Book Title: Jain Muni Jivan ke Vidhi Vidhan
Author(s): Vardhmansuri, Sagarmal Jain
Publisher: Prachya Vidyapith Shajapur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001694/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya vardhamAnasUrIkRta AcAradinakara dvitIya-khaNDa jaina muni jIvana ke vidhi-vidhAna sampreraka sAdhvIharSayazAzrIjI anuvAdaka sAdhvIzrI mokSaratnAzrIjI sampAdaka DaoN. sAgaramala jaina KARATHI prakAzaka daverdicator in ernaticAcya vidyApITha zAjApura ma.pra.) www.janelibrarapy Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OLokeysokGANSORDERSONO prakAzana sahayogI zrI jinadatta kuzala sUrI bhavana zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA, jayapura dalakAndAhAla zrI jinadatta kuzala sUrI bhavana zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA, jayapura Jain Education international For Private & Personal use only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcya vidyApITha granthamAlA - 6 AcArya vardhamAnasUrikRta AcAradinakara dvitIya khaNDa jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sampreraka sAdhvI harSayazA zrI jI anuvAdaka sAdhvI zrI mokSaratnA zrI jI sampAdaka DaoN. sAgaramala jaina prakAzaka prAcya vidyApITha zAjApura (ma.pra.) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grantha nAma vardhamAnasUrikRta 'AcAradinakara' dvitIya khaNDa jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anuvAdaka pUjyA samatAmUrti zrI vicakSaNa zrI jI ma.sA. kI praziSyA evaM sAdhvIvaryA harSayazA zrI jI kI ziSyA sAdhvI mokSaratnA zrI jI sampAdaka DaoN. sAgaramala jaina prakAzaka prAcya vidyApITha, dupAr3A ror3a zAjApura (ma.pra.) artha sahayoga - zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA, motI DUMgarI ror3a, jayapura prApti sthala - (1) DaoN. sAgaramala jaina, prAcya vidyApITha, dupAr3A ror3a, zAjApura (ma.pra.) 465001 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra, hAthIkhAnA ratanapola - ahamadAbAda (gujarAta) (3) zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA, motI DUMgarI roDa, jayapura prakAzana varSa - prathama saMskaraNa, pharavarI 2006 mUlya rU. 50/- pacAsa rUpayA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSa prabhAvI dAdA gurudeva dIkSA : vi.saM. 1347 phAlguna zuklA 8,gaDhasivANA AcAryapada vi.saM. 1377 jyeSTha kRSNA 11, pATaNa janma : vi.saM. 1337 mArgazIrSa kRSNA 3, gaDhasivANA svargavAsa : vi.saM. 1389 phAlguna kRSNA 30, derAura zrI jinakuzalasUrIzvara jI ma.sA. Vain Education International Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdara samarpaNa pa.pU. samatAmUrti prava. zrI vicakSaNa zrIjI ma. sA. pa.pU. prava. zrI tilaka zrIjI ma. sA. mokSapathAnugAminI, AtmaadhyetA, samatAmUrti, samanvaya sAdhikA parama pUjyA pravartinI mahodayA sva. zrI vicakSaNa zrI jI ma.sA. evaM Agama razmi parama pUjyA pravartinI mahodayA sva. zrI tilaka zrI jI ma.sA. Apake ananta upakAroM ke prati kRtajJatA jJApita karate hue AcAradinakara kI anuvAdita yaha kRti Apake pAvana pAda prasUnoM meM samarpita karate hue atyanta Atmika ullAsa kI anubhUti ho rahI hai| ApakI divyakRpA jinavANI kI sevA evaM zAsana prabhAvanA hetu sambala pradAna kareM - yahI abhilASA hai| -sAdhvI mokSaratnA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinake parama punIta caraNoM meM zata zata vandana hai kharataragacchAdhipati, zAsanaprabhAvaka, AcArya bhagavanta pUjya zrI jinamahodayasAgara sUrIzvarajI ma.sA. zAsanaprabhAvaka gaNAdhIza upAdhyAya bhagavanta pUjya zrI kailAzasAgara jI ma.sA. preraNA srota jinazAsanaprabhAvaka, RjumanA parama pUjya pIyUSasAgara jI ma.sA. parokSa AzIrvAda jaina kokilA, samatAmUrti, sva. pravartinI, parama pUjyA gurUvaryA zrI vicakSaNazrIjI ma.sA. evaM unakI suziSyA Agama razmi sva. pa. pU. pravartinI zrItilaka zrI jI ma.sA. pratyakSa kRpA sevAbhAvI, spaSTa vaktA paramapUjyA gurUvaryA zrI harSayazAzrIjI ma.sA. namana, namana aura namana hai pUjyA sAdhvI vRnda ke caraNoM meM zAnta-svabhAvI pUjyA zrI vinItAzrIjI ma. sA. sarala - manA pUjyA zrI candrakalAzrIjI ma.sA. prajJA - bhAratI pUjyA zrI candraprabhAzrIjI ma. sA. zAsana - jyoti pUjyAzrI manohara zrIjI ma. sA. prasanna vadanA pUjyA zrI suraMjanAzrIjI ma.sA. mahArASTra - jyoti pUjyAzrI maMjulA zrIjI ma. sA. marUdhara - jyoti pUjyAzrI maNiprabhAzrIjI ma. sA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! zubhAzIrvAda !! sAdhvI zrI mokSaratnA zrI jI AcAradinakara kA tIna bhAgoM meM anuvAda kArya kara rahI haiM, yaha jAnakara prasannatA kI anubhUti ho rahI hai| unakA yaha kArya vAstava meM sarAhanIya hai| isase mUlagrantha ke viSayoM kI bahuta kucha jAnakArI gRhasthoM evaM muniyoM ke lie upayogI hogii| jinazAsana aura jinavANI kI sevA kA yaha mahattvapUrNa kArya zIghra hI sampanna ho evaM upayogI bane, aisI merI zubhakAmanA haiN| gaccha hitecchu gacchAdhipati kailAzasAgara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! kiMcit vaktavya !! jaina saMgha meM AcAradinakara yaha anUThA graMtha hai| isameM varNita gRhasthoM ke vidhi-vidhAna Aja kvacit hI pracalana meM hai, sAdhuoM ke AcAra ke kucha-kucha aMza avazya hI pracalana meM hai / gRhasthoM ke vidhi-vidhAna bhArata ke kisI kone meM kisI sampradAya meM koI kAla meM pracalita rahe hoge, Aja prAyaH nahIM hai, sAtha hI mUla graMtha bhI aneka sthAnoM para azuddhiyoM se bharA huA haiM so zuddha pramANamUla anuvAda karanA atiduSkara hai, phira bhI anuvAdikA sAdhvIjI ne parizrama kiyA hai, yaha zlAghanIya hai / Aja taka kisI ne isa dizA meM khAsa prayatna kiyA nahIM so isa parizrama ke liye sAdhvIjI ko evaM DaoN. sAgaramalajI ko dhanyavAda detA hU~ / AcAradinakara kI koI zuddha prati kisI hastaprati ke bhaNDAra meM avazyaka upalabdha hogI, usakI khoja karanI cAhiye aura ajaina graMthoM meM jahA~ saMskAroM kA varNana hai, usakI tulanA bhI kI jAye to bahuta acchA hogaa| jaina graMthoM meM bhI mUla graMtha kI zuddhi ke liye mUla pAThoM ko dekhanA cAhiye / parizrama ke liye punaH dhanyavAda / mAghazukla aSTamI, ravivAra, saM. 2062 naMdigrAma, jilA- valasADa (gujarAta) pUjyapAda gurudeva munirAja zrI bhuvana vijayAntevAsI muni jaMbUvijaya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! anuzaMsanIya evaM anumodanIya adbhUta kArya !! saMskAroM se hI saMskRti banatI haiM tathA manuSya kA AcAra evaM vyavahAra anuzAsita hotA haiN| jainAcAryoM ne siddhAntoM kA pratipAdana isa prakAra kiyA haiM, jisase vyakti apane ko saMyamita kara Atma vikAsa kara sake / AtmasAdhanA ke mArga meM jisa prakAra jJAna sahAyaka haiM, usI prakAra kriyA bhI sahAyaka haiN| jainAcAryoM kA kathana haiM "jJAnakriyAbhyAM mokSa mArga" arthAt jJAna evaM kriyA ina donoM se hI mokSa hotA haiN| ataH jaina darzana meM mokSamArga ke pathika hetu jJAna ke sAtha kriyA arthAt AcaraNa ko bhI paramAvazyaka mAnA gayA haiM / isa tathya kI mahattA ko abhivyakta karane hetu haribhadrasUrikRta paMcAzakaprakaraNa, paMcavastu, pAdaliptAcAryakRta nirvANakalikA, jinaprabhasUrikRta vidhimArgaprapA aadi| una vidhi - vidhAna sambandhI kRtiyoM meM se eka pramukha kRti AcAradinakara bhI haiN| prastuta kRti jaina paramparA se sambandhita lagabhaga sabhI vidhi-vidhAnoM ko prastuta karatI haiN| jJAna evaM AcAra ko mukhyatA dene vAlI tathA caityavAsI paraMparA ke virUddha sarvaprathama krAMti kA zaMkhanAda karane vAlI kharataragacchIya paraMparA kI rUdrapallI zAkhA ke bArahaveM paTTadhara zrIjayAnaMda sUri ke prakhara ziSya zrI vardhamAnasUri ne vi.saM. 1468 meM jAlandhara aparanAma naMdanavanapura (paMjAba) meM 12500 saMskRta zlokoM evaM prAkRta gAthAoM meM AcAradinakara nAmaka graMtha kI racanA kI haiN| jaina dharma kI AcAra praNAlI ko suvyavasthita rUpa se prastuta karane meM AcAradinakara kA mahattvapUrNa avadAna haiN| yaha kRti sAdhakoM ko vidhi-vidhAna sambandha na kevala pracura sAmagrI hI pradAna karatI haiM, varan spaSTa vivaraNa bhI prastuta karatI haiM / vidhi-vidhAna sambandhI yaha kRti jaina sAhitya meM advitIya hai, kintu bhASA kI evaM viSaya kI durUhatA ke kAraNa yaha kRti janasAmAnya ke jJAna kA viSaya nahIM bana paaii| aise graMthoM kA anuvAda kArya sarala nahIM hotA haiM / jaina vidhi-vidhAnoM kA spaSTa bodha, saMskRta-prAkRta bhASA vyAkaraNa Adi zAstrIya saMjJAoM kA samyak paricaya evaM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parizramazIlatA Adi ke mAdhyama se hI aise vizAlakAya graMtha kA anuvAda karanA saMbhava ho sakatA haiN| __ tArkika manISI, prajJApuruSa DaoN. sAgaramalajI ke dizA-nirdeza meM sAdhvI mokSaratnA zrIjI ne isa graMtha kA hindI anuvAda kara vAstava meM bahuta hI prazaMsanIya kArya kiyA haiN| nizcita rUpa se zrutopAsikA sAdhvIvaryA mokSaratnA zrIjI kA yaha prayatna stutya evaM anumodanIya haiN| ApakA yaha prayatna ratnatraya kI sAdhanA ko parama vizuddha banAe evaM jana hitArtha bane aisI zubha bhAvanA nAgapura, 21 pharavarI 2006 jinamahodayasAgarasUri caraNaraja muni pIyUSasAgara Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! AtmIya sphuraNA !! __ mujhe usa samaya atyanta harSa kI anubhUti huI jaba viduSI sAdhvI harSayazA zrIjI ma.sA. ne likhA ki sAdhvI mokSaratnA zrIjI ne AcAradinakara kA anuvAda kara liyA haiN| yaha mahat kArya abhI taka koI bhI nahIM kara pAyA thA, use sAdhvI mokSaratnA zrIjI ne pUrNa kara diyA hai| sAdhvI jI kA yaha kArya janopayogI hai| yaha pustaka vyakti, parivAra, samAja, deza, rASTra aura vizva ke lie upayogI bane tathA isa pustaka meM saMgRhIta vicAra cirakAla taka janamAnasa ko preraNA pradAna karate rahe - yahI zubha bhAvanA haiN| merI zubhakAmanA haiM ki mokSaratnA zrIjI bhaviSya meM bhI sAhitya sevA karatI huI niraMtara U~cAIyoM ke zikhara kI ora agrasara hotI rahe aura jinazAsana evaM guru kA nAma ujjavala kre| pa.pU.pra. mahodayA sva. zrI vicakSaNa zrIjI ma.sA. kI suziSyA harSayazA zrIjI kI antevAsinI mokSaratnA zrIjI kI jijJAsA, lagana evaM niSThA ko dekhate hue maiM hArdika AzIrvAda pradAna karatI hU~ ki vicakSaNa vATikA kI yaha kalI aharniza jinazAsana meM abhivRddhi kare evaM samAja upayogI pustakoM kA sarjana karatI rheN| yahI hArdika zubhabhAvanA zrI vicakSaNapAda padmareNu - caMdrakalA zrI Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! AzIrvAda kI akSuNNa dhArA !! isa jagata meM aneka bhavya AtmAe jinezvara deva ke zAsana meM janma lekara uccatama sAdhanA bala se svasvarUpa ko prApta karatI haiN| yaha pUrva saMskAroM kA pariNAma hai, jisase unheM sadguru samAgama anukUla sAmagrI va satzAstra - adhyayana kA susaMyoga milatA hai / saMskAravAn vyakti kabhI bhI kisI prakAra kA anucita kadama nahIM uThAtA, kadAcit saMkaTakAla meM saMklezavaza galata kArya meM udyata ho jAe, parantu pApa bhIrU hone se athavA apane uttama kula va jAti kA vicAra Ane para pUrva saMskAroM ke kAraNa anucita kAryoM se virata ho jAtA hai / vAstava meM susaMskAra janma-janmAntara kI jagamagAtI jyoti hai / pUrvavartI AcAryoM evaM 'AcAradinakara' ke racayitA vardhamAnasUra kA hama para anaMta upakAra hai, jo hameM kusaMskAroM se bacAyA hai aura susaMskAroM kA mArga dikhaayaa| prastuta grantha meM gRhastha evaM munijIvana ke saMskAroM kA svarUpa darzAyA gayA hai, isa prakAra yaha mAnavIya saMskAroM kA eka saMrakSaka graMtha hai| | khyAtilabdha DaoN. sAgaramala jI ke pAvana nirdezana meM sAdhvI zrI. mokSaratnA zrI jI ne apane bhAgIratha prayAsa se vizAlakAya graMtha 'AcAradinakara' kA hindI anuvAda kiyA hai / susaMskAroM kA yaha graMtha sAdhu-sAdhvI evaM zrAvaka-zrAvikAoM kI sAdhanA meM ati upayogI hai| zAsana deva evaM gurudeva se prArthanA hai ki sAdhvI zrI kA jJAna vaibhava ucca zikhara para pahu~cakara jinazAsana evaM gaccha ko alaMkRta kare / guruvaryAoM ke AzIrvAda kI akSuNNa dhArA unhe siMcita karatI rahe guru vicakSaNa vineyA - vinItA zrI Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! AzIrvacana... abhinandana... anumodana !! gaurava kI pratIka jainasaMskRti ke saMskAroM ko varNita evaM saMrakSita karane meM jina vyaktiyoM kA pratyakSa yA apratyakSa rUpa se yogadAna rahA, una sabako maiM zirasA praNAma karatI hU~ / jaina dharma mUlataH eka nivRttipradhAna dharma hai| isake do mahattvapUrNa sopAna hai- sAgAradharma tathA anAgAradharma / dharma janma-janmAMtaroM se upaje avidyA janita saMskAroM ke prabhAva se mukti prApta nahIM kara pAnA mAnava kI eka sabase bar3I samasyA hai| isake lie manuSya ke samakSa apane jIvana kA prayojana spaSTa honA cAhie, sAtha hI usa prayojana kI siddhi ke lie prayatna bhI honA cAhie / puruSArtha kI saphalatA ke lie AcAra-vicAra evaM vyavahAra ke pariSkArita hone kI AvazyakatA hai| isameM saMskAroM kA mahattvapUrNa yogadAna hotA hai / saMskAra zabda kA abhiprAya dhArmika kriyAoM tathA vyakti ke daihika, mAnasika aura bauddhika vyApAra ke pariSkAra ke lie kiye jAne vAle anuSThAnoM se hai / jinase susaMskRta hokara vyakti samAja kA pUrNa vikasita sadasya ho sake / zAstroM meM sAgAra tathA anAgAra dharma kI AcAra saMhitA ko atyanta manovaijJAnika DhaMga se prastuta kiyA gayA hai / anAgAradharma arthAt munivRtti ke lie gRhastha jIvana ke prati rAga evaM moha ke tyAga ke sAtha-sAtha sAMsArika prapaMcoM ke prati udAsIna honA Avazyaka hai| Azaya yaha hai ki pravrajyA grahaNa karane se pUrva sAMsArika virakti kA honA nitAnta mahattvapUrNa hai / pravrajyA grahaNa karane ke uparAnta hI munivRtti yA sAdhujIvana kA prArambha hotA hai / munivRtti hetu sad-saMskAroM kA honA Avazyaka hai / saMskAra vaha dhArmika anuSThAna hai, jo vyakti ko yogya banAtA hai, usake jIvana ko sArthaka karatA hai, guNoM kA AdhAna karatA hai, doSoM ko dUra karatA haiM tathA jo zarIra ke sAtha-sAtha AtmA ko bhI unnata karatA haiM / isa prakAra saMskAra kA artha vyakti ke bAhya pariSkAra ke sAtha-sAtha Abhyantara pariSkAra karanA bhI hai / saMskAroM para AdhArita AcAradinakara meM 12500 zloka saMskRta evaM prAkRta bhASA meM nibaddha hai| jisameM gRhastha evaM sAdhu ke Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-16 saMskAroM kA vidhipUrvaka vizuddha vivecana hai / Aja janasAmAnya ke adhyayanArtha, jJAnArtha evaM saMskAroM kI kriyAnviti hetu isa grantha ke zlokoM ke hindI rUpAntaraNa kI mahatI AvazyakatA thI / jise jaina kokilA, vyAkhyAna bhAratI, samatAmUrti paramapUjyA guruvaryA zrI pravartinI sva. zrI vicakSaNa zrI jI ma.sA. kI suyogyasuziSyA sAdhvIjI zrI harSayazA zrI jI ma.sA. kI suziSyA viduSI sAdhvIjI zrI mokSaratnA zrI jI ne pUrNa kiyA hai| isa punIta kArya ko apane samakSa dekhakara maiM antarmana ke udgAra evaM prasannatA ko akSarazaH prakaTa bhI nahIM kara pA rahI hU~ / mokSa mArga ke sopAna kI ora agrasara karane vAle muni dharma se sambaddha 16 saMskAra yathA - brahmacarya vrata grahaNa, kSullaka dIkSAvidhi, pravrajyA vidhi, upasthApanA vidhi, yogodvavahana vidhi, vAcanA grahaNa vidhi, antima saMlekhana vidhi Adi saMskAroM ke vidhi-vidhAnoM ke hindI rUpAntaraNa se sambaddha yaha grantha sabhI ke lie upayogI siddha hogA / sAdhvI zrI mokSaratnA jI kA yaha bhagIratha prayAsa stutya evaM anumodanIya hai / etadartha unako saadhuvaad| vaha jinazAsana kI niSkAma bhAva se sevA karate hue zreSTha sAdhucaryA ke sAtha vINApANi mA~ sarasvatI ke caraNa kamaloM kI upAsikA banI rahe, antaHstha ke inhIM zubha bhAvoM ke sAtha / zubhAzIrvAda saha vicakSaNa jyoti candraprabhA zrI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! maMgala AzIrvAda !! sAhitya samAja kA darpaNa hotA hai| jisa prakAra darpaNa meM dekhakara hama apanA saMskAra kara sakate hai, ThIka usI prakAra sAhitya bhI jana mAnasa ko saMskArita karane meM sakSama hotA hai| bhautikatA kI cakAcauMdha meM bhramita pathikoM ko AtmavikAsa kA mArga dikhAtA hai| sAdhvI mokSaratnA zrI jI ne kaThina parizrama karake AcAradinakara kA anuvAda karake aura usa para zodhagrantha likhakara jinazAsana kA gaurava bar3hAyA hai| viSaya kA talasparzI evaM sUkSma jJAnArjana karane ke lie lakSya kA nirdhArata karanA Avazyaka hotA hai| adhyayanazIla bane rahane meM zrama evaM kaThinAiyoM kA sAmanA karanA hI par3atA hai| zramaNa paryAya to zrama se paripUrNa haiN| sAdhvI jI ne athaka prayAsa karake jaina sAhitya kI sevA kA yaha bahuta hI sarAhanIya kArya kiyA hai| antaHkaraNa se hama unheM yahI maMgala AzIrvAda dete haiM ki bhaviSya meM isI prakAra saMyama sAdhanA ke sAtha-sAtha sAhitya sAdhanA karatI rhe| vicakSaNa pada reNU manohara zrI muktiprabhA zrI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! urmi antara kI !! jaina dharma virATa hai| isake siddhAMta bhI ati vyApaka aura loka hitakArI hai| aise hI siddhAnta grantha AcAradinakara ke hindI anuvAda kA aba prakAzana ho rahA hai, yaha jAnakara atIva prasannatA kI anubhUti ho rahI hai| prajJA nidhAna mahApuruSoM ke dvArA apanI sAdhanA se jJAna sAmagrI granthoM ke rUpa meM graMthita huI hai| jJAna AtmAnubhUti kA viSaya hai, use zabdoM ke mAdhyama se abhivyakta nahIM kiyA jA sktaa| kintu athAha jJAna sAgara meM se jJAnIjana bUMda-bUMda kA saMgraha kara use jJAna pipAsuoM ke samakSa grantha rUpa meM prastuta karate hai| yaha ati sarAhanIya kArya hai| sAdhvI mokSaratnA zrI jI ne apane adhyayana kAla ke bIca isa ananudita racanA ko prAkRta evaM saMskRta se hindI bhASA meM anuvAdita kara na kevala ise sarala, sugama evaM sarvaupayogI banAyA apitu gRhastha evaM muniyoM ke liye viziSTa jAnakArI kA eka vilakSaNa, anupama, amUlya upahAra taiyAra kiyA hai| __ antaramana kI gaharAI se zubhakAmanA ke sAtha merA AzIrvAda hai ki sAdhvI mokSaratnA zrI jI isI prakAra apanI jJAnapratibhA ko ujAgara karate hue tathA jinazAsana kI sevA meM lIna rahate hue, sAhitya bhaNDAra meM abhivRddhi kre| yahI zubhAzISa hai| vizeSa jJAnadAtA DaoN. sAgaramala jI sAhaba kA isa graMtha anuvAda meM pUrNa sahayoga rahA, bahuta-bahuta sAdhuvAda hai| / zrI vicakSaNa caraNopAsikA suraMjanAzrI, siNadharI - 2006 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! hArdika kAmanA !! AcAradinakara nAmaka yaha kRti gRhastha evaM muni jIvana ke vidhi-vidhAnoM kI mUlyAtmakatA ko navIna dRSTikoNa se dekhane ko prerita karatI haiN| yaha jinAjJA ke prati hamArI zraddhA meM abhivRddhi karatI haiM aura jIvana meM dhArmika vidhi-vidhAnoM ko apanAne kA saMdeza bhI pradAna karatI haiN| isake mAdhyama se vidhi-vidhAnoM kA marma spaSTa hotA haiM, jo paramArtha ke lie puruSArtha jagAne meM aura hamArI Atmonnati kA dvAra kholane meM sakSama haiN| adhyayanazIlA sAdhvIvaryA zrI mokSaratnA zrI jI ne AcAradinakara jaise vizAla grantha kA hindI anuvAda karane kA jo duSkara kArya kiyA hai, vaha nizcaya hI anumodanIya haiN| alpa samaya meM yaha mahat kArya karake unhoMne apanI kAryadakSatA kA paricaya diyA haiN| ApakA yaha kArya pUrvavartI jaina AcAryoM ke grantharatnoM kI jJAnarazmi ko caturdika phailAne meM samartha ho - aisA merA maMgala AzIrvAda haiN| yaha grantha maMjuSA bhavyAtmAoM ke maMjula bhAvoM ko jAgRta karane vAlI bane yahI maMgala kaamnaa| vicakSaNa zizu tilaka caraNaraja maMjulA zrI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! sAdara samarpaNa !! gRhastha jIvana meM zraddhA, vinaya, viveka aura kriyA Avazyaka hai| jIvana ko sArthaka karane ke liye zrAvaka ora zrAvikAoM ko saMskAroM ke dvArA apane Apako susaMskArita karanA caahie| pUrva bhava meM upArjita kucha saMskAra vyakti sAtha meM lAtA hai aura kucha saMskAra isa bhava meM saMgati evaM zikSA ke dvArA upArjana karatA hai| ataH garbha meM Ane ke sAtha hI bAlaka meM vizuddha saMskAra utpanna ho isalie kucha saMskAra vidhiyA~ kI jAtI hai| prastuta pustaka meM janma se lekara mRtyu paryanta taka ke gRhastha ke solaha saMskAroM kA vivecana hai| mUla grantha vardhamAnasUrikRta AcAradinakara hai| sAdhvI mokSaratnA zrI ne isakA sundara aura subodha bhASA meM anuvAda kiyA hai| . AcAradinakara grantha ke praNetA kharatara gaccha ke AcArya vardhamAnasUri jI ne gRhastha evaM sAdhu jIvana ko sughar3a banAne ke liye isa grantha ko mUla do bhAgoM meM vibhAjita kiyA hai| prathama bhAga meM gRhastha evaM sAdhu jIvana ke solaha-solaha saMskAroM kA ullekha hai tathA dUsare bhAga meM gRhastha evaM sAdhu donoM ke dvArA kiye jAne vAle ATha saMskAroM kA ullekha kiyA hai| jaise pratiSThA-vidhi, prAyazcitta-vidhi, Avazyaka-vidhi aadi| yaha saMpUrNa graMtha bAraha hajAra pA~ca sau zloko meM nibaddha hai| AcAradinakara graMtha kA abhI taka sampUrNa anuvAda huA hI nahIM hai| yaha pahalI bAra anuvAdita rUpa meM prakAzita hone jA rahA hai| jana hitArtha sAdhvI jI ne jo athaka purUSArtha kiyA hai, vaha vAstava meM prazaMsanIya hai| vizeSa rUpa se maiM jaba bhI pUjya zrI pIyUSasAgara jI ma.sA. se milatI taba ve eka hI bAta kahate ki mokSaratnAzrI jI ko acchI taraha par3hAo tAki jina zAsana kI acchI sevA kara sake unakI satat preraNA hI sAdhvI jI ke isa mahat kArya meM sahAyaka rahI hai| . isake sAtha hI karmaTha, sevAbhAvI, jinazAsana ke anurAgI, prANI mitra kumArapAla bhAI vI. zAha evaM bar3audA nivAsI, samAja sevaka, gaccha ke prati sadaiva samarpita, adhyayana hetu niraMtara sahayogI narezabhAI zAMtilAla pArakha, Apa donoM kA yaha nirdeza rahA ki ma.sA. par3hAI karanA ho to Apa zAjApura DaoN. sAgaramala jI jaina sA. ke sAnnidhya meM inakA adhyayana kraae| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAjApura Ane ke bAda DaoN. sAgaramalajI jaina sA. ne eka hI prazna kiyA, ma.sA. samaya lekara Ae ho ki basa upAdhi prApta karanI hai| hamane kahA~ ki hama to sabako chor3akara ApakI nizrA meM Ae hai| Apa jaisA nirdeza kareMge, vahI kreNge| unhoMne sAdhvI mokSaratnA zrI jI ko jo sahayoga evaM mArgadarzana diyA hai, vaha stutya hai| yadi unhoMne AcAradinakara ke anuvAda karane kA kArya hamAre hAtha meM nahIM diyA hotA to zAyada yaha ratna grantha Apa logo ke samakSa nahIM hotaa| isa sambandha meM adhika kyA kaheM - yaha mahAn kArya unake eMva sAdhvI jI ke athaka zrama kA pariNAma hai| isa avasara para pUjya guruvaryAo zrI samatAmUrti pa.pU. vicakSaNa zrI jI ma.sA. evaM Agama razmi pa.pU. tilaka zrI jI ma.sA. kI yAda Ae binA nahIM rhtii| yadi Aja ve hote to isa kArya ko dekhakara atiprasanna hote| unake guNoM ko likhane meM merI lekhanI samartha nahIM hai| vizva ke udayAMcala para virAT vyaktitva saMpanna divyAtmAe~ kabhI-kabhI hI udita hotI haiN| kintu unake jJAna aura cAritra kA bhavya prakAza cAroM dizAoM ko Alokita karatA rahatA hai| Apa guruvaryAo kA saMpUrNa jIvana hI tyAga, tapa evaM saMyama kI saurabha se ota-prota thA, jaise pAnI kI pratyeka bUMda pyAsa bujhAne meM sakSama hai, vaise hI Apa guruvaryAo zrI ke jIvana kA eka eka kSaNa ajJAnAndhakAra meM bhaTakane vAle samAja ke lie prakAza puMja hai| ve mere jIvana kI zilpI rahI haiN| aisI mahAna guruvaryAoM kA pArthiva zarIra Aja hamAre bIca nahIM hai, parantu apanI jJAna jyoti ke dvArA ve Aja bhI hame Alokita kara rahI una jJAna-puMja cAritra-AtmAoM ke caraNoM meM bhAvabharI hArdika zraddhAMjalI ke sAtha-sAtha yaha kRti bhI sAdara samarpita hai| vicakSaNa caraNaraja harSayazAzrI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! kRtajJatA jJApana !! bhAratIya saMskRti saMskAra pradhAna hai, saMskAroM se hI saMskRti banatI hai| prAcIna kAla se hI bhArata apanI samRddha saMskRti ke lie vezva pUjya rahA hai| bhArata kI isa sAMskRtika dhArA ko akSuNNa banAe rakhane ke lie bhAratIya vidvAnoM ne samaya-samaya para aneka graMtho kI racanA kara apanI saMskRti kA poSaNa kiyA hai / saMskAra sambandhI vedhi-vidhAnoM se yukta vardhamAnasUri kRta 'AcAradinakara' bhI eka aisI hI mahatvapUrNa kRti hai, jisameM bhAratIya sAMskRtika cetanA ko puSTa karane vAle cAlIsa vidhi-vidhAnoM kA vivecana milatA hai / isameM mAtra bAhya vidhi-vidhAnoM kI hI carcA nahIM hai, varan Atma vizuddhi karane vAle dhArmika evaM AdhyAtmika vidhi-vidhAnoM kA bhI samAveza graMthakAra ne keyA hai| vartamAna pariprekSya meM isa grantha kI prAsaMgikatA ko dekhate hue maiMne isa graMtha kA bhAvAnuvAda subodha hindI bhASA meM karane kA eka yAsa kiyA hai / merA anuvAda kaisA hai ? yaha to sujJa pAThaka hI nirNaya kareMge / maiMne apane hindI anuvAda ko mUlagraMtha ke bhAvoM ke Asa-pAsa hI rakhane kA prayatna kiyA hai / vidhi-vidhAna sambandhI grantha ke anuvAda kA merA prathama prayAsa hai| mUla mudrita prati meM aneka azuddha pATha hone ke kAraNa tathA mere ajJAnavaza anuvAda meM truTiyA~ rahanA svAbhAvika hai / bhI sambhava hai ki graMthakAra kI bhAvanA ke virUddha anuvAda meM kucha lekhA gayA ho, usa saba ke lie maiM vidvat varga se karabaddha kSamA canA karatI hU~ prajJA manISI pa.pU. jambUvijayajI ma.sA. eMva vidvatvarya pa.pU. zovijayajI ma.sA. ne yogohana vidhi kA vizeSa rUpa se avalokana kara usake sudhAra hetu sujhAva die / etadartha unake prati maiM antaHkaraNa ne AbhAra abhivyakta karatI hU~ / isa punIta kArya meM upakAriyoM ke upakAra ko kaise bhUlA jA katA hai| isa graMtha ke anuvAda meM pratyakSataH parizrama bhale merA dikhAI tA ho, kintu usake pIche Atma jJAnI, mahAn sAdhikA, samatAmUrti, ropakAra vatsalA guruvaryA zrIvicakSaNa zrIjI ma.sA. ke parokSa zubhAzIrvAda to hai hI / isa kArya meM parama zraddheya pratibhApuMja, madhurabhASI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya zrI pIyUSasAgara jI ma.sA. kI satat preraNA mujhe milatI rahI hai| unake preraNAbala kI carcA kara maiM unake prati apanI AtmIya zraddhA ko kama nahIM karanA cAhatI huuN| graMtha prakAzana ke ina kSaNoM meM saMyama pradAtA pa.pU. harSayazAzrIjI ma.sA. kA upakAra bhI maiM kaise bhUla sakatI hU~, jinakI bhAva vatsalatA se mere jIvana kA kaNa-kaNa AplAvita hai, ve merI dIkSA guru hI nahIM varan zikSA guru bhI hai| anuvAda ke prakAzana meM unakA jo AtmIya sahayoga milA vaha mere prati unake ananya vAtsalya bhAva kA sAkSI hai| grantha prakAzana ke ina sukhada kSaNoM meM AgamamarmajJa mUrdhanya paMDita DaoN. sAgaramalajI sA. kA bhI upakAra bhUlAnA kRtaghnatA hI hogI, unhoMne hara samaya isa anuvAda kArya meM merI samasyAoM kA samAdhAna kiyA tathA nirAzA ke kSaNoM meM mere utsAha kA vardhana kiyaa| alpa samaya meM isa gurutara graMtha kA anuvAda kA kArya Apake dizA-nirdeza evaM sahayoga ke binA zAyada hI sambhava ho paataa| sAdhu-sAdhviyoM ke adhyayana, adhyApana evaM zodha hetu pUrNa samarpita DaoN. sAgaramalajI jaina dvArA sthApita prAcya vidyApITha, zAjApura dvArA pradatta AvAsa, nivAsa aura granthAgAra kI pUrI suvidhAe~ bhI isa kArya kI pUrNatA meM sahAyaka rahI hai| zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA, jayapura ke TrasTIgaNa bhI dhanyavAda ke pAtra hai, jinake artha sahayoga se grantha kA prakAzana kArya saMbhava ho sakA hai| anta meM una sabhI pratyakSa evaM parokSa sahayogiyoM ke prati maiM AbhAra vyakta karatI hU~, jinhoMne isa kArya meM apanA sahayoga pradAna kiyaa| bhAI amita ne isakA kampyUTara kampojiMga evaM AkRti AphaseTa ne isakA mudraNa kArya kiyA etadartha unheM bhI saadhuvaad| mujhe vizvAsa hai, isa anuvAda meM ajJAnatAvaza jo azuddhiyA~ raha gaI hai, unheM sudhIjana saMzodhita kreNge| AbhAra bhAI amita ne iyA etadartha unheM meM a zAjApura, vicakSaNa harSacaraNaraja mokSaratnA zrI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanIya prayAsa sAdhvI zrI mokSaratnA zrIjI ne AcAradinakara jaise kaThina kiMtu mahattvapUrNa graMtha kA anuvAda kiyA hai, yaha jAnakara prasannatA ho rahI hai / unake dvArA preSita prathamabhAga jo gRhastha jIvana ke saMskAroM se sambandhita hai, use dekhA / aba usakA dUsarA bhAga, jo sAdhu jIvana ke vidhi-vidhAnoM se sambandhita hai, bhI chapa rahA hai yaha jAnakara pramoda ho rahA hai| jinazAsana kI sevA paramAtmA kI sevA hai aura jJAnArAdhanA mokSamArga kI sAdhanA kA hI aMga hai| sAdhvI jI ke isa puruSArtha se jaina gRhastha aura sAdhu-sAdhvIgaNa hamAre pUrvAcAryoM dvArA praNIta vidhi-vidhAnoM se paricita ho aura sAdhanA-ArAdhanA meM pragati kare, yahI zubha bhAvanA hai| sAdhvI mokSaratnA zrIjI vicakSaNa maNDala kI hI sadasyA hai, unakI yaha jJAnAbhirUci nirantara vRddhigata hotI rahe, yahI zubha- bhAvanA hai| vicakSaNacaraNareNu maNiprabhA zrI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinazAsana meM AcAra kI pradhAnatA hai / AcAra ke apane vidhi-vidhAna hote hai / 'AcAradinakara' aise hI vidhi-vidhAnoM kA eka grantha hai / sAdhvI zrI mokSaratnA zrIjI ne DaoN. sAgaramalajI jaina ke sAnnidhya meM zAjApura jAkara isa grantha para na kevala zodhakArya kiyA, apitu mUlagrantha ke anuvAda kA kaThina kArya bhI tIna bhAgoM meM pUrNa kiyA hai| mujhe yaha jAnakara prasannatA ho rahI hai ki unhoMne sampUrNa graMtha kA anuvAda kara liyA hai aura usakA prathama aura dvitIya vibhAga prakAzita bhI ho rahA hai| Aja zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA meM jo vidhi-vidhAna hote hai, una para AcAradinakara kA bahuta adhika prabhAva dekhA jAtA hai aura isa dRSTi se isa mUla grantha kA hindI anuvAda prakAzita honA eka mahattvapUrNa ghaTanA hai, kyoMki isake mAdhyama se hama pUrva pracalita vidhi-vidhAnoM se samyak rUpa se paricita ho skege| isameM gRhasthadharma ke SoDaza saMskAroM ke sAtha-sAtha muni jIvana ke vidhi-vidhAnoM kA ullekha to hai hI sAtha hI isameM pratiSThA Adi sambandhI vidhi-vidhAna bhI hai, jo jaina dharma ke kriyAkANDa ke anivArya aMga hai / aise mahattvapUrNa graMtha ke hindI anuvAda ke lie sAdhvI jI dvArA kie gae zrama kI anumodanA karatA hU~ aura yaha apekSA karatA hU~ ki ve satat rUpa se jinavANI kI sevA evaM jJAnArAdhanA meM lagI rahe / yahI maMgala kAmanA OM maMgala kAmanA ........ kumArapAla vI. zAha kalikuNDa, dholakA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! hRdayodgAra !! AcAradinakara jaina saMskAroM ke vidhi-vidhAnoM kA eka mahattvapUrNa grantha haiM / pandrahavIM zatI kA yaha grantha gRhastha ke SoDaza saMskAroM ke sAtha-sAtha munijIvana se sambandhita vidhi-vidhAnoM kA eka sandarbha grantha haiN| yaha samagra grantha mUlataH saMskRta evaM prAkRta bhASA meM hI nibaddha thA / hindI yA gujarAtI bhASA meM anuvAdita thA hI nahIM / viduSI sAdhvI zrI mokSaratnA zrI jI ne apane bhAgIratha prayatna ke dvArA isa grantha kA saphalatApUrvaka anuvAda kArya saMpanna kiyA aura isa pustaka ke dvitIya bhAga ke prakAzana hetu artha sahayoga karane kA jo hamArI sabhA ko lAbha diyA, isake lie hama unake AbhArI haiM / 1 itanI alpavaya evaM alpasamaya meM isa vizAlakAya grantha kA anuvAda kara vAstava meM unhoMne na kevala jaina sAhitya ko eka anupama bheMTa hI pradAna kI haiM, varan hamAre zrImAla vaMza ko bhI gauravAnvita kiyA haiM / punaH sAdhvI zrI ke athaka parizrama kI hama bhUri-bhUri anumodanA karate haiN| isa grantha ke anuvAda ke preraka prajJA-pradIpa, pratibhA sampanna DaoN. sAgaramalajI sA. bhI anumodanA ke pAtra haiN| unake saphala dizA-nirdeza ke pariNAmasvarUpa hI Aja yaha kRti hamAre samakSa haiM / isa mahattvapUrNa grantha ke anuvAda ke saMpAdana evaM saMzodhana kArya meM unhoMne apanI pUrNa vidvatA tathA lagana se yogadAna diyA haiN| unake prati zAbdika dhanyavAda prakaTa karanA, unake zrama evaM sahayoga kA samyak mUlyAMkana nahIM hogaa| zramaNa samudAya ke lie vizeSa upayogI AcAradinakara ke dvitIya bhAga kA prakAzana prAcya vidyApITha, zAjApura se ho rahA haiM / AzA haiM, jaina sAhitya prakAzana ke kSetra meM saMsthA kI grantha prakAzana kI yaha paramparA akSuNNa banI rahe, isI maMgala kAmanA ke sAtha TrasTa maMDala - zrI zvetAmbara jaina zrImAla sabhA motI DUMgarI roDa, jayapura Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! bhUmikA !! kisI bhI dharma yA sAdhanA paddhati ke do pakSa hote hai - 1. vicAra pakSa aura 2. AcAra pkss| jaina dharma bhI eka sAdhanA paddhati hai| ataH usameM bhI ina donoM pakSoM kA samAyojana pAyA jAtA hai| jaina dharma mUlataH bhAratIya zramaNa paramparA kA dharma hai| bhAratIya zramaNa paraMparA adhyAtmaparaka rahI haiM aura yahI kAraNa haiM ki usane prArambha meM vaidika karmakANDIya paramparA kI AlocanA bhI kI thI, kintu kAlAntara meM vaidika paramparA ke karmakANDoM kA prabhAva usa para bhI aayaa| yadyapi prAcIna kAla meM jo jaina Agama grantha nirmita hue, unameM AdhyAtmika aura naitika zikSAe~ hI pradhAna rahI haiM, kintu kAlAntara meM jo jaina grantha nirmita hue unameM vaidika paramparA ke prabhAva se karmakANDa kA praveza bhI huaa| pahale gauNa rUpa meM aura phira prakaTa rUpa meM karmakANDa paraka grantha jaina paramparA meM bhI likhe ge| bhAratIya vaidika paramparA meM yajJa-yAga Adi ke sAtha-sAtha gRhI jIvana ke saMskAroM kA bhI apanA sthAna rahA haiM aura pratyeka saMskAra ke lie yajJa-yAga evaM tatsambandhI karmakANDa evaM usake maMtra bhI pracalita rahe haiN| merI yaha suspaSTa avadhAraNA haiM, ki jaina paramparA meM SoDaza saMskAroM kA aura unake vidhi-vidhAna kA jo praveza huA hai, vaha mUlataH hindU paramparA ke prabhAva se hI AyA haiN| yadyapi paramparAgata avadhAraNA yahI hai, ki gRhasthoM ke SoDaza saMskAra aura unake vidhi-vidhAna bhagavAna RSabhadeva ke dvArA pravartita kie gae the| AcAradinakara meM bhI vardhamAnasUri ne isI paramparAgata mAnyatA kA ullekha kiyA hai| jahA~ taka jaina AgamoM kA prazna hai, usameM kathAparaka AgamoM meM garbhAdhAna saMskAra kA to koI ullekha nahIM hai, kintu unameM tIrthaMkaroM ke jIva ke garbha meM praveza ke samaya mAtA dvArA svapna darzana ke ullekha milate hai| isake atirikta jAtakarma saMskAra, sUrya-candra darzana saMskAra, SaSThI saMskAra, nAmakaraNa saMskAra, vidyAdhyayana saMskAra Adi kucha saMskAroM ke ullekha bhI unameM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milate hai, kintu vahA~ tatsambandhI vidhi-vidhAnoM kA ullekha nahIM milatA hai| phira bhI isase itanA to siddha hotA hai ki usa kAla meM jaina paramparA meM bhI saMskAra sambandhI kucha vidhAna kie jAte the| yadyapi merI avadhAraNA yahI hai ki jaina samAja ke bRhad hindU samAja kA hI eka aMga hone ke kAraNa jana sAmAnya meM pracalita jo saMskAra Adi kI sAmAjika kriyAe~ thI, ve jainoM dvArA bhI mAnya thii| kintu ye saMskAra jaina dharma kI nivRttiparaka sAdhanA vidhi kA aMga rahe hoMge, yaha kahanA kaThina haiN| jahA~ taka saMskAra sambandhI svataMtra graMthoM kI racanA kA prazna hai, ve AgamikavyAkhyAkAla ke pazcAt nirmita hone lage the| kintu una graMthoM meM bhI gRhastha jIvana sambandhI SoDaza saMskAroM kA koI ullekha hameM nahIM milatA haiN| mAtra digambara paramparA meM bhI jo purANagrantha haiM, unameM ina saMskAroM ke vidhi-vidhAna ke mAtra saMsUcanAtmaka kucha nirdeza hI milate haiN| zvetAmbara paramparA meM AcArya haribhadra (lagabhaga AThavIM zatI) ke grantha jaise aSTakaprakaraNa, paMcAzaka prakaraNa, paMcavastu Adi meM bhI vidhi-vidhAna sambandhI kucha ullekha to milate hai, kintu unameM jo vidhi-vidhAna sambandhI ullekha haiM ve prathamataH to atyanta saMkSipta haiM aura dUsare unameM yA to jinapUjA, jinabhavana nirmANa, jinayAtrA, munidIkSA Adi se sambandhita hI kucha vidhi-vidhAna milate hai yA phira muni AcAra sambandhI kucha vidhi-vidhAnoM kA ullekha unameM huA hai| gRhastha ke SoDaza saMskAroM kA suvyavasthita vivaraNa hameM AcArya haribhadra ke graMthoM meM bhI dekhane ko nahIM milatA haiN| AcArya haribhadra ke pazcAt navamIM zatAbdI se lekara bArahavIM zatAbdI taka muni AcAra sambandhI aneka graMtho kI racanA huii| jaise - pAdaliptasUrikRta nirvANakalikA, jinavallabhasUri viracita saMghapaTTaka, candrasUri kI subodhAsamAcArI, tilakAcAryakRta samAcArI, hemacandrAcArya kA yogazAstra, samayasundara kA samAcArIzataka Adi kucha grantha hai| kintu ye sabhI grantha bhI sAdhanA paraka aura munijIvana se sambandhita AcAra-vicAra kA hI ullekha Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate hai| terahavIM-caudahavIM zatAbdI se vidhi-vidhAna sambandhI jina granthoM kI racanA huI usameM 'vidhimArgaprapA' ko eka pramukha grantha ke rUpa meM svIkAra kiyA jA sakatA haiN| kintu isa meM bhI jo vidhi-vidhAna varNita hai, unakA sambandha mukhyataH muni AcAra se hI haiM yA phira kisI sImA taka jinabhavana, jinapratimA, pratiSThA Adi se sambandhita ullekha haiN| isI prakAra digambara paramparA meM paM. AzAdhara ke sAgaradharmAmRta evaM aNagAradharmAmRta meM tathA pratiSThAkalpa meM kucha vidhi-vidhAnoM kA ullekha huA haiN| sAgAradharmAmRta meM gRhastha jIvana se sambandhita kucha vidhi-vidhAna carcita avazya haiM, kintu usameM bhI garbhAdhAna, puMsavana, jAtakarma, SaSThIpUjA, annaprAzana, karNavedha Adi kA koI vizeSa ullekha nahIM milatA haiN| gRhastha jIvana, munijIvana aura sAmAnya vidhi-vidhAna se sambandhita merI jAnakArI meM yadi koI prathama grantha haiM to vaha vardhamAnasUrIkRta AcAradinakara (vi.saM. 1468) hI haiN| grantha ke raciyatA aura racanAkAla - jahA~ taka isa grantha ke raciyatA evaM racanA kAla kA prazna haiM, isa grantha kI prazasti meM spaSTa rUpa se yaha ullekha kiyA gayA hai ki vi.sa. 1468 meM jAlaMdhara nagara (paMjAba) meM isa grantha kI racanA huii| grantha prazasti se yaha bhI spaSTa hotA hai ki yaha grantha abhayadevasUri ke ziSya vardhamAnasUri dvArA racita haiN| abhayadevasUri aura vardhamAnasUri jaise prasiddha nAmoM ko dekhakara sAmAnyatayAH candrakula ke vardhamAnasUri, navAMgITIkAkAra abhayadevasUri kA smaraNa ho AtA haiM, kintu AcAradinakara ke kartA vardhamAnasUri inase bhinna haiN| apanI sampUrNa vaMza paramparA kA ullekha karate hue unhoMne apane ko kharataragaccha kI rudrapallI zAkhA ke abhayadevasUrI (tRtIya) kA ziSya batAyA hai| grantha prazasti meM unhoMne jo apanI guru paramparA sUcita kI hai, vaha isa prakAra hai : Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya, haribhadra devacandrasUri nemIcandrasUri udyotanasUri vardhamAnasUri jinezvarasUri abhayadevasUri ( prathama ) jinavallabhasUri isake pazcAt jinavallabha ke ziSya jinazekhara se rUdrapallI zAkhA kI sthApanA ko batAte hue, usakI AcArya paramparA nimna prakAra se dI hai : jinazekharasUri padmacaMdrasUri vijayacaMdrasUri abhayadevasUri (dvitIya) (12vIM se 13vIM zatI) devabhadrasUri prabhAnaMdasUri (vi.saM. 1311 ) zrIcaMdrasUri (vi.saM. 1327) jinabhadrasUri jagatatilakasUri jayAnaMdasUra guNacandrasUri (1415 - 21) abhadevasUri (tRtIya) vardhamAnasUri (15vIM zatI) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastuta kRti meM vardhamAnasUri ne jo apanI guru paramparA dI hai, usase yaha spaSTa ho jAtA hai ki ve kharataragaccha kI rUdrapallI zAkhA se sambandhita the| jJAtavya haiM ki jinavallabhasUri ke guru bhrAtA jinazekharasUri ne jinadattasUri dvArA jinacaMdrasUri ko apane paTTa para sthApita karane se rUSTa hokara unase pRthak ho gae aura unhoMne rUdrapallI zAkhA kI sthApanA kii| aisA lagatA haiM ki jahA~ jinadattasUri kI paramparA ne uttara-pazcima bhArata ko apanA prabhAva kSetra banAyA, vahI jinazekhara sUri ne pUrvottara kSetra ko apanA prabhAva kSetra banAkara vicaraNa kiyaa| rUdrapallI zAkhA kA udbhava lakhanaU aura ayodhyA ke madhyavartI rUdrapallI nAmaka nagara meM huA aura isIlie isakA nAma rudrapallI zAkhA pdd'aa| vartamAna meM bhI yaha sthAna rUdaulI ke nAma se prasiddha haiM - isa zAkhA kA prabhAva kSetra pazcimI uttarapradeza, hariyANA aura paMjAba taka rhaa| prastuta AcAradinakara kI prazasti se bhI yaha spaSTa ho jAtA haiM ki isa grantha kI racanA paMjAba ke jAlaMdhara nagara ke naMdanavana meM huI, jo rUdrapallI zAkhA kA prabhAva kSetra rahA hogaa| yaha spaSTa hai ki rUdrapallI svataMtra gaccha na hokara kharataragaccha kA hI eka vibhAga thaa| sAhityika dRSTi se rUdrapallI zAkhA ke AcAryoM dvArA aneka graMthoM kI racanA huii| abhayadevasUri (dvitIya) dvArA jayantavijaya mahAkAvya vi.sa. 1278 meM racA gyaa| abhayadevasUri (dvitIya) ke paTTadhara devabhadrasUri ke ziSya tilakasUri ne gautamapRcchAvRtti kI racanA kI hai| unake pazcAt prabhAnaMdasUri ne RSabhapaMcAzikAvRtti aura vItarAgavRtti kI racanA kii| isI krama meM Age saMghatilakasUri hue jinhoMne samyaktvasaptatiTIkA, vardhamAnavidyAkalpa, SaTdarzanasamuccayavRtti kI racanA kii| inake dvArA racita graMthoM meM vIrakalpa, kumArapAlacaritra, zIlataraMginIvRtti, kanyAnayanamahAvIrapratimAkalpa (pradIpa) Adi kRtiyA~ bhI milatI hai| kanyAnayanamahAvIrapratimAkalpa kI racanA se bhI yaha spaSTa ho jAtA haiM, ki isa zAkhA kA prabhAva kSetra pazcimI uttarapradeza thA, kyoMki yaha kalpa vartamAna kannauja ke bhagavAna mahAvIra ke Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAlaya ke sambandha meM likhA gayA hai| isa prakAra yaha spaSTa ho jAtA hai ki vardhamAnasUri jisa rUdrapallI zAkhA meM hue vaha zAkhA vidvata munijanoM aura AcAryoM se samRddha rahI haiM aura yahI kAraNa haiM ki unhoMne AcAradinakara jaise vidhi-vidhAna sambandhI mahattvapUrNa grantha kI racanA kii| AcAradinakara ke adhyayana se yaha bhI spaSTa hotA haiM ki usa para zvetAmbara paramparA ke sAtha hI digambara paramparA kA bhI prabhAva rahA haiN| yaha spaSTa hai ki pazcimI uttarapradeza aura usase lage hue bundelakhaNDa tathA pUrvI hariyANA meM digambara paramparA kA bhI prabhAva thaa| ataH yaha svAbhAvika thA ki AcAradinakara para digambara paramparA kA bhI prabhAva aaye| svayaM vardhamAnasUri ne bhI yaha svIkAra kiyA hai, ki maiMne digambara evaM zvetAmbara paramparA ke granthoM tathA unameM pracalita ina vidhAnoM kI jIvita paramparA ko dekhakara hI isa graMtha kI racanA kI hai| grantha prazastiyoM ke AdhAra para yaha spaSTa ho jAtA hai ki rUdrapallI zAkhA lagabhaga bArahavIM zatAbdI meM astitva meM AI aura unnIsavIM zatAbdI taka astitva meM banI rhii| yadyapi yaha satya haiM ki solahavIM zatI ke pazcAt isa zAkhA meM koI prabhAvazAlI vidvAna AcArya nahIM huA, kintu yati paramparA aura usake pazcAt kulaguru (matheNa) ke rUpa meM yaha zAkhA lagabhaga unnIsavIM zatAbdI taka jIvita rhii| granthakAra vardhamAnasUri kA paricaya - jahA~ taka prastuta kRti ke raciyatA vardhamAnasUri kA prazna haiM, unake gRhI jIvana ke sambandha meM hameM na to isa grantha kI prazasti se aura na kisI anya sAdhana se koI sUcanA prApta hotI hai| kevala itanA hI kahA jA sakatA hai ki inakA janma rUdrapallI zAkhA ke prabhAva kSetra meM hI kahI huA hogaa| jAlandhara (paMjAba) meM grantha racanA karane se bhI yaha spaSTa ho jAtA hai ki inakA vicaraNa aura sthiratA kA kSetra paMjAba aura hariyANA rahA hogaa| inake guru abhayadevasUri (tRtIya) dvArA phAlguna suda tIja, zukravAra vi.sa. 1432 meM aMjanazalAkA kI huI zAntinAtha bhagavAna kI dhAtu kI pratimA, Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdinAtha jinAlaya pUnA meM upalabdha haiN| isase yaha sunizcita haiM ki vardhamAnasUri vikrama kI pandrahavIM zatAbdI meM hue / inake guru abhayadevasUri dvArA dIkSita hone ke sambandha meM bhI kisI prakAra kI koI zaMkA nahIM kI jA sktii| kintu inakI dIkSA kaba aura kahA~ huI isa sambandha meM adhika kucha kahanA sambhava nahIM hai / graMthakarttA aura usakI paramparA kI isa carcA ke pazcAt hama graMtha ke sambandha meM kucha vicAra kareMge / grantha kI viSayavastu - 1 vardhamAnasUrikRta AcAradinakara nAmaka yaha graMtha saMskRta evaM prAkRta bhASA meM racita hai / bhASA kI dRSTi se isakI saMskRta bhASA adhika prAMjala nahIM haiM aura na alaMkAra Adi ke ghaTATopa se kliSTa haiM / grantha sAmAnyatayAH sarala saMskRta meM hI racita hai / yadyapi jahA~-jahA~ Agama aura prAcIna AcAryoM ke graMthoM ke pramANa prastuta karane kA prazna upasthita huA hai, vahA~-vahA~ isameM prAkRta padya aura gadya avatarita bhI kie gae hai| kahIM kahIM to yaha bhI dekhane meM AyA hai ki prAkRta kA pUrA kA pUrA grantha hI avatarita kara diyA gayA hai, jaise prAyazcitta vidhAna ke sambandha meM jItakalpa, zrAddhajItakalpa Adi grantha uddhRta hue / grantha kI jo prati prathamataH prakAzita huI hai, usameM saMskRta bhASA sambandhI aneka azuddhiyA~ dekhane meM AtI haiM - ina azuddhiyoM ke . kAraNa kA yadi hama vicAra kare to do saMbhAvanAe~ pratIta hotI haiM - prathamataH yaha ho sakatA haiM ki jisa hastaprata ke AdhAra para yaha grantha chapAyA gayA ho vahIM azuddha rahI ho, dUsare yaha bhI sambhAvanA ho sakatI haiM ki prastuta graMtha kA prupha rIDiMga samyak prakAra se nahIM kiyA gayA ho| cU~ki isa graMtha kA anya koI saMskaraNa bhI prakAzita nahIM huA hai aura na koI hastaprata hI sahaja upalabdha hai - aisI sthiti meM pUjyA sAdhvI jI ne isa azuddha prata ke AdhAra para hI yaha anuvAda karane kA prayatna kiyA haiM, ataH anuvAda meM yatra-tatra skhalana kI kucha sambhAvanAe~ ho sakatI hai| kyoMki azuddha pAThoM ke AdhAra para samyak Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha kA nirdhAraNa karanA eka kaThina kArya hotA haiN| phira bhI isa dizA meM jo yaha prayatna huA haiM, vaha sarAhanIya hI kahA jaaegaa| yadyapi jaina paramparA meM vidhi-vidhAna se sambandhita aneka graMthoM kI racanA huI hai| AcArya haribhadrasUri ke paMcavastu prakaraNa se lekara AcAradinakara taka vidhi-vidhAna sambandhI graMthoM kI samRddha paramparA rahI haiM, kintu AcAradinakara ke pUrva jo vidhi-vidhAna sambandhI graMtha likhe gae una graMthoM meM do hI pakSa prabala rahe - 1. muni AcAra sambandhI graMtha aura 2. pUjApATha evaM pratiSThA sambandhI grnth| nirvANakalikA, vidhimArgaprapA, samAcArI, subodhAsamAcArI Adi graMthoM meM hameM yA to dIkSA Adi muni jIvana se sambandhita vidhi-vidhAna kA ullekha milatA haiM yA phira mandira evaM mUrti nirmANa, mUrtipratiSThA, mUrti pUjA Adi se sambandhita vidhi-vidhAnoM kA ullekha milatA haiN| ina pUrvavartI granthoM meM zrAvaka se sambandhita jo vidhi-vidhAna milate haiM, unameM se mukhya rUpa se sAmAyika, pauSadha, pratikramaNa evaM upadhAna se sambandhita hI vidhi-vidhAna milate hai| sAmAnyataH gRhastha jIvana se sambandhita saMskAroM ke vidhi-vidhAnoM kA unameM prAyaH abhAva hI dekhA jAtA haiN| yadyapi . Agama yuga se hI janma, nAmakaraNa Adi sambandhI kucha kriyAoM (saMskAroM) ke ullekha milate haiM, kintu tatsaMbandhI jaina paramparA ke anukUla vidhi-vidhAna kyA the ? isakI koI carcA nahIM milatI hai| ___ digambara paramparA ke purANa sAhitya meM bhI ina saMskAroM ke ullekha tathA unake karane sambandhI kucha nirdeza to milate haiM, kintu vahA~ bhI eka suvyavasthita samagra vidhi-vidhAna kA prAyaH abhAva hI dekhA jAtA haiN| vardhamAnasUri kA AcAradinakara jaina paramparA kA aisA prathama graMtha haiM, jisameM gRhastha ke SoDaza saMskAroM sambadhI vidhi-vidhAnoM kA suspaSTa vivecana huA hai| AcAradinakara nAmaka yaha graMtha cAlIsa udayoM meM vibhAjita haiN| AcArya vardhamAnasUri ne svayaM hI ina cAlIsa udayoM ko tIna bhAgoM meM vargIkRta kiyA haiN| prathama vibhAga meM gRhastha sambandhI SoDaza saMskAroM kA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivecana haiM, dUsare vibhAga meM muni jIvana se sambandhita SoDaza saMskAroM kA vivecana haiM aura antima tRtIya vibhAga ke ATha udayoM meM gRhastha aura muni donoM dvArA sAmAnya rUpa se AcaraNIya ATha vidhi-vidhAnoM kA ullekha haiN| isa grantha meM varNita cAlIsa vidhi-vidhAnoM ko nimna sUcI dvArA jAnA jA sakatA haiM : ni | (a) gRhastha sambandhI / (ba) muni sambandhI (sa) muni evaM gRhastha sambandhI | 1 garbhAdhAna saMskAra | 1 brahmacaryavrata grahaNa saMskAra 1 pratiSThA vidhi | 2 puMsavana saMskAra 2 kSullaka vidhi | 2 zAntika-karma vidhi 3 jAtakarma saMskAra 3 pravrajyA vidhi 3 pauSTika-karma vidhi 4 sUrya-candra darzana 4 upasthApanA vidhi 4 bali vidhAna saMskAra 5 kSIrAzana saMskAra / 5 yogodvahana vidhi 5 prAyazcitta vidhi 6 SaSThI saMskAra 6 vAcanAgrahaNa vidhi 6 Avazyaka vidhi 7 zuci saMskAra 7 vAcanAnujJA vidhi 7 tapa vidhi 8 nAmakaraNa saMskAra 8 upAdhyAyapada sthApanA vidhi 8 padAropaNa vidhi |6 anna prAzana saMskAra | 6 AcAryapada sthApanA vidhi | 10 karNavedha saMskAra / 10 pratimAudvahana vidhi 11 cUDAkaraNa saMskAra | 11 vratinI vratadAna vidhi | 12 upanayana saMskAra 12 pravartinIpada sthApanA vidhi | | 13 vidyArambha saMskAra / 13 mahattarApada sthApanA vidhi | 14 vivAha saMskAra 14 ahorAtra caryA vidhi | 15 vratAropaNa saMskAra | 15 RtucaryA vidhi | 16 antya saMskAra 16 antasaMlekhanA vidhi isa prakAra yaha kRti mUlataH tIna vibhAgoM meM vibhAjita haiN| prathama vibhAga meM gRhastha jIvana ke SoDaza saMskAroM kA vivecana haiN| isa vibhAga kA anuvAda pUrNa hokara chapa cukA hai aura usakI bhUmikA meM maiMne gRhastha jIvana ke SoDaza saMskAroM kA bhAratIya paramparA meM kyA sthAna rahA hai aura ve kisa prakAra jaina paramparA meM gRhIta hue tathA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ una para hindU paramparA kA kitanA prabhAva hai, isakA vistRta tulanAtmaka vivecana bhI prastuta kiyA gayA haiN| isa dvitIya khaMDa meM mukhyataH jaina munijIvana ke vidhi-vidhAnoM kA ullekha haiN| isa vibhAga ke antargata brahmacaryavratagrahaNavidhi, kSullakapravrajyAvidhi, muni pravrajyAvidhi, upasthApanAvidhi (bar3I dIkSA kI vidhi), yogodvahana vidhi, vAcanAgrahaNa. vidhi, vAcanAnujJA vidhi, upAdhyAya padasthApanA , vidhi, AcArya padasthApanA vidhi, muniyoM kI bAraha pratimAoM kI ArAdhanA vidhi, sAdhvI dIkSA vidhi, pravartinI padasthApanA vidhi, mahattarA padasthApanA vidhi, muni kI sAmAnya dinacaryA vidhi, RtucaryA vidhi evaM saMlekhanA vidhi - ina SoDaza vidhiyoM kA vivecana kiyA gayA haiN| isa vivecana se eka to yaha bAta spaSTa hotI haiM ki vardhamAnasUri ne AcAradinakara meM muni jIvana meM praveza ke pUrva brahmacarya vratagrahaNa vidhi ko aura kSullaka dIkSA vidhi ko bhI sthAna diyA hai, jinakA zvetAmbara paramparA meM vartamAna meM prAyaH abhAva dekhA jAtA hai, kintu ye donoM vidhiyA~ digambara paramparA meM Aja bhI pracalita hai| isase yaha spaSTa ho jAtA hai ki ve eka ora muni jIvana meM praveza karane ke pUrva eka prazikSu ke rUpa meM prathama brahmacarya kI sAdhanA ko aura phira kSullaka ke rUpa meM munivat jIvana jIne ke abhyAsa ko Avazyaka mAnate the| munijIvana meM bhI brahmacarya kI sAdhanA sabase kaThina mAnI gaI hai, AgamoM meM use duSkara kahA gayA haiN| ataH vardhamAnasUri kI yaha mAnyatA rahI hogI ki vyakti muni jIvana meM praveza karane ke pUrva kama se kama tIna varSa taka brahmacarya kA pUrNataH pAlana kre| paMcamahAvratoM meM brahmacarya mahAvrata ko atiduSkara mAnA gayA hai| ataH isa avasthA meM gRha tyAga kara sAdhaka gRhastha jIvana ke sAmAnya vratoM kA pAlana karate hue muni jIvana ke sabase mahattvapUrNa mahAvrata brahmacarya kA bhI samyak rUpa se pAlana kre| isake pazcAt kSullaka dIkSA kA krama AtA hai| yahA~ yaha jJAtavya hai ki jo sAdhaka kama se kama tIna varSa taka sampUrNa rUpa se brahmacarya kA pAlana kara Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ letA hai, use hI vardhamAnasUri ne kSullaka dIkSA kA adhikArI mAnA haiN| kSullaka dIkSA meM bhI yadyapi vaha sAmAyika cAritra ke sAtha-sAtha paMcamahAvratoM kA pAlana karatA hai, kintu vardhamAnasUri ne yahA~ munidIkSA meM gRhIta mahAvratoM kI apekSA kSullaka dIkSA meM gRhIta mahAvratoM meM antara kiyA hai| unake anusAra kSullaka dIkSA meM sAmAyika cAritra aura mahAvratoM kA grahaNa do karaNa evaM tIna yoga se hotA hai, jabaki munijIvana meM usakA grahaNa tIna karaNa aura tIna yoga se hotA hai, isa prakAra vaha mahAvratoM kA grahaNa sImita rUpa meM hI karatA hai / vaha svataH hiMsAdi karane evaM apane hetu karavAne kA tyAga karatA hai, kintu unake anumodana kA tyAga nahIM karatA hai / isI AdhAra para sambhavataH yaha mAnA gayA hai ki use gRhasthoM ke kucha saMskAra evaM pratiSThA Adi sambandhI vidhi-vidhAna karavAne kA adhikAra haiM / jahA~ sAmAnya rUpa se vartamAna meM munidIkSA aura upasthApanA donoM meM vizeSa pratIkSA - kAla nahIM hotA hai, vahA~ vardhamAnasUri ne tIna varSa taka brahmacarya vrata ke pAlana aura tIna varSa taka kSullaka arthAt prazikSu ke rUpa meM munijIvana ke abhyAsa ko Avazyaka mAnA hai / isa prakAra AcAradinakara meM ve munijIvana ke praveza ke pUrva sAdhaka ko chaH varSa kI avadhi eka prazikSu ke rUpa meM vyatIta karane kA nirdeza dete haiM / yahA~ yaha bhI jJAtavya hai, vardhamAnasUri AcAradinakara meM yaha vyavasthA dete hai ki yadi sAdhaka isa kAla meM apane ko munijIvana jIne meM asamartha mAnatA hai to vaha gRhavAsa meM jA sakatA hai| jabaki digambara paramparA meM yaha mAnA gayA hai ki brahmacarya pratimA aura kSullaka dIkSA AjIvana ke lie hotI hai, usase vApasa gRhastha jIvana meM jAyA nahIM jA sakatA hai| AcAradinakara meM brahmacarya vratagrahaNa vidhi aura kSullaka dIkSAvidhi ke bAda, pravrajyA vidhi evaM upasthApanA vidhi kA vivecana kiyA gayA hai / ye donoM vidhiyA~ kucha sAmAnya antara ko chor3akara Aja bhI zvetAmbara mUrtipUjaka paramparA meM usI rUpa meM pracalita hai / prastuta kRti meM jahA~ kSullaka dIkSA meM do karaNa tIna yoga se mahAvratoM kI pratijJA karavAI Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtI haiM, vahA~ pravrajyA vidhi meM mahAvratoM kI pratijJA na karavAkara mAtra tIna yoga evaM tIna karaNa se mAtra sAmAyika cAritra kA grahaNa karavAyA jAtA hai| vardhamAnasUri ne muni pravrajyA vidhi meM mahAvratoM ke grahaNa kA koI ullekha nahIM kiyA hai| mAtra AjIvana