suvAsatra kumAra (15) jinadAsa kumAra (16) dhanapati kumAra (17 mahAbala kumAra (18) bhadranandI kumAra (16)mahAcandra kumAra (20)varadatta kumaar| (11) subAhu kumAra kI kathA hai jambU! isI acasarpiNI kAla ke isI cauthe bAre meM hantIzIrSa nAma kA eka nagara thaa| vaha nagara bar3A hI sundara thaa|vhaaN ke nivAsI saba prakAra se sukhI the / nagara ke vAhara IzAna koNa meM puSpakaraeDa nAma kA udyAna thaa| usameM kRtavanamAlapriya nAmaka pakSa kA yakSAyatana thaa| ___ hastizIrSa nagara meM adInazatru rAjA rAjya karatA thA vaha saba rAjalakSaNoM se yukta tathA rAjaguNoM se sampanna thaa| nyAya pUrvaka vaha prajA kA pAlana karatA thA / adInazatru rAjAke dhAriNI nAma kI paTarAnI thii| vaha vahata hI sundara aura sarvAGga sampanna thii| dhAriNI ke atirikta usake 888 aura bhI rAniyA~ thiiN| eka samaya dhAriNI rAnI apane zayanAgArameM komala zayyA para so rahI thii| vaha nato gADha nidrA meM thI aura na jAga rahI thii| itane meM usane eka siMha kA svapna dekhaa| svama ko dekhakara vaha jAgRta huI / apanA svama pati ko sunAne ke lie vaha adInazatrurAjA ke bhayanAgAra meM gaI / rAjA ne ratnajar3ita bhadrAsana para baiThane kI Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 zrI seThiyA jaina granthamAlA AjJA dii| Asana para baiTha kara rAnI ne apanA svAna sunaayaa| svama ko suna kara rAjA ne kahA ki tumhArI kukSi se aise putra kA janma hogA jo yazasvI, vIra, kula dIpaka aura sarvaguNa sampama hogaa| svama kA phala suna kara rAnI bahuta prasanna huI / prAtaH kAla rAjA ne svamazAstriyoM ko bulAkara svama kA phala pUchA / unhoMne bhI vatalAyA ki rAnI eka yazasvI aura vIra vAlaka ko janma degii| svama zAstriyoM ko bahuta sA dhana dekara rAjA ne unheM vidA kiyaa| garbha ke do mAsa pUrNa hone paradhAriNI rAnI ko megha kA dohalA utpanna huA / apane dohale ko pUrNa karake dhAraNI rAnI garbha kI anukampA ke liye yatanA ke sAtha khar3I hotI thI, yatanA ke sAtha baiThatI thii| yatanA ke sAtha sotI thii| medhA aura Ayu ko bar3hAne vAlA, indriyoM ke anukUla, nIroga aura deza kAla ke anusAra na ta tikta, na ati kaTu, na ati kapalA, na ati amla (khaTTA), na ati madhura kintu usa garbha ke hitakAraka, parimita tathA pathya AhAra karatI thI aura cintA, zoka, dInatA, bhaya, tathA paritrAsa nahIM karatI thii| cintA, zoka, moha, bhaya aura paritrAsa se rahita hokara bhojana, AcchAina, gandhamAlya aura alaGkAroM kA bhoga karatI huI sukhapUrvaka usa garbha kA pAlana karatI thii| ___ samaya pUrNa hone para dhAriNI rAnI ne sundara aura sulakSaNa putra ko janma diyA / harSa magna dAsiyoM ne yaha zubha samAcAra rAjA adInazatru ko sunaayaa| rAjA ne apane mukuTa ke sigaya saba AbhUSaNa una dAsiyoM ko inAma meM de diye tathA aura sI bahuta sA dravya diyaa|putr-jnm kI khuzI meM rAjAne nagara ko sjaayaa|kaidiyoN ko bandhanamukta kiyA aura khUba mahotsava mnaayaa| putra kA nAma subAhu kumAra diyaa| yogya vaya hone para subAhu kumAra ko zikSA prApta karane ke lie Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jane siddhanta bola saMgraha, chaThAbhAga eka kalAcArya ko sauMpa diyaa| kalAcArya ne thor3e hI samaya meM use bahattara kalA meM pravINa kara diyaa| rAjA ne kalAcArya kA Adara satkAra kara itanA dhana diyA ki jo usake jIvana bhara ke lie paryApta thaa| dhIre dhIre subAhu kumArabar3hane lgaa| jaba vaha yuvaka ho gayA taba mAtA pitA ne zubha muhUrta dekha kara puSpacUlA pramukha pA~ca sau rAja kanyAoM ke sAtha vivAha kara diyA / apane sundara mahaloM meM rahatA huA tathA pUrvamukRta ke phala svarUpa pA~coM prakAra ke indriya bhoga bhogatA huA subAhu kumAra sukha pUrvaka apanA samaya bitAne sgaa| eka samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI hastizIrSa nagara ke bAhara puSpakaraeDa udyAna meM pdhaare| nagara nivAsI loga bhagavAn ko vandanA namaskAra karane ke lie jAne lge| rAjA adInazatru aura mubAhu kumAra bhI bar3e ThATa ke sAtha bhagavAn ko vandanA karane ge| dharmopadeza suna kara janatA vApisa lauTa gii| subAhu kumAra vahIM Thahara gyaa|haath jor3a kara bhagavAn se arja karane lagA ki he bhagavan ! dharmopadeza suna kara mujhe bar3I prasannatA haI hai| jisa prakAra Apake pAsa rAjakumAra Adi pratrajita hote haiM usa taraha se pravrajyAgrahaNa karane meM to maiM samartha nahIM hU~ kintu Apake pAsa zrAvaka ke vrata aGgIkAra karanA cAhatA huuN| bhagavAn ne pharamAyA ki dharma kArya meM DhIla mata kro| zrAvaka ke vrata aGgIkAra kara subAhu kumAra vApisa apane ghara A gyaa| isake pazcAt gautama svAmI ne bhagavAn se prazna kiyA ki bhagavan ! yaha subAhu kumAra sapa logoM ko itanA iSTakArI aura priyakArI lagatA hai,isakA rUpa par3A sundara hai| yaha sArI Rddhi isako kisa kArya se prApta huI hai ? yaha pUrvabhava meM kauna thA aura isane kauna se zreSTha kAryo kA AcaramA kiyA thA ? bhagavAn pharamAne lage Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlI 1 prAcIna samaya meM hastinApura nAma kA nagara thA / usameM sumukha nAma kA eka gAthApati rahatA thA / eka samaya dharmaghoSa nAmaka sthavira apane pA~ca sau ziSyoM sahita vahA~ pdhaare| unake ziSya sudatta nAmaka anagAra mAsa mAsa khamaNa ( eka eka mahIne kA tapa ) kiyA karate the / mAsa khamaNa ke pAra ke dina ve tIsare pahara bhikSA ke lie nikle| nagara meM jAkara sumukha gAthApati ke ghara meM praveza kiyaa| munirAja ko padhArate dekha kara samukha apane Asana se khar3A huA / sAta ATha kadama sAmane jAkara munirAja ko yathAvidhi vandanA kI / rasoI ghara meM jAkara zuddha AhAra pAnI kA dAna diyA / dravya, dAtA aura pratigraha tInoM zuddha the arthAt AhAra jo diyA gayA thA vaha dravya bhI zuddha thA / phala kI vAJchA rahita hone se dAtA bhI zuddha thA aura dAna lene vAle bhI zuddha saMyama ke pAlana karane vAle bhAvitAtmA anagAra the| tInoM kI zuddhatA ke kAraNa sumukha gAthApati ne saMsAra parata kiyA aura manuSya AyukA bandha kiyA / AkAza meM devadundubhi bajI aura 'ahodA ahodArAM' kI dhvani ke sAtha devatAoM ne bAraha karor3a sonaiyoM kI varSA kI tathA puSpa vastra Adi kI vRSTi kii| nagara meM isakI khabara turanta phaila gii| loga sumukha gAthApati kI prasaMzA karane lage / vahA~ kI Ayu pUrI karake sumukha gAthApati kA autra hastizIrSa nagara meM dInazatru rAjA ke ghara dhAriNI rAnI kI kukSi se putrarUpa se utpanna huA hai / / gautama svAmI ne phira prazna kiyA ki he bhagavan ! kyA vaha subAhu kumAra Apake pAsa dIkSA grahaNa karegA ? bhagavAn ne uttara diyA- hA~ gautama! subAhu kumAra mere pAsa dIkSA grahaNa kregaa| pazcAt bhagavAn anyatra vihAra kara gae / eka samaya subAhu kumAra tele kA tapa kara pauSadha zAlA meM baiThA 56 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola sagraha, chaThA bhAga 57 huA dharmadhyAna meM tallIna thaa| unake hRdaya meM vicAra utpanna huA ki jo rAjakumAra Adi bhagavAn ke pAsa dIkSA lete haiM ve dhanya haiN| aba yadi bhagavAn isa nagara meM padhAreM to maiM bhI unake samIpa muraData hokara dIkSA dhAraNa kruuNgaa| - subAhu kumAra ke uparokta adhyavasAya ko jAna kara bhagavAn hastizISa nagara meM pdhaare| bhagavAn ke Agamana ko sunakara janatA darzanArtha gaI / suvAhu kumAra bhI gayA / dharmopadeza suna kara janatA to vApisa lauTa AI / subAhu kumAra ne bhagavAn se arja kI ki maiM mAtA pitA kI AjJA prApta kara Apake pAsa dIkSA lenA cAhatA huuN| ghara Akara mAtA pitA ke sAmane apane vicAra prakaTa kiye| mAtA pitA ne saMyama kI aneka kaThinAiyA~ vatalAI kintu subAhu kumAra ne unakA yathocit uttara dekara mAtA pitA se AjJA prApta kara lii| rAjA adInazatru ne bar3e ThATha se dIkSAmahotsava kiyA / bhagavAn ke pAsa saMyama lekara subAhu kumAra anagAra ne gyAraha aGga par3he aura upavAsa, velA, telA Adi aneka vidha tapasyA karate hue saMyama maiM rata rahane lgaa| bahuta varSoM taka zramaNa paryAya kA pAlana kara antima samaya meM eka mahIne kI saMlekhanA saMthArA kara yathA samaya kAla kara ke saudharma devaloka meM utpanna huaa| saudharma devaloka se cava kara suvAhu kumAra kA jIva manuSyabhava kregaa| vahA~ dIkSA lekarayAvat saMthArA kara tIsare devaloka meM utpanna hogaa| tImare devalaM ka se catra kara punaH manuSya kA bhava karegA evaM zrAyu pUrI kara pA~caveM brahmala ka devaloka meM utpanna hogaa| usa devalokakI sthiti pUrI kara manuSyagata meM jnmlegaa|vhaaN se kAra kara sAtaveM mahAzaka davalAka meM utpanna hogaa| mahA. kra devaloka kI sthiti puu.| kara punaH manuSya bhava meM janma legA pAra Ayu pUrI. hone para yA ta devaloka meM jAyagA A / devaloka ko Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA Ayu pUrI kara manuSya kA bhava karake gyArahaveM pAraNa devaloka meM utpanna hogaa| vahA~ se catra kara manuSya kA bhava kregaa| vahA~ utkRSTa saMyama kA pAlana kara sarvArthasiddha meM ahamindra hogaa| sarvArthasiddha rocava kara subAhu kumAra kA jIva mahAvideha kSetra meM janma legaa| vahA~ zuddha saMyama kA pAlana kara sabhI karmoM ko khapA kara zuddha, huddha yAvat mukta hogaa| (12) bhadranandI kamAra kI kathA cUpamapura nagara ke andara dhanAvaha nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| usake sarasvatI nAma kI rAnI thI / bhadranandI nAmaka rAjakumAra thaa| pUrvabhava meM vaha puMDarikiNI nagarI meM vijaya nAma kA rAjakumAra thaa| yugavAhu tIrthaGkara ko zuddha epaNIka yAhAra baharAyA / manuSya Ayu baoNva kara Rpamapura nagara meM utpanna huaa| zeSa satra kathana subAhu kumAra jaisA jAnanA / yAvat mahAvideha' kSetra meM janma lekara mokSa jAyagA / (13) sujAta kumAra kI kathA - vIraputra nagara meM vIrakRSNa mitra rAjA rAjya karatA thA |raanii kA, nAma zrIdevI aura putra kA nAma sujAta thA, jisake 500 striyA~ thIM / sujAta pUrvabhava meM ipukAra nagara meM RSabhadatta nAsaka gAthApati thA / puSpadatta anagAra ko zuddha AhAra kA pratilAbha diyA / manuSya Ayu bA~dha kara yahA~ utpanna huaa| zepa sArA varNana gubAhu kumAra ke samAna hai / mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogaa| . (14) suvAsava kumAra kI kathA vijaya nagara meM vAsavadatta nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| rAnI kA nAma kRSNA aura putra kA nAma suvAsava kumAra thaa| suvAsarva imAra ke bhadrA Adi pA~ca sau rAniyA~ thIM / vaha kumAra pUrva Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bAla saMgraha, chaThA bhAga bhava meM kauzAmbI nagarI kA dhanapAla nAmaka rAjA thaa| vaizramaNa bhadra muni ko zuddha AhAra pAnI kA pratilAbha diyA thaa| phira yahA~ utpanna huaa|diikssaaanggiikaar kI aura mahAnideha meM kevala jJAna, kevala darzana upArjana kara subAhu kumAra kI taraha siddha, buddha yAvat mukta hogaa| * (15) jinadAsa kumAra kI kathA saugandhikA nagarI meM apratihata rAjA rAjya karatA thaa|raanii kA nAmasukanyA aura putra kA nAma mahAcandra thA |mhaacndr ke arahadattA strI aura jinadAsa putra thaa| jinadAsa pUrvabhava meM madhyamikA nagarI meM sudharma nAmakA rAjA thaa| megharatha anagAra ko zuddha AhAra pAnI kA dAna diyA, manuSya Ayu vA~dhakara yahA~ utpanna huA / tIrthaGkara bhagavAn ke pAsa dharma zravaNa kara yathA samaya dIkSA aGgIkAra kI aura kevalajJAna, kevaladarzana upArjana kara mokSa prApta kiyaa| (16) dhanapati (vaizramaNa) kumAra kI kathA kanakapura nagara meM priyacandra nAma kA rAjA aura subhadrA nAma kI rAnI thI !putra kA nAma vaizramaNa kumAra thA |shriidevii Adi pA~ca sau kanyAoM ke sAtha usakA vivAha huaa| vaizramaNa kumAra pUrvabhava meM maNipadA nagarI meM mitra nAma kA rAjA thA / sambhUti vijaya anagAra ko zuddha dAna diyaa| phira yahA~ utpanna huaa|tiirthngkr bhagavAna ke pAsa upadeza suna kara vairAgya utpanna huA / dIkSA aGgIkAra kara mokSa meM gyaa| (17) mahAbala kumAra kI kathA mahApura nagara meM cala nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| rAnI kA nAma subhadrA aura kumAra kA nAma mahAvala thaa| rAvatI Adi pA~ca sau kanyAoM ke sAtha vivAha huaa| mahAvala kumAra pUrvabhava Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ - zrI seThiyA jaina granthamAlA lage tathA usake varNAdika palaTa gaye hoM taba use acitta samajhanA cAhiye / aise acitta hue pAnI ko lene meM koI doSa nahIM hai| ' (piNDaniyukti gA0 18-21) (kalpasUtra) (vRhatkalpa) (AcArAga sUtra zru. 2 a 1 u. 7-8 41, 43) uparokta tInoM prakAra kA pAnI yadi ahuNAdhoyaM (jo tatkAla dhoyA huAho), aNaMbila (jisakA svAda na badalA ho), avvukkantaM (jo pUrNa rUpa se vyutkrAnta na huAho arthAt jisakAraMga aura rUpana badala gayA ho), apariNayaM (jo avasthAntara meM pariNata na ho gayA ho), aviddhatthaM (zastra pariNata hokara jo pUrNarUpa se acitta na ho gayA ho), aphAsuyaM (jopAsukayAnI acitta na huA ho) to sAdhu ko lenA nahIM kalpatA kintu cira kAla kA dhoyA huA, anya svAda meM pariNata, anya raMga rUpa meM parivartita, avasthAntara meM pariNata aura prAsuka dhovana lenA sAdhu ko kalpatA hai| . dazavaikAlika sUtra pAMcaveM adhyayana ke pahale uddeze meM kahAtahevaccAvayaM pANaM, aduvA vAradhotraNaM / saMseimaM cAulodagaM, ahuNA dhoaM vivjje|| jaM jAlejja cirAdhoyaM, maIe dmnnennvaa| paDipucchiUpa succAvA. jaM canissakinaM bhve|| arthAt-ucca (susvAdu, drAkSAdi kA pAnI), avaca (dusvAdu, kAMjI Adi kA pAnI) athavA-ghar3e Adi ke dhovana kA pAnI, kaThotI ke dhovana kA pAnI, caoNbaloM ke dhovana kA pAnI tatkAla kA ho to muni grahaNa na kre| / yadi apanI buddhi se yA pratyakSa dekha kara tathA dAtA se pUcha kara yA suna kara jAne ki yaha jala cirakAla vA thoyA huA hai aura vaha zaMkA rahita ho to muni ko vaha dhova / grahaNa karanA kalpatA hai| . (dazavaikAlika adhyayana 3 uddezA 1 gAthA 75-76) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga (4) tilodaga-tiloM ko dhokara yA anya kisI prakAra se acitta kiyA huA pAnI tilodaga kahalAtA hai| (5) tusodaga-tupoM kA paanii| (6) javodaga-jau kA paanii| (7) AyAma-cAMvala Adi kA paanii| (8) sauvIra-Acha arthAt chAcha para se utArA huA pAnI / (8) suddhaviyaDa-garma kiyA huA pAnI / uparokta pAnI ko pahale acchI taraha dekha lenA caahie| isa ke bAda usake svAmI se pUchanA cAhiye ki he AyuSman ! mujhe pAnI kI jarUrata hai, kyA Apa mujhe yaha pAnI deMge? aisA pUchane para yadi gRhastha vaha pAnI de to sAdhu ko lenA kalpatA hai| yadi gRhastha aisA kahe ki bhagavan ! Apa svayaM le lIjiye, to sAdhu ko vaha pAnI svayaM apane hAtha se lenA bhI kalpatA hai| __ yadi uparokka dhovana sacitta pRthvI para par3A ho athavA dAtA sacitta pAnI yA miTTI se kharar3e hue hAthoM se dene lage athavA acitta dhovana meM thor3A thor3A savitta pAnI milA kara de to aisA pAnI lenA sAdhu ko nahIM kalpatA hai / (10) ampapANaga-aAma kA pAnI, jisameM grAma dhoye hoN| (11) aMbADagapANaga-aMbADaka (AnAtaka) eka prakAra kA vRkSa hotA hai usake phaloM kA dhoyA huA pAnI / (12) kaviThThapANaga-kaviTha kA dhoyA huA pAnI / (13) mAuliMgapANaga-vijaure ke phaloM kA dhoyA huA paatii| (14) mudiyApANaga-dAloM kA dhoyA huA pAnI / (15) dAlimapANaga-anAroM kA dhoyA huA pAnI / (16) khajUrapANaga-khajUroM kA dhoyA huA pAnI / - (17) nAliyerapANaga-nAriyaloM kA dhoyA huA pAnI / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA (18) karIrapANaga-keroM kA dhoyA huA pAnI / (19) kolapANaga-beroM kA dhoyA huA paanii| (20) amalapANaga-AMvaloM kA dhoyA huA paanii| (21) ciMcApANaga-imalI kA paanii| uparokta prakAra kA pAnI tathA isI prakAra kA aura bhI acita pAnI sAdhu ko lenA kalpatA hai / uparokta pAnI ke andara koI sacitta guThalI, chilakA, vIja Adi par3e hue hoM aura gRhastha use sAdhu ke nimitta calanI yA kapar3e se chAna kara de to sAdhu ko aisA pAnI lenA nahIM kalpatA / (zrAcArAga dUsarA zrutaskandha adhyayana 1 uddezA 7,8) (piNDa niyukti) gA. 18-21 6.13 zabala doSa ikkIsa jina kAryoM se cAritra kI nirmalatA naSTa ho jAtI hai, usameM maila lagatA hai unheM zabala doSa kahate haiN| aise kAryoM ko sevana karane vAle sAdhu bhI zavala kahalAte haiN| uttara guNoM meM atikramAdi cAroM dopoM kA evaM mUla guNoM meM anAcAra ke sivA tIna doSoM kA sevana karane se cAritra zavala hotA hai| unake ikkIsa bheda haiM (1) hasta karma karanA zabala dopa hai / veda kA prabala udaya hone para hasta mardana se vIrya kA nAza karanA hastakarma kahA jAtA hai| ise svayaM karane vAlA aura dUsaroM se karAne vAlA zabala kahA jAtA hai| (2) maithuna sevana karanA zavala doSa hai| (3) rAtri bhojana atikrama Adi se sevana karanA zabala doSa hai / bhojana ke viSaya meM zAstrakAroM ne cAra bhaMga batAehaiM (1) dina ko grahaNa kiyA huA.tathA dina ko khAyA gayA (2) dina ko grahaNa karake rAta ko khAyA gayA (3) rAtri ko grahaNa karake dina ko khAyA gayA (4) rAtri ko grahaNa karake rAtri ko khAyA gyaa| inameM se pahale bhaMga ko chor3a kara bAkI kA sevana karane Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bAla saMgraha, chaTha bhAga vAlA zabala hotA hai| (4)AdhAkarma kA sevana karanA zabala dopa hai / sAdhu ke nimitta se banAe gae bhojana ko AdhAkrarma kahate haiM use grahaNa tathA sevana karane vAlA zabala hotA hai| (5) sAgArika piNDa (zayyAtara piNDa) kA sevana karanA zavala dopa hai| sAdhu ko Thaharane ke lie sthAna dene vAlA sAgArika yA zayyAtara kahalAtA hai / sAdhu ko usake ghara se AhAra lenA nahIM kalpatA / jo sAdhu zayyAtara ke ghara se AhAra letA hai vaha zavala hotA hai| (6) auddezika (sabhI yAcakoM ke lie banAye gaye) krIta (sAdhu ke nimitta se kharIde hue) tathA aAhRtya dIyamAna (sAdhu ke sthAna para lAkara diye hue) AhAra yA anya vastuoM kA sevana karanA zabala dopa hai / upalakSaNa se yahAM para prAmitya sAdhu ke lie udhAra lie hue) prAcchina (durcala se chIna kara liye hue) tathA anisRSTa (dUsare hissedAra kI anumati ke binA diye hue) AhAra yA anya vastuoM kA lenA bhI zakla dopa hai / sAdhu ko Upara likhI vastueM na lenI cAhie | dazAzrutaskandha kI dUsarI dazA meM imajagaha krIta, prAmitya, prAcchinna, anisRSTatathA yAhatya dIyamAna, ina paoNca bAtoM kA pATha hai| samavAyAMga ke mUla pATha meM pahale batAI gaI tIna haiM / zeSa TIkA meM dI gaI haiN| (7 bAra vAra azana Adi kA pratyAkhyAna karake una ko bhoganA javala dopa hai| ( cha: mahInoM ke andara eka gaNa ko chor3a kara dUsare gaNa meM jAnA zavala dopa hai| (, eka mahIne meM tIna bAra udaka lepa karanA zakla doSa hai| . pramANa jala meM praveza karanA udakalepa kahA jAtA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ... zrI seThiyA jaina granthamAlA hai| daMzAzrutaskandha kI TIkA meM nAbhi pramANa likhA hai kintu AcArAMga sUtra meM jaMghA pramANa batAyA gayA hai| (10) eka mahIne meM tIna mAyA sthAna kA sevana karanA zabala dopa hai| yaha apavAda sUtra hai / mAyA kA sevana sarvathA nipiddha haiN| yadi koI bhikSu bhUla se mAyAsthAnoM kA sevana kara baiThe to bhI adhika bAra sevana karanA zavala dopa hai| (11) rAjapiNDa ko grahaNa karanA zavala dora hai| (12) jAna karake prANiyoM kI hiMsA karanA zabala dopa hai|. (13) jAna kara jhUTha bolanA zabala dopa hai| (14) jAna kara corI karanA zavala doSa hai| (5) jAna kara sacitta pRthvI para baiThanA, sonA, kAyotsarga athavA svAdhyAya Adi karanA zakla doSa hai| (16) isI prakAra snigdha aura sacitta raja vAlI pRthvI, sacitta zilA yA patthara athavA ghuNoM vAlI lakar3I para baiThanA, sonA, kAyotsarga Adi kriyAeM karanA zarala dopa hai| (17) jIvoM vAle sthAna para, prANa, vIja, hariyAlI, kIr3I nagarA, lIjana phUlana, pAnI, kIcar3a, makar3I ke jAle vAle tathA isI prakAra ke dUsare sthAna para baiThanA, sonA, kAyotsarga Adi kriyAeM karanA zavala dopa hai| (18) jAna karake mUla, kanda, chAla, pravAla,puSpa, phUla, vIja, yA haritakAya Adi kA bhojana karanA zavala dopa hai| (16) eka varSa meM dala bAra udakalepa karanA zavala doSa hai| - (20 eka varSa meM dasa mAyAsthAnoM kA sevana karanAzavala dopa hai| (21) jAna kara sacitta jala vAle hAtha se azana, pAna, sAdima aura svAdima vo brahaNa karake bhogane se zavala doSa hotA hai| hAya, kar3achI yA mAhAra dene ke vartana Adi meM sacitta Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 71 jala lagA rahane para usase AhAra na lenA cAhie / aise hAtha Adi se AhAra lenA zavala dopa hai| (samavAyAMga 21 vA samavAya) (dazAzrutatkandha dazA 2) 614-vidyamAna padArtha kI anupalabdhi ke ikkIsa kAraNa ikkIma kAraNoM se vidyamAna sad padArtha kA bhI jJAna nahIM hotA / ve nIce likhe anusAra haiM (1) bahuta dUra hone se vidyamAna svarga naraka Adi padArthoM kA jJAna nahIM hotaa| (2) ati samIpa hone se bhI padArya dikhAI nahIM dete, jaise aA~kha meM aMjana, palaka vagairaha / (3) bahuta mUkSma hone se bhI padArthoM kA jJAna nahIM hotA, jaise paramANu Adi / (4) mana kI asthiratA se yAnI mana ke dUsare viSayoM meM magna rahane me padArthoM kA jJAna nahIM hotA / jaise kAmAdi se asthira citta bAlA puruSa prakAza meM rahe hue indriya sambaddha padArtha ko bhI nahIM dekhatA aura indriya ke kisI eka viSaya meM Asakta purupa dUsare indriya viSaya ko sAmane prakAza meM rahate hue bhI nahIM dekhtaa| (5) indriya kI apaTutA se arthAt apane viSayoM ko grahaNa karane kI zakti kA abhAva hone se bhI padArthoM kA jJAna nahIM hotA, jaise anve ora bahare prANI vidyamAna rUpa evaM zabdoM ko grahaNa nahIM krte| () truddhi kI mandatA ke kAraNa bhI padArthoM kA jJAna nahI hotA, mandamati zAstroM ke sUkSma artha ko nahIM samajhate haiN| (7) kaI padArtha aise haiM jinakA grahaNa karanA indriyoM ke lie Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MM 72 : ..zrI seThiyA-jena anyamAlA 'azakya hai| kAna gardana kA UparI bhAga, mastaka, pITha Adi apane aMgoM ko dekhanA saMbhava nahIM hai| (8) AvaraNa Ane se bhI vidyamAna padArtha nahIM jAne jA skte| hAtha se A~kha Dhaka dene para koI bhI padArtha dikhAI nahIM detA, divAla pardai zrAdi ke prAvaraNa se bhI padArtha nahIM jAne jaate| (8) kaI padArtha aise haiM jo dUsare padArthoM dvArA abhibhUta ho jAte haiM, isa lie ve nahIM dekhe jA skte| sUrya-kiraNoM ke teja se dabe hue tAre AkAza meM rahate hue bhI dina meM dikhAI nahIM dete| (10) samAna jAti hone se bhI padArtha nahIM jAnA jAtA jaise acchI taraha se dekhe hue bhI ur3ada ke dAnoM ko ur3ada rAzi meM milA dene para unheM vApisa pahicAnanA sambhava nahIM hai / (11) upayoga na hone se bhI vidyamAna padArthoM kA jJAna nahIM hotaa| rUpa meM upayogavAle puruSa ko dUsarI indriyoM ke viSayoM kA upayoga nahIM hotA aura isaliye use unakA jJAna nahIM hotaa| nindritAvasthA meM zayyA ke sparza kA jJAna nahIM hotaa| - (12) ucita upAya ke na hone se bhI padArthoM kA jJAna nahIM hotaa| jaise sIMgoM se gAya bhaiMsa ke dUdha kA parimANa jAnane kI icchA vAlA puruSa dUdha ke parimANa ko nahIM jAna sakatA kyoMki dUdha jAnane kA upAya sIMga nahIM hai| jaise AkAza kA mApa nahIM kiyA jA sakatA kyoMki usakA koI upAya nahIM hai| (13) vismaraNa arthAt bhUla jAne se bhI pahale jAne huai padArthoM kA jJAna nahIM hotaa| (14) durAgama arthAt galata upadeza se bhI padArtha kA vAstavika jJAna nahIM hotA / jisa vyakti ko pItala ko sonA batAkara galata samajhA di.. gayA hai use asalI sone kA jJAna nahIM hotaa| . (15) moha bhI padArtha vAstavika jJAna nahIM hotaa| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 73 mithyAdRSTi ko jIvAdi padArthoM ke yathArtha svarUpa kA jJAna nahIM hotA hai / (16) dekhane kI zakti na hone se bhI vastu nahIM mAlUma hotI jaise aMdhe puruSa kataI nahIM dekha sakate / (17) vikAra vaza (indriyoM meM kisI prakAra kI kamI hone ke kAraNa se ) bhI payArthoM kA jJAna nahIM hotA / vRddhAvasthA ke kAraNa puruSa ko padArthoM kA pUrvacat spaSTa jJAna nahIM hotA / (18) kriyA ke abhAva se padArtha nahIM jAne jAte / jaise pRthvI ko khode binA vRkSa kI jar3oM kA jJAna nahIM hotA / (16) adhigama rthAt zAstra sune vinA usake artha kA jJAna nahIM hotA / 20) kAla ke vyavadhAna se padArthoM kI upalabdhi nahIM hotI / 1 bhagavAn RSabhadeva evaM padmanAbha tIrthaMkara bhUta evaM bhaviSya kAla se vyavahita haiM isaliye ve pratyakSa jJAna se nahIM jAne jAte / 21) svabhAva se hI indriyoM ke gocara na hone ke kAraNa bhI padArthoM kA jJAna nahIM hotA / jaise zrAkAza pizAca Adi svabhAva se hI catu indriya ke viSaya nahIM haiM / (vizeSAvazyaka bhASya, gAthA 1683 kI TIkA ) 615 - pAriNAmikI buddhike ikkIsa dRSTAntaaNumA he udita sAhiyA, vayAMvavAgapariNAmA / hiryAsteyamaphalavaI, buddhi pariNAmiyAnAma // . bhAvArtha - anumAna, hetu aura dRSTAnta se viSaya ko siddha karane bAlI, avasthA ke paripAka se puSTa tathA hita aura mokSa rUpa phala ko dene vAlI buddhi pAriNAmikI hai parthAt jo svArthAnumAna, hetu aura dRSTAnta se viSaya ko siddha karatI hai, loka hita Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 zrI seThiyA jaina granthamAlA tathA lokottara hita (mokSa) ko dene vAlI hai aura vayovRddha vyakti ko bahuta kAla. taka saMsAra ke anubhava se prApta hotI hai vaha pAriNAmikI buddhi kahalAtI hai / isake ikkIsa dRSTAnta haiN| ve ye haiM-- abhae siTi kumAre, devI udiodae havai raayaa| sAhU ya diseNe, dhaNadatta sAvaga amacce // khamae amaJcaputte, cANakke ceva thUla bhadde ya / pAsikasudariNaMde ,vahare pAriNAmiyA buddhi / calaNAhaNa AmaDe, maNI ya sappe ya khaggi thUbhiMde / pAriNAmiyabuddhIe evamAI udAharaNA // bhAvArtha (1) abhayakumAra (2) seTha (3) kumAra (4) devI (5) uditodaya rAjA (6) muni aura naMdiSeNa kumAra (7) dhanadatta (8) zrAvaka (8)amAtya (10)zramaNa (11) mantrIputra (1) cANakya (13) sthUlabhadra (14) nAsikapura meM mudarIpati nanda (15) vajrasvAmI (16) caraNAhaMta (17) Amalaka (18) maNi / (16) sarpa (20) geMDA (21) stUpa-ye ikkIsa pAriNAmikI buddhi ke dRSTAnta haiN| aba Age kramazaH pratyeka kI kathA dI jAtI hai| (1) abhayakumAra-mAlava deza meM ujjayinI nagarI meM caNDapradyotana rAjA rAjya karatA thaa| eka samaya usane rAjagRha ke rAjA zreNika ke pAsa eka dUta bhejA aura kahalAyA ki yadi rAjA zreNika apanI aura apane rAjya kI kuzalatA cAhate haiM to caMkacUr3a hAra, sIMcAnaka gaMdhahastI, abhayakumAra aura celanA rAno ko mere yahA~ bheja de / rAjagRha meM jAkara dUta ne rAjA zreNika ko apane rAjA caNDapradyotana kI AjJA kaha sunAI / use suna kara rAjA zreNika bahuta kruddha huaa| usane dUta se kahA-tumhAre rAjA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina middhAnta bAla saMgraha chaThA bhAMga' se kahanA ki agni ratha, analagiri hAthI, vajrajaMva dUta aura zivAdevI, ina cAroM ko mere yahA~ bheja de| dUta ne jAkara rAjA zreNika kI kahI huI bAta rAjA caNDapradyotana ko kahI / dUta kI bAta suna kara rAjA caNDapradyotana ati kupita huaa| bar3I bhArI senA lekara usane rAjagRha para car3hAI kara dii| rAjagRha ke bAhara usane senA kA par3Ava DAla diyaa| jaba isa bAta kA patA rAjA zreNika ko lagA to usane bhI apanI senA ko sajjita hone kA hukma diyaa| usI samaya abhayakumAra ne Akara nivedana kiyA--deva ! zrApa senA sajAne kI takalIpha kyoM karate haiN| maiM aisA upAya karU~gA ki mAsAjI (caNDapradyotana rAjA) kala prAtaHkAla svayaM vApisa lauTa jaaeNge| rAjA ne abhayakumAra kI bAta mAna lii| rAtri ke samaya abhayakumAra apane sAtha bahuta sA dhana lekara rAjamahala se niklaa| usane caNDadyotana rAjA ke senApati tathA gr3a bar3e umarAnoM ke DeroM ke pIche vaha dhana gaDavA diyaa| phira vaha rAjA caNDapradyotana ke pAsa aayaa| praNAma karake abhayakumAra ne kahA mAsAjI! mere liye to Apa aura pitAjI dAnoM samAna rUpa se bhAdaraNIya haiN| ataH maiM Apake hita kI bAta kahane ke liye AyA hU~ kyoMki kisI ke sAtha dhokhA ho yaha mujhe pasanda nahIM hai| rAjA caNDapradyotana bar3I utsukatA se abhayakumAra se pUchana lagA--vatsa ! mujhe zIgha batalAo ki mere sAtha kyA dhokhA hone vAlA hai ? abhayakumAra ne kahApitAjI ne Apake senApati aura bar3e bar3e umarAvoM ko dhUMsa (rizvata ) dekara apane vaza meM kara liyA hai| ve loga subaha / Apako pakar3avA deNge| yadi Apako vizvAsa na ho to mere sAtha caliye / una logoM ke pAsa AyA.huA dhana meM Apako dikhalA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyAjena pranthamAlA detA huuN| aisA kaha kara abhaya kumAra rAjA caNDapradyotana ko apane sAtha lekara calA aura senApati aura umarAvoM ke DeroM ke pIche gar3A huA dhana use dikhalA diyaa| rAjA caNDapradyotana ko abhaya kumAra kI bAta para pUrNa vizvAsa ho gyaa| vaha zIghratA ke sAtha apane Dere para AyA aura apane ghor3e para savAra hokara usI rAta ko vaha vApisa ujjayinI lauTa gayA prAtaHkAla jaba senApati aura umarAvoM ko yaha patA lagA ki rAjA bhAgakara vApisa ujja-' yinI calA gayA hai taba una sabako bahuta Azcarya huaa| vinA nAyaka kI senA kyA kara sakatI hai aisA soca kara senA sahita ve saba loga vApisa ujjayinI lauTa aaye| jaba ve rAjA se milane ke liye gaye to pahale to unheM dhokhebAja samajha kara rAjA ne unase milane ke liye inkAra kara diyA kintu jaba unhoMne bahuta prArthanA karavAI taba rAjAne unheM milane kI ijAjata de dii| rAjA se milane para unhoMne usase vApisa lauTane kA kAraNa puuchaa| rAjA ne sArI bAta kahI / taba unhoMne kahA deva ! abhayakumAra bahuta buddhimAn hai usane Apako dhokhA dekara apanA bacAva kara liyA hai / yaha suna kara vaha abhayakumAra para bahuta kruddha huA / usane AjJA dI ki jo abhayakumAra ko pakar3a kara mere pAsa lAvegA use bahuta baDA inAma diyA jAyagA / eka vezyA ne rAjA kI uparokta prAjJA svIkAra kI / vaha zrAvikA banakara rAjagRha meM aaii| kucha samaya pazcAt usane abhayakumAra ko apane yahA~ bhojana karane kA nimantraNa diyA / use zrAvikA samajha kara abhayakumAra ne usakA nimantraNa svIkAra kara liyA aura eka dina bhojana karane ke liye usake ghara calA gayA / vezyA bhojana meM kucha mAdaka dravyoM kA mizraNa kara diyA thA isaliye bhojana karate hI abhayakumAra behoza ho gyaa| usI samaya vezyA use ratha meM bar3hAkara Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 77 ujjayinI le AI aura rAjA kI sevA meM upasthita kara diyaa| rAjA caNDapradyotana ne kahA-abhayakumAra ! tumane mere sAtha dhokhA kiyA kintu maiMne bhI kaisI caturAI se pakar3avA kara tujhe yahA~ maMgavA liyaa| abhayakumAra ne kahA-mAsAjI ! abhimAna na kriye| isa ujjayinI ke bAjAra ke bIca Apake sira para jUte mAratA huA maiM Apako rAjagRha le jAU~ taba merA nAma abhayakumAra samajhanA / rAjA ne abhayakumAra kI isa bAta ko haMsI meM TAla diyaa| __ kucha samaya pazcAt abhayakumAra ne eka aise AdamI kI khoja kI jisakI AvAja rAjA caeDapradyotana sarIkhI ho| jaba use aisA AdamI mila gayA to use apane pAsa rakha kara sArI bAta use acchI taraha samajhA dii| eka dina use ratha meM biThAkara usake sira para jUte mAratA huA abhayakumAra ujjayinI ke bAjAra meM hokara niklaa| vaha AdamI cillAne lagA-abhayakumAra mujhe jUtoM se mAra rahA hai, mujhe chur3Ao, mujhe chur3Ao / rAjA caNDapradyotana sarIkhI AvAja sunakara loga use chur3Ane ke liye daur3a kara aaye| logoM ke Ate hI vaha zrAdamI aura abhayakumAra donoM khilakhilA kara ha~sane laga gye| logoM ne samajhA-abhayakumAra cAlaka hai, vAlakrIr3A karatA hai| ataH ve saba vApisa apane apane sthAna cale gye| abhayakumAra lagAtAra pA~ca sAta dina isI taraha karatA rahA / aba koI bhI AdamI use chur3Ane nahIM AtA thA kyoMki saba logoM ko yaha pUrNa vizvAsa hogayA thA ki yaha to abhayakumAra kI bAlakrIr3A hai| eka dina ucita avasara dekha kara abhayakumAra ne rAjA caNDapradyotana ko bA~dhakara apane ratha meM DAla liyA aura ujjayinI ke bAjAra ke bIca usake sira para jUte- mAratA huA nikalA / caeDapradyotana cillAne lagA-daur3o, daur3o, abhayakumAra Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84. zrI seThiyAM jaina granthamAlA nirAza hokara zoka karane lge| daur3ate daur3ate ve thaka gaye the| bhUkha pyAsa se ve vyAkula the / dhanadatta ne anya koI upAya na' dekhakara, usa mRta kalevara se apanI bhUkha pyAsa bujhAne ke liye apane putroM ko khaa| putroM ne usakI bAta ko svIkAra kiyA aura vaisA hI karake sukhapUrvaka rAjagRha nagara meM pahuMca gaye / uparokta rIti se dhanadatta ne apane aura apane putroM ke prANa bacAye, yaha usakI pAriNAmikI buddhi thii| yaha kathA jJAtAsUtra ke aThArahaveM adhyayana meM pAI hai, jo isI grantha ke pA~caveM bhAga ke bolanaM0600 meM vistAra pUrvaka dI gaI hai| (8) zrAvaka bhAryA-eka samaya eka zrAvaka ne dUsare zrAvaka kI rUpavatI bhAryA ko dekhA / use dekha kara vaha usa para mohita ho gayA / lajjA ke kAraNa usane apanI icchA kisI ke sAmane prakaTa nahIM kii| icchA ke bahuta prabala hone ke kAraNa vaha dina pratidina durbala hone lgaa| jaba usakI strI ne bahuta Agraha pUrvaka durbalatA kA kAraNa pUchA to zrAvaka ne sacI saccI bAta kaha dii| zrAvaka kI bAta sunakara usakI strI ne vicAra kiyA ki ye zrAvaka haiM / gvAdAra saMtoSa kA vrata le rakhA hai| phira bhI moha kama ke udaya se inheM aise kuvicAra utpanna hue haiM / yadi ina kuvicAroM meM inakI mRtyu ho gaI to ye durgati meM cale jAyege / isalie koI aisA upAya karanA cAhie jisase inake ye kuvicAra bhI haTa jAyaM aura inakA vrata bhI khaNDita na ho / kucha socakara usane kahA-svAmin ! Apa cintA na kriye| isameM kaThinatA kI kyA bAta hai ? vaha merI sakhI hai| mere kahane se vaha Aja hI A jaaygii| aisA kahakara vaha apanI sakhI ke pAsa gaI aura ve hI kapar3a mAMga lAI jinheM pahane hue use zrAvaka ne dekhA thaa| rAtri ke samaya zavaka kI strI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga ne unhIM kapar3oM ko pahana liyA aura vaisA hI zRGgAra kara liyaa| isake bAda pratIkSA meM baiThe hue apane pati ke pAsa calI gaI / dUsare dina zrAvaka ko bahuta pazcAttApa huA / usane socA maiMne apanA liyA huA vrata khaNDita kara diyA / maiMne bahuta burA kiyA | isa prakAra pazcAttApa karane se zrAvaka phira durbala hone lgaa| usakI strI ne isa bAta ko jAnakara saccI savI bAta kaha dI | ise sunakara zrAvaka bahuta prasanna huA / guru ke pAsa jAkara mAnasika kuvicAra aura parastrI ke saMkalpa se viSaya sevana ke liye prAyazcitta lekara vaha zuddha huA / usa zrAvaka patnI ne apane pati kA vrata aura prANa donoM kI rakSA kara lI / yaha usakI pAriNAmikI buddhi thI / ( nandI sUtra ) (E) amAtya (mantrI) - kammilapura meM brahma nAma kA rAjA rAjya karatA thA / usakI rAnI kA nAma cunanI thA / eka samaya sukhazayyA para sotI huI rAnI ne cakravartI ke janma sUcaka caudaha mahAmyama dekhe | jinake pariNAma svarUpa usane eka parama pratApI putra ko janma diyA jisakA nAma brahmadatta rakhA gyaa| jaba vaha cAlaka thA usI samaya brahma rAjA kA dehAnta ho gayA / brahmadatta kumAra choTA thA isaliye rAjya kA kArya brahmarAjA ke mitra dIrghapRSTha ko mAMgA gyaa| dIrghapRSTha bar3I yogyatA pUrvaka rAjya kA kArya sambhAlane lagA / vaha niHzaMka hokara antaHpura meM zrAtA jAtA thA / kucha samaya pazcAt rAnI culanI ke sAtha usakA prema ho gayA / ve donoM viSaya sukha kA bhoga karate hue Ananda pUrvaka samaya vitAne lage / 12 na rAjA ke mantrI kA nAma dhanu thA / vaha rAjA kA parama hitaiSI thaa| rAjA kI mRtyu ke pazcAda hara prakAra se brahmadaca Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI-seThiyA jaina granthamAlA kI rakSA karatA thaa| mantrI ke putra kA nAma varadhanu thA / brahmadatta aura varadhanu donoM mitra the| rAjA dIrghapRSTha aura rAnI culanI ke anucita sambandha kA patA mantrI ko laga gyaa| usane brahmadatta ko isa bAta kI sUcanA kI tathA apane putra vara banu ko sadA rAjakumAra kI rakSA karane ke liye Adeza diyA / mAtA ke-duzcaritra ko suna kara kumAra brahmadatta ko bahuta krodha utpanna huaa| yaha bAta usake liye asahya ho gii| usane kisI upAya se unheM samajhAne ke liye socA / eka dina vaha eka kauA aura eka koyala ko pakar3a kara lAyA / antaHpura meM jAkara usane ucca stara meM kahA- ina pakSiyoM kI taraha jo varNazaMkarapanA kareMge, unheM maiM avazya daNDa duuNgaa| kumAra kI bAta suna kara dIrghapRSTha ne rAnI se kahA---kumAra yaha bAta apane ko lakSita karake kaha rahA hai| mujhe kauA aura tujhe koyala banAyA hai / yaha apane ko avazya daNDa degaa| rAnI ne kahA-Apa isakI cintA na kreN| yaha bAlaka hai| bAla krIr3A karatA hai| __eka samaya zreSTha nAti kI hayinI ke sAtha tuccha jAti ke hAthI ko dekha kara kumAra ne unheM mRtyu sUcaka zabda kahe / isI prakAra eka samaya kumAra eka haMsanI aura eka bagule ko pakar3a kara lAyA aura antaHpura meM jAkara uva svara se kahane lagA-isa haMsanI aura bagule ke samAna jo ramaNa kareMge unheM maiM mRtyu daNDa duuNgaa| - kumAra ke vacanoM ko suna karadIrghapRSTha ne rAnIse kahA-isa bAlaka ke vacana sAbhiprAya haiN| bar3A hone para yaha hamAre liye avazya vighnakartA hogaa| viSa vRkSa ko ugate hI ukhAr3a denA ThIka hai| rAnI ne kahA-ApakA kahanA ThIka hai| isake liye koI aisA upAya sociye jisase apanA kArya bhI pUrA ho jAya aura lokanindA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga bhI na ho / dIrghapRSTha ne kahA-isakA eka upAya hai aura vaha yaha hai ki kumAra kA vivAha zIghra kara diyA jAya / kumAra ke nivAma ke lie eka lAkSAgRha (lAkha kA ghara) vanavAyA jAya / jara kumAra usameM sone ke liye jAya to rAtri meM usa mahala ko Aga lagA dI jAya / jisase vadhU sahita kumAra jala kara samApta ho jaaygaa| kAmAndha banI huI rAnI ne dIrghapRSTha kI bAta svIkAra kara lii| tatpazcAt usane eka lAkSAgRhatayyAra krvaayaa| phira puSpacUla rAjA kI kanyA ke sAtha kumAra brahmadatta kA vivAha paramAyA / jaba dhanu mantrI ko dIrghapRSTha aura calanI ke paDyaMtra kA patA calA to usane dIrghapRSTha se Akara nivedana kiyA-svAmin ! aba meM vRddha ho gayA huuN| Izvara bhajana kara zeSa jIvana vyatIta karanA cAhatA huuN| merA putra varadhanu aba saba taraha se yogya ho gayA hai, vaha ApakI sevA kregaa| isa prakAra nivedana kara dhanu mantrI gaMgA nadI ke kinAre para aayaa| vahA~ eka bar3I dAnazAlA khola kara dAna dene lgaa| dAna dene ke bahAne usane apane vizvasanIya puruSoM dvArA usa lAkSAgRha meM eka suraMga bnvaaii| isake pazcAt usane rAjA puSpacUla ko bhI isa sArI bAta kI sUcanA kara dii| isase usane apanI putrI ko na bhejakara eka dAsI ko bheja diyaa| rAtri ko sone ke liye brahmadatta ko usa lAkSAgRha meM bhejaa| brahmadatta apane sAtha varadhanu mantrIputra ko bhI le gayA / ardha rAtri ke samaya dIrghapRSTha aura culanI dvArA bheje hue puruSane usa lAkSAgRha meM Aga lagA dI Aga cAroM tarapha phailane lagI / brahmadatta ne mantrIputra se pUchA ki yaha kyA bAta hai ? taba usane dIrghapRSTha aura culanI dvArA kiye gaye paDyantra kA sArA bheda batAyA aura kahA ki Apa ghabarAie nhiiN| mere pitA ne isa mahala meM eka suraGga Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina maeNnthamAlAM khudavAI hai jo gaMgA nadI ke kinAre jAkara nikalatI hai| isake pazcAt ve usa suraMga dvArA gaMgA nadI ke kinAre jAkara nikale / vahA~ para dhanu maMtrI ne do ghor3e tayyAra rakhe the, una para savAra hokara ve vahA~ se bahuta dUra nikala gaye / 68 isake pazcAt varadhanu ke sAtha brahmadatta aneka nagara evaM dezoM gayA / vahA~ aneka rAjakanyAoM ke sAtha unakA vivAha huA / cakravartI ke caudaha ratna prakaTa hue / chaHkhaNDa pRthvI ko jIta kara vaha cakravartI banA | dhanu mantrI ne suraGga khudavA kara apane svAmiputra brahmadatta kI rakSA kara lI / yaha usakI pAriNAmiko buddhi thI / (Ava. ma.gA. 646) (nadI sU. 27 gA. 72, (triSaSTizalAkA puruSa caritraparva 9) (10) kSapaka - kisI samaya eka tapasvI sAdhu pAraNe ke dina bhikSA ke liye gayA / vApisa lauTate samaya rAste meM usake paira se daba kara eka meMDhaka mara gayA / ziSya ne use zuddha hone ke liye kahA kintu usane ziSya kI bAta para koI dhyAna nahIM diyA / zAma ko pratikramaNa ke samaya ziSya ne usako phira yAda dilAI | ziSya ke vacanoM ko suna kara use krodha AgayA / vaha use mArane ke liye uThA, kintu andhere meM eka stambha se sira TakarA jAne se usakI usI samaya mRtyu ho gaI / marakara vaha jyotiSI devoM meM utpanna huA / vahA~ se cava kara vaha dRSTiviSa sarpa huA / use jAti smaraNa jJAna utpanna ho gayA / vaha apane pUrvabhava ko dekha kara pazcAttApa karane lgaa| 'merI dRSTi se kisI jIva kI hiMsA na ho jAya' aisA soca kara vaha prAyaH apane bila meM hI rahA karatA thA / bAhara bahuta kama nigalatA thA / eka samaya kisI sarpa ne vahA~ ke rAjA ke putra ko kATa khaayaa| jisase rAjakumAra kI mRtyu ho gaI / isa kAraNa rAjA ko sarpoM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhanta bola saMgraha, chaThA bhAga para bahuta krodha utpanna huA / sarpa pakar3ane vAle gArur3iyoM ko culAkara rAjya ke saba sarpoM ko mAra dene kI AjJA dI / sarpoM ko mArate hue ve loga usa dRSTiviSa sarpa ke bila ke pAsa pahuMce unhoMne usake bila para auSadhi DAlI / auSadhi ke prabhAva se vaha sarpa bila se bAhara khIMcA jAne lgaa| 'merI dRSTi se mujhe mArane vAle puruSoM kA vinAza na ho jAya' aisA socakara vaha pUMcha kI tarapha se bAhara nikalane lgaa| vaha jyoM jyoM bAhara nikalatA gayA tyoM tyoM ve loga usake Tukar3e karate gaye kintu usane samabhAva rkhaa| una logoM para leza mAtra bhI krodha nahIM kiyA / pariNAmoM kI saralatA ke kAraNa vahA~ se mara kara vaha usI rAjA ke ghara putra rUpa se utpanna huaa| usakA nAma nAgadatta rakhA gyaa| bAlyAvasthA meM use vairAgya utpanna ho gayA jisase usane dIkSA le lii| vinaya, saralatA, samabhAva Adi aneka asAdhAraNa guNoM ke kAraNa vaha devoM kA vandanIya ho gyaa| use bandanA karane ke liye deva bhakti pUrvaka zrAte the / pUrva bhava meM tiryazca hone ke kAraNa use bhUkha bahuta lagatI thI / vizeSa tapa usase nahIM hotA thA / usI gaccha meM cAra eka eka se bar3ha kara tapasvI sAdhu the| nAgadatta una tapasvI muniyoM kI khUba vinaya vaiyAvRtya kiyA karatA thA / eka bAra use vandanA karane ke lie devatA aaye| yaha dekha kara una tapasvI muniyoM ke hRdaya meM IrSA utpanna ho gii| eka dina nAgadatta muni apane lie gocarI lekara AyA / usane vinayapUrvaka una muniyoM ko AhAra dikhlaayaa| IrpAvaza unhoMne usameM thUka diyaa| uparokta ghaTanA ko dekhakara bhI nAgadatta muni zAnta banA rhaa| usake hRdaya meM kisI prakAra kA cobha utpanna nahIM huaa| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA 80 zrI seThiyA jaina granthamAlA' vaha apanI nindA evaM tapasvI muniyoM kI prazaMsA, karane lgaa| upazAnta cittavRtti ke kAraNa tathA pariNAmoM kI vizuddhatA se usako usI samaya kevalajJAna utpanna ho gyaa| devatA loga kevalajJAna kA utsava manAne ke liye Ane lge| yaha dekhakara una tapasvI muniyoM ko bhI apane kArya ke lie pazcAttApa hone lgaa| pariNAmoM kI vizuddhatA ke kAraNa unako bhI usI samaya kevalajJAna utpanna ho gyaa| __nAgadatta muni ne pratikUla saMyoga meM bhI samabhAva rakhA jisake pariNAma svarUpa umako kevalajJAna utpanna ho gyaa| yaha usakI pAriNAmikI buddhi thii| (nandI sUtra) __(11) amAtyaputra--kampilapura ke rAjA brahma ke mantrI kA nAma dhanu thaa| rAjA ke putra kA nAma brahmadatta aura mantrI ke putra kA nAma varadhanuthA / rAjA kI mRtyu ke pazcAt dIrghapRSTha rAjya saMbhAlatA thaa| rAnI culanI kA usake sAtha prema ho gyaa| donoM ne kumAra ko prema meM bAdhaka samajha kara use mAra DAlane ke liye SaDyantra kiyA / tadanusAra rAnI ne eka lAkSAgRha taiyAra karAyA, kumAra kA vivAha kiyA aura dampati ko sone ke lie lAkSAgRha meM bhejaa| kumAra ke sAtha varadhanu bhI lAkSAgRha meM gayA / arddha rAtri ke samaya dIrghapRSTha aura rAnI ke sevakoM ne lAkSAgRha meM Aga lagA dii| usa samaya mantrI dvArA banavAI huI gupta suraGga se brahmadatta kumAra aura mantrIputra varadhanu bAhara nikala kara bhAga gye| bhAgate hue jaba ve eka ghane jaMgala meM pahuMce to brahmadatta ko bar3e jora se pyAsa lagI / use eka vaTa vRkSa ke nIce biThAkara varadhanu pAnI lAne ke liye gayA.! idhara dIrghapRSTha ko jaba mAlUma huA ki kumAra brahmadatta lAkSAgRha Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina-siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga se jIvita nikala kara bhAga gayA hai to usane cAroM tarapha apane AdamiyoM ko daur3AyA aura Adeza diyA ki jahA~ bhI brahmadatta aura varadhanu mileM unheM pakar3a kara mere pAsa laao| __ ina donoM kI khoja karate hue rAjapuruSa usI vana meM pahuMca gye| jaba varadhanu pAnI lene ke liye eka sarovara ke pAsa pahu~cA to rAjapuruSoM ne use dekha liyA aura use pakar3a liyaa| usane usI samaya ucca svara se saMketa kiyA jisase brahmadatta samajha gayA aura vahA~ se uTha kara eka dama bhAga gyaa| rAjapuruSoM ne gharadhanu se rAjakumAra ke bAre meM pUchA phintu usane kucha nahIM batAyA / taba ve use mArane.pITane lge| vaha jamIna para gira par3A aura zvAsa rokakara nizceSTa bana gyaa| yaha mara gayA hai| aisA samajha kara rAjapuruSa use chor3akara cale gaye / / rAjapuruSoM ke cale jAne ke pazcAt vaha uThA aura rAjakumAra ko DhUDhane lagA kintu usakA kahIM patA nahIM lgaa| taba vaha apane kuTumbiyoM kI khabara lene ke liye kampilapura kI ora claa| mArga meM use saMjIvana aura nirjIvana nAma kI do guTikAeM (auSadhiyA~) prApta huI |aage calane para kampilapura ke pAsa use eka cANDAla milaa| usane varadhanu ko sArA vRttAnta kahA aura vatalAyA ki tumhAre saba kuTumbiyoM ko rAjA na kaida kara liyA hai| taba paradhanu ne kucha lAlaca dekara usa cANDAla ko apane vaza meM karake use nirjIvana guTikA dI aura sArI bAta samajhA dI / cANDAla ne jAkara vaha guTikA pradhAna ko dii| usane apane saba kuTumbI janoM kI A~khoM meM usakA aMjana kiyA jisase ve