Book Title: Raspaddhati Tatha Loh Sarvasvam
Author(s): Bindu Vaidya, Shreesureshwar, Yadav Sharma
Publisher: Jawaji Trikamji Acharya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034593/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayurvediiygrnthmaalaa| caturdazaM paJcadazaM ca puSpam / zrImahAdevaviracitavyAkhyayA sahitA vaidyavarazrIbinduviracitA rspddhtiH| tathA zrIsurezvaraviracita lohasarvasvam / saMzodhakaH prakAzakazca / AcAryopAhastrivikramAtmajo yAdavazarmA / vi. saM. 1981. sana 1925. mUlyaM saarghrupykH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed by Ramchandra Yesu Shedge at the "Nirnaya-sagar" Press, 26-28, Kalbhat Lane, Bombay. Published by Vaidya Jadavji Trikamji Aobarya Holichakla Fort-Bombay. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedanam / rasapaddhatinAmAyaM grantho bhiSagvareNa bindunA viracita iti, asya pranthasya prathamazlokAdeva prtiiyte| granthe'smin rasasaMskArAH, dhAtUpadhAtumahArasoparasaraoparatnAdInAM paricayanirNayasaMzodhanamAraNAdayaH, anyagrantheSvanupalabhyamAnA bahavo rasayogAzcAtivizadatayA sahRdayamanoharairvi vidhavRttopanibaddhaiH zlokairupavarNitAH santi / granthasyAsyopari vaidyavaramahAdevaviracitA vyaakhyaa'pyuplbdhaa'smaabhiH| so'yaM mahAdevo bindutanaya iti bikAnerarAjakIyapustakAlayAllabdhe pustake samAptau likhitaM dRzyate / TIkAyAM cAtra bahavo viSayA mUle'nuktA pranthAntarAdudRtyopanibaddhAH santi / so'yaM mahAdevo mahArASTradezanivAsIti jJAyate, dazamazlokavyAkhyAyAM 'kSmAzigruH mahArASTradeze zigrumUlAnyevAtitIkSNAni bhavanti, tasya nAma zigramUlamiti prasiddhiH' iti vyAkhyAnAt, anyatra meSajadravyANAM mahArASTrabhASAprasiddhaparyAyanAmadAnAcca / AyurvedaprakAze rasakAmadhenau ca bahUni padyAni rasapaddhateruddhatAni dRzyante / ato'yaM granthastataH prAcIna ityanumIyate / granthasyAsya saMzodhanArthamAdarzapustakatrayamupalabdham / prathamaM nAsikakSetrasthAnAmasmatparamasuhRdAM vaidyavayakRSNazAstrI devadhara ityeteSAM sakAzAllabdhaM, dvitIyaM puNyapattanasthabhANDArakaraprAcyasaMzodhanAlayAlabdhaM, tRtIyaM bikAnerarAjakIyapustakAlayAtprApta, pustakatrayamapyetadazuddhibahulaM madhye madhye khaNDitapAThaM c| tadetapustakatrayasahAyena granthasyAsya saMzodhane yathAmati kRto yatnaH / tathA'pi bhramapramAdAdivazAjjAtaM skhalanamupalabhyeta cet sudhIbhiH saMzodhanIyam / rasapaddhateH saMzodhanAvasare eva muMbaInagarastharaoNyalaeziyATikasosAyaTIpustakAlayAt zrIsurezvaraviracitalohasarvakhasyApyekaM pustakaM prAyaH zuddha praaptmsmaabhiH| granthe'smin suvarNa-lohAbhrasattva-tAmeti caturvidhalohAnAM zodhanaM mAraNaM prayogAzcAtivizadatayopavarNitAH snti| granthAntareSvanuktA bahavo lohayogAzcAtroktAH santi / ato'yaM grantho bhiSajAM cikitsAyAmupayukto bhaviSyatIti rasapaddhateH sahaivAyamapi prasiddhiM nIta iti bhiSajAmanucarasya yaadvshrmnnH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatyA viSayAnukramaNikA / viSayAH maGgalAcaraNaM cikitsAmedAH tatra daivI cikitsAyAH ... prazaMsA rasasya svarUpaM doSAzca rasasaMskArAH svedanavidhiH mardanavidhiH mUrcchanavidhiH UrdhvapAtanavidhiH adhaHpAtanavidhiH ... tiryakpAtanavidhiH bodhanavidhiH . niyamanavidhiH ... "D ... ... ... ... ... ... ... ... ... *** ... ... ... ... ... pu. " 2 dIpanavidhiH aSTasaMskAraiH saMskRtarasasya kharUpaM saMkSepeNa rasazodhanavidhiH 16 ... 22 17 19 28 " 3 22 4 20 31 30 2 2 6 7 8 10 11 12 13 " 14 15 18 paM. viSayAH 9 tAmra bhasmanaH prathamaH prakAraH 23 11 dvitIyaH 24 >> 19 " 22 29 23 nAgabhasmavidhiH tRtIyaH caturthaH " " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 25 16. vajJabhasmanaH prathamaH prakAraH 26 4 dvitIyaH tRtIyaH caturthaH 2 28 | pakkApakkahema guNAH 8 | loha bhasmaguNAH 4 tAmra bhasmaguNAH 2 ca hiGgulAdrasAkarSaNavibhiH loha medAH kAntanehalakSaNaM lohAnAM sAmAnyazodhanavidhiH,, hemabhasma vidhiH hemabhasmano dvitIyaH prakAraH 20 4 zilAjatumedAH 7 | abhrakazuddhiH 18 | abhraka bhasmavidhiH ... " 10 zilAjatuzodhanaM " tRtIyaH raumyamavidhiH 79 21 27 zilAjatuguNAH lohamarastavaH prathamaH prakAraH 22 13 | dvitIyazilAjatu guNAH dvitIyaH 33 ... ... yeSAM bhasma yogeSu yeSAM ca pRthagyojyaM tannirdezaH ... 29 "? ... " " " zeSalohAnAM mAraNavidhiH 27 " " ... ... ... 674 vaGgabhasmaguNAH 27 SaNmahArasA: 16 | vaikrAnta medAH . ... 29 vaikrAntasya zodhanaM mAraNaM ca 17 agrakamedAH, teSAM lakSaNAni ... ... pU. paM 3 doo "3 ... ... 10 "" " "" 33 28 " " 29 "" "> 31 " ... 28 " 18 28 33 28 | capalamedAH, zodhanaM guNAtha 34 ~ * ~ * ~ ~ ~ 12 21 8 14 - ** *** * ~ * ~ * ~ 15 30 11 1 9 19 32. 19 2 $ 31 15 31 www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH vimalamedAH, zodhanaM mAraNaMca 34 mAkSikamedAH tutthasya medAH zodhanaM sa 35 " "" ttvapAtanaM ca uparasAH ... 500 ... ... medAH gandhakazodhanaM "" haritAlasya bhedAH, zodhanaM ca 40 manaHzilAyA medAH, zo ... dhanaM ca rase gandhakAraNavidhiH bIjAdicAraNavidhiH ... " ,bIjA dijAraNavidhiH 39 ... ... ... ... ... ... prakArAntareNa gandhakAdi jAraNavidhiH rasa sindUravidhiH rasakarpUravidhiH ratnabhedAH navaratnamudrikAprakAraH ... grahaprAtikUlye ratnAnAM dhAraNadAnavidhiH. vajrAdiratnotpattiH, vajrANAM jAticatuSTayaM vajrotpattau matAntaraM ... vajrANAmaSTaprakArakaM jJAnaM sAraNavidhiH mukhabandhavidhiH vedhanavidhiH 51 prakArAntareNa jAraNAdividhiH hiGgulotthitasUtasya saMskAreNa kramavedhavidhiH 53 26 430 ... ... pU. paM. 24 20 ... ... 36 38 ... " 40 44 45 46 48 49 50 22 ," 64 "" "" "" 29 | rekhA lakSaNaM 1 vajraguNAH 54 21 58 6 59 25 62 20 63 3 viSayAH dvijAdivajralakSaNaM vajradoSAH bindulakSaNaM 11 | kAkapadalakSaNaM 12 yavalakSaNaM malalakSaNaM 20 ... ... ... vajrakhanayaH 22 | mAnaparibhASA 25 | vajramaulyajJAnArthaM trairAzikakathanaM 24 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... parIkSAkaraNaprakAraH vajraparIkSAyAM vicAraNIyAni parIkSaka maNDalI pravezAnarhAH ekena maulyavicAraNA na kAryA zreSThamauktika lakSaNaM mauktikadoSAH ... ... mauktika guNAH aSTau mauktikabhUmayaH... aSTavidhamauktikAnAM la 12 kSaNAni 25 | raktapittasya nidAnalakSaNa cikitsitA ni 9 16 | kAsazvAsa hikAnAM,, 27 | rAjayakSmaNaH ... 7 ratnamaulyaprayokturguNAH >> 24 | ajJAnino maulyaprayoge doSaH 17 | aGgulIyAdau vajravinyAsapra 20 kAraH ... ... ... ... pR. paM. 65 66 39 00: "" "" "" 34 " "" 68 "3" " 27 70 20 27 " "" 31 71 ja 9 " "" -72 A 33 12 15 16 25 28 4 " 10 23 2 76 77 13 9 19 "" 73 25 19 27 28 12 . 5 16 www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAH pR. paM. viSayAH- pR. paM. mUtrakRcchrapramehAdInAM ci. azvAnalarasaH ... kitsA ... ... 22 jvarArirasaH ... ... bhairavIguTikA... ... 11 zItajvarAMrirasaH ... candravaTikA ... ... jvararipurasaH ... .... jvaraharo rasaH / cAturthikebhAnuzaH . ... aSTayAmikaguTikA mAlinIvasantaH . ... AtakAntako rasaH ... sudhApippalI .... ... navajvaramurArirasaH ... , laghumAlinIvasantaH ... jvaraprotthitarasaH ... 82 | paJcAmRtaparpaTI navajvaraharI vaTikA ... , suvarNaparpaTI ... ... navyacandrAmidho rasaH... muktArAjamRgAGkaH ... mRtyujayarasaH....... mahAmRgAGkaH ... ... cintAmaNirasaH ... 84 | navaratnamRgAGkaH ... 93 vidyAdharI guTikA .... , 16 | dvitIyo mahAmRgAGkaH ... trailokyatApaharo rasaH . , 25 muktAmRgAGkaH ... .... khacchandagolAkhyo rasaH 85 | sarvezvararasaH ... ... mahAjvarAGkuzarasaH ... 2 caturmukharasaH ... ... sUtezo rasaH ... ... | trailokyacintAmaNiH ... ekasUtezvaro , ... vasantakusumAkaraH ... zItArirasaH ... ... 11 vasantarAjarasaH ... jvarAntakarasaH mahAlakSmIvilAsaH ... bhardhanArIzvaraH.... 28 lakSmIvilAsaH ... " kuSThAdivaTikA . , ... 14 / kAmadevarasaH ... ... 97 cintAmaNitailaM . ... dvitIyaH kAmadevarasaH / kAlAnalarasaH..., ... 8 dvitIyo lakSmIvilAsarasaH 98 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvakhasya vissyaanukrmnnikaa| - : 2 2 viSayAH pR. paM. viSayAH maGgalAcaraNaM ... ... 1 4 tAmrotpattiH ... ... anyaprayojanaM ... 7 zreSThatAmralakSaNaM ... lohabhedAH ... ... , 19 | tAmraguNAH ... ... 12 2 lohotpattiH ... ... | tAmrasaMzodhanaM... ... lohabhedAnAM lakSaNAni gu. tAmramAraNavidhiH ... , ___NAzca ... ... , 5 mAritatAmraguNAH ... , 17 mAraNArtha lohapatrapramANaM 4 2 | lohAdInAmekazo yogAH , 25 lohazodhanavidhiH ... , 5 lohAdInAM dvizo yogAH lohamArakANyauSadhAni , 15 , trizo , , lohamAraNavidhiH ... , 26 | , sarvazo , , 10 mRtalohaparIkSA ... 5 6 | lohaprayogavidhiH ... , 14 puTapAkavidhAnena lohamA- | lohayogAnAM rogavizeSA- raNam ... ... , 14 danupAna vizeSAH ... 14 15 prayojanavazAtpuTapAke prayojyA lohasevanAnantaraM kartavya vanaspatayaH ... 6 4 mAhAravihArAdi ... 15 18 lohabhasmanaH prAzastyaM 2 | vidhisevitalohaguNAH 16 24 vidhivatsevitalohaguNAH , 10 | navAyasam ... ... amrakotpattiH ... ... , 16 | rasagarbhAyasaM ... ... , 17 abhrakamedAH, teSAM lakSaNAni ca 25 | abhimukhalohaM ... abhrakazodhanaM ... 8 9 bhallAtakalohaM ... abhrakasattvapAtanavidhiH , 14 vAsAdyaM lohaM ... ... abhrakasattvamAraNavidhiH , | yogarAjAmRtaM... ... mAritAbhrasevana vidhiH dhAtrIlohaM ... suvarNotpattiH ... ... | viDaGgAdyaM lohaM suvarNaguNAH ... ... 15 caturdazAyasaM ... ... prazastasuvarNalakSaNaM ... lohASTakaM ... ... suvarNazodhanavidhiH ... | dhAtrIkhaNDAyasaM ... suvarNamAraNavidhiH ... , 25 / vAsAkhaNDAyasaM ... mAritahemaguNAH ... 11 12 | dAlohaM ... ... " , 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' F ' ' : viSayAH pR. paM. viSayAH varAcaM lohaM ... ... 20 24 caturbhuja ... ... tiktAcaM,, ... | hemAmbudaM ... triphalAyasaM ... | kAJcanArka ... pabhyAyasaM ... kanakAI vacAyasaM ... catuHsAgaraM ... kRSNAyasaM. ... | kAzcanAyasaM yaSTyAcaM lohaM... jAtarUpAyasaM zamyUkAyasaM ... hemAyasaM ... kuTajAyasaM ... | caturbhadraM ... gandhAbhrakaM ... tapanAyasaM ... saptAbhrakaM lohabhAskaraM ... yogasArAbhraka cAturbhadraM ... trinetraM ... ... " 10 hemAmbudalohaM turanagandhAbhrakaM | dvitIyahemAmbudalohaM... triphalAbhrakaM ... , 22 | pazcabhadrakaM ... ... amRtaprAzaM ... hemArkalohaM ... ... prayogAmRtaM ... dvitIyaM hemArkalohaM ... hemanavakaM . ... paJcasAraM ... ... mRtyujayaM ... | arkahemAmbudaM trizaktikAJcanaM arkalohAbhraka... ... pauSTikaM ... pazcAnanaM ... ... siddharasAyanaM ... vAridabhAnuhema triphalArka ... hemaghanArka ... udayabhAskaraM ... | paJcagarbhakaM ... tryambakaM ... 5 caturaGgalohaM ... gaganAyasaM ... ... , 13 | paJcAGgalohaM ... caturmukhaM ... 24 paJcAmRtalohaM gaganAmRtaM ... ... 26 2 SaNmukhalohaM ... gaganAkai 5 SaDaGgalohaM ... catuHsamakaM ... ... " 10 saptAyasaM ... vyomamArtaNDaH... ... , 15 | saptAGgalohaM ... ... kanakAmbudaM ... ... , 18 pranthopasaMhAraH ... My F M , Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatyAH pAThasaMzodhanam / apapAThaH vAsitam puTe bhasmanI tulyatulayA lelItapichyApuna. triHkSAH gulma prAkprakriyopAhRtaM yavAnyAmapi supAThaH vApitam puTai smanI... ... tulyabalinA jambhAmbupiSTena ca 23 trikSAraiH zUlaM prAkprakriyotpAditaM dyavAnyA api aulIDheSu rUpyAyeSu rupakSipto'sti doSo rupakSipto'styapakke proktaH prAkRtavaikRteSu tu mayA tAnaM cApi viSArtihanigaditaM zeSeSvapakkeSu ca __ vaidyairapakkaM khalu atra etadanantaraM pAThAntaramupalabhyate tadeva samI. pATho'dhika upalabhyate cInamiti bhAti dagdhAH pakkAH sAmi karajatailanihitaM pUtikarajatailanihitaM zoNitabandhu zoNitabindu viSApahaM viSadvaya laghu kola. laghukola. *''glajambIrakam *'mlajambIrakam 45 25 cihnamamalaM cihnamakhilaM 77 18 *yatisRtyAM *AtIsRtyAM 10 18 34 tame pRSThe 13 patayanantaramAyurvedaprakAze 'vRSyau doSaharau budhairnigaditau mAkSIkAmyudbhavau ' ityadhikaH pATha upalabhyate / " 20 - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvakhasya pAThasaMzodhanam / mooooooook apapAThaH supAThaH lohAsiddhiH lohasiddhiH kRtAJjaliH khA. kRtAjalikhAga. *maghunA. madhunA. 26 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImahAdevaviracitavyAkhyAsahitA zrIvindupaNDitaviracitA rasapaddhatiH / zivAM praNamya zirasA zAstrasAraM vibhAvya hi| bhiSagvaro mahAdevo vyAkhyAti rasapaddhatim // 1 // muralI navarasakhuralI yasya ca vaMzaH svrtryiivNshH| karaNaM kavitAbharaNaM zaraNaM karavANi tanmahastaruNam // 2 // pratyUhavyUhavyapohahetusveSTadevatApraNAmapUrvakaM rasapaddhatirUpaM granthaM pratijAnItenatvA niSkapaTaM niraJjanadhiyA nirvighnamIzapriyAmAyurvedavidAM mude subhiSajAmeSA mayA vindunA / granthebhyaH parigRhya sAramakhilaM sUtrazcikitsAsakhI.. vRkSebhyaH sragiva prasUnanicayaiH saMgrathyate pddhtiH||1|| TI0-natvetyAdi / vindunA mayA subhiSajAM mude rasapaddhatiH saMgrathyata ityanvayaH / vinduH paNDitaH, "jJAtA tu viduro vinduH" ityamaraH / jJAtrA mayA, aparaM vindupaNDitanAmnA, atinipuNA ye bhiSajasteSAM mude teSAM prItaye, paddhatiH rasavidyArUpaH prasiddho mArgaH, saMgrathyate vAkyaracanArUpeNa racyata ityarthaH; tathA ca rasapaddhatinAmako grantha iti siddham |grnthsyaasy khakapolakalpitatvazaGkAM nirAkatumAha---granthebhya iti|-grnthaaH saptaviMzatisaMkhyAkarasazAstrapraNetRkartRkAH, tebhyaH sAraM nisRSTArthajAtaM,akhilaM na nyUnAtiriktaM, parigRhya jJAtvetyarthaH / kai racyata ityata Aha-sUtrairiti |-suutrnnaatsuutraanni taiH, vAkyairiti yAvat / atra samucitadRSTAntamAha-vRkSebhya iti / yathA vRkSebhyaH prasUnanicayaM saMgRhya, sUtraiH srak saMgrathyate; sraka mAlA, nicayazabdaH prabhUtArthatvaM dyotayati / kIdRzI ? cikitsAsakhI, cikisaiva sakhI yasyAH sA / idaM ca vizeSaNamabhidheyatvapratipAdanArtham / 'mArge hi sakhI avazyaM bhavati, iti lokoktiH / kiM kRtvA ? IzapriyAM natvA; Izena yuktA priyA IzapriyA, ardhanArInaTezvaraM natvA namaskRtya; yadyapi Izasya priyA IzapriyetIzasyAprAdhAnyaM bhavati tathA'pi 'na zivena vinA zaktiH' ityAgamAt madhyamapa1 anyUnAnatirikta' iti pA0 / 2 'sUcanAt' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dalopIsamAsa AzrIyate, tatra ca na prAdhAnyAprAdhAnye vivakSite iti na virodhaH / niSkapaTamiti kriyAvizeSaNam / saiva sarvadA sAkSitayA hRdaye parisphuratIti dhvanyate / kayA ? niraJjanadhiyA, aJjanaM rajastamobhyAM saMvalanaM, tasmAnirgatadhiyetyarthaH / evaM ca rAgadveSavinirmuktazuddhasattvadhiyA sarvadA bhAvanameva namanam / ktvApratyayena bhAvanasya granthAtpUrvakAlatvaM dyotyate / nirvighnamiti vighnAbhAvamityarthaH / kriyAvizeSaNe tu vighnAbhAvakriyAyAM vaiziSTayaM na pratipAdayati / na ca nipuNAnAM sarveSAmapIyamupayogAya bhavediti cettatrAha-AyurvedavidAmiti / aSTAnahRdayavedinAmityarthaH / etenaitaduktaM-aSTAGgahRdayavedinAmevAtrAdhikAro na tu yAhazatAdRzAm // 1 // idAnI cikitsAsakhItyuktaM tatra cikitsA vibhajatesA daivI prathamA susaMkRtarasairyA nirmitA sadrasaizUrNasnehakaSAyaleharacitA syAnmAnavI madhyamA / zastracchedanalAsyalakSmaNakRtAcArAdhamA sA''surItyAyurvedarahasyametadakhilaM tisrazcikitsA matAH // 2 // TI0-susaMskRtarasaiH sadrasairyA nirmitA sA daivI, sA prathamA / sadrasAH jvraangkushaadyH| susaMskRtAH zuddhibhasmasattvadrutyAdibhiH karmabhiH, rasAH rasoparasamahArasasAdhAraNalohamaNyAdayo vidyante yeSu te, taiH / daivI devairmahezvarAdibhiracintyaprabhAvairyogibhirnirmitA kathitA; sA prathamA uttmetyrthH| madhyamAmAha-cUrNasnehakaSAyaleharacitA kathitA yA sA mAnavI; sA madhyamA / cUrNa kSuNNaM dravyaM; sneho ghRtatailAdiH; kaSAyo jalaM, tena ca kharasAdayo grAhyAH; leho guDAdinirmitaH pAkaH, tena guTikA'pi saMgRhItA; tai racitA kRtA yA sA mAnavI manuSyaproktA, sA madhyamA na nyUnA nottamA / hInAmAha-zastretyAdi-zastracchedanalAsyalakSmaNakRtAcArAdhamA sA AsurI sA adhmetynvyH| zastrANi SaDviMzatisaMkhyAni taiH kRtAni chedanAdIni karmANi tAnyeva lAsyalakSmaNAni taiH kRtaH AcAro yasyAH sA; AsurI asuraiH proktA zalyatantraviSayA, sA cAdhamA nIcetyarthaH / iti tisrazcikitsAH / etadakhilamAyurvedarahasyaM tAtparyaviSayIbhUtaM gopyamityarthaH // 2 // idAnImuddezasaMgatiM dyotayan daivI cikitsAM pratijAnItetatrAdAvabhidhIyate bahuvidhA daivI cikitsAtra ca prAksatpAradakarma sAGgamamalaM pazcAcca te te rasAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 mukhyatvAdrasakarmaNi priyatayA pRthvIpatInAM tathA samyaksarvara saikakAraNatayA'pyabhyarhitatvAdapi // 3 // - , TI0 - tAsu, Adau prathamataH / abhidhIyate ucyate / bahuvidhA nAnAprakArakA / cikitsA vyAdhipratIkAraH / atraiva ca daivIcikitsAyAM prAkpAradakarmAbhidhIyata ityanvayaH / pAradAnAtpAradaH, tasya karma saMskArAH, te cASTAdaza, teSu pradhAnatvAdaSTau saMskArA abhidhIyante / kIdRzaM ? sAGgaM, aGgAni yantrauSadhAdiracanAH, taiH saha vartamAnaM karma / amalaM nirdUSaNam / caH samuccaye tena tadupayogimahArasoparasasAdhAraNarasalohAdInAM zuddhayAdikarma samuccIyate / pazcAcca te te rasAH rAjamRgAGkAdayaH nirUpyante / atra saMgatimAha -- mukhyatvAditi / rasasya zuddhasya sarvopayogitvAt, 'azuddho mArayati' iti vacanAcca / etena phalopadhAnaM pratipAditam / rasakarmaNi pAradazodhanAdau pAradasya mukhyatvAt tena na paunaruktyam / dvitIya hetumAha - pRthvIpatInAmityAdi / rAjJAM priyatvAt; etena kAmapuruSArthasaMpAdakatvena bhiSajo'rthasiddhizca dyotitA / hetvantaramAha - tatheti / sarve rasA vakSyamANAsteSAmasAdhAraNakAraNatvenAbhyarhitatvAt / tena yAgAdivadrasakarmaNo'vazyakartavyatvaM pratipAditam / ata evoktam, - "rasabandha eva dhanyaH prArambhe yasya satatamitikaruNA / siddhe rase kariSye mahImahaM nirjarAmaraNAm || mUrcchitvA harati rujaM bandhanamanubhUya muktido bhavati / amarIkaroti hi mRtaH ko'nyaH karuNAkaraH sUtAt " - iti / upasaMhAre coktam, - "tasmAjjIvanmuktiM samIhamAnena yoginA prathamam / divyA tanurvidheyA haragaurIsRSTisaMyogAt " - iti / "siddhe rase kariSyAmi nirdAridryamidaM jagat ' ityAdiphalazravaNAt tatra sarvadA yatanIyam // 3 // "" rasakharUpamAha zyAmo'ntarvahirujjvalaH kila rasaH saptAtra doSA amI arit aai aorpalatA vahnigirerjanmajAH / gaNDazvitrakamRtyuvAnticalatAsantApajADyAdadyacaitebhyaH kramazo bhavanti vividhA rogA durArAdhanAH // 4 // TI0 - bahirujvala iti svarUpakathanam / kileti zrUyate, tena AkhyAyikA sUcitA / sA cettham -- parasparajayAzayA prItyA pravRttayoH zivayoH saMbhoga trailokyasya kSobhaH samabhavat, tannivAraNArthaM tatra vahniH kapotarUpeNAvirAsIt, taM dRSTvA lajjitaH zambhustasmAdvinivRttaH tena skhalito dhAtuzvaramaH, taM pANinA gRhItvA vahnimukhe dattaH, tatastaM soDhumazakto vahnirgaGgAyAmapAtayat, tayA'pi bahirutkSiptaH, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tena kRtvA zatayojananimnAH paJcakUpA jAtA gaGgAyAstIre, tatsaMbaddhAyAM giribhuvi tanmalAdhAnAt yatra tatra dhAtavo jAtAH, te paJcakUpAH sarveSAmupayogitvAtsarve giritulyA jAtAH, trayaH kUpA devaiH zivasya prArthanayA zivenaiva zaptAH / ekakUpastha ISatpItaH rUkSAGgaH doSayuktaH dazASTasaMskRtisiddho dehalohakaraH; anyo'pi mizrakaH atyantacapalaH zvetaH so'pi saMskRtaH sarvarogaharo bhavati; tau dvau pracaradavasthau, anye tvasatkalpAH / etadanantaraM tau indraprArthanayA rudreNa kaJcakAdidoSaizvAbhizaptau kRtii| tenAsaMskRtAtsiddhirnAsti / tasya paJcagatayaH-jalagA vAyugA malagA dhUma. gA ca, etA dRzyAzcatasro gatayaH, anyA ca gati vavat sUkSmatvena kenApi nopalabhyate, sA pnycmii| ato'tyantacapalasya tasya saMskAraH atinaipuNyena mantradhyAnAdinA ca kartavyaH / imamartha manasi nidhAya saMkSepato vaktuM doSAnAha-atreti / atra rase'mI vakSyamANAH sapta doSAH / tAnevAha-nAga ityAdi / nAgadoSo vaGgadoSo viSadoSo maladoSazcapalatAdoSo vahnidoSo giridoSazca / krameNa teSAM vyAdhikartRtvamAha-gaNDa ityAdi / nAgadoSAdgaNDaH ityAdikrameNa tebhyo doSebhyo vyAdhayo bhavanti / durArAdhanA duHkhenopacarituM zakyA ityarthaH / atreyaM kalpanA-nAgavajhau yaugiko doSau, calatAviSavahnimalajAzca doSA naisargikAH, giribhUmijAzcaupAdhikAH / evaM bhUmijAH kuSThaM kurvanti, girijA jAjyaM kurvate, vArijA vAtAdisaMghAtam / anye tu bhUgirijalanAgavaGgasaMmizraNajAH sapta kaJcukAH kathayanti // 4 // tasmAnnipuNaiH sahAyaiH sarvopakaraNAni saMpAdya sarvakArambhaH kArya iti pratipAdayituM rasasya saMskArAnuddizati khedo mardanamUrcchanotthiti tataH pAto'pi bhedAnvito rodhaH saMyamanaM pradIpanamiti spaSTA'STadhA sNskRtiH| asyAH sarvarasopayogikatayA tvanyA na vinyasyate granthe'sminprakRtopayogavirahAdvistArabhItyA'thavA // 5 // TI0-svedaH svedanam / taduktam ,-"kSArAmlerauSadhairvApi dolAyantre sthitasya hi| pAcanaM svedanAkhyaM syAnmalazaithilyakArakam "-iti / dolAyantraMtu vakSyate / pAkastu kutracitridinaM kutracidekadinaimanavacchedena kAryaH / mardanaM khalve dattvA yatpeSaNam "uddiSTairauSadhaiH sArdhaM sarvAmlaH kAjikairapi / peSaNaM mardanAkhyaM syAdahimalavinAzanam" iti| mUrchanaM mardanavizeSeNaiva mUrchApAdanam / "mardanA 1 ekadinamitya syAgre 'kecit dIptAgninA ekapraharaM, madhyAgninA praharadvayaM, mandAgninA praharacatuSTayaM pacet, evaM vAsare ekavAraM svedanaM kAryamiti vadanti' ityadhikaH pAThaH kciduplbhyte| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " diSTabhaiSajyairnaSTapiSTakakArakam / tanmUcchenaM hi vAryadvibhUjaka cukanAzanam "-- iti / bhUjakaJcuko bhUdoSaH / " svarUpasya vinAzena piSTatvApAdanaM hi yat / vidvadbhirjitasUto'sau naSTapiSTaH sa ucyate " - iti / utthitirutthApanam / "svedapAtAdiyogena svarUpApAdanaM hi yat / tadutthApanamityuktaM mUrcchAvyApattinAzanam " - iti / tata avadhitve paJcamI / bhedAnvitaH UrdhvAdhastiryagbhedena pAtastrividhaH / "uktauSadhairmarditapAradasya yantrasthitasyordhvamadhazca tiryak / niryApaNaM pAtanasaMjJamuktaM vaGgAhisaMparkajakaJcukaghnam "-- iti / ro (bo) dhaH kumbhamadhye rodhanam / taduktam, - "jalasaindhavayuktasya rasasya divasatrayam / sthitirApyAyanI kumbhe yA'sau rodhanamucyate"iti / saMyamanam - " rodhanAvdhavIryasya capalatvanivRttaye / kriyate pArade svedaH proktaM niyamanaM hi tat"- iti / pradIpanaM svedana vizeSaH / "dhAtupASANamUlAdyaiH saMyukto ghaTamadhyagaH / grAsArthaM tridinaM svedyo dIpanaM tanmataM budhaiH" - iti / ityaTadhA saMskRtiH saMskArAH / AsAM pradhAnatvamAha- -asyA ityAdi / asmingranthe anyA na vinyasyate anye saMskArA atra nocyante, jAtyabhiprAyeNaikavacanam / kutaH ? prakRtopayogavirahAt athavA vistArabhayena / tarhi iyamapi na kartavyetyata AhaasyA iti / rasabhasmAdau sarvatropayogAt / atra vaidyAnAM bodhArthamanuktamapyucyate / "iyanmAnasya sUtasya bhojyadravyAtmikA mitiH / iyatItyucyate yA'sau grAsamAnamitIritam " - iti / grAsamAnaM nAma saMskAraH / " grAsasya cAraNaM garbhadrAvaNaM jAraNaM tathA / iti trirUpA nirdiSTA jAraNA varavArtikaiH " - iti jAraNA saMskAraH / " grAsaH piNDaH parINAmastisravAkhyA parA punaH " / tatra cAraNA dvividhA / "samukhA nirmukhA ceti cAraNA dvividhA punaH / nirmukhA cAraNA proktA bIjadAnena bhAgataH // zuddhaM svarNaM ca rUpyaM ca bIjamityabhidhIyate / catuHSaSTyaMzato bIjaprakSepo mukhamucyate // evaM kRte raso grAsalolupo mukhavAnbhavet / kaThinAnyapi lohAni kSamo bhavati bhakSitum // iyaM hi samukhA proktA jAraNA mRgacAriNA / divyauSadhisamAyogAt sthitaH prakaTakoSTiSu || bhuJjItAkhilalohAdyaM yo'sau rAkSasavaktravAn / iyaM hi nirmukhA proktA jAraNA varavArtikaiH / rasasya jaThare grAsakSepaNaM cAraNA matA // grastasya drAvaNaM garbhe garbhadrutirudAhRtA / bahireva drutIkRtya ghanasattvAdikaM khalu // jAraNAya rasendrasya sA bAhyA drutirucyate" / iti drAvaNasya lakSaNadvayaM pratipAditam / drutilakSaNaM tu, "nirlepatvaM drutatvaM ca tejastvaM laghutA tathA // asaMyogazca sUtena paJcadhA drutilakSaNam // auSadhAdhmAnayogena lohadhAtvAdikaM tathA / saMtiSTate dravAkAraM sA drutiH parikIrtitA // drutagrAsaparINAmo biDayantrAdiyogataH / jAraNetyucyate tasyAH prakArAH saMti koTizaH " - iti jAraNAlakSaNam / "kSAraira 1 'yo ghaTe' iti pA0. / 2 'dhAtuvApanamUlAdyaiH' iti pA0. / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat -- www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mlaizca gandhAdhairmUtraizca paTubhistathA / rasamAsasya jIrNArthaM tadviDaM parikIrtitam"iti biDalakSaNam / "susiddhabIjadhAtvAdijAraNena rasasya hi| pItAdirAgajananaM raJjanaM parikIrtitam"-iti raJjanalakSaNam / "sUte satailayantrasthe varNAdikSepaNaM hi yat / vedhAdhikyakaraM lohe sAraNA sA prakIrtitA" iti sAraNAlakSaNam / "vyavAyimeSajopeto dravye kSipto rasaH khalu / vedha ityucyate tajjJaiH sa cAnekavidhaH smRtH|| lepaH kSepazca kuntatha dhUmAkhyaH zabdasaMjJitaH / lepena kurute lohaM svarNa vA rajataM tathA // lepavedhaH sa vijJeyaH puTamatra ca saukaram / prakSepaNaM drute lohe vedhaH syaatkssepsNjnyitH|| saMdaMzaghRtasUtena drutadravyAhatizca yaa| suvarNatvAdikaraNaM kuntavedhaH sa ucyate // vahnau dhUmAyamAne'ntaH prkssiptrsdhuumtH| svarNarUpyatvajananaM dhUmavedha itiiritH|| mukhasthitarasenAlpalohasya dhamanAtkhalu / svarNarUpyatvajananaM zabdavedha itIritaH" iti| athoddhATanaM "siddhadravyasya sUtena kAluSyAdinivAraNam / prakAzanaM ca varNasya tadudghATanamIritam // kSArAmlerauSadhaiH sArdha bhANDaM ruddhA'tiyatnataH / bhUmau nikhanyate yatnAtsvedanaM parikIrtitam // rasauSadhasya yuktasya bhANDaruddhasya yatnataH / sadA'gniyutacullyantaH kSepaH saMnyAsa ucyate // dvAvetau svedasaMnyAsau rasarAjasya nizcitam / guNaprabhAvajanako zIghravyAptikarau tathA"-iti / krAmaNAkhyo'pi saMskAro jJeyaH / evamaSTAdaza saMskArA jJeyAH / mUlakRtA tu ete asaMbhavitatvazaGkayA noktA iti jJeyam / atha paribhASAM vaktuM rasazAlAdiprakriyA saMkSepata ucyate / tatra krameNa vinA zAstraM nAsti, zAstroditakrameNa vinA itikartavyatA'pi nAsti, iti zAstraM kramazcAvazyaM jJeyaH / sa ca gurvadhInaH / guruzca sakalazAstrArthAbhijJaH devadevyobhaktaH mantrasiddhaH kuzalaH dhairyAdiguNavAn sarvadA devtaaraadhnprH| tena ziSyo'pi parIkSyaH-asUyAdidoSarahitaH gurubhaktaH kulInaH zuciH; tAdRzA eva paricArakAH saMpAdanIyAH / tato dharmarAjye nirAtaGke deze catu ropazobhitA zAlA kAryA / tatra vedI kRtvA, tasyAM khastikAdyalaGkArayuktAyAM sumuhUrte sarvavAditrayukte sumaGgale rasa liGgaM pratiSThApayet / niSkatrayaM suvarNasya navaniSkaM zuddhapAradaM nimbUrasenaikadinaM mardayitvA navanItaprAyeNa sundarAM liGgaghaTanAM kRtvA jambIramadhye sthApayitvA AranAlena dolAyantre pacet / talliGgapUjanasya koTiliGgapUjanasamaM phalaM, brahmahatyAdimahApAtakanaM, mahadaizvaryapradaM ca jJeyam / tasya pUjA tu aghoramantrarAjena / taddhayAnam,-'aSTAdazamujaM zubhraM paJcavakraM trilocanam / pretArUDhaM nIlakaNThaM' iti / tasyotsaGge ekavastrAM caturbhujAmakSamAlAGkuzapAzAbhayAn dadhatIM hemAbhAM hemavastrAM cintayitvA, vAGmayI zrIkAmarAjazaktibIjaiH saha rasAGkuzA yA dvAdazAkSarI vidyA, tayA matrarAjena cobhayoranekopacAraiH pUjAM kuryAt / nandIbhRGgImahAkAlakulIrAH pUrvAdicaturdikSu nAmamantraiH praNavAdinamontaiH 1 svarNAdyApAdanaM lohe' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjayet / pazcAddhairavyAdyaSTayoginIcakraM yathAsaMpradAyaM pUjayet / paTTaziSyaH svahastamastakayogenaikaH kAryaH / ekA kAlinI strI sA'pi mantrArAdhanArthaM saMpAdanIyA taruNyeva / evaM mantrArAdhanaM tAbhyAM kAraNIyam / tatra paTkoNamaNDale rasakhalvaM sthApayitvA SadakoNeSu vajravaikAntAbhrakakAntaTaGkaNabhUnAgAngandhatAlakakAsIsazilAkaSTakAMkSIrAjAvartagairikAnaSTadaleSu pUrvAdikrameNa pUjayitvA rasakavimalatApyatutthacapalAjanahiGgulasasyakAn patrAgreSu, svarNa raupyaM pUrvadvAre, tAmrasIsakaM dakSiNadvAre, vaGgakAntau pazcimadvAre, uttare muNDatIkSNako aghoreNa pUjayet / atra saMbhArAH saMpAdanIyAH-biDakAjikakSAramRllavaNayantrANi, koSTImUSAvanAlatupAGgAravanopalabhastrikAnalikAH zilAkhalbolukhalamusalAni varNatAmralohakAropakaraNAni sarvANi, samastatulanAni, divyoSadhIvargarakSakavargasnehavargamUtrANyamlaphalAni sarvANi saMgrAhayet / yadyadupayuktamanyatsarvaM tattaddezebhyaH saMgrAhayet / gurubhaktizca sarvadA kAryA / atha paribhASocyate-gandhakAdyaiH samabhAgena mardito rasaH kajjalAbhAsaH sA kajalI, draveNa marditA saiva paGkaH, dvAdazabhAgaparimito rasastanmadhye guJjAdvayamAtraM gandhakaM niSkAdha vA dattvA tIvradharma marditA navanItarUpA piSTibhavati / seva dugdhayuktena gandhakena marditA anyA piSTirbhavati / evaM vaGgAdiSvapi bhavati / rasAccaturthAMzasuvarNena marditA pAtanapiSTirbhavati, rUpyasuvarNayoH rasagandhAbhyAM hatayoH bahuzaH samutthitayoryA kRSTI sA hemakRSTI rjtkRssttiityucyte| sA ca hemakRSTI suvarNamadhye dattA taM na nAzayati raJjanaM ca karoti / tathA tAnaM tIkSNena saha dhmAtaM mizritaM sagandhake lakucAmle ekaviMzativAraM nikSiptaM varalohakaM bhavati / tena raktIkRtaM suvarNa hemaraktItyucyate, drutayoH svarNatArayonikSiptA votkarSakAriNI raJjanI ca bhavati; evaM tAraraktI krtvyaa| mRtena rasena vaddharasena vA'nyalohaM sAdhitaM sitaM pItaM ca bhavati, taccandrAnaladalaM jJeyam / mAkSikeNa tAnaM hatvA dazavAramutthApya tadvannAgamapyutthApitamubhayaM catuSpalaM nIlAJjanahataM kRtvA punaH saptavAramutthitaM zulbanAgaM bhavati / tena sAdhitaH pArado guTikAkAro mehavalIpalitAdi hartA bhavati / lohAntare kSiptaM lohaM vahudhA mAtaM nirvApitaM bahuzaH yadA pANDupItaprabhaM bhavati tadA piJjarItyucyate / SoDaza tArasya bhAgAH, dvAdaza tAmrasya, ekatrAvartitAzcandrAkamityucyate / triMzatpalamitaM nAgamarkadugdhena marditaM sahasrapuTaiH yadA ardhakarSAvazeSaM bhavati tadA nAgasaMbhavazcapalastasya rajasA spRSTamAtraH pAradaH baddho bhvti| evameva vaGgasyApi kaaryH| anyAH paribhASA yathAprakaraNe udAhariSyante // 5 // khedanAdInyaSTau pratijJAtAni, tatra svedanamAhakAthe tryUSaNakanyakAnalavarAmInoragAkSIsnuhAM kAthyAdaSTaguNAranAlamilitaM tatSoDazAMzIkRtam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baddhavA dvitripuTe paTe paTutaraM dolAdhirUDhaM rasaM doSotledakRte zanaitridivasaM mRdvagninA svedayet // 6 // TI0-tryUSaNaM zuNThImaricapippalyaH, kanyakA kumArI, analacitrakaH, varA triphalA, mInAkSI matsyAkSI, 'brAhmI mInA tu matsyAkSIya'maraH, bAmbIti lokAH, honagoMdA ityapare, uragAkSI sAkSI, 'nakuleSTA bhujaGgAkSI'tyamaraH, mumusIkanda ityapare, snuka snuhI, 'snuka strI snuhI guDe'tyamaraH / eteSAM kAthe; etAni samabhAgAni, 'kalpayetsadRzAn bhAgAnpramANaM yatra noditam' iti vacanAt / kvAthyAdaSTaguNeti / kvAthyaMpalapramANam / tacca pUrvoktaM sarvameva / 'kvAthyadravyapale kuryAtprasthAdhaM pAdazeSitam'iti vacanAt / aSTaguNamAranAlamiti AranAlaM kAcikam / 'aarnaalksauviire'tymrH| tatSoDazAMzIkRtamiti tasmAtpAradAtSoDazabhAgena tulitAnAM oSadhInAM vizeSaNaM, etadeva vastre lepayet / kvAthazca jalena sAdhyaH / tatrAranAlaprakSepaH, athavA''ranAlenaiva sAdhanaM kuryAt / dvitripuTa iti dvitrivAraM kRte puTe, paTutaraM yathA bhavati tathA dolAvat hindolAvadadhirUDhaM sthApitaM rasa, tridivasaM mRdvagninA zanaiH svedayet / kasmai? doSotkledakRte doSokledanArtham / doSAH kaJcukAdayaH pUrvoktAH sapta / svedanaM ca dolAyantreNa / taduktam,-"dravadravyeNa bhANDasya pUritAdhodarasya ca / kaNThasyobhayato dvAradvayaM kRtvA prayatnataH // tayostu nikSipeddaNDaM tanmadhye rasapoTalIm / baddhA tu svedayedetadolAyantramiti smRtam" iti / kecit mardanapUrvakaM svedanamiti vadanti / tanna, virodhAt / taduktaM rasaratnAkare,'nAnAdhAnyairyathAprAptaistuSavajrjalAnvitaiH / bhANDArdha pUritaM rakSedyAvadamlatvamApnuyAt // tanmadhye bhRGgikAmuNDI viSNukAntA punarnavA / mInAkSI caiva sarpAkSI sahadevI zatAvarI // triphalA girikarNI ca haMsapAdI ca citrakam / samUlakaM kuTTayitvA yathAlAbhaM nivezayet // pUrvAmlabhANDamadhye tu dhAnyAmlakamidaM bhavet / svedanAdiSu sarvatra rasarAjasya yojayet // atyamlamAranAlaM vA tadabhAve niyojayet"iti / "nyUSaNaM lavaNaM rAjI rajanI triphalA''rdrakam // mahAbalA nAgabalA meghanAdaH punarnavA / meSazRGgI citrakaM ca navasAraM samaM samam // etatsamastaM vyastaM vA pUrvAmle naiva peSayet / tatkalkairveSTayedvastraM yAvadaGgulamAtrakam // tanmadhye nikSipetsUtaM baddhavApaTTe dinatrayam / dolAyatre'mlasaMyukta svedito jAyate rasaH" iti svedana vidhiH // 6 // mardanAmAhakalyANe'hni suzikSitena bhiSajA khalve vizAletare : susnigdhopalajanmani tridivasaM jambhAmbhasA sNbhRtaiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ UrNAbhasmanizAnizAntavalamIdhUmeSTikApAMsubhiH pratyekaM rasaSoDazAMzamilitairmandaM vimo rsH||7|| TI-kalyANe'hni tithinksstrvaarkrnnyogshuddhiyukte| suzikSitena guroH samyagabhyastakarmaNA bhiSajA vaidyena madyaH mardanIyo rasa iti saMbandhaH / mandamiti kriyAvizeSaNam / kva? khalve; khalvo'tra pASANanirmito lohanirmitazca / taduktam,-"utsedhena dazAGgulaH khalu kalAtulyAGgulAyAmavAn vistAreNa dazAGgulo munimitairnimnastathA'dhomulaiH / pAlyAM vyaGgulavistarazca masRNo'tIvArdhacandropamo gharSoM dvAdazakAGgulo'tra kathitaH khalvo mataH siddhaye // lauho navAjulaH khalvo nimnatve ca paDaGgulaH / mardako'TAGgulazcaiva taptakhalvo'bhidhIyate // kRtvA khalvAkRti cullImagAraiH paripUritAm / tasyAM nivezitaM khalvaM pArzve bhastrikayA dhamet // rasena marditA piSTiH kSArairamlaizca sNyutaa| pradravatyativegena sveditA nAtra sNshyH|| kRtaH kAntAyasA so'yaM bhavetkoTiguNottaraH" iti| vizAletare dvandvaikavacanaM kRtvA khalva vizeSaNaM, vizAlo vistRtaH, itaro laghuH "asmin paJcapalaH sUto mardanIyo vishuddhye| tattadaucityayogena khalveSvanyeSu yojayet" iti vacanAdubhayorupAdAnam / susnigdheti / susnigdhopalAjanma yasya tasmin / kharUpakathanaM pASANagharSaNadoSanivAraNArtham / tridivasamiti atyantasaMyoge dvitIyA / jambhAmbhasA nimbursen| 'syurjambIre dantazaThajambhajambhIrajambhalAH' ityamaraH / saMbhRtaiH saMmizritarityarthaH / UrNeti UrNA meSAdiloma, tasya bhasma kSAraH, nizA haridrA; nizAntaM gRhaM tasya valabhI gopAnasI tatratyaH dhUmaH 'vihiMsA' iti loke; iSTikA pakveSTikA tasyAH pAMzuzcUrNam / pratyekamiti samudAyabhAganivRttyarthaH SoDazAMzaM rasApekSayA, eko bhAga auSadhasya rasasya SoDazabhAgAH / militapadaM pAdapUraNArtham / idaM pAMzubhirityetasya vizeSaNam / kecittu iSTikAcUrNa dadhiguDalavaNAsurIbhirvimarditaM kartavyamityAhuH, rAgagrahaNArthaM jIrNAbhrakacUrNena saha vimardanaM kartavyaM, gRhakanyAtriphalAcitrakaiH krameNa mardayitvA mUrcchanA saptavAraM kartavyA iti vadanti; taddhAtuvAde na raseSu / rasaratnAkarastu,-"prakSAlya kAjikaiH sAmlaistamAdAya vimardayet / gRhadhUmeSTikAcUrNadugdhorNAlavaNaM nizA // rAjikA triphalA kanyA citrakaM bRhatI kaNA / vandhyAkakarkoTakI caitayastaM vA'tha samastakam // kvAthayedAranAlena tena maryo rasatyaham / prakSAlya kA jikenaiva tamAdAya vimUrcchayet // yantre