sAmAyika vrata kA hI ullekha kiyA haiN| tIna karaNa evaM tIna yoga se mahAvratoM kA AropaNa upasthApanA vidhi meM hI kiyA jAtA haiN| vardhamAnasUri dvArA ullekhita pravrajyA vidhi meM jahA~ sthavirakalpI munidIkSA kA vidhAna hai, vahI jinakalpI munidIkSA kA vidhAna bhI hai| merI dRSTi meM vardhamAnasUri dvArA kSullaka dIkSA vidhi aura jinakalpI dIkSA vidhi kA ullekha karanA isa bAta kA sUcaka hai ki ve apane isa graMtha ko zvetAmbara paramparA taka sImita na rakhakara sampUrNa jaina samAja ke lie vidhi-vidhAna kA eka AdhArabhUta grantha banAnA cAhate the| dUsarI unakI yaha bhI vizeSatA hai ki unhoMne yogodvahana, vAcanAgrahaNa evaM vAcanAnujJA - ina tIna vidhiyoM kA alaga-alaga ullekha kiyA hai| yadyapi ye tInoM vidhiyA~ vartamAna meM apane krama meM eka hI sAtha sampanna kI jAtI haiN| yahA~ yaha jJAtavya hai ki yogodvahana kA mukhya uddezya AgamoM kA adhyayana karanA hI hotA hai aura isa dRSTi se yogodvahana meM vAcanAgrahaNa bhI hotA haiM aura vAcanA dene kI anujJA bhI dI jAtI hai| ina tInoM vidhiyoM meM kAlagrahaNa aura saMghaTTA kA vizeSa rUpa se ullekha huaa| kAlagrahaNa kA tAtparya svAdhyAya hetu nirdhArita samaya, svAdhyAya sambandhI pUrva vyavasthA evaM svAdhyAyakAla kA nirdhAraNa karanA hai| isI prakAra saMghaTTa kA tAtparya kina vastuoM kA sparza karanA aura kinakA nahIM karanA tathA sparzanIya kaise sparza karanA Adi hai| prastuta kRti meM jo vAcanAnujJA kI svataMtravidhi dI gaI hai, usakA mUla kAraNa yaha hai ki isa vidhi ke mAdhyama se muni ko AgamoM ke adhyApana kA adhikAra pradAna kiyA jaae| isalie isa pada ke dhAraka vyakti ko vAcanAcArya bhI kahA gayA hai| yahA~ yaha bhI jJAtavya hai ki vAcanAcArya upAdhyAya evaM AcArya pada se nimna sthAnIya Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| vastutaH munisaMgha meM do prakAra ke dAyitva hote hai (1) ziSyoM ke adhyayana-adhyApana kA dAyitva aura (2) saMghIya anuzAsana evaM prazAsana sambandhI daayitv| yahI kAraNa hai ki jaina munisaMgha meM AcArya aura upAdhyAya - aise do alaga-alaga padoM kI vyavasthA kI gaI hai| jisakA ullekha vardhamAnasUri ne upAdhyAya evaM AcArya padasthApanA vidhi meM kiyA hai| kintu ina donoM padoM ke pUrva vAcanAcArya aura gaNI kA pada diyA jAtA hai| prastuta graMtha meM vAcanAnujJA vidhi meM hI gaNAnujJA vidhi kA ullekha bhI huA hai| yahA~ yaha jJAtavya hai ki AcArya ke nIce jo muni saMgha kA prazAsakIya adhikArI hotA haiM, use gaNI kahA jAtA hai aura usa pada ko prApta karane hetu gaNAnujJAvidhi sampanna kI jAtI hai| jabaki upAdhyAya pada ke nIce jo adhyApana kArya kA dAyitva nirvAha karatA hai, use vAcanAcArya kahA jAtA hai aura usake lie vAcanAnujJA kI vidhi kI jAtI hai| vAcanAnujJA kA tAtparya adhyApanakArya karane kI anumati se hai| jo muni vAcanAnujJA kI vidhi ko sampanna kara apane adhyApana ke dAyitva ko samyak prakAra se nirvAha karatA hai, use kAlakrama meM upAdhyAya pada pradAna kiyA jAtA hai aura jo muni gaNAnujJA prApta karake apane dAyitva kA samyak prakAra se nirvAha karatA hai, use kAlAntara meM AcArya pada pradAna kiyA jA sakatA haiN| vardhamAnasUri ne prastuta kRti meM ina donoM padoM para sthApana kI vidhi kA bhI ullekha kiyA haiN| tatpazcAt prastuta kRti meM munijIvana kI bAraha pratimAoM kA vahana kisa prakAra se kiyA jAnA cAhie, tatsambandhI vidhi-vidhAna prastuta kie gae hai| bhikSu pratimAoM kI udvahana vidhi ke pazcAt prastuta kRti meM sAdhvI dIkSA vidhi, pravartinI padasthApanA evaM mahattarA padasthApanA vidhi - ina tIna vidhiyoM kA ullekha huA haiN| ye tInoM vidhiyA~ mUlataH zramaNI se sambandhita hai| jisa prakAra zramaNa saMgha meM upAdhyAya evaM AcArya ke pada hote hai, usI prakAra zramaNI saMgha meM bhI pravartinI aura mahattarA - ina do padoM kA ullekha vardhamAnasUri ne kiyA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| sAtha hI unhoMne yaha bhI pratipAdita kiyA hai ki mahattarA padasthApanA vidhi aura AcArya padasthApana vidhi meM mUlataH kyA antara hotA haiN| AcArya caturvidhasaMgha kA adhinAyaka hotA hai, jabaki mahattarA mAtra zramaNI saMgha kI adhinAyikA hotI hai| sAtha hI yaha batAyA hai ki AcArya dvArA sAdhvI varga ke ucca padoM para adhiSThita pravartinI aura mahattarA kI bhI munisaMgha dvArA vaMdana vidhi nahIM kI jAtI hai| isa prakAra vardhamAnasUri ne zramaNI saMgha kI svataMtra vyavasthA ko svIkAra karake hI sAdhvI saMgha ko muni saMgha ke adhIna hI rakhA gayA haiN| isake pazcAt prastuta kRti meM zramaNa evaM zramaNI saMgha kI sAmAnya dinacaryA evaM RtucaryA kA vidhAna huA hai| isameM mukhya rUpa se muniyoM aura sAdhviyoM ko dina aura rAtri meM kauna-kaunasI vidhiyA~ karanI cAhie aura apane AcAra meM kisa prakAra se sAvadhAnI rakhanA cAhie - isakA ullekha kiyA gayA hai| RtucaryA meM chahoM RtuoM meM pratyeka RtuoM meM kisa prakAra kA AcaraNa karanA cAhie - isakA vistRta vivecana kiyA gayA hai, sAtha hI vihAra aura eka sthAna para sthiratA Adi ke sambandha meM bhI vivecana kiyA gayA hai| anta meM munijIvana se sambandhita antima vidhi ke rUpa meM saMlekhanA grahaNa karane kI vidhi dI gaI hai| isameM saMlekhanA grahaNa karane ke kAla Adi tathA mRtyu kI sannikaTatA jAnane ke upAya bhI batAe gae hai| saMlekhanA sambandhI jo vidhi-vidhAna anya graMthoM meM pAe jAte hai, lagabhaga unhIM saba viSayoM kI carcA isa grantha meM bhI huI hai| kintu vizeSatA yaha hai ki isameM muni ke mRta zarIra kI antima vidhi kisa prakAra karanI cAhie - isakA bhI ullekha huA hai| yahA~ vardhamAnasUri ne prAcIna Agamika vidhi aura usa yuga meM pracalita vidhi kA samanvaya karane kA prayatna kiyA haiN| prAcIna vidhi jo mUlataH nizItha cUrNi Adi evaM samAdhimaraNa sambandhI zvetAmbara paramparA ke ArAdhanApatAkA Adi aura digambara paramparA ke bhagavatIArAdhanA Adi graMthoM meM milatI hai, usakA ullekha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karate hue anta meM unhoMne yaha batAyA hai ki zrAvakoM ko muni saMgha dvArA visarjita muni kI mRta deha kA agni saMskAra karanA caahie| jJAtavya hai ki prAcIna granthoM meM muni kI mRtadeha ke agni saMskAra kA ullekha nahIM milatA haiN| isa prakAra hama dekhate hai ki prastuta kRti meM prAcIna paramparA kA anusaraNa karate hue unheM loka pracalita mAnyatAoM ke sAtha samanvita karane kA prayatna kiyA hai| isake pazcAt antima tRtIya khaNDa meM vardhamAnasUri ne pratiSThA vidhi, zAntika karma, pauSTika karma, bali vidhAna - ina cAra vidhiyoM kA ullekha kiyA hai, jo mUlataH karmakANDa paraka hai, isake atirikta prAyazcitta vidhi, SaDAvazyaka vidhi aura tapa vidhi - ye tIna vidhiyA~ zrAvaka evaM munijIvana kI sAdhanA sambandhita hai| anta meM padAropaNa vidhi kA ullekha huA hai| yaha vidhi vastutaH sAmAjika jIvana aura rAjya prazAsana padoM para AropaNa kI vidhi ko prastuta karatI hai| isa vidhi kI yaha vizeSatA bhI hai ki isa vidhi meM rAjya-hastI, rAjya-azva ke padAropaNa kA bhI ullekha huA hai| isase jJAta hotA hai ki usa kAla meM kucha rAjA, mantrI Adi jaina hote the, jinake lie ina vidhiyoM kA varNana kiyA gyaa| isa prakAra isa varga meM mukhyataH ATha vidhiyoM kA ullekha huA hai| ina vidhiyoM kA vistRta anuvAda agrima tRtIya khaNDa meM prakAzita hogA, usa samaya hI tRtIya khaNDa kI bhUmikA meM hama isa para vistAra se carcA kreNge| abhI dvitIya bhAga meM mAtra nAma nirdeza karake hI virAma le rahe hai| . isa prakAra hama dekhate hai ki vardhamAnasUri ne eka vyApaka dRSTi ko samakSa rakhakara jaina paramparA aura tatkAlIna samAja vyavasthA meM pracalita vividha vidhi-vidhAnoM kA isa grantha meM vidhivat aura vyavasthita vivecana prastuta kiyA hai| jaina dharma meM unase pUrvavartI kucha AcAryoM ne sAdhu jIvana se sambandhita vidhi-vidhAnoM kA evaM jinabiMba kI pratiSThA se sambandhita vidhi-vidhAna para to grantha likhe the, kintu sAmAjika Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana se sambandhita saMskAroM ke vidhi-vidhAnoM para itanA adhika vyApaka aura prAmANika grantha likhane kA prayatna sambhavataH vardhamAnasUri ne hI kiyA hai| vastutaH jahA~ taka merI jAnakArI hai| samagra jaina paramparA meM vidhi-vidhAnoM ko lekara AcAradinakara hI eka aisA Akara grantha haiM, jo vyApaka dRSTi se evaM tatkAlIna sAmAjika pariprekSya ko dhyAna meM rakhakara vidhi-vidhAnoM kA ullekha karatA hai| AcAradinakara vikramasaMvat 1468 tadnusAra I. san 1412 meM racita haiN| yaha grantha mUlataH saMskRta evaM prAkRta bhASA meM hone ke kAraNa Adhunika yuga meM na to vidvata grAhya thA aura na janagrAhya / yadyapi yaha grantha apane mUla svarUpa meM prakAzita bhI huA, kintu anuvAda ke abhAva meM lokapriya nahIM bana skaa| dUsare grantha kI bhASA saMskRta evaM prAkRta hone ke kAraNa tathA unameM pratipAdita viSayoM ke durUha hone ke kAraNa isa sampUrNa grantha kA hindI yA gujarAtI meM Aja taka koI anuvAda nahIM ho sakA thaa| grantha ke prathama khaNDa kA purAnI hindI meM rUpAntaraNa kA eka prayatna to avazyaka huA, jo jainatattvaprasAda meM chapA bhI thA, kintu samagra grantha anudita hokara Aja taka prakAza meM nahIM A paayaa| sAdhvI mokSaratnA zrIjI ne aise durUha aura vizAlakAya grantha kA hindI bhASA meM rUpAntaraNa kA jo mahattvapUrNa kArya kiyA haiM, usake lie ve nizcita hI badhAI kI pAtra hai| isa grantha ke anuvAda ke lie na kevala bhASAoM ke jJAna kI hI apekSA thI, apitu usake sAtha-sAtha jyotiSa evaM paramparA ke jJAna kI bhI apekSA thii| sAtha hI hamAre sAmane eka kaThimAI yaha bhI thI ki jo mUlagrantha prakAzita huA thA, vaha itanA azuddha chapA thA ki artha bodha meM anekazaH kaThinAIyA~ upasthiti hotI rahI, aneka bAra sAdhvI jI aura maiM una samasyAoM ke nirAkaraNa meM nirAza bhI hue phira bhI isa grantha ke do khaNDa pUrNa hokara prakAzita ho rahe hai - yaha saMtoSa kA viSaya hai| grantha tIna khaNDoM meM prakAzita karane kI yojanA hai| isake prathama evaM dvitIya khaNDa vidvAnoM aura pAThakoM ke samakSa prastuta hai| tIsare khaNDa kA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAda bhI pUrNa ho cukA hai| isa dvitIya vibhAga ke kucha aMza spaSTIkaraNa yA parimArjana hetu pUjya muni pravara jambUvijayajI aura muni zrIyazovijaya jI ko bheje gaye the aura unake sujhAva ke anusAra unakA saMzodhana bhI kiyA gayA hai, kintu mUlaprati kI azuddhatA tathA aneka vidhi-vidhAnoM ke pracalana meM na hone se una sthaloM kA yathAsaMbhava apanI samajha ke anusAra bhAvAnuvAda hI karane kA prayatna kiyA gayA hai| pUjyA sAdhvI mokSaratnAzrIjI isI prakAra Age bhI jinavANI ke adhyayana, anuzIlana aura prakAzana meM rUci letI raheM, yahI apekSA hai| vidvatajana jisa kArya ko cAhakara bhI abhI taka sampanna nahIM kara pAye the| use mere sahayoga se eka alpa dIkSAparyAya kI yuvA sAdhvI ne athaka parizrama kara pUrNa kiyA yaha mere lie bhI AtmatoSa kA viSaya hai| vastutaH maiMne unheM zodhakArya hetu isa grantha kA nAma sujhAyA thA, kintu anuvAda ke binA yaha kArya zakya nahIM ho rahA thaa| hamane anuvAda kI prApti ke prayAsa bhI kiye, kintu ve sArthaka nahIM ho ske| ataH prathamataH anuvAda kI yojanA banAI gaI, prastuta kRti usI kI phalazruti hai| vidvatvarga dvArA isake samucita mUlyAMkana kI apekSA hai, tAki sAdhvI jI kA utsAha vardhana ho| dinAMka :- 15-02-2006 pro. sAgaramala jaina saMsthApaka nidezaka prAcya vidyApITha, dupAr3A ror3a, zAjApura (ma.pra.) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ !! viSaya anukramaNikA !! udaya - krama pRSTha saMkhyA 17. brahmacaryavrata grahaNa vidhi 1- 4 18. kSullakatva vidhi 5 - 7 16. pravrajyA vidhi| 8 - 20 upasthApanA vidhi 21 - 27 yogodvahana vidhi 28 - 122 vAcanAgrahaNa kI vidhi 123 - 124 vAcanAnujJA vidhi 125 - 127 24. upAdhyAya padasthApana vidhi 128 - 128 AcArya padasthApana vidhi 126 - 137 muni kI bAraha pratimAoM kI udvahana vidhi 138 - 141 sAdhvI ko vrata pradAna karane kI vidhi 142 - 142 (dIkSA vidhi) pravartinI padasthApanA vidhi 143 - 145 mahattarA padasthApanA vidhi 146 - 148 muni kI ahorAtricaryA vidhi 146 - 166 31. muni kI RtucaryA vidhi 170 - 185 32. saMlekhanA vidhi 186 - 163 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 1 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna !! satrahavA~ udaya !! brahmacarya vrata grahaNa yati AcAra duSpAlanIya evaM kaThina hai| jaisA ki kahA gayA hai - "vivekarahita puruSa ke lie yatidharma kA pAlana karanA duSkara hai, jisameM pAMca mahAvratoM ko vahana karanA hotA hai, sAtha hI rAtri bhojana kA tyAga hotA hai tathA deha ke prati nirmamatva ke bhAva kI sAdhanA kI jAtI hai| muni kA AhAra udgama, utpAdana evaM gaveSaNA ke doSoM se rahita, arthAt zuddha honA caahie| use iryA ( gamanAgamana) Adi pAMca samiti evaM tIna guptiyoM aura bAraha prakAra ke tapa kI ArAdhanA karanI cAhie / hamezA anAsakta va mamatva se rahita hokara niSparigrahatA ke guNa meM vAsa karanA caahie| dravya, kSetra, kAla evaM bhAva ke anusAra mAsika Adi pratimAoM aura vibhinna prakAra ke abhigrahoM ko dhAraNa karanA cAhie / jIvanaparyanta snAna kA tyAga karanA cAhie evaM bhUmi para zayana karanA cAhie / kezaluMcana karanA cAhie tathA apUrva guNoM ko dhAraNa karane vAlA honA cAhie / kSudhA, pipAsA Adi ko sahana karate hue sadA gurukula meM vAsa karanA caahie| bAIsa parISahoM aura deva Adi ke dvArA pradatta upasargoM ko sahana karanA cAhie / labdha vastuoM ke prati bhI anAsakti kI vRtti evaM aThAraha hajAra zIlAMgoM ko dhAraNa karanA cAhie / "yatidharma mahat taraMgoM vAle samudra ko apanI bhujAoM se pAra karane ke samAna hai| vaha yatidharma svAdarahita bAlukA ke kavala ko khAne ke samAna hai / vaha yatidharma apramatta rUpa se talavAra kI dhAra para calane ke samAna hai, athavA gaMgA nadI meM pravAha ke viparIta tairane ke samAna hai tathA meru parvata ko tarAjU meM tolane ke samAna kaThina hai / " yati ko akele hI bibhISIkA evaM anya duSTa paristhitiyoM kA sAmanA karanA hotA hai / upasarga aura parISahoM ko jItanA rAdhAvedha ke samAna kaThina hai / vaha pUrva meM agrahita tInoM lokoM kI vijayarUpa patAkA ko grahaNa karane ke samAna hai| isa prakAra se muni kI pravrajyA atiduSkara kahI gaI hai| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sabhI vratoM meM brahmacaryavrata atyanta duSkara hai| jaisA ki Agama meM kahA gayA hai, jisa taraha indriyoM meM rasanendriya, karmoM meM mohanIyakarma evaM gupti meM managupti atyanta kaThina hai, usI prakAra vratoM meM brahmacaryavrata kA pAlana karanA duSkara kahA gayA hai| dUsare siddhAMtoM meM bhI kahA gayA haiM - "sabhI vratoM aura kamoM kA mUla brahmacaryavrata ko kahA gayA hai| brahmacarya ke bhagna se sabhI vrata nirarthaka haiN| brahmavrata ko duSkara mAnA gayA hai, kyoMki aisA bhI kahA gayA hai - mahAviSama raNabhUmi meM ugra khaDga ko dhAraNa karane vAle to aneka dikhAI dete haiM, parantu viSayoM meM anAsakta, dhIra, gaMbhIra puruSoM kA prAyaH abhAva hI rahatA hai| siMha ke pauruSa kA mardana karane vAle tathA hAthiyoM ke mada ko galita karane vAle aneka ho sakate haiM, kintu kaMdarpa evaM darpa ko naSTa karane vAle kucha virale hI satpuruSa hote haiN| isa brahmacarya vrata kA pAlana karane kA adhikArI kauna ho sakatA hai - yaha batAte hue kahA gayA haiM - "zuddha samyaktvapUrvaka dvAdazavrata AcAra kA pAlana karane vAlA, caitya evaM jinabiMba kA nirmANa karAne vAlA, jinAgama evaM caturvidha saMgha kI sevA hetu pracura dhana kA vyaya karane vAlA, bhoga-abhilASA se pUrNa santuSTa, utkRSTa vairAgyabhAvanA se vAsita, gRhastha ke sampUrNa manorathoM ko dhAraNa karane vAlA, zAntarasa meM nimagna, kula kI vRddhAoM, putra, patnI, svAmI Adi ke dvArA anujJA prApta evaM pravrajyA grahaNa karane ke lie utsuka zrAvaka hI brahmacaryavrata ko dhAraNa karane ke yogya hotA hai| usa brahmacaryavrata dhAraNa kI vidhi yaha hai : sarvaprathama zAntika-pauSTika karma kare, gurUpUjA evaM saMghapUjA kare, pazcAt pravrajyA hetu upayukta muhUrta ke Ane para muNDita sira evaM zikhAsUtra ko dhAraNa kie hue vaha zrAvaka vivAha-utsava kI bhA~ti mahotsavapUrvaka pUrva nirdiSTa guNoM se yukta guru ke samIpa jaae| vahA~ guru naMdIpUrvaka samyaktvasAmAyika, dezaviratisAmAyika kA AropaNa pUrvavat kraae| caityavaMdana, daNDaka-uccAraNa, khamAsamaNA, Adi kI kriyAe~ bhI pUrvavat kare, phira una saba kriyAoM se nivRtta hokara guru, zrAvaka ke tIna bAra navakAra maMtra par3hane ke bAda yaha daNDaka uccAraNa karAe arthAt yaha pratyAkhyAna karAe~ - he bhagavan ! maiM sAmAyika vrata Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ko grahaNa karatA hU~, ( ataH ) pApavAlI pravRtti ko pratijJApUrvaka chor3atA huuN| jaba taka maiM isa niyama kA sevana ( pAlana) karatA rahU~gA, taba taka mana, vANI aura zarIra ina tIna yogoM se pApa vyApAra ko na karUMgA, na kraauNgaa| he bhagavan ! pUrvakRt pApavAlI pravRttiyoM se maiM nivRtta hotA hU~, usakI niMdA karatA hU~, usakI bhartsanA karatA hU~ evaM usake prati rahI huI Asakti kA tyAga karatA hU~ / isa niyama kA pAlana karate hue sarva prakAra se maithuna kA tyAga karatA hU~, do karaNa, arthAt svayaM karanA tathA anya se karavAnA evaM tIna yoga, arthAt mana, vacana tathA kAyA se na karUMgA zeSa pUrvavat bole / " saMsAra - sAgara ko pAra karane vAlA ho", yaha kahakara guru saMgha sahita vAsakSepa ddaale| phira Asana para virAjita guru sAmane sthita brahmacArI ko nimna uddeza de - strI, napuMsaka, pazu, vezyA Adi ke sAnnidhya meM rahane kA tathA striyoM ke aMgopAMga ko dhyAnapUrvaka dekhane kA tyAga karanA / rAgasahita strIkathA kA tyAga karanA, parityakta kie gae kAmabhogoM kI smRti kA tyAga karanA / strI ke ramya aMga ko susajjita karane evaM sva-aMga ke zrRMgAra kA tyAga karanA / vivAhotsava ke bhojana kA tyAga kara brahmacaryavrata se bhAvita rahanA / striyoM se rAga- bhAvapUrvaka saMbhASaNa, arthAt bAtacIta nahIM karanA / gRhastha ke ghara meM sonA evaM baiThanA Adi kArya nahIM karanA / anya kI nindA aura upahAsa karane kI pravRtti se sadaiva dUra rahanA / svAdhyAya ko chor3akara hamezA mauna ko dhAraNa krnaa| anya gharoM meM bhojana karate samaya prAya: sacitta kA tyAga karanA / hamezA kaupIna ( laMgoTI) evaM muMjamekhalA ( kaTisUtra ) ko dhAraNa krnaa| aMga-saMskAra nahIM karanA aura AbhUSaNa Adi bhI dhAraNa nahIM karanA / eka uttarIya vastra ko chor3akara dUsarA vastra dhAraNa nahIM karanA / maunapUrvaka donoM samaya " Avazyaka kriyA" karanA, strI ke saMga kA tyAga karanA tathA tIna varSa taka trikAla paramAtmA kI pUjA karanA / jJAtavya hai ki isa vrata meM prAya: sacitta kA sampUrNa rUpa se tyAga nahIM hotA hai, kevala brahmacaryavrata ko dhAraNa kiyA jAtA hai / uparyukta uddeza dekara guru vAsakSepa pradAna kre| phira zikhA, sUtra, laMgoTI evaM vastra dhAraNa karate hue mauna tathA zubha dhyAna meM nimagna, vaha brahmacArI tIna varSa taka vicaraNa karatA hai| tIna varSa taka trikaraNa - .... Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna se zuddha brahmacarya kA pAlana karane para usa brahmacArI ko kSullaka pravrajyA pradAna kI jAtI hai| yadi brahmacaryavrata kA samyak pAlana nahIM hotA hai, to vaha punaH gRhasthadharma meM calA jAtA hai| isa prakAra vardhamAnasUrikRta AcAradinakara meM pratipAdita yatidharma se pUrva meM brahmacarya vrata-kIrtana nAmaka yaha satrahavA~ udaya (vibhAga) samApta hotA hai| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna !! aThArahavA~ udaya !! kSullakatva vidhi tIna varSa taka trikaraNa kI zuddhipUrvaka brahmavrata kA pAlana karane vAlA, vairAgyabhAva se paripUrNa evaM dRr3hatApUrvaka zIla kA pAlana karane vAlA, yatidIkSA grahaNa karane ko utsuka, brahmacArI kSullakadIkSA ke lie yogya hotA hai| ataH kAlakrama se paripakva hone ke kAraNa usake lie saMyama kA pAlana tathA brahmacarya mahAvrata evaM anya cAra mahAvratoM kA pAlana karanA sarala hotA hai| arihaMta paramAtmA bhI pravrajyA hetu utsuka hone para bhI avarodha binA sAMvatsarika dAna dete haiN| usakI tulanA saMvatsara yA varSabhara mahAvrata ke pAlana se kI jAtI hai| brahmacaryavrata ke pAlana ke bAda sAdhaka ko kSullakadIkSA dI jAtI hai| vaha isa prakAra hai - "trikaraNa kI zuddhipUrvaka brahmacarya kA pAlana karane para tIsare varSa ke anta meM vyakti kSullakatva ko prApta karatA hai|" jisa prakAra pUrva meM batAyA gayA hai, usI prakAra guNoM se yukta guru ke pAsa jAkara dIkSA ke upayukta tithi, vAra, nakSatra evaM lagna ke Ane para vaha sira muNDita karavAkara tathA snAna karake mAtra zikhA evaM upavIta dhAraNa kre| phira mukhavastrikA lekara IryApathikI kI kriyArUpa AlocanA kre| tatpazcAt Asana para virAjita guru ke samIpa khamAsamaNA dekara kahe - "he bhagavan ! ApakI icchA ho, to Apa mujhe eka avadhi vizeSa ke lie paMcamahAvratoM ko Aropita karavAne kI anumati pradAna kare" guru kahe - "maiM anumati detA huuN|" phira kSullakadIkSA ke lie vratAropaNa ke samAna hI naMdI, vAsakSepa, caityavaMdana, vaMdana, kAyotsarga Adi kI sabhI vidhi kre| isake bAda daNDaka uccAraNa arthAt mahAvrata grahaNa karane ke lie guru ko khamAsamaNApUrvaka vaMdana kara nivedana kare - "he bhagavan ! Apa mujhe eka avadhi vizeSa ke lie paMcamahAvrata ke grahaNa hetu samyak rUpa se anumati pradAna kare" taba guru kahe - "maiM samyak rUpa se anumati detA huuN|" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tatpazcAt tIna bAra namaskAramaMtra kA pATha karake ziSya nimna prakAra se daNDaka kA uccAraNa kare, arthAt mahAvrata grahaNa kare "he bhagavan ! maiM sAmAyika vrata ko grahaNa karatA hU~ tathA pApakArI sAvadha kriyAoM kA yathAvadhi taka tyAga karatA huuN|" do karaNa evaM tIna yoga se arthAta mana, vacana evaM zarIra se na karUMgA, na krvaauuNgaa| he bhagavan ! una pApakArI pravRttiyoM se maiM nivRtta hotA hU~, unakI niMdA karatA hU~, gardA karatA huuN| punaH tIna bAra parameSThImaMtra bolakara kahe - "prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna, parigraha evaM rAtribhojana kA yathAvadhi taka ke lie maiM sampUrNataH tyAga karatA huuN| do karaNa evaM tIna yoga se arthAt mana, vacana evaM kAyA se na maiM karUMgA, na krvaauuNgaa| he bhagavan ! una pApakArI pravRttiyoM se maiM nivRtta hotA huuN| unakI niMdA karatA hU~, gardA karatA huuN|" phira ziSya khamAsamaNApUrvaka vandana kara kahe - "he bhagavan ! icchApUrvaka Apa mujhe paMcamahAvrata kA eka avadhi vizeSa hetu pAlana karane kI AjJA deN|" guru kahe -"maiM AjJA detA huuN|" isI vidhi se uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu chaH khamAsamaNA sUtra pUrvaka vandana kare tathA kAyotsarga Adi bhI pUrva kI bhA~ti tIna bAra kre| naMdI ke anta meM guru svayaM abhimaMtrita vAsakSepa lekara aura saMgha ke hAthoM meM akSata yA vAsakSepa dekara kahe - "he vatsa ! tumane tIna varSa taka brahmacaryavrata kA pAlana kiyA, aba tuma kSullakatva ko prApta kro| niyata avadhi pUrNa hone taka paMca mahAvratoM kA pAlana krnaa| zikhA evaM sUtra ko dhAraNa kara muni ke samAna sadaiva vicaraNa krnaa| muniyoM dvArA lAe gae zuddha evaM nirdoSa anna kA AhAra karanA (yadyapi vardhamAnasUri ne pUrva paramparA ke anusAra kSullaka ko muniyoM dvArA lAe gae evaM use pradAna kie gae AhAra ko grahaNa karane kA nirdeza kiyA haiM, yadyapi vartamAna meM aisA choTI dIkSA prApta sAdhakoM ke lie hotA haiN|) athavA gRhasthoM ke gharoM meM jAkara bhI bhojana ke doSoM kA tyAga karake nirdoSa bhojana krnaa| bhojana meM sacitta vastu kA sparza bhI mata krnaa| pUrva kI bhA~ti caityavaMdana aura sAdhuoM kI zreSTha bhakti krnaa| donoM samaya Avazyaka kriyA karanA evaM sadaiva svAdhyAya meM saMlagna rhnaa| kSullaka kA veza brahmacArI ke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 7 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samAna hotA hai / use muni ke samAna hI zAntipUrvaka brahmaguptiyoM kA pAlana karanA cAhie / "tuma navadIkSita sAdhu-sAdhviyoM ko praNAma karanA, kintu unase praNAma karavAnA nahIM / siddhAMta rUpa Agama granthoM ko chor3a kara dharmazAstra kA adhyayana karanA / vratAropaNa - saMskAra ko chor3akara gRhasthoM ke (zeSa ) saMskAra krvaanaa| sAtha hI tuma zAntika, pauSTika evaM pratiSThA Adi kriyAoM ko bhI karavA sakate ho / " yaha kahakara saMgha sahita sUri, arthAt AcArya "saMsAra - sAgara se pAra karane vAle bano / " aisA kahakara usake mastaka para vAsakSepa DAlate haiM / phira kSullaka guru kI anujJA se muni kI taraha dharmopadeza dete hue tIna varSa kI avadhi taka vicaraNa kare tathA saMyama kI yathAvat paripAlanA kara tIna varSa pazcAt pravrajyA grahaNa kare / vrata kA samyak prakAra se paripAlana na kara pAne para vaha punaH gRhastha jIvana meM praveza kara sakatA hai| isa prakAra vardhamAnasUri viracita AcAradinakara meM yatidharma kI pUrva avasthArUpa kSullakatva - kIrtana nAmaka aThArahavA~ udaya samApta hotA 1 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna !! unnIsavA~ udaya !! pravrajyA vidhi Agama zAstra meM jinako dIkSA pradAna karane kA niSedha kiyA hai, unheM dIkSA nahIM dI jAtI hai| AgamoM meM dIkSA ke lie ayogya vyakti batAe gae haiM, jaise - puruSoM meM aThAraha prakAra ke puruSa, striyoM meM bIsa prakAra kI striyA~, napuMsakoM meM dasa prakAra ke napuMsaka, isI prakAra Agama meM vikalAMgoM ko bhI pravrajyA ke lie ayogya mAnA gayA hai| kahA gayA hai - "puruSoM meM aThAraha prakAra ke puruSa, striyoM meM bIsa prakAra kI striyA~, napuMsakoM meM dasa prakAra ke napuMsaka evaM vikalAMga - ye saba pravrajyA ke yogya nahIM hote haiN|" anya paramparA ke granthoM meM bhI kahA gayA hai - "jAti se dUSita (juMgita), aMga se dUSita, kula-koM se zUdra, zilpI Adi saMnyAsa grahaNa karane ke yogya nahIM hote haiM - yaha manu kA kathana hai|" hindU paramparA meM kahe gae vrata grahaNa karane ke ayogya vyaktiyoM ko jina pravacana meM bhI muni-dIkSA ke ayogya mAnA gayA hai| dIkSA ke ayogya aThAraha prakAra ke puruSa nimna haiM :1. bAla 2. vRddha 3. napuMsaka 4. klIba 5. jaTTa (jar3a) 6. rogI 7. cora 8. rAjadrohI 6. unmatta 10. aMdha 11. dAsa 12. duSTa 13. mUr3ha 14. karjadAra 15. niMdita 16. paratantra 17. bhRtya aura 18. shaikssnissphettik| ATha varSa taka kI Ayu vAle ko bAla kahA jAtA hai| vRddha vyakti vaha hai, jisakI indriyA~ kSINa ho gaI haiM evaM karmendriyoM ke kSINa ho jAne se jisane jIvana kI caturtha avasthA ko prApta kara liyA hai, vaha saMstAraka dIkSA (saMlekhanA) ke to yogya hai, parantu pravrajyA ke yogya nahIM hai| napuMsaka kA artha hai - jo puruSa evaM strI se bhinna tIsarI hI kAma-prakRti kA hotA hai, use napuMsaka yA SaNDha kahate haiN| jo vyakti striyoM dvArA bhoga kI yAcanA karane para bhoga ke lie samartha na ho, use klIba kahA gayA hai| jar3a use kahA gayA hai, jo bhASAjar3a, kriyAjar3a evaM zarIrajar3a ho| rogI vaha jo sadA rogoM se grasta rahatA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ho tathA jo svAdhyAya, AvazyakakriyA, bhikSAcaryA aura vihAra nahIM kara sake, arthAt usameM asamartha ho| cauryakarma karane vAlA, jo rAjA Adi ke nigraha se bhayabhIta hokara vrata kI AkAMkSA rakhatA ho, use cora (stena) kahA gayA hai| aisA puruSa jisane rAjA kA aparAdha kiyA ho, use rAjApakArI, arthAt rAjadrohI kahate haiN| unmatta, arthAt vaha vyakti jo bhUta, vAyu Adi ke doSoM se yukta hokara, jisane unmattatA ko prApta kiyA hai| adarzana, arthAt vaha vyakti jisane mithyAtva kA grahaNa kara samyaktva kA vamana (tyAga) kara diyA hai, sAtha hI jo andhA hai, use bhI adarzana kahA gayA hai| dAsa, arthAt vaha vyakti jo mUlya (dhana) dekara kharIdA gayA ho, use dAsa kahA gayA hai| duSTa, arthAt vaha vyakti jo tIvra kaSAyavAlA evaM parastrI meM atyanta Asakta ho, arthAta jo viSaya-bhoga evaM tIvra kaSAya se yukta ho, use dRSTa kahA gayA hai| mUr3ha, arthAt vaha vyakti jo ucita-anucita kA vicAra nahIM kara pAe, athavA jo paramAtmA Adi ke nAma-smaraNa meM bhI ruci nahIM rakhatA ho, use mUr3ha kahate haiN| jo aneka logoM ke RNa se yukta ho, arthAt karjadAra ho, use RNAta kahA gayA hai| huMgita (juMgita) do prakAra ke hote haiM : jAtijuMgita aura krmjuNgit| jAtiga~gita se tAtparya nIca jAti se hai| kAruka (zilpI), nIca jAti meM utpanna yA mAtA-pitA kI zuddhi ke binA utpanna, arthAt anAtha, vezyA aura dAsiyoM ke putroM ko jAtiga~gita kahA jAtA hai| karmajuMgita kA tAtparya aise vyakti se hai, jo brahmahatyA Adi karane vAlA mahApApI hai| "huMgi bugi varjane", isa dhAtu se pazu-pakSI kI hiMsA karane vAloM ko bhI isI meM zAmila kiyA gayA hai| avabaddha, arthAt jo vyakti dUsaroM kA dhana lekara mAsa, varSa Adi taka sevA ke lie vacanabaddha hai, use avabaddha kahate haiN| bhRtya, arthAt jo vastra, bhojana, mUlya ke dvArA kisI anya kA dAsa banA huA ho, usake bhRtya kahate haiN| zaikSanispheTika, arthAt mAtA-pitA, guru (vRddhajanoM), mahattara (AdaraNIya) vyaktiyoM kI anumati ke binA jabaradastI dIkSA grahaNa karane kI icchA rakhane vAle vyakti ko zaikSanispheTika kahate haiM - ye aThAraha prakAra ke puruSa dIkSA ke lie ayogya haiM, arthAt varjita kie gae haiN| Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2).. 10 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bIsa prakAra kI striyoM ko bhI dIkSA ke lie ayogya mAnA hai, ve isa prakAra haiM - jo aThAraha bheda dIkSA ke ayogya paruSoM ke batAe gae haiM, ve sabhI striyoM ke lie bhI usI prakAra se haiN| unameM garbhiNI aura bAlavatsA - ye do bheda aura milane se dIkSA ke ayogya striyoM ke kula bIsa bheda hote haiN| bAla Adi aThAraha bheda striyoM meM bhI batAe gae haiM tathA garbhiNI strI evaM jisakA baccA abhI stanapAna karatA ho, isa prakAra ye do milakara kula bIsa bheda hote haiN| napuMsakoM meM dasa prakAra ke napuMsaka dIkSA ke lie ayogya hote haiN| ve isa prakAra haiM- SaMDaka, vAtika, klIba, kuMbhI, IrSyAlu, zakuni, tatkarmasevI, pAkSika-apAkSika, saugaMdhika aura Asakta - ye dasa napuMsaka atisaMkliSTa citta vAle hone se pravrajyA ke ayogya kahe gae SaNDa kA tAtparya - jisakI kAma-vAsanA nArI ke samAna hI anya puruSa ke dvArA bhoge jAne kI ho; svara, varNa Adi strI evaM puruSa ke lakSaNoM kI apekSA se vilakSaNa ho, jisakA puruSa cinha ati sthUla ho, jisakA svara strI kI taraha komala ho, jisakA pezAba zabda yukta evaM jhAgayukta ho - ye chaH lakSaNa napuMsaka ke hote haiN| vAtika, arthAt mukulita liMga vaalaa| jisakA puruSa cinha strI saMbhoga ke binA punaH sahaja na ho, use vAtika kahA haiN| kuMbhI - jisake aMDakoza kuMbhI ke samAna ati sthUla hoM, use kuMbhI kahA gayA hai| IrSyAlu - jo kAmita striyoM dvArA parapuruSa ke sAtha AlApa evaM darzanamAtra se hI IrSyA karane vAlA ho| zakuni - arthAt jise ati tIvra kAmavAsanA kA udaya ho evaM jisakI vIrya Adi sapta dhAtue~ kSINa hone para bhI kAmavAsanA kSINa na ho| tatkarmasevI - jo vyApAra Adi puruSocita saba kAryoM ko chor3akara kevala strI-saMbhoga meM rata rahane vAlA ho, bhojanAdi sabhI sthitiyoM meM bhI saMbhoga kI kAmanA karatA ho| pAkSikA-pAkSika - jo svapakSa, arthAt puruSoM ke prati hasta maithuna, gudA maithuna Adi meM atyadhika kAmavAsanA se pIr3ita ho, parapakSa, arthAt strI Adi meM kAmottejanA vAlA na ho| saugandhika - vIryapatana hone ke pazcAt jo hamezA puruSa cinha ko sugaMdhita mAnakara sUMghatA ho| Asakta - vIryapAta hone para bhI strI ke zarIra kA AliMgana cAhatA Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 11 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ho - ye dasa prakAra ke napuMsaka citta se saMkliSTa hone ke kAraNa pravrajyA ke lie ayogya haiN| yahA~ dasa prakAra ke kRtasaMbhoga tathA puMvedodaya (strI ke sevana kI kAma-vAsanA) se yukta puruSoM ko bhI napuMsaka kyoM kahA gayA hai ? Agama meM kahA gayA hai - "atyanta aura anucita kAmavAsanA kA jo puruSa sevana karate haiM, una sabako napuMsaka jAnanA caahie|" tattvArthasUtra kI TIkA meM vikRta rUpa se kAma-sevana hetu anya para Asakti rakhanA puruSatva nahIM hai, ataH dasa prakAra ke napuMsakoM ko dIkSA ke lie varjita kiyA gayA hai| tRtIya prakAra ke napuMsaka kA varjana klIba ke rUpa meM kiyA gayA hai, jo dIkSA ke ayogya puruSoM meM varNita hai| - dIkSA ke lie ayogya vikalAMga isa prakAra haiM -- hAtha, pA~va, nAka, kAna, hoTha rahita, vAmana, vaDabha, kubja, paMgu, lUlA aura kANA - ye saba vikalAMga dIkSA ke lie ayogya haiN| dIkSA lene ke bAda yadi koI vikalAMga ho jAtA hai, to use AcArya pada nahIM diyA jAtA hai| yadi AcArya vikalAMga ho jAe, to unake sthAna para yogya ziSya ko AcArya pada kA dAyitva diyA jAtA hai aura vikalAMga AcArya ko curAe hue mahiSa kI taraha gupta sthAna meM rakhA jAtA hai| janma se, yA janma ke bAda hAtha, pA~va, nAka, hoTha se rahita, vAmana, vaDabha, kubja, paMgu, lUlA aura kANA ye saba vyakti pravrajyA ke yogya nahIM hote haiN| yahA~ vaDabha kA tAtparya saMkucita hAtha-paira vAle vyakti se hai| zeSa vikalAMga ke prakAroM kA bhAvArtha sAmAnyataH sabhI jAnate haiN| kadAcit niroga zarIra vAlA vyakti dIkSA le aura samaya bItane para hastahIna Adi doSoM ko prApta ho jAe, to usameM AcArya ke sabhI guNa hone para bhI vaha AcArya pada ke lie ayogya mAnA jAtA hai| kANA (eka A~kha se rahita) Adi doSoM se yukta ziSya ko vratI hI rakheM, pada para Aropita na kare - yaha dIkSA-adhikAra hai| pUrva meM batAe gae ina doSoM se rahita, mRdu, sarala, kSamAvAn, zama, saMvega, nirveda, anukaMpA, Astikya Adi guNoM se yukta vyakti dIkSA ke yogya hotA hai| jaisA ki Agama meM kahA gayA hai - "zuddha jAti, kula, rUpavAlA, zAnta, dhIra, prasanna citta vAlA puruSa pravrajyA ke yogya hotA hai|" Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anya paramparAoM meM bhI kahA gayA hai - " zreSTha jAti vAlA, zuddha kula vAlA, vidvAna, sundara aMga vAlA, zAnta, indriyoM ko jItane vAlA aura viSayoM se virakta vyakti hI saMnyAsa ke yogya hotA hai / " gRhasthadharma, brahmacarya aura kSullakatva kI upAsanA kara cukane vAlA brahmacArI vrata ke lie yogya hotA hai| gRhastha - jIvana meM brahmacarya kA barAbara pAlana karane vAle aura kSullakatva kI avadhi ko pUrNa karane vAle gRhI ko pravrajyA grahaNa na karane para use punaH gRhasthadharma meM sthApita kiyA jA sakatA hai, parantu pravrajyA grahaNa karane ke pazcAt punaH gRhastha nahIM ho sakatA / jaisA ki Agama meM kahA gayA hai "bAlyAvasthA, brahmacaryAvasthA evaM gRhasthAvasthA kA tyAga karake muni ke vratoM ko grahaNa karane ke bAda mRtyu Ane para bhI unakA parityAga nahIM kiyA jA sakatA haiN|" vidhipUrvaka upanIta brahmacArI bAlaka hI vratAropaNa ke lie yogya hai / yahA~ guru pUrva meM kahe gae anusAra vidhi kare / jaisA ki Agama meM kahA gayA hai| " AcArya, upAdhyAya, pravartaka tathA vAcanAcArya yA gItArtha zreSTha sAdhu dIkSA dene ke lie yogya hai / jinheM sAdhu aura zrAvaka vaMdana karate haiM, ve gurujana hI pravrajyA dene ke yogya haiM, anya nahIM / " gaccha kI samAcArI ke anusAra sAmAnyatayA AcArya dvArA hI pravrajyA dI jAtI hai, kintu unakI anupasthiti meM kabhI-kabhI upAdhyAya dvArA bhI dIkSA dI jAtI hai / isI prakAra gaNi Adi krama se dIkSA dene ke yogya mAne jAte haiM / dIkSA kI vidhi isa prakAra se hai: 1 12 dIkSA aura mahAvratAropaNa ( bar3I dIkSA) meM mUlA, punarvasu, mAne svAti, anurAdhA, hasta, zravaNa, puSya, vizuddha uttarAtraya nakSatra zubha gae haiN| isI prakAra dUSita vAroM, arthAt zukravAra evaM maMgalavAra ko chor3akara anya vAroM meM, azubha tithiyoM ko chor3akara anya tithiyoM meM, vizuddha varSa, mAsa evaM vAra yA dina ko dekhakara, janmamAsa ko chor3akara, gocara caMdrabala ke vizuddha hone para tathA guru ke balavAn hone para guru ke aura ziSya ke sambandhoM kI sauhArdratA ke hetu jyotiSa ke AdhAra para kuNDalI milAna karake zubhalagna meM guru ke sarvabala se yukta hone para, Upara varNita guNoM se yukta guru, ziSya ko dIkSA pradAna kre| zukra ke udaya meM, zukravAra ko, zukrAMza meM tathA dIkSAlagna Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 13 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ke pA~caveM sthAna meM yadi zukra ho to usa muhUrta meM dIkSA nahIM denI caahie| isI prakAra candra ke udaya meM yA caMdra ke aMzodaya meM, somavAra ko evaM caMdra darzana ke samaya bhI dIkSA nahIM denI caahie| kintu dIkSA lagna ke dUsare, pA~caveM, chaTe evaM gyArahaveM sthAna meM sUrya ho, dUsare, tIsare, chaTeM evaM gyArahaveM sthAna meM caMdra ho, tIsare, chaTeM, dasaveM evaM gyArahaveM sthAna meM maMgala yA budha ho, kendra (1, 4, 7, 10) aura trikoNa (5, 6) meM guru ho, tIsare, chaTeM, naveM aura bArahaveM sthAna meM zukra ho, dUsare, pA~caveM aura gyArahaveM sthAna meM zani ho tathA lagnAMza meM guru evaM zani balavAn ho to dIkSA vidhi karanI caahie| anya kucha AcAryoM ke mata se dIkSA ke lagna meM sUrya tIsare sthAna para ho, caMdramA dasaveM sthAna para ho, guru aura budha AThaveM evaM bArahaveM sthAna para ho, zukra kendra meM yA AThaveM sthAna para ho tathA zani tIsare yA chaTeM sthAna meM sthita ho to dIkSA nahIM denI caahie| dIkSA lagna ke sAtaveM sthAna meM candra, maMgala, zukra evaM zani ho, to vaha dIkSA lagna bhI dIkSA vidhi hetu abhISTa nahIM hai| isI krama meM dIkSA lagna meM rAhu aura ketu ke zubhAzubhatva kA vicAra bhI pratiSThA vidhi ke samAna hI kara lenA caahie| dIkSA lagna meM maMgala Adi ke sAtha caMdramA kI yuti ho vaha dIkSA lagna bhI iSTa nahIM hai, kyoMki yaha kalaha, bhaya, mRtyu, dhana-hAni, vipatti aura rAjabhaya kA kAraNa hotA hai| isa prakAra ke zubhalagna meM dIkSA ke pUrva pauSTikakarma kare phira mahAdAna deM aura sabhI dhamoM aura darzanoM ke anuyAyI sabhI yAcakoM ko saMtuSTa kre| yahA~ sampUrNa vidhiyA~ vadhU ke pANigrahaNa ko chor3akara vivAha kI vidhi ke samAna hI hotI haiN| isa avasara para puruSa kA vivAha saMyamalalanA ke sAtha hotA hai - aisA lokavyavahAra hai| pUrva meM batAe gae anusAra upanayana ke dvArA upanIta, jinhoMne gRhasthadharma, brahmacaryavrata evaM kSullakatva kA pAlana kiyA hai, aise brAhmaNa, kSatriya athavA vaizya isa vrata ke yogya haiN| sAtha hI tInoM vargoM ke upanayana-saMskAra se rahita ATha varSa se adhika vaya ke kizora bhI dIkSA ke yogya hote haiM, arthAt unheM bhI dIkSA dI jA sakatI hai, kintu unheM munidIkSA dene ke pUrva unakI upanayana-vidhi karanI cAhie aura Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna usI prakAra vratabandha Adi karavAnA caahie| vratabandha meM usako dvijAti kI prApti hotI hai| vrata kI anujJA Adi kA dIkSA-vidhi meM upayoga nahIM hotA hai| yahA~ vratabandha bhI varNa ke AkhyApana ke lie hI haiM, kyoMki zUdra dIkSA ke yogya nahIM hotA - aisA kahA jAtA hai; kintu dvijoM ke samAna AcaraNa karane vAlA zUdra bhI yadi bAlyAvasthA se kSullakatva kA pAlana karane vAlA ho, yA vratakAla meM maMtra se maMtrita jina upavIta ko dhAraNa karane vAlA ho to vaha bhI dIkSA ke yogya hai, use ziSya banAeM, arthAt pravrajyA deN| vAstava meM ye saMskAra sadAcAra ke mArga meM praveza rUpa haiN| dUsare zabdoM meM AcaraNa kA praveza dvAra hai| kahA bhI gayA hai - "vyakti janma se to zUdra hotA hai, saMskAra se hI brAhmaNa banatA hai, ataH pravrajyA (munidIkSA) ke atirikta gRhasthadharma meM lokavyavahAra kI apekSA se zUdra kA upanayana nahIM hotA hai, parantu vratadAna meM arthAt dIkSA ke pUrva usakA bhI upanayana saMskAra karanA Avazyaka hotA hai; kyoMki upanayana saMskAra meM bhI puruSamaMtra ke dvArA puruSa kI pUrva kI jAti evaM gRhasthadharma kA tyAga karavAyA jAtA hai| puruSa-maMtra isa prakAra hai : "U~ ahaM puruSastvaM puruSajJastvaM puruSazIlastvaM puruSAntarastvaM puruSadhyeyastvaM puruSadhyAtA tvaM puruSopAsyastvaM puruSopAsakastvaM puruSayojyastvaM puruSayojakastvaM puruSAvagantA tvaM puruSAvagamyastvaM puruSAvakSepyastvaM puruSAkSeptAstvaM puruSAbhigamya tvaM puruSAbhigantA tvaM puruSapUjyastvaM puruSapUjakastvaM puruSapraNamyastvaM puruSapraNantA . tvaM puruSapraNeyastvaM puruSapraNetA tvaM upAsyastvaM yogastvaM sa tvaM yastvaM, anyastvaM parastvaM evaM tvaM asau tvaM ayaM tvaM tvameva puruSa upasaMgRhANahi ahaM uuN|" yaha maMtra tIna bAra par3hakara phira zUdra ko jina upavIta de| phira vratakAla meM guru ke upAzraya meM vedI-racanA karake samavasaraNa kI sthApanA kre| nAnAvidha pUjA ke upakaraNoM se samavasaraNa meM sthita arahaMta paramAtmA kI pUjA kre| pazcAt dIkSArthI ke pitRpakSa ke loga, mAtRpakSa ke loga, svajana, sambandhIjana yA anya gRhastha dIkSArthI ko manuSya dvArA khIMcI jAne vAlI gAr3I, ghor3e yA zivikA para ArUr3ha karake vivAha-prasaMga ke samAna hI maMgalagAna gAte hue, vAdya bajAte hue Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 15 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna mahotsavapUrvaka apane-apane varNa ke anusAra vipula alaMkAroM ko dhAraNa karake tathA caitya meM arihaMta pratimA kI bahumAnapUrvaka pUjA karake guru ke upAzraya meM aaeN| vahA~ praveza karane ke bAda anta meM dIkSArthI vastraalaMkAra Adi svayaM utArakara, svayaM sira ke kezoM kA loca kare, yA muNDana karavAkara sira para zikhAmAtra rakhe / paridhAna, uttarAsaMgadhArI, zikhA evaM sUtra ko dhAraNa kie hue (dIkSArthI) apane parijanoM ke sAtha guru ke pAsa jaae| vahA~ guru aura dIkSArthI vedI ke madhya bhAga meM jAkara samavasaraNa ko tIna-tIna pradakSiNA de / yadi vrata - grahaNa caitya meM karatA hai, to ziSya caitya kI bhI tIna pradakSiNA de / pradakSiNA karate samaya, ziSya hAtha meM gandha, akSata, phala evaM nAriyala rkhe| phira ziSya uccAsIna, pUrvAbhimukha baiThe hue guru ko khamAsamaNAsUtra se vaMdana kara kahe "yadi ApakI icchA ho, to Apa mujhe pravrajyA de / " taba guru kahe "maiM pravrajyA detA hU~ / " guru pUrva meM kahe anusAra vAsa ko abhimaMtrita kre| tatpazcAt ziSya khamAsamaNAsUtra pUrvaka vaMdana kara kahe -" Apa samyaktva sAmAyika, zruta sAmAyika, dezavirati sAmAyika, sarvaviratisAmAyika kA AropaNa karane ke lie naMdIkriyA karane hetu mujhe anujJApUrvaka vAsakSepa kare evaM caityavaMdana kraaeN|" phira guru ziSya ke sira para vAsakSepa karate hue kAmadhenu mudrA se maMtra dvArA rakSA kare / tatpazcAt varddhamA'nastuti se caityavaMdana karavAkara zAntidevatA, zrutadevatA, kSetradevatA, bhuvanadevatA, zAsanadevatA, vaiyAvRttyakaradevatA ke kAyotsarga evaM stuti saba pUrva kI bhA~ti hI kraae| phira ziSya khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! Apa mujhe pravrajyA kA veza pradAna kare / " taba pUrva kI tarapha mukha kie hue guru uttara dizA kI tarapha mu~ha rakhavAkara ziSya ko veza arpaNa kare, yaha ( guru kA ) karttavya hai / colapaTTA, cAdara, jAnavaroM ke kezoM se banA huA rajoharaNa, arthAt Una kA rajoharaNa aura mukhavastrikA - yaha muniveza hai| ziSya " maiM icchApUrvaka grahaNa karatA hU~"- aisA kahakara rajoharaNa ko dakSiNa skandha se saTAkara (lagAkara ) donoM hAthoM se veza ko grahaNa kre| phira IzAna koNa meM jAkara pUrva yA uttarAbhimukha hokara ziSya muniveza ko dhAraNa kare / dassiyoM se yukta dharmadhvaja, arthAt rajoharaNa ko dakSiNa skandha se lagAkara aMguliyoM ke madhya meM mukhavastrikA ko rakhakara vaha . Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 16 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna dIkSArthI ziSya guru ke samIpa aae| tatpazcAt khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! Apa mujhe muNDita kre|" taba guru parameSThImaMtra par3hakara sira kI zikhA ko Upara uThAkara usakI tIna laToM ko grahaNa kare, arthAt zikhA ko le aura usI ke sAtha jinaupavIta bhI utaravA le| phira samyaktvasAmAyika, zrRtasAmAyika, dezavirati sAmAyika, sarvavirati sAmAyika AropaNa ke lie kAyotsarga karanA, caturviMzatistava kA cintana karanA, mukha se caturviMzati stava kA pATha karanA, mukhavastrikA kI pratilekhanA karanA, vaMdana karanA Adi saba kriyAe~ pUrvavat hI kre| phira ziSya khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe -"Apa mujhe svecchApUrvaka samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezavirati-sAmAyika tathA sarvavirati sAmAyika kA AropaNa kare" guru kahe -"maiM AropaNa karatA huuN|" phira tIna bAra namaskAramaMtra par3hakara ziSya garu ke sAtha samyaktvasAmAyika-daNDaka kA tIna bAra uccAraNa kre| punaH (ziSya) usI prakAra usI vidhi se dezavirati-sAmAyikadaNDaka evaM sarvavirati sAmAyika-daNDaka kA tIna-tIna bAra uccAraNa kare samyaktvasAmAyika, dezavirati sAmAyika-daNDaka pUrva meM kahe gae anusAra hI hai| sarvavirati-sAmAyika-daNDaka isa prakAra hai - "he bhagavan ! maiM sAmAyikavrata ko grahaNa karatA hU~, sabhI pApakArI pravRttiyoM kA pratijJApUrvaka tyAga karatA huuN| jIvanaparyanta mana, vANI aura zarIra ke tIna yogoM se pApa-vyApAra na to karUMgA, na karavAUMgA, na karate hue kA samarthana kruuNgaa| he bhagavan ! pUrvakRta pApapravRttiyoM se maiM nivRtta hotA hU~, unakI niMdA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati mamatvavRtti kA tyAga karatA huuN|" jisane pahale hI samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezavirati-sAmAyika grahaNa kiyA huA hai, usako samyaktvasAmAyika, dezavirati-sAmAyika Adi ke daNDaka (pATha) kA uccAraNa na karAe aura na vaha pUrva meM kahe gae anusAra samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezavirati-sAmAyika ke grahaNa karAne kA kathana kre| use mAtra eka sarvavirati-sAmAyika-daNDaka kA uccAraNa pUrva meM kahe gae anusAra kraae| jisa vyakti ne pUrva meM samyaktva-sAmAyika, zruta-sAmAyika evaM dezavirati-sAmAyika kA uccAraNa nahIM kiyA ho, Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 17 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna use sAmAyika ke ina tIna AlApakoM ke sAtha tInoM daNDaka kA uccAraNa kraae| phira ziSya Asana para virAjita guru ke samakSa khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! svecchApUrvaka Apa mujhe sarvavirati-sAmAyika AropaNa hetu anujJA deN|" isa prakAra ina AlApakoM ke dvArA chaH bAra khamAsamaNA sUtrapUrvaka vaMdana karanA, guru ke dvArA kahe jAne vAle vAkya Adi saba pUrva kI bhA~ti haiN| tatpazcAt punaH khamAsamaNAsUtra pUrvaka vaMdana kara ziSya kahe - "he bhagavan ! AjJApUrvaka Apa mujhe sarvavirati-sAmAyika- AropaNa ke lie niruddha (pratijJA) kraae|" taba guru Ayambila kA pratyAkhyAna kraae| tatpazcAt dIkSA-pradAtA guru sAdhuoM ke hAtha meM abhimaMtrita vAsakSepa de aura pramukha sAdhvI, zrAvaka, zrAvikAoM ke hAtha meM abhimaMtrita akSata de| phira guru ziSya kA nAmakaraNa kre| nAmakaraNa saptavizuddhiyoM se yukta karanA caahie| sapta vizuddhiyA~ isa prakAra hai :- 1. nakSatrayoniavirodha 2. gaNAvirodha 3. vargAvirodha 4 nADyavirodha 5. rAzyAdhipatyavirodha 7. labhyAlabhya vibhAga avirodha / guru ina sAta vizuddhiyoM ko dekhakara ziSya kA nAmakaraNa kre| nAmakaraNa hone para sabhI sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA ziSya ke sira para vAsakSepa aura akSata ddaale| phira ziSya samavasaraNa evaM guru kI pradakSiNA karake guru aura anya sAdhuoM ko vaMdana kre| phira sAdhvIgaNa tathA zrAvaka-zrAvikAe~ usa navadIkSita muni ko vaMdana kre| tatpazcAt guru dezanA de| dezanA kA svarUpa isa prakAra hai : "jIva ke lie manuSya, janma, zruta para zraddhA, saMyamasAmagrI evaM gItArthaguru" - ye cAroM hI parama aMga atyanta durlabha haiM, ityaadi| yahA~ AcArya pravrajyA-vidhAna evaM saMyama ke mahattva kA saMpUrNataH vyAkhyAna kare aura kahe yadi jIva eka dina kA bhI cAritra utkRSTa bhAva se pAlana karake maraNa ko prApta hotA hai, to cAhe vaha mokSa ko nahIM prApta kara sake, parantu vaimAnika devaloka ko avazya prApta karatA hai, ityaadi| isa prakAra dIkSA ke mahattva ko batAne vAlI yogya gAthAoM kI vyAkhyA kre| yahA~ niyamataH dazavaikAlikasUtra ke kSullakAcArakathA nAmaka adhyayana sahita sAmAyikacAritra ke dhAraka sAdhuoM ke AcAra kA aura Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 AcAradinakara (bhAga-2) __ jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna isI prakAra kSullakoM ke kSullakAcAra kA vivecana kre| vaha isa prakAra "jinakI AtmA saMyama meM susthita haiM, jo bAhya-Abhyantara parigraha se vimukta haiM tathA jo sva-para AtmA ke trAtA haiM, una nirgrantha maharSiyoM ke lie ye (nimnalikhita) akalpya haiM : auddezika-nirgrantha ke nimitta banAyA gayA, krItakRta-nirgrantha ke nimitta kharIdA gayA, nityAgra-AdarapUrvaka nimantrita kara pratidina diyA jAne vAlA, abhihata-nirgrantha ke nimitta dUra se sammukha lAyA gayA AhAra Adi lenA, rAtribhakta-rAtri bhojana karanA, snAna-nhAnA, gaMdha-gaMdha sUMghanA yA gandhadravya kA vilepana karanA, mAlya-mAlA pahananA, bIjana-paMkhA jhalanA, saMnidhi-khAdya vastu kA saMgraha karanA, rAtavAsI rakhanA, gRhiamatra-gRhastha ke pAtra meM bhojana karanA, rAjapiNDamUrdhAbhiSikta rAjA ke ghara se bhikSA lenA, kimicchaka-kauna kyA cAhatA hai ? isa taraha pUcha kara diyA jAne vAlA rAjakIya bhojana Adi lenaa| saMbAdhana-aMgamardana karanA, daMta pradhAvana-dA~ta pakhAranA, saMpracchana-gRhastha ko kuzala pUchanA, deha pralokana-darpaNa Adi meM zarIra ko dekhanA, aSTApada-zataraMja khelanA, nAlikA- nalikA se pAsA DAla kara juA khelanA, chatra-vizeSa prayojana ke binA chatra dhAraNa karanA, caikitsya-roga kA pratikAra karanA, cikitsA karanA, upAnat-pairoM meM jUte pahananA, jyotiHsamArambha-agni jalAnA, zayyAtara piNDa-sthAna dAtA ke ghara se bhikSA lenA, AsaMdI-maMcikA, paryaMka-palaMga para baiThanA, gRhAntara niSadyA - bhikSA grahaNa karate samaya gRhastha ke ghara para baiThanA, gAtra udvartana-ubaTana karanA, gRhi-vaiyAvRtya- gRhastha ko bhojana kA saMvibhAga denA, gRhastha kI sevA karanA, AjIvavRttitA-jAti, kula, gaNa, zilpa aura karma kA avalambana le bhikSA prApta karanA, taptAnivRtabhojitva-arddhapakva sajIva vastu kA upabhoga karanA, AturasmaraNa-Atura dazA meM bhukta bhogoM kA smaraNa karanA, anivRta mUlaka-sajIva mUlI, anivRta zrRMgabera-sajIva adaraka, anivRta ikSukhaNDa-sajIva ikSukhaMDa, sacitta kaMda-sajIva kaMda, sacitta mUla-sajIva mUla, Amala phala-apakva phala aura Amaka bIja-apakva bIja lenA va khaanaa| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 19 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna __ Amaka sauvarcala-apakva sauvarcala namaka, saindhava-apakva saindhavanamaka, rumAlavaNa-apakva rUmAnamaka, sAmudra-apakva sAmudranamaka, pAMzukSAra-apakva USara bhUmi kA namaka aura kAlA lavaNa-apakva kRSNanamaka lenA va khaanaa| dhUmanetra-dhUmrapAna kI nalikA rakhanA, vamana-roga kI saMbhAvanA se bacane ke lie ; rUpa-bala Adi ko banAe rakhane ke lie vamana karanA, vastikarma-apAnamArga se tela Adi car3hAnA aura virecana karanA, aMjana-A~khoM meM aMjana A~janA, daMtavaNa-dA~toM ko dAtauna se ghisanA, gAtra-abhyaMga-zarIra meM taila mardana karanA, vibhUSaNa-zarIra ko alaMkRta krnaa| jo saMyama meM lIna aura vAyu kI taraha mukta vihArI maharSi nirgrantha haiM, unake lie ye saba anAcIrNa hai| pAMca AzravoM kA nirodha karane vAle, tIna gaptiyoM se gupta, chaH prakAra ke jIvoM ke prati saMyata. pA~coM indriyoM kA nigraha karane vAle, dhIra, nirgrantha RjudarzI hote haiN| susamAhita nirgrantha grISma meM sUrya kI AtApanA lete haiM, hemanta meM khule badana rahate haiM aura varSA meM pratisaMlIna hote haiM, arthAt-eka sthAna meM rahate haiN| parISaharUpI ripuoM kA damana karane vAle, dhuta moha (ajJAna ko prakaMpita karane vAle), jitendriya maharSi sarva duHkhoM ke prahANa-nAza ke lie parAkrama karate haiN| duSkara ko karate hue aura duHsaha ko sahate hue una nirgranthoM meM se kaI devaloka jAte haiM ora kaI nIraja-karma rahita ho siddha hote haiN| sva aura para ke trAtA nirgrantha saMyama aura tapa dvArA pUrva saMcita karmoM kA kSaya kara siddhi-mArga ko prApta kara parinirvata mukta hote haiM - aisA maiM kahatA huuN|" ___ isameM uddeza aura niyama-grahaNa donoM samAhita haiN| phira vaha navadIkSita "sarvavirati-sAmAyika-AropaNa hetu maiM kAyotsarga karatA hU~" - aisA kahakara evaM annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM cAra bAra caturviMzatistava kA cintana kare kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole| tatpazcAt-"akhila vizva kA kalyANa ho, sabhI prANI paropakAra meM tatpara baneM, vyAdhi, duHkha, daurmanasya Adi doSoM kA nAza ho aura sampUrNa loka sukhI ho, sarva maMgaloM meM maMgalarUpa, Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sabakA kalyANa karane vAlA aura sarvadharmoM meM zreSTha-aisA jinazAsana sadA vijayI ho|" isI prakAra jinakalpI pravrajyA vidhAna meM bhI lagna ke Ane para caityavaMdana, veSa arpaNa, sAmAyika-daNDaka kA uccAraNa aura kAyotsarga krvaae| punaH atIta ke pApoM kA parityAga kara sAmAyika grahaNa kare, tIna pradakSiNA de| phira guru vAsakSepa pradAna kare aura kAyotsarga kre| yahA~ jinakalpiyoM kI dIkSA meM itanI vidhi vizeSa hai ki-muNDana ke sthAna para saMpUrNa loca karate haiM, muNDana nahIM karavAte haiN| veza grahaNa meM mAtra tRNa kA eka vastra dhAraNa karate haiM tathA camarI kI pUMcha yA morapaMkhoM se nirmita rajoharaNa grahaNa karate haiN| zeSa upasthApanA-yoga kA udvahana Adi saba pUrva meM kahe gae anusAra hI karate haiN| saMghaTTadAna, saMghaTTapratikramaNa gRhastha ke ghara meM karate haiM tathA pANi-pAtra, arthAt hAtha kI aMjalI meM hI bhojana karate haiN| zeSa sarva vidhi