tatkAla nirjIva sarIkhe ho gye| una sabako mare hue jAnakara dIrghapRSTha rAjA ne unheM zmazAna meM le jAne ke liye usa cANDAla ko AjJA dii| varadhanu ne jo jagaha batAI thI usI jagaha para vaha cANDAla Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA: . "una saba. ko rakha aayaa| isake pazcAt varadhanu ne-Akara una saba kI A~khoM meM saMjIvana guTikA kA aMjana kiyA jisase ve saba svastha ho gye| sAmane varadhanu ko dekhakara veAzcarya karane lge| varadhanu ne unase sArI hakIkata kaha sunAI / tatpazcAt varadhanu ne una sabako apane kisI sambandhI ke yahA~ rakha diyA aura vaha svayaM brahmadatta ko DhUDhane ke liye nikala gyaa| bahuta dUra kisI vana meM use brahmadatta mila gayA / phira ve aneka nagaroM evaM dezoM ko jItate hue Age bar3hate gye| aneka rAjakanyAoM ke sAtha brahmadatta kA vivAha huaa| chaH khaNDa pRthvI ko vijaya karake vApisa kampilapura lauTe / dIrghapRSTha rAjA ko mAra kara brahmadatta ne vahA~ kA rAjya prApta kiyaa| cakravartI kI Rddhi kA upabhoga karate hue sukha pUrvaka samaya vyatIta karane lge| mantrIputra varadhanu ne rAjakumAra brahmadatta kI tathA apane saba kuTumbiyoM kI rakSA kara lI, yaha usakI pAriNAmikI buddhi thii| (uttarAdhyana a0 13 TIkA) mantrIputra viSayaka dRSTAnta dUsare prakAra se bhI diyA jAtA hai| eka rAjakumAra aura mantrIputra donoM saMnyAsI kA veSa banAkara apane rAjya se nikala gaye / calate hue eka nadI ke kinAre phuNce| sUrya asta ho jAne se rAtri vyatIta karane ke liye ve vahA~ Thahara gye| vahA~ eka naimittika pahale se ThaharA huA thaa| rAtri ko zRgAlI cillAne lgii| rAjakumAra ne naimittika se pUchA-yaha zRgAlI kyA kaha rahI hai ? naimittika ne javAba diyA-- yaha zRgAlI kaha rahI hai ki nadI meM eka murdA jA rahA hai| usake kamara meM sau mohareM baMdhI huI haiM / yaha suna kara rAjakumAra ne nadI meM kUda kara usa murde ko nikAla liyaa| usakI kamara meM eMdhaI mau mohareM usane le lI aura mRtakalevara ko zRMgAnI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga kI tarapha pheMka diyaa| rAjakumAra apane sthAna para Akara so gyaa| zRgAlI phira cillAne lgii| rAjakumAra ne naimittika se isakA kAraNa puuchaa| usane kahA-yaha apanI kRtajJatA prakAza karatI huI kahatI hai-he rAjakumAra ! tumane bahuta acchA kiyA / naimittika kA vacana suna kara rAjakumAra bahuta khuza huaa| mantrIputra isa sArI bAtacIta ko cupacApa suna rahA thaa| usane vicAra kiyA ki rAjakumAra ne sau mohareM kRpaNabhAva se grahaNa kI haiM yA vIratA se grahaNa kI haiN| yadi usane kRpaNabhAva se grahaNa kI haiM to yaha samajhanA cAhie ki isameM rAjA ke yogya udAratA aura vIratA Adi guNa nahIM hai| ise rAjya prApta nahIM hogaa| phira isake sAtha phira kara vyartha kaSTa uThAne se kyA phAyadA? yadi rAjakumAra ne ye mohareM apanI vIratA batalAne ke liye grahaNa kI haiM to ise rAjya avazya milegaa| aisA socakara prAtaHkAla hone para mantrIputra ne rAjakumAra se kahA-merA peTa bahuta dukhatA hai| maiM Apake sAtha nahIM cala sakU~gA / isalie Apa mujhe yahA~ chor3akara jA sakate haiM / rAjakumAra ne kahA--mitra ! aisA kabhI nahIM ho sktaa| maiM tumheM chor3a kara nahIM jA sktaa| tuma sAmane dikhAI dene vAle gAMva taka clo| vahA~ kisI vaidha se tumhArA ilAja krvaayeNge| mantrIputra vahA~ taka gyaa| rAjakumAra ne vaidya ko bulAkara use dikhAyA aura kahA-aisI bar3hiyA davA do jisase isake peTa kA darda tatkAla dUra ho jAya ! yaha kaha kara rAjakumAra ne davA ke mUlya ke rUpa meM vaidya ko ve sau hI mohareM de dii| rAjakumAra kI udAratA ko dekhakara mantrIputra ko yaha dRr3ha vizvAsa ho gayA ki ise avazya rAjya prApta hogaa| thoDe dinoM meM hI rAjakumAra ko rAjya prApta ho gyaa| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zrI seThiyA jaina granthamAlA rAjakumAra kI udAratA ko dekhakara use rAjya prApta hone kI bAta ko soca lenA mantrIpuH kI pAriNAmikI buddhi thii| * (Avazyaka malayagiri TIkA) (12) cANakya-cANakya kI buddhi ke bahuta se udAharaNa haiM unameM se yahA~ para eka udAharaNa diyA jAtA hai| eka samaya pATaliputra ke rAjA nandane cANakya nAma ke brAhmaNa ko apane nagara se nikala jAne kI AjJA dii| vahA~ se nikala kara cANakya ne saMnyAsI kA veSa banA liyA aura ghUmatA huA vaha moryagrAma meM phuNcaa| vahAM eka garbhavatI kSatriyANI ko candra pIne kA dohalA utpanna huA / usakA pati bahuta asamaJjasa meM par3A ki isa dohale ko kaise pUrA kiyA jAya / dohalA pUrNa na hone se vaha strI pratidina durvala hone lgii| saMnyAsI ke veza meM gAMva meM ghUmate hue cANakya ko usa rAjapUta ne isa viSaya meM pUchA / usane kahA-maiM isa dohale ko acchI taraha pUrNa karavA dUMgA / cANakya ne gAMva ke bAhara eka maNDapa dhnvaayaa|uske Upara kapar3A tAna diyA gyaa| cANakya ne kapar3e meM candramA ke AkAra kA eka gola chidra karavA diyaa| pUrNimA ko rAta ke samaya usa cheda ke nIce eka thAlI meM peya dravya rakha diyA aura usa dina kSatriyANI ko bhI vahA~ bulA liyaa| java candramA barAbara usa cheda ke Upara AyA aura usakA pratibimba usa thAlI meM par3ane lagA to cANakya ne usase kahA-lo, yaha candra hai, ise pI jaao| harpita hotI huI kSatriyANI ne use pI liyaa| jyoM hI vaha pI cukI tyoM hI cANakya ne usa cheda ke Upara dUsarA kapar3A DAlakara use baMda karavA diyA / candramA kA prakAza par3anA banda ho gayA to kSatriyANI ne samajhA ki maiM sacamuca candramA ko pI gaI huuN| apane dohaleko pUrNa huA jAnakara kSatriyANI ko bahuta' harSa Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola saMgraha, chaThA bhAga 15 huaa| vaha pUrvavat svastha ho gaI aura sukhapUrvaka apane garbha kA pAlana karane lgii| garbha samaya pUrNa hone para eka parama tejasvI bAlaka kA janma huaa| garbha ke samaya mAtA ko candra pIne kAdohalA utpanna huA thA isaliye usakA nAma candragupta rakhA gyaa| jaba candragupta yuvaka huA taba cANakya kI sahAyatA se pATaliputra kA rAjA bnaa| candra pIne ke dohale ko pUrA karane kI cANakya kI pAriNAmikI buddhi thii| (Avazyaka malayagiri TIkA) (13) sthUlabhadra--pATaliputra meM nanda nAma kA rAjA rAjya karatA thaa| isake mantrI kA nAma sakaDAla thA / usake sthUlabhadra aura sirIyaka nAma ke do putra the| yakSA, yakSadattA, bhUtA, bhUtadattA, seNA, veNA aura reNA nAma kI sAta putriyA~ thIM / unakI smaraNa zakti bahuta teja thI / yakSA kI smaraNa zakti itanI teja thI ki jisa bAta ko vaha eka bAra suna letI vaha jyoM kI tyoM use yAda ho jAtI thii| isI prakAra yakSadattA ko do bAra, bhUtA ko tIna vAra, bhUtadanA ko cAra cAra, seNA ko pA~ca bAra, veNA ko chaH bAra aura reNA ko sAta bAra sunane se yAda ho jAtI thii| __ pATaliputra meM vararuci nAma kA eka brAhmaNa rahatA thaa| vaha bahuta vidvAn thaa| pratidina vaha eka sau ATha naye zloka banAkara rAjasabhA meM lAtA aura rAjA nanda kI stuti krtaa| zlokoM ko sunakara rAjA mantrI kI tarapha dekhatA kintu mantrI isa vipaya meM kucha na kahakara cupacApa baiThA rhtaa| mantrI ko mauna baiThA dekhakara rAjA vararuci ko kucha bhI inAma na detaa| isa prakAra ghararuca ko rojAnA khAlI hAtha ghara lauTanA par3atA / vararuci kI strI usase kahatI ki tuma kamAkara kucha bhI nahIM lAte, ghara kA kharca Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zrI - seThiyAMjana granthamAlAM kisa taraha calegA? isa prakAra strI ke bAra bAra kahane se vAraruci taMga A gayA / usane socA- 'jaba taka sakaDAla mantrI rAjA se kucha na kahegA, rAjA mujhe inAma nahIM degA / ' yaha socakara vaha sakaDAla ke ghara gayA aura sakaDAla kI strI kI bahuta prazaMsA karane lagA | usane pUchA -- paNDitarAja ! Aja Apake Ane kA kyA prayojana hai ? vararuci ne usake Age sArI bAta kaha dI / usane kahA- ThIka hai, Aja isa viSaya meM maiM unase kaha dUMgI / vararuci vahA~ se calA AyA / zAma ko sakaDAla kI strI ne usase kahA--- svAmin! vararuci rojAnA eka sau ATha zloka naye banA kara lAtA hai aura rAjA kI stuti karatA hai / kyA ve zloka Apako pasanda nahIM Ate ? sakaDAla ne kahA -- zloka pasanda Ate haiM / usakI strI ne kahA- to phira Apa usakI prazaMsA kyoM nahIM karate ? mantrI ne kahA- vaha mithyAtvI hai / isaliye maiM usakI prazaMsA nahIM karatA | strI ne kahA svAmin ! ApakA kahanA ThIka hai kintu Apake kahane mAtra se hI kisI garIba kA bhalA ho jAya to isameM ApakA kyA bigar3atA hai / sakaDAla ne kahAacchA, kala dekhA jAyagA / dUsare dina rAjasabhA meM Akara rojAnA kI taraha vararuci ne eka sau ATha zlokoM dvArA rAjA kI stuti kii| rAjA na mantrI kI tarapha dekhA / mantrI ne kahA - subhASita hai / rAjA ne vararuci ko eka sau ATha mohareM inAma meM de diiN| vararuci harSita hotA huA apane ghara calA AyA / usake cale jAne para sakaDAla ne rAjA se kahA- Apane vararuci ko mohareM inAma kyoM dIM 1 rAjA ne kahAvaha nitya naye eka sau ATha zloka banA kara lAtA hai aura zrAja tumane usakI prazaMsA kI, isa liye maiMne use inAma diyA / sakaDAla Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga ne kahA-vaha to loka meM pracalita purAne zloka hI sunAtA hai| rAjA ne kahA-tuma aisA kaise kahate,ho ? mantrI ne kahA-maiM ThIka kahatA huuN| jo zloka vararuci sunAtA hai ve to merI lar3akiyoM ko bhI yAda haiN| yadi Apako vizvAsa na ho to kala hI maiM apanI lar3akiyoM se vararuci dvArA kahe hue zlokoM ko jyoM ke syoM kahalavA sakatA huuN| rAjA ne mantrI kI bAta mAna lii| dUsare dina apanI lar3akiyoM ko lekara mantrIrAjasabhA meM pAyA aura parde ke pIche unheM vitthaadiyaa| isake pazcAt vararuci rAjasamA meM AyA aura usane eka sau ATha zloka sunaaye| jaba vaha sunA cukA to sakaDAla kI bar3I lar3akI yakSA uThakara sAmane AI aura usane ve sAre raloka jyoM ke tyoM sunA diye kyoMki vaha unheM eka bAra suna cukI thii| isake bAda kramazaH dUsarI, tIsarI, cauthI, pA~cavIM, chaThI aura sAtavIM lar3akI ne bhI ve zloka sunA diye| yaha dekhakara rAjA vararuci para bahuta kruddha huaa| usane apamAna pUrvaka vararuci ko rAjasabhA meM se nikalavA diyaa| ___ vararuci bahuta khinna huaa| usane sakaDAla ko apamAnita karane kA nizcaya kiyA / lakar3I kA eka lambA pATiyA lekara vaha gaMgA kinAre aayaa| usane pATiye kA eka hissA jala meM rakha diyA aura dUsarA bAhara rahane diyaa| eka thailI meM usane eka sau pATha mohareM rakhI aura rAtri meM gaMgA ke kinAre jAkara usa pATiye ke jala nimama hisse para usane usa thailI ko rakha diyA / prAtaHkAla vaha pATiye ke bAhara ke hisse para baiThakara gaMgA kI stuti karane lagA / jaba stuti samApta huI to usane pATiye ko davAyA jisase vaha moharoM kI thailI Upara AgaI / thailI 'dikhAte hue usane logoM se kahA-rAjA mujhe inAma nahIM detA to kyA huA; mujhe gaMgA prasanna hokara inAma detI hai| isake bAda vaha thailI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 zrI seThiyA jaina granthamAlA ne vahIM para cAturmAsa kara diyA / taba guru ke samakSa Akara cAra muniyoM ne alaga alaga cAturmAsa karane kI AjJA maaNgii| eka muni ne siMha kI guphA meM, dUsare ne sarpa ke bila para, tIsare ne kue ke kinAre para, aura sthUlabhadra muni ne kozA vezyA ke ghara cAturmAsa karane kI AjJA maaNgii| guru ne una cAroM muniyoM ko AjJA de dI / saba apane apane iSTa sthAna para cale gaye / jaba sthUlabhadra muni kozA vezyA ke ghara gaye to vaha bahuta harSita huI / vaha socane lagI - bahuta samaya kA bichur3A merA premI vApisa mere ghara AgayA / muni ne vahA~ Thaharane ke liye vezyA kI AjJA maaNgii| usane muni ko apanI citrazAlA meM Thaharane kI AjJA de dI / isake pazcAt zRGgAra Adi karake vaha bahuta hAvabhAva kara suni ko calita karane kI koziza karane lagI, kintu sthUlabhadra aba pahale vAle sthUlabhadra na the / bhogoM ko kiMpAkaphala ke samAna dukhadAyI samajha kara ve unheM ThukarA cuke the / unake raMga raMga meM vairAgya ghara kara cukA thA / isaliye kAyA se calita honA to dUra ve mana se bhI calita nahIM hue| muni kI nirvikAra mukhamudrA ko dekhakara vezyA zAnta ho gaI / taba muni ne use hRdayasparzI zabdoM meM upadeza diyA jisase use pratibodha ho gayA / bhogoM ko duHkha kI khAna samajha usane bhogoM ko sarvathA tyAga diyA aura vaha zrAvikA bana gaI / cAturmAsa samApta hone para siMhaguphA, sarpadvAra aura kue para cAturmAsa karane vAle muniyoM ne cAkara guru ko vandanA namaskAra kiyaa| taba guru ne 'kRta duSkArAH" kahA, arthAt he muniyoM ! tumane, duSkAra kArya kiyA / jaba sthUlabhadra, muni Aye to ekadama gu mahArAja khar3e ho gaye aura 'kRta duSkaraduSkaraH' kahA, arthAt hemune ! tumane mahAn duSkara kArya kiyA hai / guru kI bAta sunakara una tInoM muniyoM ko IrSAbhAva utpanna Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bole saMgraha, chaThI bhAga huaa| jaba duusr| cAtumAsa AyA taba siMha kI guphA meM cAturmAsa karane vAle muni ne kozA vezyA ke ghara cAturmAsa karane kI AjJA mAMgI / guru ne AjJA nahIM dI phira bhI vaha vahA~ cAturmAsa karane ke liye calA gayA / vezyA ke rUpa lAvaNya ko dekhakara usakA citta calita ho gyaa| vaha vezyA se prArthanA karane lgaa| vezyA ne kahA-mujhe lAkha mohareM do| muni ne kahA-hama to bhikSuka haiN| hamAre pAsa dhana kahA~ ? vezyA ne kahA-nepAla kA rAjA hara eka sAdhu ko eka ratnakambala detA hai| usakA mUlya eka lAkha mohara hai| isaliye tuma vahA~ jAo aura eka ratnakambala lAkara mujhe do| vezyA kI bAta sunakara vaha muni naipAla gyaa| vahA~ ke rAjA se ratnakambala lekara vApisa lauttaa| mArga meM jaMgala ke andara use kucha cora mile / unhoMne usakI ratnakambala chIna lI / vaha bahuta nirAza huA ! Akhira vaha vApisa nepAla gyaa| apanI sArI hakIkata kahakara usane rAjA se dUsarI kambala kI yAcanA kii| aba kI bAra usane ratnakambala ko bAMsa kI lakar3I meM DAla kara chipA liyA / jaMgala meM use phira cora mile / usane kahA-maiM to bhikSuka huuN| mere pAsa kucha nahIM hai| usake aisA kahane se cora cale gaye / mArga meM bhUkha pyAsa ke aneka kaSToM ko sahana karate hue usa muni ne bar3I sAvadhAnI ke sAtha ratnakammala ko lAkara usa vezyA ko dii| ratnakambala ko lekara vezyA ne use azuci meM pheMka diyaa| jisase vaha kharAba ho gaI / yaha dekhakara. muni ne kahA--tumane yaha kyA kiyA, isako yahA~ lAne meM mujhe aneka kaSTa uThAne par3e haiM / vezyA ne kahA-muni ! maiMne yaha saba kArya tumheM samajhAne ke liye kiyA hai / jisa prakAra azuci meM par3ane se yaha ratnakambala kharAba ho gaI hai. usI prakAra kAmabhoga rUpI kIcar3a meM phaMsa kara tumhArI AtmA bhI malina ho jAyagI, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 zrI seThiyA bana andhamAnoM patita ho jAyagI / he mune! jarA vicAra kro| ina viSayabhogoM ko kiMpAkaphala ke samAna dukhadAyI samajha kara tumane inako ThukarA diyA thaa| aba vamana kiye hue kAma bhogoM ko tuma phira se svIkAra karanA cAhate ho / vamana kiye hue kI vAMchA to kaue aura kutte karate haiM / mune ! jarA samajho aura apanI AtmA ko smbhaalo| __ vezyA ke mArmika upadeza ko sunakara muni kI giratI huI AtmA punaH saMyama meM sthira ho gii| unhoMne usI samaya apane pApa kArya ke liye 'micchAmi dakarDa' diyA aura kahA sthUlabhadraH sthUlabhadraH, sa eko'khilsaadhussu| yukta duSkaraduSkarakArako guruNA jge|| arthAt-sava sAdhuoMmeM eka sthUlabhadra munihI mahAn duSkarakriyA ke karane vAle haiN| jisa vezyA ke yahA~bAraha varSa rahe usIkI citrazAlA meM cAturmAsa kiyaa|usne bahuta hAvabhAva pUrvaka bhogoM ke liye muni se prArthanA kI kintu ve kiJcit mAtra bhIcalita nahue aise muni ke liye guru mahArAja ne 'duSkaraduSkara' zabda kA prayoga kiyA thA, vaha yuktthaa| isake pazcAt ve muni guru mahArAja ke pAsa cale Aye aura apane pApa karma kI AlocanA kara zuddha hue| sthUlabhadra muni ke viSaya meM kisI kavi ne kahA hai--- girau guhAyAM vijane vanAnte, vAsaM zrayanto vshinHshsrshH| haye'tiramye yuvatIjanAntike, vazI sa ekaH shkttaalnndnH| vezyA rAgavatI sadA tadanugA, SaDbhI rasairbhojanaM / zubhraM dhAma manoharaM vapuraho, navyo vyHsnggmH|| kAlo'yaMjaladAvilastadapiyaH kAmaM jigaayaadraat| taM vande yuvatiprabodhakuzala, zrIsthUlabhadraM munim|| / arthAt-parvata para, parvata kI guphA meM, zmazAna meM, vana meM raha Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina middhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 111 ki mandabuddhi, ziSya bhI bar3I AsAnI ke sAtha una tatvoM ko samajha lete / pahale par3he hue zrutajJAna meM se bhI sAdhuoM ne bahuta sI zaMkAeM kI, unakA khulAsA bhI vajramuni ne acchI taraha se kara diyaa| sAdhu vajramuni ko bahuta mAnane lge| kucha samaya ke pazcAt AcArya vApisa lauTa aaye| unhoMne sAdhuoM se vAcanA ke viSaya meM puuchaa| unhoMne kahA-hamArA vAcanA kA kArya yahuta acchA cala rahA hai| kRpA kara aba sadA ke liye hamArI vAcanA kA kArya vajramuni ko sauMpa dIjiye / guru ne kahA-tumhArA kahanA ThIka hai / vajramuni ke prati tumhArA vinaya aura sadbhAva acchA hai| tuma logoM ko banamuni kA mAhAtmya batalAne ke liye maiMne vAcanA dene kA kArya catramuni ko sauMpA thA / vajramuni ne yaha sArA jJAna sunakara hI prApta kiyA hai kintu gurumukha se grahaNa nahIM kiyA hai| gurumukha se jJAna grahaNa kiye binA koI vAcanAguru nahIM ho sktaa| isake bAda guru ne apanA sArA jJAna bajramuni ko sikhA diyaa| eka samaya vihAra karate hue prAcArya dazapura nagara meM pdhaare| usa samaya avantI nagarI meM madragupta AcArya vRddhAvasthA ke kAraNa sthiravAsa raha rahe the| prAcArya ne do sAdhuoM ke sAtha bajramuniko unake pAsa bhejaa| unake pAsa rahakara bajramuni ne vinayapUrvaka dasa pUrva kA jJAna pddh'aa| AcArya siMhagiri ne apane pATa para vajramuni ko vitthaayaa| isake pazcAt prAcArya anazana kara svarga sidhAra gye| ___ grAmAnugrAma vihAra kara dharmopadeza dvArA vajramuni janatA kA kalyANa karane lge| aneka bhavyAtmAoM ne unake pAsa dIkSA' lii| sundara rUpa, zAstroM kA jJAna tayA vividha labdhiyoM ke kAraNa vanamuni kA prabhAva dUra dUra taka phaila gyaa| . . bahuta samaya taka saMyama pAlakara vajramuni devaloka meM pdhaare| rajI kA janma vikrama saMvat 26 meM huA thA aura svargavAsa Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA vikrama saMvat-114 meM huAthA / vajramuni kI Ayu 88 varSa kI thii| ; vajrasvAmI ne bacapana meM bhI mAtA ke prema kI upekSA kara saMgha kA bahumAna kiyA arthAt mAtA dvArA diye jAne vAle khilaune Adi na lekara saMyama ke cinha bhUta rajoharaNa ko liyaa| aisA karane se mAtA kA moha bhI dUra ho gayA jisase usane dIkSA lI aura Apane bhI dIkSA lekara zAsana ke prabhAva ko dUra dUra taka phailAyA yaha unakI pAriNAmikI buddhi thii| . (Avazyaka kathA) (16) caraNAhata-eka rAjA thA / vaha taruNa thA / eka samaya chucha taruNa sevakoM ne milakara rAjA se nivedana kiyA-deca ! Apa navayuvaka haiM / isalie Apako cAhiye ki navayuvakoM ko hI Apa apanI sevA meM rkheN| ve Apake sabhI kArya bar3o yogyatA pUrvaka sampAdita kareMge / bUr3he AdamiyoM ke keza pakakara sapheda ho jAte haiM. unakA zarIra jIrNa ho jAtA hai| ve loga ApakI sevA meM rahate hue zobhA nahIM dete| navayuvakoM kI bAta sunakara unakI buddhi kI parIkSA karane ke liye rAjA ne unase pUchA-yadi koI mere sira para pAMva kA prahAra kare to use kyA daNDa denA cAhiye ? navayuvakoM ne kahAmahArAja ! tila jitane choTe choTe Tukar3e karake usako maravA denA cAhiye / rAjA ne yahI prazna vRddha puruSoM se kiyaa| . vRddha puruSoM ne kahA-svAmin ! hama vicAra kara javAba deNge| phira ve sabhI eka jagaha ikaTThe hue aura vicAra karane lage -. sivAya rAnI ke dUsarA kauna puruSa rAjA ke sira para pAMva kA prahAra kara sakatA hai / rAnI to vizeSa-sanmAna karane ke lAyaka hotI hai / isa prakAra socakara vRddha puruSa rAjA kI sevA meM upasthita hue aura unhoMne kahA svAmin ! usakA vizeSa satkAra Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga 1 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm karanA caahiye| unakA javAba sunakara rAjA bahuta prasanna huA aura saMdA vRddha puruSoM ko hI apane pAsa rakhane lagA pratyeka viSaya meM unakI salAha lekara kArya kiyA karatA thA isaliye thor3a hI dinoM meM usakA yaza cAroM tarapha phaila gyaa| yaha rAjA aura vRddha puruSoM kI pAriNAmikI buddhi thI / (nandI sUtra TI) (17) AmaDe (AMvalA)-kisI kumhAra ne eka AdamI ko, eka banAvaTI AMvalA diyaa| vaha raMga, rUpa aura AkAra meM bilakula mile sarIkhA thaa| use lekara usa AdamI ne socA-yaha raMga, rUpa meM to Apale sarIkhA dikhatA hai kintu isakA sparza kaThora mAlUma hotA hai tathA yaha avile phalane kI Rtu bhI nahIM hai / aisA socakara umAdamI ne yaha samajha liyA ki yaha AMvalA asalI nahIM kintu banAvaTI hai| ... yaha usa purUpa kI pAriNAmikI buddhi thii| (aviga.. 651) (nandI sUtra TIkA ). .(18) maNi--eka jaMgala meM eka sarpa rahatA thaa| usake mastaka para maNi thI / vaha rAtri meM vRkSoM para car3hakara pakSiyoM ke baccoM ko khAyA karatA thaa| eka dina vaha apane bhArI zarIra ko na sabhAla. sakA aura vRkSa se nIce gira pdd'aa| usake mastaka kI maNiM vahIM paraM raha gaI / vRkSa ke nIce eka kuAM yA maNi kI prabhA ke kAraNa usakA sArA jala lAla dikhAI dene lgaa| prAtaHkAla ku~e ke pAsa khelate hue kisI bAlaka ne yaha Azcarya kI bAta dekhI ! vaha daur3A huA apane vRddha pitA ke pAsa AyA aura usase sArI bAta khiiN| vAlaka kI bAta sunakara vRddha kuMe ke pAsa aayaa| usane acchI taraha deM aura kAraNa kA patA lagA kara maNi ko prApta kara liyaa| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 , zrI seThiyA jaina granthamAlA dancimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmms rAjA zreNika kI tarapha Ane lgaa| rAjA zreNika ne koNika ko 'Ate hue dekhA / usake hAtha meM pharasA dekhakara zreNirka ne vicAra kiyA-na jAne yaha mujhe kisa'kumRtyu se mAre, acchA ho ki maiM svayaM mara jaauuN| yaha socakara usane tAlapuTa viSa khA liyA~ jisase usakI tatkSaNa 'mRtyu ho gii| najadIka Ane para koNikaM ko mAlUma huA ki viSa khAne. se rAjI zreNika kI mRtyu ho gaI hai| vaha tatkSaNa muJchita hokara, bhUmi para gira par3A. kucha samaya pazcAt use ceta huA | vaha bAra bAra pazttApaM karatA huA kahane lagA--'maiM adhanya hUM, maiM akRta. puNya hUM, maiM mahAduSTa karma karane vAlA hU~. mere hI kAraNaM se rAjA. zreNika kI mRtyu huI hai| isake pazcAt usane, zreNika kA dAha saMskAra kiyaa| kucha samaya bAda koNika cintI, zokarahita huaa| vaha rAjagRha ko chor3akara campA nagarI meM calA gayA aura usI ko apanI. rAjadhAnI banAkara vahIM rahane lgaa| usane kAlaM. sukAla Adi dasa hI bhAiyoM ko unake hisse kA:rAjya vA~Ta kara de diyaa| / zreNika rAjA ke choTe putra kA nAma vihallaMkamAra thaa| zreNika rAjA ne apane jIvana kAla meM hI use eka secAnaka gandhahastI aura aThAraha sarI vakacUr3ahAra de diyA.thA. vihala kumAraM antaHpura sahita hAthI para savAra hokara gaMgA nadI ke kinAre jAtA aura vahA~ aneka prakAra kI kriDAeM karatA hAthI usakI rAniyoM ko apanI sUMDa meM uThAtA, pITha para biThAtA tathA aura bhI krIr3ApA dvArA unakA manoraMjana karatA huA unheM gaMgA meM snAna krvaataa| isa prakAra usakI krIr3AoM ko dekhakara loga kahane lage ki rAjyazrI kA upabhoga to vAstava meM vihallakumAra karatA hai| jaba yaha vAta koNika kI rAnI padmAvatI ne sunI to usake hRdaya meM IpyA utpa hubaha 3 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - ...www.mrow...o.jana siddhAnta bAla saMgraha chaThA.Aga... . ....12.1 wimmamirmirmirmmmmmkinrammmmmmmmmamianmeroen socane lagI- yadi hamAre pAsa seMcAnaka gandhahastI nahIM hai. to yaha rAjya hamAre kisa kAma kA isaliye vihallakuMmAra se.secAnaka gandhahastI apane yahA~ maMgA lene ke liye maiM rAnA koNika se prArthanA karU~gI / tadanusAra usane apanI icchA rAjA koNika ke sAmane prakaTa kii| rAnI kI bAta sunakara pahale to.rAjA ne usakI cIta ko Tola diyaa| kintu usake bAra-bAra kahane para rAMjA ke hRdaya meM bhI yaha bAta jaMca gii| usane vihallaMkuMmAraM se hAra aura hAthI maaNge| vihallakumAra ne kahA yadi Apa hAra aura hAthI lenA cAhate haiM to mere hisse ko rAjya mujhe de dIjiye / vihallakumAra ko nyAyasaMgata bAta para koNika ne koI dhyAna nahIM diyA ! usane hAra aura hathiI jabaradastI chIna lene kA vicAra kiyaa| isa bAta kA patA bara vihallakumAra kA lagA to hAra aura hAthI ko lekara antaHpura sahita vaha vizAjI nagarI meM apane nAnA 'cer3A rAjA kI zaraNa meM calA gyaa| tatpazcAt rAjA koNika ne apane nAnA cer3A rAjA ke pAsa yaha saMdeza dekara eka dUta bhejA ki vihallabhAra mujhe vinA pUche vakacUDa hAra aura secAna gandhahastI lekara Apake pAsa calA AyA hai isaliye use 'mere pAsa zItra cApiya neja diijiye| ii. .. .. .. . ' vizAlA nagarI meM jAkara dUta cer3A gaMja kI sevA meM upasthita huyA ! usane rAjA koNika kAsiMdeza kaha sunAyA / cer3A rAjA ne kahA- tuma koNika se kahanA ki jisa prakAra tuma zreNika ke putra cInI kAgajAta mere dohite ho usI prakAra vihallakumAra bhI zreNika kA putra calanA kAya gajAta merA dohitA hai| zreNika rAjA jake jIvita the. taba unhoMne yaha hAra aura hAthI vihallakumAra ko diye the / yadi aba tuma unheM lenA cAhate ho to vihallakumAra ko rAjya ko prAdhA hissA de do| . . . Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina andhamAlA...-:.. nimmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm ... dUta ne yaha bAta jAkara koNika rAjA ko kahI / ise sunate hI koNika rAjA atikupita huaaa| usane kahA-rAjya meM utpanna huI saba zreSTha vastuoM kA svAmI rAjA hotA hai / hAra aura hAthI bhI mere rAjya meM utpanna hue haiM isaliye una para merA adhikAra hai / ve mere hI bhoga meM Ane cAhiye / aisA socakara usane cer3A rAjA ke pAsa dUsarA dUta bhejakara kahalavAyA-yA to ApahAra hAthI sahita vihallakumAra ko mere pAsa bheja dIjiye anyathA yuddha ke liye tezyAra ho jaaiye| cer3A rAjA ke pAsa pahu~ca kara dUta ne koNika rAjA kA sandeza kaha sunaayaa| cer3A rAjA ne kahA-yadi koNika anIti pUrvaka, zuddha karane ko tayyAra ho gayA hai to nIti kI rakSA ke nimitta maiM bhI yuddha karane ko tayAra huuN|' dUta ne jAkara koNika rAjA ko uparokta bAta kaha sunaaii| utpazcAta kAla, sukAla Adi. dasaM bhAiyoM ko bulAkara koNika. ne unase kahA-tuma loga apane rAjya meM jAkara apanI senA lekara zIghra aao| koNika rAjA kI AjJA ko sunakara dasoM bhAI, apanaM rAjya meM gaye aura senA lekara koNika kI sevA me upasthitaH hue / koNika bhI apanI senA ko sajjita kara tayyAra huaa| phira ve sabhI vizAlA nagarI para car3hAI karane ke liye ravAnA hue / unakI senA meM tetIsa hajAra hAthI; tetIsa hajAra ghor3e, tetIsa hajAra ratha aura tetIsa koTi padAti (paidala sainika) the| ; . __-idhara cer3A rAjA ne apane dharma,mitra kAzI deza ke nava malli vaMza ke rAjAoM ko aura kauzala deza ke nava lacchivaMza ke rAjAoM, ko eka jagaha bulAyA aura pihallakumAra viSayaka sArI hakIkata khii| cer3A rAjA ne kahA- bhUpatiyo ! koNika rAjA, merI,nyAya saMgata vAta bI avahelanA karake apanI caturaMgiNI senA ko lekara Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAna bola saMgraha, chaThA bhAga yuddha karane ke liye yahA~ A rahA hai| aba Apa logoM kI kyA sammata hai ?kyA vihallakumAra ko vApisa bheja diyA jAya yA yuddha . kiyAjAya ? mana rAjAoM ne ekamata hokara javAba diyA-nitra ! hama kSatriya hai ' zaraNAgata kI rakSA karanA hamArA parama kartavya hai| vihallakumAra. kA pakSa nyAya saMgata hai aura vaha hamArI zaraNa meM zrA cukA hai| isalie hama ise koNika ke pAsa nahIM bheja skte| , unakA kathana sunakara cer3A rAjA ne kahA-jaba Apa logoM kA yahI nizcaya hai to yApa. loga apanI apanI senA lekara vApisa zIva pdhaariye| tatpazcAt ve apane apane rAjya meM gaye aura senA lekara vApisa cer3A rAjA ke pAsa sAye / cer3A'rAjA bhI tayyAra ho gayA / una unIsoM rAjAoM kI senA meM sattAvana hajAra hAthI, sattAvana hajAra ghor3e, sattAvana hajAra stha aura sattAvana koTi padAti the| . ... .. donoM ora kI senAeM. yuddha meM A. DaTI ghora saMgrAma hone lgaa| kAla, mumAla grAdi dasoM bhAI dasa dinoM meM mAre gaye tira koNika ne tele kA tapa kara apane pUrvabhava ke mitra devoM kA smaraNa kiyaa| jisameM zakendra aura camarendra usakI sahAyatA karane ke liye gye| pahale mahAzilA saMgrAma huyA jisameM caurAsI lAkha zrAdI mAre gaye / dUsarAM rathamUsala saMgrAma humA umameM chayAnave lAkha manuSya mAre gye| unameM se varuNaM nAga natuyA, aura usakA mikramazaH deva aura manupya gati meM gyeN| (bhagavatI za7 u06) vAkI saba jIva naraka aura tiryazca gati meM gye| . ' deva zakke ke Age cer3A sajA kI mahAn zahi bhI kAma na shraaii| .parAsta hokara vizAlA nagarI meM 'dhuMsa gaye aura nagarI ke daravAje, banda karavA diye 1 koNika rAjA.ne nagarI ke koTa, ko girAne kI bahuta koziza kI kintu vaha use na girA skaa| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 T ' taba isa taraha kI AkAzavANI huI--- samaNe jadi kUlabAlae, mAgadhiyaM gaNi praM gamissae rAyA ya asogacaMdae, vaisAli nagarI, gahissae | + | arthAt - yadi kUlabAlaka nAmaka sAdhu cAritra se pratita hokara mAgadhikA vezyA se gamana kareM to koNika rAjA koTa ko girA kara vizAlA nagarI ko le sakatA hai / yaha sunakara kozika rAjA ne rAjagRha se mAgadhikA vezyA ko bulAkara use sArI bAta samajhA dI mAgadhikA ne kUlavAlaka ko kozika ke pAsa lAnA svIkAra kiyaa| zrI se diyA jaina Singe anthamAlA fra * kisI AcArya ke pAsa eka sAdhu thA / AcArya jaba use koI bhI hita kI bAta kahate to vaha avinIta hone ke kAraNa sadA viparIta artha letA aura AcArya para krodha karatA / eka samaya 71 AcArya bihAra karake jA rahe the / vaha ziSya bhI sAtha meM thA / jaMba AcArya eka choTI pahAr3I para se utara rahe the to unheM mAra dene ke vicAra se usa ziSya ne eka bar3A patthara pIche se luDhakA diyA / jyoM hI patthara lur3haka kara najadIka AyA to AcArya ko mAlUma ho gayA jisase unhoMne apane donoM pairoM ko phailA diyA aura vaha patthara unake pairoM ke bIca hokara : nikala gayA / zrAcArya ko krodha A gyaa| unhoMne kahA- avinIta ziSya ! tU itane bure vicAra rakhatA hai ? jA, kisI strI ke saMyoga se tU patita ho jAyagA / zaSya ne vicAra kiyA- maiM guru ke ina vacanoM ko jhUThA siddha kruuNgaa| maiM aise nirjana sthAna meM jAkara rahU~gA jahA~ striyoM kA M 1 2 3 5 vAgamana hI na ho phira unake saMyoga se patita hone kI kalpanA hI kaise ho sakatI hai| aisA vicAra kara vaha eka nadI ke kinAre jAkara dhyAna karane lagA / varSARtu meM nadI kA pravAha bar3e vega se AyI kintu usake tapa ke prabhAva se nadI dUsarI tarapha bahane laga gaI / imAlaye usakA nAma kUlacAlaka ho gyaa| vaha gocarI ke Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta- Dola saMgraha, chaThA mAga 135 liye nagara meM nahIM jAtA-kintu-udhara se nikalane vAle musAphiroM se.mahIne, pandraha dina meM zrAhAra le liyA karatA thA / isa prakAra vaha kaThora tapasyA karatA thaa| mAgadhikA vezyAkapaTa-zrAvikA banakara sAdhuoM kI sevA bhakti karane lgii| dhIre dhIre usane kUlavAlaka sAdhu ko patA lagA liyaa| vaha usI nadI ke kinAre jAkara rahane lagI aura .kUla; bAlaka kI sevA bhakti karane lgii| usakI bhakti aura Agraha ke vaza hokara eka dina vaha vezyA ke yahA~ gocarI ko gayA / usane virecaka auSadhi mizrita laDDu baharAye jisase. use atisAra ho gayA / taba vaha vezyA.usake zarIra kI sevA zuzrUSA karane lgii| usake sparza.aAdi se muni kA citta vicalina ho gyaa| vaha usameM: Asakta ho gayA / use pUrNarUpa se apane vaza meM karake vaha vezyA use koNika ke pAsa le.aaaii|.. . . - __koNika ne kUlavAlaka se pUchA--vizAlA nagarI kA koTa . kisa prakAra girAyA jA sakatA hai aura vizAlA nagI phisa prakAra jItI jA sakatI hai ? isakA upAya batalAo / kUlavAlaka ne koNika ko usakA Aya vAlA diyA aura kahA-maiM vizAlA meM jAtA huuN| jaba maiM Apako sapheda vastraM dvArA saMketa karUM taba Apa apanI senA ko lekara kucha pIche haTa jAnA / isa prakAra koNika ko samajhA kara vaha naimittika kA rUpa banAkara vizAlA nagarI meM calA gyaa| . . , , . . use naimittika samajha kara vizAlA ke loga pUchane lagekoNika hamArI nagarI ke cautarapha gherA DAlakara par3A huA hai| yaha upadrava kA dura hogA ? naimittika ne kahA- tumhArI nagarI ke madhya meM zrI munisuvrata svAmI kA pAdukAstUpa (smRti-cihna vizeSa) hai / usake kAraNa yaha upadrava banA huA hai| yadi use ukhAr3a, Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 zrI seThiyA jaina granthamAlA pheMka diyA jAya to yaha upadrava tatkAla dUra ho sakatA hai / . naimittika ke vacana para vizvAsa karake loga usa stUpa ko jodane lge| usI mamaya usane sapheda vastra ko U~cA karake kozika ko izArA kiyA jisase vaha apanI senA ko lekara pIche haTane lagA | use pIche haTate dekhakara logoM ko naimittika ke vacana para pUrA vizvAsa ho gayA / unhoMne stUpa ko ukhAr3a kara pheMka diyaa|' nagarI prabhAva rahita ho gaI / kUlavAlaka ke saMketa ke anusAra koNika ne Akara nagarI para AkramaNa kara diyaa| usake koTa ko girA diyA aura nagarI ko naSTa bhraSTa kara diyaa| lA zrImunisuvrata svAmI ke stUpa ko ukhar3avA dene se nagarI kA koTa girAyA jA sakatA hai aisA jAnanA kulabAlaka kI pAriNAmikI buddhi thii| isI prakAra kUla pAlaka sAdhu ko apane vaza meM karane kI mAgadhikA vezyA kI pAriNAmikI buddhi thI / .* (nirayAvalikA . 1 sUtra (uttarAdhyayana, 1 adhyayana kUlacAlaka kI kathA gA0 3 TI.).-. : ( nandosUtra bhASAntara pUjyaM hastImalajI mahArAja evaM zramolakha RpijI kRta ) ('nandI sUtra-27saTIkagA. 71-74 ) (harimaMdrIyAvazyaka gAthA 648 se 151 ). e16-'sabhikkha' tradhyayana kI 21 gAthAeM + dazavekAlika, sUtra ke dusaveM adhyayana kA nAma " sabhikkhu ? adhyayana hai / usameM ikkIsa : gAthAeM haiM, jinameM sAdhu kA svarUpa batAyA gayA hai | gAthAoM kA bhAvArtha nIce likhe anusAra hai / ' PM - (E) bhagavAn kI AjJAnusAra dIkSA lekara jo sadA unake ~ vacanoM meM dattAcaz2a rahatA hai| striyoM ke vaMza meM nahIM hotA tathA chor3e hue vipayoM kA phira se sevana nahIM karatI vahIM saccA sAdhu hai / * (2) jo mahAtmA pRthvI ko na svayaM khodatA hai na dUsare se khuda 7 vAtA hai, saMcita jalaM na svayaM pItA hai na dUsare ko pilAtA hUM, Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMbhaha, chaThA bhAga tIkSNa zastra ke samAna agni ko na svayaM jalAtA hai. na dUsare se jalavAtA hai.vahI saccA bhikSu hai ! --- ' (3) jo paMkhe bhAdi se havA na svayaM karatA hai na dUsare se karacAtA hai, vanaspatikAya kA chedana na svayaM karatA hai na dUsaroM se karavAtA hai tathA jo bIja zrAdi sacitta vastuoM kA AhAra nahIM karatA hai vahI saccA sAdhu hai| (4) Aga jalAte samaya- pRthvI, tRNa aura kASTha Adi meM rahe hue trasa tathA sthAvara- jIvoM kI hiMsA hotI hai| isIlie sAdhu prauddezika (sAdhu vizeSa ke nimitta se banAyA huA thAhAra) tathA anya bhI sAvadha AhAra kA sevana nahIM karatA |jo. mahAtmA bhojana ko na svayaM banAtA hai na dUsaroM se banavAtA hai vahI saccA bhinnu hai| (5) jJAtaputra bhagavAna mahAvIra ke vacanoM para zraddhA karake jo mahAtmA chaha kAya ke jIvoM ko apanI AtmA ke samAna mAnatA hai| pA~ca mahAnatoM kA pAlana karatA hai tathA pA~caM pAsavoM kA nirodha karatA hai vahI saccA bhikSu hai| . (6) cAra kapAyoM ko chor3akara jo sarvajJa ke vacanoM meM dRr3ha vizvAsa rakhatA hai, parigraha rahita hotA huA sonA,cA~dI Adi ko tyAga detA hai tathA gRhasthoM ke sAtha adhika saMsarga nahIM rakhatA vahI saccA sAdhu hai| (7) jo samyagdRSTi hai, samajhadAra hai, jJAna, taya,aura saMyama para. vizvAsa rakhatA hai, tapasyA, dvArA purAne pApoM kI nirjarA karatA hai tathA mana, vacana aura kAyAko vaza meM rakhatA hai vahI saccA sAdhu hai| (E) jo mahAtmA vividha prakAra ke azana; pAna, khAdima . aura svAdima ko prApta kara unheM dUsare yA tIsare dina ke liyevAsI na svayaM rakhatA hai na : dUsare-se rakhavAtA. hai.vahI saccA sAdhu hai| (6)-jA sAdhu vividha prakAra ke azana, pAna, khAdima aura. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 "mI seThiyA jaina granthamAlI mmmmmmmmmmmmmmmm mmmmmmmmmmmmmm svAdima rUpa cAroM prakAra kA AhAra milane para sAdhI sAdhuoM ko nimantrita karake svayaM AhAra karatA hai, phira svAdhyAya kArya meM laga jAtA hai vahI saccI sAdha hai (P ka) jo mahAtmA kleza utpanna karane vAlI bAteM nahIM karatA, kisI.para krodha nahIM karatA, indriyoM ko caJcala nahIM hone detA, sadA prazAnta rahatA hai, mana, vacana, 'aura kAyaryA ko dRr3hatA pUrvaka saMyama meM sthira rakhatA hai, kaSToM ko zAnti se sahatA hai, ucita kArya kA anAdara nahIM karatA vahIM saccA sAdhu hai| : (11):jo mahApuruSa indriyoM ko kaNTaka ke samAnadAkha dene vAle Akroza, prahAra tathA tannA Adi ko zAnti se sahatI hai| bhaya, bhayaGkara zabda tathA prahAsa Adi ke upasA ko sapramauSi pUrvaka sahatA hai vahIM saMcAmina hai| ) 12 zmazAna meM pratimA aGgIkAra karake jo bhUta pizAca Adi, ke.bhayaGkara dRzyoM ko dekhakara bhI vicalita nahIM hotA / vividha prakAra ke tapa karatA huA jo apane zarIra kI bhI paravAha nahIM karatA vahIM saccAbhinu hai| . .. , , (13) jo muni apane zarIra kI mamatva chor3a detA hai bAra cAra dhamakAye jAne para, mAre jAne para yA ghAyala hone para bhI zAnti rahatA hai / nidAna (bhaviSya meM svargAdi phala kI kAmanA) yA kisI prakAra. kA kutUhala na rakhate hue jo pRthvI ke samAna sabhI kaSToM ko samabhAva pUrvaka siMhatA hai vahIM sacA mitu hai| ..... (14) apane zarIra se parIpahoM ko jIta kara jo apanI AtmA' ko janma maraNa ke cakra se nikAlatA haiM, janma maraNa ko mahAbhaya samajha kara tapa aura saMyama meM lIna rahatA hai vahI saccA mitu hai| (15) jo sAdhu apane hAtha, paira, vacana aura indriyoM para pUrNa' saMyama rakhatA hai / sadA Atmacintana karatA huA samAdhi meM lIna wun . Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, caMThA bhAga 1ha rahatA hai tathA sUtrArtha ko acchI taraha jAnatA hai vahI sacA bhinnu hai| (16) jo sAdhu bhaNDopakaraNa--Adi-.-upadhi meM kimI prakAra kI mULa yA gRddhi nahIM rakhatA hai, ajJAta kula kI gocarI karatA hai, caritra kA ghAta karane vAle dopoM se alagarahatA hai| kharIdane vaicane aura saMnidhi (vAsI rakhane) se virakta rahatA hai aura sabhI prakAra ke saMgoM se alaga rahatA hai vahI saccA mirnu hai / (17)jo sAdhu cancalatA rahita hotA hai tathA rasoM meM gRddha nahIM hotA, 'ajJAta kuloM se bhikSA letA hai, jIvita rahane kI bhI abhilASA nahIM karatA, jJAnAdi guNoM meM AtmA ko sthira karake chala rahita hotA huA Rddhi, satkAra, pUjA Adi kI icchA nahIM karatA hai vahI sacA.bhikSu hai| . (1) jo dUsare ko kuzIla (duzcaritra). nahIM kahatA, aimI koI bAta nahIM kahatA jisase dUsare ko krodhaho, puNya aura pApa ke svarUpa ko jAnakara jo apane ko bar3A nahIM mAnatA yahI saccA mitu. hai| ..(16)jo jAti, rUpa, lAbha tathA zruta kA mada nahIM krtaa| sabhI mada- chor3akara dharmadhyAna meM lIna rahatA hai vahI saccA bhikSu hai| : : (20) jo mahAmuni, dharma kA zuddha upadeza detA hai, svayaM,dharma meM sthira rahakara dUsare ko sthira karatA hai / aMbajyA lekara kuzIla ke kAryArambhaM Adi ko chor3a detA hai, nindanIya parihAsa tathA kuceSTAeM nahIM karatA vahI sacA mitu hai : (21) uparokta guNoM vAlA sAdhu apavitra aura nazvara devAsa ko chor3akara zAzvata mauna rUpI-hita meM apane ko sthita karake janma "maraNa ke bandhana ko tor3a detA hai aura aisI gati meM jAtA hai jahA~ se vApisa AnA nahIM hotA' arthAt mokSa ko prApta kara letA hai| (dazavakAlika 10 vA adhyayana ) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 zrI seThiyA jaina granthamAlA " S 617deg uttarAdhyayana sUtra ke caraNavihi nAmaka 31 veM adhyayana kI 21 gAthAeM AC - Font pratyeka saMsArI AtmA ke sAtha zarIra kA sambandha lagA huA hai / khAnA, pInA, hilanA, calanA, uThanA, baiThanA Adi pratyeka zArIrika kriyA ke sAtha puNya pApa lagA huA hai, isalie ina kriyAoM ko karate samaya pratyeka prANI ko zuddha aura sthira upayoga rekhanA cAhiye / upayoga kI zuddhatA ke liye uttarAdhyayana sUtra ke ikatIsa adhyayana meM cAritra vidhi kA kathana kiyA gayA hai| usameM ikkIsa gAthAeM haiM unakA bhAvArtha nIce diyA jAtA hai / re 1 -- F 1) bhagavAn pharamAne lage - bhanyo ! jIva ke liye kalyANa kArI tathA use sukha dene vAlI aura saMsAra sAgara se pAra 'utArane vAlI arthAt jisakA AcaraNa karake aneka jIva isa 'bhavasAgara ko tira kara pAra ho cuke haiM aisI cAritra vidhi kA maiM 'kathana karatA hU~ / tuma use dhyAna pUrvaka suno| "" (2) mumukSu ko cAhiye ki vaha eka tarapha se nivRtti kare aura dUsare mArga meM pravRtti kare / isI bAta ko spaSTa karate hue zAstra"kAra. kahate haiM ki hiMsAdi rUpa asaMyama se tathA pramattaH yoga se In nivRtti kareM aura saMyama tathA apramatta yoga meM pravRtti kare / 5 (3) pApa karma meM pravRtti karAne le do pApa haiN| eka roga aura dUsarA dveSa | jo sAdhu ina donoM ko rokatI hai arthAt inakA udaya hI nahIM hone detA athavA udaya meM Aye hue ko viphala kara detA - hai vaha caturgati rUpaH saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| " Beh P / (4) jo sAdhu tIna daNDa, tIna gArava aura tIna zalya chor3a ' detA hai vaha saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA / : - (5) jo sAdhu deva manuSya aura pazuoM dvArA kiye gaye kula Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 131 aura pratikUla upasargoM ko samabhAva se sahana karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| (6) jo sAdhu cAra vikathA, cAra kapAya, cAra saMjJA tathA do dhyAna arthAt ArtadhyAna aura raudradhyAna ko chor3a detA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| (7)opAMca mahAvata, pAMca indriyoM ke viSayoM kA tyAga, pAMca samiti, pAMca pApa kriyAoM kA tyAga ina bAtoM meM jo. sAdhu nirantara upayoga rakhatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA,! (e); lezyA, cha kAyA aura AhAra ke cha kAraNoM meM jo sAdhu hameMzA upayoMga rakhatA hai vaha saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| *."(6) sAMta kora kI pieDepaNAyoM aura sAta prakAra ke bhaye sthAnoM meM jo sAdhu sadA upayoga rakhatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| (10) jAtimaMda yAdi pATha prakAra ke mada sthAnoM meM, noM 'prakAra kI brahmacarya gupti meM aura dasa prakAra ke yati.dharma meM jo sAdhu sadA upayoMga rakhatA hai vaha saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| ..11) jo sAdhu-zrAvakra kI gyAraha paDimAoM kA yathAvat jJAna karake upadeza detA hai aura bAraha bhikkhupaDimAoM meM sadA upayoga rakhatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| (12) jo sAdhu teraha prakAra ke kriyA sthAnoM ko chor3a detA hai, ekendriyAdi caudaha prakAra ke prANI samUha (bhUtagrAma kI rakSA karatA hai. tathA pandraha prakAra ke paramAdhArmika devoM kA jJAna rakhatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| :::: . (13) jo sAdhu sUyagaDAMga patra ke prathama zrutaskandha ke solaha adhyayanoM kA jJAna rakhatA hai, saMtaraha prakAra ke asaMyama ko chor3a kara pRthvIkoyAdi kI rakSA rUpa sataraha prakAra ke saMyama kA . . WA Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 -zrI: seThiyA jaina, asthamAla! pAlana karatA hai - vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA / (14) aThAraha prakAra ke brahmacarya ko jo sAdhu samyak prakAra se pAlatA hai, jJAtAsUtra ke unnIsa adhyayanoM kA adhyayana karatA hai tathA vIsa aMsamAdhisthAnoM kA tyAga kara samAdhisthAnoM * 1 e ' meM pravRtti karanA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA / T (15) - jo sAdhuM ikkIsa prakAra ke zabala doSoM kA sevana nahIM karatA, tathA bAIsa parISahoM ko samabhAva se sahana karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA: / - A (16) jo sAdhu * sUyagaDAga sUtra ke teIsa adhyayana arthAt prathama zrutaskandha ke solaha aura dUsare zrutaskandha ke sAta, isa prakAra kuna teIsa adhyayanoM kA bhalI prakAra adhyayana karake prarUpaNA kiratA hai aura caubIsa prakAra ke devoM (dasa bhavanapati, ATha vANavyantara, pAMca jyotiSI aura vaimAnika ) kA svarUpa - nAnakara upadeza detA hai athavA bhagavAn RSabhadeva Adi caubIsa tIrthaGkaroM kI guNAnuvAda karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA / : - (17) jo sAdhu sadA pAMca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanAoM meM upayoga rakhatA hai aura chabIsa uddezoM (dazAzrutaskandhaH ke dasa, vikalpa ke chaH aura vyavahAra sUtra ke dasa kula milAkara chabbIsa ) kA samyak : adhyayana karake prarUpaNA karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatI 1 * 2 (6) (18). jo sAdhuH sattAIsa prakAra ke anagAra guNoM ko dhAraNa karatA hai aura maTThAIsa prakAra ke sAcAra prakalpoM meM sadAM upayoga rakhatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karatA & gophag } J 1 I noTa -- jisameM sAdhu ke AcAra kA kathana kiyA gayA ho use prakalpa kahate haiM / yahA~ AcAraprakalpa zabda se AcAGga ke - satthapariyA, logavijaya Adi aTThAIsa adhyayana liye jAte haiM Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina-siddhAnta bola saMgraha chamabhAga kyoMki unhIM meM mukhyataH sAdhu ke prAcAra kA kathana kiyA gayA hai| / (16) jo sAra unatIsa prakAra ke pApa. sUtroM kA kathana nahIM karatA tayA, tIsa prakAra ke mohanIya karma bAMdhane ke sthAnoM kA tyAgaM karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| . " (20) jo sAdhu ikatIsa prakAra ke siddha bhagavAna ke guNoM kA kathana karatA hai, vattIsa prakAra ke yogasaMgrahoM ko samyak prakAra se pAlana karatA hai aura tetIsaM AzAtanAoM kA tyAga karatA hai vaha isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM krtaa| (21) uparokta sabhI sthAnoM meM jo nirantara upayoga rakhatA haiM vaha paNDita sAdhu zIghra hI isa saMsAra se mukta ho jAtI hai| (utarodhayana adhyayana 31 ) noTa-isa adhyayana meM eka se lekara tetIsa saMkhyA taka ke bhinna bhinna boloM kI karthana kiyA gayA hai| unameM se kucha grAhya haiM aura kucha tyAjya haiN| unakA jJAna hone para hI yathAyogya grahaNaM aura tyAga ho sakatA hai| isaliye mumukSu ko inakA svarUpa avazya jAnanA caahiye| inameM se eka se pAMca taka ke padArthoM kA svarUpa isI rantha ke prathama bhAga meM diyA gayA hai| aura sAta ke bolo kA svarUpa dUsare bhAga meM. pITha se dasa taka keboloMkAsvarUpa tIsare meM, gyAraha se terahaM taka ke.boloM, kA svarUpAMcauthe bhAga meM aura caudaha se.unnIsa taka ke bAloM kI svarUpa.pAMcaveM bhAga meM diyA gayA hai| Age ke gholoM kA svarUpa agale bhAgoM meM diyA jaaygaa| 18.ikkIsa praznottara... .:: ... (1) prazna-phAra kA artha paJca parameSThI kiyA jAtA hai yaha kaise? ___ uttara-a a A u aura m ye pAMca akSara haiM aura inakI sandhi hokara OM banA hai| ye akSara paoNca parameSThI ke Aya akSara haiN| prathama Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 zrI seThiyA jaina granthamolA..: mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmiminin aM arihaMta kA evaM dUsarA aM azarIra arthAt siddha kA pahalA akSara hai / AprAcArya kA evaM u upAdhyAyaHkA prathama akSara hai| m muni arthAt sAdhu kA pahalA akSara hai| isa prakAra ukta pAMcoM akSaroM ke saMyoga se banA huA.yaha akAra. zabda paMca parameSThI kA dyotaka hai.. "arihaMtA asarIrAAyariya uvajhAya muNiNo yH| paDhamavakharaH NippaeNo OMkAro. paMcaparameTThI / / . (dravya saMgraha.) , (2). prazna-saMgha tIrtha hai yA tIrthaGkara tIrtha hai: 1. 