lohamaye pAtre pArzvayovalayadvayam / tAdRksvalpataraM pAtraM valayaprotakoSTakam // pUrvapAtropari nyastaM svalpapAtropari kSipet / rasaM saMmUcchitaM sthUlapAtramApUrya kAjikaiH // dviyAmaM svedayedevaM rsotthaapnhetve| etatsyAjalahAryatraM rasasAdguNyakArakam" iti / anena prakAreNa mardanAntaramutthApanaM kAryam / iti mardanam // 7 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrchanamAhakAmAtAkaTukatrayArkapayasA kanyAnalollAsinA saMmRccharyoparipAtayatravidhinA jJAnI tamutthApayet / antarvalyaparAjitAjalakaNAsRSTyambujAmAnavIpuSpairanisahaM vidhAya ca parairenaM tridhA pAtayet // 8 // TI0-kAmAtA kAkamAcI 'kAcamAcI tu vAyasI' ityamaraH; 'kAlikAmoNI' iti loke; kaTukatrayaM prasiddhaM, arkapayaH rUpikAdugdhaM, kanyA gRhakumArI, analazcitrakaH 'citrako vahnisaMjJakaH' ityamaraH, tena ullAsinA mizritena sNmuurcchniiyH| marchanaM mardanena auSadhatulyatvApAdanaM naSTapiSTatvApAdanaM vaa| utthApanamAha-uparipAtayantravidhineti / jJAnI bhiSak uparipAtayatrAvidhinA UrdhvapAtayantravidhinA utthApayet / UrdhvapAtanayantravidhistvagre vakSyate / rasaratnAkare tu-"meSazRGgI kRSNadhUrtI balA zvetAparAjitA / gojihvA bAkucI nIlI garuDI kSIrakandakaH // rAjikA kAkamAcI ca ravikSIraM ca kAjikam / vyastAnAM vA samastAnAM dravaireSAM vimardayet / yAmaikaM rasarAjaM tu mUSAyAM sannirodhayet // puTaikena pacettaM tu bhUdhare'tha vimardayet / pUrvadrAvairyathApUrvaM ruvA ruvA vipAcayet // ityevaM saptadhA kuryAjjAyate mUcchito rsH| jalaiH soSNAranAlairvA kSAlanAdutthito bhavet // athavA pAtanAyatre pAtanAdutthito bhavet / evamutthApitaH sUtastridhA pAtyaH krameNa tu"-iti / bhUdharayantram,-"yA mRttikA dugdhatuSaiH zaNena zikhitrikairvA hayaladdinA ca / lauhena daNDena ca kuTTitA sA sAdhAraNA syAtkhalu mUSikArtham // mRttikA yA ca kaulAlI valmIkamRttikA'thavA / vAlukAgUDhasarvAGgAM garte mUSAM rasAnvitAm // dIptopalaiH saMvRNuyAdyatraM tadbhUdharAhvayam / vahnimitrAM kSitau smynggikhnyaaygulaaddhH|| upariSTAtpuTaM yatra puTaM tadbhUdharAhvayam-" iti / puTaM cAtra kApotaM kaukkuTaM vA / "SaDaGgulapramANena mUSA maJjUSasaMjJitA // maJjUSAkAramUSA yA nimnatAyAmavistarA / bhUmau nikhanya tAM mUSAM dadyAtpuTamathopari"-iti / iyamevAtra grAhyA / evaM sthale sthale vicAraNIyam / bhedAnvitaM pAtamAha-antarvalyaparAjitetyAdi / antarvallI gaganavallI, aparAjitA zvetAparAjitA 'AsphoTA girikI syAdviSNukrAntA'parAjitA' ityamaraH, jalakaNA jalapippalI, sRSTayambujA bhUsphoTaH, chatrAkamiti kecit , mAnavI mahArASTrI, eteSAM pusspaiH| agnisahaM kRtvA vidhaay| aparaivyairagnisahaM kRlA / enamutthApitaM sUtaM pAtayet tridhA pAtanaM kuryAt // 8 // 1'yatraM' iti paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 tatra pAtanAyantraprakAramAha kRtvA mRnmayabhANDasaMpuTamadhaH prakSipya bhAva turyAzArka kaNairmanAksakarakaiH saMmardha piNDIkRtam' anyasmin racitordhvavAriNi mRdA saMruddhasaMdhau sudhIH paktvA tripraharaM samena zucinA bhANDe tamUrdhva nayet // 9 // TI0 -- mRnmayabhANDaM saMpuTaM kRtvA mukhena mukhaM saMlagnaM kRtvetyarthaH / atrAdhobhANDodare piNDIkRtaM rasaM prakSipya / kiM kRtvA piNDIkRtam ? caturthAzatAmrarajobhiH saMmartha, manAgISat, sakarakaiH karakaH gArapASANa iti loke prasiddha:, tena saMmardha samyaGmardanaM kRtvetyarthaH / punaH kIdRze anyasminbhANDe ? racitordhvavAriNi pRSThe mRdAdinA AlavAlaM kRtvA racitordhvavAritvam / tacca saMpradAyAduSNaM jalaM niSkAsya punaH zItaM prakSepyam / athavA vastrakhaNDena punaH punarjalaM niSkAsyAnyajalenAplavanaM kAryam / kIdRze ? mRdA saMruddhasaMdhau / mRdA saMruddhaH sandhiryasya tasmin, sudhIH paNDito bhiSak / samena nAdhikanyUnena, ekarUpeNa dIptAbhinA ityarthaH / zucinA vahninA, tripraharaM yAmatrayaM paktvA pAkaM kRtvA, UrdhvabhANDe nayet prApayedityarthaH / atra bhANDasaMpuTa pratipAdanATTamarukAkhyaM yantraM labhyate / tasya rasabhasmani vidhAnAttadevAtra grAhyam / ) talakSaNaM tu - "yatra sthAlyupari sthAlIM nyubjAM dattvA nirodhayet / yantraM DamarukAkhyaM tadrasabhasmakRte hitam" - iti / mRJcAtra "khaTikApaTukiTTaizva mahiSIdugdhamarditaiH / vahnimRtsnA bhavedghoravahnitApasahA khalu" - iti / toyamRdapi, "lehavatkRtabaccUlakkAthena parimarditam / jIrNa kiTTarajaH sUkSmaM guDacUrNasamanvitam // iyaM hi jalamRtproktA durbhedyA salilaiH khalu" - iti / iyaM mRdyathAsaMbhavaM yojyA / etadabhAve kaulAlamRttikayA eva sarva kAryam / rasaratnasamuccaye tu-"aSTAGgulaparINAhamAnAhena dazAGgulam / caturaGgulakotsedhatoyAdhAraM galAdadhaH // adhobhANDe mukhaM tasya bhANDasyoparivartinaH / SoDazAGgulavistIrNapRSThasyAsye pravezayet // pArzvayormahiSI kSIracUrNamaNDUra phANitaiH / liptvA vizoSayetsandhi jalAdhAre jalaM kSipet // culayAmAropayedetatpAtanAyantramIritam / athordhvabhAjane kSiptaM sthApitaM tajjale sudhIH // dIptairvanopalaiH kuryAdadhaHpAtaM prayatnataH" - iti / UrdhvapAtanayantraM tu kulAlena kAraNIyam / iti yantradvayaM jJeyam / 'zulbena pAtayetpiSTiM tridhordhva saptadhA tvadhaH' iti vacanAtridhA saptadhA vA kuryAt / rasaratnAkare tu - "kAkamAcI jayA brAhmI cAGgerI raktacitrakam / aGkolo rAjavRkSaca tilaparNI kumArikA // maNDUkI citrakaH pAThA kAkajaGghA zatAvarI / bhUpATalI devadAlI nirguNDI girikarNikA // zaGkhapuSSyArdrakaM bhRGgI gojihvA kSIrakandakam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIlI caiSAM samastAnAM vyastAnAM ca dravairdinam // tAmrapAdayutaM sUtaM mardayedamlakaiH sh| tatpiSTiM pAtayedyantre a'rdhvapAtanake punH|| AdAya mardayettadvattAmracUrNena saMyutam / pAtayenmadayeccaiva tAnaM dattvA punaH punaH // ityevaM saptadhA kuryAnmardanaM pAtanaM kramAt" iti // 9 // adhaHpAtanayantramAhakRtvA saMpuTamevameva hi samakSmAzigrurAjIvarAvahinyUSaNaMsaindhavaM mRdukRte livordhvbhaannddodre| UrdhvaM prajvalitAnale vasumatIsaMruddhasarvodare saMpUrNAmbuni karmaThaH punaradhaHpAtre rasaM pAtayet // 10 // TI0-samakSmAzigrurAjIvarAvahnitryUSaNasaindhavaM rasaM mRdukRte UrdhvabhANDodare liptvA, karmaThaH vaidyaH, adhaHpAtre rasaM pAtayediti vAkyAnvayaH / samaH samabhAgaH / kSmAzigruH mahArASTradeze zigrumUlAnyatitIkSNAni bhavanti tasya nAma zigrumUlamiti prasiddhiH, rAjI AsurI, varA triphalA, vahnizcitrakaH, tryUSaNaM trikaTu, saindhavaM sindhulavaNaM, eteSAM vastrapUtaM cUrNa arthAnimbuphalarasena saha khalve mardayitvA yAvanaSTapiSTirbhavati tAvanmRdukRte UrdhvabhANDasyAntarAle lepaM dattvA adhaHpAtre pAtayet / atha lepAnantaraM pUrvavatsaMpuTaM mRtkarpaTAni kRtvA, atra ktvApratyayastu rasapAtApekSayA, na tu lepApekSayA; saMpradAyAt / zuSkaM kRtvA bhUgarte nivezya Urdhva puTaM dadyAt / amumevArtha vizeSaNaiH prakaTayati-kIdRze'dhaHpAtre ? vasumatIsaMruddhasarvodare; vasumatI pRthivI tasyAM saMruddhaM AsaMdhilepaM sarvodaraM yasya; punaH kIdRze ? saMpUrNAmbuni, saMpUrNamambu yasmin tat saMpUrNAmbu tasmin / anena ca vizeSaNena adhaHsaMpuTamAtramadhye jalaM prApyate, tacca saMpradAyaviruddhaM, ataH saMpUrNAmbunIti vizeSaNaM na kartavyaM, kiMtu saMpUrNAmbuni pAtrAntare bhUmau nikhAtite tasyopari saMpuTaM dadyAt, pazcAttasya saMpuTasyAdhaHpAtrasya saMdhirodhaH kAryaH, iti tAtparyato jJeyam / ata eva kIdRze ? Urdhva prajvalitAnale / puTena prajvalanaM kAryam / puTaM cAtra kaukkuTaM yathAyathaM rasamAnApekSayA vA viMzativanopalaiH zanaiH zanairdeyam / ata eva karmaTha iti karmakuzalaH pAtayedityarthaH / ityadhaHpAtanam / adhaHpAtanayantraM tu prAguktaM, taJca DamarukAkhyaM; rasaratnAkare-"triphalArAjikAzigruvyoSaM lavaNapaJcakam / sUtatulyaM tu tatsarvaM kAjikairmardayeddinam // tena limpedUrdhvabhANDaM pRSThe deyaM puTaM laghu / adhaHpAtanayantre tu pAtitaM taM samuddharet" iti / atra ca adhojalasyAnukatvAt gomayenArdamRttikAdinA vA pAtrasyAdhaH zaityaM saMpAdanIyam // ..., ...1 'mRdukRtaM' iti paa0| .. .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 13 tiryakpAtanamAhakRtvA vakramukhau ghaTAvatha nabhohaiyaGgavInasthitaM tvanyamitrasamanyatazca salilaM prakSipya culyonyaset / kRtvA'dhaH sarasasya mandamabhitaH pAtrasya vahni zanairanyaminsalile vicakSaNamatistiyagrasaM pAtayet // 11 // TI0-athAnantaraM vicakSaNamativaidyastiryagrasaM pAtayet / kathaM ? vakramukhau ghaTau kRtvA, ekasya mukhamaparasya mukhamadhye yathA gacchati tathA dvau ghaTau dvayokSullyorupari sthApayet ; ekasmin ghaTe nabhohaiyaGgavInasthitaM rasaM kRtvA, anyasmin salilaM prakSipya, pazcAt mukhamadhye mukhaM dattvA, sandhilepAdikaM kArya; pazcAccullyorupari sthApanaM kArya, tatra rasapAtrasyAdho mandaM mandaM yathA bhavati tathA kRtvA'bhito vahni prajvAlayet , anyasminpAtre dattasalile rasaM nayediti vaakyyojnaa| namohaiyaGgavIna sthitaM nabho'bhrakaM tasya haiyaGgavInaM navanItaprAyA dutiH, tatra sthitaM tena saha marditam / taduktam ,-"zlakSNIkRtamabhradalaM rasendrayukta tthaa''rnaalen| khalve dattvA mRditaM yAvanaSTapiSTatAmeti // kuryAttiryakpAtanapAtitasUtaM krameNa dRDhavahnau / saMsvedyaH pAtyo'sau nipatati yAvadRDhazcAmau // tadA'sau zudhyate sUtaH karmakArI bhaveddhavam" iti / rasaratnAkare tu,-"dhAnyAbhrakaM rasaM tulyaM mardayedAranAlakaiH / naSTapiSTena tatpAtyaM tiryagyantre dRDhAminA"-iti / tiryakpAtanayantralakSaNaM tu-"kSipedrasaM ghaTe dIrdhe ntaadhonaalsNyute| tannAlaM nikSipedanyaghaTakukSyantare khalu // tatra ruddhe mRdA samyagvadane ghaTayoradhaH / adhastAdasakumbhasya jvAlayettIvrapAvakam // itarasminghaTe toyaM prakSipetsvAduzItalam / tiryakpAtanametaddhi vArtikairabhidhIyate"-iti / yadvA "bhANDakaNThAdadhazchidre veNunAlaM vinikSipet / kAMsyapAtradvayaM kRtvA saMpuTaM jalagarbhitam // nalikAsyaM tatra yojyaM dRr3ha taccApi kArayet / yuktadravyairvinikSiptaH pUrva tatra ghaTe rasaH // aminA tApito nAlAttoye tasmin pttydhH| yAvaduSNaM bhavetsarvaM bhAjanaM tAvadeva hi // jAyate rasasaMdhAnaM de(De)kIyantramiti smRtam"-iti / iti prakAreNa yathAbudhyA yatra saMpAdanIyam / iti tiryakyAtanam // 11 // ro(bo)dhanamAha. kUpyAM vA nRphalodare rasamatha prakSipya sarvAtmanA sArdhaM saindhavavAriNA tridivasaM bhUmau mRdA rodhayet / rasa. 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| TI0-atha rasaM kUpyA kAcakUpyAM, nRphalodare nArikelaphalamadhye vA,saindhavavAriNA sArdha prakSipya, sarvAtmanA bhUmau mRdA rodhayetridivasam / rodhanasya phalaM,"mardanaimUrchanaiH pAtaima'duH zAnto bhavedrasaH / sRSTyambujanirodhena tato mukhakaro rasaH" iti / sRSTiH-zukra, mUtraM, nArINAM rajazca; ambujaM saindhavam / abhArayuktaculyAM madhye rodhanaM puTaM vA / rasaratnAkare,-"lavaNenAmbupiSTena haNDikAntargataM rasam / AcchAdyAtha jalaM kSiptvA zarAveNa nirodhayet // Urdhva laghupuTo deyo labdhApyAyo bhavedrasaH-" iti rodhanam / sarpAkSIzitidhUrtabhRGganalinIbhRGgIvacAmAgadhI vandhyAkarkaTikAkaSAyasalilasvedainiyacchedrasam // 12 // ' saMyamanamAha-sAkSItyAdi / -sarpAkSI bhujaGgAkSI, zitidhUrtaH kRSNadhattUraH, bhRGgo mArkavaH, nalinI kamalinI, bhRGgI bhaGgA, vacA ugragandhA, mAgadhI pippalI jalapippalI vA, vandhyAkarkaTikA aphalA karkoTI, eSAM kaSAyazcaturthAzAvazeSitaH, tena svedai rasaM niyacchet niyamanaM kuryAdityarthaH / "catuSprasthajalAdhAraM caturanulakAnanam / ghaTayantramidaM proktaM tadApyAyanakaM smRtam" iti // 12 // prakArAntaramAha yadvA mRnmayabhAjanAntaragataM pUrvoktavArA rasaM - ruDA bhUvalaye tuSAnalapuTairUz2a niyacchedrasam / - mRnmayabhAjanAntaragataM pUrvoktavArA saha bhUvalaye rasaM ruvA Urdhva tuSAnalapuTainiyacchet / bhUge pUritapUrvavAriNi rasaM nikSipya vastrAvRtaM - bhANDe yojitalohakhaparamukhe cordhva puTe rodhayet // 13 // TI0-prakArAntaramAha-bhUga iti |-puuritpuurvvaarinni bhANDe rasaM vatrAmRtaM nikSipya, lohakharparaM loke 'tavA' iti mukhe dattvA, Urdhva karISAgniM dadyAditi vaakyaanvyH| arthastu sphuTa eva / pUrvavAriti dhUrtakaSAyAdikam / uktaM ca,-"khedanAdivaMzAtsUto vIrya prApnotyanuttamam / niyamyo'sau tataH samyak capalatvanivRttaye"iti / rasaratnAkarastu,-"karkoTauM kSIrakandaM ca sarpAkSI yavacizcikAm / paDha nimbaM bhRGgarAjaM vyastaM vA'tha samastakam // kalkayedAranAlena taddhaiH pAcayedrasam / dinaM niyAmake yantre tamAdAyAtha dIpayet"-iti niyamanam / yatraM tu mUlakRtaiva pratipAditam / "maricairbhUkha gayuktairlavaNAsurizigruTaGkaNopetaiH / kAnikayuktaitridinaM grAsArthI jAyate khedAt" iti kecit / bhUH saurASTrI, khagaH tutthaM, AsurI rAjikA, athavA mukhago bhujantuH / tutthamaricayavakSAratrilavaNayuktakAnikamadhye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 15 . sthito raso mukhayukto bhavatIti kecit / tutthamaricayavakSAratrilavaNayuktakAJjikamadhye khedana miti vA // 13 // saMdIpanamAhakAsIsakSitizigruvIjalavaNakSArAsurISaTkaTukharvallIjalapippalItuSajalasvedena taM dIpayet / TI0-kAsIsaM puSpakAsIsaM, kSitizibIjaM kaTuzobhAJjanasya bIjaM, lavaNamatra saindhavaM, kSAraSTakaNakSAraH, athavA yavakSArAdikaM, AsurI rAjikA, SaTakaTu pippalIpippalImUletyAdi, kharvallI AkAzavalI, jalapippalI toyapippalI; eteSAM kalkaM dattvA tuSajalena pUrNa ghaTe dolAyantre khedena taM rasaM dIpayet / taduktam"khedayedAsavAmlena vIryatejobhivRddhaye / yathopayoga svedyaH syAnmUlikAnAM raseSu ca // karkoTIphaNinetrAbhyAM vRzcikAmbujamArkavaiH / samaM kRtvA''ranAlena svedayettaddinatrayam"-iti / AsavAmlaM tu,-"trikSArasindhukhagabhUzikhizigrurAjItIkSNAmlavetasamukhailavaNoSaNAmlaiH / nepAlatAmradalazoSitamAranAle sAmlAsavAmlamuditaM rasadIpanaM tat"-iti / rasamUlikAzca,-"sarpAkSI kSIriNI vandhyA matsyAkSI shngkhpusspikaa| kAkajavA zikhizikhA brahmadaNDyAkhuparNikA // varSAbhUH kaJcukI dUrvA sairyakotpalazimbikAH / zatAvarI vajralatA vajrakando'gnikarNikA // maNDUkaparNI pAtAlI citrako grISmasundaraH / kAkamAcI mahArASTrI haridrA tilaparNikA // zvetArkaziadhattUramRgadUrvArasAGkuzAH / rambhA raktA ca nirguNDI lajjAluH suradAlikA // jAtI jayantI zrIdevI bhUkadambaH kusumbhkH| kozAtakI nIrakaNA lAgalI kttutumbikaa| cakramardo'mRtAkandaH sUryAvarteSupukhike / vArAhI hastizuNDI ca prAyo'mU rasamUlikAH ||rssy bhAvane svede mUSAlepe ca pUjitAH" iti / rasaratnAkarastu-"svaNapuSpI ca kAsIsaM marIcaM rAjikA madhu / kSIrakando jayA kanyA vijayA girikarNikA // kAkajaGghA zaGkhapuSpI pAtAlagaruDI kaNA / vandhyA karkoTakI vahnirvyastaM vAtha samastakam // peSayedamlavargaNa tavairmadayedrasam / dinAnte bandhayedvastre dolAyantre vyahaM pacet // pUrvadrAvairghaTe pUrNa grAsArthI jAyate rasaH" iti / atra sarvatra svedasaMnyAsau kAyau~ / tallakSaNaM tu prAguktam / iti dIpanam // saMskArairiti saMskRto'STabhirasau niSkaJcako nirmalaH sUtaH sarvaraseSvakuNThamahimA syAdaSTamAMzoSitaH // 14 // idAnIM zuddhasya phalakathanadvArA saMskAropasaMhAramAha-saMskArairiti |-iti aSTabhiH saMskAraiH saMskRto'sau sUto'STamAMzoSitaH syAt aSTamAMzena uSitaH urvritH| kIdRzaH ? niSkaJcakaH nirgatAH saptakaJcakAH yasmAt / nirmalaH malo doSastadra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| hitaH / punaH kIdRzaH ? sarvaraseSu akuNThamahimA avyAhatazaktiH / taduktaM"viSaM vahnirmalazceti doSA naisrgikaastryH| rase maraNasaMtApamUrchAnAM hetavaH kramAt // yaugiko nAgavaGgo dvau tau jADyAdhmAnakuSThadau / aupAdhikAH punazcAnye kIrtitAH sapta kaJcakAH // bhUmijA girijA vArjA dvau ca dvau nAgavaGgajau / dvAdazaite rase doSAH proktA rasavizAradaiH // bhUmijAH kurvate kuSThaM girijA jADyameva ca / vArijA vAtasaMghAtaM doSADhyaM nAgavaGgayoH // tasmAtsUtavidhAnArtha sahAyairnipuNairyutaH / sarvopaskaramAdAya rasakarma samAcaret / dve sahasre palAnAM tu sahasraM zatameva vA // aSTAviMzatpalAnyeva daza paJcaikameva vA / palArdhenApi kartavyaH saMskAraH sUtakasya hi // sudine zubhanakSatre rasazodhanamAramet' iti / rasaratnAkare tu dIpanAnantaramarnuvAsanAkhyo navamaH saMskAro'sti / "dIpitaM rasarAjaM tu jambIrarasasaMyutam / dinaikaM dhArayeddharme mRtpAtre vAsito bhavet"-ityanuvAsanam / atra pAtraM mahAcaSaka kAcAdiracitaM jJeyam / ata evAha rasaratnAkaraH,-"khedanAdinavakarmasaMskRtaH saptakaJcukavivarjito bhavet // aSTamAMzamavaziSyate yadA zuddhasUta iti kathyate budhaiH" iti // 14 // idAnImaSTau saMskArAnkartumazaktasya bhiSajaH saMkSepeNa saMskArAnAhacizcASaTvaTudugdhakAJjikavarAsvinnastrighasaM tataH kanyAvyoSavarAnalArkapayasA saMmUrchito vAsaram / sArdhAzAbhraravisvirUpatanairutpannazuddhiH kharADyojyaH sarvaraseSu zuddhamatibhiH zrIpAradaH pAradaH // 15 // TI0-vizvA tintiDikAphalaM, SaTu SaDUSaNaM, dugdhaM ravidugdhaM, kAJjikaM sauvIraM, varA triphalA, eteSAM dravyANAM kvAthyatvaM, dravANAM tu kvAthatvam / tatra rasasya dolAyantreNa svedanaM kAryam / tatra kAlaniyamamAha-trighasaM tridinam / tataH kanyAvyopavarAnalArkapayasA vAsaraM mardanena saMmUrchitaH kAryaH / rasasya SoDazAMzenauSadhAni, tataH sArdhAzAbhraraviH san UrdhvapatanaitribhirutpannazuddhiH zuddhamatibhirvaidyaiH sarvaraseSu yojyaH / kathaMbhUtaH pAradaH ? zrIpAradaH, zriyo lakSmyAH pAraM dadAtIti zrIpAradaH / punaH kIdRk ? kharAT khenaiva rAjata iti kharAT / etAvataiva zuddho bhavatIti pratipAditam // 15 // etadapekSayA khalpaM zodhanamAhavarSAbhUtulasIjalairatha rasaM saMtaptakhalve samavrIhyabhraM parimarpa bhUdharapuTe vajrAndhamUSodare / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| uddIptena tuSAnalena zanakaiH saMpAcitaH saptadhA zuddhazvoparipAtayatrapatitaH sarvopayogI rasaH // 16 // TI-atheti vikalpArthe / saMtaptakhalve lohamaye samavrIhyabhraM rasaM parimarya, vajrAndhamUSodare saMsthApya, bhUdharapuTe uddIptena tuSAnalena zanakaiH saptadhA saMpAcitaH san zuddho bhavati, pazcAduparipAtayantrapatito rasaH savopayogI bhavatIti yojnaa| taptakhalvabhUdharalakSaNaM tu prAguktam / vajramUSAlakSaNaM tu-"mRdastribhAgAH zaNaladdibhAgau bhAgazca nirdagdhatuSopalAdeH / kiTTArdhabhAgaM parikhaNDya vajramUSAM vidhyAtkila sattvapAte"-iti / "gaurvarairvA tuSairvApi puTaM yatra prdiiyte| tadgovarapuTaM prokaM rasabhasmaprasiddhaye"-iti pratipAditam / brIhyabhro'tra dhAnyAbhrakaH / andhatA tu upari cakrI dattvA pUrvoktamRdA vastreNa chAdanaM, yadvA mUSApidhAnayoH sandhau kAcacUrNa dattvA uparyagniM dattvA sandhilepaH kAryaH // 16 // zodhanAntaramAhabhUgarte'jazakRttuSAnalapuTe saMsthApite lohaje khalve jambhalakAJjikena balinA sAdha dazAMzena saH / saMmoparipAtayatravidhinA niSkAsitaH saptadhA zuddhaH pAradakarmaThenigadito vaidyairavadyetaraiH // 17 // TI-az2azakRttuSAnalayukte bhUgarte lohaje khalve saMsthApite sati, dazAMzena balinA sArdhaM saH rasaH jambhalakAcikena saMmaryaH, pazcAduparipAtanayantreNoparipAtanaM, evaM saptadhA niSkAsitaH san zuddhaH pAradaH pAradakarmaThaivaidyairnigaditaH / kIdRzaiH? avadyetarairatyuttamarityarthaH / baliratra gndhkH| jambhalaM jambIraM nimbUphalaM vA / athavA dIpikAyantre nipAtitaH sarvadoSanirmuktastiryakpAtana vidhinA nipAtitaH sUtarAjaH syAt / dIpikAyantraM tu-- "kacchapayantrAntargatamRnmayapIThasthadIpikAsaMsthaH / yasminipatati sUtaH proktaM taddIpikAyantram"-iti / "bhANDakaNThAdadhazchidre veNunAlaM vinikSipet / kAMsyapAtradvayaM kRtvA saMpuTaM jalagarbhitam // nalikAsyaM tatra yojyaM dRDhaM taccApi kArayet / yuktadravyairvinikSiptaH pUrvaM tatra ghaTe rasaH // aminA tApito nAlAttoye tasminpatatyadhaH / yAvaduSNaM bhavetsarva bhAjanaM tAvadeva hi // jAyate rasasandhAnaM dIpayantramiti smRtam" iti // 17 // etatkaraNAsamarthena hiDDulArapArado niSkAsyaH, sa raseSu yojya ityAhahiGgalAtpRthupAribhadrakarasairvA jambhavArA dinaM piSTAdUrdhvagapAtayantra vidhinA niSkAsayetpAradam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / pakkAt muktiltailkaanyjikrsailohsy pAtrecirAkiMcoccapracalAkipittasalilaiH saMskAritAt saptadhA // 18 // TI0-pRthupAribhadrakarasairathavA jambhavArA dinaM piSTAt marditAdiGgulApAradamUrdhvagapAtayantravidhinA niSkAsayet / pRthurvASpikA, pAribhadraH nimbaH; pRthupAribhadro mahAnimbo vA kaNTakipalAzo vA / jambhaM nimbUphalam / prakArAntareNa hilAdrasAkarSaNamAha-pakkAditi / snuktiltailkaajikrsailohsy pAtre pakvAddhi lAtpAradamUrdhvapAtayantravidhinA niSkAsayet / kiMca uccapracalAkipittasalilailohasya pAtre saptadhA saMskAritAt bhAvitAdviSelApAradamUrdhvapAtayatravidhinA niSkAsayediti vAkyAnvayaH / kecittu bhAvitaM hilaM kUpikAmadhye dattvA pAtAlayantravidhinA'garUsAravadrasaM niSkAsayanti; athavA "sthAlikopari vinyasya samyak sthAlI nirudhya ca / UrdhvasthAlyAM jalaM kSiptvA vahni prajvAlayedadhaH // etadvidyAdharaM yatraM hiGgalAkRSTihetave"-iti / idamapi jJeyam - "meSIkSIrAmlavargAbhyAM daradaM dharmabhAvitam / zatadhA tatprayatnena zoSyaM peSyaM kharAtape // sitakharNasya patrANi livA liptvA puTe caret / evaM trisaptadhA kuryAddivyaM bhavati kAzcanam"-iti; prasaGgAdidamapi prayojanamuktam // 18 // idAnIM lohasya zuddhimAraNAdikamabhidhatterukmaM raupyamayAMsi zulbamuragaM raGgaM ghanaM vartulaM ghoSaM lohamidaM trayaM ca caramaM nAnopalohaM jaguH / kAntaM tIkSNakamuNDake trayamidaM tAni prazastaM yathApUrva zastrabhavaM tu tIkSNamitaratsAdhAraNotpAdakam // 19 // TI-lohaM trividhaM--zuddhaloha, pUtilohaM, mizralohaM ca; etatrayamapi zuddhalohopalohAbhyAM dvividham / rukmaM suvarNa, raupyaM rajataM, ayAMsi muNDa tIkSNakAntamedAt, tadA vahuvacanaM sArthakaM; zulba tAnaM, uragaM sIsaM, raGgaM trapu, dhanaM kAMsyaM, vartulaM pittalajAtibhedaH, ghoSaM paJcarasaM vaa| rukmAdiSaTuM mukhyaM lohaM, ghanavartulaghoSAkhyatrayamupalohaM jaguH 'rasajJA' iti zeSaH (khaparasattvaM tu zIsakasya medaH, atiriktadhAturiti srve)| tatra suvarNasya raupyasya caikaikarUpalAdbhedamupekSya lokprsiddhlohmedaanaah-kaantmityaadi|-kaantN kAntasaMjJakaM, tIkSNaM gajavahayAkhyaM 'polAda' iti yA. vat , muNDakaM kaTAhAdijanakaM, idaM trayaM yathApUrva prazastaM muNDakAttIkSNaM tIkSNAtkAntam / ata evoktam,-"kiTAddazaguNaM muNDaM muNDAttIkSNaM zatonmitam / kAntaM lakSaguNaM proktN"-iti| teSAM lakSaNAnyAha-zastrabhavaM zastrajanakaM tiikssnnmityucyte| itaranmuNDaM sAdhAraNotpAdakaM kaTAharAGgalAdyutpAdakam // 19 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 19 kAntalakSaNamAha- kAntaM tavate na yatra salile tailaM visarpetpayo - pyuccaistvaM na jahAti yatra kaTutAM nimbacchadAmbhastyajet / TI0 - yatra salile tailaM na visarpettatkAntaM bruvate, payo dugdhaM, uccaistvaM pAkena UrdhvazikharAkAratvaM na jahAti na tyajati; yadapi dvitIyaM tallakSaNaM; yatra pAtre nimbapatrodakaM tiktatAM tyajettatkAntaM bruvate iti vAkyArthaH / ta kAJjikatrayostilabhave taile kulitthAmbhasi svAcchuddhaM parivartya lohamakhilaM triHsaptadhA vAsitam // 20 // lohasyopalohasya ca zuddhimAha taka ityAdi / takaM kAlazeyaM, kAJjikaM dhAnyAmlaM, mUtraM gomUtraM, tilabhave taile tilataile atasyAdinivAraNArtha, kulitthAmbhaH kulitthayUSaH; eteSu suvarNAdyArabhya ghoSAntaM lohaM yathAyogyaM taptaM taptaM dravIkRtaM ca triHsaptadhA ekaviMzativArAn vAsitaM bhAvitaM, parivartya Avartya drutamityarthaH / "kramAnniSecayettaptaM drAve dvAve tu saptadhA / kharNAdilohapatrANAM zuddhireSA prakIrtitA"iti vacanAtpatrANAmeva tApaH vaGgasIsayordratayorniSecanam / atra suvarNasya tailAdisaMskAro nAstIti kecit ; rUpyaprakaraNe tasyoktatvAt // 20 // idAnIM lohAdInAM zuddhisattvabhasmadrutirasAyanAni nirUpyante // tatra hemabhasmaprakAra mAha naH zlakSNadalA jo dviguNitaM tAgrasastau punajambIreNa vimardayetsakako yAvadbhaveddhatA | prAtaH paryuSitau tu jambhasalile tAvandhamUSAntare madhye tatsamagandhakaM mRdupuTe paktvA zanairuddharet // 21 // tau triH kAJcanavAriNA vilulitau vA kanyayA saptabhiH pUrvaprakriyayaiva jAmbavanibhe syAtAM puTe bhasmanI / , TI0 - lakSNadalaM kaNTakavedhyaM tasmAdrajacUrNaM tadviguNitaM tAdRkchuddhaH rasaH so'pi dviguNitaH; karako gArapASANaH, tena saha vartamAnau, jambIrarasena marda - yedyAvadguTikA / jambhasalile nimbUra se, paryuSitau dinarAtriM sthitau kRtvA / andhamUSAmadhye tatsamagandhakaM tAbhyAM samaM gandhakaM golakasyAdha Urdhva dattvA, mRdupuDhe paktvA, uddharet khAGgazItaM yathA bhavati tathA; pazcAtriH kAzcanavAriNA vilulitau trivAraM bhAvitau, athavA kanyayA kumArikArasena saptavAraM bhAvitau, pUrvapra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 rspddhtiH| kriyayA zanairlaghupuTairbhasmanI suvarNapAradayoH syAtAM bhvetaam| bhasmaparIkSAmAhajAmbavanime kRSNAruNe / jambvAH phalaM jAmbavam // 21 ||bhsmprkaaraantrmaahydvaa kajalikopaliptamasakRddheno dalaM kAzcanatvamadhyasthitamandhapAtrapuTitaM dviHsapta bhasIbhavet // 22 // TI0--hemno dalaM kaNTakavedhyaM kRtvA, vAraMvAraM puTe puTe kajalikA vakSyamANA, tayA lepitaM kiMcicrchaSkaM kRtvA, kAzcanatvamadhyastha kovidAratvapiNDAntare vidyamAnamandhamUSAgataM kRtvA, caturdazadhA puTitaM bhasmIbhavet / idaM patrANAmeva // 22 // kajalI vinaiva bhasmaprakAramAhasthUlaM vA laghu kiMca kAJcanadalaM triH kAJcanAridravapraklidyanmRtazRGgaliptapuTitaM bhasmatvamApadyate / TI0-hemapatraM pRthu kaNTakavedhyaM vA kovidAradravabhAvitaM mRtagavAdizRGge nyastaM saMviliptaM triHpuTitaM bhasmatvamApadyate / athavA mRtaM bhasmIkRtaM zujhaM mRddAralaM, tena viliptam / atra lohamAraNaM arilohena na kartavyaM, kintu rasagandhauSadhIbhiH; taduktaM-"lohAnA mAraNaM zreSTaM sarveSAM rasabhasmanA / mUlimirmadhyamaM prAhuH kaniSTha gandhakAdibhiH // arilohena lohasya mAraNaM durguNapradam / dhAtumirgandhakAyaizva nirdevaimardito rasaH // suzlakSNakanjalAbhAsaH kajjalItyabhidhIyate"-iti / atra tu heno drutirapi jJeyA / taduktam-"cUrNa surendragopAnAM devadAlIphaladravaiH / bhAvitaM zatazo hema karoti jalavadrutam // maNDUkAsthivasATaGkahayalAlendragopakaiH / pratIvApena kanakaM suciraM tiSThati drutam" iti / suvarNa paJcadhA-prAkRtasahajavahnisaMbhUtakhanisaMbhavarasendravedhasaMbhavamedAt ; teSAmaprApteH prakRtAnupayogAzca yalloke prasiddhaM taJcaturdazavarNa grAhyaM, SoDazavarNaM tu devAdiSu prasiddham / tato nyUnavarNa cetpatrANi kaNTakavedhyAni kRtvA lavaNabhasmakAJjikaM dattvA punaH puTAni dadyAt / andhamUSA tu saMpradAyAt vajramRttikayA vartulAM kRtvA tanmadhye golakaM dattvopari kharparacakrikAM dattvA sapta mRtkarpaTAn dattvA kuryAt ; athavA mUSAkharparayoH sandhau kAcaTakaNAdikaM dattvA dhamanaM kuryAt / andhamUSApuTe tu prAgukte / taduktam ,-"nirvaktragolakAkArA puTanadravyagarbhiNI / golamUSeti sA proktA satvaraM dravyarodhinI"-iti / prathamapuTaM ca govaraireva / dvitIyAdipuTe punargandhakaM dattvA nimbUrasena mardayitvA kukkuTaM lAvakaM vA puTaM dadyAt / evaM yAvadvihitaM mahApuTaparyantaM kuryAt / idaM ca sarvatra lohAdimAraNe jJeyam / yadi tu tIkSNAdilohamA1 'kiJcittaptaM' iti paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 21 raNaM tadA gajapuTAni jJeyAni / tathA tAmrAdimAraNe kASThAdijanyo'bhipAko jJeyaH / taduktam, -"rasAdidravyapAkAnAM pramANajJApanaM puTam / neSTo nyUnAdhikaH pAkaH supAkaM hitamauSadham // lohAderapunarbhAvo guNAdhikyaM tato'yyatA / na cApsu majjanaM rekhApUrNatA puTato bhavet / puTAdrAgo laghutvaM ca zIghraM vyAptizca dIpanam // jAritAdapi sUtendrAlohAnAmadhiko guNaH / UrdhvaM SoDazikAM patraistuSairvA govaraiH puTam // yatra tallAvakAkhyaM syAladravyasya sAdhane / puTaM bhUmitale yattadvitastidvitayocchritam // tAvaca talavistIrNaM tatsyAtkukkuTakaM puTam / yatpuTaM dIyate bhUmAvaSTasaMkhyavanopalaiH // baddhvA sUtakabhasmArthaM kapotapuTamucyate / goSTAntargaukhurakSuNNaM zuSkaM cUrNi - tagomayam // tovarapuTaM proktam " -- iti / " nimne vistarataH kuNDe dvihaste catura | vanopasahasreNa pUrite puTanauSadham // krautryAM ruddhaM prayatnena piSTiko pari vinyaset / vanopalasahasrArdhaM kauJcikopari vinyaset / vahniM prajvAlayettatra mahApuTamidaM smRtam" - iti / rAjahastapramANenedameva gajapuTamityucyate / kecittu gajapramANamUrdhvAdhaH puTaM gajapuTamiti / sarvatra, - "anukte puTamAne tu sAdhyadravyabalAbalAt / puTaM vijJAya dAtavyamUhApohavicakSaNaiH " -- iti / etAni puDhAni yatra yatropayutAni tatra tatra vicArya deyAni / evaM kumbhapuTamapi jJeyam / "rAjahastapramANena caturasraM caturbhakam // pUrNa copalasATIbhiH kaNThAvadhyatha vinyaset / vinyasetkumuda tatra punadravya pUritAm // pUrvacchagaNato'rthAni giriNDAni vinikSipet / etadgapuDhaM proktaM mahAguNavidhAyakam // itthaM cAratnike kuNDe puDhaM vArAhamucyate " - iti / etAni lohAdau sarvatra jJeyAni / pASANamRttikAsattvarUpatvAtsattvAntaraM nAsti lohAnAM, suvarNasyaiva rasAyanatvAdatiriktaM rasAyanaM nAsti / taduktam, - "rasasya bhasmanA vAtha rasenAlipya taddalam / hiGguhiGgulasindUrazilAH sAmyena dApayet // saMmartha kAJcanadrAvairdinaM kRtvA'tha golakam / taM bhANDasya tale kRtvA bhasmabhiH paripUrayet // abhi prajvAlayedgADhaM dvinizaM khAGgazItalam / uddhRtya sAvazeSe tu punardeyaM putrayam // anena vidhinA svarNa nirutthaM bhasma jAyate / mAkSikaM nAgacUrNa ca piSTvA'rkasya rasena hi // hemapatraM puTenaiva mriyate kSaNamAtrataH"---iti hemamAraNam / anye ca nirutthabhasmaprakArA granthavistara bhItyA noktAH // -- hiGgUlena ca mAkSikeNa balinA tulyena jambhAmbhasA lisaM raupyadalaM puTena paTunA syAdbhasa mUSAsthitam || 23 // atha rUpyabhasmaprakAramAha - hiGguleneti / jambharasena bhAvitena hiGgulena tathA mAkSikeNa tathA balinA gandhakena praliptaM raupyapatraM kumbhapuDhena sUkarapuTena, paTunA mahatA vA; atra mUSAsthitaM dvitrivArapuTitaM bhasma syAt / atra yogadvayaM hiGgulena mAkSikeNa, balinA hiGgUlena ceti; granthAntarasaMvAdAt / atra rUpyaM trividhaM - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 rspddhtiH| sahaja khanijaM kRtrimaM c| himAcalAdibhUmau yajAyate tatkhanijaM, rAmapAdukAdho nikSiptaM tatkRtrimaM, kailAsAdisthaM sahajam / eteSAM lakSaNAni grandhAntarato'nusartavyAni / atra zuddhistu pUrvoktaiva / asya tAmrasIsAdimizratvAdazuddhasya zuddhiH krtvyaa| taduktam ,-"tAraM trivAra nikSiptaM taile jyotiSmatIbhave / khapare bhamacUrNAbhyAM paritaH pAlikA caret // tatra rUpyaM vinikSipya samasIsasamanvitam / jAtasIsakSayaM yAvaddhamettAvatpunaH punaH // itthaM saMzodhitaM raupyaM yojanIyaM rasAdiSu" iti / asyaiva nirutthakaraNArtha zuddhamAkSikasnuhIkSIrAbhyAM lepayitvA'ndhamUSAyAM dattvA caturdazapuTAni deyAnIsake / itiprakArastu,-"zatadhA naramUtreNa bhAvayeddevapAlikAm / taccUrNavApamAtreNa drutiH syAtsvarNatArayoH" iti / rUpyasyApakvasya prayogo nAstIti vakSyati / bhasmApi tAmrAdivana prayujyate vyavahArAbhAvAt zvetakuSThakartRtvena lokaprasiddhezva, raseSu prayogastu prasiddha eva // 23 // atha lohasya bhasmAdiprakAramAhazANAkRSTamayorajastridivasaM piSTaM varAvAriNA yadvA rktpunrnvaadlrsaiydvaadrikiirsaiH| cAGgerIsalilaistathaiva salilairvA nIravAnIrajaistriMzadantipuTaiH parairjalataraM syAdbhasma jambUprabham // 24 // , TI-ayorajaH lohacUrNam / zANaH zastrottejakaM cakraM, tasmAJcumbakapASANAdinA niHsAritam / varA triphalA tasyAH kaSAyaH, raktapunarnavA varSAbhUstajjalairvA; adrikarNI girikarNI, tajjalairvA; tathA cAGgerI amlaparNI tajjalairvA; nIravAnIro jalavetasaH, tadrasairvA; tridivasaM piSTaM trivAra bhAvitaM; dantipurairgajapuTaiH pakaM bhasma syAt / kIdRzaM? jambUprabhaM jalataraM ca / ato'pyadhikairutkRSTataraM bhavati / yadvAzabdenaikaikoSadhyA sAdhanIyamiti dyotyte| vAzabdaH smuccye| tena ebhirevauSadhairyathA triMzatpuTAni bhavanti, gajapuTAni prAguktAni, tathA bhAvanA vidheyAH, bhAvanAyAM na niyamaH, kiM tarhi puTeSveva / tridivasazabdastu bhAvanAtrayavAcakaH ntvekkdinsaabhybhaavnaavaackH| idaM ca trailokyacintAmaNimRgAGkAdau prasiddhaM, evaM sarvatrApi jJeyam / puTaM tu bhAvanAM vinA nAstIti yathAsaMbhavaM bhAvanA deyAH // 24 // gandhakena bhasmaprakAramAhazANoddAntamayastu kAntamathavA kSiptvA'rdhalelItakaM dattAJjayazarasaM vimadya salilaibhRGgAdrikIrasaiH / . 