pUrvavat hI hotI hai| isa prakAra vardhamAnasUri viracita AcAradinakara meM yatidharma ke uttarAyaNa meM pravrajyA-kIrtana nAmaka unnIsavA~ udaya samApta hotA hai| Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna !! bIsavA~ udaya !! upasthApanA-vidhi isa loka meM svayaMbuddha arahaMta paramAtmA bhI sAmAyika-cAritra ko svIkAra karake yatidharma kI pravrajyA grahaNa karate haiN| ve buddha-bodhita nahIM hote haiM aura paMcamahAvrata uccAraNa rUpa upasthApanA se rahita hote haiM, arthAt chedopasthApana-cAritra grahaNa nahIM karate haiN| chedopasthApana-cAritra grahaNa kI vidhi Age varNita hai - sabase pahale naMdI-vidhi sahita AvazyakasUtra, dazavaikAlikasUtra ke yogodvahana kraaeN| phira maNDalI-praveza evaM yogodvahana ke madhya dazavaikAlika ke tIna adhyayana ke tIna Ayambila hone para naMdI evaM upasthApanA vidhi kre| Avazyaka, dazavaikAlika evaM maNDalI praveza ke yoga kI vidhi yogodvahana-adhikAra meM batAI gaI hai| upasthApanA kI vidhi nimnAMkita hai - upasthApana tithi, vAra, nakSatra, lagna Adi kA vicAra pravrajyA ke muhUrta ke samAna hI kre| isa hetu ziSya ke lie vastra, saMstAraka, mukhavastrikA, rajoharaNa, pAtra Adi saba nae leN| phira caitya meM yA upAzraya meM samavasaraNa kI sthApanA karake guru ziSya ko tIna bAra parameSThI-maMtra kA uccAraNa karAkara pUrva kI bhA~ti samavasaraNa kI tIna pradakSiNA kraae| phira vAsakSepa ko abhimaMtrita kre| tatpazcAt ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe - "icchApUrvaka Apa mujhe mahAvratoM ke AropaNArtha evaM naMdI-kriyA karane ke lie vAsakSepa kare aura caityavaMdana kraaeN|" guru vAsakSepa karake pUrva kI bhA~ti ziSya se stutisahita caityavaMdana krvaae| zrutadevatA Adi ke kAyotsarga evaM stutiyA~ pUrva kI bhA~ti hI kI jAtI haiN| phira tIna bAra naMdI-sUtra kA nimna pATha bole - "jJAna pA~ca prakAra ke kahe gae haiN| ve isa prakAra haiM -AbhinibodhijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyavaMjJAna evaM kevalajJAna / inameM se cAra jJAna mAtra jAnane se sambandhita haiM, veM uddeza, samuddeza se sambandhita nahIM haiM aura na hI unakI anujJA hotI hai, kintu zrutajJAna kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai| aMga praviSTha Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) . jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AgamoM kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga pravartana hotA hai, isI prakAra aMgabAhya graMthoM kA bhI uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA haiM aura Avazyaka vyatirikta kA bhI uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai| isameM bhI Avazyaka kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga viziSTa kahA gayA hai| vaha isa prakAra hai - sAmAyika, caturviMzatistava, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga aura pratyAkhyAna - ina sabake uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hote haiN| Avazyaka vyatirikta kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai| isameM bhI kAlika kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai aura utkAlika kA bhI uddeza, samuddeza, anujJA ora anuyoga hotA hai| kAlika vizeSa kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai| utkAlika kA jo uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai, vaha nimna prakAra kA hai - dazavaikAlika, kalpAkalpa, cullakalpazruta, mahAkalpasUtra, aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAjIvAbhigama, prajJApanA, mahAprajJApanA, naMdI, vidyAcAraNa vinizcaya, vihArakalpa, maraNavibhakti, vItarAgazruta, dhyAnavibhakti, Atmavizuddhi, caraNavizuddhi (vidhi), pramAdApramAda, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna - ina sabake uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hote haiN| punaH kAlika kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga isa prakAra kA hai - uttarAdhyayana, dazAzrutaskandha, kalpa-bRhatkalpa, vyavahAra, nizItha, mahAnizItha, RSibhASita, jambUdvIpaprajJapti, vimAnapravibhakti, mahallikAvimAnapravibhakti, aMgacUlikA, vargacUlikA, vivAhacUlikA, aruNopapAta, dharaNopapAta, vaizramaNopapAta, devendropapAta, utthAnazruta, samutthAnazruta, nAgaparijJApanikA, nirayAvalikA, kalpikA, kalpAvaMtasikA, puSpitA, puSpacUlikA, vRSNidazA - ina sabake uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hote hai| aMga-praviSTha kA uddeza, samudeza, anujJA aura anuyoga kisa prakAra kA hai - AcArAMga, sUtrakRtAMga, sthAnAMga, vyAkhyAprajJapti, jJAtAdharmakathA, upAsakadazAMga, antakRtadazAMga, anuttaraupapAtikadazAMga, praznavyAkaraNa, vipAkasUtra, dRSTivAda - ina sabakA uddeza, samuddeza, Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 23 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anujJA aura anuyoga kA pravartana hotA hai| punaH inake svayaM par3hane aura par3hAne kA uddeza, samuddeza, anujJA aura anuyoga hotA hai| yahA~ khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake ziSya kahe - "kSamAzramaNa ke hAthoM se prApta sUtra, artha, sUtra aura artha donoM ko maiM anujJAta karatA hU~, maiM anujJAta karatA huuN|" phira guru aura ziSya mahAvrata ke AropaNArtha pUrvavat kAyotsarga kI kriyA kre| tatpazcAt khar3e hokara guru aura ziSya tIna bAra parameSThI-maMtra boleM, tatpazcAt guru hAtha jor3akara donoM hAthoM ke Upara oghA rakhakara bAe~ hAtha kI anAmikA kI sahAyatA se mukhavastrikA ko grahaNa kara, usa ziSya ko, jo hAtha jor3akara mukhavastrikA evaM rajoharaNa ko dhAraNa kie hue hai, eka-eka karake rAtribhojana parityAgavata sahita pA~coM mahAvratoM kA tIna-tIna bAra uccAraNa kraae| pA~co mahAvrata aura rAtri-bhojana ke pratyAkhyAna isa prakAra haiM : "he bhagavan ! pahale mahAvrata meM prANAtipAta kA tyAga karatA huuN| he bhagavan ! maiM sabhI prakAra ke prANAtipAta kA pratyAkhyAna karatA huuN| sUkSma yA sthUla (bAdara), trasa yA sthAvara, jo bhI prANI haiM, unake prANoM kA atipAta na. to svayaM karUMgA, na dUsaroM se prANAtipAta karAUMgA aura na prANAtipAta karane vAloM kA anumodana kruuNgaa| yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa evaM tIna yoga se karatA hU~, arthAt maiM mana se, vacana se aura kAyA se (prANAtipAta) svayaM na hI karUMgA, na dUsaroM se karavAUMgA, aura na anya kisI karane vAle kA anumodana kruuNgaa| he bhagavan ! maiM atIta meM kie gae prANAtipAta se virata hotA hai, usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati mamatva kA tyAga karatA huuN|" - isakA tIna bAra uccAraNa kre| "he bhagavan ! maiM prathama mahAvrata kI sAdhanA ke lie tatpara huA huuN| isameM sarva prakAra ke prANAtipAta se virata honA hotA hai|" punaH "he bhagavan ! dvitIya mahAvrata meM mRSAvAda kA parityAga karatA huuN| he bhagavan ! maiM saba prakAra ke mRSAvAda kA pratyAkhyAna karatA huuN| krodha se, lobha se, bhaya se, yA hAsya se na svayaM asatya bolanA, na dUsaroM se asatya bulavAnA aura na asatya bolane vAloM kA anumodana karanA - yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa evaM Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 24 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tIna yoga se karatA hU~, arthAt maiM mana se, vacana se, kAyA se (mRSAvAda) na svayaM bolUMgA, na dUsaroM se asatya bulavAUMgA aura na asatya bolane vAle kA anumodana kruuNgaa|" "he bhagavan ! maiM atIta meM kie hue mRSAvAda se nivRtta hotA huuN| usakI nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati apane mamatva kA tyAga karatA huuN|" isa satyavrata kA tIna bAra uccAraNa kare, "he bhagavan ! isa prakAra maiM dvitIya mahAvrata kI sAdhanA ke lie upasthita huA huuN|" isameM sarva-mRSAvAda se virata honA hotA hai| punaH "he bhagavan ! maiM tRtIya mahAvrata meM adattAdAna se virata hotA huuN| he bhagavan ! maiM sarva prakAra ke adattAdAna kA pratyAkhyAna karatA huuN| jaise ki - gA~va meM, nagara meM, yA araNya meM (kahIM bhI) vastu alpa ho yA bahuta, sUkSma ho yA sthUla, sacitta ho yA acitta (kisI bhI) vastu ko binA die na svayaM grahaNa karanA, na dUsaroM se adatta vastu kA grahaNa karavAnA aura na adatta vastu kA grahaNa karane vAle kisI vyakti kA anumodana karanA - yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa evaM tIna yoga se karatA hU~ arthAt maiM mana se, vacana se aura kAyA se na to svayaM adatta vastu ko grahaNa hI karUMgA, na dUsaroM se karavAUMgA aura na grahaNa karane vAle anya kisI vyakti kA anumodana hI kruNgaa|" "he bhagavan ! maiM atIta meM gRhIta adattAdAna se nivRtta hotA hU~, usakI niMdA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati mamatvavRtti kA tyAga karatA huuN|" isa mahAvrata kI pratijJA kA bhI tIna bAra uccAraNa kre| "he bhagavan ! maiM tRtIya mahAvrata-sAdhanA ke lie upasthita huA hU~, isameM sarva prakAra ke adattAdAna se virata honA hotA hai|" isake pazcAt "he bhagavan ! caturtha mahAvrata meM maithuna se nivRtta honA hotA hai| maiM saba prakAra ke maithuna kA pratyAkhyAna karatA huuN| cAhe vaha deva sambandhI ho, manuSya sambandhI ho athavA tithaMca se sambandhita ho, maithuna kA na svayaM sevana karanA, na dUsaroM se karAnA, na sevana karane vAloM kA anumodana karanA, yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa evaM tIna yoga se karatA hU~, arthAt maiM mana se, vacana Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna se aura kAyA se na svayaM maithuna-sevana karUMgA, na karavAUMgA aura na anya kisI maithuna-sevana karane vAle kA anumodana kruNgaa|" "he bhagavan ! maiM atItakAla meM kie gae maithunakarma se nivRtta hotA hU~, usakI niMdA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati apanI mamatvavRtti kA tyAga karatA huuN|" isa brahmacaryavrata kA tIna bAra uccAraNa, arthAt pratijJA kre| "he bhagavan ! maiM caturtha mahAvrata kI sAdhanA ke lie tatpara huA huuN| isameM saba prakAra ke maithuna-sevana se virata honA hotA hai|" isake pazcAt "he bhagavan ! paMcama mahAvrata meM parigraha se virata honA hotA hai| maiM saba prakAra ke parigraha kA pratyAkhyAna karatA huuN| jaise ki - gA~va meM, nagara meM, yA araNya meM, arthAt kahIM bhI, cAhe alpa ho yA bahuta, sUkSma ho yA sthUla, sacitta ho yA acitta, kisI prakAra ke parigraha kA na to svayaM grahaNa karanA, na dUsaroM se parigraha kA grahaNa karAnA aura na hI parigrahaNa karane vAle anya kisI kA anumodana krnaa| parigrahatyAga kI yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa aura tIna yoga se karatA hU~, arthAt maiM mana se, vacana se aura kAyA se na to parigraha kA grahaNa karUMgA, na karavAUMgA aura na kisI karane vAle kA anumodana kruuNgaa|" "he bhagavan ! maiM atIta meM gRhIta parigraha se nivRtta hotA huuN| merI usa pravRtti kI maiM niMdA karatA hU~, gardA karatA hU~ evaM usake prati apanI mamatvavRtti kA tyAga karatA huuN|" isa pratijJA kA tIna bAra uccAraNa kre| "he bhagavan ! maiM parigraha-tyAga rUpa paMcama mahAvrata kI sAdhanA ke lie tatpara huA huuN| isameM saba prakAra ke parigraha se virata honA hotA hai|" isake pazcAt "he bhagavan ! chaTe vrata meM rAtri-bhojana se virata honA hotA hai| he bhagavan ! maiM saba prakAra ke rAtri-bhojana kA pratyAkhyAna karatA huuN| jaise ki - azana, pAna, khAdya evaM svAdyarUpa kisI bhI vastu kA na rAtri meM svayaM upayoga karanA, na dUsaroM ko rAtri bhojana karAnA aura na rAtri meM upabhoga karane vAle kisI vyakti kA anumodana krnaa| yaha pratijJA maiM yAvajjIvana ke lie tIna karaNa Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 26 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna evaM tIna yoga se karatA hU~, arthAt maiM mana se, vacana se, kAyA se na to svayaM rAtri bhojana karUMgA, na karavAUMgA aura na kisI rAtri bhojana karane vAle kA anumodana kruuNgaa|" "he bhagavan ! maiM atIta meM kie gae rAtri bhojana se nivRtta hotA huuN| usakI niMdA karatA hU~, garhA karatA hU~ evaM usake prati mamatvavRtti kA tyAga karatA hU~ / " yaha pratijJA tIna bAra kare "he bhagavan ! maiM chaTeM vrata kI sAdhanA ke lie upasthita huA hU~ / isameM saba prakAra ke rAtri bhojana se virata honA hotA hai / " phira lagnavelA ke Ane para nimna gAthA ko tIna bAra uccArita kare " isa prakAra maiM ina pA~ca mahAvratoM aura chaThe rAtri - bhojana viramaNa - vrata ko Atmahita ke lie aMgIkAra karake upasampadA grahaNa karatA hU~ / " " tatpazcAt guru punaH vAsakSepa Adi abhimaMtrita karake sAdhuoM, zrAvakoM Adi ko de| phira ziSya khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe "he bhagavan ! Apa icchApUrvaka mujhe mahAvratAdi kA AropaNa kraaeN|" isa prakAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana kara guru-ziSya ke kathana pUrva meM kahI gaI mahAvratoM kI AropaNa - vidhi ke anusAra hI kare / anta meM khamAsamaNAsUtra se vaMdana karane ke pazcAt sAdhu-sAdhvI Adi ziSya ke sira para vAsakSepa aura akSata ddaaleN| tatpazcAt " AropaNa kie gae paMcamahAvratoM meM sthira hone ke lie maiM kAyotsarga karatA hU~ / " aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare / kAyotsarga pUrNa karake, prakaTa rUpa meM caturviMzatistava bole / phira baiThakara zakrastava kA pATha kare / tatpazcAt ziSya guru kI tIna pradakSiNA karake vandana kare / isI prakAra anya nirgrantha sAdhuoM ko bhI unake dIkSA paryAya ke krama se vandana kare / tatpazcAt yahA~ usake AcArya, upAdhyAya Adi kI niyukti kI jAtI hai / isI upasthApanA - vidhi dvArA sAdhvI kA bhI mahAvratAropaNa kare tathA yahA~ usakI mahattarA, pravartinI Adi kI niyukti kare / isake bAda nava upasthApita ziSya ke gaNa, kula, zAkhA, AcArya, upAdhyAya evaM nAma kI udghoSaNA kre| jaise koTikAdi - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 27 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna gaNa, vrajAdika zAkhA, cAndrAdika kula, amuka AcArya evaM amuka upAdhyAya kA yaha amuka nAma vAlA ziSya hai| isI prakAra sAdhvI kI upasthApanA ke samaya usakI pravartinI evaM mahattarA ke nAma kA uccAraNa kre| jisa dina upasthApita ho usa dina vaha Ayambila kare aura usake pazcAt bhI cAra Ayambila kre| isake pazcAt sAtamaNDalI meM praveza karane ke lie sAta Ayambila kie jAte haiN| sAtamaNDalI isa prakAra hai - 1. sUtramaNDalI 2. arthamaNDalI 3. bhojanamaNDalI 4. kAlamaNDalI 5. AvazyakamaNDalI 6. sajjhAyamaNDalI aura 7. saMthArAmaNDalI - ye sAta maMDalI hotI haiN| isa krama se Ayambila karane para ziSya ko pUrva sAdhuoM ke sAtha maNDalI meM praveza diyA jAtA haiN| isake sAtha hI Avazyaka evaM dazavaikAlika sUtra kA adhyayana karAyA jAtA hai| dazavaikAlika ke yogodvahana (tapasyA) karane para dazavaikAlika kA adhyayana kraae| alpabuddhi vAle ziSya kI bhI dazavaikAlika ke cAra adhyayanoM ke adhyayana ke binA upasthApanA nahIM hotI hai| isa prakAra vardhamAnasUri viracita AcAradinakara meM yatidharma ke uttarAyaNa meM upasthApanA-kIrtana nAmaka bIsavA~ udaya samApta hotA hai| --------00------- Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara ( bhAga - 2 28 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // ikkIsavA~ udaya // yogodvahana-vidhi mana, vacana aura kAyA kI samAdhirUpa tapa sAdhanA se yojita hone ko yoga kahate haiM athavA Agama yA siddhAMta-granthoM kI vAcanA ( adhyayana ) ke hetu anyatra ullekhita vidhi ke anusAra tatsambandhI tapa sAdhanA se AtmA ko jor3anA yoga hai| Agama-granthoM kA kramika adhyayana ( udvahana) aneka prakAra se hotA hai / unake adhyayana hetu tapa, kAyotsarga pAraNa-vidhi, kAlagrahaNa evaM svAdhyAya Adi ko nirdhArita krama se karanA yogodvahana hai / kisa prakAra ke guNoM se yukta sAdhu yogodvahana ke yogya hotA hai evaM kisa prakAra ke guNoM se yukta guru yogodvahana karavA sakatA hai aura yogodvahana meM kisa prakAra ke sAdhu sahAyaka hote haiM ? ina saba kA vicAra isa yogodvahanavidhi meM kiyA gayA hai| kArya ko karane vAlA, usake nimitta yA sahAyaka aura usakI vidhi kA svarUpa yahA~ kramazaH nirdezita kiyA gayA hai| yogodvahana karane vAlA yogavAhI kArya kA karttA hotA hai| yogodvahana ke nimitta kAraNa hote haiM - gurU, sahAyakasAdhu kSetra, upakaraNa, kAlagrahaNa, bhikSAgrahaNa Adi / isI krama se yahA~ yogavAhI Adi kI vyAkhyA kI jA rahI hai / yogavAhI ke lakSaNa maunI, parISaha ko sahana karane meM samartha, krodha, mAna, mAyA aura lobha se rahita, balavAn, rAjA aura raMka athavA zatru aura mitra meM samabhAva rakhane vAlA, mana-vacana-kAyA se guru evaM munijanoM kI prasannatApUrvaka bhakti karane vAlA, kuzala, dayAlu, zrutazAstra ke kalyANakArI vacana jisane sune ho, pApakAryoM ke prati jisake mana meM lajjA kA bhAva ho, vairAgyavAsita tathA buddhimAna ho, tRSA aura nidrA para jisane vijaya prApta kara lI ho, jo askhalita rUpa se brahmacarya kA pAlana karane vAlA ho, prAyazcitta ke dvArA jisane pApakarmoM kA vinAza kara diyA ho, jo bAhya aura Abhyantara rUpa se rasalolupa na ho, jisane kaSAya Adi antaraMga zatruoM ko pUrNarUpeNa jIta liyA ho, - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 29 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna jo duSkRtyoM kA tyAgI ho - aisA muni yogodvahana ke yogya mAnA gayA yogodvahana karAne vAle guru (AcArya, upAdhyAya, gaNI Adi) ke lakSaNa isa prakAra se haiM :- zAnta, dayAlu, azaTa, madhurabhASI, AcArya ke chattIsa guNoM se yukta, Arjava-mArdava Adi dasa yatidharmoM se yukta, yogodvavahana se nipuNa samyak avasara ko jAnane vAlA, arthAt avasarajJa, paramArtha ko jAnane vAlA, kuzala, nidrA, Alasya, moha, mada evaM mAyA ko jItane vAlA tathA prasanna cittavAlA guru ziSya ko yogodvahana karAne ke yogya hotA hai| yogodvahana meM sahAyaka sAdhu ke lakSaNa isa prakAra haiM :- nidrA evaM Alasya ko jItane vAlA, utsAhita karane vAlA, snehavAna, (guNAnurAgI) guNoM meM rata, udyamavAn, dayAvAn, viSaya-kaSAya rUpa zatruoM ko jItane vAlA, aneka AgamoM kA jJAtA, bahuta sattvazAlI, aneka kalAoM meM pAraMgata, nirmala evaM prasanna citta vAlA sahAyaka-sAdhu yogodvahana ke lie upayukta kahA gayA hai| aba yahA~ sahAyaka-sAdhu ke lakSaNa batAte hai :- daNDa dhAraNa karane vAlA (daNDadhArI), samudAya, vAraNA, arthAt rokane vAlA, bhikSA-pramukha, sarvasmRtikAra, zabdarUpa dharmadezanA (ye saba sahAyaka haiN)| kSetra kA lakSaNa isa prakAra hai - bahuta pAnI ho, bhikSA saralatA se milatI ho, svacakra-paracakra ke bhaya se pUrNataH mukta ho, bahuta se sAdhu-sAdhvI, zrAvakoM evaM zAstra-vizAradoM se AkIrNa ho, nIrdoSa jala aura anna se yukta ho| asthi, carma Adi se vizeSa rUpa se rahita ho| sarpa, keMkar3A, siyAla, chipakalI, macchara evaM vRSabha se rahita hoN| prAyaH mArga sApha-suthare hoM tathA roga-mAri se bhI hamezA mukta hoM, nagara ke loga alpakaSAya vAle hoM, aisA kSetra yogodvahana ke lie zubha hai| vasati kA lakSaNa isa prakAra hai - vasati carma, asthi, danta, nakha, keza, mala-mUtra Adi kI apavitratA se rahita ho, nIce aura Upara kA bhAga chidrarahita ho| sthAna zAnti pradAna karane vAlA, samatala aura svaccha chavi vAlA ho| yogavAhI ko sUkSma aMgoM vAle jIvoM ke samUha se yukta, sarvatra darAra vAle AvAsa varjita hai| ramya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aura dUsare ke lie banAe gae AvAsa hI yogodvahana ke lie acche mAne jAte haiN| mala utsarga karane ke lie sthaNDila bhUmi isa prakAra kI honI cAhie - nirjana, arthAt logoM ke AvAgamana se rahita ho, jIva-jantuoM kI utpatti se bhI rahita, arthAt nirjIva ho, jala, vanaspati, tRNa, sarpa ke bila se aura sUkSma bIjAdi se rahita ho - aisI sthaNDila bhUmi yogavAhI ko mala-mUtra visarjana hetu zreSTha hai| yogavAhI ke upakaraNa isa prakAra ke hone cAhie - miTTI, tumbI yA lakar3I se nirmita, raMge hue tathA atyanta sApha kie hue zuddha pAtra tathA usako lapeTane evaM bAMdhane kA vastra bhI paryApta, nayA aura svaccha honA caahie| sAtha hI naI pAtrarajjU (pAtre kI DorI) tathA vastra sahita uttama saMstAraka, choTI pUMjaNI aura gola AkAra kI kAlagrahaNa kI daNDI, AcArazAstra kI pustaka, naMdI, vAsakSepa, samavasaraNa, prAsuka jala, jUM Adi se rahita vastra upakaraNa yogodvahana meM apekSita haiN| yogavAhI ko dA~ta ke binA tRpta karane vAle peya padArthoM evaM jala Adi kA nitya prathama prahara meM tyAga karanA Avazyaka hotA hai| . yogodvahana kA kAla isa prakAra hai - jaba subhikSa ho, sAdhuoM ko unakI Avazyaka vastue~ sarvasulabha hoM aura vipattiyoM kA abhAva ho, vaha kAla kAlika evaM utkAlika yogoM ke lie ucita mAnA jAtA hai| ArdrA nakSatra ke prArambha se svAti nakSatra ke anta taka ke sUrya ke udaya se yukta nakSatra hI kAlika yogoM ke lie upayogI kahe gaye haiN| ArdrA nakSatra se lekara svAti nakSatra ke anta taka ke nakSatroM meM sUrya kA udaya na rahane se vidyuta, bAdala kI gar3agar3AhaTa evaM vRSTi hone kI sthiti meM kAla-grahaNa kA samaya, arthAt svAdhyAyakAla hone para bhI yogodvahana nahIM karanA caahie| yogodvahana kI caryA isa prakAra hai - rAtri ke prathama aura antima prahara meM muni ko hamezA jAgrata rahanA cAhie, parantu yogavAhI ko to pratikSaNa jAgrata rahanA caahie| vaha hAsya, kAma-vAsanA, vikathA, zoka, rati-arati kA tyAga kre| paccIsa dhanuSa parimANa bhUmi se adhika jAnA ho, to yogavAhI muni hamezA anya muni ko sAtha lekara hI jAe, akelA na jaae| sau dhanuSa bhUmi ke Age jAne para Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara ( bhAga - 2 31 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna prAyazcitta ke rUpa meM muni ko Ayambila karanA caahie| yogavAhI ko silAI, lepa karanA tathA upadhi banAne Adi kAryo kA bhI tyAga karanA caahie| sabhI yogoM meM aura vizeSa rUpa se AgAr3ha yogoM meM bhI yogavAhI ko ye kArya nahIM karane caahie| vaha tAMbA, sIsA, kAsya, lohA, rAMgA, roma, nakha, carma Adi kA sparza na kare aura sparza hone para kAyotsarga kre| ina dhAtuoM kA sparza na ho to bhI dina meM eka bAra " daMta - ohaDAvaNIyaM karemi kAusaggaM" isa nAma se kAyotsarga kare / kAyotsarga meM muni ko eka bAra namaskAra maMtra kA smaraNa karanA caahie| yogodvahana ke madhya keza, roma, nakha Adi kA kAyotsarga nahIM karanA caahie| subaha ke kAyotsarga meM bhI yahI vidhi karanI caahie| 1 prathama mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvarttavandana kare / vandana karake phira keza, roma Adi kA tyAga kare / usake pazcAt pUrva meM kahI gaI vidhi ke anusAra kAyotsarga kare / yogavAhI pratidina hAtha jor3akara rAtrika evaM prAtaH kAlIna pratikramaNa ke anta meM navakArasI kA pratyAkhyAna kare / niyamita rUpa se navIna pATha kA adhyayana kare aura pUrva meM paThita pATha kA vismaraNa na kre| upadhi, pAtra bandha Adi kI do bAra pratilekhanA kare / alpa bole, vyaMgAtmaka zabdoM tathA kAma, krodha Adi kA tyAga kre| dRr3hatApUrvaka, paMcamahAvrata kA pAlana kare saMgha yA samudAya kA virodha na kre| samaya para zuddha anna-pAnI, vastra aura pAtra grahaNa kare / pAtra meM rahe hue anna ko na to jhUThA chor3e aura na vamana Adi kre| saMstAraka vastra evaM Asana kA alpa mAtrA meM parigrahaNa kare / atyanta sAvadhAnIpUrvaka kAlagrahaNa karake svAdhyAya kare, arthAt svAdhyAya meM samaya dhyAna rkheN| akAla meM svAdhyAya aura kAlagrahaNa na kare asamaya meM arthAt rAtrikAla meM mala kA utsarga na kare / akRta yogI ke dvArA lAyA huA AhAra- pAnI grahaNa nahIM kre| unakA saMghaTTA (sAtha-sAtha bhikSAcaryA Adi ) nahIM kare aura na unake pATa, zayyA evaM Asana Adi kA Azraya le / sAtha hI unake dvArA vastra aura zayyA kA pratilekhana bhI nahIM krvaaeN| zarIra kI cikitsA ( roga nirmUlana upAya ) na kare aura na anya se krvaae| varSA evaM mahAvAyu ke samaya bhikSA Adi ke lie na jaae| sabhI prakAra ke yogoM meM sAmAnyataH yahI caryA batAI gaI hai| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 32 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aba bhagavatIsUtra ke yoga kI caryA batAte hai - bali ke lie, arthAt devI-devatA ko samarpita karane ke lie banAyA gayA AhAra, garhita AhAra evaM mRtakriyA ke AhAra kA, arthAt mRtyubhoja kA ati sAvadhAnIpUrvaka tyAga kre| devatA Adi ko samarpita pAtra se saMsparzita AhAra aura usa AhAra se saMsparzita anya AhAra bhI yogavAhI ko kalpya nahIM hotA hai| isI prakAra vikRti se saMsparzita evaM vikRtiyukta AhAra yogavAhI ke lie kalpya nahIM hotA hai / akRta yogI ke sAtha nagara se bAhara jAkara mala kA utsarga Adi kriyAe~ na kare aura bhikSA ke samaya bhI unake sAtha gocarI na jAe / guru ke Adeza binA upadhi kI, arthAt munijIvana kI Avazyaka sAmagrI se vibhUSA na kare / pake hue bhojana ke atirikta vikRti ko hAtha meM grahaNa karake bhI yadi koI bhikSA de, to gaNiyoga kA vahana karane vAlA sAdhaka vaha bhikSA grahaNa na kare / gIle zarIra vAle, kutte, billI, mAMsa kA bhakSaNa karane vAle pakSI evaM bachar3e kA saMsparza karate hue bhI koI bhikSA de, to vaha bhikSA bhI grahaNa na kare / isI prakAra anya gIle camar3e kA, hAthI, ghor3e, gadhe Adi kA saMsparza mAtra hone para bhI bhikSA na le / yadi napuMsaka, yA vezyA ke hAtha dUdha, tela, ghI se yukta hoM, to unakA sparza na kare aura unase sparzita bhikSA kA yatanApUrvaka varjana kre| usI dina ke makkhana se yukta kAjala ko A~khoM meM lagAkara yadi koI bhikSA de, to use grahaNa na kre| yadi vaha kAjala anya dinoM kA, arthAt do-tIna dina kA ho, to bhikSA grahaNa kI jA sakatI hai| yadi dAtA strI ne purAne makkhana ko zarIra para lagAkara usI dina aMjana kiyA ho, to usake hAtha se bhojana - pAnI grahaNa na kre| yadi koI dravya akalpya dravya se saMsparzita ho, to usa dina sarva akalpita ho jAtA hai| dUsare dina bhI jyoti ke binA' vaha kalpya hotA hai / stanapAna karAtI huI strI apane bAlaka ko stanapAna chur3Akara bhikSA de, to vaha bhikSA lenA yogya nahIM hai| yadi vaha stanapAna nahIM karavA rahI ho, to vaha bhikSA dene yogya hai, arthAt Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna usake dvArA dI gaI bhikSA grAhya hai| isI prakAra gAya, manuSya Adi ko koI strI bhojana de rahI ho, to usa samaya usake hAtha se bhikSA lenA nahIM kalpatA hai isase atirikta kAla meM vaha bhikSA kalpya ho sakatI haiN| asthira zilA, kASTha, pATe Adi yadi akalpita dravya se spRSTa ho, to usa zilAdi ko sparza karanA nahIM kalpatA hai, kintu yadi unase spRSTa nahIM hai tathA unase vihIna hai, to vaha bhikSA lene yogya hai| yadi kabhI bhikSA ke samaya zuSka asthi, carma, danta kA sparza ho jAe, to pUrva kI bhA~ti kAyotsarga kre| AhAra kA saMgraha karane se tathA kAmAtura kuttA, billI, vRSabha, azva, murgA, hAthI evaM napuMsaka tathA AdhAkarmI AhAra ke saMsparza se vrata kA upaghAta hotA hai| isI prakAra unheM dekhane Adi anya kAraNoM se bhI vrata kA upaghAta hotA haiN| pAtra aura upakaraNa Adi meM kaNamAtra arthAt bhojana kA aMza rahane se bhI vrata kA upaghAta hotA hai| sUkhe prAsuka hAthoM se bhikSA kA grahaNa kre| aprAsuka jala se yukta hone para aura usakA sparza karane para AdhAkarma doSa lagatA hai| vyAkhyAna, pATha, stuti Adi guru kI AjJA se kre| sAdhaka samyak prakAra se anuprekSA, arthAt cintana kre| eka ke Upara eka cAra pA~ca bartana rakhe hoM, yA usI prakAra koI bartana Upara mAle Adi para rakhA ho, yA nIce (talaghara) meM rakhA ho, to usa bartana kI vastu grahaNa karane yogya nahIM hai| eka bartana ke sAtha dUsarA bartana rakhA ho yA ve tiryak dizA meM kiMcita dUrI para rakhe hue ho to una bartanoM se AhAra grahaNa karanA uttama hai| do, tIna bartanoM se hI bhikSA le, adhika dUrI para rakhe bartanoM se bhikSA na le| sUkhA nAriyala evaM drAkSa DAlakara pakAyA gayA dUdha (pAyasa), thor3e se cAvala -------- 1. jyoti ke binA isakA artha dIpaka binA aisA ho sakatA haiM; spaSTa samajha meM nahIM A rahA haiN| isa apekSA se yadi dIpaka na ho to kalpya bana sakatA haiN| meM dUdha DAlakara pakAI gaI khIra, isI prakAra kAMjI - ye saba usI dina ke hoM, to lenA kalpatA hai, kintu tila kA cUrNa, tila kA piNDa, tila kA khola dUsare dina hI lenA kalpatA hai| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 34 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna svayaM ke khAne ke lie gRhasthoM dvArA DAle gae ghI Adi kA varjana kre| nAriyala, ghI Adi yogodvahana ke dinoM ke atirikta anya dinoM meM lenA kalpatA hai| nAriyala ke Tukar3e aura drAkSA se yukta sabhI peya padArtha, sauMTha, kAlImirca usI dina kI ho, to use muni ko lenA kalpya hai / dadhi se yukta karaMba, zrIkhaNDa usI dina ke bane hoM, to lenA kalpya nahIM hai, dUsare dina muniyoM ke lie vaha kalpya hotA hai / chAcha evaM ghI (niviyAtA ghI) meM pakva sabjI hamezA kalpya haiM aura isI prakAra bharjita karake banAe gae vyaMjana, yadi unameM Upara se ghI na DAlA gayA ho, to ve sabhI bhI kalpya haiN| isa prakAra pakAe hue rasarahita pakavAna bhI yogavAhI muniyoM ko kalpya haiN| yogavAhI ko battIsa grAsa se adhika nahIM khAnA caahie| yogavAhI dina ke prathama prahara ke anta meM caryA kA pratipAdana paveyaNA kI kriyA kare tathA saMghaTTa kI kriyA kA pravedana kare / dvitIya prahara meM yogavAhiyoM ko bhikSAcaryA karanA kalpya hai| vaha nirbhajita ghI, tela Adi se deha ke avayavoM kI puSTi kara sakatA hai| use vAcanAcArya se saMspRSTa vastra ko do, tIna, cAra dina yA apanI samAdhi ke anusAra isase adhika dinoM taka pahananA bhI kalpya hai| rAta aura dina meM parISaha utpanna ho, to una parISahoM Adi ko samabhAva se sahana kare / yadi sAdhviyoM ke sAtha yoga kI kriyA karanI ho to sAdhu ko colapaTTe kA grahaNa karanA Avazyaka haiN| anyathA niyama nahIM haiM / kintu yogodvahana karane vAlI vratinI (sAdhvI) ko vastra dhAraNa karake hI yoga kI kriyA karanA kalpya hai / isa prakAra pUrva meM Agama meM jo heya aura upAdeya kA vivecana kiyA gayA haiM, use tathA usake vidhAna ko guru- mukha se jAnakara usakA zIghra hI pAlana kreN| yadi ziSya Agama ko gurumukha ke binA grahaNa karatA hai, to vaha mahAdoSa kA hetu ho sakatA hai tathA isa loka evaM paraloka donoM meM duHkha dene vAlA hotA hai / AhAra- pAnI Adi grahaNa karane meM bhI ukta bAtoM kA dhyAna rakhe / kAyotsarga Adi karane meM hara samaya usakI vidhi kA dhyAna rakhe / isI prakAra bhaktapAna Adi bhI niyamAnusAra grahaNa kre| sAdhuoM ko grAsaiSaNA ke doSoM kA parihAra karake bhojana karanA caahie| yaha gaNiyoga kI caryA, arthAt vidhAna Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 35 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna hai / kadAcit ukta caryA -vidhAna kA bhaMga ho jAtA hai, to yahA~ usakI prAyazcitta vidhi batAI jA rahI hai - muni yadi saMsparzarahita bhojana kare yA usase lipta aMza khAe, AdhAkarmI, athavA saMgRhIta bhojana khAe, asamaya meM mala kA tyAga kare, sthAna kI pratilekhanA na kare, usakI sImA kA atikramaNa kare arthAt vahA~ se 100 kadama se Age jAe, yA sthAna kI sImA kA parimANa nahIM kare, kaSAyoM kA poSaNa kare tathA vratoM kA poSaNa nahIM kare, abhyAkhyAna, paizunya yA parivAda kare, pustaka ko jamIna para rakhe yA aisI hI anya kriyAoM Adi ke dvArA jJAna kI AzAtanA kare, rajoharaNa, colapaTTe ko apane hAthoM se jamIna para na rakhakara Upara se hI bhUmi para DAla de yA rajoharaNa ko kamara para rakhe, donoM samaya khar3e hokara Avazyaka kriyA na kare, yA prAtaHkAla svAdhyAya na kare, upadhi evaM bhojana-bhUmi kI pramArjanA na kare, uddezyAvazyaka bhUmi, arthAt svAdhyAyabhUmi kA pramAdavaza pramArjana na kare, to ina sabhI aticAra ke prAyazcitta ke rUpa meM muni upavAsa kare / isI prakAra yadi yati binA pramArjana kie dvAra Adi kholatA hai, to vaha pUrva se AdhA, arthAt Ayambila kA pratyAkhyAna kare / samaya para Avazyaka kriyA na kI ho, gocarI bhI samaya para nahIM kI ho yA naiSedhikI sAmAcArI bhI na kI ho to usake prAyazcitta ke lie nIvi kre| chaH pairoM se calane vAle jIvoM ko pIr3A dI ho, to yati ekAsanA kare / yoga-vidhAna kI maryAdA ke bhaMga hone para yaha prAyazcitta - vidhAna batAyA gayA hai / kAlika yogoM meM saMsparza (saMghaTTa) evaM uktamAna hotA haiM / usakI vidhi varNita kI jA rahIM hai 1 sarvaprathama cara saMsparza (saMghaTTa) ko batAte haiM : vyAyAma ke lie aura bhikSA ke lie dUsare kRtayogI sAdhu ko sAtha lekara hI jAe, parantu akRta yogI ko na le jAe / anya vastuo arthAt gAya Adi kA sparza na kare / paMcendriya jIvoM ke bIca se evaM do muniyoM ke bIca se nikalate samaya unakA saMsparza na kare isI prakAra latA, vRkSa Adi jIvanikAya kA sparza bhI na kare / isI prakAra vasati meM se saMghaTTA lekara nikale / bhikSAcaryA se Akara IryApathikI kI kriyA se pApoM kA nAza kare "he bhagavan ! Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 36 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna jAne meM maiMne jo saMsparza (saMghaTTa kiyA hai, use batAne kI maiM anujJA cAhatA hU~ aura saMghaTTe ke anujJArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- saMghaTTA lete samaya gurU se yogavAhI aisA Adeza mA~ge - 1. khamAsamaNAsUtrapUrvaka icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! saMghaTTa' sNdisaavemi| gurU kahe - sNdisaaveh| 2. khamAsamaNAsUtrapUrvaka icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! saMghaTTa kremi| gurU kahe - kreh| 3. icchaM, saMghaTTasaMdisAvaNatthaM karemi kaausggN| - aisA kahe tathA 'annatthasUtra' bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA vizeSa cintana kre| phira prakaTa namaskAramaMtra bole| Ane para yogavAhI IryApathikI ke doSoM kI AlocanA karake, "icchAkAreNasaMdisaha bhagavan / saMghaTTa pddikkmaami| gurU kahe - pddikkmeh| icchaM saMghaTTasya paDikkamaNatthaM karemi kAusaggaM - aisA kahakara yogavAhI annatthasUtra bole tathA kAyotsarga kre| kAyotsarga meM namaskAra maMtra kA cintana kare, phira prakaTa meM namaskAramaMtra bole| yaha cara saMsparza (saMghaTTa) kI vidhi hai| aba sthira saMsparza (saMghaTTa) kI vidhi batAI jA rahI hai - sthira saMghaTTa (saMsparza) - hAtha, paira, dharmadhvaja (rajoharaNa), pAtra, doraka (DorI), jholikA Adi sthirasaMsparza (saMghaTTa) hai aura vaha batAte haiM :- pahale muni IryApathikI ke doSa se pIche haTakara pAtra, DorI, jholI Adi pAsa meM lAkara ucita samaya para kASTa ke Asana para yA pAdapucchana, arthAt paira poMchane vAle Asana para baiThe tathA apane donoM ----------------- TippaNa :- 'saMghaTTA kA artha hai - gocarI jina pAtroM meM lenI haiM, una sabhI pAtroM kA pratilekhana tIna-tIna bAra karake apane pAsa rakhe aura unhIM pAtroM meM gocarI grahaNa kreN| pairoM ke jAnu ko Upara karake baitthe| usakI vidhi yaha hai : mukhavastrikA sahita rajoharaNa kI dassiyoM ko Age ke bhAga meM dhAraNa kare aura rajoharaNa ko dakSiNa kaTi utsaMga meM sthApita kare tathA dakSiNa (dAe~) hAtha se sparza kre| usakI yaha vidhi hai- rajoharaNa Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 37 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kI dassiyoM ke samUha ke Upara donoM hAthoM ko milAkara adhomukha karake sthApita kre| punaH hAthoM kI hatheliyoM ko unnata (AkAza kI ora) kare - isa prakAra tIna bAra kare - yaha hasta saMsparza (saMghaTTa) hai| donoM pairoM ke taliyoM ko samAna karake, arthAt milAkara rajoharaNa se tIna bAra pramArjita kre| punaH donoM pairoM ko milAe, tIna bAra isI prakAra se kare donoM hAthoM ko apane donoM pairoM ke bIca meM rkhe| dono hAthoM ko bAhara karane se saMghaTTa calA jAtA hai| jAnu antarAla ke bAhara donoM hAthoM se gRhIta vastu kA saMghaTTa hote hue bhI saMghaTTa nahIM hotA hai| donoM pairoM ko nIce kI tarapha phailAne se aura unhe punaH pIche kI tarapha lene para saMsparza (saMghaTTa) hote hue bhI use saMsparza nahIM kahalAtA hai| asaMsparzita (asaMghaTTita) donoM pairoM ko bhItara kI tarapha lekara, arthAt jAnu kI tarapha lekara pAtrAdi kA saMsparza karane para bhI saMsparza nahIM kahalAtA hai| ataH pUrva meM hAtha aura paira ko saMghaTTita karane meM sAvadhAnI rakhanI caahie| akRtayogI muni dvArA vastu aura zarIra kA saMsparza hone para bhI saMghaTTa nahIM mAnA jAtA hai| Avazyaka, dazavaikAlika, maNDalI-praveza, uttarAdhyayana, AcArAMga, bRhatkalpa, vyavahAra, dazAzrutaskandha ke yogodvahana karane vAloM ko kRtayogI kahA jAtA hai| inase nyUna, arthAt kama yogavAhiyoM ko akRtayogI kahA jAtA hai| isake pazcAt pAtra kesarikA = pAtra pratilekhana kI pUMjaNI kA saMsparza (saMghaTTa) kre| usake saMsparzana kI vidhi yaha hai - dAe~ hAtha meM pAtrakesarikA kI DaNDI ko pakar3akara bAe~ hAtha se usake dassiyoM se yukta bhAga ko pkdd'e| dAe~ hAtha kI aMgulI aura aMgUThe ko ghUmAkara usa pAtrakesarikA ko dakSiNAvarta ghumAe, punaH vAmAvartta ghumAe - isa prakAra tIna bAra kre| punaH dAe~ hAtha se pAtrakesarikA ko grahaNa karake bAe~ hAtha kI aMjali banAkara usa pAtrakaserikA kI dassiyoM ke agrabhAga ko tIna bAra prakSepita kre| punaH bAe~ hAtha kI hathelI ko phailAkara pAtrakaserikA se tIna bAra pramArjita kare, yaha kriyA tIna bAra kare - yaha pAtrakesarikA ke saMsparzana kI vidhi hai| tatpazcAt jholI kA saMsparzana (saMghaTTa) kare - cAra konoM vAlI jholI ke cAroM konoM ko milAkara donoM hAthoM ke madhya meM rakhe, rajoharaNa para use DAlakara prathama dakSiNAvarta bAda meM vAmAvarta ghumAe, tIna bAra Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna yaha kriyA kre| isI prakAra bAe~ hAtha kI tarapha DAlakara tIna bAra yaha kriyA kre| usake bAda gA~Tha lagAkara bAe~ hAtha meM ddaale| - yaha jholI kA saMsparza (saMghaTTa) hai| lakar3I ke pAtra, nAriyala ke pAtra, tumbI ke pAtra, miTTI ke pAtra, kaTaha, arthAt ghar3e ke UrdhvabhAga ko tor3akara banAyA gayA pAtra evaM Dhakkana kI pratilekhanA kI kriyA dinacaryA adhikAra se jaane| pAtra Adi ke dhAraNa karane kI vidhi isa prakAra hai- saMsparzita (saMghaTTita) jholI ke andara jitane saMsparzita (saMghaTTita) pAtra DAle jAte haiM, ve saba saMghaTTita pAtra kahalAte hai| nAriyala evaM tumbI ke pAtra saMsparzita hone para unheM donoM pairoM ke madhya meM rakhe, phira DorI ko gA~Tha dekara rajoharaNa ke Upara usa DorI ko tIna-tIna bAra donoM hAthoM se phirAe - yaha DorI saMghaTTana kI vidhi hai| phira nAriyala evaM tumbI ke pAtra meM DorI DAle, usa DorI se gRhIta nAriyala aura tumbI ke ve pAtra hAtha aura pairoM se asparzita hone para bhI asparzita (asaMghaTTa) nahIM hote haiN| unake Upara saMghaTTita kaTAha rakhe, taba bhI asaMghaTTa nahIM hotA hai| isI prakAra TUTe hue pAtra ko bhI asparzita nahIM mAnA jAtA hai| Dhakkana ko pakar3akara choTe tumbI yA nAriyala ke pAtra ke Upara sthApita karane para hAtha aura paira se asparzita kASTapAtra kA bhI sparzana (saMghaTTA) hotA hai| usakI Dora se AvRtta kintu hAtha aura paira se mukta pAtra Adi hI asaMghaTTita hotA hai| asaMghaTTita pAtra kI DorI ko pakar3ane para hasta-pAda se mukta hone para bhI saMsparzita kahA jAtA hai, arthAt usakA saMsparza hotA hai- aisA bhI pATha hai| yadi usake Upara tIsarA pAtra rakhate haiM, to usakA saMsparza hote hue bhI usakA saMsparza (saMghaTTa) nahIM mAnA jAtA hai, isalie use nahIM rkhe| yadi hAtha aura paira se pAtra pakar3e ho parantu hAtha se DorI chor3a de, to bhI DorI kA asparza (asaMghaTTa) nahIM hotA hai| aMgUThe ko kASTapAtra ke madhya meM karake aura aMguliyoM ko bAhara kI tarapha karake use pakar3e, to vaha bhI-saMsparzita (saMghaTTita) hotA hai, kintu anya prakAra se pakar3ane para yaha asaMsparzita (asaMghaTTita) hotA hai| nAriyala evaM tumbI pAtra ke madhya meM aMguliyA~ DAla kara evaM aMgUThe ko bAhara karake pakar3ate haiM, to vaha saMsparzita (saMghaTTita) hotA hai, anya prakAra se pakar3ane para asaMsparzita (asaMghaTTa) hotA hai| saMghaTTita Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 39 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna jholI ke andara DAle gae saMghaTTita pAtra bhI saMghaTTita kI taraha hI hote haiN| saMghaTTita pAtra hone para pAtrasahita vastu sAmane lAkara aura rajoharaNa evaM mukhavastrikA sahita, saMghaTTita hAtha-paira vAle kRtayogI ko hAtha meM jaba taka use de, taba taka yogavAhI kalpAdi se mukta hotA hai| vahA~ bhI baiThakara hAtha meM de, khar3e hokara na de| khar3e hue muni ke hAtha meM bhI baiThakara de| isa prakAra karane se una sabako asaMghaTTa hotA hai| Adhe baiThakara pAtra Adi meM Upara se dene yA lene meM asaMsparza hotA hai, nidrita avasthA meM evaM vikathA karane para saMsparzita (saMghaTTita) pAtra Adi sabhI vastue~ asaMsparzita (asaMghaTTita) mAnI jAtI hai| nimna saba sthitiyoM meM asaMghaTTa hotA hai, bhUmi para par3I vastu ko grahaNa karate samaya, athavA jAte hue yA khar3e hue muni ke rajoharaNa, mukhavastrikA - donoM meM se eka kA zarIra se saMsparzana nahIM hotA hai| isI prakAra jAte hue yA khar3e hokara daNDa (DaNDe) ko bAe~ hAtha ke aMgUThe evaM tarjanI ke bIca meM rakhatA hai, taba bhI asaMghaTTa hotA hai tathA jAte hue yA khar3e hokara bhujAoM ko dAhine se bAe~ yA bAe~ se dAhine le jAtA hai, taba bhI asaMghaTTa hotA hai - yaha sthira saMsparzana kI vidhi haiN| pUrva meM kahe gae anusAra nAriyala, tumbI ke pAtroM ke pAdagarbha meM, arthAt nIce hAthI-dA~ta yA sIMga (zrRMga) Adi ke sthApaka nahIM lgaae| TUTe hue pAtra ko jor3ane meM yA tarapanI (tRptI) ko sAMdhane meM lohA, tAMbA, jastA, cA~dI, sone ke tAroM yA kapar3e Adi kA varjana kre| yahA~ kucha AcArya kA~cayukta paridhAna vAlI strI kA bhI bhikSA grahaNa hetu parihAra karate hai| tAMbe, lohe, hAthI-dA~ta, jastA Adi ke pAtra se bhI bhikSA grahaNa na kare zeSa niyama saMsparzana (saMghaTTa) ke samAna hI haiN| yaha parimANa kI vidhi batAI gaI hai| aba kina kAloM meM kAlagrahaNa, arthAt svAdhyAya Adi kare ; usase sambandhita ucita evaM anucita kAla kA vivecana kiyA jA rahA haiN| yogodvahana meM kramazaH cha: mAsa taka nitya kAlagrahaNa, arthAt samaya para adhyayana Adi kare isake pazcAt anya yogodvahana meM isakI AvazyakatA nahIM hai| gaNiyoga ko chor3akara ASAr3ha pUrNimA se lekara kArtika pUrNimA taka nizcita rUpa se yoga samApta ho jAne caahie| dUsare samaya meM megha, vidyuta Adi kI saMbhAvanA hone se usa kAla meM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga- 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna yoga na kare / gaNiyoga bhI ASAr3ha pUrNimA se kArtika pUrNimA ke madhya pUrNa ho jAe, isa prakAra se kare anya samaya meM vizeSa rUpa se caitra zukla paMcamI se lekara vaizAkha kRSNa pratipadA taka tathA cAturmAsakAla meM Azvina zukla paMcamI se lekara kArtika kRSNa pratipadA taka bAraha dina sabhI jagaha kula - devatAoM kI pUjA ke lie prANiyoM kA vadha hone se mahAna asvAdhyAyakAla mAnA jAtA hai / usa samaya Agama kA adhyayana nahIM karanA cAhie, kyoMki vaha kAla isa hetu upayukta nahIM hai / adhyayana hetu kAlagrahaNa zrAvaNa, bhAdrapada evaM arddha Azvina, arthAt zrAddhapakSa kI amAvasyA taka pUrNa kara lenA cAhie, usake bAda Azvina zukla pakSa ko chor3akara Avazyaka hone para punaH kArtika mAsa meM bhI kAlagrahaNa kara sakate haiN| anya asvAdhyAyakAla isa prakAra hote hai ArdrA se prArambha karake svAti nakSatra ke anta taka ke nakSatroM meM jaba ravi dasaveM sthAna para ho, Rtu svabhAva se vidyuta kA garjana evaM varSA ho, to asvAdhyAyakAla nahIM hotA hai, kintu isa kAla meM bhI ulkApAta hone para eka prahara kA asvAdhyAya aura garjanA hone para do prahara kA asvAdhyAya hotA haiN| zeSa samaya meM vidyuta Adi ke garjana se hamezA hI asvAdhyAyakAla hotA hai / sUrya yA caMdra grahaNa hone para ahorAtra kA, arthAt eka dina aura rAta kA asvAdhyAyakAla hotA hai / yogodvahana kSetra ke cAroM dizAoM meM bhI chaH hAtha taka jina-jina sthitiyoM meM asvAdhyAyakAla mAnA hai, ve isa prakAra se haiM :- paMcendriya jIva kA maraNa hone para, athavA unake mRta deha kA makSikA jitanA bhI aMza hone para tIna prahara kA asvAdhyAyakAla hotA hai athavA " ahorattiti" isa Agamavacana se eka dina-rAta kA asvAdhyAyakAla hotA hai / dUsare dina sUryodaya hone para arthAt ahorAtri ke vyatIta ho jAne para svAdhyAya yogya samaya hotA hai / " aTThadiNA te u satta sukkahie " - isa Agamavacana se samIpa ke gRha meM sATha hAtha kI sImA meM prasUtA strI ke hone para sAta - ATha dina kA asvAdhyAyakAla hotA hai / isa prakAra ke asvAdhyAyakAla ko chor3akara dUsare kAla meM arthAt svAdhyAya ke kAla meM kAlagrahaNa, arthAt AgamapATha yA svAdhyAya Adi kare / - 40 - Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 41 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna paMcakalpasUtra ke anusAra aMgazAstroM ke zrutaskandhoM kA uddeza, arthAt pAThagrahaNa zuklapakSa meM hI hotA hai| AcArazAstra ke granthoM meM tRtIyA, paMcamI, dazamI, ekAdazI aura trayodazI - ye tithiyA~ adhyayana hetu upayukta batAI gaI haiN| punaH uparyukta tithi, vAra, nakSatroM meM candrabala dekhakara adhyayana (kA prArambha) karanA caahie| isa prakAra svAdhyAyakAla aura asvAdhyAyakAla ko samyak prakAra se samajha lenA caahie| yoga ke Arambha meM yogavAhI loca kare aura upadhi dhoe| sabhI AzrayoM kA tyAga kre| vasati, upakaraNa Adi tarpaNI ke kalpyajala se dhoe| kalpyatarpaNa kI vidhi RtucaryA meM varNita hai| cAturmAsakAla ke madhya meM vrata, upadhAnayoga kA Arambha karate samaya varSa, mAsa Adi kI zuddhi na dekhe, mAtra dina kI zuddhi kA vicAra kre| mRdu, dhruva, cara evaM kSipra nakSatra, maMgala aura zanivAra ke atirikta anya vAra AghATana (prathama bAra bhikSATana), tapa, naMdI, AlocanA Adi meM zubha kahe gae haiN| mRtyuyoga Adi kA varjana karake mRgazirA Adi dasa vidyA nakSatroM meM, amRtasiddhiyoga aura raviyoga meM zubha zakunoM meM yogodvahana kA Arambha kre| aba Agama ke vibhAgoM kA ullekha kiyA jA rahA hai - 1. zruta 2. zrutaskandha 3. adhyayana 4. zataka 5. varga - ye uddeza kahalAte haiN| zruta pUrNa Agama haiM, jaise - uttarAdhyayana, AcArAMga Adi sabhI aagm| zrutaskandha zruta dalarUpa haiM, ve yogodvahana kI vAcanA meM khaNDa yA vizrAmarUpa haiN| eka viSaya ke vivecana kI samApti adhyayana hai| zrutaskandha ke vibhAga bhI adhyayanarUpa haiN| yogodvahana kI saMkhyA bhI adhyayanarUpa hai| vAcanA meM vizrAmarUpa vibhAga ko bhI adhyayana kahate haiN| kitane hI AgamoM meM adhyayana kA abhAva hotA hai| vahA~ unakI zataka aisI saMjJA hotI hai, unameM bhI adhyayana ke samAna prakriyA hotI hai| unake khaNDa ke rUpa meM varga hote haiM aura unake bhI vibhAga uddeza hote haiN| adhyayana aura zataka ko vibhAjita karane vAle choTe khaNDa uddezaka hote haiN| ve kitane hI yogodvahana meM pRthak samajhAe jAte haiM aura ve Adi-antima evaM avibhakta hote haiN| isa prakAra ve uddeza Adi samarUpa hote haiN| yogodvahana meM naMdI, kAlagrahaNa, khamAsamaNA Adi ke prasaMga meM jo uddeza, samuddeza, anujJA kA varNana hai, vahA~ ve uddeza Adi usa siddhAMta Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 42 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna grantha kI vAcanA Adi meM guru kI AjJA ke sUcaka hai| samuddeza bhI usI kI vizeSa AjJA rUpa hai aura anujJA usa kArya ko usI samaya zIghra karane yA karAne kA Adeza hai / ina sabhI sthitiyoM meM tIna bAra niHsaMzayataH kahane kA uddeza hai| trivAcakatva vizeSa rUpa se zakuna, guru kA Adeza aura rAjA kA Adeza- bhAvoM ko dRr3hIbhUta karatA hai / aMgazAstroM ke zrutaskandha adhyayana uddezaka Adi ko divasa ke prathama pAda, arthAt prathama prahara meM pddh'e| madhya prahara meM na pddh'e| isI prakAra madhyAhUna aura rAtri meM bhI na pddh'e| aMgabAhUya ke adhyayana uddezaka Adi kA svAdhyAya rAtri meM bhI hotA hai| yoga do prakAra ke hote haiM :- AgAr3hayoga aura anAgAr3hayoga / jisameM eka yoga ko samApta karake yA usako pUrNa karake athavA use pUrNa kie binA anya yoga meM praveza hotA hai, vaha AgAr3hayoga hai aura jisameM kAlagrahaNa, khamAsamaNA Adi kI kriyA samApta hone para tathA dina pUrNa hone para usa yoga ko bIca meM apUrNa chor3akara anya yoga meM praveza nahIM hotA hai, vaha anAgAr3hayoga hai| uttarAdhyayana, praznavyAkaraNa, Avazyaka, dazavaikAlika, bhagavatI, mahAnizItha ke yoga AgAr3hayoga haiM aura zeSa AgamoM ke yoga anAgAr3hayoga haiN| vahA~ naMdIsUtra meM kahe gae krama se yA pAkSika sUtra meM kahe gae krama se dazavaikAlika se lekara mahApratyAkhyAna taka ke grantha utkAlika hai, unameM na to kAlagrahaNa kA vicAra hotA hai, aura na saMsparzana ( saMghaTTa) Adi kA vicAra hotA hai| uttarAdhyayana se lekara nizItha (nisarga ) taka ke grantha kAlika haiM / unameM svAdhyAya prasthApana hetu kAlagrahaNa, saMsparzadoSa (saMghaTTa) Adi saba bAtoM kA vicAra hotA hai| zeSa kriyAe~ jaise naMdI, khamAsamaNA, uddeza Adi kAlika aura utkAlika - donoM prakAra ke yogoM ke samAna hI haiM / aba kAlika granthoM ke yoga ke upayogArtha kAlagrahaNa kI vidhi aura svAdhyAya prasthApanavidhi varNita kI jA rahI hai - pUrva meM kahI gaI zuddha vasati meM pUrva aura uttara dizA meM eka-eka kAlamaNDala ( adhyayana - kSetra) pariNata khaTikA se yA parimArjana mAtra se banAe / prAtaHkAlIna kAlamaNDala meM sthApanAcArya pazcima dizA meM rakhe tathA kAlagrahaNa pUrva dizA meM kare / vyAghAtika saMdhyAkAla ke samaya dakSiNa dizA meM sthApanAcArya rakhakara uttara dizA meM kAlagrahaNa kare / arddharAtri T Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna meM bhI saMdhyAkAla kI bhA~ti hI kAlagrahaNa kre| kAlagrahaNa meM do muni cAhie - eka daNDadhara (dAMDIdhara), jo kAladaNDa ko dhAraNa karatA hai ; dUsarA kriyA prarUpaka (kriyA karane vAlA) kaalgrhii| yahA~ prArambha meM prabhAtakAlIna kAlagrahaNa kI vidhi kA varNana kiyA gayA hai, anya do kAloM kI kAlagrahaNa vidhi bhI isI taraha hI hai| prabhAtakAla meM pazcima dizA meM sthApanAcArya ko sthApita kre| phira kAlagrahI daNDadhara ko vAmapArzva meM karake donoM kAlamaNDala se AvassahI-AvassahI-AvassahI, nissIhI-nissIhI-nissIhI bolakara dAe~ hAtha meM rajoharaNa evaM mukhavastrikA ko rakhakara bhUmi kA pratilekhana karate hue sthApanAcArya ke samIpa jaaeN| phira vahA~ khamAsamaNAsUtra se sthApanAcArya ko vaMdana karake ve donoM isa prakAra kaheM - "he bhagavan ! ApakI icchA ho, to prAtaHkAlIna kAlagrahaNa kI anujJA deN|" punaH kAlagrahI khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kAladaNDI ko sthApanAcArya ke pAsa se lekara use bAe~ hAtha se pakar3e phira rajoharaNa se usakA pratilekhana karake parameSThImaMtra bolakara use daNDadhara ke hAtha meM de| phira donoM dAhinI ora mudd'e| phira daNDadhara dizA kA avalokana karake "AvassahI-AvassahI-AvassahI, nissIhI-nissIhInissIhI kSamAkSamaNa ko namaskAra"- yaha kahakara sthApanAcArya ke maNDala (sImAkSetra) meM Akara gamanAgamana meM lage doSoM kI AlocanA ke lie ATha zvAsozvAsa parimANa kAyotsarga kre| kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM parameSThImaMtra bole| phira mukhavastrikA kI pratilekhanA karake, dvAdazAvarttasahita vandana karake kSamAkSamaNa ke prati unakI anumatipUrvaka kahe - "prabhAta kAla kA samaya ho gayA hai, sAdhujana sajaga hoN|" - yaha kahakara daNDa ko lekara "AvassahI-AvassahIAvassahI, nissIhI-nissIhI-nissIhI" - kahakara daNDadhara kAlagrahI ke samIpa Ae aura Akara pazcimAbhimukha hokara khar3A rhe| phira kAlagrahI - "AvassahI asajja-AvassahI asajja-AvassahI asajja, nissIhI-nissIhI-nissIhI, kSamAkSamaNa ko namaskAra"- yaha kahakara sthApanAcArya ke maMDala meM jAkara gamanAgamana kriyA ke doSoM kI AlocanA ke lie kAyotsarga kare aura kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA cintana kre| kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM parameSThImaMtra bole| phira Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna mukhavastrikA kI pratilekhanA kre| tatpazcAt dvAdazAvarttavandana karake aura do bAra khamAsamaNAsUtra se namaskAra karake kahe - "kSamAkSamaNa ko namaskAra, ApakI anumati ho, to maiM prabhAtakAla kI udghoSaNA karUM" - yaha kahakara kAlamaNDala meM jaaeN| phira vahA~ se Ane para daNDadhara hAtha meM rahe hue daNDa ko kAlagrAhI sammukha sthApita kre| phira kAlagrahI usake Age sIdhA khar3A hokara gamanAgamana kriyA ke doSoM kA pratikramaNa kara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM parameSThImaMtra kA cintana kre| phira kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM namaskAra maMtra bole| tatpazcAt rajoharaNa kI dasIoM kA pratilekhana karake baiTha jAeM, phira rajoharaNa kA tIna bAra pratilekhana kre| tatpazcAt asaMvalita-vidhi se rajoharaNa ke dvArA tIna bAra kAla-pATalI kA prtilekhn| kare punaH kAlamaNDala meM dAe~ paira ke Upara rajoharaNa ko sthApita karake mukhavastrikA se zarIra ke Upara ke bhAga kI pratilekhanA kre| phira bAe~ hAtha se kAlamaNDala kA sparza karake dAe~ hAtha meM gRhIta rajoharaNa se donoM pairoM kA parimArjana kre| dAhinI jaMghA ke mUla meM mukhavastrikA ko saMrakSita karake aura bAe~ hAtha meM rajoharaNa lekara baiTha jaae| rajoharaNa kI dasIoM se dAhine hAtha ke UparI aura madhya bhAga ko sparzita karake kAlamaNDala meM sthita hokara, saMpuTIkRta donoM hAthoM ke aMgUThoM ke dvArA nAsikA kA, dAe~ kAna kA aura bAe~ kAna kA tIna bAra saMsparza kre| phira donoM hAthoM ko Upara-nIce karate hue eka ke bAda eka tIna bAra Avarta ke dvArA bhUmi kA sparza karake dAe~ hAtha meM gRhIta rajoharaNa se kAlamaNDala meM sthita bAe~ hAtha kI aMgulI aura aMgUThe ke bIca meM tIna bAra pramArjana karake bAe~ jAnu se kAlamaNDala kA