10 ... uttara-bhagavaMtI sUtra ke 20 ve zatakaM AThaveM uddeze sU0681meM yahI prazna-gautama svAmI ne bhagavAn mahAvIra se pUchA hai / yaha isa prakAra hai-titthaM bhate 1: titya titthagare titthaM-1 goyamA. arahA tAca niyama: titthakare, titthaM puNa: cAuvaeNAieNe. samaNa saMgho taMjahA-samaNA, samaNIo, sAvayA rASiyAzro: ya )... "... " :, bhAvArtha-bhagavan! tIrtha (saMgha) tIrtha hai yAtIrthaGkaratIrtha hai ?uttarahe gautama! arihanta-tIrthaGkara niyama pUrvaka tIrtha ke pravartaka haiM (kintu tIrtha nahIM haiN)| cAra varNa vAlA zramaNa pradhAna saMgha hI tIrtha hai jaise ki sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikAM / sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA rUpa ukta saMgha-jJAna darzana cAritra kA.prAMdhAra hai, AtmI ko ajJAna aura mithyAtva se tirA detA hai evaM saMsAra ke pAra pahu~cAtA hai isIliye ise tIrtha kahA hai| yaha bhAvatIrtha hai| dravyatIrtha kA Azraya lene se tRSA kI-zAnti hotI hai, dAha kA upazama hotA hai, evaM mala kA nAza hotA hai| bhAvaMtIrtha kI zaraNa lene 'vAle ko bhI tRSNAM kA nAza, krodhAmi kI zAnti evaM karma mala kA nAza-ina tIna guNoM kI prApti hotI hai| (vizeSAvazyaka bhASya gAthA 1034 sa 1047) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhanta bola saMgraha, chaThA bhAga 135 y 1- (3) prazna- siddha zilA aura aloka ke bIca kitanA antara hai ? .... uttara - bhagavatI sUtra caudahaveM zataka AThaveM uddeze meM batalAyA hai ki siMddha zilA aura aloka ke bIca dezona' (kucha kama) eka yojana kA antara hai / TIkAkAra ne vyAkhyA karate hue kahA hai ki yahA~ jo yojana kahA gayA hai vaha utsedhAMgula ke mApa se 'jAnanA cAhiye | kyoMki yojana ke Upara ke koza ke chaThe hisse maiM 333 3 dhanuSa pramANa siddhoM kI avagAhanA kahIM gaI hai, isakA 'sAmaMjasya utsedhAMgula ke mApa kA yojana mAnane se hI hotA hai| Avazyaka sUtra meM eka yojana kA jo antara batalAyA hai usameM thor3I sI nyUnatA kI vivakSA nahIM kI gaI hai / vaise donoM meM koI virodha nahIM hai / ( bhagavatI sUtre zataka 14 uddezA 8 TIkA sU. 527 ) = ( 4 ) prazna- jahA~ tIrthaGkara bhagavAn vicarate haiM vahA~ unake atizaya 'se paccIsa yojana taka: roga, caira, mArI Adi zAnta ho jAte haiM to -purimatAlanagara meM mahAbala rAjA ne vividha prakAra kI vyathAoM se duHkha- pahuMcA karaM abhaMgnasena kA kaise vadha kiyA - uttara- vipAka saMtra ke tIsare adhyayana kI TIkA meM magnasena, cora ke viSaya meM TIkAkAra ne yahI zaMkA uThAkara usakA samAdhAna diyA hai / vaha isa prakAra hai / zaMkA- jahA~ tA * vicarate haiM vahA~ unake atizaya se paccIsa. yojana evaM matAntara se bAraha yojana taka- vaira Adi anartha nahIM hote haiM / kahA bhI hai-'puvyuppaNNA rogAH pasamati ya Ii vera mArI / abuTTiyapAvuddhi, na hoi dubbhikkha DamaraM ca / / 1 1 bhAvArtha - (tIrthaGkara ke atizaya, se) pUrvotpanna roga, Iti, 'vara aura mArI zAMta ho jAte haiM tathA ativRSTi, anAvRSTi, durmica aura anya upadrava nahIM hote / phira bhagavAn mahAvIra ke purimaMtAla " Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1136 zrI seThiyA jaina manyamIlA... nagara meM virAjateMdue abhagnasena viSayaka, yaha ghaTanA kaise huI ? samAdhAna ye sabhI anartha prANiyoM ke svIkRta. karmoM ke phala svarUpa hote haiM, karma do prakAra ke haiM : sopakrama aura nirupkrmH| jo, vaira-vagairaha sopakrama karma ke udaya se prApta hote haiM. ve tIrthaGkara ke atizaya se-zAnta ho jAte haiM jaise sAdhya roga auSadha se miTa jAtA hai| kintu jo vairAdi nirupakrama kama ke phalarUpa haiM unheM avazya hI moganA par3atA hai, asAdhya vyAdhi kI taraha una para upakrama, kI asaraM nahIM hotaa| yahI kAraNa hai ki sarvAtizaya-sampanna tIrthaGkaroM ko bhI anupazAnta-vaira-vAle gozAlA Adi ne upasarga diye the| ... . :(-vipAka sUtra adhyayana 3, TIkA) ' (5)prazna-jaba sabhI bhavya jIva siddha hojA muMge to kyA,yaha loka, bhanyAtmAoM se zanya-ho; jAyagA? .. uttara-jayantI: zrAvikA ne yahI prazna bhagavAna mahAvIre se puuchaathaa| praznottarabhagavatIzataka.12 uddezAra sU.443meM hai| uttara isa prakAra hai- bhavyatvaM AtmA kA prAriNAmika bhAva hai| bhaviSya meM jo siddha hone vAle haiM ve bhavya hai| ye sabhI bhavya jIva siddha hoNge| yadi aisA na mAnA jAya to ve bhavya hI na rheN| parantu yaha sambhava nahIM hai ki sabhI bhayaM siddha ho jAyage aura loka bhavya -jIvoM se khAlI ho jAyagA / yaha tabhI ho sakatA hai jabaki sArA,hI bhaviSya kAlavirtamAna rUpa meM pariNata hA jAya evaM loka bhaviSya kAla se zUnya ho jaay| jaba bhaviSya kAla kI koI antaM nahIM hai to bhavya jIvoM se loka kaise khAlI ho sakatA hai? isI ke samAdhAna meM, sUtrakAra ne AkAza zreNI kA udAharaNa diyA hai. jaise anAdi ananta donoM ora se parimita evaM dUsarI zreNiyoM se. ghirI huI sarva AkAza: zreNI meM se--prati'samaya paramANu,puMgala parimANa khaMDa nikAle jAya evaM nikAlate Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta.bola saMgraha; kaTha gaga 137 nikAlate ananta. utsarpiNI , evaM avasargiNI, bIta jAya~: phira bhI vaha zreNI khAlI nahIM hotI / isI prakAra yaha kahA jAtA hai kisamI bhavya jAba siddha-hoMge kintu loka unase khAlI na hogaa| jaba sabhI bhavyajIva siddha na hoMge phira unameM aura abhavyoM meM kyA antara hai. isake uttara meM TIkAkAra,ne vRkSa kA dRSTAnta diyA hai| gauzIrSacandana Adi vRkSoM se mUrtiyA~ banAI jAtI hai evaM eraNDa Adi kaI vRta mUrti-nimANa ke.sarvathA ayogya haiN| parantu yaha Avazyaka nahIM hai ki sabhI yogya vRkSoM se mUrtiyA~ banAI hI jaayN| viisakA yaha bhI artha nahIM hotA hai ki mUrti ke kAma na Ane se sapaMthA mUrti ke ayogya hogye| yogya vRkSa kahane kA yahI Azaya hai ki marti jaba bhI banegI. to unhIM se banegI / yahI bAta bhanyAtmAlo.ke sambandha meM bhI haiN| isakA yaha Azaya nahIM hai ki sabhI,bhavya jIva siddha ho jAyeMge aura loka una se khAlI ho jAyagA / parantu isakA yaha artha hai ki jo bhI jIva' mokSa jAyeMge, ve inhIM meM se jaayeNge|' isa prazna kI..samAdhAna kAla kI apekSA se bhI kiyA gayA hai| bhUta evaM bhaviSya donoM kAla barAbara mAne gaye haiN| na bhUta kAla kI kahIM Adi hai, na bhaviSya kAlaM kA kahIM anta hI hai / bhUta kAla meM bhavyaMjIvoM kA anantavAM bhAga siddha huA hai aura isI prakAra bhaviSya meM bhI.anantavAM bhAga siddha hogaa| bhUta aura bhaviSya donoM anantabhAga ke, siddha hueM evaM siddha hone cAle bhavyAtmA sabhI bhavyoM ke anantaveM bhAga hai aura isalie bhavyoM se yaha saMsAra kabhI bhI zUnya nahIM hogaa| .. . . ..- (bhagavatI zataka 12.uddezA, 2 TIkA) (6)prazna-paramANu se lekara sabhI rUpI dravyoM kA grahaNa karanAavadhi jAna kA viSaya hai aura usake asaMkhya bheda haiM, phira manaHparyayajJAna Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. zrI seThiyA jaina granthamAlA mannimmmmmmmmmmmmmmmm alaga kyoM kahA gayA jabaki usake viSaya bhUta manodravya "avadhi se hI jAne jA sakate haiM ? . . / uttara-bhagavatI sUtraprathamazataka ke tIsare uddeze ke sU037kI TIkA meM yahIzaMkA uThAI gaI hai evaM usakA samAdhAna isa prakAra kiyA gayA hai| yadyapi avadhijJAna kA viSaya mana hai to bhI manaHparyayajJAna kA usameM samAveza nahIM hotA kyoMki usakA svabhAva hI 'judA hai| manaHparyayajJAna kevala manodravya ko hI grahaNa karatA hai evaM usake pahale darzana nahIM hotaa| avadhijJAna meM koI to mana se bhinna rUpI dravyoM ko viSaya karatA hai aura koI donoM-manodravya aura 'dUsare rUpI. dravyoM ko jAnatA hai / avadhijJAna ke pahale darzana avazya hotA hai evaM kevala manodravyoM ko grahaNa karanA avaMdhijJAna kA viSaya nahIM hai isalie avadhijJAna se bhinna manAparyayajJAna hai| ' tatvArtha -sUtrakAra AcArya umAsvAti. ne avadhijJAna aura manaH paryayajJAna kA bheda batAte hue kahA hai-'vizuddhi kSetra. svAmi viSayebhyo'vadhimanaHparyayayo / ukta sUtra kA bhASya karate hue 'umAsvAti kahate haiM-avadhijJAna se manaHparyayajJAna adhika spaSTa hotA hai / avadhijJAna kA viSaya bhUta kSetra agala ke asaMkhyAtaveM 'bhAga se lekara sampUrNa loka hai kintu manaH paryayajJAna kA kSetra "tiryakloMka, meM mAnuSottara parvata paryanta hai| avadhijJAna cAroM gatiyoM ke jIvoM ko hotA hai.java ki manaHparyayajJAna kevala cAritra'dhArI maharSi ko hI hotA hai / avadhijJAna kA viSaya saMpUrNa rUpI dravya hai parantu manaHparyayajJAna kA viSaya usako anantavAM bhAga arthAta kevala manodravya hai| :- / (tatvArthaHsU. a.1 sa. 26) (bhagavatI zataka 1 uddezA 3 sU. 37 TIkA) : (7) prazna-zAstroM meM kahA hai ki sabhI jIvoM ke aMdara kA 'anantavA~ bhAga sadA anAvRtta (AvaraNarahita ) rahatA hai / yahA~ Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 134 'akSara' kA kyA artha hai.1 .... ... ... .. ... . - uttara-vRhatkalpa bhASya kI pIThikA meM akSara kA- artha jJAna kiyA.hai,aura batalAyA hai ki isakA anantavAM bhAga sabhI jIvoM ke sadA anAvRtta rahatA hai| yadi jJAna kA yaha aMza bhI AvRtta-ho jAya to jIva ajIva hI ho jAya / donoM meM koI bheda na rahe, ghane bAdaloM meM bhI jisa prakAra sUrya candra kI kucha na kucha prabhA rahatI hI hai isI prakAra.jIvoM meM bhI. akSara ke,ananta bhAga parimANa jJAna to rahatA hI hai| pRthvI Adi meM jJAna kI yaha mAtrA supta mUrchitAvasthA kI taraha avyakta rahatI hai| ... ... . aba yaha prazna hotA hai ki-jJAna pA~ca prakAra ke haiM una meM se akSara kA-vAcya kauna.sA. jJAna samajhA jAya ?- isake uttara meM bhASyakAra ne kahA hai ki akSara kA artha kevalajJAna aura zruta samajhanA caahiye| tI hai| TIkAkAra . naMdIsUtra kI TIkA. meM bhI yahI bAta milatI hai / TIkAkAra kahate haiM ki sabhI vastu samudAya kA prakAzita karanA jIva kA svabhAva hai| yahI kevalajJAna hai / yadyapi yaha sarvaghAtI kevalajAnAvaraNa karma se AcchAdita rahatA hai to bhI usakA anantavA~ bhAga.to sadA khulA hI rahatA hai| zrutajJAna ke adhikAra meM kahA hai ki yadyapi sabhI jJAna sAmAnya rUpa se akSara 'kahA jAtA hai to bhI zrutaM jJAna kA prakaraNa hone se yahA~ zrutaMjJAna smjhnaa| cUMki zrutaMjJAnaM bhatijJAna ke vinA nahIM hotA isaliye 'akSara' se matijJAna bhI liyA jAtA hai / (nandI sU. 43 TI. pR. 201) (nandI sa . 1 TI. pR. 68) / vRhatkalla bhASya pIThikA gA. 72-75 ). (8) prazna-uttarAdhyayana meM sAMtAvedanIya kI jaghanya sthiti 'antarmuhUrta kI kahI hai aura prajJApanA sUtra meM bAraha muhUrta kI, 'yaha kaise? ' uttara-uttarAdhyayanasUtra a033 gA016-20 maiM jJAnAvaraNIya, Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 . zrI seThiyA darzanAvaraNIya, vedanIya aura antarAya ina cAra karmoM kI jaghanya sthiti antarmuhUrta dI gaI hai / prajJApanA sUtra ke teIsaveM karmaprakRti pada sUtra 294 veM meM sAMtAvedanIya kI IryApathika baMdha kI apekSA aMjaghanya utkRSTa do samaya kI evaM saMparAya baMdha kI apekSA jaghanya vAraha muhUrva kI sthiti kahI haiN| uttarAdhyayana meM cAra karmoM kI jaghanya sthiti eka sAtha kahane se antarmuhUrta kahI hai| do samaya se lekara muhUrta meM eka samaya kama ho taba taka kA kAla antarmuhUrta kahalAtA hai| ukta antarmuhUrta kA artha, jaghanya antarmuhUrta arthAt do samaya karane se prajJApanoM sUtra ke pATha ke sAtha uttarAdhyayana sUtra ke pATha kI saMgati ho jAtI hai| (6)prazna-kalpavRkSa sacitta haiM yA avitta ? yadi sacitta haiM to kyA ye vanaspati rUpa haiM athavA pRthvI rUpa ? ye svabhAva se hI vividha pariNAma vAle haiM yA deva adhiSThita hokara vividha phala dete haiM ? uttara-kalpavRkSa sacitta hai| AcArAMga dvitIya zrutaskandha.kI pIThikA meM saMcitta ke dvipada, catuSpada aura apada, ye tIna bheda batAye haiM aura 'apadeSu kalpavRkSaH' kahA hai arthAt, apada sacitta vastuoM meM kalpavRkSa haiM / ye kanyavRta vanaspati rUpa evaM svAbhAvika pariNAma vAle haiN| jIvAbhigana sUtrako tIsarI pratipatti meM ekoruka dvIpa kA varNana karate hue dasa kalpavRkSoM kA varNana kiyA hai / jambUdvIpa prajJapti sUtra ke dUsare vakSaskAra meM yahI varNana uddhRta kiyA gayA hai| mattaMga kalpavRkSa ke viSaya meM TIkA meM likhA hai ki ye vRkSa haiM evaM prabhUta madya prakAroM se sahita haiN| inakI yaha pariNati viziSTa kSetrAdi kI sAmagrI dvArA svabhAva se hotI hai kintu devoM kI zakti isameM kAma nahIM krtii| inake, phala madya rasa se bhare hAte haiN| pakane para ye phaTa jAte haiM aura inameM se madya cUtA hai.| yahI bAta pravacana sAroddhAra 176 dvAra kI TIkA meM kahI hai| yogazAstra Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 147 munumummmmmmmmina. prabhAvazAlI yakSa yakSiNI ko mAnane pUjane meM kyA doSa hai - uttara-mokSa ke liye kudeva ko deva mAnane meM mithyA hai isa dRSTi se yaha prazna kiyA gayA hai aura yaha saca bhI hai| kahA~bhI hai "adeve devabuddhi yo; gurudhIragurau ca yaa|| ' adhama dharmabuddhizca, mithyAtvaM tadviparyayAt // . __ bhAvArtha-- adeva meM jo. deva buddhi hai; aguru meM jo gurubuddhi hai tathA adharma meM jo dharmabuddhi hai, yaha viparIta hone se mithyAtva hai| para dIrghadRSTi se dekhA jAya to isameM dUsare aneka dopoM kI saMbhAvanA hai isalie laukika dRSTi se bhI ise upAdeya nahIM kahA jA sakatA para isakA.tyAMga hI karanA cAhiye / prAyaH isa samaya ke loga mandabuddhi evaM vakraM hote . haiM aura kaI bholeM bhii| ye loga samajhadAra zrAvaka ko yakSAdi kI pUjA karate hue dekhakara yaha socate haiM, ki aise jAnakAra dharmAtmA zrAvaka bhI inheM pUjate haiM to isameM avazya dharma hotA hogaa| ve kisI Azaya se pUjate haiM yaha na to ve jAnate haiM aura na use jAnane kA prayatna hI karate haiN| phalataH yaha pUjA una jIvoM meM mithyAtva bar3hAtI hai| dUsare jIvoM meM mithyAtva paidA karane kA phaila zAstrakAroM ne durlabhaMbodhi kahA hai| aNNesi sattANaM, milchataM jo jar3a mUDhappA / ... so teNa NimitteNaM, na lahaI bohiM jiNAbhihiyaM // (. adhi. 2 zlo0 22 pR. 36) bhAvartha-jo ajJAnI dUsare lIvoM meM mithyAtva utpanna karatA hai cahaM isake phalasvarUpa jina prarUpita bodhiyAnI samyaktva nahIM paataa| isakesamarthana meM yaha bhI kahA jAtA hai ki vizuddha samyaktvadhArI rAvaNa, kRSNa, zreNika abhayakumAra bhAdine bhI laukika artha ke liye vidyA devatA Adi kI ArAdhanA kI thii| para yaha Alambana bhI ThIka nahIM haiN| 'cauthe Are ke puruSa na Ajakala kI taraha ajJAnI the aura na Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAlA bhA mithyAdRSTi kahA gayA hai| 148: zrI seThiyA-jana granthamAlA fre ramimmmmmmmmmmm vakrajar3a hii| saMbhaktamu unameM Ajakala kI taraha dekhAdekhI kI pravRtti bhI-narahI ho arihanta dharma kI vizeSatA sabhI ko jJAta thii| paramparAgata doSoM kI saMbhAvanA na dekha unhoMne apavAda rUpa se vidyArAdhana Adi kiye hoNge| isaliye isase isakA vidhAna nahIM kiyA A sktaa| girane ke liye. dUsare kA Alambana lene vAlA bhI jAlija micchAdiTThI je ya parAlaMbaNAI ghipti,| 'bhagavatI sUtra zataka 2-uddezA / sU. 107 meM tuMgiyA nagarI ke AvakoM kA varNana karate hue asahejjA vizeSaNa diyA hai / TIkAkAra ne isakI vyAkhyA karate hue kahA hai- 'asAhAyyAH prApadyapi devAdimAhAyakAnapekSAH, svayaM kRtaM kama svayameva bhoktavyamitya dIna vRtayaH'' arthAt zrAvaka Apatti meM bhI. devAdi kI sahAyatA nahIM caahte| svakRtaM karma prANI ko bhogane hI par3ate haiM isalie ve adAnavRtti vAle hote haiM, kisI ke Age dInatA nahIM dikha te / aupaMpAtika sUtra'41 meM bhI zrAvakoM ke liye yahI. vizeSaNa milatA hai| ise yaha siddha hotA hai ki laukika svArtha ke liye bhI zrAvaka devoM ko nahIM mAnatA, na kisI ke Age dInatA hI dikhAtA hai| 'isa taraha laukika phala ke liye bhI kI gaI. devAdi kI pUjA dUsaroM meM miyAtva paidA karatI haiM aura phalasvarUpa bhaviSya meM durlabhavodhi kA kAraNa hotI haiM / jinazAsana kI bhI isameM laghutA mAlUma hotI hai isaliye isakA tyAga hI karanA cAhiye / saccA samyaktvadhArIjinokna karmasiddhAnta,para vizvAsa rakhatA hai / 'kaDANa kammANa na-mokha atthi siddhAnta para usakI agAdha zraddhA hotI hai / vaha apanA sArA puruSArtha jinokna kartavyoM meM, hI lagAtA hai, phira vaha laukika phala ke liye bhI aise kArya kyoM karane lgaa| vaha jinda-zAsana ko prabhAvanA karanA cAhatA hai jaba v . . Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola-saMgraha chaThI bhAga 146 ki isa pUjA,se:jinazAsana kI laMdhutA pragaTa hotI hai| isa taraha bhAca,samyastvadhArI to lokadRSTi se bhI kuMdevoM ko. nahIM mAnatA,aura na use unheM mAnanA hI caahiye| ___(zrAddha pratikramaNa-ratna zailara parikRta vivaraNa pR.33 samyaktvAdhikAra ) :-(15),prazna- caturyabhakta pratyAkhyAna kA kyA matalaba hai ? uttara---jisa tapa meM upayosa ke pahale dina eka bhakta kA, upavAsa ke dina do bhakta kA aura pAraNe ke dine eka bhakta kA tyAga kiyA, jAtA hai use 'caturtha bhakta tapa kahate haiM / para Aja kala kI pravRti ke anusAra-caturtha bhala; upavAsa.ke artha meM,rUr3ha hai| pratyAkhyAna karAne vAle aura lene vAle donoM caturtha bhakta' kA artha upavAsa samajha kara hI tyAga karAne aura karate haiM, isalie upavAsa :divasa ke dina rAta ke do bhakta kA tyAga karanA hI isa pratyAkhyAna kA artha. hai| yahI bAta bhagavatI sUtra zataka 2 uddeze 1 sUtra63 kI TrIkA meM kahI hai| caturtha bhaktaM yAvadnaM tyajyate yatra tacaturtham iyaMcopavAsasya saMjJA, evaM paSThAdikamupavAsa dvayAderiti' arthAt jisameM cauthe bhakta taka AhAra kAtyAga kiyA jAya vaha caturtha bhakta hai |.yh upavAsa kI saMjJA hai| isI prakAra paThabhakta Adi bhI do upavAsa Adi kI saMjJA hai| - myAnAMga sUtra 3 u03 maM, 182 kI TIkA meM bhI yahI spaSTIkaraNa. milatA hai / TIkA ko prAzaya yaha hai-jise tapa meM pahale dina sirpha eka, upavAsa ke dina do aura pAraNe ke dina eka bhakta kA tyAga hotA hai vaha caturtha bhakta' hai.| Age calakara TIkAkAra kahate haiM ki yaha to cat bhakta zabda kA vyutpatti artha huA! caturthabhakta Adi zabdoM kI pravRtti to upavAsa Adi meM hai.i antakRdaMzA iveM varga ke prathama adhyayana meM ratnAvalI tapa kA varNana hai| usakI TIkA meM 'caturtha mekenopacAsena, paSTha dvAbhyAmaSTamaM trimiliMkhA hai arthAt ..caturtha kA matalaba eka upavAsa Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 se evaM SaSTha aura aSTama kA artha do aura tIna upavAsoM se haiM / ' isa TIkA se bhI spaSTa hai ki 'caturtha bhakta'' kA artha upavAsa hotA hai| (16) prazna:- hAtha yA vastrAdi mu~ha para rakhe binA khule mu~ha kahI gaI bhASA sAvaya hotI hai yA niravadya 1 + } uttara - hAthaH athavA vastra cyAdi se mu~ha Dhake binA ayatanApUrvaka jo bhASA bolI jAtI hai use zAstrakAroM ne sAbaMdha kahIM hai / yatanA binA khule mu~ha bolane se jIvoM kI hisA hotI hai / bhagavatI sUtra ke solahaveM zataka dUsare uddeze meM zakrendra kI bhASA ke sambandha meM praznottara haiM / vahA~ zakrendra ko samyagvAdI kahA hai| usakI bhASA ke sAdha niravadya viSayaka prazna ke uttara meM yaha kahA gayA haigoyamA ! jAhe sakke deviMde devarAyA suhumakAya aNihittANaM bhAsaM bhAsa tAhe sakke devide devarAyA, sAvajjaM ' bhAsaM bhAsaI, ' 'jAhe 'sakke' deviMde 'devarAyA. suhumakAryaM nijUhittA gaM 'bhAsaM bhAsaha tAhe NaM saMkke deviMde devarAyA aNavajjaM bhAsaM 'bhAI' zrI seThiyA jaina granthamAlA "" p * ~ artha- he gautama! jisa samaya zakraM devendra devarAjA sUkSmakoya. arthAt hAtha yA vastra Adi mu~ha para diye binA bolatA hai usa samaya vaha sAvadha bhASA bolatA hai aura jisa samaya vaha hAtha yA vastra Adi. mu~ha para rakhakara bolatA hai usa samaya vaha niravadya bhASA bolatA hai "itakI TIkA isa prakAra hai- 'hastAdyAvRtamukhasya hi bhASamANasya jIvasaMrakSaNato'navadyA bhASA bhavati anyA tu sAvadyA' / arthAt hAtha Adi se mu~ha Dhakakara bolane vAlA jIvoM kI rakSA karatA hai isaliye usakI bhASA anavadya hai aura dUsarI bhASA sAvadha hai / 57 (17) prazna kyA zrAvaka kA sUtra par3hanA zAstra sammata hai ?. " uttara -- zrAvaka zrAvikA ko sUtra na paDhanA cAhiye, aisA kahIM bhI jaina zAstroM meM ullekha nahIM miltaa| isake viparIta zAstroM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... zrI jaina siddhAnta kola saMgraha, chA bhAga 15,1 -marrrrrrammmm ..... ramremramm meM jagaha jagaha aise pATha milate haiM jisase mAlUma hotA hai ki pahale bhI zrAvaka zAstra par3hate the| limiva zAstroM se kucha pATha dIce uddhata kiye jAte haiM--naMdI mantra 52 meM evaM samavAyAMga sUtra 142 meM upAsakadazA kA viSayavAna mArate hue likhA hai-'muyapariggahA, tabovahANAI' arthAt zrAvakokAnAta grahaNa, upadhAna zAdi tapa / / isase pratIta hotA hai ki bhagavAna mahAvIra ke zrAvaka zAla par3hate the| uttarAdhyayana meM samudrapAlIya nAmaka 21 veM adhyayana kI dUsarI gAthA meM pAlita zrAvaka kA varNana karate hue likhA hai-- "Niggathe pAyaNe, sAdhae se vi kovie ' arthAt-vaha pAlita Ayaka nigrantha pravacana meM paMDita thaa| isI sUtraM ke 22 - adhyayana meM rAjasatI ke liye zAstrakAra ne 'bahussuyA' zabda kA prayoga kiyA hai| gArthA isa prakAra hai.. sA pavvaIyA saMtI, pavAvesI tahiM bahu / . - sayaNaM pariyaNaM ceva, sIlavaMtA vhussupaa-||32|| : - bhAvArtha-zIlavatI evaM bahuzrutA usa. rAjamatI ne dIkSA lekara vahA~..aura bhI apane svajana evaM parijana ko dIkSA dilaaii| '. ye donoM pATa bhI yahI siddha karate haiM ki zrAvaka sUtra par3hate the| eva yaha vAta zAstrakAroM ko abhimata hai| ... * jJAtAsUtra ke 12,3:udakajJAta nAmaka adhyayana meM :survRddhi zavaka ne jitazatru- rAjA ko jinapravacana kA upadeza diyaa| sUtra kA pATha isa prakAra hai subuddhiM 'amace.' sadAyittA evaM * vayAsI-subuddhI ! eeM NaM tume saMtA. taccA nAva saMbhUyA bhAvo ko uvaladdhA ? taeNaM subuddhI jiyasattuM evaM bayAMsI-eeNaM sAmI"! mae saMtA. jAva : bhAvA jiNavayaNAoM ubalevA / / taeNaM Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Preamera eventh-e-n 152 mI-seThiyojanA granthamAlI ammmmmmmmmmmmmmmmmmmmm jiyasana subuddhi evaM cayAsI icchAmiNa devANuppiyA~! taba aMtie jiNa . vayaNa NisAmittaetaeNa, subuddhI jiyasattussa. vicitta kevalipaeNate cAujjIma dhamma parikaheI, tamAikkhaisa jahA jIvAvamati jAva paca aNuvvayAI / taeNaM jiyasattaH subuddhissa aMtie dhamma socA Nisamma hata? subuddhi-amacca evaM kyAsI saddahAmi Na devaannupiyaa| NiggaM pAvayaNaM jAva se jaheyantu ayaha ta icchAmi NaM taka aMtie cANuvvaIya satta sikkhovaiyaM jAvaM upasaMpajjitANaM viharittae, ahAsuhaM devANupriyAmA paDibaMdha kareha / taeNaM jitasatta, subuddhissa, amaJcassa aMtie paMcAguvaiyaM jAva duvAlasavihaH sAvya, samma pddivjjii| taeNaM jiyasattU samaNovAsae abhigaya jIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai.. __ bhAvArtha:-jitazatru rAjA ne suvRddhi amAtyaM ko bulAkara yaha kahI-hai subuddha / tumaneM vidyamAna, tattvarUpa ina satya bhAvoM ko kaise jAnA ? isake bAda subuddhi ne jitazatru se isa prakAra kahA hai svAmin ! maiMne jinavacana se vidyamAna taca rUpa ina satya bhAvoM ko jAnA hai| yaha sunakara jitazatru ne subuddhi se ise prakAra kahA-he devAnupriyaM! maiM tumase jinavacana sunanA cAhatA huuN| isake bAda subuddhi na jitazatra se vicitra kevaliprarUpita cAra mihAvata rUpa dharma kahI aura yaha bhI batAyA ki kisa prakAra jIvoM ke karmabandhana hotA hai yAvat pAMca aNuvrata kahe / rAjA jitazatru suvuddhi se dharma sunakara sana huA ! usane subuddhi :amAtya se kahA he devAnupriyaH! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA, ruci rakhatA hU~ evaM usa para vizvAsa karatA huuN| yAvata :yaha usI prakAra hai jaisA ki tuma kahate ho| isaliye meM cAhatA hU~ ki tumase pA~ca aNuvrata evaM sAta-zikSAvata:aGgIkAra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 TO. zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga mmmming kara vicruuN| subuddhi ne kahA-he devAnuriya ! Apako jaise sukha ho vaisA kare / isake bAda jitaza rAjA ne suvuddhi pradhAna se pA~ca aNuvrata aura sAta zikSAtrata, ye zrAvaka ke bAraha vrata dhAraNa kiye| isake bAda jitazatru zramaNopAsaka joba ajIya ke svarUpa ko jAnakara yAvan sAdhuoM ko AhArAdi dete hue vicaratA hai| jJAtAtra ke isa pATha se subuddhi.'pradhAna kA jaina zAstroM kA jAnanA siddha hai / yahA~ zAstrakAra ne sutruddhi pradhAna ke liye ThIka usI bhASA kA prayoga kiyA hai jaisI bhASA kA prayoga aise prakaraNoM meM sAdhu. ke liye kiyA jAtA hai| .. aupapAtika sUtra 413 meM zrAvaka ke liye 'dhammakkhII' (bhavyoM ko dharma pratipAdana karane vAlA) zabda kA prayoga kiyA gayA hai| yadi zrAvaka ko zAstra par3hane kA hI avikAra na ho to vaha dharma kA pratipAdana kaise kara sakatA hai ? ... yaha kahA jA sakatA hai ki yahA~ para arya rUpa zAstra samajhanA cAhiye! para aisA kyoM samajhA jAya ? yadi zAstroM meM zrAvaka ko zAstra par3hane kI sasaTa manA hotI to usase mela karane ke liye inakI artharUpa vyAkhyA karanA yuMkta thaa| para jaba ki zAstroM meM kahIM bhI niSetra nahIM hai, balki vidhi ko samarthana karane vAle pATha sthAna para sthAna milate haiM, jinakI bhASA meM 'sAdhu ke prakaraNa meM AI huI bhASA se koI pharka nahIM hai| phira aisA artha karanA kaise rAhI kahA jA sakatA hai| ' isa sambandha meM vyavahAra sUtra kA nAma lekara yaha bhI kahA jAtA hai ki jA sAdhuoM ke liye bhI nizcita kAla kI dIkSA ke bAda hI zAstra vizeSa par3hane kA ullekha milatA hai / phira zrAvaka ke to dIkSA paryAya nahIM hotI isaliye vaha kaiseM par3ha sakatA hai ? isakA uttara yaha hai ki vyavahAra sUtra kA una niyama bhI Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bhI seThiyA jaina granthamAlA... . . anamnaminnimmmm immmmmmmm sabhI sAdhuoM ke liye nahIM hai| vyavahArasUtra ke tIsare uddeze meM tIna varSa kI dIkSAM vAle ke liye bahuzruta aura bahvAgama zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai, aura kahA hai ki use upAdhyAya kI padavI dI jA sakatI hai| isI prakAra-pA~ca varSa kI dIkSA paryAya.vAle ke liye bhI kahA hai. aura use AcArya ,evaM upAdhyAya donoM pada ke yogya batAyA hai / isase yaha siddha hotA hai ki sAmAnya sAyuoM ke liye zAstrAdhyayana ke liye dIkSA paryAya kI maryAdA hai viziSTa kSayopazamaM vAloM ke liye yaha maryAdA kucha zithila bhI ho sakatI hai| kintu isase zrAvaka ke zAstra paThana kA niSedha kucha samajha meM nahIM aataa| bAta yaha hai ki sAdhu samAja meM zAstrAdhyayana kI paripATI calI A rahI hai aura isaliye zAstrakAroM ne madhyama buddhi ke sAdhuoM ko dRSTi meM rakhate hue zAstrAdhyayana ke niyama nirdhArita kiye haiN| zrAvakoM meM zAstrAMdhyayana'ko, sAdhuoM kI taraha pracAra na thA isaliye sambhava hai unake liye niyamaM na banAye gaye hoN| yoM bhI zAstrakAroM ne sAdhuoM kI dinacaryA, AcAra Adi kA vistRta varNana kiyA hai, sAdhvAcAra ke varNana meM bar3e bar3e zAstra race gaye haiM aura unakI tulanA meM zrAvakAcAra sUtroM meM to sAgara meM, bUMda kI taraha haiN| phira kyA Azcarya hai ki vizeSa prakAra ne dekhakara zAstrakAroM ne isa.sambandha meM upekSA kI ho / vaise zAstroM ke ukta pATha zrAvaka ke sUtra par3hane ke sAkSI haiN| .. . yaha bhI vicAraNIya hai ki jaba zrAvika artharUpa sUtra par3ha sakatA hai phira mUla par3hane meM kyA vAdhA ho sakatI hai ? kevala eka arddhamAgadhI bhASA kI hI to vizeSatA hai jise zrAvaka prAsAMnI. se par3ha sakatA hai| kisI bhI sAhitya meM tacca ko hI pradhAnatA hotI hai para bhASA ko nhiiN| jaba tattva, jAnane kI anumati hai.to mAMpA ke niSedha meM to koI mahattva pratIta nahIM hotaa| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga 155 A * - isake sivAya svayaM gaNadharoM ne sAmAnya logoM kI sUtroM taka pahu~ca ho evaM unakA adhikAdhika vistAra ho isaliye, usa samaya kI loka bhASA (arddhamAgadhI) meM inakI racanA kii| phira zrAvakoM ke liye sUtra paThana kA niSedha kaise ho sakatA hai| sUtrAbhyAsa jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama para nirbhara hai aura aisA kahIM bhI ullekha nahIM milatA ki zrAvakoM se sAdhuoM ke jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama niyama pUrvaka viziSTa hotA hai| zAstrakAroM ne aMbhavyoM ke bhI pUrvajJAna honA mAnA hai| phira zrAvakoM kA zAstra par3hanA kyoMkara niSiddha ho sakatA hai| isa prakAra zAstra evaM yukti donoM hI zrAvaka ke zAstra par3hane ke pakSa meM hI haiN| (18)prazna-sAta vyasane kauna se haiM ? inakA varNana kahA~ milatA hai ? uttara-sAta vyasana kA kuphala batalAte hue nItikAra ne kahA haidhUtazca mAMsa'ca' surAca vezyA, pApaciaurya paradAra sevA / etAni sapta vyasanAni loke, ghorAtidhoraM narakaM nayanti / artha-jUbA, mAMsa, madirA, vezyA, zikAra, corI aura parastrI gamana ye sAta vyasane AtmA ko atyanta ghora naraka meM le jAte haiN| ' ina sAta vyasanoM kI aihika hAniyAM batalAte hue gautama RSi ne gautama kulaka meM ye do gAthAeM kahI haiN|...:.:- jae pasattassa dhaNasta nAso, maMsapasattassa dyaappnnaaso| vesApasattassa .kulassa nAso, majje pasattassa basassa naaso|| hiMsApasattassa sudhammanAso,' corIpasattassa sarIranAso ! tahA parasthIsu pasatyassa, sanbassaM nAso ahamA gaI. ya / __ bhAvArtha-jUe meM Asakta vyakti ke dhana kA nAza hotA hai| mAMsaMgRddha puruSa meM dayA nahIM rhtii| vezyAsakta puruSa: kA kuza naSTa hotA hai evaM madyamUrchita vyakti kI apakIrti hotI hai| hiMsAnurAgI dharma se bhraTa ho jAtA hai| corI kA vyasanI zarIra 7 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -zrI seThiyA jaina granthamAlA annannammmmmmmmmmmmmmmm se hAtha dho baiThatA hai tathA parastrI kA anurAgI apanA sarvasva nAza kara detA hai aura nIca gati meM jAtA hai| . ..... - jainAgamoM meM jJAtAsUtra adhyayana 18sU. 137 (cilAtI putra kI kathA meM mRgayA,(zikAra) ke sivAya chaH vyasanoM ke nAma milate haiN| pATha isa prakAra hai-taraNaM se.vijAe dAsaveDe aNohaTTie aNi vArie sacchaMdamaI saharappayArI majjapacaMgI, cojapasaMgI, maMsapagI, jUyappasaMgo, vesApasaMgI, paradArappa uMgo jAe yAvi. hotthA / ... . artha-isake bAda usa vilAta dAmaputra ko akArya meM pravRta hone se koI rokane vAlA aura manA karane vAlA na thA isalie svacchandamati evaM svacchaMdAcArI hokara vaha madirA, corI, mAsa, jUSA, vezyA aura parastrI meM vizeSa Asakta ho, gayA / ... bRhatkalpa sUtra prathama uddeze ke bhASya meM rAjA ke sAta vyasana diye haiM. jinameM se cAra uparokta sAta vyasanoM meM se milate haiM aura antima tIna vizeSa haiN| bhASya kI gAthA yaha hai:-. . itthI jUyaM majja migaLa, vayaNe, tahA-pharusayA y| daMDapharusatta matthassa; dUsaNaM satta: vasaNAI / / .640 // bhAvArtha-strI, jUmA, madirA, zikAra, vacana kI kaThoratA, daMDa kI sakhtI tathA artha utpanna karane ke sAma dAma daNDa bheda ina cAroM upAyoM ko dUpita,karanA ye sAta vyasana haiN| . . . . (16) pazna-loka meM andhakAra kitane kAraNoM se hotA hai ? uttara-sthAnAMga patra ke cauthe ThANe.ke tIsare uddeze meM loka meM andhakAra hone ke cAra kAraNa batalAye haiM, jaise- . : cauhiM. ThANehi logaMdhayAre siyA, taMjahA-arahaMtehiM vocchijjamANehi, -- arahaMtapaeNatte dhamme - vocchijjamANe, puvvagae - cocchijjamANe, jAyatethe vocchijjamANe / cAra kAraNoM se andhakAra hotA hai-(1) arihanta bhagavAna kA . .. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina middhanta bola saMgraha, chaThA bhAga . 157 viccheda (2)aItprarUpita dharma kA viccheda (3) pUrvajJAna kA viccheda aura (4) agni kA viccheda / . ___ pahale ke tIna sthAna bhAva andhakAra ke kAraNa haiN| arihanta Adi kA viccheda umpAta rUpa hone se dravya aMdhakAra kA bhI kAraNa kahA jA sakatA hai| agena ke viccheda se to dravya aMkakAra 'siddha hai| (ThaNAga 4 uddezA 3 sUtra 324 ) (20) prazna-ajIrNa kitate prakAra kA hai.1 . -. . uttara-ajIrNa cAra prakAra ke haiM--(1) jJAna kA ajIrNaahaMkAra (2) tapa kA ajIrNa-krodha (3) kriyA kA ajIrNa-IpI (4) anna kA ajIrNa-vicikA aura vamana,pahale tIna bhAtra arjaHrNa haiM aura cauthA dravya ajIrNa hai / praznottara zataka meM bhI bAra prakAra ke ajIrNa batAye haiM, jaise ki* * ajIrNa tapasaH krodho, jnyaanaajiirnnmhkRtiH| . parataptiH kriyAjIrNamannAjIrNa visUcikA / / , bhAvArya-tapa kA ajIrNa krodha hai aura ahaMkAra jJAna kA ajIrNa hai / IpI kriyA kA aura vivikA ana kA pramANa hai| - (21) prazna-bAda ke kitane prakAra haiM aura sAdhu kokonasA vAda kisake sAtha karanA cAhiye ? .. / .. uttara-bAda ke tIna prakAra haiM-zuSkavAda, vivAda aura dharmavAda / , zuSkavAda-abhimAnI, kara svabhAva vAle, dharmadvapI aura viveka rahita purupa ke sAtha vAda karanA zuSkavAda hai| abhimAnI apanI hAra, nahIM mAnatA, krUra svabhAva vAlA hAra jAne para zatrutA karane lagatA hai, dharmadvapI niruttara ho jAne para bhI satya dharma svIkAra nahIM karatA aura avivekI puruSa ke sAtha yAda karane se koI matalaba hI hala nahIM hotaa| ina logoM se vAda karane se vAda kA asalI prayojana siddha nahIM hotaa| sirpha kaNThazopaNa hotA hai| yahI kAraNa Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 zrI seThiyA jaina granthamAlA muammmmmmmmmmarinaimmmmmmmmmmns hai ki isa vAda.kA nAma zuSkavAda rakhA hai| vijaya hone para isa vAda meM atipAta Adi dopoM kI sambhAvanA hai evaM parAjaya hone para pravacana kI laghutA hotI hai / isa taraha pratyeka dRSTi se yaha vAda vAstava meM anartha bar3hAne vAlA hai| vivAda-yaza aura dhana cAhane vAle, hIna aura anudAra manovRtti vAle vyakti ke sAtha vAda karanA vivAda hai| isameM prativAdI vijaya ke liye chala, jAti (dUSaNAbhAsa) Adi kA prayoga karatA hai / tattvavettA ke liye nIti pUrvaka aise vAda meM vijaya prApta karanA sulabha nahIM hai.| tisaM para bhI yadi vaha jIta jAtA hai to svArtha braza hone ke kAraNa sAmane vAlA- zoka karane lagatA hai athavAM vAdI se dveSa karatA hai / tatvavettA muniyoM ne isameM paraloka ke vighAtaka antarAya Adi aneka doSa dekhe haiN| yahI kAraNa hai ki vAda ke prayojana se, viparIta samajha kara isakA vivAda nAma rakhA gayA hai|" ..... . . dharmavAda-kIrti, dhana Adi na cAhane vAle, apane siddhAnta "ke jAnakAra, buddhimAn aura madhyasthavRti vAle vyakti ke sAtha tantra nirNaya ke liye vAda karanA dharmavAda hai / prativAdI paraloka bhIra hotA hai, laukika phala kI use icchI nahIM hotI, isa laye vaha vAda meM yukti saMgata rahatA hai| madhyasthati vAlA hone se use saralatA pUrvaka samajhAyA jA sakatA hai| vaha apane darzana ko jAnatA hai aura buddhizIla hotA hai, isaliye vaha apane mata ke guNa dApoM ko acchI taraha samajha sakatA hai| aise vAda meM vijaya lAbha hone para prativAdI satya dharma svIkAra karatA hai| cAdI kI hAra hone para usakA aMtaca meM taca buddhirUpa mohaM naSTa ho jAtA hai| . sAdhu ko dharmavAda hI karanA cAhiye / zuSkavAda aura vivAda meM use bhAga na lenA cAhiye / vaise apavAda se samaya par3ane para deza Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta caula saMgraha, chaThA bhAga - 1 kAla aura zakti kA vicAra kara, sAdhu prazcana paurana kI rakSA ke liye anya cAda-kA bhI prAzya le sakatA hai| maMcakalpapUrNi meM batalAyA hai ki sAdhu ko sabhogI madhu aura pasarale mAdi ke sAtha niSkAraNa vAda-na karanA cAhine / sAccI ke sAtha vAda karanA to sAdhu ke liye kataI manA hai| (aSTaka prakaraNa 12 yA vAdASTaka)(ucarAdhyayana kamalamayamopAdhyAyavRtti a 16 kara . bAIsavA~ bola saMgraha - 618-dharma ke vizeSaNa bAIla sAdhudharma meM nIce likhI bAIsa bAteM pAI jAtI hai. (1) kevalipranAma-sAdhu kA saccA dharma,sarvaja ke dvArA kahA gayA hai| (2) ahiMsAlavaNa-dharma kA mukhya ciha ahiMsA hai| (3) satyAdhiSThita-dharma kA adhiSThAna arthAt prAdhAra satya hai / (4) binayamUla-dharma kA mUla kAraNa vinaya hai arthAt dharma kI prAhi vinaya se hotI hai| (5) zAntipradhAna-dharma meM kSamA pradhAna hai| (6) ahiraNya suvarNa-sAdhudharma parigraha se rahita hotA hai / (5) upazamaprabhava acchI tathA burI pratyeka paristhiti meM zAnti rakhane se dharma prApta hotA hai / ( navabrahmavarya gupta-sAdhu dharma pAlane vAlA sabhI prakAra se brahmacarya kA pAlana karatA hai| (8) apacamAnasAdhu dharma kA pAlana karane vAle apane liye rasoI nahIM pkaate| (10) bhikSAvRttima sAdhu dharma kA pAlana karane vAle apanI AjIvikA mikSA se calAte haiN| (11) kunizambara-sAdhu dharma kA pAlana karane vAle AhAra Adi kI sAmagrI utanI hI apane pAsa Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI seThiyA jaina granthamAlA N - " rakhate haiM jisakA ve bhojana kara skeN| Age ke lie bacAkara kucha nahIM rkhte| (12) niraMprezara - bhojana yA tApane Adi. kisI bhI prayojana ke jiye ve agni kA sahArA nahIM lete| athavA. niragnismaraNa arthAta agni kA kabhI sozana karane vAle hote haiM / (13) saMprakSAlita-sAdhudharma sabhI prakAra ke pAra rUpI maila se rahita hotA hai / (14) tyaktadoSa - sAdhudharma meM rogAdi doSoM kA sarvathA parihAra hotA hai / (15) guNagrAhika - mA. dharma meM guNoM, se anuroga kiyA jAtA hai / (16) nirvikAra - isameM indriya vikAra nahIM hote / (17) nivRttilakSaNa- sabhI sAMsArika kAryoM se nivRtti sAdhudharma kA lakSaNa hai / (18) paJcamahAtratayukta - yaha pAMca mahAvratoM se yukta hai / (19) asanidhisaJcaya - sAdhu dharma meM na kisI prakAra kA lagAva hotA hai aura na sazcana arthAt dhana-dhAnya- Adi kA saMgraha | (20) visaMvAdI - sAdhu dharma meM kisI prakAra kA visaMvAda arthAt asatya yA dhokhA nahIM hotA / (21) saMsArapAragAmI - yaha saMsAra "sAgara" se pAra utArane vAlA hai (22) nirvANagarma naparyavasAna phala - sAdhu dharma kA antima prayojana mokSa prApti hai|. (dharmasagraha adhikAra. 3 zlo. 27 5.61 yati pratikramaNa pAkSikasUtra) 6-20- pariSaha bAIsa.. Apatti Ane para bhI saMyama meM sthira rahane ke liye tathA kamAM kI nirjarA ke lie, jo zArIrika tathA mAnasika kaSTa - sAdhu sAdhviyoM ko sahane cAhie unheM pariSaha kahate haiM / ve bAIsa haiM} kSudhApariSaha-- bhUkha kA pariSaha / saMyama kI maryAdAnusAra nirdoSa AhAra na milane para muniyoM ko bhUkha kA kaSTa sahanA, cAhie, kintu maryAdA kA ullavana na karanA cAhie / . (2) pipAsA pariSada pyAsa ko pariSaha / (3) zItaM pariSaha ThaMDa kA pariSaha / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, kuMThA bhAga 165 (8) avijJAtArtha - aise zabdoM kA prayoga karanA ki unakA artha tIna bAra kahane para bhI prativAdI tathA sabhyoM meM se koI bhI naM samajha sake avijJAtArtha hai / jaise- jaGgala ke rAjA ke AkAra vAle ke khAdya ke zatru kA zatru yahA~ hai / jaGgatte kA rAz2o zera, usake AkAra bolA bilAva, usakA khAdya sUpake, usakA zatru 'sarpa, 'usakA zatru mora (6) pArthaka pUrvApara sambandha ko chor3akara aMDa baiMDa banA pArthaka hai| jaise - kalakatte meM pAnI varasA, kauyoM ke dA~ta nahIM hote, bambaI bar3A zahara hai, yahA~ dasa vRkSa lage hue haiM, merA koTa bigar3a gayA ityAdi / yaha eka prakAra kA nirarthaka hI hai / : (10) prAptakAla - pratijJAM zrAdi kA besilamile prayoga karanA / (11) punarukta - anuvAda ke sivAya zabda aura artha kA phira kahanA / (12 ananubhASaNa - vAdI ne kisI bAta ko tIna bAra kahA, pariSad ne use samajha liyA, phira bhI yadi prativAdI usakA anuvAda na kara sake to vaha ananubhASaNa hai / (13) zrajJAda-bAdI ke vaktavya ko sabhA samajha jAya, kintu prativAdI na samajha sake to ajJAna nAma kA nigrahasthAna hai / (14) apratibhA - uttaraM na sUjhanA apratibhA nigrahasthAna hai / (15) paryanuyojyopekSa-vipakSa ke nigraha prApta hone para bhI yaha na kahanA ki tumhArA nigraha ho gayA hai, paryanuyojyopekSaNa hai / - (16) niranuyojyAnuyoga - nigrahasthAna meM na par3A ho phira bhI usakA nigraha batalAnA niranuyojyAnuyoga hai / (17) vikSepa - apane pakSa ko kamajora dekhakara cota ko ur3ara denA vikSepa hai| jaise- apanI hAra hotI dekhakara kahane laganA, 'abhI mujhe kAma hai phira dekhA jAyagA Adi / kisI Akasmika ghaTanA se agara vikSepa ho to nigrahasthAna nahIM mAnA jAtA / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .zrI seThiyA jaina granthamAlA .. (18). matAnujJA apane pakSa meM doSa svIkAra karake parapakSa meM bhI vahI doSa batalAnAmatAnujJA hai, jaise-yaha kahanA kiyAde hamAre pakSa meM yaha doSa hai-to Apake pakSa meM bhI hai| - . .(16)nyUna-~anumAna ke lie pratijJA Adi.jitane aGgoM kA prayoga karanA Avazyaka hai usase kama aGga prayoga karanA nyUna hai| * (20) adhika--eka hetu se sAdhya kI siddhi ho jAne para bhI adhika hetu tathA dRSTAntoM kA prayoga karanA adhika hai.| , (21) apasiddhA-ta-svIkRta siddhAnta ke viruddha vAta kahanA apasiddhAnta hai| . * (22) hetvAbhAsa-asiddha, viruddha, anaikAntika Adi dopoM vAle hetu kA prayoga karanA hetvAbhAsa nigrahasthAna hai| (nyAya sUtra a0 5. zrA0 2) (pramANamImAMsA a 2 zrA0 1 0 34) (nyAyamadIpa) teIsavAM bola saMgraha .622-bhagavAn mahAvIra svAmI kI caryA ... viSayaka gAthAeM teIsa / . AcAgaMga sUtra ke naveM adhyayana kA nAma upradhAna zruta hai / usa meM bhagavAna mahAvIra ke vihAra tathA caryA kA varNana hai| usake prathama uddeza meM teIsa gAthAeM haiM, jinakA bhAvArtha nIce likhe anusAra hai (1) sudharmAsvAmI, jambUsvAmI se kahate haiM-he jamba ! maiMne -jaisA sunA hai vaisA hI kahatA huuN| zramaNa bhagavAn mahAvIra ne hema ta Rtu meM dIkSA-lekara tatkAla vihAra kara diyaa| .. (2) dIkSA lete samaya indra ne bhagavAn ko devaSya nAma kA vana diyA thA, kintu bhagavAn ne yaha kabhI nahIM socA ki maiM ise Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 167 zItakAla meM pahanUMgA / yAvajjIvana paripahoM ko sahana karane vAle bhagavAn ne dUsare tIrthaGkaroM ke rivAja ke anusAra indra ke die hue vastra ko kevala dhAraNa kara liyA thA / .. (3) dIkSA lete samaya bhagavAna ke zarIra meM bahuta se sugandhita padArtha lagAe gae the / unase AkRSTa hokara bhramara Adi bahuta se jantu thAkara bhagavAn ke zarIra meM laga gae aura unake rakta tathA, mAMsa ko cUsane lage / v (4) i-dra dvArA die gae vastra ko bhagavAn ne lagabhaga teraha mahInoM taka apane skandha para dhAraNa kiyaa| isake bAda bhagavAna kha rahita ho gae ! * (5) bhagavAn sAvadhAna hokara puruSa pramANa mArga ko dekhakara IryAsamiti pUrvakaM calate the| usa samaya choTe choTe bAlaka unheM dekhakara Dara jAte the / ve saba ikaDe hokara bhagavAn ko lakar3I tathA ghUMse yAdi se mArate aura svayaM rone lgte| (6) yadi bhagavAn ko kahIM gRhasthoM bAjI vamati meM ThaharanA par3atA aura striyAM uname prArthanA karatIM to bhagavAna unheM moca mArga meM bAdhaka jAnakara maithuna kA sevana nahIM karate the / zrAtmA ko vairAgya mArga meM lagA dharmadhyAna aura zukra dhyAna meM lIna rahate the / (7) bhagavAn gRhasthoM ke sAtha milanA julanA chor3akara dharmadhyAna meM magna rahate the| yadi gRhasthaM kucha pUchate to bhI binA bAje ve apane mArga meM cale jAte / isa prakAra bhagavAn sarala svabhAva se moca mArga para agrasara hote the / (8) bhagavAn kI koI prazaMsA karatA to bhI ve usase kucha nahIM bolate the| isI prakAra jo manArya unheM daNDa Adi se mArate the, bAloM ko khIMcakara kara dete the, una para bhI ve krodha nahIM karate the / (6) mokSamArga meM parAkrama karate hue mahAmuni mahAvIraM zratyanta r Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - - - 168 . .zrI seThiyA jaina granthamAlA"kaThora tathA dUsaroM dvArA asahya pariSahoM ko bhI kucha nahIM ginate the| isI prakAra khyAla, nAca, gAna, daNDayuddha, muSTiyuddha Adi kI bAtoM ko sunakara utsuka nahIM hote the|..-.-:. . (10) kisI samaya jJAtaputra zramaNa bhagavAna mahAvIra yadi triyoM ko paraspara kAmakathA meM lIna dekhate to vahA~ bhI. rAga dveSa rahita hokara madhyastha bhAva dhAraNa karate / ina tathA dUsare anukUla aura pratikUla bhayaMkara paripahoM kI paravAha kiye binA jJAtaputra bhagavAn saMyama meM pravRtti karate the| .... ..