1 'zuddha' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 23 pakaM sUryapuTaizcaturdazadinaireraNDapatrAvRtaM bhasa syAgRhadhUmadhUsararuci prAgdhAnyarAzisthitam // 25 // TI-zANena cakravizeSeNa patitaM tIkSNaM, tenaiva prakAreNa patitaM kAntaM, lelItako gandhakaH, dattaH aGgrathaMzaH rasaH pArado yasminnevaMbhUtaM, vimarca pUrva zuSkameva yAvaddhamanirgamaM mardayilA, pazcAtsalilaiH kAjikAdibhiH kanyArasairvA, pazcAddhanavarasena, adrikarNI girikarNI tasyAH svarasaivimarya; sUryapuTaiH pakvaM caturdazadinaizcaturdazabhAvanAbhiH, pazcAderaNDapatrAvRtaM golakaM kRtvA dhAnyarAzisthitaM, gRhadhUmadhUsararuci alindadhUmatulyaM bhasma syAt / atra sUryapuTAni prAtaHkAlAdArabhya sandhyAkAlaparyantaM zuSkamardanena saMpAdanIyAni, bhAvanA tu saMdhyAyAM yathA ArdratA saMpadyate tathA kAryA / atra bhAvanAyAM niyamo nAsti, mardanasyaiva bhasmasaMpAdakatvAt / atha lohatrayasya bhedAH / teSu muNDasya trayo bhedAH-mRdu kuNThaM kuThAraM ceti; tIkSNasya kharasArahunnAlatArAvavAjarakAlalohAnIti SaDnedAH; tathA bhrAmakacumbakakarSakadrAvakaromakabhedAtkAntasya paJca bhedAH / eteSAM lakSaNAni granthAntarato'nusandheyAni / ekamukhaM dvimukhaM trimukhaM caturmukhaM paJcamukhaM sarvatomukhamiti teSAM kAntAnAmuttamAdhamatvaM jJeyam / lakSaNaM tu nAmnaiva vyAkhyAtam / bhrAmaNAdikaM tu anyalohasyaiva; parIkSA zuddhizca pUrva prtipaaditaa| anye bhasmaprakArA grnthaantrto'nusndheyaaH| "jambIrarasasaMyukte darade taptamAyasam / vahuvAraM vinikSiptaM mriyate nAtra saMzayaH // taptaM kSArAmlasaMyuktaM zazaraktena bhAvitam / kAntalohaM bhavecchuddhaM sarvadoSavivarjitam // suradAlIbhavaM bhasma naramUtreNa gAlitam / trisaptavAraM tatkSArAvApAtkAntadrutirbhavet // devadAlyA dravairbhAvyaM gandhakaM dinasaptakam / tasya pravApamAtreNa lohAstiSThanti sUtavat // akSAGgArairdhametkiTaM lohajaM tu gavAM jalaiH / secayettaptataptaM ca saptavAraM punaH punaH // zreSThAjalaistato bhAvyaM puTAni daza paJca c| triphalAmadhusaMyuktaM sarvarogeSu yojayet" iti / lohanirUpaNam // 25 // atha tAmrabhasmaprakAramAhaayaMzena rasena tulyatulayA lelItapiSTyA punalipvA tAmradalAni saMstaracitAnyarkasya pkkcchdaiH| bhANDerandhriNi tintiNIviTapakatvambhasmasaMpUrite ghaukaM paripAcitAni zucinA tIvra niyante sakRt // 26 // TI-tAmratulyagandhakena caturthAzapAradena kRtakajjalikayA tAmradalAni liptvA, ekamadhaH arkapatraM dattvA tadupari lelItacUrNaM dattvA tadupari patraM tadupari punarlelItakapiSTistadupari pakkArkapatraM, evaM saMstareNa sthApitAni tAmrapatrANi, amlikAtva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| gbhasmanA saMpUrite bhANDe, arandhriNi chidrAdirahite, tAmrasaMcayaM dattvA, tadupari punaH bhasma pUrNa kRtvA, upari zarAvaM mRtkarpaTAni ca dattvA, cuyAmAropya praharacatuSTayaparyantamagniM tIvra tIvrataraM tIvratamaM ca dattvA skRnniynte| zuciratra vahniH // 26 // prakArAntareNa tAmrabhasmAhatrikSAraiH paTubhiH snugarkajanuSA kSIreNa piSTairyathAlAbhaM cAmlagaNadraveNa dazadhA dhmAtA vilipyAnale / zephAlIsalile'mlavargasalile nirvApitA bhUrizaH pUrvaprakriyayA trigavyalalitA bhasma syurakecchadAH // 27 // TI-pUrva gAlitatAmrapatrANi kRtvA, triHkSAraiH svarjiyavaloNArakSAraiH athavA rahaNakSAreNa, paTubhiH saindhavAdibhiH paJcalavaNaiH, snuhyakakSIreNa marditaistathA'mlagaNena yathAlAbhamekadvibhyAdiprAptagaNena marditailitvA pazcAdanale dhmAtAni zephAlIsalile nirvApayet / athavA'mlavargasalile nirvApitAni punaH punaH evaM dazadhA mAtvA nirvApitAni, pUrvaprakriyayA saMstaraprakriyayA, bhasma kRtvA, pazcAtrigavyena dugdhadadhitena bhAvayitvA saMpradAyAdekaM puTaM datvA, arkacchadAstAmrapatrANi bhasma syuH // 27 // prakArAntareNAhayadvA tAni samena gandhakazilAtAlena gandhena vA ziSTena dvitayena vA'mlasalilaiH piSTena yaiH kairapi / yadvA prastaragandhakena nibiDaM liptAni bhANDAntare kSiptvA saMpuTitAni kevalamahaHpakAni jIvanti na // 28 // TI-zuddhAni tAmrapatrANi samena gandhakazilAtAlena lipvA, athavA gandhakenaiva livA, athavA zilAharitAlenaiva liptvA, yena kenacidamlena lepanaM kRtvA, pUrvavakhaNDikAmadhye datvA pAkaM kuryAt / "sthUlabhANDaM tuSApUrNa madhye mUSAsamanvitam / bahinA vihite pAke tadbhANDapuTamucyate"-iti jJeyam / athavA prastaragandhako gandhakavizeSaH, tena yena kenacitpramANena nibiDatarANi liptvA, pUrvavat bhANDAntare kSiptvA saMpuTitaM kRtvA, ahaHpakvAni ekena ahA pakkAni, jIvanti na niyante / ana tu pAradasya sarvathA adAnameva, parantu vAntibhrAntivivarjitAni jAyante iti vishessH| nepAlaM samarudrabIjamasurastulyastayostAlako'sArtho'syArdhazilAM vidhAya vidhinA zlakSNAM parAM kanjalIm / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| liptvA tAmradalAni samyaganayA bhANDe padyAmakaM yatrAdhyAyasamuktazAstravidhinA tatsvAGgazItaM haret // 29 // tattadrogaharAnupAnasahitaM tAnaM dvivallonmitaM saMlIDhaM pariNAmazUlamudaraM pANDu ca gulmaM jvaram / gulmaplIhayakRtkSayAgnisadanaM mehaM ca mUlAmayaM duSTAM ca grahaNI haredbhavamidaM tatsomanAthAbhidham // 30 // TI0-tAnaM dvividhaM-mlecchaM nepAlakaM ca; tatra kRSNAbhAsaM mlecchaM, atizoNaM mRdulaM ca nepAlam / tatra tAmradoSAH-utkledabhedabhramadAhamohAH khalu duharAH, ataH zodhanaM samyakArya tAni ca granthAntarataH saMzodhanAni jnyeyaani| somanAthaprakArastu granthAntare yathA,-"zulbatulyena sUtena balinA tatsamena ca / tadardhAzena tAlena zilayA ca tadardhayA // vidhAya kajalIM zlakSNAM bhinnakajalasaMnibhAm / yantrAdhyAyavinirdiSTagarbhayatrodarAntare // kajalI tAmrapatrANi paryAyeNa vinikSipet / prapacedyAmaparyantaM khAGgazItaM samuddharet"-iti / kecana mAritaM tAmramamlabhAvitaM sUraNakande dattvA upari mRllepaM kRlA gajapuTe pacediti vadanti / iti tAmram // 29 // 30 // atha sIsakam / sIsaM kASThakazAnunA paTughaTabhrASTre drutaM kanyakAmUlaghuSTamibhAzanArkabahupAdbrahmadrumUlAyasAm / daNDenAnyatamasya yAvadavadhi svAtpiSTikA tatpunaH sindUrAruNamuddhRtaM ca zilayA vakhaMzayA yojitam // 31 // kanyAvArivibhAvitaM punarapi prAkprakriyopAhRtaM triH syAdbhasa karISavahnipuTitaM prAnte'timandaM sakRt / TI-paTughaTabhrASTre dRDhaghaTakharpare kASTAgninA drutaM sIsaM pacet / tatra kanyAmUlaM dattvA padhAdibhAzanaH pippalaH, arko rupikA, bahupAnyagrodhaH, brahmaguH palAzaH, eteSAM mUlAni, ayaH lohaM, teSAmanyatamasya daNDena dA yadavadhi piSTikA syAt tadavadhi ghRSTaM kuryAt / siddhasya varNamAha-tatpunaH sindUrAruNaM bhavati / tataH uddhRtaM tasmAtpAtrAniSkAzitaM, aSTamAMzayA manaHzilayA ekIkRtaM, kanyAvAriNA marditaM 1 asyAgre etasyA eva khalve piSTiM vidhAya kAcakUpyAM vAlukAyatre dvAdazapraharaM tIvra vahiM dattvA rasabhasmAkRti tAnaM jAyate' ityadhikaH pAThaH kacidupalabhyate / rasa03 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 rasapaddhatiH / saptavAraM, zarAvasaMpuTe sthApayitvA karISavahnipuTitaM karISaM zuSkagomayaM tasya vahninA gajapuTe puTitaM, prAnte'timandaM puTitaM bhasma syAt // 31 // - amumeva kramaM vaGge'pyatidizati - kanyAmUlavighaTTanArahitayA vaGgo'pi bhasmIbhavepUrvaprakriyayaiva mAnasazilAsthAne tu dattAlayA // 32 // TI0 - kanyAmUlena vighaTTanaM vaGge nAsti, manaHzilAsthAne haritAladAnaM, pUrvaprakriyayA bhAvanapuranaprakriyayA vaGgo bhasmIbhavet // 32 // prakArAntareNa vaGgamAha va gharSaNakAla eva bhiSajaH pItAyavAnIrajo nyasyanti kSaNazaH zilAjatu tathA bhasmA'pyapAmArgajam / TI0 - gharSaNakAle palAzadaNDAdinA gharSaNe kriyamANe, pItA haridrA, yavAnI yavasAhyA, anayo rajaH; kSaNazaH kSaNaM kSaNaM yAvatpiSTirbhavati tAvadbhiSajo nyasyanti kSipanti / bhasmanaH zuddhyarthaM zilAjatu kSipanti / zilAjatuzcAtra zveto grAhyaH / tatheti apAmArgajaM bhasma gharSaNakAle vA kSipanti / atra bhasma ekIkRtya, tadupari zarAvaM dattvA, tIvrataraM vahniM kRtvA, yathA'GgAravarNaM bhavati tathA kartavyaM; pazcAtsvAGgazItaM kuryAt // - prakArAntareNa vaGgabhasmAha likhA raGgadalAnyaruSka pizitairbhANDe tu cizcAtvaco bhRtyAH saMstarasaMsthitAni puTataH kurvanti bhasmAnyapi // 33 // TI0 - lipsveti raGgadalAni vaGgadalAnItyarthaH, aruSkapizitaM bhallAtoparimAMsatailaM, tena livA, pazcAciJcAtvagbhasmasaMstarasthitAni puTataH bhasmAni kurvanti / saMstarastu bhasma dattvA tadupari patraM tadupari bhasma tadupari patramevaM krameNa kartavyaH / puTaM cAtra gajasaMjJakameva / vaGganAgayorbhasma aSTamAMzatAlakazilAbhyAM yuktaM palAzakanyArasairmardayitvA cakrikAM kRtvA mRtsaMpuTAntargataM bhasmamadhye saMrudhya gajapuTatrayeNa nirutthaM bhasma bhavati / daza puTAni dadyAt / kharpare apAmArgAdirakSAM dattvA tanmadhye vanakrikAM dattvA tadupari rakSAM prabhUtAM dattvA puTamadhye dadyAt // 33 // prakArAntareNa vaGgabhasmAha dvaitasya dalAni viMzatiguNe piNyAkacUrNe'tasIsaMbhUte zaNapaTTavartini punastadvadyavAnyAmapi / kIrNAni kramazo nivadhya sudRDhaM rajjvA gajADe puDhe syurbhasma, puNi sthite tu puTato'pake'yameva kramaH // 34 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 27 TI0-etasya dalAni vaGgapatrANi, zaNapaTToparivartini atasIpiNyAkacUrNe, kramazaH kIrNAni kRlA pUrva zaNapaTTopari atasIpiNyAkacUrNa tadupari vaGgapatrANi punastadupari zaNapaTTaM tadupari atasIpiNyAkacUrNa tadupari vaGgapatrANi ityevaMkrameNa sthApana kArya evaM yavAnyAmapi kramaH kAryaH / pazcAdrajjvA sudRDhaM bavA, gajAhve puDhe pacet / tatra punaH trapuNyapakke sthite ayameva kramaH punaH kAryaH // 34 // zeSANAM vikRtAtmanAM rajatavadvA zulbavatprakriyA lohAnAmarilohamAraNamasatkRtyaM tu noktaM mayA / TI0-pittalakAMsyavartAnAM lohAnAM vikRtAtmanAM parasparasaMsRSTAnAM rajatAdivat prakriyA kAryA / tatra puTe pUrvoktakrama eva kAryaH / kecana arilohena lohasya mAraNamicchanti, tanmataM dUSayati-lohAnAM arilohamAraNamasatkRtyaM bhavati 'arilohena lohasya mAraNaM durguNapradam' iti vacanAt // sarveSAM matametadeva bhiSAM yattArasIsodbhavaM pArthakyena guNAvahaM na bhasitaM proktopalohasya ca // 35 // prasaMgasaMgAt keSAMcidbhasmAni pratyekameva prayojyAni, keSAMcitsaMmizrayilA prayojyAnItyAha-sarveSAmiti / sarveSAM bhiSajAM mate tArasIsodbhavaM bhasma pArthakyena guNAvahaM na bhavati / tathA upalohAnAM pittalakAMsyAdInAM yadbhasitaM tatpArthakyena prayoge yojyaM na bhavati, aguNavAt ; arthAditareSAM lohatAmravaGgasuvarNAnAM pRthagbhasma prayojyamityuktaM bhavati // 35 // idAnIM pakvAnAmapakkAnAM ca lohAnAM guNAnvaktuM prathamataH pakkApakvasya suvarNasya guNAnAha pakaM hema rasAyanaM vidurathApakaM tu sadyo viSapradhvaMsi kSayibRMhaNaM vamiharaM vayaM jvaribhyo hitam / AlIDheSu vimRzya vAdibhirupakSipto'sti doSo guNaH proktaH prAkRtavaikRteSu tu mayA zeSeSvapakeSu ca // 36 // TI0-rasAyanaM vayasaH sthApanaM, "yajarAvyAdhividhvaMsi bheSajaM tadrasAyanam" iti vacanAt / atha svarNabhasmaguNanirUpaNAnantaraM; apakkaM pASANAdinA gharSaNena dravarUpaM, athavA'tisUkSmavarakAkhyena suvarNapatreNa madhunA saha gRhItaM yat suvarNaM tatsadyo viSannaM bhavati, kSayiNAM dhAtuvRddhikaraM, vAntinAzakaM, kAntijanakaM, jvariNAM ca hitaM 1 atra 'kiM kArya bhasitasya cecchRNu rasAdiSveva yojyaM hi tattADaksadvacanAnurodhabalataH proktA vyavasthA iti' iti AyurvedaprakAze pAThAntaramupalabhyate, tadeva samIcinamiti bhAti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 rspddhtiH| viduH uktavantaH / ato'tirikteSu prAkRtavaikRteSu kRtrimAkRtrimaloheSu apakkeSu seviteSu satsu vAdibhiH vimRzya vicArya guNadoSavarNanamupakSiptamasti / ato mayA apakkeSu zeSeSu suvarNavyatirikteSu guNo doSo vA upakSipto nAsti, apakvAnAM sarvathA prayogAnahalAt / na cApakAnAM guNakathanaM vyarthamiti vAcyaM ? tasyApakkabhakSaNaniSedhe tAtparyAditi / yacca tAmrodarapakvasya viSAdI prayogaH sa tu kvAcitkaH, punarvAntyApAdakalAca na vicAryate // 36 // atha pakkAnAM guNAH, tatra kAntasyAhazokaM hanti halImakaM ca jarasaM pANDaM ca pANDukSayaM bhUtiH kAntibhavA, tatastu kiyatA nyUnaiva tIkSNodbhavA / TI--kAntabhavA bhUtiH bhasma; zopha zvayadhuM, halImakaM pANDuvizeSaM, jarasaM jarArogaM, pANDaM pANDurogaM, pANDukSayaM pANDujanitakSayaM 'kazciddhi rogo rogasya heturbhUtvA prazAmyati' iti vacanAt ; etAn hanti / tataH kiyatA nyUnaiva kiyatA guNena nyUnaiva tIkSNodbhavA bhUtiH // kAsazvAsini zUlini jvariNi hadrogiNyupazlokitA bhUtiH zulvabhavA, tu vaGgajanitA mehinyasanmUtriNi // 37 // tAmrabhasmaguNAnAha-kAsetyAdi / zulbabhavA bhUtiH kAsAdiyukte rogiNyupazlokitA kathitA / tu punaH vaGgAjanitA bhUtiH mehini mUtrAghAtayukte puruSe ca hitA bhavati / rajatasIsayoH kevalayostu vizeSavyAdhAvAcAryairanabhidhAnAt guNA noktAH, vaidyavyavahArabAhyalAca / ete tu prAdhAnyAdvizeSaguNA eva, anye ca guNAH pranyAntarato jheyAH / vaGgasIsayordutiH pAradAdau nopayujyate, na vA vastrAdau upayujyate, ato nokA / yadi kartavyA tarhi suvarNAdivatkAryA / pittalaM tu dvividhaM bhavati-rItikAsaMjJa, kAkatuNDIsaMjJaM ca / asyAH zuddhistu-"taptaM kSiptaM tu nirguNDIrase zyAmArajo'nvite / tAmravanmAraNaM tasyAH kRlA sarvatra yojayet" iti| suvarNarItikAcU mannAdinA chAgena bhakSitaM tadviSTAM kharpare livA pazcAddagdhaM kharparaM rItiM muJcati, tAM rItikAmekIkRtyAvartya mudrikA kRtA caturdazavarNasuvarNatulyA bhavati / etasya bhasma tu nimbakASThacUrNena saha bhallAtatilabrahmabIjAjamodAgnibhiH sevitaM jantumnaM zvetakuSTanaM ca bhavati, evaM kAMsyam / aSTabhAgatAnaM dvibhAgakuTilamekatra dAvitaM kAMsyaM bhavati / tatkAMsyaM saurASTrabhavaM zuddhaM bhavati / tadguNAzca kRmighnavAdayo jJeyAH / kAMsasya zodhanaM gavAM mUtre kArya, pazcAdgandhakatAlAbhyAM paJcabhirgajapuTaiH siddhaM bhavati; tadbhasma rogeSu prayojyam / paJcalohaM vartasaMhaM bhavati / tasya nAma paJcarasamiti / tacca rItyarkanAgavajhebhyaH samutpadyate / tadbhANDamadhye vyaJjanasUpAdi sAdhanIyam / azvamUtre taptaM kSiptaM zudhyati / gandhakatAlena ca mriyate / rogAMstu prAguktAn hanti / dhRtavajya kAMsye sarva pAcyam // 37 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| atha mahArasAnAM zuddhyAdi nirUpayituM mahArasAnAM nAmAnyuddizativaikrAntaM gaganaM zilAjacapalau tApIjatutthe tu SaNNAnA nAma mahArasAH TI0-vaikrAnto'nenaiva nAnA prasiddhaH / gaganamabhrakaH / zilAjaM zilAjatu / capaleti nAnA prasiddhazcapalaH / tApIjaM mAkSikam / tutthaM mayUragrIvam / ete SaNmahArasAH / anye tu-"abhraM vaikrAntamAkSIkavimalA'drijazasyakam / capalo rasakazceti jJAtvA'STau saMharedrasAn"-iti aSTAvAhuH / tatra vimalasya mAkSikAntaHpAtikhAt , kharparasya tutthAntaHpAtitvAt SaNNAmeva grahaNaM kRtaM granthakAreNa // punarayaM vaikrAntakaH saptadhA / yadyapyasti tathA'pi kRSNasuSamaM tadvacmi sarvAtmanA zeSAnna prakRtopayogavirahAcchuddhastu kRSNo dhanaH // 38 // SaTkoNo vasukoNako'pi masRNo TI0-tatra vaikrAntasya medAnAha-punarayaM vaikrAntaka iti / vikRntati vikartayati vA lohAniti vaikraantH| sa tu saptadhetyAha-saptadheti / yadyapi saptadhA asti tathA'pi kRSNasuSamaM kRSNAbhaM vaikrAntakaM vacmi nirUpayAmi / zeSAn prakRtopayogavirahAdaseSu mRgAGkAdAvanupayogAt, te nocyanta ityarthaH / tatra zuddhasya parIkSAmAha-zuddha iti / tu iti vAkyamede / kRSNaH zuddhanirmalaH, dhanaH bhAravAn , vasukoNako' TakoNakaH, apizabdaH samuccayArthaH, masaNazcikaNaH, sa zreSTho bhavati // 38 // mUtre kulitthodake sugrambhottaravAruNIpayasi ca khinnastrighatraM shuciH| mutre'zvasya vibhAvitastricaturairmAtaH puTaiArito yojyo vajrapade subuddhibhirayaM yadvajratulyo guNaiH // 39 // TI0-tasya zuddhimAha-mUtra iti / udakaM kvAthaH / uttaravAruNIti uttaraNIti prasiddhA / eteSAM trayANAM rase dugdhe vA cUNIkRtya tridinaM khedanaM kuryAt / pazcAcchuciH nirmlH| azvasya mUtrai vitaH punAtaH san azvamUtre prakSiptaH, pazcAdgandhakalakucAmlairbhAvayitvA, gajAkhyaiH puTaiAritaH, bhasmano rekhApUrNatA laghutA ca yAvadbhavati tAvatricaturANi puTAni deyAni, pazcAdvajrapade vajrasthAne subuddhibhiryojyaH, yat yasmAtkAraNAdguNairvajratulyo bhavati iti vAkyArthaH / atredaM neyam-mahiSAsurasya rudhiraM yatra yatra patitaM tatra tatra vajrAkAraM jAtaM, tasya nAma vaikAnta iti; sa ca vindhyasya dakSiNottarabhAgayostiSThati / sa ca zvetAdibhedenA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| prakArakaH / tatra kRSNasyAtizreSThatvaM; suvarNAdikaraNe pItaH, raupyAdikaraNe zvetaH, marakataprabho raktazca sarvArthasiddhidaH, anye tu niSphalAH / vaikrAntagrahaNaM tu bhairavavinAyakapUjApuraHsaraM kartavyam / "vaikAnto vajrasadRzo dehalohakaro mataH / viSaghno rasarAjazca jvarakuSThakSayapraNut" iti / asya bhasma tu pUrvarasai vitasya gandhakenaiva kArya, vizeSatastu hayamatreNa / ata evoktam,-"kulitthakvAthasaMkhinno vaikAntaH parizudhyati / mriyate'STapuTairgandhanimbukadravasaMyutaH" iti / sattvapAtanaprakArastu,"sattvapAtanayogena marditazca vaTIkRtaH / mUSAstho ghaTikAdhmAto vaikrAntaH sattvamusRjet" iti / rasAyanAni mRgAGkAdIni tu siddhAni / drutipAtanaM tu sarvapASANasattvAnAM drutivatkAryam // 39 // atha gaganasya bhasmAdiprakAramAhamaNDUkAhipinAkavajravibhidA khyAtazcaturdhA'bhrakaH pratyekaM sa punastathaiva vizadaH pIto'ruNaH zyAmalaH / yastatrotplavate kRzAnuzakaTIdhmAtaH sa Adyo'paraH phUkArIsa tathaiva yaHsa visRjatyagnau pinaakshchdaan||40|| TI0-gaganaM caturdhA-maNDUkanAgapinAkavajrabhedAdabhrakazcaturdhA khyaatH| sa yunaH zvetAdibhedena pratyekaM caturdhA jJeyaH / vizadaH zvetaH / tatra maNDUkasya lakSaNamAha-ya iti / kRzAnurvahnistasya zakaTI hasantI, tasyAM dhmAtaH utplavate sa maNDUka Ayo bhavati / yazcAparaH phUtkArI bhavati yaH phUtkArazabdAnagnau karoti sa ahiH nAgaH; tathaiva yaH chadAn patrANi agnau visRjati sa pinAkaH // 40 // tatra trayANAmaniSTatvAdasatkalpatvamAha uktaM yattadasatrayaM trayamapi zvetAdivajAbhrakAdvajravyoma tadAmananti bhiSajaH prAgvaikRtairvarjitam / snigdhaM kajalakAlakAnti sukarollekhacchadaM gurvapi svacchaM vajraviyat, TI-avadhitve paJcamI; zvetAdivajrAbhrakAt trayamuktaM tat asat, yadi syAttadA doSakartRtvAttyAjyameva / tat bhiSajaH vajravyoma Amananti yatprAguktairvekRtevarjitam / taduktam,-"vajrAnaM vahnisaMtaptaM nirmuktaashessvaikRtm| dehalohakaraM tattu sarvarogaharaM param"-iti / tallakSaNamAha-snigdhamiti / snigdhaM mahaNaM, tadevAha-kajaletyAdi / kajjalavakAlA kAntiryasya tat / sukaraM nakhAdimiH ullekha ullekhanaM yeSAM, tAdRkchadA yasmin tat / guru bhAravat / viyadvajaM kRSNAbhrakamityarthaH / zvetapItaraktavajrAghakANAM sattve'pi rasAdiSvanupayogAt vajraM kRssnnaabhrkmevoktm|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasya zuddhiprakAramAha--- rasapaddhatiH / prataptamanale nirvApitaM saptadhA // 41 // godugdhatriphalA''ranAlasurabhImUtre yathAsvaM zuci 31 TI0 - anale prataptaM pazcAdgodugdhAdiSu yathAlAbhaM saptadhA nirvApitaM zuddhimeti // 41 // -- zlakSNaM vrIhibhirekataH samatulairUrNApaTe gharSayet / UrNAsita kAJjikAdapahRtaM tatpoDazAMzena vA vavaMzena suTaGkaNena militaM saMmarditaM bhAvitam // 42 // dugdhairabhavaizva vAstukarasairvA kAsamardadravairmatsyAkSIsalilaizca gandhavatikAdrAvaizca zizudravaiH / cakrIkRtya tadarkapatrapihitaM pakkaM gajAdvaiH puTairyAvaccandrakamabhrabhasma bhavati prAyaH supItAruNam // 43 // gAGgeyIvaTadugdhamUlasalilaiH pItAruNAvAriNA tatkecittu vibhAvayanti carame dviyekapAkAntare | varNArtha, tvatha tadvapurbalakaraM vRSyaM pramehApahaM TI0 - dhAnyAbhrakaprakAramAha-- zlakSNamityAdi / zlakSNaM mRdulaM, samatulaiH samabhAgairdrauhibhimiMzrayitvorNApaTe gharSaNaM kAryaM, gharSaNaM tu kAJjikamadhye / UrNAsraMsitabhUrNAvastragAlitaM; pazcAtkAJjike adhastAtsthitaM gRhItvA SoDazAMzenAthavA vasvaMzenASTamAMzena TaGkaNakSAreNaikatra marditaM, pazcAdarkabhavedugdhairbhAvitaM, tato vAstukAdira sairbhAvitaM, pazcAllaghucakrikAkAraM kRtvA, arkapatreSu dattvA gajAH puTairyAvaJcandrikAvirahitaM bhavati tAvatpuTet / tadbhasma bAhulyena pItAruNaM bhavati / yadi na bhavedAruNye kAGkSA cet tarhi varNArthaM gAGgeyI nAgabalA mustA vA, vaTadugdhaM nyagrodhadugdhaM, athavA tasya mUlasalilaiH; tathA pItA haridrA, aruNA maJjiSTA, anayorvAriNA kvAthena; bhAvayanti kecit / dvitryekapAkAntare caramapuTadvaye trye vA urvarite bhAvanA deyetyarthaH / tadguNAnAha - taditi / vapurbalakaraM zarIrapuSTikAri, vRSyaM zukrapradaM, mehAdinAzakam / anye'pi guNA granthAntarato jJeyAH / atredaM jJeyaM, abhrakaM tu khaneH sakAzAt puruSapramANaM gartaM kRtvA grAhyaM tatra bhAravatsasattvaM phalapradaM bhavati, niHsattvaM nirbhAraM niSphalaM bhavati / yadyapi caturvidhamapi rasAyane uktaM tathA'pi kRSNavarNAbhraM koTikoTiguNAvahaM bhavati / dhAtuvAdibhistu " pItaM pItakriyAsUktaM zvetaM zvetakriyAsu ca -" ityuktam / candrikAyuktasevane pramehAdidoSA bhavanti, ataH sarvagadeSu nizcandrikameva sevyam / tacca zodhitameva kartavyam / dhAnyAbhrakalakSaNaM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 rasapaddhatiH / tu - " cUrNA zAlisaMyuktaM vastrabaddhaM tu kAJjike / niryAtaM mardanAdvakhAddhAnyAbhramiti kathyate"- iti / puTaM tu trihastapramANaM dvihastaM vA kAryam / sattvaprakArastu -kAsamardakatandulIyakavAsApunarnavAkANDavallI haMsa pAdI matsyAkSIbhirbhAvayitvA zoSayitvA, palamAtra godhUmacUrNa kSudramatsyaTaGkaNAdikaM dattvA mardayitvA pazcAcchoSayitvA mahiSIgavAja gajAzvaviTpaJcakaM gRhItvA tena saha madayitvA, tindukapramANAn golakAkRtvA, adhaHpAtanakoSThyAM ghmAtvA sattvaM nipAtayet / tasmAtkihaM gRhItvA sphoTayitvA kSudrakaNakAn gRhItvA, pazcAdgomayena TaGkaNena saha vimardanaM vidhAya, golakAn vidhAya, dhyAtvA, punaH kiTTAt ravakAnniSkAsya, tAn ghanakAMsyasadRzAn ravakAn kRtvA, kAJjikAmlaiH zodhayitvA, mUtrAmadhye dattvA, andhamUSIkRtvA, samyak punardhamet / tatsattvaM cUrNa kRtvA, goghRtena kharpare bhRSTvA, yAvattRNadAho bhavati tAvadbharjanaM kRtvA, pazcAdvaTaskandhakaSAyagandhakena saMmadye punastriphalA dibhiH pUrvoktAdibhirbhAvayitvA viMzativAraM SaSTivAraM zatavAraM puTayitvA sattvabhasma saMpAdyam / tacca sarveSu rogeSu yojanIyam / mahAkSutkaraM ca bhavati / anye'pi prakArA granthAntarato jJeyAH / drutiprakArastu zAstre dRSTo'pi na jAyata ityupekSitaH, "drutayo naiva nirdiSTAH zAstre dRSTA api dRDham / vinA zambhoH prasAdena na sidhyanti kadAcana" - iti vacanAt / anupAnaM cAtra vyoSaviDaGgamadhughRtAdi / pramANaM ca vallamAtraM kSayAdiSu yojyam // 42 // 43 // prAgdarzitazilAjatoH prakAramAha , svAtatryAtu zilAjatu dviracalodbhUtaM tathoSodbhavam // 44 // tatrAdyaM zitikAnti kAJcanaghanazlakSNaM jale zaivalacchAyaM syAdanale tu liGgamiva yagomUtragandhIritam / TI0 - acalodbhUtaM tathoSodbhUtaM evaM dviH zilAjatu bhavet / acalaH parvataH / uSA kSAramRttikA / tatrAyo dvividhaH sasattvo niHsattvazca / tatrAdyo guNavattaraH / zilAjatulakSaNaM tu vAgbhaTenoktam -- " grISme'rkataptA girayo jatutulyaM vamanti yat / hemAdiSaDdhAturasaM procyate tacchilAjatu " - iti / suvarNAdigirayastu tattatkhanitvena jJeyAH / tatparIkSA tu, - "kSiptamamau na dattheta liGgAkAramathApi ca / bale jaTilatAM yAti zreSThametacchilAjatu " - ityAdi jJeyam / tatra lakSaNamAhatatrAdyamiti / AdyaM gomUtrAkhyam / ziti kRSNam / anyatspaSTam / liGgamiva UrdhvaM bhavati // 44 // -- tasya zodhanamAha dugdhena triphalAjalena surabhimUtreNa taptena taddhataM zudhyati vA''yase purajalairdvitrikSaNaiH pAcitam // 45 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 33 TI0 - dugdhAdibhistaptaidhataM prakSAlitaM zudhyati; athavA Ayase pAtre purajalairguggulujalairdvitrikSaNaiH kSaNo'tra ghaTikA, tAvatparyantaM pAcitaM zudhyati / anyaprakArastvayam -- gomUtragandhi bhAravattaraM zilAjatu gRhItvA, pazcAdatyuSNajalamadhye vilInaM kRtvA, Ayase pAtre sthApayitvA, sUryakiraNaiH saMtaptaM yadA kRSNavarNa jalamupari bhavati tAvadeva tat kRSNaM jalaM dvitIyapAtre niSkAsya, adhaHsthitaM jalaM punaruSNe sthApayet, punarupari AgataM kRSNaM jalaM tasmin dvitIyapAtre gRhItvA, adhazcAruNaM jalaM punaH pUrvapAtre sthApayet, punazca prathamapAtrAdAgataM kRSNaM jalaM dvitIyapAtre dadyAt, evaM trivAraM sarvaM kRSNaM jalaM gRhItaM bhavati tadA triphalAjalena godugdhena gomUtreNa khalpaM svalpaM bhAvayet; punarapyasanAdigaNena zAlasArAdigaNena vA anyaizva divyauSadhimidisgrazeSakaSAyeNa vAraM vAraM bhAvayitvA siddhaM kAcapAtre sthApayet, tasyAgurvAdidhUpadAnaM ca kuryAt evaM siddho bhavati / ayaM prakArastu carakavAgbhaTAdau darzitaH / sa ca sarvAnupAnaiH sarvarogeSu yojyaH " sarveSu rogeSu zilAhvayaM ca " - iti vacanAt vizeSastu "bastijeSu girijam " - iti vacanAt // 45 // guNAnAha Eng chedakaraM dRSadvidalanaM mUtrAmayotsAdanaM mehonmAthi tadAhurasya bhasitaM syAdbhasmasAdhAraNam / TI0 - medazchedakaramityAdi / dRSad pASANaH, azmarIti yAvat / asya bhasi - tamiti bhasmasAdhAraNaM syAt bhasmAkAraM bhavati / ata eva - " ra soparasasUtendraratnaloheSu ye guNAH / te vasanti zilAdhAtau jarAmRtyujigISayA " - iti / bhasmaprakArastu, - "zilayA gandhatAlAbhyAM mAtuliGgarasena ca / puTito hi zilAdhAtumriyate'STagiriNDakaiH"-iti / giriNDakamatra araNyacchANaM; taduktam, - "piSTakaM chagaNaM chANamupalaM cotpalaM tathA / giriNDopalasATI ca suzuSkacchagaNAmidhAH" iti / manaH zilAdidAnaM ca SoDazAMzena / sattvaprakArastu, - "piSTaM drAvaNavargeNa sAmlena girisaMbhavam / dattvA mUSodare ruddhA gADhaM dhyAtaM hi kokilaiH // sattvaM muzcecchilAdhAtuH khakhanerlo hi saMnibham " - iti / kokilAH zikhitrAH "zikhitrAH pAvakocchiSTA aGgArAH kokilA matAH " - iti / atra vizeSaH - jalena siktAzcet kokilAH, anyathA tu pAvakocchiSTAH / atra drAvakaM ca kSArAmlAdikam / sattvalakSaNaM tu, "kSArAmladrAvaNairyuktaM dhyAtaM yadvastu koSThake / yastatra niHsRtaH sAraH sattvamityabhidhIyate"iti / bhasmalakSaNaM tu - " mRtaM taditi yattoye lohaM vAritaraM bhavet" iti // - dvitIya zilAjatuprakAra mAha vahnayuttejanamujjvalaM yadaparaM mUtrAmayibhyo hitaM 1 'bhAkarakoSThake' 'pAvakakoSThake' iti ca pAThAntaradvayamupalabhyate / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 rasapaddhatiH : / TI0 - vahnayute janamiti / yadaparaM zvetaM zilAjatu tadvahrathuttejanaM vahnipradIpakaM; atra jaTharAbhirna prAyaH, kiM tu agnizastrANi grAhyANi; tatratyAH pradIpanaM 'sorA' iti prasiddhaM agnibANeSu prayujyate / tasya pAkena sphaTikAkArAH zalAkAH kriyante / tanmUtrAmayibhyo hitam / ata evoktam, - 'pANDuraM sikatAkAraM karpUrAbhaM zilAjatu / mUtrakRcchrAzmarImehakAmalApANDunAzanam // elAtoyena saMminnaM siddhaM zuddhimupaiti tat / naitasya mAraNaM sattvapAtanaM vihitaM budhaiH' iti / utpattistu mRttikAvizeSAjjalavizeSAcca jJeyA // atha capalaH / capalasya zodhanAdikamAha catvArazcapalAH sitAsitaharicchoNaprabhedaiH punaH // 46 // moghau zoNitazoNakaJjalanibhau lAkSAvadAzudravAccheSau tu dravatazvireNa subhagau tau zudhyataH saptadhA / kaTyArdrakajambhakasya salile saMsvedato vA plutau prAthamyAdrasabandhanau tadupari syAtAM tu yogAnugau // 47 // TI0 - capalastu lokamadhye'prasiddhatvAdanenaiva nAmnA prasiddhaH " vaGgavaddravate vahau calapastena kIrtitaH" - iti / capalacaturdhA - sitAsitaharitazoNabhedAt / tatra dvayorniSphalavamAha -- moghAviti / anyayostu phalavattvamAha - zeSAviti / zeSau haritazvetau, subhagau guNavattarau / anayozvireNa dravatA suvarNaprabhatvaM tArAbhatvaM ca bhavati / tAviti karkoTyAdidrAveNa saptadhA sveditau zudhyataH, athavA bhAvitau / prathamaM tu rasabandhakau bhavataH; tadupari pazcAdyogAnugau yogavAhinau syAtAm / ata evotam -- " capalaH sphaTikacchAyaH SaTzIrSA snigdhako guruH / tridoSaghno'tivRSyazca rasabandhavidhAyakaH " - iti / asya tu raseSu kaizvitpAtaH kRtaH / sattvaM tu upaviSaviSaidhanyAmlakasahitairmardayilA pUrvavatpiNDaM kRtvA'ndhamUSAyAM pAtayet // 46 // 47 // atha mAkSikaH / tasya zuddhyAdiprakAra mAha tApIjaM dvirudAharanti vimalAmAkSIka bhedAdiha tredhA''dyA tu suvarNakAMsyarajatacchAyAnukArAdamUH / tisro'pyasrayutAzcatustriphalakA vRttAH khanAmazriyo madhyoktA vimalA tu zudhyati dinaM vAsAjazRGgIrase // 48 // khinnA jambharase'pi tAlabalinA vasvaMzakenAmbhasA jambhasyaiva pariplutA dazapuTaijavena yogAnugA / TI0 - tApIjaM dviH dvividhamudAharanti - vimalA mAkSikaca / tatra vimalastri Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 35 vidhaH -- hemapUrvakaH, dvitIyastArapUrvakaH, tRtIyaH kAMsyavimalo'pyasti / tattatkAntyA lakSyata ityAha- iha tredheti / vimalAzabdastriliGgaH / mAkSikAdbhedakaM lakSaNamAha - tisro'pIti / phalaM asaM, dhArA cipiTaM vRttaM vartulaM, khanAmazriya ityanena suvarNAdiprabhA uktA / ata evoktam, " tattatkAntyA sa lakSyate / vartulaH koNasaMyuktaH susnigdhaH phalakAnvitaH / marutpittaharo vRSyo vimalo'tirasAyanaH "iti / vimalastu tapatItIre parvatabhAge dRzyate, tasya kAMsyamAkSikamiti nAma vadanti / tatra hemapUrvo hemakriyAsu yojyaH, dvitIyastu zvetakriyAsu, tRtIyastu rasAdiSu prayojyaH / tasya zuddhiprakAramAha - madhyetyAdi / vAsA aTarUSaH, ajazRGgI meSazRGgI, anayoH rase cUrNIkRtya, vastrabaddhaM kRtvA, dinaM khinnA tathA nimburase khinnA zudhyati / pazcAttAlakaH baligaMndhakaH, tena aSTamAMzena jambhAmbhasA trivAraM bhAvitA dazapuTairna jIveta mriyate / puDhe ca pratyekaM bhAvanA deyA / tadbhasma yogAnugaM bhavati / yatra rase uktaM tatra tatra prayojyam / tathA meSazRGgITaGkaNakSArAbhyAM lakucadrAvairmardayitvA vimalAM mUSodare liptvA, saMzoSya, nirudhya pazcAdandhamUSAM kRtvA, SaTprasthako kilaiH koSThyAM dhmAtA, zIsasaMnibhaM sattvaM muJcati / tadyukto rasaH rasAyanaM bhavati / athavA gokSurakSArayuktaM vimalaM kAGkSIkAsIsaTaGkaNairapi vajravallIkande zigrurambhAtoyaiH bhAvitaM pUrvavanmUSAlepaM kRtvA, candrArkasadRzaM sattvaM patati / drutistvabhrAdidrutivatkAryA / etasyAnupAnaM tu -- velavyoSavarAnvitaghRtaiH sevitA bhagandarAdisarvarogAjayati // 48 // -- atha mAkSikam --- mAkSIko dvirihAdimaH kanakarugdurvarNavarNo'paraH kAMsya zrI muzanti kecana paraM sarve'pi pUrvatviSaH // 49 // niSkoNA guravaH kiranti nibhRtaM ghRSTAH kare kAlikAM svinnAste ruvutailaluGgasalilairyAmena zudhyanti ca / pakkA vA ghaTikAdvayena kadalIkarkoTikAkandayodagdhAH kUrmapuTaistribhiH paTutaraM luGgAmbugandhaplutAH // 50 // syurbhasmAni jaghanyamadhyasubhagAste vyutkrameNoditA vRSyAH pANDupaTIyaso balakarA yogopayogAtpunaH / TI0 - mAkSiko dvividhaH - svarNamAkSiko rajatamAkSikazceti; durvarNa rajataM, kecana kAMsyamAkSikamuzanti, sarveSAM svasvavarNatvAt / lakSaNamAha - niSkoNA dhArArahitAH, guravo bhArayuktAH, kare ghRSTAH kAlikAM kiranti / zuddhimAha -te iti / te urubUkatailaluGgasalilaiH piSTAH zudhyanti / atha pazcAlukyambu mAtuliGga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| rasaH gandhakazca AbhyAM bhAvitAH kUrmapuTaistrimidagdhA bhasmAni syuH / te ca nyutkrameNa kAMsyatArasuvarNasaMjJakA jaghanyamadhyottamA uditAH / vRSyAH shukrprdaaH| pANDupaTIyasaH pANDughnAH / tathA balakarA yogeSu yuktAH santaH balakarA bhvnti| atredaM jJeyam-kAnyakubjadezotthamAkSikaH suvarNavarNaH, tapatItIrasaMbhUtastu paJcavarNaH tAramAkSikaH pASANabahulaH / tasya zuddhimAha-triphalAkkAthe saMtapto mAkSikaH saptavAra zudhyati / triMzadaMzena nAgena saMmizraM kSaudraghRtairaNDatailena bhAvitaM karkoTIkadalIkandayo rase gomUtreNa ca bhAvitaM mUSAdhmAtaM zulbasadRzaM sattvaM muJcati / ata evoktam- "eraNDotthena tailena guJjAkSaudraM ca TaGkaNam / marditaM tasya vApena sattvaM mAkSikajaM dravet" iti // 49 // 50 // atha tutthAdizodhanamAhadvistutthaM tu mayUrakharparabhidA tatrAdyamAhuH zikhigrIvAkAnti tadamlavargalulitaM snehena siktaM punaH // 51 // dolAyAM paripakamazvasurabhImUtre dina zudhyati vaNyaM kAntikaraM viSApaharaNaM cakSuSyametanmatam / ghasaM sAmi karaJjatailanihitaM pAdAMzasaubhAgyakaM dhmAtaM tuttharajo'ndhapAtrapihitaM dIptaM ca kASThatrayaiH // 52 // yadvA mAnuSanIlakezanihitaM sattvaM vimuzcetkSaNAttAnaM zoNitabandhu bandhuramatho bhUnAgasattvaM tathA / etAbhyAM ravivAsare racitayA saMplAvitaM mudrayA pItaM vAri viSApahaM grahaharaM sadyaH prasUtipradam // 53 / / tadvattatparimRSTataptatilajasneho'munA mantrito matreNAzu nihanti zUlamatulaM dRggoSabhUtagrahAn / sadyaH strIprasavaprado nigaditaH sadyo vraNAropaNo lipto locanayohito vinihitaH praagbhaalukimoditH||54|| 'rAmavatsomasenAnImudriketi tathAkSaram / himAlayottare pArthe azvakarNo marudrumaH // tatra zUlaM samutpannaM tatraiva vilayaM gatam / ' TI0-tutthaM dvividhaM-tatrAdyaM mayUrakaNThacchAyamAhuH nIlavarNamityarthaH / tada1 'dIpte ca kASThopalaiH' iti pAThAntaram / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 37 , mlavargeNa bhAvitaM, snehena tailena siktaM, azvasurabhImUtre dinaM dolAyAM pakkaM, parizudhyatIti / tadguNAnAha - vraNyaM vraNahitaM vAntikaraM vAmakaM, sthAvaraviSaghnaM netraroharaM ca / idaM cAJjanAdau prayojyam / tasya sattvaprakAra mAha -- ghasramiti / karaJjataile sAmi ghasraM ardhadinaM nihitaM, pazcAtpAdAMzaTaGkaNalutaM tutthaM mayUragrIvAkhya mandhamUSAyAM nihitaM, dIptaiH kASThatrayairmAMtaM sattvaM muJcati / evameva bhUnAgasattvamAha - bhUnAgetyAdi / evameva bhUnAgasattvaM niSkAsayet / etacca mudrikopayuktatvenAtraivoktam / ubhAbhyAM militAbhyAM ravivAsare athavA ravigrahaNe racitayA mudrayA saMplAvitaM yadvAri tadviSayaM sthAvarajaGgamaM viSaM, grahAH skandAdayaH, eSAM nAzakaM, sadyaH strIprasavajanakaM ca / tadvaditi - taptatilajaH snehaH parimRSTo'nayA mudrayA vakSyamANena mantreNa mantritaH, atulaM zUlaM nihanti, tathA hagdoSabhUtagrahaM ca nihanti / tathA sadyaH strIprasavado bhakSitaH san atha liptaH san sadyo vraNAropaNaH, locanayornihito hito bhavati / bhAlukiproktamantrastu - rAmavatsomasenAnItyAdi / atredamavadhAtavyaM - garuDena marakate parvate'mRtaM pItvA pazcAjjavAtpItaM viSaM vAntaM, tadvanIbhUtaM mayUratutthaM bhavati; tacca bhArAcaM mayUrakaNThacchAyaM guNavat / dolAyantreNa taccUrNa vedayitvA, gandhakalakucadraveNa TaGkaNena ca bhAvayitvA, andhamUSAmadhye kukkuTapuTairdvitrivAraM mriyate / tathA nimbudrAvaTaGkaNAbhyAmekIkRtaM dhamAtaM tAmrarUpaM sattvaM muJcati / tatsattvaM bhUnAgasattvaJcAnayormudrikAM kRtvA mantreNAnena mudrikAmbho nipItaM saptavAraM mantritaM sadyaH zUlaharaM, tathA'Gge liptaM zUlaharaM, tathA nAryA pItaM prasUtikaraM ca jJeyam / kharparasaMjJakaM rasakaH, sa hi dvidhA - darduraH kAravellakazca; sadalo darduraH, nirdala: kAravellakaH, "rasakaH sarvamehaghnaH kaphapittavinAzanaH / netrarogakSayannazca lohapAradaraJjanaH // nAgArjunena saMdiSTau rasazca rasakAvubhau / zreSTau siddharasau khyAtI dehalohakarau param // rasazca rasakobhau yenAgnisahanau kRtau / dehalohamayI siddhistasya dAsI na saMzayaH // kaTukAlAvuniryAsa Alocya rasakaM pacet / zuddhaM doSavinirmuktaM pItavarNaM ca jAyate // naramUtre sthito mAsaM rasako raJjayeddhruvam / zuddhaM tAmraM rasaM caiva zuddhaM svarNa prabhaM ythaa"-iti| sattvaprakArastu - "sAbhayAjatubhUnAganizAdhUmaM ca TaGkaNam / andhamUSAgataM dhyAtaM tutthaM sattvaM vimuJcati " - itiH yadvA "lAkSAguDAsurIpathyAharidrAsarjaTaGkaNaiH / samyak saMcUrNya saMpakkaM godugdhena ca sUraNe // vRntAkamUSikAmadhye nirudhya guTikAkRtim / dhyAtvA dhyAtvA samAkRSya DhAlayitvA ca zItale // sattvaM vaGgAkRti grAhyaM sakasya manoharam / yadvA jalayutAM sthAlIM nikhanetkoSTikodare / sacchidraM tanmukhe malaM tanmukhe'dhomukhaM kSipet // mUSopari zikhitrAMzca prakSipya pradhamedRDham / patitaM sthAlikAnIre sattvamAdAya yojayet // tatsattvaM tAlakopetaM prakSipya khalu kharpare / mardayelohadaNDena bhasmIbhavati nizcitam " - iti sattvaprakAro jJeyaH / rasAdiSu tu zodhayitvaiva diiyte| bhUnAgasattvaM tu svarNarUpyatAmrAyaskAntabhUmiSu jAtAn bhUnAgAn tadviSThAM vA tadutpattitatsaMzliSTamRttikAM vA rajanItoyaiH prakSAlya, kSudhitaM kukkuTaM rasa0 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| mayUraM vA krameNa cArayitvA, tadviSThAM kuDavamAtrAM saMgRhya, kSArAmlaiH saha peSayikhA, vizoSya, kharparake dattvA, bharjanaM kuryAt / tAM maiSIM drAvaNavargeNaikIkRtya, mUSAmadhye nivezya, ghaTikAdvayaM dhamet / tasmin zItIbhUte khoTamAhRtya, prakSAlya, ravakAn gRhItvA, TaGkaNaM dattvA, varNavaddhamet / tasya mayUratutthatAmrasya ca mudrikA kAryA / mRttikAM tu bhRGganirguNDIdrAvairdrAvaNavargeNakIkRtya mardayet / pazcAdRDhamUSAyAM vaTakIkRtAM prakSipya ghaTikAdvayaM dhamet / taptodakaiH prakSAlya ravakAn bhAravattarAn reNUn dvAdazAMzena tAmrayuktAn kRtvA mAtvA ravakAn kuryAt , tena vajrAdidrAvaNaM kuryAt / idaM vAradvayaM trayaM vA vaje dattaM vajaM dutIbhavati / idaM tu vajrasya pAradasya drAvaNArthe paramaM tejo bhavati / guNAstu praaguktaaH| varNena yuktA'pi mudrikA kAryA / sA'pyAcintyasAmarthyA bhavati // 51-54 // athoparasAnAhagandhastAlamanaHzile uparasA, gandhastu tatra tridhA pItAraktasitaprabhAbhiradhamastatrAntimo, madhyamaH / Ayo, madhyabhavo varaH sitanibhaM kecitkhaTImUcire pIto hyAmalakacchavirlavaNako nAmnA dRSadgandhakaH // 55 // evaM tristviha pUjitaH prathamakA, TI0-gandhaH gandhakaH / tAlo haritAlaH / manaHzilA nepAlI / idamupalakSaNam / taduktam-"gandho gairikakAsIse kADDI tAlazilAjanam / kakuSTaM cetyuparasA aSTau pAradakarmaNi"-iti / tatra gandhakasya medapuraHsarAM zuddhimAha-gandhasvityAdi / pArvatIrajoyuktavastrAtkSIrasAgare prakSAlitAdamRtena saha devarniSkAzitaH rasajAraNArtha bandhanArthamayaM bhavatviti / pArade tatroparaseSu ca ye guNAsta evAtra / mandhastridhA-pItaraktasitabhedAt / tanmadhye'ntimaH zveto'dhamaH, Adyo