sparza kareM, daNDadhara kAladaNDa ko hAtha meM lekara usakA pratilekhana karake use kamara meM rkhe| isa prakAra mukhavastrikA kI pratilekhanA ke pUrva tIna bAra kAlamaNDala kI pratilekhanA karake, namaskAramaMtra bolakara daNDikA daNDadhara ke hAtha meM de| phira donoM hAthoM se kAlamaNDala ko sparza karake donoM hAthoM ko paira se saMyojita kara "nisIhI-nisIhInisIhI, kSamAkSamaNa ko namaskAra" - yaha kahakara kAlamaNDala meM praveza kare aura colapaTTe kI pratilekhanA kare - isakI vidhi guru ke mukha se jaaneN| phira sIdhA khar3A hokara kahe - "prabhAtakAla kA grahaNa karane ke Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna lie, maiM kAyotsarga karatA hU~"- yaha kahakara kAyotsarga kare kAyotsarga meM namaskAra kA cintana karake sIdhA khar3A ho, daNDadhara dvArA gRhIta daNDa ko Age kre| parameSThImaMtra se kAyotsarga pUrNa karake donoM bhujAoM ko milAkara mukha para mukhavastrikA lagAkara maunapUrvaka caturviMzatistava bolakara dazavaikAlikasUtra ke prathama, dvitIya evaM tRtIya adhyayana kI eka-eka gAthA maunapUrvaka par3he - yahA~ mUlagrantha meM prathama aura dvitIya adhyayana sampUrNa aura tIsare adhyayana kA prArambha mAtra liyA gayA hai, jisakA bhAvArtha nimna prakAra se hai - "dharma utkRSTa maMgala hai| ahiMsA, saMyama aura tapa usake lakSaNa haiN| jisakA mana sadA dharma meM rata rahatA hai, use deva bhI namaskAra karate haiN| jisa prakAra bhramara druma-puSpoM se thor3A-thor3A rasa pItA hai, kisI bhI puSpa ko mlAna nahIM karatA aura apane ko bhI tRpta kara letA hai, usI prakAra loka meM jo mukta (aparigrahI) zramaNa sAdhu haiM, ve dAnabhakta (dAtA dvArA die jAne vAle nirdoSa AhAra) kI eSaNA meM ThIka usI prakAra se hI rata rahate haiM, jo buddha puruSa madhukara ke samAna anAzrita haiM - kisI eka para Azrita nahIM, varan nAnA piMDa meM rata haiM aura jo dAnta haiM, ve apane inhIM guNoM se sAdhu kahalAte haiM - aisA maiM kahatA huuN|' - yaha drumapuSpa nAmaka prathama adhyayana samApta hotA hai| dvitIya adhyayana :- vaha kaise zrAmaNya kA pAlana karegA, jo (viSayarAga) kA nivAraNa nahIM karatA, jo saMkalpa ke vazIbhUta hokara paga-paga para viSAdagrasta hotA hai| jo paravaza yA abhAvagrasta hone ke kAraNa vastra, gaMdha, alaMkAra, strI aura zayana-AsanoM kA upayoga nahIM karatA, vaha tyAgI nahIM khlaataa| tyAgI vahI kahalAtA hai, jo kAnta aura priya bhogoM ke upalabdha hone para unakI ora se pITha phera letA hai aura svAdhInatApUrvaka bhogoM kA tyAga karatA hai| samadRSTi pUrvaka vicarate hue bhI yadi kadAcit mana (saMyama se) bAhara nikala jAe, to yaha vicAra kara ki "vaha merI nahIM hai aura na hI maiM usakA hU~, mumukSu usake prati hone vAle viSaya-rAga ko dUra kre| apane ko tapA, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 46 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sukumAratA kA tyAga kara, kAma, arthAt viSaya-vAsanA kA tyAga kare isase duHkha apane-Apa, atikrAMta ho jaavegaa| dveSa-bhAva ko chinna kara, rAga-bhAva ko dUra kara, aisA karane se tU saMsAra-ihaloka aura paraloka meM sukhI hogaa| agaMdhana kula meM utpanna sarpa jvalita, vikarAla, dhUmaketu agni meM praveza kara jAte haiM, parantu (jIne ke lie) vamana kie hue viSa ko vApasa pIne kI icchA nahIM krte| he yazaH kAmin ! dhikkAra hai tujhe ! jo tU kSaNabhaMgura jIvana ke lie vamita vastu ko pIne kI icchA karatA hai, isase to terA maranA zreya hai| maiM bhojarAja kI putrI (rAjImatI) hU~ aura tU aMdhakavRSNi kA putra (rathanemi), hama kula meM gandhana sarpa kI taraha na hoN| tU nibhRta ho, sthira mana ho tathA saMyama kA pAlana kr| yadi tU striyoM ko dekha unake prati isa prakAra rAga-bhAva karegA, to vAyu se Ahata haTa (jalIya vanaspati) kI taraha asthitAtmA ho jaaegaa| saMyaminI (rAjImatI) ke ina subhASita vacanoM ko sunakara rathanemi dharma meM vaise hI unakIna ho tathA saMyandhana sarpa kI taba aMdhakavRSNi 1. kAlagrahaNa karake dazavaikAlikasatra kA svAdhyAya karate samaya "ttibemi" aisA samApti sUcaka AlApaka bolane se kAlagrahaNa naSTa ho jAtA hai - aisI paramparAgata mAnyatA hai| sthira ho gae, jaise aMkuza se hAthI vaza meM hotA hai| sambuddha, paNDita aura pravicakSaNa puruSa aisA hI karate hai, ve bhogoM se vaise hI dUra ho jAte haiM, jaise ki puruSottama rathanemi hue - aisA maiM kahatA huuN| zrAmaNyapUrvaka nAmaka dvitIya adhyayana samApta hotA hai| jo saMyama meM susthitAtmA hai, jo vipramukta hai, trAtA hai, una nirgrantha maharSiyoM ke lie ye anAcIrNa haiM (agrAha haiM, asevya haiM, akaraNIya taH dakSiNa, pazcima na kre| catudhi adhyayana kI punaH dakSiNa, pazcima, uttara dizA meM bhI isI prakAra kAyotsarga kara namaskAramaMtra kA cintana kre| caturviMzatistava ke pAThapUrvaka dazavaikAlikasUtra ke prathama, dvitIya evaM tRtIya adhyayana kI eka gAthA kA pATha bhI cAroM dizAoM meM kre| punaH purvAbhimukha hokara usI prakAra kAyotsarga kre| kAyotsarga meM maunapUrvaka parameSThImaMtra kA smaraNa kara prakaTa meM parameSThImaMtra bole| phira "AvassIhI-AvassIhI-AvassIhI, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 47 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna nisIhI-nisIhI-nisIhI", bolakara sthApanAcArya ke samIpa jAkara gamanAgamana kI kriyA ke doSoM kA pratikramaNa kara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM parameSThImaMtra kA cintana kre| phira prakaTa meM parameSThImaMtra bole, tatpazcAt baiThakara mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, dvAdazAvata sahita khamAsamaNAsUtra se vandana kara-"prabhAtakAla pratipAdana karUM ?" - aisA khe| yahA~ taka sampUrNa kriyA maunapUrvaka hotI hai, isake bAda hI dUsaroM se bolanA hotA hai| punaH khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe-"kyA muniyoM ke lie yaha prabhAtakAla zuddha hai|" muni kaheM - "hA~ zuddha hai|" phira daNDadhara bhI sthApanAcArya ke samIpa aae| daNDadhara aura kAlagrahI - donoM sthApanAcArya ke Age jAnu bhUmi kI tarapha jhukAkara vajrAsana meM baiThakara, namaskAramaMtra bolakara dazavaikAlikasUtra kI prathama cha: gAthAoM kA svAdhyAya kre| phira kAlagrahI dvAdazAvarttavandana dekara kahe-"kisI ne (kisI meM koI doSa) dekhA yA sunA ho to khe|" (pratyuttara meM) muni bhagavaMta kaheM - "kisI ne nahIM dekhA aura na sunaa|" - yaha kAlagrahaNa kI. vidhi hai| prabhAtakAlIna kAlagrahaNa kI vidhi ke anusAra hI vAghAI (saMdhyAkAla), addharatti (arddharAtri) aura viratti (virAtri) meM kAlagrahaNa karate haiN| saMdhyAkAla ko vAghAI, rAtri ke dvitIya prahara kI samApti ko arddharatti aura rAtri ke caturtha prahara ke prArambha ko viratti kahate haiN| prabhAta kAla kA grahaNa do ghar3I rAtri zeSa rahane para karate haiN| isa prakAra ye cAroM kAlagrahaNa rAtri meM hI hote haiN| saMdhyA evaM arddharAtri ke samaya kAlagrahaNa meM sthApanAcArya dakSiNa dizA meM, virAtri ke kAlagrahaNa meM sthApanAcArya pazcima yA dakSiNa dizA meM evaM prabhAta ke kAlagrahaNa meM sthApanAcArya ko pazcima dizA meM rakhate haiN| chIMka, billI ke zabda Adi se prabhAta kA kAlagrahaNa bhagna hotA hai, use punaH sAta yA nau bAra AraMbha kiyA jA sakatA hai| kintu anya vighna dvArA anya kAlagrahaNa ke bhagna hone para use punaH grahaNa nahIM kiyA jA sktaa| isa prakAra prabhAta ke kAlagrahaNa kI kriyA niSpanna karane para pratilekhana ke samaya, aMga pratilekhanA evaM upadhi pratilekhanA kre| vasati kA pramArjana karake asthi, carma Adi kI zuddhi kre| phira kAlagrahI gamanAgamana ke doSoM kA pratikramaNa karake mukhavastrikA kI pratilekhanA Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 48 - jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kare / phira khamAsamaNAsUtra se vandana karake kahe - "he bhagavan! maiM vasati kA grahaNa karUM " punaH khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana karake kahe - "he bhagavan! vasati nirdoSa (zuddha) hai / " punaH khamAsamaNApUrvaka vandana karake kahe "he bhagavan! maiM prabhAtakAla kA grahaNa kaMru / " punaH isI prakAra vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! prabhAtakAlagrahaNa nirdoSa (zuddha) hai|" phira guru, yogavAhI tathA anya muNigaNa svAdhyAya hetu sthApanAcArya ke sammukha jaaeN| yaha kAlagrahaNa sAdhu kA nityakarma hai / aba vizeSa rUpa se svAdhyAya - prasthApanA kI vidhi kA vivecana kiyA jA rahA hai / kAlagrahI yA anya ( dUsarA vyakti) sthApanAcArya ke Age mukhavastrikA kA pratilekhana karake dvAdazAvarttasahita khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe "he bhagavan! maiM svAdhyAya karUM ?" punaH khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "svAdhyAya - prasthApana ke lie maiM kAyotsarga karatA huuN|" yaha kahakara evaM annatthasUtra bolakara vaha kAyotsarga kare / kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA cintana kre| maunapUrvaka namaskAra maMtra se kAyotsarga pUrNa karake evaM dhIre se donoM hAthoM ko sAmane lAkara sattAIsa ucchvAsa parimANa caturviMzatistava kA maunapUrvaka pATha kare punaH maunapUrvaka hI dazavaikAlikasUtra ke prathama do adhyayana evaM tIsare adhyayana kA eka sUtra pddh'e| punaH usI prakAra kAyotsarga kare / kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA vizeSa cintana kre| phira kAyotsarga pUrNa karake, maunapUrvaka namaskAramaMtra par3he aura maunapUrvaka hI dvAdazAvartta vandana kare / tatpazcAt maunapUrvaka khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe-"he bhagavan! maiM svAdhyAya karUM ?" svAdhyAya - prasthApana karane taka kI kriyA maunapUrvaka hotI hai| usake bAda Apasa meM carcA kara sakate haiM / punaH khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! svAdhyAya nirdoSa hai ?" guru kahe - "nirdoSa hai / " tatpazcAt do bAra khamAsamaNAsUtra se vaMdana kara kahe - "he bhagavan! mujhe svAdhyAya karane kI anujJA deM, maiM svAdhyAya prArambha karatA huuN|" phira jAnu nIce kI tarapha jhuke, isa taraha baiThakara namaskAramaMtra bolate hue dazavaikAlika sUtra ke prArambha kI pA~ca gAthAe~ pddh'e| phira dvAdazAvarttapUrvaka vandana kre| tatpazcAt kAlamaNDala meM jAkara mukhavastrikA kA pratilekhana karake tIna bAra usI prakAra kriyA kare, jisa prakAra kAlagrahaNa ke samaya kI thii| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 49 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna " maNDUkapluta" nyAya se arthAt meMDhaka kI taraha phudakate hue calakara kAlamaNDala meM praveza kare yaha svAdhyAya- prasthApana kI vidhi hai / prabhAtakAla meM kAlagrahaNa kI do ghar3I aura pratilekhanA kI do ghar3I chor3akara do-do muhUrta ke do svAdhyAyoM kA prasthApana kare "svAdhyAya meM lage doSoM ke pratikramaNArtha maiM kAyotsarga karatA hU~" - yaha kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA cintana kare evaM kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM namaskAramaMtra bole / dvitIya kAyotsarga meM "kAla - sambandhI doSoM ke pratikramaNArtha maiM kAyotsarga karatA huuN|" dvitIya svAdhyAya ke anta meM bhI isI prakAra kI kriyA kre| yaha kAlagrahaNapUrvaka svAdhyAya - prasthApana kI vidhi hai yogavAhI prabhAtakAla meM, arthAt rAtri - pratikramaNa ke anta meM "yoga ke saMrakSaNArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- yaha kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare, kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole / yogavAhI pratidina yaha kriyA kare / tatpazcAt prabhAtakAla meM yogodvahana ke Arambha aura samApti para naMdIvidhi kare / yahA~ usakI vidhi kA ullekha hai T - caitya (maMdira) meM, yA upAzraya meM pUrvavat samavasaraNa kI sthApanA kara pradakSiNA kre| phira ziSya guru ko khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe - " Apa icchApUrvaka mujhe amuka zrutaskandha ke amuka uddezaka ke nimitta naMdI karane ke lie vAsakSepa kare aura caityavaMdana kraaNe|" tatpazcAt guru pUrva meM kahI gaI vidhi ke anusAra vAsakSepa ko abhimaMtrita karake ziSya ke sira para ddaale| phira pUrva meM kahI gaI vidhi ke anusAra donoM vardhamAna - stuti se caityavaMdana kre| zAntidevatA, zrutadevatA kSetradevatA, bhuvanadevatA, zAsanadevatA evaM vaiyAvRttyakara devatA kA kAyotsarga evaM stuti pUrva meM jisa prakAra batAI gaI hai, usI prakAra se kare / phira zakrastava, arhaNAdistotra, jayavIyarAya Adi kA pATha pUrva kI bhA~ti hI boleN| phira yogavAhI mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvartta vandana deN| phira " uddezaka Adi ke adhyayana nimitta naMdI karane hetu maiM kAyotsarga karatA hU~", aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare / kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole / phira khar3e hue - Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna guru ziSya ko bAyIM tarapha karake tIna bAra namaskAra maMtra bolakara laghunaMdI pddh'e| "jJAna pA~ca prakAra ke kahe gae haiM Adi"- isake punaH paThanArtha amuka sAdhu ke ziSya amuka sAdhu kI yA amuka sAdhvI kI ziSyA amuka sAdhvI kI prathama vAcanA ke anta meM uddezanaMdI, dvitIya vAcanA ke anta meM samuddezanaMdI evaM tRtIya vAcanA ke anta meM anujJAnaMdI hotI haiN| vAsakSepa karake guru uddezanaMdI, samuddezanaMdI tathA anujJAnaMdI hetu naMdIsUtra kI tIna vAcanA de aura tIna bAra vAsakSepa kre| guru gandha, akSata Adi abhimaMtrita kare tathA paramAtmA ke caraNoM kA sparza karake kramazaH vahA~ upasthita sAdhu, zrAvaka Adi ko de| sabhI usake sira para "nitthAragapArago hoI", arthAt bhavasAgara ko pAra karane vAle hoo - yaha kahakara vAsakSepa evaM akSata DAlate haiN| sabhI yogodvahanoM meM zrutaskandha ke Arambha evaM samApana meM naMdI kI yahI vidhi hai - yogodvahana meM naMdI kI vidhi ke pazcAt uddeza Adi kI vidhi isa prakAra se hai - pahale mukhavastrikA kA pratilekhana karake yogavAhI dvAdazAvarttasahita khamAsamaNAsUtra pUrvaka vaMdana karake kahe - "ApakI icchA ho, to Apa mujhe amuka zataka, yA amuka zrutaskandha ke amuka varga kA, amuka zataka ke amuka uddeza ke prArambha kA, yA anta kA nirUpaNa kre|" guru kahe - "maiM nirUpaNa karatA huuN|" tatpazcAt punaH ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe - "Apa batAie ki maiM kyA paDhUM ?" guru kahe - "vaMdana karake pratipAdana kro|" punaH khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake ziSya kahe - "he bhagavan! Apa amuka zrutaskandha ke amuka adhyayana ke amuka uddezaka ko pratipAdita kare" guru kahe - "kSamAkSamaNa se prApta sUtra, artha evaM sUtra aura artha - donoM se mahAvrata rUpI guNoM kA varddhana karo tathA saMsAra-sAgara ko pAra karane vAle bno|" punaH ziSya kahe - "Apa uddeza deM, arthAt sUtra, artha Adi kA pratipAdana kare" tatpazcAt khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe -"Apake dvArA yaha pravedita kiyA gayA hai| punaH usI prakAra vaMdana kara kahe - "ise mujhe anya sAdhuoM ko batAne kI anujJA deN|" guru kahe - "btaao| uddeza se use jAno, samuddeza se use acchI taraha se jAno aura anujJA se use samyak prakAra se avadhAraNa Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 51 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kro|" anya yogoM meM bhI ise isI taraha pratipAdita kare phira ziSya kahe - "amuka zrutaskandha, amuka adhyayana evaM amuka uddeza ke artha hetu (uddezaNArtha) maiM kAyotsarga karatA huuN|" yaha kahakara evaM annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kre| kAyotsarga pUrNa karake caturviMzatistava bole| punaH mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvatasahita khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "Apa apanI icchA pUrvaka mujhe amuka zrutaskandha ke amuka adhyayana ke amuka uddezaka kA upadeza deN|" zeSa kriyA yathA khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana kara guru se nivedana karanA, guru kA pratyuttara, ziSya kA kathana, kAyotsarga Adi sabhI kriyAe~ pUrvavat hI haiN| punaH mukhavastrikA kI pratilekhanA karake khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe -"Apa apanI icchApUrvaka mujhe yAvat uddeza kI anujJA deN|" guru kahe -"maiM anujJA detA huuN|" zeSa saba kriyAe~, arthAt khamAsamaNAsUtra se vaMdana, ziSya kA nivedana, guru kA pratyuttara, anujJA kAyotsargAdi pUrvavat kare vizeSa uddeza hetu vaMdana ke anta meM guru kahe - "yoga (adhyayana) kro|" samuddeza hetu vaMdana ke aMta meM guru kahe - "ise acchI taraha se jaano|" anujJA hetu vaMdana ke aMta meM guru kahe-"acchI taraha se dhAraNa kro|" anyatra bhI ina prasaMgo meM isI prakAra kA kathana kre| "ise sAdhuoM ko batAne kI mujhe anujJA deM", Adi ziSya ke nivedana ke anta meM uddeza, samuddeza, anujJA Adi meM yathAkrama guru isI prakAra khe| aMgasUtra ke zrutaskandha ke uddeza evaM anujJA ke pUrva naMdI kre| kAlika yogoM meM ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe -"he bhagavan! maiM saMghaTTa kI mukhavastrikA kA pratilekhana karatA huuN|" yaha kahakara mukhavastrikA kI pratilekhanA kre| dvAdazAvatasahita khamAsamaNA sUtra se vaMdana karake kahe - "mujhe saMghaTTa (saMsparza) kI anujJA deN|" "saMghaTTa (saMsparza) ke anujJArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- yaha kahakara tathA annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare evaM kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole| kAlikasUtroM ke yogo meM bhI Upara kahe gae anusAra hI kriyA karate haiN| vahA~ bhI isI prakAra mukhavastrikA kI pratilekhanA, kAyotsarga ityAdi kriyAe~ dUsarI bAra bhI kI jAtI haiN| Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 52 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna spaSTa kathana, arthAt uktamAna ke abhAva meM bhI kAlika yogoM meM saMghaTTa Adi kI anujJA vidhi hamezA kI jAtI hai| utkAlika yoga meM saMghaTTa uktamAna kA uddeza bhI nahIM hotA hai aura kriyA bhI nahIM hotI hai| tatpazcAt - "amuka zrutaskandha, amuka adhyayana ke uddezanArtha, samuddezanArtha aura anujJArtha niruddha, arthAt pratyAkhyAna aura pAraNA kraaeN|" - aisA guru se nivedana kre| tatpazcAt guru niruddha meM Ayambila kA pratyAkhyAna aura pAraNe meM nIvi kA pratyAkhyAna kraaeN| nIvi meM ziSya pahale dvAdazAvatapUrvaka vandana karake phira pratyAkhyAna karatA hai| Ayambila meM vandana ke binA hI pratyAkhyAna karatA hai - yaha uddeza Adi kI vidhi hai| phira punaH svAdhyAya prasthApana kre| aMga bAhyakAlika evaM utkAlika sUtroM ke adhyayana hetu kAlagrahaNa, svAdhyAya-prasthApana, saMghaTTa Adi kI vidhi alaga se nahIM batAI gaI haiN| aMgapraviSTha Agama graMthoM ke samAna hI kAlika graMthoM ke uddezaka Adi ke adhyayana meM kAlagrahaNa se lekara zrutaskandha, adhyayana, uddezaka Adi ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke lie bhI una-una abhilApoM ke dvArA mukhavastrikA pratilekhana karake vaMdana, khamAsamaNA evaM kAyotsarga karate haiN| utkAlika Agama granthoM ke yogoM meM dina meM adhyayana karane kI bhI yahI vidhi hai| saMdhyAkAla meM, athavA arddharAtri meM kAlagrahaNa karane vAloM ke lie saMghaTTe kI vidhi evaM pratyAkhyAna kI vidhi nahIM hotI hai| prAbhAtika kAlagrahaNa ke samAna hI kriyA vidhi karane kI vidhi hai, arthAt matAMtara se yaha bhI vidhi hai| zrutaskandha ke prArambha meM kucha loga Ayambila karane ke lie kahate haiM, yahA~ garu-paramparA ko hI mahattva deM - yaha saba yogoM ke saMsadhAna kI vidhi hai| aba yogodvahana kI vidhi batAI jA rahI hai - 1. Avazyaka 2. dazavaikAlika 3. maNDalapraveza 4. uttarAdhyayana 5. AcArAMga 6. sUtrakRtAMga 7. sthAnAMga 8. samavAyAMga 6. nizItha 10. jItakalpa 11. bRhatkalpa 12. vyavahAra 13. dazAzrutaskandha 14. jJAtAdharmakathA 15. upAsakadazA 16. aMtakRddazA 17. anuttaropapAtikadazA 18. praznavyAkaraNa 16. vipAkasUtra 20. upAMga 21. prakIrNaka 22. mahAnizItha evaM 23. bhagavatI / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 53 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aba AvazyakasUtra ke yogodvahana kI vidhi kA varNana karate hai :Avazyaka sUtra meM eka hI zrutaskandha hai / isake yoga meM prathama dina zrutaskandha ke uddeza evaM sAmAyika nAmaka adhyayana ke uddeza, arthAt vAcanA, samuddeza, arthAt arthabodha aura anujJA, arthAt adhyApana kI anumati kI vidhi kI jAtI hai| isa dina naMdI ke samakSa vidhi hotI hai, arthAt naMdIkriyA hotI hai aura yogavAhI ke dvArA Ayambila-tapa kiyA jAtA hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI cAra bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, cAra bAra dvAdazAvarttavandana kare, cAra bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kre| isI prakAra dUsare dina yogavAhI nirvikRti ( nIvi ) tapa aura dvitIya caturviMzatistava nAmaka adhyayana ke uddeza ( vAcanA ), samuddeza ( arthabodha ) aura anujJA (adhyApana kI anumati ) kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kre| tIsare dina yogavAhI Ayambila kare tathA tRtIya vandana nAmaka adhyayana ke uddeza ( vAcanA ), samuddeza ( arthabodha ) aura anujJA ( adhyApana kI anumati ) kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kare / cauthe dina yogavAhI nirvikRti ( nIvi ) kare tathA caturtha pratikramaNa nAmaka adhyayana ke uddeza ( vAcanA ), samuddeza ( arthabodha ) aura anujJA ( adhyApana kI anumati ) kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kare / pA~caveM dina yogavAhI Ayambila kare evaM kAyotsarga nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA ), samuddeza ( arthabodha ) aura anujJA ( adhyApana kI anumati ) kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 54 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kre| chaTaveM dina yogavAhI nirvikRti (nIvi) tapa kare aura pratyAkhyAna nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) aura anujJA (adhyApana kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra sAmAnya dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare aura tIna bAra kAyotsarga kre| sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA Avazyaka zrutaskandha ke samuddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat eka bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, eka bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, eka bAra khamAsamaNA sUtrapUrvaka vandana kare aura eka bAra kAyotsarga kre| AThaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA Avazyaka zrutaskandha kI anujJA (adhyApana kI anumati) rUpa naMdIkriyA kare isakI kriyA meM bhI yogavAhI eka bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, eka bAra dvAdazAvarttavandana kare, eka bAra khamAsamaNA sUtrapUrvaka vandana kare aura eka bAra kAyotsarga kre| yaha AvazyakasUtra ke ATha dina ke utkAlika AgAr3hayoga kI vidhi hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : zrI Avazyaka zrutaskandha dina - 8, naMdI - 2 | dina / 1 2 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / adhyayana zru.u.na.1 2 3 4 5 6 zru. | kAusagga 4' 3 3 3 3 / 3 / ('zrutaskandha uddeza kI naMdI meM kAusagga-1, tatpazcAta prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke kAusagga-3 - isa prakAra 4 kAusagga) dazavaikAlikasUtra ke yoga kI vidhi isa prakAra hai :dazavaikAlikasUtra kA bhI eka hI zrutaskandha hai| isake yoga meM pahale dina yogavAhI Ayambila kare evaM prathama drumapuSpikA nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA zrU.a. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 55 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna (adhyApana karAne kI anumati) rUpa naMdIkriyA kre| isakI kriyA meM yogavAhI cAra bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, cAra bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, cAra bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana kare aura cAra bAra kAyotsarga kre| __ dUsare dina yogavAhI nirvikRti (nIvi) kare evaM dvitIya zrAmaNyapUrvaka nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) tathA anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana kare aura tIna bAra kAyotsarga kre| tIsare dina yogavAhI Ayambila kare tathA tRtIya kSullakAcArakathA adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isameM bhI mukhavastrikA-pratilekhana Adi sabhI kriyAe~ pUrvavat tIna-tIna bAra kre| __cauthe dina yogavAhI nirvikRti (nIvi) kare evaM cauthe SaDjIvanikAya nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI mukhavastrikA kI pratilekhanA Adi sabhI kriyAe~ pUrvavata tIna-tIna bAra kre| - pA~caveM dina yogavAhI Ayambila kare tathA pA~caveM piNDaiSaNA nAmaka adhyayana ke prathama evaM dvitIya - donoM uddezakoM ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| chaThe dina yogavAhI nIvi-tapa kare tathA dharma, artha, kAma nAmaka chaTeM adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA sAtaveM vAkyazuddhi adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| AThaveM dina yogavAhI nIvi-tapa kare tathA AThaveM AcArapraNidhAna adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| naveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA naveM vinaya nAmaka adhyayana ke prathama evaM dvitIya - donoM uddezako ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| dasaveM dina yogavAhI nIvi-tapa kare tathA naveM adhyayana ke tRtIya evaM caturtha uddezaka ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA dasaveM sabhikSu nAmaka adhyayana ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| bArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa kare tathA ratikalpa nAmaka prathama cUlikA ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana karAne kI anumati) kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM bhI yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA vicitracaryA nAmaka dvitIya cUlikA ke uddeza (vAcanA), samuddeza (arthabodha) evaM anujJA (adhyApana kI anumati) kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| caudahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA dazavaikAlika ke zrutaskandha ke samuddeza hetu sabhI kriyAe~ pUrvavat eka-eka bAra kre| pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa kare tathA dazavaikAlika ke zrutaskandha kI anujJA ke lie naMdI racanA kI vidhi kare, arthAt Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 57 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra dazavaikAlikasUtra nAmaka utkAlika Agama ke anusAra AgAr3hayoga- vidhi ke pandraha dina uparyuktAnusAra kriyAe hotI haiN| dazavaikAlika ke yoga kA yaMtra isa prakAra haiM : 10 / zrI dazavaikAlika zrutaskandha : dina-15, naMdI-2 | dina / 1 2 3 4 5 6 7 8 6 adhyayana | zru.u. | 2 | 3 | 4 5 6 7 8 9 na.1 uddezaka 1/2 oli 0 / 0 1 /2 | kAusagga 4 | 3 | 3 | 3 | 3 3 3 3 3 / / / / 3/4 3 | dina 11 | adhyayana / 10 uddezaka - 0 | kAusagga | 3 12 13 / 14 15 11 pra.cU. | 12 dvi.cU. | 13 zru.sa. | 14 zru.a.na.. 0 3 / 3 wo/ maNDala-praveza nAmaka zrutaskandha ke adhyayana hetu uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi vAcanA kA vyavaccheda hone se skandilAcArya ke samaya se hI vyavacchinna calI A rahI hai| paramparAgata AdhAroM para hI yaha vidhi vartamAna meM bhI pracalita hai| muni sapta maNDaliyoM meM praveza karane ke lie sAta Ayambila karate haiN| isameM tIsare Ayambila meM upasthApanA hetu naMdIkriyA hotI hai, kintu zruta ke uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu naMdI nahIM hotI hai| muni upasthApana yA mahAvrata-AropaNa kI naMdIvidhi ke dvArA hI sampUrNa maNDaliyoM meM praveza pA letA hai| jaise :- sUtramaMDalI, arthamaMDalI ityAdi - ye sAta maNDaliyA~ pUrvavat hI haiN| yaha maNDalIpraveza kI vidhi haiN| uttarAdhyayana meM eka hI zrutaskandha hai| ( isake yoga ke lie yogavAhI nimna kriyA kre|) - .. pahale dina yogavAhI Ayambila, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA uttarAdhyayana nAmaka zrutaskandha ke prathama adhyayana ke Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 58 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI cAra bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, cAra bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, cAra bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare tathA cAra bAra kAyotsarga kare / dUsare dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare tathA tIna bAra kAyotsarga kare / tIsare dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare, tathA tRtIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / cauthe dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| yadi yogavAhI usI dina asaMskRta nAmaka adhyayana kI teraha gAthAoM ko samyak rUpa se par3hakara mukhAgra kara letA hai, to use usI dina usakI anujJA de dete hai, anyathA teraha gAthAe~ kaNThastha hone para dUsare dina Ayambila Adi karavAkara, anujJA dete haiN| isakI kriyAvidhi meM sthiti ke anusAra mukhavastrikA kI kI pratilekhanA, dvAdazAvarttavandana, khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana evaM kAyotsarga ye saba do-do bAra, yA tIna-tIna bAra kare / pA~caveM dina yadi cauthe dina asaMskRta nAmaka adhyayana samyak prakAra se pUrNa na ho, to pA~cave dina nIvi kare yadi cauthe dina asaMskRta nAmaka adhyayana samyak prakAra se pUrNa kara liyA gayA ho, to pA~cave dina Ayambila kare tathA cauthe adhyayana ke anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI eka bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, eka bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, eka bAra sAmAnya vandana kare evaM eka bAra kAyotsarga kare / -- chaTeM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAgaga-2) 59 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana kare evaM tIna bAra kAyotsarga kare / sAtaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaTeM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI sabhI kriyAe~ pUrvavat tIna-tIna bAra kare / AThaveM dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / naveM dina yogavAhI Ayambila kare evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / dasaveM dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dasaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / bArahaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / terahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA bArahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / caudahaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA terahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA caudahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / solahaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pandrahaveM evaM solahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / satrahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA satrahaveM evaM aThArahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / aThArahaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA unnIsaveM evaM bIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / unnIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa tathA eka kAla kA grahaNa kare evaM ikkIsaveM aura bAIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / 1 bIsaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA teIsaveM aura caubIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / I ikkIsaveM dina yAgavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA paccIsaveM evaM chabbIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hi AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bAIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sattAIsaveM evaM aTThAIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyA vidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kre| teIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA unatIsaveM evaM tIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| caubIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA ekatIsaveM evaM battIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| . paccIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA teMtIsaveM evaM cautIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ cha:-chaH bAra kre| chabbIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA paiMtIsaveM evaM chattIsaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat hI sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kre| sattAIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| aTThAIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, eka kAla kA grahaNa evaM naMdIkriyA kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 62 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna isa prakAra aTThAIsa dinoM meM uttarAdhyayana kA yogodvahana pUrNa hotA hai / yaha kAlika AgAr3hayoga hai / uttarAdhyayana ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : zrI uttarAdhyayana AgAr3hayoga dina - 28, kAla - 28, naMdI - 2 kAla 1 3 6 7 8 6 adhyayana 3 5.6 7 t kAusagga zru.u. ,naMdI - 9 4 kAusagga 3 kAla. 10 11 12 13 adhyayana 6 10 11 12 m kAla. 20 21 adhyayana 23 25 2 2 kAusagga 6 6 m 3 m 4 4- asaM, u.sa. 2 yA 3 22 23 24 27 26 31 24 26 28 | 30 | 32 6 6 6 14 | 15 | 16 13 14 15 16 6 3 3 5 4- asaM.a. 3 1 17 17 18 6 26 35 25 33 34 36 6 6 2 w 3 18 16 20 6 27 zru.sa. 3 3 1 16 21 22 6 MY 28. zru. a.na. 9 aba AcArAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi varNita kI jA rahI AcArAMga meM do zrutaskandha haiM, jisake prathama zrutaskandha meM brahmacarya kA AkhyAna hai / yahA~ sarvaprathama AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke yogodvahana kI vidhi varNita hai : prathama dina prathama dina yogavAhI Ayambila - tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare / yaha kriyA AcArAMgasUtra ke prathama zrutaskandha kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| isameM sarvaprathama parijJA nAmaka prathama adhyayana kI vAcanA dI jAtI hai / usameM bhI pahale Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna prathama adhyayana ke prathama uddezaka kI aura phira prathama adhyayana ke dvitIya uddezaka kI vAcanA dete haiN| isa vAcanA ke pazcAt kramazaH prathama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka kA samuddeza, arthAta arthabodha karAyA jAtA hai| phira usI dina dina ke antima prahara meM prathama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke adhyayana kI anujJA pradAna kI jAtI hai| isa dina kI samagra vidhi meM dasa bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, dasa bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, dasa bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM dasa bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina - dvitIya dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke tIsare evaM cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI vidhi meM yogavAhI chaH bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, chaH bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, cha: bAra khamAsamaNApUrvaka vandana kare eva cha: bAra kAyotsarga kre| tIsare dina - tIsare dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke pA~caveM aura chaTe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyA vidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| cauthe dina - cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke sAtaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare - isa prakAra cAra dina se prathama parijJAbhidhAna adhyayana samApta hotA haiN| pA~caveM dina - pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya lokavijaya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM dvitIya adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kI jAtI haiN| isakI kriyA vidhi meM yogavAhI nau bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, nau bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, nau bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM nau bAra kAyotsarga kre| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna chaTeM dina - chaTheM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| sAtaveM dina - sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke pA~caveM aura chaTe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| isa prakAra dvitIya adhyayana tIna dina meM pUrNa hotA hai| AThaveM dina - AThaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA tRtIya zItoSNIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM tRtIya adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI sabhI kriyAe~ pUrvavat nau-nau bAra kre| - naveM dina - naveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tRtIya adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| isa prakAra tIsarA adhyayana do dina meM pUrNa hotA hai| dasaveM dina - dasaveM dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA cauthe samyaktva nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM cauthe adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| gyArahaveM dina - gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa tathA eka kAla kA grahaNa kare evaM cauthe adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| isa prakAra cauthA adhyayana do dina meM samApta hotA hai| bArahaveM dina - bArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA pA~caveM Avantika adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM pA~caveM adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| terahaveM dina - terahaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| caudahaveM dina - caudahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke pA~caveM aura chaTe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| isa prakAra pA~cavAM adhyayana tIna dina meM pUrNa hotA hai| pandrahaveM dina - pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA chaTeM dhUvAdhyayana ke uddeza evaM samuddeza ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM chaTeM adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| solahaveM dina - solahaveM dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaTeM adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| satrahaveM dina - satrahaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kre| isameM chaTe adhyayana ke pA~caveM uddezaka ke uddeza, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI evaM chaTeM adhyayana ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kre| isa prakAra tIna dina meM chaTA adhyayana samApta hotA hai| aThArahaveM dina - aThArahaveM dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke vimoha nAmaka sAtaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM saptama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyA vidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| - unnIsaveM dina - unnIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke tIsare evaM cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| bIsaveM dina - bIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke pA~caveM evaM chaTe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| ikkIsaveM dina - ikkIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke sAtaveM evaM AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| isa prakAra sAtavAM adhyayana cAra dina meM samApta hotA hai| bAIsaveM dina - bAIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA AThaveM upAdhyAnazruta nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM AThaveM adhyayana ke pahale evaM dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| prakAra sAtA yogavAhI para evaM anujJApana ke sAtaveM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga 67 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna teIsaveM dina - teIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / caubIsaveM dina - caubIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM mahAparijJA nAmaka adhyayana jo ki vyacchinna hai, ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI naMdIkriyA kre| isake sAtha hI AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI naMdIkriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kare / isa prakAra AcArAMga kA prathama zrutaskandha caubIsa dinoM se pUrNa hotA hai| AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa nimnAMkita AcArAMga prathama zrutaskandha : kAlagrahaNa - 24, dina- 24, anAgAr3hayoga naMdI - 2, aMga - 1, adhyayana-8 2 9 3/4 6 kAla adhyayana uddezaka kAusagga 1 aM.,u.,na./zru.u.a.-1 1/2 10 kAla rda adhyayana 2 3 3 uddezaka 5/6 1/2 3/4 kAusagga 6 6 7 kAla 16 17 adhyayana 6 6 8 18 7 16 7 10 4 1/2 20 7 11 4 2/3 6 21 7 3 4 5 1 9 2 5/6 1/2 3/4 6 4 EUR 6 12 13 14 5 5 1/2 3/4 5/6 6 6 EUR 22 7 z 23 t 6 2 e 15 w 6 1/2 T 24 6 zru.su. zru. a.na. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) uddezaka 3/4 kAusagga 6 4 5 1/2 nimnAnusAra hai : 68 3/4 5/6 6 6 7/8 6 6 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 1/2 3/4 6 aba AcArAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yogodvahana kI vidhi 0 EUR prathama dina - prathama dina yogavAhI Ayambila - tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA AcArAMgazruta ke dvitIya zrutaskandha kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| isameM prathama piNDaiSaNA nAmaka adhyayana ke uddeza evaM samuddeza kI tathA prathama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI bhI vidhi kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI nau bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA, nau bAra dvAdazAvarttavaMdana, nau bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana evaM nau bAra kAyotsarga kare / dvitIya dina - dvitIya dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / tRtIya dina - tIsare dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke pA~caveM aura chaTeM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / cauthe dina - cauthe dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / pA~caveM dina - pA~caveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 69 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna cha dina chaTeM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke gyArahaveM aura bArahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare tathA isake sAtha hI prathama adhyayana ke anujJA kI vidhi bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / isa prakAra dvitIya zrutaskandha kA prathama adhyayana chaH dina meM samApta ho jAtA haiM / - sAtaveM dina - sAtaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya zayyA nAmaka adhyayana ke uddeza evaM samuddeza ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM dvitIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / AThaveM dina - AThaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke tIsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare tathA isake sAtha hI dvitIya adhyayana ke anujJA kI vidhi bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kare / isa prakAra dvitIya adhyayana dina meM samApta hotA hai / naveM dina - naveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA tIsare IryA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM tIsare adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / dasaveM dina - dasaveM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare adhyayana ke tIsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI evaM tRtIya adhyayana ke anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kare / gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA cauthe bhASA nAmaka adhyayana ke gyArahaveM dina Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM cauthe adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| bArahaveM dina - bArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA pA~caveM vastraiSaNA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM pA~caveM adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM vAcanA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| terahaveM dina - terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA chaThaveM pAtraiSaNA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM chaTeM adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| caudahaveM dina - caudahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA sAtaveM audyAgrapratimA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM sAtaveM adhyayana ke pahale aura dUsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| ___AThaveM adhyayana se lekara caudahaveM adhyayana taka ke sAta adhyayana AyuktapAnaka ke dvArA hote haiN| AyuktapAnaka ko saMghaTTAnukrama se pUrva meM hI kahA gayA hai| pandrahaveM dina - pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| yahA~ se AyuktapAnaka kA Arambha hotA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna solahaveM dina - solahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| satrahaveM dina - satrahaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dasaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| aThArahaveM dina - aThArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| unnIsaveM dina - unnIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA bArahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza eMva anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| bIsaveM dina - bIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tarehaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| ikkIsaveM dina - ikkIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA caudahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza kI anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| bAIsaveM dina - bAIsaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pandrahavIM bhAvanA nAmaka cUlikA ke uddeza, samuddeza kI anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| isa dina ke bAda se AyuktapAna kA parityAga hotA hai| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 72 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna teIsaveM dina - teIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA solahavIM vimukta nAmaka cUlikA ke uddeza, samuddeza kI anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / caubIsaveM dina - caubIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA tathA naMdI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kare / paccIsaveM dina - paccIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AcArAMga ke samuddeza kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kare / chabbIsaveM dina chabbIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AcArAMgasUtra ke anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / yaha AcArAMga ke dvitIya skandha ke yoga haiN| donoM skandhoM ke kula pacAsa dina, pacAsa kAlagrahaNa, evaM pA~ca naMdI hote haiM / yaha kAlika anAgAr3ha yoga haiN| AcArAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa nimnAMkita hai : AcArAMga kA dvitIya zrutaskandha :- kAla - 26, dina- 26, naMdI - 2 evaM adhyayana- 16 4 1 kAla 9 adhyayana dvi. zru.u. na. - 1 kAla 99 adhyayana 4 2 1 - uddezaka 1/2 3/4 5/6 kAusagga EUR 6 6 12 5 3 1 13 6 7/8 6 14 7 5 6 9 7 9 2 6/10 99 1/2 6 6 te 15 t AyuktapAnaka -9 16 6 A. -2 vir 2 mr | 20 3 4 EUR 3 1/2 te 10 aw 3 3 4 Oc 17 18 16 10 11 12 A. A. A. -3 - 4 -5 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AcAradinakara (bhAga-2) | uddezaka | 1/2 1/2 1/2 | 1/2 kAusa 6 | 6 | 6 | 6 0 / | 3 | 3 m ga 25 ! 26 kAla / 20 21 / adhyayana | 13 / | 14 A. / A.-6 -7 uddezaka kAusagga 3 / 3 / 22 / 23 / 15 bhA. | 16 vi. a.ca.cU. 24 zru.sa. ,a.na. AcA. AcA. a. a.ta. samu. 3 3 / 2 / 2 / 1 aba sUtrakRtAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi kA vivaraNa haiN| sUtrakRtAMga meM do zrutaskandha haiN| prathama zrutaskandha ke yoga kI vidhi nimnAMkita hai : prathama dina - pahale dina yogavAhI naMdIkriyA, Ayambila-tapa . evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA sUtrakRtAMga kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| isameM prathama zrutaskandha ke prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kI jAtI hai, sAtha hI isameM prathama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI gyAraha bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA, gyAraha bAra dvAdazAvarttavandana, gyAraha bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM gyAraha bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina - dUsare dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| tRtIya dina - tIsare dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya vaikAlika nAmaka adhyayana ke uddeza evaM samuddeza ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM dvitIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| caturtha dina - cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke tIsare uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke sAtha-sAtha dvitIya adhyayana ke anujJA kI bhI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kre| pA~caveM dina - pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA tRtIya upasargaparijJA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM tRtIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| chaTeM dina - chaThe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tRtIya adhyayana ke tIsare evaM cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| - sAtaveM dina - sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA caturtha strIparijJA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM caturtha adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| __ AThaveM dina - AThaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA pA~caveM nirayavivRtti nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| sAtha hI isameM paMcama adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla AcAradinakara (bhAga-2) 75 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna naveM dina - naveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaThaveM mahAvIrastava nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| dasaveM dina - dasaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM kuzIla nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| ___gyArahaveM dina - gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM paribhASA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| bArahaveM dina - bArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM vIryasamAdhi nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| terahaveM dina - terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dasaveM dharmasama nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| caudahaveM dina - caudahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM mArga-samavasaraNa nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| pandrahaveM dina - pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa. kare tathA bArahaveM yathA-tathA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| solahaveM dina - solahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA terahaveM grantha nAmaka adhyayana ke uddeza, evaM anujJA tIna-tIna bAra ke yogavAhI a Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvavat sa evaM anujJA tathA caudahave AcAradinakara (bhAga-2) 76 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| satrahaveM dina - satrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA caudahaveM yadatIta nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| aThArahaveM dina - aThArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa kare evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pandrahaveM gAthA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| unnIsaveM dina - unnIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA solahaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| bIsaveM dina - bIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama zrutaskandha ke anujJA kI naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kre| isa prakAra sUtrakRtAMga ke prathama zrutaskandha ke yoga bIsa dina ke hote haiN| prathama zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : sUtrakRtAMgasUtra ke prathama zrutaskaMdha meM : kAla-20, dina-20, naMdI-2, _ aMga-dUsarA kAla | 1 | 2 | 3 | 4| 5 | 6 / 7 8 6 10 2 | 2| 3 | 3 | adhyayana 7 " a.1 / uddezaka | 1/2 3/4 1/2 3 1/2 | 3/4 1/2 1/2 | 1/2 3/4 | 1/2 | 1/2 3 /4 | 1/2 | 1/2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 7 AcAradinakara (bhAga-2) | kAusagga | 11 | 6 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 6 | 6 | 6 | 6 3 3 8 4 kAla 11 12 13 14 15 16 17 | 18 | 16 20 adhyayana 8 6 | 10 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | pra.zru.sa. a.naM. uddezaka | 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 | kAusagga | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 2 aba sUtrakRtAMga ke dvitIya skandha ke yogodvahana kI vidhi ullikhita hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, eka kAla kA grahaNa evaM naMdIkriyA kre| yaha kriyA dvitIya zrutaskandha kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isameM dvitIya zrutaskandha ke prathama puNDarIka nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kre| dvitIya dina :- dvitIya dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya zrutaskandha ke dvitIya kriyAsthAna nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| tIsare dina :- tIsare dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tRtIya AhAraparijJA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe pratyAkhyAnakriyA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM anagAra nAmaka adhyayana ke uddeza, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 78 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / chaTeM dina :- chaTeM dina yogavAhI nIvi - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaTeM ArdrA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / sAtaveM dina : sAtaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA nAlindA nAmaka adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / AThaveM dina :- AThaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / naveM dina :- naveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sUtrakRtAMga ke samuddeza kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / dasaveM dina :- dasaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sUtrakRtAMga ke anujJA kI naMdIkriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka - eka bAra kare / isa prakAra sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yoga dasa dina ke hote haiN| donoM zrutaskandhoM meM kula milAkara nIsa dina, pA~ca naMdI evaM tIsa kAla kA grahaNa hotA hai / yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai / sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai| sUtrakRtAMga dvitIya zrutaskandha meM kAla - 10, dina- 10 evaM naMdI-3 4 5 6 7 EUR 10 aM.sa. aM.a. naM. kAla 1 2 3 adhyayana dvi. zru. 2 3 u.na. a. 1 20 5 6 7 zru.sa. a.na. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 AcAradinakara (bhAga-2) | kAusagga 4 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 2 1 1 . 3 3 3 3 3 3 aba sthAnAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi kA ullekha hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA sthAnAMgasUtra kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai, sAtha hI isameM zrutaskandha ke uddeza tathA prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ pA~ca-pA~ca bAra kre| dvitIya dina :- dvitIya dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai, isake sAtha hI dvitIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| tRtIya dina :- tIsare dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA tRtIya adhyayana tathA tRtIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tRtIya adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| chaTeM dina :- chaTeM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 80 samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kare / jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyAvidhi meM yogavAhI sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe adhyayana ke tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / AThaveM dina :- AThaveM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke uddeza evaM samuddeza kI tathA pA~caveM adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / naveM dina :- naveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke tRtIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI pA~caveM adhyayana ke anujJA kI kriyA bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kare I - dasaveM dina :- dasaveM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaTeM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| caudahaveM dina :- caudahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dasaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| pandrahaveM dina :- pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| solahaveM dina :- solahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI naMdIvidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| satrahaveM dina :- satrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sthAnAMgasUtra ke samuddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| aThArahaveM dina :- aThArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sthAnAMgasUtra ke anujJA kI naMdIvidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra sthAnAMgasUtra ke yogodvahana meM kula aThAraha dina evaM tIna naMdI hotI haiN| yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai| sthAnAMgasUtra ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : | ThANAMga zrutaskandha-1, kAla-18, dina-18, naMdI-3 (tIsarA aMga) / kAla Kh adhyayana aM.u. ma. uddezaka 0 1/2 | 3/4 | 1/2 | 3/4 | 1/2 3/4 1/2 | 3 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AcAradinakara (bhAga-2) kAusagga 5 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 6 6 6 4 6 6 6 6 kAla | 10 11 12 13 14 15 / 16 / 17 18 / adhyayana | 6 | 7 | 8 | 6 | 10 | zru. | zru.a. | aM.sa. | aM.a. / naM. uddezaka | 0 0 0 0 0 0 | kAusagga | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 1 | naM. aba samavAyAMga ke yogodvahana kI vidhi varNita hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA samavAyAMgasUtra ke uddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| dvitIya dina :- dvitIya dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA samavAyAMgasUtra ke samuddeza kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| tRtIya dina :- tRtIya dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA samavAyAMgasUtra ke anujJA kI naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra samavAyAMgasUtra ke yogodvahana meM kula tIna dina tathA do naMdI hotI haiN| yaha kAlika AgAr3ha yoga hai| samavAyAMga ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : samavAyAMga (aMga-4), yogodvahana meM kAla-3, dina-3, naMdI-2 dina | aM.u.na.AM. | aM.sa.AM. | aM.a.naM.A. kAla 1 2 3 kAusagga / 1 / 1 1 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama din| yaha kriyA nizajAtI hai| isake sA evaM anujJA AcAradinakara (bhAga-2) 83 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna nizIthasUtra ke yogodvahana kI vidhi isa prakAra hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA nizIthasUtra kA jo eka adhyayana hai, usakI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI isI adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| dvitIya dina :- dvitIya dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| tRtIya dina :- tRtIya dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaTeM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| ... chaTeM dina :- chaThe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM aura bArahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-chaH bAra kre| sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA terahaveM evaM caudahaveM uddezaka ke uddeza, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 84 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / AThaveM dina :- AThaveM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pandrahaveM aura solahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / naveM dina :- naveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA aThArahaveM evaM unnIsaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / dasaveM dina :- dasaveM dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA unnIsaveM evaM bIsaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare tathA isake sAtha hI nizItha ke samuddeza evaM anujJA kI vidhi bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha kI naMdIkriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / isa prakAra nizIthasUtra ke yogodvahana meM bAraha dina evaM eka naMdI hotI hai / yaha kAlika AgAr3ha yoga hai / isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai - nizIthasUtra yoga meM :- kAla - 12, dina- 12, naMdI-1 kAla 1 2 3 4 5 adhyayana 9 1 9 1 uddezaka 1/2 3/4 5/6 7/8 6/10 6 7 1 1. 11/12 13/14 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) kAusagga 7 kAla 6 adhyayana 1 9 uddezaka 15/16 17/18 kAusagga 6 6 te 85 6 10 nI. sa. 16/20 T jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 6 6 6 99 zru.sa. 0 1 12 zru.a.naM. 0 kalpa, vyavahAra evaM dazAsUtra ke bhI eka-eka zrutaskandha haiN| kalpa ke yoga meM tIna dina, vyavahAra ke yoga meM pA~ca dina, dazAzrutaskandha ke yoga meM bAraha dina isa prakAra kula tInoM ke yogoM ke bIsa dina hote haiM tathA do bAra naMdI hotI haiM / yahA~ kucha loga kalpa aura vyavahAra kA eka hI zrutaskandha batAte haiM; tathA kucha loga paMcakalpa ke anusAra vyavahAra evaM dazAzrutaskandha kA eka zrutaskandha batAte haiM / 1 nizIthasUtra ke yoga uddeza, arthAt vAcanA kI apekSA se dasa dina ke hote haiM / yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai, sAtha hI AcArAMga kI paMcama cUlA hone ke kAraNa isameM naMdIkriyA nahIM hotI hai / ( kintu ina dasa dinoM ke pazcAt gyArahaveM dina nizIthasUtra ke samuddeza hetu evaM bArahaveM dina anujJA hetu kriyA kI jAtI hai| isa apekSA se pUrva meM nizIthasUtra ke yoga bAraha dina ke bhI batAe gae haiN| ataH donoM mAnyatAoM meM vizeSa bheda nahIM hai / ) chedasUtroM meM jItakalpa aura paMcakalpa kA samAveza hone se unake yogoM kI vidhi bhI yahA~ batAI gaI hai| jItakalpa kA yoga eka hI dina kA batAyA gayA hai| isake uddeza, samuddeza evaM anujJA ke lie nIvi tathA eka hI kAla kA grahaNa hotA / isameM naMdIkriyA nahIM hotI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI tIna bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, tIna bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, tIna bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare tathA tIna bAra kAyotsarga kare / paMcakalpa ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu Ayambila kare tathA eka kAla kA grahaNa kare / isameM naMdIkriyA nahIM hotI hai I Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| kalpa adhyayana ke chaThe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA usake chaTeM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| AThaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| naveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| aba jJAtAdharmakathA ke yogodvahana kI vidhi kA vivecana hai| jJAtAdharmakathAMga meM do zrutaskandha haiN| yahA~ sarvaprathama pahale zrutaskandha ke yogodvahana kI vidhi kA ullekha hai - prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA chaTeM aMgasUtra evaM usake prathama zrutaskandha ke uddeza evaM usake prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA ke uddezya se kI jAtI hai| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pA~ca bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, pA~ca bAra dvAdazAvarttavandana kare, pA~ca bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM pA~ca bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina :- dvitIya dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| tRtIya dina :- tRtIya dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tRtIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| __ cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| isa prakAra ekAntara Ayambila, nIvi evaM kAlagrahaNa ke dvArA prathama zrutaskandha ke unnIsa adhyAyoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare tathA isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pratidina pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| tatpazcAt bIsaveM dina :- bIsaveM dina yogavAhI naMdIkriyA, Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kre| isa prakAra jJAtA nAmaka prathama zrutaskandha ke yoga meM kula bIsa dina hote haiM tathA do bAra naMdIkriyA hotI hai| yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai| jJAtA zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : / jJAtAdharmakathA ke.prathama zruta ke yoga meM :- kAla-20, dina-20, naMdI-2 (anAgAr3ha yoga) 2| 3 | 4 5 6 7 8 6 | 10 adhyayana | aM.u.naM.zru.u.sa.1 2 3 4 5 6 7 8 6 10 kAusagga kAla | 11 12 13 | 14 | 15 | 16 | 17 18 | 16 adhyayana | 11 12 13 14 15 16 17 18 19 | zru.sa.a.naM. kAusagga | 3 | 3 3 | 3 | 3 | 3 | 3 3 3 kAla 10 urw ] m 20 2 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aba dvitIya dharmakathA zrutaskandha ke yogodvahana kI vidhi nimnAnusAra hai : jJAtAdharmakathAsUtra ke dvitIya dharmakathA zrutaskandha ke dasa varga haiM, unameM kramazaH dasa-dasa, dasa-dasa, caupana - caupana, battIsa-battIsa, cAra-cAra, ATha-ATha adhyayana haiN| unake adhyayanoM ke Adi aura anta meM nAmabheda ko chor3akara zeSa saba samAna haiM / 88 prathama dina :- prathama dina yogavAhI naMdIkriyA, Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA jJAtAdharmakathA ke dharmakathA nAmaka dvitIya zrutaskandha tathA usake prathama varga kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai / punaH yahA~ prathama varga ke Adi ke pA~ca evaM antima ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke uddeza kI kriyA kre| tatpazcAt punaH prathama varga ke Adi ke pA~ca evaM antima ke pA~ca aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI tathA usake bAda unake anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI dasa bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, dasa bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, dasa bAra khamAsamaNA sUtrapUrvaka vandana kare tathA dasa bAra kAyotsarga kare / ( samuddeza aura anujJA kI kriyA meM sabhI kriyAe~ pUrvavat ATha-ATha bAra hotI haiM / ) dvitIya dina : dvitIya dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa adhyayanoM kI vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai / tatpazcAt dvitIya varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa adhyayanoM ke samuddeza kI kriyA kare / punaH dvitIya varga ke tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa adhyayanoM ke anujJA kI kriyA kreN| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI nau bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, nau bAra dvAdazAvarttavandana kare, nau bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM nau bAra kAyotsarga kare | isI prakAra ATha dinoM meM kramazaH Ayambila, nIvi evaM kAlagrahaNa ke dvArA dvitIya zrutaskandha ke zeSa ATha vargoM tathA unake adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kare tathA isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kare / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 89 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna __gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA jJAtAdharmakathA ke dvitIya zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kre| bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA jJAtAdharmakathA ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA jJAtAdharmakathA ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra jJAtAdharmakathA ke dvitIya zrutaskandha ke yoga teraha dina se pUre hote haiN| dvitIya zrutaskandha ke yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai:jJAtAdharmakathA ke dvitIya zrutaskaMdha ke yoga meM :- kAla-13, dina-13 evaM naMdI-3 - anAgAr3ha kAla / 1 2 / 3 / | 4 - 5 dvi.zru.u.naM. 1 2 adhyayana A.-5, A.-5, | A.-27, | A.-27, | A.-16, aM.-5 aM.-5 / aM.-27 aM.-27 / a.-16 E E varga kAusagga E / usual 10 10 A.-4, a.-4 A.-4, aM.-4 kAla varga adhyayana A.-16, / A.-2, A.-2, aM.-16 aM.-2 | aM.-2 kAusagga 666 kAla 11 12 varga | dvi. zru. sa. a. naM. aM. sa. adhyayana 0 0 13 - aM. a. na. | Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90... jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AcAradinakara (bhAga-2) / kAusagga isa prakAra jJAtAdharmakathA ke donoM zrutaskandhoM ke yogoM meM kula dina-taiMtIsa evaM naMdI-pA~ca hotI haiN| yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai| aba upAsakadazAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi ullikhita hai| upAsakadazAMga meM eka zrutaskandha aura dasa adhyayana haiN| isake yoga meM: prathama dina :- yogavAhI naMdIkriyA, Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA upAsakadazAMga tathA usake zrutaskandha ke vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai, isake sAtha hI yogavAhI prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pA~ca bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, pA~ca bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, pA~ca bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM pA~ca bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina :- yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| isa prakAra tRtIya dina se lekara dasa dinoM taka kAlagrahaNa evaM 'Ayambila tathA nIvi dvArA tRtIya adhyayana se lekara dasa adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare tathA pratyeka dina yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| ___gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA upAsakadazAMga ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| caudahaveM dina :- caudahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA upAsakadazAMga ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra upAsakadazAMga ke yoga meM kula caudaha dina evaM tIna bAra naMdIkriyA hotI hai| yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : upAsakadazAMga zrutaskandha ke yoga meM :- kAla-14, dina-14, naMdI-3, | anAgAr3ha kAla adhyayana | a.u.naM.1 zru.u.a. | 2 | 3 4 5 6 7 | 8 6 | lh | ls@ | lbh kAusagga 11 ___ kAla | adhyayana kAusagga 10 10 3 12 zru.a.naM. 13 aM.sa. 14 / aM.aM.naM. aba antakRtadazAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi varNita haiN| antakRtadazAMga meM eka hI zrutaskendha haiN| usake ATha varga haiN| una / ATha vargoM meM kramazaH dasa, ATha, teraha, dasa, dasa, solaha, teraha evaM . dasa adhyayana haiN| isa sUtra ke yogodvahana kI vidhi nimnAMkita hai - prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA antakRtadazAMga, usake zrutaskandha evaM usake prathama varga ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai| punaH yahA~ prathama varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke uddeza kI kriyA kre| tatpazcAt prathama varga tathA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 92 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI kriyA kre| punaH prathama varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI gyAraha bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, gyAraha bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, gyAraha bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM gyAraha bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina :- dUsare dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya varga tathA usake Adi ke cAra evaM anta taka ke cAra - aise ATha adhyayanoM ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai| punaH yahA~ dvitIya varga tathA usake Adi ke cAra evaM anta ke cAra - aise ATha adhyayanoM ke samuddeza kI kriyA kre| tatpazcAt dvitIya varga tathA usake Adi ke cAra aura anta ke cAra - aise ATha adhyayanoM ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| isa prakAra tRtIya dina se lekara ATha dinoM taka kAlagrahaNa evaM kramazaH Ayambila, nIvi dvArA tRtIya varga se lekara AThoM vargoM tathA unake adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre|| naveM dina :- naveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA antakRtadazAMga ke zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| dasaveM dina :- dasaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA antakRtadazAMga ke zrutaskandha ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka. kAla kA grahaNa kare tathA antakRtadazAMga ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 93 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA antakRtadazAMga sUtra ke anujJA kI naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| . . isa prakAra antakRtadazAMgasUtra ke yoga meM kula dina bAraha tathA tIna naMdI hotI haiN| yaha AgAr3ha yoga hai, isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : aMtagaDadazAMga zrutaskaMdha ke yoga meM dina-12, kAlagrahaNa-12, naMdI-3, . AgAr3ha kAla varga aM.u.naM.zru. u.va.-1 adhyayana A.-5, | A.-4, | A.-7, A.-5, | A.-5, A.-8, aM.-5 | aM.-4 | aM.-6 | aM.-5 | aM.-5 | aM.-8 kAusagga 11 kAla varga adhyayana | 11 / 12 . aM.sa. | aM.a.naM. 7 | A.-7, aM.-6 | 6 | 8 6 / 10 / 8 | zru.sa. | zru.a.naM. | A.-5, aM.-5 6 | 1 kAusagga 1 aba anuttaropapAtika dazAMgasUtra ke yogodvahana kI vidhi varNita hai| anuttaropapAtika- dazAMga meM eka. zrutaskandha evaM tIna varga hai| tInoM varga meM kramazaH dasa, teraha evaM dasa adhyayana haiN| isa sUtra ke yogodvahana kI vidhi nimnAnusAra hai :- prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA anuttaropapAtikadazAMga, * zrutaskandha tathA usake prathama varga ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 94 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna punaH yahA~ prathama varga ke Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke uddeza kI kriyA kre| tatpazcAt prathama varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI tathA usake bAda unake anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI gyAraha bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, gyAraha bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, gyAraha bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM gyAraha bAra kAyotsarga kre| dvitIya dina :- dUsare dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya varga tathA usake Adi ke sAta evaM anta ke chaH - aise teraha adhyayanoM ke vAcanA ke uddezya se kI jAtI hai| punaH dvitIya varga evaM usake Adi ke sAta evaM anta ke chaH - aise teraha adhyayanoM ke samuddeza kI tathA usake bAda unake anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| tRtIya dina :- tIsare dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA tRtIya varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai| punaH tRtIya varga evaM usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI tathA usake bAda usake anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI Ayambila-tapa tathA eka kAla kA grahaNa kare evaM zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, eka kAla kA grahaNa evaM naMdIkriyA kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna cha dina :- chaTeM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA anuttaropapAtikadazAMga ke samuddeza kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka - eka bAra kare / sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA anuttaropapAtikadazAMga ke anujJA kI naMdIkriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / isa prakAra anuttaropapAtikadazAMga ke yoga meM kula sAta dina tathA tIna naMdI hotI haiM / yaha anAgAr3ha yoga hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : 6vAM aMga anuttaropapAtikadazAMga zrutaskandha ke yoga meM kAla-7, dina- 7, naMdI - 3, anAgAr3ha 2 3 3 kAla varga adhyayana kAusagga 1 aM.u.naM. zru. - u. va. - 1 A. - 5, aM.-5 99 95 A. - 7, aM.-6 A. - 5, aM. - 5 4 5 6 aM. zru. zru. sa. a.naM. o 1 0 1 sa. 0 1 7 aM.a. naM. 0 aba praznavyAkaraNasUtra ke yogodvahana kI vidhi kA vivecana hai:praznavyAkaraNasUtra meM eka zrutaskandha hai, jisake yoga kI vidhi nimnAMkita hai : 9 prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA praznavyAkaraNa tathA usake zrutaskandha ke vAcana ke uddeza se kI jAtI hai| isake sAtha hI zrutaskandha ke prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isake lie yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ pA~ca-pA~ca bAra kare / dvitIya dina :- dUsare dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 96 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / isa prakAra tIsare dina se lekara dasa dinoM taka kAla grahaNa evaM kramazaH Ayambila, nIvi tapa ke dvArA tIsare adhyayana se lekara dasa taka ke adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare tathA pratyeka dina yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / tatpazcAt gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA praznavyAkaraNasUtra ke samuddeza kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| caudahaveM dina :- caudahaveM dina yogavAhI Ayambila, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA praznavyAkaraNasUtra ke anujJA kI kriyA kare / isa sUtra ke yoga meM sabhI dinoM meM AyuktapAnaka' kare / praznavyAkaraNAMga ke yoga meM kula caudaha dina evaM tIna naMdI hotI haiN| yaha anAgAr3ha yoga hai / isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : praznavyAkaraNAMga zrutaskandha ke yoga meM kAlagrahaNa - 14, dina- 14, naMdI - 3, anAgAr3ha yoga kAla 9 adhyayana aM.u.naM.zru.u.a.-1 kAusagga 5 2 3 4 3 4 5 3 3 3 W 3 5 pr www 6 6 3 7 7 3 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) kAla 10 adhyayana 8 10 kAusagga 3 3 3 9. 8 w ZH 97 99 zru.sa. 1 12 zru.a.naM. 1 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 13. aM.sa. 1 AyuktapAnaka isameM sAdhu ko amuka prakAra kA dhAnya lene kA evaM loha Adi dhAtuoM ke sparza karane kA niSedha rahatA hai / jambUvijayajI ma.sA. ne isakA yaha artha batAyA hai / pUjya 14 aM. a.naM. 1 1 aba vipAkazrutAMga ke yogodvahana kI vidhi batAI jA rahI hai / vipAkazrutAMga meM do zrutaskandha haiM / yahA~ sarvaprathama prathama zrutaskandha ke yoga kI vidhi dI gaI hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA vipAkazrutAMga tathA usake prathama zrutaskandha ke vAcana ke uddezya se kI jAtI hai| isake sAtha hI prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pA~ca bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, pA~ca bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, pA~ca bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM pA~ca bAra kAyotsarga kare / dvitIya dina :- dUsare dina yogavAhI nIvi evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / isa prakAra tIsare dina se lekara dasa dinoM taka kAlagrahaNa evaM kramazaH Ayambila, nIvi tapa ke dvArA tIsare adhyayana se lekara dasoM adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare tathA pratyeka dina pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 98 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhA gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / isa prakAra vipAkazruta ke prathama zrutaskandha ke yoga meM kula gyAraha dina evaM do naMdI hotI haiN| yaha anAgAr3ha yoga hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : vipAkazrutAMga ke prathama zrutaskandha ke yoga meM :- kAla - 11, dina- 11, naMdI - 2, anAgAr3ha yoga 3 4 5 6 7 3 4 5 6 7 kAla adhyayana kAusagga 1 aM.u.naM. pra. zru.u. a. - 1 2 2 5 3 3. 3 3 8 EUR iv 10 6 10 3 3 3. 3. 3 aba vipAkazrutAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yoga kI vidhi isa prakAra hai : 99 pra. zru. sa.a. naM.AM. 3 prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya zrutaskandha ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI yogavAhI prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI cAra bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, cAra bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, cAra bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM cAra bAra kAyotsarga kare / dvitIya dina : - dUsare dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / isa prakAra tIsare dina se lekara dasa dinoM taka kAlagrahaNa evaM kramazaH Ayambila, nIvi - tapa ke dvArA tIsare adhyayana se lekara dasa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna taka ke adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya zrutaskandha ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ do-do bAra kre| - bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA vipAkazrutAMga ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA vipAkazrutAMga ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra vipAkazrutAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yoga meM kula dina teraha evaM tIna naMdI hotI haiN| yaha kAlika anAgAr3ha yoga hai| vipAkazrutAMga ke donoM zrutaskandhoM ke yoga meM kula caubIsa dina tathA pA~ca naMdI hotI haiN| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai - vipAkazrutAMga ke dvitIya zrutaskandha ke yoga meM - kAla-13, dina-13, naMdI-3 kAla 2 3 4 5 6 7 8 adhyayana | dvi.zru.u.naM.a.-1 | 2 3 4 5 6 7 8 6 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | kAusagga / 3 kAla / 10 | / 13 11 zru.sa.a.naM. 12 aM.sa. adhyayana 10 | aM.a.naM. kAusagga aba nirayAvalikA upAMga ke yogodvahana kI vidhi varNita hai| antakRddazAMga Adi pA~ca aMgoM se pratibaddha nirayAvalikA-upAMga meM eka Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 100 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna zrutaskandha hai| usake pA~ca varga hai / nirayAvalikAsUtra ke yoga kI vidhi nimnAMkita hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA nirayAvalikA ke zrutaskandha, prathama varga evaM usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca aise dasoM adhyayanoM ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai| tatpazcAt varga tathA Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI kriyA kare / punaH varga tathA Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca aise dasoM adhyayanoM ke anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI dasa bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, dasa bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, dasa bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM dasa bAra kAyotsarga kare / - dvitIya dina : dvitIya dina yogavAhI nIvi tapa evaM eka kAla kA grahaNa kre| yaha kriyA dvitIya varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke vAMcana ke uddezya se kI jAtI hai / tatpazcAt dvitIya varga tathA usake Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasoM adhyayanoM ke samuddeza kI tathA anujJA kI kriyA kramazaH kare / - isa prakAra tIsare dina se lekara pA~caveM dina taka kAlagrahaNa evaM kramazaH Ayambila, nIvi-tapa ke dvArA tIsare varga se lekara pA~cave varga ke tathA unake adhyayanoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kare / chaThaveM dina :- chaTeM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA nirayAvalikA ke zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka - eka bAra kare / sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 101 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kare / isa prakAra nirayAvalikA zrutaskandha ke yoga sAta dina meM pUrNa hote haiM tathA do naMdI hotI haiM / yaha kAlika - AgAr3hayoga hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai : antakRddazAMga Adi pA~ca aMgoM se pratibaddha nirayAvalikA ke zrutaskandha ke yoga meM kAla - 7, dina- 7, naMdI - 2 1 zru.u.naM. 2 9 2 A.-5, aM.-5 6 kAla varga adhyayana kAusagga kAla varga adhyayana kAusagga A. - 5, aM. - 5 10 4 4 A. - 5, aM.-5 EUR 5 5 A. - 6, aM.-6 6 6 zru. sa. 0 3 3 A. - 5, aM.-5 EUR 9 7 zru. a. naM. 0 AcArAMga ke upAMga aupapAtika utkAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila kie jAte haiM / 9 sUtrakRtAMga ke upAMga rAjapraznIya utkAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila kie jAte haiM / sthAnAMga ke upAMga jIvAjIvAbhigama utkAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila kie jAte haiM / samavAyAMga ke upAMga prajJApanA utkAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila kie jAte haiM / bhagavatI-aMga ke upAMga sUryaprajJapti kAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila evaM tIna kAlagrahaNa kie jAte haiN| jJAtAdharmakathAMga ke upAMga jambUdvIpaprajJapti kAlikasUtra ke Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 102 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhA yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila evaM tIna kAlagrahaNa kie jAte haiN| ___ upAsakadazAMga ke upAMga caMdraprajJapti kAlikasUtra ke yoga meM uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila evaM tIna kAlagrahaNa kie jAte haiN| kAlika sUtroM meM hI saMghaTTa hotA hai, utkAlika sUtroM ke yogoM meM saMghaTTa nahIM hotA hai| antakRtadazAMga se vipAka aMga ke aMta taka ke aMgoM ke upAMga rUpa nirayAvalikAsUtra ke yoga kI vidhi pUrva meM batAI jA cukI hai| nirayAvalikA upAMga ke atirikta anya upAMga sUtroM ke yoga meM naMdIkriyA nahIM hotI hai| nirayAvalikA ko chor3akara sabhI upAMgoM kI kriyA meM eka bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, eka bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare, eka bAra dvAdazAvarttavandana kare evaM eka bAra kAyotsarga kre| nirayAvalikA sUtra meM pA~ca varga haiM - 1. kalpikA 2. kalpAvaMtasikA 3. puSpikA 4. puSpacUlikA evaM 5. bhidshaa| .. 1. aupapAtika 2. rAjapraznIya 3. jIvAbhigama evaM 4. prajJApanA - ina cAra upAMgoM ke yoga anya yoga ke madhya meM nIvi ke dina Ayambila karake uddeza, samuddeza evaM anujJA ke dvArA pUrNa kara sakate haiN| usa dina usake nimitta se bAraha bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, bAraha bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare, bAraha bAra dvAdazAvarttavandana kare tathA bAraha bAra kAyotsarga kre| 1. naMdI 2. anuyogadvAra 3. devendrastava 4. taNDulavaikAlika (taMdulavaicArika) 5. caMdAvirdhvaja (caMdravedhyaka) 6. Atura- pratyAkhyAna 7. gaNividyA 8. kalpAkalpa 6. kSullakalpazruta 10. rAjakalpasUtra 11. pramAdApramAda 12. pauruSI-maMDala 13. vidyAcAravyavaccheda 14. Atmavizuddhi 15. maraNa vizuddhi 16. dhyAnavibhakti. 17. maraNavibhakti 18. saMlekhanAzruta 16. vItarAgazruta 20. mahApratyAkhyAna - prakIrNakarUpa . ina saba utkAlikasUtroM ke yoga anya yoga ke madhya nIvi ke sthAna para Ayambila karake kare tathA eka hI dina meM usake uddeza, samuddeza ___ evaM anujJA kI kriyA kre| ina sabhI prakIrNaka sUtroM ke yoga meM usa Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 103 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna dina sabhI prakIrNakoM ke nAmagrahaNa pUrvaka unake uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / kucha loga aupapAtika, rAjapraznIya, jIvAjIvAbhigama evaM prajJApanA upAMgasUtra ke uddeza, samuddeza evaM anujJA hetu tIna Ayambila evaM tIna kAlagrahaNa karane ke lie bhI kahate haiM aisA anya AcAryoM kA mata hai, zeSa kAlika - siddhAnta vyavachinna haiM / kadAcit unameM se kucha ( AMzika rUpa meM) vartamAna meM upalabdha hoM, to usake uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA vAcanA ke dina kAlagrahaNa karake kare / yaha prakIrNakoM ke yoga kI vidhi hai / aba mahAnizIthasUtra ke yoga kI vidhi kA vivecana hai| isa sUtra meM eka zrutaskandha hai / isake yogodvahana kI vidhi nimnAMkita hai :prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA mahAnizItha zrutaskandha ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI isake prathama adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI cAra bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, cAra bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, cAra bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM cAra bAra kAyotsarga kare / 1 dvitIya dina : dvitIya dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya adhyayana ke uddeza kI kriyA kare / isake sAtha hI dvitIya adhyayana ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kare / tRtIya dina :- tIsare dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / cauthe dina :- cauthe dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaTeM uddezaka ke uddeza, samuddeza Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AcAradinakara (bhAga-2) __ jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI krayAe~ cha:-cha: bAra kre| isakI kriyAuddeza chaThaveM dina :- chaTeM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI dvitIya adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ pA~ca-pA~ca bAra kre| sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare adhyayana ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| AThaveM dina :- AThaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare evaM cautheM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| naveM dina :- naveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaTeM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| dasaveM dina :- dasaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| gyArahaveM dina :- gyArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2). 105 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kre| - bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM aura bArahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA terahaveM evaM caudahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| caudahaveM dina :- caudahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pandrahaveM evaM solahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI tRtIya adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| .. pandrahaveM dina :- pandrahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe adhyayana ke uddeza tathA usake prathama evaM dvitIya adhyayana ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| isI prakAra solahaveM dina se lekara ikkIsaveM dina taka Ayambila-tapa evaM eka kAla grahaNa ke dvArA tRtIya uddezaka se lekara caudahaveM uddezaka taka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isameM pratyeka dina kramazaH do-do uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-chaH bAra kre| bAIsaveM dina :- bAIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla grahaNa kare tathA pandrahaveM evaM solahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI evaM cauthe adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara ( bhAga - 2 ) 106 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / teIsaveM dina :- teIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke uddeza kI kriyA kare / isake sAtha hI isake prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza. samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kare / caubIsaveM dina :- caubIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM adhyayana ke tRtIya evaM caturtha uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavata sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / paccIsaveM dina :- paccIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaTeM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / chabbIsaveM dina :- chabbIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / sattAIsaveM dina :- sattAIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / aTThAIsaveM dina :- aTThAIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gyArahaveM aura bArahaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI pA~caveM adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / unatIsaveM dina :- unatIsaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA chaTeM adhyayana ke uddeza tathA usake Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 107 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| tIsaveM dina :- tIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI tathA chaTeM adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| ekatIsaveM dina :- ekatIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM adhyayana ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI usake prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| battIsaveM dina :- battIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI . pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| teMtIsaveM dina :- teMtIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaThe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI tathA sAtaveM adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| cauMtisaveM dina :- cautisaveM dina yogavAhI AyambiA -tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA AThaveM adhyayana ke uddeza kI kriyA . kre| isake sAtha hI isake prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI / pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kre| paiMtIsaveM dina :- paiMtIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 108 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-chaH bAra kre| isI prakAra chattIsaveM dina se lekara bayAlIsaveM dina taka Ayambila evaM kAlagrahaNa ke dvArA pA~caveM uddezaka se lekara aThArahaveM uddezaka taka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| pratidina kramazaH do-do uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| teMtAlIsaveM dina :- teMtAlIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA unnIsaveM evaM bIsaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI AThaveM adhyayana ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| cavAlIsaveM dina :- cavAlIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| paiMtAlIsaveM dina :- paiMtAlIsaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA zrutaskandha ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra mahAnizItha zrutaskandha ke yoga meM kula paiMtAlIsa dina evaM eka naMdI hotI hai| yaha kAlika AgAr3ha yoga hai| yahA~ paiMtAlIsa Ayambila Ayukta pAnaka ke dvArA karate hai| isake yaMtra kA nyAsa isa prakAra hai - mahAnizItha zrutaskaMdha ke ATha adhyayanoM ke yoga : kAla=45, dina=45, Ayambila 45, naMdI 2 | kAla | 1 | 2 3 | 4 5 6 7 | | 6 | adhya- | zru.u. 2 2 2 2 2 3 3 / 3 / yana naM.1 | u. 0 1/2 3/4/5/6 7/8 | 1/2 | 3/4 5/6 | kAu. 4 / 7 / 6 / 6 / 6 5 7 / 6 / 6 / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 AcAradinakara (bhAga-2) kAla / 10 / jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 13 / 14 / 15, 16 11 / 12 adhyayana u. kAu. | 7/8/6/10 | 11/12 | 13/14 | 15/16 | 1/2 | 3/4 | 6 6 6 6 8 / 7 / 6 kAla | 17 / 18 / 16 / 20 / 21 / 22 / 23 u. kAu. 5/6/7/8/6/10 6 6 6 11/12 6 13/14 6 / 15/16 | 1/2 | 8 / 7 | | kAla / 24 / 25 / 26 / 27 / . 28 / 26 | 30 / 31 | | adhyayana / 5 / 5 / 5 / 5 / 5 6 / 6 / 7 / u. 3/4 | 5/6 / 7/8/6/10 | 11/12 | 1/2 | 3/4 | 1/2 kAu. | 6 6 6 6 / 8 / 7 | 8 | 7 kAla 32 | 33 / 34 / 35 / 36 | 37 / 38 / 36 / adhyayana 7 | 8 | 8 | 8 | 8 | 8 | 8 u. | 3/4/5/6 | 1/2 | 3/4 | 5/6 | 7/8/6/10/ 11/12 kAu. | 6 | 8 | 7 6 6 6 6 6 40 41 42 43 45 kAla 44 | adhyayana | 8 | 8 / 8 / 8 / zru.sa. | zru.a.naM. u. | 13/14 | 15/16 / 17/18 | 16/20 kAu. 6 / 6 8 1 / 6 sabhI sUtroM ke yogodvahana kI vidhiyoM ke vivecana ke pazcAta bahuta adhika lambI avadhi vAle, bahuta kriyA vAle evaM bahuta siddhAnta-vAkyoM vAle "vivAhaprajJapti" nAmaka bhagavatIaMga ke gaNiyogodvahana kI vidhi krama se varNita kI jA rahI hai| isake yoga meM chaH mAsa chaH dina, arthAt 186 dina hote haiN| isa pA~caveM aMga meM zrutaskandha nahIM hai| isa sUtra meM ekatAlIsa zataka haiN| isa sUtra ke Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 110 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna yogodvahana kI caryA pUrva meM kahe gae zeSa sUtroM ke yogodvahana kI caryA ke samAna hI hai| isake yogodvahana kI vidhi nimnAnusAra hai : prathama dina :- prathama dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama zataka ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI prathama zataka ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI ATha bAra mukhavastrikA kI pratilekhanA kare, ATha bAra dvAdazAvarttavaMdana kare, ATha bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana kare evaM ATha bAra kAyotsarga kre| isI prakAra dvitIya, tRtIya evaM caturtha dina kAlagrahaNa evaM kramazaH Ayambila tathA nIvi dvArA prathama zataka ke tRtIya uddezaka se / do-do uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kre| pA~caveM dina :- pA~caveM dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI prathama zataka ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| chaTeM dina :- chaTe dina yogavAhI Ayambila evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA dvitIya zataka ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI dvitIya zataka ke skandha nAmaka prathama uddezaka ke uddeza evaM samuddeza kI kriyA kre| yadi usa dina yogavAhI skandha uddezaka ko mukhAgra na kare, to use usa dina usakI anujJA na de| dUsare dina mukhAgra karane para Ayambila-tapa ke dvArA usakI anujJA de| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kre| .. sAtaveM dina :- sAtaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA skandha uddezaka ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| AThaveM dina :- AThaveM dina yogavAhI nIvi-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / pUrvavat naveM, dasaveM aura gyArahaveM dina kramazaH cauthe-pA~caveM, chaTeM - sAtaveM evaM AThaveM naveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / bArahaveM dina :- bArahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI dUsare zataka ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / 111 dvitIya zataka ke yoga meM sAta dina tathA AhAra- pAnI kI pA~ca dattiyA~ hotI haiM- tIna bhojana kI tathA do pAnI kI, athavA do bhojana kI aura tIna pAnI kI, yA do-do AhAra pAnI kI tathA eka lavaNa kI - isa prakAra tIna vikalpoM se pA~ca dattiyA~ hotI haiN| datti se tAtparya yaha hai ki jaba yati gRhastha ke ghara meM jAtA hai, usa sayama use jo AhAra sarvaprathama diyA jAtA hai, vaha usa AhAra ko hI lekara nikala jAtA hai, vaha na to anya vastu ko grahaNa karatA hai aura na hI dUsarI jagaha se vastu letA hai yaha yatiyoM kI datta hai| gRhastha kI datti se tAtparya yaha hai ki datti ke pratyAkhyAna ko nahIM jAnane vAle ke dvArA gRhastha kI thAlI meM jo prathama bAra rakha diyA jAtA hai, nara yA nArI usI se hI apanI tRpti kara lete haiM, dUsarI bAra grahaNa nahIM karate haiM - yaha gRhasthoM kI datti hai 1 terahaveM dina :- terahaveM dina yogavAhI Ayambila - tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare zataka ke uddeza kI kriyA kare / isake sAtha hI prathama uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cAra-cAra bAra kareM / caudahaveM dina :- caudahaveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare zataka ke dvitIya camara nAmaka uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ tIna-tIna bAra kare / yadi yogavAhaka Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna usI dina carama uddezaka mukhAgra kara le, to use usI dina usakI anujJA de de, anyathA dUsare dina mukhAgra kara lene para Ayambila ke dvArA usakI anujJA de| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| isa prakAra pandraha dina evaM pandraha kAla ke vyatIta hone para SaSThaM yoga lagatA hai| SaSThaM yoga meM kramazaH pA~ca dina nIvi kare, tatpazcAt chaTheM dina Ayambila kre| isake bAda cha: dina nIvi kare tathA sAtaveM dina Ayambila kre| punaH isI prakAra pA~ca dina nIvi kare tathA chaTeM dina Ayambila kre| gozAlazataka ke uddeza ke pUrva taka, arthAt pandrahaveM dina se lekara cauMtIsaveM dina taka SaSTamayoga kiyA jAtA haiN| solahaveM dina :- solahaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| satrahaveM dina :- satrahaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaTe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ cha:-cha: bAra kre| aThArahaveM dina :- aThArahaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-cha: bAra kre| unnIsaveM dina :- unnIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI tIsare zataka ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kre| yahA~ tRtIya zataka ke yoga meM bhI pA~ca dattiyA~ hotI haiN| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 113 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bIsaveM dina :- bIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA cauthe zataka ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI cauthe zataka ke Adi ke cAra evaM anta ke cAra aise ATha uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kare / - ikkIsaveM dina :- ikkIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI cauthe zataka ke samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra kare / bAIsaveM dina :- bAIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM zataka ke uddeza kI kriyA kare isake sAtha hI pA~caveM zataka ke prathama evaM dvitIya uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ sAta-sAta bAra kare / teIsaveM dina :- teIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA tIsare aura cauthe uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / caubIsaveM dina :- caubIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA pA~caveM aura chaThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / paccIsaveM dina :- paccIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA sAtaveM aura AThaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kare / isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ chaH-chaH bAra kare / chabbIsaveM dina :- chabbIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM aura dasaveM uddezaka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isake sAtha hI pA~caveM zataka ke samuddeza evaM anujJA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 114 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ ATha-ATha bAra taveM aura AThati hI kre| bAkoM ke uddeza, dina evaM anta ke sUtra meM yogavAhI pUrvavat isakI kriyA, dasave, gyArata kI vidhi terahaveM evaM cau chaTeM, sAtaveM aura AThaveM zataka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi pA~caveM zataka kI bhA~ti hI kre| bAIsaveM dina se lekara ekatAlIsaveM dina taka pA~ca se lekara ATha zatakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA pA~ca-pA~ca dinoM se kre| (arthAt pA~ca-pA~ca dina se eka-eka zataka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre|) - bayAlIsaveM dina :- bayAlIsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA naveM zataka ke uddeza kI kriyA kre| isake sAtha hI naveM zataka ke Adi ke satraha evaM anta ke satraha - aise cauMtIsa uddezakoM ke uddeza kI kriyA kre| tatpazcAt naveM zataka tathA usake Adi ke satraha evaM anta ke satraha - aise cauMtIsa uddezakoM ke samuddeza kI kriyA kre| tatpazcAt punaH naveM zataka tathA usake Adi ke satraha evaM anta ke satraha - aise cauMtIsa uddezakoM ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| naveM, dasaveM, gyArahaveM, bArahaveM, terahaveM evaM caudahaveM zataka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi eka jaisI hI hai| ina zatakoM meM kramazaH cauMtIsa, cauMtIsa, bAraha, dasa, dasa evaM dasa uddezaka haiN| ina sabhI zatakoM ke do bhAga karake eka-eka dina eka-eka kAlagrahaNa ke dvArA eka-eka zataka ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| bayAlIsaveM dina se lekara saiMtAlIsaveM dina taka isI vidhi se yogodvahana kI kriyA kre| pratyeka dina isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| __aDtAlIsaveM dina :- ar3atAlIsaveM dina yogavAhI Ayambilatapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA gozAla nAmaka pandrahaveM zataka ke uddeza, samuddeza kI kriyA kre| yadi yogavAhI usI dina gozAlazataka ko par3ha letA hai to, use usI dina usakI anujJA de dete haiM, anyathA dUsare dina bhI Ayambila karake evaM kAlagrahaNa ke dvArA usakI anujJA prApta kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ pahale dina do-do bAra kare tathA dUsare dina eka-eka bAra kre| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 115 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna donoM dina tIna-tIna dattiyA~ grahaNa kare, arthAt do bhojana kI aura eka pAnI, yA do pAnI kI tathA eka bhojana kI / gozAlazataka kI anujJA taka unacAsa dina hote haiM tathA unacAsa hI kAla grahaNa hote haiM / skandhaka uddezaka, camara uddezaka evaM gozAlazataka kI anujJA ho jAne para khamAsamaNAsUtrapUrvakavaMdana, kAlagrahaNa Adi kI kriyA karanA nahIM kalpatA hai / isa kAlAvadhi meM sattara kAloM kA grahaNa hotA hai / mukhavastrikA kI pratilekhanA, dvAdazAvarttavandana, khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana, kAyotsarga Adi kriyAe~ dina meM do-do bAra karate hai / isa prakAra yaha yoga samApta hotA hai / unacAsa dinoM ke pazcAt gozAlazataka kI anujJA ho jAne para aSTama yoga prArambha hotA hai / usameM sAta dina nIvi evaM AThaveM dina Ayambila - isI krama se chaH mAsa taka nitya karate haiN| vartamAna sthaviroM kA yaha mata hai ki