(11) bhagavAn nai dIkSA lene se do varSa pahale ThaMDA (kacA) pAnI chor3a diyA thaa| isa prakAra do varSa se acitta jala kA sevana karate hue tathA ekatva bhAvanA-bhAte hue bhagavAn ne kapAyoM ko zAnta kiyA aura. samyaktva bhAva se prerita ho dIkSA dhAraNa kara lI-1 (12-13). bhagavAna mahAvIra pRthvI, jala, agni, vAyu aura zaivAla, vIja mAMdi vanaspatikArya tathA trasakAya ko cetana jAnakara unakI hiMsA kA parihAra karate hue vicarate the|---- (15) apane apane karmAnusAra sthAvara jIva sa rUpa se utpanna hote haiM aura basa sthAvara rUpa se utpanna hote haiM, athavA sabhI jIva' apane apane karmAnusAra vividha yoniyoM meM utpanna hote haiN| bhagavAn saMsAra kI Isa vicitratA para vicAra kiyA karate the| (15) bhagavAna mahAvIra ne vicAra kara dekhA ki ajJAnI jIva dravyaM aura bhAva upAdhi ke kAraNaM hI karmoM se baMdhatA haiN| isalie bhagavAn karmoM ko jAnakara karma tathA unake hetu pApa kA tyAga karate the| .. (16) buddhimAn bhagavAn ne do prakAra ke karmoM (IryApratyaya aura sAmparAyika) ko tathA hiMsA eva.yogarUpa unake Ane ke mArga ko jAnakara karma nAza ke liye sayaMmarUpa uttama kriyA ko batAyA hai| (17) pavitra ahiMsA kA anusaraNa karake bhagavAn ne apanI Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 166 AtmA tathA dUsaroM ko pApa meM par3ane se rokaa| bhagavAna ne triyoM ko pApa kA mUla batAkara chor3A hai, isalie vAstava meM ve hI paramArthadarzI the| . , . . ___ (18) AdhAkarma Adi se dupita AhAra ko karmavandha kA kAraNa samajha kara bhagavAn usakA sevana nahIM karate the| pApa ke sabhI kAraNoM ko chor3akara ve zuddha Ahora karate the| (16) ve na vastra kA sevana karate the aura na pAtra meM bhojana karate the arthAt bhagavAn vakhaM aura pAtra rahita rahate the| apamAna kI paravAha kie binA ve rasoIgharoM meM adInabhAva se AhAra kI yAcanA ke lie jAte the|.. .. .. ..(20) bhagavAna niyamita bhazana pAna kAma meM lAte the / rasa meM Asakta nahIM hote the, na acche bhojana ke lie pratijJA karate the| A~kha meM tRNa Adi par3e jAne para use nikAlate na the aura kisI aMga meM khujalI hone para use khujAlate na the|. .. .. .. (21) bhagavAna vihAra karate samaya idhara udhara yA pIche kI 'tarapha nahIM dekhate the| mArga meM calate samaya nahIM bolate the ! mArga ko dekhate hue ve jayaNA pUrvaka cale-jAte the|. . . (22) dUsare varSa AdhI-zizira Rtu vIrAne para bhagavAn ne indra dvArA die gae vastra ko chor3a diyaa| usa samaya ve vAhu-sIdhe rakha kara vihAra karate me arthAva-sardI ke kAraNa bAhuoM ko na ikaTThA karate the aura na kandhoM para rakhate the| .. . (23). isa prakAra matimAna tathA mahAn-nirIha (icchA rahita) bhagavAn mahAvIra svAmI ne aneka prakAra kI saMyamavidhi kA pAlana-kiyA hai| karmoM kA nAza karane ke lie dUsare muniyoM ko bhI isI vidhi ke anusAra prayatna karanA caahie| .. . zrocArAga, a0 ra 301) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA wmniam www RAN 6.23 - sAdhu ke lie utarane yogya tathA aMyogya sthAnaM teIsa aAcArAGga sUtra ke dvitIya zrutaskandha, prathamacUlA, dvitIya adhyayana, ke dvitIya uddeze meM nava prakAra kI kriyA vAlI vasatiyA~ tAI gaI haiN| ve isa prakAra haiM- : :, , kAlaikavaTThANa, abhitA ceva , praNabhikatA. y.|' . bajjA 'ya : mahAvajjA; sAvajjA : mahappakiriyA ya . ' __ arthAt-(1) kAlAtikrAnta kriyA (2) upasthAna kriyA.(3) abhikrAnta kriyA(4)anaMbhikrAnta kriyA (1) vayakriyA (vajrakriyA) (6)mahAvarNya kriyA(mahAvajrakriyA)(7) sAvadha kriyAM, (8) mahA"sAvadha kriyA (ha) alpakriyA isa prakAra vasati ke nau bheda haiN| inameM se abhikrAnta kriyA aura alpakriyA vAlI vasatiyoM meM sAdhu korahanA kalpatA hai, bAkI meM nhiiN| inakA svarUpa nIce likhe anusAra hai.. (1) kolAtikrAnta kriyA-AgantAra (gA~va se bAhara musAphiroM ke Thaharane ke lie banA huA-sthAna), ArAmAgAra (bagIce meM banI huA makAna), paryAvasatha (maTha) Adi sthAnoM meM Akara jo sAdhu mAMsakalpa yA caturmAsa kara cuke hoM unameM veM phira mAsakalpa yA catumosa na kreN| yadi koI sAdhu una sthAnoM meM mAsakalya yA caturmAsa karake phira vahIM ThaharA rahe to kAlAtikrama doSa hotA hai aura vaha sthAna kAlAMtikAnta kriyA cAlI vasati kahA jAtA hai| sAdhu ko isameM ThaharanA nahIM kalpatA : (2) upasthAna kriyA Upara likhe sthAnoM meM mAsaMkalpa yA caturmAsa karane ke bAda usase 'dugunA yA tigunA samaya dUsarI jaMgaha vitAe vinA sAdhu phira usI sthAna meM Akara Thahara jAya Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, iMThA' bhAga 171 to vaha sthAna upasthAna kriyA nAmaka doSa vAlA hotA hai / sAdhu ko vahA~ ThaharanI nahIM kalpatI " 34 (3) abhikrAnta kriyA-saMsAra meM bahuta se gRhastha aura striyA~ bhole hote haiM / unheM muni ke AcAra kA adhika jJAna nahIM hotA / suni ko dAna dene se : mahAphala hotA hai, isa bAta para unakI, DaDha zraddhA aura ruci hotI hai| isI zraddhA aura ruci se zramaNa, brAhmaNa, atithi dIna tathA bhATa cAraNa Adi ke rahane ke lie ve bar3e bar3e makAna banavAte haiM / jaise ki / (1) lohAra ke kArakhAne (2) devAlayoM kI bAju ke orar3e (3) devasthAna (4) sabhAgRha ( 5 ), pAnI pilAne kI pyAU ( 6 ) dukAneM tsu (7) mAla rakhane ke godAma (8) ratha Adi savArI rakhane ke sthAna (6), yAnazAlA arthAt ratha, Adi banAne ke sthAna (10) cUnA canAne ke kArakhAne (11) darbha ke kArakhAne (12) va arthAt camar3e se mar3hI huI majabUta rassiyoM, banAne ke kArakhAne, (13) valkala arthAt chAla Adi banAne ke kArakhAne (14) koyale banAne ke , kArakhAne (15) lakar3I ke kArakhAne.- (16) vanaspati ke kArakhAne (17) zmazAna meM bane hue makAna (18) sUne ghara (16) pahADa para bane hue ghare (20) guphAeM (21) zAntikarma karane ke lie To ekAnta meM bane hue sthAna (22) patthara ke bane hue maNDapa, 23 'bhavanagRha arthAt baMgale / aise sthAnoM meM yadi caraka brAhmaNa Adi pahale thokara uttara jAya~ to bAda meM jaina sAdhu utara sakate haiN| yaha sthAna abhikrAnta kriyA vAlI vasati kahA jAtA hai| isameM sAdhu Thahara sakatA hai ! (4) anabhikAntaM kriyA - yadi Upara likhe anusAra zramaNa, 're at ke lie banAI gaI vasatiyoM meM pahale caraka brAhmaNa yadi na utare hoM to vaha vasati anabhikAnta kriyA doSa bAlI Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 zrI saiThiyA jaina granthamAlA hotI hai| usameM utaranA sAdhu ko nahIM klptaa| . . . . (5) vayakriyA (vajrakriyA) yadi UparI likhI vasatiyoM ko sAdhuoM kA AcAra jAnane vAlA gRhastha apane lie banavAve kintu unheM sAdhuoM ko dekara apane liye dUsarI banavA leve / isa prakAra sAdhuoM ko detA huA apane lie naI: naI vasatiyA~ banavAtA jAya to ve saba vasatiyA~ vayakriyA (vajrakriyA) vAlI. hotI hai| unameM ThaharanA sAdhu ko nhiiN| kalpatA] (6) mahAvaya' kriyA (mahAvajrakriyA)--zramaNa brAhmaNa Adi ke lie banAe ge| makAna meM utarane se mahAvayaM (mahAvajra) kriyA doSa AtA hai aura vaha sthAna mahAvaya'kriyA (mahAvajrakriyA) vAlI vasati mAnA jAtA hai| isameM bhI sAdhu ko utaranA nahIM klptaa| (7) sAvaMdya kriyA-yadi koI bholA gRhastha yA strI zramaNoM ke nimitta makAna/vanavAve to usameM utarane se sAvadhakriyA doSa 'lagatA hai| vaha vasati sAvadhakriyA vAlI hotI hai| sAdhu ko vahA~ utaranA nahIM kalpatI zramaNa zabda meM pA~ca prakAra ke sAdhu liye jAte haiM-nirgrantha (jaina sAdhu), zAkya (bauddha), topasa (ajJAnI tapasvI), geruka bhaMgaceM kapar3oM vAle), prAjIvaka. (gozAlA ke sAdhu) / . .(8) mahAsAvadha kriyA-yadi gRhastha kisI vizeSa sAdhu ko lakSya karake pRthvI Adi chahoM kAyoM ke prArambha se makAna banavAve aura vahI mAdhu usameM Akara utare to mahAsAMvakriyA doSa hai / aisI vasati meM utarane vAlA nAma mAtra se sAdhu hai, vAstava meM vaha gRhastha,hI hai| sAdhu ko usameM utaranA nahIM klptaa| ,, 6) alpakriyA-jisa makAna ko gRhastha apane lie banavAve, saMyama kI rakSA ke lie apane kalpAnusAra yadi sAdhu vahA~ jAkara utareM to vaha alpakriyA vAlI arthAta nirdoSa vasati hai| usameM utaranA sIdhu ko kalpatA hai| .. (AcArAMga zru0 3 0 1 0 2 02) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bolaH saMgraha chaThA bhAga hara--sUyagaDAMga sUtra ke teIsa adhyayana sUyagaMDAMga sUtra dUsarA aGga sUtra hai / isake do zrutaskandha haiN| prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana hai aura dvitIya zrutaskandha ke sAta adhyayana haiN| teIsa'aMdhyayana ke nAma isa prakAra haiM__(1) samayAdhyayana (2) caitAlIyAdhyayana (3) upasargAdhyayana (4) strIparijJAdhyayana (5)-narakavibhaktyadhyayana (6) zrImahAvIra stuti (7) kuzIlaparibhASA (8) vIryAdhyayana (8)-dharmAdhyayana (10)samAdhiadhyayana (11) mArgAdhyayana (12) samavasaraNAdhyayana (13) yAthAtathyAdhyayana-14) granthAdhyayana (15) AdAnIyAdhyayana (6) gAthAdhyayana / 617) pauNDarIkAdhyayana (18) kriyAsthAnAdhyayana(16) AhAraparijJAdhyayana-(20 pratyAkhyAnAdhyayana : (21) AcArazrutAdhyayana (22) ArdrakAdhyayana (23) nAlandIyAdhyayana / / . . . . . isI grantha ke cauthe bhAga meM bola naM. 776 meM gyAraha agoM kA viSaya varNana hai-usameM sUyagaDAMga sUtra kA viSaya bhI sakSepa meM diyA gayA hai| . . " " : , .. .. (samavAyAga 23) .624 - kSetra parimANa ke teIsa bheda . . (1) sUkSmaparamANu--pudgala dravya ke sabase choTe aMza ko, jisakA dUsarA bhAga na ho sake, sUkSmaparamANu kahate haiN| (2) vyAvahArika paramANu-anantAnanta sUkSma pudgaloM kA eka vyAvahArika paramANu, hotA hai| -- . (3) umaehasaNhiyA-ananta vyAvahArika paramANuoM kA eka usaehasapihayA (utzlakSNa rakSaNikA) nAmaka parimANa hotA hai| (4) saehasapihayA-ATha usaehasarihayA milane se eka ' 'saehamarihayA (zlakSNa zlakSiNakA): nAma. kA parimANa hotA hai| Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina anyamIlA. (5) UrdhvareNu-pATha saehasaeihayA kA eka UrdhvareNu hotA hai| (6) trasareNu-ATha UrvareNu milane para eka sareNu hotA hai| ..17 rathareNu-ATha trasareNu milane para eka rathareNu hotA hai ! ' (8 bAlAgra-ATha rathareNu milane para devakuruM uttarakuru ke manuSyoM ko eka bAlAgra hotA hai| / 5 +8 devakaru uttarakuru ke manuSyoM ke ATha vAlAgra 'milane para harivarSa aura ramyakaparpa ke manuSyoM ko eka bAlAgra hotA hai|' (10 haribarSa ramyakavarSa ke manuSyoM ke ATha vAlAgraM milane para haimabata aura hairaNyavata ke manupyoM kA eka vAlAgra hotA hai| ' (11) haimavata aura hairaNyavaMta ke manuSyoM ke ATha bAlAna se pUrvavideha aura pazcimavideha ke manuSyoM kA eka 'vAlAgra hotA hai|' ' (12) pUrvavideha aura pazcima videha ke manuSyoM ke ATha bAlAne milane para bharata aura airavata ke manuSyoM kA eka bAlAgra hotA hai| (13) likSA-bharata aura airavata ke pATha vAlAgraM milane para eka liphA (lIkha) hotI hai| . . . . . . . ' (14) yukA--ATha likSAoM kI eka yukA hotI haiN| 115) yavamabhya-pATha yUkAnoM kA eka yavamadhya hotA hai| (16), aMgula-zrITha yavamadhya kA eka aMgula hotA hai| (10) pAda-chaha aMguloM kA ekapAda (paira kAmadhya bhAga) hotA hai| (18) vitasti-bAraha aMguloM kI ekavitastiyA bilAMta hotI hai| (16) rani-cauvIsa aMguloM kI eka rani (suMDA hAtha) hotI hai| ' (20) kukSi-ar3atAlIsa aMgula kI eka kukSi hotI hai| (21) daNDa-chyAnave aMgula kA eka daNDa hotA hai| isI ko "dhanuSa, yuga, nAlikA, akSa yA musala kahA jAtA hai| / (22) gavyUti-do hajAra dhanuSa kI gavyUti (kosa) hotI hai| ..(23) yojana-cAra gavyUti kA eka yojana hotA hai| (anuyogadvAra sU0.133 pR0 160-162).(pravacana sadviAra 254 gA.136TI) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarmirmmmmmmmmm zrI jaina siddhantiM bola sa~graha, chaThA bhAga 175 616-pA~ca indriyoM ke teIsa viSaya . __zrotrendriya, cakSuindriya, ghrANendriya, rasanendriya, sparzanendriya, inake kramazaH zabda, rUpa, gandha, rasa aura sparza viSaya haiM / zabda ke tIna, rUpa-ke pA~ca, gandha ke do, rasa ke pAMca aura sparza ke ATha bheda hote haiM ye kula milAkara teIsa haiM / nAma ye hai|| (1-3) zrotrendriya ke tIna viSaya-jIca zabda, ajIva zabda aura mizrazabda / (4-8)cakSuindriya ke pAMca viSaya-- kAlA, nIlA hAla, pIlA aura sapheda : / (9-10) prANendriya ke do viparyasugandha aura durgandha / (11-15) rasanAindriya ke pAMca vipayatIkhA, kar3avA, kalA, khaTTA aura mIThA / (16-23) sparzanendriya ke pATha viSaya-karkaza,mRdu, laghu, guru, snigdha, rUkSa, zIta aura ussnn| ; pA~ca indriyoM ke 240 vikAra hote haiN| ve isa prakAra haiM "zronendriya ke bAraha-jIva zabda, ajIra zabda, mizra zanda ye tIna zubha aura tIna azuMbha | ina cha. para.rAga aura chaH para dveSa, ye zrotrendriya ke bAraha vikAra hai|..:.:.., - cakSuindriya ke sATha--Upara likhe pA~ca viSayoM ke sacitta acitta aura mizra ke bheda se pandraha aura zubha azubha ke bheda se tIsa / tIsa para rAMga aura tIsa para dveSa hone se sATha vikAra hote haiN| ghANendriya ke bAraha--Upara likhe do viSayoM ke sacitta, acitta aura mizra ke meda se chaha / ina chaha ke rAga aura dvepa ke me dase bAraha bheda hote haiN| . . . : - 'rasanendriya ke sATha-catuindriya ke samAna hai| . sparzanedriya ke dhyAnave--AThavipayoM ke sacitta, acitta aura mizra ke bheda se caubIsa / zubha aura azubha ke bheda se ar3atAlIsa / * ye ar3atAlIsa rAga aura dveSa ke bheda.se chayAnave hote haiN| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-seThiyA jaina granthamAlA .. isa prakAra kula milAkara 240 vikAra ho jAte haiN| '.. (ThA0 5 u03 sU0 443) (ThANAga 1 sU0 47) (ThANAga 5 u01 sU0 360) (ThANAga 8303 sU0 566) (pannavaNA pada 15 sU0 263) (paccIsa bola kA thokahA- 12 vA bol| (tatvArtha sU.9 a0 2 sU0 21) .. caubIsavAM bola saMgraha 6.27-gata utsarpiNI ke caubIsa tIrthaGkara . gata utsarpiNI kAla meM jambUdvIpa ke bharate kSetra meM caubIsa tIrthaGkara hue the| unake nAma nIce likheM anusAra haiM .. ___ (1) keMvalajJAnI (2) nirvANI (3) sAgara jina (4) mahAyaza (5) vimala (6) nAthasutejA (sarvAnubhUti) (7) zrIdhara (8 datta (6) dAmodara (10) suteja. (11) svAmijina (12) zivAMzI (munisuvrata) (13)sumati,(14) zivagati (15) abAdha astAga) (16) nAthanemIzvara (17) anila (18) yazodhara. (16) jinakRtArtha (20) dharmIzvara (jinezvara) (21) zuddhameti.(22) zivakarajina (23) syandana (24), sampratijina / ' (pravacanasAroddhAra dvAra 7 gA 288-260) 6.28--airavata kSetra meM vartamAna avasarpiNI ke cauvIsa tIrthaGkara :- vartamAna avasarpiNI meM airakhata kSetra meM caubIsa tIrthakara hue haiN| unake nAma nIce likhe anusArA hai 1 candrAnana 2 sucandra 3 agnisena- 4,naMdisena (Atmasena) 15 RSidinnaH6 vratadhArI 7zyAmacandra (somacanda): yuktisena (dIrghabAhu dIrghasena) ajitasena (zatAyu)10 zivasena satyasena, satyaki) 11 devazarmA (devasena). 12 nikSiptazastra (zreyAMsa) 13 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta, cola, saMgraha, chaTA bhAga 177 saMjvala (svayaMjala) 14 anantaka (siMhasena) 15 upazAnta, 16 guptisena 17 atipArzva 18 supArzva 16 marudeva 20 ghara 21 zyAmakoSThe 22 agnisena (mahAsena) 23 niputra 24 vArisena samavAyAMga ke TIkAkAra kahate haiM ki dUsare granthoM meM cauvIsI kA yaha krama aura taraha se bhI milatA hai / (samavAyAga 156 ) ( pravacanasAroddhAra dvAra 7 gA0 266-268) 626-vartamAna avasarpiNI ke 24 tIrthaGkara vartamAna- avasarpiNI kAla meM bharata kSetra meM caubIsa tIrthaGkara huI haiM unake nAma ye haiM- 094 "" (1) zrI RSabhadevasvAmI (zrI AdinAthasvAmI) (2) zrIajitanAtha svAmI (3) zrI saMbhavanAtha svAmI ( 4 ) - zrIabhinandana svAmI (5) zrI sumatinAtha svAmI (6) zrI padmaprabhasvAmI (7) zrI supArzvanAthasvAmI (8) zrIcandra prabhasvAmI (8) zrIsuvidhinAthasvAmI [zrI puSpadaMtasvAmI ] (10) zrI zItalanAthasvAmI (11) zrI zreyAMsanAtha svAmI ( 12 ) zrI vAsupUjyasvAmI (3) zrI vimalanAtha svAmI (14 zrI anantanAthasvAmI (15): zrI dharmanAthasvAmI (16) zrI zAntinAthasvAmI ( 7) zrIkuMthunAthasvAmI (18) zrI nAthasvAmI (16) zrImallinAthasvAmI (20) zrI munisuvrata svAmI (21) zrI naminAthasvAmI (22) zrI ariSTanemisvAmI (23) zrI pArzvanAthasvAmI (24) zrImahAvIra svAmI ( zrI vardhamAnasvAmI) Age inhIM caubIsa tIrthakaroM kA yantra diyA jAtA hai / usameM pratyeka tIrthakara sambandhI 27 bola diye gaye haiM: Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zrI seThiyA jaina granthamAlA / zrIRSabhadevasvAmI zrIajitanAthasvAmI nAma 1 cyavana tithi ASADha vadI4 vaisAkha sudI 13 2 vimAna sarvArthasiddha . vijaya vimAna 3 janma nagaroM ikSvAkubhUmi ayodhyA 4 janma tithi caita vadI mAgha sudI 5 mAtA kA nAma marudevI , vijayA devI 6 pitA kA nAma nAbhi jitazatru 7 lAMchana / ' vRSabha gaja zarIra mAna' 500 dhanuSa 450 dhanuSa .6 kavara pada 20 lAkha pUrva 18 lAkha pUrva 10 rAjya kAla 63 lAkha pUrva .53 lAkha pUrva 1 pUrvAMga 11 dIkSAtithi caita vadI8 , mAgha sudI , 12 pAraNe kA sthAna hastinApura ' ayodhyA' 13 dAtA kA nAma zreyAMsa brahmadatta 14 chamastha kAla 1000 varSa 12 varSa 15 jJAnompatti tithi phAlguna vadI 11 pauSa sudI 11 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara . RSabhasena (puMDarIka) siMhasena' 18 sAdhu sakhyA 84 hajAra' 1 lAkha 19 sAdhvI saMkhyA 3 lAkha 3 lAkha 30 hajAra 20 prathama AryA brAkSI phalgu 21 zrAvaka saMkhyA 3 lAkha 5 hajAra 2 lAkha 8 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 5 lAkha 54 hajAra ' 5 lAkha 45 hajAra 23 dIkSA paryAya * 1 lAkha pUrva 1 pUrvAMga kama 1 lAkha pUrva 24 nirvANa tithi mAgha vadI 13 caita sudI 5 25. mokSa parivAra 10 hajAra 1hajAra 26 AyumAna / 84 lAkha pUrva . . 72 lAkha pUrva 27 antara mAna .., . 50 lAkha koTi sAgara 1 utsedhAMgula se / 2 pAraNe se yahA~ dIkSA ke bAda kA prathama pAraNA liyA gayA hai| 3 phAlgunI (saptatizata sthAna prakaraNa) Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 176 zrIsaMbhavanAthasvAmI zrIabhinandanasvAmI zrIsumatinAthasvAmI phAlguna sudI - vaisAkha sudI 4 . - sAvaNa sudI,2 saptama veyaka . jayanta vimAna jayanta vimAna zrAvastI .. ayodhyA ayodhyA migasira sudI 14 mAgha sudI 2 caizAgya sudI senA siddhArthA . maMgalA jitAri saMvara azva vAnara 400 dhanuSa 350 dhanuSa . . 300 dhanuSa 15 lAkha pUrva 12 // lAkha pUrva 10 lAkha pUrva / 44lAkha pUrva 4 pUrvAga 36lAkha pUrva 8 pUrvAga 26 lAkha pUrva 12 pUrvANa migasira sudI 15 mAgha sudI 12 baisAkha sudI bhAvastI . ayodhyA vijayapura suredradatta indradatta 14 varSe 18 varSa . . 20 varSa kAtI padI 5 popa sudI 14 caita sudI 19 102 cArU (cArUrU) paphanAma camara . 2 lAkha 3 lAkha lAgba 20 hajAra 3 lAkha 36 hajAra 6 lAkha 30 hajAra 5 lAgya 30 hajAra zyAmA ajitA kAzyapI 2 lAkha 63 hajAra 2 lAkha 86 hajAra 2 lAkha 81 hajAra 6 lAkha 36 hajAra 5 lAkha 27 hajAra 5 lAgba 16 hajAra 4pUrvAga kama 1lAkha pUrva pUtroMga kama 1lAkha pUrva 12pUrvAMga kama 1lAkhapUrva caita sudI5 .. vaisAkha sudI ceta sudII . 1 hajAra 1hajAra 1hajAra 60 lAkha pUrva 50 lAkha pUrva 40 lAkha pUrva 30 lAla koTi sAgara 10 lAkha kodi sAgara lAkha koTi sAra pannA 116 .: 500 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI seThiyA jaina granthamAlA : nAma- zrIpanaprabhasvAmI zrIsupArzvanAthasvAmI 1cyavana' tithi mAha vadI 6.. , . bhAdavA badI 2 vimAna navama veyaka paSTha praiveyaka / 3 janmanagarI kauzAmbI ' ' vArANasI 4 janma tithi / kAtI vadI 12 / ' jeTha suMdI 12 5 mAtA kA nAma / susImA / 'pRthvI 6 pitA kA nAma dhara pratiSTha 7 lAMchana / ' kamala( rakta padma) ' svastika 8 zarIra mAna' " 250 dhanupa : 209 dhanupa hai kaMvara pada 7 lAkha pUrva / / . 5 lAkha pUrva :10 rAjya kAna, 2lAkha pUrva 16pUrvAMga 14lAkha pUrva.20 pUrvAga 11 dIkSAtithi .., kAtI vadI 13 - . jeTha sudI 13 12 pAraNe kA sthAna brahmasthala . pATalikhaMDa 13 dAtA kA nAma somadeva mAhendra 14 chAstha kAla ! E mAsa 6 mAsa 15 jJAnotpatti tithi caita sudI 15 / phAlguna vadI 6 16 gaNadhara saMkhyA , 107 : " 17 prathama gaNadhara , suvrata' vidarbha 18 sAghu saMkhyA 3 lAkha 30 hajAra 3 lAkha 16 sAbdhI saMkhyA 4 lAkha 20 hajAra 4 lAkha 30 hajAra 20 prathama AryA rati somA 21. zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 76 hajAra , 2 lAkha 57 hajAra 22 zrAvika saMkhyA 5 lAkha 5 hajAra / 4 lAkha 63 hajAra, 23 dIkSA paryAya - , 16pUrva kama.1lAgya pUrva 20 pUrvogaqama zlAkhapUrva 25.nirvANa tithi migasira vadI 11 . phAlguna vadI 25 mokSa parivAra 306 , '26 AyumAna 30 lAkha.pUrva 20 lAkhaM pUrva 27 antara mAna 60 hajAra koTi sAgara hajAra koTi. sAgara 1 sudyota (saptatizatasthAna pra0 103 dvAra), pradyota (pravacanakavA dvAra) Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sugrIva zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 181 zrIcandraprabhasvAmI zrIsuvidhinAthasvAmI zrIzItalanAthasvAmI caita vadI 5 . phAlguna vadI vaisAkha vadI vaijayanta Anatadevaloka prANata devaloka candrapurI kAkandI bhadrilapura pIpa vadI 12 migasara vadI 5 mAha ghadI 12 lakSmaNA (lakSaNA) rAmA mahAsena har3haratha makara zrIvatsa 150 dhanupa 100 dhanupa . . 10 dhanupa. 2 // lAgya pUrva 50 hajAra pUrva 25 hajAra pUrva ghAlAkha pRrva 24 pRvAMga 50 hajAra pUrva sa pUrvAMga 50 hajAra pUrva pauSa vadI 13 migasira vaDhI 6.. mAha vadI 12 padmakhaMDa zvetapura (zreyapura) momadatta puNya punarvasu 3 mAma 4 mAsa 3 mAsa phAlguna vadI 7 . kAtIsudI3 . pIpa vadI 14 13 dinna' . varAha Ananda (prabhunanda) / 2 lAkha 2 lAkha 1 lAkha 3 lAkha 80 hajAra 1 lAkha 20 hajAra 1 lAkha 6 sumanA - vAruNI / sulasA (suyazA) 2 lAgba 50 hajAra 2 lAkha 26 hajAra 2 lAkhamaMha hajAra 4 lAkha 61 hajAra 4 lAkha 71 hajAra 4 lAkha 58 hajAra pUrvAMgaM kama lAkha pUrva 28pUrvAMga kama lAkhapUrva 25 hajAra pUrva bhAdavA vadI 7 bhAdavA sudI paisAkha vadI 2 1000 1000 10 lAkha pUrva , 2 lAkha pUrva - 5 lAkha pUrva 100 koTi sAgara 10 koTi sAgara 6 koTi sAgara ripUra dattaprabhava (pravacanasAroddhAra) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANAK jayA 182 : - zrI seThiyA jaina granthamAlA. . nAma--- . zrIzreyAMsanAthasvAmI, , zrI vAsupUjyasvAmI 1 cyavanatithi .. jeTha vadI jeTha sudI 2 vimAna, . acyuta devaloka prANata devaloka 3 janmanagarI . siMhapura : campA 4 janma tithi phAlguna vadI 12 phAlguna vadI 14 5 mAtA kA nAma , viSNu 6 pitA kA nAma viSNu vAsupUjya 7 lAMchana khaDgI (geMDA) mahiSa 8 zarIra mAna 80 dhanuSa / 70 dhanuSa 6 kavara pada . 21 lAkha varSa 18 lAkha varSa 10 rAjya kAla '42 lAkha gharSa 11 dokSAtithi phAlguna vado 13 phAlguna vadI 15 12 pAraNe kA sthAna siddhAthapura mahApura 13 dAtA kA nAma - nanda sunanda 14 chamastha kAla 2mAsa 1 mAsa 15 jJAnotpatti tithi mAha vadI 15 / mAha sudI 2 16 gaNadhara saMkhyA 76 17 prathama gaNadhara, kaustubha sudharmA (subhUma) 8 sAghu saMkhyA / 84 hajAra 72 hajAra 16 sAdhvI sakhyA 1 lAmba 3 hajAra 1 lAkha / / 20 prathama AryA - dhAriNI dharaNI 21 zrAvaka saMkhyA 2 lAkha 76 hajAra 2 lAkha 15 hajAra 22 zrAvikA-saMkhyA 4 lAkha 45 hajAra 4 lAkha 36 hajAra 23 dIkSA paryAya .. 21 lAkha varSa 54 lAkha varSe 24 nirvANa tithi sAvaNa vadI 3 ASAr3ha sudI 14 25 mokSa parivAra : 1000 / 600 26 AyumAna - 84 lAkha varSa 72 lAkha varSa - 27 antara mAnaM.. kucha kama 1 koTisAgara' 54 sAgara 1-100 sAgara 66 lAkha 26 hajAra varSa krama eka koTi"sAgara Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 183 bhAnu zrIvimalanAthasvAmI zrIanantanAthasvAmI zrI dharmanAthasvAmI caisAkha sudI 12 sAvaraNa badI vaisAkha sudI 7 sahasrAra devaloka prApata devaloka vijaya vimAna kampilapura ayodhyA ratnapura mAha sudI 3 caisAkha vadI 13 mAha sudI 3 zyAmA suyazA suvratA kRtavarmA siMhasena gharAha zyena 60 dhanupa 50 dhanuSa 45 dhanupa 15 lAkha varSa vA lAkha varSa 2 // lAkha varSa 30 lAkha varSa 15 lAkha varSa 5 lAkha varSa mAha sudI4 vaisAkha vadI 14 mAha sudI 13 dhAnyakara carddhamAnapura saumanasa laya vijaya dharmasiMha 2mAsa 2 varSa popa sudI6 vaisAkha vadI 14 popa sudI 15 50 43 mandara yaza ariSTa 68 hajAra 66 hajAra 64 hajAra 1lAkha800 62 hajAra 62400 dharaNIdharAdharA) padmA AryA zivA 2 lAkha hajAra 2 lAkha 6 hajAra 2 lAkha 4 hajAra 4 lAkha 24 hajAra 4 lAkha 14 hajAra 4 lAkha 13 hajAra 15 lAkha varSe 7 lAkha varSa 2 // lAkha vapa thApAr3ha pado7 caita sudI 5 jeTha sudI 5 7000 60 lAkha varSa 30 lAstra varSa 10 lAkha varSa 30sAgara 6 sAgara 4 sAgara 3 varSa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 nAma: 1 cyavana tithi 2 vimAna 3 janma nagarI 4 janma tithi 5 mAtA kA nAma 6 pitA kA nAma. 7 lAMchana 8 zarIra mAna 6 kavara pada 10 rAjya kAla 11 dIkSA tithi 12 pAraNe kA sthAna nAma I' 13 dAtA- kA 14 chadmamtha kAla 15 jJAnotpatti tithi 16 gaNadhara saMkhyA 17 prathama gaNadhara 18 sAdhu saMkhyA 16 sAdhvI saMkhyA 26 AyumAna 27 antara mAna zrI seThiyA jaina granthamAlA - - zrI zAntinAthasvAmI zrI kunthunAthasvAmI 1 20 prathama AryA 29 zrAvaka saMkhyA 22 zrAvikA sakhyA' 93 da'kSA paryAya - 24 nirvANa tithi 25 mokSa parivAra } bhAdavA vadI 17 sarvArthasiddha gajapura jeTha vadI 13 cirA vizvasena hariNa 40 dhanupa 25 hajAra varSa 1 50 hajAra varSa jeTha vadI 14 mandirapura sumitra 1 varSa pauSa sudI 6 36 cakrAyuddha 62 hajAra 61600 zruti (zubha) " 7 sAvaNa vadI 6 sarvArthasiddha gajapura sAkha vadI 14 zrI sUra aja (bakarA ) 35 dhanuSa 23750 varSa 47 hajAra varSa vaisAkha vadA 5 cakrapura vyAghrasiha solaha varSa caita sudI 3 35 svayambhU ( zambaH " 60 hajAra 60600 dAminI 2 lAkha 60 hajAra 3 lAkha 63 hajAra 25 hajAra varSa jeTha vadI 13 + 600 1000 } 15 hajAra varSa, pauna palya kama tIna sAgara AdhA palya pama 1 lAkha varSa 4 1 lAkha 76 hajAra 3 lAkha 81 hajAra 23750 varSa vaisAkha vada 1, 1 - 25 hajAra varSa mAMDalika rAjA aura 25 hajAra varSe cakravartI rahe / 2-23 / / hajAra varSaM mAMDalika rAjA aura 23|| hajAra varSa cakravartI rahe / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 185 zrI aranAtha svAmI zrImallinAtha svAmI zrImunisuvratasvAmI phAlguna sudI2 phAlguna sudI 4 sAvaNa sudI pUNimA sarvAthasiddha jayanta aparNAjata nAjapura mithilA rAjagRha mirgAsara sudI 10 migasara sudI 12 jeTha vadIdevo prabhAvatI padmA sudarzana kumbha sumitra nandyAvata' kalaza 30 dhanupa 25 dhanuSa 20 dhanuSa 21 hajAra varSa 100 varSa 7500 varSa 42 hajAra varSa 15 hajAra varSa migasara sudI 11 migasira sudI 11 phAlguna sudI 12 rAjapura mithilA rAjagRha aparAjita vizvasena nAdatta 3 varSa 1 ahorAtra 11 mAsa kAtI sudI 12 migasira sudI 11 phAlguna vadI 12 33 indra (bhipaja) kumbha (malli) 50 hajAra 40 hajAra 30 hajAra 60000 55000 50000 rakSI (rakSitA) candhumatI puSpavatI 1 lAgna 24 hajAra 1 lAgba 83 hajAra 1 lAkha 72 hajAra 3 lAkha 72 hajAra 3 lAmba 70 hajAra 3 lAkha 50 hajAra 26 hajAra varSa 54400 varSa 7500 varSa migasira sudI 10 phAlguna sudI 12 jeTha vadI 500 - 1000 4 hajAra varSa 55 hajAra varSa 30 hajAra varSa koTi sahasra varSakama pApalya ekakoTi sahasrava 54 lAkha varSa 1-21 hajAra varSa mAMDalika rAjA aura 21 hajAra varSa cakravartI rhe|' 2-tIna ahorAtra (Avazyaka malayagirikRta) Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA zrI neminAtha svAmI. .' zrI ariSTanemi svAmI' nAma- kAtI vadI 12 aparAjita sauryapura sAvaNa sudI 5 zivA samudra vijaya zaMkha 10 dhanuSa 300 varSa 1 cyavana tithi Asoja sudI 15 2 vimAna prApata devaloka 3 janma nagarI - mithilA 4 janma tithi sAvaNa vadIya 5 mAtA kA nAma vaprA 6 pitA kA nAma vijaya 7 lAMchana nIlotpala 8 zarIra mAna 15 dhanuSa 6 kaMbara para 2500 varSa 10 rAjya kAla 5000 varSa 11 dIkSA tithi ASADha vadI 12 pAraNe kA sthAna vIrapura 13 dAtA kA nAma dinna 14 chamastha kAla nau mAsa 15 jJAnosatti tithi sigasira sudI 11 16 gaNadhara saMkhyA 17 17 prathama gaNadhara zubha (zumbha) 18 sAdhu saMkhyA - 20 hajAra 19 sAdhvI sakhyA 41000 20 prathama AryA anilA 21 zrAvaka saMkhyA 1 lAkha 70 hajAra 22 zrAvikA saMkhyA 3 lAkha 48 hajAra 23 dIkSA paryAya 2500 varSa 24 nirvANa tithi vaizAkha vadI 10 25 mokSa parivAra- 1000 26 AyumAna - 10 hajAra varSa - 27 antara mAna' 6 lAkha varSa 'sAvaNa sudI dvAravatI varadatta 54 dina 'Asoja vadI 15 11 varadatta 18 hajAra 40000 yakSadattA 1 lAkha 66 hajAra 3 lAkha 36 hajAra 700 varSe ASAr3ha sudI 536 1hajAra varSa 5 lAkha varSa 1 noTa-jisa tIrthakara ke nIce antara diyA hai vaha usake pUrvavartI tIzaMkara ke nirvANa ke utane samaya bAda siddha huA aisA mamajhAnA caahiye| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pArzvanAtha svAmI zrI mahAvIra svAmI caita vadI ASAr3ha sudI 6 prANata devaloka prANata devaloka vArANasI paupa vadI 10 vAmA azvasena sarpa zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 6 hAtha 30 varSa * pauSa vadI 11 kopakaTa dhanya 84 dina caita vadI 4 10 datta (Aryadanta) 16 hajAra kuNThapura caita sudI 13 33 sauM varSa 83750 varSa trizalA siddhArtha siha 7 hAtha 30 varSa 2 migasira vadI 10 kollAga sanniveza cahula 12 varSa (12 // varSa) vaisAkha sudI 10 68000 puSpacUlA 1lAkha 64 hajAra 3lAkha 36 hajAra 70 varSa sAbaNa sudI 11 indrabhUti 14 hajAra 36000 candanA 1 lAkha 56 hajAra 3lAkha 15 hajAra 42 varSa kAtI vadI 15 sa0 147 ekAkI 72 varSa 250 varSa 1 187 sa0 14 sa012 sa0 28, A0 ha0 382-384 sa0 21 sa026,sama0157, A00 385 se sa030,sama0157,A060 387 se 042, pra006 2050, pra028, A060378-380 sa054, A060277-266 sa055, A060277-266 sa0 56 sa076, A060323-325 sa077,sama0157,A060326se sa084, A0ma0260-262 sa0ma0 A060241-252 sa0111, A060266-266 sa0 103, sama0 157, pra0 8 sa0112, pra016, A060256-256 sa8113, pra017, A060260-263 sa0104, 506, sama0157 sa0 sa0 sa. pramANagrantha ' 114, pra0 24 115, pra0 25 145, A060272-276 - sa0 154, pra0 33 sa0 146, pra0 32,A060 303 se sa0 165, 50 35, A060 pRS4163 -sa0-saptatizatasthAna dvaar| sama0 smvaayaaNg| AM0 60 - haribhadrIyAvazyaka gAthA | A0 ma0 Avazyaka malayagiri gAthA / pra0-pravacanasAroddhAra dvAra Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 zrI seThiyA jana granthamAlA ' yantra meM caubIsa tIrthaGkaroM ke sambandha meM 27 bAteM dI gaI haiM inake atirikta aura kucha jJAtavya bAteM yahA~ dI jAtI haiM:-- tIrthaGkara kI mAtAeM caudaha uttama svapna dekhatI haiM-- gaya, vasaha sIha abhiseya dAma sasi diNayaraM jhayaM kuMbha / paumasara sAgara vimANa bhavaNa rayaNa'ggi suviNAI // bhAvArtha-gaja, vRSabha, siMha, lakSmI kA abhiSeka, puSpamAlA candra, sUrya, dhvajA, kumbha, pama sarovara, sAgara, vimAna yA bhavana, ratna rAzi, nidhUma agni-ye caudaha svapna haiN| Naraya ubaTTANaM ihaM bhavaNaM saggaccuyANa u vimANaM / vIrasaha sesa jaNaNI, niyaMsu te, hari visaha gayAi // bhAvArtha-naraka se Aye hue tIrthaGkaroM kI mAtAeM caudaha svapnoM meM bhavana dekhatI haiM evaM svarga se Aye hue tIrthaGkaroM kI mAtAeM bhavana ke badale vimAna dekhatI haiM / bhagavAna mahAvIra svAmI kI mAtA ne pahalA siMha kA, bhagavAn RSabhadeva kI mAtA ne pahalA vRSabha kA evaM zeSa tIrthaGkaroM kI mAtAoM ne pahalA hAthI kA svapna dekhA thA (saptatizata sthAna prakaraNa 18' dvAra gAthA 70-71) tIrthaGkaroM ke gotra evaM vaMza goyama guttA harivaMsa saMbhavA. nemisudhayA. do vi / kAsava gotA ikkhAgu vaMsajA sesa - bAvIsA || bhAvArtha-bhagavAn neminAthasvAmI aura munisuvrata svAmI ye donoM gautama gotra vAle the aura inhoMne harivaMza meM janma liyA thaa| zeSa bAIsa tIrthaGkaroM kA gotra kAzyapa thA aura ikSvAku vaMza meM unakA janma huA thaa| (saptatizata sthAna prakaraNa 37-38 dvAra gAthA 105) tIrthaMkaroM kA varNa . paumAma vAsupujjA rattA sasi, puSpadaMta sasigorA / sunvayanemI. * kAlA pAso mallI piyaMgAbhA . Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 186 varataviyakaNayagorA solasa titthaMkarA surNepavvA // eso vaNavibhAgo caMuvIsAe jiNidAyaM // bhAvArtha- padmaprabha svAmI aura vAsupUjya svAmI rakta varNa ke the / candraprabhasvAmI aura suvidhinAtha svAmI candramA ke samAna gaura varNa ke the| zrI munisuvrata svAmI aura neminAtha svAmI kA kRSNa varNa thA tathA zrIpArzvanAtha svAmI aura mallinAtha svAmI kA nIla varNa thaa| zepa tIrthakaroM kA varNa tapAye hue sone ke samAna thA, yaha caubIsoM jinezvara devoM kA varNa vibhAga huA | (grA0 60 gAthA 376, 377 ) ( pravacana dvAra 30 ) tIrtha kA vivAha bhagavAn mallinAtha svAmI aura ariSTanemi svAmI zravivAhita rhe| zepavAIma tIrthakaroM ne vivAha kiyA thA / kahA bhI hai P malli nemi susu tesi vivAho ya bhogaphalA / zrathAt-zrI mallinAtha svAmI aura zrariSTanemi svAmI ke sivAya zeSa tIrthakaroM kA vivAha huA kyoMki unake bhogaphala vAle karma zeSa the / ( saptatizata sthAna prakaraNa 53 dvAra, gAthA 34) dIkSA kI avasthA cIro arinemI pAso mallI ya cAsupujjo ya / padamavae pavvaiyA sesA purNa pacchima vayammi N // bhAvArtha - bhagavAn mahAvIra svAmI, zrariSTanemi svAmI, pArzvanAtha svAmI, mallinAtha svAmI aura vAsupUjya svAmI huna pA~coM tIrthaMkaroM ne prathama vaya - kumArAvasthA meM dIkSA lii| zeSa tIrthaMkara pichalI vaya meM pratrajita hue / ( zrA0 80 gA0 226) gRhavAsa meM aura dIkSA ke samaya jJAna mar3a suya zrahi tirayANA jAva gihe pacchima bhavA / pichale bhava se lekara yAvat gRhavAsa meM rahane taka sabhI tIrthaMkaroM ke matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tInoM jJAna hote haiN| ( saptatizata0 dvAra 44 ) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 isI grantha meM Age 71 dvAra meM kahA hai zrI seThiyA jaina granthamAlA " 14 jAyaM ca cautthaM maNa zAyaM 11 arthAta- dIkSA grahaNa karane ke samaya sabhI tIrthaMkaroM ko cauthA mana:paryayajJAna utpanna huA / dIkSA nagara rivaraNemI / usabho ya viNIyAe bAravaIe avasesA titthayarA zikkhatA jammabhUmIsu // bhAvArtha - bhagavAn RSabhadeva svAmI ne vinItA meM aura ariSTa neminAtha svAmI ne dvArakA meM dIkSA dhAraNa kii| zeSa tIrthaMkara apanI janma bhUmi meM pratrajita hue / (zrA0 60 gAthA 226) (samavAyAMga 157) dIkSA vRkSa sabhI tIrthaMkara azoka vRkSa ke nIce pravrajita hue jaise ki'zikkhatA asogatarutale save' ( saptatizata0 68 dvAra) dIkSA tapa sumaittha Nicca bhatte siMggao vAsupUjja cautthe / pAso mallI vi ya chAmerA sesA u char3eNaM // 'bhAvArtha- sumatinAtha svAmI nitya bhakta se aura vAsupUjya svAmI upavAsa tapa se dIkSita 'hae / zrIpArzvanAtha svAmI aura mallinAtha svAmI ne telA tapa kara dIkSA lI / zepa bIsa tIrthaMkaroM ne velA tapa pUrvaka pravrajyA dhAraNa kii| (pra0 sA0 42 dvAra' (samavAyAga 157) 'dIkSA parivAra ego bhagavaM vIro pAso mallIya tihi tihiM sahiM / bhagavaMpi vAsupujjo chahi chahi purisasaehi kkhito // uggANaM bhogANaM rAyaNNANaM ca khattiyANaM ca cauhiM sahassehiM usahoM sesA u sahastra parivAMrA // - bhAvArtha - bhagavAn mahAvIrasvAmI ne akele dIkSA lii| zrI pArzvanAtha , Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bole saMgraha, chaThA bhAga 161 svAmI aura mallinAthasvAmI ne tIna tIna sau puruSoM ke sAtha dIkSA lii|bhgvaan vAsupUjyasvAmIne 600 puruSoM ke sAtha gRhatyAga kiyaa| bhagavAn RSabhadeva svAmI ne ugra, bhoga, rAjanya aura kSatriya kula ke cAra hajAra puruSoM ke sAtha dIkSA lii| zeSa unnIsa tIrthakara eka eka hajAra puruSoM ke sAtha dIkSita hue| (pra0 sA0 31 dvAra) (samavAyAga 157) prathama pAraNe kA samaya . saMvacchareNa mikkhA laddhA, usameNa logaNAheNa / sesehiM vIyadivase, laddhAo paDhamabhikkhAo // bhAvArtha-trilokInAtha bhagavAna RSabhadeva svAmI ko eka varSa ke bAda bhikSA prApta huii| zeSa tIrthaGkaroM ko dIkSA ke dUsare hI dina prathamabhikSAkAlAbha huNyaa| (prA0 ma0 1 kha0'gA0 342)(samavAyAga 157) prathama pAraNe kA AhAra usamassa paDhamabhikkhA khoyaraso Asi logaNAhassa / sesANaM paramaraNaM amiyarasovamaM Asi // bhAvArtha-lokanAtha bhagavAn - RSabhadeva svAmI ke pAraNe meM inurasa thA aura zeSa tIrthaMkaroM ke pAraNe meM amRtarasa ke sadRza svAdiSTa kSIrAna thaa| (grA0 ma0 1 kha0 gA0 343) (samavAyAga 157) . kevalotpattisthAna -- vIrosahanemINaM, jaMbhiyavahipurimatAla ujjite / kevalaNANuppattI, sesANaM jammahANe tu // bhAvArtha-vIra bhagavAn ko jambhika ke bAhara (RjvAlikA nadI ke tIra para) kevalajJAna utpanna huaa| bhagavAn Rpabhadeva svAmI * zrI mallinAtha svAmI ne tIna sau puruSa aura tIna sau striyAM isa prakAra 600 ke parivAra se dInA lI thI kintu sabhI jagaha eka hI kI tIna gau gaMkhyA lI gaI hai| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 zrI seThiyA jaina granthamAlA aura ariSTaneminAtha svAmI ko kramazaH purimatAla nagara aura raivataka parvata para kevalajJAna utpanna huA / zeSa tIrthaMkaroM ko apane apane janma sthAnoM meM kevalajJAna utpanna huA / ( saptatizata0 60 dvAra) kevalajJAna tapa aTTama bhattatammi, pAsosahamalihi 3 nemaNaM / vAsupujjassa cauttheNa chaTTabhatteNa ' u sesANaM // bhAvArtha - zrI pArzvanAtha svAmI, RSabhadeva svAmI, mallinAthasvAmI, aura ariSTaneminAtha svAmI ko aSTamabhakta - tIna upavAsa ke anta meM tathA vAsupUjya svAmI ko upavAsa tapa meM kevalajJAna utpanna huA / zeSa tIrthaMkaroM ko vele ke tapa meM kevalajJAna utpanna huA / ' (thA0 ma0 1 khaDa gA0 277) 21 kevalajJAna velA' : gANaM usahAINaM, puvtrarahe pacchimaeha vIrassa | : bhAvArtha - RSabhadeva svAmI Adi teIsa tIrthaMkaroM ko prathamaprahara meM kevalajJAna utpanna huA aura cauvIsaveM tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagacAn ko antima prahara meM kevalajJAna utpanna huaa| ( saptatizata0 65 dvAra) tIrthotpatti titthaM cAuvvaNNo, saMgho so paDhamae samosaraNe / upayou jiNANaM, vIrajidissa bIyammi || bhAvArtha - RSabhadeva svAmI Adi teIsa tIrthaMkaroM ke prathama samava saraNa meM hI tIrtha (pravacana) evaM caturvidha saMgha utpanna hue| zrI vIra bhagavAn ke dUsare samavasaraNa meM tIrtha evaM saMgha kI sthApanA huI / ( zra0 ma0 1 khaMDa gA0 287) 1 nirvANa tapa 1 nivvANamaMta kiriyA sA coisameNa paDhamaNAhassa / sesAkhaM mAsie vIrajidissa chaTTaNaM // 1 // bhAvArtha -- AdinAtha zrI RSabhadeva svAmI kI nirvANa rUpa Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga antakriyA cha: upavAsa pUrvaka huii| dUsare se teIsaveM tIrthaGkaroM kI antakriyA eka mAsa ke upavAsa ke sAtha huii| zrI vIra svAmI kA nirvANa ghele ke tapa se huaa| (A0 ma0 1 kha0 gA0 328) nirvANasthAna aDDAtraya caMpujjata, pAtrA sammeya sela siharesu / usabha vAsupula, nemI cIro sesA ya siddhiM gayA / zrI RSabhadeva svAmI, vAsupUjya svAmI, ariSTanemi svAmI, vIra svAmI aura zeSa ajitanAtha svAmI AdivIsa tIrthaGkara kramazaH aSTApada, campA, raivataka, pApA aura sammeta parvata para siddha hue| mA0 ma0 1 kha0 gA0 326) mokSAsana cArosahanemINaM paliyaMka sesANa ya ussAgo / bhAvArtha-mokSa jAte samaya zrI mahAvIrasvAmI, RSabhadevasvAmI, aura ariSTanemisvAmI ke paryaka Asana thaa| zeSa tIrthakara utsarga (kAyotsarga)Asana se mokSa pdhaare| (saptAtazata 151 dvAra) tIrthaMkaroM kI bhava saMkhyA vartamAna avasarpiNI kAla ke 24 tIrthaGkara bhagavAn ko samyaktva mApta hone ke bAda jitane bhava ke pazcAt ve mAna padhAra unakA bhavasaMkhyA isa prakAra hai : Rpabhadeva svAmI kI bhava saMkhyA 13, zAntinAtha svAmI kI 12, ariSTanemi svAmI kI hai, pArzvanAtha svAmI kI 10, mahAvIra svAmI kI 27 aura zeSa tIrthakSaroM kI bhavasaMkhyA 3 hai| -(jaina tatvAdarza pUrvAI' pR0 38 se 73) cIsa boloM meM se kisakI ArAdhanA kara tIrthaGkara gotra bAMdhA ? paDhama caramehiM puTThA, jiNaheU vIsa te a ime / sesehiM phAsiyA puNa ega do tiriNa savve vA / bhAvArtha-prathama tIrthaGkara zrIRpabhadeva svAmI Ara carama tIrthaGkara zrI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 zrI seThiyA jaina granthamAlA mahAvIra svAmI ne tIrthaGkara gotra bAMdhane ke bIsa boloM kI ArAdhanA kI thI aura zeSa tIrthaGkaroM ne eka, do, tIna yA sabhI boloM kI ArAdhanA kI thI / tIrthaMkara gotra bAMdhane ke bIsa bola isI bhAga meM bola naM 0 602 meM diye gaye haiM / ( saptatizata dvAra 11 ) tIrthaMkaroM ke pUrvabhava kA zrutajJAna paDhamo dubAlamaMgI sesA ikAra saMga suttadharA // bhAvArtha - prathama tIrthaMkara zrI RSabhadeva svAmI pUrvabhava meM dvAdazAMga sUtradhArI aura teIsa tIrthaMkara gyAraha aMga sUtradhArI hue / ( saptatizata dvAra 10 ) tIrthaMkaroM ke janma evaM mokSa ke Are saMkhijja kAlarUve taiya'rayaMte usaha jammo // ajiyassa cautthArayamajme pacchaddhe saMbhavAI / tassaM rAINaM jiNAya jammo tahA mukkho || bhAvArtha - saMkhyAtkAla rUpa tIsare Are ke anta meM bhagavAn RSabhadeva svAmI kA janma aura mokSa huA cauthe Are ke madhya meM zrI ajitanAtha svAmI kA janma aura mokSa huA / cauthe Are ke pichale Adhe bhAga meM zrIsaMbhavanAtha svAmI se lekara zrI kuMthunAtha svAmI aura mukta hue| cauthe cAre ke aMtima bhAga meM zrI aranAthasvAmI se zrIvIra svAmI taka sAta tIrthaMkaroM kA janma aura mokSa huA ! ( saptatizata 25. dvAra) tIrthoccheda kAla purimaM'tima taresu, titthassa natthi vucchezro | malliesu sattasu, ettiyakAlaM tu buccheo // 432 // caubhAgo caubhAgo tiriA ya caubhAga paliya caubhAgo / tirArova ya caubhAgA cautthabhAgo ya caubhAgo // 433 // bhAvArtha - cauvIsa tIrthaMkaroM ke teIsa antara haiN| zrI RSabhadevasvAmI se lekara zrI suvidhinAtha svAmI paryanta nau tIrthaMkaroM ke Adima ATha Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga 165 antara meM aura zrI zAntinAtha svAmI se zrIvIrasvAmI paryanta nau tIrthaMkaroM ke antima ATha antara meM tIrtha kA viccheda nahIM huA / zrI suvidhinAtha svAmI se zrI zAntinAtha svAmI paryanta ATha tIrthaMkaroM ke madhyama sAta antara meM nIce likhe samaya ke liye tIrtha kA viccheda huA | 1. zrI suvidhinAtha aura zItalanAtha kA antara 2. zrI zItalanAtha aura zreyAMsanAtha kA antara 3. zrI zreyAMsanAtha aura vAsupUjya kA antara 4. zrI vAsupUjya aura vimalanAtha kA antara 5. zrI vimalanAtha aura anantanAtha kA antara 6. zrI anantanAtha aura dharmanAtha kA antara 7. zrI dharmanAtha aura zAntinAtha kA antara pAva palyopama pAva palyopama pauna palyopama pAva palyopama pauna palyopama pAva palyopama pAva palyopama bhagavatI zataka 20 uddeze meM teIsa antaroM meM se Adi aura aMta ke ATha ATha antaroM meM kAlika zruta kA viccheda na honA kahA gayA hai / aura madhya ke sAta antaroM meM kAlika zruta kA viccheda honA batalAyA hai| dRSTivAda kA viccheda to sabhI tIrthaMkaroM ke antara kAla meM huA hai / (pravacana sAroddhAra 36 dvAra) tIrthaMkaroM ke tIrtha meM cakravartI aura vAsudeva tIrthaMkara ke samakAlIna jo cakravartI, vAsudeva Adi hote haiM unake tIrtha meM kahe jAte haiM / jo do tIrthaMkaroM ke antara kAla meM hote haiM ve atIta tIrthaMkara ke tIrtha meM samajhe jAte haiM / do titthesa sakiya jiNA to paMca kesI juyA / do cakAhiva- tirie cakkitra jiNA to kesi cakkI harI || tittheso iga, to sacakkitra jiNo kesI sacakkI jiNo / cakkI kesava saMjutra jiNavaro, cakkI a to do jiNA / bhAvArtha - zrI RSabhadeva svAmI aura ajitanAtha svAmI ye do Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 zrI seThiyA jaina granthamAlA tIrthaMkara kramazaH bharata aura sagara cakravartI sahita hue / inake bAda tIsare saMbhavanAtha svAmI se lekara dasaveM zItalanAthasvAmI taka ATha tIrthakara hue / tadanantara zrI zreyAMsanAtha svAmI, vAsupUjya svAmI, cimalanAtha svAmI, anantanAtha svAmI auradharmanAtha svAmI, ye pAMca tIrthaMkara vAsudeva sahita hue arthAt inake samaya meM kramazaH tripRSTa, dvipRSTa, svayaMbhU, puruSottama aura puruSasiMha ye pAMca vAsudeva hue| dharmanAtha svAmI ke bAda maghavA aura sanatkumAra cakravartI hue / bAda meM pAMcaveM zAntinAtha, chaThe kunthunAtha aura sAtaveM aranAtha cakravartI hue aura ye hI tInoM kramazaH solahaveM, satrahaveM aura aThAharaveM tIrthaMkara hue| phira kramazAThe puruSapuNDarIka vAsudeva, AThaveM subhUma cakravartI aura sAtaveM datta vAsudeva hue| bAda meM unnIsaveM zrI mallinAtha svAmI tIrthaMkara hue / inake bAda bIsaveM tIrthaMkara zrI munisuvrata svAmI aura navaveM mahApadma cakravartI eka sAtha hue| bIsaveM tIrthaMkara ke bAda AThaveM lakSmaNa vAsudeva hue / inake pIche ikkIsaveM neminAtha tIrthaMkara hue evaM inhIM ke samakAlIna dasaveM hariSeNa cakravartI hue / hariSeNa ke bAda gyArahaveM jaya cakravartI hue / isake bAda vAIsaveM tIrthaMkara ariSTanemi aura navaveM kRSNa vAsudeva ekasAtha hue| bAda meM bArahaveM brahmadatta cakravartI hue / brahmadatta ke bAda teIsaveM pArzvanAthasvAmI auracaubIsaveM mahAvIrasvAmI hue| (saptatizata170dvAra) noTa-saptatizatasthAna prakaraNa meM tIrthaMkara sambandhI 170 bola haiN| (samavAyAga 157) (haribhadrIyAvazyaka gA0 209-360) (zrAvazyaka malayagiri gA0 231 se 386) (saptatizatasthAna prakaraNa)(pravacana sAseddhAra dvAra 7 se 45) 630-bharatakSetra ke aAgAmI 24 tIrthaGkara AgAmI utsarpiNI meM jambUdvIpa ke bharatakSetra meM cauvIsa tIrthaMkara hoNge| unake nAma nIce likhe anusAra haiM Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --- - - - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 167 ommmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm (1) mahApadma (padmanAtha) (2) sUradeva (3)supArzva (4) svayaMprabha (5) sarvAnubhUti (6) devazruta (7) udaya (8)peDhAla tra (6) pohila (10) zatakIti (11) munisuvrata (12) amama (13) niSkapAya (14) niSpalAka (15) nirmama (16) citragupta (17) samAdhi jina (8) saMvaraka (16) yazodhara (20) vijaya (21) malli (22) devajina (23) anantavIrya (24) bhadrajina / (sayavAyAga 158 vA samAya) (pravacanAroddhAra 7 vA dvAra gA0 263-265) 631--airavata kSetra ke AgAmI 24 tIrthaGkara pAne vAle utsapiNI kAla meM jamvRSTIpa ke airavata kSetra meM caubIsa tIrthakara hoge| unake nAma nIce likhe anusAra hai (1) sumaGgala (2) siddhArtha (3) nirvANa (4) mahAyaza (5) dharmadhvaja (6) zrIcandra (7) puppaketu (8) mahAcandra (ha) zrutasAgara (10) siddhArtha (11) puNyaghoSa (12) mahAghoSa (.3) satyasena (14) zUrasena (15) mahAsena (16) sarvAnanda (17) devaputra (18) supArzva (16) suvrata (20) sukozala (21) anantavijaya (22) vimala (23) mahAbala (24) devAnanda / (samavAyAga 158 vA samavAya)(pravacanasAroddhAra 7 vA dAra gA0 300-302) 632-sUyagaDAMga sUtra ke dasaveM samAdhi adhyayana kI cauvIsa gAthAeM sUyagaDAMga sUtra meM do zrutaskandha haiN| pahale zrutaskandha meM solaha adhyayana haiM aura dUsare meM sAta / pahale zrutaskandha ke dasaveM adhyayana kA nAma samAdhi adhyayana haiN| isameM AtmA ko sukha dene vAle dharma kA svarUpa batAyA gayA hai / isameM cauvIsa gAthAeM haiM, jinakA bhAvArtha likhe anusAra hai-- (1) matimAn bhagavAn mahAvIra svAmI ne apane kevalajJAna Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 zrI seThiyA jaina granthamAlA dvArA jAnakara sarala aura mokSa prApta karAne vAle dharma kA upadeza diyA hai usa dharma ko Apa loga suno / tapa karate hue aihika aura pAralaukika phala kI icchA na karane vAlA, samAdhi prApta bhikSuka prANiyoM kA AraMbha na karate hue zuddha saMyama kA pAlana kre| (2) U~cI, nIcI tathA tirkI dizA meM jitane trasa aura sthAvara prANI haiM, apane hAtha paira aura kAyA ko vaza kara sAdhu ko unheM kisI taraha se duHkha na denA cAhie, tathA use dUsare dvArA vinA dI huI vastu grahaNa na karanI caahie| (3) zrutadharma aura cAritra dharma ko yathArtha rUpa se kahane vAlA, sarvajJa ke vAkyoM meM zaGkA se rahita, prAsuka AhAra se zarIra kA nivoha karane vAlA, uttama tapasvI sAdhu samasta prANiyoM ko apane samAna mAnatA huA saMyama kA pAlana kre| cirakAla taka jIne kI icchA se zrAzravoM kA sevana kare tathA bhaviSya ke lie kisI vastu kA saJcaya na kre| . (4 sAdhu apanI samasta indriyoM ko striyoM ke manojJa zabdAdi viSayoM kI ora jAne se roke / bAhya tathA Abhyantara sabhI prakAra ke bandhanoM se mukta hokara saMyama kA pAlana kre| sasAra meM bhinna bhinna jAti ke sabhI prANiyoM ko duHkha se vyAkula tathA saMtapta hote hue dekhe| (5) ajJAnI jIva pRthvIkAya Adi prANiyoM ko kara detA huA pApa karma karatA hai aura usakA phala bhogane ke lie pRthvIkAya Adi meM bAra bAra utpanna hotA hai| jIva hiMsA svayaM karanA tathA dUsare dvArA karAnA donoM pApa haiN| (6) jo vyakti kaMgAla, bhikhArI Adi ke samAna karuNA janaka dhaMdhA karatA hai vaha bhI pApa karatA hai, yaha jAnakara tIrthaGkaroM ne bhAvasamAdhi kA upadeza diyA hai| vicArazIla vyakti samAdhi Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 164 tathA viveka meM rahate hue apanI AtmA ko dharma meM sthira kare evaM prANAtipAta se nivRtta hove / (7) sAdhu samasta saMsAra ko samabhAva se dekhe / kisI kA priya yA apriya na kare / pravajyA aMgIkAra karake bhI kucha sAdhu parIpaha aura upasarga Ane para kAyara bana jAte haiM / apanI pUjA aura prazaMsA ke abhilApI banakara saMyama mArga se gira jAte haiN| (ka)jo vyakti dIkSA lekara AdhAkarmI AhAra cAhatA hai nathA use prApta karane ke lie bhramaNa karatA hai vaha kuzIla bananA cAhatA hai| jo ajJAnI striyoM meM Asakta hai aura unakI prApti ke liye parigraha kA saJcaya karatA hai vaha pApa kI vRddhi karatA hai| __(8) jo purupa prANiyoM kI hiMsA karatA huA unake sAtha vaira vA~dhatA hai vaha pApa kI vRddhi karatA hai tathA mara kara naraka Adi duHkhoM ko prApta karatA hai| isalie vidvAn muni dharma para vicAra kara saba anarthoM se rahita hotA huA saMyama kA pAlana kre| (10) sAdhu isa saMsAra meM cirakAla taka jIne kI icchA se dravya kA upArjana na kare / strI putra Adi meM anAsakta hotA huA saMyapa meM pravRtti kare / pratyeka bAta vicAra kara kahe, zandAdi vipayoM meM zrAsakti na rakhe tathA hiMsA yukta kathA na kre| (11) sAdhu prAdhAkarmI AhAra kI icchA na kare tathA prAdhAkarmI zrAhAra kI icchA karane vAle ke sAtha adhika paricaya na rakkhe / karmoM kI nirjarA ke lie zarIra ko sukhA ddaale| zarIra kI paravAha na karate hue zoka rahita hokara saMyama kA pAlana kre| (12) sAdhu ekatva kI bhAvanA kare, kyoMki ekatva bhAvanA se hI niHsaGgapanA prApta hotA hai| ekatva kI bhAvanA hI mokSa hai| jo isa bhAvanA se yukta hokara krodha kA tyAga karatA hai, satyabhASaNa karatA hai tathA tapa karatA hai vahI puruSa saba se zreSTha hai| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 zrI seThiyA jaina granthamAlA (13) jo vyakti maithuna sevana nahIM karatA tathA parigraha nahIM rakhatA, nAnA prakAra ke viSayoM meM rAga dveSa rahita hokara jIvoM kI rakSA karatA hai vaha niHsandeha samAdhi ko prApta karatA hai / (14) rati rati ko choDakara sAdhu tRNa Adi ke sparza, zItamparza, uSNasparza tathA daMzamazaka ke sparza ko sahana kare tathA sugandha aura durgandha ko samabhAva pUrvaka sahana kare / (15) jo sAdhu vacana se gupta hai vaha bhAva samAdhi ko prApta hai / sAdhu zuddha lezyA ko grahaNa kara ke saMyama kA pAlana kare / vaha svayaM ghara kA nirmANa yA saMskAra na kare, na dUsare se karAve tathA striyoM saMsarga na kare | (16) jo loga AtmA ko akriya mAnate haiM tathA dUsare ke pUchane para mokSa kA upadeza dete haiM, snAnAdi sAvadha kriyAoM meM prAkna tathA laukika bAtoM meM gRddha ve loga mokSa ke kAraNa bhUta dharma ko nahIM jAnate / (17) manuSyoM kI ruci bhinna bhinna hotI hai / isalie koI kriyavAda ko mAnate haiM aura koI kriyAvAda ko mokSa ke hetu bhUta yathArtha dharma ko na jAnate hue ye loga Arambha meM lage rahate haiM aura rasalolupa hokara paidA hue bAla prANI ke zarIra kA nAza kara apane AtmA ko sukha pahu~cAte haiM / aisA kara ke saMyama rahita ye ajJAnI jIva vaira kI hI vRddhi karate haiM / (18) mUrkha prANI apanI Ayu ke kSaya ko nahIM dekhatA / vaha - bAhya vastuoM para mamatva karatA huA pApa karma meM lIna rahatA hai| dina rAta vaha zArIrika mAnasika duHkha sahana karatA rahatA hai aura apane ko ajara amara mAna kara dhanAdi meM Asakta rahatA hai| (16) dhana aura pazu Adi sabhI vastuoM kA mamatva chor3o / mAtA pitA Adi bAndhava va iSTa mitra vastutaH kisI kA kucha nahIM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApa se anuzAsa karane vAlAdhi aura mokSa zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 201 kara sakate / phira bhI prANI unake liye rotA hai aura moha ko prApta hotA hai| usake dhana ko avasara pAkara dUsare loga chIna lete haiN| (20) jisa prakAra kSudra prANI siha se Darate hue dUra hI se nikala jAte haiM, isI prakAra buddhimAn purupa dharma ko vicAra kara pApa ko dUra hI se chor3a deve| (21) dharma ke tatva ko samajhane vAlA buddhimAna vyakti hiMsA se paidA hone vAle duHkhoM ko vairAnubandhI tathA mahAbhayadAyI jAna kara apanI AtmA ko pApa se alaga rakkhe / (22) sarvajJa ke vacanoM para vizvAsa karane vAlA muni kabhI jhUTha na bole / asatya kA tyAga hI sampUrNa samAdhi aura mokSa hai| sAdhu kisI sAvadha kArya ko na svayaM kare, na dUsare se karAve aura na karane vAle ko bhalA samajhe / (23) zuddha AhAra mila jAne para usake prati rAga dveSa karake sAdhu cAritra ko dUpita na kre| svAdiSTa AhAra meM mULa yA abhilApAna rkkhe| dhairyavAn aura parigraha se mukta ho apanI pUjA pratiSThA yA kIrti kI kAmanA na karatA huA zuddha rAMyama kA pAlana kre| (24) dIkSA lene ke bAda sAdhu, jIvana kI icchA na karatA huA zarIra kA mamatva chor3a de| niyANA na kare / jIvana yA maraNa kI icchA na karatA huA bhikSu sAMsArika bandhanoM se mukta hokara vicre| (sUyagaDAga sUtra 1 zruta0 10 adhyayana) 633-vinaya samAdhi adhya0 kI24 gAthAeM dazakAlika sUtra ke naveM adhyayana kA nAma vinayasamAdhi adhyayana hai| isa meM ziSya ko vinaya dharma kI zikSA dI gaI hai| isameM cAra uddeze haiN| pahale uddeze meM satraha gAthAeM haiM jinheM isI grantha ke pazcama bhAga ke bola naM0877 meM diyA jA cukA hai| dUsare uddeze meM cauvIsa gAthAeM haiN| tIsare meM pandraha gAthAeM haiM unakA Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI seThiyA jaina granthamAlA bhAvArtha paJcama bhAga ke bola naM0853 meM diyA jA cukA hai| dUsare uddeze kI cauvIsa gAthAoM kA bhAvArtha nIce likhe anusAra hai (1) vRkSa ke mUla se skandha kI utpani hotI hai, skandha se zAkhAeM utpanna hotI haiM, zAkhAoM se prazAkhAeM (TahaniyaoN), prazAkhAoM se patte aura isake pazcAt phUla, phala aura rasa paidA hote haiN| (2) dharma kA mUla vinaya hai aura mokSa utkRSTa phala hai / vinaya se hI kIrti zruta aura zlAvAvagairaha sabhI vastuoM kI prApti hotI hai| (3 . jo krodhI, ajJAnI, ahaMkArI, kaTuvAdI, kapaTI, sayama se vimukha aura avinIta puruSa hote haiM / ve jala pravAha meM par3e hue kASTha ke sAmAna saMsAra samudra meM vaha jAte haiN| (4) jo vyakti kisI upAya se vinaya dharma meM prerita kiye jAne para krodha karatA hai, vaha mUrkha AtI huI divya lakSmI ko DanDA lekara khader3atA hai| (5 hAthI ghor3e Adi savArI ke pazu bhI avinIta hone para daNDanIya bana jAte haiM aura vividha duHkha bhogate hue dekhe jAte haiN| (6) isake viparIta vinaya yukta hAthI, ghor3e Adi savArI ke pazu Rddhi tathA kIrti ko prApta karake sukha bhogate hue dekhe jAte haiN| (7) isI kAra vinaya rati nara aura nAriyA~ kor3e Adi kI mAra se vyAkula tathA nAka kAna Adi indriya ke kaTa jAne , se virUpa hokara duHkha bhogate hue dekhe jAte haiN| ___ (8) avinIta loga daNDa aura zAstra ke prahAra se ghAyala, asabhya vacanoM dvArA tiraskRta, dInatA dikhAte hue, parAdhIna tathA bhUkha pyAsa Adi kI asahya vedanA se vyAkula dekhe jAte haiN| (E) saMsAra meM vinIta strI aura puruSa mukha bhogate hue, samRddhi sampanna tathA mahAn yaza kIrti vAle dekhe jAte haiN| (10) manuSyoM ke samAna, deva, yakSa aura guhyaka (bhavanapati) bhI Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaTA bhAga 203 avinIta hone se dAsatA ko prApta ho duHkha bhogate hue dekhe jAte haiN| (11) isake viparIta vinaya yukta deva, yakSa tayA guhyaka Rddhi tathA mahAyaza ko prApta karake sukha bhogate hue dekhe jAte haiM / (12) jo prAcArya tathA upAdhyAya kI zuzrUSA karatA hai aura AjJA pAlatA hai usakI zikSA pAnI se sIMce hue vRkSo ke samAna bar3hatI hai| (13) gRhastha laukika bhogoM ke lie, AjIvikA yA dUsaro kA hita karane ke lie zilpa tathA laukika kalAeM sIkhate haiM / (14) zikSA ko grahaNa karate hue komala zarIra vAle rAjakumAra Adi bhI bandha, vadha tathA bhayaMkara yAtanAoM ko sahate haiN| (15) isa prakAra tAr3ita hote hue bhI rAjakumAra Adi zilpa zikSA sIkhane ke lie guru kI pUjA karate haiN| unakA satkAra sanmAna karate haiN| unheM namaskAra karate tathA unakI zrAjJA pAlana karate hai| (16) laukika zikSA grahaNa karane vAle bhI nava isa prakAra vinaya kA pAlana karate haiM to mokSa kI kAmanA karane vAle zrutagrAhI bhinu kA kyA kahanA 1 use to AcArya jo kucha kahe, usakA ullaMghana kabhI na karanA cAhie / (17) ziSya kA kartavya hai ki vaha apanI zayyA, gati, sthAna aura grAsana Adi saba nIce hI rkkhe| nIce jhuka kara pairoM meM namaskAra kare aura nIce jhuka kara vinaya pUrvaka hAtha jodd'e| (18) yadi kabhI asAvadhAnI se prAcArya ke zarIra yA upakaraNoM kA sparza (saMbaDDA) ho jAya to usake lie namratA pUrvaka kahe-bhagavan ! merA aparAdha kSamA kIjie, phira aisA nahIM hogaa| (16) jisa prakAra duSTa baila bAra bAra cAbuka dvArA tAr3ita hokara ratha ko khIMcatA hai, isa prakAra dubuddhi ziSya vAra bAra kahane para dhArmika kriyAoM ko karatA hai| (20) guru dvArA eka yA adhika bAra bulAye jAne para buddhimAna Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 zrI seThiyA jaina granthamAlA www.mmmmmmmmmmmmmmmmm ziSya apane Asana para baiThA baiThA uttara na de kintu zrAsana chor3a kara guru kI bAta ko acchI taraha sune aura phira vinaya pUka uttara deve| (21) buddhimAn ziSya kA kartavya hai ki manogata abhiprAyoM tathA sevA karane ke samucita upAyoM ko nAnA hetuoM se dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke anusAra jAnakara samucita prakAra se guru kI sevA kre| (22) avinIta ko vipatti tathA vinIta ko sampatti prApta hotI hai / jo ye do bAteM jAnatA hai vahI zikSA ko prApta kara sakatA hai| (23) jo vyakti krodhI, buddhi aura Rddhi kA dhamaNDa karane vAlA, cugalakhora, sAhasI, binA vicAre kArya karane vAlA, guru kI AjJA nahIM mAnane vAlA, dharma se aparicita, vinaya se anabhijJa tathA asaMvibhAgI hotA hai use kisI prakAra mokSa prApta nahIM ho sktaa| (24) jo mahApuruSa guru kI AjJAnusAra calane vAle, dharma aura artha ke jAnane vAle tathA vinaya meM catura haiM ve isa saMsAra rUpI duruttara sAgara ko pAra karake tathA karmoM kA kSaya karake uttama gati ko prApta hue haiN| dazavakAlika 6 vA adhyayana, 2 uddazA) 634-daNDaka cauvIsa svakRta karmoM ke phala bhogane ke sthAna ko daNDaka kahate haiN| saMsArI jIvoM ke cauvIsa daNDaka haiM / yathA-- neraDyA asurAI puDhavAI bei diyAdao ceva / paMcidiya tiriya narA vitara joisima vemANI / / artha--sAta narakoM kA eka daNDaka, asurakumAra Adi dasa bhavanatiyoM ke dasa daNDaka, pRthvIkAya, apkAya, teukAya, vAyukAya aura vanaspatikAya ina pA~ca ekendriyoM ke pA~ca daNDaka, beindriya teindriya aura caturindriya ina tIna vikalendriyoM ke tIna Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 205 deNDaka, tiryazca paMcendriya kA eka daNDaka, manuSya kA eka daNDaka, cANavyantara devoM kA eka daNDaka, jyotipI devoM kA eka daNDaka aura vaimAnika devoM kA eka daNDaka isa prakAra ve cauvIsa daNDaka hote haiN| inakI kramazaH ginatI isa prakAra hai (1) sAta naraka (2) asurakumAra (3) nAgakumAra (8) suvarNa kumAra (5) vidyutkumAra (6) agnikumAra (7) dvIpakumAra (c) udadhikumAra (8) dizAkumAra (10) vAyukumAra (11) stanita kumAra (12) pRthvIkAya (13) apkAya (14) teukAya ( 5) vAyukAya (16) vanaspatikAya (17) veindriya (18) teindriya (16) caturindriya (20) tiryaJca paJcendriya (21) manuSya (22) cANavyantara (23) jyotiSI (24) vaimAnika / ye saMsArI jIvoM ke caubIsa daNDaka haiM / daNDakoM kI apekSA jIvoM ke caubIsa bheda kahe jAte haiM / TharaNAga 1 uddezA 1 sU0 51 TIkA) (bhagavatI zataka 1 uddezA 1 kI TokA) 635-dhAnya ke cauvIsa prakAra dhAnya ke nIce likhe cauvIsa bheda haiM:dhaeNAI caundhIsaM jaba gohuma sAli cIhi stttthiiyaa| koddaca aNuyA kaMzU rAlaga tila sugga mAsA ya // ayasi harimatha tiuDaga NipphAva siliMda rAyamAsA ya / ikkhU masUra turarI kulattha taha dharaNaga kalAyA / (1 yava-jI (2) godhUma-gehUM (3) zAli-eka prakAra ke caoNkla () brIhi-eka prakAra kA dhAnya (5) SaSThIka-sAThe cAvala (6) kodrava-kodoM (7) aNuka-cA~cala kI eka jAti (8) kaMgukAMganI (ha) rAlaga-mAla kAMganI (10)tila-tila (11)mudgamaga (12) mApa-ur3ada (13) atasI-alasI (14) harimantha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI seThiyA jaina granthamAlA (11) prasaGgasamA - jaise sAdhya ke lie sAdhana kI jarUrata hai usI prakAra dRSTAnta ke liye bhI sAdhana kI jarUrata hai, aisA kahanA prasaGgasamA hai / dRSTAnta meM vAdI prativAdI ko vivAda nahIM hotA isalie usake lie sAdhana kI AvazyakatA batalAnA vyartha hai / anyathA vaha dhAnta hI na kahalAegA | (12) pratiTTAntasamA - vinA vyApti ke kevala dUsarA dRSTAnta dekara doSa batAnA pratidRSTAntasamA jAti hai| jaise- ghar3e ke dRSTAnta se yadi zabda anitya hai to AkAza ke dRSTAnta se nitya bhI honA cAhie / pratidRSTAnta dene vAle ne koI hetu nahIM diyA hai, jisase yaha kahA jAya ki hAnta sAdhaka nahIM hai, pratidRSTAnta sAdhana hai / binA hetu ke khaNDana maNDana kaise ho sakatA hai ? (13) anutpattisamA - utpatti ke pahale kAraNa kA abhAva dikhalA kara mithyA khaNDana karanA anutpattisamA hai / jaise- utpatti se pahale zabda kRtrima hai yA nahIM ? yadi hai to utpatti ke pahale hone se zabda nitya ho gayA / yadi nahIM hai to hetu zrAzrayAsiddha ho gayA / yaha uttara ThIka nahIM hai utpatti ke pahale vaha zabda hI nahIM thA phira kRtrima akRtrima kA prazna kaise ho sakatA hai / (14) saMzayasamA - vyApti meM mithyA sandeha batalA vara vAdI ke pakSa kA khaNDana karanA saMzayasamA jAti hai| jaise kArya hone se zabda anitya hai to yaha kahanA ki indriya kA viSaya hone se zabda kI anityatA meM sandeha hai kyoMki indriyoM ke viSaya gova, ghaTatva Adi nitya bhI hote haiM aura ghaTa, paTa Adi anitya bhI hote haiM / yaha saMzaya ThIka nahIM hai, kyoMki jaba taka kAryatva aura nityatva kI vyApti khaNDita na kI jAya taba taka yahA~ sazaya kA praveza ho hI nahIM sktaa| kAryatva kI vyApti yadi nityatva aura nityatva donoM ke sAtha ho to saMzaya ho sakatA hai anyathA nahIM / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 211 lekina kAryatva kI vyApti donoM ke sAtha ho hI nahIM sktii| (15) prakaraNasamA-mithyA vyApti para avalambita dUsare anumAna se doSa denA prakaraNasamA jAti hai| jaise-'yadi anitya (ghaTa) ke sAdharmya se kAryatva hetu zabda kI anityatA siddha karatA hai to gotva Adi sAmAnya ke sAdharmya se aindriyakatva (indriya kA viSaya honA) hetu nityatA ko siddha karegA / isalie donoM pakSa varAvara kahalAyeMge / yaha asatya uttara hai / anityatva aura kAryatva kI vyApti hai para aindriyakatva aura nityatva kI vyApti nahIM hai| (16) ahetusamA-bhUta Adi kAla kI asiddhi batAkara hetu mAtra ko ahetu kahanA ahetusamA jAti hai / jaise-hetu sAdhya ke pahale hotA hai, pIche hotA hai yA sAtha hotA hai ? pahile to ho nahIM sakatA, kyoMki jaba sAdhya hI nahIM hai to sAdhaka kisakA hogA ? na pIche ho sakatA hai kyoMki jaba sAdhya hI nahIM rahA taba vaha siddha kise karegA ? athavA jisa samaya thA usa samaya yadi sAdhana nahIM thA to vaha sAdhya kaise kahalAyA ? donoM eka sAtha bhI nahIM bana sakate, kyoMki usa samaya yaha sandeha ho ja yagA ki kauna sAdhya hai aura kauna sAdhaka hai ? jaise vindhyAcala se himAlaya kI aura himAlaya kI vindhyAcala se siddhi karanA anucita hai usI taraha eka kAla meM hone vAlI vastuoM ko sAdhya sAdhaka ThaharAnA anucita hai| yaha asatya uttara hai kyoMki isa prakAra trikAla kI asiddhi batalAne se jisa hetu ke dvArA jAtivAdI ne hetu ko ahetu ThaharAyA hai vaha hetu (jAtivAdI kA trikAlAsiddha hetu) bhI ahetu Thahara gayA aura jAtivAdI kA vaktavya apane Apa khaNDita ho gyaa| dasarI bAta yaha hai ki kAla bheTa hone se yA abheda hone se avinAbhAva sambandha nahIM vigddtaa| yaha bAta pUrvacara, uttaracara, sahacara, kArya, kAraNa Adi hetuoM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 zrI seThiyA jaina granthamAlA ke svarUpa saM spaSTa vidita ho jAtI hai / jaba avinAbhAva sambandha nahIM miTatA to hetu ahetu kaise kahA jA sakatA hai ? kAla kI ekatA se sAdhya sAdhana meM sandeha nahIM ho sakatA kyoMki do vastuoM ke adhinAbhAva meM hI sAdhya sAdhana kA nirNaya ho jAtA hai| athavA donoM meM se jo asiddha ho vaha sAdhya aura jo siddha ho use hetu mAna lene se sandeha miTa jAtA hai| (17) arthApattisamA-arthApatti dikhalA kara mithyA dRSaNa denA arthApattisamA jAti hai| jaise-'yadi anitya ke sAdharmya (kRSimatA) se zanda anitya hai to isakA matalaba yaha huA ki nitya (AkAza) ke sAdharmya (sparza rahitapanA) se vaha nitya hai|' yaha uttara asatya hai kyoMki sparza rahita hone se hI koI nitya kahalAne lage to sukha vagairaha bhI nitya kahalAne lgeNge| (18) avizeSasamA--pakSa aura dRSTAnta meM avizeSatA dekhakara kisI anya dharma se saba jagaha (vipakSa meM bhI) avizeSatA dikhalA kara sAdhya kA Aropa karanA avizeSasamAjAti hai jaise- 'zabda aura ghaTa meM kRtrimatA se avizeSatA hone se anityatA hai to satra padArthoM meM satva dharma se avizeSatA hai isalie sabhI (AkAzAdi vipakSa bhI) anitya honA cAhie yaha asatya uttara hai kRtrimatA kA anityatA ke sAtha avinAbhAva sambandha hai, lekina satva kA anityatA ke sAtha nahIM hai| (16) upapattisamA--sAdhya aura sAdhyaviruddha, ina donoM ke kAraNa dikhalA kara mithyA doSa denA upapattisamA jAti hai| jaise-yadi zabda ke anityatva meM kRtrimatAkA kAraNa hai to usake nityatva meM mparza rahitatA kAraNa hai / jahA~ jAtivAdI apane zabdoM se apanI bAta kA virodha karatA hai / jaba usane zabda ke atyitva kA kAraNa mAna liyA to phira nityatva kA kAraNa kaise mila Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 213 sakatA hai ? dUsarI bAta yaha hai ki sparza rahitatA kI nityatva ke sAtha vyAsi nahIM hai| (20) upalabdhisamA--nirdiSTa kAraNa (sAdhana) ke abhAva meM sAdhya kI upalabdhi batA kara dopa denA upalabdhisamA jAti hai| jaise-prayatna ke bAda paidA hone se zabda ko anitya kahate ho, lekina aise bahuta se zabda haiM jo prayatna ke bAda na hone para bhI anitya haiN| megha garjanA zrAdi meM prayatna kI AvazyakatA nahIM hai| yaha duSaNa mithyA hai kyoMki sAdhya ke abhAva meM sAdhana ke abhAva kA niyama hai, na ki sAdhana ke abhAva meM sAdhya ke prabhAva kaa| agni ke abhAva meM niyama se dhuMA nahIM rahatA, lekina dhuMe ke abhAva meM niyama se agni kA prabhAva nahIM kahA jA sktaa| (21) anupalabdhisamA-upalabdhi ke abhAva meM anupalabdhi kA prabhAva kaha kara dUSaNa denA anupalabdhisamA jAti hai / jaise kisI ne kahA ki uccAraNa ke pahale zabda nahIM thA kyoMki upalabdha nahIM hotA thaa| yadi kahA jAya ki usa samaya zabda para AvaraNa thA isalie anupalabdha thA to usakA AvaraNa to upalabdha honA cAhie / jaise kapar3e se DhakI huI cIja nahIM dIkhatI vo kapar3A dIkhatA hai, usI taraha zabda kA AvaraNa upalabdha honA cAhie / isake uttara meM jAtivAdI kahatA hai, jaise AvaraNa upalabdha nahIM hotA vaise zrAvaraNa kI zranupalabdhi (abhAca) bhI to upalabdha nahIM hotI / yaha uttara ThIka nahIM hai, AvaraNa kI upalabdhi na hone se hI prAvaraNa kI anupalabdhi upalabdha ho jAtI hai| (22) anityasamA-eka kI anityatA se saba ko anitya kaha kara dUpaNa denA anityasamA jAti hai / jaise-yadi kisI dharma kI samAnatA se Apa zabda ko ani ya siddha karoge to satva kI samAnatA se saba cIjeM anitya siddha ho jaaeNgii| yaha uttara ThIka Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 zrI saMThiyA jaina granthamAlA nahIM hai / kyoMki bAdI prativAdI ke zabdoM meM bhI pratijJA Adi kI samAnatA to hai hI, isalie jisa prakAra prativAdI (jAti vAdI) ke zabdoM se hI vAdI kA khaMDana hogA, usI prakAra prativAdI kA bhI khaMDana ho jAyagA / isalie jahA~ jahA~ avinAbhAva ho, vahIM vahIM sAdhya kI siddhi mAnanI cAhie, na ki sara jagaha / (23) nityasamA - anityatva meM nityatva kA Aropa karake khaMDana karanA nityasamA jAti hai / jaise zabda ko tuma anitya E siddha karate ho to zabda meM rahane vAlA anityatva nitya hai yA anitya ? nityatva anitya hai to zabda bhI nitya kahA jAegA ( dharma ke nitya hone para bhI dharmI ko nitya mAnanA hI par3egA) / yadi nityatvanitya hai to zabda nitya kahA jA skegaa| yaha asatya uttara hai kyoMki jaba zabda meM anityatva siddha hai to usI kA abhAva kaise kahA jA sakatA hai / dUsarI bAta yaha hai ki isa taraha koI bhI vastu anitya siddha nahIM ho skegii| tIsarI bAta yaha hai ki anityatva eka dharma hai| yadi dharma meM bhI dharma kI kalpanA kI jAyagI to anavasthA ho jAyagI / (24) kAryasamA - jAti kArya ko abhivyakti ke samAna mAnanA ( kyoMki donoM meM prayatna kI AvazyakatA hotI hai) aura mirpha itane se hI hetu kA khaNDana karanA kAryasamA jAti hai / jaiseprayatna ke bAda zabda kI utpatti bhI hotI hai aura abhivyakti (prakaTa honA) bhI hotA hai phira zabda anitya kaise kahA jA sakatA hai / yaha uttara ThIka nahIM hai kyoMki prayatna ke anantara honA isakA matalaba hai svarUpa lAbha krnaa| abhivyakti ko svarUpa lAbha nahIM kaha sakate / prayatna ke pahale agara zabda upalabdha hotA yA usakA tryAvaraNa upalabdha hotA to abhivyakti kahI jA sakatI thii| jAtiyoM ke vivecana se mAlUma par3atA hai ki inase parapakSa kA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 215 cilkula khaNDana nahIM hotaa| vAdI ko cakkara meM DAlane ke lie yaha zabda jAla bichAyA jAtA hai, jisakA kATanA kaThina nahIM hai / isalie inakA prayoga na karanA caahie| yadi koI prativAdI inakA prayoga kare to vAdI ko batalA denA cAhie ki prativAdI mere pakSa kA khaMDana nahIM kara paayaa| isase prativAdI kI parAjaya ho jaaygii| lekina yaha parAjaya isalie nahIM hogI ki usane jAti kA prayoga kiyA, balki isalie hogI ki vaha apane pakSa kA maNDana yA parapakSa kA khaNDana nahIM kara skaa| (nyAyadarzana vAtsyAyanabhASya) (pramANamImAsA 2 a0 1 zrA0 26 sUtra tathA adhyAya 5 Ahika 1) (nyAyapradIpa, cauthA adhyAya) pacIsavA~ bola saMgraha 637--upAdhyAya ke pacIsa guNa jo ziSyoM ko sUtra artha sikhAte haiM ve upAdhyAya kahalAte haiN| vArasaMgo jiNakkhAo sambhAo kahiu' cuhe / taM ucaisaMti jamhAo-bajhAyA teNa puccaMti // artha-jo sarvajJabhApita aura paramparA se gaNadharAdi dvArA upadiSTa vAraha aGga ziSya ko par3hAte haiM ve upAdhyAya kahalAte haiN| upAdhyAya paJcIsa guNoM kedhAraka hote haiN| gyAraha aGga, vAraha upAGga, caraNasaptati aura karaNasaptati-ye paccIsa guNa haiN| gyAraha aGga aura bAraha upAGga ke nAma ye haiM-(1) AcArAMga (2) mUyagaDAMga (3) ThANAMga (4) samavAyAMga (5) vivAhapannatti (vyAkhyAprajJapti yA bhagavatI) (6) nAyAdhammakahAo (jJAtA dharma kathA) (7) uvAmagadasA (8) aMtagaDadasA (8) aNuttarovavAI (10) paehAvAgaraNa (praznavyAkaraNa) (11) vivAgasuya (vipAka Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA zruta) (12) upavAi (13) rAyappaseNI (14) jIvAbhigama (15) pannavaNA (16) jambUdvIpa paraNatti (17) candapaeNati (18) sUrapaeNatti (16)nirayAvaliyA (20)kappavaDaMsiyA(21)puphiyA (22) puSpacUliyA (23) paNhidasA / noTa-gyAraha aGga aura bAraha upAGga kA viSaya paricaya isI grantha ke caturtha bhAga ke bola naM0 776-777 meM diyA gayA hai| sadA kAla jina sittara boloM kA AcaraNa kiyA jAtA hai ve caraNasaptati (caraNasattara) kahalAte haiN| ve ye haiM vaya samaNadhamma saMjama veyAvaccaM ca bNbhguttiio| nANAitiyaM tava kohaNiggahA ii caraNabheyaM // artha-pA~ca mahAvrata, dasa zramaNa dharma, satraha sayama, dasa prakAra kA yAvacca, nava brahmacarya gupti, ratnatraya-jJAna, darzana, cAritra, bAraha prakAra kA tapa, krodha, mAna, mAyA, lobha kA nigraha / noTa-pA~ca mahAvrata,ratnatraya aura cAra kapAya kA svarUpa isI grantha ke prathama bhAga meM kramazaH bola naM0316,76,158meM diyA gayA hai| bAraha tapa kA svarUpa dUsare bhAga ke bola naM0476aura 478 meM va tIsare bhAga ke bola naM. 663 meM diyA gayA hai| dasa zramaNa dharma, dasa vaiyAvRtya aura nava brahmacarya gupti kA varNana tIsare bhAga meM kramazaH bola naM0661,707 aura 628 meM aura satraha saMyama kA varNana pA~caveM bhAga ke bola naM0 884 meM diyA gayA hai| prayojana upasthita hone para jina sittara boloM kA AcaraNa kiyA jAtA hai ve karaNasaptati (karaNa sattari) kahalAte haiN| ve ye haiMpiNDa visohI samiI bhAvaNa paDimA ya idiyaniroho / paDilehaNaguttIro abhiggahA ceva karaNaM tu // artha--piNDa vizuddhi ke cAra bheda--zAstrokta vidhi ke anusAra bayAlIsa dopa se zuddha piNDa, pAtra, vastra aura zayyA grahaNa karanA, Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga pA~ca samiti, vAraha bhAvanA, bAraha paDimA pA~ca indriyanirodha, paccIsa pratilekhanA, tIna gupti aura dravya, kSetra, kAla, bhAva ke bheda se cAra prakAra kA abhigraha- ye saba milA kara sittara bheda hote haiM / 217 noTa- paoNca samiti, tIna guSTi kA svarUpa isI grantha ke tIsare bhAga ke bola naM 0 570 (ATha pravacana mAtA) meM tathA cAraha bhAvanA aura cAraha paDimA kA svarUpa cauthe bhAga meM kramazaH bola naM0812 aura 765 meM diyA jA cukA hai| paccIsa pratilekhanA Age bola naM 0 636 meM hai / (pravacanasArodvAra dvAra 66-67 gAthA 552-566 ) ( dharma saMgraha adhikAra : pR0130) 638 - pA~ca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanAeM mahAvratoM kA zuddha pAlana karane ke lie zAstroM meM pratyeka mahAvrata kI 'paoNca 2 bhAvanAeM batAI gaI haiM / ve nIce likhe anusAra haiM pahale ahiMsA mahAvrata kI pA~ca bhAvanAe - (1) IryAsamiti (2) sanagupti (3) vacana gupti (4) Alokita pAna bhojana ( 5 ) AdAnabhaNDamAtra nikSepaNA samiti / dUsare satya mahAvrata kI pA~ca bhAvanAeM -- (6) anuvicintyabhASaNatA (7) krodha viveka (8) lAbhavika ( 8 ) bhayaviveka (10) hAsyaviveka / tIsare adattAdAna faraNa arthAt ca mahAvrata kI pAMca bhAvanAeM-- (11) avagrahAnujJApanA (12) sImAparijJAna (13) avagrahAnugrahaNatA (14) zrAjJA lekara sAdhakAvagraha bhoganA (15) AjJA lekara sAdhA - raNa bhakta pAna kA sevana karanA / cauthe brahmacarya mahAvrata kI pAMca bhAvanAeM- (16) strI pazu paMDaka saMsakta zayanAsana varjana (17) strI kathA vivarjana (18) strI indriyAlokana carjana (16) pUrvarata pUrva krIDitAnusmaraNa (20) praNItAhAra vivarjana / pAMcace aparigraha mahAvrata kI pAMca bhAvanAeM - (21) zrotrendriya rAmo parati (22) cakSurindriya rAgoparati (23) ghrANendriya gagoparati (24) jihvandriya rAgoparati (25) sparzanendriya rAgopati / I Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 zrI seTiyA jaina granthamAnA __ ina saba kI vyAkhyA isI grantha ke prathama bhAga ke bola naM0317 se 321 meM dI gaI hai| (samavAyAga 25) Aca rAga 2 zruta0 3 cUlA a0 24 pR0 176) (haribhadrIyAvazyaka pratikra0 a0pR0658) (dharma sagraha 3 adhikAra zlo0 45 TI* pR0 125)(pra0 sA0 dvAra 72 gA0 636 se 640) 636-pratilekhanA ke pacIsa bhed| zAstrokta vidhi se vastra pAtra Adi upakaraNoM ko dekhanA pratilekhanA yA paDilehaNA hai / isake pacIsa bheda haiM / pratilekhanA kI vidhi ke chaH bheda-11) uDdaM (2) thiraM (3) aturiyaM 4) paDilehe (5)papphoDe 6)pamajjijjA aAmAdapratilekhanA ke chaH meda(7) anartita (8) avalita (8) ananubandhI (10) amosalI (11) SaTpurima navasphoTA (12) paannipraannvishodhn| pramAda pratilekhanA chaha-(13)ArabhaTA (14)sammA (15)mosalI.16)prasphoTanA (17) vikSiptA (18) vedikA | pramAda pratilekhanA sAta-(16) prazithila (20) pralamba (21) lola (22) ekAmarSA (23) aneka rUpadhUnA (24)pramAda (25) shNkaa| inakA svarUpa isI graMtha ke dvitIya bhAga meM kramazaH bola naM0447, 448,446, 521 meM diyA gayA hai| (utta0 a0 26 gA0 24-27 640--kriyA paccIsa karma bandha ke kAraNa ko athavA duSTa vyApAra vizeSa ko kriyA kahate haiN| kriyAeM paccIsa haiN| unake nAma ye haiM: (1) kAyikI (2, prAdhikaraNikI (3, prASikI (8) pAritApanikI (5 / prANAtipAtikI (6, zrArambhikI (7) pArigrahikI (8)mAyApratyayA (6)mithyAdarzana ityayA(10)apratyAkhyAnikI (11) dRSTijA (12) pRSTijA (sparzajA) .13) prAtInyikI (14) sAmantopanipAtikI (15) naisRSTikI (16) svAhastikI (17) AjJApanikA(AnAyanI) (18)vaidAriNI (16) anAbhoga pratyayA Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 213 (20) anavakAMkSA pratyayA (21) prAyogikI 22) sAmudAnikI (23) prema pratyayA (24 / dveSa pratyayA (25 / IryApathikI / ina kriyAoM kA artha aura vistRta vivecana isI grantha ke prathama bhAga ke bola naM0 262 se 266 pRSTha 276 se 283 taka meM diyA gayA hai / (ThANAga 2 u0 1 sUtra 60) (ThANAga 5 u0 2 sUtra 416) niva0 gA0 17-16) hari0 Avazyaka a0 4 pR0611) 141-sUyagaDAMga sUtra ke pA~caveM adhyayana kI paccIsa gAthAeM sUyagaDAMga sUtra ke pA~caveM adhyayana kA nAma 'narayavibhakti' hai| usake do uddeze haiN| pahale meM sattAIsa aura dUsare meM paccIsa gAthAeM haiM / donoM uddazoM meM naraka ke duHkhoM kA varNana kiyA gayA hai| yahA~ dUsare uddeze kI pacIsa gAthAoM kA artha diyA jAtA hai 1. zrI sudharmA svAmI jambUmbAmI se pharamAte haiM-he AyuSman jambU ! aba maiM nirantara duHkha dene vAle narakoM ke viSaya meM khuuNgaa| isa loka meM pApa karma karane vAle prANI jisa prakAra apane pApa kA phala bhogate haiM so maiM batAUMgA / (2) paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ke hAtha paira vaoNdha kara girA dete haiM / ustare yA talavAra se unakA peTa cIra dete haiN| lAThI Adi ke prahAra se unake zarIra ko cUra cUra kara dete haiM / karuNa krandana karate hue nArakI jIvoM ko pakar3a kara paramAdhArmika deva unakI pITha kI camar3I ukhAr3a lete haiN| ___ (3) paramAdhArmika deva nArakI jIvoM kI bhujA ko samUla kATa dete haiN| mu~ha phAr3a kara usameM tapA huA lohe kA golA DAla kara jalAte haiM / garma sIsA pilAte samaya madyapAna kI, zarIra kA maoNsa \ kATate samaya maoNsa bhakSaNa kI, isa prakAra vedanA ke anusAra Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI seThiyA jaina granthamAlA paramAdhArmika deva unheM pUrvabhava ke pApoM kI yAda dilAte haiN| niSkAraNa krodha karake cAbuka se unakI pITha para mArate haiM / (4) sutapta lohe ke gole ke samAna jalatI huI pRthvI para cAye jAte hue nArakI jIva dIna svara se rudana karate haiN| garma jue + jote hue aura baila kI taraha cAvuka Adi se mAra kara calane ke lie prerita kiye hue nArako jIva atyanta karuNa vilApa karate haiN| (5) paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ko taye hue lohe ke gole ke samAna uSNa pRthvI para calane ke lie bAdhya karate haiM tathA khuna aura pIva se kIcar3a vAlI bhUmi para calane ke lie unheM majabUra karate haiN| durgamakumbhI, zAlmalI Adi duHkha pUrNa sthAnoM meM jAte hue nArakI jIva yadi ruka jAte haiM to paramAdhArmika deva DaNDe aura cAbuka mAra kara unheM Age bar3hAte haiN| (6) tIvra vedanA vAle sthAnoM meM gaye hue nArakI jIvoM para zilAeM girAI jAtI haiM jisase unake aGga cUra cUra hojAte haiN| santAyanI nAma kI kumbhI dIrgha sthiti vAlI hai| pApI jIva yahA~ para cira kAla taka duHkha bhogate rahate haiN| (7) narakapAla nArakI jIvoM ko geMda ke samAna AkAra vAlI kumbhI meM pakAte haiM / pakate hue unameM se koI jIva bhAr3a ke cane kI taraha uchala kara Upara jAte haiM parantu vahAM bhI unheM sukha kahA~ ? vaikriya zarIradhArI huMka aura kAka pakSI unheM khAne lagate haiN| dUsarI tarapha mAgane para ve siMha aura vyAghra dvArA khAye jAte haiN| (E) U~cI citA ke samAna kriyakRta nirdhUma ani kA eka sthAna hai| use prApta kara nArakI jIva zoka saMtaptahokara karuNa krandana karate haiN| paramAdhArmika deva unheM sira nIcA karake laTakA dete haiN| unakA sira kATa DAlate haiM tathA talavAra Adi zastroM se unake zarIra ke Tukar3e Tukar3e kara dete haiN| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 2.1 (8) paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ko adhomukha laTakA kara unakI camar3I utAra lete haiM aura vajra ke samAna coMca vAle gIdha aura kApha pakSI unheM khA jAte haiN| isa prakAra chedana bhedana Adi kA maraNAnta kaSTa pAkara bhI nArakI jIva Ayu zeSa rahate marate nahIM haiM isalie naraka bhUmi saMjIvanI kahalAtI hai| krUra karma karane vAle pApAtmA cirakAla taka aise narakoM meM duHkha bhogate rahate haiN| (10) vaza meM Aye hue jaMgalI jAnavara ke samAna nArakI jIvoM ko pAkara paramAdhArmika deva tIkhe zUloM se unheM bIMdha DAlate haiN| bhItara aura bAhara Ananda rahita dukhI nArakI jIva dInatA pUrvaka karuNa vilApa karate rahate haiN| (11) naraka meM eka aisA ghAta sthAna hai jo sadA jalatA rahatA hai aura jisameM vinA kATha kI (vaikriya pudgaloM) kI ani nirantara jalatI rahatI hai| aise sthAna meM una nArakI jIvoM ko bAMdha diyA jAtA hai| apane pApa kA phala bhogane ke lie cira kAla taka unheM vahA~ rahanA par3atA hai / vedanA ke mAre ve jora jora se cillAte rahate haiN| (12) paramAdhArmika deva vizAla citA banA kara usameM karuNa krandana karate hue nArakI jIvoM ko DAla dete haiN| agni meM DAle hue ghI ke samAna una nArakI jIvoM kA zarIra pighala kara pAnI pAnI ho jAtA hai kintu phira bhI ve marate nahIM haiN| (13) nirantara jalane vAlA eka dUsarA uSNa sthAna hai| nidhatta aura nikAcita karma bAMdhane vAle prANI vahA~ utpanna hote haiM / vaha sthAna atyanta duHkha dene vAlA hai| narakapAla zatru kI taraha nArakI jIvoM ke hAtha aura paira bAMdha kara unheM DaNDoM se mArate haiN| (14) pammAdhArmika deva lAThI se mAra kara nArako jIvoM kI kamara tor3a dete haiN| loha ke ghana se unake sira ko tathA dUsare aGgoM ko cUra cUra kara dete haiM / tapehue Are se unheM kATha kI taraha cIra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 zrI seThiyA jaina granthamAlA dete haiM tathA garma sIsA pIne Adi ke lie bAdhya karate haiN| (15) paramAdhAmika deva, nArakI jIvoM ko bANa cubhA cubhA kara, hAthI aura UMTa ke samAna bhArI bhAra Dhone ke lie pravRtta karate haiN| unakI pITha para eka do athavA adhika nArakI jIvoM ko biThA kara unheM calane ke lie prerita karate haiN| kintu bhAra adhika hone se jaba ve nahIM cala sakate haiM taba kupita hokara unheM cAvuka se mArate haiM aura marma sthAnoM para prahAra karate haiN| (16) bAlaka ke samAna parAdhIna nArakI jIva rakka, pIva tathA azuci padArthoM se pUrNa aura kaNTakAkIrNa pRthvI para paramAdhArmika devoM dvArA calane ke liye bAdhya kiye jAte haiN| kaI nArakI jIvoM ke hAtha paira bAMdha kara unheM mUcchita kara dete haiM aura unake zarIra ke Tukar3e karake nagarabali ke samAna cAroM dizAoM meM pheMka dete haiN| (17) paramAdhArmika deva vikriyA dvArA AkAza meM mahAn tApa kA dene vAlA eka zilA kA banA huA parvata banAte haiM aura usa para car3hane ke lie nArakI jIvoM ko bAdhya karate haiN| jaba ve usa para nahIM car3ha sakate taba unheM cAbuka Adi se mArate haiN| isa prakAra vedanA sahana karate hue ve cira kAla taka vahA~ rahate haiN| (18) nirantara pIr3ita kiye jAte hue pApI jIva rAta dina rote rahate haiM / atyanta duHkha dene vAlI vistRta narakoM meM par3e hue nArakI jIvoM ko paramAdhArmika deva phA~sI para laTakA dete haiN| (16. pUrva janma ke zatru ke samAna paramAdhArmika deva hAtha meM mudgara aura mUsala lekara nArakI jIvoM para prahAra karate haiM jisase unakA zarIra cUra cUra ho jAtA hai, mukha se rudhira kA vamana karate hue nArakI jIva adhomukha hokara pRthvI para gira par3ate haiN| (20) narakoM meM paramAdhArmika devoM se vikriyA dvArA banAye hue vizAla zarIra vAle raudra rUpadhArI nirbhIka bar3e bar3e zRgAla Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 223 (gIdar3a) hote haiM / ve bahuta hI krodhI hote haiM aura sadA bhUkhe rahate haiN| pAsa meM rahe hue tathA jaMjIroM meM baMdhe hue nArakI jIvoM ko ve nirdayatApUrvaka khA jAte haiN| (21) naraka meM sadAjalA (jisameM hamezA jala rahatA hai| nAmaka eka nadI hai / vaha bar3I hI kaSTadAyinI hai / usakA jala kSAra, pIva aura rakta se sadA malina tathA pighale hue lohe ke samAna ati uSNa hotA hai / paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ko usa pAnI meM DAla dete haiM aura vetrANa zaraNa rahita hokara usameM tirate rahate hai| 22) nArakI jIvoM ko isa prakAra paramAdhArmika deva kRta, pArasparika tathA svAbhAvika duHkha ciraphAla taka nirantara hote rahate haiN| unakI Ayu bar3I lambI hotI hai| akele hI unheM sabhI duHkha bhogane par3ate haiN| duHkha se chur3Ane vAlA vahA~ koI nahIM hotaa| 23) jisa jIva ne jaise karma kiye haiM ve hI use dUsarebhava meM pApta hote haiM / ekAnta dukha rUpa naraka yogya karma karake jIva ko naraka ke ananta duHkha bhogane par3ate haiN| (24) narakoM meM hone vAle ina duHkhoM ko suna kara jovAdi tatvoM meM zraddhA rakhatA huA buddhimAn puruSa kisI bhI prANI kI hisA na kre| mRpAvAda, adattAdAna maithuna aura parigraha kA tyAga karatathA krodhAdi kapApoM kA svarUpa jAnakara unake vaza meM nho| (25) azubha karma karane vAle prANiyoM ko tiryazca, manuSya aura deva bhava meM bhI duHkha prApta hotA hai / isa prakAra yaha cAra gati cAlA ananta saMsAra hai jisameM prANI karmAnusAra phala bhogatA rahatA hai / ina saba bAtoM ko jAnakara cuddhimAn puruSa ko cAhie ki yAvajjIvana sayama kA pAlana kre| (sUyagaDAga sUtra adhya0 5 u0 2) 642-Arya kSetra sAr3he paccIsa jina kSetroM meM tIrthaGkara, cakravartI Adi uttama puruSoM kA janma Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAMcanapura sAketapura (aura zauripura ahinnA aura mithilA 224 zrI seThiyA jaina granthamAlA hotA hai tathA jahA~ dharma kA adhika pracAra hotA hai use Arya kSetra kahate haiN| Arya kSetra sAr3he paccIsa haiM: (1) magadhadeza aura rAjagRha nagara (2) aMgadeza aura cammA nagarI (3) bagadeza aura tAmraliptI nagarI (4) kaliMgadeza aura kAMcanapura nagara (5) kAzIdeza aura vArANasI nagarI (6 / kozala deza aura sAketapura (ayodhyA) nagara (7) kurudeza aura gajapura nagara (8) kuzAvarta deza aura zauripura nagara (6) paMcAladeza aura kAMpilyapura nagara (10) jaMgaladeza aura ahicchatrA nagarI (11) saurASTradeza aura dvArAvatI nagarI (12) videhadeza aura mithilA nagarI (13) kauzAmbI deza aura vatsA nagarI (14) zAMDilya deza aura nandipura nagara (15) malayadeza aura bhadilapura nagara (16) vatsadeza aura vairATapura nagara (17) varaNadeza aura acchA nagarI (18) dazArNa deza aura mRttikAvatI nagarI (16) cedi deza aura zauktikAvatI nagarI (20) sindhu sauvIra deza aura vItabhaya nagara 21) zUrasenadeza aura mathurA nagarI 22) bhaMga deza aura pApA nagarI (23) purAvarta deza aura bhASA nagarI (24) kuNAladeza aura zrAvastI nagarI (25) lATadeza aura korivarSa nagara (25 // ) kekayAI deza aura zvetAbikA ngrii| (pravacanasAroddhAra 275 dvAra) (panavaNA 1 pada 37 sUtra) (vRkalpa uddazA 1 niyukti gAthA 3.63) * prajJApanA TIkA meM vatsadeza aura kauzAmbI nagarI hai aura yahI pracalita hai para isa prakAra artha karane se 'vatsa' nAma ke do deza ho jAte haiN| isake sivAya mUla pATha ke sAtha meM bhI isa artha kI adhika saMgati mAlUma nahIM hotii| mUla pATha me nagarI aura phira deza kA nAma,yaha krama hai aura yaha krama kauzAmbI deza aura vatsA nagarI artha karane se hA kAyama rahatA hai| kauzAmbI nagarI aura vatsa deza karane se yaha krama bhaga rojAtA hai| isaliye mUla pATha ke anusAra hI yahA~ kauzAmbI deza aura datsA nagarI rakhegaye haiN| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 225 chabbIsavAM bola saMgraha 643-chabbIsa boloM kI maryAdA sAtavA~ upabhoga paribhoga parimANa nAma kA vrata hai| eka bAra bhoga karane yogya padArtha upabhoga kahalAte haiM aura bAra bAra bhoge jAne vAle padArtha paribhoga kahalAte haiM (bhagavatI zataka 7 382 TIkA zrAva0 a06 sUtra 7) upabhoga paribhoga ke padArthoM kI maryAdA karanA upabhoga paribhoga parimANa vrata kahalAtA hai| isa vrata meM chabbIsa padArthoM ke nAma ginAye gaye haiN| una ke nAma aura artha nIce diye jAte haiN| (1) ullaNiyAvihi-gIle zarIra ko poMchane ke lie rumAla (TuyAla, aMgochA) Adi vastroM kI maryAdA karanA (2)dantavaNavihidAMtoM ko sApha karane ke lie datAna prAdi padArthoM ke viSaya meM maryAdA karanA (3) phalavihi-cAla aura sira ko svaccha aura zItala karane ke liye prAMvale Adi phaloM kI maryAdA karanA (4) abhaMgaNavihizarIra para mAliza karane ke liye taila Adi kI maryAdA karanA (5) uvvaTTaNavihi-zarIra para lage hue tela kA cikanApana tathA maila ko haTAne ke lie ubaTana (pIThI zrAdi) kI maryAdA karanA (6) majjaNavihi-snAna ke lie snAna kI saMkhyA aura jala kA parimANa karanA (7) vatthavihi-pahanane yogya vastroM kI maryAdA karanA (8) vilevaNavihi-lepana karane yogya candana, kesara, kuMkuma zrAdi padArthoM kI maryAdA karanA (6) pupphavihi-phUloM kI tathA phUla mAlA kI maryAdA karanA (10) zrAbharaNavihi-AbhUpaNoM (gahanoM) kI maryAdAkaranA(11)dhUtravihi-dhUpa ke padArthoM kI maryAdA karanA (12) pejjavihi-pIne yogya padArthoM kI maryAdA karanA bAra bAra bhoge jAne vAle padArtha upamAga aura eka hI bAra bhAge nAne vAle padArya pArabhAga haiM / TIkAkAroM ne aisA artha bhI kiyA hai / (upAsakadazAgana01TIkA) Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 zrI seThiyA jaina granthamAlA (1) adhastana adhastana (2) adhastana madhyama (3) adhastana uparitana (4) madhyama adhastana (5) madhyama madhyama (6) madhyama uparitana (7) uparitana adhastana (8) uparitana madhyama (8) uparitana uparitana / nIce kI trika meM kula vimAna 111 haiM / madhyama trika meM 107 aura Upara kI trika meM 100 vimAna haiN| jina devoM ke sthiti, prabhAva, sukha, dhuti (krAnti), lezyA Adi anuttara pradhAna) haiM athavA sthiti, prabhAva Adi meM jina se bar3ha kara koI dUsare deva nahIM haiM ve anuttaropapAtika kahalAte haiN| inake pA~ca bheda haiM-(1) vijaya (2)vaijayanta (3) jayanta (4) aparAjita (5) sarvArthasiddha / cAroM dizAoM meM vijaya prAdi cAra vimAna haiM aura bIca meM sarvArthasiddha vimAna hai| nava graiveyaka devoM kI utkRSTa sthiti kramazaHteIsa, cauvIsa, paccIsa chabbIsa, sattAIsa, aTThAIsa, unatIsa, tIsa aura ikatIsa sAgaropama kI hai| pratyeka kI jaghanya sthiti utkRSTa sthiti se eka sAropama kama hai| vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita-ina cAra kI utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama aura jaghanya sthiti ikatIsa sAgaropama kI hai| sarvArthasiddha kI jaghanya aura utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropamakI hai| (pannavaNA pada 1 sU0 38) (uttarAdhyayana adhyayana 36 gA0 207 se 214) (bhagavatI zataka 8 uddezA 1 sU0 310) sattAIsavA~ bola saMgraha 645-sAdhu ke sattAIsa guNa samyaga jJAna, darzana, cAritra dvArA jo mokSa kI sAdhanA kare vaha sAdhu hai| sAdhu ke sattAIsa guNa batalAye gaye haiN| ve isa prakAra haiM Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 226 www cayachakka miMdiyANaM ca niggaho bhAvakaraNa saccaM ca / khamayA virAgayA vi ya, maNa mAINaM niroho ya // kAyANa chakka jogANa junayA veyaNA hiyAsaNayA / taha mAraNaMtiyA hiyAsaNayA ya ee aNagAra guNA // bhAvArtha-(1-5) ahisA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha rUpa pA~ca mahAvratoM kA samyak pAlana karanA / (6) rAtribhojana kA tyAga karanA / (7-11) zrotrendriya, cakSurindriya, ghANendriya rasanendriya aura sparzanendriya ina paoNca indriyoM ko vaza meM rakhanAarthAt indriyoM ke iSTa viSayoM