madhyamaH, rakto vrH| kecitsitaM khttiimuucire| AmalakacchaviH pItaH, sa lavaNaka uktastasyaiva nAma dRSadndhakaH / loke dvividho'pi prasiddha eva AmalakacchavidRSadgandhakazca; raktastu kutracidbhavati, saH dhAtuvAde yojyH| anye tu caturvidhaM gandhakaM vadantiraktakRSNau durlabhatarau, pItazvetau ca sulbhau| ubhAvapi pAradamAraNe pAradakarmaNi pryojyau| prathamakaH pIto gandhakaH, iha rasavAde puujitH| tatra sarvasyApi zuddhasyaiva prayogaH // 55 // sarvo'pi zuddhastvasau jIrNorNAvRtadugdhabhANDavadane nyastaH supiSTo bliH| 1 'mRdaM' iti paa0| 2 'sattvaM bhavati' iti paa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / kUrmAbhAvaNakharpareNa sumRdA saMdhau niruddhaH zanairUrdhva prajvalitAnalaH kunihitaH prAgbhANDadugdhe dhRtaH // 56 // " TI0 - sarvo'pi baliH jIrNorNAkRtadugdhabhANDe nyastaH, kUrmapuTe pakkaH, zuddhaH syAt / tatra kUrmayantra prakAra mAha - prathamato bhANDe dugdhaM deyaM, pazcAjIrNoNavastreNa athavA kArpAsavastreNa mukhamAnRtya, tasyopari gandhakacUrNaM dattvA kiMcidvastraM zlathaM kRtvA, tadupari kUrmAbhamatraNaM kharparamuttAnaM dattvA mRttikayA saMdhilepaM kRtvA, zanairUrdhvaM prajvalitAnalaH kharparamadhye chagaNAni dattvA tadupari agniM dattvA tattApena druto bhavati, sa dugdhamadhye nipatitaH zItIbhUto grAhyaH // 56 // , prakArAnratamAha prAgbhANDe nihito'thavA zucirayodarvyA zanairdrAvitaH, kaNDUkuSTha visarpaNapradararugraktAtisArAJjayet / 39 TI0 - ayodaya ghRtaM dattvA drAvitaH, prAgbhANDe UrNAvastravihitava nihitaH, zuciH zuddho bhavati / tadguNAnAha - kaNvityAdi / pradararuk strIrogaH / raktAtisArapadena raktapittaM, raktArzAMsi ca grAhyANi / ayaM triphalAbhRGgamadhvAjyairbhakSitaH zANamitaH gRdhrAkSitulyAkSiyugaM karoti tathA dIrghamAyuzca / drutiprakArastu - SoDazAMzavyoSamizritaM gandhakaM vitastimAtre vastre prakIrya, varti kRtvA, sUtreNAveSTya, tilataile nimajya, saMdaMzena madhye dhRtvA, ubhayatra prajvAlayet, tato niHsRtatailabindUn kAcabhAjane saMgRhya tasmAtrIn bindUnnAgavallIdale dattvA svacchaM pAradaM valamAtraM dattvA'GgulyA mardayitvA, sapatrAM dRtiM bhakSayet / tadagnidIptikaraM zvAsakAsAdirogaghnaM ca / kecitpalAzatailamizritAM tAM zuddhapAradaM ca nAgavallIdalena bhakSayanti, pauSTikatvAt / athavA'rkasnuhI kSIrairvastraM vilipya zoSayet, tato navanItapiSTagandhakaM rasena sahaiva lepayet, varti kRtvA drutiM niSkAsayet / yadvA'rka bhRGga nirguNDIkana katulasIvijayAtarkArIrasairanyaiva rasairvastraM vilipya, zoSayitvA tatra navanItapiSTagandhakapAradakajjalI lepayitvA, pazcAtpUrvavaddutiM kArayet / tasyA bindutrayaM, zuddhasya pAradasya vallaM, mardayitvA bhakSayet / iyaM rAjavijIti loke vAtavyAdhau / "gandhakastulyamaricaH SaDDaNatriphalAnvitaH / zamyAkasya tu mUlena mardito'khilarogahA " - iti / tanmUlasya rasena ghRSTaH sarvazarIre lepitazca kharjUkuSTaghnaH / dviniSkapramito gandhakastailena saha pItaH, pazcAdapAmArgatoyena tailamaricena saha peSayitvA sakaladehaM vilipya, dharme tiSThet, tato madhyAhne takrabhaktaM bhuJjIta, rAtrau vahnisevA, prAtarmahiSIcchagaNalepaH, zItajalena snAnaM ca kArya; evaM pAmAkuSThaM gacchati // - haritAlasya zuddhyAdiprakAramAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 rasapaddhatiH / patrI piNDa iti dvidhA nigaditastAla:, sa kUSmANDakakSAre bhasmapalAzamUlasalile vA zAlmalIvAriNi // 57 // svinnaH SaDuNite dviyAmamathavA yAmaM zuciyajito yogeSveva guNapradastvaparathA prANApahaH prANinAm / TI0 - tAlastAlakaH, patrI piNDa iti dvidhA nigaditaH godantI patrItAlazca / saH kUSmANDakakSArajale palAzamUlakkAthe zAlmalIkharase vA piSTiM kRtvA dolAyantre khinnaH dviyAmaM zuddho bhavati / kvAthazca SaDguNaH / athavA yAmaM divase pacet / saH yogeSu yojitaH zucireva zuddha eva guNaprado bhavati / aparathA anyathA azuddhaH kevalazca prANinAM paJcajanAnAM prANApahaH / atra svarNavarNaH bhAravAn snigdhastanupatro bhAsurazca patratAlaH; niSpatro'lpabhAravAn alpasattvaH piNDatAlakaH / ubhayamapi rajoharaNaM bhavati, kuSThahArI ca / zuddhistu cUrNasaMyukte jale / sarvatra kUSmANDAdirase cUrNe deyaH / brahmamUlakkAthena trivAraM bhAvyastathA mahiSImUtreNa; pazcAnmUSAyAM dattvA, dazabhirupalaiH puTaM dadyAt / evaM dvAdazadhA bhAvanA puDhAni ca dattvA zuddhaM yogeSu yojayet / kulitthakkAthaTaGkaNamahiSIghRtamadhuyuktaM dadhidugdhAjyabhAvitaM haNDikAyAM kSiptvopari malaM sacchidraM dattvA, sandhilepaM kRtvA, krameNa vahniM yAmacatuSTayaM dadyAt yAvannIlapIto dhUmo gacchati, tataH pANDudhUme satyeka praharamAtraM mahacchidraM gomayenAcchAdya tIvravahniM dadyAt ; yAmAnte coddhATya pANDure dhUme'dRSTe satyagniM pUrNa kuryAt / pazcAcchItAM sthAlImuttArya sattvaM gRhNIyAt / athavA bAlacchAganAlamarditaM tAlaM dvAvaNavargeNa mardayitvA, kAcakUpyAM vinikSipya, mRtkarpaTairvilipya, vAlukAyantre sthApayitvA, dvAdazapraharamagniM dadyAt, UrdhvaM kaNThasthitaM sattvaM gRhNIyAt // 57 // - atha manaHzilAzodhanamAha - zyAmAGgI kaNavIriketi ca zilA dvistatra mukhyA'ntimA bhRGgAgastijayantikArdrakarasavinnA zuciH pUrvavat // 58 // TI0 - zilA dvividhA - zyAmAGgI kaNavIrA ca / tatra mukhyA kaNavIrikA / bhRGgAgastijayantikArdrakarasavinA satI pUrvavat zuddhA rogaghnI; azuddhA Ayuna / atra kecana trividhAmAhuH- pUrve dve khaNDAkhyA ca / kiMcidraktA kiMcidgaurA bhArADhyA zyAmA, hiGguladraktA kiMcitpItA tejakhinI kaNavIrikA, cUrNarUpA bhAravattarA raktavarNA khaNDapUrvA; uttarottaraM guNabhUyiSThA / azuddhA azmarImUtrakRcchrAdInAM kartrI / tAM cUrNIkRtya pUrvaraseSu dolAyantreNa svedayet / aSTamAMzena guDaguggululohakiTTena sarpiSA mardayitvA, mUSAyAM dattvA, andhayitvA, koSThyAM dhmAtA sattvaM muJcet / bhUnAgaviSThA dhautakaTaNatiktha kairmardayilA, kAravallI dalAmbhasA saMpiSya, mUSAyAM dattvA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 41 athavA kSArAmlapiSTAM zilAM mUSAyAM dattvA, dhmAtA sattvaM muJcet / gandhAzmagairikakAsIsetyAdhuktavAdnairikAdi nirUpyate / gairikaM dvividhaM-suvarNagairikaM pASANagairikaM ca; hidhmAvamiviSanetrarogAdinnaM, tasya sattvarUpatvAnna sattvapAtanam / kAsIsaM dvivicaM-vAlukAkAsIsaM puSpakAsIsaM ca; pUrva guNavat ; bhRGgarAjarasena zuddhaM bhavati; AmaM zvitrAdirogagnaM, zuddha netrarogaghnaM; triphalAghRtakSaudrAbhyAM sevitaM zANamitaM rasAyanaM bhavati / atha tuvarI-sA dvidhA-phullatuvarI tuvarI ca; kAlike khinnA zuddhiM prApnoti; kSArAmlaimarditA dhmAtA satI sattvaM muJcati; gopittena zatavAraM bhAvitA dhmAtA sattvaM muJcati, tacca krAmaNaM bhavati / athAjanAni-taduktam-"sauvIramaanaM proktaM rasAJjanamataH param / sroto'JjanaM tadanyacca puSpAjanakameva ca / nIlAjanaM ca teSAM hi svarUpamiha varNyate"-iti / AdyaM dhUmravarNa, dvitIyaM pItAbha, tRtIyamISatkRSNaM bhaGge bhAsuraM ca, caturtha zvetaM snigdhaM ca, paJcamaM nIlavarNa snigdhaM guru ca / etAni tattatradISu tattatparvateSu jaaynte| rasAJjanaM tu-"dArvIkvAthamajAkSIrapAdaM pakvaM yadA ghnm| tadA rasAjanaM khyAtaM netrayostatprayojayet"-iti / kecitkhaparadAkviAthodbhavaM tutthaM rasAjanaM, valmIkamRttikAkAraM ghRSTaM gairikavat bhaGge nIlaM sroto'janamiti kecit ,rItiviTa puSpAJjanamityanye / sarvANi netryANi, viSaghnAni, hidhmAnAni ca jJeyAni / sarveSAM zuddhistu bhRGgarAjarasaiH, manaHzilAvatsattvaM kAryam / srotoJjanasya gomUtrAdau zodhitasya dhRtakSaudravasAbhirbhAvitasya rajasA mardite bhAvite pArado'| bhavati, agnisahazca / rAjAvartavatsattvaM grAhyam / himAcalapradeze kaSTaM bhavati; tadvividhaM-nAlikAkhyaM reNukaM ceti; pItaprabhaM pUrva, dvitIyaM zyAmapItamiti; kecitsadyojAtasya hastino varca itiH apare sadyojAtasya tejivAhasya nAlaM, tadapi tadvarNa bhavatIti vadanti / kaGkuSTaM zuNThyamvubhAvitaM zuddhaM bhavati / sattvarUpaM virecakaM ca / "babbUlakolikAkAthajIrasaubhAgyaTaGkaNam / kaSTaviSanAzAya bhUyo bhUyaH pibennaraH-" iti kaGkuSTam / atha sAdhAraNarasAH-kampillakaH saurASTradezotpanna iSTikAcUrNavat , kiMcitsavahnikaH, virecanaH kRmihArI ca; 'kamelA' iti loke / atha gaurIpApANaH-pItaH somalaH, zaGkhazvetasphaTikAbho, dADimAbhazca / antyau dvau kRtrimau, pUrvo'calotpannaH / atha navasAdaraH-iSTikAdahane pANDuralavaNaM sUkaraviSThAmanuSyaviSThAntaH saMbhavati, sa cullikAlavaNAbhidhaH 'navasAgara' iti jJeyaH; rasendrajAraNadrAvaNamukhakaraNazaGkhadrAvAdAvupayujyate / biDAkhyalavaNamapi tathAvidhaM bhavati / atha varATikA-pItavarNA granthilA pRSThe unnatA sArdhaniSkabhArA zreSThA, tadanyA nyUnA, carAcarasaMjJikA jJeyAH zodhanaM take kAJjike nimburase ca; rasendrajAraNe upayujyate biDeSu, pariNAmAdizUlanI c| varATikAH zvetapItabhAso'lpAH, tadanye tu varATAste ca guravo hInAzca / adhAgnijAraH--samudratIre'gninakrasya jarAyuH zuSka agnijAraH; sa biDAdau jAraNe copayujyate, tasya zuddhirnAstIti jJeyamAparvate pASANajo'lpIyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 rasapaddhatiH / hiGgulatulyo bhavati tagirisindUraM, rasabandhAdau hitaM dhAtuvAde netrarogaghnaM ca / atha hiGgulaH - hiGgulo dvividhaH - zukatuNDo haMsapAdazca / tatra prathamo'lpaguNaH, tasya nAma 'varmA' iti dvitIyastu zvetarekhaH pravAlatulyaH sarvadoSaghno dIpanAdiguNazca; etasmAnniSkAsito rasaH SaDguNajIrNagandhakatulyaguNaH / ArdrakalakucadrAvAbhyAM bhAvitaH zoSitazca zuddho bhavati / pAtanAyantreNa pAtitazca sUtasaMkAzaM sattvaM muJcati / ayaM meSIkSIreNa bhAvito'mlavarNaizca bahuzo bhAvito hInavarNasvarNalepitaH kuGkumaprabhasvarNa sUryapAna karoti / atha mRddArazRGgam - tacca dvividhaM - sadalaM nirdalaM ca; atra sadalaM pItavarNaM, nirdalaM karburaM, arbudagireH pArzve gurjaramaNDale vartate / tataH sIsarUpaM sattvaM bhavati, puruSa rogaghnaM kezarajanaM rasabandhakaM ca / kiMcAmI "sAdhAraNarasAH sarve mAtuluGgAkAmbunA / trivAraM bhAvitAH zuSkA bhaveyurdoSavarjitAH // yAni kAni ca sattvAni tAni zudhyantyazeSataH / dhmAtAni zuddhivargeNa milanti ca parasparam"-iti / "rAjAvarto'pyuparasaH sarakto nIlimAzritaH" iti / guruH zreSTho'nyazca hInaH: gandhakamAtuluGgAmlarasenAIkarasena ca zudhyati, puTito triyate ca; atha sattvaM manaHzilAghRtena mizrIkRtyAyase pAtre pAcayitvA pazcAnmahiSIkSIreNa saubhAgyapaJcakena caikIkRtya piNDaM kRtvA khadirAGgArairdhyAtaM sattvaM muJcati / anenaiva krameNa gairikasyApi niSkAsanIyam / ata evoktam, "sUryAvartakakadalIvandhyAH kozAtakIca suradAlI / zigruzca vajrakando nIrakaNA kAkamAcI ca || AsAmekarasena lavaNakSArAmlabhAvitAH kramazaH / zudhyanti rasorasA ghyAlA muJcanti sattvAni " - iti / rasaratnAkare tu sattvaprakAraH - " mustAkAthena saptAhaM kuryAddhAnyAbhrakaM zrutam / zizrusUraNarambhAnAM kandasyaikasya vA dravaiH // pippalImUlajambIradravairvA'tha priplutm| itthaMglutasyAbhrakasya pAdAMzaM TaGkaNaM kSipet // dinaikaM mardayetkhatve yuktamamlena kenacit"ityazodhanam / "guJjorNAguggulurlAkSArAjI sarjarasaM guDam / kSudramInayavakSArakAcapiNyAkasUraNam // bhUlatAtriphalA vahnikSIrakandaM punarnavAm / dhattUralAGgalIpAThAraktagandhakasikthakam || gokSuraM paJcalavaNaM sarpa ca dvimukhaM madhu / SaDvindukSudrazambUkamasthIni zazakasya ca // pArAvatamalaM tryUSamindragopaM saziyukam / godhUmaM sarSapaM tulyaM chAgIdugdhena mardayet // etavyastaM samastaM vA yAmamAtreNa piNDitam / asya piNDasya bhAgaikaM dvibhAgaM zodhitAmrakam / paJcamAhiSabhAgaikaM sarvamekatra kArayet // karSAMzA vaTikAH kAryAH kiMcicchAyAvizoSitAH / khadirAGgArasaMyukte koSTIyantre kSipan kSipan // vaTikAH paJca paJcaiva vaGkanAlena saMdhamet / samAptau kimAdAya sphoTayetsvAGgazItalam || vartulaM sattvamAdAya zeSaM ki vicUrNayet / cUrNAdarthaM pUrvapiNDaM tadvanmAhiSapaJcakam // ekIkRtya dhametsarvaM tadvatsattvaM samAharet / ityevaM ca punaH kuryAtridhA sattvaM vimuJcati // anena kramayogena kAntasasyakamA 1 - ' vaikrAntaM ca samAkSikam' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH H / 43 kSikAH / kaThinoparasAzcAnye zuddhA bhUnAgamRttikA || muJcanti sattvasaMghAtaM grAhayettatpRthakpRthak / abhrasattvaM samAvartya samAMzaM kAcaTaGkaNam // dattvA dattvA trivAraM tadvajramUSAgataM dhamet / amlavargaH nuhIpatraM cicAbIjaM savalkalam // kalkayettatra tatsattvaM saptavAraM niSecayet | candrazubhraM bhavettaddhi hitaM sUtasya jAraNe // dhAnyAbhraM dazabhAgaM syAcchuddhaM nAgaM tribhAgikam / TaGkaNaM mAkSikaM sUtaM bhAgekaM ca suzodhitam // UrNAsvajiyavakSAraM bhAgaM bhAgaM vimizrayet // marya mUtrAmlavargAbhyAM yathAprAptaM dinAvadhi / ajApaJcAGgasaMyuktaM pUrvavatsattvapAtanam // kRtvA''vopamRduM sAkSAdyojayennirmalaM budhaH / azvagomahiSINAM ca khurazRGgaM samAharet // taccUrNAvApamAtreNa atyantaM mRdutAM vrajet" - ityabhraka sattvam / "paJcamUtrAmlavarNaizca dvisaptAhaM vibhAvayet / mAkSikaM tIvradharmeNa dinamamlaizca mardayet // mitrapatraka saMyuktaM vaTIM kRtvA dhameddRDham / vyomavadvanAlena sattvaM zulbanibhaM dravet // vimalAnAM ca zuddhAnAM zasyakasyApyayaM vidhiH "iti maakssikaadisttvm| " gomAMsairmAtuluGgAmlairdinaM bhAvyA manaHzilA / tAM raktapItapuSpANAM rasaiH pittaizca bhAvayet // dinAnte mardayedyAmaM mitra paJcakasaMyutAm / gulikAM kAcakupyantaH kSittvA tAM kAcakUpikAm // sarvato'GgulamAnena vastramRttikayAdihet / zuSkAM tAM vAlukAyantre zanairmRdvagninA pacet // zuSke drAve nirudhyAtha smyngmlvnnairmukhm| caNDAgninA pacettAvadyAvadvAdazayAmakam // svAGgazItaM samuddhRtya bhittvA kUpIM samAharet / UrdhvalanaM zilAsattvaM bAlArka kiraNopamam " - iti zilAsattvam / "bhAgAH SoDza tAlasya triMzatpAradaTaGkaNAt / zvetAbhravaGgayozrUrNaM pratibhAgaM vimizrayet // sarvaM ssrugarkapayasA mardayeddivasadvayam / zilAvadrAhayetsattvaM tAlakAtsphaTikopamam // tAlakasyASTamAMzena deyaM sRtaM ca TaGkaNam / kUSmANDasya rasaiH sruhyAH kSIrairmarthaM dinadvayam // taGgola chidramUSAyAM grAhyaM sattvaM ca pUrvavat -" iti tAlakasattvam / "tutthasya TaGkarNaM pAdaM mardayenmadhusarpiSA / tulyena mizritaM dhyAtaM koSTIyantre dRDhAgninA // dhmApitaM dravate sattvaM kIratuNDasamaprabham - " iti tutthasattvam / "sauvIraM tIkSNacUrNa ca mUSAyAmandhayetsamam / haTAdumAte bhavetsattvaM varanAgaM taducyate - " iti varanAgam / "kSArAmla snehapittazca kramAdbhAvyaM dinaM dinam // puSpANAM raktayItAnAM rasairbhAvyaM dinadvayam // rasakaM cUrNayetpazcAdUrNAlAkSAbhayAnizAH / TaGkaNaM gRhaghUmaM ca bhUnAgaM saptamaM bhavet // ebhiH samaM tu taccUrNamajAkSIreNa mardayet / yAmametena kalkena lepyA vArtAkamUSikA // zuSkA koSThyAM dRDhAGgArairmAtA sattvaM vimuJcati-" iti rasakasattvam / "vaikrAntAnAM palaikaM ca karSaikaM TaGkaNasya ca / ravikSIrairdinaM bhAvyaM marcaM zigrudravairdinam // gujApiNyAkavahnInAM pratikarSaM niyojayet / etena guTikAM kRtvA koSTIyantre dhameddRDham // zaGkhakundendesaMkAzaM sattvaM vaikrAntajaM bhavet-" iti vaikrAntasattvam / "sitA'sitAM ca saurASTrIM gopitairbhAvayettu tAm / zata 1 'mRdu zubhraM' iti pA0 / 2 'ssdAya mRdu' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 rspddhtiH| vAraM prayatnena mitrapaJcakasaMyutAm // dhmAnAdvimuJcate sattvaM kAmakaM koSThayantrake-" iti saurASTrIsattvam / "sasyakaM cUrNitaM bhAvyaM dinaM zazakazoNitaiH / strImUtrairvA yAmamekaM tatpAdAMzAM nizAM kSipet // marya karajatailena yAmaikaM golakaM ca tam / andhamUSAgataM mAtaM ghaTikAdha dRDhAgninA // indragopakasaMkAzaM sattvaM muJcati zobhanam-" iti sasyakasattvam / etatspaSTavAnna vyAkhyAtam / mitrapaJcakaM tu-"guDagugguluguJjAjyasAragheSTaNAnvitaiH / durdAvAkhilalohArdrAvaNAya gaNo mataH" iti / dvatiprakArastu asaMbaddho'pi likhyate pUrvAcAryairuktatvAt-"amlavarge'bhrapatrANi kSipeddharme dinatrayam / tathA'nyAnyabhrapatrANi bhAvayetkSIrakandajaiH / kSArairyAvadbhavetkalkastaM kalkaM pUrvapatrakaiH // lipvA liptvA kSipeddharme kAMsyapAtre vizoSayet / saptAhAnAtra saMdeho rasarUpA drutirbhavet" iti / anyaJca-"kapitindubAlaphalaiH samaM dhAnyAbhrakaM dRDham / mardayeddinamekaM tu kAcakUpyAM nivezayet // narakezairmukhaM ruddhA kUpikA lepayenmRdA / puTe pAtAlayantreNa dinAnse dutimApnuyAt-" iti / spaSTam / "ketakIkharasaM grAhya saindhavaM kharNayUthikA / indragopakasaMyuktaM sarvaM bhANDe vinikSipet // saptAhaM svedayettasmin vaikrAntaM dravatAM vrajet / lohATake tathA vajre vApanAtsvedanAdrutiH // jAyate nAtra saMdeho yogasyAsya prabhAvataH / kurute yogarAjo'yaM ratnAnAM drutayaH zubhAH // kusumbhatailamadhye tu saMsthApyA drutayaH pRthak / tiSThanti cirakAlaM tu prApte kArye niyojayet"-ityAdayo bahavaH prakArA granthAntarato'nusaraNIyAH // 58 // anuvAsanAntAnsaMskArAnpratipAdya vedhopayuktAn saMskArAnAha--tatra prathama jAraNocyate / jAraNA dvividhA-samukhA, nirmukhA ca; tatra mukhakaraNArtha gandhakajAraNA prathamata ucyte| (atha jAraNAbhedalakSaNamucyate ) samukhatvaM dIpanAdisaMskAreNa bIjabhakSaNasAmarthya, nirmukhasamasaMjAtamukhatvam / jAraNAlakSaNaM tu prAk pratipAditam / nirmukhe gandhakajAraNayA mukhaM saMpAdya bIjAdijAraNasaMskArAH kAryA ityAha kUpyA bhAvitagandhakaM palamitaM zuddhaM rasaM SaTpalaM kapUraM laghu kolasaMmitamidaM dattvA mukhe mudraNam / liptvA mRdvasanairdinaM dhanatarairdIptAgninA pAcitaM jIrNe gandhakacandrake mukhamathoddhAvyaM kSaNaM pUrvavat // 59 // 1 "idAnI pAradasya urvaritAn saMskArAnabhidhatte / taduktam-"karmASTadazakenaiva kramAdvedhaH prakAzitaH / mukhaM ca mukhabandhazca rasabandhazca iiritH| gopitaM zambhunA siddhaiH sUcitaM naprakAzitam" iti bikAnerapustake pAThAntaram / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / dattvA sarvamidaM punarmRdu pacedevaM zataM jArayedvandhaM ceSTikayatrake laghupuTaiH siddhaM rasaM taM punaH // 45 TI0 - saptamRtkarpaTaiH samudrAM kUpikAM kRtvA, vAlukAyantre saMsthApya, praharacatuTayamagniM dadyAt / punaH punargandhakaM karpUraM ca dattvA pAkaM kuryAt / taccetkUpikAyantraM dRDhaM na syAttadA navInaM saMpAdayet / yadi rasasindUraH syAttadordhvapAtanena hiGgulavaniSkAsayedityeke / bhAvanAdiprakArastu - "gandhakaM sUkSmacUrNaM tu saptadhA bRhatIdravaiH / bhAvayeccAtha vRntAkarasenaiva tu saptadhA // palaikaM pAradaM zuddhaM kAcakUpyantare kSipet / kaSaikaM bhAvitaM gandhaM karpUraM mASamAtrakam // kSiptvA tatra mukhaM ruddhvA mRdA kUpIM ca lepayet / dIptAgninA dinaM pAcyA mukhamudghATayetpunaH // jIrNe gandhakakarpUraM dattvA tadvatpunaH punaH / evaM zataguNaM jIrNa gandhakaM jArayedrase " - iti / spaSTametat / prakArAntareNa jAraNamAha - iSTiketyAdi / iSTikAyantraM gaurIyantram / ata evokam," vidhAya vartulAM gartA malamatra nidhAya ca / vinidhAyeSTikAM tatra madhye gartavatIM zubhAm // gartasya paritaH kuryAtpAlikAmaGgulocchritAm / garte sUtaM vinikSipya gartAsye vasanaM kssipet|| nikSipegandhakaM tatra mallenAsyaM nirudhya ca / mallapAlikayormadhye mRdA samyavirudhya ca // vanotpalaiH puTaM deyaM kapotAkhyaM na cAdhikam / iSTikAyantrametatsyAdgandhakaM tena jArayet"-iti / laghupuTaM tu " yatpuTaM dIyate bhUmAvaSTasaMkhyAvanotpalaiH / baccA (ddha) sUtakabhasmArthaM kapotapuTamucyate " -- iti / taduktaM rasaratnAkare,-- " kAsIsaM caiva saurASTrI svarjikSA rAjamodakam / zizrutoyena saMyuktaM kRtvA bhAvyamanena vai // saptAhaM cUrNitaM gandhaM bhAvayettatpunaH punaH / iSTikAgartamadhye tu samyak zuddhaM rasaM kSipet // mukhaM khacchena vastreNa chAdayettasya pRSThataH / dazAMzaM gandhakaM dattvA zarAveNAvarodhayet // pRSThe laghupuTaM deyaM jIrNe gandhaM punaH kSipet / evaM zataguNaM jIrNa gandhakaM kArayecchanaiH " - iti / spaSTametat // 59 // - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ---- cAraNAprakAra mAha tIkSNasamudbhave suvimale khalve'tha sUtaM kSipetpAdAMzaM kanakaM vimardya zanakairdattvA''mlajambIrakam // 60 // pAtre jambhalavAriNA suvipule kAcodbhave pUrite sthApyaM sUryakharAtape paTutaraM ghasraM tato marditam || tasminneva punardadIta vimalaM saMcAraNAtsAmyatA TI0 - taptakhalvalakSaNaM pakvabIjalakSaNaM ca vakSyate; amlaM nimbuphalaM kSudraM panasaM 1 'yatre' pA0 / 2 'ca sunale' pA0 / www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| vA / mardanAnantaraM jambIrarasasaMyukta kAcacaSakapAtre uSNamadhye sthApayet / evaM dinatrayaM kuryAt / tena cAraNA bhavati / bIjaM tu catuHSaSTyaMzakrameNa pAdaparyantaM cAryam / taduktam ,-"taM rasaM taptakhalve tu kSipedvastreNa gAlitam / pAdAMzaM pakkabIjaM ca dattvA'mlaimardayeddinam // nikSipya cAraNAyantre jambIrarasasaMyute / tatpAtraM dhArayeddharme cArito jAyate rasaH" iti // 6 // cAraNAnantaraM jAraNamAhapazcAtkacchapayatrake sabiDakaM ghasraM pacetpUrvavat // 61 // jArya sAryamanekazaH punaridaM bIjaM supakaM rase pazcAdityAdi / sabiDakamiti biDaM tu-"trikSAraM paJcalavaNaM navasAraM kaTutrayam / indragopaM ghanaM zigraM sUraNaM vanasUraNam // bhAvayedamlavargeNa tridinaM hyAtape khre| anena marditaH sUto bhakSayatyaSTalohakam" iti / yadvA,-"dagdhaM zaGkha ravikSIrairbhAvitaM zatadhA''tape / tataH paJcapuTaiH pakvaM jAraNe biDamuttamam'-iti / yadvA--"TaGkaNaM zatadhA bhAvyaM dravaiH paalaashmuuljaiH| biDo vahnimukho nAma hito'yaM vahijAraNe"-iti / laukikAstu-trikSAragandhakalavaNasaurakSArakapurakAhIkAsIsazvetazilAjatugaurIpASANanavasAraviDalavaNAnAmathavA paJcalavaNakAlImanaHzilAmayUratutthAmlavargasnuhyarkadugdhamUtravargANAM kUpikAyantreNa dravaM niSkAsya tena saha mardayanti; athavA etaireva saha yathAsaMbhavaM mardayanti / evamanyAnyapi biDAni jhaiyAni / kacchapayantraM tu-"jalapUrNapAtramadhye dattvA ghaTasarparaM suvistIrNam / tadupari biDamadhyagataH sthApyaH sUtaH kRtaH koSThyAm // laghukaTorikayA kRtapaTamRtsaMdhilepayA''cchAdya / pUrNa taddhaTakharparamagAraiH khadirakokilabhavaiH // svedanato mardanataH kacchapayantrasthito raso jarati / agnibalenaiva tato garbhe dravanti sarvasattvAni" iti / puTaM cAtredameva deyam / taduktaM rasaratnAkare,-"sabiDaM kacchape yatre dinakaM taM puTe pacet / jAritaH syAtpunarbIjaM dattvA cArya ca pUrvavat // jArayecca punastadvadevaM kuryAtsamaM kamAt" iti / evaM jArito bhavati / tataH punastaptakhalve vastragAlitaM rasaM nikSipya mardanaM kuryAt / taptakhalvastu,"ajAzakRttuSAgniM ca khanayitvA bhuvi kSipet / tasyopari sthitaH khalvastaptakhalvo'midhIyate"-iti / khalvazcAtra lauhaH / mardanAnantaraM dharme sajambIrarasaM sthApayilA punaH kacchapayantre jAraNaM kuryAt / evaM jAraNAtrayaM cAraNAga dvatirUpaM saMskAradvayaM ca pratipAditam / jAraNalakSaNaM biDalakSaNaM ca prAguktam / sabiDe kacchape yantre samukhasUtasya bIjajAraNamanena krameNa kAryam / suvarNanAgayorAvartanaM kRtvA, mASamAtraM taptakhalve gharSayikhA, pazcAtpalamAtra zuddha pAradaM dattvA, mardayilA, siddhamUlIrasaM dattvA, kAjikairvA mardayilA, kharadharmamadhye taptakhalve catuHSaSTyaMzato Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 47 prAsaM dattvA, cAraNAyantre dharme dinaikaM mardayitvA, trikSArAdinuhIdugdhamUtraimalayitvA, vastre lepaM kRtvA, tanmadhye rasaM dattvA, bhUrjapatreNAveSTaya, siddhamUlyamlasaMyuktaM dolAyantre pacet , uSNena kAnikena prakSAlanaM, pazrAduSNe lohapAtre vastrapUtaM nikSipet , tato hastena yAvacchuSkaM tAvanmardayet , nirmalIkaraNArtha punIlanaM, evaMkRte yadA vastramadhye na galati tadA taptalohakhalve mardayet , punaH svedanaM dolAyantre; evaM jIrNa kuryAditi cAraNajAraNAkramaH / iSTikAcUrNaguDadagdhorNAgRhadhUmarAjikAsaindhavaM sarva rasaSoDazAMzaM dattvA, nimbUrasena mardayitvA, amlavargayute dolAyatre pacet , jIrNe jIrNe punaH punaH kuryAt ; evaM rAgagrAhI bhavati / tato dvAtriMzadaMzaM grAsaM dadyAt / punazcAraNaM jAraNaM mardanaM svedanaM ca kRtvA, tRtIyo grAsaH SoDazAMzena bhAgena; tatrApi pUrvavatkRtvA'STamAMzabhAgo deyaH / cAraNAdi pUrvavat / evaM grAsacatuSTayaM dattvA kacchapayantraNa jAraNAM kuryAditi / biDamUrvAdho'STamAMzena prakSipya tato'rdhAzo grAsaH, tatrApi pUrvavat / tataH samaH, tatrApi pUrvavat / evaM samaM samaM dattvA pUrvavajAraNAdi SaDguNaparyantaM kAryam / rAgagrahaNaM tu pUrvava kAryam / evaM dvandvayogena sattvasvarNAdilohabIjAnAM jAraNaM kartavyam / mAtrAyuktirapi pUrvavatkAryA / tataH pakvabIjena siddhabIjena vA sAraNAtrayaM kuryAt / punaH kacchapayantreNa taptakhalve mardanena jArayet / tato mukhabandhanaM zodhanaM rasabandhanaM krAmaNaM ca pUrvavat kuryAt / tArasyApTAnavatibhAgAH varNasyaiko bhAgo vedhakasyaiko bhAga iti prakArastu sarvatra jJeyaH / candrArkayormilitayorvedho rasaratnAkare-"tApyena mArayechulvaM tathA gandhena mAritam / tattAnaM vAhayenAge mUSAmadhye dhaman dhaman // zanaiH zataguNaM yAvattApyacUrNa kSipankSipan / taM nAgaM vAhayetsvarNe dvAtriMzadguNitaM kramAt / mvarNazepaM tu tadbIjaM samAMzaM jArayedrase / anenaiva tu bIjena sArayejjArayetpunaH // pUrvavatkamayogena bandhanAntaM ca kArayet / krAmaNena samAyuktaM sahasrAMzena yojayet // candrArka jAyate svarNa devAbharaNamuttamam" iti / pakvabIjaM tu,-"svarNa tAnaM samaM zuddhaM dAvitaM lepayetpunaH / sAmlena tApyakalkena dhametsvarNAvazoSitam // evaM dazaguNaM vAhyaM tAnaM vA tutthasatvakam / pakkabIjamiti khyAtaM svarNazeSaM samAharet" iti / evaM pakvabIjAnya nyApyanekavidhAni kAryANItyAdi granthAntarato jJeyam / taduktaM rasaratnAkare,-"varNa nAgaM samAvartya mASamAtraM tu gharSayet / taptakhatve tatastasmin palamekaM rasaM kSipet // siddhamUlIdravaM dattvA mardayetkAjikaidinam / gharme vA taptakhalve vA tato grAsaM tu dApayet // catuHSaSTyaMzakaM pUrva dvandvasattvaM subhAvitam / dattvA dharme dinaikaM ca cAraNAyantrake kSipet // sajambIre dinaM dharme dhAritazcarati dhruvam / trikSAraM paJcalavaNamamlavargaH snahIpayaH / / gomUtrairgAlayetsarva tena vastraM ghanaM dihet / tanmadhye dhAritaM sUtaM baddhavA bhUrjena veSTayet / siddhamUlyamlasaMyukta 1 sthApayitvA' pA0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 rasapaddhatiH / dolAyatre vyahaM pacet / uddhRtyoSNAranAlena kSAlayellohapAtrake // vastrapUtaM tataH kRtvA soSNe pAtre vimardayet / hastenaiva bhavecchuSkaM yAvattaM pAradaM punaH // caturguNena vastreNa gAlayanirmalo bhavet / ajIrNa cetpunarmadyamamlaM dattvA dinAvadhi // dolAyAM svedayettadvadbhavejINaM na saMzayaH / iSTikA guDadugdhorNAgRhadhUmaM ca rAjikA // saindhavena yutaM sarva SoDazAMzaM rasasya tu / dattvA tato'mlavargeNa dolAyace dinaM pacet // jIrNe jIrNe tvidaM kuryAdrAgagrAhI na saMzayaH / dvAtriMzAMzaM tato prAsaM dattvA cAya ca jArayet // pUrvavatsvedanAntaM ca kRtvA grAsaM tRtIyakam / SoDazAMzaM pradAtavyaM tajIrNe cASTamAMzakam // jArayetpUrvayogena evaM grAsacatuSTayam / tataH kacchapayantreNa jArayettannigadyate // UrdhvAdhazcASTamAMzena grAse grAse biDaM kSipet / catu zaM tato dyazaM grAso deyaH punaH samaH // jIrNe samaM samaM deyamevaM jArya tu SaDguNam / rAgANAM grahaNArtha ca dattvA grAse tu pUrvavat // ityevaM dvandvayogAnAM sattvAnAM ca vizeSataH / svarNAdisarvalohAnAM bIjAnAM jAraNaM hitam // kartavyaM vakSyate'pyatra mAtrA yuktizca pUrvavat / abhAve vyomasattvasya kAntapASANasattvakam // tIkSNapASANasattvaM ca dvandvitaM vyomasattvakam / jArayetpUrvayogena sarveSAM syAtphalaM samam / ityevaM SaDguNaM dvandvaM ytkiNcijaaryedrse| jAritaM siddhabIjena sAraNaM. tannigadyate // tApyasattvaM vyomasattvaM tAnaM hema samaM samam / Avartya dvandvaliptAyAM mUSAyAmAndhitaM punaH // samuddhRtya punardhAnyamUSAyAM prakaTaM tu tat / mAkSikaM dhautasattvaM ca stokaM stokaM vinikSipet // svarNazeSaM bhavedyAvattAbhyAM dvandvaM tu ttpunH| pUrvavacca dhamettAvadyAvatsvarNAvazeSitam // siddhabIjamidaM khyAtaM dADimIpuSpavadbhavet / anena siddhabIjena pUrvavatsAraNAtrayam / kRtvA'tha jArayettadvajIrNe bavA mukhaM tathA / bandhanaM zodhanaM caiva krAmaNaM caiva pUrvavat // candrArke drAvite yojyaM sahasrAMzena kAJcanam / jAyate divyarUpADhyaM satyaM bhairavabhASitam" iti // 61 ||saarnnaamaahtsaatsaaymsNshyN suvimalaM yatre vasAdhanvite // mUSAM tAlasamanvitAM dRDhatarAM kRtvA'tha tasyAM dRDhaM pakaM bIjamatho nyasedrasavare tailAktayatrasthite // 62 // TI0-tasmAditi / nAlamUSAyAM drAvitaM pakkaM bIjaM rasAnvite sAraNAyantre kSipet DhAlayecca, evaM sArito raso bhavati / tacca yantraM suvarNakArasya tailayuktaM suvarNalaguDIkaraNArtha yattadvatsthUlaM kArya tatra ca nAlamUSayA varNahatiyA, tena ekIbhUtaM bhavati / tailaM tu-"jyotiSmatIkarajAkhyaM kaTutumbIsamudbhavam / tailamekaM samAdAya maNDUkavasayA smm|| kUrmasUkarameSAhijalaukAmatsyajA'pi ca-" iti / eteSvekA vasA grAhyA / "raktavargaH pItavargaH kvAthyaH kSIraizvaturguNaiH / puSpANAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH 49 raktapItAnAmanekeSAM dravaM haret // etadvAvaM dvibhAgaM syAtpUrvavAthacatuSTayam / pAtayetkAkatuNDyutthaM mahArASTrIdravaM tathA / pratyekaM bhAgamekaikaM pUrvatailaM vasAyutam / yojyaM bhAgadvayaM tatra bhUlatAmalatAlakam // dvandvamelApayogaikaM tailAtSoDazakAMzakam / pratyekaM yojayettasmin sarvamekatra pAtayet // grAhyaM tailAvazeSaM tadvastrapUtaM surakSayet / vikhyAtaM sAraNAtailaM rasarAjasya sAraNe - " iti / uttamabhANDamadhye rasaM dattvA tailaM nikSipya, ekIkRtya, tanmadhye drutaM pakvabIjaM deyam / ekIbhUtamidaM susAritamataH khalve vimaryaM rasaijambIraprabhavairviDaiH samatulaiH kUrmAbhidhe jArayet / jIrNe bIjarasau vimardya salilairjambIraluGgotthitaidharme dhAryamatastu sAryamamalaM bIjaM tripAdaM punaH || 63 // sArya jAryamanena pUrvavidhinA siddhaM sudhIbhiH punar : / TI0 - sAraNAnantaramanyatkramamAha -- ekIbhUtamityAdi / biDaM kacchapayantraM tu prAguktam / pazcAnmardanaM taptakhalve kRlA, vastrapUtaM ca kRtvA, tasminneva sAraNAyantre dviguNena pakkabIjena pUrvavadekIkRtya, punaH sabiDe kacchapayantre jAraNaM kRtvA, punaH vastrapUtaM ca kRtvA, taptakhalve mardayitvA, vastrapUtaM sAraNAyantre prakSipya, drutaM triguNabIjaM prakSipya, pUrvavajjAraNaM kuryAt / evaM sAraNAyantre sarvatra jJeyam // 63 // - dhattUrodbhavatailasaMyutamidaM zuddhaM tu tAlaM samam / drAvairdivyagaNasya lohaghaTite tapte'tha khalve dinaM ma cAntivapavitaM dadyAtkarIMpaiH puTam // 64 // evaM triH paripAcitaM rasavaraM baddhA mukhaM tadbhavecchutvaM mAkSikadhautakaM zazirajastIkSNaM rasendraM samam / sarvaM jAlinikArasairdRDhataraM maryaM dinaM tatpunaH kSaudrAjyaistridinaM vimarditamidaM golIkRtaM zoSitam ||65 || vajrakrauJcigataM pidhAnavasanairAcchAditaM saptadhA zopyaM khAdirakokilaiH kharataraM tIvrAzinA saMdhamet / khoTaM TaGkaNakAcacUrNamaNuzo davA punaH saMdhamedvArAMstrIMstaruNArka kAntiramalo baddho rasendro bhavet // 66 // mukhabandhAkhyaM saMskArAntaramAha - dhattUretyAdi / divyauSadhayazca vajramUSA ca prAguktA / andhitamAcchAditaM mRttikayA, karISAgnistu bhUdharapuTameva, athavA rasa0 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 50 mRdupuTaM gaurvarapuTaM vA / pAkastu dinaparyantam / divyauSadhidrAvaiH punarmardayitvA mukhabandho bhavati / pAcanaM mardanaM ca vArasaptakaM jJeyam / tasyaiva khoTakakaraNamAhatadbhavedityAdi / mAkSikasattvaM dhautamAkSikamityucyate; athavA mAkSikaM mardayitvA jalaM dattvA yatsuvarNavarNaM prAnte urvaritaM bhavati tajjJeyaM; athavA bhUnAgasattvaM dhautazabdenocyate / eteSAM zlakSNacUrNa samAMzaM pItadevadAlyA rasena mardayitvA, pazcAttanmadhye pUrva pAradaM dattvA dinAvadhi mardayet / sUkSmacUrNaM tridivasaM madhusarpibhrbhyAM mardayitvA golakIkRtaM vajramUSAgataM saptamRtkarpaTai ruGkhA, saMzoSya, pazcAtkhadirAGgArAn dattvA, koSThayAM tatrAgninA dhamet, sa khoTabaddho bhavati / taduktam - "sAritaM sAra - NAyantre kSipettailavasAnvite / drAvitaM nAlamUSAyAM pakvabIjaM rasAnvitam // tayantre DhAlayedeva sArito jAyate rasaH / sAritaM tu punarmarthaM pUrvavadvisaMyutam // jArayekacchape yantre jIrNe bIjaM tu sArayet / pUrvavatsAraNAyantre vIjena dviguNena ca // punastajjArayettadvattathaiva pratisArayet / triguNena ca bIjena pUrvavajjArayetpunaH " - iti sAraNAtrayam / "tadvasaM tAlakaM tulyaM tailaM dhattUrasaMbhavam // divyauSadhigaNadrAvaiH sarvaM madinA / vajramUSAndhitaM pazcAtkArISeNAgninA pacet // ityevaM ca punaH kuryAttato baddhamukho bhavet " - iti mukhabandhanam / "tasaM dhautamAkSIkaM tIkSNazulbarajaH zazI / samAMzaM devadAtyutthadravairmarya dinAvadhi // tridinaM madhusarpi marditaM golakIkRtam / vajramUSAgataM ruddhA zoSyaM tItrAgninA dhamet // khadirAGgArayogena khoTabaddho bhavedrasaH " - iti / tasya zodhanamAha - khoTamiti / kAco'tra zveto nIlo vA / anyaca spaSTam / rasabandhanAnantaraM sthApanaM vadanti // 64-66 // taM sikthena suveSTitaM kanakaje sAmudrake sthApitaM tAraM krAmaNasaMyutaM zatamitaM svarNaM bhavedvalaH // 67 // aSTAvatibhAgaM syAdraupyamekaM ca hATakam / rat bhAgo vedhakaH syAdityevaM vedhanakramaH // 68 // vedhanamAha - tamityAdi / taM rasam / sikthakaM madhUcchiSTaM 'meNa' iti tasya pUjanaM sarvadA kAryam / tasya vedhaprakAramAha - zatamitamiti / kAmaNayogazca - " saurASTrI bhAvayeddharme gavAM pittaistridhA punaH / tatsattvaM vyomavadrAhyaM kAmakaM yojayedrase // indragopaM viSaM kAcaM nararaktaM suhIpayaH / rasakaM daradaM tailaM sarvamekatra mardayet // kAmakaM kSepalepAbhyAM vedhakAle prayojayet" iti dazavidhaM kAmakam / vevazcAtra kSepasaMjJakaH / vedhayojanaprakAramAha -- aSTAnavatIti / suvarNakaraNe raupyamaSTAnavatibhAgabheko bhAgaH suvarNasya vedhakadravyasya eko bhAgaH, evaM raupyAdau / taduktam - "taM khoTaM TaGkaNaiH kAcairvedhayedvai dhaman dhaman / tejaHpuJja raso baddho bAlArkasadRzo bhavet " - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| iti rasabandhanam / "taM rasaM sikthakenaiva veSTayitvA'tha pUjayet / zatAMzena drute tAre kAmaNenaiva saMyutam // tattAraM jAyate svarNa jAmbUnadasamaprabham / aSTAnavatibhAgaM syAdraupyamekaM ca hATakam // eko bhAgo vedhakaH syAt"-iti gandhakajAraNAkrameNa vedhaH / rajanaprakArastu,-"kharparasthe drute nAge brahmabIjadalAni tu / kSiptvA'gniM jvAlayeccaNDaM brahmadaNDena cAlayet // caturyAmAttu tadbhasma jAtaM pAtrAtsamuddharet / tadbhasma gandhakaM tulyaM yAmamamlena peSayet // rudghA gajapuTe pazcAtpAdAMzaM gandhakaM punaH / dattvA'mlaimaditaM pazcAdevaM vArAMzcaturdaza // raktavarNa bhavedbhasma tadbhAga kharparaM kSipet / bhAgatrayaM zilAcUrNa pRthakpAtre vinikSipet / paJcAGgaM vAsakAcarNa vakcUrNa cArjunasya ca // zAkakiMzukakoraNTazigrUNAM puSpamAharet / nAginI nAgakanyA ca kumArI cAhimArakaH // sarveSAM pratibhAgaikaM zilAmadhye vinikSipet / tebhyazcatuguNaimUtraiichAgajaiH kvAthamAharet // pUrvoktaM bhasma nAgasya kharparasya ca saMkSipet / cAlayanpAcayecculayAM yAvatsaptadinAvadhi // anena mRtanAgena vApo deyo drutasya ca / pakvabIjasya bhAgAMstrIn raJjitaM jAyate zubham" iti / raJjanaM, sarvatra pakvabIje kAryam / "trikSAraM paJcalavaNaM kAsI kAsIsagandhakam / mAkSikaM kAji kairyuktaM tAmrapAtre dinatrayam // sthitaM garbheSu tasmistu drutaM nAgaM vinikSipet / tArakarmaNi vaGgaM vA zatavAraM niSecayet // tadvaM tAmrapAtrasthamabhiSekaM vidurbudhAH // anena cAraNAvastu zatavAraM vibhAvayet / dvandvitaM vyomasattvaM ca bIjAni vividhAni ca // dvandvitaM vajrabIjaM ca bhAvitaM cArayedrase"-ityabhipekaH sarvatra kAryaH // 67 // 68 // prakArAntaramAhazuddhaM saMskRtibhistathA suvimalaM gandhaM rasaM bhAvitaM pAtre lohatulAmaye vinihitaM dhUmaM pibatyalpazaH / evaM SoDazabhAgagandhajanitaM dhUmaM hi cArya muhuH pazcAgandhakavAsito rasavaro nAmnA tu kAmAbhidhaH / / 69 // vyomAdiprabhavaM tu sattvamamalaM sAdhyaM tatazcArayesArya jAryamanekazo muMkhabhavaM bandhaM ca saMkrAmaNam / candrArke nihitaM sahasrazatazo vedhena jAmbUnadaM kuryAdAnavidhau niyojya sakalaM bhoge ca rAjocite // 7 // yadvA niSkazataM zatAMzavimale gandhaM rasaM kanyakAdrAvairmadhamathordhvapAtavidhinA cordhvaM nayetpAradam / 1 "yatre" paa0| 2 'mukhavadhaM pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 rspddhtiH| taM saMgRhya punarnayetsuvimale yatre'tha bhUsaMjJake pAkaM kumbhipuTaistrisaptadivasaM gauryAkhyayantre kSipet // 71 // ekadvitricatuHkrameNa zatazo jArya tu lakSAvadhi cArya jAryamanekabIjaghaTitaM svarNa zatAdikramaiH / baddhA''yaM rasakhoTazodhanamatho bandhaM ca vedhaM kramAtAre kAmaNasaMyutaM zataguNe yujhyaudrasaM pUrvavat // 2 // pUrvairbhAvitagandhakaM rasavare jArya tu SaDbhAgato yatreNAtha tulAbhidhena ca tataH kozAtakI lAgalI / khalve tadravato dinAvadhi punaH pAdAMzakaM bIjakaM cArya jAryamanekaza viDayutaM karmAbhidhe taM rasam / / 73 // triIjena musAritaM tvatha mukhaM baddhA tu khoTaM care. uchodhyaM TaGkaNakAcato'rkasadRzo baddho bhavetpAradaH / taM saMkrAmaNayogataH zataguNe tAre tu vedhaH kramAdevaM gandhakayogato bahuvidhaM kuryAtsudhIH kAJcanam // 74 // TI-zuddhamityAdi / vAsanAmukhito bhavedityantena jAraNA coktA / tatra ca vyomasattvAdijAraNaM mukhavandhAntaM ca sarva kuryAt / dvandvasattvamAvaLa, tadrajo mUSAyAmavacUrNya, abhiSekeNa zatavAraM bhAvayitvA, catuHSaSTyaMzAdiyogena cArayet / anena kAmarUpo bandha uktaH / yadvA niSkazatamiti / UrdhvapAtanavidhinA pAradaM nikAsya, bhUdharayantre pAkaM kRtvA, gaurIyantre punaH pAkaM kuryAt / evaM yathAzakti gandhakajAraNaM kuryAt / tasya phalaM krameNAha-zataguNe yojyamityAdi / pUrvavadeva bhAvito gandhakaH kaaryH| tolakasya SaTtolakaM yojyaH / "tulAyantraM tulAkAraM mUSAyantraM taducyate / lohamUSAdvayaM kRlA dvAdazAGgulamAnataH // ISacchidrAnvitAmekAM tatra gandhakasaMyutAm / mUSAyAM rasayuktAyAmanyasyAM tAM pravezayet // toyaM syAtsUtakasyAdho gandhAdho vahnidIpanam"--iti tulaayntrm| kozAtakI 'kaDU doDakI' iti loke, lAgalI kaLalAvI, anayodravaH / pakvabIjaM biDaM ca prAguktam / cAraNaM jAraNaM ca pUrvavajjJeyam / anyatspaSTam / iti gandhakajAraNakrameNa sarvo'rthaH pratipAditaH / taduktaM rasaratnAkare-"pUrvabaddhasya sUtasya pUrva saMskRtagandhakam / 1 evaM' paa0| 2 'puTita' pA0 / 3 'rase' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 53 jArayet SaDguNaM gandhaM tulAyantreNa pUrvavat // tiktakozAtakIdrAvaM lAgalIdrAvasaMyutam / dApayetpUrvavatsUtaM khalve madya dinAvadhi // pAdAMzaM pakvabIjaM ca cArayitvA'tha jArayet / mukhaM vaDA rasaM vaddhavA krAmaNena samanvitam // tAre vedhaM zatAMzena dApayetkAJcanaM bhavet / tasyApTAnavatibhAgAH svarNasyApi ca bhAgakam // bhAgaikaM vedhakasyeti sarvatra vihitaH kramaH / atha zuddhasya sUtasya jArayetpUrvabhAvitam / gandhakaM tu tulAyantre pazcAtsarvaM palaM palam / mUSA nAlAnvitA UlavakA syAdvAdazAGgulA // dRDhA lohamayI kAryA vanayA sadRzI parA / ekasyAM nikSipetsUtamanyasyAM gandhaka samam // ekasyA mukhamadhye tu hyaparasyA mukhaM kSipet / liptvA mRlavaNaiH sArdha gandhakovaM puTaM laghu // rasasyAdho jalaM sthApyaM dhUmaM gandhaM pibatyalam / jIrNe gandhe samudghATya tulyagandhaM ca dApayet // ityevaM SoDazaguNaM gandhaM jArya punaH punaH / jAyate sUtarAjo'yaM vAsanAmukhito bhavet" iti mukhakaraNam / "vyomasattvaM tApyasattvaM zulvaM zuddhaM samaM samam / Avarlsa dvandvaliptAyAM mUSAyAmatha cUrNayet // bhAvayedabhiSekeNa pUrvavacchatavArakam / pUrvavacArayedetadvAsanAmukhite rase // tAvajjArya prayatnena yAvadbhavati SaDguNam / tatsUte sAritaM jArya siddhabIjaM tu pUrvavat // mukhabandhaM bandhanaM ca kRtvA vedhaM pradApayet / krAmaNena samAyuktaM candrArka kAJcanaM bhavet // sahasrAMzena tatsatyaM raso'yaM kAmarUpakaH--"iti / athavA-"zataniSkaM zuddhasUtaM dazaniSkaM tu gandhakam / zlakSNaM kanyAdravairmadya pAcanAyantrake pacet // UrdhvalanaM samAdAya gandhakaM zataniSkakam / dattvA marca punastadvadyatre pAcyaM tu bhUdhare / evaM punaH punaH kuryAdekaviMzativArakam / gaurIyantre tu tataM sUtaM kSiptvA deyaM tu gandhakam // bhAvitaM pUrvayogena viMzatyaMzena cUrNitam / ruddhavA laghupuTe pAcyaM jIrNe gandhaM pradApayet // evaM punaH punarjAyaM yathAzakti krameNa vai / jIrNe zataguNe gandhe zatavedhI bhavedrasaH // sahasraguNite jIrNe sahasrAMzena vedhayet / sArayetpakkabIjena pUrvavajArayetkramAt // mukhaM baddhA rasaM baddhvA tato vedhaM pradApayet / jAyate kanakaM divyaM devAbharaNamuttamam" iti // 69-74 // hiDalotthitasUtasya saMskAreNa kramavedhamAhahiGgalotthamatho rasendramamalaM saMskheditaM saptadhA bhUnAgaiH saha marditaM dRDhataraM khalve tu tapte tataH / pAtyaM cordhvavilanamAhRtarasaM pAdAMzato dvandvitaM vyomnaH sattvamatastu mAkSikabhavaM pAdAMzato jArayet // 75 // 1 daza0 paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 rspddhtiH| sarveSAM khalu sattvakaM mRdutaraM taptaM dinaikaM punagarbhadrAvakasaMyutaM vimRditaM jAtadravaM pUrvavat / mUSAyAM suvipAcitaM punaridaM sattve sujIrNe punadeyaM pAcyamanekazo drutataraM drAvaM supakkaM vasu // 76 // mAtrApAkaviDaprayogamakhilaM pUrvakrameNaiva ta. cArya jAryamanekazaH punaridaM sAyaM ca jArya kramAt / evaM krAmaNazodhanaM ca bahuzaH kRtvA'tha tAre lavaM dattvA svarNacayaM sahasraguNitaM kuryAdyatheSTaM bhiSak // 77 // yadvA bhUphaNisattvatailamamalaM bhUnAgacUrNairyutaM / mUSAM vajramRdA vidhAya tadadho nikSipya sUtasya hi / dattvA cordhvamadho nirudhya sakalAM kAcena TaGkena vA pAcyA bhUdharayatragA tuSakarIpAnau tu patraM punaH / / 78 // evaM mAsayugaM krameNa racito baddhazca rakSaHsamo vahnau tiSThati lohasattvamamalaM bhuGkte davAgniryathA / kuryAtpUrvavadeva jAraNavidhi bandhaM ca saMkrAmaNaM vedhaM pUrvavadeva koTiguNitaM candrArkayoH kAJcanam // 79 // TI0-dvandvaprakArAstu prAguktAH / mahArasAdisattvaprakArAH pUrva nirUpitAH / anyatspaSTam / garbhadrAvakayogastu vakSyate / bhUnAgasattvatailaprakArastu rasaratnAkarokto vakSyate / mUSAyAM rasasyordhvAdhaH cUrNa dattvA kAcena mukhamudrAM kRtvA bhUdhare pacet / anyapUrvavadeva kArya mityAha--kuryAditi // 75-79 // evaM gandhakayogato'pi sumukhaM kRtvA tA~ vA'bhrakaM gaurIyatravidhAnato'pi sumukhaM pazcAttu dhAnyAbhrakam / sattvaM bIjamanekayatravidhinA somAnale vA punazcakre nAbhisamudbhave tvanudinaM kurvIta yetnaM punaH // 8 // punargandhakayogena mukhakaraNamAha-evamiti / gandhakaprayogeNa samukhatvaM kAryam / tathA gaurIyantravidhAnato dhAnyAbhrakaM cArayitvA sumukhaH kAryaH / pazcAddhAnyAbhrakAdi 1 'tu vimRtaM' iti paa0| 2 jIrNe' iti pA0 / 3 'vajramukhAM' iti paa0| 4 'yathA' cAbhraka' iti paa0| 5 'yatraM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| cAraNajAraNAdi sarvaM jJeyam / athavA somanAlenAbhrakajAraNaM, cakrayantreNa nAbhiyantreNa vA'bhrakAdijAraNaM; ityAdi yathAzAstramUhyam / taduktam-'Urddha vahniradhazcApo madhye tu rasasaMgrahaH / somanAlamiti proktaM jArayedganAdikam' iti / taduktaM rasaratnAkare"hiGgulotthaM tu yatsUtaM bhUnAgairmardayetryaham / taptakhalve tataH pAlyamUrdhva lagnaM samAharet // pAdAMzaM jArayettasya dvandvitaM vyomasattvakam / tato mAkSikasattvaM tu pAdAMzaM tatra jArayet // pUrvavadviDayogena, mAtrA pAkazca pUrvavat / mahArasaizcoparasairyatsattvaM pAtitaM purA // tatsarvaM ca pRthakpAdaM sUte dattvA vimardayet / taptakhalve dinaikaM tu garbhadrAvakasaMyutam // dravatyeva tato jArya mUSAyantre ca pUrvavat / jINe jIrNe punardeyaM pratisattvaM krameNa vai // tatastasyaiva pAdAMzaM garbhadrAvaNabIjakam / pUrvavadrAvitaM jArya krameNAnena SaDguNam // sAraNAdi krAmaNAntaM tAravedhaM pradApayet / sahasrAMzena tatsvarNa jAmbUnadasamaprabham"---iti / garbhadrAvakayogamAha,-"saindhavena samaM tApyaM dharma madya puTe pacet / punarmadya punaH pAcyaM yAvadvAdazavArakam // asya tulyaM mRtaM nAgaM sarvamamlena peSayet / anena svarNapatrANi liptAni pradhamedRDham // drutaM ca vApitaM tattu saptavAraM punaH punaH / etadbIjaM rasendrasya garbhe dravati mardanAt // zilA sauvarcalaM tApyaM gandhaM kAMkSI ca TaGkaNam / mardayeccakaNAmlena sarvametahinAvadhi ||rssyaitt SoDazAMzaM dattvA bIjaM ca dApayet / dIyate yatra yatraiva tatra dravati mardanAt // apAmArgapalAzotthabhasmakSAraM samAharet / TavaNaM ca yavakSAraM koMkSI caiva suvarcalam / sAmudraM saindhavaM rAjI mAkSikaM navasArakam // karpUraM kAJjikaM tulyaM snuhyakakSIramarditam / mUSAlepamanenaiva kRtvA kuryAdviDena tu / lepamaGgulamAnena mUSAyatramidaM bhavet / garbhadrAvitabIjAktaM sUtamatra vinikSipet // ruddhA khedaM dinaikaM tu karISAgnau grasatyalam"- iti / atha bhUnAgasattvatailAdi "sauvIraM kAntapASANaM tIkSNapASANacUrNakam / eteSAM tulyabhUnAgacUrNamekatra mardayet / abhravadvAhayetsattvaM tatratyairauSadhairdhamet // dinaM bhUnAgasaMtulyaM dharme sauvIramaJjanam / paJcamAhiSasaMmizraM kRtvA'tha vaTakIkRtam // tasmAtpAtAlayantreNa tailaM grAhyaM puTena vai / bhUlatAM tu gavAM mUtraiH kSAlayettAbhirAharet / tailaM pAtAlayantreNa tattailaM jAraNe hitam / bhUlatAM kAntapASANaM cUrNIkRtya samaM samam // tatsattvamabhravadrAhyaM tatratyairauSadhaiH saha / taptakhalve zuddhasUtaM jIvabhUnAgasaMyutam // tridinaM mardayedgADhaM tatsamastaM samaM samam / bhUnAgacUrNayuktAyAM mUSAyAM sanivezayet // tadUrdhva bhUlatAcUrNa dattvA ruddhA'tha mudrayet / gartAntargomayaM sAndraM kSiptvA mUSAM nivezayet // pAdamagnAM tu tAM garne karISatuSavahninA / puTe paceddinaikaM tu samuddhalyAtha dApayet // UrdhvAdho bhUlatAcUrNa dattvA tadvatpuTe pacet / mAsamAtramidaM kuryAdbhavedagnisaho rasaH // jAyate __1 'gandhakAsIsaTaGkaNam' iti pA0 / 2 'kAsIsaM ca' iti pA0 / 3 'zoSayet' iti paa0| 4 'dagnimukho' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 rspddhtiH| mUrtivaddhazca rAkSaso vaDavAmukhaH / prasate sarvalohAni sattvAni vividhAni ca // vajrAdisarvaratnAni drutAni ca mRtAni ca / guhyasUto hyayaM khyAto vakSyate tasya jAraNam // asyaiva SoDazAMzena dattvA bhUnAgasattvakam / tadvatkhalve dinaM marya tato siddhabiDAnvitam // bhUnAgatailaliptAyAM mUSAyAM sannivezayet / ruvA kheyaM karISAgnau jIrNe sattve tu pUrvavat // dattvA madya taptakhalve biDo deyo dazAMzataH / pUrvavailiptamUSAyAM jArayetsvedanena vai // evaM sattvaM samaM jArya pUrvavatkacchapena vA / garbhadrAvaNabIjaM vA pUrvavatSaDguNaM zanaiH // jArayedrAvitaM garbhe mUSAyantre tu pUrvavat / tatastu rastrakaM bIjaM jAryamasyaiva SaDguNam // tatastu pakkabIjena saptazRGkhakhilAkramAt / jAraNaM sAraNaM kuryAnmukhaM baddhA ca vedhayet // anena koTibhAgena candrAkai kAJcanaM bhavet / zAkavRkSasya patrANAM komalAnAM dravaM haret // dravaM ca brahmapuSpANAM viSNukAntAdravaM tthaa| iSTikAgarbhamadhye tu saMzuddhaM pAradaM kSipet // mukhaM khacchena vastreNa chAdayettasya pRsstttH| dazAMzaM pUrvagandhaM tu dattvA zrAveNa rodhayet / / pRSThe laghupuTo deyo jIrNe gandhaM punaH kSipet / tadvajjArya puTenaiva punardeyaM tu gandhakam // evaM jArya samaM gandhaM tato yantrAtsamuddharet / athavA gandhakaM tulyaM tulAyatre rasasya tu // jArayetpUrvayogena kAcakUpyantare'pi vA" iti / "atha vakSye rasendrasya vAsitasya mukhakramam / yena vyomAdi vaijrAntaM caratyAzvabhiSecitam // amlavetasajambIrabIjapUrakabhUkhagaiH / tridinaM mardayetsUtaM bhUnAgaizca dinatrayam // taptakhalve dRDhaM martha sUtasyetthaM mukhaM bhavet / vaMzanAle ghRtaM sUtaM bhANDe gomUtrapUrite / trisaptAhaM pacekhulyAM sUtasyetthaM mukhaM bhavet" iti / matAntaram-"madhye gartasamAyuktaM kArayedi. STikAdvayam / dhAnyAnaM gandhakaM zuddhaM pratyekaM dazaniSkakam / mAsaM jambIraja vairmarya tenaiva lepayet // gartadvayaM samAMzena hyadhogate suzodhitam / viMzaniSkaM kSipetsUtaM mUrdhni deyA'pareSTikA // lipvA mRlavaNaiH saMdhi dIpAgniM jvaalyeddhH| avicchinnaM divArAtrau yAvatsaptadinAvadhi // khAGgazItaM samuddhRtya rasaM kiTTavisarjitam / ityevaM tu tridhA kuryAdrasasyetthaM mukhaM bhavet" iti mukhkrnnm| yogAntaramAha-zIletyAdi / caNakAmlaM caNakakSAraH / bIjaM pakkabIjam / garbhadrAvaNabIjamya yogAntaramAha-apAmArgetyAdi / kAMkSikA saurASTrI, mUSA'tra garbhadrAvaNamUSA pUrvamuktA, anena prakAzitA vA / atha guhyasUtaM vaktuM bhUnAgatailAdikamAha-sauvIrakAntapASANamityAdi / abhrasattvaprakArastu puurvmuktH| dvitIyaM yogAntaramAha-dinaM bhUnAgamityAdi / pAtAlayantraM ca yantraprakaraNe draSTavyam / dvitIyaM tailaprakAramAha-bhUlatetyAdi / sattvaprakArAntaramAha-bhUlatA kAntapASANamityAdi / agnisahakaraNamAha-taptakhalve ityAdi / vaDavAmukha ityantena spaSTakhAtpUrvamuktavAca spaSTam / guhyamityetasya nAma 1 'taptakhalve' iti paa0| 2 'bhUgartAyAM' iti paa0| 3 pUrvavaccApi' iti paa| 4 'vyomAdikaM sattvaM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH 1:1 57 subuddhimirjJeyam / asyaiva bIjacAraNajAraNamAha - asyaiva SoDazAMzenetyAdi / saptazRGkhalikAcAraNajAraNasAraNAdibhedena tasya phalamAha --- jAraNaM sAraNaM kuryAditi / svarNanAgaM samAvayaityatra vyAkhyAnaM prakAzitaM ' spaSTatvAcca subuddhibhirjJeyam / zAka kSetyAdi kAcakupyantaM spaSTaM prakAzitaM ca / gandhakavAsitasyAbhrakajAraNArthaM mukhakaraNamAha--atha vakSye ityAdi mukhaM bhavedityantena / mukhArthaM siddhayogamAhavaMzanAle dhRtamityArabhya sUtasyetthaM mukhaM bhavedityantena / trisaptAha mekaviMzati dinaparyantamanavacchinnaM, rendhrANaM tu sikthakena jalamRttikayA vA / matAntareNa mukhakaraNamAha-madhye gartabhityArabhya mukhaM bhavedityantam // 80 // prakArAntaramAha sthalIya vidhAnatazca masRNAM gandhasya saMcAraNAM yatre garbhasamudbhave'tha sikatAhaMse tu kUpyAM punaH / yatre saikata saMbhave ca nalikAya hi mUSAbhidhe bhUdharasaMjJake tvatha punaH somAnale cakrake // 81 // yatre nAbhisusaMjJake jalasamudbhUte haDhe lohaje ste mUSikayA kRte suvimale vidyAdhare DAmare / sthAlIyatravare tu dhUpanavidhau dhUpAbhidhe pAlikA gandhakAraNAM suvimale kuryAdyathAyogyataH // 82 // TI0 - iti spaSTam / rasavAgbhaTTe tu gandhakajAraNArthaM yantrAntarANyuktAni, tAnyatra likhyante, " ra sonakavasAM bhANDe yatnato vastragAlitAm | dApayetpracuraM yatnAdAlAvya rasagandhakau // sthAlikAyAM pidhAyordhva sthAlImanyAM dRDhAM kuru / saMndhi vilepayeyanAnmRdA vastreNa caiva hi // sthAlyantare kapotAkhyaM puTaM karSAbhinA sadA / yantrasyAdhaH karISAgniM dadyAttItrAgnimeva vA // evaM dvitridinaM kuryAttato yatraM vimocayet / taptodake taptacuhayAM na kuryAcchItale kriyAm / na tatra kSIyate sUto na ca gacchati kutracit / anena ca krameNaiva kuryAdandhakajAraNam" - iti / atra rasonakavasA kandAntarvatyaGkuravizeSa iti kecit, athavA tatparityajya uparibhAgaH sarvairgRhyate / tasya zuSkatAkaraNArthaM yatnAdityuktam / rasagandhakayorbhAvanaM, cakrikAM kRtvA UrdhvAdhacUrNaM dattvA nirodhayet / tadupari UrdhvamukhAmekAM sthAlIM dadyAt / tatra saMghilepAnantaraM sthAlImadhye puDhaM dadyAt / anyacca spaSTam / sthAlIyantraM prakArAntaregAha -- "garbhayantraM pravakSyAmi piSTikAbhasmakArakam / caturaGguladIrghA tu tryaGgulo 1 'rasamudraNaM tu' iti pAThaH / 2 'guhye' iti pAThaH / 3 'bhadre' 'bhadrAM' iti ca pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 rspddhtiH| mitavistarAm / mRnmayIM sudRDhAM mUSAM vartulaM kArayenmukham / lohasya viMzatirbhAgA bhAga ekastu gugguloH // suzlakSNaM peSayitvA tu vAraMvAraM prayatnataH / mUSAlepaM dRDhaM kRtvA lavaNArdhamRdambubhiH // kaSaistuSAgninA bhUmau svedayenmRdu mAnavit / a. horAtraM trirAtraM vA rasendro bhasmatAM vrajet" iti // 81 // 82 // rasasindUraprakAramAhasUtaM paJcapalaM sapAdapalakaM gandhaM ca TaGkadvayaM cullIloNamatho vimarya sakalaM kAzyAstu karSa punaH / yadvA gandhasamaM tadardhamathavA yantre dRDhe zAkare kUpyAM gharacatuSTayaM rasavaraH sindUratulyo bhavet / / 83 // granthAntarasthAH prakArA atraiva likhyante,-"kharparaM sikatApUrNa kRtvA tasyopari nyaset / aparaM kharparaM tatra zanairmadagninA pacet // paJcakSAraistathA mUtrairlavaNaM ca biDaM tathA / haMsapAkaM samAkhyAtaM yantraM tadvArtikottamaiH' iti / "sarasAM gUDhavakrAM mRdvastrAGgulaghanAvRtAm / zoSitAM kAcakalasIM pUrayetriSu bhAgayoH // bhANDe vitastigambhIre vAlukAsu pratiSThite / bhANDaM tu pUrayettAbhiranyAbhiravaguNThayet // bhANDavaktraM maNikayA saMdhi limpenmRdA pacet / cuTTayAM tRNasya cAdAhAnmANikApRSThavartinaH // etaddhi vAlukAyatraM tadvattu lavaNAzrayam" iti / pUrvatra andhamUva graahyaa| tuSapuTa tu prAgabhihitam / bhUmAvityanena bhUdharayantrameva gRhyate / athavA,-"zarAvasaMpuTasthaM tu karIrairagnimAnavit / pacettu cuhRyAM yAmaM vA rasaM tatpuTayantrakam" iti / idaM puTayantrakaM tu tAmrAdisAdhane na tu rasabhasmAdau / vAlukAyantre kUpI mRttikayA dRDhA'gnisahA kAryA / uktaM ca,-"zvetAzmAnastuSA dagdhAH zikhitrAH zaNakharparau / ladiH kiTaM kRSNamRcca saMyojyAH kUpikAmRdi"-iti / athavA kaulAlI grAhyA / tuSamekaM bhAgaM zvetamRttikaikabhAgAM kRSNamRttikaikabhAgAM vastrakhaNDamekabhAgaM kuTTayitvA lepaH kAryaH / vastrakhaNDAni tu saMpradAyAtsaptaiva / evaM vAlukAyantrasyApi mRtkapaMTAdi, madhye chidraM ca kAryam / vAlukA paJcADhakapramANA deyA / evaM lavaNayantre parimANaM kartavyatA ca jJeyA / gandhakajAraNArtha palikAyantraM, tacca-"caSakaM vartulaM lauhaM vinatApordhvadaNDakam / etaddhi pAlikAyantraM balijAraNahetave"-iti / etacca dIpAgninA ghaTikAmAtreNa kRSNarasabhasmakaraNe / tatra lohapAne gandhaka drAvayitvA pArado deyaH, pazcAllohadaNDena ekIkRtya karaNIyam / taduktaM kaizcit ,"sUtaH paJcapalaH svadoSarahitastattulyabhAgo balidvau Takau navasAgarasya tuvarIkarSazca sNmrditH| kUpe kAcakRte sthitazca sikatAyantre tribhirvAsaraiH pakko vahnimirudbhavatyaruNabhAH sindUranAmA rasaH" iti / rasarAjalakSmyAM tu-"kUpI saptamRdaMzukaiH Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / parivRtA zuSkA'tra gandhezvarau tulyAMzau navasArapAdakalitau saMmartha yAmaM nyaset / sA yantre sikatAkhyake talabile pakkA'rkayAmaM himaM bhitvA kuGkumapijaraM rasavaraM bhasmAdadevaidyarAT // pAke ruddhaM mukhaM kUpyA navasAreNa jAyate / tataH zalAkayA ku. tkUipikAnAzazAntaye // anena vidhinA pAkA yAvanto'sya bhavanti hi / tAvanto hi guNotkarSA jAyante rasabhasmanaH" iti / kecittu-"bhAgo rasasya traya eva bhAgA gandhasya mASaH pavanAzanasya / saMmadya gADhaM sakalaM subhANDe tAM kajalI kAcakRte vidhyAt // saMrudhya mRtkarpaTakaighaMTI tAM mukhe sacUrNA khaTikAM ca dadyAt / kramAgninA trINi dinAni paktvA tAM vAlukAyatragatAM tataH syAt // bandhUkapuSpAruNamIzajasya bhasma prayojyaM sakalAmayeSu / nijAnupAnaimaraNaM jarAM ca hantyasya vallaH kramasevanena" iti / pUrvatra pAdAMzo navasAgara ityuktaM, iha tu saMpradAyAt gadyANatrayasya mASo navasAra iti gadyANamAtraM pAradaH, gadyANatrayaM gandhakaH, ekastu mASo navasAgara iti zlokArtha, iti na virodhaH / kecana pavanAzanazabdena sIsakaM vyAcakSate, tattu dhAtuvAdAdAvupayujyata iti jJeyam / ata eva vRddhAH bhAgazabdaH karSavAcI, ardhapalaM zuddharasaM, karSatritayaM vizuddhagandhasya, sIsakamASa miti vacanAt ; pAradagandhakaM samabhAgaM ardha vA gandhakaM caturthAzaM vA dattvA kajalI kurvanti / meghanAdapAdAstu gandhaka ekabhAgaH, raso'pyekabhAgaH, pAdabhAgastu haritAlaH, tathaiva manaHzilA, eteSAM kajalI kUpikAyAM prayacchanti, tanmadhye somalakSAraM tolake mASamAtraM prayacchanti, anyatpUrvavat / pAke tu prathamato gandhakaM khapare drAvayitvA, tanmadhye rasaM dattvA, lohadaNDena cAlayitvA, yAvattalakSayo bhavati tAvatpAkaH, pazcAtkhalve mardanaM kRtvA, kUpikAmadhye prayacchanti / kUpikAmukhe tu yadA gandhakakSayo bhavati tadA zalAkayA niSkAzya gharSaNe ArugyotpattI mudrA kAryeti vadanti / anye tu mudrAmadattvaiva rasabhasma saMpAdayanti, apare tu saMpradAyAtkUpikAmukhaM cakrikayA pidhAya kurvanti / ityAdiprakArAH saMpradAyAjJayAH // 83 // rasakarpUraprakArastukAsIsaM khaTikA ca sindhulavaNaM kSuNNaM tribhAgaM rasAnmarca zuSkamidaM dinaM mRdutaraM vidyAdhare vahninA / tAmeNolavilagnazaGkhadhavalaM saMgRhya kUpyAM nyasekAsIsaM lavaNaM ca tulyamabhito dadyAtpacetpUrvavat // 84 // yadvonmattakakAkamAcikarasaivyAghrIrasaiH pUrvavatpAcyaM DAmarayatrake lavaNayukkUpyAM ca tadvanyaset / 1 'tasyAM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| spaSTaM; taduktam ,-"sUtasphaTikasindhUtthakhaTikAH kramavardhitAH / tatadhuLyA caturyAmaM zubhraM karpUrasundaram" iti / atra DamarukAyantreNa pAkaH / tacca, "yatrasthAlyupari sthAlI nyujAM dattvA nirodhayet / yantraM DamarukAkhyaM tadrasabhasmakRte hitam" iti / anena karpUratulyaM bhasma uparibhANDalagnaM gRhItvA pazcAtkUpikAyAmetAnyauSadhAni punardattvA, caturyAmamagniM dattvA Urdhva khoTo bhavati / kecittu-"bhAgaikaM navasAraTakaNaphaNI kAsIsakaM tUvarI zvetA gairikasaindhavaM lavaNa sarvaiH samaM pAradam / AkAzasthitavallirAkSasalatAtoyaistribhirmadayetkUpyAM sthApya nirodhayecchubhadine yantre gataM pAcayet // Adau dedyAca mandaM tadanu dRDhataira vedasaMkhyAdinAnte pazcAcchItaM prakuryAt sphaTikamaNinibhaM jAyate sUtabhasma"-iti // 84 ||prkaaraantrmaahbhaagaaH SaT tu rasasya sindhulavaNAtsaptaiva saurASTritastadvandvaM ca suvarNagairikabhavA bhAgAstathA viMzatiH // 85 // ekIkRtya rasena marditamidaM yatre tu vidyaadhre| kAsIsaM sphaTikA suvarNagirijA mRdraJjikA mRttikA / valmIkaprabhA khaTI ca lavaNaM sindhoH samaM haNDikAyAmAsthApya tadUrdhvatazca vimalaM phenasya mUSAdvayam / / 86 // madhye'smaiitrasarAjakaM vinihitaM datvA tadUrdhva punamRtnAM tAM parito nirudhya vimalaM pAtraM mukhe mudritam / dadyAdvAsarasaptakaM dRDhataraM vahni tataH zItalaM grAhyaM sphATikasaMnibhaM rasavaraM dadyAdyathAyogataH // 87 // asya prakArAntaraM tu-rAjikArasonAbhyAM mUpAdvayaM kRtvA, rasaM nikSipya, pUrvavaddo. lAkhedaM kuryAt ; kAkamAcIcitrakatriphalArasamarditaM, tatpAdatastadadhai vA saindhavaM dattvA, nimbUrasena mardayiHvA, rAjikArasonaTakaNanavasAratutthaistuSAmbunA mardayitvA, vaTikAM kRtvA, hiGgunA lepayitvA, sthAlIsaMpuTe ruddhA, lavaNena pUrayitvA, tadupari sthAlI dattvA, mudrAM kRtvA, adho'gnimUrdhvasthAlyAM jalaM dattvA, praharatrayamagniM dadyAt ; UrdhvalagnaM rasaM gRhItvA,viSopaviSakaSAyeNa mardayitvA,trikaTukakSArarAjIlavaNapaJcakanavasAraTaNaM rasaSoDazAMzaM dattvA, mardayitvA, pazcAdgandhakajAraNaM kuryAt / kUpikAyantre iSTikAyantrevA 1 'malayaja' iti paa0| 2 'kuryAt' iti paa0| 3 'dRDhahA~' iti pA0 / 4 'samarAjikaM' iti paa0| 5 'pUrva dolAsvedaM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 61 kRtvA tasya rasasya bhAgA ityAdi rasakarpUraprakAro jJeyo rasakalpalatAyAmiti / kecittu "piSTaM pAMsupaTupragADhamamalaM vajyambunA'nekazaH sUtaM dhAtuyutaM khaTIkavalitaM taM saMpuTe rodhayet / antaHsthaM lavaNasya tasya ca tale prajvAlya vahiM haThAddhastraM grAhyamathendukundadhavalaM bhasmoparisthaM zanaiH // tadvaladvitayaM lavaGgasahitaM prAtaH prayuktaM bhajedUrdhvaM recayati dviyAmamasakRtpeyaM jalaM zItalam / etaddhanti ca vatsarAvaghi viSaM SANmAsikaM mAsikaM zailotthaM garalaM mRgendrajaTilodbhUtaM ca tAtkAlikam -" iti lavaNamedi sudhAnidhirasaH / "utkSiptamUlaM viSajaM vidadhyAddarbheSu sUtaM kanakAMzapiSTam / saMveSTayeskolabhavena ttattu mAMsena pazcAdvipacedviyAmam // dhattUravodbhavatailagarbhe saMvartitA cApi mukhasthiteyam / saMbhogakAle dRDhatAM karoti vIryasya dugdhaM bhajatAM narANAm"iti hiraNyagarbhaguTikA / atraivaM rasakarpUre bhAgakalpanA-rasabhAgAH SaT, saindhavaM saptabhAgaM, saurASTra caturdazabhAgA, gairikaM viMzatibhAgikaM etadekIkRtya DamaruyantreNa pacet / tadeva kUpyAM dattvA punaH pacet / rasaratnAkarastu - " rasAdviguNitaM gandhaM khatve kuryAcca kajjalIm / toyenottaravAruNyA bhAvayetsaptadhA bhiSak // nikSipya kajjalIM kUpyAM pUrvatoyena pUrayet / mukhe mudrAM prakurvIta bhUmau gartA ca kArayet // hastamAtrayamANena tatra kUpIM vinikSipet / sA gartA sikatApUrNA dyaGgulA kUpikopari // tataH kumbhipuTaM dadyAdekaviMzativArakam / jAyate tu tale bhasma hiDulAbhaM sunizvitam // dvivallaM ghRtakhaNDAbhyAM vIryastambhaM karoti ca " - iti / yadvA, "zuddhasUtaM samaM tutthaM ghanakkAthena saptadhA / bhAvayitvA rasaM kUpyAM mukhe mudrAM ca kArayet // vAlukAyantramadhye'gniM dinaikaM jvAlayedadhaH / rasakarpUravikhyAtaH khoTabaddho bhavedrasaH " - iti / "kSIreNottaravAruNyA tridinaM zuddhapAradam / mardayettu sadA khalve vajramUSAndhitaM puTet / karISAmnau divArAtraM pacetsamyagatandritaH / tamuddhRtya punarmaryaM tadvaduvA ca pAcayet // tadvanmaryaM punaH pAcyaM mriyate pANDuro rasaH " - iti / yadvA - "palaM sUtaM palaM gandhaM kRSNonmattadravairuyaham | marditaM vajramUSAyAM cakrIkRtvA pidhAya ca // dinAnte tatsamuddhRtya tadvanmarya ca pAcayet / evaM saptadinaM kuryAnmRto bhavati vai rasaH // rasaH pannagavarNastu candrAka vedha(STa)yetkramAt / ruddhA mUSAndhitaM dhAryaM divyaM bhavati kAJcanam " - iti // gartamadhye vAlukAM, tadupari mUSAM vAlukayA''cchAdya bAhyagarte sarvato'gniH / hiGgulaprakArastu"azuddhaM pAradaM bhAgaM caturbhAgaM ca gandhakam / ubhau kSiptvA lohapAtre kSaNaM mRdvagninA pacet // tasminmanaHzilAcUrNa pAradAddazamAMzikam / kSitvA cAlyamayodaya hyavatArya suzItalam // kRtvA ca tuNDazakalAn kAcakUpyAM nirudhya ca / vastramRttikayA samyakkAcakUpIM pralepayet // sarvato'GgulamAnena chAyAzuSkAM tu kArayet / vAlukAyantragarbhe tu dinaM mRdvagninA pacet // kamavRddhAgninA pazcAtpaceddivasapaJcakam / saptA 1 'dhAnye' iti pA0 / 2 'piSTvA' iti pA0 / rasa0 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / hAttu samuddhRtya hiDDulaH syAnmanoharaH" iti / yadvA "akollajepAlajadhUrtabIjatailena mI rasakajjalI sA / pazcAtsubhAvyA viSakharparasya rasena cArkasya dinAni sapta // viSatindukabIjasya kvAthena ca dinatrayam / pazcAtkUpyAM vinikSipya paceddinacatuSTayam" iti / samudrazoSasamudraphalagujAviSAhi phenabhAvanA'pi deyA, kumArIrasena sapta, ayamapi hiGgulatulya iti / idAnIM gandhakaM vinA rasabhasmaprakAramAha"paJcAGgIbarbarIliGgIdravairghasratrayaM rasaH / marditaH puTito bhasma varNavarNa prajAyate"iti; puTaM cAtra "goSThAntargokSurakSuNNaM zuSkaM cUrNitagomayam / govarairvA tuSairvApi puTaM yatra pradIyate / tadgovarapuTaM proktaM rasabhasmaprasiddhaye // zarAvasaMpuTAntaHsthaM karISaizcAgnimAnavit // pacettu cuhRyAM yAmaM vA rasaM tatpuTayantrakam / vallIpalAzajaimulaibIjaiH pAlAzasaMbhavaiH // jambIrAmlaimaditaM tu punnAgayutamAzu tat / yantre DamarukAkhye ca pAcitaM mriyate kSaNAt-" iti / divyauSadhayastu-"bhAGgI mUSakaparNI ca zarapuDhordhvapuSpikA / arvAkpuSpI rudantI ca bhekaparNI gavAkSikA // punanavA zikhizikhA kutthaarcchinnkaakulii| gopAlakarkaTI cendragopI vAsanikA tathA // sumerA rAkSasI nAgadantI nAgArjunI tathA / kANDavallI vidhArA ca vajrI raktastridhArakaH // AdityabhaktA'pAmArgabIjameraNDasaMbhavam / devadAlI harikAntA nAkulI devapuSpikA // karkoTI karahuJcI ca holinI kSIrakandakaH / vajrakaM vajrakandazca kANDavallIti muulikaaH| bhAvane puTapAke ca yojyAH sarvatra bhasmani"-iti rasapaddhatyAM rasasindUrAdinirUpaNam // 85-87 // atha rAjamRgAGkAdau ratnAnAmupayogAtteSAM lakSaNaparIkSAH nirUpayituM pratijAnItevajraM vidrumamauktike marakataM vaidUryagomedake mANikyaM harinIlapuSpadRSadau ratnAni nAmnA nava / yAnyanyAnyapi santi kAnicidiha trailokyasIni sphuTaM nAmnA tAnyuparatnatAmupagatAnyAhuH parIkSAkRtaH // 88 // TI-parIkSAsu paNDitA navaratnAni jaguH / navasvaM saMkhyAtirekaniyamArtha; sphaTikAdInAmapi ratnatvAtkathaM navatvAnatirekaH ? teSAmuparatnatvena gaNitatvAt / ata evAha-yAnyanyAnIti / hIrakapravAlamauktikagaruDodgAravaidUryagomedamANikyendranIlapuSparAgAH ratnAni; ebhyo'nyAni vaikrAntasUryakAntarAjAvartalAlaperojAkhyAni, anyAni nIlapItazvetakarakarUpANi maNitulyAni uparatnAni jaguH / sImAzabdaH khanivAcI / sphuTazabdo lokaprasiddhiM dyotayati / "dhArayetsatataM ratnasiddhamantramahauSadhIH" iti vacanAt , grahaduSTau ratnadAnaM dhAraNaM ca vihitaM, ato ratnAnAM tatra grehAdhikaraNatvam // 88 // 1 'grahAdivAraNatvaM' iti paa| - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| grahAnumaitryA mudrikAsu nyastAnAM navaratnAnAM tattadhotpAditAtApanivartakatvaM darzitamAcAryairgrathitavadbhirato navaratnamudrikAnyAsaprakAramAhadikprAcI kulizasya mauktikamaNerAgneyikA dakSiNA digvallIprabhavasya nairRtakakup gomedaso vAruNI // nIlAMzoratha digvidUrajamaNeAyoH kuberasya dik puSpasyAtha harinmaNerharahariccheSasya zeSA harit // 89 // TI0-hIrakAdinyAsaH prAcyAdikrameNa jJeyaH / 'kulizaM bhiduraM paviH' ityamaraH / vallIprabhavaM pravAlam / nIlAMzurindra nIlaH / vidUraja vaidUryam / puSpaM pusspraagH| harinmaNiH garuDodvAraH / haraharit aishaanii| zeSasya mANikyasya, zeSA madhyA, karNikAyAM nyasedityarthaH / ayamekaH prakAro mudrikAyAH / / 89 // azaktasya grahaprAtikUlye dhAraNadAne AhamANikyaM ghumaNerbudhasya garuDodgAro guroH puSparka gomedaM tamasaH pravAlamavanImUnoviMdhomauktikam / nIlaM mandagateH kavestu kulizaM ketopiMDAlAkSakaM ranaM ratnavido vadanti vihitaM dAne tathA dhAraNe // 9 // TI0-dyumaNiH sUryaH / tamo rAhuH / 'tamastu rAhuH svarbhAnuH' ityamaraH / avanIsUnormaGgalasya / mandagateH zanaizcarasya / kaveH zukrasya / biDAlAkSakaM vidUramaNiH / eteSAM prAtikUlye yathAsaMbhavaM dhAraNaM dAnaM ca kAryam / anye tu "mANikyamuktAphalavidrumANi tArthaM ca puSpaM bhiduraM ca nIlam / gomedakaM cAtha vidUrakaM ca krameNa ratnAni navagrahANAm / grahAnumaiyyA kuruvindapuSpapravAlamuktAphalatAoMvajram / nIlAkhyagomedavidUrakaM caM krameNa mudrAdhRtamiSTasidhyai"-iti / graheti jyotiHzAstraprakAreNa / tAni ratnAni zuddhAni sujAtIni doSanirmuktAni dhAryANItyuktam // 90 ||tessu vajrasyAbhyarhitatvAttadutpattyAdyAhajAtaH prAgbalanAmako ditisuto'vadhyastrilokyAM puna vaidehamayaM makhe maNitanuH sarvAtmanA yaacitH| dattvA'tha svazarIramavyathamayaM dhIraH surANAM purastasthau taiH sa tu saptatantubhujibhiH svargezvarAyArpitaH // 11 // cicchedAtha ziro'sya vajraziraso vajreNa vajrI punabhUto ratnasamuccayo bala iti mAhuH purANarSayaH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / TI-prAkRtayuge ditisutastrailokyAmavadhyo jAtaH, tena jape(ye) Arabdhe ajeyavAnmaNitanurayaM makhe devaiH sarvAtmanA yAcitaH, sarvazarIramasmAkaM deyamiti, atha yAJcAnantaraM khazarIraM devebhyo dAsyAmItyuktvA anantaraM teSAM surANAM saMmukhaM yathA bhavati tathA tasthau, tataH saptatantubhujibhiryajJabhugbhistaiH svargezvarAya indrAya arpito dattaH / atha dAnAnantaraM vajrI vajreNAsya vajratulyazirasaH ziraM ciccheda, saH ratnasamuccayo'bhUt / taM balasamuccaya iti purANarSaya AhuH sma, tadaGgavibhAgotpannatvena // 91||vjraannaaN saMjJAcatuSTayamAhamUoM vA vadanAdamuSya pavayo ye jajJire te dvijA bAhubhyAmaraso'sya ye samabhavaMste saMsmRtAH ksstriyaaH||12|| nAbhItaH kaTitazca ye nipatitAste nAma bhUmispRzo jAnudvandvapadadvayaprapatitAste nAma zUdrA mtaaH|| TI0-amuSya vadanAnmUrho vA'pi ye pavayo jAtAste dvijA brAhmaNasaMjJayA jajJire / ye bAhubhyAmurasa utpannAste kSatriyAH / bhUmispRzo vaizyAH / jAnudvandvAtpadadvandvAcca jAtAH zUdrAH / tathA ca balazarIrAtsarve hIrakA jAtA iti bhAvaH // 12 // pUrva mandaramathyamAnajaladhiprodutthitA yAH sudhAstAH prAyaH pibataH surAsuragaNasyAsyAdime bindavaH // 13 // ye bhUmau patitA vikartanakaravAtaiH punaH zoSitAste vajrANyabhavaJjanurnanu paverityucire kecana // TI0-kecana pavervajrasya januH iti janurjanma acire uktavantaH / iti kiM ? mandareNa mathyamAno yo jalanidhistasmAtprodutthitA yAH sudhAH amRtAni, tAH pibataH surAsuragaNasya AsyAdime bindavaH ye bhUmau prAyaH patitAste vajrANi abhavanniti / kIdRzAH ? vikartanaH sUryastasya karavAtAH kiraNasamUhAstaiH zoSitAH kaThinatAM praaptaaH| etAvatA'mRtodbhavatvenAjarAmaratvakAritvaM sUcitam / kAThinyaM tu bhUmikhabhAvAt // 93 ||utpttimbhidhaay teSAmaSTaprakArakaM vijJAnamAhautpattirguNadoSajAtikhanayo hastAGgulIcAlanaM mUlyaM maNDaliketi ratnadRSadAM jJAnaM vadantyaSTadhA // 94 // atraikaprasareNa noktamapi tajjJAnaM parIkSAsthalazlokaiH zlokitamekazaH khalu vidAMkurvantu vaijJAnikAH / 1 'tattattatparIkSA0' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / TI0 utpattiH AkarabhUmiH, yathA-vairAgaraparvatotpannaH samIcInaH, tatastu magadhadezotpannaH kiMcinyUnaH, tadapekSayA'nyastho nyUnastato'pyanya ityAdi / maNDalikA ratnaparIkSakasabhA / ratnaSadAmityanena sarveSAM ratnAnAmeva parIkSA kartavyeti pratipAditam / atra yadyapi ekaprasareNaiva noktaM, tathA'pi vaijJAnikA jJAtasiddhAntAH parIkSakAH tattatparIkSAsthalasthA ye zlokAstaiH zlokitaM kathitaM, ekaza ekatra vidAMkurvantu jAnantu, yataH siddhAntajJAH // 94 // brahmakSatriyavaizyazUdra vibhidA jJeyazcaturdhA paviH puMstrIklIbavibhAgataH punarasau pratyekamuktastridhA // 95 // TI0 tatrotpattiM pratipAdya jAtIrAha-brAhmaNAdibhedAtpavizcaturdhA / so'pi pratyekaM tredhA // 95 // tatra varNena dvijAdilakSaNamAhatatra zvetarucirdvijaH sphaTikavadraktastu kiMcinnRpo vaizyaH pItaruganijastvasitabhAstatrApyayaM pUruSaH / rekhAbinduvivarjito'STaphalakaH svacchachaviyoM bhavetsA strI yA tu SaDasrabindusahitA rekhAnvitodAhRtA // 16 // niSkoNAzcipiTAstrikoNavapuSo dIrghA vipuMstvAH puna rdhAryAH strInRnapuMsakairyuvatiSaNDhAbhidhAnAH kramAt / niHsaMdehamiha kratorapi kRterdAnasya vA yatphalaM tatprApnoti pumAnato varatanorvajrasya saMdhAraNAt // 97 // cAturvarNyaparigrahAdapi caturvarNAzrayazreyasA saMyuktAmurarIkaroti na kathaMkAraM sa bhUtiM parAm / TI0-tatreti / yaH sphaTikavacchetaruciH sa dvijaH / yaH kiMcidraktaH sa nRpaH kSatriyaH / yaH pItaruksa vaizyaH / yazcAsitabhAH so'vijaH zUdraH / puMstrayAdilakSaNamAha-tatretyAdi / rekhAbinduvivarjito'STaphalakaH svacchachaviyaH bhavetsaH pUruSaH / SaDalA bindusahitA rekhAnvitA ca sA strI udAhRtA / ye niSkoNAstrikoNavapuSo dIrghAzca te vipuMstvAH napuMsakA ityarthaH / teSAM dhAraNe niyamamAha-strIpunapuMsakaiyuvatipuMSaNDhAbhidhAnAH krmaaddhaaryaaH| striyaH strIjAtimirdhAryAH, anyathA'narthaH / uttamasya paveH saMdhAraNAdimirdharmArthoM bhavata ityAha-niHsaMdehamityAdi / pumAnvajrasya dhAraNena yajJakRterdAnasya kRteryatphalaM prApnoti tadbhavatItyanvayaH / ataH 1 'yadvedAdhyayanAt' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / varatanoriti vizeSaNaM vajrasya / cAturvarNyaparigrahAt brahmakSatriyavaizyazadANAM dhAraNAt , tattadvarNajanikAM bhUtiM kathaMkAraM na urarIkaroti / tasmAcatvAro'pi hIrakA dharmArthakAmepsumiH sthApanIyA iti tAtparyArthaH // 96 // 97 ||gunntH zUdravarNo'pi pavirdvijavarNAdadhika ityAhazUdrAdapyadhamo dvijo yadi guNaiInaH paviAhmaNAdapyuccairayamarghamarhati punaH zUdro guNairgauravAt / / 98 // AdhivyAdhisarIsRpAnalaripuvyAghrApamRtyugrahAstaM naivAbhibhavanti yasya sadane tiSThetpavitraH paviH // TI0 zUdrAditi / vakSyamANaguNagaNairyadi yuktaH zUdravarNastasmAdbrAhmaNavarNo hIno jJeyaH / maulyamapyadhikamarhati, 'maulyaM pUjAvidhAvarghaH' ityamaraH / yadgRhe etAdRzaH pavistiSThettamAdhivyAdhyAdayo nAbhibhavanti; AdhirmAnasI pIDA, sarIsRpAH sarpAdayaH, analo vahniH, ripuH zatruH, vyAghro hiMsraH, apamRtyurakAlamRtyuH, grahAH sUryAdayaH bhUtAdayo vA // 98 ||dossaanuddishtivinduH kAkapadaM yavaH kila malo rekheti nAnoditA doSAH paJca paverathAtra kathito vinduH samo bindunA // 19 // kRSNo rakta iti krameNa sa punadvaidhA mato vartulAvRttAkArabhidA grahIturaphalaH zasto na sarvo'pi sH|| TI0 bindurityAdi / bindurjalabinduriva, kAkapadaM pustakazodhArtha yaddIyate tadvat , yavaH yavAkAro binduvizeSaH, malaH bAhya Abhyantaro vA trAsAkhyaH, rekhA rAjI raktA pItA vA / ete paJca doSAH paverjeyAH / binduM lakSayati-athAtreti / bindudvaidhA kRSNo rktH| so'pi dvividhaH vartulo'vatulazca / binduviziSTaM niSedhayati-prahIturityAdi / grahItuH grAhakasyAphalaH dhanAdilAbhasyAkartA; sarvo'pi saH zastro n||19|| kAkapadaM lakSayatijJeyaM kAkapadaM tu kAkacaraNAkAraM parIkSAkRtA vaje zrImati saMsthitaM punaridaM dhaturbhavenmRtyudam // 10 // TI-parIkSAkRtA paNDitena jJeyam / dhaturmRtyudamapi bhavet // 10 // raktApItasitAsitacchavibhidA jJeyazcaturdhA yavAkArastatra yavaH sitaH khalu paveH pUjyo'pare ninditAH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / TI0-yavalakSaNamAha-raktetyAdi / raktapItasitakRSNabhedAccaturdhA / tatra sitaH pUjyaH, apare nissiddhaaH|mlN lakSayati / dhArAyAmatha koNayornigadito madhye ca lauho malastredhA so'pyanalAdibhItijanano dhaturbhavenizcitam // 101 // ttii0-dhaaraayaamityaadi|-dhaaraayaaN malaH, koNe malaH, madhye mala iti tredhA lauho malo zeyaH / tadyuktagrahaNe doSamAha-so'pIti / tacchabdena malaviziSTo gRhyate / taddhArayituranalAdibhirbhItiravazyaM bhavati, tasmAnna dhAryo na grAhyazca // 101 // caturdhA rekhA vibhajatesavyAsavyanivAsinI tadaparA tatra sthitA chedinI chinnA cordhvagatirmateti vibudhai rekhAzcatasraH pveH| TI0-savyA vAmA, apasavyA dakSiNasthA, chedavatI yA rekhA sthitA, aparA chinnA satI UrdhvagatiH yA Urdhva gatA; evaM catasro rekhA mtaaH| tathA ca-ekA savyA rekhA, ekA dakSiNA rekhA, chedinI sthitA ekA, chedinI cordhvagatA ekA ||taasaaN ninditalamanindyatvaM cAhasavyA tatra zubhA'parAH punaramUrdorbhAgyadA vartule'pyantarbhedini lamakoNini pavaudoSAstvakiMcitkarAH 102 TI0-savyeti / tatra savyA yA sA zubhA bhavati / aparAstisro daurbhAgyAdikAriNyaH / uktadoSANAmapavAdamAha-vartule ityAdi / vartule vartalAkAre tasyAH kharUpe / doSe lamakoNini saMlagnakoNe / evaMbhUte vajre ete doSAH sarve'pyakiMcitkarA niSphalA ityarthaH // 102 // guNAnuddizati |acchtvN laghutA tathA'STaphalatA SaTkoNatA tIkSNatA'pyetAnpazca guNAn gRNanti guNino devopabhogye pavau 103 TI0-acchatvamiti / uttame pavau AdarzAdivadacchatvam / laghutA tuSavat / miti / uttama pavA AdazIvidacchatvam / laghutA upavana aSTadalatA assttphlktaa| SaTkoNatA SaDasratA / tIkSNatA anyamaNibhedakatA / ete paJca guNAH // 103 // . 