aSTamI, caturdazI ke dina Ayambila kare aura zeSa dinoM meM chaH mAsa ke anta taka nIvi kare / gozAlazataka meM tIna dattiyoM kA bhaMga hone para sarvabhagna mAnA jAtA hai / caramendra ke uddezaka ke SaSTaM yoga ke pazcAt aSTama yoga meM vikRti se yukta vyaMjana Adi guru dvArA nirdiSTa kavala parimANa anya yogavAhI kI nIvi ke samAna hI kalpya haiN| ataH "vigaI visajjAvaNatthaM ohaDAvaNatthaM'" kAyotsarga karate haiM / annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM namaskAra maMtra kA cintana kare aura kAyotsarga pUrNa karake namaskAra maMtra bole / vahA~ pahale dina pUrvokta gaNiyoga kI vidhi se vyaMjana Adi grahaNa kare / gozAlazataka kI anujJA ke pazcAt pacAsaveM dina se lekara eka-eka dina eka-eka zataka ke eka-eka kAlagrahaNa dvArA, chabbIsa zatakoM kI pacAsaveM dina se lekara pacahattaraveM dina taka uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| zataka madhyagata uddezaka ke Adhe zatakoM kI Adi saMjJA ke dvArA evaM Adhe zatakoM kI antima saMjJA dvArA uddeza, samuddeza evaM anujJA kI vidhi kre| agara zatakoM meM uddezakoM kI saMkhyA viSama ho, to Adi meM eka uddezaka jyAdA le, arthAt unake samAna do bhAga kare, Adi meM eka uddezaka adhika rkhe| 1 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 116 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna pacAsaveM dina :- pacAsaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA solahaveM zataka ke Adi ke sAta evaM anta ke sAta - aise caudaha uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA bhI usI dina zataka ke sAtha kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| ikyAvanaveM dina :- ikyAvanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA satrahaveM zataka ke Adi ke nau evaM anta ke ATha - aise satraha uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| bAvanaveM dina :- bAvanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA aThArahaveM zataka ke Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| tirapanaveM dina :- tirapanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA unnIsaveM zataka ke Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| cauvanaveM dina :- cauvanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA bIsaveM zataka ke Adi ke pA~ca evaM anta ke pA~ca - aise dasa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre|| pacapanaveM dina :- pacapanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA ikkIsaveM zataka ke Adi ke cAlIsa evaM anta ke cAlIsa - aise assI uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| chappanaveM dina :- chappanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA bAIsaveM zataka ke Adi ke tIsa evaM anta ke tIsa - aise sATha uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 17 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sattAvanaveM dina :- sattAvanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA teIsaveM zataka ke Adi ke paccIsa evaM anta ke paccIsa - aise pacAsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| aTThAvanaveM dina :- aTThAvanaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA caubIsaveM zataka ke Adi ke bAraha evaM anta ke bAraha - aise caubIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| unasaThaveM dina :- unasaThaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA paccIsaveM zataka ke Adi ke chaH evaM anta ke cha: - aise bAraha uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| sATha se lekara causaThaveM dina taka pA~ca kAla kA grahaNa kre| chabbIsaveM bandhizataka, sattAIsaveM karAMzukazataka, aTThAIsaveM karmasamArjanazataka, unatIsaveM karmaprasthApanazataka tathA tIsaveM samavasaraNazataka - ina pA~coM zatakoM meM jo gyAraha-gyAraha uddezaka haiM, una uddezakoM ke do bhAga karake unake uddeza, samuddeza evaM anujJA kA kriyA kare, arthAt Adi meM cha:-chaH uddezakoM kI tathA anta meM pA~ca-pA~ca uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| paiMsaThaveM dina :- paiMsaThaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA ekatIsaveM upapAtazataka ke Adi ke caudaha evaM anta ke caudaha - aise aTThAIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| chAsaThaveM dina :- chAsaThaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA battIsaveM udvartanazataka ke Adi ke caudaha evaM anta ke caudaha - aise aTThAIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 118 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| sar3asaThaveM dina :- sar3asaThaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA taiMtIsaveM ekendriya mahAjyotsnAzataka jisameM bAraha zreNi (upa) zataka tathA eka sau caubIsa uddezaka hai, usa zataka ke Adi ke bAsaTha evaM anta ke bAsaTha - aise eka sau caubIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| __ ar3asaThaveM dina :- ar3asaThaveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA cautIsaveM zataka jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke bAsaTha evaM anta ke bAsaTha - aise eka sau caubIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| unahattaraveM dina :- unahattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA paiMtIsaveM ekendriyamahAjyotsnAzataka jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke chAsaTha evaM anta ke chAsaTha - aise eka sau battIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| - sattaraveM dina :- sattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA chattIsaveM dvIndriyamahAjyotsnAzataka, jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke chAsaTha evaM anta ke chAsaTha - aise eka sau battIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| ikahattaraveM dina :- ikahattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA saiMtIsaveM trIndriya mahAjyotsnA zataka jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke chAsaTha evaM anta ke chAsaTha - aise eka sau battIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| bahattaraveM dina :- bahattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA ar3atIsaveM caturIndriya mahAjyotsnA zataka jisameM bAraha aise eka __bahattaraveM dinAgavAhI pUrvavat sabhI evaM anujJA kI Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 119 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna upazataka haiM, usake Adi ke chAsaTha evaM anta ke chAsaTha - aise eka sau battIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| tihattaraveM dina :- tihattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA unacAlIsaveM asaMjJipaMcendrizataka jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke chAsaTha evaM anta ke chAsaTha - aise eka sau battIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| cauhattaraveM dina :- cauhattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA cAlIsaveM saMjJipaMcendriya mahAjyotsnA zataka, jisameM bAraha upazataka haiM, usake Adi ke eka sau solaha evaM anta ke eka sau pandraha - aise do sau ekattIsa uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| pacahattaraveM dina :- pacahattaraveM dina yogavAhI eka kAla kA grahaNa kare tathA ikatAlIsaveM rAzijyotsnAzataka ke Adi ke aTThAnaveM evaM anta ke aTThAnaveM - aise eka sau chAnaveM uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ nau-nau bAra kre| chihattaraveM dina :- chihattaraveM dina yogavAhI Ayambila-tapa evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA bhagavatIsUtra ke samuddeza kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| satahattaraveM dina :- satahattaraveM dina yogavAhI Ayambila-tapa, naMdIkriyA evaM eka kAla kA grahaNa kare tathA bhagavatIsUtra ke anujJA kI kriyA kre| isakI kriyAvidhi meM yogavAhI pUrvavat sabhI kriyAe~ eka-eka bAra kre| ye saMgrahaNI kI gAthAe~ haiM, jinakA bhAvArtha nimnAnusAra hai - bhagavatIsUtra ke prathama se lekara AThaveM zataka taka pratyeka zataka meM dasa-dasa uddezaka haiN| naveM aura dasaveM zataka meM cauMtIsa-cauMtIsa uddezaka haiN| gyArahaveM zataka meM bAraha uddezaka haiN| phira eka kA kriyAvidhi madina :- satahakara tathA bhApUrvavat / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 120 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna 1 terahaveM, caudahaveM aura pandrahaveM ina tIna zatakoM meM dasa-dasa uddezaka haiN| pandrahaveM zataka meM eka bhI uddezaka nahIM hai, mAtra pUrA eka hI zataka hai, isakA tAtparya yaha hai ki ATha zatakoM meM kramazaH dasa-dasa uddezaka haiN| dUsare zataka ke prathama uddezaka meM skaMdaka aura tIsare zataka ke dUsare uddezaka meM camara kA ullekha hai| isI prakAra pandrahaveM zataka meM gozAlaka kA ullekha hai / isameM paiMtIsa datti hotI haiM, yaha saba bhakta pAna sahita hotI haiM / "pAraNa dugeNa hoI anunavaNa" pAraNe meM datti kI vRddhi hotI hai, kabhI nahIM hotI hai ( ? ) / skaMdha Adi uddezakoM kI vidhi evaM anubhAga kA aba kramapUrvaka varNana hai / tRtIya zataka ke dvitIya caramendra nAmaka yoga meM SaSTha yoga hotA hai / isake yoga meM utsarga-mArga meM vigaI kA tyAga karanA cAhie / gozAlakazataka kI anujJA ke lie aSTamayoga hotA hai / solahaveM zataka meM caudaha uddezaka haiM, satrahaveM zataka meM satraha uddezaka haiN| aThArahaveM, unnIsaveM aura bIsaveM - ina tInoM zatakoM meM dasa-dasa uddezaka haiN| ikkIsaveM zataka meM assI uddezaka haiN| bAIsaveM zataka meM sATha uddezaka haiM / teIsaveM zataka meM pacAsa uddezaka haiN| caubIsaveM zataka meM caubIsa uddezaka haiM / paccIsaveM zataka meM bAraha uddezaka haiM / chabbIsaveM zataka se lekara tIsa taka ke pA~ca zatakoM meM gyAraha - gyAraha uddezaka haiN| ekatIsaveM aura battIsaveM zataka meM aTThAIsa aTThAIsa uddezaka haiM / taiMtIsaveM aura cauMtIsaveM zataka meM eka sau caubIsa uddezaka haiN| isake pazcAt paiMtIsaveM zataka se lekara unacAlIsa taka ke zatakoM meM eka sau battIsa - eka sau battIsa uddezaka haiM / cAlIsaveM zataka meM do sau ekatIsa uddezaka haiM / antima ekatAlIsaveM zataka meM eka sau chiyAnaveM uddezaka haiM / camara uddezaka kI anujJA hetu pandraha dina taka pandraha kAla kA grahaNa kre| isake bAda SaSTama yoga hotA hai| isameM pA~ca nIvi aura chaTheM dina Ayambila hotA hai| isa prakAra bhagavatIsUtra ke yoga meM caudahaveM zataka taka unapacAsa dina hote haiM, aura utane hI kAla kA grahaNa hotA hai| tatpazcAt aSTama yoga hotA hai, jisameM ATha dina taka niruddha (pratyAkhyAna) karanA hotA hai| vartamAna samAcArI ke anusAra gozAlaka zataka ke yoga meM aSTamI, caturdazI ke dina Ayambila karate haiM / mahAnizIthasUtra ke prathama adhyayana meM mAtra adhyayana hotA hai, dUsare - Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 121 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna adhyayana meM nau uddezaka, tIsare evaM cauthe adhyayana meM solaha, pA~caveM adhyayana meM bAraha, chaTeM adhyayana meM cAra, sAtaveM adhyayana meM chaH tathA AThaveM adhyayana meM bIsa uddezaka haiN| mahAnizItha sUtra ke ATha adhyayanoM meM kula tiyAsI (83) uddezaka haiN| isa prakAra paMcama aMga vivAhaprajJapti ke yoga meM satahattara (77) dina aura satahattara kAlagrahaNa karake pUrNa karate haiN| zeSa eka sau nau dina sUtra kI vAcanA Adi kAla grahaNa, vandana, khamAsamaNA, kAyotsarga Adi kriyA ke binA hI hotI hai, arthAt uktamAna saMghaTTa, nIvi ke pratyAkhyAna hote haiM, kintu mukhavastrikA kI pratilekhanA, dvAdazAvarta Adi kriyAoM ke binA hI vAcana karate hai| gozAlazataka meM aSTamI evaM caturdazI ke dina Ayambila kare tathA zeSa dinoM meM nIvi kre| isa prakAra chaH mAsa tathA chaH dina taka (186 dina taka) kriyAvidhi kre| unacAsa dina ke bAda eka sau chiyAsI dinoM taka AyuktapAnaka kA grahaNa kre| bhagavatI ke yoga meM sabhI jagaha eka sau chiyAsI dina kA hI ullekha milatA hai| kAlikasUtra ke yogoM meM saMghaTTa nizcita rUpa se hotA hai| yaha bhagavatIsUtra ke gaNiyoga kI vidhi hai| isameM chaH mAsa chaH dina, arthAt eka sau chiyAsI dina, satahattara kAlagrahaNa evaM do bAra naMdIkriyA hotI hai| yaha kAlika-AgAr3ha yoga hai| yahA~ sabhI yogoM meM adhyayana, varga yA zataka ke uddeza, samuddeza ke bAda unake adhyayanoM yA uddezakoM ke uddeza, samuddeza evaM anujJA kI kriyA kI jAtI hai| yaha vidhi hamAre pUrva guru siddhAntasAgara ke pAragAmI pUjyapAda zrIjagatilakasUri ke uddeza ke AdhAra para batAI gaI hai, hamArI samAcArI evaM guru-paramparA meM uddezakoM evaM adhyayanoM kI anujJA ke bAda hI varga, adhyayana evaM zataka Adi kI anujJA dI jAtI hai| uttama syAdvAda siddhAMta para AdhArita jinamata meM donoM meM hI koI doSa nahIM hai, ataH apane guru ke saMpradAya kI vidhi ko pramANa mAnakara usake anusAra kriyA karanA caahie| yogodvahana karate samaya kSaya aura vRddhi tithi meM udaya kI tithi hI grAhya hotI hai| saMghaTTa uktamAna, kAlagrahaNa, svAdhyAya, pratikramaNa, pratyAkhyAna Adi kriyA kA bhaMga hone para, yogodvahana ke bIca roga utpanna hone para, akAla meM mala kA utsarga Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 122 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna karane para tathA deza para vipatti Ane kI dazA meM palAyana karane para Adi viSama paristhitiyoM ke kAraNa dinoM kA bhaMga hotA hai| isa prakAra yogodvahana meM dinoM kA bhaMga hone para unheM usI vidhi se pUrNa karanA caahie| yogodvahana ke dinoM kI saMkhyA isa prakAra hai - . AvazyakasUtra ke yoga meM ATha dina, dazavaikAlikasUtra ke yoga meM pandraha dina, maNDalIpraveza ke yoga meM sAta dina, uttarAdhyayanasUtra ke yoga meM aTThAIsa dina, AcArAMgasUtra ke yoga meM pacAsa dina, sthAnAMgasUtra ke yoga meM aThAraha dina, samavAyAMga sUtra ke yoga meM tIna dina, nizIthasUtra ke yoga meM dasa dina, kalpa-vyavahAra evaM dazAzrutaskandha ke yoga meM bIsa dina, sUtrakRtAMgasUtra ke yoga meM tIsa dina, bhagavatI aMga ke yoga meM eka sau chiyAsI dina, jJAtAdharmakathAsUtra ke yoga meM taiMtIsa dina, upAsakadazAMga ke yoga meM bIsa dina', nirayAvalikA upAMga ke yoga meM sAta dina, antakRtadazAMga ke yoga meM bAraha dina, anuttaropapAtikadazAMga ke yoga meM sAta dina, aupapAtikasUtra ke yoga meM tIna dina, rAjapraznIyasUtra ke yoga meM tIna dina, jIvAjIvAbhigamasUtra ke yoga meM tIna dina, prajJApanAsUtra ke yoga meM tIna dina, sUryaprajJapti, jambUdvIpaprajJapti evaM candraprajJapti ke yoga meM bhI tIna-tIna dina, praznavyAkaraNasUtra ke yoga meM caudaha dina, vipAkazruta ke yoga meM caubIsa dina, mahAnizIthasUtra ke yoga meM paiMtAlIsa dina, jItakalpa ke yoga meM eka dina, paMcakalpa ke yoga meM eka dina - isa prakAra kula pA~ca sau ikasaTha dina hote haiN| inakI mAsa-gaNanA karane para aThAraha mAsa ikkIsa dina hote haiM - yaha sabhI yogoM ke dina evaM mAsa kI saMkhyA hai| isa prakAra AcArya zrIvardhamAnasUri viracita AcAradinakara ke yatidharma ke uttarAyaNa meM yogodvahana kIrtana nAmaka yaha ikkIsavA~ udaya samApta hotA hai| ----00------- - - - - - - - 1. pUrva meM upAsakadazAMga ke yogodvahana kI vidhi meM yoga ke kula dina caudaha batAe gae haiN| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 123 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // bAIsavA~ udaya // vAcanA-grahaNa kI vidhi vAcanA-grahaNa kI vidhi meM - gurubhakta, kSamAvAn, kRtayogI, niroga, prajJAvAn, zuddha buddhi ke ATha prakAra ke guNoM se yukta, vinIta, zAstra kA rAgI, nidrA-Alasya Adi ko jItane vAlA, viSayecchA evaM sabhI avarodhoM kA tyAgI, yati ke AcAra ko jAnane vAlA tathA hamezA IrSyA Adi se rahita mana vAlA - isa prakAra kA muni siddhAnta ke adhyayana ke lie ati uttama pAtra mAnA gayA hai| uparyukta lakSaNa vAcanA grahaNa karane yogya muni ke lakSaNa haiN| guru ke lakSaNa pUrva meM yogodvahana nAmaka adhikAra meM kahe gae anusAra hI haiN| adhyayana (vAcanA) sAmagrI ke lakSaNa isa prakAra haiM : "yogodvahana ke yogya sahAyaka tathA yoga ke lie upayukta samaya (kAla), pracura mAtrA meM pustaka-saMpatti, arthAt jJAna-bhaMDAra; AhAra-pAnI kI sulabhatA, kAlagrahaNa, adhyayana ke yogya vighnarahita kSetra, lekhanI, syAhI kA pAtra (davAta), zubhazayyA evaM aasn|" yaha vAcanA-sAmagrI kA vivaraNa hai| isa prakAra yoga kI vidhi meM dRr3ha yoga vAlA muni vidhi ke anusAra prabhAtakAla grahaNa kara, svAdhyAya kA prasthAna kre| phira guru ke pAsa jAkara gamanAgamana kriyA meM lage doSoM kA pratikramaNa kare, arthAt unakI AlocanA kre| phira anuyoga kI mukhavastrikA kA pratilekhana karake guru ko dvAdazAvarta vandana kre| usake bAda khamAsamaNAsUtrapUrvaka guru ko vaMdana kara nivedana kare - "he bhagavan ! anuyoga (naMdI Adi AgamoM kA sUtra-artha pratipAdana karane kI vidhi), arthAt adhyayana kA kArya AraMbha kraaeN|" guru kahe - "maiM Arambha karavAtA huuN|" punaH ziSya khamAsamaNApUrvaka vaMdana kara kahe - "anuyoga ke ArambhArtha maiM kAyotsarga karatA huuN|" yaha kahakara evaM annatthasUtra bolakara vaha kAyotsarga kre| kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA ciMtana kre| kAyotsarga pUrNa karake namaskAramaMtra bole| phira guru ke Age sukhAsana meM baiThakara, mukha ko mukhavastrikA se alaMkRta kara, pustaka dekhakara yA guru ke vacanoM kA anukaraNa kara gIta Adi doSa Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna se rahita hokara madhura svara se siddhAMta kA vAcana kare / yahA~ vAcanA lene para paripATI vAcanA, arthAt Avartana karanA yogya hai / arthagrahaNa tathA TIkA - cUrNi Adi ke vyAkhyAna ke bIca kAlagrahaNa Adi kI kriyA kA bhI varjana hotA hai / sarva prathama dazavaikAlikasUtra kI vAcanA de / phira Avazyaka, uttarAdhyayana, AcArAMga sUtra kI vAcanA deN| zeSa AgamoM kI vAcanA adhyetA kI rUci ke anusAra yathAyogya krama yA utkrama se de / 124 vAcanA dene ke bAda guru ke sAtha svAdhyAya - prasthApanA kare / phira "anuyoga ke ( arthAt sUtra artha kA pratipAdana karate samaya lage doSoM ke) pratikramaNArtha meM kAyotsarga karatA hU~" aisA kahakara evaM annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare, kAyotsarga meM namaskAra maMtra kA cintana kare / kAyotsarga pUrNa karake namaskAra maMtra bole, vAcanAkrama meM vAcanA karate hue saMghaTTa aura Ayambila Adi kucha bhI na kareM / sAdhu ko hamezA isa prakAra kI dinacaryA karanI cAhie / vAcanA grahaNa karane taka pratidina prabhAta kAlagrahaNa, svAdhyAya- prasthApana donoM kA anuyoga evaM kAyotsarga kare / isa prakAra AcArya zrI vardhamAnasUrikRta AcAradinakara meM yatidharma ke uttarAyaNa meM vAcanAgrahaNa kIrtana nAmaka yaha bAIsavA~ udaya samApta hotA hai / - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga- - 2) - 125 // teIsavA~ udaya // vAcanAnujJA-vidhi jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna vAcanA- anujJA dvArA vAcanAcArya pada para sthApanA kI vidhi isa prakAra se hai 'kRtayogI', arthAt jisane yoga kiyA huA ho, gItArtha ho, vAcanA dene meM samartha ho aura adhyApaka ke sabhI guNoM se yukta ho, aise lakSaNoM vAlA muni vAcanAcArya pada ke yogya hotA hai / AcArya apane ziSya ko nimna vidhi se vAcanAcArya ke pada para ArUr3ha karate haiM / padasthApanA kA yoga hone para AcArya zubha tithi, vAra, nakSatra evaM lagna meM viziSTa veza ko dhAraNa kie hue guru apane ziSya ko, jisane loca evaM Ayambila kiyA huA hai, apane pAsa bulAe / tatpazcAt upasthApana kI bhA~ti samavasaraNa Adi kI racanA kraaeN| phira ziSya se samavasaraNa kI tIna pradakSiNA dilavAe / tatpazcAt ziSya guru ke samakSa khamAsamaNAsUtra - pUrvaka vaMdana karake kahe -"yadi ApakI icchA ho, to Apa vAcanA kI anujJA hetu evaM naMdIvidhi karane ke lie mujha para vAsakSepa kare evaM caityavaMdana kraaeN|" phira donoM hI pUrva kI bhA~ti varddhamAnastuti dvArA caityavaMdana kare / zrutadevatA, zAntidevatA, kSetradevatA, bhuvanadevatA, zAsanadevatA, vaiyAvRttyakaradevatA kA kAyotsarga kare evaM pUrvavat stuti kare / phira zakrastava kA pATha kare / tatpazcAt arhaNAdistotra evaM "jayavIyarAya jagaguru " sUtra kI gAthA boleM / mukhavastrikA kI pratilekhanA karake guru ko dvAdazAvarttapUrvaka vandana kre| phira ziSya khamAsamaNAsUtra pUrvaka vaMdana karake kahe - " Apa apanI icchAnusAra mujhe vAcanA dene, tapa-vidhAna karAne evaM dizA kI anujJA kI anumati (Adeza) deN|" guru kahe "maiM anumati (Adeza) detA hU~ / " zeSa chaH bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karanA Adi sabhI vidhi-vidhAna pUrvavat kare / usake bAda guru - ' dizA kI anujJA kA tAtparya vihAra kI dizA hI honA cAhie / aura ziSya " vAcanA - dAna, tapa kI anumati evaM dizA kI anujJA kI anumati (Adeza) dene evaM grahaNa karane ke lie maiM kAyotsarga karatA Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna hU~"- yaha kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kre| kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava boleN| phira guru ziSya ke kAna meM vAsakSepapUrvaka sarvaavadhi se lekara madhyagatalabdhi taka ke cAroM padoM ko chor3akara tIna bAra varddhamAnavidyA maMtra deN| ziSya use samyak rUpa se avadhAraNa kare, arthAt grahaNa kre| phira guru ziSya ke sira para vAsakSepa karate hue kahe - "tumheM vAcanAcArya-pada pradAna kiyA jAtA hai| vAcanA dene, tapa karavAne tathA dizA kI anujJA ke vidhi-vidhAna karavAne kI maiM anumati detA huuN|" phira eka bAra laghu naMdI kA pATha bole| laghu naMdI bolane ke bAda anta meM guru punaH kahe - "ise punaH par3hAne ke lie, amuka sAdhu ko vAcanAdAna Adi kI anujJA evaM naMdIkriyA hotI hai|" yaha bolakara guru ziSya ke sira para vAsakSepa kre| isake bAda guru/AcArya varddhamAna-vidyA dvArA vAsakSepa cUrNa ko abhimaMtrita kare tathA use sAdhu-sAdhviyoM ko de| "amuka muni vAcanAcArya hue" - guru ke sAtha sabhI yaha ghoSaNA kara vAcanAcArya ke sira para vAsakSepa kre| tatpazcAt vAcanAcArya guru ke sAtha samavasaraNa kI tIna pradakSiNA kre| phira mAtra guru samavasaraNa kI tIna pradakSiNA kre| tadanantara vAcanAcArya eka kambala para baiThakara dezanA de| phira pUre saMgha evaM gaccha ke sAmane AcArya yA guru kahe - "amuka vAcanAcArya ko vratAropaNa karAne, naMdI karAne, yogodvahana karAne, vAcanA dene, tapovidhAna karAne, dizA (vihAra) Adi kI anujJA dene, zrAvakoM ko vratAropaNa karAne, ArAdhanA karAne, sAdhu aura zrAvakoM ke karane yogya pratiSThA vidhi karAne, zAntika evaM pauSTika karma karAne kI anujJA (anumati) detA huuN|" phira padasthApanA ke bAda usa vAcanAcArya ko maMtra kI ArAdhanA ke lie valaya se yukta varddhamAna-vidyApaTa de| vAcanAcArya "icchaMti" - yaha kahakara usa paTTa ko grahaNa kre| phira vAcanAcArya guru evaM jyeSTha sAdhuoM ko vandana kre| ___ yaha vAcanAcArya-pada pradAna karane kI vidhi hai| isa avasara para usa rAjya ke rAjA, yuvarAja, maMtrI, senApati evaM zreSThi zrAvakavarga milakara mahotsava karate haiN| sAmAnya sAdhu ko gaNa ke netRtva kI Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 127 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anujJA dene kI bhI yahI vidhi hai, kintu gaNanAyaka pada dete samaya guru dvArA "vAcanAcArya hue" - yaha nahIM bolA jAtA hai| naMdIpATha, varddhamAnavidyA- maMtra pradAna, paTa-dAna aura Asana-dAna kI kriyA bhI nahIM hotI hai| gaNanAyaka kA uttama pada bhI AcArya ke samAna guNoM se yukta muni ko hI diyA jAtA hai| isa prakAra AcArya zrI vardhamAnasUrikRta AcAradinakara nAmaka graMtha meM yatidharma ke uttarAyaNa meM vAcanAnujJA kIrtana nAmaka yaha teIsavA~ udaya pUrNa hotA hai| --------00--------- Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 128 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // caubIsavA~ udaya // upAdhyAya padasthApana-vidhi upAdhyAya padasthApana kI vidhi AcArya padasthApanA-vidhi kI bhA~ti hI hai| yahA~ itanA vizeSa hai ki upAdhyAya padasthApanA meM akSamuSTi, valaya Adi nahIM hote hai aura guru-vandana bhI nahIM karate haiN| kAlagrahaNa kI vidhi, bRhatnandI-pATha aura yava Adi kA bhI vapana nahIM kiyA jAtA hai, kintu tIna bAra laghunaMdI kA pATha bolA jAtA hai| caukora, arthAt cAra dvAra vAlA varddhamAna vidyApaTa pradAna karate haiM tathA sampUrNa varddhamAna vidyA kA uddeza dete haiN| sAdhu kI upAdhyAya padasthApanA kI zeSa vidhi prAcIna zAstroM meM varNita AcArya padasthApana kI vidhi ke samAna hI hai| isa prakAra AcArya zrIvarddhamAnasUrikRta AcAradinakara meM yatidharma ke uttarAyaNa meM upAdhyAya padasthApana kIrtana nAmaka yaha caubIsavA~ udaya samApta hotA hai| -------00---- Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 129 129 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // paccIsavA~ udaya // AcArya padasthApana-vidhi dIkSA aura AcAryAdi padasthApana-vidhi meM mUla, punarvasu, svAti, anurAdhA, hasta, zravaNa, rohiNI, mArgazIrSa evaM uttarAtraya nakSatra zubha mAne gae haiN| lattAdi sapta doSoM se rahita ina nakSatroM meM tathA zubha varSa, mAsa, dina aura lagna meM AcArya padasthApana kI vidhi kre| padasthApanA ke lagna meM grahoM kI yuti dIkSA ke samAna hI dekheM tathA varSa, mAsa, dina, nakSatra Adi kI zuddhi kA vicAra vivAha ke samAna kre| AcArya pada ke yogya muni ke lakSaNa isa prakAra haiM - vaha chattIsa guNoM se yukta, rUpavAn evaM akhaNDita aMgopAMga vAlA ho, sAtha hI sarva vidyAoM meM nipuNa ho, kRtayogI ho, dvAdazAMgI kA paripUrNa rUpa se samyak jJAna ho, zUravIra, dayAlu, dhIra, gaMbhIra aura madhurabhASI ho, manohara Arya deza meM utpanna evaM brAhmaNa, kSatriya yA vaizya - ina tIna vargoM meM janmA haA ho, mAtA-pitA donoM ke kala se vizuddha ho, krodhAdi kaSAyoM evaM indriyoM ko jItane vAlA ho, vinIta ho, dezakAla aura paristhiti ko samajhane vAlA ho, sva-para zAstra kA jJAtA ho, pratibhA sampanna, vidvAna evaM tapakarma meM sadA rata rahane vAlA ho, nirdeza dene meM bahuta kuzala ho, puruSa kI bahattara kalAoM evaM SaDbhASAoM kA jJAtA ho| sabhI dezoM kI bhASAoM ko samajhane tathA bolane meM samartha ho, caudaha laukika vidyAoM meM pAraMgata ho, saumya (zAnta) tathA kSamAvAn ho, sarva maMtrAdi ko jAnane vAlA tathA paristhiti vizeSa meM unakA prayoga karane meM samartha ho; sadAcArI, kRtajJa, spaSTavaktA (niSkapaTI), lajjAvAn aura nItivAn ho, aSTAMgayoga kI sAdhanA karane vAlA ho| ina guNoM se yukta utkRSTa muni AcArya pada ke yogya hotA hai| Agama meM bhI kahA gayA hai -"AcArya rUpavAn (zreSTha cAritra vAlA), yugapradhAna, arthAt deza-kAla evaM paristhitiyoM ke jJAtA, AgamajJa, madhuravaktA, gaMbhIra, buddhimAna aura sanmArga kA uddeza dene vAle hote haiN|" Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna isa prakAra sarvaprathama AcArya pada ke yogya muni ke lakSaNa batAe gae haiN| aba AcArya pada ke ayogya muni ke lakSaNa isa prakAra se haiM AcAradinakara (bhAga - 2) paMcAcAra se rahita, krUra svabhAva vAlA, kaTubhASI, kurUpa, vikalAMga, anArya deza meM utpanna, jAti evaM kula se hIna, abhimAnI, prazAsana karane meM akuzala, vikathA karane vAlA, IrSyAlu, sAMsArika viSaya bhogoM meM anurakta, logoM se dveSa karane vAlA, kAyara, nirguNa, aparipakva, prakRti se duSTa Adi doSoM se yukta sAdhu AcArya pada ke yogya nahIM hotA hai / Agama meM bhI kahA gayA hai - "hAtha, pAMva, kAna, nAka, hoTharahita, vAmana, vaDabha, kubja, paMgu, lUlA aura kANA ye vyakti dIkSA ke ayogya haiN| dIkSA lene ke bAda bhI yadi koI vikalAMga ho jAtA hai, to use AcArya pada nahIM diyA jAtA hai / yadi AcArya vikalAMga ho jAe, to unake sthAna para yogya ziSya ko AcArya pada dekara vikalAMga AcArya ko curAe hue mahiSa kI taraha gupta sthAna meM rakhA jAtA hai / " uparyukta varNita lakSaNa AcArya pada ke ayogya vyakti ke lakSaNa haiN| kahA bhI gayA hai - " kSINa bala vAlA, vaDabha, kUbar3A muni AcArya pada ke yogya nahIM hotA hai / " - pUrva meM batAe gae guNoM se yukta pAtra milane para hI use AcArya pada para sthApita kiyA jAtA hai| isakI vidhi yaha hai sarvaprathama vedikA banAnA, yava Adi kA vapana karanA, AratI mahotsava karanA, binA kisI pratibandha ke vipuladAna denA, bhojana pradAna karanA, amAri kI ghoSaNA karavAnA, yAcakoM ko saMtuSTa karanA Adi ye saba kArya zrAvakoM dvArA kie jAte haiM / yaha lokavyavahAra hai / padasthApanA ke bAda bhI zrAvakoM dvArA sAdharmika vAtsalya tathA saMgha kI pUjA Adi kArya kie jAte haiN| ye sabhI kArya ( zAsana) zobhA ke nimitta evaM zrAvakoM ke puNya kA varddhana karane ke lie kie jAte haiN| AcArya pada para sthApana kI mUla vidhi to nimnAnusAra hai lagna - divasa kI pUrva saMdhyA ke samaya guru dasiyoM se yukta, arthAt binA sile hue AcArya ke veSa ko talavAra se aMkita DhAla ke madhya meM rakhakara gaNividyA ke dvArA use abhimaMtrita kare aura rAtri meM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 131 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna eka sthAna para rakha de| zrAvakagaNa usa veza ke samIpa gIta, vAdya Adi mahotsava dvArA rAtri-jAgaraNa kre| lagna ke dina kezaluMcana kie hue bhAvI AcArya brahmamuhUrta meM uThakara kAlagrahaNa kare aura svAdhyAya prasthApana kre| isa sthAna para (ziSya) bhagavan (guru) ke samakSa karane yogya kArya kA uccAraNa karate haiM aura patra ke andara likhate haiM tathA siMha-Asana ke samAna hI Asana kI sthApanA karate haiN| phira AcArya muhUrta (lagna) kA samaya nikaTa Ane para pratilekhita bhUmi para kambala Adi kI pratilekhanA karake do Asana bichAe aura usa Asana kA sparza karake kahe - "yaha sthApanAcArya ke yogya hai|" taba usa para sthApanAcArya (akSayagranthi) kI sthApanA kare aura dUsare Asana para svayaM baitthe| phira mAtra colapaTTA, mukhavastrikA, rajoharaNa ko dhAraNa kie hue bhAvI AcArya guru ke Age khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! maiM prabhAtakAla pravedita karUM ?" guru kahe - "pravedita kro|" punaH ziSya khamAsamaNAsUtra pUrvaka vandana karake kahe -"he bhagavan ! prabhAtakAla ko pravedita kare". guru kahe - "guru-paramparA se prApta sUtra, artha evaM sUtrArtha dvArA mahAvratarUpI guNoM kA varddhana karate hue saMsAra-sAgara pAra kro|" phira ziSya (bhAvI AcArya) guru ke Age vandana karake, mukhavastrikA kI pratilekhanA kre| tatpazcAt guru aura ziSya - donoM hI sthApanAcArya ke Age dvAdazAvatapUrvaka vandana kare, phira bhAvI AcArya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana karake kahe - "he bhagavan ! maiM svAdhyAya karUM ?" phira guru evaM ziSya pUrvavat svAdhyAya prasthApana kre| phira donoM hI "svAdhyAya karaNArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM namaskAramaMtra kA cintana kre| phira kAyotsarga pUrNa karake donoM hI hAthoM ko Upara kI ora lekara caturviMzatistava bolakara "dhammo maMgala" se lekara "saMjame suTThi appANaM" taka kI sattaraha gAthAoM kA. mauna pUrvaka svAdhyAya kreN| punaH mukhavastrikA kI pratilekhanA karake sthApanAcArya ko vandana kreN| aba khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake ziSya kahatA hai -"svAdhyAya pravedita kareM" punaH mukhavastrikA kI pratilekhanA karake vandana karatA hai| phira guru apane pATa para baiThatA hai| ziSya zeSa svAdhyAya vidhipUrvaka pUrNa kre| phira caitya meM, yA vizuddha Age vandana ke donoM hI sthamAsamaNAsUtrapala evaM ziSya prAyotsarga karatA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 132 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna pauSadhazAlA meM, yA tIrtha meM, yA manohara udyAna meM samavasaraNa kI sthApanA kraae| bhAvI AcArya usa samavasaraNa kI tIna pradakSiNA kre| akSapoTTalikA' ko sUrimaMtra se caMdana (zrIkhaNDa) kapUra Adi dvArA evaM granthi se abhimaMtrita kre| akSapoTTalikA-valaya, yaMtra- sthApanA pratiSThA-vidhi evaM kalpanA-vidhi pratiSThA adhikAra meM kahI gaI haiN| phira guru Asana se uThakara khar3A hotA hai| tatpazcAt ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahatA hai - "he bhagavan ! ApakI icchA ho, to Apa mujhe dravya, guNa, paryAya dvArA anuyoga ke jJApanArtha naMdI karane ke lie vAsakSepa kare evaM caityavaMdana kraaeN|" guru caMdana, kastUrI, kAlAguru, kuMkuma Adi se nirmita sugandhita cUrNa (vAsakSepa) ko sUrimaMtra dvArA abhimaMtrita karatA hai| vAsakSepa ko nimna solaha mudrAoM dvArA abhimaMtrita kiyA jAtA hai - 1. parameSThImudrA 2. kAmadhenumudrA 3. garur3amudrA 4. ArAtrikamudrA 5. saubhAgyamudrA 6. gaNadharamudrA 7. aMjalimudrA 8. muktAsuktimudrA 6. yathAjAtamudrA 10. vajramudrA 11.mudgaramudrA 12. yonimudrA 13. snAnamudrA 14. chatramudrA 15. samAdhAnamudrA 16. klpvRkssmudraa| ina mudrAoM ko dhAraNa kara sUrimaMtra dvArA abhimaMtrita vAsakSepa (sugandhita cUrNa) ko bhAvI AcArya ke sira para DAlate haiN| phira guru dAe~ hAtha kI ora evaM ziSya bAe~ hAtha kI ora sthita hokara varddhamAna-stutiyoM dvArA caityavaMdana karate haiN| tatpazcAt zruta-devatA, zAntidevatA, kSetradevatA, bhuvanadevatA, zAsanadevatA aura vaiyAvRttyakara devatA kI stuti pUrva meM kahe gae anusAra karate haiN| phira zakrastava, arhaNAdi stotra evaM jayavIyarAya kI gAthAe~ -------- 1. sthApanAcArya jI kI pottlii| bolate haiN| tatpazcAt ziSya mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvatapUrvaka vandana kre| phira donoM hI "anuyoga prAraMbha karane ke nimitta maiM kAyotsarga karatA hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA ciMtana kare evaM kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava boleN| phira khar3e hokara Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 133 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AcArya yA bhAvI AcArya yA gItArtha, kRtayogI yA anya sAdhu tIna bAra namaskAra-maMtra par3hakara mukhAgra yA pustaka dekhakara saptazatI naMdI kA pATha par3hatA hai| bhAvI AcArya mukha ko mukhavastrikA se AcchAdita karake ekacitta hokara sunatA hai / naMdI samApta hone para sugandhita cUrNa ko abhimaMtrita karate haiN| phira use tIrthaMkara paramAtmA (pratimA) ke caraNa se spRSTa karate haiM aura caturvidha saMgha ko vaha sugandhita cUrNa evaM akSata dete haiN| tatpazcAt ziSya khamAsamaNA sUtrapUrvaka vaMdana karake kahatA hai " ApakI icchA ho, to Apa mujhe anuyoga kI AjJA pradAna kre|" guru kahe - " guru- paramparA se prApta dravya, guNa aura paryAya se yukta anuyoga kI maiM tumheM AjJA detA hU~ / " - punaH ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahatA hai - "mujhe AjJA deM, maiM kyA paDhUM ?" guru kahe - " vandana karake pravedana kro| " isake pazcAt punaH ziSya khamAsamaNAsUtra pUrvaka vaMdana karake kahatA hai - " ApakI icchA ho, to Apa mujhe anuyoga kI anujJA deM evaM zikSita kare / " guru kahe - " anuyoga kA samyak rUpa se avadhAraNa karake use dUsaroM ko pratipAdita kro| " punaH ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahatA hai - "Apane jo kahA hai, use sAdhuoM ko prajJapta karane kI anumati deN|" guru kahe - " guru- paramparA se prApta sUtra, artha evaM sUtrArtha dvArA mahAvratarUpI guNoM kA varddhana karate hue saMsAra sAgara se pAra hoo|" phira navInAcArya samavasaraNa aura pUrvAcArya ko tIna pradakSiNA detA hai / tatpazcAt navInAcArya - "anuyoga kI AjJArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare evaM kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole / punaH navInAcArya samavasaraNa evaM guru ko tIna pradakSiNA de aura tIna-tIna bAra khamAsamaNAsUtra se vaMdana kara kAyotsarga kare evaM pradakSiNA de / phira navIna AcArya apane guru kI dAIM bhujA ke pAsa sthita navanirmita Asana para baiThe / lagna-velA ke Ane para guru navInAcArya ke dAeM karNa ko gandha, akSata evaM puSpoM dvArA guru paramparAnusAra pUjita karake sakala Rddhi-siddhi dAyaka, zAzvata, cintAmaNi evaM kalpavRkSa se bhI adhika prabhAvazAlI sUrimaMtra ko navInAcArya ke dAe~ karNa meM tIna bAra bole aura usI samaya gandha Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna evaM akSata se yukta akSapoTTalikA ko unake hAtha meM de| ziSya bhI maMtra ko tathA gandha evaM akSata se yukta akSapoTTalikA ko parama Astikya, arthAt ahobhAva se grahaNa kre| phira guru navInAcArya kA usake pUrva nAma se saMbaMdhita, sAta prakAra kI zuddhiyoM se yukta, guru-paramparA ke anurUpa yA devatAoM dvArA upadiSTa nAmakaraNa kre| tatpazcAt saMgha navInAcArya para sugandhita cUrNa ddaale| phira guru apane Asana para baitthe| sarva sAdhuoM ke sAtha guru bhI mukhavastrikA kI pratilekhanA karake AcArya ke pada para virAjita navInAcArya ko vaMdana kre| punaH navInAcArya bhI Asana para virAjita guru ko usI prakAra se vandana kre| samAna pada kI prasiddhi ke lie donoM ko paraspara vaMdana karane meM koI doSa nahIM hai| phira guru navInAcArya se kahe - "vyAkhyAna do|" navInAcArya apane jJAna sAmarthya ke anurUpa naMdI Adi kA vyAkhyAna de| vyAkhyAna ke bAda sAdhu va sAdhviyA~, zrAvaka evaM zrAvikAe~ navInAcArya ko vandana kre| tadanantara navInAcArya guru ke Asana se uThakara svayaM ke Asana para baitthe| guru apane Asana para baiThakara navInAcArya ko hitazikSA de| vaha hitazikSA isa prakAra hai - - "Apa dhanya haiM, Apane vajra se bhI durbheda saMsArarUpI parvata ko dhvasta karane vAle mahAn jina-Agama ko jAna liyA hai| Apako jisa pada para Aropita kiyA gayA hai, vaha sat saMpadA kA eka pada hai, jo loka meM ati uttama hai aura mahApuruSoM dvArA sevita hai| isa saMsAra-sAgara ko pAra karAne vAle bhI dhanya haiM, jo isake pAra gae haiM, ve bhI dhanya haiM aura jo pAra jAte haiM, ve bhI dhanya haiN| bhayAvaha saMsArarUpI vana se pAra karAne meM samartha sabhI sAdhuvRnda Apake zaraNAgata hoN| aneka guNoM ke dhAraka nirmala paramAtma tattva ko prApta karake jo sAMsArika jIvoM ko zaraNa dete haiM, ve bhI dhanya haiN| Apa bhAvaroga se pIr3ita logoM ke lie zreSThabhAva vaidya haiN| Apa sat-saMskAra se yukta jIvoM ko prayatna pUrvaka vimukta karAne vAle haiN| mokSarUpI lakSya ke prati pUrNataH pratibaddha aura nispRhI apramatta logoM ke hita ko dhyAna meM rakhakara guru unheM saMsAra se vimukta karAte haiN| Apa apane pada ke anurUpa muni-AcAra ke kalpa kA nirdhAraNa karake sadA ceSTApUrvaka usakA pratipAdana karane vAle ho|" Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 135 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna phira ziSya-samAna gaNa ke anya muniyoM ko hita zikSA dete hue kahate haiM - "bodhi ko prApta tathA saMsAra ko pAra karAne vAle - aise ina guru kA tyAga tuma kabhI bhI mata krnaa| inake pratikUla AcaraNa kabhI mata karanA, sadaiva anukUla hI AcaraNa karanA, kyoMki isI se hI tumhArA yaha gRhatyAga saphalIbhUta hogA, anyathA tuma lokabandhu bhagavAn kI AjJA kA lopa karane vAle bnoge| usase isaloka aura paraloka - donoM lokoM meM viDambanA hogI aura isase "durAcArI kulavadhU ke nyAyAnusAra" tumhAre kAryoM kI nirbhatsanA hogii| tumheM jIvanaparyanta guru ke pAdamUla kA kabhI bhI tyAga nahIM karanA caahie| ye (navInAcArya) nirmala sadarzana ko prApta jJAna ke bhAjana haiN| zAstra kA vacana hai - "jo sadaiva guru kI sevA karatA hai, vaha niSprakapa cAritra vAlA hotA hai|" tuma bhI dhanya ho, jinhoMne saba duHkhoM ko dUra karane vAle jinavacanoM ko jAna liyA hai| tuma sadAkAla ina navInAcArya ke prati samyak vyavahAra krnaa| yaha samatvayoga (sAdhu jIvana) anya yogoM meM sarvazreSTha yoga hai| jo ise prApta kara letA hai, vaha kaivalya ko prApta karatA hai| saMsAra ke prANiyoM ke lie yaha kevalajJAna kI prApti kA sarvazreSTha hetu hai| saMvega Adi svabhAva vAlA hone se yaha moha para vijaya prApta karAtA hai| lokottama zreSTha jina dvArA pratipAdita yaha uttama mokSamArga hai| loka meM uttama puruSoM dvArA sevita yaha uttama phala ko pradAna karane vAlA hai| jo loga isameM sthira haiM, ve dhanya haiM aura ve bhI dhanya haiM, jo isa mArga para calakara saMsAra-samudra ko pAra karate haiN| samyakdarzana Adi kI sAdhanA dvArA saMsAra- sAgara se pAra hone vAle janma-maraNa ke duHkhoM se bhI pAra ho jAte haiN| janma-maraNa ke duHkha se saMkula AtmA ko trANa dene meM asamartha, aise isa bhavacakra se bhayabhIta jIvoM ko, jo kevalajJAna prApta karake duHkhoM se trANa dilAtA hai, vaha dhanya hai| ajJAna kI bAha ko pakar3ane vAle ke samAna dUsarA koI zatru nahIM hotA hai| yaha samyak darzana Adi mokSa-mArgarUpI bhAvavaidya unako bhI isa bAha se chur3AtA hai| he samyagdarzana ! tU niviDa saMsArarUpI duHkha se mukta karAne vAlA bhAvavaidya hai| maiM prayatnapUrvaka terI zaraNa ko prApta hotA huuN| he samyagdarzana ! tU dUsaroM kA hita karane meM sadaiva Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 136 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tatpara apramattajanoM ko saMsAra sukha pradAna karane vAlA tathA mokSa sukha pradAna karane vAlA hai / ( he samyagdarzana ! tU parahita karane meM sadaiva tatpara apramattajanoM ko pramoda detA hai aura isa prakAra tU saMsAra kA bhI sukha detA hai aura mokSa kA bhI sukha detA hai / ) siddhAMta - graMthoM meM jaisA kahA gayA hai, usake anurUpa apanI sthiti ko dhyAna meM rakhate hue samyagdarzana kA sadaiva pAlana kro| " aba navInAcArya ke ziSyoM ko hita zikSA dete haiM "yatnApUrvaka tuma saba saMsArarUpI bhayaMkara (gahana) aTavI meM siddhapura ke sArthavAha rUpa guru kA kSaNabhara ke lie bhI tyAga mata krnaa| inake jJAnarAzi se yukta vacanoM ke pratikUla AcaraNa mata karanA / isa prakAra tumhArA yaha gRhatyAga saphala hogaa| jo isa loka meM parama guru, arthAt paramAtmA yA AcArya kI AjJA kA bhaMga karatA hai, nizcita rUpa se usakA ihaloka aura paraloka donoM viphala hote haiM aura isase "duSTA kulavadhU ke nyAyAnusAra " tumhAre kAryoM kI nirbhatsanA hogii| jIvanaparyanta guru ke pAdamUla kA kabhI bhI tyAga mata krnaa| isa prakAra jJAna - darzana evaM cAritra meM sthita guru ke sahabhAgI honaa| nizcita hI ve dhanya hai, jo yAvajjIvana gurukula kA tyAga nahIM karate haiN| jo AcArya ke vacana kA anusaraNa karatA hai, vaha AryA caMdanA evaM mRgAvatI ke samAna parama lakSya ko prApta karatA hai / " isa hitazikSA ke bAda sAdhuvarga nUtana AcArya ko upakaraNa evaM pustaka Adi bheMTa karate haiN| zrAvaka dasa dina taka saMghapUjA Adi mahotsava evaM aSTAnhikAsnAtra karate hai / guru hitazikSA dekara zeSa ziSyoM ko nUtana AcArya kI upAsanA evaM vinaya karane ke lie anuzAsita karatA hai / phira donoM hI AcArya " anuyoga ke visarjanArtha maiM kAyotsarga karatA hU~ " - aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare tathA kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava boleN| phira punaH "kAla ke pratikramaNArtha maiM kAyotsarga karatA hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare / kAyotsarga pUrNa karake prakaTa rUpa meM caturviMzatistava boleN| phira nUtanAcArya khamAsamaNAsUtra se guru (pUrvAcArya) ko vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! anuyoga nirUddha, -- Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 137 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna arthAt pratyAkhyAna (pratijJA ) kraaeN|" taba guru Ayambila kA pratyAkhyAna karAte haiM / lokAcAra ke lie nae AcArya ko kaMkaNa bA~dhane evaM mudrikA pahanAne kI kriyA pUrva ke samAna hI kI jAtI hai / isa prakAra AcArya zrIvarddhamAnasUrikRta AcAradinakara meM yatidharma ke uttarAyaNa meM AcArya padasthApana kIrtana nAmaka yaha paccIsavA~ udaya samApta hotA hai / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 138 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // chabbIsavA~ udaya // yatiyoM kI bAraha pratimAoM ke udvahana kI vidhi yati kI bAraha pratimAe~ haiN| saMhanana arthAt zArIrika saMracanA ke anusAra kaSTa ko sahana karane meM asamartha hone ke kAraNa tathA dhairya, bala aura sahanazakti ke abhAva ke kAraNa isa duSamakAla meM ina pratimAoM kA udvahana karanA duSkara kArya hai| AcArya mahAgiri dvArA isa duSamakAla meM bhI jinakalpa kI sAdhanA karane meM samartha muni koI dhRtimAn dhIramuni inameM se kitanI bhI pratimAoM kI sAdhanA kara sakatA hai, isake lie inakI vidhi batAte haiN| ye bAraha pratimAe~ isa prakAra haiM - "mAsa ke kramAnusAra eka mAsa se lekara sAta mAsa taka kI sAta pratimAe~, saptarAtri kI tIna pratimAe~, eka dina-rAta kI eka pratimA aura eka rAtri kI eka pratimA - isa taraha bhikSuka kI ye bAraha pratimAe~ haiN|" 1. ekamAsika 2. dvimAsika 3. tInamAsika 4. cAramAsika 5. pA~camAsika 6. cha:mAsika 7. sAtamAsika punaH 8. sAtarAtrikI 6. sAtarAtrikI 10. sAtarAtrikI - aisI tIna pratimAe~ 11. eka dina aura rAta kI eka pratimA evaM 12. eka rAta kI eka pratimA isa prakAra yati kI bAraha pratimAe~ haiN| pratimA kA udvahana karane ke yogya muni ke lakSaNa isa prakAra se haiM - sampUrNa vidyAoM meM nipuNa, buddhimAna, vajrasaMghayaNayukta zarIra vAlA, mahAsatvazAlI, jinamata meM samyak zrRddhA rakhane vAlA, sthirAzaya, arthAt dRDhasaMkalpa vAlA, guru kI AjJA kA pAlana karane vAlA, jJAna zruta kA dhAraka, tattvajJa, visRSTa dehavAlA, dhIra (dhairyavAn), jinakalpa ko vahana karane ke yogya, parISahoM kA sahana karane vAlA, gaccha kA bhI mamatva tyAga karane vAlA, dhAtudoSa kA prakopa hone para bhI kAmabhoga kI abhilASA na karane vAlA, nIrasa evaM vividha pakavAnoM ke rahita Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA zanivAra chUna, cara tathA sAmAnya caryA hai|le Avazyaka hai| AcAradinakara (bhAga-2) 139 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AhAra-pAnI lene vAlA - aisA zuddhAtmA muni pratimodvahana ke yogya hotA hai| pratimAoM ke udvahana kI vidhi isa prakAra hai - sampUrNa gaccha kA parityAga kare aura sAdhuoM meM, pustakoM meM, pAtroM meM, vastroM meM aura vasati meM bhI mamatva na rkhe| nIrasa bhojana grahaNa kare, vana meM rahe, vajrapAta hone para bhI kSubhita na ho, aTavI meM bhI nirbhaya rahe, nijadeha ke prati bhI nirmamatva kA bhAva rakhe, kaSToM meM bhI sukhapUrvaka rahe, mAgha mAsa kI zIta meM prakampita na ho evaM tApa tape nahIM, arthAt AtApanA na le, grISmakAla meM AtApanA le| zarIra ko kATane, phAr3ane para bhI deha ke prati mUrchA na rakhe aura na hI krodha kre| cakravartI kI Rddhi dekhane para bhI vismaya na kare, hAsyAdi SaTdoSoM kA tyAga kare, sabhI bAhya sthitiyoM meM mamatva na rakhe ityAdi - ye yogyatAe~ sabhI pratimAoM ke udvahana ke lie Avazyaka haiN| yaha sabhI pratimAoM ke udvahana kI sAmAnya caryA hai| mRdu, dhruva, cara tathA kSipra nakSatroM ko chor3akara evaM maMgalavAra tathA zanivAra ko chor3akara anya sabhI nakSatra prathama bAra gocarI, tapa, naMdI evaM loca karane hetu zubha kahe gae haiN| sAdhaka apane caMdrabala meM pratimA vahana kA prArambha kre| sabhI pratimAoM kI caryA yahI hai| prathama pratimA eka mAsa kI hai| usakA eka mAsa taka vahana kre| vana meM rahakara sAdhu eka mAsa taka hamezA kAyotsarga meM rhe| kAyotsarga meM kisI bhI prakAra kA sAMsArika cintana na karate hue pratimA kA vahana kre| bhojana hetu ekadatti pAnI kI yA ekadatti AhAra kI grahaNa kare, arthAt kisI dina pAnI kI eka datti grahaNa kare aura kisI dina bhojana kI ekadatti grahaNa kre| kisI dina datti kI vidhi se prApta pAnI se hI pUrA dina vyatIta kare aura kisI dina datti kI vidhi se prApta bhojana mAtra se hI pUrA dina vyatIta kare tathA ina donoM ke hI prApta na hone para saMtoSa dhAraNa kare - yaha prathama eka mAsika pratimA kI udvahana vidhi hai| dUsarI do mAsa kI pratimA kA vahana bhI isI vidhi se kre| isameM do mAsa taka do datti grahaNa kare, arthAt eka datti pAnI kI aura eka datti bhojana kii| usI prakAra tIsarI traimAsikI pratimA hai - isameM tIna mAsa taka tIna-tIna datti lI jAtI haiM, arthAt do datti Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 140 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bhojana kI aura eka datti pAnI kI yA do datti pAnI kI aura eka datti AhAra kI grahaNa kre| cauthI cAturmAsikI pratimA hai - isa pratimA kA cAra mAsa taka vahana kiyA jAtA hai| isameM cAra datti hotI haiM - do datti pAnI kI aura do datti bhojana kii| pA~cavI pratimA pA~ca mAsa kI hai| pA~ca mAsa taka usakA bhI isI prakAra se vahana kre| isameM AhAra-pAnI kI pA~ca datti grahaNa kI jAtI haiM - tIna bhojana kI aura do pAnI kI yA do bhojana kI aura tIna pAnI kii| chaThavIM pratimA chaH mAsa kI hotI hai| chaH mAsa taka usakA bhI isI prakAra se vahana kre| isameM cha: datti grahaNa kI jAtI haiM - tIna bhojana kI aura tIna pAnI kii| sAtavIM pratimA saptamAsika hotI hai| ise pUrvavat sAta mAsa taka vahana kre| isameM AhAra-pAnI kI sAta datti grahaNa kI jAtI haiM - tIna bhojana kI evaM cAra pAnI kI, athavA cAra bhojana kI aura tIna pAnI kii| ina sAtoM hI pratimAoM meM nizcita dattiyoM kA hI grahaNa kre| prANAnta kI sthiti meM bhI adhika dattiyoM kA grahaNa na kre| ukta dattiyA~ prApta na hone para saMtoSa dhAraNa kre| isa prakAra ye sAta pratimAe~ haiN| va AThavIM pratimA sAta ahorAtri kI hotI hai| prathama dina ekabhakta kare, dUsare dina nirjala upavAsa kare, tIsare tIna ekabhakta kare, cauthe dina nirjala upavAsa kare, pA~caveM dina ekabhakta kare, chaTeM dina nirjala upavAsa kare, sAtaveM dina ekabhakta kre| isa prakAra tIna dina upavAsa aura cAra ekAsane ke tapa se yaha pratimA pUrNa hotI hai| isa pratimA ke ekabhakta meM bhI jise koI khAnA na cAhe, aise ati nIrasa AhAra ko grahaNa kre| sabhI pariSahoM ko sahana kare, kAyotsarga Asana meM khar3e hokara dRr3hatApUrvaka sapta ahorAtri kI pratimA kA vahana kre| bhikSA ko chor3akara hamezA isa pratimA meM kAyotsarga ke sAtha utthitta Asana meM rahe - yaha AThavIM pratimA hai| ___ navIM pratimA bhI sAta ahorAtri kI hai| isameM tapazcaryA AThavI pratimA kI bhA~ti hI kare, kintu sAta ahorAtri taka utkaTika Asana aura daNDAsana meM sthita rahe - yaha navI pratimA hai| dasavIM pratimA bhI sAta ahorAtri kI hai - isameM tapazcaryA to AThavIM pratimA kI bhA~ti hI kre| isameM hamezA goduhikA, vIrAsana evaM kubjakAsana meM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sthita rahe - yaha dasavIM pratimA hai| gyArahavIM pratimA eka ahorAtri kI. hai| isameM nirjala do upavAsa kare tathA jisa prakAra vyAghra ke hAtha aura paira nIce kI tarapha hote haiM, usa taraha kI sthiti meM rahe - yaha gyArahavIM pratimA hai| bArahavIM pratimA eka rAtri kI hai| isameM nirjala tIna upavAsa kare tathA nirnimeSa dRSTipUrvaka vyAghrAMcita pANipAda kI sthiti meM rahe - isa prakAra yaha yati kI bAraha pratimAe~ haiN| sabhI pratimAoM meM gaccha kA parityAga karanA Adi kriyAe~ eka jaisI haiN| pratyeka pratimA meM AcaraNa kI jo vizeSatA batAI gaI hai, usakA AcaraNa usI prakAra kre| muni dravya, kSetra, kAla aura bhAva kA jJAtA hotA hai| prAcIna kAla meM svastha muni pratimA kA vahana karate the, vartamAna meM kaSTa sahana karane kI daihika- sAmarthya kama hone se nahIM karate haiN| yati kI bAraha pratimAoM meM kula dinoM kI saMkhyA aTThAIsa mAsa chabbIsa dina hai aura tapa kI saMkhyA ATha sau cAlIsa datti, chabbIsa upavAsa evaM aTThAIsa ekabhakta hai| AcArya zrIvardhamAnasUri viracita AcAradinakara ke yatidharma ke uttarAyaNa meM pratimodvahanakIrtana nAmaka yaha chabbIsavA~ udaya pUrNa hotA ----00-- Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 142 // sattAIsavA~ udaya // sAdhvI ko vrata pradAna karane kI vidhi ( dIkSA - vidhi) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bIsa prakAra kI striyA~ vrata pradAna karane ke lie ayogya hotI haiN| unameM se jina aThAraha prakAra ke doSoM se yukta puruSa vrata ke lie ayogya kaheM gae haiM, unhIM aThAraha doSoM se yukta striyA~ bhI ayogya hotI haiN| isake atirikta garbhiNI aura bAlavatsA strI bhI dIkSA (vrata) pradAna karane ke lie ayogya mAnI jAtI haiN| isa prakAra vrata kA upaghAta karane vAle striyoM ke doSa bIsa hote haiN| ina sabhI bIsa doSoM kA parihAra karake striyoM ko dIkSA deM / kumArI yA vivAhita vairAgya vAsita strI dvArA apane pati, putra, pitA yA bandhujanoM se anujJA prApta kara lene para dIkSAdAtA guru binA kisI avarodha ke use dIkSA de aura sAdhuvAda de / jaisA ki Agama meM kahA gayA hai - " mAtA, pitA kI AjJA ke binA bhI apane sattva para dIkSA kI icchA rakhane vAlA puruSa dIkSA lene ke lie svataMtra hai, use mAtA-pitA kI AjJA kI anivAryatA nahIM hotI hai, kintu strI pitA aura pati kI AjJA ke binA dIkSA lene ke lie svataMtra nahIM hai aura use binA AjJA ke dIkSA denA kalpya nahIM hai / isa prakAra pitA, pati Adi se anumati prApta strI ko hI vrata pradAna kare / isakI sampUrNa dIkSA - vidhi muni kI dIkSA - vidhi ke samAna hI hai, mAtra guru ke dvArA zikhAsUtra kA upanayana aura vezadAna nahIM kiyA jAtA hai / zikhA sUtra kA upanayana evaM vezadAna pravartinI Adi anya sAdhvI ke hAtha se kiyA jAtA hai / zeSa kriyA muni kI dIkSA - vidhi ke samAna hI hai / AcArya zrIvardhamAnasUri viracita AcAradinakara ke yatidharma ke uttarAyaNa meM sAdhvI ( vratinI) ko dIkSA - vrata pradAna karane sambandhI yaha sattAIsavA~ udaya pUrNa hotA hai 1 OO Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // aTThAIsavA~ udaya // pravartinIpadasthApanA-vidhi yahA~ kucha AcArya pravartinIpada evaM mahattarApada kI vidhi eka hI batAte haiM, jabaki kucha AcArya isakI vidhi alaga batAte haiN| sarva gacchoM ke AcAryoM aura upAdhyAyoM kI sammati se yahA~ isako eka alaga vidhi ke rUpa meM vivecita kiyA jA rahA hai| pravartinIpada ke yogya