kI prApti hone para unameM rAgana karanA aura aniSTa ripayoM se dvepa na krnaa| (12)bhAva satra arthAt antaHkaraNa kI zuddhi (13) karaNa satya, arthAt vastra, pAtra Adi kI pratijekhanA tathA anya vAhya kriyAoM ko zuddha upayoga pUrvaka karanA (14) kSamA-krodha aura mAna kA nigraha arthAt ina donoM ko udaya meM hI na Ane denA (15) virAgatA-nirlobhatA arthAt mAyA aura lobha ko udaya meM hI na Ane denA (16)mana kI zubha pravRtti (17) vacana kI zubha pravRtti (18) kAyA kI zubha pravRtti (16-24) pRthvIkAya, aSkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspati kAya aura usakAya rUpa chaH kAya ke jIvoM kI rakSA karanA (25) yoga satya-mana, vacana aura kAyA rUpa tIna yogoM kI azubha pravRtti ko roka kara zubha pravRtti karanA (26) vedanAtisahanatA zIta, tApa Adi vedanA ko samabhAva se sahana karanA (27) mAraNAntikAtisahanatA-mRtyu ke samaya Ane vAle kaSTo ko samabhAva se sahana karanA aura aisA vicAra karanA ki ye mere kalyANa ke liye haiN| samavAyAMga sUtra meM sattAIsa guNa ye haiM-paoNca mahAvrata, pA~ca indriyoM kA nirodha, cAra apAyoM kA tyAga, bhAva matya, karaNa satya, yoga satya, kSamA, vigagatA, mana samAharaNatA, vacana samA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 zrI seThiyA jaina granthamAlA haraNatA, kAyA samAharaNatA, jJAna saMpannatA, darzana saMpannatA, cAritrasaMpannatA, vedanAtisahanatA, mAraNAntikAtisahanatA / (hAribhadrIyAvazyaka pratikramaNAdhyayana pR0 652 ) ( samavAyAga 27 ) ( uttarAdhyayana 0 31 gA0 18) 646 --sUyagaDAMga sUtra ke caudahaveM adhya* kI sattAIsa gAthAeM 1 grantha (parigraha) do prakAra kA hai - bAhya aura Abhyantara / donoM prakAra ke parigraha ko chor3ane se hI puruSa samAdhi ko prApta kara sakatA hai / yaha bAta sUyagaDAMga sUtra ke caudahaveM adhyayana meM varNana kI gaI hai / usameM sattAIsa gAthAeM haiN| unakA bhAvArtha isa prakAra hai:(1) saMsAra kI asAratA ko jAna kara mokSAbhilASI puruSa ko cAhie ki parigraha kA tyAga kara guru ke pAsa dIkSA lekara samyak prakAra se zikSA prApta kare aura brahmacarya kA pAlana kare / guru kI AjJA kA male prakAra se pAlana karatA huA vinaya sIkhe aura saMyama pAlana meM kisI prakAra pramAda na kare / (2) jisa pakSI ke bacce ke pUre paMkha nahIM ye haiM vaha yadi ur3a kara apane ghoMsale se dUra jAne kA prayatna karatA hai to vaha ur3ane meM samartha nahIM hotA apane komala paMkhoM dvArA phar3a phar3a karatA huA vaha DhaMka Adi mAMsAhArI pakSiyoM dvArA mAra diyA jAtA hai / (3) jisa prakAra apane ghoMsale se bAhara nikale hue paGkharahita pakSI ke bacce ko hiMsaka pakSI mAra dete haiM usI prakAra gaccha se nikala kara akale vicarate hue, sUtra ke artha meM nipuNa tathA dharma tatva ko acchI taraha na jAnane vAle nava dIkSita ziSTa ko pAkhaNDI loga bahakA kara dharma bhraSTa kara dete haiM / (4) jo puruSa gurukula (guru kI sevA) meM nivAsa nahIM karatA / vaha karmoM kA nAza nahIM kara sktaa| aisA jAna kara mocAbhilASI Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina sidAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 231 purupa ko sadA guru kI sevA meM hI rahanA cAhie kintu gaccha ko chor3a kara kadApi bAhara na jAnA cAhie / (5) sadAguru kI caraNa sevA meM rahane vAlA sAdhu sthAna, zayana, Asana Adi meM upayoga rakhatA huA, uttama evaM zreSTha sAdhuoM ke samAna AcAra vAlA ho jAtA hai| vaha samiti aura gupti ke viSaya meM pUrNa rUpa se pravINa ho jAtA hai| vaha svayaM saMyama meM sthira rahatA hai aura upadeza dvArA dUsaroM ko bhI saMyama meM sthira karatA hai| (6) samiti aura gupti se yukta sAdhu anukUla aura pratikUla zabdoM ko suna kara rAga dvepa na kare arthAt vINA, veNu Adi ke madhura zabdoM ko suna kara unameM rAga na kare tathA apanI nindA Adi ke karNakaTu tathA pizAcAdi ke bhayaMkara zabdoM ko suna kara dvepa na kare / nidrA tathA vikathA, kapAyAdi pramAdoM kA sevana na karate hue saMyama mArga kI arAdhanA kare / kisI viSaya meM zaGkA hone para guru se pUcha kara usakA nirNaya kare / (7) kabhI pramAdavaza bhUla ho jAne para apane se bar3e, choTe athavA ratnAdhika yA samAna avasthA vAle sAdhu dvArA bhUla sudhArane ke lie kahe jAne para jo sAdhu apanI bhUla ko svIkAra nahIM karatA pratyuta zikSA dene vAle para krodha karatA hai, vaha saMsAra ke pravAha meM yaha jAtA hai para saMsAra ko pAra nahIM kara sktaa| (8) zAstra viruddha kArya karane vAle sAdhu ko choTe, bar3e, gRhastha yA anyatorthika zAstrokta zubha AcaraNa kI zikSA deM yahA~ taka ki nindita AcAra vAlI ghaTadAsI bhI kupita hokara sAdhyAcAra kA pAlana karane ke lie kahe to bhI sAdhu ko krodha na karanA cAhie / 'jo kArya Apa karate haiM vaha to gRhasthoM ke yogya bhI nahIM hai| isa prakAra kaThora zabdoM se bhI yadi koI acchI zikSA de to sAdhu ko mana meM kucha bhI duHkha na mAna kara aisA sapanA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI seThiyA jaina granthamAlA cAhie ki yaha mere kalyANa kI hI bAta kahatA hai| __(8) pUrvokta prakAra se zikSA diyA gayA evaM zAstrokta prAcAra kI ora prerita kiyA gayA sAdhu zikSA dene vAloM para kiJcimAtra bhI krodha na kare, unheM pIr3ita na kare tathA unheM kisI prakAra ke kaTu vacana bhI na kahe kintu unheM aisA kahe ki maiM bhaviSya meM pramAda na karatA huA zAstrAnukUla AcaraNa kruuNgaa| (10) jaGgala meM jaba koI vyakti mArga bhUla jAtA hai taba yadi koI mArga jAnane vAlA puruSa use ThIka mArga batAde to vaha prasanna hotA hai aura usa puruSa kA upakAra mAnatA hai, isI taraha sAdhu ko cAhiye ki hitazikSA dene vAle puruSoM kA upakAra mAne aura samajhe ki ye loga jo zikSA dete haiM isameM merA hI kalyANa hai| (11) phira isI artha kI puSTi ke liye zAstrakAra kahate haiMjaise mArga bhraSTa puruSa mArga batAne vAle kA vizeSarUpa se satkAra karatA hai isI taraha sAdhu ko cAhiye ki sanmArga kA upadeza evaM hita zikSA dene vAle puruSa para krodha na kare kintu usakA upakAra mAne aura usake vacanoM ko apane hRdaya meM sthApita kare / tIrthaGkara deva kA aura gaNadharoM kA yahI upadeza hai| (12) jaise mArga kA jAnane vAlA puruSa bhI a~dherI rAta meM mArga nahIM dekha sakatA hai kintu sUryodaya hone ke pazcAt prakAza phailane para mAga ko jAna letA hai| (13) isI prakAra sUtra aura artha ko na jAnane vAlA dhama meM anipuNa ziSya dharma ke svarUpa ko nahIM jAnatA kintu gurukula meM rahane se vaha jina vacanoM kA jJAtA vana kara dharma ko ThIka usI prakAra jAna letA hai jaise sUryodaya hone para netravAn puruSa ghaTa paTAdi padArthoM ko dekha letA hai| (14) U~cI, nIcI tathA tirthI dizAoM meM jo trasa aura Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnna bola saMgraha, chaThA bhAga 233 sthAvara prANI rahe hue haiM unakI yatanA pUrvaka kisI prakAra hisA na karatA huA sAdhu saMyama kA pAlana kare tathA mana se bhI unake prati dveSa na karatA huA saMyama meM dRr3ha rahe / (15) sAdhu avasara dekha kara zreSTha AcAra vAle prAcArya mahArAja se prANiyoM ke sambandha meM prazna kare aura sarvajJa ka Agama kA upadeza dene vAle prAcArya kA sanmAna kre| AcArya kI AjJAnusAra pravRtti karatA huA sAdhu unake dvArA kahe hue sarvajJokta mokSa mArga ko hRdaya meM dhAraNa kare / (16) guru kI AjJAnusAra kArya karatA huA sAdhu mana, vacana aura kAyA se prANiyoM kI rakSA kare kyoMki samiti aura gupti kA yathAvat pAlana karane se hI karmoM kA kSaya aura zAnti lAbha hotA hai / trilokadarzI, sarvajJa devoM kA kathana hai ki sAdhu ko phira kamI pramAda kA sevana na karanA cAhie / (17) guru kI sevA karane vAlA vinIta sAdhu uttama puruSoM kA AcAra suna kara aura apane iSTa artha mokSa ko jAna kara buddhimAn aura siddhAnta kA vaktA ho jAtA hai / samyagjJAna, darzana, cAritra rUpa mokSa mArga kA arthI vaha sAdhu tapa aura zuddha saMyama prApta kara zuddha AhAra se nirvAha karatA huA zIghra hI mokSa ko prApta kara letA hai| (18) guru kI sevA meM rahane vAlA sAdhu dharma ke marma ko samajha kara dUsaroM ko upadeza detA hai tathA trikAladazI hokara vaha karmoM kA anta kara detA hai / vaha svayaM saMsAra sAgara se pAra hotA hai aura dUsaroM ko bhI saMsAra sAgara se pAra kara datA hai| kisI viSaya meM pUchane para vaha soca vicAra kara yathArtha uttara detA hai| (16) kisI ke prazna pUchane para sAdhu zAstra ke anukUla uttara de kintu zAstra ke artha ko chipAve nahIM aura utsUtra kI prarUpaNA na kare arthAt zAstraviruddha artha na kahe / maiM bar3A vidvAn hU~, maiM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 zrI seThiyA jaina granthamAlA bar3A tapasvI hU~ isa prakAra abhimAn na kare tathA apane hI mu~ha se apanI prazaMsA na kare | artha kI gahanatA athavA aura kisI kAraNa se zrotA yadi usake upadeza ko na samajha sake to usakI ha~sI na kare / sAdhu ko kisI ko AzIrvAda na denA cAhie / (20) prANiyoM kI hiMsA kI zaMkA se pApa se ghRNA karane vAlA sAdhu kisI ko AzIrvAda na de tathA mantra vidyA kA prayoga karake apane saMyama ko niHsAra na banAve | sAdhu lAbha, pUjA yA satkAra Adi kI icchA na kare tathA hisAkArI upadeza na de / (21) jisase apane ko yA dUsare ko hAsya utpanna ho aisA vacana sAdhu na bole tathA haeNsI meM bhI pApakArI upadeza na de / chaH kAya ke jIvoM kA rakSaka sAdhu priya aura satya vacana kA uccAraNa kare | kintu aisA satya vacana jo dUsare ko duHkhita karatA ho, na khe| pUjA satkAra pAkara sAdhu mAna na kare, na apanI prazaMsA kare / kaSAya rahita sAghu vyAkhyAna ke samaya lAbha kI apekSA na kare / (22) sUtra aura artha ke viSaya meM zaMkA rahita bhI sAdhu kabhI nizcayakArI bhASA na bole / kintu sadA apekSA vacana kahe / dharmAcaraNa meM samudyata sAdhuoM ke bIca rahatA huA sAdhu do 'bhASAoM yAnI satya aura vyavahAra bhASA kA hI prayoga kare tathA sampanna aura daridra sabhI ko samabhAva se dharmakathA sunAve | (23) pUrvokta do bhASAoM kA Azraya lekara dharma kI vyAkhyA karate hue sAdhu ke kathana ko koI buddhimAna puruSa ThIka ThIka samajha lete haiM aura koI mandabuddhi puruSa usa artha ko nahIM samajhate athavA viparIta samajha lete haiM / sAdhu una manda buddhi puruSoM ko madhura aura komala zabdoM se samajhAve kintu unakI ha~sI yA nindA na kre| jo artha saMkSepa meM kahA jA sakatA hai use vyartha zabdADambara se vistRta na kare / isake lie TIkAkAra ne kahA hai Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 235 so atyo vattavyo jo bhaeNai akkharehiM thovehiM / jo puNa thovo bahuM aksarehiM so hoi nissAro / / artha-sAdhu vahI artha kahe jo alpa akSaroM meM kahA jAya / jo artha thor3A hokara bahuta akSaroM meM kahA jAtA hai vaha nissAra hai| (24) jo artha thor3e zabdoM meM kahane yogya nahIM hai use sAdhu vistRta zabdoM se kaha kara samajhAve / gahana artha ko sarala hetu aura yuktiyoM se isa prakAra samajhA ki acchI taraha zrotA kI samajha meM AjAya / guru se yathAvat artha ko samajha kara sAdhu aAjJA se zuddha vacana bole tathA pApa kA viveka rkhe| (25) sAdhu tIrthaGkara kathita vacanoM kA sadA abhyAsa karatA rahe, unake upadezAnusAra hI bole tathA sAdhu maryAdA kA atikramaNa na kare / zrotA kI yogyatA dekha kara sAdhu ko isa prakAra dharma kA upadeza denA cAhie jisase usakA samyaktva dRr3ha ho aura vaha apasiddhAnta ko chor3a de / jo sAdhu uparokta prakAra se upadeza denA jAnatA hai vahI sarvajJokta bhAva samAdhi ko jAnatA hai| (26) sAdhu Agama ke artha ko dUSita na kare tathA zAstra ke siddhAnta ko na chirAve / guru bhakti kA dhyAna rakhate hue jisa prakAra guru se sunA hai usI prakAra dUsare ke prati sUtra kI vyAkhyA kare kintu apanI kalpanA se saH evaM artha ko anyathA na khe| (27) adhyayana ko samApta karate hue zAstrakAra kahate haiMjo sAdhu zuddha sUtra Ara artha kA kathana karatA hai arthAt utsarga ke sthAna ma utsaga ra dharma - aura apavAda ke sthAna meM apacAda rUpa dharma kA kathana karatA hai vahAM pusmazahAvAkya hai arthAt usI kI bAta mAnane yogya hai| isa prAra sUtra aura artha meM nipuNa aura vinA vicAre kArya na karane vAlA puruSa hI sarvajJokta bhAva samAdhi ko prApta karatA hai| (syagaDAga ma Nyana 14) Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI meThiyA jaina granthamAlA 647-sUyagaDAMga sUtra ke pA~caveM adhyayana ___ kI sattAIsa gAthAeM sUyagaDAMga sUtra ke pA~caceM adhyayana kA nAma narayavibhatti hai| usameM naraka sambandhI duHkhoM kA varNana kiyA gayA hai| isake do uddeze haiN| pahale uddeze meM sattAIsa gAthAeM haiM aura dUsare uddeze meM paccIsa gAthAeM haiN| paJcIsa gAthAoM kA artha paccIsaveM bola saMgraha meM diyA jA cukA hai| yahA~ pahale uddeze kI sattAIsa gAthAoM kA artha diyA jAtA hai| (1) jambUsvAmI ne zrI sudharmAsvAmI se pUchA-he bhagavan ! naraka bhUmi kaisI hai ? kina karmoM se jIva vahA~ utpanna hote haiM ? aura vahA~ kaisI pIr3A bhoganI par3atI hai ? aisA pUchane para sudharmAsvAmI pharamAne lagehe AyuSman jambU ! tumhArI taraha maiMne bhI kevala jJAnI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI se pUchA thA ki bhagavan ! Apa kevalajJAna se narakAdi ke svarUpa ko jAnate haiM kintu maiM nahIM jaantaa| isalie naraka kA kyA svarUpa hai aura kina karmoM se jIva yahA~ utpanna hote haiM ? yaha bAta mujhe Apa kRpA karake btlaaiye| (2) zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmI se rahate haiM ki isa prakAra pUchane para cauMtIsa atizayoM se sampanna, saba vastuoM meM sadA upayoga rakhanevAle, kAzyapa gotrIya bhagavAn mahAvIra svAmI ne kahA ki naraka sthAnabar3A hI duHkhadAyI aura duruttara hai| vaha pApI jIvoM kA nivAsasthAna hai| naraka kA svarUpa Age batAyA jAyagA / (3) prANiyoM ko bhaya dene vAle jo ajJAnI jIva apane jIvana kI rakSA ke liye hiMsAdi pApa karma karate haiM ve tIca pApa tathA ghora andhakAra yukta mahA duHkhada naraka meM utpanna hote haiN| (4) jo jIva apane sukha ke lie trasa aura sthAvara prANiyoM Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 235 kA tIvratA ke sAtha vinAza aura upamardana karate haiM, dUsaroM ko cIjoM ko vinA diye grahaNa karate haiM aura sevana karane yogya saMyama kA kicit bhI sevana nahIM karate ve naraka meM utpanna hote haiN| (5) jo jIva prANiyoM kI hiMsA karane meM bar3e DhITha haiM, dhRSTatA ke sAtha prANiyoM kI hisA karate haiM aura sadA krodhAgni se jalate rahate haiM ve ajJAnI jIva maraNa ke samaya tIvra vedanA se pIDita hokara nIcA sira karake mahA andhakAra yukta naraka meM utpanna hote haiN| (6) mAro, kATo, bhedana karo, jalAo, isa prakAra paramAdhArmika devoM ke vacana suna kara nArakI jIva bhayabhIta hokara saMjJAhIna ho jAte haiM / ve cAhate haiM ki isa dukha se bacane ke lie kisI dizA meM bhAga jaayeN| (7) balatI huI aMgAra rAzi athavA jvAlAkula pRthvI ke samAna atyanta uSNa aura tata naraka bhUmi meM calate hue nArakI jIva jalane lagate haiM aura atyanta karuNa svara meM vilApa karate haiN| ina vedanAoM se unakA zIghra hI chuTakArA nahIM hotA kintu bahuta lamve kAla taka unheM vahA~ rahanA par3atA hai| (8) umtare ke samAna teja dhAra vAlI vaitaraNI nadI ke viSaya meM zAyada tumane sunA hogaa| vaha nadI bar3I durgama hai / paramAdhAmika devAM se vANa tathA bhAloM se viddha aura zakti dvArA mAre gaye nArakI jIva ghabarA kara usa caitaraNI meM kUda par3ate haiN| kintu vahAM para bhI unheM zAnti nahIM miltii| (8) vaitaraNI nadI ke khAre, garma aura durgandha yukta jala se santama hokara nArakI jIva paramAdhAmika devoM dvArA calAI jAtI hu kATedAra nAva meM car3hane ke lie nAva kI tarapha daur3ane haiN| jyoM hai| ve nAva ke samIpa pahu~cate haiM tyohA nAva meM pahale se car3he hue pAmAdhArmika deva unake gale meM kAla cubhA dete haiM jisase ve Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 zrI seThiyA jaina granthamAlA saMjJAhIna ho jAte haiN| unheM koI zaraNa dikhAI nahIM detii| kaI paramAdhArmika deva apane manovinoda ke lie zUla aura trizUla se vedha kara unheM nIce paTaka dete haiM / (10) paramAdhArmika deva kinhIM kinhIM nArakI jIvoM ko gale meM bar3I bar3I zilAeM bAMdha kara agAdha jala meM DubA dete haiM / phira unheM khIMca kara tapta bAlukA tathA murmurAgni meM pheMka dete haiM aura cane kI taraha bhUnate haiM / kaI paramAdhArmika deva zUla meM bIMdhe hue mAMsa kI taraha nArakI jIvoM ko agni meM DAla kara pakAte haiN| (11) sUrya rahita, mahAn andhakAra se paripUrNa, atyanta tApa vAlI, duHkha se pAra karane yogya, Upara, nIce aura tircha arthAt saba dizAoM meM agni se prajvalita narakoM meM pApI jIva utpanna hote haiN| (12) UMTa ke AkAra vAlI naraka kI kummiyoM meM par3e hue nArakI jIva agni se jalate rahate haiN| tIvra vedanA se pIr3ita hokara ve saMjJA hIna bana jAte haiN| naraka bhUmi karuNAprAya aura tApa kA sthAna hai| vahAM utpanna pApI jIva ko kSaNabhara bhI sukha prApta nahIM hotA kintu nirantara duHkha hI duHkha bhoganA par3atA hai| (13) paramAdhArmika deva cAroM dizAoM meM agni jalA kara nArakI jIvoM ko tapAte haiN| jaise jItI huI machalo ko agni meM DAla dene para vaha tar3aphato hai kintu vAhara nahIM nikala sakatI, isI taraha ve nArakI jIva bhI vahIM par3e hue jalate rahate haiM kintu bAhara nahIM nikala skte| (14) saMtakSaNa nAmaka eka mahAnaraka hai / vaha prANiyoM ko atyanta duHkha dene vAlI hai| vahAM krUra kara karane vAle paramAdhArmika deva apane hAthoM meM kuThAra liye hue rahate haiN| ve nArakI jIvoM ko hAtha paira bAMdha kara DAla dete haiM aura kuThAra dvArA kATha kI taraha unake aGgopAMGga kATa DAlate haiN| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 236 re.mmmrrrrrrr.mm (15) narakapAla nArakI jIvoM kA mastaka cUra cUra kara dete haiM aura viSThA se bhare hue aura sUjana se phUle hue aMgavAle una nArakI jIvoM ko kar3AhI meM DAla kara unhIM ke khUna meM Upara nIce karate hue pakAte haiN| sutapta lohe kI kar3AhI meM DAlI huI jIvita machalI jaise chaTapaTAtI hai usI prakAra nArakI jIva bhI tIvra vedanA se vikala hokara tar3aphate rahate haiN| (16) paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ko agni meM jalAte haiM kintu ve jala kara bhasma nahIM hote aura naraka kI tIvra pIr3A se ve marate bhI nahIM haiM kintu svakRta pApoM ke phala rUpa naraka kI pIr3A ko bhogate hue vahAM cira kAla taka duHkha pAte rahate haiN| (17) zIta se pIr3ita nArakI jIva apanA zIta miTAne ke lie jalatI huI agni ke pAsa jAte haiM kintu una vecAroM ko vahAM bhI sukha prApta nahIM hotaa| ve usa pradIpta agni meM jalane lagate haiN| agni meM jalate hue una nArakI jIvoM para garma taila DAla kara paramAdhArmika deva unheM aura adhika jalAte haiN| (18) jaise nagara vadha ke samaya nagara nivAsI logoM kA karuNA yukta hAhAkArapUrNa mahAn Akrandana zabda sunAI detA hai usI prakAra naraka meM paramAdhArmika deva dvArA pIr3ita kiye jAte hue nArakI jIvoM kA hAhAkArapUrNa bhayAnaka rudana zabda sunAI detA hai| hA mAta! hA tAta !maiM anAtha hUM, maiM tumhArA zaraNAgata hUM, merI rakSA karo, isa prakAra nArakI jIva karuNa vilApa karate rahate haiM / mithyAtva hAsya aura rati Adi ke udaya se prerita hokara paramAdhArmika deva unheM utsAhapUrvaka vividha duHkha deta haiN| (16) pApa karma karane vAle paramAdhArmika deva nArakI jIvoM ke nAka kAna Adi aGgoM ko kATa kATa kara alaga kara dete haiN| isa duHkha kA yathArtha kAraNa maiM tuma lAgoM se kahUMgA / paramAdhArmika Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI seThiyA jaina granthamAlA deva unheM vividha vedanA dete haiM aura sAtha hI pUrvakRta karmoM kA mmaraNa karAte haiN| jaise tU bar3e harSa ke sAtha prANiyoM kA mAMsa khAtA thA, madya pAna karatA thA, parastrI sevana karatA thA, aba unhIM kA phala bhogatA huA tU kyoM cillA rahA hai ? (20) paramAdhArmika devoM dvArA mAre jAte hue ve nArakI jIva naraka ke eka sthAna se uchala kara viSThA, mUtra Adi azuci padArthoM se paripUrNa mahAduHkhadAyI dUsare sthAnoM meM gira par3ate haiM kintu vahA~ bhI unheM zAnti prApta nahIM hotii| azuci padArthoM kA zrAhAra karate hue ve vahA~ bahuta kAla taka rahate haiN| paramAdhArmika deva kRta athavA parampara kRta kRmi una nArakI jIvoM ko burI taraha kATate haiN| ' (21) nArakI jIvoM ke rahane kA sthAna atyanta uSNa hai| nidhatta aura nikAcita karmoM ke phala rUpa vaha unheM prApta hotA hai| atyanta duHkha denA hI usa sthAna kA svabhAva hai| paramAdhArmika devanArakI jIvoM ko khor3A ber3I meM DAla dete haiM, unake aGgoM ko tor3a maror3a dete haiM aura mastaka meM kIla se cheda kara ghora duHkha dete haiN| (22) narakapAla svakRta karmoM se duHkha pAte hue nArakI jIvoM ke oTha, nAka aura kAna teja ustare se kATa lete haiN| unakI jIbha ko bAhara khIMcate haiM aura tIkSNa zUla cubhA kara dArUNa duHkha dete haiN| (23) nAka, kAna, oTha Adi ke kaTa jAne se una nArakI jIvoM ke aGgoM se khUna TapakatA rahatA hai| sUkhe tAlapatra ke samAna dina rAta ve jora jora se cillAte rahate haiN| unake aGgoM ko agni meM jalAkara Upara vAra chir3aka diyA jAtA hai jisase unheM atyanta vedanA hotI hai evaM unake aGgoM se nirantara khUna aura pIca bharatA rahatA hai| (24) sudharmAsvAmI jambU svAmI se kahate haiM-rakta aura pIca ko pakAne vAlI jumbhI nAmaka naraka bhUmi ko kadAcit tumane sunA hogA / vaha atyanta uSNa hai| puruSa pramANa se bhI vaha adhika Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga 241 bar3I hai / UMTa ke samAna AkAra vAlI vaha kumbhI UMcI rahI huI hai aura rakta aura pIca se bharI huI hai| (25) ArtanAda pUrvaka karuNa krandana karate hue nArakI jIvoM ko paramAdhArmika deva rakta aura pIva se bharI huI usa kumbhI ke andara DAla kara pakAte haiN| pyAsa se pIDita hokara jaba ve pAnI mAMgate haiM taba paramAdhArmika deva unheM madyapAna kI yAda dilAte hue tapAyA huA sIsA aura tAMbA pilA dete haiM jisase ve aura bhI UMce svara meM ArtanAda karate haiN| (26) isa uddeze ke artha ko samApta karate hue zAstrakAra kahate haiM ki isa manuSya bhava meM jo jIva dUsaroM ko Thagane meM pravRtti karate hai vAstava meM ve apanI AtmA ko hI Thagate haiM / apane thor3e sukha ke lie jo jIva prANi badha Adi pApa kAryoM meM pravRtti karate haiM ve lubdhaka Adi nIca yoniyoM meM saikar3oM aura hajAroM bAra janma lete haiN| anta meM bahuta pApa upArjana kara ve naraka meM utpanna hote haiN| vahAM unheM cira kAla taka duHkha bhogane par3ate haiN| pUrva janma meM unhoMne jaise pApa kiye haiM unhIM ke anurUpa vahAM unheM vedanA hotI hai| (27) prANI apane iSTa aura priyajanoM ke khAtira hiMsAdi aneka pApa karma karatA hai, kintu anta meM karmoM ke vaza vaha apane iSTa aura priyajanoM se alaga hokara akelA hI atyanta durgandha aura azubha sparza vAle tathA mAMsa rudhirAdi se pUrNa naraka meM utpanna hotA hai aura cira kAla taka vahAM dAruNa duHkha bhogatA rahatA hai| (mUyagaDAga stra adhyayana 5 uddezA 1) 648-AkAza ke sattAIsa nAma jo jIvAdi dravyoM ko rahane ke lie avakAza de use AkAza kahate haiN| bhagavatI sUtra meM AkAza ke sattAIsa paryAyavAcI zabda diye Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA haiM aura kahA hai ki isI prakAra ke aura bhI jo zabda haiM ve AkAza ke paryAyavAcI haiM / sattAIsa paryAya zabda ye haiM: (1) AkAza (2) akAzAstikAya (3) gagana (4) nabha (5) sama (6) viSama (7) khaha (8) vihAyas (6) vIci (10) vicara 111) aMbara (12) aMbarasa (13) chidra (14)zupira (15) mArga (16) vimukha (17) arda (18) vyada (16AdhAra (20) vyoma (21)bhAjana (22)antarikSa (23)zyAma (24)avakAzAMtara (25) agama (26) sphaTika (27) ananta / bhagavanI zataka 20 u0 3 mU0 664 ,646-autpattikI buddhi ke sattAIsa dRSTAnta autpattikI buddhi kA lakSaNa isa prakAra haipuvamadimassuyamaveiya, takkhaNavisuddhagahiyatthA / avvAhaya phala jogA, buddhI uppattiyA nAma || artha-pahale vinA dekhe, vinA sune aura vinA jAne hue padArthoM ko tatkAla yathArtha rUpa se grahaNa karane vAlI tathA abAdhita (nizcita) phala ko dene vAlI vuddhi autpattikI kahalAtI hai| isa buddhi ke sattAIsa dRSTAnta haiM / ve nIce diye jAte haiMbharaha sila paNiya rukhe, khuDDaga paDa saraDa kAya uccaare| gaya dhayaNa gola khaMbhe, khuDDaga mangisthi pahaputte // mahusitya, muddi aMke ya, nANae bhikkhu ceddgnnihaanne| sikkhA ya atthasatthe, icchA ya mahaM saya sahasse / / artha-(1) bharata (2) paNita (zarva) (3) vRkSa (4) khuDDaga (aMgUThI) (5) paTa (6) zaraTa (giragiTa) (7) kauA (8) uccAra (6) hAthI (10) dhayaNa (11)golaka (12) stambha (13) kSullaka (14)mArga (15)strI (16)pati (17)putra (18)madhusiktha (16) mudrikA (20) aMka (21)nAyaka (22) minu (23) ceTakanidhAna Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga - 243 (24) zikSA (25) arthazAstra (26) icchA mahaM (27) zatasahasra / (1) bharatazilA-isake antargata rohaka kI buddhi ke caudaha dRSTAnta haiM ve isa prakAra haiM bharaha sila miDha kukkur3a tila ghAluna hatthI agar3a vaNasaMDe / pAyasa aiyA patte, khADahilA paca piro a||64|| artha-(1) bharata (2) zilA (3) meMDhA (8) kukuMTa (5) tila (6) bAlU (7) hAthI (6) kutrA (6) vanakhaNDa (10) khIra (11) ajA (12) patra (13) gilaharI (14) pA~ca pitaa| (1) bharata-ujjayinI nagarI ke pAsa naToM kA eka gAMva thaa| usameM bharata nAma kA naTa rahatA thaa| vaha apanI patnI ke sAtha Ananda pUrvaka samaya vyatIta karatA thaa| kucha samaya pazcAt usake eka putra utpanna huA jisakA nAma rohaka rakkhA gyaa| jaba vaha choTA hI thA ki usakI mAtA kA dehAnta hogayA / putra kI umra choTI dekha kara usake lAlana pAlana tathA apanI sevA ke lie bharata ne dUsarI zAdI kara lii| sautelI mAtA kA vyavahAra rohaka ke sAtha prema pUrNa nahIM thaa| usake kaTora vyavahAra se rohaka duHkhI ho gyaa| eka dina usane apanI mA~ se kahA-maoN! tU mere sAtha premapUrNa vyavahAra nahIM karatI hai, yaha acchA nahIM hai| mA~ ne usakI bAta para koI dhyAna nahIM diyaa| usane upekSApUrvaka kahA-re rohaka ! yadi meM acchA vyavahAra nahIM karUM to tU merA kyA kara legA ? rohaka ne kahA- maoN ! maiM aisA kArya karU~gA jisase tujhe mere pairoM para giranA pdd'egaa| maoN ne kahA-re rohaka ! tU abhI baccA hai / choTe mu~ha bar3I bAta banAtA hai / acchA ! maiM dekhatI hUM tU merA kyA kara legA ? yaha kaha kara vaha sadA kI bhAMti apane kArya meM laga gii| rohaka apanI bAta ko pUrI karane kA avasara dekhane lgaa| eka dina rAtri ke samaya vaha apane pitA ke sAtha vAira soyA huA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 zrI seThiyA jaina andhamAlA thaa| usakI mA~ makAna meM soI huI thii| arddha rAtri ke samaya rohaka yakAyaka cillAne lagA-pitAjI ! utthiye| ghara meM se nikala kara koI purupa bhAgA jA rahA hai| bharata eka dama uTA aura bAlaka se pUchane lagA-kidhara ? bAlaka ne kahA-pitAjI ! vaha abhI idhara se bhAga gayA hai| bAlaka kI bAta suna kara bharata ko apanI strI ke prati zaMkA ho gii| vaha socane lagA strI kA AcaraNa ThIka nahIM hai| yahAM koI jAra puruSa pAtA hai| isa prakAra strI ko durAcAriNI samajha kara bharata ne usake sAtha sAre sambandha tor3a diye| yahAM taka kI usane usake sAtha sambhApaNa karanA bhI chor3a diyaa| isa prakAra niSkAraNa pati ko rUThA dekha kara vaha samajha gaI ki yaha saba karAmAta bAlaka rohaka kI hI hai| isako prasanna kiye binA merA kAma nahIM clegaa| aisA socakara usane prema pUrvaka anunaya vinaya karake aura bhaviSya meM acchA vyavahAra karane kA vizvAsa dilA kara bAlaka rohaka ko prasanna kiyaa| rohaka ne kahA-mA~ ! aba maiM aisA prayatna karU~gA ki tumhAre prati pitAjI kI aprasannatA zIghra hI dUra ho jaaygii| - eka dina vaha. pUrvavat apane pitA ke sAtha soyA huA thA ki arddha rAtri ke samaya, sahasA cillAne lagA-pitAjI ! uThiye / koI purupa ghara meM se nikala kara bAhara jA rahA hai / bharata ekadama .uThA aura hAtha meM talavAra lekara kahane lagA-catalA, vaha purUpa kahA~ hai ? usa jAra purupa kA sira maiM abhI talavAra se kATa DAlatA huuN| bAlaka ne apanI chAyA dikhAte hue kahA-yaha vaha puruSa hai| bharata ne pUchA-kyA usa dina bhI aisA hI puruSa thA ? bAlaka ne kahA-hA~ / bharata socane lagA-bAlaka ke kahane se vyartha hI (nirNaya kiye binA hI) maiMne apanI strI se aprIti kA vyavahAra kiyA / isa prakAra pazcAttApa karake vaha apanI strI se pUrvavat prema karane lgaa| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ ~- - zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 245 . rAhaka ne socA-mere durvyavahAra se aprasanna huI mAtA kadAcit mujhe viSa dekara mAra deM, imalie aba mujhe akele bhojana na karanA cAhie kintu pinI ke sAtha hI bhojana karanA caahie| aisA soca kara rohaka sadA pitA ke sAtha hI bhojana karane lagA aura sadA pinA ke sAtha hI rahane lgaa| __ eka samaya bharata kisI kAryavaza ujjayinI gayA |rohk bhI usake sAtha gayA / nagarI devapurI ke samAna zobhita thI / use dekha kara rohaka bahuta prasanna huA / usane apane mana meM nagarI kA pUrNa citra khIMca liyaa| kArya karake bharata vApisa apane gAMva kI ora ravAnA huyA / jaba vaha zahara se nikala kara ziprA nadI ke kinAre pahuMcA taba bharata kI bhUlI huI cIja kI yAda AI / rohaka ko vahIM biThAkara vaha vArpima nagarI se gyaa| idhara rohaka ne ziprA nadI ke kinAre kI bAlU reta para rAjamahala tathA koTa kile sahita ujjayinI nagarI kA hubaha citra khIMca diyaa| saMyogavaza ghor3e para savAra huA rAjA udhara A niklaa| rAjA ko apanI citrita kI huI nagarI kI ora Ate dekha kara rohaka bolA-ai rAjaputra ! isa rAste se mata Ao / rAjA bolA-kyoM ? kyA hai ? rohaka bolA-dekhate nahIM ? yaha rAjabhavana hai| yahAM hara koI praveza nahIM kara sktaa| yaha suna kara kautukavaza rAjA ghor3e se nIce utraa| usake citrita kiye hue nagarI ke hayaha citra ko dekha kara rAjA bahuta vismita huaa| usane bAlaka se pUchA-tumane pahale kabhI ima nagarI ko dekhA hai ? bAlaka ne kahA-nahIM / Aja hI maiM gAMva se AyA huuN| bAlaka kI apUrva dhAraNA zakti dekha kara rAjA cakita ho gyaa| vaha mana hI mana usakI buddhi kI prazaMsA karane lgaa| rAjA ne usase pUchAvatsa ! tumhArA nAma kyA hai aura tuma kahAM rahate ho ? bAlaka ne kahA-merA nAma rohaka hai aura maiM isa pAsa vAle naToM ke gAMva Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 zrI seThiyA jaina granthamAlA meM rahatA huuN| itane meM rohaka kA pitA vahAM A phuNcaa| rohaka apane pitA ke sAtha ravAnA ho gyaa| rAjA bhI apane mahala meM calA AyA aura socane lagA ki mere 466 mantrI haiN| yadi koI atizaya buddhizAlI pradhAna mantrI banA diyA jAya to merA rAjya sukha pUrvaka clegaa| aisA vicAra kara rAjA ne rohaka kI buddhi kI parIkSA karane kA nizcaya kiyaa| rohaka kI pautpattikI buddhi kI yaha pahalI kathA hai| (4) zilA-eka dina rAjA ne naToM ke usa gAMva meM yaha Adeza bhejA ki tuma saba loga rAjA ke yogya maNDapa tayyAra kro| maNDapa aisI caturAI se bananA cAhie ki gAMva kI bAhara vAlI ghar3I zilA, binA nikAle hI chata ke rUpa bana jAya / rAjA ke uparokta Adeza ko suna kara gAMva ke saba loga bar3e asamaJjasa meM par3a gye| gAMva ke bAharasabhA karake saba loga paraspara vicAra karane lage ki kisa prakAra rAjA kI isa kaThina AjJA kA pAlana kiyA jAya ? AjJA kA pAlana na hone para rAjA kupita hokara avazya hIbhArI daNDa degaa| isa taraha cintita hokara vicAra karate karate dopahara ho gayA kintu koI upAya na sUjhA / rohaka pitA ke binA bhojana nahIM karatA thaa| isalie bhUkha se vyAkula ho vaha bharata ke pAsa AyA aura kahane lagA-pitAjI ! mujhe bahuta bhUkha lagI hai| bhojana ke lie jaldI ghara calie / bharata ne kahA-vatsa ! tuma sukhI ho / gAMva ke kaSTa ko tuma nahIM jaante| rohaka ne kahA-pitAjI ! gAMva para kyA kaSTa AyA hai ? bharata ne rohaka ko rAjA kI AjJA kaha sunaaii| saba bAta suna lene para ha~sate hue rohaka ne kahA-pitAjI ! Apa logacintA na kiijie| yadi gAMva para yahI kaSTa hai to yaha sahaja hI dUra kiyA jA sakatA hai| maNDapa banAne ke lie zilA ke cAroM tarapha jamIna khoda Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 247 DAlo / yathAsthAna cAroM konoM para khambhe lagA kara bIca kI miTTI ko bhI khoda ddaalo| phira cAro tarapha dIvAra banA do, maNDapa tayyAra ho jaaygaa| rohaka kA batAyA humA upAya saba logoM ko ThIka aNcaa| unakI cintA dUra ho gaI / saba loga bhojana karane ke liye apane apane ghara gaye / bhojana karane ke pazcAt unhoMne maNDapa banAnA prArambha kiyaa| kucha hI dinoM meM sundara maNDapa bana kara tayyAra ho gyaa| isake pazcAta unhoMne rAjA kI senA meM nivedana kiyA ki svAmin ! ApakI AjJAnusAra maNDapa bana kara tayyAra hai| usa para zilA kI chata lagA dI hai| rAjA ne pUchA-kaise ? taba unhoMne maNDapa banAne kI sArI hakIkata kaha sunaaii| rAjA ne pUchA yaha kisakI buddhi hai ? gaoNva ke logo ne kahA-deva ! yaha bharata ke putra rohaka kI buddhi hai| usI ne yaha sArA upAya batAyA thaa| logoM kI bAta suna kara rAjA ko bar3I prasannatA huii| rohaka kI buddhi kA yaha dUsarA udAharaNa huaa| (3) meMDhA-kucha samaya pazcAt rohaka kI buddhi kI parIkSA ke lie rAjA ne eka meMDhA bhejA aura gAMva vAloM ko Adeza diyA ki pandraha dina ke bAda hama isa meMDhe ko vApasa mNgaayeNge| Aja isakA jitanA vajana hai utanA hI pandraha dina ke bAda rahanA cAhie / meMDhA vajana meM na ghaTanA cAhie, na bar3hanA hI cAhie / rAjA ke uparokta Adeza ko suna kara gAMva vAle loga punaH cintita hue| ve vicArane lage-yaha kaise hogA ? yadi meMDhe ko khAne ke lie diyA jAyagA to vaha vajana meM bar3hegA aura yadi khAne ko na diyA jAyagA to vajana meM avazya ghaTa jaaygaa| isa prakAra rAjAjJA ko pUrA karane kA unheM koI upAya na sUjhA, taba rohaka ko bulA kara kahane lage-vatsa! tumane pahale bhI gAMva Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 zrI seThiyA jaina grantha mAlA ke kaSTa ko dUra kiyA thA / Aja phira gAMva para kaSTa pAyA hai| tuma apane buddhivala se ise dUra kro|aisaa kaha kara unhoMne rohaka ko rAjAjJA kaha sunaaii| rohaka ne kahA-khAne ke lie meMDhe ko bAsa java Adi yathA samaya diyA karo kintu isake sAmane vRka (vyAgha kI jAti kA eka hiMsaka prANI) bAMdha do / yathA samaya diyA jAne vAlA bhojana aura vRka kA bhaya-donoM mila kara ise vajana meM na ghaTane deMge aura na bar3hane deNge| rohaka kI bAta sana logoM ko pasanda AgaI / unhoMne rohaka ke kathanAnusAra meMDhe kI vyavasthA kara dI / pandraha dina bAda logoM ne meMDhA vApisa rAjA ko lauTA diyA / rAjA ne use tola kara dekhA to usakA vajana pUga nikalA, ghaTA, na bar3hA . rAjA ke pUchane para una logoM ne sArA vRttAnta kaha diyA / rohaka kI buddhi kA yaha tIsarA udAharaNa huaa| (4) kukkuTa-eka samaya rAjA ne usa gAMva ke logoM ke pAsa eka murgA bhejA aura yaha Adeza diyA ki dUsare murge ke binA hI isa murge ko lar3anA sikhAo aura lar3AkU banA kara vApisa bheja do| rAjA ke uparokta Adeza kA pAlana karane ke lie gAMva ke loga upAya socane laMge para jaba unheM koI upAya na milA tara unhoMne rohaka se isake viSaya meM pUchA / rohaka ne kahA-isa murga ke sAmane eka bar3A darpaNa (kAca) rakha do / darpaNa meM par3ane vAlI apanI parachAI ko dUsarA murgA samajha kara yaha usake sAtha lar3ane lagegA / gAMva ke logoM ne rohaka ke kathanAnusAra kArya kiyaa| isa prakAra thor3e hI dinoM meM vaha murgA lar3AkU bana gayA / logoM ne. vaha murgA vApima rAjA ko lauTA diyaa| akelA murgA lar3AkU bana gayA hai isa bAta kI rAjA ne parIkSA kI / yukti ke liye pUchane para logoM ne sabI hakIkata kaha sunaaii| isase rAjA bahuta khuza Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta pola saMgraha, chaThA bhAga 246 huA / rohaka kI buddhi kA yaha cauthA udAharaNa huzzrA / tila-kucha dinoM bAda rAjA ne tiloM se bharI huI kucha gAr3iyA~ usa gAMva ke logoM ke pAsa bhejI aura kahalAyA ki inameM kitane tila haiM isakA jaldI javAba do, adhika dera na laganI cAhie / rAjA kA Adeza suna kara sabhI loga cintita ho gaye, unheM koI upAya na sUjhA / rohaka se pUchane para usane kahA- tuma satra loga rAjA ke pAsa jAo aura kaho-mahArAja ! hama gaNitajJa to haiM nahIM, jo ina tiloM kI saMkhyA batA skeN| kintu ApakI AjJA zirodhArya karake upamA se kahate haiM ki zrAkAza meM jitane tAre haiM, unane hI ye tila haiN| yadi Apako vizvAsa na ho torAjapuruSoM dvArA niloM kI ora tAroM ko ginatI karavA liijiye| logoM ko gehaka kI bAta pasanda A gaI / rAjA ke pAsa jAkara unhoMne vaisA hI uttara diyaa| suna kara rAjA khuza huaa| usane pUchA yaha uttara kisane batAyA hai ? logoM ne uttara meM rohaka kA nAma liyaa| rohaka kI buddhi kA yaha pAMcavaoN udAharaNa huaa| vAlU-kucha samaya pazcAt gAMva ke logoM ke pAsa yaha AjJA pahuMcI ki tumhAre gAMva ke pAsa jo nadI hai usakI bAlU bahuta bar3hiyA hai / usa bAlU kI eka rassI banA kara zIghra bheja do| rAjA ke uparokta Adeza ko suna kara gAMva ke loga bahuta asamaJjasa meM pdd'e| isa viSaya meM bhI unhoMne rohaka se pUchArohaka ne kahA-tuma mamI rAjA ke pAsa jAkara arja karo svAmin ! hama to naTa haiM, nAcanA jAnate haiM, ramsI banAnA hama kyA jAne ? kintu ApakI zrAjJA kA pAlana karanA hamAga kartavya hai| isaliye prArthanA hai ki rAjabhaNDAra bahuta prAcIna hai, umameM bAlU kI banI huI koI rassI ho to de diijiye| hama use dekha bAlU kI naI rassI canA bheja deNge| * gAMva ke logoM ne rAjA ke pAsa jAkara rohaka ke.kathanAnusAra Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 zrI seThiyA jaina granthamAlA nivedana kiyA / yaha uttara suna kara rAjA mana meM bahuta lajjita huA / usane unase pUchA- tumheM yaha yukti kisane batAI ? logoM ne rohaka kA nAma batAyA / rohaka kI buddhi se rAjA bahuta khuza huA / rohaka kI buddhi kA yaha chaThA udAharaNa huA / hAthI - eka samaya rAjA ne eka bUr3hA bImAra hAthI gA~va vAloM ke pAsa bhejA aura Adeza diyA ki hAthI mara gayA hai yaha khabara mujhe na denA / kintu hAthI kI dinacaryA kI sUcanA pratidina dete rahanA anyathA sAre gA~va ko bhArI daNDa diyA jAyagA / gA~va vAle loga hAthI ko dhAna, ghAsa tathA pAnI Adi dekara usakI khUba sevA karane lage kintu hAthI kI bImArI bahuta bar3ha cukI thI / isaliye vaha thor3e hI dinoM meM mara gyaa| prAtaHkAla gA~va ke saba loga ikaTThe hue aura vicArane lage ki rAjA ko hAthI ke marane kI sUcanA kisa prakAra dI jAya / para unheM koI upAya na sUjhA | ve bahuta cintita hue| Akhira rohaka ko bulA kara unhoMne sArI hakIkata kahI / rohaka ne unheM turanta eka yukti batA dI jisase saba logoM kI cintA dUra ho gii| unhoMne rAjA ke pAsa jAkara nivedana kiyA- rAjan ! Aja hAthI na uThatA hai, na baiThatA hai, na khAtA hai, na pItA hai, na hilatA hai, na ilatA hai, yahA~ taka kI zvAsocchvAsa bhI nahIM letA, vizeSa kyA, sacetanatA kI eka bhI ceSTA Aja usameM dikhAI nahIM detI / rAjA ne pUchA- kyA hAthI mara gayA hai ? gA~va vAloM ne kahA- deva ! Apa hI aisA kaha sakate haiM, hama loga nahIM / gA~va vAloM kA uttara suna kara rAjA niruttara ho gayA / rAjA ke uttara batAne vAle kA nAma pUchane para logoM ne kahA- rohaka ne hameM yaha uttara batalAyA hai| rohaka kI buddhi kA yaha sAtavA~ udAharaNa huA / jhagaDa (kumA) - kucha dinoM bAda rAjA ne usa gA~va ke logoM Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 251 ke pAsa kucha rAjapuruSoM ke sAtha yaha Adeza bhejA ki tumhAre gaoNca meM eka mIThe jala kA kuA hai use zahara meM bheja do| rAjA ke uparokta Adeza ko suna kara saba loga cakita hue| ve saba vicAra meM par3a gaye ki isa AjJA ko kisa taraha se pUrI kI jAya / isa vipaya meM bhI unhoMne rohaka se pUchA / rohaka ne unheM eka yukti batA dii| unhoMne kutrA lene ke liye Aye hue rAjapuruSoM se kahA-grAmINa kutrA svabhAva se hI Darapoka hotA hai| majAtIya ke sivAya yaha kisI para vizvAsa nahIM krtaa| isalie isako lene ke lie kisI zahara ke kue ko yahA~ bheja do| usa para vizvAsa karake yaha usake sAtha zahara meM calA aayegaa| rAjapuruSoM ne lauTa kara rAjA se gA~va vAloM kI bAta kahI / suna kara rAjA niruttara ho gyaa|rohk kI buddhi kAyaha AThavaoN udAharaNa huaa| banakhaNDa-kucha dinoM bAda rAjA ne gA~va ke logoM ke pAsa yaha Adeza bhejA ki tumhAre gA~va ke pUrva dizA meM eka vanakhaNDa (udyAna) hai / use pazcima dizA meM kara do| rAjA ke isa Adeza ko sunakara loga cintA meM par3a gaye / unhoMne rohaka se puuchaa| rohaka ne unheM eka yukti batA dii| usake anusAra gA~va ke logoM ne banakhaNDa ke pUrva kI ora apane makAna banA liye aura ve vahIM rahane lge| isa prakAra rAjAjJA pUrI huI dekha kara rAjapuruSoM ne rAjA kI sevA meM nivedana kara diyaa| rAjA ne unase pUchA-gAMva vAloM ko yaha yukti kisane catalAI ? rAjapuruSoM ne kahA-rohaka nAmaka eka bAlaka ne unheM yaha yukti batAI thii| rohaka kI buddhi kA yaha navAM udAharaNa huaa| khIra--eka samaya rAjA ne, gAMva ke logoM ke pAsa yaha prAjJA bhejI ki binA agni khIra pakA kara bhejo| rAjA ke isa apUrva Adeza ko suna kara sabhI loga cintita hue| unhoMne isa Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 . zrI seThiyA jaina-granthamAlA viSaya meM bhI rohaka se puuchaa| rohaka ne kahA-cA~valoM ko pahale pAnI meM khUba acchI taraha bhigo kara garma kiye hue dUdha meM DAla do| phira sUrya kI kiraNoM se khUba tape hue koyaloM yA pattharoM para usa cA~vala kI thAlI ko rakha do| isase khIra paka kara taiyAra ho jAyagI / logoM ne rohaka ke kathanAnusAra kArya kiyA / khIra paka kara taiyAra ho gii| use le jAkara una logoM ne rAjA kI sevA meM upasthita kii| rAjA ne pUchA-vinA agni khIra kaise prakAI ? logoM ne sArI hakIkata kahI / rAjA ne pUchA-tuma logoM ko yaha tarakIba kisane batAI ? logoM ne kahA rohaka ne hameM yaha tarakIba batAI / rohaka kI buddhi kA yaha dasavA~ udAharaNa huaa| __ ajA-rohaka ne apanI tItra (autpattikI)buddhi se rAjA ke sAre AdezoM ko pUrA kara diyaa| isase rAjA bahuta khuza huA / rAjapuruSoM ko bheja kara rAjA ne rohaka ko apane pAsa bulAyA / sAtha hI yaha Adeza diyA ki rohaka na zuklapakSa meM Ave na kRSNa pakSa meM, na rAtri meM Ave na dina meM, na dhUpa meM Ave na chAyA meM, na AkAza se Ave na paidala cala kara, na mArga se Ave na unmArga se, na snAna karake Ave na vinA snAna kiye, kintu Ave jarUra / rAjA ke uparokta Adeza ko suna kara rohaka ne kaNTha taka snAna kiyA aura amAvasyA aura pratipadA ke saMyoga meM saMdhyA ke samaya sira para cAlanI kA chatra dhAraNa karake, meMDhe para baiTha kara gAr3I ke pahiye ke bIca ke mArga se rAjA ke pAsa pahu~cA / rAjA, devatA aura guru ke darzana khAlI hAtha na karanA cAhiye, isa lokokti kA vicAra kara rohaka ne eka miTTI kA DhelA hAtha meM le liyA / rAjA ke pAsa jAkara usane vinaya pUrvaka rAjA ko praNAma kiyA aura usake sAmane miTTI kA DhelA rakha diyA / rAjA ne rohaka se pUchA-yaha kyA hai ? rohaka ne kahA-deva ! Apa pRthvIpati haiM, Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www zrI jaina siddhAnta bola saMgraha chaThA bhAga 253 . . rrrrrrrr.... - .... .. --- --~- w.mammmmmmmmmm. isaliye maiM pRthvI lAyA hU~ ! prathama darzana meM yaha maMgala vacana suna kara rAjA bahuta prasanna huA / rohaka ke sAtha meM Aye hue gaoNva ke loga bhI bahuta khuza hue / rAjA ne rohaka ko vahIM rakha liyA aura gA~va ke loga ghara lauTa gye| rAjA ne rohaka ko apane pAsa meM sulAyA / pahalA pahara bIta jAne para rAjA ne rohaka ko AvAja dI-re rohaka ! nAgatA hai yA sAMtA hai ? rohaka ne javAba diyA-deva ! jAgatA huuN| rAjA ne pUchA-tU kyA soca rahA hai ? rohaka ne javAba diyA-deva ! meM isa bAta para vicAra kara rahA hU~ ki bakarI ke peTa meM gola gola goliyA~ (miMganiyaoN) kaise banatI haiM ? rohaka kI bAta suna kara rAjA bhI vicAra meM par3a gayA / umane punaH rohaka se pUchA-acchA tumhI batAo, ye kaise banatI hai ? rohaka ne kahA-deva ! vakarI ke peTa meM saMvartaka nAma kA vAyu vizeSa hotA hai| usIse aisI gola gola miMganiyA~ bana kara bAhara giratI haiN| yaha kaha kara rohaka so gayA / rohaka kI buddhi kA yaha gyArahavA~ udAharaNa huaa| patra-do pahara rAta bItane para rAjA ne punaH AvAja dI-rohaka ! kyA so rahA hai yA jAga rahA hai ? rohaka ne kahA--svAmin ! jAga rahA huuN| rAjA ne kahA-kyA soca rahA hai ? rohaka ne javAba diyA-maiM yaha soca rahA hU~ ki pIpala ke patte kA daNDa bar3A hotA hai yA zikhA / rohaka kA kathana suna kara rAjA bhI sandeha meM par3a gayA / usane pUchA-rohaka ! tumane isa viSaya meM kyA nirNaya kiyA hai ? rohaka ne kahA-deva ! jaba taka zikhA kA bhAga nahIM sUkhatA taba taka donoM barAbara hote haiN| rAjA ne Asa pAsa ke logoM se pUchA to unhoMne bhI rohaka kA samarthana kiyA / rohaka vApisa so gayA / yaha rohaka kI buddhi kA bArahavA~ udAharaNa huaa| khADahilA (gilaharI)-rAta kA tIsarA pahara bIta jAne Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 254 zrI seThiyA jaina granthamAlA para rAjA ne phira vahI prazna kiyA-rohaka ! sotA hai yA jAgatA hai ? rohaka ne kahA-svAmin ! jAgarahA huuN| rAjA ne phira pUchAkyA soca rahA hai ? rohA ne kahA-maiM yaha soca rahA hU~ ki gilaharI kA zarIra jitanA bar3A hotA hai utanI hI bar3I pUcha hotI hai yA kama jyAdA ? rohaka kI bAta suna kara rAjA svayaM socane lgaa| kintu jaba vaha kucha bhI nirNaya na kara sakA taba usane rohaka se pUchA-tU ne kyA nirNaya kiyA hai ? rohaka ne kahA-deva ! donoM varAvara hote haiM / yaha kaha kara vaha so gayA |rohk kI buddhi kA yaha terahavA udAharaNa huaa| pA~ca pitA-rAtri vyatIta hone para prAtaHkAlIna maMgalamaya vAdya muna kara rAjA jAgRta huA / usane rohaka ko AvAja dI kintu rohaka gAr3ha nidrA meM soyA huA thA / taba rAjA ne apanI char3I se usake zarIra kA sparza kiyA jisase vaha eka dama jaga