1 'dhArAkoNakamadhyasaMsthitatayA tredhA malo ratna vidyAkhyAtaH sa punargrahIturanalavyAghrAdibhItipradaH' iti pAThAntaram / 2 'tathA'STadalatA' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| upasaMhAravyAjena khaniM nirUpayati |jaatiH prAktu nirUpitA janirapi proktA khanistvaSTadhA de dve tatra yuge yuge prabhavatastatrAdime kozalaH / kAliGgastadanantare nigadito vaGgastathA mAlava: saurASTro maNipuNDrakaH kaliyuge sopAravajrAkarau // 104 // TI-jAtiH brAhmaNatvAdijAtiH / janiH daiydehotpnntvaadiH| khaniH AkaraH / 'khaniH striyAmAkaraH syAt' ityamaraH / sA cASTadhA / tatra yugapuraskAreNa dve dve bhavataH / tatrAdime kRtayuge kozalaH kozaladezaH kAliGgadezazca / tretAyuge vaGgadezo mAlavazca / dvAparayuge saurASTradezo maNipuNDUkaparvatazca / kaliyuge tu sopAradezo vajrAkaraH vairAgarazca / evaM khanIja'tvA maulyamAdizediti bhAvaH // 104 // tatra maulyajJAnArtha mAnaparibhASAmAha catvAraH sitasarSapA painasikA te dve punastaNDulastAbhyAmeva yavo yavaH punarayaM piNDo(NDe)'sti kiNcitpRthuH| TI-catvAra iti| sitasarSapAzcatvAraH siddhArthakAstairpanasikA, tAbhyAM taNDulaH, taNDulAbhyAmeva yvH| prakRte yojayati-yavaH punariti / piNDazabdaH sthaulyavAcakaH, ayaM vaMzayavavasthUlaH adhiko vA kiMcit / tolanikAtulAyAM saMtolya maulyamAdizet // 1. vyavahArArtha saMjJAmAha / - piNDo gAtramiti dvidhA pavivapuH saMjJA'sya saMjJAmimAM jJAtvA mAnakaMdaNDato bata mahanmadhyAlpamaulyaM vadet // 105 // TI0-piNDo gAtramiti / tathA ca yavAkAraM piNDaM mAnaM tu panasikAtulyaM cettadA mahanmaulyam / yadA yavAkAraH piNDe mAne'pi yavaparimitastadA madhyaM maulyam / yadA yavamitaH piNDe mAne yavacatuSTayastadA tu hInamaulyamAdizet / tatrApi acchatvAdayo guNAzcettadA mahanmaulyam / yadA tu doSAdijuSTatA tadA hInamaulyamityAdi sarva buddhyA vicAryam // 105 // maulyaM na pratidezamasti sadRzaM yenedamitthaM mayA vAcyaM tatra tathApi gavata iha trairAzikaM kAntaye / 1 'manasikA' iti pA0 / 2 'mAnamidaM ca tolanikayA saMtolya maulyaM vadet' iti paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / TI0 trairAziko jyotiHzAstrIyo vyavahArastenAdezaH ||pinndde'pi bhedatritayamAhapiNDastu trividho laghuH samagurutatrottamaM lAghave sAmye madhyamamalpameva gaditaM maulyaM gurutve budhaiH // 106 // tredhA lAghavatastridhA gurutayA poDhA ca sAmAnyato mUlyaM dvAdazadhedRzaM khalu mataM tattAratamyaM kramAt // piNDastaNDulasaMmito yavapRthuH saMbhAvya citte punavaMjaM tena samaM vicArya caturo maulyaM tato nirdizet // 107 // taccettatkramatanivRttikaguNairyuktazcaturbhiH paviniSkaM taNDulasaMmito yavapRthuH prApnoti maulyaM yadi // piNDo yasya yavadvayena sadRzo mAne punastaNDulo maulyaM tasya pavezcaturguNamudAhartavyamevaM punaH // 108 // piNDazcetricatuHzarati'yavabhaH syAdaSTadikchoDazadvivirdhitamasya taNDulamitervajrasya maulyaM tathA // yadbuddhatve tu yavopamaH prakRtitastatpAdato mAnavAnaSTAviMzativardhitaM prathamataH prApnoti maulyaM mnniH||109|| piNDe saptayavopamaH parimitau syAttaNDulaikakramo vajro vAritaro labheta paramaM maulyaM sahasradvayam / syAcetsAniyavopamaH paviratho mAne gurustaNDulaH kSIyetAsya maNeratha dviguNitaM maulyaM kSaye'yaM kramaH // 110 // itthaM yuktibalAdvicArya caturo maulyaM maNerAdizedarghasyAsati vajravamaNi yathAdopaM kSayaM kalpayet / yAvatsyAdguNinastatastvaguNino vRddhazcatasraH kalAzchettavyA kuzalena dezasamayadravyAtmavijJAninA // 111 // 1 'saMbhAvayitvA' iti pAThAntaram / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / , TI0 - piNDastviti / piNDaH svarUpaM, tat cellaghu tadA uttamaM samaM cenmadhyamaM, guru cenmaulyamalpameva / tathA taratamAdibhedena tredhA lAghavaM tredhA gauravaM, SoDhA samaM, evaM dvAdazadhA maulyaM sAmAnyato jJeyam / tadevodAharaNatvena yojayatipiNDastaNDulasaMmita ityAdi / taNDulena mitaH yavavatsthUlaH, tatrApyacchatvAdiguNasaMpannaH, evaM kramaM jJAtvA niSkaM suvarNa maulyamAdizet / trairAzikaM pratipAdayati- piNDo yasyeti yasya yavadvayatulyaH piNDastaNDulaparimita eva cettadA caturniSkA AdezanIyAH / piNDazcedityAdi / piNDazcetricatuHpaJcayavatulyastaNDulamitaH tadA'STau niSkAH SoDaza niSkAH, evaM dvirdvirvardhitaM dvAtriMzaccatuHSaSTirityAdikrameNa vardhitamAdizet yadvRddhatve tu yavopamaH punastatpAdato mAnavAnpAdena taNDulamitastadA aSTAviMzatimirvivardhitaM maulyaM maNiH prApnoti / yadA piNDe saptayavopamastaNDulamito vajro vAritaratvAdiguNasaMpanno nirdoSazcettadA sahasradvayaM maulyaM prApnoti / idAnIM hInatAyAM maulyamAha - syAccediti / sapAdayavastattulyatAyAM gurutAyAM sapAdataNDulastadA'sya maNeH maulyaM kSIta / evaM sapAdayavaparimita staNDuladvayaparimitazcettadA ito'pi maulyaM hInamAdizet / iti kSaye kramo jJAtavyaH / upasaMhAravyAjenAha - itthaM yuktibalAditi / caturaH krayakriyAvicAre kuzalaH, vajravarSmaNi vajradehe, arghasya maulyasya, kSayaM kalpayet / asati doSe vRddhiH, sati doSe kSayaH / tathA guNino yAvanmaulyaM syAt, tataH aguNinaH vRddhezvatasraH kalAzchettavyAH / tatra dezakAladravyAtmaSu yadA kuzalaM syAttadA guNaH, anyathA doSa iti // 106 // 111 // tatra maulyaprayokturguNAnAha 70 karmajJo laghupANirarthavimukhaH zAstrapravINo guNI niHsaMdigdhamatirvidezavidhivinmaulyaprayoktA bhavet / TI0 karmajJa iti maulyaM kartuM jAnAti / laghupANiryena gRhItvA dattaM guNAya bhavati saH | arthavimukho madhye kApaTyaM kRtvA na sthitaH / guNI UhApohavicAracaturaH / niHsaMdigdhamatiranekaratnagrahaNajAtamatiH / videzavidhivit dezAntarasthabhASAmaulyAdijJaH / evaM prayoktA ratnavikretA bhavet / - tatrAjJAnino maulyaprayoga doSamAha--- ajJAnAdavicArya maulyamadhamaH kuryAnmaNeH kutsitaM kuSThI sotra bhavedamutra sa punargacchenmahArauravam // 112 // TI0 vaM ajJAnAditi / amutra paraloke mahArauravaM narakam // 112 // mudrAdau pavinyAsa prakAra mAha yatsyAdaGgamamuSya nimnamuditaM sadbhiH zirastatpavevistIrNa tu talaM tataH sa zirasA yojyo'GgulIyAdiSu / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| TI0-yatsyAditi / amuSya hIrakasya nimnamaGgaM gabhIraM sadbhistacchira uditaM, vistIrNaM tu talamuditam / aGgulyAdiSu mudrikAdiSu zira eva yojyam |priikssaakrnnprkaarmaahvaamN vAmavilocanaH karatalaM vistArya tasminpaviM tarjanyA paricAlayedavahitaH prAyaskhalena sthitaH // 113 // TI0-avahitaH paNDitaH, vAmaM karatalaM vistArya, tasmit paviM tarjanyA paricAlayet kIdRzaH? vAmavilocanaH vakradRSTiH sanneva / talena nimnatvena sthitaH // 113 // kiM vicAraNIyaM tadAhajAtirdoSaguNau khanirgirikathe raGgoparaGgau chavimaulyaM ceti dazaprakAramazanerjAnAti yo lakSaNam / vAhyAbhyantarataH praviSTa iva sa sthAcchAstrato maNDalI teSAM saMsadamAha cAryavibudhaH zrImaNDalI maNDalI // 114 // TI0-giriH parvataH / kathetihAsaH / raGgaH zuklAdiH / uparaGgo niilaadimishrH| chavi: kAntiH / maulyaM dezadezIyam / iti dazaprakAraM paverlakSaNaM yo jAnAti sa maNDalI pravizet / ka iva ? bAhyAbhyantarataH praviSTa iva / kasmAt ? zAstrataH / maNDalIsaMjJAyA arthmaah-tessaamiti| maNDalikAnAM ratnavidAM sabhAM mnnddliimaahuH|| 114 // tasyAmaguNavAna pravizedityAhahInAGgaH pravizena tAM na patito no vA'ntyajo nAvalA bhANDAyairiha maulyamalpamadhikaM proktaM na doSAya tat / vyutkramyottamamadhyamAdhamaviparyAsena yadyattathA / snehAllubdhatayA tu saMsadi punaH kuSThI bhavenmaNDalI // 115 // TI0-hInAGgaH nAsAdirahitaH / patitaH jAtibhraSTaH / antyajazcANDAlAdiH / abalA strI / iha bhANDAdyairmadhyamaM maulyaM proktaM doSAya na bhavati; uttamAdhamamadhyamamaNerviparyAse dravyalobhena saMsatpraviSTaH kuSThI bhavet // 115 // ekena maulyavicAraNA na kAryetyAhanaiko maulyavicAraNAM viracayennaikaH parIkSeta vA bhrAnteH pauruSadharmatastu kRtake muhyanti sujJA maNau / zANakSAravilekhanena vilikhetsaMdehamanye punalikhyante kulizena hanta kulizaM kenApi no likhyate 116 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 rspddhtiH| TI-bhramapramAdInAM puruSadharmANAM sattvAtsaMdehe zANakSAravilekhanena parIkSeta / anye maNayaH kulizena likhyante, kulizaM tu kenApi na likhyate / iti rasapaddhatyAM vajranirUpaNam // 116 // atha mauktikamsvacchaM hlAdi laghUdakadyutiyutaM muktAphalaM kiMcana sthUlaM snigdhamatIva nirmalamilAmanuprakAzaM sadA / AmnAyoditamasya maulyamavanau tAladvayIjanako rAzihemakRtaH kRtastadadharma vA madhyamaM jAyate // 117 // doSAnpaJca laghUna gurUMzca caturaH SaT caiva doSetarAn chAyAstritvamitA gRNanti sudhiyo muktAmaNau te punaH / dIrgha pArzvakRzaM trivRttamapi ca tryasaM tatazcAvilaM paJcaite khalu mauktikeSu gaditA doSAstu saadhaarnnaaH||118|| nAmnavoditalakSaNAH punaramI vicchinnarugyogitAdaurbhAgyaprabhutAvinAzalaghutAkaulInatAkAriNaH // zuktisparzanamatsyanetrajaTharAkArAtiraktAGkatAH zvitrakrozadaridratAmRtikarA doSA bRhantastvamI // 119 // teSvantyau vizadau svazuktisadRzastvAdyo dvitIyastato matsyAkSacchavilAJchanaH punaramI zastA na muktAphale dIptirgauravavRttatAvimalatAsusnigdhatAkAntatAH syuH SaT zuktimaNau guNAiti guNairyuktaM punrmoktikm||120|| yaH kaNThe vibhRyAtsa saptajanuSAmaMhaHsamApti naye. cchAyAstu trividhAH smRtA mdhusitaashriikhnnddkhnnddshriyH| vRttasthUlagurururukchuci zubhaM nIvIM tu yatprApnuyAtsatyaM tvatra tulAmuzanti kavayojAtispRzaM mauktikm||121|| guJjAdvitriyavAdbhavediha punarmASazcaturbhizca taiH zANaH zANayugAtkalaJja udagAniSkastadaikAdazAt / 1 'trivRddhamapi' iti pA0 / 2 'tataH kApilaM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / TI0-rasaratnasamuccaye tu 'aSTAsraM cASTaphalakaM SaTroNamatibhAsuram / ambudendradhanuAritaraM puMvatramucyate // strIpuMnapuMsakaM patraM yojyaM strIpuMnapuMsake // AyuHpradaM jhaTiti sadguNadaM ca vRSyaM doSatrayaprazamanaM sakalAmayannam / sUtendravandhavadhasadguNakAyaMdAyi mRtyujayaM tadamRtopamameva vajram // ekayAmAvadhiH svinaH kulitthakvAthake paviH / viliptaM matkuNasyAstraiH saptavAraM vizoSitam / / kAsamadarasApUrNe lohapAtre nivezitam / saptavAraM parizmAtaM vajraM bhasma bhavetkhalu // pakvabimbIphalacchAyaM vRttAyatamavakrakam / snigdhamatraNakaM sthUlaM pravAlaM saptadhA zubham // kSayapittAsrakAsanaM dIpanaM pAcanaM laghu / viSabhUtAdizamanaM vidrumaM netraroganut // hAdi zvetaM laghu snigdhaM razmivannirmalaM mahat / khyAtaM toyaprabhaM vRttaM mauktikaM navadhA zubham // kaphapittakSayadhvaMsi kAsazvAsAgnimAnyajit / puSTidaM vRSyamAyuSyaM dAhaghnaM mauktikaM matam // kuzezayadalacchAyaM svacchaM snigdhaM mRdu sphuTam / vRttAyataM samaM gAtraM mANikyaM shressttmucyte|| mANikyaM dIpanaM vRSyaM kaphavAtakSayAtinut / bhUtavetAlapApannaM karmajavyAdhinAzanam // haridvarNa guru snigdhaM sphuradrazmicayaM zubham / masaNaM bhAsuraM tAya gAtraM saptaguNaM matam // jvaracchardiviSazvAsasannipAtAgnimAndyanut / dunImapANDuzophannaM taaymojovivrdhnm|| vaidUrya zyAmazubhrAbhaM samaM svacchaM guru sphuttm| bhramacchubhrottarIyeNa garbhitaM zubhamIritam // gomedaHsamarAgatvAdgomedaM ratnamucyate / susvacchagojalacchAyaM svacchaM snigdhaM samaM guru // nirdalaM masRNaM dIptaM gomedaM shubhmssttdhaa| gomedaM kaphapittanaM kSayapANDukSayaGkaram // dIpanaM pAcanaM rucyaM khacyaM buddhiprabodhanam / ekacchAyaM guru snigdhaM khacchaM piNDitavigraham // mRdu madhye lasajyotiH saptadhA nIlamuttamam / zvAsakAsaharaM vRSyaM tridoSaghnaM sudIpanam // viSamajvaradurnAmapApaghnaM niilmiirim| puSparAgaM guru khacchaM snigdhaM sthUlaM samaM mRdu // karNikAraprasUnAbhaM masRNaM zubhamaSTadhA / niSprabhaM karkazaM rUkSaM pItazyAma natonatam // kapizaM kapilaM pANDu puSparAgaM parityajet / puSparAgaM viSacchardikaphavAtAgnimAndyajit // dAhakuSThaprazamanaM dIpanaM pAcanaM laghu // 121 ||ath mauktikaM, aSTau mauktikabhUmayaH karikiritvaksAramatsyAmbumukambUrogatizuktayo'tra caramotpannaM punarvizrutam // 122 // kAmacArAnmauktikajAtIrAhayanmeghodarasaMbhavaM tadavanImaprAptamevAmarai yomasthairapanIyate vinipatadvarSAsu muktAphalam / tigmAMzorapi durnirIkSyamakRzaM saudAminIsannibhaM devAnAmapi durlabhaM na manujAH syustasya pAtraM punH||123|| rasa0 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 rasapaddhatiH / TI0-kiriH sUkaraH / tvaksAro vaMzaH / ambumuk meghH| kambuH kSudrazaGkhaH / urogatiH sarpaH // 122 // 123 // karimauktikalakSaNamAhayahantAvalakumbhasaMbhavamadaH pItAruNaM mandaruk dhAtrIdabhramathAnyaratnamadhamaM kAmbojakumbhIndrajam / matsyasyAhaproSThIgarbhabhavaH sumauktikamaNirguJjAsamaH pATalI. puSpAbhaH sa na labhyate bhuvi janairasminkalau pApini // 124 // sarpamauktikamAha-- zeSasyAnvayinAM phaNAsu phaNinAM yanmauktikaM jAyate vRttaM nirmalamujjvalaM zaziruci zyAmacchavi zrIkaram / kar3olAkRti koTikoTisukRtaiH prApnoti cenmAnavaH sa syAdvAjigajAdhipo nRpasamojAto'pi nIce kule // 125 // Aste saani cetsa pannagamaNistaM yAtudhAnAmarA hatu randhramavekSate taditaraH kuryAnmahAzAntikam / vaMzajalakSaNamAhamuktAH santi kulAcaleSu karakAkAntidruho vaMzajAH karkandhUphalabandhavo nidadhate kaNTheSu siddhAGganAH // 126 // kambumuktAphalasya lakSaNamAhazaGkhasya zrutihAriNo jalanidhau ye vaMzajAH kambavasteSvantaH kila mauktikaM bhavati yattacchukratArAnibham / kApotANDasamaM suvRttamakRzazrIkaM surUpaM laghu snigdhaM sparzapavitramatra na punarmatyaistadAsAdyate // 127 // vArAhamAhaekAkI zizureva niHspRhatayA yaH kAnanaM gAhate tasthAnAdivarAhavaMzajanuSaH kolasya mUrdhni sthitam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / kaGkolAkRtimindukundadhavalaM daivAdavApnoti cenmuktAM yaH samupAsyate sa nidhibhirmayodhanAdhIzavat // 128 // zuktijalakSaNamAhavajrAghAtavighaTTitAlamukhAdbhaSTAH punarye dvijAH kSArodanvati yatra yatra patitAste te bhvnnaakraaH| AdAyaH pRthubarbaro jalanidhau syAdAralATastato nAmnA siMhalakormijau tadupari syAtpArasIko'paraH // 129 // atrodanvati zuktijIvajaTharakoDaikakoNasthitAH khAtIzambaravindavaH pariNamantyaklinnamuktAtayA / susnigdhaM madhuvarNamuttamaruci syAtsiMhale mauktikaM snigdhaM pItaruginduvimbaruciraM syAdAralATodbhavam // 130 // khaMcchaM snigdhamatIva bandhurataraM syAtpArasIkodbhavaM rUkSaM kiMcana varNasaMkarayutaM syAdvAbaraM mauktikam / zoNaM tUrmijasaMbhavaM viduratisnigdhaM tathA''dAyaja cAturvarNyahitaM sulakSaNamatizlakSNaM kavizrIdharam // 131 // SaTkheteSvapi rukmiNIva jagati khyAtiM gatA rukmiNInAnA zuktiranIdRguttamaguNA sindhau samujRmbhate / tasyA garbhabhavaM tu kuGkumanibhaM sarvAsu jAtiSvapi zreSThaM bhUriguNaM vadanti kRtinaH zreyaskaraM tadbhavet // 132 // TI0-rasaratnasamuccaye zodhanAdiprakArastu-" zuddhyatyamlena mANikyaM jayanyA mauktikaM tathA / vidrumaM kSAravargeNa tAya godugdhakaistathA // puSparAgaM ca saMdhAnaiH kulitthakvAthasaMyutaiH / taNDulIyajale vajraM nIlaM nIlIrasena ca ||rocnaabhishc gomedaM vaidUrya triphalAjalaiH / lakucadrAvasaMpiTaiH zilAgandhakatAlakaiH // vajraM vinA'nyaratnAni mriyante'STapuTaiH khalu / puSparAgaM mahAnIlaM padmarAgaM pravAlakam // maNayo'nye'pi vijJeyAH sUtabandhasya kArakAH / vaikrAntaH sUryakAntazca hIrakaM mauktikaM maNiH // 1 'zvetaM' iti paa0| 2 'yutaM ' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH H / " candrakAntastathA'traiva rAjAvartazca saptamaH / gahaDodvArakazcaiva jJAtavyA maNayo hyamI ' iti ratnabhasmAdinirUpaNam / 76 atha viSalakSaNam / rasaratnasamuccaye - " ghanaM rUkSaM ca kaThinaM bhinnAJjanasamaprabham / kandAkAraM samAkhyAtaM kAlakUTaM mahAviSam // mayUrAbhaM mayUrAkhyaM, bindumadvindukaM smRtam / citramutpalakandAbhaM saktukaM saktuvadbhavet // vAlukaM vAlukAkAraM, vatsanAbhaM tu pANDuram / zaGkhavarNaM zaGkhakaM syAcchubhravarNaM sumaGgalam // ghanaM rUkSaM ca nibiDaM zRGgAkAraM ca zRGgakam / markaTaM kapivarNAbhaM, kardamaM kardamaprabham // mustakaM mustakAkAraM, sitaM pItaM ca kardamam / puSkaraM puSkarAkAraM, zikhI zikhizikhAprabham / hAridrakaM haridrAbhaM, haritaM haritaM smRtam / cakrAkAraM bhaveccakraM, nIlavarNaM halAhalam // zvetaM rase raktabimbaM bhakSaNe vyAghinAzanam / pItaM viSaM tathA kRSNaM saMdaSTe viSamucyate " iti viSalakSaNam // 129-132 // tIkSNairamla vidAhikoSNalavaNaiH krodhaiva saMdUSitaM pittaM raktamudIrayediha budhaistadraktapittaM smRtam / UrdhvAdho vadanAdgudAcca militaM niryAti yacchreSmaNA saMsRSTaM marutA'pi candrayutaM kRSNaM na sAdhyaM vadet // 133 // UrdhvaM yadbalino navaM na kaluSaM doSaika saMzleSitaM nirvegaM khalu raktapittamaNuzo nopadrutaM sAdhayet / kAle cordhvagataM virekazamanaistiktaH kaSAyaiH punaryApyaM doSayugena mizritamadhobhAgena yatsaMvahet // 134 // tasminvAntizamau tu mRSTamadhuraM sarva hitaM tarpaNaM peyAdyaM zubhalAjamikSujarasaM sarvatra saMsarjanam / jJAtvA kAlabalAvalaM tvanubalaM doSasya dRSyasya ca kSaiNyaM sarvavikArazAtanavidhau jJeyaM sudhIbhiH punaH / / 135 / / dadyAdatra vasantarAja yugalaM paJcAmRtAM parpaTIM gandhasyApi rasAyanaM madhusitAyuktaM vasantAbhidham / vAsAkalkakaSAyapAkaguTikAsarpiH kaNAmodakaM lAvaiNAdirasAMzca zItamadhurAnmanthAnbhiSak pAyayet // 136 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| 77 yatkizcica virodhi takramatasItailaprapakaM surAM zAkaM jAgaraNaM vyavAyakaTukaM tIkSNaM bhRzaM varjayet / iti rktpittcikitsaa| atha shvaaskaascikitsaa| kAsAnpazca samIrapittakaphajAn dvau tu kSayorakSitAteSAM svasvanidAnatazca nikhilA sAdhyAmasAdhyAkRtim 137 kuryAtkarma tu zodhanAdi balinaH smRtvA ca pUrvakrama dhUmaM nAvanamaJjanakramayutaM gaNDUSasaMvedanam / bhAGgIkaNTakivAsakoSaNakaNAzuNThyAdilehAMstathA zvAse, hikiSu tailamAtramadhikaM kaasnmnytpunH||138 // kSaudraM sapiriheSyate mRdutaraM saMzodhanaM pUrvavat sAdhyAsAdhyavibhAjanaM tu carakAjjJAtvA nidAnAdapi / tAnaM tAmrajaparpaTI madhukaNAzreSThAyutAM sarvadA jJAtvA doSabalAbalaM vimaladRkpathyaM dadItocitam // 139 // iti kaasshvaashikaacikitsaa| vAntiH zoNitapUyatulyakaphajA zaityaM jvaraH sarvadA kAsaH pInasavahnimAndyakRzatA dhvaMsaH svarasyApi ca / jJeyaM yakSmagadasya cihnamamalaM, sattvaM balaM dhAtujaM jJAtvA saMvidadhIta bheSajavidhi sAdhye tvasAdhye na tu 140 doSATyasya balAnvitasya vamanaM zaktasya yuktaM punaH snehasvedavidhi vidhAya madhuraiH snigdhairyavAgvAdibhiH / dadyAdvAntamanantaraM susitayA zamyAkavargeNa vA kAthena trivRtAyutena madhunA sarpiyutenApi ca // 141 // jJAtvA koSThavizuddhitAmanu rasaM yUpaM ca dadyAttataH zAlyAnaM laghu mudgapaSTikayavAn godhUmapUpAn laghUn / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / Aja kSIraghRtaM ca mAMsarudhiraM lAvaiNatAmrAn zazAn yUSAnmAMsarasAMzca zAkanicayAn yuddhyAtsuhRdyAn kramAt 142 prAtardantavizuddhaye kaTurasAn zRGgyAdikAnkaTphalakAthAn kaNThavizuddhaye'tha balino bhAGgAdikAn sajvare / pazcAdbhamavidhiM ca nasyakavalaM lAkSAdinArAyaNaiH sAraNyAdivalAvarImalayajairabhyaktadehaH sukhaiH // 143 // snAtvA kAthajalaistato mRgamadaiH karpUrakAzmIrakaibhadrazrIbhiranuddhato'gurubhaverliptazca saMdhUpitaH / mAlyaM ratnamahauSadhIgaNacayaM mantraM ca yatraM kramAddhArya bAhuziraHsu sUryavinataH stotraizca matraiH zuciH // 144 // tIrthe brAhmaNavRndavanditaravizvIrNavrataH zAstrato godAnaM mahiSasya dAnamathavA lohasya tAmrasya vA / rambhAM svarNavinirmitAM suvasanairAcchAditAM dakSiNAyuktAMzrotriyadInabandhuvidupe viprAya dadyAtsa gaam||145|| evaM pUrvavidhi vidhAya bahuzo vaidyAn samAhUya vai zreSThAn rAjamRgAGkasevanasamArambhaM prakuryAddI / yadvA vajramRgAGkamauktikaladhUllokezasarvezvarAn sevetAnudinaM yathoktavidhinA prAzAnpunazcyAvanAn // 146 // AgastyAMzca pitAmahena gaditAnvAsiSThapathyAdikAn kAse pippalivardhamAnamaji kSINe ca kUSmANDakAn / iti rAjayakSmAdicikitsA / kRcchre mehayute zilAjaturasaM lakSmIvilAsadvayaM mehadhvAntagajendrakesarirasaM zukrakSaye golakam // 147 // paJceSu madanAbhidhaM, tvatimRtau zaGkhodaraM poTalI, pANDau loharasAyanaM, grahaNikArogeSu cintAmaNim / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 rspddhtiH| gulme zUlagade tvagastyavaTikAmagneH kumAraM tathA, zUlAdau jaThareSu zaGkhavaTikAM zaGkhadravAtrecakAn // 148 // kuSThe zvitragade ca tAlakarasAn , vAtAmaye tAlakaM sindUraM rasapUrvakaM ca vimalaM karpUrasaMjJaM rasam / puMdoSe ca phiraGgavAtajanitasphoTe ca sandhyasthige vAte gandhakavidruti rasayutAM yaSTiM phiraGgAbhidhe / karpUra rasapUrvakaM tvatha vaTI kSArAbhidhAM dhUpanaM hiGgalottharasendratAlakabhavaM vellantaruvedanam // 149 / / iti rasopayoginI sAmagrI nirUpya mahArasAH niruupynte| tatra jvarasya prAdhAnyAnavajvare rasAH / teSu svakulaprasiddhAM bhairavI guTikAmAha pAThApAradagandhakAmRtalatAmAkSIkatAlAnalaiH kAzmIrIviSatindulAGgalijaTAyaSTyAhvabolauSadhaiH / karkovyA'pi ca moghayA bRhatikAnirguNDikAvAriNA kSuNNaiH saptadinaM vibhAvya vihitA kolAsthidanI vaTI / nAmnAbhairavikA jayetsaviSamAn nUnajvarAn svednaat||150|| TI0-pAThA vRkI, pAradaH zuddho'pakkaH pakko vA, gandhakaH zuddho gandhaH, guDcIkANDacUrNa, varNamAkSikaH zuddhaH pakkaH, azuddho'pakvaH pakko vA haritAlaH, citrakamUlatvak, kAzmIrI ativiSA, viSatinduH kAkatinduH, lAgalIjaTA kalikAriNImUlaM, yaSTI madhuyaSTI, bolo jAtirasaH strINAmupayogI auSadhaM, zuNThI, karkoTyA vandhyAkarkoTikAkandenaH kSuNNaiH sucUrNitaH, kaNTakArInirguNDIrasaiH, vibhAvya kRtA saMpradAyAtsaptavAraM, 'vAsitaM bhAvitaM' ityamaraH / 'draveNa yAvatA dravyamekIbhUyAItAM vrajet / tAvatpramANaM nirdiSTaM bhiSagbhi vanAvidhau'-iti vacanAdvamAnaM jJeyam / guTikAmAnaM tu kolapramANam / 'pramANe dvayasadanamAtracaH' iti danaJ / phalanAmanI Aha-bhairaviketi / bhairavAkhyA vaTI / svedaM dharma kRtvA, ekAhikAdInvAtAdijAn , nUmAnavajvarAn hanyAditi / iyaM sarvavyAdhiSu upayujyate prabhAvAt / / 150 // candravaTikAmAhakhyAtA tadvadiyaM ca candravaTikA taapiijtiktaanlaibhuunimbaamRtvllitaalkblishresstthaavissaapaardaiH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / dantIbIjakaliGgalAGgalijaTozIrauSadhairnirmitA TI0--bhairavIvadiyaM candravaTikA khyAtA / mAkSikaM, kaTukI, citrakaH, kirAtaH, guDUcI, haritAlaH, balirgandhakaH, zreSThA triphalA, ativiSA, sUtaH, jepAlAkhyaM, indrayavaH, halinIkandaH, uzIraM, auSadhaM zuNThI, ebhiH kRtA vaTI tIvrajvarAdighnI // jvaraharAkhyaM rasamAhaaMzAH SoDaza bhArazRGgabhasitAdaSTau hlinytitH||151 // catvAro garalAca gandhadRSado dvau pAradAdekato hyekatriMzadamUna lavAniti catustriH shRnggveraadrsaiH| ekIkRtya vimardito jvaraharo nAmnA rasaH sidhyati guJjAyugmamamuSya pUrvapayasA pItvA'titIvrajvarAt // 152 // tailasnigdhatanuH kaduSNasalilanAto dinAnmucyate adyAtpaSTikabhaktadugdhajamasAvullApa evAciram / TI0-vikaTabahuviSANamRgazRGgabhasmataH SoDaza bhAgAH, lAGgalyAH ani mUlaM tasyASTau bhAgAH, vatsanAbhAccatvAro bhAgAH, gandhadRSado gandhakAchau bhAgau, sUtAdeko bhAgaH, sArvavibhaktikastasil, evaM militvA ekatriMzadbhAgAnekatra kRtvA castriH saptavAraM, AIkarasairbhAvitaH, jvaraharo nAma raso bhavati / asya vallaM pUrvapayasA AIkarasena pItvA, atitIvrajvarAtsaMtatAdijvarAnmukto bhvtiitynvyH| tilatailAbhyaktaH kiNcidussnnjlnaatH| pthymaah-adyaadityaadi| jvaraveganivRttau SaSTikodanaM, dugdhajaM dadhi, etadubhayamadyAt / tatkAlaM gadanivRtto bhavati / 'ullAgho nirgato gadAt' ityamaraH // 151 // 152 // aSTayAmikaguTikAmAhacAGgerIrajasaH paDIzarajanIsindhRdbhavebhyazca paDaMzA dvAdazanirmitA iti gavAM danA vim(ktH||153|| baddhA kolazalATuvatridivasApUrva nipItoSNakaiyomaraSTabhiraSTayAmikavaTI chinyAnavInajvaram / TI0-cAGgerIrajasa iti cukrikAcUrNAt SaT bhAgAH, 'cAGgerI cukrikA dantazaThA'mbaSThA'mlaloNikA' ityamaraH, IzaH pAradaH, rajanI, saindhavaM, ebhyaH pratyekaM dvau Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / 81 dvAviti SaT, evaMprakAreNa kRtAn dvAdazabhAgAn, godadhnA ekatra mardayitvA, kolaM laghubadarIphalamapakkaM tadvadvaTIM kRtvA, jvare dinatrayAtpaJca dinAtsaptadinAdUrdhvamuSNodakena pItA aSTapraharaiH navajvaraM nAzayati / ata evAnvarthasaMjJA aSTayAmikatraTIti // 153 // AtaGkAntakAkhyaM rasamAha - hilo rasagandhako trisadRzaM tiktArajaH saptadhA zephAlIsalilaistathA''rdrakarasaiH saMbhAvya saMpAditaH // 154 // pItaH zarkarayA sahArdrakarasairvalapramANo raso hyAtaGkAntaka eSa satyavacasA nAgArjunenoditaH / pakApaka majIrNajIrNamathavA hantyAzu tIvraM jvaram // 155 // TI0 - darada : pAradaH gandhakaH etatrayaM samabhAgaM kaTukIcUrNa saptabhAgaM, saMkhyAyAH prakAre Nap, etaccUrNitaM nirguNDikAIkarasAbhyAM bhAvitaH zarkarAIkarasAbhyAM valamitaH pItaH, nAgArjunena AtaGkAntaka uktaH, AtaGko jvaraH 'yakSmAtaGkagadAbAdhASaSThAH paryAyavAcakAH' ityuktatvAt, satyavacasA dRSTaphalena, evaMbhUtaM jvaraM hantisAmaM nirAmaM, ajIrNajIrNatvaM tu trayodazadinaikaviMzatidina bhedena, anyathA punaruktiH // 154 // 155 // navajvaramurArirasamAha - ekaH pAradatastathaiva daradAdbhAgastathaiko viSAdvau gandhakatAmraTaGkaNanabhastiktAvarAbhyaH pRthak / hRddhAtrInalikAgnitIkSNarajatAttadvattathaikonakAnaMzAM trizada mUdvirarkapayasA dvibhRGgarAjAmbhasA / / 156 // dvitrizcikavAriNA ca dazadhA dantIjabIjAmbhasA triH zreSThAsalilairvibhAvya vihitaH kolAsthimAtro rasaH / punnAgairmaricaiH sacoraka guDailIMDho navInajvarAn jIrNAjIrNanavAnnavajvaramurArirnAmako nAzayet // 157 // TI0 - pAradaH ekabhAgaH, hiGgula ekabhAgaH, viSastathA eko bhAgaH, gandhakaH, tAmra bhasma, TaGkaNakSAro bhRSTaH, abhrakabhasma, kaTukI, triphalA, eSAM pRthak pratyekaM dvau bhAgau, vIpsA nyUnAdhikavacananirodhAya manodhAtrI hyAvalI, nalikA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat , www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 rasapaddhatiH H / trivRt, citrakaH, lohabhasma, rajatabhasma, tadvadvau bhAgau, ekonatriMzadaMzAn tadviziSTaMdravyANi cUrNIkRtya bhAvayet, pratyekaM dvivAraM arkadugdhena, mArkavarasenaca; citrakarasena tu dvivAraM trivAraM vA aicchiko niyamaH, atratyadantIbIjarasena, na tu jepAladantyAH, triphalAkAthena trivAraM bhAvayitvA kRtaH, laghubadarAsthitulyaH, corakayavAnikA 'coraovA' iti loke, guDo jIrNaH, sAmanirAmajvarAnnAzayati // 156 // 157 // atha jvaraprotthitaM rasamAha - tulyAMzaM balinUtatAlamamalaM saMmardha zuSkaM dinaM viTpaJcAGgulajambhabhRGgahapuSAdArvIpalANDudravaiH / AdrIkRtya tataH sakRdravikare dattaM ca kUpyantare nyastaM bhasmavati tryahaM hutabhujA yatre'pramattaH pacet // 158 // tatkRpyUrdhvagataM rasendramasitaM tatpaJcamAMzaM viSaM tAmraM sUtasamaM baliM viSasamaM sagranthitIkSNatrayam / pratyekaM viSabhAgikaM tadakhilaM jambUvaTodumbarAvattva salilairvimardya vihito nAmnA jvaraprotthitaH 159 TI0 -- samabhAgaM gandhakapAradaharitAlaM, dinaM praharacatuSTayaM, viTpaJcAGgulaH durgandha eraNDaH, nimbUphalaM, mArkavaH, hapuSA seraNIti loke, dAruharidrA, palANDuH gRJjanavizeSaH, eSAM rasairekavAraM bhAvayitvA, sUryAtape zuSkaM kUpImadhye dattaM, rakSAyantre sAvadhAnaH san agninA pacet / bhasma tu ciJcApalAzayoH saMpradAyAt / kRSNavarNa vatsanAbhaM paJcamabhAgaM, tAmra bhasma rasendratulyaM, gandhaH paJcamAMzaH, pippalImUlaM trikaTu ca pratyekaM viSatulyam / etajjambvAditvagbhirvimarya kRtaH, rasaiH pratyekaM saptadhA bhAvitaH, jvaranAzanaraso bhavati, anupAnaM tu zarkarA jJeyA // 158 // 159 // navajvaraharIM vaTikAmAha , ------------------ nimbUbhRGgajalaiH paladvaya mitairgadyANakenopaNAkSuNNAdvAdaza karNikAbhiruditAdarkaprasUnAdapi / guJjAmAtramamuM nipIya ghaTikAmAtreNa mukto jvarAtsaMsvedya jvarahAriNI nigaditA rugjiSNunA viSNunA 160 TI0 - nimbUbhRGgarasaiH pratyekaM paladvayaiH, maricAcchaNmASakeNa, vikasitAdarkapuSpAdvAdazakarNikAbhiH dvAdazasaMkhyAkaravibIjakozaiH, ekIkRtya marditAt, guAmAtramArdrakarasena nipIya, navajvarAnmuktaH syAtsvedaM kRtvA / viSNunA iti viSNunAmabhiSajA uktA // 160 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / navyacandrAbhidhAmAhahRddhAtrI viSamIzavIjamaricAGkolotthabIjaM baliM tulyaM mArkavabIjamambudhilavaM dvizcitramUlAmbhasA / tribhRGgasvarasaivibhAvya racitaH syAnnavyacandrAbhidhaH pIto jambhalakAkAmbubhirayaM vallapramANo rasaH // 161 // yAmArdhena jayennavajvaramibhaM pArIndrapoto yathA TI0-hRddhAtrI coka iti loke, viSaM, pAradaH, maricaM, zvetAGkollavIjaM, gandhakaH, etatsamabhAga, bhRGgarAjabIjaM caturbhAgaM, citrakamUlarasena dvivAraM bhAvyaM,mArkavarasena trivAraM, evaM kRto rasaH, nimbUphalAkarasaiH vallamitaH pItaH navajvaraM ghaTikAcatuSTayena nAzayati; yathA pArIndrapotaH siMhabAlakaH gajaM jayati // 161 // mRtyuJjayarasamAhadvau lelItakatolakau ca maricAdekaH sa evAyasaH / etatsarvamayomayAntaragataM drAggohaviHpAcitaM vyaMzaM zuddhamalaM caturlavamapi mlecchaM zarAMzaM viSam / SaDbhAgaM jayapAlabIjamakhilaM saMmartha tiktAnalakAthaiAdazadhA tathA''karasainiHsaptakRtaH kRtaH // 162 // sthAnmRtyuJjaya eSakaH zatadalAmbhominipIto yava. dvandvaikadvayaso nihanti nitarAM sAmAnirAmAnapi / jIrNAnapyacirodbhavAMzca viSamAn pazcApi nAnAvidhAnaudaryAn savibandhanAn gadavarAnhantyeva rekaiH prm||163|| TI0-gandhakAau bhAgau, maricAdekaH, eka eva lohAt , etadayaHpAtrasthaM navInagosarpiSA pakkaM, vyaMzaM alaM haritAlaM, caturbhAgaM mlecchaM hiGgulaM tAnaM vA, zarAMzaM pazcabhAgaM viSaM, jayapAlabIjaM SaDbhAga; etat sarva tiktA kaTukI, analazcitrakaH, anayoH kvAthai'dazadhA vibhAvya, tataH ArdrakarasaiH triHsaptakRtvaH ekaviMzativAraM vibhAvya, kRto rasaH mRtyuJjayanAmakaH syAt / eSakaH khArthe kaH, zatadalAmbhobhiH kamalarasaiH sevantIpuSparasairvA nipItaH, sAmAnirAmAnapi nihanti / yavAnAM dvandvaikaM guJjAmAnaM tatparimANaM; pramANe dvayasac; tathA acirodbhavAbhUtanAMzcApi viSamAn nAnAvidhAnaudaryAjaTharagulmAdIn savibandhAnmalAvarodhena yuktAnmahAgadAnhanti, kasminsati ? virecane sati // 162 // 163 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 rspddhtiH| cintAmaNirasamAhatadvadgandhakasUtatAmragaganairekAMzakairekazaH sabaMzAmRtakandakairlaghucitaiH kArISakhaNDAnalaiH / bhUgarte'GguliSadakhAtaparidhau saMstIrNatAmbUlikApaNaiH saMvihitaistathA sikatayoparyapyalaM sveditaiH // 164 // pazcAdvizatikumbhibIjazakalairekIkRtaiH zlakSNazastriH kairAkajaiviloDya racitazcintAmaNiH syaadrsH| TI0-gandhakaH, pAradaH, tAmrabhasma, abhrakabhasma ca, etaiH pratyekamekabhAgaiH, sadvibhAgaviSaiH, aGguliSaTkhAtaparidhau aGgulInAM SaTuM tena khAtaH nikhanitaH paridhiryasya evaMbhUte bhUgarte, vistIrNatAmbUlikApaNerAcchAdite, tathA