sAdhvI ke lakSaNa isa prakAra haiM - indriyoM ko jItane vAlI ho, vinItA (vinayavAn) ho, kRtayoginI ho, Agama ko dhAraNa karane vAlI ho, madhurabhASI ho, spaSTavaktA ho, karuNAmayI ho, dharmopadeza meM sadA nirata rahane vAlI ho, guru evaM gaccha ke prati snehazIla ho, zAnta ho, vizuddhazIla vAlI ho, kSamAvAn ho, atyanta nirmala ho, anAsakta ho, likhane Adi ke kAryoM meM satat udyamazIla ho, dharmadhvaja (rajoharaNa) Adi upadhi banAne meM sakSama ho, vizuddha kula meM utpanna evaM sadA svAdhyAya karane vAlI ho - aisI sAdhvI ko sadaiva pravartinI pada ke lie yogya mAnA jAtA hai - ye pravartinI pada ke yogya sAdhvI ke lakSaNa haiN| pravartinIpada-sthApanA kI vidhi nimnAnusAra hai - uparyukta guNoM se yukta sAdhvI, jisane loca tathA alpaprAsuka jala se snAna kiyA huA hai, ke pravartinI pada-grahaNa karane kI vidhi zrAvakajana bar3e mahotsavapUrvaka kre| sarvaprathama samavasaraNa kI sthApanA kre| pravartinI pUrva kI bhA~ti hI samavasaraNa kI tIna pradakSiNA kre| phira sadaza, binA sile hue vastroM, rajoharaNa evaM mukhavastrikA ko dhAraNa kie hue vaha sAdhvI khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake Asana para virAjita guru se kahe - "ApakI icchA ho, to Apa mujhe pravartinIpada para Aropita karane ke lie naMdIkriyA karane hetu vAsakSepa kare evaM caityavaMdana kraaeN|" phira guru varddhamAnavidyA se abhimaMtrita vAsakSepa kre| tatpazcAt guru aura pravartinI - donoM varddhamAna stuti dvArA caityavaMdana kreN| zrutadevatA, zAntidevatA, kSetradevatA Adi ke kAyotsarga evaM stuti pUrvavat kre| phira "pravartinI pada AropaNArtha maiM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kAyotsarga karatI hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kre| kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole| phira pravartinI mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvarttapUrvaka vandana kre| tatpazcAt khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe - "ApakI icchA ho, to Apa mujhe gaccha kI sAdhviyoM ke pravartana kI anujJA deN|" guru kahe - "maiM anujJA detA huuN|" phira khamAsamaNAsUtrapUrvaka chaha bAra vandana evaM guru-ziSya kA vArtAlApa rUpa, arthAt anujJA dene aura lene kI vidhi pUrvavat kre| AcArya pada ke samAna hI upayukta lagnavelA ke Ane para guru gandha, puSpa evaM akSata dvArA pUjita pravartinI ke dAe~ karNa meM tIna bAra SoDazAkSarI parameSThI vidyA de aura pUjana ke lie aThAraha valaya vAlA parameSThI maMtra kA cakrapaTa de| phira eka bAra laghunaMdI kA pATha kare, caturvidha saMgha ko vAsakSepa de| sabhI pravartinI ke sira para vAsakSepa evaM akSata ddaaleN| tatpazcAt guru dohare Asana para baiTha anujJA de| jaise - "sAdhviyoM ko vAcanA dene kI tathA unake pravartana kI maiM anujJA detA huuN| dharma uddeza denA, sAdhuoM kI upadhi-kriyA karanA aura upadhi-grahaNa karanA, sAdhu-sAdhviyoM ko zikSA denA, zrAvaka-zrAvikAoM ko tapa kI anujJA denA - ye saba kArya, he vatsa ! tumhAre dvArA karaNIya haiN|" AcArya pravartinI ko ina kAryoM kI AjJA pradAna karate haiN| aba jina kAryoM kA niSedha haiM, vaha batAe jA rahe haiM - he sAdhvIvaryA ! "sAdhviyoM ko bar3I dIkSA denA, unheM vaMdana karanA, kambala para baiThanA tathA vrata kI anujJA denA ityAdi kArya tumhArI jaisI vinIta sAdhvI ke lie varjanIya haiN| AcArya aura mahattarA ke vacanoM kA ullaMghana mata karanA, arthAt unakA apamAna mata krnaa|" tatpazcAt anya sAdhviyA~ tathA zrAvaka-zrAvikAe~ usako vandana karate haiM, kintu mahattarApada AropaNa-vidhi kI taraha zrAvikAe~ pravartinI ko dvAdazAvarttavaMdana nahIM karatI haiN| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 145 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna __ AcArya zrIvarddhamAnasUri viracita "AcAradinakara" meM yatidharma ke uttarAyaNa meM pravartinI padasthApanA kIrtana nAmaka yaha aTThAIsavA~ udaya samApta hotA hai| --- --- - - - -0 0 -- - - -- - - Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 146 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // unatIsavA~ udaya / / mahattarApadasthApanA-vidhi mahattarA pada ke ayogya sAdhvI ke lakSaNa batAte hue kahA gayA "kurUpA, vikalAMga, hIna kula meM utpanna, mUrkha, duSTa, durAcAriNI, rogI, kaThora bolane vAlI, sAdhvAcAra se anabhijJa, azubha muhUrta meM utpanna, kharAba lakSaNoM vAlI, AcAra se rahita, arthAt cAritra se bhraSTa sAdhvI mahattarA pada ke lie upayukta nahIM hai|" mahattarApada ke yogya sAdhvI ke lakSaNa batAte hue kahA gayA hai__ "siddhAnta ko jAnane vAlI, zAntacitta vAlI, kRtayoginI, uttamakula vAlI, cauMsaTha kalAoM kI jAnakAra, sabhI vidyAoM meM pravINa, pramANa, lakSaNa Adi kA jJAna rakhane vAlI, madhurabhASiNI, udAra, zuddha zIla vAlI, pA~coM indriyoM ko jItane vAlI, dharmopadeza meM nipuNa, labdhi, tattvajJA, buddhizAlinI, gaccha ke prati anurAga rakhane vAlI, nIti meM nipuNa, sadguNoM se yukta, vihAra Adi karane meM samartha, paMcAcAra kA pAlana karane vAlI - isa prakAra kI sAdhvI mahattarA pada ke yogya hotI hai|" ye mahattarApada ko dhAraNa karane vAlI sAdhvI ke lakSaNa haiN| isa pada ke pradAna ke samaya bhI zubha nakSatra, tithi, vAra evaM lagna Adi AcArya padasthApanA-vidhi ke samAna hI dekhe jAte haiN| isa avasara para amArighoSaNA, vedI banAnA, jvArAropaNa, AratI Adi kriyAe~ bhI AcArya padasthApana-vidhi ke samAna hI zrAvakoM dvArA kI jAtI hai| saMghapUjA, mahotsava Adi sabhI kArya bhI AcArya padasthApanA-vidhi ke sadRza hI kie jAte hai| pravartinIpada ke yogya loca kI huI sAdhvI lagna-dina ke Ane para prabhAtakAla kA grahaNa kare aura svAdhyAya kI prasthApanA kre| tatpazcAt vaha sAdhvI caitya meM yA upAzraya meM samavasaraNa kI tIna pradakSiNA de| phira vratinI guru ke samakSa khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandana karake kahe - "he bhagavan ! ApakI icchA ho, to Apa mujhe caMdanA Adi pUrva AryAoM dvArA sevita mahattarApada kI anujJA hetu naMdIkriyA karane ke Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna lie vAsakSepa kare evaM caityavaMdana kraaeN|" tatpazcAt guru (AcArya) aura vaha sAdhvI varddhamAna- stutiyoM dvArA caityavaMdana kre| bhAvI mahattarA guru ke bAIM tarapha baiThatI hai| zrutadevatA, zAntidevatA Adi kA kAyotsarga karanA evaM stuti bolanA Adi saba kArya pUrva varNita AcArya pada-vidhi kI bhA~ti hI kre| punaH zakrastava evaM arhaNAdistotra bole| phira "mahattarA pada ke anujJArtha maiM kAyotsarga karatI hU~" - aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare tathA kAyotsarga pUrNa karake prakaTa meM caturviMzatistava bole| yaha kriyA guru aura mahattarA - donoM karate haiN| tatpazcAt sIdhe khar3e hokara guru tIna bAra namaskAra maMtra bolakara laghunaMdI kA pATha bolate haiN| usake bAda- "ise punaH par3hAne ke lie amuka mahattarA kI anujJA naMdI hotI hai" - yaha kahakara guru mahattarA ke sira para vAsakSepa ddaale| phira guru baiThakara pA~ca mudrAoM - parameSThImudrA, saubhAgyamudrA, garUr3amudrA, mudgaramudrA evaM kAmadhenumudrA se vAsakSepa (gandhacUrNa) ko abhimaMtrita kare tathA saMgha ko vAsakSepa de| tatpazcAt mahattarA khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe- "ApakI icchA ho, to Apa mujhe mahattarApada kI anujJA deN|" guru kahe - "maiM anujJA detA huuN|" tatpazcAt khamAsamaNAsUtrapUrvaka cha: bAra vaMdana karanA Adi saba kriyAe~ pUrvavat hI kre| yahA~ itanA vizeSa hai ki pA~cavIM bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake mahattarA samavasaraNa kI tIna pradakSiNA de| phira chaThavIM bAra khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake -"ApakI anujJA se Apake dvArA jo pravedita kiyA gayA hai, usako sAdhu-sAdhviyoM ko batAne ke lie tathA mahattarApada kI anujJA ke lie maiM kAyotsarga karatI hU~"- aisA kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kre| kAyotsarga meM caturviMzatistava kA cintana kare tathA kAyotsarga pUrNa karake prakaTa rUpa meM caturviMzatistava boleN| lagna-velA ke Ane para guru (AcArya) mahattarA ke kandhe para kambalI rakhe aura usake hAtha meM Asana de| tatpazcAt usI lagna-velA meM guru gandha, puSpa evaM akSata dvArA pUjita mahattarA ke dAe~ kAna meM paramparAgata saMpUrNa varddhamAnavidyA tIna bAra bole aura cauthI bAra pUjA ke lie varddhamAna vidyApaTa de tathA "amuka sAdhvI ko mahattarApada pradAna kiyA gayA"- yaha kahakara Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 148 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna nAmakaraNa kre| phira "AryacaMdanabAlA evaM mRgAvatI ke sadRza baneM"aisA AzIrvAda tathA Avazyaka nirdeza de| vaha nirdeza isa prakAra hai - he vatsA ! sAdhviyoM ko dIkSA denA, gRhasthoM ko vratoM kI anujJA denA, sAdhu evaM sAdhviyoM ko anuzAsita karane, zrAvikA varga dvArA dvAdazAvatasahita vaMdana karavAne ityAdi kArya samaya para yathAvidhi tuma kara sakatI ho, parantu tumheM munidIkSA dene evaM pratiSThA karAne kI anujJA nahIM hai|" isa prakAra guru dvArA anuzAsita mahattarA guru ko vaMdana karake guru se Ayambila ke pratyAkhyAna le| tatpazcAt sAdhviyA~ zrAvaka evaM zrAvikA varga mahattarA ko vaMdana karate haiN| zrAvikAe~ dvAdazAvatapUrvaka vandana karatI haiN| anta meM mahattarA dharmopadeza detI hai| anya sabhI gacchoM meM to pUrva meM dIkSita adhika saMyama paryAya vAlI athavA vRddhA sAdhviyoM ko hI mahattarApada dete hai, parantu hamAre (granthakAra ke) gaccha meM to kama dIkSA paryAya aura taruNAvasthA vAlI sAdhvI ko bhI mahattarApada dene kI paramparA hai| mahattarA sAdhviyoM ko pravartinIpada pradAna kara sakatI hai, parantu mahattarApada pradAna nahIM kara sakatI hai| pUrva ke udaya meM kahI gaI vidhi ke anusAra pravartinIpada ke samaya bhI kaMdhe para kambalI DAlanA, Asana denA, varddhamAnavidyA evaM usakA paTadAna karanA - ye saba kArya mahattarA ke lie varjanIya hai, ye sabhI kArya AcArya hI karate haiN| AcArya varddhamAnasUriviracita "AcAradinakara" meM yatidharma ke uttarAyaNa meM mahattarA padasthApanA kIrtana nAmaka yaha unatIsavA~ udaya samApta hotA hai| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 149 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // tIsavA~ udaya // ahorAtricaryA vidhi isa prakaraNa meM sAdhu aura sAdhviyoM kI dinarAta kI caryA kA varNana hai| sAdhu-sAdhvI varga kI yaha caryA dharmopakaraNa ke binA nahIM hotI hai, isalie upakaraNoM kI saMkhyA evaM parimANa- vidhi bhI batAI jA rahI hai| isameM jinakalpI, sthavirakalpI aura sAdhviyoM ke uparakaNoM kI carcA kI gaI hai| pustaka, syAhI kI davAta, lekhanI (kalama), paTTikA (sleTa), pustakabandha, morapicchI, pramArjanI Adi jJAnopakaraNa kahe jAte haiN| inase saMyatiyoM ke niSparigrahavrata kA upaghAta nahIM hotA hai| cAkU, suI, kaiMcI, silabaTTA, DorI, kaMghI, kASTha ke pAtra, kASTha ke pATa, caukI devasaropakArI Adi vastue~, sAdhuoM ke upakaraNa racanA ke sAdhana, vasati nirvAha ke sAdhana, pustaka Adi jJAna ke sAdhanarUpa upakaraNa tathA sAdhuoM ke upakaraNa - ye sabhI sAdhu-sAdhviyoM ke parigraha viramaNa mahAvrata ke bhaMga kA hetu nahIM hai| ye upakaraNa to zarIra se pratibaddha sAdhu ke saMyama nirvAha ke lie kahe gae haiN| jinakalpI ke upakaraNoM kI saMkhyA bAraha batAI gaI hai, ve isa prakAra haiM - 1. pAtra, 2. pAtrabaMdha 3. gucchaka 4. pU~jaNI 5. par3alA 6. rajastraNa evaM 7. pAtrasthApana - ye sAta upadhi pAtra sambandhI haiN| inameM tIna vastra, rajoharaNa evaM muMhapatti milAne se jinakalpiyoM kI bAraha prakAra kI upadhi hotI haiN| jinakalpI ke do bheda haiM - karapAtrI evaM paatrdhaarii| donoM ke punaH do-do bheda haiM - vastradhArI aura vstrrhit| jinakalpiyoM kI upadhi ke do, tIna, cAra, pA~ca, nau, dasa, gyAraha aura bAraha - ye ATha vikalpa hote haiN| muhaMpatti aura rajoharaNa - ye do upadhi acela jinakalpI ke lie bhI anivArya hai| eka vastra yukta hone para tIna upakaraNa hote haiN| do vastra rakhane para cAra upakaraNa hote haiN| tIna vastra grahaNa karane para pA~ca upakaraNa hote haiN| do, tIna, cAra aura pA~ca prakAra kI upadhi ko saptavidha pAtra sambandhI upakaraNoM ke sAtha jor3ane para jinakalpI ke kramazaH nau, dasa, gyAraha aura bAraha upakaraNa hote haiN| vastrarahita Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..pAdinakara (bhAga-2) 150 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna pANIpAtra jinakalpiyoM kI apekSA se do upakaraNa, arthAt muMhapatti evaM rajoharaNa yA vastrarahita kintu pAtra bhojI jinakalpiyoM ke nava upakaraNa muMhapatti, rajoharaNa tathA saptavidha pAtra niryoga hote haiN| jinakalpa ko svIkAra karane vAlI AtmA prathamataH tapa, sUtra (yogya jJAnAbhyAsa), sattva, ekatva aura bala - ina pA~ca kasauTiyoM para svayaM ko kasane ke pazcAt jinakalpa ko svIkAra kre| sthavira kalpI ke upakaraNa isa prakAra haiM - muMhapatti, rajoharaNa, tIna vastra (kalpa) aura saptavidha pAtra niryoga - ina bAraha upakaraNoM ke sAtha mAtraka aura colapaTTA (adhovastra) ina do upakaraNoM ko milAne para caudaha prakAra kI upadhi sthavirakalpI kI hotI hai| vaha isa prakAra haiM - 1. pAtra 2. pAtrabaMdha 3. gucchA 4. pUMjaNI 5. paTala (par3alA) 6. rajasANa 7. pAtrasthApana - ye sAta pAtra sambandhI upadhi tathA tIna vastra, rajoharaNa, muMhapatti - ina bAraha upakaraNoM ke sAtha terahavA~ upakaraNa mAtraka aura caudahavA~ upakaraNa colapaTTA (adhovastra) - yaha sAdhuoM ke upakaraNa kI saMkhyA hai| upadhi kA parimANa isa prakAra hai : tIna beMta aura cAra aMgula paridhi vAlA pAtra madhyama parimANa vAlA hotA hai| isase nyUna jaghanya parimANa vAlA tathA isase adhika pAtra utkRSTa parimANa vAlA hotA hai| jholI kA parimANa pAtra ke anusAra hotA hai| jaise - jholI kI gA~Tha lagA dene ke pazcAt usake chora cAra aMgula laTakate rahane caahie| pAtra sthApanaka, gucche evaM pU~jaNI kA parimANa eka beMta cAra aMgula hai| sAmAnyataH DhAI hAtha laMbe aura chattIsa aMgula caur3e par3ale hote haiM, athavA par3aloM kA parimANa pAtra evaM apane zarIra ke anusAra hotA hai| grISma, hemanta aura varSA-Rtu meM jIvoM kI rakSA ke lie kele ke garbha ke samAna utkRSTa, madhyama aura jaghanya saMkhyA vAle par3ale avazya rakhane caahie| grISma Rtu meM tIna-cAra-pA~ca, hemanta-Rtu meM cAra-pA~ca-cha: tathA varSA-Rtu meM pA~ca-cha:-sAta par3ale hote haiN| paDale moTe aura snigdha hone caahie| rajasANa kA parimANa pAtra ke parimANa ke anusAra hotA hai| pAtroM ko rajasrANa se pradakSiNAkAra meM lapeTane para rajasANa cAra aMgula Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 11 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bar3A rahe, isa prakAra kA honA caahie| caddara zarIra parimANa hotI hai, arthAt sAr3he tIna hAtha laMbI evaM r3hAI hAtha caur3I hotI hai| caddara do sUta kI evaM eka Una kI hotI hai| rajoharaNa battIsa aMgula parimANa hotA hai| sAmAnyataH daMDI caubIsa aMgula kI tathA phaliyA~ ATha aMgula kI hotI haiM, athavA daMDI aura phaliyA~ pUrvokta parimANa se nyUnAdhika bhI ho sakatI haiM, para oghe kA kula mApa battIsa aMgula kA hI honA caahie| muhapatti kA parimANa eka beMta cAra aMgula kA hai| kisI kA mata hai ki muhapatti mukha ke anusAra honI caahie| magadha deza sambandhI prastha ke parimANa se mAtraka kucha bar3A hotA hai| mAtraka varSAkAla aura zItoSNakAla - donoM meM hI AcArya Adi ke lie dravyagrahaNa karane meM upayogI hotA hai, athavA do kosa calakara AyA huA muni jitane dAla-bhAta eka sthAna meM baiThakara upayoga kara sakatA hai, utane parimANa vAlA mAtraka hotA hai| colapaTTA do hAtha yA cAra hAtha parimANa vAlA, samacaurasa hotA hai| kapar3e kI dRSTi se patalA aura moTA donoM hotA hai| ye bheda vRddhamuni aura yuvAmuni kI apekSA se samajhanA caahie| saMstAraka aura uttarapaTTa - donoM DhAI hAtha laMbe aura eka hAtha cAra aMgula caur3e hote haiN| upakaraNoM kI upayogitA :- vastu lene, uThAne, khar3e rahane, baiThane, karavaTa badalane, pA~va phailAne yA ekatrita karane se pUrva vastu yA sthAna kI pramArjanA karane ke lie rajoharaNa upayogI hai tathA bhAgavatIdIkSA kA pratIka hone se Avazyaka hai| saMpAtima jIvoM kI rakSA ke lie tathA sacitta raja kI pramArjanA ke lie muMhapatti Avazyaka hai| vasati-pramArjana karate samaya sAdhu muMhapatti se nAka evaM mukha bA~dhate haiN| chaH kAya ke jIvoM kI rakSA ke lie pAtra rakhane kI jinAjJA hai| eka maMDalI meM bhojana karane ke jo guNa haiM, ve guNa pAtra rakhane meM bhI haiM, arthAt pAtra rakhane se hI anya muniyoM ke lie gocarI Adi lAI jA sakatI hai| tRNagrahaNa aura Aga ke upayoga se bacane ke lie, dharma-zukladhyAna meM sthira rahane ke lie, rogI kI samAdhi ke lie tathA mRtaka ko DhaMkane ke lie vastra-grahaNa Avazyaka hai| vikRta, vAyugrasta Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 152 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna evaM dIrgha liMga ko DhaMkane ke lie tathA vedodaya kI sthiti meM lajjA bacAne ke lie colapaTTe kA upayoga karane kI jinAjJA hai / aba pratyekabuddha evaM svayaMbuddha muniyoM ke upakaraNa batAe jA rahe haiM jinakalpI aura sthavirakalpI prakAra ke muni haiM - 1. svayaMbuddha aura muniyoM ke atirikta bhI do 2. pratyekabuddha / svayaMbuddha ke bhI do bheda haiM 1. tIrthaMkara aura tIrthaMkarabhinna (sAmAnya) / - tIrthaMkarabhinna svayaMbuddha, pratyekabuddhoM kI apekSA bodhi, upadhi, jJAna aura liMga se alaga hote haiM / svayaMbuddha ko bodhi ( dharma kI prApti) jAtismaraNa Adi Antarika bhAvoM se hotI hai / unake bAraha prakAra kI upadhi hotI hai - 1. muhapatti 2. rajoharaNa 3 - 4 - 5. kalpatrika aura 6-12 sAta prakAra kA paatrniryog| svayaMbuddha ko zrutajJAna pUrvajanma-sambandhI tathA isa janma-sambandhI donoM hI hote haiM / pUrvAdhIna zrutavAle svayaMsaMbuddhoM ko vezArpaNa deva karate haiM, yA ve svayaM guru ke pAsa jAkara veza grahaNa karate haiM, parantu jinheM pUrvAdhIta zrutajJAna nahIM hotA, unheM to guru hI veza dete haiM / svayaMbuddha muni yadi ekAkI vihAra karane meM samartha hai aura usakI icchA bhI aisI hai, to vaha ekAkI vicaraNa kara sakatA hai| yadi ekAkI vicaraNa karane meM asamartha hai aura aisI icchA bhI nahIM hai, to gaccha meM raha sakatA hai / pratyekabuddhoM ko dharma kI prApti baila Adi nimittoM ko dekhakara hotI hai| unakI jaghanyaupadhi muMhapatti evaM rajoharaNa hai tathA utkRSTaupadhi muMhapatti, rajoharaNa aura saptavidha pAtraniryoga hai| unakA zrutajJAna pUrvabhava sambandhI hI hotA hai| vaha jaghanya se gyAraha aMga kA tathA utkRSTa se kiMcit nyUna dasapUrva kA hotA hai / inako vezArpaNa deva dvArA hI hotA hai| kadAcit ye liMgarahita bhI hote haiM / pratyekabuddha ekAkI hI vicaraNa karate haiM, gaccha meM nahIM jAte haiN| 2. sAdhviyoM ke upakaraNa colapaTTerahita aura kamar3haka (tuMbA ) sahita pUrvokta caudaha upakaraNa sAdhviyoM ke bhI hote haiN| inake atirikta kucha aura bhI upakaraNa sAdhviyoM ke hote haiM / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 153 1. avagrahAnantaka 2. paTTaka 3. ardhoruka 7. kaMcuka 8. upakakSikA skaMdhakaraNI sAdhviyoM ke anya upakaraNa 4. calanikA 5. abhyaMtaranirvasanI 6. bahirnirvasanI 6. vaikakSikA 10. saMghATI evaM 11. isa prakAra kula milAkara sAdhviyoM ke 25 upakaraNa haiN| sAdhviyoM ke upakaraNoM kI upayogitA nimna kAraNa se hai guptAMga kI rakSA hetu naukA ke AkAravAlA, zarIra-parimANa vastra avagrahAnantaka kahalAtA hai / isakA vastra moTA va komala honA cAhie / / cAra aMgula caur3A, kamara - parimANa vastra paTTaka hai avagrahAnantaka ke donoM choroM ko DhaMkane ke lie yaha Avazyaka hai / avagrahAnantaka evaM kamarapaTTa bA~dhane ke pazcAt malla ke kacche kI taraha dikhAI dete haiM / - jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna - avagrahAnantaka evaM kamarapaTTa sahita kaTibhAga ko DhaMkanevAlA jaMghA taka laMbA vastra ardhoruka hai| aisA hI binA silA huA ghuTanoM taka kA vastra calanikA kahalAtA hai / yaha vastra nartakI ke lahaMge jaisA hotA hai / kamara se lekara paira kI piMDalI taka laMbA va nIce se kasA huA vastra antarnirvasanI hai / aise hI vastra para TakhanoM taka laMbA evaM nIce se khulA aura kaTibhAga meM Dore se ba~dhA huA vastra bahirnirvasanI hai / binA silA huA, zithila tathA stanoM ko DhaMkane vAlA kaMcuka hai / isI taraha dAhinI ora pahanA jAne vAlA vastra upakakSikA paTTa, kaMcuka evaM upakakSikA ko DhaMkane vAlA vastra vaikakSikA hai| saMghATikA ( cAdara ) ke cAra bheda haiM / upAzraya meM or3hane kI eka hAtha kI eka cAdara, tIna hAtha kI do cAdara hotI haiM, jo gocarI jAte samaya tathA sthaMDilabhUmi jAte samaya or3hI jAtI hai / cauthI cAra hAtha kI cAdara samavasaraNa Adi meM jAte samaya or3hI jAtI hai, kyoMki samavasaraNa meM sAdhviyoM ko baiThanA nahIM hotA hai| cAdara komala vastra kI banI huI honI cAhie / I 1 skaMdhakaraNI cAra hAtha vistRta hotI hai / yaha vAyujanya pIr3A se rakSA karane meM upayogI hai, sAtha hI rUpavatI kI zIlarakSA ke lie use kubjA dikhAne meM bhI yaha upayogI hai, ataH ise khubjakaraNI bhI kahate 1 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 154 . jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna "pattaM ityAdi" - isa zloka se pAtra kA tAtparya azana-pAna ko grahaNa karane, rakhane evaM AhAra karane ke yogya pAtra se hai| pAtra tIna prakAra ke hote haiM - kASTha ke, tumbI ke evaM miTTI ke| svarNa, vA~dI, maNi, tAmra, kAMsya, lohA, hAthIdA~ta evaM carma ke pAtra sAdhu-sAdhviyoM ke lie grAhya nahIM hote haiN| jaisA ki Agama meM kahA gayA hai - "jo kAMse ke pyAle, kAMse ke pAtra aura kuNDabheda (kAMse ke bane kuNDAkAra bartana) meM AhAra-pAnI letA hai aura khAtA hai, vaha zramaNAcAra se bhraSTa hotA hai| bartanoM ko sacitta jala se dhone meM aura dhoe hue pAnI ko DAlane meM prANiyoM kI hiMsA hotI hai| isa kArya meM tIrthaMkaroM ne asaMyama batAyA hai| gRhastha ke bartana meM bhojana karane se 'pazcAtkarma aura puraHkarma' kI sambhAvanA rahatI hai", isalie gRhIpAtra meM bhojana karanA nirgrantha ke lie kalpya nahIM hai| "alAbu pAtra" ke kathana meM nAriyala ke pAtra ko bhI antarnihita kiyA gayA hai| pAtrabandha - pAtra bAMdhane kI jholI ko pAtrabandha kahate haiN| pAtrasthApana - muni jisa jholI meM pAtra rakhakara bhikSATana karate haiM, use pAtra sthApana kahA jAtA hai| pAtra kezarikA (pUMjaNI) - yaha pAtra ke pratilekhana hetu anivArya hai| paTala (par3alA) - vastra se nirmita par3alA, jo pAtroM ko Dhakane ke lie hotA hai, ise hAtha ke Upara DAlA jAtA hai| rajasrANa - pAtroM ko veSTita karane vAlA vstr| gucchaka - pAtrabandha ko nIce aura Upara se DhaMkane ke lie Una se nirmita vastra ko gucchaka kahate haiN| ise "pratiSThAnam" bhI kahate haiN| nIce kA gucchaka pRthvI, AkAza evaM vanaspati ke saMghaTTa (saMsparzana) kA nivAraNa karane ke lie evaM Upara kA gucchaka Atapa ke nivAraNa ke lie hotA hai| __ pAtra-niryoga - gucchaka bA~dhane evaM tarpaNI bAMdhane ke lie DorI Adi upakaraNa pAtra-niryoga (upadhi), arthAt pAtra-sambandhI upakaraNa ke antargata samAhita haiN| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 / 4 AcAradinakara (bhAga-2) 155 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ___ tIna uttarIya vastroM meM se do cAdara (sUtI) evaM tIsarI UnI kAmalI hotI hai| rajoharaNa ko dharmadhvaja evaM mukha ko AcchAdita karane vAle vastra ko mukhavastrikA kahate haiN| isa prakAra jinakalpI sAdhuoM kI upadhi bAraha prakAra kI hotI hai| yaha jinakalpI ke upakaraNa batAe gae haiN| "jiNa kappiyA" gAthA ke anusAra jinakalpI bhI do prakAra ke hote haiM - pANipAtra (hAtha meM bhikSA grahaNa karane vAle) aura pAtradhara (pAtra meM bhikSA grahaNa karane vaale)| ina donoM ke bhI do-do bheda haiN| pANipAtra do prakAra hote haiM - 1. vastradhArI aura 2. nirvstr| pANipAtra ke do yA tIna upakaraNa hote haiN| pANipAtra nirvastra jinakalpiyoM ke do upakaraNa tathA pANipAtra vastradhArI jinakalpiyoM ke tIna upakaraNa hote haiN| pAtradhara nirvastra jinakalpiyoM ke upakaraNa nau yA dasa prakAra ke hote haiN| vastradhArI pAtradhara jinakalpI kI upadhi gyAraha yA bAraha prakAra kI hotI haiN| jinakalpI meM bhI upadhi ke ATha vikalpa hote haiN| "puttIaya" gAthA ke anusAra ve ATha vikalpa isa prakAra haiMmukhavastrikA aura rajoharaNa - aisI do prakAra kI upadhi hotI * * mukhavastrikA aura rajoharaNa ke sAtha eka vastra rakhane para tIna prakAra kI upadhi hotI hai| prathama do upadhi ke sAtha do vastra rakhane para cAra prakAra kI upadhi hotI hai| prathama do upadhi ke sAtha tIna vastra rakhane para pA~ca prakAra kI upadhi hotI hai| prathama do upadhi ke sAtha sAta prakAra ke pAtra-niryoga (upadhi) rakhane para nau prakAra kI upadhi hotI hai| mukhavastrikA, rajoharaNa tathA eka vastrarUpa tIna prakAra kI upadhi ke sAtha sAta prakAra ke pAtra-niryoga (upadhi) rakhane para dasa prakAra kI upadhi hotI hai| * Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. AcAradinakara (bhAga-2) 156 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna mukhavastrikA, rajoharaNa evaM do vastrarUpa - aisI cAra prakAra kI upadhi ke sAtha sAta prakAra ke pAtra-niryoga (upadhi) rakhane para gyAraha prakAra kI upadhi hotI hai| mukhavastrikA, rajoharaNa evaM tIna vastra rUpa pA~ca prakAra kI upadhi ke sAtha sAta prakAra ke pAtra-niryoga (upadhi) ke rakhane para bAraha prakAra kI upadhi hotI hai| upakaraNa-sambandhI prathama cAra vikalpa nirvastra evaM vastradhArI pANipAtra jinakalpI ke hote haiN| isake bAda ke upakaraNa sambandhI cAra vikalpa nirvastra evaM vastradhArI pAtradhara jinakalpI ke hote haiN| vizuddha jinakalpI ke upakaraNa do prakAra ke hote haiN| pANipAtra (nirvastra) jinakalpI ke rajoharaNa aura mukhavastrikA rUpa do hI upakaraNa hote haiN| pAtradhara (nirvastra) jinakalpI ke mukhavastrikA evaM rajoharaNa sahita sAta prakAra ke pAtra-niryoga - aise nau prakAra ke upakaraNa hote haiN| isa prakAra upakaraNa ke ye do vikalpa (do evaM nau) vizuddha jinakalpI ke haiN| tIna kalpya, arthAt vastroM ko dhAraNa karane para jinakalpI jinakalpa kA vizuddha rUpa se pAlana nahIM karatA hai, arthAta vaha avizuddha jinakalpI hotA hai| "taveNa" gAthA ke anusAra jinakalpa kA parIkSaNa pA~ca prakAra se hotA hai - 1. tapa se 2. sUtra se 3. sattva se 4. ekatva se evaM 5. bala se| tapa - jinakalpa meM indriyA~ glAna na baneM, isa prakAra se AhAra-pAnI ke binA chaH mAsa taka tapa kara ske| sUtra - sUtrasahita, arthasahita, granthasahita, aMgasahita, bhedasahita, upAMgasahita, niyuktisahita, saMgrahaNIsahita, vyAkaraNasahita, nirUktisahita, paramArthasahita, hetusahita, dRSTAntasahita dvAdazAMgIsUtra kA pATha kara sake - yaha sUtra se parIkSaNa hai| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sattva - vajrapAta kI sthiti meM bhI aprakampa raha ske| indra ke uttaravaikriya meM tathA isI prakAra kI anya sabhI RddhiyoM meM bhI lobhAyamAna na ho, rambhA Adi apsarAoM kA darzana hone para bhI kAma-vAsanA kI icchA na kre| chaH mAsa ke upavAsa hone para nAnAvidha rasa kA lAbha, arthAt prApti hone para bhI usakI abhilASA na kre| __ ekatva - ekatva dvArA sarvaindra, cakrI, arddhacakrI (vAsudeva) kA bala dekhane para bhI kisI prakAra kI koI apekSA na kare aura na hI duSTa devatA, jaMgalI jAnavara dvArA upasarga hone para dUsare kisI vyakti ko dekhakara rakSA kI abhilASA kare aura na hI roga Adi dvArA pIr3ita hone para bhI zuzruSA kI kAmanA kre| kisI bhI jinakalpI ko apane svayaM ke sadRza kisI anya jinakalpI ko apane pAsa rakhanA nahIM kalpatA, to phira anya kI to bAta hI kyA ? bala - madonmatta hAthI, krUra siMha Adi tathA cakravartI kI senA bhI yadi sAmane A jAe, to prANanAza ke bhaya ke kAraNa mArga se cyuta na ho, arthAt unako mArga na de| isa prakAra jinakalpa ko grahaNa karate samaya ye pA~ca prakAra kI kasauTI kI jAtI haiN| yaha jinakalpiyoM ke upakaraNa evaM caryA kI vidhi hai| sthavira kalpiyoM ke bAraha upakaraNa pUrva meM kahe gae anusAra hI . "pattaM" gAthA ke anusAra - 1. pAtra 2. pAtrabandha 3. pAtrasthApana 4. pAtrakezarikA 5. paTala (par3alA) 6. rajamANa 7. gucchaka - ye sAta prakAra kI pAtra sambandhI upadhi haiN| tIna kalpa (vastra), arthAt do sUtI cAdara evaM eka UnI vastra, rajoharaNa evaM mukhavastrikA - ina bAraha upakaraNoM ke sAtha mAtraka aura colapaTTA - ina do upakaraNoM ko milAne para sthavirakalpI kI caudaha prakAra kI upadhi hotI hai| isa prakAra yaha sthavira jinakalpiyoM ke upakaraNa kI saMkhyA batAI gaI hai| upakaraNa kA parimANa isa prakAra hai - svabhAvika rUpa se madhya parimANa kA pAtra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tIna beMta aura cAra aMgula parimANa kI paridhi vAlA honA caahie| isase kama parimANa vAlA pAtra jaghanya evaM isase adhika parimANa vAlA pAtra utkRSTa kahA jAtA hai| yaha lakar3I ke pAtra kA parimANa hai| nAriyala evaM tumbI se nirmita tirpaNI, kaTAhaka Adi pAtroM kA parimANa, usakI prApti, yogyatA evaM prayojana para nirbhara hai, arthAt ve jaise milate hoM, jaisI AvazyakatA ho aura jaisA unakA prayojana ho, usa para unakA parimANa nirbhara karatA hai| miTTI ke pAtroM meM yathA ghar3e evaM kuNDe Adi kA parimANa bhI sAdhu kI saMkhyA para evaM AhAra aura pAnI kI gaveSaNA kI mAtrA para nirbhara karatA hai, kintu yati ke sabhI pAtroM meM dRSTi pratilekhanA dvArA zuddhi kI jA sake, isa prakAra kA usakA saMsthAna evaM parimANa honA caahie| jaisA ki ukta Agama meM kahA gayA hai - "jisa pAtra meM hAtha jA sake evaM cAroM tarapha dRSTi jA sake, vaha pAtra muni ke lie nizcita rUpa se yogya hai, zeSa sabhI pAtra ayogya haiN| pAtroM kI pratilakhenA samyak prakAra se ho sake, isalie pAtra bAraha aMgula bAhara evaM bAraha aMgula andara ho - isa parimANa kA honA cAhie, kintu andara hAtha DAlane vAlA pAtra paccIsa aMgula parimANa kA honA caahie|" pAtrabaMdha kA parimANa pAtra ke parimANa se adhika honA cAhie, arthAt pAtra bA~dhane para usake cAra aMgula chora laTakate rheN| pAtra sthApanaka, gucchaka aura pAtra pratilekhana karane kI pUMjaNI - ina tInoM kA parimANa eka beMta cAra aMgula hotA hai| pAtra sthApanaka meM pAtra rakhane ke bAda hAtha meM DAlane hetu evaM gAMTha dene ke lie eka beMta cAra aMgula kA parimANa Avazyaka hai| isI prakAra gucchaka kA parimANa eka beMta cAra aMgula kA honA Avazyaka hai| pAtra pratilekhanI, arthAt pUMjaNI meM eka beMta kI DaNDI evaM cAra aMgula kI dasiyA~ hotI haiN| paTala (par3alA) DhAI hAtha lambA aura chattIsa aMgula caur3A evaM kele ke garbha ke samAna, arthAt sapheda, moTA, komala, majabUta evaM snigdha honA caahie| punaH usakA parimANa yati ke zarIra evaM pAtroM kI moTAI ke anusAra hotA hai| prANiyoM kI rakSA ke lie grISma, hemanta evaM varSA Rtu meM paTala utkRSTa, madhyama evaM jaghanya ke bheda se tIna prakAra ke Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara ( bhAga - 2 ) 159 1 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna hote haiM / grISma Rtu meM utkRSTa svarUpa vAle pA~ca, madhyama svarUpa vAle cAra aura jaghanya svarUpa vAle pA~ca paTala paryApta hote haiM / varSA Rtu meM utkRSTa svarUpa vAle pA~ca, madhyama svarUpa vAle chaH aura jaghanya svarUpa vAle sAta paTala paryApta hote haiM / hemanta Rtu meM utkRSTa svarUpa vAle cAra, madhyama svarUpa vAle pA~ca aura jaghanya svarUpa vAle chaH paTala paryApta hote haiN| paTala majabUta, moTe aura snigdha vastra ke hone cAhie / ( yahA utkRTa svarUpa kA tAtparya majabUta, moTe aura snigdha vastra se nirmita paTala se hai, madhyama svarUpa kA tAtparya kucha jIrNa vastra ke paTala se hai tathA jaghanya svarUpa kA tAtparya jIrNa vastra ke paTala se hai / ) rajasrANa pAtra ke parimANAnusAra hotA hai, usase adhika parimANa kA nahIM, arthAt pradakSiNAkAra se pAtroM ko veSTita karane para cAra aMgula pramANa vastra kA chora laTakatA rahe isa prakAra kA honA cAhie / kalpa, arthAt or3hane kI cAdara - sAdhu ke zarIra parimANa, arthAt sAr3he tIna hAtha lambI aura DhAI hAtha caur3I hotI hai| unameM se do cAdara sUtI aura eka UnI kAmalI hotI hai / -- rajoharaNa battIsa aMgula parimANa kA honA caahie| isameM caubIsa aMgula parimANa kA daNDa evaM ATha aMgula parimANa dasiyA~ hotI haiM / daNDa yA dasiyA~ parimANa meM nyUnAdhika bhI ho sakatI haiN| muni ke zarIra parimANa se, yA gacchAcAra ke kAraNa bhI isakA parimANa kama-adhika hotA hai / pUrva meM niSadyA kambala ke khaNDarUpa hotA thA tathA dasiyA~ Asana kI hotI thI, kintu vartamAna meM to prasAdhana ko dRr3hIbhUta karane ke lie tathA dharmopakaraNa ko sundara banAne ke lie bhinna-bhinna prakAra kI Una ke niSadyA hote haiN| isa hetu Agama meM to kahA gayA hai - " jo nija deha ko bhUSita karatA hai, vaha anaMta saMsArI hotA hai| jinadharma meM zraddhA rakhane vAle sAdhuoM ke lie to upakaraNa hI bhUSaNa rUpa haiM / " rajoharaNa meM dasI vAlA bhAga chor3akara zeSa DaNDI kA bhAga Una ke do niSadyA se AcchAdita hotA hai| pUrI DaNDI vastra se AcchAdita hone ke kAraNa niravadya hotI hai / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna kucha loga niSadyA vastra ke Upara pAdaprocchanaka bhI bAMdhate haiN| use gaccha meM pracalita parimANAnusAra hI banAnA caahie| kucha loga niSadyA ke nIce hI dasiyA~ sIkara bAMdhate haiM, to kucha loga dasiyoM ke Upara aura nIce DorI se kasakara bAMdhate haiM - vahA~ bhI gacchAcAra ke anusAra hI kriyA karanA caahie| nIce kA DorI dazA ke mUla bhAga se eka aMgula Upara niSadyA para bAMdhanA caahie| phira DaNDI sahita niSadyA kA do bhAga nIce kI tarapha chor3akara zeSa Upara ke tIsare bhAga ke madhya meM dvitIya DorI bA~dhanA caahie| mukhavastrikA cAroM tarapha se eka beMta cAra aMgula parimANa kI honI caahie| usa vastra kI racanA isa prakAra kI jAtI hai - usa vastra ke do samAna bhAga karake mor3ate haiN| phira usako doharA kara, punaH use tiryak dizA meM mor3ate haiM, arthAt khar3I taha karate haiN| pukhavastrikA ke taha vAle bhAga ko vAmapArzva meM tathA nIce kI tarapha rakhe tathA khule hue bhAga ko dAe~ hAtha kI tarapha tathA Upara kI tarapha rakhate haiN| mukhavastrikA ke sambandha meM yahA~ dvitIya Adeza bhI hai - mukha parimANa evaM pRthula kapola Adi ke kAraNa bhI mukhavastrikA kA parimANa adhika ho sakatA hai, isameM koI doSa nahIM hai| mAtraka kA parimANa magadha deza ke prastha parimANa vastu se kucha adhika vastu jisameM samA sake - itanA honA caahie| pUrNa prastha parimANa mAtraka dvArA zeSa kAla meM dravya grahaNa karate haiM aura usase adhika parimANa vAle mAtraka meM varSAkAla meM dravyagrahaNa karate haiN| do kosa calakara AyA huA sAdhu eka sthAna para baiThakara jitane dAla-bhAta upayoga kara sakatA hai, utane parimANa vAlA mAtraka hotA hai| colapaTTA sthaviroM kI kamara se dugunA honA cAhie aura sthUla udara vAle muniyoM ke kamara se cAra gunA parimANa kA honA caahie| sUkSma evaM sthUla, arthAt patale yA sthUla zarIra kI apekSA se yaha do vikalpa haiN| colapaTTA nAbhi ke cAra aMgula nIce aura jAnu ke cAra aMgula Upara pahananA caahie| saMstAraka aura uttarapaTTA donoM hI DhAI hAtha lambe aura eka hAtha cAra aMgula caur3e hone caahie| Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aba sAdhuoM ke upakaraNoM kI upayogitA batAte haiM, vaha isa prakAra hai : 161 rajoharaNa :- vastu ko lete yA rakhate samaya, sthAna para baiThane yA sone se pUrva pramArjana karane ke lie rajoharaNa kA upayoga kiyA jAtA hai / yaha rajoharaNa kI upayogitA hai / mukhavastrikA - mukhavastrikA kA upayoga nirantara sUkSma jIva ke nivAraNa ke lie arthAt unakI rakSA hetu tathA trasa ( sacitta) raja Adi ke pramArjana ke lie hotA hai / mukhavastrikA se mukha AcchAdita hone ke kAraNa nAka aura mu~ha kI garma vAyu se sUkSma jIvoM kA nAza nahIM hotA hai / pramArjana karate samaya muni use karNa ke sahAre bAMdhakara nAka aura mu~ha ko DhakeM yaha mukhavastrikA kI upayogitA hai / pAtra pAtra kA grahaNa bhUmipaTTa evaM vastra Adi ke jIvoM kI rakSA ke lie evaM bhojana ko saMlIna arthAt gupta rakhane hetu kiyA jAtA hai / jisa prakAra saMbhoga se eka ke sAtha vyavahAra karane meM eka sthAna meM hI tallInatA hotI hai, usI prakAra pAtra meM gRhIta bhojya AhAra- pAnI ko phailAkara aura para kI upekSA karake eka citta se dekhA jA sakatA hai yaha pAtra kI upayogitA hai / zeSa pAtra upadhi pAtroM kI zeSa upadhiyoM kA grahaNa pAtroM kI rakSA ke lie kiyA jAtA hai| kalpa tIna kalpa (vastroM) kA grahaNa, dAvAnala, jala, vAyu ke nivAraNArtha, zukladhyAna, dharmadhyAna, glAna kI samAdhi ke lie tathA mRtyu ke samaya mRtadeha para AcchAdana arthAt use DhaMkane ke lie kiyA jAtA hai - yaha kalpa kI upayogitA hai / colapaTTe kA grahaNa puruSa vedodaya ke kAraNa hone vAle liMgotthAna ke AvaraNa hetu, dIrgha liMgiyoM evaM liMga rogiyoM kI loka lajjA ke nivAraNArtha kiyA jAtA hai yaha colapaTTe kI upayogitA hai / pAtraka kI upayogitA pUrva meM kahe gae anusAra hI hai / yahA~ kamaTha zabda kA tAtparya kucha loga colapaTTA mAnate haiM, to kucha loga saMstAraka athavA uttarapaTTa mAnate haiM / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 162 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna pAtrasthApana - pAtrasthApana nAmaka upakaraNa kA upayoga bhikSATana ke lie jholikA ke rUpa meM tathA pAtroM ke nIce pratiSThAna ke rUpa meM batAyA gayA hai - yaha upakaraNoM kI upayogitA hai| aba buddha ke svarUpa kI vyAkhyA karake unake upakaraNoM kA varNana kiyA jA rahA hai - buddha meM eka to svayaMbuddha hote haiM aura dUsare prtyekbuddh| svayaMbuddha do prakAra ke hote haiM - 1. arihaMta aura 2. kinhIM nimittoM dvArA svaMya bodhi ko prApta sAmAnya muni| arihaMta ko colapaTTA, uttarIya Adi muniveza, pAtra evaM zAstra Adi upadhi nahIM hotI hai, parantu svayaMbuddha sAmAnya muni ko upadhi, zruta muniveza (liMga) Adi hote haiN| unheM pUrva janma ke smaraNa se bodhi kI prApti hotI hai| unakI upadhi bAraha prakAra kI hotI hai - mukhavastrikA, rajoharaNa, kalpa (tIna vastra), sAta prakAra kI pAtra kI upadhi - isa pakAra svayaMbuddha sAdhuoM kI upadhi bAraha prakAra kI hotI hai| unakA zrutajJAna pUrvAdhIta aura isa janma-sambandhI donoM hI prakAra kA hotA hai| pUrvAdhIta zruta vAle buddhoM ko liMga (rajoharaNa) Adi devatA arpaNa karate haiM, yA ve svayaM guru ke pAsa jAkara veza grahaNa karate haiM tathA jinako usI bhava meM zruta adhIta hotA hai, unako guru hI veza pradAna karate haiN| svayaMbuddha muni kI icchA ho, to ve gaccha meM raha sakate haiM, anyathA ekAkI vihAra kara sakate haiN| aba pratyekabuddha sAdhu ke sambandha meM vivecana hai - isa avasarpiNI kAla meM cAra pratyekabuddha hue haiM - 1. karakaMDu 2. durmukha 3. nami evaM 4. ngg| inhoMne kramazaH prathama ne vRSabha ke dRSTAMta se, dUsare ne vAdala ke dRSTAnta se, tIsare ne kaMkaNa ke dRSTAMta se aura cauthe ne rasAladruma ke dRSTAMta se bodhi ko prApta kiyaa| pratyekabuddha kI jaghanya upadhi do prakAra kI hotI haiM - 1. mukhavastrikA aura rajoharaNa 2. mukhavastrikA, rajoharaNa sahita sAta prakAra kI pAtra updhi| inakA zrutajJAna pUrvAdhIta hI hotA hai| jaghanya se gyAraha aMga evaM utkRSTataH dezona (dasa meM kucha kama) dasa pUrva kI zruta-saMpadA hotI hai| unako rajoharaNAdi liMga zAsana devatA dete haiM, athavA liMgarahita bhI hote haiN| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 163 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna ve ekAkI hI vicaraNa karate haiM, gaccha meM nahIM rahate haiM - isa prakAra yaha pratyekabuddhoM ke upakaraNoM kI sthiti hai| sAdhvI ke upakaraNa isa prakAra se haiM : sthavirakalpI sAdhu ke caudaha upakaraNa to sAdhviyoM ke bhI hote haiN| inake atirikta gyAraha upakaraNa aura hote haiM, ve isa prakAra haiM - 1. avagrahAnantaka 2. paTTaka 3. ardhArUka 4. calanikA 5. abhyaMtara nirvasaNI 6. barhirnirvasaNI 7. kaMcuka 8. upakakSikA 6. vaikakSikA 10. saMghATI evaM 11. skaMdhakaraNa - isa prakAra pUrva kI caudaha upadhi milAkara sAdhviyoM ke kula paccIsa prakAra kI ogha upadhi hotI haiN| aba unake upayoga batAe jA rahe haiM : avagrahaNAntaka - yaha guptAMga ke rakSaNArtha hotA hai| moTe vastra se nirmita isa vastra ko deha se sparza karate hue acchI taraha bAMdhA jAtA hai| yaha guptAMga ke parimANAnusAra banAnA caahie| paTTaka - deha-parimANa ke anusAra hotA hai tathA eka hotA hai| kamara para kamarapaTTa bA~dhane para pahalavAna ke kacche sA AkAra banatA ardhorUka - a|rUka kA upayoga bhI paTTa ke samAna hI hai| paTTa evaM ardhArUka - donoM milAkara kaTi kA AcchAdana karate haiN| calanI - yaha binA silA huA vastra hotA hai, jo jAnu parimANa lambA hotA hai| __ AbhyantarI (antarnirvasanI) - yaha kamara se lekara arddha jaMghA taka pahanI jAtI hai| bahirnirvasanI - bahirnirvasanI kamara para Dore se bAMdhI huI hotI hai evaM TakhanoM taka laMbI hotI hai| kaMcuka - binA silA huA tathA stanoM ko Dhakane vAlA vastra . kaMcuka kahalAtA hai| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 164 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna upakakSikA - dAIM tarapha pahanA jAne vAlA vastra upakakSikA (dAIM ora se bAIM ora lekara dAe~ kaMdhe para bAMdhA jAtA hai|) vaikakSikA - kaMcuka aura upakakSikA ko AcchAdita karate hue pahanA jAtA hai| saMghATI (cAdara) - saMghATI cAra prakAra kI hotI haiN| do hAtha parimANa kI saMghATI upAzraya meM or3hane ke lie hotI hai| yaha caur3AI meM pAdapoMchana jitanI hotI hai| do saMghATI (cAdara) tIna hAtha kI hotI hai - eka grAma meM bhikSA ke lie, dUsarI sthaNDila ke lie jAte samaya or3hI jAtI hai| cAra hAtha kI cAdara ucita avasara arthAt pravacanasabhA, snAtrapUjA Adi ke avasara para upayoga kI jAtI hai| cAdara komala vastra kI banI huI honI caahie| skaMdhakaraNI - cAra hAtha laMbI hotI hai| yaha vAyujanya pIr3A se rakSA karane meM upayogI hai, sAtha hI rUpavatI sAdhvI kI zIla-rakSA hetu use kubjA dikhAne meM bhI yaha upayogI hai, ataH ise kubjakaraNI bhI kahate haiN| ye sAdhu-sAdhviyoM ke upakaraNa haiN| muniyoM dvArA daNDa nAmaka upakaraNa bAhara jAte samaya pazu, sarpa Adi ke nivAraNa ke lie rakhA jAtA hai aura ve sAdhu aura sAdhviyoM ke lie pA~ca prakAra ke hote haiM 1. sahaja bhUmi meM skandha taka kA 2. glAna ke Alambana ke lie DhAI hAtha parimANa kA 3. jala meM, arthAt nadI ko pAra karate samaya saMpUrNa zarIra ke parimANa se AdhA hAtha adhika 4. varSAkAla meM kIcar3avAlI bhUmi meM moTA evaM deha-parimANa kA tathA 5. mArga meM calate samaya skandha taka kA evaM majabUta daNDa honA caahie| vaha daNDa 1. vaMza 2. zrIparNI 3. vaTavRkSa 4. kSIravRkSa (bar3a, pIpala, gUlara) yA sAdI lakar3I se nirmita, jaisA mile vaisA rakhanA caahie| brahmacArI, kSullaka evaM prathama upanIta ko kAya-parimANa kA aura palAza yA candana se nirmita daNDa rakhanA caahie| vrata vizeSa ke samaya brAhmaNa, kSatriya, vaizyoM ko bilba yA udumbara Adi ke kASTha se nirmita, athavA usa samaya loka meM jaisA pracalita ho, vaisA daNDa lenA caahie| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sAdhuoM kA eka upakaraNa daNDaproMchana hotA hai| mayUra ke paMkhoM se nirmita yA muMja se nirmita picchikA daNDa se baMdhI huI hotI hai| dharmopakaraNa Adi anya paramparA se bheda karane ke uddezya se bhI rakhe jAte haiN| isa prakAra ke upakaraNoM se yukta sAdhu aura sAdhvI saMyama kA pAlana karate haiN| carmAdi parimANa ko pravacanAdi se, arthAt Agama granthoM se jJAta kara sakate haiN| sAdhu-sAdhvI kI dinacaryA - sAdhu aura sAdhvI rAtri ke antima prahara meM parameSThI maMtra par3hakara saMstAraka se uttheN| phira daNDaproMchana (daNDAsana) se zayyA kI pratilekhanA karake tathA pairoM kI pramArjanA karake pramnavaNabhUmi taka jaaeN| phira prasavaNabhUmi ko daNDAsana se pratilekhita karake zanaiH-zanaiH mUtra kA tyAga kre| phira usI vidhi se vasati ke bAhara jAkara saMdhyA ke samaya pramArjita sthaMDila bhUmi para prtteN| tatpazcAt punaH usI prakAra saMstAraka ke pAsa Akara pratilekhana karake saMstAraka ko lapeTa deM, phira saMdhyA ke samaya pratilekhita kie gae lakar3I ke Asana para yA pAdapoMchanaka ko bichAkara usa para sthita ho IryApathikI (AvAgamana kI kriyA) ke pApoM kI AlocanA kare aura zakrastava kA pATha kre| phira rAtri meM koI duHsvapna AyA ho, to usake prAyazcitta ke lie kAyotsarga kre| kAyotsarga pUrNa karake caturviMzatistava boleN| usake bAda "icchAmi paDikkamiuM pagAma sijjhAe " se lekara "rAIyo aiyAro kao tassa micchAmi dukkaDaM" taka kA pATha boleN| phira svAdhyAya-pATha, namaskAra-jApa evaM dhIme-dhIme svara se anya vidyA kA abhyAsa karate hue rAtri vyatIta kre| phira rAtri kI eka ghaTikA zeSa rahane para rAtri pratikramaNa kre| pratikramaNa, kAyotsarga, pratyAkhyAna Adi kI vidhi Avazyaka udaya meM varNita hai| phira sUryodaya hone para zrImad indrabhUti gaNadhara stuti ke pATha se aMga kI, upadhi kI evaM vasati kI pratilekhanA kre| tatpazcAt svAdhyAya kre| phira dharma kA AkhyAna kare, ziSya sAdhu evaM zrAvaka-zrAvikAoM ko pATha deM, arthAt par3hAeM, svayaM bhI par3heM tathA dharmazAstra likhane kA kArya kre| phira dina kA prathama prahara vyatIta hone para porasI kI Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTTER AcAradinakara (bhAga-2) 166 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna pratilekhanA kre| tatpazcAt tirpaNI meM prAsuka jala grahaNa karake jinAlaya hetu prasthAna kre| jinAlaya meM cAra stutiyoM dvArA caityavaMdana, arthAt devavaMdana kare aura usake bAda bAhara jAkara sthaNDila bhUmi para malamUtra kA utsarga kre| punaH vasati meM Akara gamanAgamana meM lage doSoM kI AlocanA kre| jaisA ki kahA gayA hai - sabhI jagaha gamana ke anta meM malamUtra kA tyAga karane para, kathA ke anta meM, calane ke bAda, caitya ke madhya praveza karane para, sthira vastra ke prayoga ke samaya, vandana Adi AvazyakoM meM, zakrastava kA pATha karate samaya, bhojana Adi kamoM ke anta meM, avagraha kA grahaNa karane para, pratyAkhyAna Adi lete samaya, SaTjIvanikAya ke saMghaTTa hone para, parigraha Adi kA saMsparza doSa lagane para, kAlagrahaNa meM, svAdhyAya aura jalapAna kI kriyAoM meM - ina sabhI sthitiyoM meM sAdhu-sAdhvI ko hamezA IryApathikI kI kriyA se ina kriyAoM meM lage doSoM kI AlocanA karanI cAhie arthAt sAdhu-sAdhviyoM ko hamezA IryApathikI ke pratikramaNa kA AcaraNa karanA caahie| nizcita hI jIvanaparyanta ke lie svIkAra kI gaI, unakI yaha sarvavirati sAmAyika IryApathikI (gamanAgamana meM lage doSoM kI AlocanA) ke binA zuddha nahIM hotI hai| tatpazcAt punaH zakrastava bolakara pratyAkhyAna pAraNe ke lie mukhavastrikA kI pratilekhanA kre| tatpazcAt guru se kaheM -"cauvihAra porasI sahita AgAra se yukta bhakta pAna ke pratyAkhyAna ko maiM pUrNa karanA cAhatA huuN|" guru kahate haiM - "jisakA bhI kAla pUrA ho gayA ho, ve pratyAkhyAna pAra leM, arthAt pUrNa kara leN|" phira vidhipUrvaka tIna prakAra se pAtroM kI pratilekhanA kre| tatpazcAt piNDaniyuktizAstra meM kahI gaI vidhi ke anusAra AhAra-pAnI kI gaveSaNA kre| sAdhu aura sAdhvI vyAyAma, bhikSA evaM anya kAryoM ke lie sau hAtha se bAhara ekAkI na jAe - isa niyama kA pAlana karate hue sAdhu aura sAdhvI ko sarvatra vicaraNa karanA caahie| jaisA ki Agama meM bhI kahA gayA hai - "sUtra aura artha ko pUchane ke lie, kisI ko uddeza yA preraNA dene ke lie, maraNAMtika ArAdhanA, arthAt saMlekhanA grahaNa karane vAle ke vinaya evaM vaiyAvRttya hetu bhI sAdhu akelA na jaae| akele bhikSAcaryA ke lie jAne meM bhI vikSipta striyoM kA nitya bhaya banA rahatA hai, kyoMki akele meM aisA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 167 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna koI bhI akArya ho sakatA hai, jise bahuta se logoM ke madhya meM karanA azakya ho / mala-mUtra, vamana, pitta ina sabase vyAkula, mUrcchA Adi se vimohita tathA vANI ke viveka se rahita muni yadi akelA jAtA hai, to bhayaMkara akRtya ho sakate haiM / eka dina meM bhI jIva ke aneka zubhAzubha pariNAma hote haiM / azubha bhAvoM se yukta akelA muni dUsare ke Alambana se zubha pariNAmoM kA tyAga kara sakatA hai / sthavirakalpa meM sabhI jinoM ne ise anucita kahA hai| akelA muni tapa aura saMyama se zIghra patita ho jAtA hai / " tatpazcAt dazavaikAlikasUtra ke piNDaiSaNA nAmaka adhyayana meM kahI gaI vidhi ke anusAra AhAra- pAnI Adi grahaNa karake punaH vasati meM aaeN| gamanAgamana meM lage doSoM kI nimna prakAra se AlocanA kare - "he bhagavan ! gamanAgamana meM lage doSoM kI maiM AlocanA karatA huuN| mArga meM pUrva, pazcima, uttara evaM dakSiNa dizA meM jAne-Ane se kAyasaMjJA ke tyAga se, arthAt pramAdavaza vanaspatikAya, trasakAya, sthAvarakAya jIvoM ke saMsparza se jo merA vrata khaNDita huA hai, virAdhita huA hai, usake lie maiM mithyA duSkRta detA hU~ / " - yaha gamanAgamana Adi doSoM kI AlocanA sAdhu-sAdhviyoM dvArA hamezA caitya se jAkara Ane para, rAtri kA eka prahara zeSa rahane para, arthAt antima prahara ke samaya para, bhikSA lekara Ane para karanI cAhie / tatpazcAt gocarI caryA ke pratikramaNa ke lie kAyotsarga kare / kAyotsarga meM namaskAra maMtra kA cintana kare / kAyotsarga pUrNa karake prakaTa rUpa se namaskAra - maMtra bolakara "paDikkamAmi goaracariAe. ' ityAdi sUtra ( daNDaka) boleN| tatpazcAt -"aho ! jinendra bhagavaMtoM ne sAdhuoM ko mokSa- sAdhanA ke AdhArabhUta saMyamI zarIra dhAraNa ( rakSaNa - poSaNa) karane ke lie niravadya ( bhikSA) vRtti kA uddeza diyA hai / " - yaha gAthA maunapUrvaka boleN| phira guru ke samakSa (gRhastha ke ghara se) jisa vidhi se AhAra grahaNa kiyA ho, usakA sampUrNa vivecana kare / tatpazcAt eka kSaNa vizrAma karake grAsaiSaNA ke pA~ca doSoM kA tyAga karate hue bhojana kre| sAdhu-sAdhviyoM meM AcArya, upAdhyAya, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 168 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna vAcanAcArya, mahattarA, bhikSA ke lie jAte samaya akSapoTTalikA, paTa, iSTa devatA kI pUjA evaM maMtra kA smaraNa karate haiN| tatpazcAt AhAra kara lene para pAtroM ko acchI taraha se sApha kara, dhokara aura acchI taraha se pramArjana karake una pAtroM ko bAMdhane kI jo vidhi batAI gaI hai, usake anusAra baaNdhe| tatpazcAt punaH IryApathikI ke doSoM se pIche haTakara, arthAt iriyAvahi karake zakrastava kA pATha kre| tatpazcAt munijana thor3e samaya vizrAma karane ke bAda guru evaM sAdhuoM kI vaiyAvRttya kareM, bAla sAdhuoM ko adhyayana karavAeM, upakaraNa ko ThIka kareM yA banAeM, pAtra Adi ke lepa, arthAt pAtra raMgane kA kArya evaM likhane-par3hane kA kArya kreN| tatpazcAt caturtha prahara meM muni pratilekhanA aura svAdhyAya kareM, usakI sampUrNa vidhi Avazyaka udaya meM varNita hai| tatpazcAt SaTpadI se yukta vastra ko SaTpadI jIvoM kI prANarakSA ke lie eka muhUrta jaMghA para baaNdhe| isake bAda bAla sAdhu aura caturtha, SaSTha, aSTama bhakta ke tapasvI muni punaH bhikSATana karake AhAra kre| bhikSA hetu bhramaNa karane kI vidhi tathA AhAra karane kI vidhi pUrvavat hai| tatpazcAt saMdhyAkAlIna Avazyaka kriyA kre| caturtha prahara ke zeSa bhAga meM saMdhyA ke samaya prabhAtakAlIna pratilekhanA kI taraha hI pratilekhanA kre| tatpazcAt rAtri kA prathama prahara vyatIta hone para sAdhu mukhavastrikA kI pratilekhanA karake kaheM - "he bhagavan ! prathama prahara pUrA ho cukA, aba maiM rAtri saMthArA karUM ?" yaha kahakara zakrastava kA pATha kreN| tatpazcAt sAdhu yathAyogya saMstAraka para nidrAdhIna hoN| zayana kI vidhi yaha hai - muni saMstAraka karake usa para baiThakara parameSThImaMtra kA yA anya iSTa maMtra kA jApa kre| tatpazcAt hAtha aura paira ko saMkoca bAe~ hAtha ko sira ke nIce takie kI taraha lagAkara bAe~ pasavADe meM soe| hAtha-paira ko phailAte samaya usa aMga kI tathA usa sthAna kI pratilekhanA kre| isa prakAra rAtri kA tRtIya prahara vyatIta hone para brahmamuhUrta meM jAgrata hokara sAdhu manda svara meM isa prakAra svAdhyAya kare, jisase anya vyakti jAga na jAe - yaha uttara-adhyayana kA rahasya hai| muniyoM kI bhA~ti hI sAdhviyA~ bhI isI caryA kA vahana karatI huI kaSAya se vinirmukta evaM samatArasa meM lIna hokara saMyama kA pAlana kreN| Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 169 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna AcArya varddhamAnasUrikRta "AcAradinakara" meM yatidharma ke uttarAyaNa meM ahorAtri caryA kIrtana nAmaka tIsavA~ udaya samApta hotA - - - - - - - - 0 0 - - - - - - Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 170 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna // ekatIsavA~ udaya // sAdhuoM kI RtucaryA aba sAdhuoM kI RtucaryA kA varNana kara alaga-alaga RtuoM meM unake AcAra kI vidhi kI vivecanA kI jA rahI hai| vaha isa prakAra hai - hemanta-Rtu meM sAdhu prAyaH vastroM kA tyAga kre| alpa nidrA evaM alpa AhAra le| kabhI bhI tela kA mardana na kare aura na hI bAloM kA guccha, arthAt laMbe bAla rkhe| zIta ke nivAraNArtha ruI kI zayyA para zayana na kare aura na hI agni kA prayoga kre| jinase rasa utpanna ho aise garma, tIkSNa (tIkhe), khaTTe evaM madhura AhAra kI icchA nahIM rkhe| anya jIva nikAya kA saMsparza na kare aura na hI jUte phne| zItala jala arthAt kaccA pAnI (aprAsuka jala) na pIe aura zAnta bhAva se AhAra kre| pazuoM ke samAna krIDA karane vAlI vezyAoM ke ghara meM praveza na kre| nArI, napuMsaka Adi kA kabhI bhI sAtha na kre| na uSNa jala Adi se snAna kare, na prakaTita dIpaka ko bujhaae| jo sthAna Upara se AcchAdita na ho, vahA~ zayana na kre| UnI vastra (kAmalI) ke binA bhramaNa arthAt vihAra na kare, mUtra, thUka Adi ko rakhe nahIM, tatkAla hI paraTha de| pAtra evaM mAtraka meM, pavitra deha yA pavitra bhUmi para, nakha ke andara kabhI bhI thor3A sA bhI maila na ddaale| deha evaM saMyama kI rakSA ke lie kambala Adi rkhe| sUtI vastra se yukta karake hI kambala kA prayoga kare, vastra ke binA kambala kA prayoga na kare, athavA vastradhArI hI kambala rakhe, vastrarahita sAdhu kambala na rkhe| mArgazIrSa se lekara ASAr3ha taka pratyeka mAsa meM vihAra karatA rahe, eka sthAna para rahanA usake lie ucita nahIM hai| sadA eka sthAna para rahane se rAga, dveSa, dhana evaM sthAna kA parigraha, anAdara kA bhAva aura sukhAsakti Adi aneka doSa saMbhava hote haiM, ataH eka mAsa, eka Rtu arthAt do mAsa; do Rtu arthAt cAturmAsa; tIna Rtu arthAt chaH mAsa (ayana); yA varSA ke anta meM muniyoM ke lie vihAra karanA ucita haiN| mAsa ke anta meM, do yA tIna RtuoM ke vyatIta Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 171 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna hone para yA varSAvAsa ke pazcAt muniyoM ko hamezA vihAra karanA caahie| jaisA ki Agama meM kahA gayA hai "jisa gA~va meM muni kAla ke utkRSTa pramANa taka raha cukA ho, vahA~ do varSa kA antarAla kie binA na rhe| bhikSu Agama ke anusAra AcaraNa kare, Agama kA jo tAtparya ho, usI prakAra vyavahAra kre| muniyoM ko vihAra karate samaya bAtacIta nahIM karanI cAhie tathA sajaga rahanA cAhie / aba vihAra kI uttama vidhi kyA hai ? isakA varNana hai varSA aura zarada Rtu ko chor3akara zeSa cAra Rtue~ vihAra hetu upayukta haiM, megha rahita AkAza, subhikSakAla, patha kI manojJatA, rAjya meM zAnti, zatru-senA ke AkramaNa kA abhAva, isa prakAra kI paristhiti muniyoM ke lie vihAra hetu upayukta hotI hai| vihAra karane ke yogya muni isa prakAra hai - " jo zAnta ho, jisake hAtha-paira meM calane kI zakti ho, sabhI dezoM kI sthiti ko jAnatA ho, sabhI bhASAoM meM pravINa ho, jo rasa, sparza evaM sthAna meM bhI lubdha na ho, kalAoM kA jAnakAra ho, sabhI vidyAoM meM pravINa ho, saMyama pAlana meM dRr3ha ho, custa zarIra vAlA aura yuvA ho, jise para kI apekSA na ho, zIta, uSNa, tRSNA, kSudhA, nidrA Adi pariSahoM ko bhI jisameM sahana karane kI kSamatA ho, jisake pAsa muni-jIvana ke apekSita upakaraNa ho evaM guru kI AjJA pAlana karane hetu tatpara ho, aise sAdhu sadaiva vihAra karane ke lie yogya hote haiM, ina guNoM se rahita sAdhu vihAra karane ke lie ayogya hotA hai / - vihAra ke lie Avazyaka sthitiyAM evaM vastue~ isa prakAra haiMacche sArtha kA sAtha honA, zubha dina, pracura mAtrA meM vastra, pAtra Adi tathA daNDaprocchana ( daNDAsana) Adi muni ke sabhI upakaraNa, aneka prakAra ke daNDa, pracura mAtrA meM pustaka evaM kambala, deha kA sAmarthya evaM dhairya vihAra hetu anivArya hai| vihAra ke ayogya deza ke lakSaNa isa prakAra hai - vihAra ke ayogya deza ve haiM, jinameM anArya loga rahate hoM, jahA~ ke loga pApakArI pravRttiyoM meM adhika pravRtta hoM, jahA~ durbhikSa ho, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) . 