gyaa| rAjA ne kahA-rohaka kyA sotA hai ? rohaka ne kahA- nahIM, maiM jAgatA huuN| rAjA ne kahA to phira bolA kyoM nahIM ? rohaka ne kahA-maiM eka gambhIra vicAra meM tallIna thA / rAjA ne pUchAkisa bAta para gambhIra vicAra kara rahA thA ? rohaka ne kahA-maiM isa vicAra meM lagA huA thA ki Apake kitane pitA hai yAnI Apa kitanoM se paidA hue haiM ? rohaka ke kathana ko suna kara rAjA kucha lajjita ho gyaa| thor3I dera cupa raha kara rAjA ne phira pUchAacchA to batalA meM kitanoM se paidA huA hU~ ? rohaka ne kahA Apa paoNca se paidA hue haiN| rAjA ne pUchA-kina kina se ? rohaka ne kahA--eka to vaizravaNa (kuvera) se, kyoMki Apa meM kuvera ke samAna hI dAnazakti hai / dUsare cANDAla se, kyoMki cairiyoM ke liye Apa cANDAla ke samAna hI krUra haiN| tIsare dhovI se, kyoMki jaise dhovI gIle kapar3e ko khUba nicor3a kara sArA pAnI nikAla letA hai usI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 255 prakAra Apa bhI dUsaroM kA sarvasva hara lete haiN| cauthe vicchra se, kyoMki jisa prakAra bicchU nirdayatA pUrvaka DaMka mAra kara dUsaroM ko pIr3A pahuMcAtA hai| usI prakAra sukhapUrvaka nidrA meM soye hue mujha bAlaka ko bhI Apane char3I ke agrabhAga se jagA kara kapTa diyA / pA~caveM apane pitA se, kyoMki apane pitA ke samAna hI Apa bhI prajA kA nyAyapUrvaka pAlana kara rahe haiN| rohaka kI uparokta bAta suna kara rAjA vicAra meM par3a gayA / Akhira zaucAdi se nivRtta ho rAjA apanI mAtA ke pAsa gyaa| praNAma karane ke pazcAt gajA ne ekAnta meM mAtA se kahA--maoN! mere kitane pitA haiM ? mAtA ne lajjita hokara kahA--putra ! tuma yaha kyA prazna kara rahe ho ? isa para rAjA ne rohaka kI kahI huI sArI bAta kaha sunAI aura kahA-mA~! rohaka kA kathana mithyA nahIM ho sakatA / isaliye tuma mujhe saca saca kaha do / mAtA ne kahAputra ! yadi kisI ko dekhane Adi se mAnasika bhAva kA vikRta ho jAnA bhI tere saMskAra kA kAraNa ho sakatA hai taba to rohaka kA kathana ThIka hI hai / jA tU garbhavAsa meM thA usa samaya meM vaizravaNa deva kI pUjA ke liye gaI thI / usa kI sundara mUrti ko dekha kara tathA vApisa lauTate samaya rAste meM dhotrI aura cANDAla yuvaka ko dekha kara merI bhAvanA vikRta ho gaI thii| ghara Ane para ATe ke vicchU ko maiMne hAtha para rakhA aura usakA sparza pAkara bhI merI bhAvanA vikRta ho gaI thii|vaise tojagatprasiddha pitA hI tumhAre vAstavika janaka haiM / yaha suna kara rAjA ko rohaka kI buddhi para bar3A Azcarya huA | mAtA ko praNAma kara vaha apane mahala lauTa AyA usane rohaka ko pradhAna mantrI ke pada para niyukta kiyaa| ___ uparokta caudaha kathAe~ rohaka kI autpattikI buddhi kI haiM ye saba autpattikI buddhi ke prathama udAharaNa ke antargata haiM Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 zrI seThiyA jaina granthamAlA (2) paNita (zarta, hoDa)--eka samaya koI grAmINa kisAna apane gAMva se kakar3iyAM lekara becane ke liye nagara ko gyaa| dvAra para pahu~cate hI use eka dhUrta nAgarika milA / usane grAmINa ko bholA samajha kara ThaganA cAhA / dhUrta nAgarika ne grAmINa se kahAyadi maiM tumhArI satra kakar3iyAM khA jAU~ to tuma mujhe kyA doge ? grAmINa ne kahA-yadi tuma saba kakar3iyAM khA jAo to maiM tumheM isa dvAra meM na Ave aisA laDDu inAma duuNgaa| donoM meM yaha zarta taya ho gaI aura unhoMne kucha AdamiyoM ko sAkSI banA liyaa| isake bAda dhUrta nAgarika ne grAmINa kI sArI kakar3iyAM jUMThI karake (thor3I thor3I khA kara) chor3a dI aura grAmINa se kahA ki maiMne tumhArI sArI kakar3iyAM khA lI haiM, isaliye zarta ke anusAra aba mujhe inAma do / grAmINa ne kahA-tumane sArI kakar3iyAM kahAM khAI haiM ? isa para nAgarika bolA-maiMne tumhArI sArI kakar3iyA~ khA lI haiN| yadi tumheM vizvAsa na ho to calo, ina kakar3iyoM ko becane ke liye bAjAra meM rkho| grAhakoM ke kahane se tumheM apane Apa vizvAsa ho jAyagA / grAmINa ne yaha bAta svIkAra kI aura sArI kakar3iyA~ uThA kara bAjAra meM becane ke liye rakha dii| thor3I dera meM grAhaka Aye / kakar3iyA~ dekha kara ve kahane lage-ye kakar3iyAM. to sabhI khAI huI haiM / grAhakoM ke aisA kahane para grAmINa tathA sAkSiyoM ko nAgarika kI bAta para vizvAsa ho gayA / aba grAmINa ghabarAyA ki zarta ke anusAra laDDu kahAM se lAkara dU~ ? nAgarika se apanA pIchA chur3Ane ke liye usane use eka rupayA denA cAhA kintu dhUrta kahA~ rAjI hone vAlA thA / Akhira grAmINa ne sau rupayA taka denA svIkAra kara liyA kintu dhUrta isa para bhI rAjI na huaa| use isase bhI adhika milane kI AzA thI / nidAna grAmINa socane lagA-dhUrta loga saralatA se nahIM mAnate / vedhUrtatA sehI mAnate Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 257 ANN haiM / isaliye mujhe bhI kisI dhUrta kI hI zaraNa lenI caahie| aisA soca kara grAmINa ne usa dhUrta nAgarika se kucha samaya kA avakAza maaNgaa| zahara meM ghUma kara usane kisI dhUrta nAgarika se mitratA kara lI aura sabhI ghaTanA sunA kara ucita sammati maaNgii| usane grAmINa ko dhUrta se chuTakArA pAne kA upAya batA diyA / bAjAra meM Akara grAmINa ne halavAI kI dukAna se eka laDDu kharIdA aura apane pratipakSI nAgarika tathA sAkSiyoM ko sAtha lekara vaha daravAje ke pAsa pAyA / laDDu ko bAhara rakha kara vaha daravAje ke bhItara khar3A ho gayA aura laDDU ko sambodhana kara kahane lagA-'yo laDDU ! andara cale Ayo, cale Ayo / ' grAmINa ke bAra bAra kahane para bhI laDDU apanI jagaha se tila bhara bhI nahIM haTA / tatra grAmINa ne upasthita sAkSiyoM se kahA-maiMne Apa logoM ke sAmane yahI zataM kI thI ki maiM aisA laDDU dUMgA jo darabAje meM na Aye / yaha laDDa bhI daravAje meM nahIM AtA / yadi zrApa logoM ko vizvAsa na ho to Apa bhI bulA kara dekha sakate haiN| yaha laDDu dekara aba maiM apanI zarta se mukta ho gayA hU~ / sAkSiyoM ne tathA upasthita anya sabhI logoM ne grAmINa kI bAta svIkAra kii| yaha dekha dhRta nAgarika bahuta lajjita huA aura cupacApa apane ghara calA gyaa| dhRtaM se pIchA chUTa jAne se prasanna hotA huAgrAmINa apane gAMva ko lauTa gyaa| zarta lagAne vAle tathA grAmINa ko sammati dene vAle dhRta nAgarika kI yaha autpattikI buddhi thii| ___ (3) vRkSa-kaI pathika yAtrA kara rahe the| rAste meM phaloM se lade hue zrAma ke vRkSa ko dekha kara ve grAma lene ke liye Thahara gaye / per3a para bahuta se bandara baiThe hue the| ve pathikoM ko Ama 'lene meM rukAvaTa DAlane lage / isa para pathika Ama lene kA upAya socane lge| Akhira unhoMne buddhibala se vastusthiti kA vicAra kara bandaroM Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '258 zrI seThiyA jaina granthamAlA kI ora patthara pheMkanA zurU kiyaa| vandara kupita ho gaye aura unhoMne pattharoM kA javAba Ama ke phaloM se diyaa| isa prakAra pathikoM kA apanA prayojana siddha ho gayA / grAma prApta karane kI yaha pathikoM kI autpattikI buddhi thii| (4) khuDDaga (aMgUThI)-magadha deza meM rAjagRha nAma kA sundara aura ramaNIya nagara thaa| usameM prasenajita nAma kA rAjA rAjya karatA thA usake bahuta se putra the| una saba meM zreNika bahuta buddhimAn thaa| usameM rAjA ke yogya samasta guNa vidyamAn the| dUsare rAjakumAra Ivaza kahIM use mAra na deM, yaha soca kara rAjA use na koI acchI vastu detA thA aura na lADa pyAra hI karatA thaa| pitA ke isa vyavahAra se khinna hokara eka dina zreNika, pitA ko sUcanA diyeSinAhI, vahA~ se nikala gayA calate calate vaha bennAtaTa nAmaka nagara meM pahuMcA / usa nagara meM eka seTha rahatA thaa| usakA vaibhava naSTa ho cukA thA / zreNika usI seTha kI dUkAna para pahu~cA aura vahA~ eka tarapha baiTha gyaa| seTha ne usI rAta svapna meM apanI lar3akI nandA kA vivAha kisI ratnAkara ke sAtha hote dekhA thaa| yaha zubha svapna dekhane se seTha vizeSa prasanna thaa| jaba seTha dUkAna para Akara baiThA to zreNika ke puNya prabhAva sa seTha ke yahAM kaI dinoM kI kharIda kara rakhI huI purAnI cIjeM bahuta U~cI kImata meM vikii| isake sivAya ratnoM kI parIkSA na jAnane vAle logoM dvArA lAye hue kaI bahumUlya ratna bhI bahuta thor3e mUlya meM seTha ko mila gaye / isa prakAra acintya lAbha dekha kara seTha ko bar3I prasannatA huii| isakA kAraNa socate hue use khyAla AyA ki dukAna para baiThe hue isa mahAtmA puruSa ke atizaya puNya kA hI yaha prabhAva pratIta hotA hai| vistIrNa lalATa aura bhavya AkAra . isake puNyAtizaya kI sAkSI de rahe haiN| maiMne gata rAtri meM apanI kanyA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 256 kA vivAha ratnAkara ke sAtha hone kA svapna dekhA thA / pratIta hotA hai, vAstava meM vahI yaha ratnAkara hai| aisA soca kara seTha zreNika ke pAsa AyA aura vinaya pUrvaka hAtha jor3akara pUchane lagA - mahAbhAga ! Apa kisake yahA~ pAhune padhAre haiM ? zreNika ne javAba diyAabhI to Apa hI ke yahA~ AyA hU~ / zreNika kA yaha uttara suna kara seTha bahuta prasanna huA / Adara aura bahumAna ke sAtha zreNika ko vaha apane ghara le gayA aura Adara ke sAtha use bhojana kraayaa| zreNika vahIM rahane lagA / zreNika ke puNya pratApa se seTha ke yahA~ pratidina dhana kI vRddhi hone lagI / kucha dina bItane para zubha muhUrta meM seTha ne apanI putrI kA viNika ke sAtha kara diyaa| zreNika nandA ke sAtha sukhapUrvaka rahane lagA / kucha samaya pazcAt nandA garbhavatI huii| yathAvidhi garbha kA pAlana karatI huI vaha samaya vyatIta karane lgii| zreNika ke cale jAne se rAjA prasenajita ko bar3I cintA rahatI thii| naukaroM kA bheja kara usane idhara udhara zreNika kI bahuta khoja karavAI | kintu kahIM patA na lagA / anta meM use mAlUma huA ki zreNika vennATa zahara calA gayA hai / vahA~ kisI seTha kI kanyA se usakA vivAha ho gayA hai aura vaha vahIM sukhapUrvaka rahatA hai / eka samaya rAjA prasenajita acAnaka bImAra ho gayA / apanA anta samaya samIpa dekha usane zreNika ko bulAne ke liye savAra bheje / benAtaTa pahu~ca kara unhoMne zreNika se kahA- rAjA prasenajita thApako zIghra bulAte haiM / pitA kI AjJA ko svIkAra kara zreNika ne rAjagRha jAnA nizcaya kiyA / apanI patnI nandA ko pUcha kara zreNika rAjagRha kI ora ravAnA ho gayA / jAte samaya apanI patnI kI jAnakArI ke liye usane apanA paricaya bhIMta ke eka bhAga para likha diyA / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 zrI seThiyA jaina granthamAlA garbha ke tIna mAsa pUre hone para, acyuta devaloka se cava kara Aye hue mahApuNyazAlI garbhastha AtmA ke prabhAva se, nandA ko yaha dohalA utpanna huA-kyA ho acchA ho ki zreSTha hAthI para savAra ho maiM sabhI logoM ko dhana kA dAna detI huI abhayadAna hU~ arthAt bhayabhIta prANiyoM kA bhaya dUra kara unheM nirbhaya banAU~ / jaba dohale kI bAta nandA ke pitA ko mAlUma huI to usane rAjA kI anumati lekara usakA dohalA pUrNa karA diyA / garbhakAla pUrNa hone para nandA kI kukSi se eka pratApI aura tejasvI bAlaka kA janma huaa| dohale ke anusAra bAlaka kA nAma abhayakumAra rakhA gyaa| bAlaka nandana bana ke vRkSa kI taraha sukhapUrvaka bar3hane lgaa| yathAsamaya vidyAdhyayana kara bAlaka suyogya bana gyaa| eka samaya abhayakumAra ne apanI mAM se pUchA-mAM ! mere pitA kA kyA nAma hai aura ve kahA~ rahate haiM ? mAM ne Adi se lekara anta taka sArA vRttAnta kaha sunAyA tathA bhIta para likhA huzrI paricaya bhI use dikhA diyA / saba dekha suna kara abhayakumAra ne samajha liyA ki mere pitA rAjagRha ke rAjA haiM / usane sArtha ke sAtha rAjagRha calane ke liye mAM ke sAtha salAha kii| mAM ke hAM bharane para vaha apanI mAM ko sAtha lekara sArtha ke sAtha rAjagRha kI ora ravAnA huA / rAjagRha pahuMca kara usane apanI mAM ko zahara ke bAhara eka bAga meM ThaharA diyA aura Apa svayaM zahara meM gayA / zahara meM praveza karate hI abhayakumAra ne eka jagaha bahuta se logoM kI bhIr3a dekhI / najadIka jAkara usane pUchA ki yahA~ para itanI bhIr3a kyoM ikaTThI ho rahI hai ? taba rAjapuruSoM ne kahAisa jala rahita kue meM rAjA kI aMgUThI gira par3I hai| rAjA ne yaha Adeza diyA hai ki jo vyakti vAhara khar3A raha kara hI isa aMgUThI ko nikAla degA usako bahuta bar3A inAma diyA jaaygaa| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola saMgraha, uThA bhAga 261 rAjapuruSoM kI bAta suna kara abhayakumAra ne kahA-maiM isa aMgUThI ko rAjA kI AjJA anusAra bAhara nikAla dUMgA / tatkAla use eka yukti sUjha gii| pAsa meM par3A huA gIlA govara uThA kara usane aMgUThI para girA diyA jisase vaha govara meM mila gaI / kucha samaya pazcAta jaba govara mUkha gayA to usane kue ko pAnI se bharavA diyaa| isase govara meM lipaTI huI vaha aMgUThI bhI jala para tairane lgii| usI samaya abhayakumAra ne bAhara khar3e hI aMgUThI nikAla lI aura rAjapuruSoM ko de dI / rAjA ke pAsa jAkara rAjapuruSoM ne nivedana kiyA-deva! eka videzI yuvaka ne Apake AdezAnumAra aMgUThI nikAla dI hai / rAjA ne usa yuvaka ko apane pAsa bulAyA aura pUchA-vatsa ! tumhArA nAma kyA hai aura tuma kisake putra ho ? yuvaka ne kahA-deva ! merA. nAma abhamakumAra hai aura meM ApakA hI putra haiN| rAjA ne Azcarya ke sAtha pUchA-yaha kaise ? taba abhayakumAra ne pahale kA sArA vRttAnta kaha sunaayaa| yaha suna rAjA ko bahuta harSa huyA aura snehapUrvaka usane use apane hRdaya se lagA liyaa| isake bAda rAjA ne pUchA-vatsa ! tumhArI mAtA kahA~ hai ? abhayakumAra ne kahA-merI mAtA zahara ke bAhara udyAna meM ThaharI huI hai / kumAra kI bAta suna kara rAjA usI samaya nandA rAnI ko lAne ke liye udyAna kI ora ravAnA huA / rAjA ke pahuMcane ke pahale hI abhayakumAra apanI mA~ ke pAsa lauTa AyA aura usane use sArA vRttAnta sunA diyA / rAjA ke Ane ke samAcAra pAkara nandA ne zRGgAra karanA cAhA ki abhayakumAra ne yaha kaha kara manA kara diyA ki pati se viyukta huI kulastriyoM ko apane pati ke darzana kiye binA zRGgAra na karanA caahiye| thor3I dera meM rAjA bhI udyAna meM A pahuMcA / nandA rAjA ke caraNoM meM girI / rAjA ne bhUpaNa vastra dekara usakA sammAna kiyaa| rAnI Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 zrI seThiyA jaina granthamAlA aura abhayakumAra ko sAtha lekara bar3I dhUmadhAma ke sAtha rAjA apane mahaloM meM lauTa aayaa| abhayakumAra kI vilakSaNa buddhi ko dekha kara rAjA ne use pradhAna mantrI ke pada para niyukta kara diyaa| vaha nyAya nItipUrvaka rAjya kArya calAne lgaa| bAhara khar3e raha kara hI kue se aMgUThI ko nikAla lenA abhayakumAra kI autpattikI buddhi thii|| (5) paTa (vastra)-do AdamI kisI tAlAba para jAkara eka sAtha snAna karane lge| unhoMne apane kapar3e utAra kara kinAre para rakha diye / eka ke pAsa or3hane ke liye UnI kambala thA aura dUsare ke pAsa ohane ke liye sUtI kapar3A thaa| sUtI kapar3e vAlA AdamI jaldI snAna karake Ahara nikalA aura kambala lekara ravAnA huaa| yaha dekha kara kammala kA svAmI zIghatA ke sAtha pAnI se bAhara nikalA aura pukAra kara kahane lagA-bhAI ! yaha kambala tumhArA nahIM kintu merA hai| ataH mujhe de do| para vaha dene ko rAjI na huaa| Akhira ve apanA nyAya karAne ke liye rAja darabAra meM phuNce| kisI kA koI sAkSI na hone se nirNaya honA kaThina samajha kara nyAyAdhIza ne apane buddhivala se kAma liyA / usane donoM ke sira ke bAloM meM kaMghI krvaaii| isa para kambala, ke vAstavika svAmI ke mastaka se Una ke tantu nikle| usI samaya nyAyAdhIza ne use kambala dilavA dI aura dUsare puruSa ko ucita daNDa diyA / kaMghI karayA kara una ke kambala ke asalI svAmI kA patA lagAne meM nyAyAdhIza kI autpattiko buddhi thii| . (6) zaraTa (giragiTa)-eka samaya eka seTha zaucAnivRtti ke liye jaMgala meM gyaa| asAvadhAnI se vaha eka bila para baiTha gyaa| sahasA eka zaraTa giragiTa) daur3atA huA aayaa| bila meM praveza karate hue usa kI pU~cha kA sparza usa seTha ke gudAbhAga se ho gyaa| seTha ke mana Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 263 meM vahama ho gayA ki yaha giragiTa mere peTa meM calA gayA hai| isI bahama ke kAraNa vaha apane Apa ko rogI samajha kara pratidina durvala hone lgaa| eka samaya vaha eka vaidya ke pAsa gayA / vaidya ne usako bImArI kA sArA hAla pUchA / seTha ne Adi se anta taka sArA vRttAnta kaha sunaayaa| vaidya ne acchI taraha parIkSA karake dekhA kintu use koI bImArI pratIta nahIM huI / vaidya ko yaha nizcaya ho gayA ki ise kevala bhrama huA hai| kucha soca kara caidya ne kahAmaiM tumhArI bImArI miTA degA kintu sau rupaye lUgA / seTha ne vaidya kI vAna svIkAra kara lii| vaidya ne usako virecaka auSadhi dii| idhara usane lAkha ke rasa se lipaTA huA giragiTa miTTI ke vartana meM rakha diyaa| phira usI miTTI ke bartana meM seTha ko zauca jAne ko kahA / zauca nivRtti ke pazcAt vaidya ne seTha ko miTTI ke bartana meM par3e hue giragiTa ko dikhalA kara kahA-dekho! tumhAre paMTa se giragaTa nikala gayA hai| use dekha kara seTha kI zaMkA dUra ho gaI / vaha apane Apako nIroga anubhava karane lagA jisase thor3e hI dinoM meM usakA zarIra pahale kI taraha puSTa ho gayA / vaidya kI yaha a.tpattikI buddhi thii| (7) kAka-bainAtaTa grAma meM eka samaya eka bauddha bhikSune kisI jaina sAdhu se pUchA-tumhAre arhanta sarvajJa haiM aura tama unakI santAna ho to batalAyo isa gaoNva meM kitane kaue haiM ? usakA zaThatApUrNa prazna suna kara jaina sAdhu ne vicArA ki sarala bhAva se uttara dene se yaha nahIM maanegaa| isa dhUrta ko dhUrtatA se hI javAba denA caahie| aisA soca kara usane apane buddhi dala se javAba diyA ki isa gaoNva meM sATha hajAra kaue haiN| bauddha bhikSu ne kahA yadi isase kama jyAdA ho to ? jaina ne uttara diyA-yadi kama hoM to jAnanA cAhiye ki yahA~ ke kaue vAhara mehamAna gaye hue haiM aura yadi Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrI seThiyA jaina granthamAlA adhika hoM to jAnanA cAhie ki bAhara ke kaue yahA~ mehamAna Aye hue haiM yaha uttara suna kara cauddha bhikSu niruttara hokara cupacApa calA gyaa| jaina sAdhu kI yaha autpattikI buddhi thii| . (8) uccAra (mala parIkSA)-kisI zahara meM eka brAhmaNa rahatA thaa| usakI strI rUpa aura yauvana meM bharapUra thA / eka bAra vaha apanI strI ko sAtha lekara dUsare gA~va jA rahA thaa| rAste meM unheM eka dhUrta pathika milaa| brAhmaNI kA usake sAtha prema ho gyaa| phira kyA thA, dhUrta ne brAhmaNI ko apanI patnI kahanAzurU kara diyaa| isa para brAhmaNa ne usakA virodha kiyaa| dhIre dhIre donoM meM brAhmaNI ke liye vivAda bar3ha gayA / anta meM ve donoM isakA phaisalA karAne ke . liye nyAyAlaya meM pahuMce / nyAyAdhIza ne donoM se alaga alaga pUchA ki kala tumane aura tumhArI strI ne kyA kyA khAyA thaa| brAhmaNa ne kahA-maiMne aura merI strI ne kala tila ke laDDU khAye the| dhUrta ne aura kucha hI btlaayaa|is para nyAyAdhIza ne brAhmaNI ko julAva dilaayaa| julAba lagane para mala dekhA gayA to tila dikhAI diye nyAyAdhIza ne brAhmaNa ko usakI strI sauMpa dI aura dhUrta ko nikAla diyaa| nyAyAdhIza kI yaha autpattikI buddhithii| ___(6) gaja-vasantapura kA rAjA atizaya buddhi sampanna pradhAna mantrI ko khoja meM thaa| buddhi kI parIkSA ke liye usane eka hAthI corAhe para ba~dhavA diyA aura yaha ghoSaNA karavAI-jo isa hAthI ko tola degA, rAjA usako bahuta bar3A inAma degA / rAjA kI ghopaNA suna kara eka buddhimAna puruSa ne hAthI ko tolanA svIkAra kiyaa| usane ekabar3e sarovara meM hAthI ko nAva para cddh'aayaa| hAthI ke car3ha jAne para usake vajana se nAva jitanI pAnI meM DUbI vahA~ usane eka rekhA (lakIra) khIMca dI phira nAva ko kinAre lAkara . hAthI ko utAra diyA aura usameM bar3e bar3e patthara bharanA zurU kiyaa| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta cola saMgraha, chaThA mAga 265 usane nAva meM itane patthara bhare ki rekhAGkita bhAga taka nAva pAnI meM huba gii| isake bAda usane pattharoM ko tola liyA / sabhI pattharoM kA jo vajana huA vahI usane hAthI kA tola batA diyA / rAjA usakI buddhimatA para bahuta prasanna huA aura use apanA pradhAna mantrI banA diyaa| (10) ghayaNa (maoNDa)-eka bhaoNDa thA / vaha rAjA ke bahuta mu~ha lagA huA thaa| rAjA usake sAmane apanI rAnI kI bahuta prazaMsA kiyA karatA thaa| eka dina rAjA ne kahA-merI rAnI pUrNa AjJAkAriNI hai / bhaoNDa ne kahA-mahArAja ! rAnIjI AjJAkAriNI to hoMgI kintu apane svArtha ke liye / rAjA ne kahA-aisA nahIM ho sakatA, vaha mere liye apane svArtha ko bhI chor3a sakatI hai| bhA~Da' ne kahA-ApakA pharamAnA ThIka hogA para maiMne kahA hai usakI bhI parIkSA karake dekha liijiye| rAjA ne pUchA-kisa taraha parIkSA karanI cAhiye ? uttara meM maoNDa ne kahA-mahArAja ! Apa rAnIjI se kahiye ki maiM dUsarA vivAha karanA cAhatA huuN| usI ko maiM paTarAnI banAU~gA aura usake putra ko rAjagaddI duuNgaa| __ rAjA ne dUsare dina rAnI se aisA hI khaa| rAjA kI bAta suna kara rAnI ne kahA-deva ! yadi Apa dUsarA vivAha karanA cAhate haiM to yaha ApakI icchA kI bAta hai kintu rAjagaddI kA adhikArI to vahI rahegA jo sadA se rahatA AyA hai| isameM koI bhI dakhala nahIM de sakatA / rAnI kI bAta suna kara rAjA kucha muskarAyA / rAnI ne muskarAne kA kAraNa pUchA kintu asalI bAta na patA kara rAjA ne use TAla denA cAhA / jaba rAnI ne bahuta Agraha pUrvaka muskarAhaTa kA kAraNa pUchA to rAjA ne maoNDa kI kahI huI vAta rAnI se kaha dii| rAnI usa para bahuta kupita huii| usane use dezanikAle kA hukma de diyaa| rAnI kA hukma suna kara vaha bahuta Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA ghabarAyA aura socane lagA ki aba kyA karanA cAhie / usane apanI buddhi se eka upAya socaa| usane jUtoM kI eka bar3I gaThar3I baaNdhii| use sira para dhara kara vaha rAnI ke mahaloM meM gayA aura kahalAyA ki AjJAnusAra dUsare deza jA rahA huuN| sira para gaThaDI dekha kara rAnI ne usase pUchA-yaha kyA hai ? usane kahA-yaha jUtoM kI gaThar3I hai / rAnI ne kahA-yaha kyoM lI hai ? usane kahAina jUtoM ko pahanatA huA jahA~ taka jA sakuMgA jAU~gA aura Apa kI kIrti kA khUba vistAra kruuNgaa| rAnI apakIrti se Dara gaI aura usane dezanikAle ke hukma ko radda karavA diyA / bhA~Da kI yaha autpattikI buddhi thii| (11) golaka (lAkha kI golI)-eka bAra kisI cAlaka ke nAka meM lAkha kI golI pha~sa gaI / bAlaka ko zvAsa lene meM kaSTa hone lagA / bAlaka ke mAtA pitA bahuta cintita hue| ve use eka sunAra ke pAsa le gye| sunAra ne apane buddhivala se kAma liyA / usane lohe kI eka patalI zalAkA ke agramAga ko tapA kara sAvadhAnI pUrvaka use bAlaka ke nAka meM DAlA aura lAkha kI golI ko garma karake usase khIMca lI / vAlaka svastha ho gyaa| usake mAtA pitA bahuta prasanna hue| unhoMne sunAra ko bahuta inAma diyaa| sunAra kI yaha autpattikI buddhi thii| (12) stambha-kisI samaya eka rAjA ko atizaya buddhizAlI mantrI kI AvazyakatA huI / buddhi kI parIkSA karane ke liye rAjA ne tAlAba ke bIca meM eka stambha gar3abA diyA aura yaha ghopaNA karavAI ki jo vyakti tAlAba ke kinAre para khar3A raha kara isa stambha ko rassI se bAMdha degA use rAjA kI ora se eka lAkha rupaye inAma meM diye jaayeNge| yaha ghoSaNA suna kara eka buddhimAna purUSa ne tAlAba ke kinAre para lohe kI eka kIla gAr3a dI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMvaha chaThA bhAga 267 aura usameM rassI bAMdha dii| usI rassI ko sAtha lekara vaha tAlAba ke kinAre kinAre cAroM ora ghuumaa| aisA karane se bIca kA stambha rassI se baMdha gayA / usakI buddhimattA para rAjA bahuta prasanna huaa| rAjA ne use apanA mantrI banA diyA / stambha ko vAMdhane kI usa purupa ko autpattikI buddhi thii| (13) tullaka-kisI nagara meM eka parivAjikA rahatI thii| vaha pratyeka kArya meM baDI kuzala thii| eka samaya usane rAjA ke sAmane pratijJA kI-deva ! jo kAma dUsare kara sakate haiM ve sabhI maiM kara sakatI huuN| koI kAma aisA nahIM hai jo mere liye azakya ho| rAjA ne nagara meM paritrAjikA kI pratijJA ke sambandha meM ghoSaNA karavA dii| nagara meM bhikSA ke liye ghUmate hue eka lullaka ne yaha ghopaNA sunI / usane rAjapuruSoM se kahA-maiM parivAjikA ko harA dUMgA / rAjapuruSoM ne ghoSaNA banda kara dI aura lauTa kara rAjA se nivedana kara diyA / nizcita samaya para cullaka rAjasabhA meM upasthita huaa| use dekha kara mu~ha banAtI huI parivAjikA avajJApUrvaka kahane lagI-isase kisa kArya meM barAbarI karanA hogaa| kSullaka ne kahA-jo maiM karU~ vahI tuma karatI jAo / yaha kaha kara usane apanI laMgoTI haTA lI / paritrAjikA aisA nahIM kara skii| bAda meM kSullaka ne isa prakAra pezAna kiyA ki kamalAkAra citra bana gyaa| paritrAjikA aisA karane meM bhI asamartha thii| parivAjikA hAra gaI aura vaha lajjita ho rAja sabhA se calI gii| kSullaka kI yaha autpattikI buddhi thii| (14) mArga-eka purupa apanI strI ko sAtha le, ratha meM baiTha kara dUsare gaoNva ko jA rahA thaa| rAste meM strI ko zarIra cintA huI / isaliye vaha ratha se utarI / vahA~ vyantara jAti kI eka devI rahatI thii| vaha puruSa ke rUpa saundarya ko dekha kara usa, para Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 zrI seThiyA jaina granthamAlA Asakta ho gaI / strI ke zarIracintA-nivRtti ke liye jaMgala meM kucha dUra calI jAne para vaha strI kA rUpa banA kara ratha meM Akara puruSa ke pAsa baiTha gii| jaba strI zarIracintA se nivRtta ho ratha kI tarapha Ane lagI to usane pati ke pAsa apane sarIkhe rUpayAlI dUsarI strI ko dekhA / idhara strI ko AtI huI dekha kara vyantarI ne puruSa se kahA-yaha koI vyantarI mere sarIkhA rUpa banA kara tumhAre pAsa AnA cAhatI hai / isaliye ratha ko jaldI calAyo / vyantarI ke kathanAnusAra puruSa ne ratha ko hA~ka diyaa| ratha hA~ka dene se strI jora jora se rone lagI aura rotI rotI bhAga kara ratha ke pIche Ane lgii| use isa taraha rotI huI dekha puruSa asamaJjasa meM par3a gayA aura usane ratha ko dhImA kara diyaa| thor3I dera meM vaha strI stha ke pAsa A pahu~cI / aba donoM meM jhagar3A hone lgaa| eka kahatI thI ki maiM isakI strI hU~ aura dUsarI kahatI thI-maiM isakI strI huuN| Akhira lar3atI jhagar3atI ve donoM gAMva taka pahu~ca gii|vhaaNnyaayaaly meM donoM ne phariyAda kii| nyAyAdhIza ne puruSa se pUchA-tumhArI strI kaunasI hai ? unara meM usane kahA-donoM kA eka sarIkhA rUpa hone se maiM nizcayapUrvaka kucha bhI nahIM kaha sakatA / taba nyAyAdhIza ne apane buddhivala se kAma liyA / usane puruSako dUra biThA diyA aura phira una donoM striyoM se kahA-tuma donoM meM jo pahale apane hAtha se usa puruSa ko chU legI vahI usakI strI samajhI jaaygii| nyAyAdhIza kI bAta suna kara vyantarI bahuta khuza huii| usane turanta vaikriya zakti se apanA hAtha lambA karake puruSa ko chU liyaa| isase nyAyAdhIza samajha gayA ki yaha koI vyantarI hai / usane use vahA~ se nikalavA diyA aura puruSa ko usakI strI sauMpa dii| isa prakAra nirNaya karanA nyAyAdhIza kI autpattikI buddhi thii| : (15)trI -mUladeva aura puNDarIka nAma ke do mitra the| eka Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 266 dina ve kahIM jA rahe the| rAste meM unhoMne eka dampati ( pati patnI) ko jAte hue dekhA / trI ke adbhuta rUpa lAvaNya ko dekha kara puNDarIka usa para mugdha ho gayA / usane mUladeva se kahA- mitra ! yadi isa strI se mujhe milA do to maiM jIvita raha sakUMgA anyathA mara jAU~gA / mUladeva ne kahA- mitra ! ghabarAo mata / maiM jarUra tumheM isase milA dU~gA | isake bAda ve donoM usa dampati se najara cacAte hue zIghra hI bahuta dUra nikala gaye / Age jAkara mUladeva ne puNDarIka ko vananikunja meM niThA diyA aura svayaM rAste para Akara khar3A ho gayA / jana prati patnI vahA~ pahu~ce to mUla deva ne pati se kahA - mahAzaya ! isa cananikuJja meM merI strI prasava vedanA se kaSTa pA rahI hai / thoDI dera ke liye Apa apanI strI ko vahA~ bheja deM to bar3I kRpA hogii| pati ne patnI ko vahA~ jAne ke liye kaha diyaa| strI bar3I catura thI / vaha gaI aura vana nikuJja meM puruSa ko baiThA huA dekha kara kSaNa mAtra meM lauTa aaii| zrAkara usane mUladeva se ha~sate hue kahA - yApakI strI ne sundara bAlaka ko janma diyA hai / donoM kI yAnI mUladeva aura usa strI kI autpattikI buddhi thI / (16) par3a ( pati kA dRSTAnta) - kisI gA~va meM do bhAI rahate the / una donoM ke eka hI strI thI / vaha strI donoM se prema karatI thI / logoM ko Arya hotA thA ki yaha strI apane donoM patiyoM se ekasA prema kaise karatI hai ? yaha bAta rAjA ke kAnoM taka bhI pahu~cI / rAjA ko bar3A Azcarya huA / usane mantrI se isakA jikra kiyA / mantrI ne kahA- deva ! aisA kadApi nahIM ho sktaa| donoM bhAiyoM meM se choTe yA bar3e kisI eka para usakA avazya vizeSa prema hogA / rAjA ne kahA- yaha kaise mAlUma kiyA jAya 1 mantrI ne kahA- deva ! maiM aisA prayatna karU~gA ki zIghra isakA patA laga jAyagA / , : eka dina mantrI ne usa strI ke pAsa yaha Adeza bhejA ki kala prAtaH Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 zrI seThiyA jainagranthamAlA kAla tuma apane donoM patiyoM ko do gA~voM meM bheja denaa| eka ko pUrva dizA ke amuka gA~va meM aura dUsare ko pazcima dizA ke amuka gA~va meM bhejanA / unheM yaha bhI kaha denA ki kala zAma ko hI ve donoM vApisa lauTa aaceN| donoM bhAiyoM meM se eka para strI kA adhika prema thA aura dUsare para kucha kama / isaliye usane apane vizeSa priya pati ko pazcima kI tarapha mejA aura dUsare ko pUrva kI tarapha / pUrva kI tarapha jAne vAle puruSa ke jAte samaya aura Ate samaya sUrya sAmane rahatA thA aura pazcima kI tarapha jAne vAle ke pITha pIche / isa para se mantrI ne yaha nirNaya kiyA ki pazcima kI tarapha bhejA gayA puruSa usa strI ko adhika priya hai aura pUrva kI tarapha bhejA huA usase kama priya hai| mantrI ne apanA nirNaya rAjA ko sunAyA / rAjA ne mantrI ke nirNaya ko svIkAra nahIM kiyA aura kahA ki eka ko pUrva meM aura dUsare ko pazcima meM bhejanA usake liye anivArya thA kyoMki hukma aisA hI thaa| isaliye kauna adhika priya hai aura kaoNna krama, isa bAta kA nirNaya isase karo kiyA jA sakatA hai| * mantrI ne dUsarI bAra phira usa strI ke pAsa Adeza bhejA ki tuma apane donoM patiyoM ko phira unhIM gA~voM ko bhejo| mantrI ke AdezAnusAra strI ne apane donoM patiyoM ko pahale kI taraha hI gA~voM meM bheja diyaa| isake bAda mantrI ne aisI vyavasthA kI ki do AdamI usa strI ke pAsa eka hI sAtha phuNce| donoM ne kahA ki tumhAre pati rAste meM asvastha ho gaye haiN| donoM patiyoM ke asvastha hone. ke samAcAra suna strI ne eka ke liye, jisa para kama prema thA, kahAye to sadA aise hI rahA karate haiN| phira dUsare ke lie, jisa para adhika prema thA, kahA-ye bahuta ghabarA rahe hoNge| isaliye pahale unheM dekha luuN| yaha kaha kara vaha apane vizeSa priya pati kI khabara Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 271 lene ke liye ravAnA ho gii| donoM puruSoM ne mantrI ke pAsa jAkara sArA hAla kaha diyA aura mantrI ne rAjA se nivedana kiyA / rAjA mantrI kI buddhimattA para bahuta prasanna huA / yaha mantrI kI autpattikI buddhi thii| (17) putra-eka seTha ke do striyA~ thiiN| unameM eka putravatI aura dUsarI bandhyA thI / bandhyA strI bhI bAlaka ko bahuta pyAra karatI thI / isaliye bAlaka donoM ko hI mA~ samajhatA thaa| vaha yaha nahIM jAnatA thA ki yaha merI sagI mA~ hai aura yaha nahIM hai| kucha samaya pazcAt seTha saparivAra paradeza calA gyaa| vahA~ pahu~cate hI seTha kI mRtyu ho gaI / taba donoM striyoM paraspara jhagar3ane lgiiN| eka ne kahA-yaha putra merA hai, isaliye gRhasvAminI maiM huuN| isa para dusarI ne kahA-yaha putra terA nahIM, merA hai, ataH gRhasvAminI maiM huuN| isa viSaya para donoM meM kalaha hotA rahA / anta meM donoM rAjadaracAra maiM phariyAda lekara gii| donoM triyoM kA kathana suna kara mantrI ne apane naukaroM ko bulA kara kahA-inakA saba dhana lAkara do bhAgoM meM bA~Ta do| isake bAda isa laDake ke bhI karavata se do Tukar3e kara DAlo aura eka eka Tukar3A donoM ko de do| mantrI kA nirNaya suna kara putra kI saccI mAtA kA hRdaya kA~pa uThA / bajrAhata kI taraha dukhI hokara vaha mantrI se kahane lagImantrIjI ! yaha putra serA nahIM hai| mujhe dhana bhI nahIM cAhiye / yaha putra bhI isI kA rakhiye aura isI ko ghara kI mAlakina banA diijiye| maiM to kisI ke yahA~ naukarI karake apanA nirvAha kara lUMgI aura isa bAlaka ko dUra hI se dekha kara apane ko kRtakRtya samaragI para isa prakAra putra ke na rahane se to abhI hI merA sArA saMsAra andhakAra pUrNa ho jaaygaa| putra ke jIvana ke liye eka strI isa prakAra cillA rahI thI para dUsarI strI ne kucha nahIM khaa| isase nAra meM phariyAda lekarama kalaha hotA rhaa| ataH gRhasvAminAsa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrI seThiyA jaina granthamAlA mantrI ne samajha liyA ki putra kA kharA darda isI ko hai isaliye yahI isakI saccI mAtA hai| tadanusAra usane usa strI ko putra de diyA aura usI ko ghara kI mAlakina kara dii| dUsarI strI tiraskAra pUrvaka vahA~ se nikAla dI gaI / yaha mantrI kI autpattikI buddhi thii| . (18) madhuliktha (madhucchatra)-eka nadI ke donoM kinAroM para dhIvara (machue) loga rahate the| donoM kinAroM para basane vAle dhIvaroM meM pArasparika jAtIya sambandha hone para bhI Apasa meM kucha vaimanasya thaa| isaliye unhoMne apanI striyoM ko virodhI pakSa vAle kinAre para jAne ke liye manA kara rakhA thaa| kintu jaba dhIvara loga kAma para cale jAte the tava striyA~ dUsare kinAre para calI jAtI thIM aura Apasa meM milA karatI thiiN| eka dina eka dhIvara kI strI virodhI pakSa ke kinAre gaI huI thii| usane vahA~ se apane ghara ke pAsa kuJja meM eka madhucchana (zahada se bharA huA madhumakkhiyoM kA chattA) dekhA / use dekha kara vaha ghara calI aaii| kucha dinoM bAda dhIvara ko auSadhi ke liye zahada kI AvazyakatA huI / vaha zahada kharIdane vAjAra jAne lagA to usakI strI ne usako kahA-bAjAra se zahada kyoM kharIdane ho ? ghara ke pAsa hI to madhucchana hai / calo, maiM tumako dikhAtI huuN| yaha kaha kara vaha pati ko sAtha lekara madhucchA dikhAne gii| kintu idhara udhara hU~Dhane para bhI use madhucchatra dikhAI nahIM diyaa| taba strI ne kahA-usa tIra se barAbara dikhAI detA hai / calo, vahI caleM / vahA~ se maiM tumheM jarUra dikhA duuNgii| yaha kaha kara vaha pati ke sAtha dUsare tIra para AI aura vahA~ se usane madhucchatra dikhA diyA / isase dhIvara ne anAyAsa hI yaha samajha liyA ki merI strI manA karane para bhI isa kinAre AtI jAtI rahatI hai / yaha usakI autpattikI buddhi thii| . (16) mudrikA-kisI nagara meM eka purohita rahatA thaa| logoM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * wwwmmmmmmmmmmmm. w bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 273 meM vaha satyavAditA aura ImAnadArI ke liye prasiddha thaa|log kahate the ki vaha kisI kI dharohara nahIM dbaataa| bahuta samaya se rakhI huI dharohara ko bhI vaha jyoM kI tyoM lauTA detA hai / isI vizvAsa para eka garIba AdamI ne apanI dharohara usa purohita ke pAsa rakhI aura vaha paradeza calA gyaa| bahuta samaya ke bAda vaha paradeza se lauTa kara pAyA aura purohita ke pAsa jAkara usane apanI dharohara maaNgii| purohita bilkula anajAna sA banakara kahane lagAtuma kauna ho ? maiM tumheM nahIM jaantaa| tumane mere pAsa dharohara kara rakhI thI ? purohita kA uttara suna kara vaha bar3A nirAza huA / dharohara hI usakA sarvasva thaa| usake cale jAne se vaha zUnyacitta hokara idhara udhara bhaTakane lgaa| ___ eka dina usane pradhAna mantrI ko jAte dekhA / vaha usake pAsa pahuMcA aura kahane lagA-purohitajI ! eka hajAra moharoM kI merI dharohara mujhe vApisa kara dIjiye / usake ye vacana suna kara mantrI sArI bAta samajha gayA / use usa puruSa para bar3I dayA AI / usa ne isa viSaya meM rAjA se nivedana kiza aura usa garIba ko bhI hAjira kiyA / rAjA ne purohita ko bulA kara kahA- isa puruSa kI dharohara tuma vApisa kyoM nahIM lauTAte ? purohita ne kahArAjan ! maiMne isakI dharohara hI nahIM rkhii| isa para rAjA cupa raha gayA / purohita ke vApisa lauTa jAne para rAjA ne usa AdamI se pUchA-batalAo, saca bAta kyA hai ? tumane purohita ke yahA~ kisa samaya aura kisa ke sAmane dharohara rakhI thI ? isa para usa AdamI ne sthAna, samaya aura upasthita vyaktiyoM ke nAma batA diye| ___ dUsare dina rAjA ne pugehita ke sAtha khelanA zurU kiyaa| khelate khelate unhoMne Apasa meM apane nAma kI aMgUThiyAM badala lii| isake pazcAt apane eka naukara ko bulA kara rAjA ne use Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrI seThiyA jaina granthamAlA purohita kI aMgUThI dI aura kahA-purohita ke ghara jAkara inakI strI se kahanA ki purohitajI amuka dina amuka samaya dharohara meM rakhI huI usa garIba kI eka hajAra moharoM kI nolI ma~gA rahe haiM / Apake vizvAsa ke liye unhoMne apanI aMgUThI bhejI hai| purohita ke ghara jAkara naukara ne usakI strI se aimA hI khaa| . pugehita kI aMgUThI dekha kara tathA anya bAtoM ke mila jAne se strI ko vizvAsa ho gayA aura usane Aye hue puruSa ko usa garIba kI nolI de dI ! naukara ne jAkara vaha nolI rAjA ko de dii| rAjA ne dUsarI aneka noliyoM ke bIca vaha nolI rakha dI aura usa garIba ko bhI vahA~ bulA kara biThA diyaa| purohita bhI pAsa hI meM baiThAthA / aneka noliyoM ke bIca apanI nolI dekha kara garIba bahuta prasanna huaa| usane vaha nolo dikhAte hue rAjA se kahAsvAmin ! merI no nI ThIka aisI hI thii| yaha suna kara rAjA ne vaha nolI use de dI aura purohita ko jihvAcheda kA kaThora daNDa diyA dharohara kA patA lagAne meM rAjA kI autpattikI buddhi thii| (20) aGka-eka nagara meM eka pretiSThita seTha rahatA thA loga use bahuta vizvAsapAtra samajhane the / eka samaya eka AdamI ne usake pAsa eka hajAra rupayoM se bharI huI eka nolI rakhI aura vaha paradeza calA gyaa| seTha ne usa gelI ke nIce ke bhAga ko kATa kara usameM se rupaye nikAla liye aura badale meM nakalI rupaye bhara diye / nolI ke kaTe hue bhAgako sAvadhAnI pUrvaka silA kara usane use jyoM kI tyoM rakha dI / - kucha dinoM bAda vaha AdamI paradeza se lauTa kara aayaa| seTha ke pAsa jAkara usane apanI nolI mAMgI taba seTha ne usakI nolI de dii| ghara Akara usane nolI ko kholA aura dekhA to sabhI khoTe rupaye nikale / usane jAkara seTha se khaa| seTha ne javAba diyA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 275 - maiMne to tumheM apanI nolI jyoM kI tyoM lauTA dI hai| aba maiM kucha nahIM jAnatA / anta meM usa AdamI ne rAjadarabAra meM phariyAda kii| nyAyAdhIza ne pUchA-tumhArI nolI meM kitane rupaye the? usane javAna diyA-eka hajAra rupaye nyAyAdhIza ne usameM khare rupaye DAla kara dekhA to jitanA bhAga kaTA huA thA utane rupaye yAko baca gaye, zeSa saba samA gaye / nyAyAdhIza ko usa AdamI kI vAta saccI mAlUma par3I / umane seTa ko bulAyA aura anuzAsana pUrvaka asalI rupaye dilavA diye / nyAyAdhIza kI yaha autpattikI buddhi thii| (21) nANaka-eka zrAdamI kisI seTha ke yahA~ moharoM se bharI huI thailI rakha kara dezAntara gyaa| kaI varSoM ke bAda seTha ne usa thailI meM se asalI mohareM nikAla lI aura gina kara utanI hI nakalI mohareM vApisa bhara dI tathA thailI ko jyoM kI tyoM silA kara rakha dI / kaI varSoM ke pazcAt ukta dharohara kA svAmI dezAntara se lauTa AyA / seTha ke pAsa jAkara usane thailI maaNgii| seTha ne usakI thailI de dI / vaha use lekara ghara calA aayaa| jaba thailI ko khola kara dekhA to asalI moharoM kI jagaha nakalI mohareM niklii| usane jAkara seTa se kahA / seTa ne javAba diyA-tumane mujhejo thailI dI thI, maine vahI tumheM vApisa lauTA dI hai / nakalI asalI ke viSaya meM meM kucha nahIM jAnatA / seTa kI bAta suna kara vaha bahuta nirAza huaa| koI upAya na dekha usane nyAyAlaya meM phariyAda kii| nyAyAdhIza ne usase pUchA-tumane seTha ke pAsa thailI kara rakhI thI ? usane thailI rakhane kA ThIka samaya batA diyA / __nyAyAdhIza ne moharoM para kA samaya dekhA to mAlUma huA ki ve pichale kucha varSoM kI naI banI huI haiM, jaba ki thailI moharoM ke samaya se kaI varSa pahale rakhI gaI thii| usane seTha ko jhUThA tthhraayaa| dharohara ke mAlika ko asalI mohareM dilavAI aura seTha ko Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zrI seThiyA jaina granthamAlA daNDa diyaa| nyAyAdhIza kI yaha autpattikI buddhi thii| (22) bhikSu-kisI jagaha eka bAvAjI rahate the| unheM vizvAsapAtra samajha kara eka vyakti ne unake pAsa apanI moharoM kI thailI amAnata rakhI aura vaha paradeza calA gyaa| kucha samaya pazcAt vaha lauTa kara aayaa| bAvAjI ke pAsa jAkara usane apanI thailI maaNgii| bAbAjI TAlATulI karane ke liye use Aja kala batAne lge| Akhira usane kucha juAriyoM se mitratA kI aura unase sArI hakIkata khii| unhoMne kahA-tuma cintA mata karo, hama tumhArI thailI dilavA deNge| tuma amuka dina, amuka samaya bAvAjI ke pAsa Akara takAjA karanA / hama vahA~ Age taiyAra mileNge| juAriyoM ne gerue vastra pahana kara saMnyAso kA veza bnaayaa| hAtha meM sone kI khUTiyA~ lekara ve bAbAjI ke pAsa Aye aura kahane lage-hama loga yAtrA karane jAte haiN| Apa bar3e vizvAsapAtra haiM, isaliye ye sone kI khUTiyA~ vApisa lauTane taka hama Apake pAsa rakhanA cAhate haiN| yaha bAtacIta ho hI rahI thI ki pUrva saMketa ke anusAra vaha vyakti bAvAjI ke pAsa AyA aura thailI mA~gane lagA / sone kI khU TiyA~ dharohara rakhane vAle sanyAsiyoM ke sanmukha apanI pratiSThA kAyama rakhane ke liye vAvAjI ne usI samaya usakI thailI lauTA dii| vaha apanI thailI lekara ravAnA huaa| apanA prayojana siddha ho jAne se saMnyAsI veSadhArI juArI loga bhI koI bahAnA banA kara sone kI khuTiyaoN le apane sthAna para lauTa aaye| babAjI se dharohara dilavAne kI juAriyoM kI autpattikI buddhi thii| (23) ceTakanidhAna (vAlaka aura khajAne kA dRSTAnta)eka gA~va meM do AdamI the| unameM Apasa meM mitratA ho gii| eka bAra una donoM ko eka nidhAna (khajAnA) prApta huA / use dekha Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha. ThA bhAga 277 kara eka ne mAyApUrvaka kahA-mitra ! acchA ho ki hama kala zubha nakSatra meM isa nidhAna ko grahaNa kreN| dUsare ne sarala bhAva se usakI bAta mAna lii| nidhAna ko chor3a kara ve donoM apane apane ghara cale gye| rAta ko mAyAcI mitra nidhAna kI jagaha gyaa| usane vahA~ se sArA dhana nikAla liyA aura badale meM koyale bhara diye| dUsare dina prAtaHkAla donoM mitra vahA~ jAkara nidhAna ko khodane lage to usameM se koyale nikale / koyale dekhate hI mAyAvI mitra sira pITa pITa kara jora se rone lagA-mitra ! hama bar3e abhAge haiN| baiMca ne hameM A~khe dekara vApisa chIna lI jo nidhAna dikhalA kara koyale dikhlaaye| isa prakAra vanAvaTI rote cillAte hue vaha bIca bIca meM apane mitraM ke cehare kI ora dekha letA thA ki kahIM use mujha para zaka to nahIM huA hai| usakA yaha DhoMga dekha kara dUsarA mitra samajha gayA ki isI kI yaha karatUta hai / para apane bhAva chipA kara usane AzvAsana dete hue usase kahA-mitra ! aba cintA karane se kyA lAbha ? cintA karane se nidhAna thor3e hI milatA hai| kyA kiyA jAya apanA bhAgya hI aisA hai / isa prakAra usane use sAntvanA dii| phira donoM apane apane ghara cale gye| kapaTI mitra se badalA lene ke liye dUsare mitra ne eka upAya socA | usane mAyAvI mitra kI eka miTTI kI pratimA banavAI aura use ghara meM rakha dii| phira usane do bandara pAle / eka dina usane pratimA kI goda meM, hAthoM para, kandhoM para tathA anya jagaha bandaroM ke khAne yogya cIjeM DAla dI aura phira una vandaroM ko chor3a diyA / bandara bhUkhe the| pratimA para car3ha kara una cIjoM ko khAne / lge| bandaroM ko abhyAsa karAne ke liye vaha pratidina isI taraha karane lagA aura candara bhI pratimA para car3ha car3ha kara vahA~ rahI huI cIjoM ko khAne lge| dhIre dhIre bandara pravimA se yoM bhI khelane Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bhI seThiyA jaina granthamAlA mmmmmmm lge| isake bAda kisI parva ke dina usane mAyAko mitra ke donoM lar3akoM ko apane ghara jImane ke liye nimantraNa diyA / usane apane donoM putroM ko mitra ke ghara jImane ke liye bheja diyaa| ghara Ane para usane una donoM ko acchI taraha bhojana kraayaa| isake pazcAt usane unheM kisI dUsarI jagaha para chipA diyaa| jaba bAlaka lauTa kara nahIM Aye to dUsare dina lar3akoM kA pitA apane mitra ke ghara AyA aura usase donoM lar3akoM ke liye puuchaa| usane kahAM-usa ghara meM haiN| usa ghara meM mitra ke Ane se pahale hI usane pratimA ko haTA kara Asana bichA rakhAthA / vahIM para usane mitra ko bitthaayaa| isake bAda usane donoM bandaroM ko chor3a diyaa| ve kilakilAhaTa karate hue Aye aura mAyAvI mitra ko pratimA samajha kara usake aGgoM para sadA kI taraha uchalane kUdane lge| yaha, lIlA dekha kara vaha bar3e Azcarya meM par3A / tava dUsarA mitra kheda pradarzita karate hue kahane lagA--mitra ! yahI tumhAre donoM putra haiM / bahuta duHkha kI bAta hai ki ye donoM bandara ho gaye haiN| dekho! kisa taraha ye tumhAreprati apanA prema pradarzita kara rahe haiN| tava mAyAvI mitra bolA-mitra! tuma kyA kaha rahe ho ? kyA manuSya bhI kahIM va dara ho sakate haiM ? isa para dUsare mitra ne kahA-mitra bhAgya kI bAta hai| jisa prakAra,apane bhAgya ke phera se nidhAna (khajAnA se koyalA ho gayA usI prakAra bhAgya ke phera se evaM karma kI pratikUlatA se tumhAre putra bhI vandara ho gaye haiM / isameM Azcarya jaisI kyA bAta hai ? , mitra kI bAta suna kara usane samajha liyA ki ise nidhAna viSayaka merI cAlAkI kA patA laga gayA hai| aba yadi maiM apane putroM ke liye jhagar3A karU~gA to mAmalA bahuta bar3ha jAyagA / rAjadaraMvAra meM mAmalA pahu~cane para to nidhAna na merA rahegA, na isakA, hii| aisA soca kara usane use nidhAna viSayaka saccI