sikatayA upari AcchAditaiH, alpavanotpalavahnimiH sveditaiH, pazcAdviMzatibhAgairjepAlabIjazakalairekIkRtaiH, ArdrakajaiH rasairviloDya racitazcintAmaNirasaH syAditi yojanA / sarvairekIkRtya golakaM kRtvA, bhUgarne saMsvedya, pazcAdAIkarasena bhAvayitvA, guJjAmAtraM dadyAt / tadvatpUrvaguNavat // 164 // vidyAdharIguTikAmAhagandhamleccharasAmRtArkakaTukAvyoSa trivRddantikAhemAhAtriphalAzca TaGkaNamamUbhiH syAtsamA tintiNI // 165 / / tvagbIjai rahitA ca pakasurasA saMmarya mASonmitA lIDhA kena navajvareSu guTikA vidyAdharI zasyate / TI0-gandhakaH, mleccho hiDDulaH, pAradaH, viSaM, tAmrabhasma, kaTukI, trikaTu, zyAmA, dantIbIjaM, hemAhvA svarNakSIrI 'coka' iti loke, phalatrikaM, TaGkaNakSAraH, etaistulyA amlikA paripakkA bIjatvagrahitA; etatsarva saMmadya kRtA guTikA mASamAtrA; kena uSNodakena saha lIDhA, navajvareSu zasyate // 165 // trailokyatApahararasamAhapathyApAradatAmragandhacapalAtiktAtrivRddantikAbIjaM vyoSavarAsthi vajripayasA virbhAvayitvA kRtH||166|| pIto'yaM madhunaikaraktitulitastrailokyatApApahaH . sadyo hanti navajvaraM viSamiva zrIcArucAmIkaram / 10'bIjazakalavyAmizrakairekazaH' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| TI0-harItakI, pAradaH, tAmrabhasma, gandhakaH, capalA pippalI, kaTukI, zyAmA, jepAlabIjaM, trikaTu, varAsthi viSatindubIjaM, etatsarvaM snuhIkSIreNa bhAvayitvA kRto rasaH, madhunA raktikAtulyaH pItaH, sadyo navajvaraM hanti / suvarNaM yathA viSaM hanti tathA raso'yam // 166 ||idaaniiN pUrvoktAnAM prabhAvAtsakalarogaghnatvaM vadati |ete yadyapi nUtanajvaraharA hyevopadiSTA mayA zasyante na cirantaneSvapi kathaGkAraM jvressvaashitaaH||167|| kintu svacchatayA vicArya caturairmAtrAnupAnairyathAnyAyasthairatha te svayuktiracitairdeyA jvaribhyo naraiH / nAsAdhyeSu na sannipAtiSu na vA vRddheSu vAleSu na prakSINeSu na garbhiNISu viSayAsaktAtisAriSvapi // 168 // nAtikSINakRzeSu pelavatanuskhAgantukAtaGkiSu prAyazcaiSa niSedhavAkyanivahaH saumyeSu yogeSu na / TI0-ete pUrvoktA vakSyamANAzca yadyapi navajvaraghnA eva uktAH, tathApi jIrNajvareSu bhakSitAH na zasyante iti na; apipadAdudarAdiSvapi / paraMtu svabuDyA vicArya paNDitainarairyathoktaiH svabuddhikalpitairvA mAtrAnupAnaiH, ete rasAdayaH jvarapadAdanyeSvapi / teSvayaM vizeSa ityAha-netyAdi / eSa niSedhavAkyadaNDaH saumyayogeSu viSAdirahiteSu nAsti, te rasA asAdhyAdiSu deyA iti bhAvaH // 167 // 168 // atha svacchandagolAkhyaM rasamAhapathyAtryUSaNavahrimanthasurasAH zRGgI viSaM TaGkaNaM gandhaM tAlakamAkSikAyasarajaH sUto dravantIphalam // 169 // nirguNDIsvarasena bhAvitamidaM svacchandagolAbhidhaM guJjAyugmamitaM nihanti nikhilaM zItoSNapUrva jvaram / TI0- harItakI, trikaTukaM, vahnimanthastarkArIbIjaM, nirguNDIbIjaM, zRGgI karkaTazRGgI, viSaM vatsanAbhaM, TaGkaNakSAraH, gandhakaH, haritAlakaH, varNamAkSikaH, lohabhasma, pAradaH, jepAlaH, etanirguNDIsvarasabhAvitaM trivAra, svacchandagolAkhyaM rasaM jaaniiyaat| tadgAdvayamitaM zItAdipUrvajvaraM nihanti, agnimAndyAdInapi hanti // 169 // 1 'nAtisthUlakRzeSu' iti pA0 / rasa0 8 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / mahAjvarAGkuzamAhasUtendrAmRtagandhakAtsamalavAddhattUrabIjaM punastulyaM taiH sakalaiH samaM trikaTukaM stomaM sadbhAvitam // 170 // jambIrAsthirasairvimartha vihitaM prAgvanipIyAkadrAvaiH zArkarilainavajvarasaNiM sarvajvarAnmucyate / TI0-pAradaH, viSaM, gandhakaH, etAn samabhAgAn ; taistulyaM dhattUrabIjaM, SaDbhAgaM vyoSaM, etajjambIrabIjarasairekavAraM vibhAvitaM, guJjAdvayamitamAIkarasena sazarkareNa pItvA sarvajvarAnmukto bhavati / ayaM navajvaramRNiH navajvarAGkuzo jJeyaH // 170 // atha sUtezamAhasUtAbhrAyasabhUtigandhagaralamlecchAtsavaikrAntakAtrinirmArkavazivahnisaralAtakAkAmbhAplutAt // 171 // zlakSNIkRtya vilipya bhANDakuhare prAmAnahAlAhalo niryamavidhUpito rasavaro niSkAzya nirmApitaH / sUtezaH surasArasena rasito guJjAdvayItolito hanyAdaSTavidhAjvarAMzca vissmaanychiitossnnsaadhaarnnaan||172|| TI0-pAradaH, abhraka, lohabhasma, gandhakaH, viSaM, mlecchaM tAmrabhasma, vaikrAntabhasma, samabhAgAnetAn ; bhRGgarAjaH, zobhAJjanaH, citrakaH, saralA trivRt , AtaGkaH kuSTaM, Ardra zRGgaberaM, etadrasaiH trivAraM bhAvitAn / etAn zlakSNIkRtya komalIkRtya, bhANDamadhye lepayitvA, ekauSadhasamabhAgaviSAn , niryanirgacchadyaH dhUmaH tena dhUpitAn etAn , bhANDAnniSkAzya racitaH sUtezo nAma bhavati / sa gujAdvayamitaH, tulasIrasena bhakSitaH, vAtAdijAJchItoSNasAdhAraNAdhvarAn hanyAt // 171 // 172 // ekasUtezvararasamAhasUtAtpAdikamabhragandhakunaTIlohAhitAnaM pRthak tApIjatrapuNI ca bhAvitamidaM nirmAtulAnyA rasaiH / kRSNAnmAtulato'pi tatkila mRdo mUSAntarAle pacedante pAradamAnadAravayutaM tatsaptadhA bhAvayet // 173 // matsyAkSItrikaTuvairapi tathA tAbhyAM tato dhUpitaM prAmAnena viSeNa siddhamahimA syAdekasUtezvaraH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / guJjAssyAkavAriNA sasikatenAnyena vA kenaciear zaityakakAsapazJcaviSamAnanyAMzva rogAJjayet // 174 // TI0 - pAradaH, kunaTI manaH zilA, ahirnAgabhasma, pratyekametatpAdikaM caturthabhAgaM, tApIjaM mAkSikaM trapu vaGgabhasma; mAtulAnI bhaGgA, tadrasena trirbhAvayet, kRSNadhattUrAdapi mRttikAmUSAmadhye pacet / tataH pAradamAnaM viSaM dattvA matsyAkSI brahmamaNDUkI, tadrasaiH trikaTukarasaizca bhAvayet / tAbhyAM matsyAkSItrikaTukAbhyAM rasamAnena viSeNa ca DamarukAkhyayantre Urdhvalepena dhUpayet / ayamekasUtezvaro nAma rasaH, sikatA zarkarA, tulasIrasena tAmbUlarasena vA saha dattA guJjA, anyAJjvaropadravAdIJjayet / pAkastu bhUdharayantreNa // 173 // 174 // atha zItArimAha sUtaM gandhakamarkasomalayutaM cetaH zilA kharparaM tAlaH sAdhusudheti kAravirasaiH saMmarditaM saptadhA / mUSApAcitamaSTamAMzamilitaM haiyaGgavInena tadIpyatryUSaNa turya bhAgaghaTitaM matsyAjapittaplutam / / 175 / / pratyekaM munibhiH sazarkaramidaM dugdhena vallaika kaM pItaM zItaM puraHsarAJjayati tatsarvajvarAnpazyataH / 87 TI0 - pAradaH, gandhakaH, tAmra, somalaH, manaHzilA, kharparaM, haritAlaM, sAdhusudhA viSaM, kAravallIrasaiH saMmarditaM, bhUdhare mUSApAcitaM, navanItena militaM; dIpyo ajamodA, tryUSaNaM trikaTu, turyabhAgaH caturthabhAgastena ghaTitam / matsyapittenAjapittena bhAvitaM saptavAraM, sazarkaraM vallaikakaM dugdhena sarvazItajvarAJjayati, dugdhodanAzinaH // 175 // - atha jvarAntakamAha sUtamlecchaviyaddhalIJzazicatustridviH suSavyA rasaiH pittairmatsyabhavairvibhAvya vihitaH prAgvajvarAnto rasaH // 176 // TI0 - pAradaH, hiGgulaH, abhrakaM, gandhakaH, krameNa ekacatustridvibhAgAH, suSavI kAravikA, tasyA rasaiH saptadhA bhAvitaH, prAgvadekAhikAn jayati // 176 // ardhanArIzvararasamAha tIkSNaM dAradadAradArkadaradaM lelItakaM mAkSikaM abdhyekartuzaradvisaptaguNitaM tadyutkramAnmarditam / 1 'bhaktapayorbhujo vijayate drAk sarvazItajvarAn' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 rasapaddhatiH H / vahnermUlarasaistridhA'pi zapharIpittena saMplAvitaM yantre zArkarile dinArdhamakhilaM tatkA cakkUpyAM pacet // 177 // pAkAnte tu nikumbhabIjazakalAdaSTAbhiraMzairyutaM tatsUkSmIkRtamekataH khalu rasaH siddho 'rdhanArIzvaraH / yatpArzvastanajena cAjapayasA valaikamAtrozitasvatpArzvajvaramAzu hantyubhayataH sarvAGgajaM ca jvaram // 178 // TI0 - tIkSNaM lohabhasma, dArado vatsanAbhaH, dAradaH pAradaH, tAmraM hiGgulaH, gandhakaH, mAkSikaH, abdhayazcatvAraH, RtavaH Sada, zaraH paJca vyutkramAdguNitaM saptabhAgo mAkSika ityAdi; citrakamUlarasaiH matsyapittena rasaM bhAvitaM vAlukAyantre yAmadvayaM pacet; jepAlASTabhAgairyutamekataH marditaM; ajAyAH yatpArzvastanabhavena dugdhena pItastatpArzvasthaM jvaraM hanti, ayaJca prabhAvaH, ubhayastanajena dugdhena pItassarvAGgajaM jvaraM hanti // 177 // 178 // atha kuSThAdiva TikAmAha ruksUtAmRtagandhaka trikaTukazreSThA bhirekAMzatastribhRGgasya rasairvibhAvya racitA muddrapramANA vaTI / hanyAdagnivibandhazUlamudaraM tadvatsamAMzairvarAzuNThIjIrakavatsanAbhamaricogrAkajalI hiGgubhiH / / 179 // TI0 - kuSTAdivaTI varAdivaTI ca / kuSThaM, amRtaM viSaM zreSThA triphalA, samabhAgaiH, kajalI pAradagandhakayoH / tadvatprAguktAn hanyAt / iyamagnimAndyaprabhRtiSu vaTI // 179 // cintAmaNitailamAha gandhaH paGkilavo'munA samalavaH syAtpAradaSTaGkaNaH zvetAGkollanikumbhayordviguNitaM bIjaM ca dantyambunA / tatsarvaM parimardya vAsarayugaM chAyAvizuSkaM cirAtsyAccintAmaNinAmadheyamatulaM tailaM virekArthakam // 180 // liptaM kimapi kSaNena bahuzaH kaNThe 'tha vA vAmaye * nAbhau vA nitarAM viliptamasakRtsadyo naraM recayet / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / ghrAtaM yacca nasA nareNa kurute yatsaMkhyayA saMkhyayA tAvantyeva virekamadbhutakaraM nRNAM vibandhApaham // 181 // TI0-gandhakaH patilavo dazabhAgaH, pArado dazabhAgaH, TaGkaNo dazabhAgaH, zvetAkollabIjaM dantIbIjaM viMzatibhAgaM pratyekam / virekaH ubhayamArgeNa; kaNThe liptaM vAntikaraM, nAbhau liptaM virekajanakam / nAsikayA yAvadvAramAghrAtaM tailaM tAvadvAra virekajanakaM; ata evAdbhutam / idaM ca prasaGgata uktam // 180 // 181 // .. atha kAlAnalarasamAha sUtaM vaGgamapakameva kanakAbIjaM ca nAgaM samaM vakhadha karahATamarkamapi tatsaMkhyaM tathaivAmRtam / vastraMzaM garalaM ca zulbamathavA saMmardayedekato nirguNDIsalilena tatkhalu rasaH syAnAma kaalaanlH||182|| pIto jIrakavAriNA'yamakhilAnmudgapramANo jvarAnsadyo hanti, TI0-pAradaH, vaGgabhasma, apakkadhattUrabIjaM, nAgabhasma, samaM TaGkaTaGkaparimitaM, karahATaH AkArakarabhaH, arka tAmrabhasma, vasvadha bhAgacatuSTayaM pratyekaM, viSaM bhAgacatuSTayaM athavA vasvaMzaM aSTabhAgaM nirguNDIrasena trirbhAvayet , jIrakavAriNA pItaM sarvAnrogAn kAlAnalAkhyo mudnamAtraH hanti // 182 // tathaiva nirviSaviSazreSThAtritIkSNezvaraiH / vaigandhAlakaTaGkaNAjayaphalairbhRGgAmbhasA vAsitaiH siddho'zvAnalanAmako vijayate vizvAjalena jvarAn // 183 // TI0-evameva nirviSA nirviSI, zreSThA triphalA, tritIkSNaM vyoSa, IzvaraH pAradaH, vaigandhaH gandhakaH, alakaH haritAlaH, TaGkaNaM, ajayaphalaM jepAlabIjaM, bhRGgarAjarasena bhAktimAIkarasena ca ghoDAcolIti khyAtaH // 183 // hiGgalodbhavatAmragandhagaganamlecchAn kramAdvardhitAn kAravyAH svarasena mInajanuSA pittena vA sptshH| AplAvyA''racito jvarAnaticirAduSNajvaraM nUtanaM hanyAdAkavAriNA sacapalAkSaudro dvivallaH param // 184 / / TI0-gaganamabhraka, mlecchaM hiDDulaH, vardhitAnekasmAdekaM dviguNitaM, kAravI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 rasapaddhatiH / rasena matsyapittena vA bhAvitaH, jvarArinAmA raso bhavati; Ardrakarasena uSNapUrvakaM navajvaraM hanyAt, jIrNajvare pippalImadhubhyAM saha deyaH // 184 // atha zItajvarArimAha kambuH phenamaheH zilA sarasakaM mAkSIkamekAMzakaM zulvaM somalamakSibhAgamakhilaM triH kAravallIrasaiH / ArdrIkRtya kRtaH sukRSNalamitaH zItajvarAriH sitAmizro hanti sudugdhabhaktakabhujastUSNAn sazItajvarAn 185 TI0 - zaGkhaH, ahiphenaM, manaHzilA, rasakaH kalakhAparI, mAkSIkaM suvarNamAkSIkaM, pratyekamekabhAgaM, zulbaM tAmra, somalaM, akSibhAgaM dvibhAgaM; kAravalIrasairbhAvayilA, guA mAtrA vaTI kAryA, ayaM sitayA saha zItoSNapUrvakA uvarAn sacAturthikAnapi nAzayati // 185 // atha jvararipumAha rasasyaikaM bhAgaM daradajhaSapittAmRtavalIn dvibhAgAn saubhAgyaM triratha maricaM vedatulitam / vimardhAdrAvaijrvaramuraripuzcedviracitaH kimanyairekadvitricaturahajAtajvararipuH // jaDiyAdrAvaiH sasitajaraNAmbhobhiraparaitisRtyAM yuktaH surasadalavArbhiH samaricaiH / / 186 // TI0 -- matsya pittaM zuSkam / vedatulitaM caturbhAgaM, anyai rasaiH, jaDinni zaitye, tulasIkharasairdeyaH // 186 // atha cAturthibhAGkuzamAha - rasaM gandhakaM nirvipA vatsanAbhaM dvayaM tutthato gauripASANatAlam / vimardyApi golIkRto'yaM rasendro mahApUrvikAyA balAyA rasena rasairdhartakasyApi zItAGkuzo'yaM sakhaNDastu cAturthikebhAGkuzo'yam rasaM gandhakaM nirviSA tutthayugmaM zilAtAlakaM nAgapASANayuktam // zitivarNabhaGgA sahAdevanIraiH kalAyapramANastathaivAyamuktaH / zuddhaM kharparamaSTabhAgamamalaM svarNa ca muktAphalaM hiGgalaM maricaM vivardhitamidaM haiyaGgavInena ca / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / bhAvyaM jambharasena ca tridivasaM niHsnehametaddhiyA guJjAdvandvamamuSya mAlinivasantasya jvare dhAtuge / adyAdraktabhave gade'pyatikRze kSINe ca bAle kSaye vRddhe garbhiNisUtikAsu madhunA kSIrAnabhruksvecchayA // 189 // iti mAlinIvasantaH / capalAyAH prasthamekaM suhIkSIreNa bhAvayet / ekaviMzatidhA pUrvaM tadardha malamAyasam // 190 // tadardha daradaM kSAtrayamekatra bhAvayet / gojihvAzAlmalIkSIra gokSurekSurasaiH pRthak // 199 // zlakSNacUrNa punaH kRtvA mAtrAM yuJjyAdyathAbalam / kSIraM jAtu pivettasya madhukena samAyutam // / 192 // sudhApippalI yogo'yaM jIrNajvaramapohati / medodoSodaraM zothakSayakSayakaraH paraH // kSINAndhAtUnvardhayati proktazvAtreyasUriNA / / 993 // iti sudhApippalIyogaH / 9.1. bhAgaikaM vallijAtaM dvitayamatha nRNAM kharparAnmUtrazuddhAt sarva khalve vima tridinamapi gavAM kAlaseyodbhavena / jambIraiH zuSkacUrNa yadavadhi tu bhavenmAlinIprAgvasantaH 194 iti laghumAlinIvasantaH / sUtAyobhrakatAmra bhasmamakhilaM tulyaM tato gandhakaM dvirbhAgaM palikIkRtaM kalikApatre tu saMsthApitam / mASadvandvamitAM tathA madhukaNAyuktAM punaH parpa dadyAddhAtugate jvare tisRtau nAmnA tu paJcAmRtAm // kAsazvAsa gudAGkuragrahaNikAyakSmAmaye sadguNAm // 195 // iti paJcAmRtaparpaTI | 1 ghRtAktAyAM darvikAyAM saMsthApitAmityarthaH / 2 'kadalikApatreNa saMchAditAm' iti pA0 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| svarNa raupyaM ravigaganakaM lohasUtaM samAMza muktAbhAgaM vimalabalikaM pAradAdhugmabhAgam / marya kandaiH kadalijanakaiH zAlmalInAM rasairvA kanyAdrAvairmunidinamatho vallayugmaM nihanyAt // mehaM tApaM madhucapalayA sevito mAsamAtraM strINAM rogAnazeSAnapaharati punaH parpaTI kAJcanIyam 196 iti suvrnnprpttii| svarNa vaikrAntasUtaM samalavamamalaM gandhakaM zuktikotthaM yugmAMzaM pAdabhAgaM kulizabhasitakaM TaGkaNaM sarvatulyam // 197 // jambIrairmAtuliGgaistridivasamasakRdbhAvitaM zuSkagolaM mRdvastrairveSTayitvA tadanu suvimale kiTTamadhye nivezya / bhANDe mRliptasaMdhau mRdutarazikhinA pAcitaM vedayAmaM vAGgaM zItaM gRhItvA mRgamadasalilairbhAvayevitrivArAn 198 siddho rAjamRgAGka eSa madhunA kRSNAyutena kSayAn kAsaM paJcavidhaM kSayaM kSatarujaM jIrNajvaraM dhAtugam / hanyAnmeharujAmakAlapalitaM kAnti ca vIyaM dRDhaM kuryAdvaidyavareNa candrazikhareNokto vimRzyAkhilam / / 199 // iti muktArAjamRgAGkaH / hemno bhasa rasena tulyatulitaM muktAM vizuddhAM tato dvibhAgAM samagandhakaM tu sakalAt pAdena TaGkena ca / saMmarca khalu kAJjikena sakalaM zuSkaM tu golaM pacedbhANDe saindhavapUrite tu zikhinA zItaM tatazcUrNayet // 20 // bhAvyaM raGkumadena vallatulitaM tApe'gnimAndye kSaye kAse zvAsayute mRgAGkamalaghu khAdetkaNAkSaudrabhuk / iti mahAmRgAGkaH / 1 'mAsasaMseviteyaM' iti pA0 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| mANikyaM vajramekaM garuDavamibhavaM nIlakaM puSparAgaM gomedaM vidrumaM dvirviduramaNimatho bhasma zaGkhasya zukteH 201 tApyaM nAgaM ca vaGgaM daradazikhigalaM TaGkaNaM rAjavarta / gandhaM trimatAraM ravidhanamamalaM tAlakaM hRcchilA ca / vaikrAntaM kAntalohaM rasakayugalakaM vedabhAgaM sumuktaM sUtaM sarvASTamAMzaM tridinamavirataM mardanIyaM suyatnAt // 202 // virbhAvyaM kanyakAbhirviSadahanabalAvAriNA saptavAraM golaM mRtkarpaTervai lavaNaviracite pAcayitvA dinakam / saMmartha svAgazItaM mRgamadasalilaiH pippalIkSaudrayuktaM vallaikaM zvAsakAsakSayatamakagade ratnagarbhAnmRgAGkAt // 203 // iti navaratnamRgAGkaH / varNa tAraM samuktaM vratatikisalayaM mAkSikaM vajrasUtau lohaM cAbhraM ca zulvaM mRtamamalatarau nAgavaGgau ca gandham / bhAgairvRddhaM dinaikaM ghanataraghaTanaimardayetritrivAraM knyaadhaatriividaariimushlivrijyaashaalmliidhrtmuulaiH||204 golaM veSTyaM palAzairmadanatarubhavairmRtsnayA cApi zuSkaM garne sAmudrapUrNe laghutaradahane pAcitaM vedayAmam / dattvA tatSoDazAMzaM viSamativimalaM gandhakaM tena tulyaM marca dhRtarjayAbhiH khasakhasatilajairvAribhiH kanyakotthaiH205 piNDaM sindhRdbhavena pravilulitamatho veSTitaM mASapiSTaiH sthApyaM yatre triyAma lavaNaviracite pAcayedagninA tu / svAGgaM zItaM kumArIbaTukabaliyutaM pUjitaM vallamAtraM kRSNAkSaurairmugAGkaH kSayatimiraravirbhASito jiirnnvaidyaiH||206 iti mahAmRgAGkaH / 1 'kAMsyaM' iti pA0 / 2 'dugdhe zuddhaM viSaM tu kalitazazikalaM' iti paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / rukmaM tIkSNaM ca kAntaM rajatarasabhavaM bhasma vaGgAhitulyaM muktA sarvaiH samAnA dviguNamatha rasAdgandhakaM TaGkaNaM ca / pAdAMzaM sarvametattuSabhavamRditaM pUrvavadyatrapakaM / vAGgaM zItaM mRgAkaM mRgamadatulitaM yakSmaroge prazastam 207 iti muktAmRgAGkaH / / mAkSIkadvitayaM suvarNarasakaM gandhaM satAraM pRthagbhAgaM vidrumtaamrshuktijpvedvaibhaagmekaikshH| vaGgAyobhrakakAMsyapAradaphaNIn vaikrAntakAntaM punastrirmayaM tu varAtrijAtadahanairmustAmRtAyaSTibhiH // 208 / / siNhaasyaamushliividaarikdliigoknnttkoshiirkainaaraaynnymRtaashttiikriknnaashunntthiikumaariidrvaiH| godugdhairmuzalIAvArivArimRditaM golaM pacedyAmaka mandAgnau ca mRgAvatparamasau bhAvyastato bhAvanaiH // 209 / / dve kastUryAstu mRgAGkavanmadhukaNAyuktA svaguJjA jayenmehA grahaNIgadodaramarudhAdhijvarAn kAmalAm / pANDu kuSThabhagandaraM bahuruja mUtraM ca zukrakSayam // 210 // iti srveshvrH| sUtAyo'bhrakagandhakaM samalavaM sUtAGkitulyaM mRtaM svarNa sarvamidaM nidhAya vimale khalve dinaM mardayet / kanyAvyoSavarApunarnavarasaiH kacchUlavaGgaiH punabhovyaM citrakapatrakairghanataraM saMveSTya dhAnyAntagam // 211 // kuryAdbrahmavinirmitaM rasavaraM yakSmApahaM puSTidaM vallaM kSaudraphalatrayeNa sahitaM mehAnimAndyapraNut / iti caturmukhaH / vrtrehemrsaabhrtaamrrjtailohaim'tairgndhkaiH zaGkavidrumamauktikaizca zilayA tAlena zuddhaiH punaH // 212 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / saptAhaM parimarditaM dahanajaiH kAthaistathA'dbhavakSIraistaddivasatrayaM pramRditaM nyastaM kapardISu ca / ruddhA bhANDatale mRdA suvasanaiH saMchAdya zuSkaM punaH saMdhyAyAM khalu tIvrakuJjarapuTe pakaM suzItaM punaH // 213 // grAhyaM sarvamidaM vicUrNya tulitaM sindUranAmnA punaH mRtenApi vikRntapAdamilitaM madye dRDhaM taddinam / zigrudrAvavimarditaM munidinaM triH saptadhA bhAvitaM mUlaizvitrakajaistathA''rdrakarasairjambIrajairtuGgajaiH || 214 // zuSkaM cUrNitapAdaTaGkamilitaM saubhAgyapAdaM viSaM tattulyaM maricaM lavaGgacapalApathyArdrakaM cAmRtAt / pratyekaM sumanaH phalaM tvatha caturthAMzaM punarmarditaM jambIreNa tathA''rddhakeNa ca tathA luGgAmbhasA saptadhA // 215 dvandvamitaM punarmadhukaNAsaMmizritaM sevitaM durnAmakSaya pANDukA sazamanaM mehAgnimAndhapraNut / kuSThApasmRtitApakRcchrabhagaruklIhodaraM vidradhi sAdhyAsAdhya gadAnnihanti sa rasastrailokyacintAmaNiH 216 iti trailokyacintAmaNiH / 95 svarNa bhAgamitaM dvibhAgamamalaM rUpyaM tribhAgaM punanagaM vaGgamayorajo'bhrabhasitaM muktApravAlaM rasam / zuddhaM bhAgacatuSTayaM sumRditaM bhAvyaM punaH pauMDrakaiH zrIvAsAjalarAtrizAlmalibhavaidravaiH pRthaksaptadhA / / 217 // mAlatyAH kusumaistathA mRgamadaira mlAnapuSpodbhavai rambhAkuGkumajaiH punarvilulitaH siddho vasantAbhidhaH / caladvandvamito rasAyanavaraH zukrAyuSorvardhanaH strIpuMsoH kSayakAsabIjajanitaM doSaM niyacchetparam // 218 // iti vasantakusumAkaraH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rspddhtiH| sUtaM gandhakalohamabhrakanakaM tApyaM ca tAnaM mRtaM vaGgaM mauktikavidrumaM vimalakaM kAntaM ca nAgaM samam / vArAhIdravabhAvitaM munidinaM kUpyAM nyasenmudritaM pAcyaM vAlukayA supUrNapiThare ghasraM suzItaM punaH // 219 // kastUrIghanasArakuGkumarasaiH zrIkhaNDalAmajakairamlAnasya rasena bhAvitamidaM tritriH susiddho rasaH / nAmnA rAjavasanta eSa kathitaH pittAmayibhyo hitaH kSINAnAM kSatakAsinAM madhusitAyukto dvivallo'zitaH 220 iti vasantarAjaH / kAntaM tIkSNakamabhrasattvakanakaM tAnaM ca tArAhika vaGgaM vidrumamauktikaM samatulaM sarvaistu sUtaH samaH / kSaudreNa trivimarditaM tadakhilaM kSiptvA tu mUSAntare pAcyaM tAyapuTe suzItalamidaM vahnidravaiH saptadhA // 221 // nArAyaNyamRtAzvadaMSTrakavalAguptoccaTAgostanIdrAvaiH zAlmalipATalImuzalikAkANDekSukUSmANDajaiH / pathyodumbarakAdrasaimunimitaM maryaH sukhalve dhiyA tveSaH kuGkumacandanAdijanitairadbhizca bhRGgayudbhavaiH // 222 // valladvandvamito rasAyanavaro vRSyaH kSayadhvaMsano mehAderdalano rasazca sa mahAlakSmIvilAsAbhidhaH / va iti mahAlakSmIvilAsaH / sindUraM rasapUrvakaM ca vimalaM kAntaM dhanaM gandhakaM tulyaM pAradapAdikaM sukanakaM tAraM mRtaM tatpunaH / martha bhUsitayA vRSeNa varayA varyA vidAryA tataH kanyAzAlmaligokSureNa sitayA tAlyA'zvayA sptdhaa||223 1 'dvivalonmitaH' iti paa0| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / tatpatraiH pariveSTya taNDulabhave rAzau tathA puSpaje nyastaM saptadinaM tato mRgamadairlakSmIvilAsAmidhaH / mehadhvAntaharaH kSayaprazamano vallatrayaM sevitastattadyogavaraiH sitAmadhughRtairmAsaM niyacchejvarAn // 224 // iti lakSmIvilAsaH / zvetAGkollarasena pAradapalaM saMmardha saptAhata - stattulyaM kanakaM tayoH samatulaM gandhaM vizuddhaM punaH / marcaM zvetahayAriraktadahanaistAlIrasaiH saptadhA golaM chAgalamAMsaveSTitamatho mASaiH prapiSTaistathA // 225 // tapte tailaghRte'thavA vinihitaM sindUratulyaM yadA jAtaM tatkSaNamuddharenmadhusitAsarpiryutaM kSIrapaH / bhojyaM laDDukapAyasaM hyanudinaM seveta vandhyAM striyaM bhogAn sarvaRtUdbhavAn sakusumAn kandarpakelIpriyAn 226 iti kAmadevarasaH / 97 sUtaM gandhakasaMmitaM trikaTukakkAthena saMmizritaM golaM kSIravidArikandavivare nyastaM praliptaM punaH / mASairliptamatho'Ggulena tulitaM gavye ghRte pAcitaM taccUrNa palasaMmitaM dvipalakaM saccaM guDUcyAH punaH // 227 // drAkSA kacchuphalaM tilA varijaye pratyekakaM pAlikaM mocAyA dvipalaM yavAH zarapalA yaSTI dvimuSTiH zubhA / kRSNAdhAtrivalAtreyekSurabhavairge kaNTakairbhAvaye tsarvaM saptadinaM nivezya vimale pAtre sitAmizritam // 228 // mASadvandvamitaM bhajennizi ghRtaM dugdhaM yatheSTaM pibedRSyegrAmyakaliGgavacca jayati zrIkAmadevo rasaH / iti kAmadevo'paraH / 1 'vimale' iti pA0 / 2 0 trayekSukadalIkandaiH kramAdbhAvayet' iti pA0 / rasa0 9 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rasapaddhatiH / pratyekaM suhiraNyaraupyarasakaM dvinaM phaNIndrAyarsa trinaM dAnavabhAnutApyagaganaM muktAphalaM vidrumam // 229 // vedamaM harajendra mlecchakunaTItAlaM vimardhAmbubhinirguNDIvarivAnarIra vizaTIrambhAkumArIvRSaiH / golaM mRtpaTaveSTitaM sulavaNe yatre'STayAmAvadhi paktvA svAGgasuzItalaM subhiSajA pUrvoditairbhAvayet // 230 // hanyAdaSTavidhaM jvaraM ca viSamaM SaT cAtisArAMstathA pANDUn paJca ca paJca ca grahaNikA ekAdaze yakSmaNi / valadvandvamitaH kaNAmadhuyuto devaprasUnAIkadravairvA mRgadarpa kuGkumayuto lakSmIvilAso rasaH // 231 // iti zrIvinduviracitA rasapaddhatiH saMpUrNA / iti zrImahadevapaNDitakRtA rasapaddhatiTIkA saMpUrNA / 98 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI surezvaravaidyaviracitaM lohasarvasvam / mAlAcaraNam / vande vibudhagaNArcitacaraNaM zaraNaM samastabhUtAnAm / / himagiritanayAkAntaM trilocanaM tuhinakArUDham // 1 // pranthaprayojanam / dharmArthakAmamokSANAM zarIraM siddhikAraNam // taca tatsiddhaye yogyaM bhavatyarogameva hi // 2 // tadArogyakriyAsiddhau bheSajAni bahUni ca // mUlalohAdikAnyAhumunayaH suzrutAdayaH // 3 // tatra nAnArujAkrAntazarIrANAM zarIriNAm / / kSINAnAM durbalAmInAM bheSajadveSiNAmapi // 4 // khAdutvAtsvalpamAtratvAllaghupAkitayApi ca // pratyuprataravIryatvAllohameva prazasyate // 5 // iti sushruthaariitvyaaddinaagaarjunaadibhiH|| proktAni lohatatrANi samAlokya surezvaraH // 6 // bravIti lohasarvasvaM zrImadbhadrezvarAtmajaH // ... lohmedaaH| lohaM taccASTadhA tatra caturNAmatra saMgrahaH // 7 // nAnAmunimataproktaprayogaphaladarzanAt // tAni tIkSNAbhrahemArkasaMjJakAni vadAmyatha // 8 // utpttilinggsNshuddhisiddhiyogsuyojnaiH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvakham / lohotpttiH| purA lomiladaityAnAM nihatAnAM suraiyudhi // 9 // utpannAni zarIrebhyo lohAni vividhAni ca // lohamedAnAM lakSaNAni guNAzca / / tatra mastakajAtAni zItavIryANi tAni ca // 10 // ghanadIrghAGgayuktAni siddhAni surabhINi ca // vAridasnigdhagambhIrakharANi madhurANi ca // 11 // pittavyAdhiharANyAhuramUni sakalAnyapi // (atrAntarA granthapAtaH ) . lohaM sArAyaM hanyAdrahaNImatisArakam // 12 // auDUM sArvAGgikaM vAtaM zUlaM ca pariNAmajam // charyatIsArapittAni grahaNI ca niyacchati // 13 // vandhyAyA garbhadaM balyaM kSayahaddhAtuvardhanam // rasAyanaprayogeSu zasyate ca kaliGgajam // 14 // caraM chadi kSayaM raktapittaM bhadrAhvayaM jayet // srasanaM dIpanaM gAtrabhedanaM kaphavAtajit // 15 // grahaNyarcAvikAranaM lohaM vajrAbhidhaM matam // zothArzaHzvAsakAsAMzca pramehAn viSamajvarAn // 16 // gulmAMzca pANDurogAMzca pANDiloho niyacchati // kAntajaM jayati plIhamamlapittaM zirorujam // 17 // gulmodarAzmarIzUlamAmavAtaM bhagandaram // nIravaM kAmalAzothakuSThakSayaharaM matam // 18 // ojaH puSTiM balaM yaM datte janayate sutAn / sarvAn vijayate rogAn kAntalohaM na saMzayaH // 19 // yallohaM yadguNaM dRSTaM takiTTamapi tadguNam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohsrvkhm| mAraNArtha lohapatrapramANam / caturaGgulavistIrNamAyAmaizcaturaGgulam // 20 // . tilotsedhatanuM caiva lohapatraM pracakSate // lohazodhanavidhiH / athAgninA prataptAni lohapatrANi nikSipet // saptavArAn varAkAthe giridoSaprazAntaye // 21 // varAM caturguNAM lohAttato vAri caturguNam // dattvA niSkAthayettAvadyAvatpAdasthitaM bhavet // 22 // lohasya mAraNAdyartha triphalAkkAthavidhAnam / athAsyaivaM vizuddhasya mAraNe vidhirucyate // proktaH suzrutahArItavyADinAgArjunAdibhiH // 23 // tatra triguNitaM lohAtsamAdAya phalatrikam // caturgaNe jale paktvA grAhyaM pAdAvazeSitam // 24 // lohamArakANyauSadhAni / atha mAraNakarmArthe kathyante bheSajAni ca // tatra gaNDiNikA mukhyA kacitproktA mahauSadhiH // 25 // kacitsA sAlahazcIti haritpIti sA kacit / / divyauSadhIti sA kApi kacinmartakalambukA // 26 // anyatsamAnaM cAGgeyAH kuThAracchinnasaMjJakam // vikaGkataM tRtIyaM ca caturtha raktamAriSaH // 27 // paJcamaM tvacakaM proktaM SaSThamuktaM manaHzilA // hiGgulaM saptamaM proktamaSTamaM varNamAkSikam // 28 // etAni kramazo hanyuH pittaM kaphamasRgdaram // vividhAM pANDutAM kaNDUM vahnimAnya vivarNatAm // 29 // lohamAraNavidhiH / atrAyaiH paJcabhirdravyairetairekakaizo dvishH|| trizazcaturbhiH sarvairvA bahusaindhavasaMyutaiH // 30 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / amlakAJjikasampiSTaistallohaM sAndralepitam // catuSTayeSTakAkoSThe khadirAGgArapUrite // 31 // vinyasya dhmApayedyavAciraM bhavAdvayAnilaiH // tatastadravatAM yAtaM sthitaM madhyeSTakAvaTe || 32 // lohAGkuzena triphalAkAthe taptaM vinikSipet // zilAhiGgulamAkSIkaiH sarvairekaikazo dvizaH // 33 // jambIradravaniSpiSTaiH saindhavena samAyutaiH // AlepyamayasaH patraM triphalApiNDamadhyagam // 34 // vidrutaM pUrvavaddhImAn triphalAmbhasi nikSipet / / evaM hi mriyate lohaM sarvameva na saMzayaH // 35 // athavA saindhavopetairjambIradrava peSitaiH // pUrvavatribhirevaitairmiMzritaM tatsuMretitam // 36 // mArayet puTapAkena bhUyasA gomayAgninA // athavA zodhitaM lohaM retitaM kAJjikAmbhasA // 37 // taM sUryAzutApena mArayetkaticiddinaiH // athavA retitaM lohaM ghaTasthe triphalAmbhasi // 38 // kSiptamAgAragarbhasthaM varSeNa sumRtaM bhavet // athApanIya kiTTAdi tadayastriphalAjalAt // 39 // uddhRtya lohadaNDena lohapaTTe vicUrNayet // tato'smin sAndratAM nIte gAlite sUkSmavAsasi // 40 // sthAlIpAkaM yathA kuryAttathA vidhirihocyate // tApyamazmabhidaH piNDe zRtaM kolasya vAriNi // 41 // vicUrNya SoDazAMzena lohapaTTe vicUrNayet // tato'sminmAkSikonmAnaM hiGgulatriphalAjalam // 42 // 1 suretitaM sucUrNitam / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / lohapAtra sthitaM zoSyamalpamalpaM sukhAgninA // .. kRlA caturguNaM lohAt phalatrikamato jalam // 43 // caturguNaM pacedatra grAhyaM tatpAdazeSitam // lohamevaM nirutthaM syAdamRtAdadhikaM guNaiH // 44 // mRtlohpriikssaa| sambhAvitasamutthAnaM naivAdyAdvikriyAbhayAt // 45 // etadvadhaparIkSArthamandhamUSAgataM dhamet // madhuTaGkaNatArAjyayuktametadayazciram // 46 // tatra pUrvamitaM tAraM yadi tat siddhameva ca // jAnIyAdadhike tAre lohaM sambhAvitasthitim // 47 // iti proktaH samAsena sthAlIpAkavidhikramaH // vinA loha vidhAnena sakalA niSphalAH kriyAH // 48 // puTapAkavidhAnena lohamAraNam / atha tacUrNitaM vanyakarISaitriphalAmbhasA // plutaM garte nivAte triH zarAvapuTake puTet // 49 // tadgarta yanmataM tajjJaiH sarvataH SoDazAGgulam // tatra paJcapalAt prAyo lohaM saptapalAvadhi // 50 // . gartamAnaM prazaMsanti sarvato hastasaMmitam // drAveNa loDitaM lohaM yAvatA bhavati dravam // 51 // dravamAnaM tadevAtra puTapAkavidhau matam / / kalkAmbukharasakAthabhedena trividho dravaH // 52 / / saGkIrtitotra puTane munibhiH sushrutaadibhiH|| tatra kalko'lpapAnIyapiSTaH kalkAcyuto dravaH // 53 // atoyAt kharasaH kAtho dravyeNa kathitaM jalam / / , tatsiddhaM mRduni dravye caturguNitavAriNA // 54 // ... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / pAdasthamaSTamAMzasthaM kaThore'STaguNAmbhasA // atha pUrvavadevAsmin puTAn dadyAt pRthak pRthak // 55 // prayojanavazAtpuTapAke prayojyA vanaspatayaH / varAzigrupalAzebhakarNabhRGgadravAmbhasA // atrottare punardadyAdbhUyasatriphalApuTAn / / 56 / / taddAnAdvaddhakoSThasya lohaM syAdanulomanam // smRtaH pippalitoyena mandarabhivRddhaye // 57 // vidArIvAriNA laivyesecau jambIravAriNA || zirISatoyairvaivarNya vAte vATyAlakAmbhasA || 58 // pitte parpaTatoyena maricArdrAmbunA kaphe // dazamUlIkaSAyeNa sannipAtodbhave gade // 59 // kirAtatiktatoyena jvareSu viSameSu ca // guDUcIvAriNA mehestisAre kuTajAmbhasA / / 60 / / steermbhasA vAse kAse vAsakavAriNA || kAkodumbarikAtoyai raktapittaprazAntaye / / 61 / / pANDutve mahiSImUtraiH kumau jantunataNDulaiH // kuSThe viDaGgabhallAtaiH lIhi rohitakAmbhasA || 62 // sinduvAra dravairmUtrAghAte zUle tuSodakaiH // yAmAdadbhuvicarcISu dadyAddanavAriNA // muzalIvAriNArzastu hRdroge'rjunavAriNA // 63 // AmavAtaprazAntyarthamuccaTAmUlajairdravaiH // somarAjIja ....dakaiH // 64 // zilodbhedAmbunA'zmaryAmudAvarte trivRjjalaiH // gulme'mladADimAmbhobhirbrAhmItoyaiH svarakSaye // 65 // vAjigandhA jAtoyai rAjayakSmanivRttaye // ............ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / lohabhasmanaH prAzastyam / evaM yathAsvamanyeSAM bheSajAnAmapi dravaiH // 66 // . piMjyA pratipuTe cainaM zilApaTTe guNottare // yAvadbhavati sAndralaM vidhvastasumanArajaH // 67 // kiMca yadvAriNi kSiptaM plavate rAjahaMsavat // tulitaM dRzyate stokaM tatprazaMsanti sAdhavaH // 68 // uktaiH puTauSadhaireva manyante bhAvanAkramam // anye tu dvayamicchanti prAkpuTaM bhAvanAM ttH||69|| vidhivatsevitalohaguNAH / iti vividhavidhAnayuktisiddhaM vidhivadayaH satataM niSevyamANam // idamasurazarIrasambhavakhAdasurabalaM manujaM karoti nUnam // 70 // iti lohaasiddhiH|| abhrakotpattiH / iti saMsAdhite lohe sAdhayetkRSNamabhrakam // yathA tathA vidhi vakSye nAnAgamavilokitam // 71 // purA vadhAya vRtrasya vajriNA vajamujjhitam // visphuliGgAstatastasya gaganaM parisarpataH // 72 // nipeturmeghanirghoSAH zikhareSu mahIbhRtAm / / tebhya eva samutpannaM tattagiriSu cAbhrakam / / 73 // tadvajaM vajrajAtalAdabhramabhrarayo(vo)dbhavAt // gaganacyutijAtalAdrucire gaganaM surAH // 74 // __abhrakamedAH teSAM lakSaNAni ca / viprakSatriyavizUdrajAtibhedAcaturvidham // krameNaiva sitaM raktaM pItaM kRSNaM ca varNataH // 75 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvakham / tatra kRSNamupAdeyamatra taddhi guNottaram // tasyApyAkarabhedena varNitA vividhA vidhAH // 76 // tAstAH samyak pravakSyAmi tadadhInA guNA ytH|| itazcottarazailotthaM bahusattvaM guNottaram // 77 // tatra dakSiNazaile'zoSAdalpaguNaM hi tat // alpasattvatayA dhatte sattve zAntiguNottaraMm // 78 // zaMsanti munayaH sarve prayoge kRSNamabhrakam // abhrkshodhnm| tadapyazodhitaM naiva samyakarmakaraM bhavet // 79 // ataH zodhanamevAdau vakSyate tasya zAzvatam // Adau sutApitaM kRtvA gaganaM saptadhA kSipet / / 80 // nirguNDIsvarase samyaggiridoSaprazAntaye // abhrakasattvapAtanavidhiH / tato'mlakAJjikopete dagdhAM dattvA punarnavAm // 81 // paripiSya zilApRSThe yAvatpaGkopamaM bhavet // tato vanyakarIpeNa puTAn pazca pradApayet // 82 // nivAtagartagarbhe'sin vaTakSIrapariplute // tatastacchapharImASapazcagavyacaturguNam // 83 // pAdAMzaTaGkaNopetaM vaTIkRtyA''tape nyaset // tato vidhmApayet samyaganalena shucirnrH||84 // tato vilokya tajvAlA sarvataH kanakaprabhAm // jJAtvA niSpAtitaM sattvaM viramed dhamApanAt sudhIH // 85 // abhrakasattvamAraNavidhiH / tataH sattvamupAdAya ki pRthagvidhAya ca // mAraNe sthAlikApAke puTe'smillohavadvidhiH // 86 // athavA''vartitaM caitadaniSpAtitasattvakam // 87 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / vAGgazItamupAdAya lohapaTTe vicUrNayet // tato lauhapuTe proktairbhapajaiH puTayet kramAt // 88 / / athavaikadalIkRtya jvaladagnau sutApitam // nikSipya kAJjike'tyamle piMSyAtsAndrazilAtale // 89 // tataH sauvIraniSpiSTapaunarnavarase platam // bahuzaH samprakurvIta dharmadhAraNapeSaNam / / 90 // evaM draveNa cAGgeryAstaNDulIyadraveNa ca // plute kAjikapiSTena dharmadhAraNapeSaNam // 91 // tato'smi~llohapAtrasthe dhmAte yAte'gnivarNatAm / chAgakSIraM kSipedUvaM pAtre nikSipya kiJcana / / 92 // evaM punaH punaH kuryAdyAvannizcandrakaM bhavet // tato'sminnasthisaMhArasAlaJcItaNDulIyakaiH // 93 // bhekAvarAhavikrAntAmAnabhRGgayutaiH kramAt // amlakAjikasampiSTaiH puTA deyAstrayastrayaH // 94 // uktaiH puTauSadhairevaM pradadyAdbhAvanAmapi // novA kAJjikasampiSTapunarnavarasaibhRte // 95 // pAtre'horAtramAdadhyAdekapatrAbhrapoTTalIm / / tataH prAtaH karonmatpoTalIto dravAnvitam 96 / / ghanaM pracyutamAdAya vishossyaarkmriicibhiH|| pUrvavacchAgadugdhena sthAlIpAkaM vidhAya ca / / 97 / / pUrvoktabhepajaiH prAgvat puTAn dadyAt pRthak pRthak // evaM kAJjikasaspiSTataNDulIyadravaibhRte / / 98 // pAtre'bhrapohalI kSipvA pUrvavadvidhimAcaret / / athavaikadalIkRtya gaganaM poTTalIgatam // 99 // vaTakhakkalkapiNDasthaM vaTakAthasthitaM ciram / / uddhRtya vAriNA dhautaM zuSkaM caNDAMzubhAnunA // 10 // 1 novA' iti nipAtasamudAyaH athavetyarthe / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lohasarvasvam / sadhAnyapoTTalIbaddhaM karamardanataH srutam // AdAya sAdhitaM prAgvadyujyate sarvakarmaNi // 101 // mAritAbhrasevanavidhiH H / evaM vidhAnaparisiddhamanalpavIrya vajraM bhajanti satataM vidhinA narA ye / tAn vajrasAraghaTitAn sphuritaprakAzAn kuryAdidaM hi kulizAGgasamudbhavAt // 102 // ityabhrakasiddhiH // suvarNotpattiH / purA nijAzramasthAnAM saptarSINAM jitAtmanAm // patnIrvilokya lAvaNyalakSmIsampannayauvanAH / / 103. // kandarpadarpavidhvastacetaso jAtavedasaH // patitaM yaddharApRSThe retastaddhematAmiyAt // 104 // survaNaguNAH / taducyaM kAntidaM sthairyamedhAyuH puSTivardhanam // kaSAyatiktamadhuraM pApmAlakSmI viSApaham // 105 // prazasta suvarNalakSaNam / zaMsanti tatkaSe raktaM mRdu bhaGge ca pItakam // bA kuGkumasaGkAzaM yacca pAkairna hIyate // 106 // suvarNazodhanavidhiH / atha tatkhadirAGgArairdhnAtaM samyak pravidrutam / / saptakRtvaH kSipetkAthe kAJcanArasamudbhave // 107 // evaM kRtasya caitasya giridoSaH prazAmyati // suvarNamAraNavidhiH / tato retitamevaitadetattulyaM ca sUtakam // 108 // sutArtha dhAtumAkSIkaM kunaTIM mAkSiko nmitAm // gandhakaM sUtakonmAnaM sarvamamladravaplutam // 109 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / khalve vimardayedgADhaM yAvanizcandrakaM bhavet // tataH kacchapayatrasthaM tatpuTet praharadvayam // 110 // khAGgazItaM samuddhRtya puTebhUgartagarbhagam // .. kAJjIkazigrusAlaJcIvarAjambIravAriNA // 111 // kAzcanArajayAbhekAcAGgerIsvarasaiH kramAt / / tadetaireva sUryAzau pradadyAdbhAvanAmapi // 112 // novA sUkSmadalIkRtya zvetArkapayasA plutam // sindUrakunaTItApyakSodailepitakAJcanam // 113 // mArayikhA puTaigartapuTitaM pUrva bheSajaiH // taireva sAdhitaM prAgvat siddhimAyAti zAzvatIm // 114 // mAritahemaguNAH / iti ca siddhamanuddhatakarmabhi vidhivadetadupAsitamAdarAt // analadehasamudbhavato'nalaM - prabalavIryamaho tanutetarAm // 115 / / itihemasiddhiH // taamrotpttiH| zukraM yatkArtikeyasya patitaM dharaNItale // tasmAdeva samudbhUtaM tAmramAhuH purAvidaH // 116 // zreSTatAmralakSaNam / tacca pravaraM yattanu bhaGge karavIrakusumasaGkAzam / / yatrAmlaM ca vipakaM kathamapi hi na yAti kaTubhAvam // 117 // zvasapATakAdikAkaranikarasamudbhUtasakalazulvebhyaH // nepAladezajAtaM pravaraM tasyAdhikArotra // 118 // 1 'novA' iti nipAtasamudAyaH athavetyarthe / rasa0 10 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / tAmraguNAH / tadrase madhuraM tiktaM kaSAyaM laghu lekhanam // ropaNaM kaphapittaghnaM kaTupAkarasaM himam // 119 // tAmrasaMzodhanam / atha tanmahiSIta suciravRte saptadhA vinikSiptam // samyagvidrutamanale gatagiridoSaM prazaMsanti // 120 // tAmramAraNavidhiH / 12 tadanu ca kaNTakavedhyaM kRtvAtha rasendrapariliptam // tAvaddinaM vidheyaM yAvattatroTitaM truTati // 121 // atha samagandhakasutAt kajjalikAM mAtuliGgarasapiSTAm // kRtvA zodhanalepaM limpet patrIkRte zulbe // 122 // atha tatkacchapatre nihitaM tItreNa vahninA puTitam // yAmatraye vyatIte gRhNIyAt svAGgasaMzItam // 123 // bhavati ca rase'timiSTaM na ca kurute bhakSitaM samutktredam // karmaNi yogyaM viddhi tadA sAdhu saMsiddham // 124 // mAritatAmraguNAH / iti varaparipATIpATavaiH sAdhusiddhaM pratidivasamathaivaM sevitaM dhuryavIryam // apanayati samastAneva rogAn pravRddhA Jjanayati nanu zakti zaktibhRtsvAGgajatvAt // 125 // iti tAmrasiddhiH // eSAmekaikazo yogAH santi catvAra eva hi // dvizaH SaDeva catvArastrizazcaikazca sarvazaH // 126 // lohAdInAM caturNAmekazo yogAH / tatraikazaH kevalameva tIkSNaM siddhAmRtAkhyaM pravadanti vaidyAH // divyAmRtAkhyaM kanakAmRtAkhyaM svarNa ca zulbAmRtasaMjJa markam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / lohAdInAM caturNA dvizo yogAH / dvizazva tIkSNAmbudamambudArka hemAmbudaM kAJcanabhAskaraM ca // hemAyasAkhyaM tapanAyasAkhyaM 13 samRcire rogavidaH purANAH // 128 // lohAdInAM caturNAM trizaH prayogAH / trizaH prayogaM kanakAmbudAyasaM vidurbudhA bhAskaravAridAyasam // hemArkalohaM gaganArkakAJcanaM sarvaiva tIkSNAmbudahemabhAskaram // 129 // ete'yasAM paJcadazAbhiyogA matAzca zuddhAyasanAmadheyAH // rasAyanA rogaharAH kriyAyAM yathottaraM tIvrataraprabhAvAH // 130 // pUrvoktayogAnAM prayogavidhiH / 11 athainameSAM vidhivatprayogaM vitulyamadhvAjyalavena ca plutam ayomaye lohamayena marditaM trisaptadhA mardanamAtramazcitam // 131 // dhyAtaM sudhAtvena kRtAbhinandaM sadvidyavaidyArpitamAdareNa // abhyarcitaM satkusumaizca guJjAdvayonmitaM mantrakRtAbhirakSam // 132 // vizuddhakoSThaH kRtamaGgalaH zucirbaliM nivedyArcitadevasadvijaH // dine'nukUle kRtamatrarakSaNo bhajet sudhIH prAzanamatramuccaran 133 athaite mantrA yathA udbhavodbhavazabdazca caturthyanto'mRtAtparaH || svAhAntaH praNavAdizva mantro'yaM mardane mataH // 134 // OM amRtodbhavodbhavAya svAhA // iti mardanamantraH // narabheSajarakSArthamayamakodbhavaM vinA // svAhApadasya ca sthAne phaTkAreNopalakSitaH / / 135 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 lohasarvasvam / yathA OM amRtodbhavAya phaT // iti rakSAmantraH // praNavo'tha namazcaNDavajrapANaya ityatha // tataH paraM mahAyakSasenAdhipataye tataH // 136 // dviruktaH suruzabdaH syAnmahAvidyAbalAya ca // tataH svAheti mantro'yaM balikarmaNi pUjitaH // 137 // yathA OM namazcaNDavajrapANaye mahAyakSasenAdhipataye suru suru mahAvidyAbalAya svAhA // iti balimantraH // praNavAdamRtAzabdaH sambuddhyekatvasAdhitaH // tato hUmiti mantro'yaM bheSajaprAzane mataH // 138 // OM amRte hUm // iti prAzanamantraH // lohayogAnAM rogavizeSAdanupAnavizeSAH / athauSadhAt SaSTiguNaM ca dugdhaM dhAroSNamardhodakasAdhitaM vA // pivedanuSNaM tvatha sAtmyato vA kSIroktamAtraM svarasaM guDUcyAH // phalatrikeNa kathitaM jalaM vA kSaudreNa vA gojalameva siddham // tathA yathArogahara prayoganiSkAtha kalkAmbunijadravAn vA 140 rAstrAmbu vAte kaphaje kaNAmbu drAkSAmbu pitte sitayA'nupeSam / / dhAtrIjalaM zarkarayA'mlapitte pittAnile'mbho laghupaJcamUlyAH // yA paJcamUlI mahatI prasiddhA tayA zrutaM vAri kaphe savAte // gade tridoSe kaNayA sanAthaH kAtho'nupeyo dazamUlasiddha: 142 ciroSitaM jarjaritasya toyaM kirAtatiktasya kaNAnvitasya // jvare'nupeyaM prabale'tisAre kRtAJjaliH svAGgasamudbhavAmbu // 143 // raktAtisAre madhunA'nupeyaH svAGgadravo hijjalapallavAnAm // zrIvRkSamAkanda kajAsthisAro madhuplutachatisArake ca // 144 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvakham / zothAtisAre ca tathA grahaNyAM zuNThIrajo vA dazamUlatoyam / / sAme tathA zuNThyamRtAmbu koSNaM punarnavAmbho'nupibecca shothe| kRmau ca jantughnapalAzabIjakalkodbhavaM vAri madhupragADham / / klaibye vidArIsvarasaM sitADhyaM nijAmbu durnAmani taalmuulyaaH|| zvAse'mbu koSNaM samavizvabhArya vAsAmbu kAse madhunA'nupeyam // pitte sarakte madhuzarkarADhyaM suzItalaM phalguphalodbhavAmbu // 147 // mUtragrahe'mbhastRNapaJcamUlyA guDUcikAmbhaH samadhu pramehe // sudhAyavakSArayutaM kaTUSNamambho'nupeyaM jaTharAmayeSu // 148 // jambIrajaM vAri rucipraNAze mandAnale citrakasiddhamambu // zoSe'zvagandhAdazamUlikAbhyAM siddhaM payaH zarkarayA sanAtham // zUle'mbu lohaprabhave vipakaM savRntabodhidrumasaptapatraiH // sazarkaraM bharjitamudgatoyaM cha-maye lAjarajomadhubhyAm // 15 // khapnAGganAsaGgamajAtadhAtucyutau dravastAlaphalasya peyaH // payo'thavA zarkarayA sanAthaM varIvidArIdravasAdhitaM ca // 151 // itthaM kilAnyeSvapi cAmayeSu kriyAkramajJAna vizeSatajjJaH // yathAyathArogaharaM gadArte'nupAnamevaM svayameva yujhyAt // 152 / / lohasevanAnantaraM kartavyamAhAravihArAdi / athAnupAnaM prasamIkSya kAlarogAdikAn sadbhiSajA prayuktam / / pIvaiva mustAM kila carvayitvA pivettu kalkaM dravameva tAsAm // tataH samAcamya lavaGgapUgakarpUratAmbUlayugaM ca jagdhvA // AstIrNazayyAtalasaMniviSTo bhajeta kAmaM nanu vAmapArzvam / / tAmbUlamAtrAmatha bhUri khAdenmalAnulomArthamatandrito'sau // malApravRttau ca pibet kaTU(du)SNaM toyaM yavakSArarajonukIrNam / / evaM dvitIye divase'pi guJjAdvayAnvitaM divyarasAyanaM tat // jagdhvA tato'nyedhuridaM dviguJjApravRddhamevAnubhajedvidhijJaH // 155 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 lohasarvasvam / evaM dinaikAntaritasya vRddhiH kAryA'tha guJjAdvitayena tAvat // yAvacca tA viMzatiraktikAH syustadardhamAsAnnahi vRddhiriSTA // bhajanitIdaM zRtatoyapAyI jIrNoSadho vahnibalaM viditvA // bhajeta zAlyodanamAjya siddhaM savyaJjanaM kSIraghRtapradhAnam // 157 sadvyaJjanArthaM munayaH samRcire mAMseSu zastAMzca mRgAn vihaGgAn // grAmodbhavAn jAGgaladezasambhavAn chAgaiNakAn tittiralAvakAdIn // matsyeSu bhUrIkavalAGgamadgurAn sakRSNamatsyAn sakalAMca rohitAn // 158 // zAkeSu vArtAkapaTolavAstukAna bhIruvetrAGkura kAsamardakAn // pAke raso'mlaH kila dADimAnAM supakadhAtrIphalajaca zastaH // hiGguSaNaM saindhavavizvajIradhAnyaM haridrA'pyatha vaisavAre || phaleSu rAjAdananAlikeradADimbazRGgATakatAlajambhAH // 160 // drAkSApriyAlAn vakulAn supakAn miSTAMstu kharjUrakatindukAMzca // vivarjayet krodhamanobhitApahutAzazItAtapavAtasevAm || 161 // cintAM nizAjAgaramahi nidrAM vAgvistaraM vegavidhAraNaM ca // yAmAdavAyUrdhvamapi triyAmAtsambhojanaM bhojanaparyayaM ca 162 udvartanasnAnavimardanAni striyaM bhayaM duHzayanAsanAni // ityevamuktakriyA dine dine rasAyanaM sarvarasAyanottamam 163 trisaptakaM yAvadatandrito'thavA bhajettatastadviguNaM caturguNam // lihyAdviDaGgasya rajosx ki prazAntaye'gastyarasArdhamantarA // etatkriyAto dviguNottarakriyA samA pradhAnakriyayaiva kIrtyate // vidhisevitalohaguNAH / iti varaparipATIsevitaM hanti zUlajvarajaTharagadArzoraktapittAtisArAn // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / zvasanakasanameMhaM kuSThapANDutvayakSma zvayathuvamathugulmAn saGgrahaNyAmayaM ca // 165 // bhajati yadi sadordhva saptakAdekaviMzA didamamRtasamAnaM brahmacarya vinA'pi // valipalitavihInazcandratArArkajIvI kanakarucirakAnti gavIryastataH syAt // 166 // iti zuddhAyasavidhiH // athAnyauSadhamizrANAM caturNAmapi caikazaH // dvizastrizaH samastAnAM krameNa vidhirucyate // 167 // navAyasam / tatajyUSaNajantughnavarAgnijaladAH samAH // cUrNitAstatsamaM tIkSNarajo madhughRtAnvitam // bhakSitaM pANDukuSThAjhegrahaNIjaTharAtinut // 168 // ayorajo vyopaviDaGgacUrNa samaM lihenmAkSikasarpipA''Tyam / / pramehazothodarakAmalArmogulmagrahaNyAmayapANDurogI // 169 // rasagarbhAyasam / iSTAsurImandiradhUmadhAnyavarAgnisindhUtthajayAdvibhRGgaH // bhekAkatryUSaNatiktakANDasyandAbhaktAsitasinduvAraiH 170 zuddhena karSonmitastakena gandhAzmanA bhRGgavizodhitena // karponmitenAkSamitaM ca lohaM puTena siddhaM mRdunA yathAvat // tadbhakSitaM tryUSaNatulyabhAgaM jayatyatIsAramatipravRddham / / durnAmakAgnigrahaNIvikAraM zothaM ca zUlaM pariNAmajAtam 172 agnimukhaM loham / nirguNDikAgnitrivRtAsudhAnAM prasthaM pRthajhuNDitikAyutAnAm / / paktvA jalenArmaNasaMmitena pAdasthitaM tadrasamAdadIta // 173 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 lohasarvasvam / tasmiMzca divyauSadhisiddharukmalohAtpaladvAdazakaM nidadhyAt // tathA viDaGgatripalaM trikarSa pRthak pRthak vizvakaNauSadhAnAm / / palaM vicUAtha pRthagvarAyAH zilAjatukSodapalavyaM ca // tatazcaturviMzatimuSTitulye ghRte pacettanmRdunA'nalena // 175 // tataH suzIte madhuzarkarAbhyAM palAni dattvA nava samprayuktam // nirNaSTamagniM kurute'tidIptamIsi nirNAzayate SaDeva // 176 // gulmodaraplIhavivandhamAmavAtagrahaNyAmayamAmazUlam // sapittazUlaM zvayadhuM ca vRddhamaSThIlikApANDugadapramehAn // 177 // tyajetkarIrAdikakArapUrva mAMsaM tathA''nUpasamudbhavaM ca // vidAhi viSTambhi ca doSalAni bhakSyAnnapAnAni nijaaptbuddhiH|| tadAha carpaTi:( kadalI karkaTI kraucI kaliGgaM kAravelakam // kAkamAcI ca kUSmANDaM kapotazceti kAdikaH // ime saMyogato duSTAH kurvanti vividhAn gadAn / tata etatkakArASTaM varjayellohabhakSakaH // ) ___ bhallAtakaloham / vraagnicvyaambudhstipippliikuttherttinnttuutplpippliijttaaH|| guDUcyapAmArgayutAzcatuSpalA dvidhAkRtAbhirdvisahasraruSkarAH 179 pakkhA jale droNamite'zisaMsthite kssipetsusiddhaadysstulaardhkm|| vicUrNitatryUSaNakairalIvarAviDAgnisauvarcalasaindhavodbhijAna 180 pRthak palaM zUraNacUrNamAnikAM catuSpalaM cUrNitavRddhadArakAt / / tathaiva saMcUrNitatAlamUlakAttataH pacet sarpipi mAnikonmite // suzItale min madhunaH palASTakaM kSipettato vahibalAdyapekSayA // bhajaJjayet kuSThamudArapANDutAM pramehamagrahaNIrujaM kRmIn / vAsAdyaM loham / vAsAmRtAmuNDitikAbalAvarIbhAIsugItAgadatAlamUlikAH // khaco varAyAH palapaJcakonmitAH pRthagjale droNamite pacettataH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / vinikSipedaSTamabhAgazeSite palAni ca dvaadshrukmlohtH|| tathaiva khaNDAt palaSoDazonmite tataH pacet sarpiSi taamrbhaajne| tato vicUAzmajatu bacaM shubhaamjaajijntughnvissaannikaaknnaaH|| sazRGgaverAH palasammitAH pRthagvaMroSaNaM dhAnyakapatrakezaram // pRthak palArdha madhusarpiSoH pRthak palASTamAkSipya viloDya bhakSayan payoghRtaprAjyamathAjyasaMskRtaM bhajeta bhojyaM guruvRSyabRMhaNam / / akliSTamAraktakaraM kapotakAdikaM kakArAdikamAmiSaM tyajet // jayedasRpittavami kSayodare pramehakAsazvayadhuMzca pANDutAm // sazItapittAnilaraktamulvaNaM klamaM ca zUlaM pariNAmasambhavam // labheta cogrAM vRSatAM balaM ruci hutAzavRddhiM ca zarIrabRMhaNam // yogarAjAmRtam // varAgnijantumnakaTutrikANAM pRthak pRthak te traya eva bhaagaaH|| saraupyakiTTAdatha mAkSikasya tathA'yasaH paJca pRthagvibhAgAH // sitASTabhAgena sanAthametacUrNa jayenmAkSikasamprayuktam // pANDvAmayaM yakSma sapittazUlaM hRdrogamajheMgrahaNIvikAram // 190 // dhAtrIloham // dhAtrI kaNAvyoSarajorajo'yasaH samaM ghRtakSaudrasitAnvitaM bhjn|| nivArayeduddhatakAmalAgadaM sapANDurogaM grahaNIgadakrimIn // 191 viDaGgAdyaM loham // viDaGgamustatriphalASaDUSaNaiH sadArubhistulyavRtairayorajaH // samaM vipAcyASTaguNe gavAM jale bhajaJjayet pANDugadaM sakAmalam // caturdazAyasam // karpUracitrakazilAjatumustavella tAlIsanAgarakaNoSaNanAkulIbhiH // sAkSAbhayAmalakadarduraparNikAbhi stulyaM rajo jayati lohajamAzu kAsam // 193 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .20 lohasarvasvam / lohASTakam // mAkSIkadhAtumadhupAradalohacUrNapathyAzilAjatuviDaGgaghRtAni lihyAt // tatsaikaviMzatimahAnyaMtipUrNadhAtuH sAzItiko'pi ramayedavalAM yuveva // 194 // dhAtrIkhaNDAyasam // dhAtrIrasenADhakasaMmitena lohaM rajazcASTapalapramANam // sitAsamAnaM kuDavonmitAjye vipAcya tasminnatha kiJciduSNe || kSipedrajo vizvakaNoSaNotthaM trijAtakotthaM ca phalatrikottham // palapramANaM pRthageva zIte madhu pradeyaM kuDavapramANam // 196 // tadbhakSayedvahnibalaM viditvA hitAnasevI jayati prasahya // cirAnubandhaM pariNAmazUlaM lIhnastu vRddhiM jaTharAgnimAndham 197 vAsAkhaNDAyasam // vAsArasenArmaNasaMmitena cUrNa sitAtulyamayaH samuttham // prasthapramANaM kuDavonmitAjye pakkhA kaduSNe vinidhAya tasmin // trijAtakatryUSaNamustadhAnyadvijIrakebhyaH paricUrNitebhyaH // palaM palaM darvikayA viloDya zItaM yutaM kSaudracatuSpalena // 199 // lIDhaM jayet tatprabalaM ca kAsaM pittaM saraktaM kSayamagnisAdam // karoti puSTiM vapuSaH pravRddhiM balaM parAM kAntimanAmayatvam 200 dAvoham // dAvavarAvyoSaviDaGgakRSNAH samAH samaM tAbhirayorajazca // kSaudrAjyIDhaM vinihanti sadyaH sakAmalaM pANDugadaM narANAm // varAyaM loham // varAvarIvyoSavalAdvayAnAM rajo rajo lohasamudbhavaM ca // samaM vilIDhaM madhunA ghRtena kSayaM sasainyaM vinihantyavazyam || Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / tikAdyaM loham // tiktAnizAcandanaparpaTAbdapAThAkaNAdArupaTolapatram // trAyantimUrvendrayavAn kirAtaM vicUrNya sAndraM ca rajo vidadhyAt / / etatsamaM loharajo vidhAya kSaudreNa sAjyena bhajana hitAzI // jayejvarAn dhAtugatAMvirotthAn plIhAnamanau mRdutAM ca kaarym|| triphalAyasam // dhAtrIbibhItakazivArajasA samena __ tulyaM rajo madhughRtADhyamayaHsamuttham // lIDhaM jayatyatibalaM pariNAmazUlaM mandAnalakhamaruci pavanaM ca sAmam // 205 // pathyAyasam // pathyArajaH samamayorajasA vipakaM goprasrave samaguDaM vidhivatprayuktam // zUlaM nihanti pariNAmasamudbhavaM tadbhAgIrathIjalamivAtivivRddhamenaH // 206 // __ vacAyasam // vacAmayaistulyamayomayaM rajo vilIDhamAjyena madhUlbaNena tat // nihanti zUlaM parimANasambhavaM baloddhataM kaMsamivAsuraM hariH // 207 // kRSNAyasam // kRSNAbhayAcUrNamayorajaHsamaM sitAghRtakSaudracayena saMyutam // lIdvA''mavAtaM pariNAmasambhavaM zUlaM tanoH pIvaratAM parAM jayet // 208 / / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 lohasarvasvam / yAdyaM loham // yaSTIrajo loharajo'tha dhAtrIsamudbhavaM cUrNamiha pravRddham || dviruttaraM saptadinAni samya guDUcikA svAGgarasena bhAvyam // 209 // tato'rkasantApavizoSitaM punaviMcUrNitaM kSaudraghRtAnvitaM bhajan // nivArayatyeva hi zUlamulbaNaM hitAnnabhojI pariNAmasambhavam // 210 // * zambUkAyasam // gomUtra saMzodhita loha kiTTAt palaM palaM mukhya rasAJjanasya // paladvayaM lohasamutthacUrNAcchambUkajakSArapalatrayaM ca // 211 // kRtvA sitAM sarvasamAnamAnAM vaTI nibaddhA navamAkSikeNa // gulmAnudAvartakamAmavAtaM nihanti zUlaM pariNAmajaM ca // 212 // kuTajAyasam // lakSmIphalaprativiSAmbubalAsamaGgApAThendrabIjaghanazAlmalidhAtakInAm // cUrNaiH samaiH samamayaH kuDavaM susiddhaM haiyaGgavI kuDave guDatulyamAtram // 213 // prasthatrayapramitavatsaka vAripUre pakyA trijAta kapalAnvitametadeva || zItaM yutaM ca madhunA kuDavonmitena hanyAccirotthamacirAdatisAramugram // 214 // gandhAbhrakam // athAbhrakaM zodhitagandhatulyaM karISavahnau laghunA puTena // siddhaM bhajetryUSaNahiGguyuktaM yathAvayovahnibala pramANam / / 215 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / jayatyatIsAramudArarUpaM hutAzamAnyaM grahaNIvikAram // asi mehAnatha pANDurogaM plIhAtravRddhiM pariNAmazUlam // saptAbhrakam / varAvarIvAridavArivIrArajaHsamaM tena samAbhracUrNam // kSaudrAjyalIDhaM yuvatIsahasralIlAsahavaM kurute narANAm / / yogasArAbhrakam / kaNAzilodbhedasamAnamabhraM vilIDhamAjyena payo'nupAnam // nihanti yakSmANamapi pravRddhaM sasainyamevAtra na citramasti / trinetram / pUrvoSadhIzodhitasUtakasya tathaiva saMzodhitagandhakasya // karSaNa koMnmitamanvitaM khaM siddhaM yathAvallaghunA puTena // sambhAvitaM tadbahudhA ca dharme lajjAvatIsvAGgabhavadraveNa // sauvarcalatryUSaNahiGguyuktaM bhuktaM vayovahibalAnurUpam // 220 // haratyatIsAramudArarUpaM jvaraM kaphotthaM grahaNIvikAram // AdhmAnamagnebalasAdamarcAvikArazothAnavinidratAM ca // turaGgagandhAbhrakam / turaGgagandhAkathitADhake dve catuSpalAjye kuDavadyAbhrakam // nizAsamaM cUrNitavAnarIvarAtrijAtakAmbhodapRthakpalaiH saha // zRtaM himaM kSaudrapalASTasaMyutaM payonupAnaM ca yathAgni bhakSitam // nihanti yakSmANamuraHkSataM kSayaM vAyuM kRzavaM pramadAsvaharSaNam // triphalAbhrakam / phalatrikakSodasamAnamabhraM yadA vilIDhaM madhunA sasarpiSA // samAsahasraM vitanoti jIvitaM vijitya nUnaM palitaM valIyutam / / amRtaprAzam / yathottamaM svarNarajaH samAnaM brAhmIvacAkuSThazivArajazca / / AyuHprakarSa balamaGgapuSTiM kSaudrAjyalIDhaM kurute zizUnAm / rasa0 11 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / prayogAmRtam / madhvAjyalIDhaM kanakassa cUrNa karoti medhAM vacayA narANAm / / vayAsthiratvaM khalu zaGkhapuSpyA tanuzriyaM vArijakesaraNa // 226 // . hemanavakam / navAyasAyaHkriyayA prayuktaM pANDvAmayArthIgrahaNIvikArAn / / nAnAviSaM sthAvarajaGgamAkhyaM kSiNoti gulmAnudarANi zotham // mRtyuJjayam / gAyatrikAmantritamAmalakyA rasena lIDhaM kanakasya cUrNam // dhAtrIrajastulyamidaM narANAM riSTaM samutpannamapAkaroti // 228 // trizaktikAJcanam / vizuddhagandhAzmapalaM palaM rasAt palaM tathA mAritazuddhakAJcanAt // puTena vahnau puTitaM kanIyasA kSaudreNa sAjyena yathAgni bhakSitam // 229 // jayedrahaNyAmayamAzu ghora masthitIsAramuraHkSataM ca // kSayaM sasainyaM jaTharaM pravRddhaM gulmAn pramehAnatha vahnimAndham // 230 // pauSTikam / suvarNacUrNAtpalamazvagandhArajaH samAnaM haviSA vilIDham // tanoti puSTiM vapuSaH sakAntiM balaM tathA''yurgadanAzanaM ca // siddharasAyanam / suvarNacUrNa madhukRSNamocAdraveNa lIDhaM ca payonupAnam // karoti puSTiM balamindriyANAM jayedavazyaM palitaM valI ca // .. triphalAkam / athAbhasa triphalAbhavena cUrNena tulyaM madhuzarkarAbhyAm // lIDhaM jayatyulbaNamamlapittaM hutAzamAndhaM grahaNIvikAram // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / udayabhAskaram / kaTutrikakSodasamAMzamarkacUrNaM vilIDhaM madhunA ghRtena // nihantyatIsAramathAgnimAndyaM doSaM grahaNyA jaTharAn sagulmAn // tryambakam / pUrvauSadhIzodhitazuddhasRtagandhAzmazulbAni samAni kRtvA // rasAmbudasvAGgasamudbhavena draveNa vA''plAvya puDhe laghiSThe // 234 // siddhaM sajIroSaNahiGguyuktaM nihantyatIsAramidaM na citram // evamekaikazo yogA bheSajAntarayogataH / vilokyAnekazAstrANi kiyanto'tra pradarzitAH // ityekazo yogaH // atha dvizo yogAH / gaganAyasam / 25 tatra lohagaganaM pRthak palaiH paJcabhirmitamathA'nvitaM palaiH // paJcabhizca rajaso'mRtAvarAhastikarNakarikezaratvacAm // 236 // jIvanIyaghanataNDulIyakatryUSaNAniyavazukasambhavAt // jIvakadvayamukUlakAdvalAbrahmavRkSaphala vizvagandhakAt // 237 // keralImadhukatAlamUlikA gostanItrilavaNAt sacandanAt // jAtisasya kadalIsitAtrivRtpiNDakharjuraphalAt sarocanAt // patrakAcca saha candrabAlikAta pAcayet payasi tatpalASTake || AjyaSoDazapale tadunmite traiphalAmbhasi mRdau hutAzane // mASakotkaranibhAM yadA tadA siddhametadavatArya peSitam // zuddhalohavidhinA prayojitaM taM tameva kurute guNottaram // 240 // caturmukham / zuddhagandhakarasAbhrakAyasaM kSIrisaMbhavarasaiH pariplutam // gokarISapuTitaM laghau puDhe sevitaM ca madhunA yathAbalam // 241 // hanti zothamatisArapANDutAM paktizUlamudarANi - kAmalAm // vahnimArdavamuraHkSatakSayaM pAyujagrahaNikAmayAdikAn // 242 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / gaganAmRtam / tvagdalailakarikezarAnvitaM vyoSatulyamatha vAridAyasam // cUrNitaM samasitaM prayojitaM hanti pAyujamathAnimArdavam // maganArkam / kuSThacitrakazivAyavAnikAvizvapippalIvacAH sazarkarAH // pUrvavaddhitavibhAgayojitAstatsamAbhrakamathArkajaM rajaH // 244 // sAjyametadavalIDhamAdarAt koSNatoyamanupAyinocirAt // hanti koSThagatavAyujAn gadAnagnimAndhamatha pAyujAnapi / catuHsamakam / sUtagandhakadivAkarAmbudAstulyabhAgamilitA laghau puTe // sAdhitAtrikaTuzaGkhabhasanA tulyabhAgamilitena saMsthitAH // yojitA ghRtalavena marditAH koSNamambu pibato'nu pAyujAn / nanti vahijaDatAtisArakaM paktizUlamatha sAmamArutam // 247 // vyommaartnnddH| tulyavAridadivAkaraM samaM tryapaNena saphalatrikeNa ca // tulyabhAgamilitena sarpiSA lIDhametadapahanti pAyujAn // kanakAmbudam / jIvanIyadhanavaMzasevyakaM tulyabhAgamadhunA samIkRtam // tulyavAridasuvarNajaM rajaH sAjyamAkSikalavena marditam // lIDhamAzu kurute'GgabRMhaNaM rogarAjamurasaH kSataM jayet / / raktapittamatha pInasaM bhramaM varNahAnimavalaM ca pAvakam // caturbhujam / sUtakAmbudasuvarNagandhakaM sAdhitaM laghupuTAgninA samam // yojitaM gavarAsamIkRtaM kSaudralIDhamakhilAn gadAna jayet // hemAmbudam / tryUSaNAmbukarikezaratvacAM tulyabhAgarajasA samIkRtam // hemavAridarajo madhuplutaM lIDhamagnijaDatAM tanostathA // 253 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / 27 kAJcanArkam / jAtikAphalalavaGgapippalIH zANasaMmitavibhAgakalpitAH // karSabhAgamitacandravAlikA zuktisaMmitamathoSaNaM tathA // 25 // zRGgaverakapaladvayAnvitaM sarvasaMmitamihArkakAJcanam // cUrNametadakhilaM samAnamAyojitaM ca sitayA niSevitam / / hanti kAsagudajAnimArdavaM zvAsagulmamaruciM kSayaM jvaram / / plIhavRddhimudarAtisArakaM chardanagrahaNikAmayAdikam // 256 // kanakArkam / dADimApalamUSaNAbhayAzANakaM magadhajAyavodbhavam // zANakaM ca guDakaM ca sarvatastulyamarkakanakodbhavaM rjH|| etadagnibalamAtrayA rajo yojitaM harati kAsamudbhavam // zvAsayakSmajaTharAgnimArdavaM pInasaM kharavighAtamulyaNam // catuHsAgaram / hemamAnurasagandhakaM samaM kAkamAcisahajadravaplutam // sAdhitaM laghupuTe zarAvake yojitaM jayati sarvamAmayam / / kAJcanAyasam / gostanIkakubhavalkavAnarIbIjapippalibalAH skcuraaH|| cUrNitAH samasitAH prayojitA lohakAJcanasamudbhavaM rjH|| sarvatulyasitayA prayojitaM vahnikAlabalamAtrayA kR(dhRtam // hanti yakSma saparigrahaM nRNAM sevayA duritamacyuto yathA // ___ jaatruupaaysm| bhRGgapippalizubhailavAlukaM jIvanIyagaNakaM murAnvitam // cUrNitaM samamanena saMmitaM jAtarUpakamayazca sAdhitam // 262 // zarkarAjyamadhutulyazIlitaM mAtrayA hitabhujA dine dine / vahninAzamaruciM sapInasaM zoSamajhakRzatAM niyacchati // 263 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 lohasarvakham / hemAyasam / mAgadhImadhukakRSNaloccaTAvastamodakavidArikArajaH // sAndracUrNitavayaHsthayAnvitaM muSTimAnamakhilaM pRthak pRthak // hemamuSTi kuDavonmitAyasavarNamAjyamadhunAnvitaM jayet // sthAvaraM viSamathApi jaGgamaM strIsahasraratamAtanoti ca // 265 / / caturbhadram / jAtarUparasagandhakAyasaM tulyamagnipuTitaM laghau puTe // kaukubhena rajasA samIkRtaM sarpiSA saha vilIDhamAdarAt // yakSmakAsamapahanti hadrujaM raktapittagudakIlapANDutAH // zvAsapInasamuraHkSatAruciplIhazUlamanalasya mArdavam // 267 // tapanAyasam / sindhujanmamizikeralIrasAzreyasIdahanavAridoSaNAt // cUrNitAtpalamihaikazo'khilaistulyabhAgatapanAyaso rjH||268|| mizritaM dviguNabhAgasaMmitaM lIDhamAjyasahitaM mitAzinAm // koSNamambu pivato'nu pAyujAn sAmamArutarujaM nikRntati // lohabhAskaram / nIlanIrajasamutthakezarAt padmakAt saha kaserukAdrajaH // tulyamebhirakhilaiH samAMzakaM lohabhAskararajaH sitAsamam / / taNDulodamanupAyinAM nRNAM raktapittamatidAruNaM jayet // pAyujAni rudhirAtmakAni vA yakSmapInasamasRgdaraM tathA // cAturbhadram / sUtalohadinanAthagandhakaM cAraTInijarasena bhAvitam // pUrvavatpuTavidhAnasAdhitaM tryuSaNena saha bhakSitaM naraiH // 271 // paktizUlamudarANi kAmalAM zothamAmapavanAtisArakAn / vahnimAndyamatha pAyukIlakaM plIhagulmamapi nAzayedidam // ityete dvikayogA vividhauSadhasiddhayojanayA / uktAzcAtra kiyanto nAnAtatrapramANena // 273 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / atha trizo yogaaH| ___hemAmbudaloham / uzIralodhotpalapadmakesarAt sacandanAnmocarasena yuktAt / . priyaGgunAgotpalataH samaM rajaH parisrutaM sUkSmatareNa vAsasA // samAnahemAmbudalohacUrNa samIkRtaM tena madhupralIDham // vilIDhamAzveva nihanti raktapittaM gudAtaGkamasamabhUtam // 275 // dvitIyaM hemAmbudaloham / varAnizAkSodasamaM samAMzakaM hemAmbudAyaHprabhavaM rajazca // . kSaudreNa lIDhaM vinihanti mehAn dadAti puSTiM vapuSaH zriyaM ca // paJcabhadrakam / hemAmbudAyobhrarasena kAJcanaM samaM nivAte puTitaM laghIyasA // puTena bhRGgadvayavAriNA''plutaM jayedvilIDhaM madhunA sasarpiSA // gudAmayaM pANDugadaM sakAmalaM pramehamAsi ca hyAmamArutam / / gadaM grahaNyAH pradarAsrapittagadAnatIsAramatIva dustaram // hemArkaloham / tirITamocotpalatAmrapuSpIpAThAsamaGgAmbudavatsakAnAm // . samai rajobhirdviguNaM samAnahemArkalohaM madhunA prayojyam / / pItvA tatastaNDuladhAvanAmbho jayatyatIsAramudIrNavegam // praNaSTavahiM kurute pradIptaM balaM vapuHkAntivivardhanaM ca // dvitIyaM hemaarklohm| vacAbdapAThAtiviSAviDaGgagadAnalagranthikavArivizvAn / samaM rajastaviguNAni tulyahemArkalohAni ghRtena lIdvA // pItvA'nu koSNaM jalameva jahyAddoSaM grahaNyA gudakIlakAMzca // prApnoti vahni vapuSaH prakarSamuddAmadhAmopacayopapanaH // 282 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / paJcasAram / rasendra hemAnalalohagandhakaM samAMzakaM bhRGgarasena mUrcchitam // lau puTe siddhimupaityathAjyavanmadhuplutaM pathyabhujA niSevitam / / jayejvaraM pANDumadapramehAnaSTodarAzagrahaNIvikArAn | yakSmANamugraM pariNAmazUlaM hRdrogamAdhmAnamuraHkSataM ca // 284 // arkahemAmbudam / uzIrapattaGgakapadmakezarAtsacandanairvArukavIjakezarAt // kRtAJjalIdArunizAbda kairavAdraso'tisAndraH sakalaM samAMzakam // samArkahemAmbudasambhavaM rajaH samAMzametena madhu prayojitam // mukhAkSikarNAdbhudaromakUpataH pravRttamatraM harate'tivegitam // 286 // arkalohAbhrakam / vidArikhajUrradurAlabhAnAM bhRGgIzivApippaligostanInAm || sasArivANAM tu rajaH samAnaM samArkalohA akacUrNatulyam // niSevitaM sAjyamadhu pragADhaM yakSmANamevAzu nihanti sadyaH // uraHkSataM durjayamagnimAndyaM pittAsramarzAsi ca raktajAni // paJcAnanam / lohAbhragandhAruNapAradAnAM samaM rajo vartulaparNikAyAH // draveNa siktaM laghunA puTena prasAdhitaM kSaudraghRtAvagADham // niSevitaM tadvidhinA narANAM nihanti pANDUdarazothamehAn // halImakaM kAma layA'tisAramarzAsi kuSThAni ca vahnimAndham // vAridabhAnu hemAH / kampillapathyAbiDazigrubIjAtsavetasAmlAdyavazUkajAcca zyAmAvacAzallakijantuzatrostathA yavAnyAH samamatra cUrNam // karSonmitaM vAridabhAnumacUrNa ghRtenAnvitameva lIdvA // kaduSNatoyena jayedavazyamaSThIlikAM gulmamathAmavAtAn // 292 // || Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / hemaghanArkam / samudrapaJcAGgajamatra cUrNa samaM samaM tena ca somarAjyAH // sarvaiH samaM hemaghanArkacUrNa kSaudreNa lIDhaM vinihanti kuSTham / / paJcagarbhakam / hemArkagandhAzmarasendrameghAH samIkRtA mandahutAzasiddhAH // madhuplutenAjyalavena lIDhAH proktAH samAsAdakhilAmayanAH / / iti trizaH prayogAH / ityete vividhamunIndragItatatrA duddhRtya prakaTagirA trizaH prayogAH // jJAnArtha nanu gaditA siSakasutAnAM saMkSepAdiha bhiSajA surezvareNa // 295 // atha sarvazaH pryogaaH| ___ cturngglohm| maricabhRGgaturaGgasamAhvayAtriphalajAtiphalailalavaGgataH // chadananAganalAtivalAbalAvaruNavAraNavIraNato rajaH // 296 // samamanena samazca(?)samAMzakA jldkaanycnlohdivaakraaH|| samasitA asitA atha sevitAH kamiha rogacayaM na jyntymii|| paJcAGgaloham / atha jalaplutamadrijamAyase vinihitaM mRditaM dhRtamAtape // tadanu bhAnumayUkhavizoSaNAdhisarAbhamupasthitamUrdhataH // 298 / / tadabhigRhya kharAMzukharAnanAdanu vizoSya vizoSya muhurmuhuH|| jvalitakajalakojvalamAdarAccapaladhIrvidadhIta ghanaM rajaH 299 vadaparaM punaranyajalaplutaM tapanatApavazAddhanatAM gatam // tadabhigRhya ca pUrvavadaryamakhiSi vizoSya tadapyatha cUrNayet // iti punaH punaratra zilodbhave vidhimudAramatirvidadhIta ca // bhavati yAvadidaM jalasaGgamAdvigatarogaparigrahavigraham // 301 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 lohasarvasvam / sRtamidaM yadi vA salilaplutaM ghanapuTe paripUtamanekadhA // punaridaM mRdupAkadazAvazAtkaThinatAM gatameva vicUrNayet // atha tadarkasuvarNaghanAyasAM samamidaM nanu cUrNamanekadhA // kathitavIratarAdivarIvarAjalapariplutamAtapazoSitam // 303 // punaridaM paricUrNitamAdarAnmadhughRtAnvitameva niSevitam // jayati zUlamathAnalamArdavaM kSayamuraHkSatapANDugudAGkurAn // paJcAmRtaloham / kanakabhAskaratApyaghanAyasAM yadi rajastriphalAmbupariplutam // kharamayUkhavizoSitazoSitaM dalitamAjya sitAmadhuyojitam // harati hRdrujamAmasamIraNaM kSayamudAramurakSataH pInasam // prakurute ramaNIramaNIyatAM hRtahRdAM suhRdAM ratipATavam // 306 // SaNmukhaloham / dinakarAbhrakakAJcanapAradaM surabhi loharajazca samAMzakam // mRduhutAzavilAsavazIkRtaM saghRtapuSparasena niSevitam // harati hajaTharAmayakAmalAgrahaNikAmayamAmasamIraNam // gudajamehamathAnalamArdavaM rudhirapittamasRgdaramuddhatam // 308 // SaDaGgaloham / gagana tApyazilAjatukAzcanA dinakarAdayasazca rajaH samam // triphalA bahubhAvitamAjyavanmadhuyutaM vinihantyakhilAn gadAn saptAyasam / surabhibhAskaraloharasAbhrakAH sajatuhemasamuttharajaH samam 310 varuNakAdigaNa triphalAjalastrapitamAtapazuSkamanekadhA // dalitamAjyamadhuplutimAgataM harati yakSmagadaM saparigraham // zvasanazothahRdAmaya pANDutAH kasanamehamatha grahaNIgadam / / 311 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lohasarvasvam / saptAGgaloham / kanakatApyarasAmbudagandhakadyumaNi loharajaH samamAtrakam // triphalayA samayA madhusarpiSA jayati lIDhamazeSamathAmayam // girijagandhakatApyarasAmbudadyumaNilohasuvarNarajaH samam // madhuyutena vilIDhamidaM nRNAM sakalarogacayaM vinikRntati // iti sarvazaH prayogAH / eteSu doSabalakAlavayonurUpaM buddhyA vikalpya sakalAnyapi bheSajAni // '33 yogaprapazcanicaye racanAsu mAtrA vaicitryamatra vidhita vizAlabuddhiH // 314 // etatsurezvarakavIzvaravAgvilAsalAvaNyadhanyapadapaddhatisiddharUpam // bhUyAdbhavAya vibhavAya cirAya lohasarvakhamujjvaladhiyAM vipulazriye ca // 315 // iti lohasarvasvaM samAptam // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyurvedIyagranthamAlAyAM prasiddhIbhUtA grnthaaH| rasaprakAzasudhAkaraH-zrIyazodharaviracitaH, tathA rasasaMkera kalikA-kAyasthacAmuNDavaidyaviracitA, etadranthadvayamekatra baddhamevoM labhyate / dvitIyaM saMskaraNam , mUlyaM 2 rUpyako. gadanigrahaH- zrIzoDhalavaidyaviracitaH / asya prayogakhaNDAtmava prathamo bhAgaH / asmin khaNDe ghRtatailacUrNaguTikAsavAvalehAkhya SaDadhikArAH santi / dvitIyaM saMskaraNam / mUlyaM 2 rUpyako. gadanigrahasya dvitIyo bhAga:-kAyacikitsA-zalya-zAlAkya bhUtatantra-kaumArabhRtyAgadatantra-rasAyana-vAjIkaraNa-paJcakarmavidhyAkhya navakhaNDAtmakaH / mUlyai 4 // sapyakAH / ..... __ AyurvedaprakAzaH-upAdhyAyazrImAdhavaviracitaH / dvitI saMskaraNaM, mUlyaM 2 rUpyako / kSemakutUhalaM-zrIkSemazarmaviracitaH pAkazAstragranthaH / mUla 12 aannkaaH| rasaratnAkarAntargatazcaturtho rasAyanakhaNDa:-zrInityanAthasika viracitaH / mUlyaM 8 ANakAH / rAjamArtaNDaH-zrIbhojamahArAjaviracitaH, nADIparIkSArAvaNakRtA, vaidyamanoramA-zrIkAlidAsavaidyaviracitA, tara dhArAkalpaH, etadvanthacatuSTayamekatra baddhamevopalabhyate / dvitI saMskaraNam / mUlyaM 1 // rUpyakaH / rasapaddhatiH- zrIbinduviracitA, zrImahAdevaviracitaTIkaya sahitA, tathA lohasarvakhaM-zrIsurezvaraviracitam / etadvanthadvayameko baddhamevopalabhyate / mUlyaM 1 // rUpyakaH / prApaNabhRtistu sarveSAM grAhakaireva deyA bhavet / prAptisthAnam vaidya jAdavajI trikamajI AcArya, holIcakalA, phorTa-muMbaI. PROTaarimsANNEL: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com