172 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna loga durjana ho, vANI ke viveka se rahita hoM, alpa zrAvakajana hoM, arthAt zraddhAvAn loga kama ho tathA jo deza (sthAna) upadrava yA AtaMka se yukta ho| isa prakAra ke deza anArya kahe jAte haiN| anArya deza ke nAma isa prakAra haiM -1. zaka 2. yavana 3. zabara 4. barbara 5. kAya 6. murUNDadeza 7. uDDadeza 8. gauDadeza 6. pakvaNaga deza 10. araba deza 11. hUNa deza 12. roma deza 13. pArasa deza 14. khasa deza 15. khAsika deza 16. TuMbilaka deza 17. lakuza deza 18. bokkaza deza 16. bhilla deza 20. pulIMdra deza 21. kuMca deza 22. bhramara deza 23. bhayA deza 24. kopAya (kamboja) deza 25. cIna deza 26. caMcuka deza 27. molava deza 28. mAlava deza 26. kulArddha deza 30. kaikeya deza 31. kirAta deza 32. hayamukha deza 33. kharamukha deza 34. gajamukha deza 35. turaMgamukha deza 36. miMDhakamukha deza 37. hayakarNa deza 38. muhayakarNa deza 36. gajakarNa deza - inake atirikta bhI anya bahuta se anArya deza haiN| ina dezoM ke loga pApI, caMDakarmA, anArya, nipuNa, niraNutApI hote haiN| ina dezoM meM rAtri ke svapna meM bhI dharma zabda dekhane-sunane ko nahIM milte| vihAra ke yogya deza ve haiM, jinameM Arya loga rahate hoM, subhikSa ho, zatrusenA Adi ke bhaya se mukta ho, jahAM logoM meM vANI kA viveka ho, loga zraddhAlu ho, jahA~ logoM meM eka-dUsare ke prati Adara bhAva ho tathA bahuta se zraddhAlu rahate hoM, arthAt bahuta se zrAvaka rahate hoM - aise kSetra vihAra hetu upayukta kahe gae haiN| Arya deza isa prakAra haiM - 1. rAjagRha-magadha 2. caMpA-aMga deza 3. tAmra liptI baMga deza 4. kAMcanapura-kaliMga deza 5. vArANasIkAzI deza 6. sAketa nagara-kauzala deza 7. gajapura-kurU deza 8. zaurIpura-kuzAta 6. kAMpilya nagara-pAMcAla deza 10. ahicchatrA nagarI-jaMgala deza 11. dvAravatI nagarI-saurASTra deza 12. mithilAnagarIvideha deza 13. kauzAmbI nagarI-vatsa deza 14. naMdipura-zANDilya 15. bhaddilapura-malaya deza 16. bairATapura -matsya deza . 17. varuNAaccha deza 18. mRttikAvatI nagarI-dazArNa deza 16. zuktimatI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna nagarI-cedi deza 20. vItabhaya nagara-siMdhu sauvIra deza 21. mathurAnagarIsUrasenadeza 22. pApAnagarI-bhaMgideza 23. mAsapurI nagarI-varta deza 24. zrAvastI nagarI-kuNAla deza 25. koTivarSa nagara-lADha deza 26. zvetAmbikA nagarI-ardhakaikaya - jina dezoM meM tIrthakara, cakravatI, baladeva evaM vAsudevoM kA janma hotA hai, ve Arya deza haiN| ina dezoM meM rahane vAle sAdhuoM ko isI prakAra ke janapadoM meM pAdavicaraNa karanA caahie| prAtaHkAla sUrya ke udita hone para pratidina dasa muhUrta taka pA~ca sau dhanuSa kI yAtrA karanA zubha hai| jahA~ mANDalika rAjA kA rAjya ho, vahA~ sAta dina, jahA~ rAjA kA rAjya ho vahA~ dasa dina aura zeSa kSetroM meM pA~ca dina taka sthiratA kreN| somavAra, budhavAra, guruvAra evaM zukravAra prasthAna ke lie uttama kahe gae haiN| pUrNimA, amAvasyA evaM caturdazI ke dina vihAra na kre| azvinI, puSya, revatI, mRgazIrSa, mUlA, punarvasu, hasta, jyeSThA, anurAdhA nakSatra yAtrA hetu uttama nakSatra haiN| vizAkhA, uttarAtraya, ArdrA, bharaNI, maghA, AzleSA evaM kRtikA nakSatra yAtrA hetu adhama nakSatra mAne gae haiM, arthAt ina nakSatroM meM vihAra karanA azubha mAnA gayA hai| zeSa nakSatra vihAra ke lie madhyama mAne gae haiN| dhruva evaM mizra nakSatroM ke hone para pUrvAhna meM, krUra nakSatroM ke hone para madhyAhUna meM, kSipra nakSatroM ke hone para aparAhna meM, mRdu nakSatroM ke hone para pradoSa meM (pUrva rAtri meM), tIkSNa nakSatroM ke hone para nizIthakAla (madhyarAtri) meM evaM cara nakSatroM ke hone para nizAnta, arthAt rAtri ke antima bhAga meM yAtrA na kreN| dina zubha hone para divasa kI yAtrA evaM nakSatra zubha hone para rAtri kI yAtrA zubha hotI hai| pUrva Adi cAra dizAoM ke jo digdvAra nakSatra batAe gae haiM, una-una nakSatroM meM una-una dizAoM meM tathA unase sambandhita agni Adi vidizAoM meM vihAra karanA zubha phaladAyI hai tathA svakIya nakSatroM meM, arthAt uttara ke nakSatroM meM pUrvayAtrA, pUrva ke nakSatroM meM uttara kI yAtrA evaM dakSiNa ke nakSatroM meM pazcima kI yAtrA aura pazcima ke nakSatroM meM dakSiNa kI yAtrA karanA madhyama hai tathA isake viparIta sthiti Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna meM yAtrA karanA azubha hai, arthAt dhaniSThA se lekara sAta-sAta nakSatra kamazaH uttara, pUrva, dakSiNa evaM pazcima dvAra ke haiN| ataH ina-ina nakSatroM meM una-una dizAoM meM una-una se sambandhita vidizAoM meM yAtrA karanA zubhadAyaka hai| dhaniSThA Adi sAta nakSatra tathA kRttikAdi sAta nakSatra paraspara svakIya haiM, isI prakAra maghAdi sAta nakSatra evaM anurAdhAdi sAta nakSatra bhI paraspara svakIya haiM, ataH ina svakIya nakSatroM meM uttara ke nakSatroM meM pUrva kI yAtrA, pUrva ke nakSatroM meM uttara kI yAtrA, dakSiNa ke nakSatroM meM pazcima kI yAtrA evaM pazcima ke nakSatroM meM dakSiNa kI yAtrA karanA madhyama hai, kintu uttara-pUrva ke nakSatroM meM dakSiNa-pazcima kI ora yAtrA karanA azubha hai| sabhI dizAoM meM evaM kAloM meM siddhi prApta karane ke lie hasta, zravaNa, revatI, azvinI, mRgazIrSa tathA puSya nakSatra meM vihAra karanA zubha mAnA gayA hai| guruvAra ko dakSiNa dizA meM, zanivAra aura somavAra ko pUrva dizA meM, zukravAra aura ravivAra ko pazcima dizA meM, budhavAra evaM maMgalavAra ko uttara dizA meM, maMgalavAra ko vAyavya koNa meM, zanivAra aura budhavAra ko IzAna koNa meM, zukravAra aura ravivAra ko naiRtya koNa meM evaM guruvAra aura somavAra ko Agneya koNa meM prasthAna na kre| zrIkhaNDa (candana), dahI, ghRta, tela, piSTa, sarpi aura khala (tilakUTa) kramazaH pratyeka vAra ke azubhatva kA bhedana karate haiM - yaha dizAzUla kA vicAra hai| ASAr3ha evaM zravaNa nakSatra meM pUrva dizA meM, dhaniSThA, vizAkhA nakSatra meM dakSiNa dizA meM, puSya evaM mUla nakSatra meM pazcima dizA meM, hasta nakSatra meM uttara dizA meM vihAra na kare - ye nakSatra zUla ke samAna kahe gae haiN| yaha nakSatrazUla kA vicAra hai|| jyeSThA nakSatra meM pUrva dizA meM, pUrva bhAdrapada meM dakSiNa dizA meM, rohiNI nakSatra meM pazcima dizA meM evaM uttarAphAlgunI nakSatra meM uttara meM jAnA azubha mAnA gayA hai| pUrva se AraMbha karake AThoM dizAoM meM do-do tithiyA~ yoginI saMjJikA kahI jAtI haiN| jaise - pUrva dizA meM prayANa karate samaya pratipadA evaM navamI yoginI saMjJikA tithiyA~ haiN| vaha tithi apane prArambhakAla se Der3ha-Der3ha ghaMTe taka (arddhaprahara) taka apanI sthita dizA meM dakSiNa krama se nivAsa karatI hai arthAt pratyeka dizA meM Adhe-Adhe prahara taka rahatI hai| ise hI arddhaprahara yoginI yA Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 175 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tatkAla yoginI kahate hai| sUryodaya se lekara rAtriparyanta ATha-ATha arddha praharoM meM pUrvAdika dizAoM meM bhramaNa karatA huA rAhu yAtrA ke samaya sAmane yA dAhinI ora Ae, to usakA tyAga kre| yAtrA ke samaya rAhu dAhinI ora tathA pIche kI tarapha, yoginI bAIM ora tathA pIche kI tarapha evaM caMdramA sammukha ho, to vaha vyakti jaya ko prApta karatA hai| caMdramA meM meSa Adi bAraha rAziyoM meM pUrvAdi cAroM dizAoM meM pUrva, dakSiNa, pazcima evaM uttara ke anukrama se vicaraNa karatA hai| yAtrA ke samaya caMdramA yadi sammukha ho, to atIva zreSTha phala pradAna karatA haiN| caMdrasvara (zazipravAha) meM gamana zubha (prazasta) hai tathA sUryasvara (sUrya ke pravAha) meM kabhI bhI zubha nahIM hotA hai| sUrya rAtri ke antima prahara se do-do praharoM taka pUrvAdi cAroM dizAoM meM vicaraNa karatA hai| isake dAhinI bAjU rahate yAtrA, bAI bAjU rahate praveza evaM pITha pIche rahate donoM (yAtrA aura praveza) sukhadAyI hote haiN| pratipadA se Arambha karake pratidina sammukhastha dizA meM usakA pAzakAla hotA hai| pUrva dizA se, zukla pratipadA se lekara krama se mAsa paryanta taka yaha pAzakAla hotA hai| - kanyA, tulA aura vRzcika saMkrAnti meM pUrva dizA meM, kuMbha, bhakara aura dhanu saMkrAnti meM dakSiNa dizA meM; mIna, meSa aura vRSabha saMkrAnti meM pazcima dizA meM evaM mithuna, karka aura siMha saMkrAnti meM uttara dizA meM vatsa hotA hai| prayANa, caityAdi dvArasthApana meM, pUjA Adi tathA praveza meM sammukha evaM pRSTha kA vatsa azubha kahA gayA hai| zukra jisa dizA meM udita ho, bhramaNavaza jisa dizA meM jAe aura jina digdvAra nakSatroM para ho, usa dizA kI ora yAtrA karane vAle ke lie zukra-sammukhatva hotA hai| yaha sammukhatva bhI tIna prakAra kA hai| yadi zukra sammukha ho, to vaha netra ko hAni pahuMcAtA hai, dAhinI ora ho, to azubhaphaladAyI hotA hai, kintu pITha pIche aura bAIM ora kA zukra sarva sukhadAyI hotA hai| uparyukta zlokoM meM kahe gae anusAra tithi, vAra, lagna, nakSatra, candrabala evaM tArAbala ko dekhakara anukUla zakuna hone para Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 176 vihAra kare / jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna anukala zakunoM ko jAnane ke lie "basaMtarAjazakunArNava" nAmaka grantha dekheM / cAturmAsa ke bAda pUrNimA ke dina vihAra karanA varjita hai, kintu usase pUrva trayodazI ke dina bhI vihAra karane kI anumati gItArthoM ne dI hai| zrAvakajana, kSetradevatA, rAjA, susAdhujana evaM guru kI anujJA lekara sAdhu dina meM vihAra kare, rAtri meM vihAra na kare / eka mAsa ke lie bhI sAdhu jahA~ rahatA hai, vahA~ chaH janoM kI anujJA letA hai / ve chaH jana isa prakAra haiM indra 2. kSetradevatA 3. rAjA 4. sAdhu 5. nagara ke mukhiyA evaM 1. 6. guru / jaisA ki Agama meM kahA gayA hai devendra, rAjA, gRhapati, sAgArika (vasati kA mAlika ) evaM svadharmI ( sAdhu-sAdhvI ) ina pA~coM se sambandhita pA~ca avagraha hote haiN| muni ko inake avagraha meM inakI anumati lekara hI rahanA kalpatA hai| guru ke AyuSyaparyanta guru dvArA cAroM dizAoM meM avagrahita bhUmi guru kA avagraha hotA hai, usameM rahane ke lie unakI anujJA leN| muni jahA~ bhI rahe, vahA~ ina chaH janoM se anujJA le, anyathA inakI AjJA ke binA sthiti yA prasthiti hone se muni ke adattAdAna vrata kA bhaMga hotA hai - yaha hemantaRtu kI caryA I - ziziraRtu meM bhI muni ko hemantaRtu kI bhA~ti hI caryA karanI caahie| zleSma (balagama) ko kiMcita mAtra bhI nigale nahI aura na adhika mAtrA meM jala pIe / yaha zizira Rtu kI caryA hai / basaMtaRtu meM muni bhUSA kA sarvathA tyAga kre| nIrasa AhAra grahaNa kare aura acche vastra dhAraNa na kre| muni hamezA hI brahmacaryavrata se yukta hote haiM, phira bhI vizeSa rUpa se basaMtaRtu meM vizeSa sAvadhAnI rakhe, kyoMki yaha samaya hI kAmabhoga kI smRti kA kAraka hotA hai / vizuddha bhikSA karate hue pratidina vihAra kre| prAyaH strI evaM pazuoM se rahita nirjana vana meM rhe| abhyAsa yA adhyayanazIla muni ko citta samAdhi hetu suvAsita sthAna yathA udyAna Adi meM rahanA cAhie | asvAdhyAya ke nivAraNa ke lie kalpatarpaNa kI vidhi kare / caitrazukla paMcamI se lekara vaizAkha kRSNa pratipadA taka bhUmaNDala para - Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 177 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sabhI jagaha nija-nija kula devatA kI pUjA ke lie sabhI loga mahiSa Adi pazuoM kA vadha karate haiN| vaha kAla muni ke lie asvAdhyAyakAla hotA hai arthAt isa kAla meM muniyoM ke lie svAdhyAya karanA varjita hai| isa samaya AgamapATha evaM kAlagrahaNa nahIM kalpatA hai, ataH isako (asvAdhyAyakAla ko) dUra karane ke lie kalpatarpaNa kre| usakI vidhi yaha hai - vaizAkha kRSNa pratipadA kA dina vyatIta hone para AlocanA evaM tapa ke yogya dinoM meM kalpatarpaNa vidhi kre| "mRdu, dhruva, cara evaM kSipra nakSatra maMgalavAra evaM zanivAra ko chor3akara zeSa vAra AghATana (gocarI), tapa, naMdI evaM loca Adi meM zubha kahe gae haiN|" munijana alpa jala se vastra dhote haiN| tatpazcAt pUrvAhna meM yA aparAhna meM IryApathika sambandhI pApoM kA pratikramaNa kara mukhavastrikA kI pratilekhanA tathA dvAdazAvarttavandana karake khamAsamaNA sUtra se vandana kara kahatA hai -"he bhagavan ! chamAsikAya sNdisaavo| he bhagavan ! chamAsikAya pddigaahu|" guru kahe -"saMdisAveha, pddigaaheh|" tatpazcAt muni donoM (DorI evaM tirpaNI) kA saMsparza karake pUrva meM batAI gaI vidhi ke anusAra tirpaNI ko grahaNa kara gRhastha ke ghara jAne ke lie nikle| jAte samaya zubhAzubha zakuna dekhe| yadi zubha zakuna ho to hI jAe anyathA punaH anya zubha dina Ane para kalpatarpaNa vidhi kA AraMbha kre| zubha zakuna hone para gRhastha ke ghara jAkara gRhastha ke kAMsI ke kacolaka (tasale) se evaM sadhavA strI ke hAthoM se usa kalpatarpaNa jala ko dAe~ hAtha se kaMdhe para rahI huI kAmalI ke AMcala se pakar3e tathA usI vidhi se arthAt usI taraha vasati meM Akara zubhapaTTa ke Upara use rkhe| tatpazcAt sabhI sAdhu gamanAgamana meM lage doSoM kI AlocanA karake jyeSTha krama se alpa jala se pairoM ko dhokara kalpatarpaNa ko grahaNa kre| usakI vidhi yaha hai - paTTa para sthita kalpatarpaNa grAhI donoM pairoM ko nIce bhUmi se saMsparzita kare aura donoM hAtha milAkara phailaae| tatpazcAt anya sAdhu laghu rajoharaNa ke agrabhAga se kalpa tarpaNa jala ko dhIre-dhIre DAle Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 178 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna aura kalpatarpaNa grAhI use pUrva meM batAe gae anusAra milAkara phailAe gae hAthoM meM usa jala ko grahaNa kare / tatpazcAt hAthoM ko Upara-nIce karake unheM snAna - mudrA meM skandha ke sammukha le jAe / usake bAda unheM paTTa ke sammukha le jAe / tatpazcAt munijana apane - apane upakaraNoM kI pratilekhanA karake, unheM kalpatarpaNa jala se siMcita kareM aura usI prakAra vasati ko bhI siMcita kareM - yaha kalpatarpaNa kI vidhi hai / yahI vidhi kArtika kRSNa pratipadA ke bAda bhI kI jAtI hai / yaha vidhi karane ke bAda munijana pramAdarahita hokara siddhAMta kI vAcanA meM sthita hote haiM / Azvina mAsa aura caitra mAsa donoM ke navarAtra ke vyatIta hone para kalpatarpaNa kI vidhi karanI caahie| - yaha basaMta Rtu kI caryA hai / grISmaRtu meM munijana kAyotsarga meM rata raheM / AtApanA kA sevana karate hue AtmA ko AtApita kre| na to zItala jala kI AkAMkSA kare aura na hI ThaMDe sthAna kA sevana kare arthAt ThaMDaka vAle sthAna meM na raheM, na pAnaka Adi kA sevana kare aura na hI snAna kare / vaiyAvRttya karane vAle kucha munijana saMtoSa ke lie peya padArtha kA tathA zItala sthAna evaM jala Adi kA sevana karate haiM / munijana prAyaH mala, daMza, parISaha ko sahana kareM / paramAtmA dvArA nirdiSTa asnAnavrata kA munijana sadaiva pAlana kre| grISmaRtu meM vizeSa rUpa se siddhAntazAstroM meM jo kahA gayA hai, usakA pAlana kare / ( yaha bahuta spaSTa hai ki - ) polI bhUmi aura darArayukta bhUmi meM sUkSma prANI hote haiM / prAsuka jala se snAna karane vAlA bhikSu bhI unheM jala se plAvita karatA hai, isalie muni zIta yA uSNa jala se snAna nahIM karate haiM / ve jIvana paryanta ghora asnAnavrata kA pAlana karate haiN| muni zarIra para ubaTana karane ke lie gandha-cUrNa, kalka, loghra, padmakezara Adi kA bhI prayoga nahIM karate haiN| muni grISmaRtu meM vizeSa rUpa se SaTpadI kI ( jIvoM kI rakSA karate hai tathA dIrgha samaya taka rakhe gae prAsuka anna evaM peya padArthoM kA tyAga karate haiN| yaha grISmaRtu kI caryA hai / varSAkAla meM sAdhuoM ko "uccAra prasravaNa zleSma" ke lie tIna mAtrakoM kI AvazyakatA hotI hai / varSAkAla meM sAdhu vihAra nahIM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 179 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna karate arthAt vihAra karane kI kriyA kA tyAga karate haiN| sukha-dukha rUpa evaM upadrava se rahita eka hI sthAna para rahate haiN| isa kAla meM sAdhu gRhasthoM dvArA svayaM ke lie lIpa-potakara sApha kie gae tathA jala ke nikAsa Adi kI vyavasthA jisameM kI gaI hai, aise rUciprada sthAna para rheN| pratyeka prahara meM phaphUMda ke bhaya se pAtra ko pramArjita kre| Arogya evaM saMyama ke lie vikRti kA pUrNataH tyAga kre| yadi glAna muni kadAca vikRti kA sevana karatA haiM, to usameM koI doSa nahIM hai, punaH svastha hone para yathAzakti niyama kA pAlana kre| kASTha ke Asana para baiThe aura kASTha ke Asana para zayana kre| dhIrajanoM ne prANiyoM kI rakSA ke lie yaha prakriyA batAI hai| pakavAn arthAt pakA duA anna bhI dIrgha samaya kA ho, to use bhI grahaNa na kre| zayyAtara ke ghara se AhAra-pAnI evaM auSadhi na leN| pauSadhazAlA meM pUrva parigRhIta pAtra aura paTTAdi kA tyAga na kare aura na hI dUsare naye pAtra, paTTAdi kA grahaNa kre| muni jisa dizA meM jala milane kI saMbhAvanA na ho - aise nirjala sthAna para atyanta Avazyaka kArya ho, to hI savA yojana yA pA~ca kosa taka jaaeN| rAtri meM vahA~ rUke nahIM aura dina meM bhI aise sthAna para na raheM, prAyaH garma pAnI arthAt acitta jala yA kAMjika jala grahaNa kreN| thor3I bahuta varSA hone para bhI pANipAtra muni bhikSA ke lie taba taka na jAeM jaba taka varSA banda na ho jaaeN| pAtradhArI sAdhu thor3I bahuta varSA hone para kAmalI or3hakara kSudhA parISaha ke nivAraNArtha bhikSA ke lie jA sakate haiN| bhikSA ke lie nikala jAne para yadi mUsalAdhAra varSA ho jAe to, devakulikA meM, upAzraya meM yA phira ArAmagRha arthAt dharmazAlA meM rUka jAeM aura varSA kama hone para hI gaMtavya sthAna para jaaeN| sAdhujana sneha, puSpa, uttiMga, prANI, aNDe, phaphUMda, bIja evaM haritakAya (vanaspatikAya) - ina ATha sUkSma jIvoM kI rakSA karate haiN| ye sUkSma jIva jisa varNa kI vastu hotI hai, usI varNa kA zarIra dhAraNa kara usake andara rahate haiN| sAdhu ekaniSThatApUrvaka inakI pratilekhanA kreN| varSA kI sthiti meM muni yadi gRhastha ke ghara rUka sakate haiM aura yadi ve yaha dekheM ki bhojana paka rahA hai, to ve use grahaNa nahIM kara sakate haiN| varSAkAla meM kucha muni tapa karane kI icchA rakhate haiM tathA kucha kAyotsarga evaM yogodvahana meM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bhI saMlagna hote haiN| kucha vikRti kA tyAga karate haiM, to kucha muni nizcita parimANa se adhika cAroM dizA meM jAne-Ane kA tyAga karate haiN| munijana uparyukta tathA anya sabhI kriyAe~ guru ke Adeza se hI kreN| punaH-punaH pramArjana Adi kreN| sAdhu anya sAdhuoM ko batAkara hI dizA yA vidizA meM jaaeN| bhAdrapada meM zukla paMcamI se sAta dina pUrva se pardUSaNa parva prArambha hotA hai, AThaveM dina saMvatsarI mahAparva hotA hai| kucha loga bhAdrapada zukla caturthI ke dina saMvatsarI karate haiN| pardUSaNa ko chor3akara anya parvotsava, adhyayana evaM tapasyA malamAsa meM prArambha na kare, parantu jo prArambha haiM, use yathAvat kara sakate haiN| isI prakAra paryuSaNa ko chor3akara malamAsa meM deva, pittara Adi anya ke nimitta upavAsa vrata na kre| vivAha, dIkSA, vratAropaNa kisI kArya kA prArambha evaM udyApana (samApana) athavA pitRdevatA Adi se saMbaMdhita anya kArya bhI zubha mAsa meM hI kre| laukika zAstroM meM bhI kahA gayA hai ki agnihotra, pratiSThA, yajJa, dAna pratigraha, vedoktavrata, vRSotsarga, cUDAkaraNa (muNDana-saMskAra), yajJopavIta dhAraNa karanA evaM anya bhI koI mAMgalika kArya malamAsa meM na kre| malamAsa kA jJAna nimna vidhi se kare - jaba sUrya dhanu evaM mIna rAzi meM ho, taba do amAvasyAoM ke bIca kA kAla malamAsa kahA jAtA hai| zeSa tulA Adi rAziyoM ke pA~ca-pA~ca mAsa malamAsa nahIM hote| jaba amAvasyA kA atikramaNa karake sUrya dhanu yA mIna rAzi meM A jAtA hai, usa amAvasyA ke bAda kA mAsa malamAsa kahalAtA hai| usase pUrva ke mAsa zuddha mAne jAte haiN| pardUSaNa, cAturmAsika, pAkSika aura aSTamI Adi paryoM meM sUrya kA udaya jisa tithi meM ho usI tithi ko hI mAneM, anya ko nhiiN| pratyAkhyAna, jinendradeva kI pUjA Adi usI tithi meM karanA cAhie, anyathA jinezvara paramAtmA kI AjJA kA bhaMga hotA hai aura AjJA kA bhaMga karane se mithyAtva kA doSa lagatA hai| dazAzrutaskaMdhabhASya meM kahA gayA hai - "sUryodaya ke samaya jo tithi ghaTimAtra bhI ho, to vaha sakalA tithi mAnI jAtI hai tathA usake viparIta tithi paitRkatithi (kSayatithi) mAnI jAtI hai, kyoMki paNDitajana arddhapala yA palAMzamAtra Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAradinakara (bhAga - 2) 181 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bhI sUryodaya ke samaya jo tithi hai, usI ko prazaMsanIya mAnate haiM / punaH mAsa ke varjana ke sambandha meM anya loga isa prakAra bhI kahate haiM ki jisameM sUrya anya rAzi meM saMkramaNa na kare, aise sUryalaMghita adhikamAsa meM bhI sarvakarma vivarjita kahe gae haiN| bhAnulaMghita adhikamAsa meM paitRkakarma na kare / kahA gayA hai ki isa kAla meM diyA gayA mahaddAna bhI anitya aura animitta hotA hai / isI prakAra isa mAsa meM kie gae agnihotra, yajJakarma, tIrthayAtrA evaM devayAtrA bhI niSphala hote haiM / devapratimA, ArAma (udyAna), tar3Aga ( sarovara ) Adi kI pratiSThA, moMjI-bandhana agnisthApanA yA yajJakarma, icchita mRta puruSa ke nAma para kisI sAMDa ko cinhita karake chor3anA, rAjyAbhiSeka karanA, prathama bAra cUr3AkaraNa karanA, annaprAzana evaM nUtana gRha meM praveza, vrata kA prArambha yA samApta karanA ( udyApana ), kAmyakarma evaM pApoM kI AlocanA Adi sabhI kArya malamAsa meM na kare / paryUSaNa meM saMgha ke samakSa kalpasUtra kI vAcanA kare tathA keza utAreM / keza utArane kI vidhi isa prakAra batAI gaI hai : sAdhuoM ke keza utArane kI vidhi tIna prakAra kI hai 1. ustare se 2. kaiMcI se evaM 3. loca dvArA / kaiMcI dvArA muNDana karAne vAle sAdhu eka-eka pakSa meM, arthAt pratyeka pakSa meM puNDana kraaeN| ustare se muNDana karAne vAle sAdhu pratyeka mAsa meM muNDana karAeM aura loca karavAne vAle sAdhu cAturmAsa ke anta meM, chaH mAsa ke anta meM yA varSa ke anta meM loca kare / kSuramuNDana (ustare se muNDana) evaM kaiMcI dvArA muNDana karAte samaya bhI khamAsamaNAsUtrapUrvaka vandanaM karanA Adi saba kriyAe~ loca kI bhA~ti hI kre| mAtra- "dukkarakiyaM iMgiNI sahiyA " ye guruvacana loca ke sivAya anyatra na boleM / kSora karma ke nakSatra na hone para bhI kSorakarma kI utsukatA ho, to hasta, citrA, svAti, mRgazIrSa, jyeSThA, revatI, punarvasu, zravaNa evaM dhaniSThA nakSatra meM bhI kSura karma karanA zubha batAyA gayA hai yahA~ jaisA ki kahA gayA hai - " kArya kI utsukatA kI sthiti meM, tIrtha meM, preta kriyA ke samaya, dIkSA evaM janma ke samaya, mAtA-pitA kI mRtyu ke samaya aura kSaurakarma karAne meM nakSatrAdi kA cintana na kare / 1 - Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 182 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna upanayana, pravrajyA, AcArya padasthApanA evaM paryuSaNa Adi meM niyama se loca karanA caahie| usa samaya yadi aura nakSatra nahIM hoM, to bhI kArya kI utsukatA meM kahe gae nakSatroM se bhinna nakSatroM meM bhI locAdi kSaurakarma kara sakate haiN| yaha kezaloca kI kriyA kucha munijana bhAdrapada meM, pauSa mAsa meM evaM vaizAkha mAsa meM, arthAt tInoM cAturmAsoM meM karate haiN| kucha munijana bhAdramAsa aura phAlgunamAsa arthAt chaH-chaH mAsa meM karate haiM evaM kucha munijana bhAdrapada meM paryuSaNa parva ke pUrva, arthAt varSa meM eka bAra kezaloca karate haiN| aba kezaloca kI vidhi varNita hai - kArya kI utsukatA meM varjita nakSatroM ko chor3akara tathA loca ke lie batAe gae kSaura nakSatroM, zubha nakSatroM, zubha tithi, vAra aura loca karAne vAle muni kA caMdrabala dekhanA caahie| dRr3ha sattvazAlI muni guru ke Age gamanAgamana ke doSoM kI AlocanA karake evaM unheM khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe - "he bhagavan ! maiM loca kI muha~patti kA pratilekhana karatA huuN|" tatpazcAt mukhavastrikA kI pratilekhanA karake punaH khamAsamaNAsUtra se vaMdana karake kahe -"he bhagavan ! ApakI icchA ho, to maiM loca karUM yA karAUM ?" guru kahe - "karo, maiM AjJA detA huuN|" tatpazcAt loca karAne vAlA muni vinayapUrvaka sAdhuoM ko loca karane ke lie khe| loca ke bAda muni namanAgamana meM lage doSoM kI AlocanA karake arthAt IryAvahI karake caityavaMdana kre| tatpazcAt guru ke samakSa mukhavastrikA kI pratilekhanA karake dvAdazAvarttavandana sahita khamAsamaNAsUtra se vandana karake kahe-"he bhagavan ! maiMne loca kara liyA hai| aba AjJA deM, maiM kisa kA svAdhyAya karUM ?" guru kahe -"vaMdana karake svAdhyAya kro|" punaH ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahatA hai-"maiMne keza kA loca kara liyA hai| maiM isa saMbaMdha meM ApakI sammati cAhatA huuN|" guru kahe "tumane duSkara kArya kiyA hai| iMgitamaraNa to isase bhI adhika duSkara hai|" ziSya punaH kahatA hai - "Apake dvArA jo pravedita kiyA gayA hai, use maiM anya sAdhuoM ko pravedita karUM ?" guru kahe - "guru-paramparA se prApta sUtra, artha evaM sUtrArtha se mahAvratarUpa guNoM kA varddhana karate hue saMsAra-sAgara ko prApta karane vAle hoo|" tatpazcAt ziSya khamAsamaNAsUtrapUrvaka vaMdana karake kahe -"yadi Apa anumati deM, to maiM Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) 183 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna "keza kAyotsarga karanA cAhatA hU~ / " anumati milane para ziSya kaheM kA loca karate samaya, kaSTa ko samyak prakAra se sahana nahIM kiyA ho, cIkhA ho, karkaza vacana kahA ho, to una duSkRtoM kA prAyazcita karane ke lie maiM kAyotsarga karatA hU~ / " yaha kahakara annatthasUtra bolakara kAyotsarga kare / kAyotsarga meM caturviMzatistava kA ciMtana kare / kAyotsarga pUrNa karake prakaTa rUpa meM namaskAramaMtra bole| tatpazcAt loca karAne vAlA sAdhu vidhipUrvaka sAdhuoM ko vaMdana kare / jinakalpI sAdhu loca ke dina upavAsa kare tathA sthavirakalpI sAdhu loca ke dina Ayambila yA zakti ke anusAra anya koI pratyAkhyAna kareM loca kI vidhi hai / yaha sAmAnyataH kucha munijana varSAkAla ke pUrva vastra dhote haiM, yaha sunA jAtA hai| isa kathana kI puSTi pravacanasAroddhAra se bhI hotI hai varSARtu ke Ane se pUrva hI muni ko yatanApUrvaka saMpUrNa upadhi kA prakSAlana kara lenA cAhie / yadi jala kI suvidhA na ho, to pAtra niryoga to avazya dhone cAhie / AcArya aura glAna muni ke malina vastra bAraMbAra dhonA cAhie; kAraNa malina vastra se guru kI niMdA na ho aura glAna ko arUci yA ajIrNa na ho / sabhI sAdhu grISmaRtu ke anta meM sabhI vastroM ko dhote haiM, varSA Rtu meM vizeSa rUpa se upadhi kA prakSAlana nahIM karate; kintu AcArya, upAdhyAya, glAna evaM bhagavAn (sthApanAcArya) ke vastra ko bAraMbAra dhote haiN| tIna prahara se adhika ho jAne para prAsuka tila kA pAnI, tuSa kA pAnI, yava kA pAnI aura garma pAnI varSARtu meM nahIM kalpatA hai arthAt vaha sacitta ho jAtA hai / jaisA ki Agama meM kahA gayA hai ki tIna ubAlayukta garma jala yA anya prakAra se prAsuka kiyA huA jala sAmAnyataH varSARtu meM tIna prahara taka muniyoM ko kalpya hai, kintu glAna Adi ke lie adhika samaya taka bhI rakhA jA sakatA hai / uSNakAla meM pA~ca prahara ke pazcAt, zItakAla meM cAra prahara ke pazcAt tathA varSAkAla meM tIna prahara ke pazcAt prAsuka jala bhI punaH sacitta hokara muni ke lie akalpya yA agrAhya bana jAtA hai / isa prakAra zreSTha munijana isa caryA kA vahana karate hue varSAkAla ko pUrNa karake zaradaRtu ko prApta karate haiM - yaha varSARtu kI caryA hai / - Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna zaradakAla meM sAdhuoM kI yahI caryA batAI gaI hai| isa Rtu meM vihAra na kare, naI vastue~ na leM tathA AhAra pAnI kA yathAsaMbhava tyAga kareM - yaha zaradaRtu kI caryA hai| ___ aba vyAkhyAna kI vidhi batAI jA rahI hai - sAdhuoM meM AcArya, upAdhyAya aura sAdhviyoM meM mahattarA jo saMgha ke samakSa vyAkhyAna karate haiM arthAt dharmopadeza dete haiM, unake lie yaha kahA hai ki ve dvAdazAMga, utkAlika aura kAlika Agama kI vyAkhyA kAyotsarga evaM yogAdi ke sAtha kreN| (arthAt yoga kA vahana karake hI inakA vyAkhyAna kare) triSaSTi zalAkA puruSa ke saMpUrNa caritra kI bhI vyAkhyA kreN| gaNa ke vayovRddha sAdhu-sAdhviyoM evaM zrAvaka-zrAvikAoM ke dharma-sambandhI dRSTAnta dene ke lie muni una kathAnakoM ko vistArapUrvaka vivecita kreN| __ muni prAyaH ina bAraha bhAvanAoM kA vyAkhyAna karate haiM - 1. anityabhAvanA 2. azaraNabhAvanA 3. saMsArabhAvanA 4. ekatvabhAvanA 5. anyatvabhAvanA 6. azucibhAvanA 7. AzravabhAvanA 8. saMvarabhAvanA 6. nirjarAbhAvanA 10. dharmakhyAta, arthAt arihaMta bhASita dharma kA svarUpa 11. lokasvarUpa bhAvanA evaM 12. bodhidurlabha bhaavnaa| siddhAMta-graMthoM evaM unakI TIkA, cUrNI Adi kA prasaMga anusAra adhyayana kare evaM unake AdhAra para dharmopadeza deN| isake atirikta jaina pramANazAstra kA bhI adhyayana evaM vyAkhyAna kre| vAda-vivAda ke lie anya graMthoM kA bhI adhyayana kareM, kintu parama arhat dvArA pratipAdita tattvoM kI vyAkhyA dharmAcAra ke anukUla hI kre| vaha nirUkta, jyotiSa, chanda, zikSA, vyAkaraNa, kalpa Adi chaH zAstroM kA adhyayana dharmopadeza ke lie kre| veda, purANa, smRti evaM zilpa-sambandhI graMthoM kA adhyayana na kare aura na hI inakA vyAkhyAna kreN| vaidyaka, kAmazAstra, daNDanIti, jIvikA, mImAMsA zAstroM ko bhI munijana nahIM pddh'eN| varSAkAla meM vizeSa rUpa se sAdhu dharmakathA kheN| dharmopadeza ke samaya muni anya kAryoM kA tyAga kre| zAnta svabhAva ke munijana pardUSaNa ke Ane para kalpasUtra kI vAcanA kareM, kintu prathama Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna tIna dina zrAvakoM kI icchAnusAra unake karttavyAdi kI vAcanA deN| jahA~-jahA~ vAcanA hotI hai, vahA~ saMghapUjA aura mahotsava bhI hotA hai / muniyoM ko sarvazAstra par3hane cAhie, parantu vyAkhyAna aura AcaraNa to parama Agama meM kahe gae anusAra hI karanA caahie| jaisA ki Agama meM kahA gayA haiM saba sIkheM, para sabhI kA AcaraNa na kare, arthAt jAneM saba kucha para pAlana usI kA kareM, jo Agama meM nirdiSTa hai| 185 AcArya varddhamAnasUrikRta "AcAradinakara" meM yatidharma ke uttarAyaNa meM RtucaryA vyAkhyAna kIrtana nAmaka yaha ekatIsavA~ udaya samApta hotA hai / wen met me tend Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) - jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna karmakSaya evaM mokSa kI AkAMkSA vAle vRddha nirogI muni dvArA grahaNa kI jAne vAlI saMlekhanA kI avadhi bAraha varSa batAI gaI hai| usakI vidhi isa prakAra haiM. cAra varSaparyanta vibhinna prakAra ke tapa kare / cAra varSaparyanta vividha prakAra ke tapa karate hue vikRti ( vigaya) rahita pAraNA kare / do varSa ekAntarita Ayambila sahita upavAsa kare / pazcAt chaH mAsa taka vikRSTa nahIM, kintu halkA (sAmAnya) tapa kare aura pAraNe ke dina parimita AhAra lekara AyaMbila kre| tatpazcAt chaH mAsa taka vikRSTa tapa kare, phira eka varSa paryanta koTi sahita AyaMbila kare / isa prakAra bAraha varSa taka saMlekhanA hetu tapa karane ke pazcAt parvata kI guphA meM jAkara pAdopagamana anazana svIkAra kare / cAra varSa taka ekAntarita upavAsa ke pAraNe ekabhakta, isa prakAra kA vicitra tapa kare / isI vidhi ko hI spaSTa karate hue anyatra isa prakAra se bhI kahA gayA hai cAra varSa taka vibhinna tapa, arthAt binA antara ke do upavAsa, tIna upavAsa, cAra upavAsa, pA~ca upavAsa, ATha upavAsa, pakSakSamaNa ( pandraha dina ke nirantara upavAsa), mAsakSamaNa Adi kre| pAraNe meM ekAsana kare / tatpazcAt punaH cAra varSa taka isI prakAra ekAntara tapa, arthAt eka dina upavAsa aura eka dina AhAra kare, usa pAraNe ke dina bhI nIvi kare / phira do varSa taka ekAntara tapa kare tathA pAraNe meM nIva yA Ayambila kare / phira chaH mAsa taka upavAsa yA chaTTha kare tathA pAraNe meM UnodarIyukta Ayambila kare / tatpazcAt chaH mAsa taka dazama tapa kare aura pAraNe meM Ayambila kare / tatpazcAt eka varSa taka koTisahita (vizeSa niyama sahita ) Ayambila kre| koTisahita Ayambila meM Ayambila ke bAda punaH Ayambila isa prakAra satata Ayambila hote haiN| tatpazcAt parvata kI anazana karake vAMchita gati ko prApta yaha bAraha varSa ke saMlekhanA kI vidhi hai / ina bAraha varSoM ke madhya bhI yadi sAdhu mRtyu ko prApta kara letA hai, to usameM koI doSa nahIM hai / Agama meM kahI gaI guphA meM jAkara pAdopagamana kare 186 / / battIsavA~ udaya // aMtima saMlekhanA vidhi - - Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 187 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna vidhi se vrata kA pAlana karate hue kadAcit pUrvakarma ke kAraNa use roga yA zarIra meM pIr3A utpanna ho jAe, to vaha jaba taka ho sake, use sahana kare, arthAt vyathita na ho aura cikitsA na karAe, kintu sAdhaka ke vyathita hone para pradhAna muni kA yaha kartavya hai, ki vaha viSama upAyoM se, arthAt apavAdamArga kA Azraya lekara bhI usakI rakSA kare, kyoMki usake binA zAsana zUnya ho jAegA, arthAt jinazAsana kI avahelanA bhI hogii| jaisA ki Agama meM kahA gayA hai - "yatijana cikitsA na karAeM, rogajanya pIr3A samyak prakAra se sahana kre| samyak prakAra se sahana karate hue jaba taka ki usake kAraNa se yoga, arthAt zArIrika, vAcika evaM mAnasika pravRttiyA~ zithila na ho, taba taka upacAra na kraaeN| Rju va saMvigna vihArI munijanoM ke sarvaprayatna jinazAsana kI zobhA bar3hAne ke lie honA cAhie, kintu jinakalpa kA grahaNa karane vAloM ke atirikta viruddha rUpa se jinasiddhAnta kI prarUpaNA karane vAle jJAnIjanoM kI aura siddhAMta-zAstra kA adhyayana karane vAloM kI cikitsA Adi ke mAdhyama se jIvanarakSA karanI cAhie, kintu cikitsA karane para bhI yadi roga kA nirodha na ho, to pUrNa AyuSyavAlA muni apanI mRtyu ko nizcita jaane| yogazAstra ke paMcama prakAza meM varNita bAhya cinhoM evaM Abhyantara sAdhanoM se mRtyu ko nikaTa jAnakara muni antya ArAdhanA kreN| usakI vidhi isa prakAra hai avazyambhAvI mRtyu ke Ane para muhUrta Adi kI zuddhi kA vicAra karanA Avazyaka nahIM hai| glAna ke samakSa caturvidha saMgha ko ekatrita karake jinabimba ko lekara aae| tatpazcAt glAna dvArA darzana kara lene para glAna kI zakti ho, to vaha svayaM arhat paramAtmA kA cAra stutiyoM se yukta caityavaMdana kare, anyathA usake sahacara munijana uparyukta vidhi se caityavaMdana kraaeN| tatpazcAt zAntinAtha, zrutadevatA, kSetradevatA, bhuvanadevatA, zAsanadevatA, vaiyAvRttyakaradevatA kI ArAdhanA hetu pUrvavat kAyotsarga evaM stutiyA~ kreN| tatpazcAt ArAdhanAdevatA kA kAyotsarga kare, kAyotsarga meM cAra bAra caturviMzatistava kA cintana kre| kAyotsarga pUrNa karake prakaTa rUpa se caturviMzatistava bole| phira zakrastava kA pATha karake zAntinAthastotra evaM jayavIyarAya Adi gAthAe~ Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 188 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna bole| tatpazcAt ArAdhanA karAne vAle AcArya, upAdhyAya, vAcanAcArya yA muni Asana para baiThakara vAsakSepa ko abhimaMtrita kre| phira "uttama ArAdhanA ke lie vAsakSepa kare"- aisA glAna ke mukha se bulavAkara usake sira para vAsakSepa evaM akSata ddaale| tatpazcAt glAna tIna bAra namaskAra maMtra bolakara punaH kahe - "merI smRti ke anusAra isa jIvanakAla meM jina-jina sthAnoM para jina paristhitiyoM meM maiMne jina paramAtmA kI AzAtanA kI ho, yA aparAdha kiyA ho, to una saba pApoM kI maiM AlocanA karatA hU~, kintu ghAtIkoM se yukta chadmastha mUr3ha mana vAlA yaha jIva kiMcit mAtra kA smaraNa kara sakatA hai (saba nhiiN)| ataH jo mujhe smaraNa hai tathA jo smaraNa nahIM hai, ve saba mere duSkRta (pApa) mithyA hoN| maiM unakI AlocanA karatA huuN| maiMne mana se jo-jo azubha ciMtana kiyA ho, vacana se jo-jo azubha bolA ho tathA kAyA se jo-jo azubha kiyA ho, vaha merA saba duSkRtya mithyA ho| deha dhAraNa kI sArthakatA janma-maraNa se mukta hone meM tathA pApoM ke prati Asakti kA tyAga karane meM hai|" yaha gAthA glAna se bulavAkara usase AlocanA krvaae| AlocanA kI vidhi prAyazcitta adhikAra meM dI gaI hai| tatpazcAt glAna AcArya, upAdhyAya, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka evaM zrAvikA pratyeka se kSamApanA kare aura yaha gAthA bole - "sAdhu-sAdhvI evaM zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMgha ne bhI yadi mana-vacana- kAyA se merI koI AzAtanA kI ho, to maiM bhI unako kSamA karatA huuN| yadi kisI ne merA koI aparAdha kiyA ho, to maiM usako kSamA karatA hU~ aura vaise hI yadi maiMne kisI kA aparAdha kiyA ho, to vaha bhI mujhe kSamA kreN| merI saba jIvoM ke sAtha mitratA hai, kisI ke sAtha zatrutA nahIM hai| arihaMta hI mere deva haiM aura susAdhu hI mere guru haiN| isa prakAra maiM vizeSa rUpa se samyaktva ko svIkAra karatA huuN|" tatpazcAt samAdhimaraNa kA icchuka glAna "karebhi bhaMte sAmAiyaM "- isa sarvavirati sAmAyika daNDaka kA tIna bAra uccAraNa karatA hai tathA upasthApanA kI bhA~ti tIna bAra paMcamahAvratoM ke daNDaka arthAt pratijJA-pATha kA bhI uccAraNa karatA hai| tatpazcAt "cattAri maMgalaM" se lekara "kevali paNNattaM dhammaMsaraNaM pavajjAmi" taka isa pATha kA tIna bAra uccAraNa kre| phira namaskAramaMtra bolakara "uttama Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sthAna meM sthita mahimAvAn zramaNa bhagavAn mahAvIra ko namaskAra karake kahe - " maiM sarvathA 1. prANAtipAta 2. mRSAvAda 3. adattAdAna 4. maithuna 5. parigraha 6. krodha 7. mAna 8. mAyA 6. lobha 10. rAga 11. dveSa 12. kalaha 13. abhyAkhyAna 14. aratirati 15. paizUnya 16. paraparivAda 17. mAyA - mRSAvAda evaM 18. mithyAtvazalya ina aTThAraha pApasthAnakoM kA tIna yoga evaM tIna karaNa se tyAga karatA huuN|" phira AhAra kA sAgAra pratyAkhyAna kare "bhavacarimaM paccakkhAi tivihaM pi AhAraM asaNaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvasamAhivattiAgAreNaM vosirAmi" - ( yaha sAgAra anazana pratyAkhyAna kA pATha hai) athavA nimna pATha se aNagAra pratyAkhyAna kare "bhavacarimaM paccakkhAi cauvihaMpi AhAraM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM sahasAgAreNaM mahattarAgAreNaM savvamAhivattiAgAreNaM vosirAmi" (yaha anAgAra anazana pratyAkhyAna kA pATha haiM / ) tatpazcAt saMgha zAnti ke nimitta " saMsAra - sAgara se pAra karane vAle hoo"- aisA kahakara usake samakSa vAsakSepa evaM akSata DAle 1 phira anazana kie hue trividha AhAra ke pratyAkhyAnI usa muni ko kevala garma kiyA huA prAsuka jala hI deM, anya kucha na deN| usake samakSa ( yaha pATha kare ) bhagavAna RSabhadeva aSTApada para, mahAvIra svAmI - pAvApurI, vAsupUjya svAmI - campApurI meM, neminAtha bhagavAna giranAra para evaM zeSa bIsa tIrthaMkara sammetazikhara para nirvANa ko prApta hue / RSabhadeva ne caudaha bhakta (chaH upavAsa) karake, vIrajina ne chaTTabhakta (belA) karake evaM zeSa bAIsa jinavaroM ne tIsa upavAsa karake nirvANa ko prApta kiyaa| mahAvIra svAmI ekAkI, pArzvajina taiMtIsa bhunijanoM ke sAtha, vAsupUjya chaH sau munijanoM ke sAtha, dharmanAtha bhagavAn ATha sau munijanoM ke sAtha, padmaprabhu tIna sau ATha munijanoM ke sAtha, zAMtinAtha bhagavAn eka sau ATha munijanoM ke sAtha, vimalanAtha bhagavAn chaH hajAra munijanoM ke sAtha, RSabhadeva dasa hajAra munijanoM ke sAtha, anaMtanAtha - sAta hajAra munijanoM ke sAtha evaM zeSa jina eka - eka hajAra munijanoM ke sAtha mokSa gae / roga, vRddhAvasthA evaM mRtyu rUpa tInoM zatruoM se yaha zarIra kRza hokara viSama - 189 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga - 2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna sthiti ko prApta huA hai, ataH isake prati Asakti rakhanA ucita nahIM hai, jAgrata hokara ina karmazatruoM ko bhagA / are ! isa jIva ne pApakRtya karate hue aneka prakAra kI saiMkar3oM yoniyoM meM bhramaNa kiyA hai, lAkhoM bhava vyatIta karane ke pazcAt yaha jinamata durlabhatA se prApta huA hai| yaha pApI jIva pramAda ke vazIbhUta hokara sAMsArika kAryoM meM hI lagA huA hai, na to sukhoM se saMtuSTa huA hai, na duHkhoM se nivRtta ho pAyA hai| isa jIva ne jAnate hue bhI saiMkar3oM zarIroM ko dhAraNa kiyA hai aura chor3A hai| phira bhI tribhuvana meM jo saba kucha prAptavya hai, usakA to bahuta hI alpAMza ise milatA hai| isa jIva ne aneka bhavoM meM nakha, dA~ta, mAMsa, keza, asthi Adi kA jo parityAga kiyA hai, usase kailAza yA meru parvata ke aneka kUTa khar3e ho sakate haiM aura isa jIva ne jitanA AhAra kiyA hai, vaha to himavaMta parvata, malaya parvata, samudra meM rahe hue dvIpoM yA pRthvI ke parimANa se bhI kahI adhika hai| isane jitanA jala pIyA hai, vaha isa jagat ke samasta sarovara, tAlAba, nadI aura samudra ke jala se bhI adhika hai| anaMtakAla se saMsAra meM paribhramaNa karate hue isa jIva ne kAma-bhogoM ko prApta karake unakA upabhoga bhI kiyA hai tathA kAma-bhogoM ko hI apUrva mAnate hue usI meM sukha kA anubhava karatA rahA hai| yaha jAnate hue bhI ki sabhI bhoga evaM saMpadAe~ dharma se prApta hotI hai, yaha mUrkha jIva pApakarmoM meM ramaNa karatA rahA hai / yaha jAnate hue aura mAnate hue ki janma, jarA aura mRtyu duHkha se paripUrNa haiM, phira bhI karmoM se pragAr3ha rUpa se Abaddha yaha mAyAvI jIva viSayoM se virakta nahIM ho sakA hai| yaha jAnate hue bhI ki devatA bhI mRtyu ko prApta karate haiM aura bur3hApA zarIra ko viniSTa kara detA hai, phira bhI vaha deha ke lobha se, arthAt jIne kI AkAMkSA se mukta nahIM ho pAyA hai - ye saba kitane Azcarya kI bAte haiM / dvipada, catuSpada, bahupada aura apada Adi kI mahat samRddhi ko prApta karane hetu akaraNIya ko bhI karate hue isakI tRSNA zAnta nahIM hotI hai| jisa prakAra se AkAza tattvoM ko rahane meM pratighAta nahIM karatA hai, usI prakAra se dhIra puruSoM ke maraNakAla ke samaya siddha avasthA ko prApta karane meM jIva kA bhI koI pratighAta nahIM hotA / - ina gAthAoM ko glAna ko sunAeM aura 190 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 AcAradinakara (bhAga-2) jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna inakI vyAkhyA kareM athavA glAna ke samakSa tIrthastotra, zAzvata aura azAzvata caitya ke stotra ArAdhanAkulaka Adi kI yA uttarAdhyayanasUtra, bhava-bhAvanA Adi kI vyAkhyA kare; yA phira saMvegaraMgazAlA pddh'eN| isa avasara para zrAvakajana saMghapUjAdi bahuta mahotsava karate haiN| "saMghapUjA, jinavaMdana, kAyotsarga, stuti, kSamApanA, namaskAramaMtra kI samyak smRti, tIrtha stuti evaM catuHzaraNa kA grahaNa - isa vidhi se sAdhu jIvana ke aMta meM saMlekhanAvrata kI sAdhanA pUrNa karatA hai aura kAlasthiti ke anusAra mokSa evaM svarga ko prApta karatA hai| yaha aMtima (paryanta) ArAdhanA yA saMlekhanA kI vidhi hai| aba muni ke mRta zarIra kI pariSThApana vidhi batAI jA rahI sAdhu ke prANa nikala jAne para usake zarIra ke visarjana kI kriyA sabhI munijana karate haiN| sarvaprathama munijana tIna prakAra kI sthaMDila bhUmi - 1. dUrastha, 2. madhyamadUrI evaM 3. nikaTastha kI gaveSaNA kreN| phira sugandhita kesara se abhisikta tIna zveta vastra dhAraNa kareM - eka madhya prastaraNa, dUsarA pahanAne ke lie evaM tIsarA Upara DAlane ke lie| mRtaka sAdhu ke mukha ko turaMta mukhavastrikA se Dhaka deM, cAhe mRtyu dina meM huI ho yA rAta meN| hAtha evaM paira ke aMgUThe aura aMguliyoM ko paraspara bA~dha deN| yadi muni kI mRtyu rAtri meM ho, to rAtri jAgaraNa kreN| usa samaya jo ziSya bAla ho, kAyara ho, agItArtha ho - ve saba usa sthAna se cale jAe aura jo gItArtha hoM, nirbhIka ho, jitanidrA hoM, upAya karane meM kuzala, phurtIle aura apramAdI hoM, ve usa mRtaka kI deha ke samIpa rheN| mUtra ko paraThe nahIM, varan apane pAsa meM hI rkheN| yadi zava uThe, to gItArtha munijana hRdaya para patthara rakhakara bAe~ hAtha se tirpaNI meM se mUtra lekara usake Upara nimna maMtra bolakara chIMTe - "gAhAya mA uTTha bujjha-bujjha gujjha mA mujjha" yaha rAtri ke zava ke samIpa jAgaraNa kI vidhi hai| tatpazcAt mRtaka deha ko snAna karAkara, kezara, karpUra Adi se vilepita karake usake sammukha pA~ca ratna rkheN| colapaTTa evaM cAdara se AvRtta karake pUrva meM pratipAdita kie gae vastroM sahita use zivikA meM sthApita kre| mukhavastrikA, rajoharaNa Adi upakaraNa usake samIpa meM Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 192 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna rkhe| kucha AcAryoM ke matAnusAra jinakalpI, sthavirakalpI evaM sAdhvI Adi ke anurUpa kramazaH bAraha, caudaha evaM paccIsa upakaraNa sthApita karanA caahie| sonA, cA~dI, mUMgA, motI aura pA~cavA rajapaTTa - ye pA~ca ratna batAe gae haiN| jisa nakSatra meM sAdhu ke jIva ne prayANa kiyA hai - usa nakSatra kA vicAra kareM "vizAkhA, rohiNI, uttarAtraya aura punarvasu - ye nakSatra paiMtAlIsa muhUrta ke kahe gae haiN| ina nakSatroM meM mRta sAdhu ke zava ke pAsa do kuza ke putale banAkara rakheM evaM unake hAthaM meM laghu rajoharaNa evaM mukhabastrikA bhI rkheN| mRtaka sAdhu ke bAe~ hAtha kI tarapha usake svayaM ke upakaraNoM evaM kuzamaya putaloM ko DorI se bA~dha deM, aisA nahIM karane se anya do sAdhujanoM para vipatti AtI hai - aisA mAnA jAtA hai| azvinI, kRttikA, puSya, mRgazIrSa, maghA, pUrvAphAlgunI, hasta, citrA, anurAdhA, dhaniSThA, pUrvAbhAdrapadA, pUrvASAr3hA, mUla, zravaNa evaM revatI - ye pandraha nakSatra bhI azubha hI haiN| vicakSaNajana inakA kAla tIsa muhUrta kA batAte haiN| ina nakSatroM meM bhI pUrva kI bhA~ti hI eka kuza kA putalA bnaae| aisA nahIM karane para anya kisI eka muni kA vinAza hotA hai - aisI mAnyatA hai| ArdrA, AzleSA, zatabhiSA, bharaNI, svAti, mRgazIrSa - ina pandraha muhUtoM ke nakSatroM meM mRtyu hone para kucha na kare - yaha nakSatra kA vidhAna hai| cAra kaMdhoM para uThAI jAne vAlI pAlakI banAkara usake bAda yaha vidhi kre| ve saba bA~I kAMkha ke nIce karake cAdara ko viparIta rUpa se or3he tathA rajoharaNa evaM mukhavastrikA Adi bhI viparIta rUpa se grahaNa kare, arthAt kaTi ke bhAga meM rakhI jAne vAlI dasiyoM ko Age kI tarapha tathA daNDa ko pIche kI tarapha dhAraNa kre| rajoharaNa bAe~ hAtha kI apekSA dAe~ hAtha meM evaM mukhavastrikA bhI dAe~ hAtha kI apekSA bAe~ hAtha meM pakar3akara aura choTe sAdhu ko Age karake viparIta vidhi se zakrastava Adi sUtra boleM (ulTA caityavaMdana kreN)| pahale jayavIyarAyasUtra boleM, phira zAMtistava, usake bAda zakrastava tatpazcAt iriyAvahI phira usake bAda punaH sAmAnya vidhi ke anusAra cAdara or3hakara tathA jyeSTha sAdhuoM ko Age karake, samyak prakAra se rajoharaNa evaM mukhavastrikA ko dhAraNa karake iriyAvahI kreN| tatpazcAt krama se zakrastava, zAntistava evaM jayavIyarAya taka bolakara caityavaMdana kreN| tatpazcAt Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAradinakara (bhAga-2) 193 jainamuni jIvana ke vidhi-vidhAna "zivamastu sarvajagatam" ityAdi boleN| phira "he bhagavan ! AvassI"yaha kahakara apane upAzraya meM aaeN| upAzraya ke dvAra para Akara punaH cAdara ko utArakara suvarNa jala ke chIMTe leN| upAzraya ke madhya meM jAkara garma jala se (prAsuka jala) se deha prakSAlita kreN| AcArya ho, mahAn anazana karane vAlA ho, mahAtapasvI ho yA bahuta se logoM ko priya ho - aise sAdhu kI mRtyu hone para tIna dina kA asvAdhyAyakAla hotA hai tathA eka upavAsa karanA hotA hai| anya kisI kI mRtyu hone para asvAdhyAyakAla na mAneM aura na hI upavAsa kre| azubha dina meM utthApana (uThAvanA), kAyotsarga Adi kA Arambha nahIM karate haiN| zubha dina meM jinapUjApUrvaka utthApana (uThAvanA) evaM zubha kAryoM ko prArambha kareM - yaha mahApariSThApanA kI vidhi hai| AcArya Adi yA anazana karane vAle mRtakamuni kI zobhAyAtrA Adi zrAvaka karate haiN| pratisthApita zava kI saMskAra-vidhi karane kA kArya zrAvakoM kA hai| vratAropaNa, yogodvahana, tapasyA, upasthApanA, Avazyaka Adi sabhI kAryoM kI vidhi sAdhu-sAdhviyoM ke lie samAna hI batAI gaI hai| vandana evaM pratiSThA (sthApanA) Adi kAryoM meM sAdhvI kA savastra honA Avazyaka hai| vidhikAraka zrAvikA-zrAvaka ke kAryoM (karttavyoM) meM hI bheda hotA hai, anya bAtoM meM nhiiN| sAdhu-sAdhviyoM kI mRtyu hone para sUtaka, piNDadAna, zoka Adi nahIM hote| - isa prakAra AcArya varddhamAnasUrikRta "AcAradinakara" meM yatidharma ke uttarAyaNa meM antasaMlekhanA-kIrtana nAmaka yaha battIsavA~ udaya samApta hotA hai| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcyavidyApITha ke saMsthApaka nidezaka evaM granthamAlA sampAdaka pro. DaoN. sAgaramala jaina prAcya vidyApITha, zAjApura (ma.pra.) prakAzana sUcI 1. jaina darzana ke nava tattva - DaoN. dharmazIlAjI 2. Peace and Religious Hormony - Dr. Sagarmal Jain 3. ahiMsA kI prAsaMgikatA - DaoN. sAgaramala jaina 4. jaina dharma kI aitihAsika vikAsa yAtrA - DaoN. sAgaramala jaina 5. jaina gRhastha ko SoDazasaMskAra - anu. sAdhvI mokSaratnA zrI 6. jaina muni jIvana ke vidhi-vidhAna-anu. sAdhvI mokSaratnAzrI ry.org Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trMEFUN pravacana sArobAra pravacana-sArovAra sAdhvI zrI mokSaratnAzrIjI kA janma rAjasthAna ke gulAbI nagara jayapura meM san 1975 ko eka susaMskArita dhArmika parivAra meM huaa| pitA zrI chaganalAlajI junIvAla evaM mAtA zrImatI kAntAbAI ke dhArmika saMskAroM kA Apake bAla mana para itanA gaharA prabhAva par3A ki vyavahArika adhyayana ke sAtha-sAtha hI Apa dhArmika adhyayana para vizeSa dhyAna dene lgii| zanai:zanai: ApameM vairAgya-bhAvanA vikasita hotI gaI aura cAritra vrata aMgIkAra karane kA nirNaya le liyaa| Apake dRr3ha saMkalpa ko dekhakara parijanoM ne saharSa dIkSA grahaNa kI AjJA pradAna kara dii| aMtata: san 1998 meM jayapura meM hI pU. caMdrakalA zrIjI ma.sA. kI pAvana nizrA meM pa.pU. harSayazA zrI jI ma.sA. kI ziSyA ke rUpa meM dIkSita ho gyii| ApakA nAma sAdhvI mokSaratnA zrI rakhA gayA / dhArmika adhyayana ke sAtha-sAtha Apane gujarAta yUnivarsiTI se snAtakottara upAdhi prApta kI / vartamAna meM Apa prakhara vidvAna DaoN. sAgaramalajI jaina ke nirdezana meM pI.eca.DI. hetu adhyayanarat hai aura AcAradinakara ke zeSa bhAga ke anuvAda ko pUrNa karane hetu agrasara hai| Education International For Privabhudraka : AkRti AphaseTa, ujjaina phona : 2561720w.jaineharporg