hakIkata Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta vala saMgraha, chaThA bhAga 276 mam kaha dI aura apanI galatI ke liye kSamA maaNgii| nidhAna kA AdhA hissA bhI usane use de diyaa| isa para isane bhI usake donoM putroM ko use sauMpa diyA / apane putroM ko lekara mAyAvI mitra apane ghara calA aayaa| yaha mitra kI zrautpattikI buddhi thii| (24, zikSA-eka purupa dhanuvidyA meM bahA dakSa thaa| ghUmate hue vaha eka gA~va meM pahuMcA aura vahA~ seThoM ke lar3akoM ko dhanuvidyA sikhAne lgaa| lar3akoM ne use bahuta dhana diyaa| jaba yaha bAta seThoM ko mAlUma huI to unhoMne socA ki isane lar3akoM se bahuta dhana le liyA hai / isaliye jaba yaha yahA~ se apane gA~va ko ravAnA hogA to ise mAra kara sArA dhana vApisa le leNge| - kisI prakAra ina vicAroM kA panA kalAcArya ko laga gyaa| usane dUsare gA~va meM rahane vAle apane sambandhiyoM ko khabara dI ki amuka rAta ko maiM gocara ke pieDa nadI meM pheMkU gA, Apa unheM le lenA / isake pazcAt kalAcArya ne gobara ke kucha rieDoM meM dravya milA kara unheM dhUpa meM mukhA diyA / kucha dinoM bAda usane lar3akoM se kahA-amuka tithi parva ko rAtri ke samaya hama loga nadI meM snAna karate haiM aura mantrocAraNapUrvaka govara ke pieDoM ko nadI meM pheMkate haiM aisI hamArI kulavidhe hai| lar3akoM ne kahA-ThIka hai| hama bhI yogya sevA karane ke liye taiyAra haiN| ___ aAkhira vaha parva bhI A phuNcaa| rAtri ke samaya kalAcArya lar3akoM ke sahayoga se gobara ke una piNDoM ko nadI ke kinAre le aayaa| kalAcArya ne snAna karake mantroccAraNa pUrvaka una gobara ke piNDoM ko nadI meM pheMka diyA / pUrva saMketAnusAra kalAcArya ke sambandhI janoM ne nadI meM se una govara ke piNDoM ko le liyA aura apane ghara le gaye / kalAcArya ne kucha dinoM bAda vidyArthiyoM ko vidyAdhyayana samApta Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 wormmmmmmmmmmmmmm zrI seThiyA jaina granthamAlA karavA diyaa| phira vidyArthI aura unake pitAoM se mila kara vaha apane gA~va ko ravAnA huaa| jAte samaya z2arUrI vastroM ke sivAya usa ne apane sAtha kucha nahIM liyaa| jaba seThoM ne dekhA ki isake pAsa kucha nahIM hai to unhoMne use mArane kA vicAra chor3a diyaa| kalAcArya sakuzala apane ghara lauTa aayaa| apane tana aura dhana donoM kI rakSA kara lI, yaha kalAcArya kI autpattikI buddhi thii| (25) arthazAstra-eka seTha ke do striyA~ thIM / eka putravatI thI aura dUsarI bandhyA / bandhyA strI bhI usa putra ko bahuta pyAra karatI thI / isaliye bAlaka yaha nahIM jAnatA thA ki merI sagI * mA~ kauna hai ? eka samaya seTha vyApAra ke nimitta bhagavAn sumatinAtha svAmI kI janmabhUmi hastinApura meM pahu~cA / saMyogavaza vaha vahA~ "pahu~cate hI mara gyaa| taba donoM striyoM meM putra ke liye jhagar3A hone lagA / eka kahatI thI ki yaha putra merA hai isaliye gRhasvAminI maiM bnuuNgii| dUsarI kahatI thI-yaha merA putra hai ataH ghara kI mAlakina maiM bnuuNgii| Akhira insApha karAne ke liye donoM rAjadarabAra meM phuNcii| mahArAnI maGganA devI ko jaba isa jhagar3e kI bAta mAlUma huI to unhoMne una donoM ko apane pAsa bulAyA aura kahA-kucha dinoM bAda mero kukSi se eka pratApI putra hone vAlA hai|vdd'aa hone para isa azokavRkSa ke nIce baiTha kara vaha tumhArA nyAya kregaa| isaliye taba taka tuma zAnti pUrvaka pratIkSA kro| vandhyAne socA, acchA huA, itane samaya taka to Ananda pUrvaka raha~gI phira jaisA hogA dekhA jAyagA / yaha soca kara usane mahArAnIjI kI bAta saharSa svIkAra kara lI / isase mahArAnIjI samajha gaI ki vAstava meM yaha putra kI mA~ nahIM hai / imaliye unhoMne dUsarI strI ko, jo vAstava meM putra ko mAtA thI, usakA putra de diyA aura gRhakhAminI bhI usI ko banA diyaa| jhUThA vivAda Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 281 karane ke kAraNa usa vandhyA strI ko nirAdarapUrvaka vahA~ se nikAla diyA gayA / yaha mahArAnI kI autpattikI buddhi thii| " (26) icchA mahaM (jo icchA ho so mujhe denA)-kisI zahara meM eka seTha rahatA thaa| vaha bahuta dhanI thA / usane apanA bahuta sA rupayA vyAja para karja de rakhA thaa| akasmAt seTha kA dehAnta ho gyaa| seThAnI logoM se rupayA vasUla nahIM kara sakatI thI / isaliye usane apane pati ke mitra se rupaye vasUla karane ke liye kahA / usane kahA-yadi merA hissA rakho to maiM koziza karU~gA / seThAnI ne kahA tuma rupaye vasUla karo phira tumhArI icchA ho so mujhe denA / seThAnI kI bAta suna kara vaha prasanna ho gayA / usane bamUlI kA kAma prArambha kiyA aura thor3e hI samaya meM usane seTa ke sabhI rupaye vasUla kara liye / jaba seThAnI ne rupaye mA~ge to vaha thor3A sA hissA seThAnI ko dene lgaa| seThAnI isa para rAjI na huii| usane rAjadarabAra meM phariyAda kI / nyAyAdhIza ne rupaye camUla karane vAle vyakti ko bulAyA aura pUchA-tuma donoM meM kyA zarta huI thI ? usane batalAyA, seThAnI ne mujha se kahA thA ki tuma mere rupaye vasUla karo / phira tumhArI icchA ho so mujhe denA / usakI bAta suna kara nyAyAdhIza ne camUla kiyA huA sArA dravya vahA~ maeNgavAyA aura usake do bhAga karavAye-eka bar3A aura dUsarA choTA / phira rUpaye vasUla karane vAle se pUchA- kauna sA bhAga lene kI tumhArI icchA hai ? usane kahA-merI icchA yaha bar3A bhAga lene kI hai| taba nyAyAdhIza ne kahA-tumhArI zarta ke anusAra yaha bar3A bhAga seThAnI ko diyA jAyagA aura choTA tumheM / seThAnI ne tumheM yahI kahA thA ki tumhArI icchA ho so mujhe denA / tumhArI icchA bar3e bhAga kI hai isaliye yaha bar3A bhAga seThAnI ko milegA / nyAyAdhIza kI yaha autpattikI buddhi thii| Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI seThiyA jaina granthamAlA (27) zata sahastra (eka lAkha)-kisI jagaha eka parivrAjaka rahatA thaa| usake pAsa cAMdI kA eka bar3A pAtra thaa| parivrAjaka bar3A kuzAgra buddhi thaa| vaha eka bAra jo bAta suna letA thA vaha use jyoM kI tyoM yAda ho jAtI thii| use apanI tIvra buddhi kA kA bar3A, garva thA / eka bAra usane vahA~ kI janatA ke sAmane yaha pratijJA kI yadi koI mujhe azruta pUrva (pahale kabhI nahIM sunI huI) bAta sunAvegA to maiM use yaha cAMdI kA pAtra inAma meM duuNgaa| parivrAjaka kI pratijJA suna kaI loga use naI bAta sunAne ke liye Aye kintu koI bhI cA~dI kA pAtra prApta karane meM saphala na ho skaa| jo bhI naI bAta sunAtA vaha paritrAjaka ko yAda hojAtI aura vaha use jyoM kI tyoM vApisa sunA detA aura kaha detA ki yaha bAta to merI sunI huI hai| parivrAjaka kI yaha pratijJA eka siddhaputra ne sunii| usane logoM se kahA-yadi parivrAjaka apanI pratijJA para kAyama rahe to maiM avazya use naI bAta sunA duuNgaa| Akhira rAjA ke sAmane ve donoM pahu~ce aura janatA bhI bar3I tAdAda meM ikaTThI huI / siddhaputra kI ora sabhI kI dRSTi lagI huI thii| rAjA kI AjJA pAkara siddhaputra ne parivrAjaka ko uddezya karake nimnalikhita zloka par3hA tujha piyA maha piuNA, dhArei araguNagaM sayasahassaM / jai suyapuvvaM dijjau, aha na suyaM khorayaM desu // artha-mere pitA tumhAre pitA meM pUre eka lAkha rupaye mA~gate haiN| agara yaha bAta tumane pahale sunI hai to apane pitA kA karja cukA do aura yadi nahIM sunI hai to cA~dI kA pAtra mujhe de do| siddhaputra kI bAta suna parivrAjaka bar3e asamaJjasa meM par3a gyaa| nirupAya ho usane hAra mAna lI aura pratijJAnusAra cAMdI kA pAtra siddhaputra ko de diyaa| yaha siddhaputra kI autpattikI buddhi thii| (nandI sUtra TIkA sU0 27 gA062-65 taka) (nandIsUtra pU0 zrI hastImalajI ma. dvArA sazodhita va anuvAdita) Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 283 aTThAIsavA~ bola saMgraha 650-matijJAna ke aTThAIsa bheda indriya aura mana kI sahAyatA se yogya deza meM rahI huI vastu ko jAnane vAlA jJAna matijJAna (Abhinivodhika jJAna) kahalAtA hai| matijJAna ke mukhya cAra bheda hai-avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA / ina cAroM kA lakSaNa isa prakAra hai avagraha-indriya aura padArtha ke yogya sthAna meM rahane para sAmAnya pratibhAsa rUpa darzana ke bAda hone vAlA avAntara sattA sahita vastu kA sarva prathama jJAna avagraha kahalAtA hai| IhA-avagraha se jAne hue padArtha ke viSaya meM vizeSa jAnane kI icchA ko IhA kahate haiN| avAya-IhA se jAne hue padArtha ke viSaya meM 'yaha vahI hai, anya nahIM hai| isa prakAra ke nizcayAtmaka jJAna ko avAya kahate haiN| dhAraNA-avAya se jAne hue padArthoM kA jJAna itanA dRr3ha ho jAya ki kAlAntara meM bhI usakA vismaraNa na ho, dhAraNA kahalAtA hai| __ avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA ye cAroM paoNca indriya aura mana se hote haiM isaliye ina cAroM ke cauvIsa bheda ho jAte haiN| bhavagraha do prakAra kA hai-vyaJjanAvagraha aura arthAvagraha / padArtha ke avyakta jJAna ko arthAvagraha kahate haiN| arthAvagraha se pahale hone vAlA atyanta avyakta jJAnavyaJjanAvagraha kahalAtA hai| vyaJjanAvagraha zrotrendriya, prANendriya, rasanendriya aura sparzanendriya-cAra indriyoM dvArA hotA hai / isaliye isake cAra bheda hote haiN| uparokta cauvIsa meM ye cAra milAne para kula aTThAIsa bheda hote haiN| (1) zrotrendriya vyaJjanAvagraha (2) ghANendriya vyaJjanAvagraha (3) rasanendriya vyaJjanAvagraha (4) sparzanendriya vyaJjanAvagraha (5) Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 zrI seThiyA jainagranthamAlI zrotrendriya arthAvagraha (6) cakSurindriya arthAvagraha (7) ghANendriya arthAvagraha (8) rasanendriya arthAvagraha (8) sparzanendriya arthAvagraha (10) noindriya (mana) arthAvagraha (11) zrotrendriya IhA (12) cakSurindriya IhA (13) prANendriya IhA (14) rasanendriya IhA (15) sparzanendriya IhA (16) noindriya IhA (17) zrotrendriya avAya (18)cakSurindriya avAya (16)ghANendriya avAya (20)rasanendriya avAya (21) sparzanendriya avAya (22) noindriya avAya (23) zrotrendriya dhAraNA (24) cakSurindriya dhAraNA (25) ghrANendriya dhAraNA (26) rarAnendriya dhAraNA (27) sparzanendriya dhAraNA (28) noindriya dhaarnnaa| matijJAna ke uparokta aTThAIsa mUla bheda haiN| ina aTThAIsa bhedoM meM pratyeka ke nimnalikhita bAraha bheda hote haiM:---- (1) bahu (2) alpa (3) bahuvidha (4 ekavidha (5) kSiNa (6) akSipra-cira (7) nizrita (8) anizrita (8) sandigdha (10) asandidhdha (11) dhruva (12) adhruva / inakI vyAkhyA isI grantha ke cauthe bhAga meM bola naM. 787 meM dI gaI hai| __ isa prakAra pratyeka ke bAraha bheda hone se matijJAna ke 284 12-336 bheda ho jAte haiN| uparokta sara bheda zrutanizrita matijJAna ke haiM / azrutanizrita manijJAna ke cAra bheda haiM-(1) autpattikI buddhi (2) vainayikI (3) kArmikI (8) pAriNAmikI / ye cAra bheda aura milAne se matijJAna ke kula 340 bheda ho jAte haiN| jahA~ 341 bheda kiye jAte haiM vahA~ jAti smaraNa kA eka bheda aura mAnA jAtA hai| (samavAyAga 28) (karma grantha pahalA gAthA 4-5) 651-mohanIya karma kI aTThAIsa prakRtiyA~ jo karma AtmA ko mohita karatA hai arthAt AtmA ko hita ahita ke jJAna se zUnya banA detA hai vaha mohanIya hai| yaha karma madirA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 285 ke samAna hai| jaise madirA pIne se manuSya ko hita, ahita evaM bhale bure kA jJAna nahIM rahatA usI prakAra mohanIya karma ke udaya se AtmA ko hita, ahita evaM bhale bure kA viveka nahIM rhtaa| yadi kadAcit apane hita ahita kI parIkSA kara sake to bhI vaha jIva mohanIya karma ke prabhAva se tadanusAra AcaraNa nahIM kara sakatA / isake mukhyataH do bheda haiM-darzana mohanIya aura cAritra mohanIya / jo padArtha jaisA hai use vaisA hI samajhanA darzana hai yAnI tatvArtha zraddhAna ko darzana kahate haiM / yaha AtmA kA guNa hai / AtmA ke isa guNa kI ghAta karane vAle karma ko darzana mohanIya kahate haiN| jisake AcaraNa se yAtmA apane asalI svarUpa ko prApta kara sake vaha cAritra kahalAtA hai, yaha bhI AtmA kA guNa hai / isa guNa ko bAta karane vAle karma ko cAritramohanIya kahate haiN| ___ darzana mohanIya ke tIna bheda haiM-mithyAtva mohanIya, mizramohanIya aura samyaktva mohanIya / mithyAtva mohanIya ke dalika azuddha hai, mizra mohanIya ke arddha vizuddha haiM aura samyaktva mohanIya ke dalika zuddha hote haiN| jaise cazmA oNkhoM kA AvAraka hone para bhI dekhane meM rukAvaTa nahIM DAlatA usI prakAra zuddha dalika rUpa hone se samyaktva mohanIya bhI tatvArtha zraddhAna meM rukAvaTa nahIM karatA parantu cazme kI taraha vaha aAvaraNa rUpa to hai hI / isake sivAya samyaktva mohanIya meM aticAroM kA sambhava hai tathA aupazamika samyaktva aura kSAyika samyaktva ke liye yaha moha rUpa bhI hai / isIliye yaha darzanamohanIya ke bhedoM meM ginA gayA hai| ina tInoM kA svarUpa isI grantha ke prathama bhAgabola naM077 meM diyA hai| __ cAritramohanIya ke do bheda hai-kapAya mohanIya aura nokapAya mohanIya / krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kapAya haiM / anantAnuvandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa aura saMjvalana ke Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA mAMga nakha ,keza Adi sabhI meM sugandha Ane lagatI hai aura unake sparza se roga naSTa ho jAte haiM vaha sauMSadhi labdhi kahalAtI hai| , (6) sambhinnazroto labdhi-jo zarIra ke pratyeka bhAga se sune use sambhinnazrotA kahate haiN| aisI zakti jisa labdhi se prApta ho use sambhinnazroto labdhi kahate haiN| athavA zrotra, cakSu, ghrANa Adi indriyA~ apane apane viSaya ko grahaNa karatI haiM kintu jisa labdhi ke prabhAva se kisI bhI eka indriya se dUsarI sabhI indriyoM ke viSaya grahaNa kiye jA sakeM yaha sambhina zroto labdhi hai| athavA jisa labdhi ke prabhAva se labdhidhArI bAraha yojana meM phailI huI cakravartI kI senA meM eka sAtha bajane vAle zaMkha, bherI, kAhalA, DhakkA, ghaMTA Adi vAyavizeSoM ke zabda pRthaka pRthaka rUpa se sunatA hai vaha samminnazroto labdhi hai| (7) avadhi labdhi-jisa labdhi ke prabhAva se avadhijJAna kI prApti hotI hai use avadhi labdhi kahate haiM / (E) Rjumati labdhi-Rjumati aura vipulamati manaHparyayajJAna ke bheda haiM / Rjumati manaHparyaya jJAna vAlA aDhAI dvIpa se kucha kama (ar3hAI aMgula kama) kSetra meM rahe hue saMjJI jIvoM ke manogata bhAva sAmAnya rUpa se jAnatA hai| jisa labdhi se aise jJAna kI prApti ho vaha Rjumati labdhi hai| () vipulamati labdhi-vipulamati manaHparyaya jJAna vAlA ar3hAI dvIpa meM rahe hue saMjJI jIvoM ke manogata bhAva vizeSa rUpa se spaSTatApUrvaka jAnatA hai| jisa labdhi ke prabhAva se aise jJAna kI prApti ho vaha vipulamati labdhi hai| noTa-avadhi jJAna kA svarUpa isI grantha ke prathama bhAga meM bola naM. 13 tathA 375 meM aura Rjumati vipulamati manaHparyayajJAna kA svarUpa bola naM0 14 meM diyA gayA hai| Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA (10) cAraNa labdhi-jisa labdhi se AkAza meM jAne Ane kI viziSTa zakti prApta hotI hai vaha cAraNa labdhi hai / jaMghAcAraNa aura vidyAcAraNa ke bheda se yaha landhi do prakAra kI hai| baMdhAcAraNa labdhi viziSTa cAritra aura tapa ke prabhAva sa prApta hotI hai aura vidyAcAraNa labdhi vidyA ke vaza hotI hai| jaMghAcAraNa labdhi bAlA rucakavara dvIpa taka jA sakatA hai / vaha eka hI utpAta (ur3Ana) se rucakavara dvIpa taka pahu~ca jAtA hai kintu Ate samaya do utpAta karake AtA hai pahalI ur3Ana se nandIzvara dvIpa meM AtA hai aura dUsarI se apane sthAna para A jAtA hai| isI prakAra vaha Upara bhI jA sakatA hai. / vaha eka hI ur3Ana meM sumeru parvata ke zikhara para rahe hue pANDuka vana meM pahuMca jAtA hai aura lauTate samaya do ur3Ana karatA hai| pahalI ur3Ana se vaha nandana vana meM AtA hai aura dUsarI se apane sthAna para A jAtA hai| vidyAcAraNa labdhi vAlA nandIzvara dvIpa taka ur3a kara jA sakatA hai / jAte samaya vaha pahalI ur3Ana meM mAnuSottara parvata para pahu~catA hai aura dUsarI ur3Ana meM nandIzvara dvIpa pahuMca jAtA hai| lauTate samaya vaha eka hI ur3Ana meM apane sthAna para A jAtA hai kintu bIca meM vizrAma nahIM letA / isI prakAra Upara jAte samaya vaha pahalI ur3Ana se nandana vana meM pahuMcatA hai aura dUsarI se pANDuka vana / Ate samaya vaha eka hI ur3Ana se apane sthAna para A jAtA hai / jaMghAcAraNa labdhi cAritra aura tapa ke prabhAva se hotI hai / isa labdhi kA prayoga karate hue muni ke utsukatA hone se pramAda kA saMbhava hai aura isaliye yaha labdhi zakti kI apekSA hIna ho jAtI hai| yahI kAraNa hai ki usake liye Ate samaya do utpAta karanA kahA hai| vidyAcAraNa labdhi vidyA ke vaza hotI hai, cUMki vidyA kA parizIlana hone se vaha adhika spaSTa hotI hai isaliye yaha labdhi Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jana siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 263 vAlA jAte samaya do utpAta karake jAtA hai kintu eka hI utpAta se vApisa apane sthAna para A jAtA hai| ___ (11) zrAzIviSa labdhi-jinake dAdoM meM mahAn vipa hotA hai ve AzIviSa kahe jAte haiN| unake do bheda haiM-karma AzIviSa aura jAti AzIvipa / tapa anuSThAna evaM anya guNoM se jo AzIvipa kI kriyA kara sakate haiM yAnI zApAdi se dUsaroM ko mAra sakate haiM ve karma AzIvipa haiN| unakI yaha zakti AzIvipa labdhi kahI jAtI hai / yaha labdhi paJcendriya tiryazca aura manuSyoM ke hotI hai| AThaveM sahasrAra devaloka taka ke devoM meM bhI aparyApta avasthA meM yaha labdhi pAI jAtI hai| jina manuSyoM ko pUrvabhava meM aisI labdhi prApta huI hai ve Ayu pUrI karake jaba devoM meM utpanna hote haiM to una meM pUrvabhava meM upArjana kI huI yaha zakti banI rahatI hai| paryApta avasthA meM bhI devatA zApa Adi se jo dUsaroM kA aniSTa karate haiM vaha landhi se nahIM kintu deva bhava kAraNa ke sAmarthya se karate haiM aura vaha sabhI devoM meM sAmAnya rUpa se pAyA jAtA hai / jAti vipa ke cAra bheda haiM-vicchU, meMDhaka, saoNpa aura manuSya / ye uttarottara adhika vipa vAle hote haiN| vicchU ke vipa se meMDhaka kA viSa adhika prabala hotA hai / usase sarva kA vipa aura sarpa kI apekSA bhI manuSya kA viSa adhika prabala hotA hai| vicchU, meMDhaka, sarpa aura manuSya ke viSa kA asara kramazaH arddha bharata, bharata, jambUdvIpa aura samayakSetra (aDhAI dvIpa) pramANa zarIra meM ho sakatA hai| _ (12) kevalI labdhi-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ina cAra ghAtI kamoM ke kSaya hone se kevalajJAna rUpa labdhi pragaTa hotI hai / isake prabhAva se triloka evaM trikAlavatI samasta padArtha hastAmalakavat spaSTa jAne dekhe jA sakate haiM / (13) gaNadhara labdhi-lokottara jJAna darzana Adi guNoM ke Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 zrI saiThiyA jaina anyamAlA gaNa (samUha) ko dhAraNa karane vAle tathA pravacana ko pahale pahala sUtra rUpa meM gUthane vAle mahApuruSa gaNadhara kahalAte haiN| ye tIrthaGkaroM ke pradhAna ziSya tathA gaNoM ke nAyaka hote haiN| gaNadhara labdhi ke prabhAva se gaNadhara pada kI prApti hotI hai| (14) pUrvadhara labdhi-tIrtha kI Adi karate samaya tIrthaGkara bhagavAn pahale pahala gaNadharoM ko sabhI sUtroM ke AdhAra rUpa pUrvo kA upadeza dete haiM / isaliye unheM pUrva kahA jAtA hai| pUrva caudaha haiM / dazaM se lekara caudaha pUrvo ke dhAraka pUrvadhara kahe jAte haiN| jisa ke prabhAva se ukta pUrvo kA jJAna prApta hotA hai vaha pUrvadhara labdhi hai| (15) ahallabdhi-azokavRkSa, devakRta acitta puSpavRSTi, divya dhvani, ca~vara, siMhAsana, bhAmaNDala, devadundubhi aura chatra ina ATha mahAprAvihAryoM se yukta kevalI arhanta (tIrthaGkara) kahalAte haiN| jisa labdhi ke prabhAva se arhanta (tIrthaGkara) padavI prApta ho vaha ahallabdhi kahalAtI hai| (16) cakravartI labdhi-caudaha ratnoM ke dhAraka aura chaH khaNDa pRthvI ke svAmI cakravartI kahalAte haiM / jisa labdhi ke prabhAva se cakravartI pada prApta hotA hai, vaha cakravartI labdhi kahalAtI hai| (17) baladeva labdhi-vAsudeva ke bar3e bhAI baladeva kahalAte haiM / jisa ke prabhAva se isa pada kI prApti ho vaha valadeva labdhi hai| __ (18) vAsudeva labdhi-arddha bharata (bharatakSetra ke tIna khaNDa) aura sAta ratnoM ke svAmI vAsudeva kahalAte haiM / isa pada kI prApti honA vAsudeva labdhi hai| __ arihanta, cakravartI aura vAsudeva ye sabhI uttama evaM zlAghya puruSa haiM / inakA atizaya batalAte hue granthakAra kahate haiM solasa rAyasahassA savva baleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchati vAsudevaM agaDavaDammi ThiyaM saMtaM // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI baina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 265 ghettUNa saMkalaM so vAmahatyeNa aMchamANANaM / - mujijja viliMpija va mahumahaNaM te na cAeMti / / bhAvArtha-vIryAntarAya karma ke kSayopazama se vAsudevoM meM atula cala hotA hai / kue ke taTa para baiThe hue vAsudeva ko, jaMjIra se bAMdha kara, hAtho ghor3e ratha aura padAti (paidala) rUpa caturaMgiNI senA sahita solaha hajAra rAjA bhI khIMcane lageM to ve use nahIM khIMca makate / kintu usI jajIra ko bAeM hAtha se pakar3a kara vAsudeva apanI tarapha bar3I AsAnI se khIMca sakatA hai| jaM kesavassa u balaM taM duguNaM hoI cakkavahissa / tatto calA calavagA aparimiyavalA jiNavariMdA // artha-vAsudeva kA jo bala batalAyA gayA hai usase dugunA bala cakravartI meM hotA hai / jinezvara deva cakravartI se bhI adhika balazAlI hote haiN| vIryAntarAya karma kA sampUrNa kSaya kara dene ke kAraNa unameM aparimita vala hotA hai| (16) dIramadhusarpirAzrava labdhi-jisa labdhi ke prabhAva se vaktA ke vacana zrotAoM ko dUdha, madhu (zahada) aura ghRta ke samAna madhura aura priya lagate haiM vaha kSIramadhusarpirAzrava labdhi kahalAtI hai| gannoM (puNDUkSu) ko carane vAlI eka lAkha zreSTha gAyoM kA ddha nikAla kara pacAsa hajAra gAyoM ko pilA diyA jAya aura pacAsa hajAra kA pacIsa hajAra ko pilA diyA jAya / isI krama se karate karate anta meM vaha dUdha eka gAya ko pilA diyA jaay| usa gAya kA ddha pIne para jisa prakAra mana prasanna hotA hai aura zarIra kI puSTi hotI hai usI prakAra jisakA vacana sunane se mana aura zarIra pAhAdita hote haiM vaha kSIrAva labdhi vAlA kahalAtA hai| jisakA vacana sunane meM zreSTha aura madhu (zahada) ke samAna madhura lgtaa| hai vaha madhvAzrava landhi vAlA kahalAtA hai| jisakA vacana ganoM ko carane Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA vAlI gAyoM ke ghI ke samAna lagatA hai vaha sarpirAzrava labdhi vAlA kahalAtA hai athavA jina sAdhu mahAtmAoM ke pAtra meM zrAyA huA rUkhA sUkhA AhAra bhI kSIra, madhu, ghRta Adi ke samAna svAdiSTa bana jAtA hai evaM usakI pariNati bhI kSIrAdi kI taraha hI puSTikAraka hotI hai / sAdhu mahAtmAoM ko yaha zakti kSIramadhusarpirAzraya labdhi kahI jAtI hai / (20) koSThaka buddhi labdhi-jisa prakAra koThe meM DAlA huA dhAnya bahuta kAla taka surakSita rahatA hai aura usakA kucha nahIM bigar3atA, isI prakAra jisa labdhi ke prabhAva se labdhidhArI prAcArya ke mukha se sunA huA sUtrArtha jyoM kA tyoM dhAraNa kara letA hai aura cira kAla taka bhUlatA nahIM hai vaha koSThaka buddhi labdhi hai| __ (21) padAnusAriNI landhi-jisa labdhi ke prabhAva se sUtra ke eka pada kA zravaNa kara dUsare bahuta se pada binA sune hI apanI buddhi se jAna le vaha padAnusAriNI labdhi kahalAtI hai| (22) bIjabuddhi labdhi-jisa labdhi ke prabhAva se bIja rUpa eka hI arthapradhAna pada, sIkha kara apanI buddhi se svayaM bahuta sA vinA sunA artha bhI jAna le vaha bIjavuddhi labdhi kahalAtI hai| yaha labdhi gaNagharoM meM sarvotkarSa rUpa se hotI hai| ve tIrthakara bhagavAn ke mukha se utpAda vyaya dhrauvya rUpa tripadI mAtra kA jJAna prApta kara sampUrNa dvAdazAGgI kI racanA karate haiN| (23) tejolezyA labdhi-mukha se, aneka yojana pramANa kSetra meM rahI huI vastuoM ko jalAne meM samartha, thati tIna teja nikAlane kI zakti tejolezyA labdhi hai / isake prabhAva se labdhidhArI krodha caza virodhI ke prati isa teja kA prayoga kara use jalA detA hai| __(24) AhArakalabdhi-prANI dayA, tIrthaGkara bhagavAn kI Rddhi kA darzana tathA saMzaya nivAraNa Adi prayojanoM se anya kSetra meM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 267 virAjamAn tIrthaGkara bhagavAn ke pAsa bhejane ke liye caudaha pUrvadhArI muni ativizuddha sphaTika ke samAna eka hAtha kA putalA nikAlate haiM, unakI yaha zakti AhAraka labdhi kahalAtI hai / (25) zIta lezyA labdhi - atyanta karuNAbhAva se prerita ho anugrAhapAtra ke prati tejolezyA ko zAnta karane meM samartha zItala teja vizeSa ko chor3ane kI zakti zIta lezyA labdhi kahalAtI hai / bAla tapasvI vaizikAyana ne gozAlaka ko jalAne ke liye tejo lezyA chor3I thI usa samaya karuNA bhAva se prerita ho prabhu mahAvIra ne gozAlaka kI rakSA ke liye zIta lezyA kA prayoga kiyA thA / (26) vaikurcika deha labdhi - jisa labdhi ke prabhAva se choTA bar3A Adi vividha prakAra ke rUpa banAye jA sakeM vaha vaikurvika deha labdhi kahalAtI hai / manuSya aura tiryaJcoM ko yaha labdhi tapa Adi kA AcaraNa karane se prApta hotI hai| devatA aura nairayikoM meM 'vavidha rUpa banAne kI yaha zakti bhava kAraNaka hotI hai / (27) akSINa mahAnasI labdhi- jisa labdhi ke prabhAva se bhikSA meM lAye hue thor3e se AhAra se lAkhoM zrAdamI bhojana karake tRpta ho jAte haiM kintu vaha jyoM kA tyoM akSINa banA rahatA hai / labdhidhArI ke bhojana karane para hI vaha anna samApta hotA hai use zrI mahAnasI labdhi kahate haiM / (28) pulAka' labdhi - devatA ke samAna samRddhi vAlA vizeSa labdhi sampanna muni labdhi pulAka kahalAtA hai / kahA bhI haisaMghAcANa kajje curaNejjA cakkavaTTimavi jIe / tIe ladvIe judho laddhipulAo muNepavva // artha - jisa labdhi dvArA muni saMghAdi ke khAtira cakravartI kA bhI vinAza kara detA hai / usa labdhi se yukta muni labdhi pulAka Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sAThayA jaina granthamAlA kahalAtA hai / labdhipulAka kI yaha viziSTa zakti hI pulAka lbdhihai| ye aTThAIsa labdhiyAM ginAI gaI haiN| isa prakAra kI aura bhI aneka labdhiyA~ haiM-jaise zarIra ko ati sUkSma banA lenA aNutva labdhi hai / meru parvata se bhI bar3A zarIra banA lenA mahattva labdhi hai| zarIra ko vAyu se bhI halkA banA lenA laghutva labdhi hai| zarIra ko vajra se bhI bhArI banA lenA gurutva labdhi hai| bhUmi para baiThe hue hI aGgulI se meru parvata ke zikhara ko chU lene kI zakti prApti labdhi hai| jala para sthala kI taraha calanA tathA sthala meM jalAzaya kI bhA~ti unmajjana nimajjana (Upara AnA nIce jAnA) kI kriyAeM karanA prAkAmya labdhi hai / tIrthaGkara athavA indra kI Rddhi kI vikriyA karanA Izitva labdhi hai / saba jIvoM ko vaza meM karanA vazitva labdhi hai / parvatoM ke bIca se binA rukAvaTa nikala jAnA apratighAtitva labdhi hai| apane zarIra ko adRzya banA lenA antardhAna labdhi hai| eka sAtha aneka prakAra ke rUpa banA lenA kAmarUpitva labdhi hai| ina labdhiyoM meM se bhavya abhavya strI puruSoM ke kitanI aura kauna sI labdhiyA~ hotI haiM ? yaha batAte hue granthakAra kahate haiMbhavasiddhiya purimANaM eyAo huMti bhnniylddhiio| bhavasiddhiya mahilANa vi jattiya jAyaMti taM vocchaM // 1505 // bharahaMta cakki kesaba bala saMbhieNe ya caraNe puvaa| gaNahara pulAya AhAragaM ca Na hu bhaviya mahilANaM // 1506 // abhaviyapurisANaM puNa dasa pucillAu keva lattaM ca / ujjumaI viulamaI terasa eyAu Na hu huMti // 1507 // abhAviya mahilANaM vi eyAno hu~ti maNiya lddhiio| maha khIrAsava laddhI vi neya sesA u aviruddhA // 1508 // ' artha-bhavya puruSoM meM aTThAIsa hI labdhiyA~ pAI jAtI haiM |bhvy Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 26 khiyoM meM nimna dasa labdhiyoM ke sivAya zeSa labdhiyA~ pAI jAtI haiN| 1 ahallabdhi 2 cakravartI labdhi 3 vAsudeva labdhi 4 baladeva labdhi 5 samminnazroto labdhi 6 cAraNa labdhi 7 pUrvadhara labdhi 8 gaNadhara labdhi 6 pulAka labdhi 10 AhAraka labdhi / uparokta dasa aura kevalI labdhi, Rjumati landhi tathA vipulamati landhi ye teraha labdhiyA~ abhavya puruSoM meM nahIM hotI haiN| ukta teraha aura madhucIrasarpirAzrava labdhi ye caudaha labdhiabhavya striyoM meM nahIM pAI jAtI arthAt abhavya puruSoM meM Upara batAI gaI teraha labdhiyoM ko chor3a kara zeSa pandraha labdhiyA~ aura abhavya striyoM meM uparokta caudaha labdhiyoM ko chor3a kara bAkI caudaha labdhiyA~ pAI jA sakatI haiN| (pravacana sAroddhAra dvAra 270 gAthA 1462-1508) unatIsavAM bola saMgraha 655-sUyagaDAMga sUtra ke mahAvIra stuti nAmaka chaThe adhyayana kI 26 gAthAeM sUyagaDAMga sUtra prathama zrutaskandha ke chaThe adhyayana kA nAma mahAvIrastuti hai| isameM bhagavAna mahAvIra svAmI kI stuti kI gaI hai| isameM 26 gAthAeM haiM / unakA bhAvArtha isa prakAra hai (1) zrI sudharmAsvAmI ne jambUsvAmI se kahA ki zramaNa brAhmaNa kSatriya Adi tathA anya tIrthakoM ne mujha se pUchA thA ki he bhagavan ! kRpayA batalAiye ki kevalajJAna se samyak jAna kara ekAnta rUpa se kalyANakArI anupama dharma ko jisane kahA hai vaha kauna hai ? (2) jJAtaputra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jJAna dazana aura cAritra kaise the ? he bhagavan ! zrApa yaha jAnate haiM ataH jaise mApane sunA aura nizcaya kiyA hai vaha kRpayA hameM batalAiye / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlI (3) zrIsudharmAsvAmI bhagavAn mahAvIra svAmI ke guNoM kA kathana karate haiM-zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI saMsAra ke prANiyoM ke duHkha evaM kaSToM ko jAnate the| ve ATha prakAra ke karmoM kA nAza karane vAle aura sadA sarvatra upayAga rakhane vAle the| ve ananta jJAnI aura anantadazI the| bhavastha kevalI avasthA meM bhagavAn jagat ke naMtra rUpa the| unake dvArA kathita dharma kA tathA unake dhairya Adi yathArtha guNo kA meM varNana karU~gA! tuma dhyAna pUrvaka suno| (4) kavalajJAnI bhagavAna mahAvIra svAmI ne UcadizA aghodizA aura tiryagAdazA meM rahane vAle basa aura sthAvara prANiyoM ko acchI taraha dakha kara unaka liya kalyANakArI dharma kA kathana kiyA hai / tatvAM ke jJAtA bhagavAn ne padArthoM kA svarUpa dIpaka ke samAna nitya ora anitya dAnoM prakAra kA kahA hai athavA bhagavAn saMsAra sAgara meM DUbate hue prANiyoM ke liye dvIpa ke samAna haiN| (5) bhagavAn mahAvAra svAmI samasta padArthoM ko jAnane aura dekhane vAle sarvajJa aura sarvadazAthe / ve mUla guNa aura uttara guNa yukta vizuddha cAritra kA pAlana karane vAle bar3a dhAra ora prAtma svarUpa ma sthita the / bhagavAn samasta jagat meM sarvazreSTha vidvAn the| ve bAhya ora Abhyantara granthi se rahita the tathA nirbhaya eva Ayu (vartamAna zrAyu se bhinna cAroM gati kI Ayu) se rahita the, kyoki kama rUpI bIja ke jala jAne se isa bhava ke bAda unakI kisI gati meM utpatti nahIM ho sakatI thii| (6) bhagavAn mahAvIra svAmI bhUtiprajJa (ananta jJAnI) icchAnusAra vicarane vAle, sasAra sAgara ko pAra karane vAle aura parISaha tathA upasargoM ko sahana karane vAle dhIra aura pUrNa jJAnI the| ve * sUrya ke samAna prakAza karane vAle the aura jisa taraha agni andhakAra ko dUra kara prakAza karatI hai usI taraha bhagavAn ajJAnAndhakAra Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA pavata kI parikramA karate haiN| tape hue sone ke samAna isakA sunahalA varNa hai| yaha cAra vanoM meM yukta hai| bhUmimaya vibhAga meM bhadrazAla vana hai usasa pA~ca sau yojana Upara nandana vana hai| usasa bAsaTha hajAra pA~ca sau yojana Upara saumanasa vana hai| usa se chattIsa hajAra yojana Upara zikhara para pANDuka bana hai| isa prakAra vaha parvata cAra sundara vanoM se yukta vicitra krIr3A sthAna hai| indra bhI svarga se Akara isa parvata para Ananda kA anubhava karate haiN| (12) yaha sumeru parvata mandara, meru, sudarzana, suragiri Adi aneka nAmoM se jagat meM prasiddha he / isakA varNa tape hue sone ke samAna zuddha hai / saba parvatoM meM yaha parvata anuttara (pradhAna) hai aura upaparvatoM ke kAraNa ati durgama hai arthAt sAmAnya jantuoM kA usa para cadanA bar3A kaThina hai| yaha parvata maNiyoM aura auSadhiyoM se sadA prakAzamAna rahatA hai| (13) yaha parvatarAja pRthvI ke madhya bhAga meM sthita hai| sUrya ke samAna yaha kAnti vAlA hai / vividha varNa ke ratnoM se zobhita ' hone se yaha aneka varNa cAlA aura viziSTa zobhA vAlA hai aura isaliye vA manorama hai / sUrya ke samAna yaha dazoM dizAoM ko prakAzita karatA rahatA hai| . (14) meru kA dRSTAnta batA kara zAstrakAra dArTAnta batalAte haiM"mahAna sumeru parvata kA yaza Upara kahA gayA hai| usI prakAra jJAta putra zramaNa bhagavAn mahAvIra bhI saba jAti vAloM meM zreSTha haiM / yaza meM samasta yazasviyoM se uttama haiM, jJAna tathA darzana meM jJAna darzana vAloM meM pradhAna haiM aura zIla meM samasta zIlavAnoM meM uttama haiN| (15) jaise lambe parvatoM meM niSadha parvata zreSTha hai aura vartula (gola) parvatoM meM rucaka parvata zrISTha hai| usI taraha atizaya jJAnI bhagavAna mahAvIra bhI saba muniyoM meM zreSTha haiM aisA buddhimAnoM ne kahA hai| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta bola saMgraha, chaThA bhAga 303 (16) bhagavAna mahAvIra svAmI anuttara (pradhAna) dharma kA upadeza dekara sarvottama zukla dhyAna (sUkSma kriyA pratipAti aura vyuparata kriyA nivRtti nAmaka zukla dhyAna ke uttara do bheda) dhyAte the| unakA dhyAna atyanta zuksa vastu ke samAna athavAzuddha suvarNa kI taraha nirmala thA evaM zaMkha tathA candramA ke samAna zubhra thaa| (17) zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI jJAna darzana aura cAritra ke prabhAva se jJAnAvaraNIyAdi samasta karma kSaya karake sarvottama usa pradhAna siddhagati ko prApta hue haiM jo sAdi ananta hai arthAt jisakI Adi hai kintu anta nahIM hai| (18)jaise suparNa (suvarNa) jAti ke devoM kA krIr3A rUpa sthAna zAlmalI vRkSa sava vRkSoM meM zreSTha hai tathA saba vanoM meM nandana vana zreSTha hai isI taraha jJAna aura cAritra meM bhagavAn mahAvIra svAmI sabase zreSTha haiN| (16) jaise zabdoM meM megha kA zabda garjana) pradhAna hai, nakSatroM meM candramA pradhAna hai tathA gandha vAle padArthoM meM candana pradhAna hai isI taraha kAmanArahita bhagavAn sabhI muniyoM meM pradhAna evaM zreSTha haiN| (20) jaise samudroM meM svayambhUgmaNa samudra nAga jAti ke devoM meM dharaNendra aura rasa vAloM meM IkSurasodaka (Ikha ke rasa ke samAna jisakA jala madhura hai) samudra zreSTha hai usI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI saba tapasviyoM meM zreSTha evaM pradhAna haiN| (21) jaise hAthiyoM meM indra kA airAvaNa hAthI, pazuoM meM siMha, nadiyoM meM gaGgA, aura patiyoM meM veNudeva (garur3a) zreSTha hai isI taraha nirvANavAdiyoM meM jJAtaputra zrImanmahAvIra svAmI zreSTha haiN| (22) jaise saba yoddhAoM meM cakravartI pradhAna hai, saba prakAra ke phUloM meM aravinda (kamala)kA phUla zreSTha hai aura kSatriyoM meM dAntavAkya arthAt jinake vacana mAtra se hI zatru zAnta ho jAte haiM aise cakravartI pradhAna haiM isI taraha RSiyoM meM zrImAn vardhamAna svAmI zreSTha haiN| Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA - (23) jaise dAnoM meM abhayadAna zreSTha hai, satya meM anavadha (jisase kisI ko pIr3A na ho) vacana zreSTha hai aura tapa meM brahmacarya tapa pradhAna hai isI taraha zramaNa bhagavAn mahAvIra loka meM pradhAna haiN| ___ (24)jaise saba sthiti vAloM meM * lavasaptama arthAt sarvArthasiddha vimAna vAsI deva utkRSTa sthiti vAle hone se pradhAna haiM, sabhAoM meM sudharmA sabhA aura saba dharmoM meM nirvANa (mokSa) pradhAna hai isI taraha sarvajJa bhagavAn mahAvIra svAmI se bar3ha kara dUsarA koI jJAnI nahIM hai ataH ve sabhI jJAniyoM se zreSTha haiN| (25) jaise pRthvI saba jIvoM kA AdhAra hai isI taraha bhagavAna mahAvIra svAmI saba ko amayadAna dene se aura uttama upadeza dene se saba jIvoM ke liye AdhAra rUpa haiM, athavA pRthvI saba kucha sahana karatI hai isI taraha bhagavAn bhI saba parISaha aura upasargoM ko samabhAva pUrvaka sahana karate the| bhagavAn karma rUpI maila se rahita haiN| ve gRddhibhAva tathA dravya sannidhi (dhana dhAnyAdi) aura bhAvasamiti (krodhAdi) se bhI rahita haiN| AzuprajJa bhagavAna mahAvIra ATha karmoM kA kSaya kara samudra ke samAna ananta saMsAra ko pAra karake mokSa ko prApta hue haiM ! bhagavAn prANiyoM ko svayaM abhaya dete the aura sadupadeza dekara dUsaroM se abhaya dilAte the isaliye bhagavAn abhayaGkara haiN| zraSTa karmoM kA vizeSa rUpa se nAza karane se de vIra evaM anantajJAnI haiN| (26) bhagavAn mahAvIra maharSi haiM / unhoMne AtmA ko malina karane vAle krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpa cAra kaSAyoM ko jIta liyA hai| ve pApa (sAvadya anuSThAna) na svayaM karate haiM na dUsaroM se karAte haiN| * pUrva bhava meM dharmAcaraNa karate samaya yadi sAta lava unakI Ayu adhika hotI to ve kevalajJAna prApta kara avazya mokSa meM cale jAte isIliye ve lavasaptama kahe jAte haiN| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jaina siddhAnta vola saMgraha, chaThA bhAga 307 suttaM vittI taha vattiyaM ca pAvasuya aupatIsavihaM / gaMdhaya naTTa vatyu A dhaNukya saMjuttaM // __ artha-divya (vyantarAdikRta aTTahAsAdi viSayaka zAstra), utpAta, AntarikSa, bhauma, aGga, svara, lakSaNa aura vyaJjana / ye ATha nimitcAMga zAstra haiN| ye ATha sUtra vRtti aura vArtika ke bheda se caubIsa haiN| pichale bheda isa prakAra haiM (25) gandharva zAstra-saMgIta vidyA viSayaka zAstra / (26) nATya zAstra-nAvya vidhi kA varNana karane vAlA zAstra / (27) vAstu zAstra-gRhanirmANa arthAt ghara, hATa Adi banAne kI kalA batalAne vAlA zAstra vAstu zAstra kahalAtA hai| (28) Ayu zAstra-cikitsA aura vaidyaka sambandhI zAstra / (26) dhanurveda-dhanurvidyA arthAt vANa calAne kI vidyA batalAne vAlA zAstra dhanurveda zAstra kahalAtA hai| hari0 prA0 pratakramaNa ana0 pR0 660) (uttarAdhyayana a0 31 gA0 16) tIsavA~ bola saMgraha 657-akarmabhUmi ke tIsa bheda jina kSetroM meM asi (zana ora yuddha vidyA), masi (lekhana aura paThana pAThana) aura kRSi (khetI) tathA AjIvikA ke dUsare sAdhana rUpa karma arthAt vyavasAya na hoM tathA tapa, sayama, anuSThAna vagairaha karmana ho use akarmabhUmi kahate haiM / akarmabhUmiyA~ tIsa haiM-haimavata, hairaNyavata, harivarSa, rampakavarSa, devakuru aura uttarakuru ye cha: kSetra jambUdvIpa meM haiN| dhAtakIkhaMDa aura arddhapuSkara meM ye chahoM kSetra do do kI saMkhyA meM haiM / isa prakAra pA~ca haimavata, pA~ca hairaNyavata, pA~ca harivarpa, pA~ca ramyakavarpa, pA~ca devakuru aura pA~ca uttarakuru kala tIsa kSetra akarmabhUmi ke haiN| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI seThiyA jaina granthamAlA ina tIsa kSetroM meM utpanna manuSya akarmabhUmija kahalAte haiN| yahA~ asi masi aura kRSi kA vyApAra nahIM hotaa| ina kSetroM meM dasa prakAra ke kalpavRkSa hote haiM / ye vRkSa akarmabhUmija manuSyoM ko icchita phala dete haiM / kisI prakAra kA karma na karane se tathA kalpa vRkSoM dvArA bhoga prApta hone se ina kSetroM ko bhogabhUmi aura yahA~ ke manuSyoM ko bhogabhUmija kahate haiN| yahA~ strI puruSa yugala rUpa se (jor3e se) janma lete haiM isaliye inheM yugaliyA bhI kahate haiN| ___ akarmabhUmi ke, kSetroM ke, manuSyoM ke, saMsthAna saMhanana avagAhanA sthiti Adi isa prakAra haiM: gAupramuccA palizrovamAuNo vajjarisaha saMghayaNA / hemavae raeNavae ahamiMda NarA mihuNa vAsI // causaTThI piTTakaraMDayANa maNuyANa. tesimAhAro / bhattassa cautthassa ya guNasIdiNa'vaJcapAlaNayA // bhAvArtha-haimavata, hairaNyavata kSetra ke manuSyoM kI avagAhanA eka gAu (do mIla) kI aura Ayu eka panyopama kI hotI hai| ve vajraRSabhanArAca saMhanana aura samacaturastra saMsthAna vAle hote haiN| sabhI ahamindra aura yugaliyA hote haiN| unake zarIra meM 64 pAMsaliyA~ hotI haiM / eka dina ke bAda unheM zrAhAra kI icchA hotI hai| ve 76 dina taka apanI santAna kA pAlana poSaNa karate haiN| harivAsa rammaekhaM AupamANa sarIramusseho / paliovamANi dogiNa udogiNa u kosussiyA bhnniyaa|| chahassa ya AhAro causaTTi diNANi pAlaNA tesiM / piTTa karaMDayANa sayaM aTThAvIsaM muNeyavvaM // bhAvArtha-hAravarSa aura ramyakavarSa kSetroM ke manuSyoM kI Ayu do palyopama kI, aura zarIra kI U~cAI do gAu (do kosa) kI hotI hai| unake vajraRSabhanArAca saMhanana aura samacaturastra Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina granthamAlA . 658--parigraha ke tIsa nAma * alpa, bahu, aNu, sthUla, sacitta, acitta Adi kisI bhI dravya para mUrchA (mamatva) rakhanA parigraha hai| isake tIsa nAma hai . (1) parigraha (2) saJcaya (3) caya (4) upacaya 5) nidhAna (6) sambhAra (7) saGkara (8) Adara (8) piNDa (1) dravyasAra (11) mahecchA (12) pratibandha (abhiSvaGga) (13) lomAtma (14) sahardi (mahatI yAzcA) (15) upakaraNa (16) saMrakSaNA (17), bhAra (18) sampAtotpAdaka (16) kalikaraeDa (kalaha kA bhAjana)(20) pravistAra (dhana dhAnyAdi kA vistAra) (21) anartha (22) saMstava (23) agupti (24)AyAsa (kheda rUpa (25)aviyoga (26) amukti (27 tRSNA (28) anarthaka (nirarthaka) (26) Asakti (30) asantoSa) praznavyAkaraNa Azrava dvAra 5) * 656-bhikSAcaryA ke tIsa bheda nirjarA bAhya Abhyantara ke bheda se do prakAra kI hai| bAhya nirjarA (bAhya tapa) ke chaH medoM meM bhikSAcaryA tIsarA prakAra hai / aupapAtika sUtra meM mikSA ke aneka bheda kahe haiM aura udAharaNa rUpa meM dravyAbhigraha caraka, kSetrAbhigraha caraka, kAlAbhigraha caraka, bhAvAbhigraha caraka, utkSipta caraka Adi tIsa bheda diye haiN| mikSAcaryA ke tIsa bhedoM ke nAma aura unakI vyAkhyA isI grantha ke tIsare bhAga meM bola naM. 663 meM diye gaye haiN| (aupapAtika sUtra 16) / 660-mahAmohanIya ke tIsa sthAna sAmAnyataH mohanIya zabda se AThoM karma liye jAte haiM aura vizeSa rUpa se AThoM karmoM meM se cauthA karma liyA jAtA hai / vaise AThoM karmoM ke aura mohanIya karma bandha ke aneka kAraNa haiM lekina zAstrakAroM ne vizeSa rUpa se tIsa sthAna ginAye haiN| inheM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI seThiyA jaina anyamAlA le jAkara yogabhAvita phala khilA kara mAratA hai athavA bhAle, upaDe Adi ke prahAra se unake prANoM kA vinAza karatA hai aura aisA karake apanI dhUrtatApUrNa saphalatA para prasanna hotA hai aura hasatA hai vaha mahAmohanIya karma upArjana karatA hai| (7) jo vyakti guptarIti se anAcAroM kA sevana karatA hai aura kapaTa pUrvaka unheM chipAtA hai| apanI mAyA dvArA dUsare kI mAyA ko Dhaka detA hai / dUsaroM ke prazna kA jhUThA uttara detA hai / mUlaguNa aura uttara guNoM meM lage hue doSoM ko chipAtA hai| sUtra aura artha kA apalApa karatA hai yAnI sUtroM ke vAstavika artha ko chipA kara apanI icchAnusAra Agamaviruddha maprAsaGgika artha karatA hai / vaha mahAmohanIya karma upArjana karatA hai| (ka) nirdoSa vyakti para jo jhUThe doSoM kA AkSepa karatA hai aura apane kiye hue duSTa kArya usake sira mar3ha detA hai / dUsare ne amuka pApAcaraNa kiyA hai yaha jAnate hue bhI logoM ke sAmane kisI dUsare hI ko usake liye doSI ThaharAtA hai| aisA vyakti mahAmohanIya karma kA ba~dha karatA hai| (8) jo vyakti yathArthatA ko jAnate hue bhI sabhA meM athavA bahuta se logoM ke bIca mizra arthAt thor3A satya aura bahuta jhUTha bolatA hai, kalaha ko zAnta na kara sadA banAye rakhatA hai vaha mahAmohanIya karma upArjana karatA hai| (10) yadi kisI rAjAkA mantrI rAniyoM kA athavArAjya lakSmI kA dhvaMsa kara rAjA kI bhogopabhoga sAmagrI kA vinAza karatA hai| sAmanta vagairaha logoM meM bheda DAla kara rAjA ko tubdhakara detA hai evaM rAjA ko adhikAra cyuta karake svayaM rAjya kA upabhoga karane lagatA hai| yadi mantrI ko anukUla karane ke liye rAjA usake pAsa Akara anunaya vinaya karanA cAhatA hai to aniSTa vacana kaha Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) jo vyakti bAra bAra hiMsAkArI zastroM kA aura rAja kathA Adi hiMsaka evaM kAmotpAdaka vikathAoM kA prayoga karatA hai tathA kalaha bar3hAtA hai| saMsAra sAgara se tirAne vAle jJAnAdi tIrtha kA nAza karatA huA vaha durAtmA mahAmohanIya karma cAndhatA hai| (27) jo vyakti apanI prazaMsA ke liye athavA dUsaroM se mitratA karane ke liye adhArmika evaM hiMsA yukta nimitta vazIkaraNa Adi yogoM kA prayoga karatA hai vaha mahAmohanIya karma upArjana karatA hai| (28) jise deva aura manuSya sambandhI kAmabhogoM se tRpti nahIM hotI aura nirantara jisakI abhilASA bar3hatI rahatI hai aisA viSayalolupa vyakti sadA viSayavAsanA meM hI DUbA rahatA hai aura vaha mahAmohanIya karma vAndhatA hai| (26) jo vyakti aneka atizaya vAle vaimAnika Adi devoM kI Rddhi, dyuti (kAnti) yaza, varNa, bala aura vIrya Adi kA abhAva batalAte hue unakA avarNavAda bolatA hai vaha mahAmohanIya karma kA upArjana karatA hai| (30) jo ajJAnI janatA meM sarvajJa kI taraha pUjA pratiSThA prApta karane kI icchA se deva (jyotiSa aura vaimAnika), yakSa (vyantara) aura guhyaka (bhavanapati) ko na dekhate hue bhI, 'ye mujhe dikhAI dete haiN| isa prakAra kahatA hai, mithyA bhASaNa karane vAlA vaha vyakti mahAmohanIya karma upArjana karatA hai| yahA~ mahAmohanIya ke tIsa bola dazAzrutaskandha ke AdhAra se diye gaye haiN| (dazAzrutaskandha dazA 6) (samavAyAMga 30) (uttarAdhyayana adhyayana 31 gA0 16)(haribhadrIyAvazyaka pratikramaNAdhyayana pR0660) antima maGgalaM-mahAvIra pramu vande, bhavabhIti vinAzanam / maMgalaM maMgalAnAM ca, lokAloka pradazakam // zrImajjainasiddhAnta, bola saMgraha saMjJake / pache bhAgaH samApto'yaM, anthe yatprasAdataH // cakrame dvisahasrAbde, paJcamyAM kAtike site / bhaume kRtiriyaM pUrNA, bhUyAdbhavyahitAvahA / Page #274 --------------------------------------------------------------------------